
..
KUNSTVVOORDENBOEK,
OF
VERKLARING VAN ALLERHANDE VREEMDE WOORDEN,
BENAMINGEN, GEZEGDEN EN SPREEKWIJZEN,
DIE, UIT VERSCHEIDENE rrALEN ONTLEEND,
IN DE ZAMENLEVING EN IN GESCHRIFrrEN,
BETREFFENDE ALLE VAKKEN
VAN KUN sr rEN, WETENSCHAPPEN EN
GELEERDHEID, VOORKOMEN;
DOOR
P. WEI L A ~ D.
DERDE DRUK.
VEEL VERMEERDERD EN VERBETERD.
ROTTERDAM,
D. BOLLE.

KUNSTWOORDENBOEK,
OP
VERKLARING VAN ALLERHANDE VREEMDE WOORDEN,
BENAMINGEN, GEZEGDEN EN SPREEKWIJZEN, DIE,
UIT VERSCHEIDENE TALEN ONTLEEND, IN DE
ZAMENLEVING, EN IN GESCHRIFTEN, BETREFFENDE
ALLE VAKKEN VAN KUNSTEN,
WETENSCHAPPEN EN GELEERDHEID,
VOORKOMEN.
A. A.
A., de zesde toon in de muzijk, an- A. o. C., ab orbe condito, van de
ders la genoemd. schepping der wereld af.
A., Prijsaanduiding : àf 10. A. o. R., allno orbis redemti, in het
A., Muntspecie-teeken. jaar na de verlossing der wereld;
A., of A 0. Anno, in het jaar. hetzelfde als A. C., anno Chris!i.
A., Avancer (op een horlog.). A. PR., anno ]ira:terito, in het afge-
A., als getal, beteekent, in oude Ro- loopen jaar.
meinsche opschriften, 500, en i\, I A. R. S., Anno I'estaumtae salutis,
met eene streep er boven, 5000. in het jaar na de herstelling des
A., aer. vuIg., Anno aerae vulgal'is, heils.
in het jaar der gewone tijdrekening. A. s. s., acta sallctOl'll1n, handelingen
A. A., op recepten, of voorschriften der heiligen.
der Artsen, ana, van elk even veel. A. u. C., anno urbis conditae, of ab
A. A. A. (scheik.), amalgama. urbe condita, na de boU\ving van
A. n., aurea bulla, de gouden bul. Rome.
A. C., anno Christ!, in het jaar van A. u. E., actum ut supra, op den bo-
Christus. ven gemelden dag.
A. C., anni currentis, van het loopen- AA., Op het Fransche geld, de muntde
jaar. stempel van Metz.
A. M., anno mundi, in het jaar der AASCIIAOUR, een voornaam feest bij
wereld; ook a/·tium magister, an- de Perzen, ter eere van twee zonen
ders A. L. M., al'tium libemliurn van ALl.
magister, meester del' vrije kunsten. AA'!" rozenkleurig edelgesteente in
A. M., amica manu. Op adressen, Japan, en daar zoo hoog geschat,
met vriend. dat er de uitvoer van verboden is.
A. et 0., Alp/wen Omega, het begin AATAS, opziener der nachtwacht in
en het einde, een toenaam van den Perzië.
Heiland. An, de 9" maand des joodsehen jaars,
1
ABAB. 2 ABAN.
die 30 dagen heeft en in Julij en ABANGA, zoo noemen de inwoners
Augustus invalt. van St. Thomas de naar citroenen
ABAB, zoo heeten de Turksche ma- zweemende vrucht huns palmtrozen,
welke de Sultan in zijn booms.
rijk laat pressen, wanneer hem ABANNATIO, verbanning voor een
daartoe slaven ontbreken. jaar, bij de Grieken.
ABACA, eene soort van hennip, op ABAPTISTON (chirurg.), anders tre.
de Manillische eilanden, uit eene paan, Fr. trépan, beenboor, scheplant,
koffo, bereid wordende. delboor.
ABACOT, een hoofdsiersel der oude I ABARCA, Spaansche schoen, om steile
koningen van Engeland, van bo- bergen te beklimmen.
ven als eene dubbele kroon za men- ABARCEREN, iemand uit zijne bezitgesteld.
ting verdrijven. (Regtsgeleerdh.)
A BACULO AD ANGULUM, van de zijde AB ARTICULATIE (ontleedk.), onteens
driehoeks tot zijnen hoek be- wrichting.
sluiten, d. i. eene ongerijmde ge- ABAS, een Perziwh gewigt, om
volgtrekking maken. paarlen mede te wegen.
ABACUS, Lat., abaque, Fr., eene zand- ABASTER (fabelk.), de naam van een
tafel voor meetkundige fig.; - en der drie paarden, voor den wagen
eenerekentafel bij de ouden. Voorts van Pluto gespannen.
een plat stuk marmer, of iets der- ABATELEMENT, in de Levantsche
gelijks, op het kapiteel eener zuil, koopsteden de geregtelijke uit.
bij de Toskaansche en Dorische spraak eens consuls bij misstappen,
orden volkomen vierkant, doch bij door kooplieden zijner natie bede
overige aan alle zijden ingebo. gaan.
gen. ABATI, de naam eener beruchte roo-
ABACUS PYTHAGORICUS, Lat., aba. verbende in Italië, omtrent het
que, ook la table de Pythagore, Fr., einde der veertiende eeuw.
de tafel van Pythagoras; anders ABAT.JOUR, Fr., abajour, een keI.
de tafel van vermenigvuldiging. dervenster ; ook een venster met
ABADDON, in de Openbaring van schuinsche luiken, waarin het licht
Johannes, de engel des afgronds. slechts van boven kan invallen,
ABADIR, voornaamste godheid der zoo als in gevangenissen, bij ons
Karthagers; de steen, dien SATUR· gemeenlijk koekoek genoemd. Ook
NUS van RHEA ontving, en hem in dragen de zoogenoemdejalousiën,
plaats van den pasgeboren JUPITER of zonneblinden, dezen naam.
verslond. ABATTIS, afval van gevogelte enz.;
ABALIENANDI JUS, het regt van ver· verhakking (in de krijgsk.).
vreemding. Abalinatie, abalienatio, ABATTU, geabatteerd, krachteloos ge·
heet, in het Romeinsche regt, eene maakt, vermoeid, afgemat, verval.
wijs van vervreemding, waardoor len, nedergeslagen.
zaken, welke men 1'es mancipi ABATUTA ~muzijk), volgens de maat,
noemde, als: vee, slaven, lande· naauwkeurig afgemeten.
rijen, enz., aan anderen werden ABAT.vENT, abavent, Fr. (bouwk.),
overgedragen. Abalieneren, ont· een houten afschutsel voor openinvreemden,
vervreemden. gen aan gebouwen, om regen en
ABANDON, à l'abandon, iets à l'aban. wind af te keeren, waarvoor wij
don geven, laten; iets laten varen, het woord windbord gebruiken.
in den steek laten. Abandonneren, ABBA, Syr., zoo veel als vader.
verlaten, prijs geven, van iets af. ABASSY, Perzische zilveren munt.
stand doen. ABBÉ, een abt, hetzij het hoofd eener
ABCE.
abdij, of eener verzameling van
canonici regulares. In Frankrijk
gaf men dezen naam ook aan iemand,
die een zwart of violetkleurig
kleed droeg, en, zonder een
geestelijke te zijn, een en witten
kraag om den hals had. Ook,
schertsenderwijze gesproken, een
jonge opgeschikte geestelijke, wiens
gedrag meer wereldlijk dan geestelijk
is.
ABcEs, absces, een ettergezwel.
ABDALLA, abdala (in het Arabisch,
een dienaar en aan bidder van God).
Dezen naam dragen de Perzische
monniken.
ABDAR, een koninklijke bediende in
Perzië, die uit eene verzegelde
kruik den Koning water om te
drinken toereikt.
ABDAST, abdest, de plegtige wassching
vóór het gebed bij de
Turken.
ABDERA, eene oude stad in Thracië,
waar de inwoners zeer onnoozel
waren; de hun gelijkende nakomelingen
heeten van daar ABDERITEN.
Abderitenstreken, belagchelijke,
domme streken. Abderologiseren,
ongerijmde, zotte dingen spreken.
ABDICATIE, het vrijwillig nederleggen
van een ambt, het afstaan van
goederen; de uitsluiting van eenen
ongehoorzamen zoon uit de familie,
of erfenis. Ahdiceren, afslaan, afschaffen,
ontzeggen, verwerpen.
3
ABDINGIJOF, hervormde benedictijner
abdij van Cluni in Paderborn.
ABDITAMENTU)\f, hetgeen van eene
gevraagde som afgetrokken, of afgedongen
is.
ABDUCTIE, beenbreuk aan de gewrichten;
ook bij de aanhangers
van ARISTOTELES, overgang van
een voorstel tot een ander, om door
vergelijking van beiden de waarheid
eener sluitrede in te zien.
ABDUCTORS, zie ADDUCTORS.
ABECEDARIUS, Lat., abécédaire, Fr.,
komt van A, B, C, D, en wordt
van iemand gezegd, die nog het
ABEL.
abé leert, ook die het in de eene of
andere wetenschap nog niet ver
gebragt heeft.
ABELADISEREN (schertsenderwijze),
ontmannen. Abelard werd, op
aandrang van Heloizes vader, ontmand.
ABELLAGIUM, het regt van eigendom
eens leenheers op de wilde bijen
zijns leenmans.
ABELONITEN, abeliers, sekte, die het
huwelijk goedkeurde en zijne
regten afkeurde.
ABEONE (fabelk.), eene godin, welke
de oude Romeinen zich plagten
aan te bevelen, wanneer zij op reis
gingen.
ABERRATIE, afwijking, afdwaling,
b. v., wanneer eene vaste ster van
haren anders gewonen loop afwijkt,
afdwaalt. De schijnbare beweging
der sterren.
ABm (tijdrekenk.), de eerste maand
van het kerkejaar der Hebreëren,
anders nisan genoemd, en overeenkomende
met onze maand Maart.
ABHlGIT, een offer, hetwelk een Indische
Rajah, ter verzoening van
eenen, zonder opzet, aan eenen
priester beganen moord brengen
kan.
ABIDA, een God bij de Kalmnkken,
die zijne woonplaats in den hemel
tegen den opgang der zon heeft,
en de zielen der menschen in het
oogenblik, dat zij zich van het
ligchaam scheiden, tot zich trekt.
Zijn zij rein van zonden: zoo veroorlooft
hij haar in de lncht rond
te zweven, doch in het tegenovergestelde
geval blaast hij ze weer
van zich af, of laat ze weer in een
levend schepsel overgaan.
ABJECT, verworpen, la'lg, liederlijk.
Abjiceren, abjiciëren, verwerpen,
verachten. Abjectie, geringschatting,
verachting.
AB INTESTATO, zonder testament.
Erfgenamen ab intestato, achtergelatene
naaste erven, natuurlijke
erven; naaste bloedverwanten.
1*
ABIP.
ABIPONES (geschiedk.), de naam van
een Zuidamerikaansch volk in Paraguay.
ABITURIENTEN, zoo heeten, in
Duitschland, de studenten, welke,
na afgelegd examen, de akademie
verlaten.
ABJUDICATIE, geregtelijke ontzegging,
weigering. Het tegendeel
is adjudicatie, geregtelijke toewijzing.
Abjudiceren, geregtelijk ontzeggen.
ABJURATIE, afzwering, openlijke herroeping.
A bjureren , verloochenen,
afzweren.
ABLACTEREN, een kind spenen.
ABLATIVUS (taalk.), de ablatief, de
zesde naamval der naamwoorden
in de Latijnsche taal. Ablativus
absolutus, de volstrekte ablativus,
of die door niets geregeerd wordt.
ABLECTEN, Romeinschekeursoldaten.
ABLEGAAT (in de Roomsche kanselarij),
een geestelijke, die, in bijzondere
omstandigheden, van den
Paus last krijgt, om zekere werkzaamheden
eens apostolischen legaats
waar te nemen. (Het staat
niet gelijk met vice-legaat.)
ABLEGMINA, de deelen van een offerdier,
die de Romeinen voor de
Goden bewaarden.
ABLEPSIE, blindheid, ook zinneloosheid,
onbedachtzaamheid.
ABLIGUREREN, op eene liederlijke
wijs verdoen, verkwisten, verbrassen,
door de keel jagen.
ABLUENTIA, reinigende geneesmiddelen,
dienende om op te lossen
en af te drijven.
ABLUTIE, het reinigen of afwasschen
met geneesmiddelen; 2) de wijn,
die den priester bij de misse op de
vingers gegoten wordt.
ABNEGATIE, ontzegging, verloochening.
Abnegeren, ontzeggen, loochenen,
verzaken.
ABOLEREN, afschaffen, eene wet opheffen.
Abolitie, geheele afschaffing
van iets. Abolitie van straf,
vrijspreking van eenige misdaad,
4 ABOL.
en opheffing der straf; zoodat daaromtrent
geen onderzoek meer mag
gedaan, en de misdaad als niet gepleegd
moet aangemerkt worden.
ABOLLA, abolan, zekere kleeding der
oude Grieken, bestaande in een'
langen rok, zonder mouwen.
ABOLLAGIUM, het regt van den leenheer
op de bijenzwermen in de bosschen
zijner vasallen.
ABOMINABEL, abominable, Fr., verfoeijelijk,
afschuwelijk; abominatie,
verfoeijing, afschuw, afschuwelijke
daad. Abomineren, verfoeijen,
afschrik hebben.
ABONDANCE, zie Abundant.
ABONNEREN, zich in eens uitkoopen,
en dus van gedurige betaling bevrijden,
b. v., zich bij een en boekhandelaar,
tot het lezen van
maandwerken, enz., of in den
schouwburg, ter bekoming van
vrijen toegang, abonnrren. Abonnement,
zulk eene uitkooping, of
vrijmaking. Abonnement sus pendu,
met opheffing van het abonnement,
wanneer de geabonneerden in den
schouwburg ook betalen moeten.
ABORDAGE, Fr., het aanstooten der
schepen; het enteren. Ook de
landing; het aanspreken. Aborderen,
aanlanden; ook aanspreken.
Op het eerste abol'd, op het
eerste oogenblik, in het begin.
ABORIGINES, oorspronkelijke inwoners,
de eerste volkeren eens lands,
in tegenoverstelling der kolonisten.
ABORTEltEN, ontijdig baren. Abortus,
Lat., miskraam, misgeboorte.
Abol'tief, ontijdig gebaard; dat
ontijdig doet baren.
ABOUCHEREN, aboucher, Fr., raadplegen,
toespreken, ergens over
spreken. Abouchement, raadpleging,
zamenspraak, gesprek.
ABRA, kamermeisje, ook bijslaapster
bij de oude Grieken en Romeinen.
ABRACADABRA, woorden of schriften,
welke onverstandige, bijgeloovige
lieden eene groote kracht toeschreven.
Het woord abl'acadabra, op
ABRA.
eene bijzondere wijs, geschreven,
en als amulet bij zich gedragen,
moest tegen allerhande kwalen en
ziekten dienen.
ABRAHAMITEN, sekte der Oostersche
Kerk in de ge eeuw, die de Godheid
van Christus verloochende,
en aldus genaamd is naar haren
stichter ABRAHAM uit Antiochie;
2) Boheemsche deïsten, die in 1782
het geloof omhelsden, hetwelk
ABRAHAM vóór zijne besnijdenis
gehad had.
ABRAKREES, openbare hoeren in
Guinea.
ABRAXAS, amulet, geheimzinnig
woord.
ABRÉGÉ, Fr., kort uittreksel uit een
boek, of geschr~ft. Abrégeren, verkorten.
ABREVIATOR, Lat., abréviateur, Fr.,
een verkorter. Abreviatores, abréviateurs
(in de pauselijke kanselarij)
die personen, welke de bullen,
brevetten en andere geschriften
stellen, waarbij men zich van vele
verkortingen pleegt te bedienen.
.dbreviatuur, abréviatie, verkorting
der woorden, hetzij door uitlating
van letteren, hetzij door het gebruiken
van teekenen, of karakters,
ter aanduiding van woorden.
Abrevieren, verkorten, bij verkorting,
of met enkele letters, of karakters,
geheeIe woorden schrijven.
AB RITES (geschiedk.), naam eener
Indiaansche natie, ten tijde van
Alexander den grooten.
ABRIZAN, een feest bij de oude Perzen;
waarvan bij de lateren het
gebruik nog overgebleven is, om
zich met welriekende wateren te
besprengen.
ABROGEREN, afschaffen, opheffen.
Abrogatie, afschaffing eener door
de wet ingevoerde gewoonte.
AB RON, was een zeer weekelijke en
wellustige Griek, weshalve men
zijn' naam nog heden ten dage aan
dergelijke personen geeft.
5 ABRU.
ABRUPT, plotselijk, afgebroken. Ex
abrupto, plotselijk, op eenmaal,
onvoorziens, zonder vooraf iets te
zeggen, of den aanvang van iets
te verhalen. Abrupta, op staanden
voet voortgebragte, of andere
korte, geestige invallen. Abruptie,
afbreking.
ABRUTEREN, beestachtig, of tot vee
maken. Geabruteerd, tot vee geworden,
of beestachtig dom geworden.
ABSCES, zie Abces.
ABSCINDEREN, afsnijden, afrukken,
afhouwen. Abscissie, zoo veel als
amputatie, van het Lat. abscissio en
amputatio.
ABSENT, afwezend. Absens carens,
die niet bij de hand of tegenwoordig
is, gaat ledig henen. Absentes,
de afwezenden, verscholenen. Curator
absentis, voogd, opziener
eens afwezenden. Absentie, absentia,
absence, afwezendheid. Absentia
Reipublicae causa, of laudabilis,
afwezendheid om den wil van
het gemeenebest. Absentia vituperalis,
of malitiosa, afwezendheid
uit schandelijke oorzaken. Absentia
causa lis, eene toevallige, of
onschuldige afwezendheid. Absenteren
(zich) heengaan, zich verwijderen.
ABSIDES (sterrek.), de twee punten
van de loopbaan eens hemelligchaams,
die het digtste bij- en het
verste van elkander afstaan.
ABSIS, gewelf, meestal kerk gewelf.
ABSOLUMENT, Fr., volstrekt. Absoluut,
absolut, absolutus noemt men
datgene, hetwelk als bloot op zich
zelf staande, en zonder betrekking
op iets anders, beschouwd wordt;
onbeperkt, onafhankelijk, vrij.
Terminus absolutus, eene uitdrukking,
die op niets betrekking heeft.
Ook zonder beding, onvoorwaardelijk,
als: ik wil het absoluut zoo
en niet anders hebben; absolute
kracht, die in een ligchaam onophoudelijkenaltijd
even sterk werkt;
ABSO. 6
ablativus absolutus; zie ablativus.
Absolutie, absolutio, Lat., vrij.
spreking, ontslag eener verant·
woordelijkheid. Het meerv. absolutiones
beteekent, bij de RoomschKatholijken,
het besprengen met
wijwater, en het bewierooken van
gestorvene hooge personen, welke
men zal begraven. Absolutorium,
een vonnis, of geregtelijke uitspraak,
waardoor iemand van eene
verpligting, verantwoordelijkheid
of schuld, vrijgesproken wordt.
Absolveren, vrijspreken.
ABSOLUTIEDAALDER, eene Fransche
zilveren medailje ter grootte van
een' daalder, welke HENDRIK IV.
ten jare 1595 slaan liet. Op de
voorzijde staat het borstbeeld van
den Paus met het omschrift: CLEMENS
VIII. Pont. max. (Pontife!1!
maximus), op de keerzijde het
borstbeeld des Konings van Frankrijk
met het omschrift: HENRICUS
IV. D. G. Franc. et Nav. Rex
Christia. (Dei Gratia Franciae et
N avarrae Rex Christianissimus).
Deze gedenkpenning is zeer oud
geworden en merkwaardig wegens
zijne aanleidende oorzaak. HENDRIK
IV. was wegens zijne onregtzinnigheid
en het edict van N antes,
dat aan de Hervormden vrije uitoefening
van godsdienst toeston d,
1591 door den Paus in den ba n
gedaan. Ofschoon de parlementen
van Frankrijk dezen banvloek
voor onregtvaardig en ongeldig
verklaarden, werden toch de intrigues
der geestelijkheid voor den
Koning gevaarlijk, en het was den
Jezuiten bijna gelukt; een en aan.
slag tegen zijn leven uit te voeren.
HENDRIK kwam er met verlies van
een' tand af, en de Jezuiten werden
weggejaagd. Intusschen kwam
het toch kort daarop tot eene min.
nelijke schikking tusschen hem en
den Paus, die hem 1595 van den
ban vrijsprak. Om 'Cleze verzoening
bekend te maken, en om het
ABSO.
vertrouwen der ijverig katholijke
onderdanen te verwerven, werd
deze gedenkpenning geslagen.
ABSORBENTIA, middelen, welke de
zure dampen, of scherpten inzuigen.
Absorbentia vasa (geneesk.),
opslurpende vaten. Absorberen, in
zich trekken, inslokken, fig. ver·
teren, verdoen, verkwisten; ook
verdringen, als: een sterkere reuk
absorbeert eenen zwakkeren, eene
grootere straft eene geringere. Ab.
sorptie, absorptio, Lat., absorption,
Fr., het inslokken, inzuigen der
sappen; ook verzwelging, vertering,
verkwisting.
ABSQUE, zonder. Absque ulla conditione,
zonder eenige voorwaarde,
onvoorwaardelijk. Absque causae
cognitione, zonder kennis van zaken,
ongehoord, zonder onderzoek.
ABSTEMIUS, Lat., abstéme, Fr., die
zich van de eene of andere zaak,
inzonderheid van wijn, onthoudt.
ABSTENSIE, verklaring, dat men van
eene erfenis, waartoe men bij tes·
tament geregtigd is, vrijwillig afstand
do6t.
ABSTENTI, in de eerste kerk degenen,
die in den kerkban leefden;
gevolgelijk zich van de godsdienst.
oefening moesten onthouden.
ABSTERGENT (artsenijk.), zuiverend,
afleidend. Abstergentia, afleiden.
de, zuiverende geneesmiddelen.
Abstersie, reiniging, zuivering.
ABSTINEREN, zich onthouden. Abstinent,
die zich onthoudt, die matig
is. Abstinentie, onthouding van
spijs, drank, enz.
ABSTRACT, afgetrokken, in tegenoverstelling
van concreet. Deugd,
schoonheid, enz. zijn abstracte begrippen.
Eene zaak in concreto
beschouwen, is met alle hare eigenschappen
en omstandigheden;
in abstracto daarentegen, wanneer
eene zaak alleen op zich zelve gedacht
wordt, zonder hare eigenschappen
en omstandigheden
in aanmerking te nemen; b. v.,
ABST.
regt vaardigheid , godsvrucht, geleerdheid,
zijn abstracta, een regtvaardige,
godvruchtige, geleerde,
daarentegen, concreta. Ook noemt
men iemand abstract, die in eene
zaak zoodanig verdiept is, dat hij
op het geen bij en nevens hem is,
geen acht geeft, - dat hij niet
hoort, wat gezegd wordt. Eene
abstracte verhandeling is zoodanige,
welke, door eene al te afgetrokkene
redenering, duister en moeijelijk
te verstaan is. Abstractie,
het aftrekken der gedachten van
eenig ding; ook zulk een afgetrokken
denkbeeld; ook vel'strooijing,
mangel aan opmerkzaamheid. Abstractum,
Lat., het afgetrokkene,
een afgetrokken denkbeeld. .Abstraheren,
aftrekken, in gedachten
afzonderen.
ABSTRUEREN, verbergen, geheim houden.
Abstrus, verborgen, duister,
onverstaanbaar.
ABSURD, ongerijmd, onverstandig,
dom, ongeschikt, zot. Absurditeit,
eene ongerijmde zaak.
ABUDAD, de groote oorspronkelijke
stier, welke, volgens de godsdienstleer
der Parsen, ORMUZD schiep, en
in hem de kiem aller toekomstige
dingen leide, die zich naderhand
uit hem ontwikkelden.
ABUIS, al:us, vergissing, verzinning.
misslag, ook misbruik. Abuseren,
vergissen, verzinnen, zich abuseren.
Iemand abuseren, misleiden,
bedriegen, met valsche berig ten
enz. Desabuseren, iemand de oogen
openen ten aanzien van eene hem
gedane valsche voorstelling, iemand
uit de dwaling helpen. Abusief,
abusive, par abus, Fr., bij
vergissing, uit dwaling.
ABU JAHIA, bij de Mahomedanen
een doodsengel, die van God den
last bekomen heeft. om de zielen
van de ligchamen te scheiden.
ABUKELB, zoo noemen de Egyptische
kooplieden eenen Hollandschen
rijksdaalder; dewijl zij den
7 AEUN.
daarop geslagen leeuw voor een'
hond (kelb) aanzien.
ABUNA, de titel van den Metropolitaan
van Abyssinië, welke zoo veel
als onze vader beduidt.
ABUNDANT, overvloedig; abundantie,
abondance, Fr.. overvloed. Ex
abundantia cordis os loquitur, waar
het hart vol van is, daar loopt de
mond van over.
ABUSUS, Lat., misbruik. Abusus non
tollit usus, het misbruik neemt het
gebruik niet weg.
ABUTTO, een Japansche God, die
heeling en genezing, goeden wind
en gelukkige reis geeft, en' in hetalgemeen
tegen onheilen bescherming
verleent.
ABYME, Fr., afgrond, diepte. Fig.
alles, waarin men zich verliest;
verlegenheid, waaruit men zich
niet weet te helpen.
ABYSSUS, diepte, afgrond. Overdragtelijk,
een onverzadelijk mensch,
veelvraat.
AB ZENDEGHIAN, de bron des levens
of der jeugd, van welke eene Perzische
overlevering zegt, dat zij oostwaarts
in een duister land ligt, en
haar water de onsterfelijkheid geeft.
Ac. Academie.
ACACECIUS, bijnaam van MERCURIUS,
naar zijnen pleegvader ACACUS.
ACACIA, een bundeltje, of zakje met
aarde gevuld. De Konstantinopolitaansche
keizers plagten het altoos
in de linkerhand te dragen,
ter herinnering, dat ook zij stof
en asch zouden moeten worden.
ACADEMIE. zie AKADEMIE.
ACAENA, Grieksche lengtemaat van
10 geometrische voeten, welke ook
dodecapode genoemd werd.
ACAMATHOS, een Grieksch woord,
hetwelk de beste, gunstigste hoedanigheid
en den schoonsten omtrek
des menschelijken ligchaams
uitdrukt.
ACAMPSIA, onbuigzaamheid (der ledematen).
ACANGIS, acanges, zoo worden TurkAC
AT.
sche vrijwilligers genoemd, of soldaten,
die zonder soldij dienen,
en van den buit leven.
ACATALECTISCH, AKATALEKTISCH, in
de dichtkunst een vers, hetwelk
ten aanzien der voeten en lettergrepen,
de hoogste volkomenheid
bezit. Cataleetisch is het tegendeel
daarvan.
ACATALEPSIS, Akatalepsis, onmogelijkheid
om eene zaak te begrijpen;
onbegrijpelijkheid.
ACATHOLICI, akatholici, onroom·
schen; dus worden de Protestanten
door de Roomsch-Katholijken
genoemd.
ACATOPOSIS, onvermogen om te drinken,
of in 't algemeen om te slik.
ken.
ACATHARSIA, onreinheid, onzuiver·
heid.
ACATHISTlSCH, smeekend.
ACATIUM, boot, waarvan zich de
Ouden tot oorIogsondernemingen
bedienden.
ACCABLEREN, overladen, bezwaren,
belasten, nederdrukken. Met beo
zigheden belast, bezwaard zijn.
J emand met verwijten overladen.
Geaccableerd, ter neder gebogen
of gedrukt, door zware rampen en
tegenspoeden.
ACCALIA, Larentalia, een feest, hetwelk
de Romeinen jaarlijks den 23
December ter eere van ACCALAREN·
TlA, de vrouw van FAUSTULTTS en
zoogster van ROMULUS en REM US,
vierden.
ACCAPAREUR, Fr., opkooper van waren,
inzonderheid van levensmid.
delen. Woekeraar.
ACCELERANDO, ltal. (muz.), met toenemende
snelheid. Acceleratie,
bespoediging, snelle voortgang.
Accelereren, bespoedigen.
ACCENDONES, de opzigters over de
kampvechters bij de Romeinen,
die dezelve tot den strijd aanmoe·
digden en aanwakkerden.
ACCENSI, te Rome dienaren in den
raad en uitroepers van de uren.
8 ACCE.
ACCENT, toon der stem in het spreken;
zekere uitspraak, als, wan·
neer men zegt: hij heeft een slecht
of goed accent,' toonteeken eener
lettergreep; de nadruk des toons
in de muzijk. Accentuatie, de regte
plaatsing der accenten. Accentueren,
met accenten teekenen ;
behoorlijk uitspreken. Accentus
ecclesiastici, Lat., de stembuiging
bij het zingen der altaargezangen.
ACCEPTA, wat men ontvangen heeft,
de ontvangst; data et accepta, ontvangst
en uitgaaf. Acceptabel, ac·
ceptable, Fr., aannemelijk, wat
aangenomen kan worden. Acceptant,
degene, die eenen wissel.
brief aanneemt, en met het woord
geaccepteerd, en met zijnen naam
onderteekent, en zich daardoor ver·
bindt, om, op den vervaldag, te
betalen. Acceptant per honor di
littera, of del giro, is diegene,
welke, zonder zelf de betrokkene
te zijn, uit vriendschap of genegenheid,
een en wissel aanneemt,
en zich verbindt, om denzeh-en te
voldoen. Acceptatie, aanneming,
het aannemen, b. v., van een en
wissel, om denzelven op den bepaalden
tijd te voldoen. Accepteren,
aannemen, ook onderteekenen,
b. v., eenen op ons getrokken
wissel.
ACCEPTILATIE, kwijtschelding bij
kwitantie, of schriftelijke verkla.
ring van de ontvangst eener in der
daad niet ontvangene zaak.
ACCES, toegang tot iets - tot eenig
gezelschap of collegie, de vt:ijheid,
om bijeenkomsten en vergaderingen
bij te wonen, zonder tot hare
leden te behooren. Het beteekent
ook de vrijheid, om over
een meisje te verkeeren, als: hij
heeft acces bij de dochter van mijnen
vriend. Accessibel, accessible,
Fr., genaakbaar, toegankelijk. Accessist,
iemand, die zonder bezol.
diging bij eenig collegie aangesteld
is, en de toezegging heeft eener
ACCE.
werkelijke plaatsing.
AccÈs, aanval.
ACCESSIT, hetgeen bij eene andere
zaak gevoegd wordt, of in rang op
iets volgt. Het accessit bekomen
wordt gezegd, wanneer eene verhandeling,
over eene opgegeven
prijsvraag, niet den uitgeloofden
prijs, maar echter waardig gekeurd
is, om bij de bekroonde verhandeling,
of verhandelingen, gevoegd,
en gedrukt te worden.
ACCESSOIR, hetgeen bij iets komt,
bijkomend.
ACCIDENS, Lat., accident, F., toeval,
voorval. Het wordt altoos in
eenen kwaden zin genomen, tenzij
eenig bijvoegsel eene andere beteekenis
daaraan geve. In de redeneerkunde
is een accidens iets, dat
niet tot het wezen eener zaak behoort,
doch zonder een wezen niet
zijn kan; toevallige gesteldheid
eens dings, die der zaak niet eigen
is. In de schilderkunst, de afbreking
der zonnestralen door eene
daar voor drij vende wolk; ook datgene,
hetwelk niet van het hoofdlicht,
maar van een tegenover
staand venster, of van eenen fakkel,
enz. ontstaat. Per accidens,
par accident, bij toeval. - Accidenteel,
accidentel, F., toevallig,
hetgeen niet aan zekere wetten onderworpen
is. - Accidentellement,
toevalligerwijze, bij toeval.
ACCIDENTALEN, eene sekte, die tegen
de substantientalen overstond.
Deze hielden de erfzonde voor een
zelfstandig boos wezen, voor eenen
inden mensch tegenwoordigen duivel,
die in den doop moest uitgedreven
worden; gene daarentegen
voor eene van ADAM overgeërfde
toevallige gebrekkelijkheid.
ACCIJs, accise, Fr., eene geregtelijke
belasting op levensmiddelen en
zulke waren, welke door het gebruik
verslijten; ook de plaats,
waar de accijsbedienden bijeenkomen,
en waar de accijs betaald
wordt.
9 ACCI.
ACCISMUS, weigering, wanneer men
bedieningen en eer, om zekere redenen,
in schijn afslaat, ofschoon
het blijkt, dat men dezelve begeert.
ACCLAMATIE, acclamatio, Lat., acclamation,
Fr., vreugdegeroep,
blijde toeroep bij den intogt van
personen; algemeene goedkeuring
ook benoeming tot iets, zonder
stemming.
ACCLIMATISEREN, aan het klimaat
gewennen.
ACCOGLIENZA, accoglio, het met betaling
vereeren van een' wissel.
Vriendelijke ontvangst van een'
aanbevolen persoon.
ACCOLADE, omarming, omhelzing,
waarmede in Engeland, de nieuwe
ridders, van de zijde des Konings,
vereerd worden. Ook in de kookkunst,
twee gebraden konijnen,
welke zoo opgedaan zijn, als of
zij elkander omhelsden: ook eene
streep, waarmede men meerdere
woorden of regels vereenigt.
ACCOMMODEREN, te regt maken,
in orde brengen; herbergen, onthalen;
elkander verstaan, overeenkomen,
een geschil bijleggen; zich
schikken; ook l,appen, opmaken,
het haal' in orde brengen. Accommodement,
Fr., de inrigting van
een huis tot gemak; ook het treffen
van een vergelijk. Accommodage,
Fr., toebereiding eener zaak,
in orde bren ging van een kapsel;
het loon daarvoor. Accommodable,
hetgeen in der minne bijgelegd of
geschikt kan worden. Accommodant,
buigzaam, toegevend, lllschikkelijk.
ACCOMPAGNEREN, begeleiden, gezelschap
houden, medegaan; met
iemand zingen of spelen; hem, die
zingt of speelt, met de stem of
eenig speeltuig begeleiden. Accompagnement,
Fr., yetzelling. geleide,
gevolg; hetgeen men met een'
ander speelt of zingt. Ook het
uiterlijke sieraad om een wapenschild.
AOOO. 10 AORO.
ACCOMPLEREN, vervullen, voltooijen.
ACCOORD, (Muz.) het zamenluiden
van meerdere toon en, en deze toonen
zelve; ook het zamenklinken
van meerdere speeltuigen. Figuur!.
een verdrag of vergelijk wegens
het leveren van werk en waren;
ook het verdrag eens schuldenaars
met zijne schuldeischers, om
iets voor het geheel te nemen. Accoordzijn,
overeenstemmen. Accorderen,
te zamen klinken, van toonen;
ook overeenstemmen, zich
schikken. Toestaan. bewilligen. De
rekeningen accOl'deren, dezelve met
elkander vergelijken, om te zien,
of zij overeenkomen. In de schilderkun8t
heet de kleuren accorderen,
dezelve verzachten.
ACCOUCHEMENT, Fr., bevalling eener
kraamvrouw; de verloskunst. Accouchement
par force, verlossingdoor
middel van instrumenten.
Accoucheur, vroedmeester ; accoucheuse,
vroedvrouw. Accoucheren,
eene vrouw in barensnood bijstaan,
helpen, haar verlossen; ook in de
kraam komen, baren, verlost worden.
ACCREDITEREN, bewaarheden, getuigen,
in crediet, in aanzien brengen,
vertrouwen verschaffen; geaccrediteerd,
aanzienlijk, geloofwaardig.
Geaccrediteerde Ministers,
met volmagt van hunne principalen
voorziene Ministers, om
aan een ander Hof iets te verrigten.
of uit te werken. Een geaccrediteerd
schrijver is een schrijver,
die geloof verdient.
ACCRESCEREN, aanwassen; aanbesterven,
te beurt vallen. Jus ac·
crescendi, het regt van aanwas,
hetwelk plaats heeft tusschen medeërfgenamen
en medelegatarissen,
van te nemen of te houden het gedeelte
van dengenen, die hetzelve
weigert te ontvangen, of niet kan
aanvaarden.
ACCROCHEREN, (in den kooph.) aan
iets stooten: hieraan accrocheert
zich de koophandel.
A CROCHET, Fr., waardoor men blijken
van wellevendheid geeft. Vn
compliment à crochet, eene beleefd·
heid, eene vleijerij, of lof, betoond
of toegezwaaid, met oogmerk,
om dezelve insgelijks te ontvangen.
ACCUEIL, Fr., onthaal, bejegening
van eenen gast; ontvangst van
eenen wissel, enz. AccueiUeren,
aannemen, ontvangen, opnemen.
ACCUMULEREN, ophoopen, opstapelen,
vermeerderen. Accumulatie,
ophooping, vermeerdering.
ACCURAAT, zorgvuldig, bedachtzaam,
stipt, naauwkeurig. Accuratesse,
liefde tot orde, naauwkeurigheid.
ACCUSATIE, klagt, aanklagt. Accuseren,
klagen, aanklagen, beschuldigen,
schelden. Melden, berigt
geven: de ontvangst van een en
brief accuseren.
ACCUSATIEF, accusativus, Lat., de
vierde naamval van iedere declinatie,
of verbuiging der naamwoorden,
in de spraakkunst.
ACDAH, Azlam, zekere waarzeggingspijlen,
van welke zich de
Arabieren van MAHOMED bedienden,
wanneer zij in gewigtige aangelegenheden
de priesters wilden
raadplegen. Drie derzelve bevonden
zich in eenen zak, op den
eenen stond niets, op den anderen
mijn heer gebiedt, op den derden
mijn heer verbiedt mij, en één
daarvan werd door de priesters er
uit getrokken,
ACEIROCOMOS, bijnaam van APOLLO,
als zonnegod.
ACEPHALEN, eene sekte in de 6e
eeuw, die geene overheid wilde
erkennen. en beide naturen in
Christus vermengde.
ACEPHALISCH, akephalisch, zonder
hoofd of kop, zoo als bij pilaren,
zuilen, en ook bij zekere wormen.
Ook wordt het figuurlijk van menschen
gebezigd.
ACER. 11 ACHG.
ACERIDES, zalven of pleisters, die styx, voer de oude barsche schipgeen
was bevatten.' per Charon de zielen der afgestor-
ACERvEREN,ophoopen. venen, in eene oude boot naar de
ACESCENTIA, zulke voedseis en art- plaats harer bestemming over;
senijen, welke ligtelijk m zuren figuurl. de hel. Flectere si nequea
overgaan. superas, acheron ta moveba, wan-
ACESIA, of liever ACESIS, de gene- neer de hemel niet helpt, mag de
zing enz. In de middeleeuwen be-I hel hulp verleenen.
stempelde men ook met dien naam ACHGUA YAXERAX, d. i. behoeder aleene
uit kinderharen bereide art- Ier dingen, is de naam van het
senij. hoogste Wezen bij de oorspronke-
ACHAEMENISWORTEL, een tooverwor- lijke bewoners van het eiland Tetel,
welke de kracht zou bezitten, neriffe, aan hetwelk zij ook den
om iemand vrees en schrik aan te naam van ACHUHURAHAN, de grootjagen,
ja zelfs om eene gansche I ste en ACHUHUCHANAR, de hoogarmee
op de vlugt te drijven. ste geven.
ACHARISTIE, ondank, ondankbaar- ACHILLES, een der helden, die Troje
heid. belegerd hebben; ook de groote
ACHARYA, een priester, die de jonge pees aan de voetzolen, tendo Achil-
Braminen onderwijst, en hen, na lis. In de redeneerkunde, de
hen met den offergordel omgord te hoofdbewijsgrond. (argumentum
hebben, met de heilige boeken be- achilleum).
kend maakt. ACH ROl, bleeke, bleekkleurige men-
ACHATES, togtgenoot van den Tro- schen.
jaanschen Prins Aeneas; figuur!. ACHROMATISCH, verweloos, zonder
getrouwe vriend en raadgever; ook kleuren. Een achromatische verwegwijzer.
rekijker, waarin de afwijking, we-
ACHEA, bijnaam van CERES, haar gens de breekbaarheid der lichtgegeven,
om haar hartzeer over de stralen, voorgekomen en het beschakingharerdochterPRosERPINA
schouwde voorwerp, zonder valuit
te drukken. sche kleuren, vertoond wordt.
ACHELOUS, halfgod bij de Grieken ACHRONISCH, hetgeen bij den nacht
en Romeinen. Liefde tot de schoo- geschiedt; achronische punten aan
ne DEJANIRA haalde hem een twee- den hemel, welke regt tegenover
gevecht met HERCULES op den hals, de zon, of een gesternte, staan,
als wanneer hij zich, om zijnen zoodat, wanneer het eene opgaat,
meervermogenden tegenstander te het andere ondergaat.
ontwijken, in eenen stier veran- ACHROSTICHON, gedicht, waarin de
derde. HERCULEs brak hem eenen eerste letters der regels zekere nahoorn
af, waaruit naderhand de men vormen.
nimfen den hoorn des overvloeds ACHTARIEL, een van de 3 engelen,
vervaardigden. Van schaamte die yolgens de Talmudisten de, in
stortte zich de overwonnene in de hebreeuwsche taal verrigte, geeene
rivier, die naar hem haren beden der Joden in kransen of
naam ontving. kroonen winden en deze op het
ACHERON, in de fabelleer, eene van hoofd van God zetten. De twee
de vier voornaamste rivieren der overige engelen heeten MATATRON
benedenwereld. De overige drie en SANDALFON.
heeten: styx, cocytus en phlege- ACIDALlA, een bijnaam van VENUS,
ton. Over den acheron, of, naar dien zij van Acidalius, eene bron
het gevoelen van anderen, den in BlCötië ontving, alwaar zij
ACID. 12 ACOS.
door de gratiën bediend werd.
ACIDALUS, eene bron in Campanië,
wier water den naam had, van de
oogziekten te genezen.
ACIDUM, zie ALCALI.
ACINESIE, onbewegelijkheid, die
door eene beroerte, eene onmagt
of flaauwte, in het gansche ligchaam,
of in eenig deel van hetzelve,
wordt te weeg gebragt.
ACIURGIE, de operative heelkunde,
voornamelijk in zoo verre zij zich
met bloedige kunstbewerkingen
bezig houdt.
ACMANEN, nimfen, die door hare
vrolijkheid en opgeruimdheid dezen
naam bekwamen.
ACMASTICUS, tot den hoogsten graad
opklimmend; inzonderheid ten aanzien
van zulke ziekten (b. v.febris
acmastica) gebezigd, die op het
hoogst klimmen en dan plot~eling
met den dood of met de genezing
eindigen.
ACME, de 3" periode eener ziekte.
ACNE, eene wen in het aangezigt.
ACNESTIS, bij de vierv. dieren, de
plaats, waar de schouderbladen
elkander van boven aanraken.
ACOENOI, monniken in de 5" eeuw,
die zich gestadig met geestelijke
oefeningen en lofzangen bezig
hielden.
ACOLAST, een liederlijk, onbeschaamd
mensch.
ACOLOGIE, de gehoorleer.
ACOLUTHI, Acolytken, geestelijken
in de Roomsche kerk, van de geringste
klasse, welke den bisschop
in de kerk bedienen; ook ondergeschikte
medegenooten, helpers,
spitsbroeders.
A CONTO, op rekening.
ACOPU~f, zalf, om de ledematen mede
te smeren, tegen de vermoeid.
heid; in het algemeen, ieder uit.
wendig pijn stillend middel.
ACORMOSUS, zonder steel, stam.
ACOSENIE, ziekelijke toestand des
ligchaams, met eene veranderde
leelijke kleur gepaard gaande.
A COSTI, heet bij de kooplieden de
plaats, naar welke geschreven
wordt, om dezelve niet zoo dikwijls
te noemen.
ACQUIESCEREN, iets toestemmen,
goedkeuren, ergens in bewilligen,
zich geruststellen, tevreden zijn.
Acquiescens, geruststelling, bevrediging.
ACQUIRENT, verkrijger. Acquireren,
erlangen, verwerven, bekomen.
Acquisitie, koop, aankoop, verkrijging,
eigendom.
ACQUIS, Fr., geschiktheid, vaardigheid,
verkregene kunde. Dit
mensch heeft acquis, bezit veel geschiktheid.
ACQUIT, Fr., quitantie, kwitantie,
of kwijtbrief; acquit à caution.
kwitantie onder borgtogt, acquit
de douane, tolcedel. Onder eene
rekening beteekent pour acquit, of
bon pour acquit, den inhoud ontvangen,
of voldaan. Acquit, in
het biljartspel. de eerste stoot, of
de bal, die uitgezet is. Acquitteren
(zich van iets), iets verrigten,
tot stand brengen; b. v., hij heeft
zich wel daarvan geacquitteerd, hij
heeft het goed uitgevoerd.
ACRADOPHORUS, bijnaam van BACCHUS.
ACRJEA, ACRJEUS, een bijnaam van
VENUS en JUPITER, gelijk ook andere
Goden den bijnaam ACRJEIontvingen,
wanneer zij in tempels, op
bergen gebouwd, vereerd werden.
ACRANIUS, die geenen schedel heeft,
een zoogenoemde acephalus, wien
alleenlijk de schedel ontbreekt, gelijk
aan sommige eijerendeschalen.
ACRASIA, slechte vermenging (eigenlijk
in 't geheel geene vermenging)
der sappen.
ACRASIE, oningetogenheid, of on·
matigheid in het eten, drinken en
andere genietingen.
ACRATIA, het onvermogen (b. v. om
over zich zeI ven te heerschen of
iets te verrigten), de zwakte, onmagt.
ACRE. 13 ACRO.
ACRES IR, onregelmatige loop eener
ziekte.
ACRETÉ, scherpte, bitterheid, wrangheid,
stekeligheid.
ACRETORIEN, kleine voetstukken aan
de gevels, om er beelden op te
plaatsen.
ACRIBIA, term in de bouwkunde,
naauwkeurigewaarneming des winkelhaaks,
der lineaal, der loodlijn;
ook stiptheid.
ACRIDOPHAGI, Gr., volkeren in de
Oostersche landen. die bijna alleen
van sprinkhanen leefden.
ACRIMONIE, scherpte, bitterheid.
ACRISIA, akrisie, verwarde toestand
eener ziekte, waaruit men niets
zekers kan besluitp.n.
ACROAMATISCH, geheim, terughoudend,
van zulke dingen gebruikelijk,
waarvan de oudste wijsgeeren
hunnen vertrouwdsten leerlingen
slechts iets openbaarden; ook: hetgeen
zonder mondelijk onderrigt
niet verstaan kan worden. A croamatisch
bewijs, volgens Kant, een bewijs,
hetwelk op begrippen steunt.
ACROATERIUM, eene gehoorzaal.
ACROATlSCH, dat gedeelte der wijsbegeerte
van Aristoteles, hetwelk
de fijnste en diepste onderzoekingen
uit de leer der rede en der natuur
bevat, in tegenoverstelling
vun exoterisch.
ACROBATEN, koordedansers, in de
schouwspelen der ouden.
ACROCHIR, het uiterste einde der
hand, de vingertoppen; somwijlen
ook de wortel der hand.
ACROCHORDON, eene, inzonderheid
aan de oogleden voorkomende,
pijnlijke, aan een en als 't ware
snaarachtigen steel hangende wrat,
of dergelijk uitwas.
ACROLITEN, bij de Ouden, standbeelden,
aan welke slechts de uiterste
deelen, zoo als het hoofd,
de handen en voeten van marmer
waren, maar het overige van hout.
ACROMIALIS, tot den acromion, tot
den schouder behoorende.
ACROMONOGRAMMATICUM, een gedicht,
welks verzen telkens met
de laatste letter van het voorgaande
vers beginnen. Acromonosyllabicum,
wanneer de verzen met
de laatste lettergreep van het voorgaande
vers beginnen.
ACRONYCTISCH, westelijk, schemerachtig,
laat.
ACROOMA, iets, waarnaar men aandachtig
luistert, of ziet, om daaruit
iets te leeren, of zich daarmede
te vermaken.
ACROOMATISCH BEWIJS, {in de wijsbeg.)
een bewijs uitdebeschouwing
van het algemeene in het afgetrokkene.
ACROPATHOS, ziekte van een der bovenste
deelen des ligchaams. - Bij
HIPPOCRATES eene (niet nader bepaalde)
ziekte van den mond der
baarmoeder.
ACROPSILON, een aan het eind ontbloot
lid, b. v. de van de voorhuid
ontbloote of besnedene mannelijke
roede.
ACROPSOLOS, iemand, die het mannelijk
lid ontbloot heeft, die tot
bijslaap hevig opgewekt is; een
ontuchtig mensch, een besnedene,
een Jood.
ACROSTICHON, een gedicht, waarvan
de beginletters der coupletten of
regels eenen naam "ormen.
ACROTERIA, de uiterste leden des
ligchaams.
ACROTERIASMOS, hetzelfde als amputatie.
ACROTHINIëN, de dingen, welke de
Grieken van den gemaakten buit
plagten af te zonderen, om ze aan
de Goden te offeren.
ACRYDOPHAGEN, sprinkhanen-eters,
~en naam aan oude volken gegeYen,
die zich voornamelijk met
sprinkhanen voedden.
ACRYOLOGIE, term in de muzijk,
wanneer eene gedachte ongeschikt
voorgedragen wordt.
ACT, handeling; dat gedeelte van
een schouwspel, waarin de hanACTA.
14 ACT!.
deling onafgebroken voortgaat.
ACTA APOSTOLORUM, de handelingen
der Apostelen.
ACTA DIURNA PUBLICA, waren in Rome
eene soort van nieuwstijdingen,
(couranten) of openbare berigten,
waarin men inquisitie-processen,
teregtstellingen, huwelijken en
sterfgevallen bekend maakte.
ACTAEON, naam eens jagers, die de
godin der jagt, . Diana. naakt in
het bad bespiedde, daarvoor door
haar in eenen bok veranderd, en
van zijne eigene honden verscheurd
werd; ook een horendrager. Actaeoniseren,
hoornen opzetten.
ACTlEUS, bijnaam van APOLLO; de
naam van eenen der Telchinen of
der zes booze geesten der Grieken.
ACTEN, schriftelijke( zamengevoegde)
geregtelijke verhandelinl?;en, protocollen,
enz. Acte, in Engeland,
een door den Koning bekrachtigd
parlementsbesluit, bill. Act of
confirmity, eene bill in Grootbrittanje,
welke alle diegenen van
openbare ambten en staatsbedieningen
uitsluit, welke tot de bisschoppelijke
kerk behooren. Acte
van indemniteit, van bevrijding, of
schadeloosstelling, waarbij men
aanneemt en belooft, een' ander te
bevrijden of schadeloos te stellen
voor de gevolgen eener zekere daad.
ACTEUR, tooneelist, iemand die op
het tooneel speelt. Actrice, tooneelspeelster.
ACTIA, een feest ter eere van APOLLO,
die ook den bijnaam ACTIUS had.
ACT! LABORES JUCUNDI, Lat., na gedanen
arbeid is het goed rusten.
ACTIE, dat aandeel, hetwelk iemand
in eene handelmaatschappij, of andere
verbindtenis neemt, welke kapitalen
tot hare ondernemingen gebruikt;
alsmede de obligatie, welde
iemand voor dit zijn aandeel
bekomt, in zoo verre dezelve weder
een voorwerp des handels is ;
in het meerv. actiën; van daar de
actiehandel. De Engelsche staatsactiën
heetten stocks. De stocks,
of actiën, zijn gedaald of gerezen.
Actionist, iemand, die geld op actiën
gegeven heeft; ook een actiehandelaar.
Actioneren, aanklagen,
iemand voor het geregt dagen.
ACTIE, eene handeling; ook een gevecht,
eene schermutseling. In de
natuurkunde, de werking, actio
en reactio, werking en tegenwerking.
Ook, in de schoone kunsten
en wetenschappen, de uitdrukking
der gedachten, door stem en gebaren,
die niet in den zin der woorden,
maar in den toon, in de gebaren
en in het gelaat des redenaare
ligt. Ook gebruikt men dit woord
in de schilderkunst, wanneer de
figuren levendig, schoon, en met
het onderwerp strookende, uitgedrukt
zijn.
ACTIEF, werkzaam. Activa, eigen
vermogen van geld, koopwaren en
vaste panden. Active schulden, uitstaande
schulden, in tegenoverstelling
van passive schulden, d. i.
hetgeen men zelf schuldig is. Active
handel, zegt men, wanneer
een staat zijne eigene ontbeerlijke
producten naar andere Landen uitvoert,
en vreemde waren of baar
geld daarvoor in de plaats bekomt,
in tegenoverstelling van passive
handel.
ACTIVUM, in de spraakkunst, een
werkwoord, hetwelk een doen of
eene handeling uitdrukt, als slaan,
geven, enz.
ACTORIUM, eene volmagt, welke
voogden, kerkbezorgers, syndici
der gemeenten, of mondige vrouwen
eenen anderen geven, om hunne
zaken te verrigten.
ACTUARIUS, iemand, die den regter
in diens ambtsverrigtingen behulpzaam
is, de acten en protocol.
len te hourlen heeft, ook somwijlen
in naam van den regter regtspreekt
en dan geregtsvoerder heet. - Bij
de Romeinen eene soort van proviandmeester,
welke aan de soldaACTU.
15 ACUT.
ten hunne levensbehoeften uitdeelde.
ACTUATIE, heeft bij de artsenijmiddelen
de aan den dag legging der
werking op het ligchaam.
ACTUEEL, werkelijk, tegènwoordig;
ook werkzaam, dienstdoend; actuellement,
Fr., dadelijk, tegenwoordig.
ACTUS, Lat., handeling, bedrijf, het
gebeurde, voorval, geschiedenis;
actus continuus, in de regtsgeleerdheid,
eene onafgebroken voortdurende
handeling, b. v., het maken
van een testament; actus proximus,
zegt men, wanneer eene onderneming
nog verre na niet uitgevDerd
is; actum ut supra, gedaan als boven.
Actus, op de scholen, eene
oefening in de mondelijke voordragt.
Actus ministeriales, ambtsverrigtingen,
inzonderheid der
geestelijken, als doopen, enz.
ACUANITEN, werden de Manicheërs,
naar ACUS, een hunner leermeesters,
genaamd.
ACUEREN, scherpen.
ACUPUNCTUUR, die kunstverrigting
bij rheumatische of jichtige pijnen,
met eene gouden of andere naald
in het pijnlijke deel te steken.
ACUSMATIKEN, Acustiken, Exoteriken,
heetten die leerlingen van
PYTHAGORAS, welke eerst aanvingen,
zijne leer uren te bezoeken.
Achter eene gordijn droeg hij hun,
ofliet hij hun ook door een' ander
zijne leer voordragen, zonder dezelve
met de noodige bewijzen te
staven. De leerlingen moesten
stil en zonder een woord te spreken
toehooren en gelooven, en geraakten
eerst, naar gelang hunner
bekwaamheden, na verloop van 2.
3 of 5 jaren in de hoogere klasse
der Exoteriken, als wanneer PYTHAGORAS
voor hen zigtbaar werd, en
het hun toegestaan werd, te vragen
en over hetgeen zij gehoord hadden,
hunne meening te zeggen.
ACUTANGULUM, Oxygonium, een
scherphoekig ligchaam of figuur.
ACUTO, (in de toonk.) hoog.
ACUTUS, het scherpe toonteeken (').
ACUUT, noemt men die gevaarlijke
heete ziekten, waaraan vaak
slechts binnen weinige dagen de
lijder sterft, of weder daarvan opkomt.
De gevaarlijke worden peracutus
de gevaarlijkste perperacutus
genaamd.
ACYANOPLEPSIA, het onvermogen om
blaauw te kennen.
ACYESIS, de onvatbaarheid om (bevrucht
te worden) te baren.
ACYROLOGIE, (rhet.) wanneer men
van de regte beteekenis afwijkt.
A. D., ante diem, vóór den bepaalden
dag, termijn.
AD ABSURDUM, brengen, aantoonen,
dat de bewering des tegenstanders
belagchelijk of ongerijmd is.
AD ACTA, bij of tot de acten of schriftelijke,
geregtelijke verhandelingen.
ADAD of ADOD, een God bij de Assyriërs,
onder wiens beeld zij de
zon goddelijke eer bewezen; gelijkerwijze
zij onder den naam ADERGATIS,
die zij hem ter vrouwe ga ..
ven, de aarde aanbaden.
ADAEQUAAT, volkomen, volledig; de
volkomene overeenstemming eener
zaak met eene andere. In de wijsbegeerte
zijn adaequate denkbeelden
enz. dezulke, welke de stof
ten eenen maal uitputten, en den
hoogsten graad van volkomenheid
bereikt hebben; causa adaequata,
volkomene oorzaak, welke ter
voortbrenging eener zekere werking
toereikend is. Adaequeren,
gelijk, effen maken.
ADAGIO, deze term in de muzijk
duidt aan, dat het stuk, hetwelk
dezen naam voert, langzaam gespeeld
moet worden; echter niet
zoo langzaam, als een Largo. Adagio
assai, of de molto, zeer langzaam.
Adagio-adagio, allerlangzaamst.
ADAGIARIUS, iemand, die zich altoos
ADAL.
van spreekwoorden bedient; van
adagium, spreekwoord.
AD ALTIORA, tot gewigtiger zaken
overgaan; tot eenen hoogeren trap
opklimmen.
ADAMISCHE AARDE, terra adamica,
heet, in de natuurlijke historie,
eene taaije, slijmerige en olieachtige
stof, welke in de zee en in iederen
vloed nederdaalt, en den
grond, na het afloopen des waters,
slibberig maakt.
ADAMITEN, oude ketters, die, gelijk
Adam voor den val, naakt gingen.
Praeadamiten, menschen, die voor
Adam zouden geleefd hebben.
AD AMUSSlM, naar het rigtsnoer,
naar de maat, stiptelijk.
AD ANlMUM REVOCEREN, ter harte
nemen.
ADAR, bij de Hebreëren, de maand
Februarij.
ADAR VlADNE, eene maand in den
almanak der Joden, die somwijlen
tusschen den Schebet en Adar,
onze Januarij en Februarij, ingelascht
wordt, om het maanjaar aan
het zonnejaar gelijk te maken.
AD CORPUS, over 't geheel, door elkander.
A DATO, van den dag.
AD BENE PLAClTUM, naar welgevallen,
zoo als iemand het heeft wil·
len hebben.
AD CALENDAS GRAECAS, heet zoo
veel als nooit.
AD CAPTUM VULGl, voor het algemeen
verstaanbaar; naar de vatbaarheid
"an den gemeenen man.
ADDE, men doe er nog bij; in de
voorschriften der geneesheeren;
anders addatur.
AD DELlBERANDUM, nemen, iets in
beraad nemen, zich op iets bedenken.
ADDEPHAGIA, de veelvraterij, werd
in Sicilië als eene godin vereerd.
Onmatige eetlust (voracitas) , als
een gevolg van eene ziekelijke gesteldheid
des ligchaams.
ADDEPHAGUS, bijnaam van HERCU-
16 AD DE.
LES, wijl hij eens bij een gastmaal
eenen geheelen os opat. Addephaag,
een menseh, die onmatig eet.
ADDEREN, vermeerderen, bijdoen,
bijeen rekenen. Additie, vermeerdering,
bijvoeging. Addenda, bijvoegsels,
of hetgeen in een geschrift
vergeten is, en aan het einde
daarbij gevoegd wordt. Additament,
bijvoegsel, toegift. A dditioneel,
hetgeen naderhand bijgevoegd
is.
ADDICEREN, toekennen, toeëigenen,
in handen stellen, overgeven; addictio
bonorum, toeëigening en
overgaaf van goederen.
ADDUCEREN, aanvoeren, bijbrengen,
tot zich trekken.
ADDUCTOREN, de spieren, door middel
van welke een lid naar het ligchaam
wordt toegetrokken; daartegen
zijn abductoren zulke, door
welke het daarvan afgetrokken
wordt.
ADDUPLICEREN, verdubbelen, dubbel
maken.
ADELlTTEN, waarzeggers bij de
Spanjaarden, die uit de vlugt der
vogels en de ingewanden der dieren
de toekomst voorspelden.
A DEMI, Fr., voor de helft, gelijke
winst en verlies.
ADELPHIA, verbroederd, noemt men
onder de planten die klasse, welker
meeldraadjes onderling zamengegroeid
zijn.
ADELPHIXlA, Adelphi:cis, de verbroedering;
bij HIPPOCRATES: een enger
verband (consensus arctior) tusschen
verscheidene deelen des ligchaams.
ADEMTIO, (regtsgeleerdh.) ontneming,
onttrekking, herroeping.
Ademtio civitatis, verbanning uit
de stad; legatorum, onttrekking
der nalatenschap; libertatis, berooving
der vrijheid.
ADENEMPHRAXIS, klierverstopping.
ADENITIS, ontsteking (ook wel zwelling)
eener klier.
ADENOCHIRAPSOLOGIA, de leer van
ADEP. 17 A DI.
het (voorgewende) vermogen (der
Koningen van Engeland), om de
kropgezwellen door aanraking met
de hand te genezen.
ADEPT, iemand, die den steen der
wijzen meent gevonden te hebben,
goudmaker.
AD ES, ook HADES, bij de Grieken
hetzelfde, wat bij de Romeinen
PLUTO was, de derde zoon van
KRONOS (URANOS) en RHEA, JUPITERS
broeder enz.
AnEsPoTA, zoo wel goederen, die
zonder bezitter zijn geraakt, als
zulke, die nog geenen eigenaar ge·
had hebben, of van welke hij onbekend
is, b. v. een gevonden
schat.
A nESSEIN, Fr., opzettelijk, met
oogmerk.
ADESSO, Ital., terstond, dadelijk.
AD EXCIPIENDUM, Lat., om tegenwerpingen
bij te brengen.
AD EXEMPLUM, Lat., ter navolging,
ten voorbeeld.
AD EXTREMA, I_at., op het uiterste.
ADHAEREREN, aanhangen, aankleven,
navolgen, gewennen, het
met iemand houden; een gevoelen
aankleven, zich daarvoor verklaren,
hetzelve voor het zijne aannemen.
Adhaerent, aanklever. Adhaesie,
aanhanging.
ADHIBEREN, gebruiken, toelaten,
aanwenden; ook geven, verleenen,
toevoegen.
AD HOMINEM, zie bij argumentum.
ADHORTEREN, aanmanen. Adhortatie,
aanmaning. Adhortatoria,
vermaningsbrief.
ADIAPHORA, handelingen, die noch
goed noch kwaad zijn, en die,
zonder kwetsing van het geweten
en der eerbaarheid, kunnen plaats
hebben; b. v. dansen.
ADIAPHORISTEN, zoo werden, kort
na de kerkhervorming, die Lutheranen
genoemd, welke het onverschillig
achtten, eenige ceremoniën
der Roomsche kerk te behouden,
en verscheidene hunner leerstellingen,
welke geene volstrekte geloofsartikels
zijn, al of niet aan te
nemen. - Tegenwoordig bedient
men er zich nog somwijlen van,
om eenen mensch aan te duiden,
voor wien de godsdienst met hare
leerstellingen onverschillig
is.
A DI, A nIE, A nY, van den dag,
den dag der maand, bij wisselbrieven
gebruikelijk.
ADIAPNEUSTIE, belette uitwaseming.
ADIASTASIE, de innigste, onmiddellijke
tegenwoordigheid van God bij
de schepselen, zoo wel naar zijn
wezen, als naar zijne werking.
ADICOS, bijnaam van VENUS, zoo
veel als onregtvaardige beteekenende.
AnIDI, volgens de Indische fabelleer
de gemalin van KASYAPA, welke
ook de moeder der goden genaamd
wordt, en 2 zonen baarde, die
ADITYAS of ADIDINANANA heetten,
naar welke de Indiërs hunne maanden
genoemd hebben. Als allegorie
beduidt ADIDI de oorspronkelijke
dag en KASYAPA het oneindige
ruim.
ADIEU, Fr., à dio, Ital., vaarwel!
ook het afscheid zelf.
AnJECTIE, (regtsgeleerdh.) vermeerdering
van het aangebodene geld.
ADJECTUS SOLUTIONI, degene, aan
wien men, volgens den inhoud der
obligatie, even zoo goed als aan
den crediteur betaling doen kan,
en voor zoo verre de crediteur het
aan des schuldenaars eigene verkiezing
heeft overgelaten, aan wien
van beide hij betaling doen wil.
ADJICEREN, bijvoegen, bijdoen. In
een contract buiten de hoofdzaak
nog andere zaken bedingen.
ADILCHISCO of AnILCHlSKO, stoel der
geregtigheid, een troon met 12
treden, op welken een sultan in
den oorlog het doodvonnis uitspreekt.
ADIMPLEREN, vervullen, volvoeren,
voleinden.
2
AD IN. 18 ADJU.
AD INFINITUM, Lat., tot in het on·
eindige.
ÁD INFORMANDUM, Lat., om te beo
rigten.
AD INSTANTlAM, op verlangen, aan·
zoek, begeerte.
AD INSTAR, eveneens, van dezelfde
gedaante.
AD INTERIM, Lat., voor eenen tijd
lang, als: secretaris ad interim.
ADIPSIE, mangel aan dorst in heete
koortsen; een teeken van krank.
zinnigheid.
ADITHIPUGIA of ADITHPUDISJIA, een
Indisch offer, waardoor zich twee
gastvrienden tot wederzijdsche
trouwen vriendschap verbinden.
ADJECTIEF (term in de spraakkunst),
bijvoegelijk naamwoord, hetwelk
voor een zelfstandig naamwoord
geplaatst wordt, b. v., een groot
huis, de lange straat, het gehoorza.
me kind.
ADJOURNEREN, ajournel', Fr., ad·
journ, Eng., uitstellen, verschui·
ven, b. v., de vergadering is gead.
journeerd. Adjournement, ver·
schuiving eener zitting, b. v., des
parlements, voor zekeren tijd.
ADITTO, Ital., op denzelfden dag.
ADJUDANT, aide.major, Fr., een on·
dergeschikt officier bij een rege.
ment of batailjon, die de dienstbe·
stellingen over het geheel bezorgt.
ADJUDICATIE, geregtelijke toeken.
ning. Adjudicatiej, datgeen, waar·
door iets toegekend wordt. Adju.
diceren, toekennen, geregtelijk
toezeggen.
ADJUNCT, een ieder, die iemand, ter
ondersteuning in zijne ambts.
verrigtingen toegevoegd is, hetzij
zulks voor altoos, of ter afdoening
van zekere zaken plaats hebbe.
Adjunctus sine spe, of cum spe, ad.
junct, zonder, of met hoop van
opvolging. .lfdjungeren, iemand
eenen anderen tot huJp in zijne
bediening toevoegen, gemeenlijk
met de hoop van opvolging (cum
spe).
AD JUREREN, iemand beëedigen; beo
zweren in iedere beteekenis van dit
woord. Adjuratie.
ADJUSTEREN, zie AJUSTEREN.
ADJUTO, hulp, ondersteuning. Ad.
juvant, iemand, die helpt. Adju.
torium, hulp, bijstand.
ADLECTI, diegenen bij de Romeinen,
welke uit den ridderstand tot de
waardigheid van Senator verheven
werdell. Ook was het eene alge.
meene benaming dergenen, welke
men door kiezing in een collegie
opnam.
AD LIBITUM, Lat., (term in de muz.)
beteekent, dat de plaats, waarbo.
ven deze woorden staan, geheel
naar willekeur des spelers kan voor·
gedragen worden, zonder dat dezeI
ve zich naar de maat behoeft te
regelen. In het Italiaansch heet
het: senza tempo, zonder maat.
AD 1I1ANDATUM, Lat., op bevel.
AD MANUS, Lat., vaardig, bij de
hand; ook voorhanden.
AD MARGINEM, Lat., noteren, op
den kant aanteekenen.
ADMINICULUM, hulpmiddel. Bijzaak,
bij omstandigheid. Bijkomend hulp.
middel tot het voeren vaneen onvolkomen
bewijs.
ADMINISTREREN, besturen, waarne·
men. Van daar administratie, voor
de waarneming van een ambt,
eenen regeringspost, of eenig an·
der be::;tuur, hetzij voor zich zeI.
ven, of in naam van een' ander.
Administrateur, hij, die den eenen
of anderen post waarneemt, of ze·
kere zaken bestuurt.
ADMIRAAL, opperbevelhebber eener
vloot: ook zijn schip. Admiraliteit,
eene vergadering van deskundige
mannen, die het opper.
toezigt oyer het zeewezen hebben.
ADMIRABEL, admirable, Fr., won·
derbaar, wonder schoon, lofwaar.
dig; admiratie, bewondering; admireren,
bewonderen.
ADMIRANTE, in Spanje, de opper.
bevelhebber te water en te land.
ADMI. 19 ADON.
ADMISSIBEL, admissible, Fr., aannemelijk,
hetgeen men kan toelaten.
.Admissie, toelating tot, aanneming
in eene dienst. Admitteren,
toelaten, den toegang vergunnen,
inwilligen.
ADMITTATUR, de schriftelijke getuigenis
van hiertoe gelaste personen,
dat iemand, na voorafgegaan onderzoek
naar hem, een ambt, of
de opneming in een gezelschap
waardig is.
AD MODI EREN, leenen, uitleenen,
verpachten. Admodiateul', Fr.,
pachter, iemand, die in pacht iets
aanneemt, onder beding, om de
daarvan komende voordeelen met
den eigenaar te deelen. Admodiatie,
zoodanige pachting.
ADMoNEREN, vermanen, herinneren,
waarschuwen, straffen. ddmonitie,
herinnering, waarschuwing, straf.
ADMONITEUR, in 't algemeen een
waarschuwer.-In sommigekloosters
een nieuweling (novice), wiens
bezigheid daarin bestaat, om anderen
aankomenden monniken
hunnen pligt te herinneren. - Een
aan den generaal der Jezuiten toegevoegd
lid der orde, hetwelk in
last heeft, om hem in het oog te
houden en des noods te vermanen.
ADMOVERRN, naartoe brengen, bijbrengen.
AD NOTAM, Lat., eene zaak opmerken,
in gedachten houden. Adnotalie,
opteekening, opmerking,
Adnoteren, opteekenen, opmerken.
AD OCULUM, of ad oculos, Lat., demonstreren,
klaar voor oogen stellen,
duidelijk aantoonen.
ADONAI, Hebreeuwsche naam van
God.
ADONIS, een Syrische prins van voortreffelijke
schoonheid. Hij werd
door een wild zwijn gedood, en
zou in eene schoone bloem veranderd
zijn. Hem ter eete werden
er jaarlijks treurfeesten (adonia)
door de Grieksch~ vrouwen ge·
vierd.
AnoNNAH, van de zeven aardbollen
of werelden, welke de Talmudisten
onderstellen, de 2e van onderen
op, op welke ADAM, nadat hij het
eerst uit het paradijs in de onderste
wereld, Erez Hattachtona, was
verdreven geworden, 130 jaren
doorbragt, vervolgen~ echter drie
werelden rondging, totdat hij op
de Tebhol kwam, de 7e en hoogste
van allen, die wij bewonen.
ADONTAGRA, een door den En.
gelschman RJCHARD REECR uit.
gevonden instrument om de tanden
te trekken.
ADOPTIANEN, eene sekteindeSeeeuw,
in Spanje, die naar den bisschop
FELIX van Urgel, eenen harer voornaamste
leeraars, ook Felicianen
genoemd worden. Zij beweerden,
dat Christus, volgens zijne goddelijke
natuur, wel werkelijk de Zoon,
maar, volgens zijne menschelijke
natuur, slechts diens aangenomen
Zoon zou zijn.
ADOPTIE, adoptio, Lat., (Regtsgel.)
eene met zekere plegtigheden gepaard
gaande, geregtelijke hande·
ling, waardoor iemand eenen anderen
persoon in zijne familie als
zijnen zoon aanneemt, en hem
daardoor het erfregt verzekert.
Staat de aan te nemen persoon niet
meer onder de vaderlijke magt, dan
heet de daad van aanneming adro.
gatie. Van daar de woorden adop.
teren en adrogeren, welke zich ge.
makkelijk laten onderscheiden.
Adopteren wordt echter ook omtrent
gevoelens, grondstellingen
en gezindheden gebezigd.
ADOPTIELOGE, vrijmetselaarsloge,
die door de eerste of moederloge
als echt erkend wordt.
ADORABEL, adorable, Fr., aanbid.
denswaardig. Adoratie, aanbidding.
Adoreren, aanbidden: een en
nieuw verkoren Paus adoreren,
wordt van de KardinaaIs gezegd,
wanneer zij hem, terstond na de
verkiezing, eerbied bewijzen, door
2*
AD OR. 20 ADQU.
hem driemalen de regterhand en
den regtervoet te kussen.
ADORAN, het heilige vuur, hetwelk
in de tempels der Parzen in een
metalen vat, Ateseh.Dan, bewaard
werd.
ADORNEREN, opschikken, opsieren.
ADOS, Fr., tegen eenen muur schuins
opgeworpen aarde, waarin de
vruchten beter groeijen en eerder
rijp worden.
ADOUCEREN, verzachten, lenigen,
verzoeten; ook bij de onderschei·
dene werken der kunstenaars; het
ruwe en ongelijke daarvan wegnemen.
Adoueissement, Fr., ver·
zachting, verzoeting, leniging;
bij de schilders, het verzachten,
of wegnemen der omtrekken.
AD PALATUM, naar believen, zoo als
men verkiest.
AD PARTEM, met ieder gedeelte afzonderlijk
(handelen).
AD PATRES, gaan sterven.
AD PERPETUAM REI MEMORIAM, Lat.,
ter eeuwige gedachtenis.
AD PIAS CAUSAS, tot weldadige gestichten,
zoo als kerken, scholen,
gasthuizen enz.
AD PlOS USUS, Lat., tot een godsdienstig
gebruik.
AD PODUS OMNIUM, Lat., op re·
cepten, of voorschriften der Artsen,
wil zeggen: dat de laatstgenoemde
artsenij, in gewigt zoo
veel als alle voorgaande bedragen
moet.
AD PRODUCENDUM E1' LIQUIDANDUM,
Lat., ter opgaaf en vereffening der
schulden.
AD PROFITENDUM ET LIQUIDANDUM
CREDITA, eene, in de geregtelijke
dagingen der crediteuren, gewone
formule, welke beteekent : tot opgaaf
en vereffening hunner schuldvorderingen.
AD PROPOSITUM, Lat., tot het voornemen,
tot de zaak zelve.
AD QUlESTUS, vermogen: als ad
qucestus eonjugalis, vermogen der
echtgenoote; ad quaestus eeele.
siasticus, het vermogen, dat de
bezitter eetler prebende door dezelve
verworven heeft.
ADQUIESCERBN, berusten, toestemmen,
opvolgen.
ADQUISITEN, verworvene goederen.
ADRAMELECH, Godheid bij de Feniciërs;
ond(!r welke zij de zon goddelijke
eer bewezen. Kinderen
werden, ten offer aan dezelve,
verbrand.
ADRASTÉA, bijnaam der heidensche
godin NEMESIS, de godin der
wraak; zie NEMESIS.
AD RATIFICANDUM, Lat., ter goedkeuring,
of wettiging.
AD REFERENDUM, (in de regtsgel.)
iets aanhooren, echter niet zoo
aanstonds daarover beslissen, maar
hetzelve vooraf wikken en wegen,
of ad referendum nemen, tot berigt
aan den bevoegden regter aannemen.
AD REM, Lat., ter zaak; dat antwoord
was ad rem, dat was een
verstandig antwoord, hetwelk op
de vraag paste.
ADRES, bestelling, beschikking;
opschrift eens briefs; adres aan iemand
hebben; aan iemand aanbevolen
zijn. Adresseren, het opschrift
schrijven; aan iemand rigten;
waren aan iemand zenden.
Zich ad"esseren, zich aan iemand
wenden.
ADRET, adroit, Fr., geschikt; een
adret mensch, een handelbaar, ge·
schikt mensch.
AD RHOMBUM NIHIL FACIT, Lat., het
voegt hier niet, het dient niet ter
zake.
ADRIANISTEN, sekte der wederdoo.
pers in de 10e eeuw. - Deze
naam, naar haren stichter ADRIAAN
HAMSTëDT, wordt ook aan de aanhangers
van den toovenaar SIM ON,
die in de tijden van den Apostel
PETRUS leefde, gegeven.
ADRITTURA, eigenlijk adritture, a·
droiture; slechts onder kooplieden
gebruikelijk, voor: regtuit,
ADRO. 21 ADUL.
zonder omwegen te gebruik~n.
ADROGATIE, arrogatie, aannemmg
tot kind. van eenen persoon, die
onder geene vaderlijke magt meer
staa(; zie adoptie.
ADRONA, eene godin, welke de Romeinen
bij het aanvaarden eener
reis aanriepen.
ADSCHAK-DIVAN, soort van raadsvergadering
in Konstantinopel, tot
welke, bij gewigtige aangelegenheden,
alle Grooten, de geestelijkheid,
de officieren en zelfs alle
Janitsaren bijeen geroepen worden.
Het woord drukt eenen staanden
Divan uit, omdat in zulk eene vergadering
niemand zitten mag.
ADSCISCEREN. toeëigenen, verwerven,
aannemen. Adscitum cognomen,
Lat., een aangenomen naam.
AD SPICIALIA, Lat., tot de bijzondere
omstandigheden.
ADSPECT, zie aspect. •
ADSPERSORIUM, Lat., in de Roomsche
kerk, een wijkwast, waarmede
het wijwater gesprengd wordt;
ook sprengkwast.
ADSPIREREN, aanblazen, waaijen ;
ook ingeven, inblazen; of aspireren,
naar iets haken; zie dat
woord.
ADSTIPULEREN, bijvallen, toestemmen,
overeenkomen, met iemand
van een en hetzelfde gevoelen zijn;
ook even zoo veel weder beloven.
Adstipulator, Lat., die met iemand
eensgezind is; die even zoo veel
weder belooft.
ADSTRINGEREN, zie astringeren.
AD TEMPUS, Lat., voor eenen tijd
lang.
A DUE, Ital., (muz.) in tweeën; met
twee stemmen.
ADULEREN, vleijen, liefkozen. Adulatie,
vleijerij, huichelarij. Adulateur,
Fr., een lage vleijer.
ADULTA, Adultus, bijnamen van JUNO
en JUPITER, ondcr welke zij
door personen, die in het huwelijk
wenschten te treden, aangeroepen
werden.
ADULTEREREN, echtbreken; ook vervalschen,
bederven, verdraaijen.
AD ULTIMUM, Lat., voor het laatste,
ten slot.
ADUMBREREliI, beschaduwen,· schaduw
maken,overschaduwen, schetsen,
ontwerpen. Adumbratie, schaduwing,
ontwerp, handteekening.
Adumbratim, Lat., als eene schaduw,
als eene schets.
AnuRENs, Pyroticum, ieder heelkundig
middel, dat op de huid brandt;
zoo als trekpleisters enz.
ADUSTIE, ontsteking des bloeds of
der sappen in het menschelijke
ligchaam, inzonderheid van het
hersen gestel.
AD VALVAS, Lat., aan de deuren,
b. v. affigeren, aanplakken; ad
valvas curiae, aan de deuren van
het raadhuis, ecclesiae, van de
kerk.
ADVENANT, Fr., bekwaam, geschikt;
naar advenant, in de apotheken,
quid pro quo geven, de medicijnen
verwisselen.
ADVENT, adventus, Lat., de aan- of
toekomst. De adventtijd, of de
tijd van den advent, waarop, in
de Roomsche kerk, de aankomst,
of verschijning van Christus gevierd
wordt, beginnende vier weken
voor kersmis.
AnvENTITIA BONA, Lat., zulke goederen,
welke een zoon des huisgezins,
die nog onder de magt des
vaders staat, verkregen heeft, zonder
dat die goederen eigenlijk van
den vader kwamen, maar welke
hij, of door eigen vlijt en arbeid
verworven, of van zijne moeder,
of van vrienden, of door eenen onverwacht
gelukkigen toeval, belmmen
heeft.
ADVERBIUM, Lat., bijwoord, hetwelk
slechts bij de werkwoorden
gevoegd wordt, als: heden, zeer,
fraai, naauwelijks, enz.
ADVERSARIA, Lat., schrijftafel, of
boek, waarin alles onder elkander,
om het niet te vergeten, geschreADVE.
ven wordt; een quodlibet. Adver.
sarius, tegenpartij, vijand, aangeklaagde.
ADVERSITOR, bij de Romeinen een
slaaf, wiens verrigting daarin beo
stond, zijnen heer, wanneer hij
uitgegaan was, af te halen en te
begeleiden.
ADVERTANCE, oplettendheid, opmerkzaamheid.
ADVERTEREN, averteren, berigten.
ADVIJS, adviso, aviso, Ital., brief,
berigt, schrijven van kooplieden;
b. v., bij getrokkene wissels, opdat
degene, op wien zij getrokken
worden, aan dezelve des te eerder
geloof moge geven. Advijs, raad,
onderrigting, teregtwijzing, wel.
ke een regtsgeleerde aan iemand
geeft. Advijseren (adviseren, aviseren),
berigt, raad geven, verwittigen.
Advijsjagt, een klein zeeschip,
met riemen en zeilen.
ADVOCATUS DIABOLI, bij de heiligverklaringen
door den Paus; een
man, die daarbij als ware het, gelijk
zulks de naam aanduidt, de
zaak des duivels vervangt. Hem
ligt namelijk de verpligting op,
om uit het leven van den Kandidaat
alle beweeggronden op te sporen,
waarom hij de hem toegedachte
eer niet waardig is.
ADVOCA'rUS ECCLESIlE, beschermheer
of aalmoezenier der Kerk, was een
titel van den Roomschen Keizer,
die in de kieskapitulatie belooven
moest, de Kerk en de geestelijkheid
te beschermen.
ADVOKAAT, (advocaat) advocat, avocat,
Fr., voorspraak, pleitbezorger;
iemand, die voor het geregt
een' ander vertegenwoordigt en
zijne zaak verdedigt. Advoceren,
tot zich roepen; ook in regten
dienen, bijstand verleenen,
voorspreken.
AD VOCEM, Lat., bij dit woord.
ADVOYER, in Zwitserland en bijzonder
in het kanton Bern, een voornaam
ambtenaar.
22 A DYN.
ADYNAMIE, krachteloosheid, zwakte.
ADYNATOCRASIE, noemt BARTELS (in
zijne Pat!lologie) eene te losse, te
weinig zamenhangendevermenging
der organische deelen.
ADYTON, Adytum, de heiligste plaats
in den tempel, waar slechts de
priesters mogten komen, en de
orakels gegeven werden.
JEDILES, bouwmeesters, Romeinsche
overheidspersonen, welke hoofdzakelijk
aaDgesteld waren, om over
de openbare gebouwen het opzigt
te houden. Zij volgden in rang
onmiddellijk op de prretores, en
hadden uitzigt, om de hoogste
staatsambten te bekomen.
JEDIOLUS, eene Godheid bij de Romeinen,
die de huizen beschermde.
JEDITUI, Romeinsche deurwachters,
die te gelijk voor het huis moesten
zorgen. Voorts bedienden der
priesters, die de offerdieren voederden,
en voor de veiligheid en
zindelijkheid van den tempel zorg ..
den.
JEDOA, de schaamdeelen, pudenda.
.&Jdoiodymia, pijn in de schaamdeelen
. .J!,'docitis, gevoel en smart
in de schaamdeelen.
JEDON, de nachtegaal. bijnaam van
MINERVA.
JEDOPSOPHIE, zoodanig zeldzaam
toeval, wanneer uit de teeldeelen
winden met gedruisch ontstaan,
AEGAGROPILAE, aegagropili. gemzenkogels.
JEGER, in de Scandinavische fabelleer
de God der zee, wiens gemalin
RANA is. Zij baarde hem 9
dochters, de golvenmaagden, BLODUGHADDA,
BYLGIA, DROBNA,
DUFA, HIMMINGLAESSA, HESSRING,
KOLGA, RAUMA en UDUR. Deze
9 gezusters gaan altijd gezamenlijk,
hebben lichtkleurige kappen
en witte sluijers.
JEGERIA of EGERIA, nimf, welke de
Romeinen groote eer bewezen,
eensdeels wijl ROMULUS verzekerde,
dat hij de wetten, door hem
lEG!. 23 AELU.
aan het volk gegeven, van haar I
ontvangen had, anderdeels, wijl
men geloofde, dat zij de vrouwen
in het baren bijstond.
lEGIA, lPgias, witte vlek (zweer of
likteeken) op het hoornvlies.
AEGIS, aegide, schild van MINERVA.
lEGlLOPS, anchylops, oogziekte, een
knobbeltje, hetwelk meestal met
ontsteking gepaard gaat, uit eenen
zitkelijk aangedanen traanzak
voortspruit en den grooten oog.
hoek beslaat.
lEGINEA, naam van DIANA.
lEGINETISCHE FEESTEN, werden ter
eere van NEPTUNUS, in de stad
Aegina 16 dagen lang gevierd. De
heeren bedienden zich zelven, zoo
lang zij duurden, en lieten hunne
slaven aan de vermakelijkheden
deelnemen.
AEGIS, Aegidis, fabelachtig monster
der oudheid, hetwelk vuur spuwde
en groote verwoestingen aanrigtte.
Het werd door MINERvAgedood,
welke met de huid daarvan haar
borstharnas en schild overtrok en
daardoor onkwetsbaar werd. Zij
ontvingen den naam van het gedroogde
gedrogt. Somwijlen beteek
ent ook aegide slechts een
schild in 't algemeen.
AEGIUCHUS (fabelk.), dezen bijnaam
gaven de Romeinen aan JUPITER,
ter gedachtenis van de geit, die
hem gezoogd had.
AEGIUS, naam van NEPTUNUS.
AEGLETES, bijnaam van APOLLO.
AEGOBOLUS, naam van BACCHUS.
AEGOCEROS (fabelk.) ,een bijnaam van
PAN, dewijl hij zich, toen de goden
hem onder de sterren plaatsten, in
eene geit veranderde.
AEGOLETHRON, Aegalethros, geitendood,
geitenpest.
lEIPATIE, iedere langdurige ziekte.
AELEM, eene soort van ordeteeken
bij de Turken, een groote standaard,
op welken zich eene, uit
eene zilveren plaat vervaardigde,
halve maan bevindt. Deze laat de
bezitter door eenen Aelemdarius
voor zich uit dragen, welken laatsten
naam ook de vaan dragers bij
de horden der Janitsaren hebben.
AELURUS, de god der katten (op Egyptische
antieken).
AEMULEREN, nabootsen, naäpen;
ook misgunnen, benijden. Aemulatie,
nabootsing, naijver.
lENAUTEN, menschen, die altijd op
schepen leven.
lENEAS, Trojaansch vorst, de zoon
van ANCHISES en VENUS, die, na
de verwoesting zijner vaderstad,
door de brandende puinhoop en
daarvan zijnen ouden verlamden vader
droeg, voorts na verloop van
eenigen tijd, verzeld van verscheidene
zijner landslieden, naar Italië
stevende, en aldaar het rijk der
Latijnen stichtte.
AENEIDE, gedicht van VIRGILIUS, ten
onderwerp hebbende het noodlot
Van den vlugtenden Trojaansehen
vorst, AENEAS.
lENEATORES, bij de Grieken en Romeinen,
de bij een leger zich bevindende
trompetters en hoornblazers.
lENEIS, bijnaam van VENUS, naar
haren zoon, AENEAS.
AEOLUS, heette bij de Heidenen de
god der winden. Aeolipilae, winden
damp ballen ; deze worden met
welriekende wateren gevuld en op
gloeijende kolen gezet, daar zij dan
uit hunnen engen hals eenen aangenamen
geur verspreiden. Aeolusharp,
eene harp, die door middel
van den wind speelt; ook, schertsenderwijze
gesproken, het huilen
en piepen des winds.
AEON, het wereldbestuur.
AEON EN, onmetelijke tijden, eeuwigheden.
AEQUATIE, zie Equatie.
AERA, Lat., aere, ere, die tijd, van
welken men bij een volk het jaar.
tal begint te rekenen. Aera Chris.
tiana, de Christelijke jaartelling J
van Christus geboorte af.
AERA. 24 AESC.
AI!:RARIUM, de schat van een en staat,
eener gemeente of kerk.
AëuDATEN, de luchtgeesten van PARACELSUS
en zijne aanhangers.
AERETEN, buitengewone overheidspersonen,
die in Athene door het
gansche volk of wel door bijzondere
stammen gekozen werden, om
een zeker werk te verrigten.
AëRETONON, schietwerktuig, hetwelk
de pijlen door de kracht der lucht
afschoot en door CTESIBIUS, eenen
werktuigkundige te Alexandrië,
werd uitgevonden.
AERIA, naam van MINERVA.
AëuOBAAT, luchtwandelaar, figuurl.,
iemand, die zich, om zijne spitsvindige,
winderige haarkloverijen,
wijzer acht dan andere menschen.
AëRODUNAMICA, leer van de drukking
en beweging der lucht.
AëROGRAPHIE, luchtbeschrijving.
AëuOLITHEN, luchtsteenen, diè uit
de lucht, of uit de maan zouden
gevallen zijn.
AëuOLOGIE, luchtkunde.
AëuOMANTIE, waarzegging uit de
lucht en de daarin zigtbare verschijnselen.
AëROMETRIE, luchtkunde ; de wiskunstige
beschouwing van de eigenschappen
der lucht, b. v., hare
zwaarte, elasticiteit, temperatuur,
vochtigheid, enz. Aërometer, een
werktuig, om deze eigenschappen
te onderzoeken; als: luchtpomp,
barometer, hygrometer, enz.
AëRONAUTICA, kunst, om in de lucht
en door de lucht te varen. Aëronaut,
een luchtvaarder.
AëROPHOBIA, de luchtvrees.
Aël\oPHORUS, luchtbevattend.
AëROSIS, het verdunnen van vlugtige
deelen.
AëROSTAAT, aërostatische machine,
montgolfière, luchtbal; een werktuig,
hetwelk in de ons omgevende
lucht, van zelf in de hoogte
stijgt, en somwijlen menschen en
aanmerkelijke lasten met zich opvoert;
figuurl. windbuil. Aërostatica,
leer vanhetevenwigtderlucht.
AESCULAAN, aes, aeres, eene der drie
muntgodheden der Romeinen,
waarvan de beide overigen ARGENTINUS
en AURINUS heetten, d. i. de
godheden der koperen, zilveren en
gouden munten.
AESCULAAP, een beroemde Grieksche
arts; van daar heeten bekwame
artsen aesculapen.
AESTHESIS, het gevoel, gevoelvermogen.
AESTHETICA, wetenschap des gevoels
en der gewaarwordingen; de wijsgeerige
beoefening der schoone
kunsten en wetenschappen, welke,
zoo wel de algemeene theorie als
de regelen der schoone kunsten, uit
de natuur van den smaak afleidt.
Aesthetisch, de eigenschap eener
zaak, waardoor zij een voorwerp
des gevoels wordt. Aesthetiek,
transcendentale, de bovenzinnelijke
zinnelijkheidsleer, het leerstelsel
der begrippen van ruimte en tijd.
AESTHETORIUM, de hoofdzetel der
gewaarwording, het sensorium
commune.
AETHALITES, zoon van MERCUUIUS,
wiens ziel gezegd wordt, het vermogen
te hebben, om uit het eene
ligchaam in het andereovertegaan,
en zich alle dergelijke verhuizingen
te kunnen herinneren.
AETHER, de fijne boven- of hemellucht,
in de chemie eene witte
doorschijnende vochtigheid, naphtha,
welke ongemeen ligt, vloeibaar
en ontbrandbaar is, en uit
den wijngeest, door middel der zuren,
bereid wordt.
AETHIOPS, bijnaam van JUPITER.
AETHLETERES, de kampvechters,
CASTOR en POLLUX.
AETHNOPHRONEN, eene sekte van
Christenen uit de 7" eeuw, die zich
met waarzeggerij en tooverij ophielden.
AETHON, de arend, welke aan het
hart van PERSEUS knaagde, en
door HEUCULES gedood werd.
AETH. 25 AFFI.
AETHUSA, de gemalin van APOLLO,
eene dochter van NEPTUNUS.
AETHYIA, bijnaam van MINERVA.
AETIANEN, sekte onder de eerste
Christenen, wier grondstelling
was, dat de zoon niet alleen var,
een geheel ander wezen dan de vader,
maar hem in alles ongelijk
was.
AETIOPHIA, DIANA, als godin der
maan.
AETN..EUS, bijnaam van VULKAAN.
AETOLA, DIANA.
AETOLOGIE, aetiologie, aanvoering
der gronden en oorzaken, waarom
een ding zoo en niet anders geschied
is. Het aetologische gedeelte
in de geneeskunst bepaalt zich
tot het navorschen van de hoofdoorzaken
der ziekten. Zie pathologie.
AFFABEL, affable, Fr., spraakzaam,
minnelijk, vriendelijk. Affabiliteit,
spraakzaamheid enz.
AFFAIRE, zaak, verrigting, handeling;
goed en kwaad voorval; gevecht.
Affaire d' lwnneur, zaak
van eer; tweegevecht. Affaire de
coeur, liefdeshandel.
AFFAMER, Fr., uithongeren. Affameur,
hongersnoodstichter ; iemand,
die, in eene stad, of een
land, gebrek aan levensmiddelen
tracht te veroorzaken.
AFFECT, hooge graad eener gemoedsbeweging
en hare uitbersting.
AFFECTATIE, gemaaktheid. Affecteren,
den schijn van iets vertoonen,
zonder eene overeenstemmende gemoedsgesteldheid
te nemen. Van
daar geaffecteerd, gedwongen, gemaakt,
vermomd.
AFFECTIE, affection, Fr., genegenheid,
welwillendheid; gunst, liefde.
Affectionneren, gunstig toegedaan
zijn.
AFFECTIONIS PRETIUM, een liefdegeschenkje.
-\FFETTUOSO, Ital., (muz.) teeder.
Ten aanzien van de gezwindheid
heeft het zijne plaats tusschen
andante en adagio.
AFFIDAVIT, in Engeland, de schriftelijk
afgenomene beëediging eener
daadzaak voor eenen persoon, bevoegd,
om den eed af te nemen.
AFFIGEREN, aanslaan, aanplakken.
Affiche, een aangeslagen berigt of
bevel.
AFFILIATIE, bij de oude Galliërs, de
aanneming tot kind, bij de Roomsche
geestelijken, de opneming in
de gemeenschap eener orde. Affilieren,
iemand als kind aannemen;
ook eenen wereldlijken persoon
in de gemeenschap eener orde opnemen,
hem dezelve deelachtig
maken, waaraan het regt verhonden
is, om in een klooster, waaruit
een lid der orde is verplaatst
geworden, weder terug te mogen
keeren. Van hier geaffilieerden ,
aangenomene zonen en dochters
van zulk een gesticht.
AFFINEREN, fijn maken, louteren.
Affinage, plaats, waar een ding,
als suiker, metaal, enz., fijner gemaakt,
gelouterd wordt. Affinerie,
ijzerdraad in ringen; ook draadtrekkerij.
AFFINITEIT, zwagerschap. verwantschap.
Chemische affiniteit, bijzondere
aantrekking, verwantschap
der stoffen. Een tot nog toe onverklaarbaar
verschijnsel, naar
hetwelk de dingen zich meer of
minder plegen te vereenigen. B. v.,
krijt wordt door azijn geheel opgelost;
brengt men echter zuiver
loogzout in de oplossing, dan zinkt
het krijt, in eenen droogen toestand
op den grond; de azijn verlaat
het krijt en verbindt zich met
het loogzout; en de verwantschap
van den azijn met het loogzout is
sterker, dan met het krijt.
AFFION, opiat om den moed en de
liefde op te wekken, ook opium.
AFFIRMEREN, bevestigen, beamen,
bekrachtigen. Affirmatie, bekrachtiging,
bevestiging. AffirmaAFFI.
26 AGAP.
tiq, bevestigend, bekrachtigend.
AFFIXA, (in de regtsgel.) alle dingen
van een onroerend goed, welke
aard-, muur-, band-, spijker- en
nagelvast zijn.
AFFLICTIE, droefenis, ellende. Affligeren,
bedroeven, krenken.
AFFLIGE, (in de muzijk) smartelijk.
AFFLUENZA, Ital., toeloop, groote
verzameling; het toestroomen
eener groote menigte van volk.
AFFREUX, Fr., ontzettend, verschrikkelijk,
ongehoord.
AFRICA, Afrika, het zuidelijke gedeelte
der oude wereld, dat zijnen
naam van de apen zoude bekomen
hebben.
AFFRONT, schimp, beleediging,
smaad. Affronteren, iemand stout
onder de oogen treden, smadelijk
bejegenen.
AFFUNDE (op recepten), giet daarop.
Affusie, opgieting.
AFFUTAGE, affuitwerk ; onderstel van
het geschut.
AFTAKELEN, geschut, ankers, touwen
en zeilen van een schip afnemen
en in de magazijnen brengen;
zoo als in vredestijd geschiedt met
de oorlogsschepen.
AFZIJGEREN, bij de bergwerkers, de
diepte van eenen put met eene loodlijn
meten.
AGA, een aanvoerder van krijgsvolk,
een officier, bij de Turken; inzonderheid
een opperbevelhebber over
de .Janitsaren. j{isler-aga, die
het opzigt heeft over vrouwen.
AGALACTIA, mangel aan melk in de
borsten.
AGALARIS, lijfwachten der Turksche
Bassa's.
AGALME, grafstandbeeld of grafpi.
laar.
AGANIPPE, bron aan den Helikon,
die eenen iegelijk, welke van het
water dronk, met de dichtkunst
bezielde. Aganippiden, de negen
Muzen.
AGANOTHETA, oppertoeziener over de
heilige spelen, bij de oude Grieken.
AGAPETEN, veelgeliefden; een gezelschap
vrome jonkvrouwen in de
eerste Christelijke kerk; ook priesters
en monniken, die met personen
van het andere geslacht zamenleefden,
doch, gelijk zij voorgaven,
zonder de kuischheid te
kwetsen. Agape, agapes, het liefdemaal
bij de eerste Christenen.
AGATHALYUS, PLUTO, als heerschappijvoerder
over de dooden.
AGATHODAEMONEN, calodaemonen,
goede geesten.
AGATHOLOGIE, dat gedeelte der praktische
wijsbegeerte, hetwelk aantoont,
waarin de gelukzaligheid
bestaat, en welk het onderscheid
is tusschen schijngoederen en wezenlijke
goederen.
AGATI BASCl, opperhofmeester aan
het Perzische hof.
AGATICHI, het 5e hemelsche huis der
astrologen, uit hetwelke zij van
lust, vreugde, liefde-geluk, spelen,
kleedillgen en kinderen plegen
waar te zeggen.
AGEA, de lange gang nevens de roeibanken
op de schepen der Ouden,
op welken gang de bevelhebber der
roeijers, ageator, op en neer ging.
Bij de Grieken Pamdon.
AGEBAREN, graangod der Tsch€femissers,
dien zij voor en na den
oogst vierden.
AG EJ,Al:A, Ageleis, MIN ERV A als krijgsgodin.
AGELASTUS, bijnaam van PLUTO, als
een zeer gestrenge God.
AGENDA, agende, een gedenkboek,
dagboek; kerkboek, hetwelk de
liturgie, gebeden of voorschriften
bevat. Agende annuel, lijst, rol,
gedrukte of geschrevene aankondiging
van het merkwaardigste, dat
er, op zekere dagen, in Parijs, te
zien of te hooren is.
AGENORIA, Agerona, eene godin, aan
wie de Romeinen den moed tot
eene ondernf.!ming toeschreven; de
werkdadigheid.
AGENS, in het meervoud Agentia,
AGEN. 27 AGHI.
iets dat in beweging brengt.
AGENT, zaakbezorger.
AGERASIE, wanneer men niet veroudert,
maar er altoos frisch en jong
uitziet.
AGEREN, handelen, verrigten; ook
klagen.
AGEUSTIA, het vasten, nuchter blijven.
AGGIUSTATAMENTA, !tal., (muz.)
stipt, zeer naauwkeurig.
AGGLOMEREREN, zich ophoopen,
grooter worden, zoo als een
sneeuwbal, die gerold wordt. Geagglomereerde
huizen, die digt bij
elkander gebouwd zijn.
AGGLUTINANTIA, vereenigende middelen,
welke de lippen der wonden
zamenbrengen en de genezing
der laatste bevorderen (agglutineren)
.
AGGRATIANDI JUS, het regt van begenadiging,
volgens 't welk vorsten
aan een' misdadiger de toegekende
straf kunnèn kwijtschelden
of verzachten.
AGGRAVATIE, verhooging, verzwaring.
Aggraveren, bezwaren, ophoopen,
verzwaren, vergrooten,
als zonde, straffen; ook verbannen,
vervloeken: verdacht maken.
AGGREëREN, zie AGREABEL.
AGGREGAAT, verzameling, een hoop
van zulke dingen, die geene natuurlijke
verbinding onder elkander
hebben. B. v. zandsteen is
een aggregaat van korrels of zand.
Ook de som van meerdere getallen.
Wanneer echter de deelen in elkander
loopen, elkander oplossen,
en zich tot een geheel verbinden,
dat andere eigenschappen heeft,
dan te voren ieder deel afzonderlijk
had, dan heet het een mengsel;
gelijk, b. v., de zamengestel.
de artsenijen of metalen enz.
AGGREGATIE, opneming in de fa.
milie.
AGGRESSEREN, zie AGRESSEREN.
AGHEUSTIE, het verlorene vermogen
van den smaak.
AGHIRLIK, de geschenken, welke
een Bassa moet doen geworden aan
de Sultana of keizerlijke Prinses,
welke de Turksche Keizer hem in
het huwelijk vereenigt.
AGIEL, agile, Fr., agilis, Lat., behendig,
vaardig, gezwind. Agiliteit,
behendigheid enz.
AGIo, opgeld. Agioteur, actiehandelaar,
actionist, woekeraar. Agiotage,
actiehandel. Agioteren, eenen
woekerachtigen handel- agiotage
- drijven.
AGIOSIDERON, bij de Christenen,
welke onder de Turksche heerschappij
leven, een ijzer, waarop
met een' hamer geslagen wordt,
ten einde hen hierdoor (dewijl zij
zich van geene klokken mogen bedienen,)
tot de godsdienstoefening
te roepen.
AGITATO, Ital., (muz.) onrustig,
hevig.
AGITEREN, bewegen, heen en weder
drijven, verontrusten, beangstigen,
pijnigen, vervolgen; ook handelen,
afhandelen. Agitatie, beweging,
onrust des gemoeds; bemoeijing.
AUAIA, eene van de drie bevalligheden.
AGNATEN, bloedverwanten; mannelijke
nakomelingen van eenen vader,
maar bij onderscheidene kinderen.
Agnatie, verwantschap der
agnaten, bloedverwantschap van
vaders zijde. Agnatisch, tot zulk
eene verwantschap behoorende.
AGNI, AGHNI, AGHINI, de God des
vuurs bij de Indiërs of de genius,
welke het vuur beheerscht en ook
Pavak of Pavaka genaamd wordt,
doch zijne gemalin AGHN A Y of SVAHA.
Hij wordt afgebeeld met 4
armen op een' ram rijdende, het
hoofd met vlammen omringd, en
in 2 handen met dolken.
AGNISCHTUT, hetzelfde met Abhigit.
AGNOÏTEN, ketters van de 6e
eeuw, die beweerden, dat Christus
van den dag des laatsten
AGNO. 28 AGON.
oordeels niets geweten heeft.
AGNOMINATIE, (rhetor.) anders paranomalie,
wanneer men twee gelijkluidende
woorden achter elkander
plaatst, b. v., hij wist niet,
wat dat voor waren waren.
AGNOMINATlO, hetzelfde met paronomasia.
AGNOSCEREN, erkennen, toestemmen.
AGNUS DEI, Lat., een door den Paus
gewijd stukje was, waarop een lam
gedrukt is, hetwelk de Katholijken,
uit godsvrucht, bij zich dragen.
Ook een Latijnsch gebed,
hetwelk bij de mis uitgesproken
wordt, en met de woorden Agnus
Dei begint.
AGOMPHIASIS, het verwiggelen der
tanden.
AGON, (AGONIE, Fr.,) doodstrijd,
het worstelen met den dood, zieltoging;
ook strijd van verschillende
gemoedsbewegingen, als: toorn
en vrees, Yrees en hoop, hoop en
droefheid. Agoniseren, agonizaren,
zieltogen, op het uiterste liggen.
AGONALEN, zekere feesten bij de
oude Romeinen, welke altijd op
het einde van Januarij gevierd werden,
en met hevige li~chaamsbewegingen
gepaard gingen.
AGONARCHEN, agonstarchen, de opzieners
der wedspelen bij de Grieken,
welke zorg droegen, dat de
wetten en gebruiken in acht genomen
werden, de geschillen tusschen
de kampvechters beslechtten,
en de prijzen uitdeelden.
AGONISTIKEN, sekte der Christenen
in Afrika, welker belijders op de
jaarmarkten rondreisden, en hare
leer zochten uit te breiden. Zij
ontvingen daarvan hunnen naam,
dat zij "erzekerden, met den vorst
der duisternis in gestadigen strijd
te leven.
AGONIUS, God bij de Romeinen, die
het opzigt over de menschelijke
handelingen had, en dien zij aanriepen,
voor en aleer zij iets ondernamen.
-Dezen naam gafmen
ook aan JANUS en MERCURIUS.
AGONOGRAPHIE, beschrijving der
kampspelen bij de ouden. Agonostiek,
dat gedeelte der ligchaamsoefeningen
bij de Grieken, dat met
kampeneenige overeenkomst heeft.
Agonotheten, opzieners, regters bij
de kampspelen der ouden.
AGONOSTICA, dat gedeelte der gymnastica,
hetwelk de wed spelen
bevat.
AGONOCLYTEN, sekte in de 7" eI! 8e
eeuw, die daarvan haren naam ontving,
dat zij bij de gebeden het
knie buigen verwierpen.
AGORA, zie Gerah.
AGORlEA, bijnaam van MINERVA en
DIANA.
AGOREUS, werd JUPITER en bijzonderMERcuRIUS
genaamd, dewijl hij,
als God der kooplieden, de opziener
over de markten was.
AGORONOMEN, waren in Athene datgene,
wat te Rome de Aediles
waren.
AGOTKON, bij de Irokezen de naam
van de geesten der 2" orde.
AGOTSINNACHEN, de waarzeggers der
Irokezen, welke ook Arendiovannen
en bij de Hurons Sajotkata genaamd
worden.
AGOYE, een God der bewon~r8 van
het koningrijk Whoda in Afrika,
voor wiens onbehouwen beeld 3
schalen met kleine kogels staan,
door middel waarvan de priester
aan degenen, die om raad vragen,
orakels uitdeelt.
AGRAFFE, is bij de beeldhouwers een
sieraad, hetwelk zij aan het einde
eens werks aanbrengen.
AGREABEL, agréable, Fr., aangenaam,
lief, waard; agreëren, aangenaam
zijn, believen, gevallen,
gunstig aannemen. Agrement,
bevalligheid, vermaak, goedkeuring.
In de muzijk zijn agrémens,
agrementen, al die kleine bijgevoegde
sieraden, als: voorslagen,
trillers, enz., waardoor de muzijk
AGRE. 29 AIDO.
veraangenaamd wordt. Ook geeft
men dezen naam aan zekere siera.
den, welke men op de kleederen
plaatst, om die te verfraaijen. A.
greminist, iemand, die de agrémens
voor de dames maakt.
AGRESSEREN, agresser, Fr., aanval.
len, aangrijpen; twist veroorzaken.
Agresseul', rustverstoorder, aanvaller.
Agressie, aanval, verwekking
van twist.
AGRICULTUUR, landbouw.
AGRIOGINA, Bacchusfeest; de vrouwen
zochten BACCHUS bij nacht,
en kwamen eindelijk met de verze- I
kering terug, dat hij zich bij de
Zanggodinnen had verborgen gehouden.
Hierdoor moest aangeduid
worden, dat de ruwheid der
oude volken, door liefde tot de
wetenschappen is achten'olgd ge.
worden.
AGRIOPHAGUS, die van wilde dieren
leeft.
AGRIOTHYMIA, een woeste inborst;
ook waanzinnigheid met moordlust.
AGRIPPA, een kind, dat met de voeten
het eerst geboren wordt.
AGRIUS, PAN, als een der veldgoden.
AGROTERA, DIANA, als godin der
jagt.
AGROUPEREN, agrouper, Fr., vele
beelden, zaken, op één hoopen.
AGRYPNIE, slapeloosheid; ook het
te veel waken.
AGUFFI, een door de Kulmukken als
een God vereerde heilige, welke
op eenen troon zittende met een
boek in de hand afgebeeld wordt.
AGYNrëRs, sekte in de 7e eeuw, welker
aanhangers leerden, dat God
den echt niet verordend had en zij
daarom niet wilden trouwen. -
Agynus, die noch vrouw, noch bijzit
heeft.
AGYRTE, kwakzalver, marktschreeu·
wel', goochelaar.
AHASTARA, bij de Indiërs een naam
der als Godheid vereerde zon.
AHRIMAN, zie Ormuzd.
AIDE, hulp, bijstand, helper. Aide.
de-camp, Generaal-Adjudant, Aide.
Major, Adjudant.
AIDoNEus, naam van PLUTO; wijl
hij zijn rijk in de benedenwereld
had.
AIJUKAL, een der 4 hoofdgoden der
Mongolen, welke met den Wisch.
noe der Indiërs eenerlei schijnt te
wezen. Een andere is AIJUSCHAL,
welke met BRAMA overeenkomt.
AILEKES, Ailekes- Olmaka, bij de
Laplanders 3 Goden, welke zij als
begeleiders der zon beschouwen;
terwijl zij aan hen drie dagen in
de week gewijd hebben, welke zij
bijzonder gunstig ter verrigting
van sommige bezigheden, daarentegen
ongunstig tot verscheidene
andere, houden.
AIMABEL, aimable, Fr., beminnenswaardig.
AIMAC TllS, huisgoden der Heidensche
Tartaren.
AIMO, bij de Laplanders de verblijfplaats
der afgestorvenen.
AIR, wijs van zich te gedragen. te
handelen; ook het uiterlijke aan·
zien, de uitdrukking der gewaar.
wordingen; zich een groot air geven;
ook, bij de schilders, de rigting
van het hoofd, de wending' en
houding daarvan. De schilderijen
hebben ook een goed air, wanneer
de kleuren der voorwerpen,
naar de verschillende graden des
afstands, verminderd of verzwakt
zijn.
ArsANcE, Fr., ligtheid, ongedwon.
genheid in manieren; gemakkelijkheid,
welgesteldheid; ook voorregten
en heerlijkheden.
AlBE, Fr., in de spreekw. il est à son
aise, hij leeft zeer genoegelijk, gevoelt
zich ten eenenmaal gelukkig;
hij is in zijn aise.
AIUS LOCUTIUS, Godheid bij de Ro.
memen.
AJ A, oppertoezigtster over de kinderen
aan het Spaansche hof.
A JOUR, doorschijnend, gebroken.
AJOURNEREN, zie ADJOURNEREN.
AJUS. 30 AKUT.
AJUSTEREN, gelijk maken, b. V.,
een gewigt; ook aanpassen, als:
een kleed aan het lijf; zich ajusteren,
zijne kleeding, zijnen opschik
in orde brengen; zich gereed ma·
ken.
AïTIOLOGlE, leer van de oorzaken
der ziekten.
AKADEMIE, (academie), hoogeschool,
universiteit. Ook gezelschap van
geleerden. Van daar heeft men
teeken-, schilder. en ml1zijk-akade.
mien; - akademie der beeldende
kunsten; ook ridder· akademien. In
het Fr. heeft men academie d' amour,
voor hoerhuis. Ook worden bij
de schilders de afteekeningen of
modellen van een naakt mensch,
in eene bijzondere houding, akade.
mien genoemd. Akademist, aka·
demicus, Lat., iemand, die aan
eene akademie studeert; akade.
misch, wat tot de hoogeschool beo
hoort.
AKATALEKTISCH (llltr.('r,H-rp('(J;); in
de dichtkunst, een vers, hetwelk
ten aanzien der voeten en letter·
grepen, de hoogste volkomenheid
bezit. Katalektisch, het tegendeel
daarvan.
AKEGI. of Atagis.Bassa, de opper.
keukenmeester aan het hof des
Turkschen keizers.
AKGHI, de kok, die de Janitsaren
moet spijzigen, op hun gedrag
letten en hunne misdrijven straffen.
AKKO en ALXHITO, twee vrouwelijke
schrikbeelden, waarmede de oude
Grieken hunne kinderen bang
maakten.
AKOND, soort van vrederegter in
Perzië.
AKTEUR, zie ACTEUR.
AKUMAN. booze geest bij de Perzen.
AKUSTIEK, gehoorleer; de leer van
geluid en toon, welke tegelijk de
gronden der muzijk in zich bevat.
Akustisch werktuig, acusticon, eene
gehoorbuis, een werktuig waarvan
zich hardhoorende personen bedie·
nen, om de werking des geluids
op hun gehoor te versterken. Akustische
artsenijmiddelen, voor de
ooren.
AKUTHOR, zie Thor.
A LA, Fr., op, of naar; à la Grec·
que, à la Fran'iaise, op de Griek·
sche, Fransche manier; à la mode,
naar den smaak; à la téte, aan de
spits, vooraan, in het gezigt.
ALAI BEGLER, een Turksche overste.
ALAI-TSCHAUSCH, voornaam geregts.
dienaar bij de Turken.
ALALA, godin des oorlogs.
ALAMBRADOS, Portug., illuminaten,
verlichten; ingevingen voorwen·
dende menschen; eene sekte in
Portugal, den Engelschen kwakers
gelijk.
ALARM, oploop, oproer, vrees, zorg,
opschudding. Alarmeren, op.
schudding maken: zich alarmeren,
ongerust worden. Alarmist, een,
die opschudding veroorzaakt.
ALAR'l', alert, alerte, Fr., vaardig,
wakker, rustig.
ALASTON, JUPITER, in zoo ver de
ondeugd en misdaden door hem
gestraft worden; - een geest,
die, naar de meening der Ouden,
de menschen plaagde.
ALBANENZEN, eene sekte in de 8e
eeuw, welke een oorspronkelijk
goed en kwaad wezen aannam.
ALBE, een wit linnen kleed, het.
welk de Roomsche priesters, bij
eenige ambtsverrigtingen, plegen
aan te doen.
ALBIGENZEN,eene sekte, welke van de
11 e tot de 13e eeuw vele aanhan·
gers vond, die naar PETER WALDUS,
een' harer voornaamste leeraars,
ook den naam Waldenzen ontvin.
gen. Zij werden door de Roomsche
Kerk hevig vervolgd, en men
zegt, dat zij het eerst aanleiding
tot de inquisitie gegeven hebben.
ALBINAGII JUS, Lat., droitd'aubaine,
Fr., regt der voormalige koningen
in Frankrijk, om de nalatenschap
van vreemdelingen, die aldaar
zonder zich in het rijk bevindende
AL BI. 31 ALCA.
kinderen sterven, te naasten en
zich toe te eigenen.
ALBINOS, wittelingen ; zeker menschenras,
met eene witte huid en
raode oogen (ook kakkerlakken en
witte mooren genoemd).
ALBION, naam van Engeland, ten
tijde der Romeinen, thans alleen
in den verhevenen stijl nog voor
dat land gebruikt wordende. Albion
is waarschijnlijk ontleend van
Engelands witte rotsen.
ALBOGALERUS, eene, uit het vel van
een' geofferden stier vervaardigde,
spits toeloopende muts der opperpriesters
van JUPITER, aan welker
bovensten top een olijftak was vastgemaakt,
ten teeken, dat de priester
overal, waar hij kwam, vrede
medebragt.
ALBORAK, het dier, waarop Mahomed
naar Jeruzalem zoude gereden
zijn, om aldaar ten hemel te varen.
ALBORDI, Bordy, bij de Parzen, de
naam van den oorspronkelijken
berg, die de wortel en grondveste
der geheele aarde is.
ALBUM, stamboek, inschrijfboek ;
album amicorum, vriendenrol. In
albis, oningebonden (van boeken).
Album graecum, witte hondsdrek;
album nigrum, muizendrek. Albus,
een witpenning, zilveren munt in
Keur. Hessen.
ALBUNEA, beroemde nimf, eene der
Sibillen, welke de Romeinen bij
eene grot in een woud aan de rivier
Aniene, omstreeks Tibur, goddelijke
eer bewezen.
ALcADE, ALCAIDE, regter, gouverneur,
bevelhebber eener vesting,
burgemeester of /Schout van eene
stad, of een dorp, in Spanje en
Barbarije.
ALCAHEST, algemeen oplossingsmiddel
bij de Alchimisten.
ALCALA, de Spaansche tollen, die de
schepen van de koopwaren moeten
betalen.
ALCALI (alkali), loogzout, verkregen
wordende door uitloogen uit de
asch van planten. - Alcalisatie,
de loogzoutbereiding. Alcalisch
of alcalinisch, loogzoutig. Alcalisel'en,
tot loogzout branden, met
loogzout vermengen, of bezwangeren.
ALCANTARA, Spaansche ridderorde,
de ridders houden zich aan de reglementen
der Cistercienzen, maar
mogen trouwen.
ALCESTE, dochter van PELlAS en gemalin
van ADMETUS, koning van
Thessalië.
ALCHIMIE, de kunst, of wetenschap,
om, door middel van geheime chemische
bewerkingen, onedele metalen
in edele te veranderen; van
daar de zoogenoemde goudmakerij
. Het is bekend, dat deze wetenschap
ontelbare menschen heeft
bezig gehouden, welke, onder den
naam van Adepten, het geheim om
goud te maken, door den stem der
wijzen, wilden uitvinden. Alchimist,
een (zoogenaamde) goudmaker.
Alchimistisch, op de wijze
der Alchimisten. De oorsprong
der alchimie verliest zich in de dikste
duisternis der vroegste fabeleeuwen.
ALCHOLLEA, gewone vleeschspijs der
Mooren, bestaande in schijfjes
vleesch in de zon gedroogd, die
twee jaren lang kunnen goed blijven.
ALCIDES, naam van HERCULES.
ALCIMACHE, Alcis, bijnaam van MINERVA,
als krijgsgodin.
ALCIONEUS, zoon der aarde, een der
reuzen en wel de sterkste, na
PORPHYRION.
ALCMENE, dochter van ELECTRION en
gemalin van AMPHITRUO.
ALcoBAzA, klooster in Portugal, begraafplaats
der oude Koningen.
ALcoHoL (alkohol), een fijn chemisch
poeder; de allervlugste geest. Alcohol
vin'Î, overgehaalde wijngeest.
Alcoholiseren, tot zeer fijn poeder
maken, of den sterksten geest
(spiritus) maken. Alcoholometer,
ALCO. 32 ALEM.
werktuig, om de eigenlijke zwaarte
van geestrijke vochten te vinden.
ALCORAN (alkoran) , de koran, het
Turksch wet- en godsdienstboek.
AL CORZO, volgens den wisselkoers.
ALCOVE (alkoof), een, door eene
deur of gordijn, van de gewone
huishoudkamer afgezonderd slaapvertrekje.
ALCYONE, dochter van ATLAS en
PLEJONE.
ALDADE, hetzelfde met Diopter.
ALDEE, beteekent in Indië eene kleine
stad of dorp, en wordt telkens
vóór den naam van het landschap
geplaatst.
ALDERMAN, een voornaam magistraats-
persoon in Engeland. De
magistraat van Londen bestaat uit
26 Aldermans, wier hoofd de Lord
mayor is, voorts bij de Angelsaksen
de naam hunner Oudsten
en Rigters.
ALE, Eng., sterk bier in Engeland.
Ar.EA, een teerling, dobbelsteen;
jacta est alea, de teerling is geworpen,
het is geschied. Aleae
res, eene onzekere winst.
ALEATORIUM, eene plaats bij de Romeinen,
waar de spelers van hunne
vermoeidheid wat uitrustten.
ALECONER, ambtenaar in Engeland,
die over de bakkers en brouwers
gesteld is.
ALECTO, dochter des Aethers en der
Aarde. De Grieken en Romeinen
vereerden, namelijk, den aether als
een' God, hem beschouwende als
een' zoon van den Chaos en der
duisternis, en met den dag, die
zijne zuster was, te hebben geteeld:
den hemel, de aarde en de
zee; voorts eene der drie wraakgodinnen.
ALECTRYOMANTIE, Gr., haan waarzeggerij,
voorzegging uit het hanengekraai.
ALECTRYON, dienaar van MARS, door
dezen in een' haan veranderd.
ALEM, het vaandel van eenen Turkschen
Spahi. Alemdar, een Turksche
vaandrager.
ALEMANNEN. Met deze benaming,
zoo veel als alle mannen of allerlei
mannen beteekenende, wordt een
oorlogsverbond van verscheidene
Duitsche stammen aangeduid, die
in 't begin der 3e eeuw het Romeinsch
gebied naderden.
ALEMBICUS, distilleerhelm.
ALElVIBROTH, het philosophische zout,
de sleutel tot de hermetische kunst.
ALEMSIN, de knop op den stok der
paardenstaarten, die voor den
Grooten Heer uitgedragen worden.
ALENDOS, onbemiddelde studenten,
die Irun onderhoud van de leeraren
ontvangen.
ALENTOURS, Fr., omstreken.
ALEUROMANTIE, Gr., de meel waarzeggerij,
waarzeggerij uit koomen
meelhoopjes.
ALEXANDRINUS, Grieksche gouden
en zilveren munt van ALEXANDER
den Grooten, van 1/2 tot 4 drachmen.
ALEXANDRIJNSCHE VERZEN, berijmde
verzen, die met twaalf en dertien
lettergrepen afwisselen; de
eerste eindigen op eene lange lettergreep,
en heeten daarom mannelijke,
de laatste, daarentegen,
op eene korte lettergreep, en wordeu
vrouwelijke genoemd.
ALEXANDRIJNSCHE VERSIE, (codex)
versio alexandrina, eene Grieksche
overzetting van het oude testament,
omstreeks twee honderd jaren vóór
Christus geboorte, door zeventig
vertalers vervaardigd. Zie Septuaginta.
ALEXETERIUM, tegengift, eigenlijk
een hulp- of redmiddel in 't algemeen.
ALEXIACACON, bezinksel, dat het
vergift weerstaat.
ALEXIPHARMACA, alexiteria, tegengiften.
Alexipharmacie, leer van de
tegengiften.
ALEXIPYRETUM, alexipijreticum, een
middel tegen de koorts.
ALFA. 33 ALlE.
ALFADUR, d. i. Alvader, in de Scan.
dinavische fabelleer, de hoogste en
oudste aller goden. Alfen heet
daarin ook een geslacht van halfgo.
den, onderscheiden in Licht·· en
Nacht·Alfen. De eerste wonen in
A lfhoim , het hemelsche rijk van
den God FREl; de laatste zijn booze
geesten, wonende onder de aarde.
ALFANDEGA, Portug., het tolhuis in
Lissabon; ook de betaling van inen
uitgaande regten.
AL FRESCO, het schilderen op natte
kalk, eene der oudste en duurzaamste
manieren van schilderen.
ALGADRANE, harsachtige stof, die
de zee bij hoog water opgeeft; zij
is hard als pek, en kan als zooda.
nig gebruikt worden.
ALGARADE, grove beschimping, beleediging.
ALGARITHMUS, algorithmus, (wisJe.)
de vier wijzen van rekenen, het
adderen, substraheren, multipli.
ceren en divideren.
ALGEBRA, de stelkunst, vergelijkingsleer;
rekening, waarbij men zich
van letters in plaats van getallen
bedient. Algebraische (steIkunstige)
formulen, opgaven. Algebraist,
een stel kunstenaar.
ALGEDO, hevige pijn, (bijzonder in
de testiculi).
ALGEMA, algematodes, de gewaarwording
van pijn en smart.
ALGEROTH, een braak. en zuive.
,ringsmiddel van opgelosten regulo
antimonii (spiesglanshonig en su·
_ plimaat).
ALGUAZlL, ALGUARIL, bij de Mooren,
Arabieren en Spanjaarden een
geregtsdienaar.
ALl, de opperste schrijver in de Rus·
sische kanselarij.
ALIBI, Lat., elders. Het alibi, het
elders zijn, bewijzen (bij beschuldigingen).
ALl CA, soort van fijn tarwebrood,
waaruit de Romeinen een' drank
bereidden. Alicarire, liederlijke
vrouwlieden.
ALlEEN, vreemd; van iets niet alieen
zijn, tot iets overhellen; in Engeland
een vreemdeling, buitenlander.
Alienabel, vervreemdbaar, verkoopbaar.
Alienatie, vervreemding.
Alieneren, vervreemden. Alieni juris,
onder vreemde heerschappij.
ALIGNEMENT, afmeting volgens eene
regte lijn; afsteking eener vesting.
Aligneren, volgens eene regte lijn
afmeten, of steken.
ALIMENTARIUS, wien de verzorging
door eenen uitersten wil nagelaten
is. Alimentatie, verzorging, onderhoud.
Alimenten, levensmiddelen.
Alimenteren, onderhouden, van levensmiddelen
voorzien.
ALIMESTAR-BASCHI, eerste opzigter
over de tenten en paviljoens des
Turksehen keizers.
ALINDISIS, het voor de gymnastische
spelen gebruikelijke zalven met
olie, waarna men zich in het zand
wentelde.
A LINEA, van de linie af; een nieuwe
regel.
ALIPASMA, zeker poeder, dat, met
olie gemengd en opgesmeerd, het
uitbreken van het zweet belet.
ALIPTA, Gr., een zalver. Alipterium,
het zalfvertrek, de zalfkamer (bijzonder
in de baden der ouden).
Aleptica, de zalfkunst.
ALIQUANT, een niet opgaand, aliquot,
een opgaand deel van een geheel,
b. v. 5 in 16, 5 in 20.
ALlSES, winden, die 't gansche jaar
door uit denzelfden hoek waaijen.
ALITERATIE (redeneerk.), wanneer
verscheidene woorden in eenen volzin
eenerlei toepassing hebben.
ALITUUR, de voeding tot ligchaams.
onderhoud.
ALKADE, zie Alcade.
ALKALI, zout, dat uit het zeekruid
kali geniculatum of Antylla, hetwelk
aan de Spaansche kusten groeit,
bereid wordt.
ALKOOF, zie Alcove.
ALLA, Halla, zeer sterk en scherp
Engelsch bier.
3
ALLA. 34 ALLE.
ALLA BREVE, I tal. , (muz.) nog eens
zoo schielijk. Alla capella, kapelswijze,
d. i. snel, in te ne gelijkmatige
voortgezette beweging. Alla
diretta, trapswijze, volgens den
toonladder; alla minuta, in het
klein handelen, winkelieren. Alla
pezza, stukswijze ; alla polacca,
op zijn Poolsch; alla zoppa, op
eene hinkende, d. i. ongelijke
wijze.
ALLA-EKBER, gebed, waarmede de
Perzen hunne openbare godsdienst
aanvangen.
ALLA!, veldtogt, bij de Turken.
ALLARM, zie Alarm.
ALLAT, Allala, een hemelsch vrouwelijk
wezen, waaronder de Arabieren
vóór den tijd van MAHOMED
de maan aanbaden.
ALLATRATIE, het aanblaffen, aankeffen.
ALLAZOPPA, (in de toonk.) ongelijk,
huppelend.
ALLECHEMENT, schoonheid en ZuIverheid
van gravuur.
ALLÉE, boomrij, boomgang'.
ALLEGAAT, het aangehaalde. Allegala,
aangehaalde schriften, plaatsen,
verwijzingen. Allegeren, aanhalen,
verwijzen.
ALLEGEMENT, zachte drukking dp.r
hand bij het vormen der slagschaduwen
in eene gravuur.
ALLEGORIE, (redek.) vergelijking,
beeld- of gelijkenisrede, zinnebeeldige
voorstelling. Allegorisch, zinnebeeldig,
oneigenlijk, toespelend,
verborgen, verbloemd (dichtstukken,
schilderijen, spreekwijzen).
Allegorisel'en, zich zinnebeeldig,
verbloemd uitdrukken.
ALLEGRA, ligt schip, ligt vaartuig.
ALLEGRAMENTE (muz.), haastig, vrolijk.
Allegl'etto, een weinig haastig,
of vrolijk, ook allegro assai of
di molto, zeer, of allersnelst. Een
allegl'o, snelzang, snelspe!, vrolijk,
levendig, muzijkstuk. Allegro model'ato,
matig snel; allegl'o non
tanto, niet zeer gezwind.
ALLELUJA, zie Halleluja.
ALLEMANDE, een Duitsche (Zwabische)
dans.
ALLENTAMENDO, (in de toonk.) overgang
uit de hoogte tot de laagte.
ALLERCHRISTELIJKSTE, eene benaming
des Konings van Frankrijk.
ALLERGETROUWSTE (zoon der kerk),
is de Koning van Portugal.
ALLERHEII,IGSTE, een titel van den
Paus.
ALLIANCE, alliantie, verbindtenis,
verbond, verdrag. Alliël'en, zich
verbinden. Geallieerde, verbondene,
bondgenoot.
ALLIBERATI, die als burgers zijn opgeschreven.
ALLICEREN, aanlokken, tot zich lokken.
ALLIGATIE, aanhechting, verbinding,
vermenging. Regel van alligatie
(rekenk.). Alligeren, aanbinden;
verpligten. - Zie voores Ligel'en.
ALLIGATOR, Amerikaansche krokodil
(kaiman) .
ALLIGNEMENTEN, afteekeningen, afbakeningen
bij vestingwerken.
ALLIOTICUM, bloedzuiverend artsenijmiddel.
ALLITERATIE (redek.), de letterrijm,
gelijke klank van enkele letters.
ALLOBROGEN, oud volk, thans de
Savoijers; ook ruwe, onbeschaafde
menschen.
ALLODIAAL, allodial, eigen geërfd,
niet leenpligtig. Allodiaal-goed
(allodium) een vrij erfgoed, vervreemdbaar
goed. Allodificatie, de
verandering van leengoederen in
eigene goederen.
ALLOGIANEN, sekte in de 2" eeuw,
die het Evangelie en de Openbaring
van JOHANNES als ondergeschoven
verwierp, en loochende,
dat Christus het eenige woord Jes
Vaders was.
ALLOLALIA, het verkeerd spreken,
eenc ziekelijke neiging, om zich te
verspreken.
ALLONGE, alonge, Fr., verlengingsteng;
een aanhangsel aan eenen
ALLO. 35 ALON.
wissel. Allonge-pruik, eene lange
pruik met krullen. Allongeren,
verlengen.
ALLoNs, Fr., laat ons gaan! voort!
voorwaarts! welaan.
ALLOPATHIA, de overdraging eener
ziekte op een ander deel.
ALLOTRIEN (allotria), bijzaken, welke
de hoofdzaak niet betreffen.
ALLOTRIOPHAGIA, ziekelijke begeerte,
om oneetbare dingen te nuttigen.
ALL'OTTAVA, Ital., (muz.) in den
achtsten toon; octaafswijze, of acht
toonen hooger.
ALLOOI, toevoegsel in de munt, of
het gehalt van deze.
ALLUDEREN, toespelen, schertsen,
spotten. Allusie, toespeling.
ALL'UNISONO, ltal., (muz.) in gelijkluidendheid,
eensluidend.
ALLURE, gang, pas; het voet- of
gangwerk; voetstel (van paarden).
ALLuvIO, alluvion, alluvie, aanspoeling:
regt van alluvie, het bezitregt
op aangespoeld land.
ALM, in Oostenrijk een privatief
bosch.
ALMADIE, vaartuig der Afrikanen.
ALMAGEST, het oudste werk over de
sterrekunde, uit de tweede eeuw,
van PTOLOMEUS.
ALMAGRA, Spaansch donkerrood.
ALMANAcH, almanak, tijdwijzer, kalender.
ALMANDIN, edele steen tusschen granaat
en robijn.
AL MARCO, Ital., naar het gewigt.
ALMEDINE, verwoeste stad van Marokko.
ALMENE, in Oost-Indië gewigt van
2 1'tJ.
Ar,MuDA,eene Spaansche koornmaat.
AL NUMERO, volgens het getal.
AL OCCORRENZA, Hal., bij gelegenheid,
naar omstandigheden.
ALOGOTROPHIE, de ongelijke voeding
der ligchaamsdeelen; miswas der
ledematen, b. v. het eene been
dikker dan het andere.
ALOMANTIE, zie Halomantie.
ALONGE, zie Allonge.
ALOPECIE, het uitvallen der haren.
AL' ORDINARlO, I tal. , à l'ordinaire,
Fr, op de gewone wijze,
ALo XE, soort van den fijnsten en
duursten Bourgonjewijn.
ALOZA, AL UZZA, godin der Arabieren
vóór MAHOMED.
ALf', nachtmerrie.
AL PARI, Ital., au pair, Fr., in, of
van gelijke waarde; gelijkwaardig,
zoodat men geen opgeld geeft.
AL PESO, zie Al marco.
ALPEN, alle hooge bergen, inzonderheid
die, welke Italië van Frankrijk
en Duitschland scheiden.
ALPHA en OMEGA, de a, of eerste, en
00, of laatste letter van het Grieksche
alphabet. Fig. het begin en
einde; de Almagtige.
ALPHABET, het abé; en bij boekdrukkers
drie en twintig of vier en twintig
vellen gedrukt papier.
ALPHIMANTIE, waarzeggerij en bewijs
van onschuld, door middel
van zekere meelspijzen.
ALPlfITlDON, beenbreuk, waarbij het
been in kleine stukken, als meel,
gebroken is.
ALPHONSINUM, chirurgisch instrument
om kogels uit te halen.
ALPHus, witte huid vlek.
AL PIACÈRE, of al piacimento, I tal. ,
naar welgevallen, naar believen.
ALPIEL, bescherm-engel der vruchtboomen,
\'olgens den Talmud.
ALPION (spel), het teeken of de
vouw, die men aan eene kaart
maakt, als men, na eene winning,
hooger wil zetten.
AL PUNTO, (muz.) naauwkeurig, op
een haar.
ALQUIFOU, eene soort van zware looderts,
uit Engeland komende.
ALRAUN, Albraun, waarzegster, wijze
vrouw (priesteresse der oude
Duitsehers).
AL RIGORE DI TEMPO, of al tempo,
(muz.) naauwkeurig in de juiste
tijdmaat, in afgemetene beweging.
Al segno, van het teeken af.
3*
AL SE. 36 ALTI.
AL SEGNO, (in de toonk.) herhaling
van een stuk.
ALT (Alto), de tweede stem; hooge
middelstem; de hoogste en fijn5te
stem na den discant. Altist, altzanger.
ALT AAN, altan, opene, onbedekte en
meerendeels met bloemen bezette,
plaats, boven aan een huis, balkon.
ALTAAR, offertafel, eene hoogte boven
den grond, om vuur op te
maken en der Godheid te offeren.
Altarist, altaardienaar, misbediende.
Altaragium, een aan het altaar
gewijd goed, of ding.
ALTA VIOLA, altviool, arm viool.
ALTANGA'l'USUN, afgodsbeeld in de
gedaante eener slang met 4 pooten,
bij de Kalmukken.
ALTELLUS, gemeente-kweekeling,
vondeling, die op kosten een er gemeente
moet verzorgd worden.
ALTERABEL, veranderlijk. Alteratie,
verandering; gemoedsbeweging,
schrik, ontroering. Altereren, veranderen
(meest nadeelig), ontroeren.
Gealtereerd, veranderd, bedorven,
ontroerd.
ALTERCATIE, twist, oneenigheid.
ALTER EGO, in Spanje, eene koninklijke
volmagt, om alle zaken, zonder
verder beroep (appel), te beslissen.
ALTERNATIVE, alternativement, Fr.;
alternativamente, ltaL, (muz.) bij
afwis~eling.
ALTERUM TANTUM, wanneer de relltesom
gelijk is aan het kapitaal;
- wanneer de winst eener koopwaar
gelijk staat met den inkoopsprijs.
ALTE SCHOCK, zekere rekenmunt, in
Saksen.
ALTESSE, Fr., hoogheid.
ALTHÉA, witte maluwe, kaasjeskruid.
ALTIMETRIE, de hoogtemeting, hoogtemeetkunde.
ALTIN, Russische zilvermunt.
ALTIORA, Lat., hoogere dingen, per
hoc ad altiora, hierdoor tot hooger.
Res altioris indaginis, zaak van
dieper onderzoek. Altum silentium,
diep stilzwijgen.
ALTISSIMUS, bijnaam van JUPITER.
ALTIST, zie Alt.
ALUMNEUM, kweekschool, waarvan
de leerlingen ook gevoed worden.
Alumnus, een kweekeling, voedsterling,
scholier en kostganger.
Alumniaat, kweekelingschap, de
vergunning om kweekeling te zijn.
ALVEUS, bedding eener rivier.
ALVIDUCA, laxerend middel.
ALVLGORE DI TEMPO, (in de toonk.)
in de strikte lengtemaat.
AL YCE, zielangst.
ALYPIAS, een geneesmiddel tegen de
, zwartgalligheid.
ALYSIUS, Bacchus, in zoo ver de wijn
de droefheid verdrijft.
ALYSSUM, middel tegen de dolheid
of hondsdolheid.
ALYTARCH, priester en opziener over
de spelen ter eere der goden in
Antiochië.
ALY1.·EN,rustbewaarders bij de Olympische
spelen.
AMABILE, Ital., (muz.) liefelijk, beminnelijk,
teeder.
AMACDAR AGASI, de sleutelbewaarder
der schatkist van den Turkschen
keizer.
AMALGAMA, kwikerts, kwikbrij ; de
verbinding van kwikzilver met een
ander metaal, inzonderheid met
tin, zilver en goud. Amalgamalie,
het bek wikken, de oplossing door
of met kwikzilver; innerlijke verbinding,
zamensmelting. Amalgameren,
bek wikken, innerlijk verbinden,
vermengen, zamensmelten.
AMALTHEA, (fabelk.) de dochter van
MELISSEUS, koning te Creta, door
welke JUPITER gezegd wordt met
de melk eener geit en met honig
gevoed te zijn.
A MANCO, (Ital., van het Latijnsche
mancus, gebrekkig) hetgeen aan
eene som ontbreekt, hetgeen daarvan
afgaat; ook een voorschot.
AMAN. 37 AMBE.
AM ANI, het 3" heilige en tevens wet- I bassadrice, gemalin van eenen geboek
der Turken. zant.
AMANT en AMASIA, twee gelieven; AMBE en AMBO, tweetal; verbinding
amant, amasius, de minnaar, aman- der dingen twee aan twee. In de
te, amasia, de minnares. getalloterij (lotto) wanneer van vijf
AMANUENSIS, handlanger; die eenen getrokkene nummers twee bezette
ambtschrijver behulpzaam is. getroffen worden.
AMARANTH, onverwelkelijk, altijd AMBER, barnsteen.
groen; duizendschoon (bloem). AMBlëNT, aanzoeker en dinger naar
AMASIA, geliefde, bijzit. een ambt. Ambiëren (een ambt)
AMASSEREN, ophoopen. pogen te verkrijgen, naar iets staan.
AMASSETTE, het verfmes der schil- AMBIGEREN, weifelen, wankelen, beders.
sluiteloos zijn.
AMA TERU OON GANII, de grootste al- AMBIGU, Fr., ambiguus, Lat., dub-
Ier inheemsche godheden in Japan. belzinnig. Ambiguiteit, dubbelzin-
AMATEUR, Fr., liefhebber, bemin- nigheid. Ambigu wordt ook genaar,
kunstvriend. Amatrice, lief- zegd, wanneer men koude en warhebster,
kunstvriendin. me geregten, fruit, gebak enz. te
AMATHUSIA, bijnaam van VENUS. gelijk opdischt. Ook wordt het
AMAUROSIS, de zwarte staar (eene gebruikt voor eene zamenvoeging
oogziekte). van zaken, welke anders niet bij
AMAZONE, eene van de strijdbare elkander behooren.
vrouwen der oudheid in Sarmatië; AMBITIE, eerliefde, eerzucht, eergieeene
heldin; amazonenkleed, man- righeid, eergevoel, trots. Ambinelijk
vrouwenkleed, vrouwen rijd- tieus, eerlievend, eerzuchtig, eerkleed.
gierig, opgeblazen. Ambitioneren,
AMBABUS, met beide handen. met eerzucht trachten te verkrij-
AMBACHT, handwtrk; ook een be- gen, de grootste eer ergens in
diende, die de ambtsbezigheden stellen.
van zijnen heer verrigt en daarvoor AMBLOMA, ontijdige bevalling, misbetaald
wordt. kraam.
AMBACRTS-LEEN, feudum ambactae of AMBLOTICA, afdrijvende middelen.
gastaldiae, ieder leengoed, waar- AMBONOCLASTEN, ijveraars tegen de
mede de verpligting gepaard gaat, kerkmuzijk.
om een ambt waar te nemen, het- AMBOUTEREN, tusschen gestikte werwelk
betrekking heeft op het staats- ken boom wol of watten leggen.
bestuur. AMBROSIA, (fabelk.) godenspijs, am-
AMBAGES, omwegen, wijdloopigheid; brozijn. Ambrosiaansch, van den
per ambages, door omwegen. heiligen AMBROSIUS afkomstig, of
AM BAR, (Russ.) pakhuis voor koop- door hem vervaardigd. (De lofwaren.
zang: Te Deum laudamus, etc.
AMBARDAR BASCl, een hofbediende in Heer, God! [J loven wij, enz.)
Perzië, die de sleutels tot de voor- AMBUBALEN, ontuchtige meisjes uit
raadkamer der levensmiddelen van Syrië.
de koninklijke tafel heeft. AMBULANCE, een zwervend lazaret,
AMBARV ALlA, veldoffer bij de Ro- anders h6pital ambulant, veld hosmeinen,
om zegen voor hunne vel- pitaal, hetwelk de armee volgt.
den af te smeeken. Ambulant, zwervend: eene ambu-
AMBASSADE, Fr., gezantschap; post lante troep schouwspelers enz. In
van gezant of afgezant. Ambassa- Frankrijk is ambulant ook een op_
deur, gezant, boodschapper. Am- I ziener bij het koni~klijke pachtAMBU.
en tolwezen, dewijl zoodanig ie.
mand veelal op de straat moet wezen,
om op den in- en uitvoer een
waakzaam oog te houden. Ook
beteekent het, in sommige plaat.
sen, eenen onbeëedigden makelaar,
anders beunhaas. Ambulatorisch,
rondtrekkend, afwisselend, veranderlijk;
actio ambulatoria, regt.
zaak, die van den een en persoon
op den anderen overgaat. Ambuleren,
wandelen, rondtrekken.
AMBULATORES, geestelijken, thans
exarchen genoemd, die het naast
in rang zijn aan de bisschoppen.
AMBUSTIE, om zenging, ombranding.
AMELIORATIE, verbetering. Amelioreren,
verbeteren (landgoederen,
huizen, enz.).
AMEN! het zij zoo! het geschiede!
voorzeker!
AMENORRHIEA, ziekte uit gemis aan
stondenvloed.
AMERDAD, bij de Parzen, de voortbrenger
en beschermgeest aller gewassen.
AMETA, rtal., ten halve.
AMETHIST, (Lat., amethystus) een
purperkleurig edelgesteente, hetwelk
met den smaragd in waarde
gelijk gesteld wordt. De OosterBche
is de meest gezochte.
AMETRIE, ongelijkheid, onevenredig.
heid.
AMEUBLEMENT, het huisraad, de ka·
mertooi.
AMI, vriend. Amie, vriendin. Pal'
am i, p. ami, p. a, (op brieven)
door eenen vriend; anders amica
manu. Zie A. M,
AMIANT, steen of hergvlas; draad.
of vezelsteen, welke zich laat spinnen
en door vuur niet verteert.
Wanneer de steen zwaar is en harde,
onbuigzame draden heeft, dan
wordt die asbest genoemd.
AMICAAL, amicabel, amiable, vrien·
delijk, vriendschappelijk; à l' amiable,
in het vricndelijke, in der
minne. Amicabilis compositio, schik·
38 AMIC.
king in der minne. Amicabiliter,
amicabili-modo, vriendelijk.
AMICISTEN, leden van de zoogenaamde
amicisten- of vriendschaps-orde
(op akademien).
AMICITIA, Lat., amitié, Fr., vriendschap.
Amicitiae causa, uit vriendschap.
AMICTUS, de kleeding. Victus et
amictus, voedsel en deksel.
AMIDA, in Japan de bestuurder van
de gewesten der zaligheid, die Gokumkf,
d. i. eeuwige vreugde, genoemd
worden.
A~HDON, stijfsel; amidonfabrijkant,
stijfselmaker .
AMINDOZAE, advohat bij de Birmannen.
AMKAs, pronk- en audientiezaal van
den grooten Mogol.
AMLYOPIE, kortzigtigheid, stikziendheid,
bijziendheid. Amlyops, een
kortzigtige, bijziende.
AMMAN, schout.
AM MEI STER, burgemeester te Straatsburg.
AMMONIA, bijnaam van JUNO.
AMMOCHOSIE, in delving van eenen
zieke in warm zeezand, om diens
sappen uit te droogen.
AMMONITEN, ammonshorens, posthoorns;
versteende slakken naar
eenen ramshoorn gelijkende.
AMMUNITIE, zie munitie.
AMNESTIE, amnistie, het vergeten eener
misdaad, schuldvergiffenis, vrijverklaring.
Amnestiëren, vrijverklaren,
genade schenken, bevredigen. Geamnestieerd,
vrijverklaard.
AMOENITEIT, lieftalligheid, bekoorlijkheid.
AMOR, (fabeJk.) de god der liefde,
minnegod, CUPIDO.
AMOROSO, (muz.) teeder.
AMORPHA, wanstaltige, onregelmatige
vormsels, uitspruitsels.
AMORTISATIE, amortissement, vernietiging,
uitwissching. Amortisatiekas,
8chulddelvingskas. Amortiseren,
voor niet geldig of nietig
verklaren.
AMOl'. 39 AMPH.
AMOTAE RES, zaken, die eene echte
vrouw haren man, en in 't algemeen
de eene bloedverwant den
anderen heimelijk ontvreemdt. Amotie,
verwijdering, afzetting, ont.
zetting (van een ambt). Amoveren,
wegnemen, ontvreemden. Van een
ambt geamoveerd (ontzet).
AMOUREUX, verliefd. Amours maken,
vrijen.
AMPHIBIE, amphibium, een twee·
slachtig dier, hetwelk in en buiten
het water leeft. Ampltibiolith, am·
phibiensteen, versteening van een
tweeslachtig dier. Amphibisch,
tweeslachtig, dat in en buiten het
water leeft.
AMPHIBOLIE, dubbelzinnigheid. Amphibologie,
dubbelzinnige rede. Am.
phibolisch en amphibologisch, dub.
belzinnig.
AMPHIBRACHYS, Gr., een drieletter.
grepig woord, versvoet, waarvan
de eerste en laatste lettergreep
kort. en de middelste lang is, b. v.
bezielde.
AMPHICTYONEN, afgevaardigden tot
de algemeene vergadering der
Grieksche steden. Algemeene Staten
der oude Griekenr.
AMPHIDIARTHROSIS, Gr., dubbelvoeging,
dubbele gewrichtsverbinding.
AMPHIDROMIA, vreugdefeest, dat de
Heidenen den vijfden dag na de ge.
boorte eens kinds vierden, waarbij
het zijnen naam bekwam.
AMPHIGOURIEN, prachtig, hoogdra.
vend gezwets, zonder zin. Amphigourist,
een verward, hoogdravend
redenaar.
AMPHIMACER, (dichtk.) een drielettergrepig
woord, waarvan de eerste
en laatste lettergreep lang en de
middelste kort is. b. v. lotgeval.
AMPHIPNEUMA, het bezwaarlijk
ademhalen.
AMPHISCII. Lat.. amphiciens, Fr.,
bewoners der heete aardstreek,
wier middagschaduw gedurende de
eene helft des jaars noordwaarts,
en gedurende de andere helft zuidwaarts
valt.
AMPHITAPA, kleed, dat van binnen
en van buiten met hout is.
AMPHITHEATER, halfronde schouwburg;
schouwplaats in een halven
kring. met trapswijze in de hoogte
gaande banken. Amphitlteatmlisch,
halfrond, amphitheatersgewijze.
AMPHITRITE, godin der zee.
AMPHITRITEN, geslacht van plantaardige
wormen.
AMPLECTEREN, omhelzen, omarmen;
ook voor bekend aannemen, ver·
staan, goedkeuren.
AMPLIATIE, aanvulling (een er wet);
uitstel, verschuiving, uitstel eener
regtzaak ; ampliëren, aanvullen.
AMPLIFICATIE, (welsprek.) de uitbreiding,
uitvoerigheid; amplificel'en;
uitbreiden.
AMPLISSIMUS, eeretitel aan hoogescholen.
AMPOULES, ampullae, pralerijen (van
woorden zonder geest), van ampulla,
eene fleseh. Style ampoulé,
Fr., gezwollen, hoogdravende stijl.
AMPUTATIE, het afsnijdeD, afzetten
(van ledematen). Amputeren, af.
snijden, afzetten; geamputeerd, af.
gezet, afgehouwen.
AMULET, zeker muntstukje, hetwelk
men, vooral in Katholijke landen,
als een behoedmiddel tegen gevaren,
ziekten en onheilen, om den
hals plagt te dragen. Men ziet
daarop allerlei figuren, als die
van heiligen, hemelteekenen, de
namen van God en de aartsengelen,
Hebreeuwsche en Arabische letteren,
enz.
AMUSABEL, vermakelijk, verlustigend .
Amusant, onderhoudend, vermakelijk.
Amusement, verlustiging,
vermaak, tijdverdrijf, aangenaam
onderhoud. Amusette, klein tijd.
verdrijf; ook (krijgsk.) soort van
lang schietgeweer, thans buiten
gebruik. Amuseren, vermaken,
verlustigen, aangenaam onderhouden;
ook door ijdele beloften om
den tuin leiden.
AMYGDALITH, een amandelsteen.
ANA. 40 ANAI.
ANA, zie A. A.
ANADAPTISMUS, wederdooping. Anabaptist,
wederdooper.
ANACAMPTICA, leer van de terugkaatsing
der toonen.
AN ACATHARSIS, zuivering des ligchaams,
door braken, hoesten,
enz.
ANACEPHALEOSIS, (redele) korte zamenvatting,
beknopte herhaling
van de voornaamste punten eens
onderwerps.
ANACHOREET, kluizenaar, bosch- of
spelonk bewoner.
ANACHRONISMUS, tijddwaling, tijd.
verwisseling; fout tegen de tijdrekening,
wanneer zekere gebeurtenis
in een verkeerd tijdvak geplaatst
is.
ANACLASIS, of anaclastica, straalbre.
king. Anaclastische lijnen, krommingen,
welke reg te lijnen, of ef.
fen vlakten schijnen aan te nemen,
door de straalbreking in verschillende
vloeistoffen.
ANACONOSIS, (welspr.) beroep op het
eigen oordeel van dengenen, die
men wil overreden.
ANADEMA, hoofdtooi, hoofdsieraad.
ANADIPLOSIS, (welspr. ) woordher.
haling; wanneer men met hetzelfde
woord, waarmede eene periode
gesloten is, de volgende weder beo
gint.
ANADYOMENE, bijnaam van VENUS.
ANA EDEÏA, de ~chaamteloosheid, go.
din der Grieken.
ANAESTHESIS, bewusteloosheid van
zieken.
ANAEl'IA, de godin der onschuld.
ANAGLYPTICA, kunst van gedreven
werk te maken in metaal, hout,
enz.
ANAGNOSTES, voorlezer (in de Grieksche
kerk).
AN AGOGE, Anagogie, (in de redekunst)
wanneer met aardsche din·
gen op hemelsche of geestelijke
wordt gezinspeeld; ook in de ge·
neesk. het bloedbraken.
ANAGRAMMA, letterkeer, of verzet·
ting der letteren, van een of meer
woorden, op zulk eene wijs, dat
daardoor een geheel andere zin
ontstaat. Zoo wordt b. v. uit leven,
nevel, uit dame, made, uit
Berolinum, lumen orbi, enz. Anagrammatiseren,
letterkeer maken.
Anagrammatismus, vervaardiging,
van anagrammen. Anagrammatist,
letterkeermaker .
ANAITIS, onder dezen naam werd
VENUS door de Perzen vereerd.
ANAKREONTISCHE GEDICHTEN, ligte,
bevallige gedichten, naar den
Griekschen dichter ANAI(REON.
ANALECTA, analekten, Gr., overge.
blevene brokken van den maalt!,jd;
ook verzamelde plaatsen en uittrek.
seIs van deze en gene schriften.
ANALEMMA, teekendrager, de figuur,
waardoor men op uurwerken den
dierkring afbeeldt; ook eene soort
van astrolabium,
ANALEPSIS, de weder herstelling, her.
krijging van krachten, versterking.
Analeptisch, versterkend (van ge.
neesmiddelen) .
ANALOGIE, overeenstemming, even·
redigheid. Analogisch, analogue,
analoog, overeenstemmend, evenredig.
Analogismus, bewijs uit de
evenredigheid afgeleid.
ANALPHABETUS, iemand, die zoo
min lezen als schrijven kan.
ANALYSE, analysis, de ontbinding,
ontleding, ontwikkeling, van beo
grippen en opgaven. Analyseren,
oplossen, ontwikkelen, ontleden.
Analytica, de ontbindingsleer der
verstandswerkingen, leer van het
ontstaan der zuivere verstandsbe.
grippen. Analytisch, oplossend,
ontwikkelend, ontledend; analyti.
sche leerwijs, wanneer men uit de
gevolgen de gronden afleidt.
ANAMARTESIE, on zondigheid, reinheid
van zonden, onschuld.
ANAMNESIS, de herinnering van ver·
ledene zaken.
ANAMoRPHosEN, schijn. of drogbeel.
den.
ANAN. 41 ANAS.
ANANDEN, (in de fabelleer der Hindoes)
eene slang, die de wereld onderschraagt
en VISCHNOE ten troon
verstrekt.
ANANTAPODOTON, eene redekunstige
figuur, wanneer een woord, of geheele
volzin weggelaten wordt, hetwelk
de lezer zelf er bij denken
moet.
ANAPEST, een versvoet, uit twee korte
en eene lange lettergreep bestaande,
b. v. begeleid.
AN APETIE, de uitzetting der vaten.
ANAPHALANTIASIS, het uitvallen van
de wenkbraauwen.
ANAPHER, anaphora, de herhaling
van gelijke aanvangswoorden in de
leden der volzinnen; ook het aanzetten,
aanwassen aan ledematen
(geneesk.) .
AN APLASIS, het weder hers tellen van
gebrokene beenderen.
ANAPLEROSIS, het wederaanvullen,
of vergoeden van verlorene of
beschadigde vleeschdeelen, of leden.
Anaplerotische middelen, welke
de ledige plaatsen weder aanvullen.
ANARCHIE, regeringloosheid, wanorde.
Anarchist, regeringsvijand,
rustverstoorder.
ANARRHOPIE, het naar boven drijven
der sappen.
ANASARCA, de waterzucht.
ANASPASIS, de zamentrekking (der
maag).
ANASTAECHIOSIS, oplossing der dingen
in hunne bestanddeelen.
ANASTASIS, de afleiding, overleiding
van sappen uit het eene deel des
ligchaams in het andere, door anastasische,
d. i. af- of overleidende
middelen.
ANASTOMOSIS, de zamenzetting of
verbinding en uitstorting der aderen
en andere pijpen in het ligchaam.
Anastomoseren, het zamenvoegen
der aderen enz. in het ligchaam.
Anastomotische, ter opening
van verstopte monden dienende,
heelmiddelen.
ANASTROPHE, (redek.) eene omgekeerde
woordplaatsing.
ANATHEMA, banvloek, kerkban, vervloeking.
Anathematiseren, in den
ban doen, vervloeken, verwenschen.
Anathematismus, de banv
loeksui tvaardiging , banbliksem.
ANATOCISMUS, interestwoeker, interest
van interest. :J.natocistisch, interestwoekerend.
ANATOMIE, ontleedkunde; ook ontleed-
of snijkamer. Anatomiseren,
ontleden. Anatomist, ontleder.
ANATRIPsns, de wrijving (derleden).
ANCHARIA, beschermgodin der inwoners
van Asculum in Latium.
ANCHlLOPS, waterig gezwel in den
hoek der oogen.
ANCHYLOSIS, anchyle, de vergroeijing
der gewrichten.
ANCIENNETElT, ancienneté, Fr., de
ouderdom in dienst, diénstopvolging
naar de jaren; dienstjaren.
ANCILIEN, heilige schilden (bij de
Romeinen), welke uit den hemel
gevallen zouden zijn.
ANCORA, (muz.) zoo veel als da capo.
ANDANTE, (muz.) niet te ras noch
te langzaam, gematigd. Andantino,
eenigzins langzaam.
ANDRIA, tweeslachtig mensch, met
duidelijke vrouwelijke schaamdeelen.
ANDRIENNE, een lang Yrouwenkleed,
een sleepkleed.
ANDROCEFHALOID, een manskop,
of enkel manslid gelijkende steen;
manskop-, of manslidsteen.
ANDROGYNOS, androgoon, manwijf,
tweeslachtig mensch. Zie Hermaphrodiet.
ANDROïDE, kunstig menschenbeeld,
dat menschelijke handelingen verrigt,
b. v. de bekende schaakspeler.
ANDROLEPSIE, wanneer men, om
zich regt te verschaffen, aanzienlijke
personen in zijne magt krijgt.
ANDROMACHE, gemalin van HECTOR.
ANDROMEDA, Grieksche prinses, welANDR.
42 ANGL.
ke aan eene rots gekluisterd en
door PERSEUS verlost werd.
ANDROTOMIE, man~- of menschontleding.
in tegenoverstelling van
zootomie.
ANECDOTE, geheim. of bij zonderonbekend
berigt; kortswijlig verhaal.
ANEILEMA, het ophouden van winden
in de darmen.
ANEMOCHORD, een windsnaar-speeltuig.
Anemographie, de windbeschrijving.
Anemologie, de windleer,
windkunde. Anemometer,
windmeter. Anemometrie, windmeting,
windmeetkunde. Anemone,
anemoon, windbloem. Anemoscoop,
een windwijzer, weerhaan.
ANEPIGRAPHA, onbetitelde schriften.
Anepigraphisch, titelloos, zonder
opschrift.
ANERIE, ezelsstreek, ongeschiktheid.
ANETHISCH, pijnstillend.
ANEURISMA, slagadergezwel.
ANGARIEN, angariae, leendiensten
tot aan de grenzen; parangariae,
zoodanige diensten tot over de
grenzen.
ANGAS, Vedangas, 6 gewijde schriften
der Hindoes.
ANGEKOKEN, wijzen, geneesheeren,
toovenaars, waarzeggers, bij de
Groenlanders.
ANGELICA, engelwortel. Angelogie,
de engelenleer. Angelus, gebed
bij de Roomschgezinden, dat met
angelus domini begint.
ANGEVILA, ordeskleeding der Grieksche
St. Basilius-monniken.
ANGELICI, Angeliken, Engel-aanbidders
in de tijden der Apostelen.
ANGIECTASIA, de uitzetting der vaten.
ANGINA, keelontsteking.
ANGLAISE, (bij de Engelschen country-
danse, verkeerdelijk contre-danse)
is een dans van een' levendigen
aard.
ANGIOGRAPHIE, beschrijving der vaten
in het menschelijke ligchaam.
Angiologie, leer van die vaten. Angiodydrographie,
de zuigaderbeschrijving.
Angiohydrotomie, de
zuigaderontleding . Angiospermatisch,
van planten, wier zaad in
eenen van den bloemkelk onderscheiden
hals zit. Angiotomie, de
vaten ontleding .
ANGLICANISCH, Engelsch (kerk).
Anglicismus, eene eigenheid der
Engelsche taal, verl<eerdelijk in
eene andere taal overgenomen.
ANGLISEREN, (de paarden) kortstaarten.
Geangliseerd, gekortstaart.
ANGLOMAAN, iemand, die den Engelschcn,
op eene overdrevene
wijze genegen is, en hen in alles
navolgt. Anglomanie, eene onbepaalde
neiging tot alles wat Engelsch
is.
ANGSTER, kleine munt in Zwitserland.
ANGULAIR, hoekig.
ANGOURIE, pompoen, watermeloen.
ANGUSTE, krap, eng. Angustus terminus,
(in het regt) een korte termijn.
ANIATROLOGEET, die niets van de
geneeskunde verstaat.
ANIDROSIS, zweeteloosheid.
ANIMADVERSlO, aanmerking, noot;
ook geregtelijke vermaning.
ANIMA, de ziel, geest. Anima mundi,
wereldgeest. Animatie, de bezieling.
Animato, (muz.) bezield,
levendig. Animeren, bezielen,
aanvuren. Geanimeerd, bezield,
aangevuurd, vergramd. Animeux,
hartstogtelijk, verbitterd, vijandig.
Animositeit, geraaktheid, verbittering,
haat, vijandschap. Animo,
met het voornemen; animo deliberato,
met voorbedachten rade, met
opzet; animus injuriandi, oogmerk
om te beleedigen. Animoso, (muz.)
bezield, aandoenlijk.
ANIMAL, Lat., dier; animal disputax,
een twistziek schepsel, twister,
tegenspreker. Animalisatie,
de dierwording, verandering in
dierlijke bestanddeelen. Anima.
lisch, dierlijk, uit het dierenrijk,
ANIM. 43
bij voorbeeld, spijzen, als vleesch,
melk, eijeren, enz. Animaliseren,
tot een dier maken, aan een dier
gelijk maken. Animalisten, zij,
die beweren, dat de embrio in den
vader volkomen gevormd en levend
is. Animaliteit, de dierheid, het
dierwezen.
ANIMOSO, (in de toonk.) levendig.
ANISETTE, anijswater, met anijs-getrokken
brandewijn.
ANKUS, de gehoorzaal des grooten
Mogols.
ANKYLOGLOSSUM,aangewassen tongriem;
ankyloglossus, wien de tong
niet regt los is.
ANNAL, eenjarig. Annalen, jaarboeken.
Annalist, een jaarboekschrijver.
ANNATEN, jaargelden, die van de
geestelijke ambten in de pauselijke
schatkamer gestort moesten worden.
ANNECTEREN, annexeren, aanhangen,
aanhechten, bijvoegen. Annex,
aangehecht, toebehoorende. Annexa,
aanhangsels, toebehoorende
stukken.
ANNEDOTEN, Anidoten, naar de fabelleer
der Chaldeërs, 7 heilige
dieren, die uit de zee aan den Babylonischen
oever kwamen.
ANNI, van 't jaar; anni currentis,
praesentis, praecedentis, of praeteriti,
zie, even als voor Anno, de
verkortingen op a. c.,. a. praes., a.
praec., enz., en voorts op Annus.
ANNIHILATIE, de vernietiging. Annihileren,
vernietigen, voor nietig
verklaren.
ANN1VERSARIEN, jaarlijbche plegtigheden,
jaardagen, jam'gedachtenisvieringen
(van geboorte,
overlijden, krooning, enz.).
AN';'O (spr. uit Anjo), is bij de Spanjaarden
hetzelfde, als bij de ltalîa.
nen Gicisbeo.
ANNOMINA'l'IE, (welspr.) de woord.
gelijkheid, de opzettelijke gelijk.
heid in de woordklank, b. v. ; de
stilte werd stiller.
ANNO.
ANNoNCE, aankondiging, berigt.
Annonceren, aankondigen. Annonciatiej,
wat tot eenig berigt
dïent. Annonceur, tooneelspeler,
die het volgende stuk aankondigt,
ANNOTATA, aanmerkingen. Annotatie,
aanteekening-. Annote/'en,
aanmerken. ~
ANNUlE PRAESTATIONES, jaarlijksche
betalingen, opbrengsten.
ANNuEL, jaarlijksch.
ANNUEREN, met het hoofd knikken,
bekrachtigen, goedkeuren, bewilligen.
ANNUI REDITUS, jaarlijksche inkom.
sten.
ANNUITEITEN, lijfrenten voor zekere
jaren, bijzonder in de Engelsche
bank, voor aan haar voorgeschotene
gelden, onder beding,
dat jaarlijks, behalve de interessen,
een gedeelte van het kapitaal
terug gegeven worde.
ANNULLEREN, vernietigen, voor nul
verklaren. Annullering, de vernie.
tiging, opheffing'.
ANNULUS PISCATORIUS, de visschersring,
pauselijke zegelring.
ANNUNCIATIE, annunciatio, Lat.,
annonciation, Fr., aankondiging,
boodschap (bijzonder van Maria).
ANNUS, Lat., het jaar. A. currens,
het loopendejaar. A. clirnacterius,
het trapjaar, d. i. het zevende en
negende van 's menschen ouderdom;
het drie en zestigste is het
grootste trapjaar, als zeven maal
negen zijnde. A. gratiae, een genadejaar
voor weduwen en weezen
van ambteriaren.
ANODYNUS, pijnstillend; liquor anodynus,
(mineralis Hoffmanni)
gewoonlijk Hoffmansdruppels genoemd.
ANOMALIE, onregelmatigheid, uitzondering
op een' regel. Anomaal,
anomalisch, onregelmatig. Anomalon
(verbum), een onregelmatig
woord, bijzonder werkwoord.
ANOMAY, soort van ketters, die beweerden,
dat, in de Godheid, de
ANOM. 44 ANTE.
zoon niet gelijk was aan den vader.
ANOMITEN, ongelijkschalige en gladde
mosselen.
ANONYM, anonymisch, ongenoemd,
nameloos. Anonymus, een ongenoemde.
ANOPTOTHERION, diersoort der voorwereld.
ANORCHIS, Anorchus, een man, die
(vermoedelijk of wezenlijk) zonder
zaadballen is.
ANORDIE, in Nieuw-Spanje een hevige
en aanhoudende noordenwind.
ANOREXCE, de afkeer van spijs,
spijswalging .
ANORGISCH, zonder gevoel, levenloos,
Anorgismus, de onbezielde
natuur.
ANOSIA, gezonde (niet ziekelijke)
toestand.
ANOSMIA, reukeloosheid.
ANOSPHRASIA, Anusphresis, Anosmia,
reukeloosheid.
ANPIEL, Arael, volgens de Talmudisten,
een engel, die de vorst der
vogelen is.
ANTAcIDA, zuurwerende middelen.
ANTAEUS, een sterke reus, die steeds
nieuwe krachten bekwam, zoo dikwijls
hij de aarde aanraakte.
ANTAGONIST, wederstrever, tegenstander,
vijand, partij.
A.N:TANAGOGE, redekunstige figuur,
wanneer men iemand met zijne eigene
woorden bestrijdt.
ANTAL (anthal),eenHongaarschwiinvat,
waarin vooral de Tokaijer
wijn verzonden wordt.
ANTANACLASIS, (welspr.) herhaling
van hetzelfde woord, in eene andere
beteekenis.
ANTAPHRODISIACA, middelen tegen
den wellust.
ANTAPODOSIS, de orde, die de koortsen
bij het afwisselen en terugkeeren
houden.
ANTAPOPLECTICA, middelen tegen de
beroerte.
ANTARTHRITISCH, tegen de jicht.
ANTASTHMATISCH, tegen de aamborstigheid.
ANTECEDENS, de of het voorgaande;
eerste voorsteL Antecessor, voorvader,
voorganger.
ANTECELLEREN, voortreffelijker, beter
zijn, overtreffen.
ANTEDILUVIAANSCH, v66r den zondvloed.
ANT EMBASIS, wederzijdsche werking
der knokkels.
ANTEMETICA, braak stillende middelen.
ANTENDEIXIS, (geneesk.) eene tegenaanwijzing,
welke belet, zoodanige
middelen voor te schrijven,
als naar de eigenlijke indicatie of
aanwijzing moesten aangewend
worden.
ANTENEASMUM, soort van vreeseIijke
razernij, die dikwijls den
zelfmoord ten gevolge heeft.
ANTEPENULTIMA, de derde van achteren
af gerekend.
AN'l'EPILEPTICA, middel tegen de
vallende ziekte.
ANTERIEUR, eerder, vroeger. Anterioriteit,
eerderheid. Zie Prioriteit.
ANTESTATURE, eene in overhaasting
gemaakte verschansing.
ANTH ECTICA, middel tegen de longtering.
ANTHELII, Goden der Grieken, wier
beelden voor de deuren op straat
stonden, en als beschermers op de
wegen vereerd werden.
AN'l'HELNIMTICA, wormverdrijvende
middelen.
ANTHEREN, antherae, stofkolfjes
(van bloemen).
ANTHESIS, bloeitijd, volkomen toestand
van den bloesem.
ANTHESPHORIA, eeen feest, hetwelk
jaarlijks in Sicilië, ter eere van
PROSERPINA, tien dagen lang gevierd
werd.
AN'l'HESTERIA, het Bacchus-feest der
Atheners, gedurende hetwelk de
knechts door hunne heeren bediend
werden.
ANTHOLPGIE, bloemenleer; bloemlezing;
keur van gedichten, verANTH.
45 ANTH.
zameling van schoone spreuken,
gezegden, enz.
ANTHRACIT, versteend hout, hetwelk
er uitziet als steenkolen.
ANTHRACOMETER, een koolzuur-gazmeter.
ANTHRAX, pestbuil.
ANTHROPIATBICA, de geneeekunde
van den mensch.
ANTHROPISMUS, het menschelijk wezen,
het karakter des menschdoms,
de mensch.
ANTHROPODAEMON, des menschen
streven naar de volmaaktheid, zonder
die ooit te bereiken.
ANTHROPOGLOSSA, de men~chenstem,
een orgelregister.
ANTHROPOGNOSIE, de menschkunde.
Anthropognonie, leer van des menschen
wording.
ANTHROPOGONIE, de wijze, hoe de
schepping van den mensch verhaald
wordt.
ANTHROPOGRAPHIE, memchbeschrijving,
beschrijving van des menschen
ligchaam. Antltropolatrie,
menschenaan bid ding . Anthropolepsie,
menschenschuwheid; partijdigheid,
aanzien van persoon.
Anthl'opolithen, versteen in gen van
menschelijke ligchamen, of enkele
deelen daarvan. Anthl'opologie,
de menschleer, menschkunde, natuurleer
van den mensch. Antltropologisclt,
menschkundig , de natuurleer
van den mensch betreffende.
ANTHROPOLOGEET, verdediger der
menschheid.
ANTHROPOMANTIE, waarzegging uit
de ingewanden van een' mensch,
Antltl'opometrie, de leer van de
evenredigheid der leden van het
menschelijke ligchaam.
ANTHROPOMORPHEN, antltropoglypiten,
versteeningen, welke de gedaante
van eenig deel van het menschelijke
ligchaam hebben.
ANTHROPOMORPHISMUS, de vermenschelijking,
verzinnelijking van
zuivere verstandsbegrippen, menschelijke
voorstelling van God. Antltropomorphiten,
zulken, die zich
de Godheid onder eene menschelijke
gedaante voorstellen.
ANTHROPONOMIE, de menschleer vol.
gens de grondbeginselen der wet·
gevende rede, welke zich van de
Anthropologie daaardoor onderscheidt,
dat zij den memeh beo
schouwt, niet zoo als hij is, maar
zoo als hij wezen moet.
ANTHROPONOSOMATOLOGIE, hetzelfde
als Antltropologie.
A NT HROPOPATISCHE ZEGSWIJ ZEN, de.
zulken, die men zich ten aanzien
van God veroorlooft, maar eigen.
lijk slechts met opzigt tot men·
schen gebruikt kunnen worden;
wanneer namelijk aan God men·
schelijke ligchaamsdeelen of hoedanigheden
worden toegeschreven.
ANTHROPOPHAAG, menschenëter.
Antltropopltagie, menschenëting.
ANTHROPOPHOBIE, menschenvrees,
menschensch u w heid.
ANTHROPOSOPHIE, kennis der men·
schelijke natuur.
ANTHROPOTHYSIE, menschenoffer.
ANTHROPOTOMIE, ontleding van het
menschelijk ligchaam, of Anatomie.
ANTHYPNOTICA, slaapverdrijvende
middelen, middelen tegen den
slaap, of de slaapzucht. Antltyp.
notisch, slaapverdrijvend.
ANTI, Gr., (in vele zamenstellin.
gen, om het tegendeel der zaak
aan te duiden).
ANTIADIAPHORISTEN, in 't algemeen
de zoodanigen, die geene onver·
schillige handelingen gedoogen;
voornamelijke in de 16" eeuw die.
genen, welke tegen het opsieren
der kerken, de kerkmuzijk en der·
gelijke zaken ijverden.
ANTIBACHIUS, versvoet van twee lan.
ge en eene korte lettergreep, b. v.
doorgaande.
ANTIBARBARUS, een taalzuiveraar,
vijand van vreemde woorden.
ANTICAGLIEN, Ital., zie Antiquaillen.
ANTICARDIUM, de hartkuil, ook de
ANTI. 46 ANTI.
kuil boven het sleutelbeen.
ANTICARIOSA, middelen tegen beenbederf.
ANTICATHARRALIA, middelen tegen
de verkoudheid.
ANTICAUSOTICA, middelen tegen de
heete koorts.
ANTICHAMBRE, Fr., voorkamer.
ANTICHRIST, de tegen-Christus; een
vijand of tegenstander van het
Christendom.
ANTICHTONEN, zie Antipoden.
ANTICIPANDO, Lat., vooruit. Anticipatie,
vooruitneming, vooruitgenieting.
Anticiperen, vooruit nemen,
vooruit genieten.
ANTICONSTITUTIONEEL, tegen de bepaalde
staatsgesteldheid. Anticonstitutionisten,
zij, die zich tegen de
pauselijke bullen, anigenitus, verzetten.
ANTICONVULSIONISTEN, anticonvulsionaires,
Jansenisten, die aan zekere
wonderen niet gelooven.
ANTIDATEREN, eene vroegere dagteekening
zetten.
ANTIDEMONIST, een duivelsloochenaar.
ANTIDICAMARIANITEN, Antidamarianen,
Antimarianen, aanhangers
een er sekte in de 4e eeuw, die den
onbevlekten maagdelijken staat van
MARIA ontkenden, en tegen het gevoelen
der R. K. kerk beweerden,
dat zij, na de geboorte van CHRISTUS,
aan JOZEF ook kinderen gebaard
heeft.
ANTIDIDOMAE, kenteekens der ziekte
van het tegendeel genomen.
ANTIDINICA, middelen tegen de duizeligheid.
ANTIDOROS, gewijd brood in de
Grieksche kerk.
ANTIDoTuM, tegenmiddel, tegengift.
ANTIDYSENTERICA, middelen tegen
den raoden loop.
ANTIEK, antieken, zie Antiquarius.
ANTI EMETICA, middelen tegen het
braken.
ANTIEPILEPTICA, middelen tegen de
vallende ziekte. Antiepileptisch,
tegen de vallende ziekte.
ANTIFEBRILIA , koortsmiddelen,
koortsverdrijvende middelen. Antifebrilisch,
koortsverdrijvend.
ANTIGANYMEED, een misvormd, wanstaltig
menseh.
ANTIGORIUM, smeltglas. verglaassel.
ANTIHECTICA, middelen tegen de
longtering.
ANTIHYDROPICA, middelen tegen de
waterzucht.
ANTIHYPOCHONDRIACA, miltzucht
verdrijvende middelen; middelen
tegen de zwaarmoedigheid.
ANTI HYSTERICA, middelen tegen de
opstijgingen.
ANTIKRITIEK, tegenbeoordeeling.
ANTILEGOMEN A, Gr., niet zonder tegenspraak
aangenomene schriften;
deelen der heilige schrift, wier
echtheid men betwijfeld of bestreden
heeft.
ANTILOGIE, tegen~praak; tweederlei
beteekenis van eene zaak.
ANTILOPE, de hertegeit (in ZuidAfrika).
ANTIMETABOLE. Antimetalepsis en
Antimetathetus, eene redekunstige
figuur, wanneer twee verschillende
volzinnen, enkel door verplaatsing
der woorden, uitgedrukt worden,
b. v.: men moet niet leven om te
eten, maar eten om te leven.
ANTIMETATHESIS, gebruik van dezelfde
woorden in tegengestelde
beteekenis.
ANTIMINISTERIEEL BLAD, tijding,
nieuwspapier, in Engeland, tegen
de ministers gerigt. en gemeenlijk
door de oppositie-partij geschreven.
Antiministeriele partij, zie
Oppositie-partij .
ANTIMONIE, Antimonium, spiesglas.
ANTINEPlIRITISClI, tegen nierziekte.
ANTINOMIE, tegenstrijdigheid in de
wet. Antinomisten, wetbestrijders,
ketters, die de wet van Mozes geheel
wilden afgeschaft hebben.
ANTIPAPA, tegenpaus. Antipapistisclt,
tegen pauselijk, vijandig tegen
den Paus.
ANTIPARALYTICA, tegen verlammingen.
ANTI. 47 ANTI.
ANTIPARASTASIS, eene redekunstige
figuur, door welke de beschuldigde
bewijst, dat, wanneer hij eene
hem te last gelegde daad begaan
heeft, hij daarom veelmeer lof dan
blaam verdient.
ANTIPATHIE, tegengevoel, tegenstreving,
natuurlijke afkeerigheid.
ANTIPATRIOTTEN, tegenstrevers der
vaderlandsvrienden, vijanden van
het vaderland. Zie Babelmannen.
ANTIPENDIUM, het voorhangsel voor
altaren.
ANTIPERISTALTISCH, de kronkelende
ingewandsbeweging tegenstrevend
(bij het braken).
ANTIPHARMACUM. het tegengift.
AJolTIPHERNA, geschenken van eenen
echtgenoot aan zijne vrouw.
ANTIPHLEBOTOMIST, vijand van het
aderlaten.
ANTIPHLOGISTISCHE CHYMIE, noemt
men daarom de nieuwere scheikunde,
wijl zij het bestaan van het
brandbare wezen, den grondslag
der oudere scheikunde, verwerpt.
ANTIPHONA, antiphonien, wisselgezang,
wanneer twee koren afwisselend
zingen. Antiphonale of Antiphonarium,
het tegen- of wisselgezangboek,
in de Roomsche kerk.
ANTIPHRAAPH, tegenschrijver, spot.
rede, waarbij men juist het tegen.
deel zegt van hetgeen men eigen.
lijk meent.
ANTIPHRASIS, eene redekunstige figuur,
wanneer men eene bevestiging
door eene dubbele ontkenning
uitdrukt, b. v.: hij is niet klein,
zij is niet leelijlc Ook: ( )
ANTIPHTHIRIACA, middelen tegen de
luizen, tegen de luisziekte.
ANTIPHTHISISCH, tegen de longtering,
longtering verzachtend of ge.
nezend.
ANTIPLEURISTICA, middelen tegen het
zijdewee.
ANTIPODAGRICA, middel tegen het
voeteuvel.
ANTIPODE, tegenvoeter; tegenstrever.
ANTIPTOSIS, het gebruik van den
eenen naamval voor den anderen.
ANTIPUTRIDA, verrottingwerende
middelen.
ANTIQUAILLEN, kleine oudheden;
munten; schriften op steenen.
ANTIQUARLUS, Lat., antiquai,-e, Fr .•
oudheidkenner. onderzoeker. Anti.
que, antiek, oud, in den smaak der
oudheid. Antieken, oudheden, ou·
de kunstwerken.
ANTIQUITEITEN, oudheden; overblijf.
seis uit de oudheid.
ANTIREPUBLIKEINSCH, tegen het ge.
meenebest, vrijheid hatend.
ANTIREVOLUTIE, tegenomwenteling,
tegenopstund. Antirevolutionnair,
wat eene tegenom wenteling betreft.
ANTISCABIOSA, middelen tegen de
schurft.
ANTISCORBUTICA, middelen tegen de
scheurbuik.
ANTISEPTICA, middelen tegen de ver·
rotting.
ANl'ISIALAGOGA, middelen tegen het
kwijlen.
ANTISOCIAAL, ongezellig.
ANTISPASIS, de afleiding van eene
vloeistof uit het eene naar het an·
dere ligrhaamsdeel.
ANl'ISPASl'US, versvoet van vier let.
tergrepen, waarvan de beide uiter.
ste kort, b. v. gelaatkunde.
ANTISPODLUM, asch van verbrande
planten en dIeren.
ANTISTITA, opperpriesteres. In de
eerste kerk de vrouwen der bis.
schoppen.
ANTISTIl'ES, opperpriester. Antistes,
voorstander; kerk- of schoolopzie.
ner, opperpriester.
ANTISTROPHE, tegenwending, tegenzang,
tegenantwoord.
ANTITACTEN, eene bijzondere sekte
der Gnostieken. Zij geloofden, dat
God wel alles goed geschapen,
maar een der schepsels het kwade
had voortgebragt: dit hielden zij
dan ook voor den maker der wetten,
en waren derhalve van gevoelen,
om juist het tegendeel te doen
van hetgeen zij geboden.
ANTI. 48 ANYP.
ANTITHESE, antithesis, tegenstelling,
ook antitheton. Zie voorts Contmst.
Antithetica, de tegenstellingsleer.
Antithetisch, tegenstellend.
ANTITRINITARIUS, iemand, die het
leerstuk der drieëenheid ontkent.
ANTITYPA, eene stroefheid of wanklank,
van twee op elkander volgende'
gelijkluidende letters.
ANTITYPUS, een tegenbeeld.
ANTIVENERISCH, tegen de venusziekte.
ANTLIA PNEUMATICA, luchtpomp.
ANTOECI, anteciens, tegenwoners,
aardbewoners onder gelijke lengte
en breedte der beide halfronden.
ANTONIUS-KRUIS, (in de wapenk.)
ANTONIUSVUUR, St. Antoniusvuur,
de roos, eene huidontsteking.
ANTONOMASIA, (welspr.) eigenlijk
eene synecdoche, naar welke men
de soort voor eenen persoon stelt,
of omgekeerd, b. v.: HOMERUS
voor eenen grooten dichter, SALOMO
voor een en wijzen koning, enz.
ANTRIMPOS, bij de Pruissen en Lithauers
de God der zee.
ANTUMALGUEN. de vrouw der zon,
eene Godin der Araukers in ZuidAmerika.
ANTWERTA, Antworta, eene Godin
der Romeinen, welke het opzigt
m'er de reeds gebeurde dingen had,
en tot verhelping van ongevallen
aangeroepen werd.
ANUBIS, een der oudste Goden der
Egyptenaren, dien zij met een'
hondenkop afbeeldden en als den
God der jagt vereerden.
ANUNATI, volgens de Indische fabelleer,
de Godin des dags.
ANURIA, wegblijving van de pis,
wegens gebrekkige afscheiding
daarvan enz.
ANUS ARTIFICIALIS, een door kunst
gemaakt achterste, of tegennatuurlijke
opening, waardoor de uitwerpselen,
in plaats van door den natuurlijken
weg van achteren, gedurig
geledigd worden.
ANXIETEIT, beangstheid, angst.
ANYPOSTATEN, eene sekte, welke de
Godheid van Christus ontkende.
ANYSIDORA, een bijnaam van DIANA.
ANZIANI, oudsten, de 9 raadsheeren,
die met de Goufaloniers de
regering van het gemeenebest Lucca
in handen hebben.
AOCHLESIA, geruste, onbekommerde
toestand, zorgeloosheid.
AONIDEN, een bijnaam der zanggodinnen,
dewijl zij in Aonië of Breotië
voornamelijk vereerd werden.
AORTA, de groote slagader in de
borst. Aorteurisma, ziekelijke ver·
wijding der groote borstslagader.
APAGNIA, de afwijking van een been
of ander deel uit zijne natuurlijke
plaats; ook wel eene beenbreuk
nabij het hoofd van een been.
APAGOGISCH, wanneer de waarheid
uit de onmogelijkheid van het tegendeel
afgeleid wordt.
APALLAGE, de bevrijding (van ongeval);
ook de genezing, of bij ongeneeslijke
ziekten, de dood.
A PALTO, Jtal., pacht, verhuring.
APANAGE, goederen, geld, of inkomsten,
welke keizers, koningen,
vorsten, bij welke het eerstgeboorteregt
ingevoerd is, hunnen
jongeren broederen of neven, tot
hun onderhoud moeten afstaan.
Fig., aanhangsel. Apanageren,
met een jaargeld begiftigen, beschenken.
APANDOCHI, in de Grieksche kloosters
de leekebroeders, die in afgelegenelandschappen
gezonden worden,
om giften voor de kloosters
in te zamelen, en dit ambt vijf jaren
lang moeten waarnemen.
APANTHISMUS, de zamengroeijing of
ver wassing van eenig deel in het
menschelijk ligchaam; zoodat er
gten spoor meer van te zien is.
APANTROPHIE, zie Anthropophobie.
APAROTHMESIS, de op- of overtelling
der tegenwerpingen.
A PART, à parte, bijzonder, voor
zich, tp.r zijde. Apartement, woningsafdeeling,
vertrek; ook opAPAT.
49 APHE.
wach tings. of speeldag, aan de hoven.
APATE, de naam van eene Godin des
slaaps; ook de misleiding der droo.
men.
APATHETISCH, bedriegelijk, valsch.
APATHIE, gevoelloosheid, ongevoe.
ligheid, onverschilligheid.
APATIT, eene phosphorzure kalksoort,
welke meestal doorschijnend
is, als glas blinkt, en met eene
groene vlam brandt.
APECHIMA, zie contra·fissuur.
APEDEUTISMUS, onwetendheid door
gebrek aan onderrigt.
APELLA, een man zonder voorhuid,
besnedene.
APELLES POST TABULAM, Apelles ach.
ter de schilderij; iemand die, in
het verborgene, het oordeel over
zijn werk verneemt.
APENIATISMUS, bij de Atheners de
verbanning voor een jaar.
APEPTIE, hardlijvigheid, gebrek aan
spijsvertering. Apeptisch, zwaar
om te verteren.
APERISTATUS, een hol, niet zeer groot
en niet zeer gevaarlijk gezwel.
APERITIEF, openend. Aperientia,
openende geneesmiddelen.
APERT, open, openbaar, onverho.
len. Apertuur, opening, volgens
het openen. Aperturae jus, regt
van vorsten, volgens hetwelk hun
leenman voor hen, ten allen tijde,
zijne vestingen moest openen, en
er bezetting laten inleggen.
APERTORIUM,soortvan moederspiegel.
APETALUS, zonder bloembladen.
APEX, de muts der Roomsche priesters;
dewijl zij van boven spits toeloopt.
APHAEA, eene Godin, welke te Aegina
vereerd werd, en voor DIANA gehouden
wordt. Zij had de gelofte
van eeuwigdurende kuischheid gedaan,
en aan menigvuldige verzoe·
kingen blootgesteld zijnde, vlood
zij in een bosch, in hetwelk zij
den geloovigen somtijds verscheen,
en daarvan den naam bekwam.
APHAERESIS, verkorting van een
woord aan het begin; ook (in de
geneesk.) wegneming van een overtollig
lid.
APHELIUM, zonafstand, verste afstand
eener dwaalster van de zon.
APHILANTHROPIE, menschenhaat; eigenzinnigheid,
liefdeloosheid.
APHONIE, sprakeloosheid, stem meloosheid,
stomheid.
APHORAMA, vervooruitstaandeoogen.
APHORISME, Fr., afzonderlijke, korte
leerstelling, kernspreuk. Aplwristisch,
dat uit korte stellingen beo
staat. Meerv. aphorismen.
APHRACTA, eene soort van schepen
der Ouden, welke geen eigenlijk
verdek, maar alleen, tot gebruik
in het gevecht, aan het voorste en
achterste gedeelte eenige planken
hadden.
APHRODISIA, feest ter eere van VENUS;
ook vleeschelijke omgang.
APHRODISIACA, middelen om de geslachtsdrift
op te wekken. Antaphrodisiaca,
middelen om de geslachtsdrift
te verminderen.
APHRODITE, Grieksche naam van
VENUS. (digheid.
APHROSYNE, zinneloosheid, ijlhoofAPHTHA,
zweer in den mond.
APHTHONIAANSCHE CHRIEN, eene
soort van chrien, naar APHTHONIUS,
haren uitvinder.
A PIACERE, Ital., zie ad libitum.
Wordt deze uitdrukking op wissels
gevonden, dan beteekent dezelve
zoo veel als: na zigt, of binnen
vier en twintig uren betaalbaar.
APICES JURIS, regtsvonden, spitsvindigheden
der regtsgeleerden.
APIS, een God der Egyptenaren, dien
zij aanbaden, onder de gedaante
van eenen levenden zwarten os,
die echter aan het voorhoofd en aan
eenige andere deelen des ligchaams
witte vlekken hebben moest. Zie
ook Onuphis.
APLANATISCHE KIJKERS, eene, in de
laatste tijden, uitgevondene soort
van verrekijkers, welke de kleuren
nog meer breken dan de achroma-
4
APLA. 50 APOD.
tische, die altijd nog gekleurde
randen toonen.
APL_\NEREN, slechten, gelijk maken;
vereffenen.
APLOMB, naar het paslood, loodregt.
Aplomb hebben, stevigheid hebben,
vastheid van karakter bezitten.
APNOë, ademloos.
APNIEASPHYXIA, schijndoood, toestand,
waarin tegelijk adem en pols
ontbreken.
ApOBATERION, een afscheid~gedicht.
ApOCALYPSE, de openbaring (van JOHA
NNIS). Apocalyptisch,in den geest
of stijl van dat geschrift; geheimzinnig,
raadselachtig.
ApOCALYPTISCHE RIDDERS, ridders
der openbaring, een genootschap,
<lat in het jaar 1694 te Rome ontstond,
hoofdzakelijk om de kerk
tegen den Antichrist, die spoedig
komen zoude, te verdedigen.
ApOCARTERÈSIS, de vrijwillige spijsonthouding,
hongersdood.
ApOCASTASlS, de sterrenomloop tot
op hare voleinding.
ApOCATHARSIS, zuivering (van het
darmkanaal enz.).
ApOCENOSIS, (bovenmatige) ontsteking
der vaten.
ApOCLASMA, afrukking van een deel
van het ligchaam.
ApOCLEISIS, walging van spijzen.
ApOCLETEN, de voornaamste raadsheeren.
A poco A poco, (muz.) een weinig,
allengs, langzamerhand.
ApocoPÈ, afkapping, op het einde
van een woord of lettergreep.
ApOCRISARIUS, APOCRISIARIUS,noemden
de Grieken een' afgezant in
kerkelijke zaken, bijzonder den in
Konstantinopel aangestelden pauselijken
nuntius.
ApOCRISIS, afzondering. verdrijving
van overtollige vochten uit het
menschelijke ligchaam.
ApOCRUSTICA, zamentrekkende, terugdrijvende
middelen.
ApOCNESIS, de geboorte, het baren.
ApOCRYPHISCH, onbekend, van een en
onbekenden schrijver. Apocryphe,
apocryphische boeken, geheimere,
minder geloofwaardige, niet geopenbaarde
schriften.
ApODACRYTICA, tranen veroorzakende
geneesmiddelen.
ApODECTEN, tien opperontvangers
der staatsinkomsten te Athene.
ApODEMICA, reiskunst, aanwijzing
om te reizen.
ApODES, visschen zonder buikvinnen.
ApODICTISCH, onte!,;ensprekelijk, bepaald,
oogenschijnlijk.
ApomoxIs, figuur in de redek., wanneer
men eene tegenbedenking als
belagchelijk verwerpt.
ApODOSIS, (redek.) de uitvoering van
het begonnene door eenen slotzin,
of door eene gelijkenis, b. v. : die
wijs wil zijn, moet zijne hartstogten
weten te beteugelen. Voorzigtig
als de slangen en opregt gelijk de
duiven, moeten de Christenen zijn.
ApODUTERIA, zijgebouwen of vleugels,
in de baden, waarin men zich
tot het bad voorbereidde.
ApOGALACTISMUS, de ontwenning van
de moederborst.
ApOGEUM, de afstand der aarde van
de sterren; hare verste afstand
van de aarde.
ApOGRAPHUM, afschrift, kopij.
A POINT, op het punt, puntelijk,
overeenstemmend; ook om niets,
in het biljartspel.
ApOL, Apollo, god der kunsten, wetenschappen,
der dichters, enz.
De zon. Zie Phoebus. Apollo van
Belvedère, een beeld van APOLLO,
een groot kunstwerk uit de oudheid.
ApOLEPSIE, het ophouden van de
levenswerking en bloeds-omloop,
een midden toestand tusschen beroerte
en verlamming.
ApOLLINARISTEN, Dimoiriten, Duplaren,
eene sekte, door APOLLINARIUS,
bisschop van Laodicaea in
de 4" en 5" eeuw gesticht, leerende
dat Christus de menschelijkenatuur
van den hemel medegebragt
heeft, de Godheid bij hem in plaats
der ziel geweest zij, en in de Godheid
niet 3 personen, maar alleen
APOL. 51 APOS.
a graden bestonden.
ApOLOGEET, apologist, lofredenaar,
beschermer, verdediger. Apologetica,
leer, aanleiding of wetenschap
der verdediging (bijzonder
van het Christendom). Apologe.
tisch, verdedigend, beschermend.
Apologie, lofrede, verdediging.
Apologiseren, op iemand eene lofrede
houden, iemand verdedigen.
ApOLOGUS, apologue, leergedicht,
leerrijke fabel.
ApOMECOMETRIE, verte· meting, kunst
van verwijderde voorwerpen te
meten.
ApONEUROGRAPHIE, beschrijving der
spieren. Aponeurologie, kennis der
spieren.
ApONIA, smartelooze toestand.
ApOPHASIS (redek.), wanneer men
zich houdt, geen en raad te willen
geven, en dien toch geeft.
ApOPHLEGMATISMUS, slijmverdrijving,
slijmafdrijvend middel.
ApOPHTHEGMA, denk., zin. of zedespreuk,
kernspreuk. Apophthegmatisch,
spreukmatig, zinrijk.
AI'OPHORETA, geschenken, die, bij
de saturnaliën of bij bruiloften, aan
de gasten gedaan werden.
ApOPHTHORA, het bederven.
ApOPLANESIS (redek.), afdwaling,
afwijking van de hoofdzaak, om
iemand in de war te brengen.
ApOPLEXIE, geraaktheid, beroerte.
Apoplectisch, geraakt, aan beroer·
te onderhevig, wat de beroerte beo
treft.
ApOPNIXIS, het stikken, bijzonder.
van kramp: van daar een hevige
hysterische aanval met stikkings.
toevallen.
ApOPSYCHIA, eene aanhoudende,
diepe bezwijming.
ApORISMA, een moeijelijk vraagstuk.
ApORRHETA, dat is, onuitsprekelijke
dingen, werden zekere antwoorden
genoemd, die de Epopten bekwamen.
ApORRHOEA, de uitvloeijing, afstroo.
ming, het uitvallen van het haar.
ApOSCEPARNISMUS, die kwetsing der
hersenpan, wanneer het er uitziet,
als of het verloren stuk met een
beitel afgestoken is.
ApOSCHASIS, Aposchasmus, het kop.
pen, aderlaten.
ApOSlA, gebrek aan dorst.
ApOSIOPESIS (redek.), verzwijging,
onderdrukking der gedachten; afbreking
der rede.
ApOSITIE, walging, afkeer van eten.
ApOSPASMA, verbreking van den
zamenhang van bewerktuigings.
deelen.
ApOSPASTICA, sterktrekkende, verscheurende
middelen.
ApOSPHACELISMUS, het afvallen van
brandige deelen.
ApOSPHRAGISMA, zegelafdruksel.
A POSSE AD ESSE NON V ALET CONSEQUENTIA,
Lat., van de mogelijkheid
mag men niet terstond tot de
wezenlijkheid besluiten.
ApOSTASIE, apostasis, afval, afvalligheid
(bijzonder van de Christe.
lijke kerk). Apostaat, een afvaUl·
ge. Apostasiëren, afvallig worden,
ook zijne geestelijke orde ver·
laten, zijne gelofte breken.
ApOSTEL, gezant, leergezant. Apostolische,
van eenen apostel afkomstig.
Apostolische stoel, pauselijke
waardigheid. Apostolische Koning,
titel des Konings van Hongarije.
ApOSTEMA, eene zweer, uitzetting
van vloeistoffen in ligchamen.
A POSTERIORI, Lat., van achteren,
uit de ondervinding. .
ApOSTILLE, kantteekening; naschrift
in brieven; afscheidsbrief van eenen
appellerende.
ApOSTOLI, twaalf der oudste en voor·
naamste patricische familien in
Venetië.
ApOSTOLlCl, Apotactici, sekte der
3e eeuw, welke de gelofte van
kuischheid en armoede deden; ook
in de 12" eeuw, eene sekte, die
den huwelijken staat verwierp,
maar den omgang met hoeren veroorloofde.
4*
APOS. 52 APPE.
ApOSTROPHE, het verkortings- of
weglatingsteeken ; ook de aan- of
tusschenspraak, wanneer men
eenen afwezigen persoon als tegenwoordig
zijnde, of eene levenlooze
zaak als levend aanspreekt.
Apostropheren, met verkortings- of
weglatingsteekens voorzien.
ApOSYRMA, Desquamatie, het afschilferen
of afschaven van beenderen,
als ook het afstroopen der huid.
ApOTHEMA, de loodlijn, uit het midden
van eenen regelmatigen veel.
hoek op eene van zijne zijden
vallende.
ApOTHEOSE, apotheosis, vergoding,
verplaatsing onder de goden. Apotheoseren,
vergoden, onder de goden
verplaatsen.
ApOTHERAPIA, volkomene genezing;
ook de uitbranding.
ApOZEMA, zie decoctum.
ApPAHAMY, ambtenaars van den keizer
van Ceylon.
ApPAISEREN, appaiser, Fr., bedaren,
ter neder zetten.
ApPALERIKAKUS, ESCULAPIUS, dewijl
hij de menschen van de ziekten,
als de grootste kwalen, bevrijdt.
ApPARAAT, toestel; eene verzameling
van kunstige werktuigen en gereedschappen.
ApPARELLEN, oprillen, allengs in de
hoogte gaande wegen naar een gebouw,
wallen, enz.
ApPARENCE, Fr., apparentie, waarschijnlijkheid,
schijn; aanzien.
Apparent, waarschijnlijk, oogenschijnlijk.
(ning.
ApPARITIE, apparition, Fr., verschijApPARITOR,
een dienaar der overheid
bij de Romeinen.
ApPARTEMENT, z. apartement.
ApPARTENANCE, Fr., eigendom, het
toebehoorende.
ApPEL, de oproeping der soldaten,
door trommelen of trompetten; het
aflezen der namen; het hooren en
volgen der honden, op den roep
van den meester: de honden onder
appel hebben.
ApPELLANT, een beroeper, die zich
(in geregtelijke aangelegenheden
of regtszaken) van lagere geregtshoven
op de hoogere beroept. Appelleren,
zich op een hooger geregt
beroepen.
ApPENDIX. aanhangsel, toevoegsel.
ApPERCEPTIE, opvatting, waarneming,
voorstelling, met bewustheid.
ApPETYT, appetit, honger, eetlust;
begeerte naar iets, trek. Appetijtelijk,
lekker, smakelijk, den
Imt aanprikkelen de.
ApPLANEREN, zie aplaneren.
APFLAUDEREN, applaudisseren, in de
handen klappen, zijne goedkeuring
geven. Applaudissement, goedkeuring
bij handgeklap.
ApPLICAAT, (meetk.) hetzelfde als
ordinaat.
APFLICABEL, aanwendbaar. Applicatie,
toepassing, het ten nutte
aanwenden; naarstigheid, ijver,
vlijt. Applicatuur, het vingerzetten
(bij de muzijk). Appliceren,
aanwenden, aanbrengen, toeleggen.
ApPOGGIATURA, (muz.) de voorslag.
APFOINTEMENT, beslechting; bepaling,
berigt; ook bezoldiging, jaarwedde.
Appointeren, bepalen; beslechten;
met elkander overeenkomen.
ApPORTEREN, brengen, halen.
ApPOSITIE; bijvoeging; ook bijvoeging
ter opheldering; wanneer twee
zelfstandige naamwoorden, ter onderlinge
verklaring, bij elkander
gevoegd worden (in de spraakk.)
ApPRECIëREN, schatten, waarderen.
APFREHENDEREN, grijpen, vasthouden,
gevangen nemen; gewaarworden.
Apprehensie, gevangenneming;
gewaarwording; bezorgdheid.
ApprehensieJ, bevattelijk;
zorgelijk.
ApPRETEREN, toebereiden, toerigten.
Appretuur, toebereiding, toerigting;
ook de glans van manuafacturen.
ApPROBATIE, goedkeuring. Approberen,
goedkeuren.
ApPROCHES, loopgraven der belegeraars
voor vestingen. Approcheren,
naderen, aanraken.
APPR. 53 AQUA.
ApPROFONDEREN, verdiepen, in de
diepte graven. Van daar uitvor.
schen, doorgronden.
ApPROVIANDEREN, van levensmiddelen,
proviand, verzorgen, van voorraad
voorzien. Approviandering,
approvlslOnnering, de verzorging
van voorraad. Approvisionneren,
van levens middelen voorzien.
ApPROXIMATIE, aannadering, benadering,
raming. Approximatief,
aannaderend, allengs; bij benadering,
bij raming. Approximeren,
naderen, ramen.
ApPUI, steun, stut, leuning, steunpunt;
toestemming, ondersteuning
van een voorstel. Appuijeren, aan
of op iets leunen, steunen, op iets
drukken, of blijven staan; ondersteunen,
van een voorstel; den toon,
nadruk aan woorden geven.
A PRIORI, van voren af, uit de rede,
(erkennen of bewijzen).
APROPOS, te gelegener, te regter tijd;
(als een overgang) : wat ik zeggen
wilde, eer ik het vergeet, juist
valt mij in. (kunde).
ApSIDEN, keerpunten (in de sterreApSYCHIE,
onmagt, verstrooijing van
geest.
ApTERA, vleugellooze, ongevleugelde
gekorvene diertjes, (b. v. vlooijen,
spinnen).
APTEREN, aanpassen, van pas maken.
Aptering, de van pas making. Aptitude,
bekwaamheid, gepastheid,
gesehiktheid, vaardigheid.
APTEROS, de ongevleugelde, een bijnaam
van de Godin der overwinning.
In den tempel te Athene was
deze Godin zonder vleugels afgebeeld,
opdat zij niet uit de stad
zoude vliegen.
A PUNTO, eigenlijk op het punt, ten
volle overeenstemmend, vlijtig.
ApYRENUS, zonder kern of pit, kernloos.
ApYRETICUS, zonder koorts.
APYREXIE, de tijd, dat een zieke vrij
van koorts is. (ding.
AQUADUCT, aqueduc, eene waterleiAQUA
FORTIS, sterk water, oplossingswater.
AQUAGIUM, watergroef; ook het regt,
om water op den grond van zijnen
buurman af te laten; waterafleidingsregt.
AQUAMARIE, eene soort van berijl,
welke meer dan de eigenlijke naar
het blaauwachtige trekt.
AQUAMARIN, een zeegroen edelgesteente;
ook zeegroene verw of
kleur. (denkwijs.
AQUANIMITEIT, billijkheid, billijke
AQUA REGIS, koningswater.
AQUARELLA, aquarel, (Ital.) het
schilderen met waterverw, waarbij
men het wit papier in de lichte
plaatsen laat doorschijnen.
AQUA RI ERS, Hydroparasteten, sekte
in de 3e eeuw, welke in het Avondmaal
water in plaats van wijn gebruikten.
AQUARIUM, eene beek of kanaal,
welke naar eenen molen geleid
wordt.
AQUATILlëN, waterdiertjes.
AQUATINTA, soort van waterkleur (in
de graveerkunst); zekere manier
van teekenen en schilderen.
AQUA TOFFANA, gift water, in Italië,
naar zijne uitvindster, TOFFANO,
alzoo genaamd.
AQUA VITA, levenswater ; bijzonderlijk
bereide brandewijn.
ARABESKEN, eene soort van versieringen,
die grootendeels uit planten,
struiken, takken en bloemen
zamengesteld, op eenen grond naar
willekeur geschilderd, of ook opgelegd
zijn.
ARABHOTH, Aravoth, een der zeven
hemelen van de Talmudisten, waarin
regtvaardigheid en regt, de
schatten des levens, des vredes en
des regens zich bevinden, en waarin
de zielen der regtvaardigen wonen.
alsmede de zielen, welke nog met
li~chamen voorzien moeten worden.
ARABICI, aanhangers eener sekte in
de 3e eeuw, welke leerden, dat de
ziel met het ligchaam stierf en met
hetzelve weder zoude opstaan.
ARACHNOLOGIE, Araneologie, de spinARA
D. 54 ARBY.
nenleer, spinnenweerlmnde, (van I ken, bedelen en den duivel be-
Quatrcmètre Disjonval). Arachno. zweren.
liten en agachinniten, spinnenstee. ARBYLA, eene soort van schoenen bij
nen, versteende spinnen. de Ouden. (laren.
ARA DEORUM TRIPUNDIANTIUM, een ARCADEN, hooggewelven tusschen pi.
werktuig, waarvan de priesters ARCADlE, een schoon landschap in
bij de Romeinen zich bedienden. Morea, welks bewoners door de
Het bestond uit een altaar, aan dichters als voorbeelden van on·
welks benedenkant een met de schuld en deugd worden voorge.
beeldtenis der Goden voorzien rad steld. Arcadische maatschappij te
vast was, hetwelk draaide, als het Rome, ter bevordering van de
vuur brandde. schoonekunsten en wetenschappen.
ABAF, eene soort van vagevuur bij ARCADIUS, bijnaam van PAN, afkomde
Mohamedanen, middenplaats stig van zijn vaderland.
tusschen de hel en het paradijs. ARCANA, geheimenissen, geheime
ARAIGNÉE (Fr.), kromme gang in de middelen of kunsten. Arcanisten,
mijnen. die geheimen bezitten. Arcanum,
ARAINS, Indische gestreepte en ge. een geheim, geheim middel.
ruite taf. ARCANGI, Turkschepartijgangers, die
ARAK, arrak, rijstbrandewijn. geene soldij bekomen, maar van
ARANEA, eene aan het middelpunt den buit leven.
van een astrolabium vastgemaakte ARCANIST, de bezitter van geheime
bewegelijke schijf, op welke de middelen of kunsten; ook een beo
voornaamste cirkels des aardbols eedigde arbeider in de porseleinfaen
de voornaamste rivieren, naar brijk te Meiszen, wien, onder den
hare lengte en breedte, afgebeeld eed van geheimhouding, het gezijn:
een uit zilverdraden bestaan. heim van de vervaardiging des
de bergstof, welke er als een spin. porseleins ontdekt is.
neweb uitziet. ARCHAEÖLOGIE, oudheidkunde; de
ARBITRAGE, beslissing van eenen kennis der antieken, of der kunstzelfgekozen
regter; vergelijkingder gewrochten der oudheid. Archaeögeld-
en wisselwaarde. op onder. logisch, oudheidkundig, oudheid
scheidene plaatsen. Arbitrage. re- betreffende. Archaeöloog, een oud·
kening, de berekening dezer ver· heidkenner, oudheidonderzoeker.
scheidenheid. ARCHAEUS, (scheik.) zekere in de na-
ARBITRAIR, willekeurig, eigendun- tuur verspreide hoofdkracht, die
kelijk. Arbiter, een scheidsman, alles bezielt en alles werkt; de al.
scheidsregter. Arbitrium, het ge- gemeene wereldgeest.
voelen, de uitspraak, willekeur. ARCHAÏSMUS, eene verouderde uit.
Arbitriojudices, naar het goeddun. drukking of spraakgebruik. Ar.
ken, de uitspraak des regters. chaïstisch, verouderd.
ARBOLADE, geregt uit boter, room ARCHES COURT, (Eng.) het oudste en
en eijeren toebereid. voornaamste consistorie in Enge.
ARBOR DIANiE, arbor pltilosophica, land, van hetwelk de Aartsbisschop
zilverboom, eene scheikundige op. van Canterbury voorzitter is.
lossing van het zilver. ARCHETYPUS, de eerste stempel, de
ARBOREUS, bijnaam van JUPITER en oorspronkelijke vorm.
BACCHUS. ARCH!, aarts, in zamenstellingen,
ARBORIBONZEN, dweepende priesters om den hoogsten trap aan te dui.
in Japan, die in holen wonen, zeer den. Archidiaconus, eerste (gees.
streng leven, afschuwelijke ge ba. telijke) ambtshelper, opperhelper.
ren maken en in het land rondtrek. Archidu!f, aartshertog. ArchiëARCH.
55 ARCH.
piscopus, aartsbisschop. Archimagus,
opperpriester in Perzië, ook
een aartstoovenaar. Archimandriet,
een opperste monnik, kloostervoorstander,
abt in de Grieksche kerk.
Archipelagus, eene zee, waarin vele
eilanden nevens elkander liggen.
Archipresbyter, een opperkerkvoogd.
Archipresbyteriaat, het
ambt van eenen opperkerkvoogd.
ARCHIATER, lijfarts, de voornaamste
in een geneeskundig collegie.
ARCHIBUSIER-UUITEUS, Kroaten, die
met eene dierenhuid bekleed en met
bogen gewapend waren, en tot lijfwacht
van den kommandant in
Karlsstad dienden.
ARCHIEF, plaats, alwaar belangrijke
geschriften bewaard worden. Archivarius,
bewaarder der oorkonden,
opziener en kenner van eene
oorkondenverzameling.
ARCHIMEDISCH PROBLEMA,het vraagstuk,
om uit een mengsel van twee
zuivere metalen, de hoeveelheid
van elk hunner in het bijzonder te
vinden.
ARCHIMETRIE, eene benaming der
elementaire of lagere meetkunst.
ACHIMIE, is van de Alchymie daarin
onderscheiden, dat zij zich bijzonder
onledig houdt met de onedele
metalen tot edele te maken.
ARCHIMIMUS, een tooneelspeler bij
de Romeinen, die dansend voor
het lijk ging en, door gebaren, de
levenswijze, zeden en gewoonten
van den overledene te kennen gaf.
AUCHIPARAPHONIST, was in vroegere
tijden een zanger, die bij de mis
den introitus zong, en den bisschop
het wijwater aanreikte.
ARCHIPHERACIET, de voorstander der
lezers in de J oodsche synagogen.
ARCHITECT, een bouwmeester, bouwkundige.
Architectonica, de leer der
bouwkunst. Architectonisch,bouwkunstig,
de bouwkunst betreffende.
Architectonographie, beschrijving
van een schoon gebouw. Architectuur,
bouwkunst, bouwkunde. Architecturen,
bouwsierden, sieraden,
welke aan gebouwen aangebragt
worden.
ARCHITRAAF, (bouwk.) de hoofdbalk
bovendrempel; het onderste gedeelte
van de boven eene zuil zich
bevindende kroonlijst.
ARCHIVOLTE, een uitgesneden sieraad
aan de bogen van steenen
bruggen, en aan den gewelfboog
van een op zuilen rustend gebouw.
ARCHONTEN, bestuurders, regeerders,
bevelhebbers te Athene.
ARCHONTICI, aanhangers eener sekte
in de 2· eeuw, die hunnen naam
naareene hunner voornaamste leerstellingen
droegen. Zij beweerden
namelijk, dat aartsengelen, wier
moeder zij PHOTINA noemden, de
wereld geschapen hadden; ontkenden
de opstanding der dooden, en
leerden nog andere dwalingen.
ARcHoPToMA, Archoptosis, nage.
beurtenis.
ARClER-GARDE, de rijdende lijfwacht
der keizers uit het Oostenrijksche
huis.
ARCTATIE, verstopping; ook zamen·
houding van een deel met riemen
en banden.
ARCTICUS, benaming van den noordpool
(polus arcticus) naar arctos ,
den beer (gesternte). De zuidpool
heet polus antarcticus, als aan den
eerste tegenovergesteld.
ARCTIE, eene plegtigheid, in het
landschap Brauron van het Atheensche
gebied, waarbij de meisjes,
eer zij huwden, aan DIANA voorgesteld
werden.
ARCTIORA MANDATA, strengere plakkaten,
onder bedreiging van grootere
straf bekend gemaakt wordende,
wanneer de eerste niet opgevolgd
worden.
ARCTISCH, noordelijk. Zie arcticus.
ARCUCCIO, een in Italië, bijzonder in
Florence, gebruikt wordend klein
bed of houten rek, om te beletten,
dat eene moeder of voedster haren
zuigeling in den slaap dood drukke.
ARca.
ARCULUS, een God bij de Romeinen,
aan wien zij het opzigt over, en
de bewaring van kisten en kasten
toeschreven.
ARCUS SENILIS, Gerontoxon,eenevlek,
welke zich bij oude lieden niet zelden
in het hoornvlies vertoont,
maar het zien niet belet.
ARDABEHESCHT, een der zeven Am.
schaspands, die aan de wereld vuur,
en aan hare schepels, gezondheid
en welvaart gceft.
ARDANTON, hij de Grieken, een met
water gevuld vat, dat voor de deur
van een huis, waarin zich een doode
bevond, geplaatst werd; opdat
zij, die iets aan het ligchaam te
verrigten gehad hadden, zich daarin
zuiveren konden.
ARDASSE, de grofste 800rt van Perzische
zijde. De fijnste heet Ardasines.
ARDEBE, Turksche graan maat, van
omtrent 500 pond.
ARnITTos, een gerigt te Athene naar
den insteller, ARDETTUS, genoemd.
Zijne leden moesten bij JUPITER,
APOLLO en CERES zweren, volgens
de wetten, en wanneer deze ontbraken,
naar de strengste regtvaardigheid
te vonnissen.
ARDOIN;"À, de met den pijlkoker
voorZIene DIANA.
ARDUISUR, bij de Perzen, een vrouwelijke
genius van het hemelsche
lichtwater, dat van voor den troon
van ORMUZD uitvloeide.
ARE, eenheid der vlaktemaat iu het
metriek stelsel.
AREA, in de penningkunde, de binnenste
vlakte eener munt, welke
door het omschrift ingesloten wordt
en de figuur of het opschrift bevat.
AREALEI, Artolerei, noemden de
Duitschers het zwaar geschut, in
de eerste tijden na zijne uitvinding.
AREASYNCRITOS, iemand van eeue
teedere ligchaamsgesteldheid.
AREB. eene muntspecie in Oostindië,
welke 25 laks of tonnen gouds doet.
56 AREC.
Vier daarvan bedragen een couron.
ARECA-NOOT, vrucht van eenen, tot
de palmen behoorenden, boom, en
waarvan het gebruik, bestaande in
ze met betelblad te kaauwen, in
Oostindië zoo menigvuldig is, als
bij ons de tabak.
AREMEIN-MUASEBISI, in Turkije een
schatmeester over de sommen, die
naar Mekka bestemd zijn, Een
andere,Aremein-Mukatesi, heeft de
4e afdeeling der rijksinkomsten onder
zich.
ARENA, de kampplaats der Ouden,
dewijl hij met zand bestrooid was;
ook de philosophische stof der AIcbymisten,
wanneer zij opgelost
geworden, en in den stand van
gisting overgegaan is. Arenarius,
een strijder.
ARENATIE, een zandbad.
ARENDALITH, naar de ijzergroeven
te Arendal in Noorwegen benoemde,
donkergroene en ondoorschijnende
steen, tot de kalksoort behoorende.
ARENDEREN, pachten, huren.
ARENDIOVANNEN. zie Agotsinachen.
AREOMETER, een digtheidsmeter
(voor vloeistoffen), zinkbalans .
AREOPAGUS, geregtshof te Athene,
alwaar de regters (Areopagiten) bij
nacht, zonder licbt, de partijen
verhoorden, en het vonnis, zonder
aanzien van persoon, uitspraken.
Al'eopagus, een braaf, onomkoopbaar
regter.
AREOSTYLE, (bouwk.) plaatsing van
zuilen, bij welke altijd tusschen
twee zuilen eene ruimte van vier
zuilen dikte gelaten is; een gebouw
met ver van elkander geplaatste
zuilen.
AREOTECTONIE. dat gedeelte der
krijgskunst hetwelk leert de aan.
vallen af te weren en daartegen de
, noodige versterkingen te maken.
AREOTISCH, (geneesk.) vochtverdunnend;
porieöpenend.
ARES, de Grieksche naam van MARS.
ARESJAXUES, de hoogste eertitel,
ARET. 57 ARGU.
welke somtijds door een' Mogol
aan zijnen eersten minister gegeven
wordt, en waarvan de Mahomedanen
gelooven, dat het de
naam geweest is van den voornaamsten
minister van koning
SALOMO.
ARETHUSA, (fabelk.) eene der Hesperiden,
eene watergodin; een zinnebeeld
der kuischheid.
ARETOLOGIE, Gr., de deugd- of zedeleer.
ARGAMAN, Hebreeuwsche benaming
der zeeslakken, welke de purperverw
bevatten. De Grieken noemden
dezelve Porphyra, de Romeinen
Purpura.
ARGENT, Fr., zilvergeld. Argent contant,
gereed geld. Argenterie, zilvergoed,
zilverwerk. Argent haeM,
verzilverd metaal.
ARGI-BASCHI, een der vier voorname
hofbedienden, die voor de tafel des
Turksehen keizers moeten zorgen.
ARGICERAUNUS, JUPITER, de snel
bliksemende.
ARGIENSO, een goud- en zilvergewigt
in Katalonië.
ARGILETUM, eene marktplaats te Rome,
alwaar de kramen der kunstenaars
en de boekwinkels zich bevonden.
ARGILUSSA, eene Godin der Scythen,
welke met VENUS overeenstemt.
ARGIPHANTES, MERCURIUS, als de
ombrenger van ARGUS.
ARGIROIDE, kunst- of schijnzilver,
een zilverachtig metaalmengsel.
ARGONAUTEN, Gr., Argovaardersschippers.
EE:llige Grieken, die
onder J ASON op het schip ARGO naar
Colchis reisden, om het gulden
vlies te veroveren.
ARGOT, eene soort van koeterwaalsch,
onder de dieven en bedelaars in
Frankrijk in gebruik.
ARGOUSIN, argousijn, opziener der
slaven op de galeijen.
ARGUMENT, argumentum, Lat., bewijsgrond,
inhoud. .i1rgumentatie,
betoog, bewijs. Argumenteren,
betoogen, bewijzen, besluiten. Argumentum
katanthrepon, ad hominem,
(redeneerk.) bewijs door overreding,
of op eigene gronden der partij
zelve.
ARGUS, (fabelk.) een koning met
honderd oogen, waarvan er beurtelings
vijftig open waren; ook een
waakzame, scherpziende hoeder.
Argus-oogen, zeer waakzame, altijd
opene oogen.
ARGYROGONIE, zilverschepping, zilverzaad,
eene witte tinctuur, uit
welke de Adepten voorgeven zilver
af te scheiden.
ARGUTlëN; spitsvindigheden, sophismen.
Argutieus, spitsvindig, sophistisch.
ARGYROPAEA, de kunst, om uit onvolkomene
metalen en mineralen
zilver te maken.
ARGYROTOXUS, bijnaam van APOLLO,
iemand met eenen zilveren boog
beteekenende.
ARIA, (muz) lied, gezang. Arielte,
eene kleine aria, een liedje. Arioso,
op de wijs van eene aria, zangmatig.
(mus.
ARYTHMUS, hetzelfàe als kakorhythARIAAN,
navolger van ARIUS, die, in
de vierde eeuw, de godheid van
CHRISTUS ontkende. Arianismus,
de leer van ARIUS.
ARIADNE, dochter van koning MINOS,
bekend wegens haar garenkluwen,
door middel waarvan THESEUS, den
MINOTAURUS gedood hebbende, weder
uit den doolhof geraakte.
ARIDUR, de vermagering of uittering
van een enkel lid.
ARIENco, Adarme, een goud- en zilvergewigt
in Arragonié, aan het
Argienso gelijk, en waarschijnlijk
slechts in uitspraak daarvan onder·
scheiden.
ARIMANIUS, Ahriman, duisternis;
vorst der hel, het booze grondwezen.
Zie Ormuzd.
ARION, beroemd citerspeler en uitvinder
van de dithyrambe, van
wien verhaald wordt, dat hij in zee
ARIS. 58 ARMA.
geworpen en door een' dolfijn gered
werd.
ARISCH, eene lengtemaat in Perzië,
3197 Engelsche voeten lang.
ARISTARCH, een gestreng kunstregter,
naar den vermaarden Aristarchus,
genoemd, welke te Alexandrië
leefde, en een gestreng beo
oordeeler der gedichten van HOMERUS
was. Ook de naam van een
vlek in de maan. Aristarchisch,
streng-kunstregterlijk.
ARISTOCRAAT, aristokraat, voorstander
der aristocratie, dat is, regering
der voornaamsten of adellij ken.
Aristocratisch, der adellijke regering
toegedaan. Aristo-democratie,
adellijke volksregering, staat
al waar de grooten en het volk te
zamen regeren. Aristo-democratisclt,
der adellijke volksregering
toegedaan. Aristo·robino-theocra.
tie, heerschzucht des adels, der
geregtshoven en der geestelijkheid.
ARISTOLOCHICA , geneesmiddelen,
welke de zuivering der kraamvrouwen
bevorderen.
A RIT H MANTIE, getallen waarzeggerij.
ARITHMETICA, rekenkunst, cijferkunst,
getalkunde. Aritllmeticus,
rekenmeester. Aritllmetisch, rekenkunstig.
(metica.
ARITHMOLOGIE, hetzelfde als Arith.
ARITHMOMACHI, zie Lythmomachi.
ARKA, een' der zeven aardbollen van
de Talmudisten, door KAÏNS nako.
melingen bewoond. Deze hebben
twee hoofden, en komen somtijds,
om kwaad te stichten, op de door
ons bewoonde aarde.
ARKE, een op de Boven-Elve gebruikt
wordend vaartuig, met
eenen platten bodem, van voren
spits en van achteren breed.
ARKI, eene soort van rozenkrans der
aanhangers van de lamasche godsdienst.
ARLEQUIN, zie harlequin.
ARMADA, armade, Sp., uitrusting,
krijgsvloot; desgelijks zeker Portugeesch
regement soldaten, het
regt hebbende, om te Lissabon in
kwartier te liggen, en het koninklijke
paleis te bewaken. Armadil.
la, eene kleine vloot.
ARMANDIAE of HEERMANDIAE JUS,
het regt van eenen vorst of van
de regering eens staats, om de onderdanen
te wapenen, en alles te
doen, wat tot het voeren van een en
oorlog behoort.
ARMARIUS, klooster-bibliothecaris,
van de armarii of kasten, in welke
hij de boeken bewaren moest.
ARMATA, bijnaam van VENUS, onder
welken zij te Lacedaemon vereerd
werd, ter gedachtenis eener overwinning,
welke de vrouwen dezer
stad eens op de Messeniërs bevochten.
ARMATA ADVOCATIA, wanneer een
wel souvereine, maar zwakke staat
zich onder de bescherming van een'
magtiger' begeeft.
ARMATUUR, wapening, krijgsgewaad,
wapenrusting; de voorstelling van
allerhande geweren, in den vorm
van trofeën; ook het beslag van
eenen magneet. Armatuurkamer,
de wapen-, geweerkamer.
ARMÉE, Fr., leger, heir, krijgsrnagt.
ARMEMENT, wapening, krijgstoerusting.
Armeren, wapenen, uitrusten;
ook schepen bouwen en van
geschut voorzien.
ARMENIERSTEEN, een groene, of
ligtblaauwe, meestal met glinsterende
zandkorreltjes door zaaide
steen, welke voorheen uit Armenië
kwam.
ARMILLAIR, uit ringen zamengesteld.
ARMILLEN, Romeinsche eereteekenen,
welke de soldaten, die zich
bijzonder onderscheiden hadden,
in den vorm van eenen ring, aan
den linkerarm dragen mogten.
ARMILUSTRIUM, een monsterings.
feest, dat de Romeinen den 19 October
vierden; ook de wijding van
de wapenen en het krijgsvolk voor
het begin van eenen slag.
ARMINIANEN, Remonstranten, aanARMI.
59 ARRE.
hangers van de leer van ARMINIUS.
ARMISTRICE, armistitium, wapenstilstand.
(glanzige taf.
ARMOISIN, Fr., dunne en weinig
ARMORIALE, wapenboek. .Armorist,
wapenkenner , blazoenkundige.
AROMALITH, Gr., een specerijsteen,
mirresteen, welriekende steen.
AROMATICA, specerij middelen, specerijen.
Aromatisch, specerij achtig,
kruidig, welriekend.
ARPA-EMINI, de opzigter over de haver
voor de paarden des Turkschen
keizers.
ARPANLIK, in Turkije het pensioen,
of de genadewedde, van een' lang
gediend hebbenden of op rust gestelden
ambtenaar.
ARPEDONAPTEN, naam van de tweede
klasse der oude Egyptische priesters.
Die van de eerste klasse
heeten Sphransch, en die van de
derde Neoc01·en.
ARPEGGIATO, ltal., (muz.) gebroken,
ontleed (in toonen). Arpeggiatura,
eene opvolging van gebrokene
toonen. Arpeggio, toonbreláng.
ARQUEBTJSADE, Fr.. geweerschot;
ook schiet- of wondwater. Arquebuseren,
doodschieten (als straf) .
.Arquebusering, het doodschieten,
de doodschieting .
ARRA-BASCHI, een kapitein of bevelhebber
over eenen troep van 70
Janitsaren.
ARRAGONTT, een grijs-wit ofblaauwachtige
doorschijnende kalksteen.
ARRAK; zie Arak.
ARRANGEMENT, Fr., inrigting, ordening,
schikking, vergelijk; accoord
(met schuldeischers). Arrangeren,
inrigten, schikken, zaken in orde
brengen, (met schuldeischers) een
vergelij k treffen.
ARRÉRAGES, Fr., achterstallen, vertraagde,
uitgestelde betalingen.
ARREST, Fr., hechtenis (van personen),
beslag (van goederen). Arrestant,
een in hechtenis genomeoe,
aangehoudene, (door het gebruik
gewettigd; dewijl arrestant
eigenlijk beteekent de aanhouder,
in hechtenisnemer). Arresteren,
in hechtenis nemen, in beslag nemen.
Arrestatie, de in hechtenisneming,
de in beslaglegging.
ARRÊT, Fr.; een vonnis. Arreté,
een besluit. Arreteren, aanhouden,
tegenhouden, staande houden.
ARRHA, arrhes, handgeld, godspenning;
ook hetgeen men iemand
vooruit betaalt, ter bevestiging van
eenen gesloten koop.
ARRHIZABLASTEN. Zie Geoblasten.
ARRHOEA, gebrek aan uitvloeijing.
ARRHOSTIE, zwakheid (van gemoed
en verstand).
ARRIB, 10,000 laks ropijen.
ARRIDEREN, aanlagchen, goedgunstig
zijn.
ARRIÈRE, Fr., achter. Arrière-ban,
laatste of algemeene oproeping ter
wapening. Arrière-garde, achterhoede.
Arrière-neveu, achterneef.
Arrière-positie, eene noodstelling.
Al'rière-saison, najaar.
ARRIMAGE, Fr., het gelijkmaken en
rangschikken der scheepslading.
ARRIPIEREN, aangrijpen, te nutte
maken.
ARRlTA, handgeld.
ARRIVEREN, arriver, Fr., aankomen,
gebeuren.
ARROBA, een gewigt in Spanje en
Portugal van 1/4 centenaar; ook
eene maat voor natte waren te
Kadix; desgelijks eene Perzische
graanmaat van ruim 3000 pond.
ARROGANT, aanmatigend, trotsch,
opgeblazen, eigendunkelijk. Arrogance,
arrogantie, aanmatiging,
opgeblazenheid, trotschheid. Arrogeren,
zich aanmatigen.
ARRONDEREN, rond maken, afronden.
Staten arronderen, in ona~
gebroken zamenhang brengen;
ook in de schilderkunst en redekunde
gebruikelijk; in de eerste
beteekent het een beeld, door de
juiste plaatsing van licht en bruin,
de noodige rondheid geven; in de
ARRO. 60 ARTE.
andere eene periode vloeijend en
welluidend maken. Arrondissement,
de ronding, afronding; district,
gedeelte eener provincie.
ARROSEREN, besproeijen, besprenkelen,
begieten. In het spel, toezetten.
ARscH, een der beide troon en van
God, volgens de Mahomedanen.
Deze is de troon zijner heerlijkheid
en majesteit; de andere, corsi genaamd,
zijn regterstoel.
ARSCHINE, de gewone el in Rusland.
ARSENAAL, tuighuis, bewaarplaats
voor wapenen.
ARSENIClTM, Arsenik, rottenkruid,
een sterk werkend delfstoffdijk
vergif.
ARSIS, Gr., de toonverheffing.
ARSMACHSAR, in Turkije, smeekschriften,
welke in naam van een
geheel landschap overgegeven worden;
daarentegen is Arsuhal een
smeekschrift, hetwelk de Grootvizier
van enkele personen bekomt.
Zij worden door vaste schrijvers,
Arsuhaltschi, vervaardigd, en mogen
elk niet meer dan eene halve
bladzijde in octavo groot zijn.
ARTABA, graan maat in Perzië en
Egypte.
ARTEFACTEN, kunstgewrochten,
kunstvoortbrengsels.
ARTEMIS, bijnaam van DIANA, waaronder
zij bijzonder te Syrakuse
vereerd werd, alwaar men haar ter
eere een feest, Artemisia, vierde.
ARTEMONIANEN, eene sekte in de 3e
eeuw, welke de Godheid van CHRISTUS
ontkende, en van haren stichter,
ARTEMON, haren naam ontleende.
ARTERIE, Gr., een slagader. Arteriographie,
slagaderbeschrijving.
Arteriotomie, slagaderopening.
ARTEREURYSMA, polsadergezwel.
ARTERIACA, middelen tegen de gebreken
der stem en luchtpijp.
ARTERIOCHALASIS, slagaderverwijdering.
- Arteriologie, de leer der
slagaderen. - Arteriorhaxis, het
bersten een er slagader.
ARTES LIBERALES, Lat., de vrije,
schoone kunsten.
ARTHRITIS, Gr., de jicht. Arthritisch,
jichtig, de jicht betreffende.
ARTHROCELE, gewrichtsgezwel. -
Arthrodynia, gewrichtspijn. - Arthroncus,
gewrichtsgezwel met stijfheid
gepaard. - Arthrophlogosis,
gewrichtsontsteking. - Artllrophyma,
gewrichtsgezwel. - Arthropyosis,
gewrichtsettering. -
Arthrosis, het gewricht.
ARTICULU8, Lat., Artikel, stuk,
lid, deel, afdeeling. A rticulatim ,
stukswijze, stuk voor stuk. Articulatie,
de lid· beenverbinding, fig.,
bepaaldheid en duidelijkheid in de
uitspraak. Articuleren, in leden
afdeelen; bepaald en duidelijk uitspreken.
ARTIFICIëEL, kunstig, meesterlijk.
ARTILLERIE, Fr., zwaar of grof geschut;
geschutkundp.. Artilleriepark,
plaats, alwaar alle soorten
van geschut zamengebragt worden.
Artillerie-trein, gevolg van zwaar
geschut met zijn toebehooren.
ARTISAN, artiste, Fr., kunstenaar.
Artistisch, kunstig, kunstmatig.
ARTISJOKKEN, een voorheen gebruikelijk
krijgsgereedschap, zijnde
een, uit versrheidene punten bestaand,
ijzer, dat, als men het laat
vallen; altijd eene punt naar boven
keert. De vlugtende infanterie
plagt die achter zich te werpen,
opdat de paarden der vervolgende
kavallerie er intreden en opgehouden
mogten worden.
ARTISTOMON, iemand, die goed en
duidelijk spreekt.
ARTIYPOCHROS, eene zeer bleeke gelaatskleur.
ARTIZOOS, kinderen, die, aan de gevolgen
van eene moeijelijke geboorte,
spoedig sterven.
ARTOLITHEN, broodversteeningen,
versteend brood.
ARTOTYRITEN, ketters in de tweede
eeuw, die brood en kaas, (in plaats
ARVE. 61 ASCE.
van brood en wijn) bij het heilige
avondmaal gebruikten.
ARVERIS, eene Egyptische Godin, de
grondoorzaak van het ontstaan en
aanwezen.
ARYTHMUS, onregelmatigheid van
den pols.
ASAKE, een laurier- of mirten tak,
welke bij de gastmalen der Grieken
door hen in de hand genomen
werd, die bij het zingen der drinkliederen
geen muzijkinstrument
spelen konden.
ASALVO, welvarend, behouden.
ASARATON, bij de Grieken en Ro.
meinen een vloer van Mozaïk, voorstellende
overblijfselen van spijzen,
beenderen, enz. (te.
ASARCIA, vleeschloosheid. spierzwakASATHER,
zie Thor.
ASBEST, zie Amianth.
ASCARDAMYETES, hij, die een ander
s!ijf en zonder te blikken kan aanzIen.
ASCARIDEN, askariden, darm- of
aarsdarmwormen.
ASCENDANT, Fr., aanzien, magt over
iemand. Ascendenten, bloed\'er.
wanten in de opklimmende lijn.
Ascendence, opklimmende bloedverwantschap.
Ascensie, klimming,
opklimming; de opgang van
een gesternte; ook hemelvaart.
Ascenderen. op- of naar boven
stijgen.
ASCESIS, zware ligchaamsoefeningen,
aan welke de Indische philosophen,
Gymnosophisten genoemd, zich
onderwierpen; wanneer zij, b. v.
den ganschen dag in het heete
zand of in de grootste zonnehitte
stonden.
ASCETEN, Asketen, aandachtigen,
bijzonder godsdienstigen. Ascetica,
ascetiek, oefening der godzaligheid;
deugdoefenings- of
vroomheidsleer . Asceticus, een
stichtelijk schrijver. Ascetisch,
stichtelijk.
ASCETERIUM, eene stille, eenzame
plaats, alwaar de oude kampioenen
zich oefenden, of de wijsgeeren en
Christenen, van de wereld afgezonderd,
aan hunne verbetering
arbeidden en met bidden zich on.
ledig hielden.
ASCETRIA, eene vrouw, welke dezelfde
regels met de Asceten opvolgt.
AscH, in Beijeren eene soort van
schepen, waarin het zout vervoerd
wordt.
ASCHEMADAI, bij de Joden de koning
der duivelen, of booze geesten.
ASCHMOGH, bij de Parzen een booze
geest, die el' op uit is, om van de
aarde al het goede te rooven en
daarvoor kwaad in de plaats te
stellen. Bij hen is Aschtad een
goede geest, die over de aarde
waakt en den menschen krachten
geeft, om hun dagwerk te volbrengen.
ASCII, (Askii) schaduwloozen, dat
is, bewoners van de heete aardstreek.
ASCITES, de buikwaterzucht.
ASCLEPIEN, een feest, ter eere van
ESKULAPIUS te Epidaurus gegeven,
waarbij een wedstrijd in de
muzijk plaats had.
ASCODROGITEN, Asciten, aanhangers
eener sekte in de eerste christenkerk,
die met wijn gevulde lederen
zakken bij zich droegen, opdat
zij diegenen zouden zijn, welke
het Evangelie nieuwe met wijn gevulde
zakken noemt.
ASCOGEPHYREN, eene soort van bruggen,
welke de Ouden in den oorlog
uit zakken, met stroo en wijngaardrankengevuld,
vervaardigden.
ASCORIA, een Bacchusfeest te Athene,
waarop bokken geslagt werden,
uit wier vel men zakken vervaardigde,
die met wijn gevuld en
van buiten met olie besmeerd werden.
De jonge lieden moesten op
deze zakken springen, en hij, die
op een' daarvan staan bleef, verkreeg
dien tot belooning.
ASEÏTEIT, zelfbestaan, eigenschap
ASEM. 62 ASMA
van een wezen, dat de oorzaak van de Bourgondische of leeuwendaalzijn
bestaan in zich zei ven heeft. ders geven.
ASEMA, eene onverwachte crisis, ASMAGA, eene vermenging van onwelke,
zonder voorafgaande teeke- derscheidene metalen.
nen, plaats had. ASMAN, bij de Parzen een bescherm-
ASEN, een Scandinavi~ch godenge- geest des hemels of de hemel zelf.
slacht, hetwelk door den jongeren ASNEE, eene graanmaat te Lyon.
ODIN ingevoerd werd of van hem ASODES (febris) , de braakkoorts.
afstamde. Behalve hem bestaat ASOMATISCH, ligchaamloos, zonder
het uit nog 13 goden en 18 godin- ligchaam. Asomaton, een ligchaamnen,
waarbij nog komen de Wal- loos wezen, monade; geest.
kyons of Walkyren, strijdgodinnen, A SON AISE (Fr.), op zijn gemak.
boodschapsters van ODIN, die den ASONTEKKA, dat is, dragers in den
gesneuvelden helden in Walhalla nacht, een naam, onder welken de
den godendrank toedienden. I Irokezen de maan vereeren.
ASEPTOS, niet ~tinkend. ASOOT, Gr., een slemper, brasser.
ASFENDARMOD, de twaalfde maand Asotisch, buitensporig, slempend,
van het oud. Perzische jaar, naar liederlijk. (schurft.
den daarover gestelden bescherm- ASOPHATUM, eene soort van drooge
geest van gelijken naam. ASOPHIE, eene ziekte, welke in de
ASGARD, Asgardur, de groote en heeschheid der stem bestaat.
prachtige burg der Asen, waarin ASOR, Asura, Racksckasa, de booze
zij hunne daden verrigtten. Zie geesten en reuzen bij de Indiërs,
Asen. wier voorstander, Sckukra, de pla-
ASlA, een naam, onder welken MI- neet VENUS is.
NERVA in Colchis en Laconië ver- ASPASIA, eene beroemde schoone
eerd werd. Griekin.
ASIARCHEN, opzieners der openbare ASPASTICUM, in de eerste Christengodsdienstspelen
te Epheze. kerk die plaats der kerk ofwoning
ASlATISMUS, eene rede, die slechts des bisschops, waar deze naartoe
woorden maar geene zaken bevat. kwam, om de vreemdelingen te
ASIMAH, een afgod der Hemathi- begroeten.
th ers, die in Samaria zich neder- ASPECT, aanschouwing, uitzigt,
zetteden. Men gaf dien de ge- voorteeken. Aspecten, de standen
daante van eenen aap, bok oflam. der dwaalsterren in den dierenriem
ASIN ARIëRS, noemden de Romeinen (zodiak) ten opzigte van elkander,
zoo wel de eerste Christenen als de waartoe behooren: 1.) de conjunc-
Joden, voorwendende dat zij eenen tie, zamenkomst, als twee planeezelskop
aanbaden. ten aan dezelfde plaats van den
ASITIA, gebrek aan eetlust. dierenriem gezien worden; 2.) de
ASKETIEK, zie asceten. oppositie, of de tegenstelling, als
ASMODIE, de echt-, twistduivel, (al twee planeten aan tegenovergestelschertsende).
de punten van de eclyptica staan.
ASKLEPIADEïsCHE VERZEN bestaan ASPER, eene kleine Turksche munt,
uit twee of drie chorijamben. Het waarvan er 120 een piaster ofleeubegin
maakt altijd een spondeus en wendaalder uitmaken.
het einde eenjambus uit. Het eer- ASPERGILLUM, aspersoir, Fr., wijste
heet het kleine en het laatste waterkwast. Aspergés, het oogenhet
groote asklepiadeïsche vers. blik, waarin de besprenging met
ASLANI, eene Egyptische zilvermunt. wijwater geschiedt. Aspersie, be-
ASLAU, naam, dien de Turken aan sprenging, besproeijing; ook bij
ASPE. 63 ASSA.
de mystieken, de heilige invloed
van Gods genade in het hart.
ASPERMATISMUS, zaad gebrek of gebrekkige
uitwerping daarvan.
ASPERNEREN, niet voor geldig aannemen,
tegenstreven.
ASPHALIAEUS, Asphaelius, een naam,
onder welken NEPTUNUS op verscheidene
plaatsen vereerd werd.
ASPHALT, aardhars, berghars ; jodenlijm.
ASPHODIL, een bloem gewas, welks
wortel als geneesmiddel gebruikt
wordt; gele asphodil, goudkruid.
ASPHYXIE, Gr., onmagt, pols-ophouding,
schijndood.
AsPIc, een oud stuk geschut, hetwelk
twaalf pond ijzer schoot.
ASPIRANT, een dinger, aanspraakmaker.
Aspiratie, de verscherpte
uitspraak eener letter. Aspireren,
naar iets dingen, streven; verscherpt
uitspreken.
ASPORENA, bijnaam van CYBELE.
ASPREDO, eene ziekte der oogleden,
wanneer daaraan van binnen
eene hardheid ontstaat.
ASSA. asand, benzoe, welriekende
hars. Assafoedita, stinkhars, duivelsdrek.
ASSABINUS, een afgod der Ethiopiërs,
overeenkomende met JUPITER of
APOLLO, aan wien uit zekere tienden
een plegtig offer gebragt werd.
ASSAI. ltal., (muz.) genoegzaam,
zeer. Allegro assai, zie allegro.
Largo assai di melto, zeer langzaam.
ASSAKY, Asseky, die Sultane van den
Turkschen keizer, welke hem den
eersten zoon baart.
ASSARE, (muzijk) wordt g'ezet als
een blaas-instrument zich alleen
hooren laat. In de scheikunde heet
assare of asseren, eene vloeistof zoo
geheel uitdroogen, dat men dezelve
tot stof wrijven kan.
ASSARIUM, eene Romeinsche zilveren
kopermunt.
ASSASSINAAT, assassznzum, sluipmoord.
Assassin, sluipmoordenaar,
bandiet.
ASSASSYNEN, een volk in de omstreken
van Tyrus. aan de Europeërs
in de kruistogten bekend geworden.
ASSECTEREN, navolgen. aanhangen,
vergezellen. nasluipen. Assecta,
een heimelijke vergezelIer , tafelschuimer.
ASSECURENTIE enz.,zie assurantie enz.
ASSEF, die stedehouders in Perzië,
die minder magt hebben dan de
chaos of khans, en de inkomsten
der provincien. over welke zij gesteld
zijn, aan de koninklijke
schatkamer leveren moeten.
ASSEKIS, een uit de Bostandschis gekozen
korps. hetwelk tot lijfwacht
van den Turksehen keizer dient.
ASSEMBLÉE, verzameling, pronkgezelscbap,
voornaam en schitterend
gezelschap.
ASSENT. assentie, assensio, goedkeuring,
toestemming. Assenteren.
overeenstemmen, toestaan, inwilligen.
ASSEQUEREN, bekomen, verkrijgen,
behalen, veroveren, afhalen; vergelden;
ook de gedachten van anderen
raden, verstaan, doorgronden.
(wering.
ASSER EREN, beweren. Assertie. beASSERMENTEREN
, beëedigen, den eed
afnemen.
ASSERVEREN, bewaren.
ASSES SCORTI, lederen munten, welke
NUMA POMPILIUS slaan liet.
ASSESSOR, Lat., bijzitter; iemand,
die, in eene vergadering. bij den
president zit, en denzelven de raadplegingen
en besluiten helpt regelen.
ASSETSCIlY-BASCHI. de proviand meester
bij de Janitsaren, die niet alleen
levensmiddelen bezorgt, maar
ook voorde goede orde zorg draagt.
ASSEVERATIE, eene bevestiging van
minder kracht dan de eed, b. v. de
verzekering op zijn woord van eer
enz.
ASSIDUITEIT, aanhoudendheid, volharding,
vlijt.
ASSIENTO, Sp., verdrag wegens de
ASS!. 64 ASSO.
levering van slaven, in de SpaanschAmerikaansche
kolonien.
AsnETTE, Fr., stand, stelling, ligging,
gesteldheid (in zijn assiette
blijven of uit hetzelve geraken) .. ook
een bord, bij schotel.
ASSIGNANT, (kooph.) aanwijzer,
trekker. Assignatie, geld- of betalingsaanwijzing,
zeker Fransch papieren
geld. Assigneren, iemand
aanwijzen, die betaalt.
ABSIMILATIE, gelijkstelling, gelijkvormigmaking.
Assimileren, gelijkstellen,
gelijkvormig maken.
ASSIS, eene oude Straatsburger zilvermunt.
ASSISES, zitdagen, pleitdagen, teregtzittingen.
Cour d'assises, geregtshof
van gezetene regters, om,
onder eenen opperregter, vonnis
te spreken.
ASSISIUS, een stipendiaat bij eene
domkerk, die wel dezelve dient,
maar nog geenen rang heeft.
ASSISTENTIE, bijstand, hulp. Assistent,
helper, die iemand bijstaat.
Assisteren, helpen, bijstaan.
ASSOCIATIE, verbinding, vereeniging.
zamenvoeging, aaneenschakeling,
b. v. van gedachten en begrippen:
associatio idem·um. Associé,
Fr., genoot, medegenoot,
zaamverbondene, handelgenoot,
medehandelaar. Associëren, zich
verbinden, eenen gemeenschappelijken
handel beginnen.
ASSODES, eene aanhoudende koorts,
met onuitstaanbare inwendige hitte,
bij slechts matige warmte der
uitwendige ledematen.
ASSOGUES, de kwikzilverschepen,
welke jaarlijks uit Kadix naar Vera-
Cruz gaan.
ASSONAH, Sonnah, Sune, Zune, een
heilig boek der Mahomedanen,
hetwelk zij, benevens den Koran,
hebben en dat hunne overleveringen
bevat. De Perzianen en andere
aanhangers van ALl nemen het
niet aan, en noemen deze hunne
geloofsbroedersschimpend,Suniten.
ASSONANCE, assonantie, (redek. en
dichtk.) halfrijm, onvolkomen rijm.
ASSOPIëREN, stillen, sussen, bijleggen.
ASSORTIMENT, Fr., voorraadplaats,
voorraad van koopwaren. Assorteren,
uitzoeken, schikken, wel
voorzien; goed geassorteerd magazijn.
Assortissage, Fr., het sorteren
der waren; het loon daarvoor
betaald wordende.
ASSOUPIëREN, slaperig maken, in
slaap doen vallen, ver do oven ; geruststellen.
Geassoupiëerd, slaperig,
verdoofd.
ASSUMEREN, bijnemen, aannemen.
Assumtie, bijneming, aan- of opneming;
assumtio bcatae virginis,
Maria hemelvaart.
ASSURADEUR, verzekeraar. Assurantie,
verzekering, waarborg. Assureren,
verzekeren.
ASTAKOLITII, Gr., een kreefsteen,
versteende kreeft.
ASTALAR-AGA, een van de vier blanke
gesnedenen in het serail van
den Turkschen keizer, die zijnen
tulband draagt en het opzigt over
de zieke vrouwen heeft.
ASTARoT, de naam eener Godin, onder
welken de Syriërs en Egyptenaars
de zon vereerden. Van het
laatste volk kwam hare dienst ook,
gedurende eenigen tijd, onder de
Joden.
ASTARTE, eene Syrische Godin, zoo
veel als de Semele bij de Grieken,
of volgens anderen de Aphrodite.
ASTASlA, groote onrust (bij zware
zieken, die zich aanhoudend omwen
telen).
ASTER, ster, sterrebloem. Asteriscus,
een (geschreven of gedrukt)
sterretje *. Asterismus, een sterrebeeld.
ASTEROïD, een naam, die, volgens
HERSCHELL, de beide nieuw ontdekte
planeten Ceres en Pallas dragen
moesten.
ASTHENIE, Gr., krachteloosheid,
zwakheid. Asthenisch, krach teASTH.
65 ASTU.
loos, uit zwakte voortspruitende.
ASTHENOPYRETOS, zwakheids-koorts,
typhus.
ASTHMA, het bezwaarlijk ademhalen,
aamborstigheid. Asthmatisch, aamborstig,
kortademig.
ASTINOMEN, waren te Athene die
tien mannen, die het opzigt over
het politiewezen hadden.
ASTRABICON, noemt men het Buccalische
of herdersdicht, naar de
gedaante der zitplaats, waarop,
bij de Romeinen. de zangers van
zulk een gedicht zich bevonden.
ASTRAGALOMANTIE, soort van waarzeggerij,
uit of met dobbelsteenen.
ASTRALISCH, stervormig, tot het gesternte
behoorende. Astraalgeest,
het middelste gedeelte van den
mensch, in de onderstelling, dat
hij uit ziel, geest en ligchaam bestaat.
ASTREA, de godin der geregtigheid.
ASTRINGENTIA, zie adstringentia enz.
ASTRODICTICUM, een sterrewijzer,
werktuig, om de sterren gemakkelijk
te vinden. Astrographie, sterbeschrijving.
Astrognosie, sterrekennis,
sterrekunde. Astrolabium,
meetkunstig werktuig, om de hoogte
der sterren te meten; ook bij
de landmeters, een hoekmeter.
Astrolith, Gr., een sterresteen,
eene sterrevormige versteening.
ASTROLOGIE, de sterrewigchelarij,
waarzeggerij uit de sterren. Astrologisch,
op de sterrevoorzegkunde
gegrond. Astrologist, astroloog,
sterrewigchelaar, sterrekijker. Astromantie,
zie astrologie. Astrometeorologie,
weervoorzegkundeuit de
sterren. Astrometeorologisch, hetgeen
tot de weervoorspelling uit de
sterren behoort. Astrometer, sterremeter.
ASTRONOMIE, de sterrekunde, sterreleer.
Astronomisch, sterrekundig.
Astronomist, sterrekundige.
ASTROSKOPIE, sterbeschou wing (door
vergrootglazen) .
ASTRUEBEN, bijbouwen, bijvoegen;
ook bekrachtigen, bevestigen, aanleggen.
ASTUCIEUS, astucieux, Fr., arglistig,
sluw, vol streken.
ASTUJAD, bij de Parzen, een booze
geest, die op de stervenden loert,
om hunne ziel te rooven, en dezei
ven in de duisternis te slepen.
ASTYSIA, mannelijk onvermogen.
ASURA, zie Asor.
ASVARNA, dat is, de niet sluimerende
geesten, een algemeene naam der
booze geesten bij de Indiërs.
ASWIN en KUMAR, bij de Hindoes,
tweelingen, kinderen van den zonnegod
SURGA, en eene nimf, geneesheeren
der Goden.
ASYL, (Lat. asylum) vrijplaats voor
misdadigers en vervolgden. Bij
de ouden waren het de tempels, altaren
en beelden der goden; en het
was een vergrijp aan de goden,
cenen derwaarts gevlugte van
daar te halen. Keizer TIBERIUS
schafte dezelve, uitgezonderd den
tempel van JUNO en AESCULAAP,
geheel af.
ASYMMETRIE, ongelijkheid, onevenredigheid.
Asymmetrisch, ongelijkmatig.
(klank.
ASYMPHONIE, wanluidendheid, wanASYMPHYTON,
hetgene niet zamenhangt;
een deel, dat van het andere
afgezonderd is.
ASYMPT01'EN, (meetk.) misloopers,
lijnen, die elkander meer en meer
naderen, zonder echter elkander
aan te raken.
ASYNDETON, eene redekunstige figuur,
waarbij het voegwoord en
weggelaten wordt.
ASYSTATA, dingen, die niet te zamen
zijn kunnen, elkander tegenspreken,
contradictien.
ATABALA, een trommel, waarvan
zich de Mooren bedienen.
ATACAMIT, een schoone en zeldzame
koper. erts, welke van eene sma·
ragdgroene kleur, doorschijnend
en als glas glinsterend is. Hij
draagt zijnen naam van de zand-
5
ATAG. 66 ATHE.
woestijn Acama, tusschen Peru en
Chili.
ATAGIS-PASCHA. Zie Akegi Pascha.
ATALANTA, eene Grieksche prinses,
welke door RIPPOMENES in den
wedloop met behulp van drie gouden
appelen, in den tuin der Hesperiden
geplukt, overwonnen en
tot prijs daarvan zijne gemalin
werd.
ATALAYA, (Arabisch) wachttorens,
in Spanje, bijzonder in Valencia,
aan de kusten der Middellandsche
zee, om op de Barbarysche zeeroovers
til passen.
ATANACLASIS, (redek.) herhaling van
een woord, maar in verschillende
beteekenis.
ATARAXIE, Gr. onwankelbaarheid,
zielerust, onverschrokkenheid.
ATAXIE, Gr., onregelmatigheid, wanorde
(bijzonder in ziekten).
ATE, Godin des kwaads.
ATECHNIE. Gr., kunsteloosheid.
ATEKNIE, Gr., kinderloosheid, vrouwelijke
onvruchtbaarheid.
ATELIER, zie attelier.
A TEMPO, Ital., (muz.) in den regten
tijd, naauwkeurig in de maat. A
tempo giusto, in den juisten tijd,
in afgemetene beweging.
ATERGATIS, Derceto, eene Godin der
Syriërs, Assyriërs, Feniciërs en
Parthen, met het onderlijf als een
visch afgebeeld wordende.
ATERMOIJEMENT, Fr., (kooph.) de
uitstelsverlenging, het uitstel van
den betalingstermijn. Atermoijeren,
den betalingstermijn verlengen,
den betaaldag uitstellen.
ATESCH-GAH, in de tempels, AteschKahneh
of Atesch-Kedah van de
Atesch-Perest of vuuraanbidders;
de kamer, waarin het heilige vuur
onderhouden wordt.
ATHANASIA, geneesmiddelen, welke
gezegd worden een tegengift te
zijn en het leven te verlengen.
ATHARVAVEDA, Atharveda, het vier.
de van de heilige schriften of Vedas
der Indiërs, de theologie en
bovennatuurkundige wijsbegeerte
bevattende. (gen.
ATHELASMUS, onvermogen om te zuiATHENATORIUM,
in de scheikunde,
een sterk glazen deksel, op eene
kolf met eenen langen hals, die in
de kolf gestoken wordt.
ATHENAWM, eene hoogeschool.
ATHEïsT, ongodist, godloochenaar.
Atheïsterij, godverzaking. Atheïstisch,
godloochenend, ongodistisch,
goddeloos.
ATHENOR, een oven, in de scheikunde
gebruikt wordende.
ATHLEET, Gr., een (oudgrieksche)
kampvechter, worstelaar; ook een
sterk man. A thletica , de "echtof
worstelkust. Athletisch, vecht.
of worstelkundig, sterk in de vuis.
ten.
ATHEROMA, brijachtig gezwel.
ATHLEPTOS, een ongewone en onverklaarbare
aanval van koorts.
ATHLOTHETEN. Zie Agonotheten.
ATHMATH.DULETH, Atamadauler, de
hoogste staatsbeambte in Perzië,
door wiens handen alle regerings.
zaken gaan, maar die zelden ten
strijde trekt.
ATROPIE, Gr., gezigtszwakheid.
A'l'HORNE, bij de Parzen, de alge.
meene naam der priesters, waarvan
er drie graden zijn: Herhed,
Moded en Destur.
ATHOS, 'onder de reuzen, die den
hemel bestormden, een der sterk.
sten.
ATHous, bijnaam van JUPITER, naar
den berg Athos.
ATHRESIE, Gr., sluiting, vergroei.
jing, of verwassing van het ach.
terste, of van de schaamdeelen.
Athretisch, alzoo vergroeid.
ATHROësMA, eene onregelmatige op.
hooping van waarnemingen, waar·
op de Empirici zich beroemen.
ATHYMIE, Gr., neerslagtigheid, moe·
deloosheid.
ATHYR, die maand van het jaar bij
de oude Egyptenaars, welke met
onzen November overeenkomt.
ATIM. 67 ATOU.
ATIMIE, bij de oude GrieJ<en, de eerloosverklaring
van eenen misdadiger.
- Atimi, zij, die niet getuigen
kunnen.
ATLAS, een hooge berg in Afrika;
naam van eenen reus, die den hemel
torscht, in de fabelleer; verzameling
van land- en zeekaarten;
naam van zekere zijden stof; soort
van nachtvlinder; het eerste wervel
been van de ruggegraat, op hetwelk
(drager genoemd) het hoofd
rust. At/ante, (bouwk.) eene mannelijke
figuur, welke eenen last
draagt. Atlantisch, groot, reusachtig.
ATLAS- ERTS, Atlas-kiezel, zeker kristallijnsch
aangezette koper-erts.
ATMEIDAN, een groot plein in Konstantinopel,
bij de Sophia-kerk, alwaar
de paarden afgerigt werden
en JUSTINlAAN eene renbaan had
gemaakt.
ATMOMETER, admidometer, uitdampingsmeter.
ATM08PHAERILIEN, naar den voorslag
van sommigen, die natuurligchamen,
waaruit gevoegelijk een vierde
rijk der natuur konde gemaakt worden,
namelijk: de warmtestof,
lichtstof, de luchtsoorten en het
water.
ATMOSPHEER, damp- of luchtkring
der wereldbollen. Atmospheriën,
luchtverschijnsels. Atmospherisch,
tot den dampkring behoorende, b.
v. atmospherische lucht, dampkringslucht,
gewone lucht. Atmospherologie,
de dampkringskunde,
dampkringsleer.
ATOCIUM, een geneesmiddel, dat
onvruchtbaar maakt.
ATOME, de oorspronkelijke of grondstof.
Atomen, zonnestofjes. Atomistica,
de grondstofleer, leer van
de zamenstelling aller ligchamen
uit ondeelbare grondstoffen. Atomist,
een vriend of aanhanger van
die leer.
ATONIE, ontspanning, verslapping
der zenuwen, enz., vermoeidheid.
ATOUR, Fr., opschik; staat van eene
aanzienlijke vrouw. Dame d'atours,
hofdame.
ATOUT, Fr., (in het kaartspel) troef.
Atouteren, troef spelen. A tout
prix, Fr., tot eIken prijs.
ATRABILAIR, atrabilenx, Fr., zwartgallig,
galzuchtig. Atl'abiliteit, de
galzucht, zwartgalligheid; melancholie,
zwaarmoedigheid.
ATRACHELUS, een mensch met een en
zeer korten hals.
ATRAMEETSTEEN, inktsteen,
ATRESIE, hetzelfde als imperforatie,
tegennatuurlijke geslotenheid van
zulke deelen in het menschelijk
ligchaam, welke open moeten zijn.
- Atretus, hij, die zekere natuurlijke
opening mist.
ATRIUM, eene voorkamer aan het hart
(eigenlijk een grof weefsel).
ATRIUM MORTIS, Lat., hof of voorzaal
des doods; (geneesk.) begin
of voorbode van den dood.
ATROCITEIT, wreedheid, afschuwelijkheid.
(tering,
ATROPHIE, vermageringsziekte, uitATROPOS,
eene der drie schikgodinnen,
welke den levensdraad van
den mensch afsneed.
ATTACHANT, Fr., aanhangend, aanhangelijk,
aanklevend. Attaché,
aanhangeling; huisbediende, opwachter.
Attachement, gehechtheid,
aankleving, toegenegenheid,
dienstwillig- of bereidwilligheid;
desgelij ks hevige begeerte. Attacheren,
verbinden, aankleven, aanwennen,
liefkrijgen. Geattacheerd, gehecht.
toegenegen, zamenhangend.
ATTALISCHE CONDITIEN, hoogstvoordeelige
voorwaarden; vanATTALUS,
een rijk koning te Pergamus, die
hetgene hem beviel zeer duur, b. v.
eene schilderij van ARISTIDES met
100 talenten, betaalde.
ATTAQUE, Fr., aanval (van den vijand,
van eene ziekte, enz.) Attaqueren,
aanvallen, aangrijpen.
ATTA-WUN. Zie Wungi en Raiwun.
ATTBRIV A, bij de oorspronkelijke be-
5*
ATTE. 68 ATTI.
won ers van het eiland Haïti, de
moeder van een onzigtbaar, almagtig
en oneindig wezen, welks dienaars,
die door hen als Goden vereerd
werden, Zemes of Chemis, beschermgeesten
der jaargetijden,
jagt, visscherij, enz. waren.
ATTELLANEN, kluchten makers, hansworsten.
ATTELIER, Fr., het werkvertrek der
kunstenaars; de werkplaats.
ATTEMAN, een overste der Kozakken.
Zie Hetman.
ATTEMPOREREN, zich naar den tijd
schikken. (geven.
ATTENDEREN, op iets letten, acht
ATTENDRISSEREN, roeren, bewegen,
het gevoel opwekken, verteeden;n.
Attendrissement, verteedering, gevoeligmaking.
ATTENT, opmerkzaam, oplettend.
Attentie, oplettendheid, opmerkzaamheid.
ATTENTAAT, attentatum, Lat., geweldadigheid,
misdadige aanslag.
Attentata (crimina) beproefde, bedoelde
(maar niet volvoerde) gewelddadigheden
of misdaden. Attenteren,
eenen aanslag maken; de
hand aan iets leggen.
ATTENUANTIA, Lat., (geneesk.) verdunnende
middelen. Attenuatie,
verdunning, verzwakking. AUenueren,
verdunnen.
ATTERMINATIE, uitstelling, tijdgunning.
Attermineren, uitstellen.
ATTEST, attestatie, getuigschrift. Attesteren,
getuigen, verklaren, bekrachtigen.
AT'l'ICISMUS, attisch- spraak- of
woordgebruik; Atheensche fijne
smaak. Attika, attisch werk,
(bouwk.) eene lage verdieping boven
eene hooge met korte pilaren.
Attisch, schoon, goed, sierlijk,
uitgelezen, b. v. attisch zout, vernuftige,
zinrijke rede; attisch temperament,
fijne, levendige geaardheid.
ATTINB, eene kleine Poolsche zilveren
munt.
ATTITUDE, Fr., houding, gebaren,
ligchaamsstand.
ATTO DI CADENZA, Ital., (muz.) het
sluiten van een stuk met eene
kadans.
ATTRACTIE, aantrekking, aantrekkende
kracht. Attractief, attracto"
risch, aantrekkend. Attrahentia,
trekkende middelen, als blaarpleisters
enz. A ttraheren , aantrekken,
tot, of aan zich trekken.
ATTRAPEREN, betrappen, vangen.
ATTRIBUEREN, toeschrijven, toeëigenen,
toevoegen. Attribuut, toevoegsel,
kenmerk, eigenschap,
(b. v. het anker van de hoop, het
kruis van het Christendom).
ATTRITIE, verscheuring, verbrijzeling,
vermorzeling; knaging, levendig
berouw; ook het uit elkander
drijven, omkeeren in de
natuur.
ATTROUPEMRNT, Fr., zamenrotting,
hoop. Attrouperen, zamenrotten.
ATTYPUS, stamelaar, stotterende.
ATTYS, Atys, een lieveling van CYBELE.
ATYPISCH, onvoorbeeldelijk, onordelijk,
onregelmatig (van ziekten).
ATZHIEGADZE, dat is, dienaar van
den vader der almagt, bij de Laplanders,
de dondergod, die in het
middelste luchtgewest woont, en
onder wiens bijzondere bescherming
de rendieren staan.
AUBAINE, zie albinagium.
Au CONTRAIRE, Fr., integendeel, omgekeerd.
AUCTIE, opveiling, openbare verkooping,
van roerende goederen,
vendu. Verauctioneren, opveiJen,
aan den meestbiedende verkoopen.
Zie Subhastatie.
AUCTOR, auctoriseren, zie autor, autoriseren.
AUDIATUR ET ALTERA PARS, Lat.,
ook de andere partij moet gehoord
worden.
AUDIENTIE, gehoorgeving, het gehoor
verleenen. Audientie-zaal, gehoorzaal.
AU DI. 69 AURE.
AUDITEUR, Fr., soldatenregter,
krijgsregter .
AUDITOR DI RUOTA, een bijzitter in
eene der hoogste regtbanken te
Rome.
Au FAIT, Fr., bekend. Au fait van
iets zijn, wel met iets bekend zijn.
AUGlAS, koning te Elis, droeg het
schoonmaken zijner verwaarloosde
stallen aan HERKULES op. Fig. de
stallen van Augias reinigen, een
langdurig en ten hoogste verdrietig
werk verrigten.
AUGIT, kolophonie-steen, een donkergroene,
sterkglinsterende, niet I
zeer doorschijnende steen; eene
soort van keisteen.
AUGMENTATIE, vermeerdering, toevoegsel.
Augmenteren, vermeerderen,
verhoogen, versterken.
AUGSBURGSCHE CONFESSIE, de geloofsbelijdenis
door LUl'HER in 17
artikelen vervat, en in 15:30 te
Augsburg aangenomen.
AUGUREN, vogelwigchelaars, waarzeggers
uit het vliegen, zingen,
eten, enz. der vogelen. Augu1'eren,
voorspellen, voorzeggen, gissen.
AUGUSTALES (Lat.), gouden munten
van keizer FREDERIK II. in 1231
te Napels geslagen.
AUGUSTUS, (gouden) een Saksisch
vijfdaaldersstuk. Augustus, oogstmaand.
AUKUTHOR. Zie Thor en Asen.
AULE, een blad van den kokosnotenboom,
waarop de Indianen plegen
te schrijven; ook een brief, op zulk
papier geschreven.
AULETRIDEN, fluitspeelsters bij de
oude Grieken.
AURA, het verpersoonlijkte lenteluchtje
; ook een ten hoogste fijne
en vlugge geest.
A UREA BULLA, zie A. B.
AUREOLE, Fr., de straalkrans. de
glans om het hoofd der heiligen
(in de schilderkunst), zie glorie.
In de godgeleerdheid de hoogere
trap van heerlijkheid in den hemel,
de eerekroon.
AUREUS, gouden munt bij de Romei.
nen, 25 denariën geldende.
AURIPIGMENT, zie oprement.
AURORA, het morgenrood, de morgenstond.
AURORA SURGENS, noemen de Alchymisten
de vermeerderende kracht
van den vermeenden steen der wijzen.
AURUM FULMINANS, Lat, dondergoud,
slaggoud. Aurum potabile,
drink goud, tot geneesmiddel opgelost
en drinkbaar gemaakt goud.
Aurum musicum (chemie) tin met
kwikzilver gesublimeerd, dat, heet
gemaakt, eene goudkleur aanneemt.
A uso, zie uso.
AUSPICIUM, beginsel, aanvang, voorteeken.
Auspiciën, voorteekens,
Auspicio bono, ter goeder uur. Tuo
auspicio, onder uw geleide, uwe
bescherming.
AUSTRALE, Fr., zuidelijk. Australië,
het Zuidland, Zuid-Indië, het vijfde
werelddeel.
AUSTREGA. geregtelijke beslissingen,
ter eerste instantie, in Duitschland,
om niet dadelijk voor eene
der hooge rijksregtbanken betrokken
te kunnen worden.
AUSTROMANTIE, wind waarzeggerij ,
kunst om uit de winden voorzeggingen
te doen.
AUTARCHA, Gr., alleenheerscher.
A UTARCtE, tevredenheid, vergenoegd.
heid.
AUTEUR, zie autor.
AUTHEMERINus,authemerus, van den.
zelfden dag. Authemeron, een ge.
neesmiddel, hetwelk reeds op den
dag, dat men het aanwendt, zijne
werking doet.
AUTHENTICITEIT, echtheid, geloof.
waardigheid (van geschriften) . Au.
thentiek, authentisch, echt, geloofwaardig.
Authentiseren, echt-,
geloofwaardig-, geldig-, zeker
maken.
AUTHENTIEK (muz.) Zie Plagal.
AUTOCABDALEN, bij de Grieken, die
AUTO. 70 AUTO.
toonkunstenaars, welke een en krans
van klimop droegen.
AUTOCHIRIE, autophonie, Gr., zelfmoord,
zelfontzieling.
AUTOCHTONEN, de eerste oorspronkelijke
bewoners van een land.
AUTOCLAVE, een zich zelven sluitende
pot.
AUTOCRAAT, zie autokraat.
AUTO-DA-FÉ, Sp., geloofshandeling,
ketterteregtstelling, ketterverbranding.
AUTODIDAKTOS, Gr., een zelfgeleerde
; iemand, die zijne kunst of
wetenschap, zonder het onderrigt
eens meesters, geleerd heeft.
AUTOGRAPHE, kopiëerwerktuig.
AUTOGPAPHE, autographisch, Gr., ei.
genhandig (geschreven). Autographum,
eigenhandig schrift, handschrift,
origineel.
AUTOKEPHALOS, bisschop, in de
Grieksche kerk. die niet onder den
patriarch staat.
A UTOKRAAT, Gr., zelfbeheerscher,
die aan geene wetten gehonden is,
die alle magt over anderen in zich
zelven vereenigt, b. v. de Russische
Keizer; alleenheerscher aller
Russen. Autokratie, zelfheerschappij.
AUTOLITHOTOMUS, een mensch, die
zich zelven van den steen snijdt;
ook een werktuig, dat den steen
als van zelf snijdt.
AUTOMAAT, Gr., een levenloos, doch
zich zelf bewegend ding; kunstwerktuig,
dat zich, zonder van bui.
ten aangebragte kracht, schijnt te
bewegen; ook schertsenderwijze,
een domkop. Automatismus, vrij.
willige daad; begeerte, om alles
uit zich zeI ven, zonder vreemde
hulp, te leeren. Automatopoëtica,
de kunst van uurwerken te maken.
AUTOMATIA, de fortuin, waarschijn.
lijk, dewijl zij hare gaven naar
eigen goeddunken uitdeelt.
AUTONOMIE, Gr., zelfwetgeving, vrijheid
van wil; vrijheid om naar ei.
gene wetten te leven. Autonomus,
die niemand onderworpen is. Au.
tonomisch, onafhankelijk, vrij.
AUTOPHONIE, zie autochirie.
A UTOPSIE, zelfbeschouwing, zelfovertuiging.
AUTOR, auteur, werker, stichter, opsteller,
schrijver, maker. Autorisatie,
volrnagt, volmagtiging, wet·
tige goedkeuring. Autoriseren, vol.
magtigen, bekrachtigen. Autori.
teit, waardigheid, magt, aanzien,
gezag, bestuur. Autoritate, met
voorkennis, goedkeuring, in naam.
AUTORAMENTUM (Lat.), het loon,
dat de Ouden aan de kampvech.
ters gaven.
AUTO SACRAMENTALE, tooneelspelen
van geestelijken inhoud, in Spanje,
bijzonder op Sacramentsdag, gevierd
wordende.
AUTOSCHEDIASMATA, Gr., voor de
vuist gemaakte opstellen. Auto.
schediast, een, die iets voor de
vuist maakt of opstelt.
AUXESIS, hypel'bole, Gr., redekundige
vergrooting, grootspraak,
overdrijving.
AUXILIAIR, Fr., dat tot hulp strekt;
meestal gebruikelijk in het krijgswezen.
Auxiliaire troepen, hulp.
troepen.
AUXOMETER, Gr., een vergrootingsmeter,
werktuig ter bepaling van
de vergrootingen van verrekijkers.
AVADDoN, volgens de Talmudisten,
de benedenste woning der hel.
A VADOUTAS, eene zekere klasse van
Braminen, die een bijzonder heilig
leven leiden, strengere levensregels
volgen en van aalmoezen bestaan.
AVAL, Fr., (kooph.) wisselborg,
medeonderteekening als borg, op
wissels.
AVANCE, Fr., avanco, avanzo, ltal.,
(kooph.) de winst in den handel;
ook voorschot. Par avance, bij
voorschot. Avanceren, voorwaarts
gaan; voorschieten; beweren; bevorderen;
desgelijks l bij schilders)
de voorwerpen doen vooruitkomen.
Avancement, Fr., bevordering.
AVAN. 71 AVER.
AV.ANIE, Fr., moedwillige beleedi.
ging, beschimping; ook willekeu.
rige afpersing (van kooplieden in
Turkije); desgelijks, winstvermindering,
winstafneming.
AV.ANTAGE, Fr., verbetering, voor.
deel, voorregt, (in het spelen en
vechten). Avantageu:c, voordeelig.
AVANT-G.ARDE, Fr., de voorhoede,
voorwacht. Avant la lettre, Fr.,
voor de onderteekening; de eerste
of proefdrukken van koperen platen.
Avant.patrouille, Fr., de eerste
of voorpatrouiIIe, voorwacht.
AYANTUREREN, Fr., (krijgsk.) bloot.
stellen, te ver vooruittrekken, wa·
gen. Avantuurschip, een koopvaar.
dijsmokkelaar, als kaper uitgerust,
ten einde zich, bij eenigen aanval,
te kunnen verdedigen.
AVARIS, eene soort van grondbelasting
in Turkije; ook een losprijs
van 25 piasters, waarmede zich de·
genen, die geen soldaat willen
worden,loskoopen.
AVARY, avarie, (kooph.) zeeschade;
avarie grosse, groote zeeschade.
AVE, Lat., wees gegroet. Aveto,
God behoede u! (als slot in brie.
ven). Ave Maria, de engelengroet
aan Maria.
AVENOT, de bediende, die de stoete·
rij des Konings van Engeland van
haver voorziet.
AVENTURE, Fr., avontuur, zeldzaam
voorval, zonderlinge gebellrtenis.
Aventureren, wagen, zich in gevaar
begeven. Aventurier, een ge·
luksridder, waaghals, iemand die
zeldzame ontmoetingen gehad
heeft. Aventurieu:c, avontuurlijk,
wonderlijk, zeldzaam, vreemd.
AVENTURIN, goudglassteen, gouden
re~enboogsteen, goudglanssteen.
Aventurin schilderwerk, als de kleur.
ren daarmede vermengd zijn.
AVENUE, Fr., toegang, ruime
plaats.
AVERIA, eene belasting, welke in
Spanje de koopvaardijschepen, die
uit Amerika komen of derwaarts
vertrekken, voor het vrijgeleide beo
talen moeten.
AVERNE, Averno, Avernus, een in de
fabel kunde beroemd meer, in het
koningrijk Napels bij Pazzoli, het.
welk voor den ingang der hel of
benedenwereld gehouden werd.
AVERRUNCUS, een God der Grieken
en Romeinen, die het kwaad af.
wendde.
AVERS, Fr., de beeld. of voorzijde
op munten en medailjes.
AVERSIE, afkeer, afschuw, walging.
AVERTEREN, zie adverteren.
AVEU, Fr., bekentenis, toestemming.
AVIS, eene geestelijke ridderorde, in
Portugal, welke van de stad A vis,
die door deze orde bezeten wordt,
haren naam draagt, en in 1147
door ALPHONSUS I. werd ingesteld.
Avis, aviso, zie advies, advizo.
AVISATLE, een onderrigt over het ge.
wigt van den eed en de strafbaar.
heid van den meineed, dat een reg·
ter aan iemand, die zweren moet,
geeft.
A VISTA, !tal., (kooph.) na zigt, op
vertooning, van een en wissel of
eene aanwijzing, Zie zigt.
AVl'rAILLEMENT, Fr., en avitaillel'ing,
verzorging van levensmiddelen,
proviandering. Avitaillel'en, van
levensmiddelen voorzien, spij zigen.
A VOCATORIëN, terugroepingsbrieven,
of bevelen om de dienst te verla.
ten. Avoceren, terugroepen, af.
vorderen, afhouden; berigten.
AvouÉ, Fr., een beschermer, een
openbare, (of erkende) zaakverzor.
ger; ook een plaatsvervanger of in
de plaats gestelde, dat is, een sol.
daat, die in eens anderen plaats
ingeschoven wordt; desgelijks het
auoué, de goedkeuring, aanneming.
Avoueren, erkennen, belijden.
AWANI-AOTON, een feest, hetwelk in
Indië in de maand Achavi, die met
onze maand Augustus overeenstemt,
jaarlijks gevierd wordt.
AXINIT, eene bruine doorschijnende
steensoort.
AXIN. 72 AZOO.
AXINOMANTIE, bij de Ouden, eene
waarzeggerij, door middel van
eenen agaat, welke op eene gloeijende
bijl ofaxt gelegd werd.
AXIOCERSA, heette PROSERPINA in de
geheime taal der Cabiren, gelijk
PLUTO door hen AXIOCERSES genoemd
werd.
AXIOMA, Gr., eene klaarblijkelijke
waarheid, eene erkende, aanschouwelijke
grondstelling, die zoo duidelijk
is, dat dezelve geen bewijs
behoeft, b. v.: iets kan niet te gelijk
zijn en niet zijn; een gedeelte
is kleiner dan het geheel, enz.
Axiomatisch, erkend, aanschouwelijk,
klaarblijkelijk; zeker, bewezen.
AXOND, de tweede geestelijke regter
in Perzië, tot wiens regtsgebied de
huwelijken, besnijdingen, enz. behooren.
AXUM ofAxuME, verwoeste stad in
Abyssinië.
AYGNAU, Kaagorre, bij de oorspronkelijke
bewoners van Brazilië, een
booze geest, dien zij voor den bewerker
van ziekten en andere kwalen
des levens houden.
AZAPPES, bij de Turken, de soldaten,
die uit de Christenen genomen,
en gewoonlijk aan de spits
des legers gesteld worden.
AZIë, een der vijf werelddeelen, in
de gewone opnoeming het tweede.
AZIMUTH, (sterrek.) de toppuntshoek,
maat van den hoek, welken
de Azimuthscirkel een er ster met
den middagcirkel maakt. Azimuthaal,
toppuntshoekig, b. v. azimuthaalkompas,
werktuig tot het
meten van den azimuth.
AZIODYNAMIA, gebrek aan levenswerkzaamheid.
AZOGESCHIP, wordt in Spanje, een
schip genoemd, waarmede het
kwikzilver naar Amerika gezonden
wordt.
AZONEN, Goden, die niet in eene enkele
zone of luchtstreek, maar in
verscheidene vereerd werden.
AZOOGENIA, het voortbrengen van
het levende en niet levende uit het
levenlooze.
AZOTE. de mercurius der goudmakers;
desgelijks de stiklucht of
stikstofiucht, in de scheikunde.
AZOTH, .dzoch, Azock, bij de Alchymisten
de steen der wijzen; ook
eenige bestanddeelen, waaruit hij
zoude bestaan.
AZRAëL, de doods engel bij de Mahomedanen.
AZUAGERS, een nomadisch volk, op
de Babarijsche kust, van Arabische
afkomst, hun ligchaam met
een kruis teekenende, en zich beroemende
van Christenen af te
stammen.
AZUUR, hoogblaauw, hemelsblaauw,
het blaauw des hemels; desgelijks
kobalt, een halfmetaal, waaruit
schoone blaauwe verw getrokken
wordt; ook lazuur, zie dat woord.
AZYMI'f IJ EN, worden de RoomschKatholijken
genoemd; omdat zij
azyme, dat is, ongezuurd brood,
bij de mis gebruiken.
B.
B, de halve toon in de muzijk, tusschen
a en h .. desgelijks als sleutel
van be-mol.
B. beteekent, als getal, in oude Romeinsche
opschriften, 300.
B. toont op Nederlandsche munten,
dat zij te Brussel geslagen zijn.
B, beatus, beata, de zalige.
B.B. toont op de Fransche muntenaan
dat zij te Straatsburg geslagen zijn.
B. c. als opschrift, in de muzijk,
bassa continuo, doorgaande bas;
ook balneum cineris, aschbad.
B. c. D., bono cum Deo, met den
goeden God, of met Gods genade.
Bco, Banco. Zie op dit woord.
BIBL. - Biblia en bibliorum; ook
biblioth, bibliotheek. Zie Biblia.
B. L.! benevoie lector, toegenegen of
welwillende lezer!
B. M. 73 BABI.
B. M., beatae memoriae, zaliger gedachtenis;
balneum maris, zeebad;
ook bij de apothekers bene misceatur,
wel onder elkander gemengd.
B. v., beata virgo of beatae virginis,
de, of, der heilige maagd (Maria);
ook bij voorbeeld.
B. TR. beteekent bij de apothekers
bene tritum, wel gewreven.
BAAI, bogt, een kleine zeeboezem.
BAAL, god, afgod, heer. Baalbarith,
heer des verbonds, beschermgod
der verbonden. Baalgod: god des
toevals. Baal-phegor, Priapus,
Baalpeor, afgod der Moabiten.
Baalspriester, slecht, onwaardig,
liederlijk geestelijke.
BAANITEN, aanhangers een er sekte
uit de ge eeuw, die de leer der Manicheërs
aankleefden en naar hunnen
stichter BAANES genoemd werden.
BAAR, in de taal der zeelieden, een
nog niet ervaren matroos.
BAARAS, eene plant uit het dal Macheron,
in Judea, welke dellgenen
doodt, die dezelve onvoorzigtig
aantast.
BAARD MUNTEN , op welke vorsten met
eenen baard afgebeeld zijn.
BAARREGT, regt om een en vermoorde
geregtelijk op te nemen en ",eg
te brengen; ook, in de middeleeuwen,
de gewoonte, om iemand,
die als moordenaar aangeklaagd,
doch niet overtuigd was, bij de
lijkbaar van den vermoorde te
brengen. Begon hierbij de wonde
te bloeden, dan werd de aangeklaagde
voor schuldig, doch in het
tegenovergestelde geval, voor onschuldig
verklaard.
BAARTS, een ligt gebouwd, met riemen
voorzien, Hollandsch oorlogsvaartuig,
in oude tijden.
BABELMANNEN, onruststichters, oproermakers.
BABELSCHE TOREN, eene zilveren medailje,
welke op de verovering van
Rijssel, door Prins EUGENIUS, in
1708 geslagen werd.
BABICHE, klein, ruigharig 8c1100thondje.
BABILLEREN, babilIer, Fr., babbelen,
praten, kakelen, snappen.
Babillard, babbelaar, prater, kakelaar.
BABINEN, Russische bruine kattenvellen,
welke tot pelterij dienen.
BABINISCHE REPUBLIEK, narrengezelschap
(in Polen).
BABIOLEN, kinderspeelgoed, beuzelingen,
nesterijen.
BABou, bambau, boeboe, bitebaauw,
schrikbeeld voor kleine kinderen ..
BABOUCHES, soort van muilen met
achterstukken.
BABYS, een broeder van MARSYAS,
die zeer slecht de fluit speelde,
maar evenwel geloofde met APOLLO
een' kampstrijd te kunnen wagen.
BAccALAuREAAT, de waardigheid,
het ambt van eenen baccalaureus
(eigenlijk gelauwerden), hij, die
den eersten trap der doctorale
waardigheid bekomen heeft.
BACHANAAL, feest ter eere van BACCHUS;
drinkfeest, drink-, zuippartij.
Bacchanaliseren, zulk een
feest vieren, zuipen, razen en tieren.
Bacchant, BAccHus-vereerder,
wijnzuiper, dronken dolleman. Bacchantinnen,
Thracische wijven,
welke BACCHUS op zijne togten vergezelden.
Bacchantisch, dronken,
razend, door den wijn.
BACCHEPAEON, bijnaam van BACCHUS,
onder welken hij door de Grieken
vereerd en als een man afgebeeld
werd.
BACCHIA, puisten in het aangezigt.
BACCHUS, (fabelk.) de god des wijns.
BACHA-THANA, soort van kostbaren
tabak in Turkije.
BACHA CAPA OGLANI, een gesnedene
in het serail van den Grooten
Heer.
BACHIONITEN, zekere oude, wonderlijke
wijsgeeren, die zulk eene verachting
van de tijdelijke goederen
betoonden, dat zij niets meer dan
eene drinknap wilden bezitten.
BACR. 74 BAEM.
BACHlUS, (dichtk.) voet van één kor- BAEMEN, volgens PTOLOMEU8, oorte
en twee lange lettergrepen, als spronkelijke bewoners van 008-
bediening. tenrijk.
BACHMAT, Podolische paarden, die BAEOTES, onder dezen naam werd VEzulke
harde hoeven hebben, dat zij I NUS door de Sirakuzers vereerd.
niet noodig hebben beslagen te BAERBITON, .een muzijkinstrument
worden. der Ouden, hetwelk, uit hoofde
BACILLEN, in de apotheken, al die
toebereidingen, welke rond en langwerpig
zijn. - Neperiaansche bacillen,
neperiaansche staafjes (in de
rekenk.), van koper, hout of andere
stof, om de bewerkingen van
mnltipliceren en divideren te verkorten.
- Bacilli sexagenales, dergelijke
staafjes, door welker gebruik
de multiplicatie en divisie der zestigdeelige
breuken gemakkelijk gemaakt
worden.
BACKONERS, eene soort van in het
Backonijnerwond goed gemeste
Hongaarsche varkens.
BACOTI, eene der voornaamste onder
de tooveressen der Tanquinezen,
welke voorwendt, door trommelslag,
de zielen van afgestorvene
kinderen op te roepen, en den ouderen
berigt geeft van hunnen toestand.
BACTES, een bijnaam, dien BACCHUS
van het geschreeuw bekwam, hetwelk
zijne vereerders plagten te
maken.
BACTRIASMUS, een dans der Ouden,
met wellustige bewegingen.
BACULOMETRIE, staak meting, wetenschap,
om door middel van staken
of stokken, hoogten en afstanden
te meten.
BADAI, Heidensche volken in de Tartaarsche
woestijn, die gezegd worden,
de zon en een stuk rood laken
aan te bidden.
BADELLA, zie Bdella.
BADINAGE, Fr., kortswijl, vrolijke
scherts.
BADINA, dun rottingje van bamboesriet,
tot vermaak bij het wandelen.
Badineren, schertsen, kortswijlen.
Badinerie, kortswijl, moedwillige
scherts.
van zijne menigte snaren, ook
polychordon heet, en door de dichters
dikwijls met de luit en citer
verwisseld wordt.
BAETYLEN, steen en of stammen, welke
ter eere van verscheidene Goden,
aan de wegen opgerigt werden.
BAFFETAs, baftas, eene soort van Indiaansch,
gemeenlijk wit, katoen.
BAG, Eng., zak, beurs. Gewigt van
300 à 400 pond, in Engeland.
BAGAGE, bagaadje, zaken die men
op reis of in den oorlog medeneemt.
BAGATELLEN, kleinigheden, beuzelingen.
BAGAPTINO (Bessino Picollo), eene
geringe koperen munt te Venetië,
11/ 2 saldo of 5 denari (omtrent
een' cent) waardig.
BAGNETTEN , tulpen, die ligtelijk
ontaarden.
BAGNO, sJavengevangenis of kerker
bij de Turken.
BAGOS, bewoners der zeekusten van
Guinea.
BAGUETTE, eene gaard, rietje, spitsroede,
dun stokje, laadstok.
BAHUTE, de kap, die bij een masker,
tabaro, behoort.
BAIKALITH, een baikalsteen, (groene,
glanzige steen van het Baikalmeer
in Rusland).
BAlLO, de Venetiaansche resident in
Konstantinopel.
BAIN, eene Turksche gevangenis,
waarin de christenslaven opgesloten
worden.
BAIRAM, beiram, offelfeest bij de
Turken; is tweederlei : 1) het groote
van 3 dagen, terstond na de
vasten, in de maand Ramasan;
2) het kleine, van 2 dagen, eenige
maanden daarna.
BAlSEMENT, voetkussen vandenPaus.
BAIV. 75 BALA.
BAIVA, wordt door de Laplanders
als de God van licht en warmte
vereerd.
BAJADEREN, baijaderen. Zie baijarden.
BAJAzzo, Ital., payasse, Fr, hansworst,
potsenmaker.
BAJocco, !tal., Pauselijke koperen
munt, waarvun er 10 een paolo
uitmaken.
BAJOIRE, munten en medailjes, op
welke twee protielkoppen naast elkander
staan, zoodat de eene
slechts een weinig voor de andere
uitkomt.
BAJONNET, geweerdolk ; bajonnetteren,
geweren met eene bajonnet
voorzien; van Bajonne, waar zij
uitgevonden zijn.
BAK, of voorkasteel (scheepst. ) de verhooging
en het voorste inwendige
deel op groote schepen, boven het
opperste dek, tot aan den fokkemast.
BAKBOORD, de linkerzijde van het
schip, de regterzijde heet stuurboord.
BAKGASTEN, bakvolk, worden aan
boord van groote schepen, die matrozen
genoemd, welke te zamen
(uit eenen bak) eten; ook die hunnen
post op den bak van het schip
hebben.
BAL, danspartij.
kerade dans;
pronkbal.
Bal masqué, masbal
paré, pracht-
BALAIS, Ballas, een bleek- of lichtroode
robijn.
BALALAIKA, een muzijkinstrument
der Russen, hetwelk eenige overeen
komst met den doedelzak heeft,
en bijna door alle Russen, die zelve
het vervaardigen, bespeeld
wordt.
BALANDINA, een kunstige steen van
hoogroode kleur, uit kwikzilver
en ijzer veryaardigd.
BALANITEN, versteende zeeëikels.
BALANITIS, bal-ontsteking, van balanus,
eikel, glans, bal. - Balannorrhoea,
baldruiper.
BALANS, balance, Fr., schaal, weegschaal,
evenaar of evenwigt; vergelijking
der ontvangsten en uitgaved,
in rekeningen. Balancier,
de evenwigtsbalk, pompbalk (in
stoom werktuigen). Balanceren, het
evenwigt houden; besluiteloos
zijn, weifelen.
BALASOR, eene Oostindische, uit
boomschors vervaardige stof.
BALLDUR, beteekenende de beste, van
schitterende gedaante, zijnde de
derde van de 13 Goden uit het Godengeslacht.
Asen. Zie dit woord.
BALCON , Fr', balkon, uitstek voor
een raam in de hoogte; ook eerste
galerij in de schouwburgen; desgelijks
eene bedekte gallerij aan
den achtersteven van groote schepen.
BALDACHIN, (van het Ital. baldachino,
Fr. balda'luin) draag- of troonhemel.
BALESTER, balister, eene soort van
handboog, die waarschijnlijk zijnen
naam van het krijgswerktuig,
balista, der Romeinen, bekomen
heeft. Hij is van ijzer, en dient
zoowel tot het schieten van steenen
als kogels.
BALITISTÈRE, stof van den steen der
wijzen, wanneer zij de roode kleur
heeft aangenomen.
BALKREGISTER, blaasbalkregister,
in de orgels het register, hetwelk
de blaasbalk opent of sluit.
BALLADE, dansgezang, -gedicht,
tegenwoordig met romance verwisseld.
BALLAST, onderlast in scheepsbodems,
alles wat schepen, die geene
volle lading hebben, aan zand,
steenen, enz. innemen, om in
evenwigt te blijven.
BALLEI, ridderdistrict, waarover een
opperste balli!, baljuw, (landvoogd,
drost, schout) genoemd was.
BALLENKRUIS, (wapenk.) een kruis,
aan welks einden zich ronde ballen
bevinden.
BALLET, tooneeldans.
BALL. 76 BANA.
BALLISTE, werpgevaarte der oud.
heid, om groote lasten te slinge.
ren; van het Lat. ballista. Ballistiek,
werpleer, werpkunde ; leer
van de baan, welke geworpene ligchamen
in de lucht beschrijven.
BALON, een lang, maar uit slechts
eenen boom vervaardigd schip, dat
in Siam gebruikt wordt, en op
elke zijde 150 roeijers heeft.
BALLON, Fr., lucht-, windbal.
BALSE, eene soort van groote vlot·
ten der Zuid-Amerikanen.
BALLOT, bal, baal (koopwaren).
Ballotage en ballottement, keus door
balletjes. Ballotte, stem· of kies.
balletje. Ballotteren, door stem- of
kies ballet jes beslissen.
BALTAGI, Turksche hofbediende.
BALTI8CRE ZEE, de Oostzee, tusschen
Duitschland, Denemarken
en Zweden.
BALNEUM LACONICUM, zweetbad.
Balneotechnie, kennis der baden.
BALORDO, argument in balordo, domme,
onnoozele sluitrede.
BALOTADE, zekere sprong van het
paard, met de vier poot en in de
hoogte, latende slechts van de ach·
terpooten de hoefijers zien.
BALOURD, botterik, domoor. Balour·
dice, domheid, botheid.
BALSA MICA, balsemmiddel. Balsamiek,
balsamique, Fr., balsem.
achtig. Balsameren, balsemen.
BAMBOCHE, soort van groote speelpoppen,
marionetten. Bambochades,
Fr., bambocciadon, Ita1., won·
derlijke schilderijen, uit gemeene
en onedele figuren bestaande. P.
VAN LAAR, een Nederlandsch schilder,
die zich door deze manier van
schilderen bijzonderlijk kenmerk.
te, gaf aanleiding tot deze bena·
ming, dewijl hij, uit hoofde zijner
ligchamelijke wanstaltigheid, door
de Italianen, bamboccio genoemd
werd.
BAN, heer, stadhouder, een der voor·
naamste rijksbeambten in Honga.
rije; ook uitsluiting van eenen
ketter, of grooten zondaar, uit de
Christelijke kerk.
BANAAT, kring, kreits, district In
Croatië.
BANANE, paradijs. of adamsvijg.
BANAUSIA, baatzuchtig gedrag.
BANCO, Ita1., bank. Banco· geld,
bankgeld.
BANDAGE, Fr., heelkundig verband,
breukband. Bandagist, breukband·
maker, breukmeester.
BANDA, Fr., rot, gezelschap (geringe)
tooneelspelers, of kunstenaars.
BANDELI~R, bandoulier, bandoulière,
Fr., in het algemeen, schouderriem,
draagband en hangriem ; in
het bijzonder, degenriem, sabelriem.
En bandoulière, van den
schouder hangend.
BANDELLIN, zoo worden de Moorsche
havens van Aracan in Indië ge.
noemd.
BANDELOTTEN, oorhangers.
BANDEROLE, Fr., scheepswimpel ;
ruitervaan, trompetkwast.
BANnIT, Fr., bandiet, een uitgebannene;
wijders een landlooper, en
eindelijk een sluipmoordenaar,
straatroover.
BANlANEN , zekere Indische heidenen,
die geen dier dooden, noch
zijn vleesch eten, dewijl zij aan
de zielsverhuizing gelooven. Banians,
Eng., Indische kooplieden.
BANNARITTM, bannum molendinum,
molendwang, als eene gemeente op
eenen zekeren molen moet laten
malen.
BANNERREER, baanderheer, een ridder
bij de oude Duitschers, die
tien weerbare mannen kon leveren,
en tegen den vijand aanvoeren,
waarvoor hij alsdan een banier of
pan ier ontving.
BANKET, banquet, Fr., prachtig gastmaal;
(krijgsk.) opgehoogde weg
achter eene borstwering; - su ikergebak.
Banketteren, Ita1., banchettare,
brassen, smullen.
BANKGELD, dat geld, hetwelk
tot eenen vastgestelden prijs
BANK. 77 BARA.
bij de bank aangenomen wordt.
BANKIER, banquier, Fr., wisselaar,
geldhandelaar, bankhouder in de
hazardspelen.
BANKIST, banquiste, Fr., kwakzalver.
BANKNOOT, schuldbrief der bank,
welke voor zekere daarin uitgedrukte
sommen geldt.
BANKROET, bankbreuk, onvermogen
om zijne schulden te betalen. Bankroetier,
hij, die zijne schulden
niet betalen kan.
BANNISSEMENT, verbanning, verwijzing
uit het land.
BANQUE, een schip, waarvan men
zich bij de robbenvangst te Terreneuve
of Newfoundland bedient.
BANUS, banni, dus worden de stadhouders
en gouverneurs in Hongarije,
Dalmatië en Slavonië genoemd.
BAOBAB, de apen-broodboom.
BAPHIA, verwhuizen der Romeinsclle
keizers, waarin purperrood geverwd
werd.
BAPPEMEJUS, baphemejus, een door
de tempelheeren vereerd beeld,
hetwelk aller Vader, die hemel en
aarde geschapen heeft, voorstellen
moest.
BAPTISTERIUM, bij de Romeinen een
groot waterbekken, waarin men
zwemmen konde; ook eene plaats
alwaar in de eerste kerk gedoopt
werd, gelijk thans nog te Florence
en Piza, waar het baptisterium
naast de Domkerk staat.
BAQUET, tobbetje; ook bij het magnetiseren,
een vat, waardoor de
magnetische vloeistof geleid wordt.
BAR, Eng., barreau, Fr., balie, traliehek,
leuning, waarmede de zitplaatsen
van de leden des Engelsehen
parlements ingesloten zijn.
Hiervan pleitzaal; stile de harreau,
balie-stijl.
BARANGEN of baranken, velletjes van
ongeborene lammeren. Van het
Poolsche barun, een lam. \
BARAQUE, barak, veldlegerhut.
BARATH, baraz, de oorkonde, welke
de Grieksche geestelijken in de
Turksche landen van den keizer
bekomen moeten, als zij hun ambt
gerust bezitten willen.
BARATHRUM, de gevangenis, waarin
te Athene en Rome diegenen kwamen,
welke op den dood zaten;
ook een hol met doodelijke lucht.
BARATTEREN, waren ruilen. Baratto,
Ita!., baratry, Eng., ruiling van
koopwaren, warenomzetting; ook
waar, op tijd gekocht, en dadelijk
onder den inkoopsprijs verkocht;
desgelijks onderkruiping
bij den zeehandel, door heimelijk
medenemen van verboden waren,
plaats hebbende.
BARBAAR, bij de Romeineneenvreemdeling
; vervolgens een woest
mensch, wreedaard. Barbaarseh,
onmellschelijk, wreed, onmatig.
Barbarismus, taalfout, strijdigheid
met de regels eener taal.
BARBACANE, een langwerpig schietgat
in de muren van oude kasteelen
en vestingen; ook een bruggen
schans en een gat, waardoor
het water af kan loopen.
BARBAKAN, ringmuur, in oude tijden,
hetzelfde met de hedendaagsche
berm en onderwal. (Faussebraie)
, dienende tot gracht.
BARBARA, celarent, darii, jerio, enz.
Met deze en dergelijke namen plagten
de oude scholastiken de onderscheidene
figuren der redeneerkunde
aan te duiden.
BARBARESQUE, in Barbarije te huis
behoorende. Barbarije eene groote
landstreek in Noord-Afrika.
BARBARICARII, goudstikkers, die
met gouddraad, figuren, of andere
sieraden, op kleederen, dekens of
tapijten stikken.
BARBARINEN, Mahomedaansche volkstam
in Nubië, die in scharen naar
KaÏro komen, om zich als knechts
aan te bieden. Zij zijn ten uiterste
dom, ruwen arm, maar getrouw.
BARBAROLEXIS, eene uit woorden van
vreemde talen zamengestelde taal.
BARB. 78 BARI.
BARBARPASCHA, de Turksche bediende,
die den Sultan scheert.
BARBE, baard, baardvisch; paard uit
Barbarije; halskraag aan vrouwenkapseIs.
BARBETs, naam der bewoners van
verscheidene Piemontesche dalen;
ook de langbaardige predikers der
Waldenzen.
BARBETTE, brits, slaapbank; à bar·.
bette vuren, over de bank vuren.
BARBIER, baardscheerder.
BARBONE, eene voormalige kleine
zilvermunt der republiek Lucca.
BARBONNAGE, knorrig, zuur uitzigt
van eenen ouden grommerd.
BARBOUILLAGE, kladwerk, knoeijerij,
(in het schrijven en schilderen);
barbouilleur, knoeijer, kladschilder.
Barbouilleren, kladschilderen,
opsmeren, opkletsen.
BARCAROLLEN, liederen of gezangen
der gondel voerders in Venetië.
BARCHENT, parenent, eene katoenen
stof, welke op de eene zijde ruw is.
BARCHET, een stuk doek, in Neurenberg
tegen 22, en in Vlm tegen
24 ellen gerekend.
BARDEN, heilige zangers der Batavieren,
Galliërs, Britten en Duitschers,
welke de daden der helden
bezongen, en de krijgsknechten
tot den strijd aanvuurden. Bardiet,
krijgsgezang der Barden, bardenlied.
BARET, muts; doctorale hoed; vierkante
muts der kardinaais en Nobili
te Venetië. Baret-kraam,
kraam, waarin hoofddeksels te koop
zijn; ook kraam met andere behoeften,
als: stokken, regenschermen,
tabakspijpen, enz.
BARICADE, eene walgracht.
BARIDON, muzijkinstrument met 23
snaren, bijna als een violoncel gemaakt.
(Italië.
BARIGEL, kapitein der wachtbende in
BARIGELLO, (!tal.) de kapitein der
Sbirren in Italië.
BARIL, vat, ton.
BA RILLE, Spaansche soda, Spaansch
loogzout.
BARILLO, (Ital.) eene Italiaansche
olie- en' wijnmaat of ton van onderscheidene
grootte.
BARIOLAGE, bontkleurig schilderwerk,
of ander bont kladwerk.
BARITONO, (muz.) de hooge bas.
BARK, barque, Fr., een klein vaartuig,
meest gebruikt wordende ter
vervoering van koopmansgoederen
en levensmiddelen.
BARKAS, de grootste boot, welke een
schip medevoert, en bijzonder
dient, om het anker uit te brengen
en te ligten.
BARKSEN, (zeew.) het geschut met
handspaken verschuiven.
BARMHARTIGE BROEDERS, monniken
met een graauw ordekleed, en zich
bijzonder tot oppassing van zieken
verbindende.
BARNABIETEN, soort van monniken,
koorheeren.
BARNABOTT, een spotnaam der arme
Venetiaansche edelen; dewijl eene
groote menigte van hen ellendige
hutten in het kerspel St. Barnabas
bewoont. (taal.
BAROGOUIN, koeterwaalsch brabbelBAROMACROMETRUM,
kinderwaag,die
tevens de lengte van het kind aanduidt.
BAROMETER, luchtweger, weerglas.
BAROMETROGRAPHE, een barometer,
die, door middel van een en werk.
tuigkundigen toestel, al de veranderingen
der lucht, gedurende een
jaar zelf op een stuk papier aanteek
ent, en door een uurwerk in
beweging gebragt wordt.
BARON, Fr., baron, vrijheer, baanderheer;
Barones, barones, vrijvrouw.
Baronet, in Engeland, een
adellijk persoon tusschen baron en
ridder. Baronie, vrijheerschap.
Baroniseren, in den vrijheerstand
verheffen.
BAROPHOMUS, bassist, die eene zware
stem heeft.
BAROQ.UE, scheefrond, (van paarlen);
zonderling, wonderlijk, grillig,
belagchelijk.
BARQ. 79 BASE.
BARQUEROLLE, een klein lustvaartuig;
eene kleine Italiaansche bark.
BARRAGE, bewaring der vaten door
dwarshouten tegen den bodem;
ook tolgeld, weggeld.
BARRE, Fr., afgezonderde plaats in
het midden der Fransche nationale
conventie, waar beschuldigers en
aangeklaagden gehoord werden.
BARRÊME, vergelijkingstafel.
BARRICADE, Fr., verschansing, af.
sluiting. Barricaderen, verschansen,
afsluiten. Barricadering, verschansing.
afsluiting.
BARRIÈRE, Fr., traliehek, slagboom,
grensweer, grensvesting. Barrière.
steden. grensvestingen. Barrièresystema.
verweerstelsel. Barrièretractaat,
grensverdrag.
BARTHOLOMEëRS, een genootschap
van wereldlijke geestelijken in Beijeren.
die zich met de opkweeking
en opvoeding van jonge lieden ophouden.
BARULITEN, Baraliten, aanhangers
eener sekte uit de 12" eeuw, naar
hunnen stichter BARULUS, zoo ge.
noemd, beweren de dat Christus
geen werkelijk vleesch en bloed
gehad had, en de zielen vroeger
dan de wereld geschapen werden,
en reeds toen gezondigd hadden.
BARU'l'SCHE, birutsche, barouche. eene
800rt van rijtuig met twee wielen.
BARYACOLA, barycola, hardhoorendheld,
doofheid. Barylalia, moeijelijke
spraak.
BARYPHONIE, zware spraak.
BARYT, zekere zware aarde.
BAs, basso, Ita1.. de laagste. diepste
of mansstem, grondstem in de muzijk;
desgelijks het speeltuig.
waarop men den bas speelt. Zie
Bassist.
BASALT, zijlsteen, ijzermarmer.
BA SAMENT, (bouw k. )voetstuk, grondstuk,
voor beelden of zuilen.
BASANIT, toeststeen.
BASCHI, bediende bij de Turken, die
over het een of ander het opzigt
heeft.
BASEREN. gronden. grondvesten,
bevestigen. Basering, vestiging,
stichting. Basis, grond, grond.
linie, grondslag, grondvlakte ,
voet, voetstuk.
BASILICA, zeker kruid; ook een lwninklijk
gebouw, groote kerk, zaal
met pijlers.
RASILIClE, (regtsgel. ) libri basilici,
verzameling van keizerlijke. koninklijke
wetten, verordeningen.
enz.
BASILICUM, koningskruid.
BASILISCUS, bazilisk, koningshagedis,
gedrocht, volgens de verdichtselen,
door eene schildpad uit een
hanenei uitgebroed, de gedaante
van een' haan hebbende, en met
zijne oogen kunnende dooden.
Van daar de figuurlijke uitdrukking,
basiliscus-oogen.
BASIOGLOSSUS, de tong.grondspier,
Basiopharyngeus, de tong-grondslokspier.
BAsIs, (bouwk.). Zie Baseren.
BASQUE, tour de basque, het onderuitschieten
der beenen, (schertsenderwijze).
BAS-RELIEF, Fr .• basso-relivo, lta1.,
bassetailles, halfverheven werk in
pleister of snijwerk. alsmede in de
schilderkunst. Zie relief.
BAssA, Turksch overheidspersoon.
BAssA- LEGA. (m'gento di). Ital.. is
op de Augsburgsche wissels de
munt van geringe gehalte, waartoe
meer dan een half mark koper gebruikt
is.
BASSANELLI, muzijk-instrumenten
uit de vorige eeuw, met de schalmeijen
veel overeen komst hebbende.
BASSARIDEN, naam der Bacchantinnen.
BASSE-LISSE. Fr .• soort van tapijten,
waarin landschappen enz.
levendig gewerkt zijn. Zij onderscheiden
zich van de haute. lisse
tapijten alleen daardoor, dat de
ketting bij deze loodregt op het
weefgetouw staat en verwerkt
wordt, maar bij de andere, gelijk,
BASS.
bij alle andere stoffen, horizontaal
ligt.
BASSESSE, (Fr.) laagheid, vernedering,
onbehoorlijk gedrag.
BASSE-TAILLE, (muz.) tenorstem;
ook tenorist; desgelijks tenor-viool
of tenorsfluit. In de bouwkunst,
eenigzins verheven, of halfverheven
werk; ook de wijs en kennis om
dusdanig werk te maken.
BASSETE, bassetspel, een op alle
plaatsen verboden kans. of hazardspel
met kaarten, hetwelk echter,
onder den naam barbakoIe, enz.,
nog altijd voortgespeeld wordt.
BASSET· FLUIT, de basfluit. Basset.
hoorn, bashoorn.
BASSIN, Fr., bekken, kom; eene
door de natuur gevormde haven.
BASSINADE, Fr., hekelrede.
BASSIST, een baszanger. Basso continuo,
bassus generalis, Lat., de
generale grond- ofhoofdbas. Basso
ripieno, Ital., de volle bas.
BASSON, de blaasbas, baspijp, zie
fagot.
BASTA! genoeg! halt! Het troefaas,
of klaveren aas, in het lomberspel,
enz.
BASTAGGI, bastakki, namen der plaatsen,
alwaar de schepen quarantaine
moeten houden.
BASTANT, Fr., deugdelijk, bekwaam.
BAS'l'ARDE, het groote zeil op de galeijen.
BASTARNEN, het oudste bekende
Duitsche volk, volgens STRABO en
anderen.
BASTAARD, basterd, onëcht kind;
ook gemengd geslacht van plant
en dier. 8astaardwissel, (kooph.)
een bloot leenbrief je.
BASTERNE, een draagzetel, waarin
de vrouwen in vorige tijden door
twee muildieren gedragen werden.
BASTInE, de oude naam der blok.
huizen; ook een land. of lusthuis.
BASTILLE, Fr., eene kleine stads·
vest (voor staatsgevangenis), een
dwanghof.
BASTION, bolwerk aan eene vesting.
80 BAST.
Bastioneren, bebolwerken.
BASTONNADE, Fr., het afrossen; stok.
slagen, op den bal van den voet,
bij de Turken. Bastonneren, met
eenen stok slaan of vechten, af.
rossen.
BATAILLE, Fr., batailje, de slag,
strijd, het gevecht. En ordre de
bataille, in slagorde. - Batailleren,
slaan, eenen slag leveren. Ba.
taillon, batailjon, zeker gedeelte
van een regement infanterie; ba.
taillon quarré, vierkant batailjon,
vierhoekige slagorde.
BATARDE, een Weener koets, of
wagen; ook (krijgsk.) een tien voet
lange achtponder; desgelijks het
grootste zeil op eene galei.
BATATE, zie patate.
BATATEN, naar aardappelen gelijken.
de wortelknollen, in Oost. en
Westindië.
BATHKOL, Hebr., dochter der stem;
openbaringsstem .
BATHSORDE, Engelsche ridderorde.
BATH MIS, bathmos, eene trapvormige
diepte.
BATHRUM, bathrium, eene bank in
de geneeskunde, waarop de lijders
tot herstelling van verwrikkingen,
been of armbreuken, vastgemaakt
worden.
BATIST, kamerdoek (fijnste linnen
van Kamerrijk).
BATLANIN, tien mannen, die bezol.
digd werden, om in de Synagoge
te gaan, opdat zij niet ledig zouden
staan.
BATOGGI, batokken, twee dunne stok.
ken, of latten, waarmede een mis.
dadiger, in Rusland, somwijlen,
tot aan den dood, geslagen wordt.
BATON, Fr., stok, rotting. Baton.
neren, de regels onderschrappen ;
ook slaan. Zie bastonneren.
BATRACHIET, vorsch. of pad des teen.
BATRACHO.MYOMACHIE, Gr., de kik.
vorschen en muizenkrijg, een ge.
dicht van HOMERUS.
BATRACHUS, kikvorseh, kikvorschen.
gezwel.
BATT. 81 BEAT.
BATTARIsMus,het stamelen, stotteren.
BATTEMENT, Fr., het zamenslaan der
handen en voeten (in het dansen).
BATTEREN, (schermk.) den degen,
of fleuret af. of wegslaan, uit de
hand slaan.
BATTERIE, batterij, eene kanonbed·
ding, een geschutmuur, het geschut
zelf; voorts een heiblok;
ook het pandeksel aan een geweerslot
; desgelijks eene rij flesschen
tot electrieke proeven.
BATTOIR, Fr., stamper; ook palet (in
het kaartspel).
BATTOLOGIE, Gr., nuttelooze herha.
ling in eene rede, ijdel gesnap.
BATTOUTE, battuta, !tal., de taktslag,
het voorslaan van de maat
(toonk.); de schel slag in de schermkunst.
BATUALIëN, de plaatsen, waarop bij
de Ouden de jonge kampvechters
geoefend werden.
BATZEN, Duitsche munt, waard in
Frankenland 8 penn., in Zwitserland
11 à 12 1/ 2 penn.
BAVARDAGE, Fr., gezwets, snorkerij.
BAVAROISE, Fr., siroop-thee, thee
met siroop de capillaire.
BAVOCRE en bavochure, Fr., onzuivere
afdruk van een blad, of eene
plaat, misdruk. Bavocheren, on·
zuiver, slecht afdrukken.
BAXEN, zie hoxen.
BAIJADAREN, zie Baijarden.
BAYARD, een gaper, dommerik.
BAYARDEN, jonge schoone danseressen
en tooneelspeelsters in Indië,
die bij de pagoden onderhouden
worden.
BA YONETTE, zie Bajonnet.
BAZAR, de markt, in Oostersche landen,
zijnde eene uit enkel kramen
bestaande straat.
BDALSIS, het melken, zuigen.
BDELLA, bloedzuiger.
BDELLUS, walgelijk, slecht riekend
ontuig. - Bdelymia, Bdelyria,
zeer walgelijke stank; alles, wat
ten uiterste terugstootend is.
BEATE, vrouwe Beate, eene schijnheilige.
BEATIFICATIE, de zaligspreking; het
opnemen door den Paus in het getal
der zaligen (minder dan canonisatie);
electrieke beatificatie, of
apotheose. zekere electrieke proef,
waarbij iemand een' krans om het
hoofd krijgt.
BEATISMUS, schijnheiligheid.
BEATILLEN, beatilles, allerlei lekker.
beetjes, die men in pastijen enz.
doet. (slacht.
BEAU· SEXE, Fr., het schoone ge.
BEAUTÉ, Fr., eene schoonheid, eene
uitstekend schoone vrouw.
BECASSE, houtsnip. Becassine, watersnip.
BECRER, eene Bazelsche graanmaat,
waarvan er 64 op een' rok gaan.
BECRES, bechots, kleine schepen,
waarvan men zich te Lyon op de
Saone bedient.
BECHICA, geneesmiddelen tegen het
hoesten.
BECS.DE.CORBIN, Fr., lijfgarde des
konings van Frankrijk, van twee
honderd edellieden.
BECZKA, eene Poolsche maat van 62
kan.
BEDA. de algemeene naam van de in
het Sanskritsch geschreven heilige
boeken der Indiërs. Zij bevatten
niet alleen de leerstellingen van
hunne godsdienst, maar ook aanwijzingen
voor de wetenschappen.
BEDANG, eene der beide uitleggingen
van de Beda, welkc door den filosoof
BEÜS MULI vervaardigd is, en
wier aankle\'ers onder de Indiërs
voor de oudste en regtzinnigste ge.
houden worden.
BEDDING, (krijgsk.) eene van aarde
opgeworpen batterij, voornamelijk
echter het van balken en planken
op dezelve gemaakte leger, om de
affuiten der kanonnen regt te plaat.
sen; ook de onderste grondlaag
eener rivier of sluis.
BEDEGAR, eene soort van wilde artisjok.
BEDELMONNIKEN, geestelijken bij de
Roomsch.Katholijken, die aan de
6
BEDL. 82 BEKR.
huizen liefdegiften inzamelen, dewijl
hunne kloosters geene vaste
inkomsten hebben.
BEDLAM, bedlom, gekken- of dolhuis,
in Engeland. Bedlamiet,
dolleman, gek.
BEDUINEN, rondzwervende Arabie.
ren, welke in de woestijn op de
Karavanen loeren, om die te plunderen.
BEEFSTEAKS, (Eng) dun gesneden
en snel gebraden stukken rundvleesch.
(perduivel.
BEëLZEBUB, Hebr., vliegenvorst, opBEER,
(krijgsk. en waterb.) eene
opwerping van hout of steen, in de
natte grachten eener vesting of
tegen den aandrang van zee- of
rivierwater, om het overstroomen
te beletten.
BEERENDAALDER, eene zilveren munt
van het kanton Bern en de stad
St. Gal!, ook Pataeon genaamd
en omtrent 33 stuivers waard.
BEERENORDE, eene ridderorde in
1215 door keizer FREDERIK 11.
voor de Zwitsersche edelen ingesteld,
maar met de onafhankelijkheid
van Zwitserland vervallen.
BEER-MOST, (van beer, bezie) de
most, die vóór het persen zelf afdruipt,
en waarvan de beerwijn
komt, die voor de beste gehouden
wordt.
BEG, een Turksche ambtenaar.
BEGHAlITEN, Begwarden, aanklevers
eener sekte uit de 12" en 13" eeuw,
die leerden, dat de mensch het zoo
ver brengen kan, om niet meer te
zondigen. Tot deze sekte behoorden
ook vrouwen, Beginen of Begijnen,
waarvan diegenen den naam
behouden hebben, die in kloosters
leven zonder de gelofte te doen.
BEGLERBEG, een Turksche landvoogd.
BEGMA, de uitwerpselen.
BEHEMoT, een reus dier, monster,
gedrogt, bijbelsche naam van het
grootste landdier, (waarschijnlijk
de elefant, of mammout.)
EEKALMEN, (scheepst.) met een schip
aan de loefzijde van een ander schip
zoo na voorbij zeilen, dat men den
wind van hetzelve opvangt.
BEKRIBBEN, eenen dijk of oever eener
rivier met eene krib (gevlochten
rijswerk) voorzien.
BELADDEREN , (krijgsk.) ladders aan
de muren hangen en vastmaken.
BELASTEN, (kooph.) bij het boekhouden
een' post op iemands debetof
schuldzijde brengen.
BELEMNITEN, versteeningen van onbekende
zeedieren; pijl-straalsteenen,
donderbeitels.
BEL-ESPRIT, Fr., een schoone geest,
vernuftig mensch.
BEL-ÉTAGE, Fr., de middelste verdieping
der huizen.
BELIAL. Hebr., deugniet, boos,
slecht mensch.
BELICHE, de duivel bij de bewoners
van Madagascal', aan wien zij van
hunne offers het beste stuk geven,
om hem daarmede tevreden te
stellen.
BELLEROPHON, een halfgod, die het
monster CHYMOERA overwon; maar
toen hij op het gevleugeld paard
Pegasus naar den hemel wilde vliegen,
viel hij er af in eene woestijn,
alwaar hij van honger sterven moest.
BELLES-LETTRES, de fraaije letteren,
schoone wetenschappen.
BELLETRIST, een vriend of kenner
der fraaije letteren. Belletristerij
(in verachtelijke beteekenis) de onredelijke
neiging tot de fraaije letteren,
met verwaarloozing van alle
andere zaken. Belletristica, kennis
en beoefening van fraaije letteren.
Bellet,·istisclz, wat tot de
kennis der fraaije letteren behoort.
BELLONA, de krijgs-oorlogsgodin.
BELLUGA, Russ., de hoop. Bellugasteen,
de hoopsteen.
BELONOÏDES, naaldvormig.
BELONs, in Spanje gebruikelijke
groote lampen, waarin van 8 tot
12 pitten branden.
BELTIREN, heidensche Nomaden, die
hunne gras weiden langs den AbaBELU.
83 BENE.
ban, naast de Sajaners en Biriussen,
hebben, en wel niet talrijk,
maar zeer gegoed zijn.
BELUTEN, een roofziek volk op de
grenzen van Perzië en Indië.
BELVEDÈRE, ltal., bellevue, Fr., een
schoon uitzigt, wachttoren.
BEMA, het koor, waarop in de Griek·
Bche kerken het altaar stond.
BE-MOL, de zachte toon, be-dur, de
harde toon. Bemolliseren, eene
muzijknoot met b mol beteekenen.
BENDA, bij de Negers een gewigt,
hetwelk 1334 Oud-Hollandsche
azen bevat.
BENDIS, bijnaam van DIANA bij de
Thraciërs en Atheners.
BENEDICTA VIRIDIS, (bij de scheikundigen
en goudmakers) het germen
aW'i, goudzaad.
BENEDICTIE, zegening, zegenwenseh.
Benedictio sacerdotalis, Lat" de
priesterlijke inzegening.
BENEDICTSPENNING, eene voormalige,
gewijde gouden of zilveren
munt in Beijeren, welke als amulet
tegen betoovering gedragen werd.
BENEDICTYNER, een monnik van de
orde van St. BENEDICTUS.
BENEDIJEN, zegenen, prijzen, zalig
spreken.
BENEFICI, noemen de sterrekijkers
de planeten VENUS en JUPITER; dewijl
zij, volgens hun voorgeven, den
menschen veel goeds aanbrengen.
BENEFICIA AT, beneficiarius, die weldaden
ontvangt. Beneficium, Lat.,
benefice, Fr., weldaad, begunstiging,
voorregt ; kerkelijk ambt en
inkomsten. Beneficiumjuris, Lat.,
de regtsweldaad, voorregt, b. v.
beneficium appellandi, regt tot beroeping
op een hooger geregtshof;
beneficium deliberandi, het regt van
beraad; beneficium cum of sine eura,
een kerkelijk ambt, met of zonder
werk. Beneficeren, weldoen, gunst
betoonen.
BENEFICE, voorstelling, (schouwb.)
de voorstelling van een stuk, ten
voordeele van eenen tooneelspeler
of eene tooneelspeelster.
BENEVOLE, gunstig, toegenegen,
benevole lector, goedgunstige lezer.
Benevolent, welwillend, genegen.
Benevolentia, Lat., benevolentie.
welwillendheid,genegenheid,gunst.
BENIGNITElT, benignitas, Lat., goedheid,
vriendelijkheid, goedgunstigheid.
BENTNAAM, de bijnaam, dien eertijds
te Rome het Nederlandsche
schildergenootschap (dat zij bent
noemden) aan elk van zijne leden
gaf. Van hier in het algemeen
de bijnaam, sobriquet.
BE-QUADRAAT, Be-quarré, Be.quadratu1"
O, Be-quadro, (muz.) de vierkante
B. Het herroepings- of wederherstellingsteeken;
het wordt
gebruikt, om den toon, die voor
de helft verlaagd of verhoogd is,
weder in zijne vorige plaats te
zetter!.
BERBER-BACHI, de opperste barbier
van den Turksehen Groot-Sultan.
BERBERIS, berberis, zuurdoorn.
BERCAN, eene stof van wol en geitenhaar.
BERCANE, een inham.
BERCEAU, Fr., een prieel, booglommer,
boomgewelf; ook de boog van
een gewelf in de gedaante van eenen
hal ven cirkel; ook eene wieg.
BERCHAS, of naauwkeuriger Bercltath
(zegen), twee brooden, waarover
de Israëliten, bij het breken, den
sabbath inwijden.
BERENNEN, (krijgsk.) eene vesting
derwijze insluiten, dat al hare toegangen
afgesneden worden.
BERGAMÉES, Bergamische (van de
stad Bergamo) muurtapijten of behangsels.
BERGBOOR, een metalen werktuig,
waarmede openingen in steen gemaakt
worden, om hetzelve met
kruid te vullen en alzoo de rotsen
te doen springen.
BERGÈRE, Fr., eene herderin; ook
een leuningstoel met een bankje,
om de voeten op te zetten.
6*
BERG.
BERGERIE, (Fr.) herderstuk, herderlijk
tafereel, wordt zoowel van
dansen en schilderijen, als in de
muzijk gebruikt.
BERGHOUTEN, (scheepst.) heeten de
zeer dikke balken, welke op verschillende
hoogte aan de beide buitenzijden
van een schip liggen, en,
uithoofde van hunne dikte, buiten
alle overige zijplallken uitsteken.
BERIL. ook berijl, doorschijnend,
bleekgroen edelgesteente; ook een
tooverspiegel. Zie aqua-marin.
BERINGEN. (waterbouwk.) om een
gat, hetwelk in eenen dijk gebroken
is, een en nieuwen herstellingsdijk,
tot zamenvoeging der beide
einden, leggen.
BERKOWITZ, een Russisch gewigt
van 400 Russische ponden.
BERLINE, een Berlijnsche wagen,
ligte koets voor vier personen.
BERLOQUEN, zie breloquen.
BERME, Fr .• walrand, walgang, een
smalle gang aan den voet van den
wal; desgelijks, in de waterbouwkunde,
eene streek lands, welke
voor of achter eenen waterdijk onaangeroerd
blijft, wanneer de aarde
tot afschutting van den dam
uitgestoken wordt.
BERNARDIJNERORDE, een tak van de
Benedictijnerorde, naar St. BERNARD
genoemd.
BERNOISES, Fr., soort van levendige
dans, waarin het walsen met een en
taktmatigen tred afwisselt.
BERRACOS, kleine kartouw.
BESASTENE, de met gewelven voorziene
voorraadhuizen in Turkije,
alwaar de kooplieden te zamen komen
om handel te drijven.
BESLIS, hardloopers in Turkije, zekere
bedienden van de Bassa's en
anderen, die snel kunnen loopen.
BESLYK, eene Turksche zilveren
munt. omtrent een stuiver waard.
BESOGNE. Fr., arbeid. werk. bezigheid.
Besogneren, arbeiden, werkzaam
zijn. (brek.
BESOIN, Fr., behoefte, nood, ge-
84 BESO.
BESORCH, eene kleine munt van tin,
die in Ormus gangbaar is.
BESSI, eene kleine Venetiaansche
munt, waarvan er 40 in eene lire
gaan.
BESTEK, het ontwerp en de begrooting
der kosten van eenig te vervaardigen
werk; ook de bepaling
en aan wij zing op de kaart, al waar
een stuurman berekent, zich met
zijn schip te bevinden.
BESTIALISCH. beestachtig, dierlijk.
Bestialiteit, dierlij kheid, beestachtigheid.
BÊTE, Fr., een dom dier, beest, domkop;
ook een strafzet in het kaartspel.
BETEL, eene Oostindische, tot het
pepergeslacht behoorende plant,
welke de bewoners derwarmeluchtstreken
als tabak kaauwen.
BETROKKENE, hij, op wien een wissel
getrokken is. en die, na zijne
aanneming, acceptant wordt.
BEUNHAAS, iemand, die, knecht zijn.
de, in stilte als baas werkt. In de
koopsteden draagt zulk een dezen
naam, die, zonder gezworen makelaar
te zijn, koop en sluit.
BEURRE.BLANC, Fr., de witte boterpeer.
Beurre-gris, de graauwe
boterpeer.
BEURS, bourse, Fr., eene in Turkije
gewone wijs van rekenen. Eene
beurs houdt over het algemeen 250
zechinen; ook in groote koopsteden
eene openbale plaats, alwaar
de kooplieden, om hunnen handel,
zamenkomen.
BEURSLEEN, leen, dat niet door ridderdiensten,
maar door de beurs,
dat is, door geld, verkregen wordt.
BEvuE, (Fr.) verziening, misslag uit
vergissing of onachtzaamheid, een
bok. domme streek.
BEWINDHEBBER, een eerste opzigter
of voorstander, inzonderheid der
gewezen Oost- en West· Indische
Compagnie.
BEY, stads bevelhebber in Turkije;
stedehouder of landvoogd in E.
gypte.
BEYL. 85 BIEN.
BEYLA of Bil, de 16" godin uit het
geslacht ASEN, dienares van FREYA.
BEZAANSMAST, de achterste kleine
mast op een schip.
BEZETTE, pezette, Spaansch blanketsellapje.
BEZOAR, Bezoarsteen, een grijs- of
blaauwachtig gladde bal, welke
zich in de maag van eenige dieren,
bijzonder van het geiten- en antilopen
geslacht, uit haren en draden
van planten vormt. Men verdeelt
ze in Oostersche, Westersche en
gemeene, waarvan de eerste voor
de beste gehouden wordt. Eertijds
schreef men aan deze zelfstandigheden
eene bijzondere geneeskracht
toe.
BlANCO, zie blanco.
BIBACEREN, in scherts, gaarne drinken;
van het Lat. bibax, een drinker.
BIBALlëN, drinkgelden, fooitjes.
BIBLIA, de bijbel. heilige schrift.
Biblist, bijbelvriend, bijbelkenner.
Bibliognosie, boekenkennis. Bibliographe,
een boekenbeschrijver,
boekenkenner. Bibliographie, de
boekbeschrijving, boekkennis. Bibliologie,
leer van het boek wezen;
ook verhandeling over de bijbels.
Bibliomanie, de boekenzucht. Bibliophilus,
een liefhebber van boeken,
boekenvriend. Bibliotheek,
boekverzameling, boekerij. Bibliothecarius,
boek bewaarder, opzigter
eener boekerij.
BIBLIOLI TH I, versteende boomschorsen.
BICEPHALIUM, een groot potvormig
gezwel aan het hoofd, waardoor
dit het aanzien van een dubbelhoofd
heeft.
BICÊTRE, eene staatsgevangenis, nabij
Parijs; tevens een dol- en
tuchthuis.
BICINIUM, Lat., (muz.) een tweestemmig
toonstuk.
BICOQUE, Fr., open stadje, onhoudbare
plaats.
BIEN PUBLIC, Fr., het algemeene
welzijn, gemeene best.
BIEN VENU, Fr., aangenaam, welkom;
ook welkomst, welkomstrnaaI.
BIFURCATIE, de vorkdeeling, tweetandige
verdeeling (der aderen).
BIGAMIE, Gr., dubbele echt, wanneer
de man twee vrouwen, of de vrouw
twee mannen heeft; tweewijverij.
BIGAR, bigarré, Fr., bont, veelkleurig,
gespikkeld. Bigarreau, gespikkelde
Spaansclle kers. Bigarreren,
bontkleurig, veelverwig maken.
BIGATUS (numus) , de Romeinsche benaming
van die zilveren munten,
welke op de voorzijde een gehelmd
hoofd met de Roma, op de keerzijde
eenen wagen met twee (Bigae)
paarden hebben.
BIGOT, bijgeloovig, schijnvroom,
femelend; ook een schijnvrome,
geveinsde, femelaar. Bigotte, bijgeloovige.
schijnheilige, femelaarster.
Bigotterie, bigottismus, bijgeloovigheid,
schijnheiligheid, femelarij,
schijnvroomheid.
BIL, zie Beyla.
BIJLANDER, eene soort van koopvaardijschip
met twee masten; ook
een klein platbodem vaartuig.
BIJLBRIEF, een wettig getuigschrift,
dat de bouwing van een schip goed
bevonden is. .
BIJLIGGEN, (scheepst.) het schip tegen
den wind houden, of draaijen,
zoo dat het langzamer gaat.
BIJOU, Fr., kostbaarheid, kleinood.
Bijouterie, kostbaarheid, versiersel,
galanteriewaar. Bijoutier, galanterieverkooper,
opschikverkooper.
BIJWERK, (schilderk.) zie episode.
BILAN, bilance, zie balans.
BILBOQUET, Fr., een balvanger, vangstokje;
ook een opstaander, of
eene figuur, die altijd, hoe of men
ze werpt, het hoofd bovenhoudt;
desgelijks een ligtzinnig mensch.
BILJOEN, billon, Fr., slechte munten;
ook zilver van gering gehalte,
tot versmelting geschikt.
BILL. 86 BIRI.
BILL, Eng., een aan het parlement
in Engeland voorgelegd ontwerp,
hetwelk, door de beide kamers
aangenomen en door den
koning bekrachtigd, tot eene parlementsacte,
of tot eene wet verklaard
wordt; ook wisselbrief; insgelijks
sommige wettige geschrif.
ten.
BILLARD, Fr., biljart, trok- of baltafel;
het balt afeIs pel. Billarderen,
tweemaal zijn' biljartbal aanraken;
ook dien van zijnen medespeler,
bij het stooten, aanroeren. Bille,
Fr., de bal op het biljart, troktafelbal.
BILLET, Fr., biljet, een kort briefje,
uitnoodigingsbriefje. Billet
d' amour, of billet douJ', een minnebriefje.
Bil/eteur, Fr., een uitgever
van briefjes, bijzonder voor
de inkwartiering. Billeteren, met
briefjes voorzien, bijzonder ter inkwartiering.
BILLION. Fr., billioen, duizendmaal
duizend millioenen.
BIMATER, eene der meest gewone
hijnamen van BACCHUS, welke een',
die twee moeders heeft, beteekent.
BINOCULAIR' TELESCOOP, een dubbele
verrekijker, verrekijker met dubbele
buizen (voor beide oogen),
ook binoculum genoemd.
BINOME, binomium, eene tweeledige
grootheid of getal; binomium van
NEWTON in de Algehra.
BIODESMUS, de levensband, van bios
(Gr.) het leven. Biodynamie, Biodynamiek,
de leer van de algemeene
levenswerkzaamheid. - BioZychnion,
levenslicht, levensvlam.
Biothanatus, een geweldige dood.
BIOGRAPHE, Gr., levensbeschrijver.
I!iographie, levensbeschrijving.
Biographisch, dat tot eene levens.
beschrijving behoort.
BIOLOGIE, Gr., levensleer, levens.
kennis.
BIQUADRAAT, net dubbel vierkant;
de vierde magt van een getal (X 4).
BIQUETTEREN, Fr., met den unster
wegen; ook slechte kleine munt
onder de goede mengen.
BIRIBI, een kansspel, waarbij hij,
die de bank houdt op 70, ten minste
ti voordeel heeft.
BIS, Lat., (muz.) tweemaal, nog eens.
BISANTER, Byzantijner, eene in de
13" eeuwen later gangbare gouden
munt, die het eerst in Bisantium
of Besançon in Bourgondië
geslagen werd.
RrscEsTIE, Beczcestie, heet in Rusland
de geldstraf, die iemand betalen
moet, als hij een voornaam
perwon beleedigt of beschimpt,
wordende de beleediger de lijfeigene
des beleedigden, wanneer de
eerste de som niet betalen kan.
BISCITAN, eene overdekte marktplaats
in Konstantinopel. welker
winkels alles wat een ruiter tot zijne
eigene uitrusting en die van zijn
paard noodig heeft, van de duurste
en kostbaarste stoffen opleveren.
BISCOTIN, eene soort van klein rond
suikerbrood; suikerplaatje.
BISCUIT, Fr., beschuit, tweebak ;
ook de deeg, waarvan porselein en
ander aardewerk gemaakt wordt,
wanneer het in den oven gebakken,
maar nog niet verglaasd is.
BISECTIE. de deeling van eene grootheid
in twee gelijke deelen, b. v.
6 in 3 en 3.
BISETTE, Fr., geringe kant van garen.
BISON, de bultös, gebulte buffel.
BIST!, eene kleine Perzische munt.
BIS1'OURl, Fr., een insnijdingsmes
der heelmeesters.
BISZMER POND, een gewigt in Denemarken
van 12 pond. Drie daarvan
doen eene waag.
BIST!, 12ene Perzische langronde
munt, omstreeks een' halven stuiver
van ons geld waardig.
BITUMEN, bitume, Fr., jodenlijm, zekere
lijmachtige hars. Bitumineux,
harsig, harsachtig, jodenlijmachtig.
BIvouAc, bij wacht, nachtveldwacht,
(der soldaten) onder den hlooten
hemel. Bivouaqueren, in de open
lucht wacht houden.
BIZA. 87 BLAS.
BIZA, eene zilveren munt in Peru ter
waarde van omstreeks een' rijksdaalder.
BIZARRE, Fr., zeldzaam, wonderlijk,
eigenzinnig. Bizarrerie, zonderlingheid,
wonderlijkheid.
BrzARRIA, (Muz.) wanneer de kunstenaar
van de eene toon wijs en
melodie op de andere overspringt.
BrzEBANI, Bizehami, veertig doofstommen
aan hèt hof des Turkschen
keizers, die zich alleen door
gebaren doen verstaan.
BLACK-MAIL, eene belasting, welke,
in Engelands noordelijke provincien,
voor de bescherming tegen de
roovers opgebragt werd.
BLADGOUD, la feuille d'OI', Fr., aan
dunne bladen geslagen goud.
BLADZILVER, feuille d'argent. Fr.,
aan dunne bladen geslagen zilver.
BLAESITAS, het lispelen.
BLAESUS, opwaarts gebogen, verborgen,
(van de tong) belemmerd,
lispelend, sissend.
BLAFFER, blafferd, zeker register,
waarin eff<:)cten enz. opgeteekend
worden. Eertijds droeg een klein
stuk zilvergeld dezen naam; ook
beteekent het eene Keulsche munt
ter waarde van 1 gulden.
BLAMABEL, bldmable, Fr., lakenswaardig.
Blame, laster, kwade
naam. Blameren, beschimpen, in
een en kwaden naam brengen.
BLAMuzER, M unstersche rekenmunt,
ter waarde van 3 gulden.
BLANCHE, zoo wordt de weduwe des
konings van Frankrijk genoemd,
dewijl zij zich, zoodra haar gemaal
gestorven is, in het wit kleedt.
BLANC-MANGER, Fr., wit eten, witte
gelei (van room, suiker, hertshoorn.
enz.).
BLANCO, in blanco, in blanco laten,
wit, of oningevuld laten.
BLANQUET, carta blanca, carte blanche,
Fr., een wit (maar onderteekend)
volrnagtsblad, of volmagtspapier.
BLASON, Fr., blazoen, wapenschild,
wapenkunde. Blasonneren, wapenkunstig
~childeren. Blasonnist, een
wapenkundige, wapenkunstenaar.
BLASPHEMIE, Gods- of majesteitslastering;
lasterrede. Blasphemeren.
godslasteringen uitbraken; beschimpen,
lasteren, in eenen kwaden
naam brengen. Blasphemisck,
blasphematorisch, godslasterlijk.
BLASTRISMUS, het woelen, de zeer
groote onrustigheid van zware zieken.
BLECHROPYRA, eene ligte koorts.
BLEMMIJEN, soort van menschen,
die hun hoofd in de borst dragen;
misgeboorten.
BLENNA, het slijm. Blennemesis,
slijmbraking; blennochesia, slijmige
stoelgang; blennodes, blennodeus,
blennodius, slijmaardig; blennopsysis,
slijmuitwerping; blennorraltghia,
blennorrhoea, slijmvloed ;
blennotkorax, ophooping van slijm
in de longen en brochnien, de slijmborst
; blennuria, waterlozing met
slijm.
BLEPHARIS, blepharon, ooglid; blepharelosis,
omkeering van een ooglid;
blepltaritis, ooglidontsteking ;
blepharoblernorrhoea, slijmvloeijing
der oogleden, oogliddruiping; ble.
pharoncus, blepharophyma, ooglidgezwel;
. blepharoplegia, ooglidverlamming
; blepharoptosis, neerzakking
der bovenste oogleden; bie.
pharopyorrhoea, ettervloeijing der
oogleden, bijzonder bij pasgeborenen;
blepharospasmus, kramp der
oogleden; blepharoxystum, ooglidszeer.
BLESSEREN, wonden, kwetsen. Blessuur,
wonde, kwetsuur.
BLEU-MOURANT, Fr., ligtblaauw,
bleekblaauw.
BLIK GOUD, zilverrijk goud, bijzonder
hetgene uitgesmolten wordt en
waarvan het mark 9 tot 12 karaat
bevat.
BLIKVUUR, (scheepst.) zeker teeken
of leus op zee, wanneer men los
busluuidophet dek in brand steekt;
BLIK. 88 Boee.
ook, wanneer men slechts het
zundkruid laat afbranden.
BLIKZILVER, het in den smeltoven
yan lood gezuiverde zilver.
BLIJDEN, belegeringswerktuigen in
de middeleeuwen, met de balisten
der oude Romeinen overeenkomende;
ook wallen, bolwerken, krijgstorens
en dergelijk krijgstuig.
BLINDEN, heeten op een groot schip
de twee zeilen aan de boegspriet,
het eene het boven- en het andere
het beneden blind genoemd.
BLINDE KLIPPEN, rotsen of klippen,
even onder water en alzoo niet
zigtbaar.
BLINDE MUREN, die muren, welke
geene openingen voor vensters of
poorten hebben.
BLITus, Bliteus, een eenvoudig
mensch, een sul.
BLITYRI, de onverstaanbare, niets
beduidende taal van zekere geneesheeren
en halfgeleerden, onzin.
BLOEDBAN, hloedgerigt, gerigt over
leven en dood.
BLOED-DOOP,zoo veel als marteldood.
BLOED-LAMP, eene tooverlamp der
Adepten, welke, naar hun voorgeven,
uit het bloed van dengenen,
die er gehruik van wil maken.
verva'lrdigd wordt.
BLOEDWEGE R. eene kleine kunstschaal,
waarmede het bloed hij het
aderlaten in water gewogen kan
worden.
BLO EMIST, bloemenkweeker.
BLOKKADE, bloquade, blocus, Fr.,
blokkering, omsingeling, insluiting
van eene vesting. Blokkeren,
bloqueren, omsingelen, insluiten
(eene stad enz.).
BLOND, ligtharig, ligtkleurig. Blonde,
zijden kant. Blondin, ligtharige
jongeling. Blondine, ligtharig
meisje.
BLUSSE, wordt aan de Oostzee een
lichttoren of baak genoemd.
BLUZGER, eene zeer oude zilveren
munt in Graauwbunderland.
BOA, een lange damespels; ook de
konings- of reuzenslang.
BOCCA D'INFERNO, de mond der hel,
eene electrieke lucht verheveling,
die zich des nachts in de omstreken
van Bologne dikwijls vertoont,
in eene ronde gedaante over afgronden
zweef, waarin de reizigers,
die dit verschijnsel volgen,
menigmaal nederstorten.
BODEMERY, leening, die men op een
schip of zijne lading doet, op
voorwaarde van een en hoogen interest,
ingeval het de reis gelukkig
volbrengt; maar van het geheele
verlies der vordering, in het tegengestelde
geval. De schriftelijke
verzekeringen daaromtrent worden
bodemerijbrieven genoemd, en
bodemerist, hij, die op dusdanige
wijze voorschiet.
BOEGSEREN, een zeilend schip met
roeischepen voorttrekken, voortslepen.
BOEGSPRIET, een scheefliggend rond
hout, hetwelk over de boeg of het
voofste kromme gedeelte eens
schips uitsteekt.
BOEI, (scheepsw.) een blok, of eene
ton, die op het water drijft, en de
plaats aanwijst, waar het ankerligt.
BOEIJER, een in de Nederlanden gebruikelijk
snelzeilend vaartuig.
BOELIJN EN, eenvoudige touwen,
welke aan elke zijde van de ra-zeilen
vastgemaakt zijn, en dienen,
om de zeilen stijf bij den wind te
houden, opdat zij dien van ter zijde
des te beter zouden kunnen opvangen.
BOEuF à LA MODE, Fr., gesmoord
rundvleesch.
BOGOMILEN, ook Messalianen, Martionisten,
Enthusiasten genoemd,
waren in de 12· eeuw scheurmakers
in het Oosten, die de drieëenheid
loochenden, God eene menscheJijke
gedaante, en den boozen
engelen de schepping der wereld
toeschreven.
BOJ AAR, voornaam heer, raadsheer,
hofbediende en magnaat in Rusland.
BOHL. 89 BOM.
BOHLE, bole, in Sleeswijk eene land.
hoeve.
BOHEEMSCHE BROEDERS, aanhangers
eener sekte, die de leer van HUSZ
volgden, en zich uit Bohemen in
andere landen verspreidden. De·
wijl er zich ook velen van hen in
Moravië bevonden, worden zij ook
Moravische broeders genoemd.
BÖHM, eene Silesische munt, waar.
van er 30 eenen daalder doen.
BOlSSEAU, Fr., een schepel.
BOlS-TOUT, Fr., drinkglas zonder
voet, hetwelk men uitdrinken moet,
wanneer men het ingeschonken
aanneemt.
BOKAAL, een groote, hooge drink.
beker met een deksel; dekselbe·
ker, dekselglas.
BOKSDAALDER, eene zilveren munt
van hp,t kanton Schafhausen, ter
waarde van omtrent een' rijksdaal.
der.
BOLLANDISTEN, die Jezuiten te Ant.
werpen, die door Pater ROSWELD
ontworpen en door den Jezuit BOL·
LANDUS begonnen omslagtige werk,
over het leven en de daden der hei.
ligen, vervolgd hebben.
BOLoNEscHE FLESSCHEN, zekere
kleine dikke flesschen of kolven,
door Paus BALDUS uitgevonden, en
allereerst te Bologna op eene eige.
ne wijze vervaardigd; waardoor zij
de zonderlinge eigenschap bezit.
ten, dat zij van buiten een en ster.
ken slag verdragen kunnen, maar
van binnengemakkelijk beschadigd
worden.
BOLOGNIMI, eene Romeinsche munt,
waarvan er 80 eene scudi uitma.
ken.
BOLPoNzE, een Perzische drank,
uit water, wijn, citroensap, sui.
ker en kruiderijen bestaande.
BOLUS, eene delfstof, welke met ge·
Ie, roode en bruine verw, dikwijls
met zwarte dendriten voorzien, in
verscheidene oorden van Bohemen,
Silezië, enz. gevonden, en onder
anderen tot pijpenkoppen gebruikt
wordt.
BOM, een ijzeren, holle, met kruid
gevulde kogel, welke, nadat hij
uit den mortier geworpen is, van·
een berst.
BOMASCHKI. zoo heeten in Rusland
de kleine bank.assignatien, van een
tot tien roebels. Het woord bctee.
kent eigenlijk papiergeld.
BOMBARDE, (krijgsk.) steengeschut;
(toonk.) het sterkste bromwerk
in orgels. Bombardement, Fr., het
bommenwerpen, beschieten van
eene plaats. Bombarderen, met
bommen en gloeijende kogels wer·
pen, of beschieten. Bombardier,
een bommenwerper, kanonnier.
BOMBARJON-SIGGEAR, de schatmees.
ter des keizers van Marokko.
BOMBAST, opgeblazene en hoogdra.
vende stijl, gezwollenheid in het
spreken en schrijven.
BOMBAZYN, bombasin, Fr., voerstof,
die op beide zijden ruw is.
BOMBE à LA SARDANAPALE, eene
soort van kostbaar ge regt op de tafels
van aanzienlijken.
BOMBUS, (geneesk.) de oorsuizing.
BOMPERNIKKEL, pompernikkel, het
in Westphalen gewone brood, het.
welk zeer hard gebakken, en naar
andere landen, als eene lekkernij,
vervoerd wordt.,
BON, Fr., goed, wel; ook een schrif.
telijk bewijs, dat iets goed en gel.
dend is; aanwijzing op iets. Bon.
ne, onderwijzeres en opvoedster
van kinderen.
BONA, Lat., goederen, vermogen.
In bonis zijn, welgegoed zijn.
. Bonis cederen, uit zijn goed gaan,
hetzelve aan zijne schuldeischers
afstaan.
BONA FIDE, Lat., ter goeder trouw.
BONASIANEN, eene sekte uit de 14"
eeu w, leerende, dat Christus slechts
Gods aangenomen Zoon was.
BONAVOGLIA, ItaJ., een vrijwillige
galeiknecht, loonroeijer.
BONBON, Fr., suikergoed. Bonbon.
niaire, een suikergoeddoosje; ook
BONH. 90 BORB.
eene vrouwenmuts.
BONHEUR, Fr., geluk, welvaart; à
la bonne heure, ter goeder uur;
ook goed! in Gods naam!
BONHOMME, Fr., een goed, goedhartig
mensch. Bonlwmmie, Fr.,
goedhartigheid.
BON-JOUR! Fr., goeden dag, goe·
den morgen;
BON. MOT, Fr., schoon, vernuftig,
geestig gezegde.
BONNE, Fr., zie op bon.
BONNE GRlicE, Fr., goed aanzien.
BONNET, Fr., muts kap, (krijgsk.)
voorlaag bij verschansingen. Bonnetade,
het hoed afnemen; met
diepe buigingen.
BON SENS, Fr., natuurlijk, gezond
verstand.
BON TON, Fr., goede toon, gedrag,
spreek manier van welopgevoede
en beschaafde menschen.
BONus EVENTUS, een der twaalf Romeinsche
goden, die bescherrn~r8
van den lanàbouw en de landbou.
wers waren. Hij hield in de regterhand
eenen schotel en in de linkerhand
eene koornaar.
BON VIVANT, Fr., bonvivant, een
vrolijke, lustige broeder, vrolijke
bol.
BONZEN, benaming der Heidensche
priesters in Oost. Indië, China en
Japan.
Boo, kleine, in Oost-Indië gebrui.
l,elijke schepen.
BOOT, een klein open vaartuig dat
door riemen bestuurd wordt.
Bootsman, bootsmansmaat.
BOÖTES, ook Arktophylax genoemd
Een sterrebeeld in het noordelijk
halfrond achter den grooten beer.
De eerste ster van dit sterrebeeld
heet Arktur.
BOQUELLE, Bokel!, noemt het ge.
meene volk in Egypte de Holland.
sche leeuwendaalders.
BORAX, een graauw.geel of groenwit
gekleurd zout, hetwelk in Per.
zië, Thibet, China en Potosi in
Zuid-Amerika gevonden wordt.
BORBORISMUS, Borboryginus, het
geraas en rommelen der darmen,
uit slechte spijsvertering enz. ont·
staande. .
BORBORISTEN, eene sekte, welke de
leer der Gnostiken volgde, en aan
geen laatste oordeel geloofde.
BORBoRus, darm vuil.
BORDEEL, een hoerhuis.
BORDEREAU, Fr., een muntsoort·
briefje, waarop de sommen
eener rekening uitgedrukt zijn;
ook uittreksel uit een rekenings.
boek.
BORDINGS, zoo heeten, in de Oost.
zee, kleine platte vaartuigen, an·
ders ligters genoemd.
BORDURE, Fr., alle loof-, snij. en
pleisterwerk aan gebouwen en zui.
len, lijst eens spiegels, sieraad
eener dreef of allée.
BOREAAL, noordelijk, van boreas,
de noordewind.
BORNEREN, borner, Fr., begrenzen,
beperken; geborneerd, beperkt;
kortzigtig, onnoozeL
BORRELISTEN, sekte, wier naam ont·
leend is van ADAM BORREL, waar·
van de aanhangers geene sacra·
menten,geene openbare eeredienst,
en, met betrekking tot den bijbel,
geene menschelijke uitlegging dulden.
BORSTWERING, de verhooging op de
muren, wallen en batterijen, welke
tot de borst reikt.
BOSPHORUS, bosporus, engte, eene
zeeëngte bij Konstantinopel.
BOSQUET, Fr., een boschje, lust. of
kunstboschje.
BOSSE, Fr., eene buil, een bogchel;
vlak verheven beeldwerk, boet·
seerwerk, of bas-relieJ. Bosselage,
gedreven werk (op zilveren goud).
Bosseleren, boetseren in pleister of
kalk, gedreven werk maken. Bossen,
(sculpture de guelleux) , gedrog.
telijke gezigten, die tot sieraad bij
de waterwerken gebruikt worden.
BOSTANGIS, arbeiders in de tuinen
des Sultans. Bostangi.bassa, op.
pertoezigter over dè tuiniers, in
BOSZ. 91 Boue.
Turkije.
BOSZAN, Boza, een drank der Turken,
van in het water gekookte
hirren.
BOSTELLEN, zijn in Zweden zulke
goederen, die den soldaten of officieren
en beambten ter woning
aangewezen worden.
BOSTON of BOSTONSPEL, een kaartspel,
naar het whist gelijkende.
Het wordt door 4 personen gespeeld,
maar ook met 3 personen
(triboston ).
BOTANIE, (botanica) de plant of
kruidkunde, plantenleer. Botanist,
een planten- of gewassenkenner.
Botanisch, plantkundig, de
plantkunde betreffende. Botaniseren,
kruiden, planten zoeken. Botanographie,
de plantbeschrijving.
Botanologie, de plantkennis. Botanomantie,
de waarzegging uit de
planten.
BOTANY-BAAI, baai aan de Zuidoostkust
van Nieuw- Holland inAustralië,
door co OK in 1770 ontdekt.
BOTHRIOl'i, eigenlijk eene kleine
groef; van daar een hoorn-huidgezwel,
ook eene tandholte.
BOTRIJS, de druif. Botryïtes, druifvormig.
Botryum, druifoog.
BOTHRYT, Gr., de druivensteen.
BOTTA, eene Italiaansche wijnmaat.
BOTTELEN, aftappen in flesschen, van
bottle, Eng., eene flesch. Bottelier,
(scheepst.) schaftmeester.
BOTTELEREN, botteler, Fr., in bundels
binden.
BOUCANIERs,inwoners der Antillische
eilanden, menschenëters, ook zekere
in de geschiedenis bekende
zeeraovers (flibustiers), welke in
de 17e eeuw den Spanjaarden veel
nadeel toebragten.
BOUCRE, Fr., de mond. Pour la
bonne bouche, om het gehemelte te
streelen.
BOUCRE-TROU, op het Fransche tooneel
een plaats vuiler of zulk eene
rol, die slechts in episoden gespeeld
wordt, en door een slecht
tooneelspeler bezet kan worden.
BOUCANIER, een wilde in de WestIndië,
die zich met de jagt bezig
houdt.
BOUDOIR, Fr., eigenlijk een pruilhoek
; ook een klein kamertje, alwaar
men ongestoord nadenken of
zich vermaken wil.
BOUFFANTE, een pofkleed (der dames).
(lint.
BOUFFETTE, kleine kwast of strik van
BOUFFON, Fr., potsen- of grappenmaker,
hansworst, hofnar; ook
kluchtig, grappig. Bouffonneren,
potsen, kluchten of grappen maken.
Bouffonneries, potsen, kluchten,
grappen.
BOUGIE, Fr., eene waskaars, een waslicht;
ook (geneesk.) een wassen
katheter.
BOUILLE, Fr., teeken, door de Fransc
he tolbedienden op vreemde wollen
stoffen gedrukt.
BOUILLON, Fr., vleeschnat, krachtig
aftreksel van vleeseh; ook boordsel,
aan kleederen. Bouillons, zamengerolde
zilver- of gouddraden.
BOULEVARD, Fr., bolwerk, hooge
wal; ook een bekende aangename
wandelplaats in Parijs.
BOULEVERSEMENT, Fr., omstooting,
omverwerping. Bouleverseren, omverwerpen,
het onderste bovenkeeren.
(eter.
BOUPH AGUS, HERCULES, als ossenBOUPHTHALMIA,
Bouphthalmos, ossenoog.
BOUQUET, Fr., een bloemruiker.
BOUQUINEUR, Bouquinier, die gaar.
ne oude en onbruikbare boeken
koopt. Bouquinist, die met zulke
boeken handelt, of alleen slechte,
verouderde boeken verzamelt.
BOURDALOUE, Fr., hoedenlint met
eene gesp.
BOURDON, de diepste bassnaar ; ook
de bas in eenen doedelzak, en de
diepste baspijp in een en orgel.
BOURIGNONISTEN, noemde men in de
17e eeuw de vereerders van ANTOINETTE
DE BOURIGNON, en in het
BOUR. 92 BRAC.
algemeen alle vrienden van quietismus,
buitengewone openbaringen
en het duizendjarig rijk.
BOURRÉE, een oude Fransche boerendans.
BOUSSOLE, een werktuig, met een
kompas, waarvan men zich bij het
veldrneten bedient.
BOUTADE, Fr., snelle, wonderlijke
inval, vreemde kuur of gril, eigenzinnigheid;
phantasie, in de
muzijk.
BOUTE-SELLE, Fr., (krijgsk.) het teeken
om op te zitten, (door de ruitertrompet).
BOUTONOMANCIE, knoopwaarzeggerij
; wanneer men, bij een te nemen
besluit, door telling der knoopen
aan den rok, eerst het ja of
neen zoekt te bepalen.
BOUTS-RIMÉS, Fr., opgegevene eindrij
men; ook het gedicht, dat met
die eindrijmen vervaardigd is.
BOUWMATERIALEN, zie materialen.
BOVINATIE, osachtigheid, schoftach.
tigheid.
BOWL, drinking-vessel, Eng., een
drinkbeker, kop, kom (voor punch).
BOXEN, Eng., het vuistvechten.
Boxer, een vuistvechter.
BOYAU, eene gracht, die, met eene
borstwering voorzien, van de eene
loopgraaf tot de andere getrokken
wordt, om bedekt van de eene naar
de andere te kunnen komen; ook
de tak eener loopgraaf, een er sap·
pe of paralel.
BOZA, Tuksch bier.
BRABANDSCHE GOUDEN BULLE, gouden
privilegie, vrijheidsbrief, dien
keizer KAREL IV., te Keulen in
1349 aan hertog JAN lIl., voor
Braband en zijne andere landen
verleende.
BRABANDSCHE SCHOOL, zie Vlaamsche
school. (Italië.
BRACCI, eene lengte- of ellemaat in
BRACCIO, brazzo, eene wat grootere
viool dan de violine, welke bij de
snaarinstrumenten alt en tenor
maakt; ook eene Jtaliaansche eIle.
maat.
BRACELETTEN, Fr., armbanden.
BRACHITEN, waren in de 3e eeuw
eene sekte der Gnostieken.
BRACHMANEN, lndiaansche wijsgee.
ren, Gymnosophisten. genoemd,
welke de natuur bestudeerden, en
aan de zielsverhuizing geloofden.
BRACHYGRAPHIE, Gr., het snel schrijven,
schrijven met verkortingen.
Zie Stenographie, Tachygraphie.
BRACHYKATALEPTISCH, Gr., gebrekkig.
onvolkomen, van verzen, die
de behoorlijke voeten of lettergrepen
missen.
BRACHYLOGIE, Gr., de kunst van
kort te spreken. Brachyloog, die
zijn gevoelen beknopt uitdrukt.
BRACHYPOTA, brachypotus, die (wei.
nig en) met korte teugen drinkt,
zoo als menige teringachtige.
BRACHYPTERA, Gr., kortvliegers,
kortvleugelige insecten. Zie Makropherisch.
BRACHYSCII, kortschaduwigen, beo
woners der heete aardstreken, alwaar
de zon zoo loodregt schijnt.
dat zij de voorwerpen slechts korte
schaduw doet werpen.
BRACTEATEN, blik- of rolmunten,
oude Duitsche munten, op de eene
zijde hol en op de andere bol ge.
stempeld. (vertering.
BRADYPEPSIE, Gr., bezwaarlijke spijsBRADYSPERMATISMUS,
langzame en
moeijelijke zaadlozing.
BRADYSURIA, zwaarmoedig, lang.
zaam.
BRAGA, de zevende van het Scandinavisch
godengeslacht Asen, die
over de wijsheid, welsprekendheid,
dichtkunst en muzijk gesteld was.
Dezelve werd afgebeeld als een zeer
schoon manspersoon, met eene
harp, telyn, geheeten, gelijk APOLLO
bij de Grieken en Romeinen.
BRAMARBAS, grootspreker, opsnij.
der, praler. Bramarbaseren, pralen,
opsnijden, dreigen, zonder
moed te hebben.
BRAMINEN, Heidensche prieeters,
vereerders of aanbidders des Indischen
Gods Brama.
BRAM. 93 BREG.
BRAMSTENG, (zeev.) een kleine spits
toeloopende mast, welke boven op
den grooten en op den fokkemast
geplaatst wordt. Bramstengzeil.
BRANCHE, Fr., tak, zijlinie, familietak.
(pijp.
BRANCHOTOMIE, opening der luchtBRANCHUS,
opgeruimdheid, vrolijkheid.
BRANCOS, dus heet, in Hamburg en
elders, Portugesche poedersuiker.
BRANDER, een oud en slecht schip
met brandbare stoffen gevuld, om
de vijandelijke schepen in brand te
steken.
BRANDZILVER, fijn, in het vuur geheel
gezuiverd zilver.
BRANDING, het breken der golven
over ondiepten of aan het strand.
BRANDPIQUET, brandwacht, eene
afdeeling krijgsvolk, belast, om
bij brand de orde te handhaven;
ook een schip dat, op eenigen afstand
van de vloot, de wacht houdt.
BRASSEN, (scheepst.) de touwen aan
de einden der stengen, om die naar
den wind te draaijen. Brassen,
de zeilen, door middel der brassen
wenden; de zeilen brassen, optrekken.
BRATHITE, steen, welke een' tak van
den zwavelboom voorstelt.
BRATSCHE, viola de bmccio, eene
arm· of altviool. Bratschist, een
die dezelve speelt.
BRAVADE, grootspreking, trotsbie.
ding. Braveren, trotseren, beo
spotten.
BRAVO. Ital., braaf, treffelijk; wakker;
een bravo, een dappere; een
huurmoordenaar in Italië. Bra·
vissimo! zeer braaf, voortreffelijk.
Bravoure, dapperheid, onverschrokkenheid.
Bravour·aria ,
meesterlijk gezang.
BREDI.BREDA, een verward gesnap;
mengelmoes.
BREEDTE (AARDRIJKSKUNDIGE of GEOGRAPHISCHE)
de afstand een er
plaats op de aarde van den even·
nachtscirkel (aequator) zuid. en
noordwaarts. De breedte eener
ster is haar afstand van de eclip.
tica.
BREGMA, het middelhoofd, de kruin.
BRELOQUEN, of berloquen, kleinigheden,
die men aan een zak. uur·
werksketting hangt.
BRENTA, eene Italiaansche wijnmaat.
BREPHOS, een pas geboren dier of
kind.
BREPHOTROPIUM, het vondelingshuis.
BRES, brèche, Fr., de muur· of wal.
opening.
BRETELLES, Fr., draagbanden, broekbanden
(om de broek op te houden).
BREVE, een pauselijk schrijven (aan
opperheeren, vorsten en staten).
BREVET, een genadebrief, benoe.
mingsschrijven, zie patent, diploma.
BREVIARIUM, Lat., bréviaire, Fr., het
gebeden- of kerkboek der Room.
sche geestelijken; ook gedenkboek.
BREVIATOREN, eertijds de keizerlijke
hofbeambten, die de rescripten
vervaardigden en inleverden.
BREVILOQUA SUBSTITUTIO, wanneer
verscheidene erfgenamen aan el.
kander gesubstitueerd worden.
Sterft nu de eerstgenoemde voor
den erflater, zoo vervalt de nala.
tenschap op den andere.
BREvI MANU, Lat., kort en goed,
zonder omstandigheden.
BREV!S, (muz.) eene in koren en aan
het einde van een stuk gebruike.
lijke noot, welke twee geheele maten
duurt.
BRIAREUS, naam van een en reus met
vijftig ligchamen en honderd handen;
ook fig. iemand, die alles zamenschraapt.
BRICOLE, Fr., de terugkaatsing, terugstuiting,
terugspringing; par
bricole, niet regtuit, maar door
eenen omweg, en bij toeval. Bri.
coleren, (in het biljartspel) op den
band spelen, en door den terug.
stoot den bal raken. Wijders
omwegen gebruiken en bedriegen.
BRIGADE, Fr., eene groote legerafdeeling,
over welke een briga.
BRIG. 94 BROF.
dier. generaal het bevel voert.
BRIGAND" Fr., een roover.
BRIGANTIJN, een klein ligt oorlo§:s.
schip met zeilen, en 12 tot 15 roei.
jers; snelzeilend vaartuig; roofschip.
BRIK, zeker oorlogsvaartuig.
BRILLANT, Fr., briljant, een glanssteen,
glansdiamant; ook glinsterend,
schitterend. B"illeren, bJ'iljeren,
glinsteren, schitteren.
BRIQUET, Fr., een vuurstaal.
BRJsA,Sp.,oostewind. Brise,Fr.,el.ke
tegen den stroom waaijende wind.
BRISSOTIN, brissotijn, een aanhanger
der partij van BRISSOT, berucht in
de Franscheomwenteling. Vanhier
brissotineren, beurzen snijden, zakkenrollen.
BRITS, de houten legerstede in wacht·
kamers of wachthuizen enz.
BRIzo, eene Godin op het eiland Delos,
welke toekomstige dingen door
droomen te kennen gaf.
BRIZOMANTIN, droom waarzeggerij ,
BRoc, eene wijnmaat in Frankrijk,
die twee pinten bevat.
BROCANTEUR, Fr., een kunstkooper,
een handelaar in schilderijen en
andere kunstwerken.
BROCARDICUM, of brocardium, (regts.
gel,) korte leerspreuk, algemeene
regtsregel (naar den beroemden
regtsgeleerde BROCARDUS).
BROCART. of brocat, Fr., broccato,
Ital., gouden of zilveren stof, ge·
bloemde zijden stof. Brocatel, naar
zulk goed zweem ende stof van
boomwol en grove zijde.
BROCHEREN, innaaijen (van boeken).
Ook bloemen enz. met levenóge
kleuren, in zijden en wollen stojfen
weven. Brochure, een vlugtig geschrift,
een blaauwboekje.
BROCOLI, eene ltaliaansche koolsoort,
aspersiekool.
BRODEQUINS, eene soort van halve
laarsjes; ook tooneellaarsjes met
hooge hakken; desgelijks Spaan.
sche laarzen, zekere soort van pij.
niging.
BRODERIE, Fr., borduursel.
BROFFO, dus noemen de inwoners van
Guinea, den overste, of schout,
van eene stad, of van een dorp.
BROGLIO, de plaats, waar de nobili
in Venetië plegen te vergaderen.
BROMATOLOGIE, Gr., de spijzenleer,
leer der levensmiddelen. Bl'omatologisch;
die leer betreffende, voed.
selkundig.
BRONCHOTOMIE; luchtpijpsnijding,
eene heelkundige bewerking, ook
Laryngotomie genoemd. 8ronchus,
de luchtpijp; bl'onchia, de luchtpijptakken;
bronchictis, ontsteking
der luchtpijptakken ; bl'onchocèle,
de luchtpijpbreuk ; bronchotomus,
een bronchotoom werktuig ter bronchotomie.
BRONS, erts, mengsel van koper en
messing, klokspijs, klokmetaal,
gietërts. Bronsen, overërtsen, b. v.
een pleisterkop met eene koperkleur
overdekken.
BRONTOLOGIE, Gr., de donder- of
onweerkunde. Bl'ontophobie, de
vrees voor den donder, of het onweder.
BRONZJNO, eene soort van marmer,
dat eenen klank van zich geeft,
wanneer men daartegen slaat; men
maakt er vazen van.
BROUETTE, roulette, vinaigrette, een
in Frankrijk gebruikelijke slechte
wagen, welke door een mensch getrokken
wordt, en welks kast
naar eenen draagstoel gelijkt.
BROUHAHA, vreugdegeroep van eene
verzamelde menigte volks.
BROUILLAMINI, verwarring. Brouillement
en brouillerie, verwarring,
oneenigheid, tweedragt. Brouilleren,
oneenig worden of maken,
van elkander gaan, twisten.
BROUILLON, Fr., het eerste ontwerp,
kladpapier, kladboek.
BROWNJAAN, een aanhanger van
BROWN'S (een' Engelschen geneesheer),
prikkelingsleer , welke Brownianismus
genoemd wordt.
BRUMMER, eene Poolsche munt omtrent
zoo als bij ons de centen.
BRUM.
BRUMAIRE, Fr., de rijp- of nevelmaand,
in de Fransche republikeinsche
jaartelling, van 22 October
tot 20 November.
BRUNET, Fr., bruinachtig, bruin- of
donkerharig. Brunette, eene bruinof
donkerharige vrouw; ook eene
vesting in Plemont. Bruneren,
bruineren, bij metaal werk, polijsten,
glanzig maken.
BRUSQUE, brusquement, Fr., barsch,
haastig, trotsch, hevig, grof.
Brusqueren, iemand met groote
minachting bejegenen, toesnaauwen.
Brusquerie, barsche, grove
behandeling.
BRUSQUIAIRE, moedig minnaar, een
die de meisjes zonder eenige omstandigheden
kust en liefkoost.
BRUTA FULMINA, woorden zonder
kracht. Brutafortuna, het blinde
geluk.
BRUTAAL, onredelijk, dierlijk, beestachtig,
onbeschaamd. Brutaliteit,
onbeschoftheid, beestachtigheid.
Brutaliseren, beestachtig handelen,
onwellevend, slecht behandelen.
BRUTO, (kooph.) gewigt der waren
met den omslag. Het tegendeel
is netto. (klappen.
BRYGMA, Gr., (geneesk.) het tandenBRYTUM,
brytus, eene biersoort uit
(gekiemde) gerst.
BUABIN, een afgod, dien de Tonquine
zen bij het bouwen van huizen
aanroepen.
BUBERTE, eene planken kist, waarin
zich een rooster bevindt, op
welken de pijnappels in de zon gelegd
werden, ten einde het uitvallende
zaad op te zamelen.
BUBO, lies buil. Bubonocele, liesbreuk.
BUCCINITEN, trompet- ofbazuinslakken,
versteende kronkelslakken.
BUCCRATON, eene in wijn gedoopte
beet, welke eertijds op menige
plaatsen, in stede van ontbijt, genuttigd
werd.
BUCE. eene overdekking van hout of
lood, waardoor lucht in de mijnen
gebragt kan worden.
95 BUCE.
BUCENTAUR, bucentoro, het groote
en prachtige schip, waarvan de
voormalige Dogen van Venetië zich
bedienden, wanneer zij, op Hemelvaartsdag,
met de zee trouwden.
BUCEPHALUS, bukephalos, het paard
van Alexander den Grooten.
BUCOLISCHE GEDICHTEN, bucoliques,
Fr., buco/ica, Lat., herdersgedichten,
herderszangen.
BUDGET, Eng. budjet, de begrooting
der jaarlijksche uitgaven; staatskasberekening
: overzigt der benoodigde
gelden.
BUEN RETIRO, koninklijk lusthof bij
Madrid, door koning PHILIPPUS
IV. gebouwd en met eene porsel~
infabrijk en openbaren tuin voorzien.
BUFFANTE, zie bouffante.
BUFFET, Fr., tafelkas, schenktafel,
aanrigttafel.
BUFONITEN, schildpaddensteenen,
grijsbruin van kleur, met roode
vlekken.
BUL, bulla, Lat., bulle: aurea bulla,
de gouden bul, eene Duitsche rijkswet
van 1356, onder Keizer KAREL
IV. Ook een op perkament geschreven
bewijs, dat men de doctorale
waardigheid verkregen heeft;
mede de achtste maand in het jaar
der Joden, hebbende 29 dagen en
met onzen October en November
invallende.
BULBUS, ronde uijen en wat naar
dezelve zweemt.
BULIMIE, Gr., de geeuwhonger,
vreetziekte.
BULL, John Bull, het verpersoonlijkte
nationaal karakter der Engelschen;
ook een mensch van onbeschaafde
zeden.
BULLATI DOCTORES, bullen-doctoren;
zulke, die op geene hoogeschool
geëxamineerd worden, maar de
doctorale waardigheid van eenen
keizerlijken paltsgraaf gekocht
hebben.
BULLE of KIELLIGTER, eene praam, of
een van voren en van achteren, van
BULL. 96 BUSO.
boven en beneden plat schip; met BUSCHEN, eene munt in Aken, weleenen
mast en zonder zeilen, waar- ke aldaar 4 hellers geldt.
van men zich bij het herstellen van BUSQUEREN, zoeken, moeite doen,
andere schepen hedient; ook een streven.
vaartuig, op de Wezer in gebruik'l BUSTE, Fr., borstbeeld; zoo noemt
60 tot 70 voet lang en 31/ 2 breed. men het beeldhouwwerk, hetwelk
BULLETIN, Fr., dagberigt. het hoofd, de schouders en de borst
BULLION, Eng., ongemunt goud en van een menschelijk ligchaam voorzilver;
staafgoud, staafzilver. stelt.
BUMICILEN, Mahomedaansche mo()- BUSTROPHE, bustrophedon, eene
nik en in Afrika, welke voor toove- schrijfwijze der oude Grieken,
naars gehouden worden. waarbij zij den eenen regel van de
BUPHAGUS, zie Bouphagus. regter- naar de linkerhand, den
BUPINA, de geeuwhonger. anderen van de linker- naar de reg-
BUREAU, schrijftafel, schrijfkai3, terhand en zoo voorts schreven,
schrijfkamer, het vertrek voor de zonder de regels af te breken.
ambtswerkzaamheden. Bureau- BUTTA SELLA, Ital., zie boute·seUe.
eratie, de ambtenheerschappij ; de BUTTIMA, een Perzisch gewigt; omgroote
invloed des kabinets op de streeks drie Nederlandscheponden.
regering. BUURWEG, een weg, die aan ver-
BURGBAN, heette voor dezen het scheidene buren toebehoort, en
regtsgebied in een' burg, stad of niet dan met onderlinge bewilliomtrek.
ging mag gesloten worden.
BURGGRAAF, eertijds degene, die door Byssus, eene soort van kostbaar,
den bezitter van eenen, met hoo:~e fijn en zuiver Egyptisch vlas; het
regten voorzienen, burg tot hoofd- daaruit vervaardigde lijnwaad.
man daarin benoemd werd.
BURGHELLI, kleine Venetiaansche
lustschepen in het midden met
eene schoone zaal voorzien.
BURG SASSEN, zij, die onder het regtsgebied
van een en burg leven .. -
Vrije burgsassen, de bezitters van
eenen burg.
BURIA, een wind, die in de Ukraine
somtijds zoo sterk uit het Oosten
waait, dat hij voetgangers omverwerpt.
BURIDANS EZEL, spreekwoord, van
zeker dilemma van BURIDAN ontleend,
betreffende een en uitg;ehongerden
ezel, tusschen twee
hoopen hooi van gelijke grootte
staande en niet wetende, well,en
te kiezen. (ijz'er.
BURIN, Fr., graveerstift, graveerBURLESQUE,
belagchelijk, wonderlijk,
grappig, vermakelijk.
BURSA, eigenlijk beurs, en in vorige
o. (*)
C, wijst op het Fransche geld de
muntstad Coo, en op het Pruissische
Cleef aan. Op de munten,
welke te Besançon geslagen worden,
staat CC; ook in Romeinsche
cijfers 100.
C. à d., e'est-à-dire, dat is te zeggen.
CAAB, Ca'abah, Kaaba, naam van
den tempel te Mekka, en van het
allerheiligste daarin, waarheen
de Mahomedanen in bedevaart
gaan.
CAB, eene maat der Hebreërs van
97 cubiek-duimen inhoud.
CABACKEN, openbare herbergen in
Rusland.
CABADES, Cabbadion, een kleed, hetwelk
de Grieken ten tijde der keizers
droegen.
tijden een huis, waarin de stude- (*) De woorden, welke men op de C
renden op de hoogescholen (bur- niet vindt, zoeke men op de K.
sales) zamenwoonden.
CABA. 97 CABR.
CABAL, fabelachtig geschiedboek der
Turken.
CABALA, caballa, zie kabbala.
CABALE, kabaal, een geheim verbond;
verraderij, zamenspanning
tot een' aanslag.; listige streek. Ca.
baleren, listige aanslagen smeden.
Cabaleur, geheime aanslagmaker.
CABALETTO, Caboletto, (ruitertje) eene
zilveren munt, met een' daarop geslagen
ruiter, ter waarde van 6%
soldi, of omstreeks 16 stuivers van
ons geld.
CABANE, Fr., eene hut, scheepskamer;
ook eene slechte woning der
Amerikaansche wilden.
CABARET, Fr., kroeg, herberg. Cabaretier,
herbergier, kroeghouder.
CAB ARREN, gabarren, platte vaartui.
gen met zeilen en riemen, die zoo
wel op ondiepe rivieren, als tot het
bevrachten van grootere vaartuigen
op zee gebruikt worden.
CABAY, (kabaai) zoo noemt men op
Ceylon eenen langen zijden, of van
boomwol vervaardigden rok, zoo
als de voorname lieden daar plegen
te dragen.
CABBE, een zakvormig vischnet, 60
tot 70 vademen lang en 3 à 4 diep.
CABILETS, twee kleine linialen, waarmede
de raketmakers de beenen
der raketten uitbreiden.
CABILOTS, kleine houten, welke, op
de schepen, dwars aan onderscheidene
touwen gebonden worden, om
deze, waar het noodig is, steviger
te maken.
CABIBEN, goden der Feniciërs en
andere volken, die aan elk hunner
eene zekere eigenschap toeschreven.
CABOCHON, Fr., een on geslepen edel.
gesteente, bijzonder robijn.
CABOTAGE, Fr., de kustvaart, kustscheepvaart,
kusthandel. Gaboteren,
de kusten bevaren, den kusthandel
drijven. Gabotier, een kustvaarder.
CABRIOLE, (capriole) een lucht- of
kunstsprong; ook een bokkensprong.
CABRIOLET, Fr., een ligte wagen met
twee wielen en een voor.zitbankje.
CAcADou,dekakketoe, bosch. of grotpapegaai.
CACALEXITERIA, middelen tegen
slechte sappen enz.
CACAO, kakao, kakau, grondbestanddeel
der chocolade.
CACAPENHëRO, een mllzijkinstrument
der Toskaners.
CACATORISCHE (koorts),eeneafwisselende
koorts, waarin de lijder met
vele en smartelijke stoelgangen gekweld
wordt.
CACHÉ, Fr., geheim, verborgen. Cacheren,
verbergen, geheim houden.
CACHELOT, de potvisch.
CACHET, Fr., een zegel, signet, zegeldrukker.
Cacheteren, verzegelen.
CACHEXIE, bederf der vochten. Cachektisch
wordt zoodanig iemand
genoemd, wiens ongezond voorkomen
van inwendige ongesteldheid
getuigt.
CACHOT, eene duistere gevangenis,
een donker hok, provoost.
CACHOUTERIE, geheimzinnig gedrag,
bij onbelangrijke dingen.
CACHYMIE, een onrijp en nog niet
vol wassen metaalligchaam.
CACIQUE, cazique, kaziek, een bevelhebber
der Amerikaansche wilden.
CADASTRE, kadaster, erfregister,
schattingsregister .
CADAVER, een lijk, dood ligchaam,
aas. Cadavereux, lijkkleurig,
doodsch.
CADDARA, een zijdgeweer, met eene
lange, regte kling, waarmede de
Spahis gewapend zijn.
CADE, tafel der nieuwe maten en gewigten.
CADEAU, Fr., een klein vriendschapsof
gelegenheidsgeschenk ; ook een
kunstige trek met de pen.
CADELITEN, eene sekte der Mahomedanen,
die de Christelijke godsdienst
met de Mahomedaansche
vermengen, en zich op eene, naar
het stoïcismus gelijkende, onverschilligheid
toeleggen.
7
CADE. 98 CAEL.
CADENCE, Fr., de stemvalling, dansmaat,
zangmaat ; juiste overeenkomst
der deelen eener rede, in de
redekunst. Cadenceren, afmeten,
afronden.
CADENS, noemen de sterrekijkers eene
planeet, wanneer zij in het 3e, 5e,
ge of 12· huis staat, waarin hare
kracht verzwakt wordt.
CAD! of kadi, Turksche regter.
CADILESKER, cadileskier, een krijgsrigter
bij de Turken.
CADIS, fijne wollen, gekeperde stof,
soort van sergie.
CADISÉE, Fr., lakenachtig, gekeperd
droget.
CADMETTS, een bijnaam van BACCHUS,
waaronder men een beeld van dezen
God vereerde, hetwelk, zoo als
men voorgaf, uit een stuk hout gemaakt
was, dat tegelijk met den
bliksem, die zijne moeder doodde,
uit den hemel viel.
CADRAN, Fr .. een zonnewijzer, ook
een wijzerblad van een uurwerk,
alsmede een werktuig, om de edelgesteenten,
bij het slijpen, vast te
houden.
CADRE, Fr., schilderijlijst; ook allerhande
versierselen aan deuren
enz. In de krijgsk. beteekenen,
tegenwoordig, cadres de achtergeblevene,
en ter aanvulling bestemde
manschap.
CADUC, caduque, Fr., bouwvallig,
broos, vergankelijk. Caduceren,
voor vervallen verklaren. Caduciteit,
broosheid, vergankelijkheid,
bouwvalligheid, vervalbaarheid.
CADUCEUS, een vrede. of herautstaf;
de gevleugelde slangenstaf van
MERCURIUS.
CADUCIFER, een bijnaam van MERCURIUS,
van zijnen gevleugelden
slangenstaf.
CAELATUUR, de beeldsnijkunst, stempelsnijkunst.
CAELEBS, hij ofzij, die nooit gehuwd
is geweest, of die na den dood van
den echtgenoot in den weduwenstaat
blijft.
CAELESTIJNEN, eene monnikenorde,
welke door Paus CAELESTINUS V.
in 1244, toen hij nog kluizenaar
was, gesticht werd.
CAESAR, een eertitel, welke van JULIUS
CAESAR op keizer AUGUSTUS
en zijne opvolgers overging.
CAESAREO.PAPIA, noemt men de regering
eens lands, welks bewoners
door de overheid gedwongen worden,
eene bepaalde godsdienst aan
te nemen; papio.caesareo daarentegen
is, wanneer de geestelijken
in een land grootere magt hebben
dan de wereldlijke overheid.
CAESIA, een der meest gewone bijnamen
van MINERVA, van de blaauwe
oogen, welke men haar toeschreef.
CAETERA, zie cetera.
CAETERIS PARIBUS, Lat., voor het
overige alles in orde, gelijk zijnde.
CAFARDERIE, Fr., huichelarij, schijnheiligheid.
CAFILLA, karavaan; ook eene kleine,
naar Suratte varende, Portugesche
koopvaardijvloot.
CAFTAN, eerekleed bij de Turken;
een Turksche overrok.
CAGNEU, cagneux, Fr., krombeenig.
CAGOTERIE, Fr., huichelarij, schijnheiligheid,
geveinsdheid.
CAGOTS, eene bijna even zoo ongelukkige
menschensoort in het zuiden
van Frankrijk, als de Cretins
in de Alpen.
CAGOTTISMUS, het wezen of karakter
van eenen schijnheilige.
CAHIER, Fr., (kajeh) schrijfboek,
boekje, aantal zamengenaaide vellen
papier.
CAHIZ, eene Spaansche korenmaat.
CAHORS-WIJNEN, noemt men de dikste
en beste soorten van Pontokwijn.
CAJASSU, Turksehe, bijzonder in
Egypte gebruikelijke, groote vaartuigen,
met een laag boord.
CAIE, caique, eene boot, die bij
de galeijen, in plaats van sloep
dient; ook een klein vaartuig der
CAJE. 99 CALA.
Kozakken op de Zwarte zee.
CAJETANERS, sekte in de Roomsche
kerk, bewerende, dat de hoogste
graad van volkomenheid daarin
bestaat, dat men niet door eigene
werkzaamheid, eigendom verkrijge,
of dien als eene liefdegift zoekei
maar veeleer daarin, dat men,
in volle vertrouwen op de Voorzienigheid,
al het noodzakelijke van
de ongevraagde goedheid der menschen,
en van de natuur verwachte.
CAIMACAN, kaimakan, plaatsvervanger
des grootviziers in Konstantinopel.
CAIMAN, kaiman, zie alligator.
CAÏNITEN, eene sekte der Gnostiken
uit de 2" eeuw, den naam hebbende
naar CAÏN of KAÏN, dien zij voor
beter en heiliger hield dan ABEL,
en leerende, dat men, om zalig te
worden, van alles, wat in den bijbel
staat, juist het tegendeel doen
moet.
CAJEUX, met brandbare stoffen voorziene
vlotten, welke men eene rivier
laat afdrijven, om alles, wat
zich op dezelve bevindt, in brand
te steken.
CAJOLERIE, Fr., liefkozing, vleijerij.
Cajoleren, liefkozen, vleijen.
ÇA IRA, Fr., dat zal gaan. Dus begon
in Frankrijk een zekf!r algemeen
gezongen lied, ten tijde der
om wenteling.
CAISSE D'ESCOMPTE, Fr., kas van
voorschot of uitwisseling. ter ondersteuning
van het openbaar crediet.
CAISSE-QUARRÉE, eene vierhoekige
uitholing onder het dek der lijst in
de Corinthische bouworde, in welks
verdieping zich versieringen van
beeldhouwwerk be,·inden.
CAISSON, Fr., een kastwagen, kruidwagen.
CALABRESEN, Kalabriërs.
CALADE, eene afhelling op rijbanen.
CALAMBOURG, calembourg, eene soort
van woordspeling, naamspeling.
CALAMITEIT, ongeval, nood, ellende,
weêrschade. CalamiteU3:, ellendig,
ongelukkig, beklagelijk.
CALAMUS, eigenlijk, de steel, stengel,
halm; ook de kalmoes.
CALANDO, Hal., (muz.) afnemend,
wegsmeltend.
CALANDRONE, Ital., (muz.) eene
tweekleppige schalmei.
CALAPASSENBOOM, de apenbroodboom.
CALATOR, die knecht bij de Romeinen,
die tot uitroeper gebruikt werd.
CALCANT, een treder, blaasbalktreder,
orgeltrapper; windmaker.
CALCINABEL, verkalkbaar. Calcinabiliteit,
verkalkbaarheid. Calcinatie,
elke oplossing van een metaal,
deels met, deels zonder vuur;
verandering daarvan tot kalk,
asch of stof; ook verbranding. Calcineren,
door vuur tot kalk, of
anderzins tot stof maken; de metalen
in sterk water oplossen.
CALCUL, calculatie, Fr., berekening.
Calculateur, calculator, een rekenaar,
narekenaar. Calculatuur, de
rekenkamer, het rekenambt. Calculeren,
rekenen, berekenen, uitrekenen.
CALÈCHE, kales, een halve wagen,
eene halve koets.
CALEFACTOR, cal factor, Lat., een
verwarmer, kamerverwarmer; een
huisbediende, oppasser; ook een
oorblazer, vleijer.
CALENDARIOGRAPHIE, de kunst van
kalenders of almanakken te vervaardigen.
CALENDER, calendri, Mahomedaansc
he rondtrekkendemonniken, wier
stichter, SAUTON CALENDER, leerde,
dat de eeredienst van God in
een verstandig gebruik der goedereI!
en genoegens der aarde bestaat.
Zijne leerlingen overdreven het en
werden grootendeels wellustelingen,
waarom zij door de overige
Mahomedanen veracht werden.
CALENTER, Perzische staatsambtenaren,
die voor de inkomsten en uitgaven
in de provincien zorgen.
7*
CALE. 100 CALT.
CALENTURE, eene ziekte, welke de
meeste zeelieden, die VOOI' de eerstemaal
naar de West-Indië gaan,
in de nabijheid der keerkringen,
krijgen, en die in eene koorts bestaat,
welke de zinnen verwart,
zonder echter met hitte gepaard
te gaan.
CALFATEREN, zie kalefateren.
CA LIBER, calibre, zie kaliber.
CALICO, fijne (oorspronkelijke Oostindische)
boomwollenstof.
CALIXTINER, een kelkvriend (bij de
avondmaalsviering) onder de Hussiten,
in de 15e eeuw.
CALLEUX, zie callositeit.
CALLIDITElT ,geschiktheid; ook doortraptheid,
arglistigheid.
CALLIGRAPHE, enz. zie kalligraphe.
CALLIOPE, zie kalliope.
CALLOSITEIT, hoornachtigheid, eeltachtigheid;
barsche, knorrige gemoedsgesteldheid.
Callus, eelt,
dikke hoornachtige huid. Calleux,
vereelt; knorrig.
CALMEREN, verzachten, stillen, gerust
stellen.
CALOMEL, verscheidene malen gelouterd
kwikzilver.
CALORIMETER, warmte- of hitteme.
ter, een werktuig om de eigenaardige
warmte der ligchamen te ontdekken.
CALOTINE, een schertsachtig, spot.
achtig gedicht.
CALOTINS, noemden zich, naar CALOTTE,
een klein hoofdmutsje, de
medeleden van een in Frankrijk opgerigt
bijzonder genootschap, ten
oogmerk hebbende, om dwaasheden
door hekelschriften belagchelijk
te maken.
CALOTTE, Fr., eene platte muts,
topmuts; (krijgsk.) een hoedijzer,
hoedekruis.
CALOYER, Grieksche monniken en
nonnen, die volgens den regel des
heiligen BLASIUS leven; de Turken
geven dezen naam ook somtijds aan
hunne dervischen.
CALQUE, Fr., doorteekening, doortrekking.
Oalqueren, doortrekken,
doorteekenen.
CALTROPS, eertijds een krijgswerktuig,
hetwelk met de artischokken
der Franschen overeenkwam, en
zoo gevormd was, dat een van zijne
drie punten, bij het in devlugt
achter zich werpen, altijd in de
hoogte kwam, opdat de vervolgers,
bijzonder de paarden, het zich in
de voeten zouden trappen.
CALUMET, eene groote, met allerlei
figuren versierde tabakspijp, die
bij de Amerikaansche wilden tot
een teeken van vrede dient, en hun,
met wie zij vrede willen sluiten, om
uit te rooken, aangeboden wordt.
CALUMNIA, Lat., calomnie, Fr., calumnie,
laster, smaadrede. Calumniant,
calumniateur, een lasteraar,
eerroover, kwaadspreker. Calumniëren,
lasteren, kwaad spreken.
Calumnieux, lasterend, kwaadsprekend.
CALVAGI, Turksche hofbediende, die
het opzigt heeft over confituren en
vruchten.
CALVARIA, hoofdschedelplaats, op
den berg Golgotha bij Jeruzalem;
ook in de Roomsch.Katholijke landen
iedere berg, naar welken in de
vasten, tot viering van Christus
lijden, bedevaarten plaats hebben.
CALVILLE, (kalvijn) soort van kantige
appel, welke een' aardbeziënsmaak
heeft. Er zijn witte en roode.
CALVINISMUS, de leer van CALVIJN.
Calvinist, een aanhanger der leer
van CALVIJN.
CALYPTRA, een hoofdtooisel der Grieken
en Romeinen, hetwelk de
priesters bij het offeren en de bruiden
bij het trouwen gewoon waren
op te zetten.
CALZA, eene ridderorde omstreeks het
jaar 1400, ter aanwakkering der
Venetiaansche jeugd, die zich in
zee- en land gevechten wilde oefenen,
gesticht, tot ordesteeken hebbende:
eene met goud geborduurde
en met edelgesteenten versierde
CAMA. 101 CAME.
laars, die naar believen aan den
regter. oflinkervoet gedragen kon
worden.
CAMACHES of gamaches, knoop- of
overkousen ; knooplaarzen.
CAMAHUYA, edelgesteente, uit het
geslacht der Calcedonen, zwartblaauw
met melkwitte aders, gewoonlijk
oni:c genoemd.
CAMALDULENSER, monnikenorde, die
de heilige PLUMALDUS, op het einde
der 10" eeuw instelde, en daaraan
de ordes· regelen der Benedictijnen,
met eenige bijvoegselen,
gaf. De kleeding dezer orde is wit.
CAMARODIS, hersenschedelbreuk, die
naar binnen eindigt.
CAMBAJASTEENEN, Oostindische granaten.
CAMBIAALREGT, het wisselregt. Oambio,
I tal. , wissel. Oambio di ricorsa,
een wissel, die op verecheidene
plaatsen rondloopt. Oamberen,
wisselen, of wisselhandel drijven.
Oambist, een wisselaar, wisselhandelaar,
bankier. Oambsarius,
een wisselbezitter, houder. Oambsar,
wisselgever.
CAMBIAl'URES, eene soort van posten
in Italië, waarmede men rijden of
varen, en, waar men wil, verblijven
kan. (list.
CAM BRAl, Fr., zie Kamerijk en baCAMEEN,
camaien, Fr., cameo, Ital.,
gesnedene kostbare steenen, wier
verhevenheden van andere kleur
zijn, dan de grond; eenkleurige
schilderijen.
CAMELEN, Godinnen bij de Romeinen,
aan welke de jonge dochters
en weduwen, die trouwen wilden,
offerden. Hare priesteressen droegen
denzelfden naam.
CAMELOT, kameelstof, stof, van het
haar van kameelen vervaardigd.
CAM ENEN, of camoenen, de muzen,
zanggodinnen.
CAMERA, Lat., chambre, Fr., kamer.
Camera clara, eene heldere of lichte
kamer. Oamera obscura, een
duister kamertje of kastje (voor het
landschaps-teekenen, door eenen
Napolitaan, JOH. BAPT. PORTA, in
de 16" eeuw uitgevonden).
CAMERA CATOPTRICA, eene zes-, achtof
meerhoekige en met spiegels
voorziene kast of kamer, welke derhal
ve de zich daarin bevindende
voorwerpen, zoo dikwerf vermenigvuldigt,
als die zijden heeft.
CAMERALIST, een kamerbeambte;
een staatshuishoudkundige. Oameralistica,
de staatshuishoudkun.
de. Camerarius, een opperkamerdienaar.
CAMERLENGO, in het algemeen, een
-beambte, die op eene zekere plaats
gesteld is, om de belastingen te
ontvangen; ook een kamerdienaar,
maar enkel nog aan het pauselijke
hof in gebruik, alwaar zich nog
een kardinaal Oamerlenjo bevindt.
CAMERONIANEN, eene sekte naar haren
stichter ARCHIBALD CAMERON
genoemd, welke op het einde der
17" eeuw, dewijl zij de koninklijke
magt in kerkelijke zaken niet erkennen
wilde, zich van de overige
Presbyterianen in Schotland afzonderde
en, tot de regering van
GEORGE I. toe, aan de binnenland·
sche onlusten in Groot-Brittannie
een werkzaam aandeel nam.
CAM IS, afbeeldingen der voornaamste
heeren in Japan, door de Japannezen,
en wel voornamelijk door de
Bonzen van de sekte EXEUXUS, goddelijk
vereerd wordende.
CAMISADE, een onvoorziene aanval,
of inval, van den vijand bij nacht.
CAMISARDE, Fr., een straatroover.
CAMPAGNARD, Fr., een landman.
CAMPAGNE, Fr., landgoed, buitenplaats;
ook de veldtogt, en het
veld; desgelijks, in smeltovens, de
tijd van het onafgebrokene branden
der ovens.
CAMPANE, klok der luchtpomp; ook
het bovenste achterdeel van een
schip; zie kampanje.
CAMPE, een fabelachtig monster uit
de Mythologie, hetwelk aan den
CAMP. 102 CANE.
ingang van den Tartarus waken
moest, om de daarin nedergepl~fte
TITANS er niet weder uit te laten.,
CAMPEMENT, Fr., eene veldlegering,
lust- of oefeningslegering.
CAMPÈCHE, bloed hout, verwhout.
CAMPEERPAAL, (krijgsk.) een standpaal.
Camperen, onder tenten wo··
nen.
CAMPUYS, zie kombuis.
CAMULUS, de naam van MARS bij de
Sabijnen.
CANADOR, eene Portugesche maat,
die omstreeks eene kan bevat.
CAMP-VOLANT,Fr"een vliegend leger.
CANAILLE, zie kanalje.
CANAPÉ, rustbed, rustbank, kussenbank,
slaapstoel.
CANASTER, knaster, korf tabak (van
het Spaansche woord canasta, korf).
CANCELLE, eene raam in de windlade
des orgels, welke, dewijl zij uit
onderscheidene staven bestaat, een'
rooster vormt.
CANCELLEREN, in een hekwerk besluiten,
omheinen; doorschrappen,
uitvegen.
CANCRE, Fr., de kreeft; ook veeltijds
de spin. Cancrinisch, kreeftgangig,
ruggewaarts, gelijkletterig
(vers), hetwelk zich, letter voor
letter, van achteren af laat lezen,
en dezelfde woorden en denzelfden
zin behoudt, b. v. signa te, signa,
temere tne, tangis et angis. Cancreux,
kreeftachtig, kankerachtig.
CANDELABER, armblaker, lichtkroon;
ook eene soort van hooge vazen,
welke men als de bovenste en buitenste
versiering rondom eenen
koepel of ook op het portaal eener
kerk plaatst.
CANDEREN, oversuikeren. Canditor,
zie Conditor. (heid.
CANDEUR, Fr., openhartigheid, braafCANDIDAAT,
Lat., een kandidaat, (geleerde)
ambtbeöoger. Candidatuur,
de verwachting, het beöogen van
- staan naar een ambt.
CANDIJS, een onderkleed met mouwen
bij de oude Perzen.
CANE, eene Italiaansche ellemaat.
CANEFAooS, zie kanefas.
CANEPHOREN, jonge meisjes en priesteressen
van CERES, welke korfjes,
met bloemen en koornaren gevuld,
bij feestdagen. op het hoofd droegen.
CANEPIN, Fr., hoenderleder; witgelooid
dun schapen- of geitenleder.
CANNELEREN, uitholen, met groeven
voorzien. Oannelerings-machine,
uitholings-groefwerktuig der buksenmakers.
CANNIBAAL, kannibaal, bewoner der
Caraïbische eilanden; woest en
wreed menseh, menschenëter. Cannibaalsch,
woest, wreed.
CANOBIN, een Maroniten-klooster op
den berg Libanon.
CANONADE, het schieten met kanon.
CANON, regel, rigtsnoer, voorbeeld;
kerkelijke wet; een kettinggezang,
waarin eene en dezelfde melodij
door alle stemmen zoo herhaald
wordt, dat de eene stem altoos iets
lager invalt, dan de andere. Ook
eene verzameling van zekere bijbelsche
(canonische) boeken. Oanoniek,
in de muzijk, de verdeeling
der toonen naar wiskunstige gronden;
vool'schriftmatig, geloofwaardig,
geopenbaard (van boeken of
schriften); kerkelijk,pauselijk (regt).
Canonist, een kenner of leeraar van
het kerkelijk (bijzonder het pauselijk)
regt. Canonicaat, eene stichtsof
domheersplaats. Canonicus, een
koor-, stichts- of domheer. Canoniseren,
heilig spreken, onder de
heiligen plaatsen. Canonisering en
Canonisatie, de heiligspreking, plaatsing
onder de heiligen (te Rome).
CANONARCH, in de Grieksche kerk,
een monnik, die het opzigt over de
zangers heeft.
CANONES APOSTOLICI of APOSTOLORUM.
zijn 84 korte regelen, welke
de Roomsch-Katholijke kerk betreffen,
en het corporijuris canonici
toegevoegd zijn. Sommigen geven
voor, dat zij door de Apostelen
CANO. 103 CANT.
zelve opgesteld zijn; anderen
schrijven die aan den heiligen CLEMENS
toe; terwijl beter onderrigten
verzekeren, dat zij van veel
lateren tijd zijn.
CANONES CONCILIORUM, verordeningen
en wetten in kerkelijke zaken,
door onderscheidene conciliën gemaakt.
CANONÏAS, een lang mensch zonder
(met eenen geringen) buik.
CANONIE, is eensdeels zoo veel als
canonicaat,. anderdeels beteekent
het ook de verzameling der koorheeren,
de kamer, waarin zij zich
verzamelen en de plaats, waar zij
wonen.
CANONIEK, volgens EPICURUS, de
gronden der redeleer.
CANOT, kanoe, een vaartuig der wilden,
uit eenen boomstam of boomschors
vervaardigd.
CANTABEL, cantabile, Lat., (muz.)
zingbaar. Cantate, een (groot zamengesteld)
zanggedicht ; ook de
naam van den derden Zondag voor
Pinksteren, wanneer in de Latijnsche
kerk, van oude tijden af, het
lied: cantate Domino novum canticum,
(volgens den 96en en 9sen
Psalm) pleegt aangeheven te worden.
CANTABRUM, onder de Romeinsche
keizers, eene vaan van bijzondere
kleur en met eenen zekeren naam
voorzien, welke den soldaten geluk
moest aanbrengen.
CANTAMARONS, twee of drie met ko.
kostouwen zamengebondene kanoes
met driehoekige zeilen, welke
de bewoners van Coromandel tot
de vischvangst gebruiken.
CANTHUS, (hoek) hoek der oogen.
CANTICUM CANTICORUM, Lat., het
lied der liederen, het hooglied (van
SALOMO).
CANTILENA, cantilene, kindergrappen
; desgelijks pralerij.
CANTILLEN, goud- en zilverdraad,
dat zich als kleine schroefgangen,
of als een kurkentrekker kronkelt.
CANTO, (muz.) de discant. Canto
fermQ, eenstem mig (koraal) gezang.
CANTON, zekere omtrek eens lands,
zeker gedeelte eener stad. Oantonneren
wordt gezegd van troepen,
die in den oorlog, op dorpen, of
in steden, verdeeld liggen.
CANZONE, Ita1., chanson, Fr., een
lied, gezang. Oanzonette, chansonette,
een liedje, kleinzangstukje.
CAOUCHOUK, Kautchouk, vederhars
of elastieke gom.
CAP, capo, cabo, kaap, voorgebergte.
CAPABEL, capable, Fr., bekwaam,
geschikt. Capacité, capaciteit,
bekwaamheid, geschiktheid.
CAPACITEIT, verte, ruimte, inhoud,
bijzonder van vochtmaten; ook in
de muzijk de ruimte, die een octaaf
bevat.
CAPADES, ontmande slaven.
CAPAX, bij de Maltezer ridders diegene,
welke zijnen vierden veldtogt
gedaan, vijf jaren op Malta doorgeb
ragt, en zich daardoor bekwaam
gemaakt had, om eene comthury te
bekomen; ook bekwaam of geregtigd,
om iets uit een testament te
verkrijgen.
CAPELI.EREN, zilver of goud in de
kapel of smeltkroes zuiveren; ook
de einden der strengen, die van de
zijdehuisjes afgewonden worden,
opzoeken en ombinden.
CAPELLETTI, krijgsbenden, te voet
en te paard, die door de Venetianen
uit hunne bezittingen in Slavonië,
Dalmatië en Albanië aangenomen,
en wegens hare dikwerf
beproefde trouW bijzonder geacht
worden.
CAP HAR, schatting, welke door de
Christen-kooplieden in Syrië aan
de Turken betaald moet worden.
CAPI AGA, opperste deurwaarder van
het serail des Sultans.
CAPIENDI JUS, het regt, om uit een
testament iets te kunnen bekomen.
CAPIGI, portier van het serail des
Sultans. Oapigi-bassa, hoofdman
over zoodanigen portier.
CAPI. 104 CAPR.
CAPILLAMENTUM, eene hopfdbedek.
king van valsche haren bij de Romeinen
van beiderlei kunne.
CAPILLATORIA, de haarafsnijding, in
de middeleeuwen eene plegtige han.
deling, waarbij aan eenen jonge.
ling het haar van het hoofd en van
den baard voor de eersternaai ge·
schoren werd.
CAPITANA, het hoofdschip eener Venetiaansche
vloot.
CAPITATIE, hoofdscbatting, hoofdgeld.
CAPITOLlUM, Lat., kapitool, eene
sterkte of burg in Rome; ook in
scherts. het hoofd, de hersenkas.
CAPITULAAR, canonicus, medelid
eener orde. met zitting en stem in
het kapittel.
CAPITULARIëN, kerkelijke verorde.
ningen van KAREL den Grooten f:n
eenige andere Fransche koningen.
CAPITULAAT, overeenkomst of verbond,
hetwelk een vorst of staat
met eenen anderen sluit.
CAPITULARIS, een dom- of stichtsheer,
het regt hebbende, om het
kapittel bij te wonen.
CAPITULATIE, vergelijk, verdrag;
overgaaf (van eene stad) ; kiesverdrag
(bij de verkiezing der Duitsche
keizers). Capituleren, een verdrag
aangaan; zich overgeven, op zekere
voorwaarden.
CAPITZI- KIHEIA, opperkamerheer des
Turkschen keizers.
CAPNOMANTIE, voorspelling uit de
wijze, waarop de rook opstijgt.
CAPONNIERE, gracht met eene borstwering
in den grond van eene drooge
gracht eener vesting.
CAPoT,aanstukken.gebroken, krachteloos,
dood. Capotteren, dooden,
nederhou wen.
CAPOTE, Fr., een opperkleed, vrouwen-
overrok, mantelkraag.
CAPRAROLA, prachtig paleis in den
Kerkelijken Staat, hetwelk de kar.
dinaal FARNESE in de 16" eeu w door
den beroemden bouwmeester VIGNOL
A liet bouwen.
CAPRICCIO, Ital., (muz.) een klein,
luimig. niet zeer regelmatig muzij
k stuk.
CAPRICE, Fr., eigenzinnigheid, luim,
hardnekkigheid. Ook een schielijke
en bijzondere inval van eenen
dichter, schilder, of toonkunstenaar.
Capricieux, eigenzinnig,
luimig. wonderlijk.
CAPRIFICATIE, kunstmatige bevruch.
ting (van den wilden vijgeboom in
Sicilië).
CAPRIFOLIUM, Lat., geitenblad, kamperfoelie.
CAPRIOLE, zie cabrioIe.
CAPRIZANCIE, een ongelijk slaande
pols, die nu sterk dan zwak slaat.
CAPSULA, Lat., het hulsel, huisje,
de schil.
CAPTATIO BENEVOLENTI1E, Lat., bede
om een gunstig gehoor, gunstbejag.
Capteren, bejagen, vatten,
verstrikken. Captie, bejaging, verstrikking,
tegenstribbeling. Captieux,
verstrikkend, bedriegelijk.
CAPTIVEREN, gevangen nemen, ge.
vangen of vasthouden. Captiviteit,
gevangenschap, hechtenis.
CAPTIVERIE, zekere gebouwen in Se·
negal, waarin de Neger8, door de
Franschen gekocht, tot de inscheping
toe bewaard werden.
CAP'rus, Lat., het verstand, bevat.
tingsvermogen; ad captum vulgi.
verstaanbaar, zie op Ad. Supra
captum vulgi, boven de bevatting
van het volk.
CAPTUUR, eene confederatie in Polen,
welke. gedurende eene tusschenregering,
op de landdagen gemaakt
werd, met magt, om de rustver·
stoorders in hechtenis te nemen en
in gewigtige lijfstraffelijke zaken
te vonnissen; ook in hechtenisneming
van eenen schuldenaar op
aanzoek van zijnen schuldeischer.
CAPUCE, of capuchon, kap; kraag- of
mantelkap, de kap- of hoofdkraag,
die over het hoofd kan getrokken
worden. Capucijner, een kap-dra.
ger, kapmonnik. Capucinade, kapCAPU.
105 CARA.
monnikerij , kapmonnikenpreek ;
capucijner streek.
CAPUCIATRN, aanhangers van eene
bijzondere sekte der Wiclefiten,
welke op het einde der 14" eeuw
dezen naam deswege bekwamen,
dat zij het hoofd voor het Sacrament
niet ontblootten.
CAPUDAN-PACHA, zie kapudan.pacha.
CAPUT, hoofd, hoofdstuk, zie kapittel.
Caput mortuum, Lat., doodekop:
dood of doof overschot (van,
of bij scheikundige bewerkingen,
in de kolven).
CAQUET, de gaaf van te spreken: gezwets.
Caqueteren, zwetsen, snoeven.
Caqueteur, babbelaar.
CAQUETOI, plaats, alwaar de vrouwen
zamenkomen om te praten of te
snappen.
CARACHE, carage, de schatting, wel.
ke de Christenen den Turken moe·
ten betalen.
CARACKE, kraak, een eenigzins rond,
van onderen breed, maar van boven
naauw schip, hetwelk het grootste
van allen is en voor 2000 menschen
of 2000 ton vracht ruimte heeft.
CARACOLE, Fr., de rondwending van
het paard in eenen hal ven cirkel,
voornamelijk plaats hebbende bij
eenen aanval der ruiterij, om den
vijand onzeker te maken, waar de
aanval eigenlijk geschieden zal.
Caracoleren, snelle wendingen of
zwenkingen met het paard maken:
fig. eene vrouw bedienen.
CARACOLI, een metaal, hetwelk uit
goud, zilver en koper zamengesteld
is, nooit van kleur verandert, en
door de Amerikaansche \\ ilden zeer
hoog geschat wordt.
CARACORE, korkor, een te Borneo
g.ebruikelijk schip met zeilen en
nemen.
CARACTEN, maskers, welke niet in
domino, maar in eene nagebootste,
gewone kleeding van zekere stan.
den, verschijnen.
CARAFFE, karaf, eenetafelflesch. Ca.
rafftne, ldeine tafelflesch, (azijn- en
oliefleschje) .
CARAFFON, bek met water, waarin
het kleine drink gereedschap gezet
wordt, om te verkoelen, koelvat.
CARAGI, de tol, welke in Turkije
voor uit. en inkomende waren (inen
uitgaande regten) betaald moet
worden.
CARAGI-BASCHI, de opperste schatbediende
bij de Turken.
CARAGROUCH, eene Turksche munt,
omstreeks I rijksdaalder waard.
CARAÏTEN, Caraëers, eene sekte, onder
de Joden, welke in tegenstelling
van de Rabbaniten, menigwerf
Portugesche Joden genoemd worden.
CARAMOUSSAL, een Turksch koopvaardijschip.
(pen.
CARAQUES, groote Portugesche scheCARAVANSERAIS,
Turksche herbergen
voor reizigers en voor de karavanen.
CARAVELLE, eene soort van middelmatig
groot schip met driehoekige
zeilen, in de Middellandsche zee
gebruikt wordende.
CARBONARI, eigenlijk kolenbranders;
naam van een staatkundig genootschap,
dat, zoo veel als bekend
geworden is, alle Italiaansche staten.
in een bondgenootschap, of
gemeenebest, of als constitutionele
monarchij, trachtte te vereenigen,
en van vreemden invloed te bevrijden;
dit genootschap was het tegengestelde
van dat der Catderani.
CARBONE, koolstof, voornaamst bestanddeel
der kolen.
CARBONNADE, lmrbonnade, op den
rooster gebraden vleesch.
CARCINUM, een kreeftgezwel.
CARDAMOMEN, kardamomen (ook ma·
laquette) eene soort van gewas: het
zaad van eene met de gember verwantschapte
plant in Oost· Indië,
paradijskoren.
CARDEA, eene Godin der Romeinen.
welke zorg droeg voor het sluiten
der deuren.
CARDIACA, hartsterkingen, hartversterkende
middelen.
CARD.
CARDIALGIE, hartewee, maagkramp.
CARDIALOGIE, de ontleed kunst van
het hart en zijne deelen.
CARDIELCOSIS, zweer aan het hart.
CARDIEURYSMA, ziekelijke verwijding
van het hart.
CARDINAAL, hoofdelijk, dat tot cle
hoofdzaak behoort. Het cardinale
punt, het punt, waarop de zaak
eigenlijk nederkomt. Cardinale
deugden, hoofddeugden; cardinale
getallen, hoofdgetallen.
CARDINOIDE, in de hoogere meetkunst,
eene lijn van hartvormige
gedaante.
CARDIOCELE, hartbreuk.
CARDIOPERICARDITIS, ontsteking van
het hart en den hartzak.
CARDIORRHEXlS, scheuring van het
hart.
CARDIOTROMUS, eene snelle, zwakke
hartklopping, harttrilling.
CARDITIS, hartontsteking.
CARDOBENDICTENKRUID, cal'duus benedictus,
Lat., de gezegende distel,
heil. of bitterdistel.
CAREBARIA, eene hevige hoofdpijn
met een gevoel van zwaarte.
CARENCE, ontbering, strafvasten.
CARENS.JAREN, bij de stichts- of
domheeren, de eerste twee of drie
jaren na hunne in plaats treding,
waarin zij nog niet de gansche opbrengst
van hunne prebende, maar
alleen eene zekere som, bekomen.
CARESSANT, Fr., vleijend, liefkozend.
Caresse, liefkozing, vleijerij. Ca.
resseren, liefkozen, vleijen.
CARET, Lat., het ontbreekt, mangelt;
van carere, ontbreken.
CARETHEN-TOL, eene belasting voor
de vergunning om koetsen enz. te
mogen houden.
CARETTE,eene groote schildpad,reusschildpad.
CARGA, cargaison, cargo, de scheepslading,
vracht, verkooplijst, factuur
der lading. Cargadoor,
scheepsmakelaar, scheepsbevrachter.
CARGILLITEN, eene bijzondere sekte
106 CARI.
der Schotsche Presbyterianen, naar
hunnen stichter CARGILL genoemd.
Op het einde der 17" eeu w beweerden
zij, dat KAREL Il., dewijl hij
niet nagekomen had, hetgene hij
gezworen had, van de kroon vervallen
was.
CARIANEN, een onschuldig herdersvolk
in het Birmannische rijk, in
Achter-Indië.
CARICATUUR, eene spotprent; eene
belagchelijke voorstelling van eene
teekening, prent of schilderij; ook
fig., overdrijving van het gebrekkelijke.
Caricaturist, een vervaardiger
van spotprenten enz.
CARICEREN, (bij traites en wissels)
zoo veel als belasten.
CARICO, een gewigt, volgens hetwelk
de paarden, ezels en muildieren
met waren belast worden.
CARIEUX, beenbedervend, aangestoken;
van caries, Lat., carie, Fr.,
been bederf.
CARILLON, kariijon, een klokkenspel,
een daarvoor vervaardigd muzijkstuk.
(wielen.
CARIOLE, een ligt rijtuig met twee
CARIPI, soort van Turksche ruiters.
CA RL D'OR, Charles d'or, gouden ca·
rolus, Brunswijksche gouden munt,
waarvan er 35 op een mark gaan.
CARLET, eene groote driehoekige
naald der wondheelers ; ook een
zinknet.
CARLINl, een Sardinisch gouden
muntstuk, omtrent 24 guld. in
waarde.
CARLSBADERS'l'EEN, een druipsteen.
welke zich van het Carlsbader mineraalwater
aanzet.
CARMAGNOLE, een (naar de stad Carmagnola,
in Savoye, benoemde)
zangdans, Savoyardendans.
CARMELITEN, monniken, die op den
bergCarmel hun beginnamen,eerst
onafhankelijke kluizenaars, maar
in de 13" eeuw onder ordesregelen
gebragtdoor ALBERT.patriarch van
Jeruzalem. Men heeft ook Carmeliten-
nonnen.
CARM. 107 CARO.
CARMELITER-WIT, eene zekere witte
verw, welke uit kalk en Berlijnsch
blaauw of indigo bereid en tot het
witten van muren gebruikt wordt.
CARMENEN, Godinnen der Romeinen,
welke ieder mensch, zoodra hij geboren
werd, zijn toekomstig lot
zongen.
CARMENTA, eene Romeinsche vrouw,
welke voorspellingen in verzen
deed, en uit het Grieksche alphabethhetRomeinsche
vormde, waarvoor
zij, na haren dood, goddelijk
vereerd werd.
CARMINATIVUM, Lat., carminatief,
(geneesk.) een middel tegen spanningen
en winden in het ligchaam,
gebrand water.
CARMOSEREN, carmuseren, rondom
een groot edelgesteente eenen rand
van kleinen maken; carmoseer-goed,
kleine edelgesteenten, die slechts
tot het carmoseren te gebruiken
zijn.
CARNA, eene Godin der Romeinen,
welke in het bijzonder voor den
gezonden toestand der grootere in.
gewanden zorgde.
CARNAGE, Fr., een bloedbad, slagting.
CARNATIE, vleeschkleur, nabootsing
van het vleesch (in de schilderkunst).
CARNAVAL, Ital., (van het Lat. caro
vale! of van het Ital. carne vale!
Vaar wel vleesch!) de tijd, wanneer
bij de Roomsch-Katholijken
het vleescheten ophoudt; de vastenavondstijd,
vastenavondsvreugd.
CARNEOL, een helder, meestal doorschijnend,
roodachtig of vleeschkleurig
hard edelgesteente uit het
agaatgeslacht, hetwelk fraai geslepen
wordt; trekt het naar het gele,
zoo wordt het sardes of beril genoemd.
CARNET, reisboek, schuldregister van
een' koopman.
CARNIFICATIE, ziekte, in welke de
beenderen zoo week als vleesch
worden. (steente.
CARNIOLE, een Sardonix, een edelgeCAROA,
een klein Afrikaansch schip.
CAROBE, het kleinste Franscbe handelsgewigt.
CAROCHA, eene spit~e, met vlammen
en duivels beschilderde muts, welke
den genen opgezet werd, die
door de Spaansche inquisitie veroordeeld
waren, wanneer men hen
naar den brandstapel geleidde.
CAROGNE, Fr., zie karonje.
CAROLEN, kleine venerische builen.
CAROLIN D' OR, eene gouden Duitsche
munt.
CAROLINA, (regtsgel.) de lijfstraffelijke
wetgeving, of verordening
voor het halsregt, van KAREL V.
CAROLINE, eene Zweedsche zilveren
munt. (versierd.
CAROLITISCH, (bouwk.) met loofwerk
CAROLUS, eene oude Engelsche geldmunt.
CAROLUSDAALDER, zeldzame daalder
van Aken, met de beeldtenis van
KAREL den Grooten.
CARONADE, een kanon, dat, naar
zijnen uitvinder CARON genoemd,
korter dan de gewone is en door
middel van eene schroef zeer juist
gerigt kan worden, ook zwaarder
kogels schiet, met eene, naar
evenredigheid ruimere lading.
CAROSIS, verdooving met duizeling
en slaapzucht.
CAROSSE, Fr., zie karos.
CAROTICA, middelen, die het hoofd
innemen.
CAROTIS, de hoofd slagader.
CAROTTE, Fr., een wortel, peen;
desgelijks eene aan beide zijden afgepunte
rol tabak, uit gezuiverde
bladeren vervaardigd, om snuifvan
te raspen. Zie karot, kroot.
CARPEREN, carpere, Lat., berispen,
als beter willen weten.
CARP1E, charpie, Fr., pluksel van
linnen enz.
CARPIEUL, bloemkool.
CARPOCRATIANEN, aanhangers eener
sekte uit de 2" eeuw in het Oosten,
die naar hunnen stichter CARPOCRATES
genoemd werden, de godheid
van Christus en de opstanCARP.
108 CART.
ding der dooden ontkenden.
CARPOA. eene soort van dans in Macedonië.
Hij stelde eenen boer,
met twee ossen ploegende, en dapper
met een' gewapenden roover
vechtende, voor.
CARPOLITHEN, vruchtsteenen ; ook
vruch tversteeningen.
CARPOLOGIE, carphologie, (geneesk.)
gevaarlijke toestand van zieken,
als zij, in ijlhoofdigheid, de veren
uit het beddekussen schijnen te
plukken, of vliegen te vangen.
CARQUANT, zie karkant.
CARRÁGO, een wagenburg der oude
volken, waarmede zij de gamche
legerplaats omgaven.
CARRÉ en CARREAU, vierhoek; vierhoekig.
CARREAU, Fr., eene ruit, schuinsche
vierhoek, bijzonder op de speelkaarten.
CARRÊTE, Fr., eene kleine koets, een
ligt, slecht (onoverdekt) rijtuig.
CARRIÈRE, Fr., de loopbaan, loop,
renbaan; levensloop, weg, wandel;
steengroeve; ook diensttijd
Carrière-attaque, (krijgsk.) de ruiterijstorm,
stormenderuitersaanval.
CARROCCIO, ht:ette in de middeleeuwen,
bij vele Italiaansche volken,
de hoofdbanier, welke op een en
wagen, door vier ossen getrokken,
geplaatst werd.
CARRO, eene ltaliaansche koorn- of
wijnmaat.
CARROUSSEL, een plegtig ridderspel
te paard of met rijtuig, ringloop;
rijbaan; rijschool; ook een zoogenoemde
malle molen.
CARRUBA, een gewigt, hetwelk 1/2~
van een grein bedraagt.
CARRUCA, Carrucha, een bedekte wagen
van ivoor en metaal, dikwerf
ook van zilver en goud, waarin
zich de voornaamste personen onder
de Romeinen door muildieren
lieten rijden.
CARSE, eene Fransche koornmaat,
welke met onze mud overeenstemt.
CAR'l'A BIANCA, carta blanca, carte
blanche, zie blanquet.
CARTECHE, zie kartes en cartouche.
CARTEL, een verdrag, vergelijk, bijzonder
uitleverings- of uitwisselingsverdrag;
ook de orde, naar
welke de strijders in de tournooispelen
zich moesten schikken; desgelijks
eene uitdaging, of een uitdagingsbrief.
CARTELLE, plank onder de molensteenen
; ook eene kleine plank van
bijzonder hout voor schrijnwerkers ;
desgelijks een groot stuk parkement,
waarvan zich de componisten
in de muzijk bedienen.
CARTHESIAANSCHE DUIVEL, kleine,
holle, met eene geringe opening
in eene vaas met water op- en nedergaan,
wanneer men de blaas,
waarmede de vaas overdekt moet
zijn, hard of zacht met den vinger
drukt.
CAR1'HUIS, een klooster te Chartreuse,
een woest oord in Dauphiné, alwaar
het eerste klooster van dien
naam gesticht is, en van waar alle
dergelijke kloosters hunnen IIaam
bekomen hebben. Carthuizer, een
monnik van de strenge en tot eenzaamheid
verpligte orde van den
heiligen BRUNO.
CARTON, Fr., een groot, sterk blad
papier, bordpapier; (schilderk.)
eene groote teekening op papier;
desgelijks een omgedrukt blad van
desgelijks een omgedrukt blad van
een boek. Cartonneren, een boek
in bordpapier inbinden.
CARTOUCHE, Fr., randversiering; ook
patroon, geweerpatroon. Insgelijks
draagt het den naam van car.
teche, zie kartets.
CARUCA, noemen de Portugezen een
schip, dat naar eene karacke gelijkt.
CARUNCULA, een vleezige, sponsach.
tige uitwas, welke bij venerische
kwalen in de waterbuis of hals der
blaas ontstaat; ook een ligchaam,
dat uit verscheidene smeerdroesems,
in den binnensten ooghoek,
tusschen de oogleden zamengesteld
CARU. 109 CASH.
is; in het algemeen een vleezige
en droesachtige uitwas.
CARUS, dood slaap, karus, hooge
graad van sopor.
CARYATIDEN, (bouwk.) eene soort
van zuilen of pilaren in vrouwelijke
gestalte, welke eenen last dragen
of ondersteunen.
CARYATIS, bijnaam van DIANA.
CASAMARI, klooster van de orde van
LA TRAPPE, in de Pauselijke dele.
gatie Ancona, op dezelfde plaats,
waar eens het landgoed van c. MA·
RIUS stond.
CASAQUE, eeu kort rij. of reiskleed.
Caraquin, een huisrok, overrok.
CASCADE, Fr., een waterval.
CASCARILLA, eene eenigzins grijZE;
boomschors uit Peru en de beide
Indiën, van bitteren smaak en lie.
felijken reuk.
CASCHES, koperen of tinnen munten
in Japan, welke in het midden een
gat hebben.
CASCO, de eigenlijke bodem of het
ligchaam van een schip; van daar
verzekeringen, of assurantiën, op
casco. Ook het omkeeren eener
kaart, op het vertoon en der twee
zwarte azen, in het lomberspel.
CASEL, casula, het misgewaad, koor.
hemd, of dat kleedingstuk, het.
welk de Roomsche geestelijken bij
ambtsverrigtingen in de kerken op
de schouders dragen. Het is een
omhangsel, dat achter met een
kruis beteekend en dikwijls zeer
rijk met goud, parelen en edelge.
steenten geborduurd is.
CASEMATTEN, Ital., (van casa matta,
een blind huis), walgewelven, lage
gewelven onder den hoofdwal eener
vesting, om deels de gracht daar.
uit te bestrijken, deels tegen.
mijnen daarin aan te brengen.
Casematteren, met walgewelven
voorzien.
CASERNE, barak, soldatenwoning.
Caserneren, in barakken plaatsen.
Oasernier, de casernewacht, caser·
nemeester.
CASH, eene koperen munt in Ton.
quin, waarvan er duizend omtrent
eenen rijksdaalder uitmaken.
CASIMIR, casemir, eigenlijk kache.
mire, halflaken, Engelsch halfdoek.
CASINO, Ital., een huisje; naam van
zeker speel. en gezelschapshuis
voor den adel, in Florence; een
lustgezelschap of zijne verzame·
lingsplaats, desgelijks zeker kaart·
spel.
CASQUET, Fr., een helm, stormhoed,
ijzeren bedekking van het hoofd en
den hals, bijzonder tegen sabel.
houwen.
CASSA, de kas, geldkast, geld voor·
raad. Oassa.boek, bij kooplieden,
het boek, waarin de gereede ont·
vangst en uitgaaf, zonder vermeI.
ding van de daarvoor gegevene of
verkregene zaken, opgeteekend
worden, dienende enkel tot spoedig
overzigt van den staat der kas.
CASSAKI, keizerlijke tuin bedienden
in Konstantinopel.
CASSANDRA, dochter van PRIAM, en
BECUBA, eene profetes, die, na de
verovering van Troje, aan AGAMEMNON
ten deel viel.
CASSATEN, zulke boeren, die geene
eigenlijke pachtgoederen, maar al.
leen huizen hebben.
CASSATIE, vernietiging; ontzetting
van een' post. Hof van cassatie,
oppergeregtshof, welks vonnis die
van andere regtbanken en geregts.
hoven verwerpt of bevestigt.
CASSAVA, wortelbrood in Amerika.
CASSEROLE, casserolIe, castrol, kas.
trol, eene koperen vertinde braad.
pan, ook lepel om het glas te
schuimen in de glasblazerijen.
CASSEREN, opheffen, afzetten, ver·
nietigen. (kastje.
CASSETTE, I tal. , een kastje, geldCASSETTO,
eene ltaliaansche munt,
omtrent een cent waardig.
CAssoLETTE,Fr .,reukvat, wierookvat.
CASSON ADE, cassonade suiker, in va·
ten geslagene meelsuiker .
CASTAGNETTEN, (muz.) klaphoutjes.
CAST. 110 CASU.
CASTALIA, doohter van CASTILll'S,
koning der omstreken van den Parnassus,
die, door APOLLO vervolgd,
in eene bron veranderd werd, welke
de eigenschap bekwam, dat hij,
die daaruit dronk, de gaaf der
voorspelling bekwam. Eene andere
bron van gelijken naam ontsprong
aan den voet van den Parnassus,
en had, even als de Hypocrene, de
kracht, om door haar water tot het
dichten te bezielen. Naar deze
bron dragen de zanggodinnen den
naam van Oastaliaden.
CASTE, familiestam, inzonderheid bij
de Indianen.
CASTEL, een klein maar sterk slot.
Oastelaan, kastelein, slotbewaarder,
burgvoogd. Castelanij, de
waardigheid van slotvoogd.
CASTELLAN, een voornaam beambte
in Polen.
CASTIGA'l'IE, tuchtiging. Castigeren,
tuchtigen.
CASTOR, castoor, een bever. Oastoreum,
beyergeil. Zie kastoor.
CASTOR EN POLLUX, de tweelingen,
een gesternte in den dierenriem;
desgelijks een vurige damp, welke
zich, na eenen storm, aan de toppen
der mastboomen pleegt te
hechten.
CASTOREUM, een krijgslied der Spartanen,
volgens hetwelk zij den 1Iijand
dansend aangrepen.
CASTRAAT, een gesnedene, ontmande;
een gesnedene of ontmande
zanger. Castratie, en castrering,
de ontmanning. Castreren, ontmannen.
CASTRAMETATIE, het afsteken, aanleggen
en inrigten van eene legerplaats.
CASTRUM DOLORIS, Lat., een smartenleger,
eene lijk- of rouwtoerusting,
eene lijkbaar. Zie cata/alco.
CASU, Lat., door toeval, toevallig,
toevalligerwijze: casu substrato,
in het voorhanden zijnde, tegenwoordige
geval. Casu quo, in welk
geval ook, in allen gevalIe. Casueel,
toevallig, bij gelegenheid.
CASUALlA, Lat., casualiën, toevalligheden,
toevallige ambtsverrigtingen.
Casualiteit, toevalligheid.
CASUIST, een gewetensleeraar; hij,
die, in twijfelachtige gewetensgevallen,
oplossing weet te geven.
Casuistica, de gewetensleer.
CASUS, toeval, gebeurtenis; ook, in
de spraakkunst, de veranderingen
der naamwoorden, om hare onderscheidene
betrek"kingen uit te
drukken. Oasus reservati, geloofsen
gewetenszaken, over welke de
Paus zich het regt van te oordeelen
voorbehouden heeft. Casuspositie,
eene voorstelling van het
geval.
CATAGE, Fr., inkeldering, het loon
daarvoor; ook kelderhuur.
CATABASIS, was in de Grieksche kerken
eene plaats onder het altaar,
alwaar de reliquiën bewaard werden;
ook eene harmonische periode,
waardoor men iets verachtelijks of
laags uitdrukte of voorstelde, b. v.:
hij is zeer vernederd geworden.
CATABULENSUS, waren bij de Romeinen
knechts, welke hier en
daar, tot algemeen gebruik, gehouden
werden.
CATAFALCO, een lijktoestel, die in
Italië voor voorname personen in
de kerken opgerigt wordt.
CATAGMA, beenbreuk.
CATALLA, werden in de middeleeuwen
de roerende goederen genoemd,
en hiervan leiden sommigen
het woord kapitaal af.
CATALOGUS, zie kataloog.
CATAMARAN, eene vlotboot in Oost-
Indië. (ME»ES.
CATAMITUS, een bijnaam van GANYCATARACTEN,
watervallen, zoo natuurlijke
als door kunst gemaakte.
CATASTROPHE, (van catastase, de
derde afdeeling van een treurspel
der ouden) de uitgang van een
treurspel; ieder treurig einde eener
zaak. .
CATECHEET, een in het Christendom
CATE. 111 CATH.
onderwezene; ook een jonge gees.
telijke, die nog geene bijzondere
vaste plaats heeft.
CATEJA, werp~pies, waarvan zich de
oude Galliërs en Duitschers bedienden.
Zij hing aan een ket.
tingje, waarmede zij konde terug
getrokken en alzoo meermalen ge.
bruikt worden. Anderen willen,
dat het eene Imods, aan eenen ket·
ting vastgemaakt, geweest is.
CATHAERESIS, zuivering van het lig.
chaam.
CATHAERESJSCHE (geneesmiddelen),
welke het wilde vleesch wegbijten.
CATHAREN, noemden de Novatianen
zich, om daarmede aan te toonen,
dat zij lieden van groote godsdien.
stige gestrengheid en heiligheid
waren. Dezen naam, welke alge.
meen gehaat werd, gaf men daar.
na ook aan de Albigenzen, Wal.
denzen en anderen, en door verbastering
van uitspraak, zegt men,
dat het woord ketter ontstaan is.
CATHARINE-ORDE, orde der heilige
CATHARJNA op den berg Sinaï; ook
een geestelijke ridderorde, wier
pligt het was, het graf der heilige
CATHARJNA te bewaken, de wegen
van roovers te zuiveren en de pel.
grims te herbergen.
CATHARSJS, zuivering (naar beneden).
CATHEDRARlëRS, bij de Romeinen,
zekere bedienden, die de voorname
vrouwen in de draagstoelen droe.
gen.
CATHEDRATJCUM, eene zekere som,
welke de Diocesanen aan hunnen
bisschop of aan hem, die bij hen
de visitatie heeft. jaarlijks opbren.
gen.
CATHETEN, de beide regthoekszijden
eens regthoekigen driehoeks.
CATHETERJSMUS, eene ziekte, waarbij
het water, uit hoofde van den steen
of andere redenen, niet geloosd kan
worden.
CATHIMIA, Oathmia, hetgene aan
een touw of als een touw in de
diepte nedergelaten wordt; ook
eene erts· ader in de aarde en in
ertsgangen.
CATHOCHILON, een mensch met eene
dikke onderlip,
CATHODUS, het nederdalen van het
bloed naar de baarmoeder of het
darmkanaal. (middel.
CATHOLICUM, een algemeen genees.
CATHYPNIA, een zeer vaste slaap.
CATIMARAN, vlot uit drie stukken
hout, waarvan de visschers te Madras
zich bedienen.
CATIMARON, eene boot der wilden,
welke slechts door een' enkel man
voortgeroeid wordt.
CATIUS, een God der Romeinen, van
wien zij geloofden, dat hij de men·
sehen voorzigtig maakte.
CATOPTRJSCHE ANAMORPHOSEN, wor·
den zulke verkeerd geteekende
beelden genoemd, die, in kegel.,
1'01- of zuil vormige spiegels moeten
gezien worden, om het ware beeld
te vertoonen.
CATORETICA, afdrijvende middelen.
CAULIS, colis, de stengel, steel der
planten. (hitte.
CAUMA, yerbranding; ook groote
CAUSA, Lat., zaak, oorzaak, aanleiding,
regtzaak, geregtelijke handeling.
Causa debendi, regtsgrond
der schuld. Ad pias causas, tot
goede oogmerken. HonOl'is causa,
eershalve. Oausaal, redengevend.
Oausaliteit, de oorzakelijkheid, gelegenheid;
een verband, uit kracht
van hetwelk de eene der verbonde.
ne zaken de oorzaak van de andere
is; ook het vermogen om te werken.
Oausaal.verband, verband
door oorzaak en werking, dat is,
zulk een, waardoor de verbondene
dingen een' schakel van oorzaken
en werkingen vormen, Oausen,
streken, bedriegerijen. Causeren,
veroorzaken.
CAUSA LIS, de brandblaar.
CAUSIS, het branden.
CAUSODES, heet, brandend.
CAUSOMA, brand, brandende hitte.
CAUTERISATIE, het heelkundige bran.
CAUS. 112 CAV!.
den met gloeijend ijzer of moxa ;
ook het zetten van eene fontenel
en de daardoor voortgebragte werd
king. - Cauteriseren, met gloei.
jend ijzer enz. branden.
CAUSTICA, brand middelen. Causti.
citeit, de brandkracht. Caustisch,
brandend.
CAUTIE, borg, waarllOrg. Cautioneren"
borg stellen, voor iemand
borg blijven.
CAVADA, eene Portugesche maat van
omstreeks vier kannen.
CAVAGNOLE, kansspel, ook biribi ge·
noemd.
CAVALATO, eene munt in Toskane.
CAVALCADE, Fr., plegtige optogt te
paard; processie, bij welke een
voornaam persoon rondgereden
wordt.
CAVALERIE, Fr., de ruiterij. Cavalerist,
ruiter, soldaat te paard. Cava.
lier, een ridder, edelman, (krijgsk.)
eene walkat. Cavalièl'ement, rid.
derlijk; ook vlugtig. ligtzinnig.
CAVALLO, de kleinste Napolitaans(:he
koperen munt, waarvan er 12 een
grano uitmaken.
CAvALoT,oude kleine Fransche munt;
ook kanon, hetwelk een' pondsko.
gel 1000 tot 1500 passenverschiet.
CAVALQUET, stuk, hetwelk de trom·
petters blazen, wanneer de kaval.
lerie eene stad nadert, of dezelve
doortrekt.
CAVAMACHIE, de kunst om vlekken
uit te maken.
CAVATA, of cavatine, Ital., (muz.)
een klein kort gezang, zonder
tweede hoofddeel.
CAV ATINE, muzijkstuk, volgens het.
welk gedanst en tevens gezongen
wordt.
CAVEHANE, Turksch koffijhuis.
CAVEÇON, capefon, Fr., neusnijper
voor paarden.
CAVENT, borE. Caveren, borg zijn,
voor iets aansprakelijk zijn; ook
een' schermstoot benedenwaarts
afwenden.
CA VETTE, heet, in de versterkings.
kunde, eene kleine natte gracht in
het midden van eene groote drooge
gracht, om de vijandelijke mijnen
te vernielen.
CA VILLATIE, verdraaijing, bespot.
ting, naäping. Cavilleren, ver·
draaijen, bespotten, naäpen.
CAVITEIT, holte, holligheid.
CAZAN, voorzanger in de Joodsche
Synagogen.
CEBRION, een der reuzen, welke met
de Goden streden, en door VENUS
gedood werJ.
CEDEL, ceel, cedula, Lat., een brief.
je, lijstje.
CEDE MAJORI! Lat., wijk voor den
magtige.
CEDENT, overlater ,overhandiger;
hij, die afstand doet (bijzonder van
eene schuld). Cederen, afstand
doen, overlaten.
CEDILLE, een klein haakje onder de
letter c. (ç), waardoor dézelve als
s. uitgesproken wordt.
CEDMA, gewrichtsgezwel, doorrheu·
matismus veroorzaakt, bijzonder in
het heupgewricht, koxalgie.
CEDOLA, een credietbriefje (gelijk
aan onze banknoten) van de Banco
dello spil'ito santo, gelijk mede aan
het huis van leening: Monte di
piëla te Rome.
CEDO NULLI, Lat., ik wijk voor nie·
mand (benaming van eene pracht.
kegelslak, parel. kegelslak.
CEDULA, noemen de Spanjaarden den
pas of vergunningsbrief, dien an·
dere volken zich van de Spaansche
regering moesten verschaffen, om
. op de Amerikaansche plaatsen te
kunnen handelen, en schepen der·
waarts te mogen zenden.
CEINTRE. de ladderboog voor het uit.
muren der mijngangen.
CELADON, een smachtend minnaar,
getrouwe herder; ook zeegroen.
CELÈBRE, Fr., beroemd. Celebreren,
vieren, plegtig of feestelijk geden.
ken. Oelebratie en celebrering, de
viering. Celebriteit, vermaardheid,
beroemdheid.
CELE. 113 CENT.
CELERITEIT, (celeritas, Lat.) snel.
heid, gezwindheid.
CELIBAAT, de ongehuwde staat, echo
teloosheid. Oélibataire, een onge·
huwde, een oude vrijer.
CELLE, cel, kamertje, vertrekje (in
kloosters). Oellebroeder, een mono
nik, die zoodanige cel tot zijne
woning heeft.
CELLITEN, ordeslieden, die den re·
gel van den heiligen AUGUSTINUS
volgen en de zieken verzorgen.
CELLO, (muz.) zie violoncello. Oellist,
een kleine basspeler.
CELOTOMIA, breuksnijding.
CELTEN of KELTEN, een oudNoordsch
volle
CEMBAL D' AMOUR, eene soort van
klavier, door GODFRIED SILBERMANN
uitgevonden.
CEMBALO, !ta!., (muz.) zie clavi·
cembalo.
CEMENT, metselkalk, voegwerk. Oe.
mentwater, koper houdend water,
in hetwelk koper, door middel van
zuren, opgelost is. In de Hon·
gaarsche cementbronnen wordt ijzer
gecementeerd, dat is verkoperd. Oementeren,
met deeg of kalk verbinden;
veranderen, veredelen.
CENANGIA, ceneangia, keneangie, ledigheid
der bloedvaten.
CENCHRIAS, hersenvlecht.
CENDRÉ, aschkleurig, aschgraauw.
CENOBIET, cénobite, Fr., een kloos.
termonnik, kloosterbroeder. Oenobitisch,
kloosterachtig, kloosterlijk.
Oenobium, een klooster.
CENOSIS, ontlediging.
CENOTAPHIUM, (eig. kenotaphium) ,
een ledig grafteeken ; praal- of eergraf
voor eenen overledene, wiens
ligchaam zelf aldaarniet begraven is.
CENSEREN, beöordeelen, proeven,
berispen. Oensor, een beöordeelaar,
boek. of schriftbeschouwer,
boekregter. Oensuur, beöordeeling,
boekenschouw, het schriftof
boekgerigt, tot het al of niet
drukken van een werk. Oensura
ecclesiastica, kerkboete, kerkstraf.
Oensureren, in den ban doen, uit
de kerkelijke gemeenschap sluiten.
CENT, eene Nederlandsche koperen
munt, bedragende 1/IOOste gedeelte
van eenen gulden. Oen time, eene
Fransche koperen munt, ter waardevan
1/IOOste van eenen frank. Oentum,
Lat., honderd. Pro cent,
van, of ten honderd, b. v. vijf pro
cent, vijf van het (ten) honderd.
CENTAURUS, (fabelk.) een paard.
menseh.
CENTENAAR, centner, een gewigt van
honderd pond.
CENTERHOEK, middelpuntshoek, is
de hoek, welke ontstaat, wanneer
uit het middelpunt eens regelmati.
gen veelhoeks regte lijnen tot twee
naast aangelegene polygonshoeken
getrokken worden.
CENTGERIGTEN, hadden in Duitschland
aanvankelijk alleen in kleine
regtzaken de regtspreking, in la.
teren tijd verkregen zij ook ten
deele den bloedban of het regt, om
diefstal, moord, brand, verkrachting
te straffen.
CENTIARE, Fr., de nieuwe Fransche
vlaktemaat van bijna 91/2 Parijsche
voeten in het vierkant; het I/Iooste
gedeelte der are. Tien centiaren
maken eene deciare, en tien deciaren
eene are. Zie Are.
CENTIFOLIE, centifolium, Lat., ·de
honderd bladerige, sterkbebladerde
roos.
CENTIGRAMME, 1/100 gramme, e/loo
Neder!. wigtje). Zie gramme.
CENTILITRE, 1/100 litre (1/10 maatje
Neder!. inhoudsmaat). Zie titre.
CENTIMANEN, COTTIS, BRIAREUS en
GYGES, zonen ,'an URANUS en GEA
(hemel en aarde), reuzen met 100
armen en 50 hoofden, met de Go.
den verbonden, in den strijd tegen
de Titans.
CENTIME, Fr., eigenlijk centième,
1/IOOste gedeelte van eenen frank.
Zie cent.
CENTIMÈTRE, 1/100 mètre, (een Nederlandsche
duim). Zie mètre.
8
CENT. 114 CENT.
CENTISTÈRE, 1/100 stère, (10 cubieke
palmen Nederlandsch). Zie stère.
CENTO, lapwerk; een stuk, uit vele
lappen zamengevoegd.
CENTRAAL, middel puntig, in het
middelpunt zich bevindende, in het
middelpunt werkende; zie centrum.
Centrale vergadering, waar de werkzaamheden
van andere vergaderingen
zich als in een punt vereen igen;
eentraa/.beweging, de kringvormige,
zich om het middelpunt
draaijende beweging; eentl'aalkracht,
in het middelpunt werkende
kracht; centraalorganen, hoofd.
levenswerktuigen, b. v. hart, longen,
maag; centraalpositie,(krijgsk.)
de middelste of hoofdstelling; eentraalpunt,
het middelpunt; centraalseholen,
lueits- of hoofdscholen
; eentraalvuur, het middelpunts
vuur, vermeend vuur in het mid.
den des aardbols. Centralisatie,
de vereeniging in een middelpunt,
zamentrekking, vereenvoudiging.
Centl'eren, het middelpunt zoeken,
vinden, volgens het middelpunt
bearbeiden, b. v. holle spiegeb.
Centrifugaalkracht, de middelpuntschuwende
kracht. Centripetaal.
kracht, de naar het middelpuntstrevende
kracht. Centrobarisch,
op hetzwaartepunt betrekking heb.
bendp., of uit de beschouwing daarvan
afgeleid wordende.
CENTROSCOPIE, dat gedeelte der
meetkunst, hetwelk van het mid.
delpunt der grootheden handelt.
CENTRUM, Lat., het middelpunt, ver·
eenigingspunt; fig. de bijzondere
stand, in welken zich iemand bevindt,
h. v.: hij is niet in zijn een·
trum, hij is niet in den kring,
waarin hij zich wenscht. Centrum
gravitatis, het zwaartepunt.
CENTUMVlR, Lat., een honderd man,
een der honderd mannen, die, bij
de oude Romeinen, medeleden van
een gerigt waren. Centumviraat,
de waardigheid van honderdman.
CENTUPLEREN, verhonderdvoudigen.
CENTURIE, een honderdtal, getal of
schaar van 100 man, of stukken
geschut.
CEPHALACA, Gr., (eig. kephalaka) en
eephalalgie, (geneesk.) hoofdpijn.
Cephalitis. hoofd- of hersenontsteking.
Cephalogie, de leer van het
hoofd (in de ontleedkunde). Cephalometer,
een hoofdmeter, werktuig
om het hoofd te meten (in de
verloskunde). Cephalotomie, de
hoofdontleding.
CEPHALARTRISCHE,
(geneesmiddelen)
geneesmiddelen.
kephalartrisehe
hoofdreinigende
CEPHALINE, het achterste dikke gedeelte
der tong.
CEPHALODESMION, kephalodesmion,
hoofdbindsel.
CEPHALOLOXIE, kephalolo:cie, het
scheef dragen van den hals, scheeve
hals. (ziekte.
CEPHALONOSOS, kephalonosos, hoofdCEPHALOPIIYMA,
kephalopk!/ma,hoofdgezwel.
CEPHALOPONIA, kephaloponia, hoofd.
pijn, aanhoudende hoofdpijn.
CEPHALOPYOSIS, kephalopyosis, verzwering
in of nabij het hoofd.
CEPHALUS, zoon van MERCURIUS en
HERSE, echtgenoot van PROCRIS.
CERATECTOMIA, hoornhuidsnijding.
CERATIASIS, het behebt zijn met
hoornuitwassen.
CERATITIS, hoornhuidontsteking.
CERATOCELE, hoornhuidbreuk.
CERATOGLOSSI, (musculi) de tongbeen
·hoornen.
CERATOPHARYNGEUS, (musculus)
tongbeen-slok spier .
CERATUM, eerotum, eene zalf (pleister
enz.) met was.
CERBERUS, (fahelk.) de helhond, een
driehoofdige hond, welke de poort
der hel bewaakte, en ieder naar
binnen, maar niemand naar buiten
liet gaan.
CERCHNASMUS, cerchnon, cerchnus,
ruwheid en heeschheid der keel.
CEHCLE, Fr., een gezelschapskring;
voorste kring (in schouwburgen).
CERC. 115 CERU.
CERCOSIS, moederpolyp, een (staartvormige)
uitwas aan de vrouwelijke
teeldeelen.
CERCURES, een wijdbuikig schip der
oude bewoners van Cyprus.
CEREA, ceria, naar honigraten zweemende
hoofd uitslag.
CEREALIëN, een feest ter eere van
CERES, waarbij de daad, dat CERES
metharenimfenhare geroofde dochter
PROSERPINA met toortslicht
zocht, dramatisch voorgesteld werd.
CEREATES, bijnaam van APOLLO.
CEREBELLUM, het binnenste der her·
sens of de kleine hersens, welke
door de grootere (cerebra) ingesloten
en voor den zetel der ziel gehouden
wordt.
CEREBRAALSYSTEMA, leer van de hersens
en hare zenuwen.
CEREBROSIS, hersenwoede.
CEREMONIE, plegtigheid, pligtpleging,
gebruik van wellevendheid.
Ceremoniëel, de wet van het gebruik,
of de gewoonte, het gebruikelijke;
het innerlijke van plegtige
gebruiken; het voorschrift voor
plegtigheden en feesten. Ceremonieux,
plegtig, feestelijk, wellevend,
vol ceremonien, lastig. Ceremoniemeester,
iemand, die de
plegtigheden regelt.
CERES, (fabelk.) de godin van het
koren, graangodin. Ceres dienen,
veel van eten en drinken houden.
CERNEREN, (krijgsk.) insluiten, omsingelen.
CERTEPARTIE, chartepartie, chartrepartie,
Fr., carta partita, I tal. ,
(kooph.) een scheepsvrachtbrief,
een vrachtcontract.
CERTIFICAAT, certijicat, Fr., getuigschrift,
bevestiging. Certijicat d' origine,
zie origine. Certijicatie,
het bevestigen, voor waarheid verklaren,
de verzekering. Certijiceren,
verzekeren, door een getuigschrift
bevestigen.
CERTIORATIE, de verklaring van het
regt, uit krachte waarvan iemand,
b. v. vrouwen en onmondigen of
geestelijken, van de vervulling eener
verpligting vrij zijn, wanneer zij
van dat regt niet uitdrukkelijk afstand
gedaan hebben.
CERUIS, loodverw, loodwit.
CERVELADE WORST, eigenlijk hersenworst;
anders ook gerookte en
sterk gekruide vleeRchworst.
CESSAT, Lat., het valt weg, houdt
op. Cessante causa, cessat effeclus,
met de oorzaak houdt ook het
uitwerksel op. Cesseren, ophouden,
uitblijven, wegvallen.
CESSIBEL, aftreedbaar, waarvan afstand
gedaan kan worden. Cessibiliteït,
aftreedbaarheid. Cessio,
Lat., cession, Fr., afstand, het afstand
doen; cessio bonorum, de afstand
van goederen, van den eigendom
aan de schuldeischers. Cessionaire,
Fr., cessionarius, Lat., hij,
wien iets afg'estaan wordt.
C'EST TOUT COMME CHEZ NOUS, Fr.,
het is juist zoo als bij ons.
CESTROSPHENDONA, werppijlen der
Romeinen met een' dubbelen weerhaak,
die door middel van een'
slinger met veel naauwkeurigheid
geworpen konden worden.
CESTUS, de gordel van VENUS; ook
bij de Romeinen eene soort van
vechthandschoen, van dikke koelederen
riemen, om den arm en de
vuist gewonden, somtijds ook wel
met lood voorzien.
CESUUR, caesura, Lat., rustpunt in
een vers.
CETERA, Lat., voor het overige;
hetgeen er meer volgt.
CETETA TEDESCA, een luitvormig muzijkinstrument
met 10 snarenvoorzien,
hetwelk voor het eerst bij de
Duitschers in gebruik gekomen is.
CETRA, kleine schilden van leer of
oliefantenvel, welke de Spanjaarden
en Afrikanen aan eenen riem
om den hals droegen.
CEURAFVATH, eene sekte der Bengalen
in Indië, die het geloof aan de
zielsverhuizing, en de vrees, om
geen' van hunne gestorvene bloed-
8*
CHAB. 116 CHAL.
verwanten te vermoorden, zoo ver
drijven, dat zij zelfs het kleinste
insekt niet dooden.
CHABLON, chahlone, een toonbord,
leerbord, voorbeeldplank.
CHABRAQUK, Fr., schabrak, zadeldek.
CHACABOUT, Anachoreten onder de
Tonquinezen, die zich alle gemakken
dezes levens ontzeggen, en aan
de zielsverhuizing gelooven.
CHACO, zie Tschako.
CHACONNE, ciaconne, Ita!., (muzijk)
een edel dansstuk.
CHAERAPHORSYNE. de vrolijke kranl,zinnigheid.
CHAGRIN, Fr., verdriet, kommer,
droefheid; ook sagrijn, sagrijnleer.
Chagrinant, bedroevend. Chagri.
neren, bedroeven, verdrieten, kwel.
len.
CHAINE, Fr., keten, ketting; de ket·
tingdans; de boeijen, dwang;
schering (op het weefgetouw).
CHAISE, Fr., eigenlijk een stoel; eene
sjees, halfkoets.
CHAKITICHI,hetzesde hemelsche huis
der Astrologen, waaruit zij ziekten
en andere onheilen voorspellen.
CHALAND, groote schepen met eenen
zeer hoogenachtersteven; ook platte
vaartuigenvan middelmatige groot·
te, waarvan men zich op de Seioe
bedient.
CHALASIE, eene oogziekte, die in
eene slapheid van het hoornvlies
bestaat.
CHALASTISCHE (geneesmiddelen),
week makende geneesmiddelen.
CHALAXOPHYLAX, een der priesters
bij de Grieken, die het weder moesten
waarnemen en hagel en onweders
voorspellen.
CHALAZIUM, chalaza, chalazosis, de
zoogenaamdehagelkorrels of blaren
aan de oogleden; ook vinnen in
het gezigt, vinnen in het varkensvleeseh.
CHALCOGRAAPH, Gr., een plaatsnij.
der, graveur (eigenlijk koper. of
metaalsnijder) . Cltalcographie,
plaatsnijkunst.
CHALCOLITH, de kalksteen, kalk.
spa til.
CHALDER, eene maat van 20 ton, die
in Zweden voor steenkolen gebruikt
wordt. (kolenmaat.
CHALDRON, zekere Engelsche steen·
CHALIL, fluiten, welke de Joden, ten
tijde van DAVID en SALOMO, uit de
schenkels van kraanvogels en ooijevaars
vervaardigden, en welke met
onze fluiten veel overeenkomst
hadden.
CHALINQUE, een schip der Indiërs,
hetwelk bijna vierhoekig is.
CHALON, Fr., een wollen voerdoek
(waarschijnlijk naar de plaats der
uitvinding, of vervaardiging, chaZon
genoemd).
CHALOUPE, Fr., sloep, kleine boot;
een loop- of sluipscheepje.
CHAMADE, Fr., (krijgsk.) de mars eh
van overgaaf; het teeken tot de
overgaaf.
CHAMARREREN, borduren. Chamarrure,
borduursel.
CHAMBELLAN, Fr., kamerdienaar.
CHAMBRE, Fr., kamer. Chamhre
garnie, gestoffeerde, gemeubeleer.
de (van al het noodige huisraad
voorziene) kamer. Chamhre oh.
scure, zie camera.
CHAMBRE ARDENTE, was op het einde
der 17" en in het begin der IS"
eeuw, toen het giftmengen in
Frankrijk nog zeer in zwang was,
een geheim geregtshof aldaar, hetwelk
vergiftigingen onderzocht,
en in zulke lijfstraffelijke zaken
regt sprak.
CHAMELEON, zie kameleon.
CHAMOIS, Fr., gemsenkleurig, zweemende
naar de isabellekleur.
CHAMPANE, een lndiaansch schip,
hetwelk 60 tot 80 ton houdt en
zonder eenig ijzerwerk gemaakt is.
CHAMP DE BATAILLE, Fr., het slag.
veld, de strijdplaats.
CHAMPIGNON, Fr., een paddestoel,
fig. een plotseling rijk geworden
mensch zonder verdienste.
CHAMPION, Fr., een strijder, een
CHAN. 117 CHAR.
voorvechter. Championne, eene
kloekmoedige vrouw.
CHAN, Khan, een vorst of opperhoofd
der Tartaren. (staan.
CHANCELEREN, wankelen, in twijfel
CHANCRE, een kankerachtig, wegvretend
gezwel; een gezwel in venusziekten.
CHANDELIER, blinde, een opgeworpen
muur, om bij belegeringen de
arbeiders tegen het geschut der
vijanden te beveiligen.
CHANGE, Fr., ruiling, verruiling,
verwisseling; ook wisselbrief; ruilwaren,
bijzonder van boeken, Changeant.
veranderlijk; geglansde taf.
Changement, verandering. Changeren,
veranderen, verwisselen, verkleuren,
ontaarden.
CHANTERELLE, Fr., de zingsnaar,
bovenste fijnste snaar.
CHAOS, de vormelooze klomp, waarin
alle hoofdstoffen, v66r de schepping
der wereld, onder elkander,
vermengd waren; fig. wanorde, verwarring.
Chaostisch, woest, ongeschikt,
verward.
CHAOURI, eene kleine zilvermunt in
Georgië.
CHAPE, kap, vat, waarin een ander,
met kruid gevuld, geplaatst wordt,
om het veilig te bewaren; ook de
mantel van een kanon of mortiervorm,
die uit leem, paardemest en
scheerwol toebereid wordt; ook de
kop (het bovenste) van een' vuuroven;
deksel over de orgelpijpen.
CHAPEAU, Fr., een hoed; fig. een
manspersoon, heer. Chapeau-bas,
met den hoed onder den arm.
CHAPELET, Fr., een rozenkrans.
CHAPERON, Fr., helmdeksel, kapje.
Chaperon rouge, roodkapje.
CHAPPA-DELLALA, de stempel, welke
in Golconda op de aldaar bereide
waren gedrukt wordt; ook de belasting,
welke van deze waren opgebragt
moet worden.
CHAPPARS, couriers in Perzië, die in
zaken van den koning of van den
staat gezonden worden.
CHARACTER, zie karakter.
CHARADE, Fr., lettergrepenraadsel.
CHARADG, Charog, een hoofdgeld,
hetwelk de Joden en Christenen,
die zich in de staten des Turkschen
keizers ophouden, betalen moeten.
CHARAVARI, eene overtrekbroek.
CHARGE, Fr., last, lading (bij schietgeweren);
bediening, eerepost,
pas de charge, stormpas, hulppas.
Chal'gé d'affaires, een zaakbezorger.
Chargeren, belasten, bezwaren,
overladen (met huisraad en
versieringen). Chargering, de last,
lastgeving; het afvuren.
CHARIENTISMUS, (redek.) eene soort
van spotternij, wanneer iets hards
of slechts met verzachtende woorden
uitgedrukt wordt. B. v. als
men tot een toornig of razend
menseh" maar, zacht wat" zegt.
CHARISTICARIERS, waren, bij de nieuwere
Grieken, eene soortvanbedelmonniken,
die hunne verzamelde
aalmoezen aan hetkloosterbragten.
CHARISTICON, Gr., wedervergelding,
tegengeschenk.
CHARISTIE, zie eucharistie.
CHARITABLE, Fr .• mild, of weldadig.
Charitativum, Lat., eene noodbijdrage,
welke een bisschop (in dringen
den nood) in zijn kerspel, als
een vrijwillig geschenk, mag invorderen.
Charité, mild- of weldadigheid;
ook de naam van een
openbaar ziekenhuis te Berlijn.
CHARITÉ CHRÉTIENNE, eene orde, die
door koning HENDRIK 111. van
Frankrijk voor de arme officieren
en invaliden ingesteld werd.
CHARITÉ DE NO'l'RE DAME, eene geestelijke
orde van den regel van AUGUSTINUS,
welke zich met de verzorging
van zieken bezig houdt.
CHARITINNEN. Zie gratiën.
CHARIVARI, Fr., ee'n verward geraas,
. geklink met ketels, enz.; ook geschreeuw,
twist; eindelijk eene
katten- (slechte) muzijk.
CHARLATAN, Fr., een kwakzalver;
ook een praalhans, snoeshaan, snorCHAR.
118 CHAS.
ker. Oharlatanerie, kwakzalverij,
snorkerij, snoeverij, pralerij.
CHARLES D'OR, zie Oaroline.
CHARMANT, Fr., schoon, bekoorlijk,
betooverend, innemend. Oharme ..
ren, bekoren, betooveren, verrukken.
CHARON, Oaron, (fabelk.) de veer·
man van de hel, die de zielen der
afgestorvenen over den Stijx in de
benedenwereld bragt.
CHARTA BLANCA. Zie Oat·te blanche.
CHARTA MAGNA, Lat., een groot pa·
pier of blad; eene grond wet, eene
hoofdoorkonde der Engelsche
staatsgesteldheid.
CHARTE PARTIE. Zie Oertepartie.
CHARTER, chartre, Fr., oude oorkonde.
(kaarten.
CHARTOMANTIE, waarzeggerij uit
CHARTOPHYLAX, zegelbewaarder en
archivarius van p.enen patriarch van
Konstantinopel. Het archief heette
Okartophelatiumof Chal·tophilatium.
CHARYBDIS, dochter van NEPTUNUS
en de aarde, van eene voorbeeldelooze
vraatzucht; zij werd door JUPITER
met zijnen bliksem getroffen
en in zee gestort, al waar zij eene
draaikolk veroorzaakte, waarin de
schepen vervielen. Zie Scylla.
CHASMA, eene wijde opening, de
muil.
CHASME, chasmos, het geeuwen.
CHAS-ODA, de laatste en binnenste
voorkamer in het Serail te Konstantinopel,
waarin zich 40 der
voornaamste hofbedienden plegen
op te houden.
CHAS-ODA-BASCHI, is aan het hof van
den Turkschen keizer zoo veel al~
opperkamerheer.
CHASSEKI, de eerste Sultane, of die
vrouw van den Sultan, welke hem
den eersten prins gebaard heeft.
CHASSE MARÉE, een vischvoerder, of
ventjager, een vaartuig, dat spoedig
visch aanbrengt.
CHASSEREN, jagen, voort- of wegjagen,
(dansk.) huppelende en
snelle zijdeschreden maken. Chasseur,
een jager. Ohasseur à cheval,
een jager te paard, een rijdend jager.
CHASSIN, de windlade in de orgels.
CHAT, kat, een instrument waarmede
kanonnen en mortieren gcviseerd
worden; ook een platschip,van voren
spits en van achteren rond, met
masten en tot 600 ton voerende.
CHA'fE, chatte, een schip, dat alleen
scheepstoestel voert.
CHil.TEAU, Fr., een slot, kasteel, vesting
van allerlei aard, met muren,
torens en grachten voorzien.
CHATELET, politie- en lijfstraffelijk
geregtshof voor de stad Parijs, ook
zeker pasteitje.
CHATIB, bij de Turken een geestelijke,
die in de moskeën predikt.
CHATOULLE, Fr., geld- of juweelkistje
; de huisschat of eigene beurs
van een en vorst.
CHADEAU, ckad'eau, Fr., warme
eijerwijn.
CHAUSSÉE, Fr., straatweg, steenweg,
kUllststraat. Okausseren, met kousen
en schoenen kJeeden, schoeijen
; banen, straten, plaveijen.
Ckaussure, het schoeisel.
CHAUSSONS, eene soort van lig te
schoenen van bijzonder week leder,
waarvan zich de dansers vooral
in balletten bedienen.
CHAVARIGTEN, eene sekte der Mahomedanen,
die MAHOMEDS onfeilbaarheid
niet erkent.
CHAVATTE, schawatte, een rolvormig
gegoten ijzer, 10 à 11 centenaars
zwaar, waarin de aanbeelden vastgezet
worden.
CHAZINZAREN, eene bijzondere sekte
der Armeniërs in de 5e eeuw, welke
geen ander beeld dan een kruis
vereerde.
CHAZNA, de schatkamer des Turkschen
keizers.
CHAZNA-AGASI, de gesnedene schatmeester
van de moeder des regerenden
Turkschen keizers.
(JHEDA, tinnen munt in het koningrijk
van denzelfden naam in OostCHEF.
119 CHEQ.
Indië. Men heeft eene achthoekige
groote van 9 penningen, en eene
ronde kleine van 1 penning waarde.
CHEF, Fr., hoofd, aanvoerder, bevelhebber,
het opperhoofd, de opperste,
voorstander. Chef d'escadl'e,
een schout- bij-nacht. Ohef
d'reuvl'e, een meesterwerk, meesterstuk.
CHEILALGIE, cheilocace, cheiloncus,
cheilop7tyma, lipziekte, lipgezwel.
Oheilol'l'hagie, lipbloeding, van
Cheilos., C/tilus, de lip; ook de
opene wond.
CHEIRAPSIA, het aanraken en bijzonder
zacht wrijven met de handen,
b. v. na het bad, of bij het dierlijk
magnetismus.
CHEIRIA'I'ER, chil'iatel', wondheeler,
operateur.
CHEIRISMA, cheil'ismus, cheil'isis, chirurgicale
ook magnetische behandeling.
CHEKY, een Turksch geld- en zilvergewigt
van 100 drachmen of 6400
grein, wegende 6637 2/ 5 oud Hollandsche
azen.
CHELYS, een instrument der Ouden,
waarvan de eerste gezegd wordt
door MERCURIUS, uit de schaaleener
schildpad, vervaardigd te zijn. De
meestgewonewerden vaneenengeitenkop
gemaakt, waaraan zich nog
de hoornen bevonden, waarop 7
snaren getrokken werden.
CHEMIE, de scheikunde, oplossingsof
ontbindings-kunst. Chemicus of
chemist, een scheikundige. Chemicalia,
scheikundige toebereidselen.
CHEMIN COUVER'I', Fr., (krijgsk.) een
bedekte weg of gang, voorwal.
Cheminement, het loopgraven maken.
Cheminel'en,loopgravenmaken.
CHEMISE, Fr., hemd; een alledaagsch
vrouwenkleed. Chemisette,
een voor-, half- of kraaghemdje.
CHEMOSIS, Gr., oogontsteking.
CHENILLE, Fr., eene soort van overrok,
een vrouwen mantel. En chenille,
hetzelfde als en négligé, zie
négligé. Chenilles, fluweelkoorden,
boordsels.
CHEQUI, een gewigt te Smirna, omstreeks
drie pond zwaar.
CHERUB, de naam van eenen hoogen
geest of engel van bijzondere soort,
in de heilige schrift. Chel'ubim is
het Hebreeuwsche meervoud.
CHE~NEGAR-AGA, een voorname hofbediende
des Turkschen Sultans,
die al zijne spijzen eerst proeven
moet; voorproever.
CHEVALERIE, Fr., de ridderschap,
het ridderdom. Chevalier, een
ridder. Chevalier d'industrie, een
geluksridder, fortuinzoeker, reizende
goochelaar.
CHEVALE'I', een schildersezel; ook een
rakettenbank, om eene gansche rij
raketten in eens te laten opgaan.
CHEVAUX-LÉGERS, Fr., ligt paardenvolk,
ligte ruiters.
CHEVELURE, het hoofdhaar, de haarwas.
CHIAMA'I'E, heet in de schermkunst
een geveinsd bloot geven, waardoor
men zijne partij beter nader bij
kan komen.
CHIAUSLAR-CHIA'I'IBI, was de schrijver
bij eene oda of afdeeling der
Janitsaren.
CHICA, gewone drank der Amerikanen,
uit gestampte maïs toebereid.
CHICANE, Fr., spitsvindigheid, twist.
Chicaneren, haarkloven, bedillen,
twisten. Chicaneur, een haarklover,
bediller, twister.
CHIENUSSAR-AGA, een beambte, die
het opzigt over het linnengoed des
sultans heeft.
CHIFFONNEREN, frommelen, in wanorde
brengen, kreuken; ontrusten;
(eene vrouw) onbetamelijk aantasten.
Chiffonnière, eene hooge,
nieuwerwetsche ladetafel, voor
kleinigheden.
CHIFFRE, Fr., het cijfer; geheim
schrift, geheim schrijfteeken. Chiffreur,
een cijferaar, geheim schriftmaker.
Chiffreren, met (afgesproken)
geheime schriftteekens aanduiden,
of voorzien.
CHIG. 120 CHIR.
CHIGNON, Fr., nekhaar, neklok.
CHILER-BASCHI, de opperschenker
aan het Turksche hof. Ohi/er.Oglandari,
de hem toegevoegde pages.
CHILIADE, Gr., chilias; een getal of
verzameling van 1000, een duizendtal,
1000 jaren. Ohiliaren:,
een opperhoofd van 1000, een
overste over 1000. Ohiliasmus,
het geloof aan een duizendjarig
Christusrijk op de aarde, of zijne
verwachting. Ohiliast, een voorstander
der leer van een duizendjarig
rijk.
CHILIOGONE, een duizendhoek.
CHILIOMBE, bij de Grieken en hen,
die hunne godsdienst aannamen,
een offer van 1000 ossen.
CHIMÈRE, Fr., een ongerijmd verdichtsel,
gril, hersenschim; eigenlijk
een fabelachtig gedrogt. Oki'meriek,
ongerijmd, grilziek, hersenschimmig,
gedrogtelijk.
CHINES, piramidevormige toren, welken
de Chinezen ter eere hunner
afgoden, wier beeld zich op zijne
spits bevindt, bouwen en zeer
schoon opsieren.
CHIOCADAR, een jonge slaaf, die den
Turksehen sultan bestendig eene
volkomene Ideeding achter aan
draagt. (euveL
CHIRAGRA, de handjicht, het handCHIROGRAPHUM,
een handschrift,hetwelk
een schuldenaar geeft, zonder
daarin een zeker onderpand te verbinden.
Hij, die zulk een handschrift
bezit, heet chirogmpharius.
CHIROLOGIE, hand- of vingerspraah.
CHIROMANT, hand waarzegger, waarzegger
uit de handtrekken. Ohiromantie,
handwaarzeggerij, voor·
zegging uit de handen of de trekken
daarvan.
CHIRON, een centaur en bekwaam geneesheer
en sterrekundige, zoon van
SATURNUS en PHILYXE, die, onder
de benaming van den boogschutter,
onder de sterrebeelden werd geplaatst.
CHIRONOMIE, de handbewegingsleer;
kunst om de handen, bij het doen
van eene redevoering, geschikt te
bewegen.
CHIRONIUM, eene boosaardige zweer.
CHIROTONIE, de plegtigheid van het
opleggen der hand eens geestelijken.
CHIRRHEUMA, vloeijing (gezwel) aan
de hand.
CHIRURGIE, de wondheelkunde. Ckirurgus,
chirurgijn, wondheeler.
CHITARONE, eene soort van citer, met
draad. en darmsnaren in twee rijen,
hebbende er somtijds wel veertig.
CHITOME, de opperste geestelijke der
Negers, dien zij bijna goddelijk
vereeren.
CHLADNISCHE PROEVEN. CHLADNI in
Witten berg heeft over de theorie
van het geluid voortreffelijke proeven
genomen, dezelve zigtbaar
voorgesteld, en 166 onderscheide.
ne soorten daarvan, in afbeeldingen,
medegedeeld.
CHLAMYS, een opperkleed der Grie.
ken en Romeinen, hetwelk zij
slechts in het veld plegen te dragen.
CHLANIDION, een mantel der Griek.
sche en Babylonische vrouwen.
CHLOASMA, (groenachtige enz.) huid.
vlek, levervlek, loofvlek.
CHLORIET, een look. of preigroene
talksteen.
CHLORINE, in de nieuwste chemie,
het hyperoxygeneerde radicaal der
zoogenaamde zoutzuren.
CHLOROSIS, (geneesk.) de bleekzucht
(vrijsterziekte) .
CHOANORRHAGIA, bloedvloeijing uit
de choanen (achterste neusgaten).
CHOC, Fr., schok, stoot, slag; aanval,
aangreep, bijzonder het in.
storten der ruiterij. Ohoquant,
aanvallend; aanstootelijk, beleedi.
gend. Ohoqueren, aanvallen, aanstootelijk
zijn, beleedigen.
CHOERAS, koningszeer, scrofulae.
CHOLAGOGA, Gr., (geneesk.) galver.
drijvende middelen,
CHOLAS, cholix, de plaats der lever;
ook de darmen.
CHOLASMA, choloma, cholosis, cho.
lotes, verlamming.
CROL. 121 CROR.
CHOLEDOGRAPHIE, verhandeling over
de gal; beschrijving daarvan.
Oholelithiasis, galsteenziekte. Oholelithus,
de galsteen. Ohoiemesia,
het opgeven van gal. OholepYl'etos,
galkoorts. Oholerrhagia, cholorrhoeä,
cholorrhagia, galuitstorting,
cholera.
CHOLEDOLITH, Gr., (geneesk.) galsteen.
Oholera, de galzucht. OholeT'a
morbus, de zwarte zucht. Oholericus,
een galzuchtig, warmbloedig,
vurig, opvliegend menseh.
Oholerisch, galzuchtig; vurig, opstuivend.
CHOLIAMBUS, ook skazon, een kreupele
jambus, die in den laatsten
voet een spondeus in plaats van
eenen jam bus heeft.
CHOLOMA, cholosis, elke verwrikking
of belemmering van de juiste beweging
eens lids, bijzonder die van
den schenkel, als wanneer zij het
hinken veroorzaakt.
CHONDROCELE, kraakbeenbreuk.
Ghondrogenesie, de verandering van
zekere deelen in kraakbeen. Ohondroglossus
(musculus) , kraakbeentongspier.
Ohondropharyngeus(musculus),
tongbeenslokspier .
CHONDROGRAPHIE, Gr., de knokkel.
beschrijving. Chondrologie, de
knokkelleer, leer van de knokkels
(in het menschelijke ligchaam).
Ohondrotomie, deknokkelontleding.
CHOOR, zie koor. Choro, I tal. , een
gezang, door al de zangers tegelijk
aangeheven. Ohorus met iemand
maken, met hem instemmen.
CHOPINE, eene wijnmaat in Frankrijk,
welke iets minder dan eene
halve kan bevat.
CHORAAL, koraal, kerkgezang; ook
de toon of wijs der kerkliederen.
Ghoralist, een koorzanger.
CHORAGE, aanvoerder, eigenlijk voor·
zanger, dansmeester.
CHORDAPSUS, (werkelijke of vermeende
omsnoering der darmen,endaardoor
veroorzaakte drekbraking.
CHORDOMETER, een werktuig, om de
sterkte der snaren te meten.
CHOREA, (geneesk.) de dansziekte.
Ohorea St. Viti, de St. Vitusdans,
eene soort van zenuwkramp (in de
voeten).
CHOREGRAPHIE, Gr., de dansbeschrijving,
dansteekening. Ohoremanie,
de danswoede,
CHOR-EPISCOPUS, een koor- of wijbisschop.
CHOREUS, (dichtk.) een versvoet van
twee lettergrepen, zie Trochaeus.
CHORIAMBUS, (dichtk.) een vier lettergrepige
versvoet, waarvan de
twee uiterste lang, en de beide
middelste kort zijn; b. v. vogelenzang.
(huid.
CHORIODITIS, ontsteking der vatenCHORIST,
hetzelfde als Ohoralist.
CHOROBATES, een waterweger, waarvan
zich de Ouden bedienden.
CHOROGRAPHIE, Gr., oordbeschrijving.
Chorohydrographie, oordbeschrijving
der wateren, riyieren of
zeeën. Ohorometer, landmeter.
CHOROLITHEN, boomsteenen, wan·
neer de teekening met bosschen begroeide
heuvels en dalen voorstelt.
CHouANs,Levantschekarmijnkorrels,
groene zaadkorrels, die mede tot
bereiding van den karmijn gebruikt
worden; ook de naam der voorma·
lige opstandelingen en aanhangers
der koninklijke partij in het westelijke
Frankrijk, van hunnen eersten
aanvoerder zoo genoemd.
CHOUSTAK, eene Poolsche munt, omtrent
2 stuivers waard.
CHRESTOMATHIE, Gr., uitkiezing, verzameling
van voorbeelden, (van de
beste stukken uit een of meer boeken),
zulk een leerboek, eene bloemlezing.
CHRIE, chria, eene korte redevoering,
schoolrede.
'CHRISAM en CHRISMA, de zalf- of
wij-olie, gewijde olie, in de Katholijke
kerken. Ohrisma beduidt ook
de zalving, of het oliesel. Chrismatie,
het vormsel.
CHRISTIAN D' OR, eene Deensche goudmunt,
welke CHRISTIAAN VII. sedert
CHRr. 122 CHRY.
1775 heeft laten slaan, en waarvan
er 35 op een ruwe mark gaan.
CHRISTIANISEREN, tot een' Christen
maken of bekeeren. Christianismus,
de Christelijke leer, het Christelijk
geloof, Christendom.
CHRISTIANISSIMUS, Lat., de Allerchristelijkste,
een (Pauselijke) bijnaam
des konings van Frankrijk.
CHRISTUS, eigenlijk een gezalfde. Zie
Messias.
CHRISTUSDAALDER, worden die muuten
en medailjes genoemd, waarop
de geboorte van CHRISTUS voorgesteld
is. en deswege vooral tot kersmisgeschenken
bestemd werden.
De zeldzaamste en gezochtste is van
FERDINAND 1., van het jaar 1500.
CHRISTUS-ORDE, werd in 1395 door
DIONYSlUS, koning van Portugal,
in plaats van de vernietigde tempelorde
gesticht.
CHROM, een nieuw ontdekt metaal.
CHROMA DUPLEX, (muzijk) de dubbele
noot, de verhooging van den
toon met eene halve Iloot.
CHROMATISCH, eigenlijk kleurig, zie
achromatisch .. vervolgens (muz.)
halfschredig, of in halve toonen
op- en afklimmende.
CHRONICA, eigenlijk de tijdgeschiedenis,
zie kronijk. Chronique
scandaleuse, de schand- of Olldeugdgeschiedenis
j geruchten,
uitstrooisels (van enkele plaatsen
of lamten ). Chronisch, langdurig j
chronische ziekten. langdurige en
afwisselende ziekten. Chronodistichon,
chronogramma of chronoslicon,
jaartalvers, cijfervers, waarin
enkele letters een zeker jaartal
beteekenen. Chronographie, tijdbeschrijving.
Chronologie, tijdrekenkunde,
tijdleer. Chronologisch,
tijdrekenkundig. Chronologist,
chronoloog, een tijdrekenkundige.
Chronometer, een tijdmeter. zeeuurwerk,
timekeeper, bij de En.,
gelschen.
CHRYSANTHEMUM, Gr., de goudsbloem,
gele woekerbloem.
CHRYSIET, de goudsteen.
CHRYSOGRAPHIE, de goudschrijfkunst,
knnst om met goud-inkt te
schrijven, of letters te vergulden.
CHRYSOLITH, hetzelfde als Chrysopras.
CHRYSOMANIE, de goudzucht, goudwoede,
gouddorst.
CHRYSOPOEIA, de kunst,om den steen
der wijzen en uit onedele metalen
goud te vervaardigen.
CHRYSOPRAS, eene soort van geelgroenen
goudsteen.
CHYLIFICATIEOfcHYLOSISj (geneesk.)
de chijlmaking, of bereiding van
het voedsel tot een wit vocht j van
chylus, chijl.
CHUPMESSAHITEN, eene sekte, die
zich sedert de 17e eeuw in Turkije
in het geheim uitgebreid heeft,
en CHRISTUS voor den waren God
en Verlosser der wereld houdt.
CHUPPA, de draaghemel, onder welken
bij de .loden het trouwen voltrokken
wordt.
CHYMIATER, een geneesheer, die
zich. ter genezing der ziekten,
meerendeels van scheikunstige geneesmiddelen
bedient.
CHYMIE, zie chemie.
CHYMOSIS, zuivering van het melksap
als tweede spijsvertering.
CHYMUS, de rnaagbrij, spijsbrij in de
maag.
CUMBERLOEK, de rok des Turkschen
keizers, welke. bij gehoorgevingen,
door de voornaamste ~taatsbeambten
gekust wordt.
CIBEBEN, de naam der beste en grootste
rozijnen.
CIBILLA, eene lange tafel, waaraan
de Romeinen, bijzonder te velde,
plagten te eten.
CIBORIE, cibOl·ium. Lat., de ouwelvaas
(in de Roomsche kerken).
CICATRICANTIA, epulotica, middelen,
welke de heeling der wonden bevorderen.
CICERO, eene middelmatige schrijfsoort
in de drukkerijen.
CICERONE, !tal., een geleider van
GIGB. 123 GING.
vreemdelingen,kunsttooner, kunstaanwijzer
(wegens hunne gewone
bespraaktheid, schertsenderwijze,
naar CICERO den redenaar, aldus
genoemd).
CICHOREI, suikerei.
ClCISBEAAT, geleidingsambt, het
werk van eenen cicisbeo; huisvriend,
vrouwengeleider, bijman
(naar Italiaansche zeden).
Cm, Arab., een bevelhebber, of generaal.
CIDABUS, kleine Grieksche munt,omtrent
11/ 2 cent waardig.
CmER, ooftwijn, bijzonder appelwijn.
Cider-azijn, ooftazijn.
Cl- DEV ANS, werden in Frankrijk, sedert
de omwenteling van 1789, bijzonder
de adellijken, som wijlen ook
de gewezene priesters en rijken
genoemd. (wijlen.
CI-DEVANT, Fr., eertijds, voormaals,
CmoRIA, een bijnaam van CERES bij
de Arcadiërs.
CmoRIs. eene soort van hoeden der
oude Perzische en Parthische koningen.
CIGAREN, Spaansche tabaksrolletjes.
CILICIUM. Lat., cilice, Fr., een ruw
haren hemd; een gordel met scherpe
stekels, welke ter boetoefening
op het naakte ligchaam gedragen
wordt, een boetgordel.
CILINDER, cylindre, Fr., ronde zuil,
rolsteen. Cilindrisch, cylindrique,
cilindervormig.
CIMBAAL, een snaartuig, min juist
klavier genoemd; ook een orgelregister
uit zeer kleine pijpjes, tot
aanvulling van het grootere werk.
CIMENT. zie cement.
CIMMERISCH, van de Cirnmeriërs,
die aan het noordelijkste gedeelte
van Scythie woonden. Van daar
cimmerische, dikke duisternis, bij
de dichters.
CINADE, schandjongen, jongeling,
die zich tot onnatuurlijke ontucht
laat gebruiken. Cinadie, deze ondeugd
zelve.
CINClNNATUS.oRDE,eene militaire orde
der Noordamerikaansche vrijstaten.
ClNCTUCULUM, eene kleeding der
jongelingen bij de Romeinen.
CINCTUS, een schort om het onderlijf,
ook eene bekleeding, welke van het
onderlijf tot op de voeten reikt.
CINEFACTIE, verbranding tot asch.
CINELLEN, koperen bekkens, die bij
het Turksche veldrnuzijk gebruikt
worden.
CINERARIUM, bewaarplaats van asch ;
de kruik, waarin de Ouden de asch
der verbrande lijken verzamelden;
ook het benedenste gedeelte van
eenen chemischen oven, waarin de
asch valt.
CIN ERARIUS, een bediende bij de Romeinen,
die de vrouwen met een
klein ijzer, hetwelk in de asch heet
gemaakt werd. het haar krulde.
CINGULUM PUDICITIAE, lmischheids
gordel. een band, dien de Ouden de
vrouwen om het onderlijf deden,
ten einde zich van hare trouw te
verzekeren.
CINGULUM VENERI8, liefdesgordel
noemden de Chirornanten die linie,
welke tusschen den wijs- en middelsten
vinger begint, en tusschen den
ring- en kleinen vingersluit,somwijlen
ook over de v lakke hand uitloopt.
CINQ PREMIERS, Fr., de vijf eersten
(kaarttrekken ).
CINQUILLE, quintille. vijfspel, eene
soort van lomberspel met vijf personen.
Cinq premiers de vijf trekken
des spelers, vóór dat een ander
er een gehaald heeft.
CINQUlNA, eene Mantuaansche en
Korsikaansche kleine zilveren
munt, welke 5 soli doet, en daarvan
zijnen naam ontleent.
CINQUINO, eene Napolitaansche rekenmunt,
die omtrent eenen halven
stuiver van ons geld bedraagt.
CINXIA, JUNO, als ontbind ster van
den gordel, onder welken naam zij
door de bruiden vereerd werd.
CIPIER, gevangenbewaarder, stokwachter.
CIR.!. 124 CIRC.
CIRAGE, eene schilderij van roodachtig
gele, naar versch was gelijkende,
kleur; ook 8choenensmeer.
CIRCA, Lat., omstreeks.
CIRCADA, het bijvalletje, dat de bisschoppen
en aartsdiakenen in de
middeleeuwen voor het bezoeken
der kerken genoten.
CIRCATOREN, die monniken, welke in
de slaapvertrekken rondgaan, en op
het gedrag der overige acht moeten
slaan; ook de gevolmagtigden, die,
in plaats van den orde- generaal, de
kerken en kloosters bezoeken.
CIRCE, eene vermogende tooveres,
die bijzonder menschen in dieren
veranderde, onder anderen ULYSSES
gezellen in varkens.
CIRCENSES, circensische spelen, jaarlijksche
spelen bij de oude Romeinen.
Panem et circenses, brood
en schouwspelen! Wanneer het
Romeimche volk daaraan geen gebrek
had, konden de bestuurders
doen, wat zij wilden.
CIRCITOR, een officier bij de legers der
Romeinen, die des nachts in de Ie.
gerplaatsen rond reed, om te zien
of de schildwachten niet sliepen.
CIRCULAIR, kringvormig. ringvormig.
Circulaire, een rondgaande
brief. Circulair. vuur, ring- of
luingvuur. Circulatie, de kringloop,
omloop (van bloed of geld).
Circuleren, omloopen, in omloop
zijn; in eenen kring bewegen.
CIRCULATOREN, goochelaars bij de
Romeinen, die overal rond zwierven,
maar zich bijzonder in den
circus ophielden. Circulatoria (che.
mie) kolven met helmen, wier sna.
vels in de kolven teruggaan.
CIROULUS, zie cirkel.
CIRCULUS LOGICUS, eene soort van
drogrede, waarbij men datgene,
wat nog bewezen moet worden, als
bewijs aanbrengt.
CIRCUMCIRCA, Lat., omtrent, bijna.
CIRCUMCENTRISCH, alom zij dig.
CIRCUMCISIE, circumcisio, Lat., de
besnijdenis.
CIRCUMDUCTIE, circumdictio, Lat.,
bedrog.
CIRCUMDUCTUS TERMINUS, wanneer
op eene dagvaarding noch klager
noch beklaagde verschijnt en de
dagvaarding vernietigd wordt.
CIRCUMFERENTIE, de omvang, omkring;
hetzelfde als peripherie.
CIRCUMFLEXUS, Lat., (spraakk.) circumflex,
het verlengingsteeken,
kapje; ook een houw, eene schram.
CIRCUMGYRATIE, eene hevige soort
van duizeling, draaiziekte.
CIRCUMCESSIE, hiermede beteekenen
de scholastieke theologen, bij de
Drieënheid, het bestaan van den
eenen goddelijken persoon in den
anderen.
CIRCUMPOTATIE. een gastmaal, hetwelk
de Grieken bij de begrafenissen
hielden.
CIRCUMSCRIBEREN, omschrijven; iemand
beperken. Circumscriptie,
omschrijving, bepaling, beperking.
CIRCUMSPECT, omzigtig, voorzigtig,
bedachtzaam. Circumspectie, omzigtigheid,
behoedzaamheid.
CIRCUMSTANTIE, gesteldheid, omstandigheid,
geschapenheid. Circumstantia
facti. Lat., eene voor·
gevallene omstandigheid. Circumstantieel,
omstandiglijk. Circumstantiëren,
met of naar alle omstandigheden
voorstellen of verhalen.
CIRCUMV ALLATIE, omschansing, insluiting.
Circumvallatie.linie, de
omschansings- of omwallings-linie.
CIRCUMVENIëREN, bedriegen. Circumventie,
bedrog.
CIRCUS, een lang rond gebouw bij de
Romeinen, waarin hunne onderscheidene
soorten van schouwspelen
gegeven werden.
CIRKEL, circulus, Lat., kring. Cir.
cu/us tropicus cancri, de keerkring
van den kreeft; circulus capricorui,
de keerkring van den steenbok.
CIRRAGRA, haarziekte, plica.
CIRSOCELE, kramaderbreuk.
CIRSOPHTHALMIE, eene oogziekte,
waarbij de vaten der aangewassene
CIRS. 125 CITO.
huid door het bloed uitgezet worden,
zich van de hoeken der oogen
naar het hoornvlies heen verspreiden,
en het zien verzwaren of beletten.
CIRSOS, bloedaderopening, varix, bijzonder
in den balzak.
CIRSOTOMIE, uitsnijding of afbinding
van eenen aderkop.
CIS, Lat., aan deze zijde, b. v. cisalpinisch,
cisalpijnsch, aan deze
zijde der Alpen.
CISALlëN, (Fr. cisaille) afsnoeisels,
afval in de munten; gekras.
CISE, de muntstok, of het werktuig,
waarmede uit de vrije hand gemunt
werd.
CISELEREN, ingraveren, steken, met
de graveerstift of den beitel bewerken,
zilver drijven; met bloemen
versieren.
CrsIO JANUS, een almanak in ellendige
Latijnsche verzen, in de
11 "_13" eeuw voor de schooljeugd
gemaakt en gebruikt.
CISIUM, een tweewielige gevlochten
wagen der Romeinen, die door
muilezels getrokken werd.
CrsTERcrëNsER-ORDE, eene geestelIjke
orde der Katholijken, uit de
Benedictijner-orde oorspronkelijk,
maar strengere regels en van het
klooster Citeaux, in Frankrijk,
haren naam hebbende.
CISTERN, CISTERNE, Fr. ,cisterna, Lat.,
waterbak, gootsteen, regenbak
onder den grond.
CISTOPHOREN, eene soort van oude
munten, ter eere van BACCHUS geslagen,
waarop korven gemunt zijn.
CITADELLE, kleine vesting, burg,
stadsvest.
CITATA, Lat .. aanhalingen, aanmerkingen,
aanwijzingen. Citatie,
aanwijzing, aanhaling; (regtsg.)
oproeping, dagvaarding. Citeren,
dagvaarden; aanhalen; geesten citeren,
geesten bezweren.
CITHORISTICA, was bij de Ouden eene
bijzondere, door AMPHION uitgevondene,
dichtkunde, welke voornamelijk
tot begeleiding of accompagnement
der citer bestemd was.
CITO, Lat., gezwind, snel, haastig.
CITOYEN, Fr., een burger.
CIV ADIER, civadien, eene koornmaat
in Marseille, van omstreeks 8 kannen.
CIVIL, burgerlijk; billijk, matig,
(prijs). Civile post, een burgerlijk
ambt. Civile staat, eene kamer
of vergadering op het raadhuis,
waar aanteekening gehouden
wordt van alles, wat tot den burgerlijken
stand betrekking heeft,
als geboorte, huwelijk, afsterven,
enz. Civilegium., een burgerbrief.
Civilisatie, beschaving. Civiliseren,
beschaven, verfijnen, de zeden verzachten.
Civiliteit, wellevendheid.
Civiliter m.ortus, Lat., burgerlijk
dood; iemand, die van den regter
voor dood verklaard is, schoon hij
nog leven kan. Civile lijst, de
hofhoudingsbehoefte (des konings
van Engeland), bepaalde hof houdingskosten.
Civismus, civisme,
de burgerzin, burgerdeugd.
CIVILOQUIUM, de in Lubeek plaatshebbende
gewoonte, om de statuten
jaarlijks viermaal door den regerenden
burgemeester te laten
voorlezen.
CIZA, Cisa, eene godin der oude
Duitsehers, welke zij het behoud
der veldvruchten en het toevoorzigt
over het voedsel toeschreven.
CLAIRET, Fr., bleekroode wijn; bleeker.
CLAIR' OBSCUR, Fr., (schilderk.) helderdonker,
klaarduister; de juiste
verdeeling van licht en bruin.
CLAIR.VOYANT, Fr., een helderziende,
of iemand, die in den magnetischen
slaap, met gesloten oogen,
of in het donker, alle voorwerpen
duidelijk ziet en kent.
CLAM, een gewigt in Siam, 12 rijstkorrels
zwaar.
CLAMIJS, eene soort van bij de Ouden
gewone krijgsliederen.
CLAN, voornaam edelman; erf- en
CLAN. 126 CLAU.
leenheer, in Schotland.
CLANDESTIN, Fr., cZandestinus, Lat.,
heimelijk, verborgen; clandestina
possessio, heimelijk aangematigd
bezit; clandestirw sponsaZia, heimelijke
huwelijksverloving ; clandestinum
conjugium, heimelijk huwelijk.
CLAQUE. BOlS, een oudtijds gebruikelijk
speeltuig, hetwelk uit 12 tot
17 houten staven, van onderscheidene
lengte, bestond, welke met
een stokje geslagen werden,
CLARA.ORDE, eene nonnenorde, welke
door den heiligen FRANCISCUS van
Assises, gezamenlijk met de heilige
CLARA, in het jaar 1212 gesticht
werd. De kloostervrouwen heeten
Clarisserinnen, en zijn verdeeld in
twee soorten, waarvan de eene
strengere ordesregelen dan de andere
heeft.
CLARIFICATIE, verklaring, opheldering,
loutering, bewijs. Clarificeren,
het heldere afgieten, verklaren,
bewijzen.
CLARINE, CLARINO, een trompet;
clarinette, de klarinet, tuitfluitClarinettist,
een klarinetblazer .
CLASSE, Fr., classis, Lat., klasse,
orde, afdeeling. Classificatie, het
afdeelen, de ordening, schikking
(in vakken). Classificeren, afdeelen,
schiften, indeelen. Classiseh,
klassiek, voortreffelijk, voorbeeldig,
voornaamste, als rigtsnoer
dienende; classische (klassieke)
werken, meesterwerken, meesterlijke
schriften; classisch, (klassiek)
schrijver, een hoofd- of meesterlijke
schrijver.
CLAUDEREN, heet bij de boekbinders
het zamensluiten der clausuren.
CLAFDICATIE, het hinken; ook het
regt om van zijne verpligting weder
af te gaan.
CLATTSULA, clause, clausule, beding,
voorwaarde, bepaling, voorbehouding;
slotstelling, aanhangseL
Olausula codicillaris, het bijvoegsel
van een testament, hetwelk,
schoon niet als wettige laatste wil
erkend, echter als codicil gelden
moet. Clausuleren, voorbehouden,
beperken, bepalen, bedingen.
CLAUSUUR, insluiting, opsluiting,
de kloosterdwang; ook beslag aan
(boeken) ; desgelijks eene vouw in
een boek; eindelijk het geheime
arcltief.
CLAVIlCIN ROYAAL, een speeltuig,
waarbij houten hamertjes de toonen
opgeven, en door aangebragte
pedaaltreden veranderingen te weeg
gebl'agt kunnen worden, welke gedeeltelijk
den toon van het geheele
instrument veranderen, gedeelte.
lijk daarin versterken.
CLAVES, Lat., de toetsen op het
klavier. Claviatuur, het toetswerk.
Clavichord, clavecimbaal, clavier,
een klavier, Clavis, (muzijk) de
sleuteL
CLAVICULA SALOMONIS, een boek,
hetwelk zoogenaamd het tooveren
en de kunst van goudtemakenleert.
CLEISAGRA, jicht aan den hals en het
sleutelbeen.
CLEMENTIA, Lat., climence, Fr., genade,
goedertierenheid (van een en
vorst). Olementinae, Lat., een
boek, dat pauselijke verordeningen
bevat.
CLEPSYDRA, zie klepsydra.
CLERICA, het 8chedelplat, de geschoren
kruin der Katholijke geestelijken;
de tonsuur. Clerical, tot den
priesterstand behoorende. Cleri.
caat, de geestelijke stand. Olerici,
de geestelijken. Clericus, een
geestelijke priester; clericus clencum
non decimat, Lat., de eene
geestelijke neemt van den anderen
geene tienden (of ambtgelden).
Olerus, Iderizij, de geestelijkheid.
CLEROMANTIB, voorspelling door het
lot en de dobbelsteenen; ook eene
bijzondere uitrekening van zekere
getallen.
CLIDOMANTIE, voorspelling doormid.
del van sleutels.
CLIENT, cliens, Lat., iemand die zich
CLIE. 127 CLYT.
van eenen advocaat, in geregtszaken,
laat bedienen.
CLIENTELA, bescherming, de diensten,
welke voor een leen verrigt
moeten worden; de leenëed.
CLIMAAT, zie klimaat.
CLIMACTERISCH JAAR, trapjaar.
CLIMAX, (redek.) opklimming, wanneer
het volgende woord het denkbeeld
altijd sterker uitdrukt dan
het voorgaande.
CLINAMEN, neiging van eene zaak.
CLINCAILLE, Fr., allerhande metalen;
ratelende waren. Clincaillerie,
allerlei kleine, zoogenoemde
Neurenberger waren.
CLINICUM, kliniek, onderrigt en oefening
in de heelkunde. Clinisch.
bedlegerig, ziek; clinisch instituut,
een ziekenhuis, eene heelkundige
inrigting tot onderwijs van aankomende
geneesheeren.
CLINQUANT, klatergoud; vandaar
ook, valsche luister.
CLIO, eene der negen zanggodinnen.
CLIQUE, Fr., vereeniging van verscheidene
personen tot zeker einde;
bende, rot.
CLISEOMETER, een werktuig, naar
een kwadraat gelijkende en door den
beroemden vroedmeester STEINuitgevonden,
ter naauwkeurige bepaling
van de helling des vrouwelijken
bekkens.
CLOAC, eene plaats, waarheen, zoowel
in huizen als steden, de vuilnis
afgeleid wordt. De Romeinen,
die voor alles goden hadden, vereerden
ook eene godin Cloacina,een
naam, welke ook aan VENUS als bijnaam
gegeven werd, en diende,
om alleen wellustige of onreine
liefde te beteekenen.
CLOSET, waarmede iets gesloten
wordt; als een mondslot enz.; een
klein vertrek.
CLOTHO, eenederdrie Parkenofschikgodinnen,
welke o"er het mensche·
lijke leven gesteld waren. Zij spon
den levensdraad; terwijl LACHESIS
het spinrok hield en ATROPOS den
levensdraad afsneed.
CLYTEMNESTRA, tweelingszuster van
HELENA, eene dochter van LEDA en
JUPITER, terwijl de vader der andere
TYNDARUS heette. Met AGAMEMNON
gehuwd, werd zij hem, gedurende
zijne afwezigheid voor TROJE,
ontrouw, en, geholpen door haren
boel AEGISTHus,vermoorddezij hem.
CLUBB, club, Eng., klub, eene geslotene
vereeniging of een besloten
gezelschap, waarvan de medeleden
club bisten , d. i. klubgenooten, genoemd
worden. Club maçonnique,
vrij metselaarsklub.
CLYSSUS, zamengestelde minerale
spiritus.
CLYSTOREL, (verachtelijk) een klisteerzetter;
apothekersjongen.
CNEPH, het zinnebeeld der eeuwigheid,
en een bijnaam van den
PHTHAS of VULKAAN der Egyptenaren.
CNIDOSIS, eene stekende jeuking.
CNISSOREGMIA (Cnissorrhegmia) , het
garstige opbreken, de zoogenaamde
Sode.
COACERVATIE, zamenhooping, op
elkander hooping. Coacerveren,
ophoopen.
COACLIVISCH, wat dwingen kan.
COACTIE, dwang, gewelddadige aanhouding.
Vi coactus, met geweld
gedwongen.
COADJUTOR, coadjuteur, Fr., bijgeschikte
en (bepaalde) navolger van
eenen geestelijken vorst, aartsbisschop.
COAGULATIE, stremming. het stol~
len. Coaguleren, stollen.
COALESCEREN, zich innig verbinden
of vereenigen ; zamenwassen, inwortelen.
COALISEREN. verbinden. Coalitie,
verbond, vereeniging.
COäETANEUS, coäetaan, tijdgenoot.
COäGIS, commissionairs der kooplieden
in de Levant.
COäRCTATIO ANI, vernaauwing van
den mestdarm, zoodat de ontlasting
verhinderd wordt.
COäRCTEREN, drukken, persen, dwingen,
noodzaken.
COAR. 128 CODl.
COäRGUEREN, schelden, straffen, wederleggen,
overtuigen.
COBIDO, eene Portugesche el, die
eene gelijke lengte met de Amsterdamsche
heeft.
COBRA, eene lengtemaat in China
van 16 duimen.
COCA, eenAmerikaanschgewas, welks
loof aldaar in plaats van tabak gebruikt
wordt. Van zijne gedroogde
beziën bedient men zich in Peru
en Mexico als klein geld.
COCAGNE, eene, door de regering van
Napels, eenmaal 's jaars, gegevene
vermakelijkheid, bij welke aan het
gemeen allerlei eetwaren prijs gegeven
worden. Land van Cocagne,
luilekkerland. Oocagnemast, kokanjemast,
een opgerigte mast of
paal, aan wiens top een prijs in
zilver enz. vastgemaakt is, en de
eigendom wordt van den genen, die
langs den paal, gemeenlijk met zeep
gesmeerd, opklimt, en den opgegehangen
prijs daarvan afhaalt.
COCARDE, Fr., kokarde, een hoedstrik,
veldteeken.
COCAS, de geledigde en uitgedroogde
kokosnoot, welken men in Azië, en
bijzonder in Siam, als maat gebruikt.
COCHENILLE, de scharlaken luis,
(eene roode Westindische schildluis);
ook de daarvan bereide verw.
COCHLITHEN, versteende slakkehuisjes
of wormschalen, of een afdruksel
daarvan.
COCON, Fr., een zijdentonnetje; spinsel
of huisje van den zijdeworm.
CO~YTUS, (fabelk.) een der vier helriVleren.
CODE, Fr., codex, Lat., een oud hand·
schrift; een wetboek, code Napoleon,
een wetboek vau Napoleon;
codex chartaceus, een handschrift
op papier; codex membranaceus,
een handschrift op parkement of
andere dierhuid ; codex Alexandrinus,
zie Alexandrijnsche versie.
Oodex orgenteus, oud afschrift van
eene Ghotische overzetting der vier
evangelisten, door bisschop ULPHI.
LAS of WOLF, in de vierde eeuw vervaardigd;
codex diplomaticus, ver·
zameling van oude oorkonden.
CODICIL, bijdrage of bijvoegsel tot
een testament of uitersten wil.
CODILLE, Fr., de dubbele inzet (in
het spel); het dubbel verlies, dewijl
de teg'enspeler meer trekken
heeft dan de speler.
CoëFFEREN en COÏFFEREN, het hoofd
tooijen, het haar krullen. OoëffeuI',
haarkruller, hoofdtooijer. Coëffeuse,
haarkrulster , hoofdopmaakster .
Ooëffure, hoofdtooisel.
COELIBAAT, zie celibaat.
COENACULUM, Lat., de eetkamer,
eetzaal (in klooster).
COENOBIARCH, de opperste van een
monnikenklooster.
COENOBITEN, monniken, die in kloos.
ters onder een' abt leven, ter onderscheiding
van de kluizenaars.
Co ENOLOGIE, het zamenkomen en
onderling spreken (der geneesheeren).
Hetzelfde als Oonsult; Oon.
sultatio (medica).
COëRCEREN, in toom houden, bedwingen.
Ooikcerende middelen,
dwangmiddelen. Ooërtie, bedwang,
beperking.
COëRCITIE, noodzaak, dwang, dwang.
, regt. Coërcitief, dwingend, wat
een dwangregt bevat.
COëTERNEL, mede- of gelijkeeuwig.
Coëterniteit, de mede· eeuwigheid.
CoëTus, zamenkomst, vereeniging,
verzameling.
COEUR, Fr., het hart; het roode
herte-teeken op speelkaarten.
COëXISTENTIE, het mede-aanwezen,
medebestaan. Coëxisteren, tegelijk
of nevens elkander zijn, gelijktijdig
leven.
COFFILLA, een gewigt in Arabië, iets
minder dan bij ons 1 engels.
COFFLE, heet in Afrika eenekaravaan.
COFFRAGE, Fr., (krijgsk.) het uitho.
len van mijnen of aardgroeven.
Coffreren, uitholen.
COGITATIE, overweging, overden.
king. Cogiteren, denken, overdenken,
overwegen.
COGN. 129 COïN.
COGNAAT, een bloedverwant van moeders
zijde. Oognatie, de bloedverwantschap
van moeders zijde.
COGNITIE, cognitio, Lat., de kennis,
het onderzoek van eene zaak: absque
causae cognitione, zie Absque.
Cognosceren, geregtelijk onderzoeken,
erkennen.
COGNOSSEMENT, zie connaissabel.
COHABITATIE, Lat., de bijwoning,
het zamenwonen. Cohabiteren, zamenwonen.
COHAERENTIE en COHAESIE, zamenhang,
verbinding, aankleving. 00-
haereren, zamenhangen, zamenhouden,
aaneenkleven.
COHIBEREN, terughouden, beperken,
zich matigen. Oohibitie, matiging,
terughouding.
Co HIER, schatlijst, schattingboek.
COHONESTEREN, vereeren(eenenoverledene),
b. v. de eer bewijzen van
het lijk naar het graf te vergezellen.
COHORTE, eene afdeeling der Romeinsche
soldaten, welke aanvankelijk
uit 120 man bestond, maar langzamerhand
tot op 1000 man vermeerderd
werd. Eigenlijk was het
voetvolk, echter bevond zich somtijds
er ook ruiterij onder. - Ook
werden sommige troepen in Frankrijk,
onder NAPOLEON, cohorten
genoemd.
COHUE, een hoop volks, dat zonder
orde onder elkander spreekt; figuurl.
geraas, getier.
COÏFFEREN, zie coëfferen.
COIN, Fr., Oonio, Ital., de stempel
voor de munten, zoo als ook voor
de stukjes lood, welke aan de lakens
en stoffen gehangen worden.
Eigenlijk hoek; ook wigge.
COïNCIDENT, in elkander vallende,
op hetzelfde neder komende. Coincidentie,
het zamentreffen, zamenvallen.
Ooïncideren, in elkander
vallen, zamentreffen, op hetzelfde
uitkomen.
COÏNDICANTIA, Lat., (geneesk.) mede-
aanwijzingen, die met de reeds
gedane waarnemingen overeenstemmen
en het gemaakte besluit
versterken. CO'indicatie, de medeof
nevenaanwijzing.
COÏNSPECTOR, Lat., medeopziener.
Oo'inspectoraat, het mede-opzienersambt,
het mede-opzigt. Oo"lnspiceren,
mede opzigt houden.
COïTUS, Lat., bijslaap, vleeschelijke
vermenging; coïtus illicitus, een
ongeoorloofde bijslaap; coïtus damnatus,
bloedschande, echtbreuk.
COLASCIONE, een speeltuig, hetwelk
naar eene luit gelijkt, met eenen
hals, die 6 voet lang is.
COLATORIUM, Lat., (geneesk.) een
zijgdoek. Oolaluur, de doorzijging,
het doorzijgen. OoIeren.
doorzijgen.
COLCOTHAR, wat van het bezinksel,
dat uit vitrioolzuur en een metaal
bestaat, en aan een vuur blootgesteld
is, overig blijft; doodenkop.
COLEOPTERA, zie koleoptera.
COLICA, Lat., colique, Fr., kolijk,
darmkramp, darmpijn.
COLÈRE, Fr., toorn, oploopendheid.
Colerique, toornig, opvliegend.
COLIFICHET, Fr., beuzelkraam, beuzelarij.
COLISEUM (Kolossus paleis), ontzaggelijk
groot gebouw in Rome, van
1612 voet in omvang, hetwelk zich
tot in de 16" eeuw staande heeft
gehouden; een voor schouwspelen
en dierengevechten bestemd amphithéater.
COLLABORATOR, Lat., mede-arbeider.
Oollaboreren, mede-arbeiden, gemeenschappelijk
werken.
COLL' ARCO, Ital., (muz.) met den
boog, gestreken.
COLLATERAALVERWANTEN, neven- of
zij verwanten. Oollaterale successie,
zijdelingsche erving.
COLLATIO, Lat., collation, Fr., het
houden van het eene ding tegen
het andere, om die met elkander
te vergelijken, inzonderheid ge.
schriften. Oollatio bonorum, (regtsg.)
toebrenging van goederen; collatio
dotis, het geven van het huwelijks-
9
COLLo 130 COLLo
goed in onderlinge gemeenschap.
Collation wordt ook gebruikt voor
eene opdissching van koud vleesch,
gebak, enz., onderscheiden van een
gewoon maal. Collationeren, (schriften
of boeken) doorzien, vergelij.
ken.
COLLATIE, regt om (eene predikantsplaats
enz.) te begeven, te verleenen,
te bezetten. Collator, vergever,
bezetter t van een predikof
schoolambt).
COLLÉ, Fr., gelijmd, geplakt; ook
digt onder den band of rand (in het
biljartspel). Collébal, een randbal.
CoUéstoot, stoot van onder
den band.
COLLECTANEA, schriftelijke verzamelingen,
verzamelde berigten, aanmerkingen,
enz.
COLLECTANT, een verzamelaar, bijzonder
een inzamelaar van aalmoezen.
Collecte, eene inzameling,
geldzameling; het verzamelde geld;
ook altaargebed, altaargezang .
Collectel'en, verzamelen. Collecteur,
Fr., collector, Lat., een verzamelaar,
lot. of inlegzamelaar.
Collectie, collection, Fr., verzameling,
aantal, menigte.
COLLECTIEF, gezameld, verzameld;
collectief-glas, een vereenigings-,
verzamel- of brandglas. Collectivum,
ofnomen collectivum, (spraakk.)
een verzamelend woord, b. v.
leger, volk, bosch, enz.
COLLEGA, een ambtgenoot, mede·arbeider,
rnedeleeraar, mede-onderwijzer.
COLLEGIA, collegié'n, voorlezingen.
Collegiaal, een stiftslid, stiftsheer;
een stift. Collegie, collegium, Lat.,
eene verzameling van verscheidene
personen tot zekere oogmerken;
ook hunne verzamelings- of zittingsplaats;
desgelijks eene voorlezing
op hoogescholen. Collegium
privatum, bijzondere (bijzonder
betaalde) voorlezing; collegium
publicum, openbare voorlezing.
Collegialisch, collegialiter, ambtsbroederlijk,
eenstemmig, (dienstleven.
COLLET, een kraag, kolder, rijrok.
COLLI, pak, stuk; zie collo.
COLLIDEREN, botsen, zoowelin het natuurlijke
als zedelijke gebruikelijk.
COLLIER, Fr., een halsband, halssnoer.
COLLIGEREN, inzamelen, verzamelen,
te weeg brengen; ook zich
verhalen.
COLLIMEREN, zijn uitzigt ergens op
vestigen, op een doeloogen.
COLLIS, baal, vat, kist met waren.
COLLISIE, zamenstooting, aanraking,
botsing; oneenigheid, tegenstrijdigheid.
In collisie komen of geraken,
in aanraking komen, botsen,
in twist of oneenigheid komen.
Collisie van pligten, wanneer de
eene pligt de vervulling van den
anderen in den weg is.
COLLO, Ita!., (kooph.) baal, pak,
stuk, vat.
COLLOCATIE, collocatio, Lat., de
stelling, plaatsing; (in regteIl ) de
rang"chikking der schuldeischers;
de uithuwelijking. Colloceren,
stellen; uitzetten, uithuwelijken;
ook (de schuldeischers) rangschikken.
COLLOMNES, collonnes, heetten, in
Spaansch-Amerika, de in Polosia
geslagene piasters.
COLLOQUEREN, bespreken, zamenspreken;
een onderzoek doen. Colloquium,
Lat., gesprek, za menspraak,
godsdienstig onderhoud.
COLLORATUREN, versieringen in het
algemeen, bijzonder echter diegenen,
welke bij de koraalgezangen
tusschen de verzen gebruikelijk
zijn. - Voornamelijk bekomen
dezen naam de uitlatingen van
eenige vokaal uit een woord.
COLLUDEREN, den bal toekaatsen;
(regtsg.) in verstandhouding zijn,
heimelijke verstandhouding hebben,
onder eene deken steken.
Collusie, eene geheime, bedriegelijke
verstandhouding. Collusorisch,
COLLo 131 COLO.
heimelijk afgesproken, geknoeid.
COLLUTORIUM, mondwater.
COLLYBUS, opgeld, op wissel.
COLLYRIDIANEN, eene christelijke
sekte in het Oosten, op het einde
der 4" eeuw, welke de maagd MARIA
als eene godin vereerde.
COLOMBIN of colombinkleurig, duivenhalskleurig.
COLON, (:) het dubbele punt, teeken
van zinscheiding; ook de kronkeldarm.
COLONEL, Fr., kolonel, overste.
COLONIE, Fr., kolonie, vQlkplanting,
aanbouw; gezelschap of gemeenschap
der volk planters. Coloniseren,
eene volkplanting oprigten.
Oolonist, een planter.
COLONNADE, eene zamenstelling,
reèks van zuilen; rond gebouw op
zuilen rustende. Colonne, kolom,
zuil, pilaar; legerafdeeling; ook
eene dansfiguur.
COLONNARO, eene Spaansche zilvermunt
van de grootte eens daalders;
ook hoekige, ter grootte van eenen
gulden. Het zijn Pesos de Plata,
Mexikaansche piasters of 8 reaalstukken,
voor Peru en in Peru zelve
geslagen. Aan de eene zijde ziet
men de gekroonde HERKuLEs-zuilen,
door golven bespoeld, met het
opschrift: Plus ultra.
COLOPHOLIUM, kolopholium, vioolhars,
spiegelhars; ook erts, eene
min roodachtige, dan zwartachtige
stof, welke behalve onzuiver goud
ook zilver bevat.
COLOQUINTE, kolokwint, wilde kauwoerd
appel, bitterappel.
COLORATUREN, (muz.) kunstige toonwendingen,
door loopen; trillers,
tremulanten, enz.
COLOREREN, verwen, kleuren; eenen
schijn geven. De possessie coloreren,
het bezit doen blijken. Eene
zaak coloreren, fraai voordoen, verbloemen.
COLORIET, chromatiek, het koloriet,
de kleurgeving (in de schilderkunst)
het voorstellen van de natuurlijke
kleur der voorwerpen, door middel
van kunstig gemengde verwen.
COLOSSE, colossus, kolossusbeeld,
een beeld van eene bovenmatige
grootte; fig. reus. Colo.~saal, kolossaal,
reusachtig.
COLOSTRUM, de moedermelk kort na
de geboorte.
COLPOCELE, moederscheede breuk.
COLPOPTOSIB, moederscheêvoorval.
COLPORRHEXIS, Colporrhagie, bloedvloeijing
uit de moederscheede.
COLPOR"l'EUR. Fr., een marskramer,
last- en waterdrager; koopman van
oude boeken; iemand, die de loterijbriefjes
voor een' collecteur rondbrengt.
COLPOSTRGNOSIS, vergroeijing der
moederscheede.
COLUM, zeef, filtreerdoek, vilt.
COLUMBIUM, een nieuw ontdekt metaal.
COLUREN, twee middagcirkels, waarvan
de eene, colure der nachteveningen,
door de beide punten der
nachteveningen, en de andere, colure
der zonnestanden, door de beide
punten der zonnestanden gaat.
COLVETI, eene bijzondere orde van
Dervischen, verbiedende dagelijks
meer dan 8 oncen te eten. Een
hunner voornaamste godsvereeringen
bestaat daarin, dat zij zich alle
Dingsdagen, des nachts, naar het
geluid eenes trommels, zoo lang in
eenen kring ronddraaijen, tot zij
magteloos of bewusteloos ter neder
storten.
COMA, koma, groote slaapzucht.
COMARCAS, de provinciale geregtsdistricten
in de Portugesche landschappen.
COMB, eene Engelsche maat voor
drooge waren, waarvan de 20 omtrent
een last uitmaken.
COMBABUSEREN, in scherts, zich uit
kuischheid zelf ontmannen (van
Combabus, volgens Wieland).
COMBAT, strijd, slag, gevecht, duël.
Cambattanten, strijders, kampers j
weerbare of strijdbare mannen.
9*
COMBo 132 COMM.
COMBINATIE, zamenhouding, vergelijking,
vergelijkende berekening;
vereeniging. Combineren, verbinden,
vereenigen, vergelijken, berekenen.
COMBUSTIBEL,combustible, Fr., brandbaar.
Combustibiliteit, brand- of
verbrandbaarheid. Combustie, verbranding;
opschudding. oproer.
COMEDIANT, tooneelspeler. Gomediante,
tooneelspeelster. Comedie,
de schouwburg; ook een tooneelstuk,
bijzonder een blijspel.
COMEDONES, Lat., mede-eters; ophooping
van geoxydeerde vochten
in het celweefsel der huid.
COMES PALATINUS, paltsgraaf, hofen
paltsgraaf, was oorspronkelijk
een voornaam hof- en gerigtsambt
aan de palts of het hof des keizers.
COMESTIBEL, eetbaar. Comestibelen,
eetwaren; suikergoed.
COMETA, zie komeet.
COMETITEN, zijn onder de steenen,
welke men astroÏten of sterresteenen
noemt, dezulke, welke van
stralen voorzien zijn, waardoor zij
een naar kometen zweemend voorkomen
verkrijgen.
COMIQUE, Fr., comisch, komiek, lustig,
grappig. aardig.
COMITAAT, vergezelling, gevolg; ook
een district, kreits in Hongarije.
COMITE, bevelhebber der roeiknechten
op de galeijen.
COMITÉ, Fr., eene verzameling van
beraadslagende personen, vergadering
van onderzoekers.
COMITIA, rijks- of volksvergaderingen,
rijksdagen.
COMMA, zie komma.
COMMANDANT, kommandant, bevelhebber,
bijzonder van eene stad of
vesting. Gommande, (krijgsk.) een
nevenwerk, bijwerk bij vestingen.
Gommandement, bevel, gebod; de
bestrijking, het beheer, bij vestingwerken.
Commanderen, bevelen,
gebieden, aanvoeren. Oommandeur,
aanvoerder, bevelhebber.
Commando, het gebod, bevel, de
aanvoering; een troep afgezondene
soldaten; staf van commando, veldheerstaf.
COMMANDITE, (kooph.) een heimelijke
handelsgenoot. Société en
commandite, eene handelsvereeniging,
waarbij een het fonds aanbrengt
en gelijke voordeden geniet,
doch wiens naam verholen
blijft.
COMME IL FAUT, Fr., wel, rigtig,
zoo als het hehoort, of zijn moet;
meesterlij k.
COMMEMOREREN, verhalen, opzeggen,
melden; ook zich bezinnen,
gedenken.
COMMENDAMUS, Lat., bisschoppelijk
verlof, ter kiezing van eenen geestelijken
kandidaat.
COMMENDE, geestelijke prebende of
goed. Oommenderie, het gebied eerler
ridderorde.
COMMENSAAL, commensalis, Lat.,
een dischgenoot.
COMMENSURABEL, commensurable,
Fr., meetbaar. Commensurabele,
grootheid, die eene gemeene maat
hebben. Commensurabiliteit, meetbaarheid.
COMMEN'fAIRE, Fr., commentarius,
Lat., commentarie, uitlegging, verklaring.
Oommentateur, Fr., commentator,
Lat., een uitlegger, verklaarder.
Commenteren, uitleggen,
ophelderen, verklaren.
COMMENTUM, eene verdichte zaak,
onwaarheid, leugen.
COMMERCE, Fr., commercium, Lat.,
commercie, handel; ook zeker
kaartspel. Commerceren, handelen,
koophandel drijven. Commercietractaat,
een handelsverdrag of verbond.
COMMIES, commis, Fr., factoor, handelsbediende,
schrijver op een bureau,
zaakbezorger. Commiesbrood,
soldatenbrood.
COMMILITONEN, commilitones, Lat.,
medestrijders. wapen- of spitsbroeders;
medeleerlingen.
COMMINATIE, bedreiging. OommiCOMM.
133 COMM.
neren, bedreigen.
COMMINUEREN, verminderen, versnipperen.
COMMISCEREN, vermengen. Commis.
cibel, vermengbaar.
COMMISEltATIE, erbarming, ontfer.
ming; medelijden.
COMMISSARIAAT, het ambt van een en
verzorger. Commissaris, een gevolmagtigde,
gelastigde; hij, wien
de uitvoering van zekeren last opgedragen
wordt.
COMMISSIE, volmagt, last; eene vergadering
tot onderzoek. Commissionair,
een gelastigde, zaakwaarnemer,
(bijzonder in den koop.
handel). Commissoriaal, belast,
aan eene commissie tot onderzoek
overgegeven. Committent, com·
mittens, Lat., lastgever, die eene
volmagt aan een' ander geeft. Committeren,
last geven, iemand iets
opdragen.
COMMITTIMUS, Lat., een regt (in
Frankrijk) volgens hetwelk zekere
personen in civiele zaken niet voor
de lagere regt banken kunnen getrokken
worden.
COMMODA, belooningen bij de Romeinen,
welke de soldaten, die
lang gediend hadden, verwierven;
ook verkregene voordeelen.
COMMODAAT, een verdrag, waarbij
aan iemand iets, voor eenen tijd,
zonder geld, geleend wordt, ook
het zonder interest geleende.
COMMODE, bekwaam, gemakkelijk;
eene commode, eene gemakslaadtafel.
Commodo, Ital., (muz.) bekwaam,
gemakkelijk. Commodité,
commoditeit, gemakkelijkheid; het
geheim gemak. Commodieux, commodieus,
gemakkelijk, geschikt.
COMMODORE, op schepen of bij eene
vloot, zoo veel als brigadier bij een
leger.
COMMONS, Eng., de gemeenten, leden
van het lager huis des parlements.
COMl\IOREREN, vertoeven, zich ophouden
(in eene plaats).
COMMOTIE, beweging: getroffenheid,
gemoedsbeweging.
COMMOVEREN, bewegen, aandrijven,
vertoornen.
COMMUN, Fr., gemeen, gemee~schappelijk.
Commune, communIteit,
gemeente, verzameling. Communicabel,
communicable, Fr., mededeelbaar.
Communicant, deelnemer,
bijzonder aan het heilige
avondmaal, avondmaalganger.
Communicatief, mededeelend, gemeenzaam.
Communicatie, vereeniging,
verbinding; gemeenmaking,
mededeeling Communiceren,
mededeelen; het heilige avondmaal
vieren.
COMMUNIO, Lat., communion, Fr.,
communie, gemeenschap, gezelschap;
het heilige nachtmaal. Communio
bonorum, gemeenschap van
goederen.
COMMUTATIE, verwisseling, verruiling.
Commuteren, verwisselen,
verruilen.
COMPACISCENT, iemand, die tot een
vergelijk komt, een verdrag aan·
gaat. Compaciscenten, verdrag- of
vredesluiters. Compacisceren, vrede
sluiten, zich onderling verdragen.
COMPACT, digt, vast, ineengedrongen.
COMPAGNE, Fr., gezellin, helpster,
vriendin, echtgenoot, gemalin.
Compagnie, gezelschap; vereeniging
van onderscheidene personen
(kooph.); eene bende soldaten.
Compagnon, gezel, hulp, medgezeI,
handelegenoot, deelgenoot.
COMPAN, Compang, eene zilveren
munt in Patona en eenige andere
Oostindische kantoren, omtrent 2
stuivers waard.
COMPARABEL, vergelijkbaar, vergelijkelijk.
Comparaison, Fr., comparatie,
comparatio, Lat., vergelijking,
gelijkenis. Oomparatio literarum,
(regtsg.) vergelijking der
schrifttrekken ; en comparaison, par
comparaison, in vergelijking, bij
,ergelijking; sans comparaison,zonCOMP.
134 CO:\1P.
der vergelijking, zonder misbruik
van de vergelijking. Comparativus,
Lat., de trap van vergelijking, vergelijkende
trap, (spraakk.).
COMPARANT, (regtsg.) de aanwezende,
verschijnende. Compareren,
vergelijken; verschijnen, zich voor
het regt stellen. Comparitie, zamenkomst,
verschijning.
COMPARSEN, de zwijgende personen
in een tooneelspel, ook figuranten
en statisten genoemd; alsmede
symmetrieke rangschikking ter
plaatsing van zwijgende personen,
dieren, enz.
COMPASCUI JUS, drifregt, regt om
op eens anders grond vee te drijven.
COMPASSIE, compassion, Fr., het
medegevoel, medelijden, mededoogen.
Compatissant, medelijdend,
deeln~mend.
COMPASTOR, een medeprediker.
COMPATlBEL, compatible, Fr., vereenbaar,
zamenpassend, geschikt,
gevoegelijk. Compatibiliteit, de
vereenbaarheid, zamenpassing.
COMPATRIOT, een landman, landgenoot,
medevaderlander.
COMPELLE, het compelte gebruiken,
een drijf- of dwangmiddel aanwenden.
Compelleren, aandrijven,
noodzaken, dwingen.
COMPENDIEUX, compendieus, zamengevat,
kort in elkander gedrongen,
digt. Compendium, een beknopt
uittreksel van eene wetenschap of
leer; handleiding, bekorting.
COMPENSATIE, vergoeding, vereffening,
schadeloosstelling. Compensatis
expensis, op gelijke, wederzijdsche
kosten. Compenseren,
vergoeden, vereffenen, zamen betalen.
COMPETENT, bevoegd, regtmatig,
geldig, passend, behoorlijk; desgelijks
een mede-aanzoeker, (om
een ambt). Competentie, bevoegdheid,
regt, regtmatigheid, gepastheid,
geldigheid; mede-aanzoek
(om een ambt). Competentia reserveren,
zich het noodige onderhoud
voorbehouden. Competeren,
toekomen, voegen, toebehooren.
COMPIACEVOLE, 1 tal. , (muz.) bevallig,
aangenaam (voordragen).
COMPILATIE, het verzamelen, ZBmenbrengen
; een zamengeraapt
stuk. Compilateur, Fr., compilator,
Lat., een verzamelaar, (zamenraper
uit boeken). Compileren,
verzamelen, zamenbrengen,
zamenrapen, zamenflansen.
COMPLAISANCE, Fr., dienstwilligheid,
bereidwilligheid, dienstvaardigheid,
wellevendheid. Complaisant,
dienstwillig, bereidvaardig,
dienstvaardig, bereidvaardig.
COMPLECTEREN, zamenvatten, om·
vatten, bevatten, omvangen; in
zich besluiten; ook verstaan, begrijpen,
bevatten.
COMPLEET, complet, Fr., voltallig,
voleindigd, volkomen. Completen,
het laatste bid-uur in een klooster,
(na de avondkerk). Completer'en,
voltallig of volkomen maken, tot
een geheel brengen.
CUMPLEMENT, Fr., complementum,
Lat., een aanvulsel, aanvullingsstuk
tot een geheel; geheelmaking,
voleinding. Complementair of complementarius,
beheerder, plaatsbe.
kleeder of gevolmagtigde van een
handelshuis; complementair-dag, de
aanvullingsdag (in Februarij, van
een schrikkeljaar).
COMPLEXIE, de ligchaamsgesteldheid,
aanleg tot gezondheid, tempera·
ment, gemoedsgesteldheid. Complexus,
Lat., de omvatting, het
grondbegrip, begrip van vele zaken.
COMPLICATIE, ingewikkeldheid, inwikkeling,
invlechting.
COMPLICE, Fr., medeschuldige, hel.
per, medemisdadiger ; complices delicti,
medeboosdoeners. Compliciciteit,
medeschuldigheid.
COMPLIMENT, Fr., groet, buiging;
weUevendheidsbetuiging, eerbetuiging,
iets vleijends, een vleijende
lof. Complimentarius, een compliCOMP.
135 COMP.
mentenmaker, hoveling, vleijer.
Complimenteren, begroeten, verwelkomen,
pligtplegingen maken.
COMPLIQUÉ, Fr., verward, uit verschillende
dingen zamengesteld.
Compliqueren, compliquer, Fr., verwarren,
invlechten, verscheidene
dingen bij elkander voegen.
COMPLOT, Fr., een geheim, of sluipverbond,
eene bende, een rot, eene
zamenspanning. Complotteur, een
muiter. Complotteren, muiten, zamenrotten,
in het geheim zich
verbinden.
COMPONEREN, componere, Lat., composer,
Fr., vereenigen, zamenstellen,
mengen; ook op noten
brengen. Componist, iemand, die
muzijkstukken vervaardigt.
COMPORTABEL, comportable, Fr.,
schikkelijk, geschikt. Oom porte.
ment, Fr., gedrag, houding, levenswijs.
Comporteren, zich gedragen.
COMPOSITEUR, de zetter van een te
drukken boek. Zie voorts componeren,
compositie, compositio ,Lat. ,composition,
Fr., zamenstelling, vergelijk,
verdrag; vervaardiging, van een
muzijkstuk; compositio amicabilis,
een vergelijk in der minne. Compositum,
Lat., composé, Fr., een zamen
gesteld ding, mengsel.
COMPOS MENTIS, zijns verstands
magtig.
COMPOST, zie kompost.
COMPOSTE, Ital., (muz.) gesteld,
vervaardigd.
COMPÖTE, Fr., ooftmoes, ingelegde
of ingemaakte vruchten; ook het
glaswerk, waarin die vruchten op
de tafel gebragt worden.
COMPREHENDEREN,zamenvatten, begrijpen;
in hechtenis nemen. Comprehensibel,
begrijpelijk, bevatt~lijk.
Comprehensie, het begrip,
vermogen om te begrijpen of te
bevatten.
COMPRES, digt tezamen gedrongen;
ook een wiek, druklapje (op wonden),
Fr., compresse. Oompressibel,
zamendrukbaar. Oompressi.
biliteit, de zamendruk- of pers.
baarheid (van ligchamen). Com.
pressie, zamendrukking, persing,
zamenpersing (der lucht). Com.
primeren, zamendrukken, persen;
betoom en, beteugelen.
COMPROBEREN, compromeren, mede
billijken, goedkeuren. Comprobatie,
goedkeuring, medebillijking.
COMPROMIS, minnelijke schikking,
overeenkomst door de beslissing
van scheidslieden.
COMPROMITTEREN, tot scheid8man
kiezen, mede inwikkelen, in het
spel trekken of verantwoordelijk
maken. Zich of zijne eer compro.
mitteren, bloot stellen, in gevaar
brengen, op het spel zetten.
COMPTABEL, comptable, Fr., tot rekenschap
verpligt, verantwoordelijk.
Comptabiliteit, verpligting
tot rekenschap, verantwoordelijkheid;
de rekenkamer.
COMPTANT, Fr., (kooph.) contant,
gereed (geld).
COMPTOIR, Fr., kantoor, schrijfkamer,
handelshuis. Comptorist, kantorist,
kantoorbediende, boekhou.
der, schrijver.
COMPULSOREN, Romeinsche geregtsdienaars,
die het volk, bij openbare
werkzaamheden, en tot betaling
der belastingen, moesten aanzetten;
ook zij, die in de kloosters de
horae bekend maakten en de nalatigen
aandreven.
COMPULSORIALES, Lat., compulsorien,
dwangbrieven, aandrijvingsschriften
(van een hooger geregtshof
aan een lager, om de beslissing
eener zaak te bespoedigen). Compulsorium,
een maanbrief, aanmaningsbevel,
dwangbrief, dwangbe.
vel.
COMPUNCTIE, Oomponction, Fr., de
vermurwing van het hart.
COMPURGATORES, personen, die
zweerden, dat een ander, welke
eenen eed gedaan had, de waarheid
gezegd had.
COMP. 136 COKC.
COMPUTATIE, uitrekening, berekening,
overslag. Computeren, uitrekenen,
zamenstellen, een overslag
maken.
COMTOROTUNDO, de opperkeuken.
meester aan het Portugesche hof.
COMUS, (fabelk.) de god der gastmalen;
aan Comus offeren, een
gastmaal houden, brasseu,slempen.
CON AFFETTO, Ital., (muz.) aandoenlijk,
roerend. Zie affettuoso.
CON AFFLIZIONE, Ital., (muz.) droevig,
zwaarmoedig.
CON AGITATIONE, zie agitato.
CON ALLEGREZZA, Ital., (muz.) vrolijk,
zie allegro. (lust.
CON AMORE, I tal. , met liefde, met
CON BRIO, Ital., (muz.) met ge.
druisch, druischend.
CONCAAF, uitgehoold, hol. Concaafconcaaf,
dubbel hol, aan beide zijden
hol. Concaviteit, holte, hol.
ligheid, holronding.
CONCATINATIE, aaneenschakeling,
zamenstrengeling.
CONCEDEREN, inwiligen, toestaan,
Concedo, ik geef toe, stem toe,
ben er mede te vreden.
CONCENTRATIE of concentrering, de
naauwkeurigste zamendringing,
vereeniging, zamentrekking, versterking.
Concentreren, zamendringen,
in een punt vereenigen,
verdikken, versterken. Ooncentridteit
,middelpunts· gemeenschap.
Concentrisch, eenmiddelpuntig, gelijkmiddelpuntig,
uit een en hetzelfde
middelpunt getrokken.
CONCEPT, ontwerp, plan; ook begrip;
van een ander concept zijn.
Ooncept-papier, ontwerppapier, gemeen,
slecht schrijfpapier. Oonceptie,
ontvangenis.
CONCERNEREN, betreffen, aangaan.
CONCERT, het zamenspelen van verscheidene
toonkunstenaars; de concert,
eenstemmig, eensgezind.
Concerteren, wedijveren, in het
spelen, zingen; bespreken, afspreken.
Ooncerterend, (muz.) uitgekipt,
uitstekend; wedijverend in
de mm:ijk. Ooncertist, die in een
concert mede zingen of spelen kan.
Concert spirituel, geestelijk muzijkstuk.
CONCERTATO. (muzijk), wanneer alle
stemmen iets te doen hebben, en
elk harer zich somtijds boven de
andere laat hooren.
CONCESSIBEL, toelatend. Concessie,
toelating, toestemming, vergunning,
voorregt. Concessionail' of
concessionarius, een begunstigde,
een bevoorregte. Ooncessioneren,
vergunnen, inwilligen, toestaan,
bevoorregten.
CONCETTI, Ital., gekunsteld vernuft;
klatergoud.
CONCHIN, een klein zilvergewigt der
Chinezen, omtrent 1 grein zwaar.
CONCHOïDE (meetk.) de slakkenlijn,
halvemaanslijn.
CONCHYLIëN, schulpen, horens,
schaaldieren. Oonchyliè'nkabinet ,
verzameling van horens en schulpen.
Oonchyliologie, de kennis
daarvan.
CONCIERGE, Fr., bewaarder of opziener
van een slot of gevangenis.
CONCILIABULlJM, Lat., eene vergadering,
wier medeleden van dwaalleeringen
beschuldigd worden.
CONCILIëREN, vereenigen.
CONCILIE, concilium, Lat .. eene vergadering,
bijzonder eene kerkvergaderin
g.
CONCIPlëNT, ontwerper, maker,
schrijver. Ooncipiëren, ontwerpen,
opstellen, maken, schrijven;
ontvangen. Zie voorts op Ooncept.
CONCIS, condse, Fr., kort, bondig, gedrongen,
zamengedrongen. Concisie,
bondigheid, belmoptheid;
ineengedrongenheid.
CONCITATIE. opwekking, aanzetting,
aanhitsen. Concitel'en, aanzetten,
aanhitsen, opruijen.
CONCLAVE, conclaaf, een besloten
vertrek; vergadering der kardinalen
ter verkiezing van eenen paus;
de plaats, waar zulks geschiedt.
Conclaviste, bediende van eenen
CONC. 137 CONC.
kardinaal in het conclave.
CONCLUDEREN, besluiten, beslissen.
Conclusie, het besluit. Conclusum,
het slot, het beslotene. Conclusum
in senatu, Lat., besloten in of
door den raad.
CONCOCTIE, de spijsvertering.
CONCOMITANCE, Fr., concomitantie,
vergezelling, handbieding, zamenhang.
CONCOMMISSARlUS, was, op de Duitsche
rijksdagen, de keizerlijke
zaakgelastigde, en hulp van den
principalen commissarius.
CONCORDANTEN, de claves van een
orgel, welke zamenstemmen en
één accoord uitdrukken.
CONCORDANTIE, bijbelspraakregister;
een boek, waarin alle woorden van
den bijbel voorkomen, met aanwijzing
van de plaatsen, waar zij gevonden
worden. Concordaat, overeenkomst,
vergelijk, verdrag van
wereldlijke vorsten met den paus;
de overeenkomst van eenen schuldenaar
met zijnen schuldeischer.
Concorderen, overeenstemmen, zamenstemmen,
zamentreffen.
CONCORDIA, Lat., eendragt, overeenstemming.
Formula concordiae, een
van de symbolische boeken der Protestanten,
hetwelk de keurvorst AUGUST
VAN SAKSEN (in hetjaarl580)
liet drukken, om de in de Protestan
tsche kerk gerezen geschillen bij
te leggen. Concordia res parvae
crescunt, door eendragt worden
kleine zaken groot, of eendragt
maakt magt.
CONCOURS, Fr., zamenloop, zamenkomst
van schuldeischers tot het
indienen hunner vorderingen; een
wedstrijd (naar t:enen prijs).
CONCRESCEREN, zamengroeijen, aanwassen,
vermeerderen; woord verlengen.
CONCREET, vereenigd, ingelijfd, met
eigenschappen begaafd, zie abstract.
Concretie, de vereeniging;
het stollen of verdikken.
CONCUBINAAT, het bijslapen, natuurlijke
echt, hoererij. Concubine,
bijzit, boel, bijwijf. Concubitus,
de bijslaap.
CONCUPISCENTIE, begeerlijkheid, begeerte;
vleeschelijke lusten.
CONCURRENS, Lat., concurrent, een
mededinger, medeschuldeischer,
medeërfgenaam. Concurrentie, mededinging,
medewerking; wedstrijd,
wedijver. Concurreren, zamenloopen,
mededingen, wedijveren;
bijdragen. Concursus, zie
concours.
CONCUSSIE, het zamenstooten, verschrikken;
de daardoor bewerkte
geldafpersing of beurzensnijderij.
Concuteren, bewegen, afschrikken.
CONDEMNATIE, veroordeeling, verdoeming.
Condemneren, veroordeelen.
CONDENSATIE, verdikking. Condensator,
Lat., een werktuig ter vereeniging
der verstrooide electrieke
stof. Condenseren, verdikken, zamenpersen.
CONDESCENDENCE, condescendentie,
toegevendheid, welwillendheid,
toegenegenheid. Condescenderen;
genegen zijn, toegeven.
CONDICEREN, toezeggen; geregtelijk
Idagen, terugvorderen. Condictio,
Lat. toezegging, belofte; terugvordering,
aanklagt.
CONDIRECTOR, condirecteur, zie conrector.
CONDITIE, conditio, Lat., condition,
Fr., voorwaarde, beding; bediening,
dienst, post; - conditio sine
qua non, eene onvermijdelijke voorwaarde.
Conditionaliter, conditioneel,
voorwaardelijk, voorwaardelijkerwijze.
Conditioneren, bedingen;
bedienen, in dienst staan.
CONDITIONARlUS, bij de astrologen
die planeet, welke zich aan den
gezigteinder bevindt, hetzij bij dag
of bij nacht, al naardat zij de planeten
ingedeeld hebben. - De
ZON, JUPITER en SATURNUS zijn bij
het planeten des dags, de MAAN,
MARS en VENUS planeten van den
COND. 138 CONF.
nacht. De eersten heeten alzoo :
Conditionele, wanneer zij des daags,
de laatsten wanneer zij des nachts
aan den hemel staan.
CONDITOR, van het Lat., en Ital. condire,
inmaken, inleggen; iemand
die allerhande dingen. als vruchten
enz. inlegt; een suikerbakker.
CONDOLEANTIE, condoléance, Fr.,
rouwbeklag. Condoleren, beklagen,
betreuren, rouwbeklagen.
CONDOMINIUM, mede.eigendom.
CONDON ATlE, afstand, vergiffenis,
ontslag, kwijtschelding. Condoneren,
schenken, vereeren, vergiffenis
schenken, k\\·ijtschelden.
CONDOR, een Amerikaansche vogel,
de grootste van alle vogelen.
CONDORIN, een klein zilvergewigt der
Chinezen, omstreeks zoo veel als
een grein.
CONDOTTA, Ital., (kooph.) de vracht,
het vrachtloon, geleide.
CONDUCEREN, medevoeren, toe- of
zamenbrengen; pachten, huren,
dingen; begeleiden, het geleide
geven, gezelschap medegeven.
Conduct. geleide, geleiding, lijkstaatsie.
Conducteur, Fr., een
leidsman, opziener, voerman van
eenen postwagen (diligence), opziener
bij waterwerken. Conduc.
tor, een geleider (aan electriseermachines(;
pachter, huurder. Conductio,
Lat., conduction, Fr., conductie,
huur, pacht.
CONDUISEREN, zich gedragen, handelen.
Conduite, Fr., het gedrag,
de handelwijs, levenswijs. Conduitenlijst,
gedragslijst.
CONDURI, kleine erwten, waarvan
de Malayers en Javanen zich bij
het wegen van goud en zilver bedienen.
Vijf daarvan maken een
grein.
CONDYLE. een klein, na verwondin·
gen spoedig ontstaand. gezwel aan
het hoofd. bijzonder bij kinderen.
CONDYLOMA. harde huid uitwas van
venerischen oorsprong.
CON ESPREZZIONE, Ital., (muz.) met
uitdrukking. nadrukkelijk.
CONFARREATIE. eene plegtigheid bij
de oude R.omeinen. wanneer de
opperpriester die echte lieden, welke
hunne Idnderen aan den priesterstand
toewijdden, van een tarwenbrood
lieten eten. - In het
algemeen priesterlijke inzegening
van echte lieden.
CONFECT. confituren, suikergebak,
ingelegde zaken.
CONFECTIE, confectio. Lat.. confection.
Fr., voleinding, voltrekking,
volvoering, voltooijing. Oonfectio
inventarii. de vervaardiging van
den inventaris (boedellijst) eener
nalatenschap.
CONFECTOR. bij de R.omeinen, een
vechter met wilde dieren.
CONFEDERATIE, een verbond. eene
verbindtenis. Confedereren. verbinden,
een verbond maken of aangaan.
CONFERENTIE, beraadslaging, zamenkomst
en onderhoud wegens
zaken. Oonfereren, vergelijken,
beraadslagen, verhandelen.
CONFESSIE. confessio. Lat.,confession,
Fr .• bekentenis, biecht, geloofsbelijdenis.
Oonfesseren. belijden,
bekennen, biechten. Confessionarius.
biechtvader. Confessus et
convictus, bekend hebbende en
overtuigd zijnde.
CONFIANCE, Fr., vertrouwen, toevoorzigt.
CONFICEREN, voleinden. tot stand
brengen, verrigten, voltooijen.
CONFIDENCE. Fr., confidentie. vrijmoedigheid.
vertrouwen. Confident,
een vertrouwde, vertrouweling.
boezemvriend. Confidentiarius"
Lat .• een kerkelijke, die zijn
inkomen afstaan moet. Confidentiëel.
vertrouwd, vertrouwelijk.
CONFIÉ. Fr., een vertrouwde. Confil/
ren, vertrouwen, toe- of aanvertrouwen.
CONFIGEREN. aan elkander ofzamenhechten,
aanspijkeren aannagelen,
aan· of zamenplakken.
CONF. 139 CONF.
CONFIGURATIE, de gestalte, vorming.
Oonfigureren, vormen.
CONFIJT, gesuikerde schil eener
vrucht, suikerooft. 00 nfijten , met
suiker inmaken.
CONFINATlE, huis· of stadsarrest,
hechtenis, gevangenschap. Oonfi·
neren, huis. of stadsarrest geven, ge.
vangen zetten; grensweer houden.
CONFINEN, grenzen, grenslanden,
CONFIRMAND, iemand, die (bij de
Roomsch.Katholijken) belijdenis
doet; een vormkind, hetwelk tot
de eerste avondmaalsviering wordt
toegelaten, Oonfirmatie, bevesti.
ging, bekrachtiging; doopsbeves.
tiging. Confirmeren, bevestigen,
bekrachtigen, inzegenen.
CONFISCABEL, confiscable, Fr., ver·
beurdverklaarbaar; wat ingetrok.
ken kan worden, verboden. Oon.
fiscatie, verbeurdverklaring, in.
trekking. Oonfisceren. Confisque.
ren, intrekken, geregtelijk in beo
slag nemen, verbeurd verklaren,
wegnemen.
CONFITENT, een biechtkind, biech.
teling. Confiteren, zie confessie.
CONFITUREN, Fr., ingemaakt suiker.
goed. Oonfiturier, een suiker, of
banketbakker.
CONFLICT, zamenstooting, botsing,
gedrang, strijd. gevecht. Oonjli.
geren, tegen elkander stooten of
botsen; strijden.
CONFLUENTIE, conjluence, Fr., con·
jluxus, Lat., zamenvloeijing, zamen·
loop, zamenkomst. Oonjlueren,
zamenvloeijen, zamenstroomen.
CONFOIR, Fr., zie komfoor.
CONFORM, overeenstemmend, over·
eenkomstig, eenstemmig, Con fOl"
matie, overeenstemming, gelijk.
vormigheid, overeenkomst, schik.
king, toestemming. Conformeren,
overeenkomen, overeenstemmen,
schikken, toestemmen. Confol"
mist, een overeenstemmende, een
aanhanger der heerschende bis.
schoppelijke kerk (in Engeland).
Oonformiteit, gelijkheid, overeen·
stemming, gepastheid.
CONFORTANTIA, (geneesk.) verster.
kende middelen. Confortatie, ver·
sterking; troost. Oonfortativum,
versterkend geneesmiddel. Oon.
forteren, oprigten, versterken,
vertroosten.
CONFRATER, Lat., medebroeder,
ambtgenoot. ordesgezel. Oonfra.
terniseren, verbroederen. Confra.
terniteit. broederschap, bijzondere
ambtsbroederschap.
CONFRONTATIE, (regtsg.) vergelijking
van getuigen. Oonfronteren, te.
gen elkander overstellen, getuigen
hooren, vergelijken. Oonfrontist,
zeker ambtenaar op Batavia.
CONFUNDEREN, confonderen, vermen·
gen, verwisselen, verruilen; ver·
warren, in verwarring brengen,
schaamrood maken, verbluffen.
CONFUOCO, Ital., (muz.) met vuur,
levendig.
CONFUTATIE, wederlegging. Confu.
teren, wederleggen.
CONFUUS, conjus, Fr., verward, on·
ordelijk, verlegen, verbluft. Oon.
fusie, verwarring, onorde, bescha.
ming, bedeesdheid.
CONGÉ, Fr .• afscheid; iemand zijn
congé, zijn -afscheid geven, af.
danken, uit zijne dienst laten gaan.
P. P. G. pour prendre congé, (op
visitie.kaartjes) om afscheid te ne·
men.
CONGEDIëREN, iemand zijn afscheid
geven, bedanken, wegzenden.
CONGELATIE, bevriezing, verdikking
door koude, stolling.
CONGEREREN, zamendragen, op.
hoopen.
CONGESTIE, congestio, Lat., ophoo.
ping, aandrang; verstopping; za·
menvloeijing van kwade vochten
aan een edel deel.
CONGLOBATIE (Redek.), eene figuur,
waarbij bewijzen opeen ~estapeld
worden.
CONGLUTINAAT, het zamengelijmde,
Oonglutinatie, conglutinatio, Lat.,
zamenlijming, het zamenkleven.
CONGo 140 CONJ.
Conglutineren, zamenlijmen, zamenkleven.
CONGRATULATIE, begroeting, gelukwensching.
Oongratuleren, begroeten,
gelukwenschen.
CON GRAVITA, Ital., (muz.) met waardigheid.
CON GRAZIA, Ital., (muz.) met bevalligheid,
zie GRAZIOSO.
CONGREGATIE, vergadering, bijzonder
geestelijke verbroedering. Congregatia
de propaganda fide, Lat.,
een gezelschap ter verbreiding van
de Roomsch. Katholijke eeredienst,
bekeeringsgezelschap (te Rome).
Congregeren, vereenigen, verbroederen.
CONGRES, zamenkomst, vereeniging
(van ministers en gezanten van onderscheidene
vorsten, ter inordebren
ging van gemeenschappelijke
aangelegenheden); desgelijks de
wetgevende magt der Vereenigde
Staten van Noord-Amerika.
CONGREVISCHE VUURPIJLEN, rakettp.
n, zie vuurpijlen.
CONGRUENT, overeenstemmend, passend.
gelijk en gelijkvormig, elkander
bedekkende, (in de meetkunst).
Congruentie, congruiteit,
overeenstemming, overeenkomst,
gelijk- en gelijkvormig·heid. Congrueren,
overeenstemmen, zamenpassen,
gelijk en gelijkvormig zijn,
elkander volkomen bedekken.
CON GUSTO, gustoso (Toonk.), met
smaak.
CONJECTUREREN, vermoeden, wanen.
Conjectuur, vermoeden, argwaan;
vermoedelijke leeswijs. Conjiceren,
zamenwerpen; vermoeden,
wanen.
CONISCH, kegelvormig.
CONJUGAAL, echtelijk. Conjugium,
de echt, het huwelijk.
CONJUGATIE, vervoeging, tijdvoeging,
verandering der werkwoorden.
Conjugeren, vervoegen, veranderen
van de werkwoorden, (in
de spraakkunst.
CONJUNCTIE, vereeniging, zamenkomst
(van onderscheidene dwaalsterren);
het voegwoord, (in de
spraakk.). OonJunctim of conjurlctus
viribus, Lat., met vereenigde
krachten. Conjunctief, (spraakk.)
de aanvoegende of bijvoegende
wijs; ook verbindend.
CONJUNCTARUM, naam, dien het tetrachord
van het Grieksche toonstelsel
in het Latijnsche droeg.
CONJUNCTUUR, de tijdsomstandigheid;
de omstandigheid in het algemeen.
(gen.
CONJUNGEREN , verbinden, vereen iCONJURANT
en CONJURAAT, een
zaamgezworene. Conjuratie, zamenzwering.
Conjureren, zamenzweren.
CON MOTO. Ital., (muz.) met beweging,
levendig, treffend.
CONNAISSABEL, connaissable, Fr.,
kenbaar, kennelijk. Connaissance,
kennis, bekende. Connaissement,
cognossement, een zeevrachtbrief.
CONNECTEREN, verbinden, knoopen,
aanknoopen, Oonnex, verbonden,
verknocht, zamenhangend. Connexa,
zamenhangende dingen.
Connexie, verhinding, zamenhang.
CONNÉTABLE, Fr., eene Fransche
kroon veldheer.
CONNETABLERIE, eertijds een hoog
geregtshof van den Oonnétable, en
daarna van de maarschalken van
Frankrijk, door hetwelk niet alleen
over de misdaden der soldaten,
maar ook over de twisten van den
adel, in zaken van eer, uitspraak
gedaan werd.
CONNIVENTIE, oogluiking, begunstiging,
toegefelijkheid. Conniveren,
door de vingers zien, toegeven.
CONODIS, t!ene munt in Goa en Cochin,
omtrent eenen halven stuiver
waard.
CONQUE, koornmaat te Bayonne, het
30ste deel van eene N ante ser ton
inhoudende.
CONQUEREREN, veroveren. Conqutte,
conquest, verovering, buit.
CONQUIREREN, vlijtig navorschen,
te zamen zoeken.
CONR. 141 CONS.
CONRECTOR, Lat., medevoorstander,
medebestuurder; tweede leeraar op
geleerde scholen. Conrectoraat,
het ambt van conrector.
CONSANGUINITEIT, bloedverwantschap,
maagschap.
CONSCIENTIE, conscientia, Lat., het
geweten. Casus conscientia, eene
gewetenszaak. Conscientieux, Fr.,
conscientieus, gemoedelijk.
CONSCINDEREN, in vele stukken
scheuren, snijden.
CONSCISCEREN, besluiten, voornemen.
CONSCRIBEREN, opschrijven; manschap
ligten. Conscl'iptie, opschrijving,
ligting; bankeur.
CONSECRATIE, in wijding, inzegening.
Consecreren, inwijden, inzegenen,
heiligen.
CONSECUTIE, de tijdsruimte tusschen
twee zamenkomsten der maan met
de zon, of van de eene nieuwe
maan tot de andere.
CONSEIL, Fr., de raad, raadsvergadering,
raadgeving. Conseiller,
een staatsraad, raadsman.
CONSENT, consensus, Lat., toestemming,
verlof, inwilliging; consensus
coactus, gedwongene toestemming.
Consentement, Fr., toestemming.
Consenteren, inwilligen.
CONSENTUS, een algemeene naam van
de 12 glOote godheden der Romeinen
(tempelgoden), van welke ieder
aan een der 12 teekens van den
dierenriem gewijd was. Ook regeerden
zij, in de volgende orde,
de maanden des jaars, van Janua.
rij tot December: JUNO, NEPTUNUS,
MINERVA, VENUS, APOLLO,
MERCURIUS, JUPITER, CERES, VULKANUS,
MARS, DIANA, VESTA.
CONSEQUENCE, Fr., het gevolg, gewigt,
(meer van zaken dan van
personen). Consequent, gevolgelijk,
besluitelijk, met zich zelven
en zijne grondstellingen overeenstemmend.
Consequentie, gevolgtrekking,
besluit: consequentie-maker,
gevolgtrekkingmaker.
CONSERF, conserve, inmaking, afkooksel.
CONSERVATE'UR, Fr., behouder, bewaarder.
Conservatie, bewaring.
Conserveren, bewaren, behouden.
CONSERVATOIRE, Fr., conservatorium,
Lat., zing- en muzijkschool (in
Frankrijk en Italië) ; onderhoudsinrigting.
CONSERV ATOR, in vele Staten van
Italië en Frankrijk een overheidspersoon,
die in de eerste met onzen
burgemeester overeenkomt. Con.
servatoria, zekere inrigtingen in
Italië, in welke weezen en kinderen
van arme lieden, bijzonder van
het vrouwelijk geslacht, opgevoed
worden.
CONSESSUS, vergadering van zittende
personen.
CONSIDERABEL, considérable, Fr.,
aanzienlijk, aanmerkelijk, achtbaar.
Consideratie, bescho uwing,
overweging; achting, het gewigt.
Considereren, beschouwen, overwegen,
achten, hoogschatten.
CONSIGLIETTO, de signoria, of hoogste
raad eertijds te Venetië, uit den
Doge en de zes voornaamste raden
bestaande.
CONSIGLIO DI COLLOQUIO, de conferentieraad
te Lucca, die over de
gewigtigste staatszaken beraadslaagt.
Consiglio di Dieci, eertijds
cene criminele regt bank, voor
hetwelk openbare misdaden, als:
oproer, verraad en dergelijke behoorden,
en op welks dagvaarding
de Doge zelf verschijnen moest. -
Consiglio di Discoli, een collegie te
Lucca, hetwelk op hen, die een
onordelijk leven leiden, acht geeft,
en hen deswege tot verantwoording
roept. Oonsiglio di Ruota,
een geregtshof te Genua, hetwelk
zich met zaken van politie, voogdijschappen
en ge8chillen tusschen
bloedverwanten en arme lieden,
onledig hield.
CONSIGNATIE, opteekening, beteekening,
verzegeling, terhandstelling,
overlevering, Oonsigneren,
teekenen, opteekenen ; regelen,
CONS. 142 CONS.
verzegelen j ook aan iemand opdragen,
overleveren.
CONSILIARIUS, Lat., een raadgever,
raad, raadsheer. Oonsilium, raad,
raadsbesluit, voorslag; ook goede
raad; consilium abeundi, Lat., de
raad om weg te gaan, dewijl men
daartoe anders zou genoodzaakt
worden j de wegzending van de
hoogeschool.
CONSISTENT, digt, duurzaam, bestand,
vast. Oonsistentie, digtheid,
vastheid, duurzaamheid.
CONSISTORIAAL, wat den kerkeraad,
of het kerkelijke gerigt aangaat j
consistoriaalraad. Oonsistorie, consistorium,
Lat., kerkeraad, geestelij
k gel'igt.
CONSOLAAT, troostelijk, geruststellend.
Consolatie, troost, bevrediging.
Oonsoleren, troosten, vertroosten.
CONSOLE, Fr., (bouwk.) een muursteen,
uitstekende steen. Consoletafeltje,
een muur- of pilaartafeltje
: ook onder eenen spiegel, anders
penanttafel.
CONSOLIDATIE, gronding, bevestiging
(van uitgezette gelden). Oonsolideren,
gronden, begronden,
verzekeren, dekken. Geconsolideerde
schulden offondsen zijn dezulke,
voor welker interessen zekere
staatsinkomsten aangewezen
zijn; bij gevolg. gedekte schulden.
CONSONANT, (spraakk.) medeklinker.
Oonsonante, (muz.) eelle stand- of
spitsharp. Consonantia, consonancen,
gelijkklanken, zamenstemmingen.
Consoneren, gelijk klinken
of luiden, zamenklinken, overeenstemmen,
zamenstemmen.
CONSONANTE, een muzijkspeeltuig,
hetwelk aan beide zijden met snaren
bespannen is, en als eene harp
behandeld wordt.
CON SORDINo,ltal., (muz.) gedempt.
Zie sourdine.
CONSORTEN, deelnemers, aanhangers,
medewerkers.
CONSPECTUS, Lat. een overzigt; aan·
schouwing j lijst.
CONSPIRATIE, zamenzwering, JDUiterij.
Oonspireren, zamenzweren,
zamenspannen.
CON SPIRITO, ltal.. (muz.) met geest
of vuur, zie spirituoso.
CONSTABEL, constabularius, Lat., connétable,
Fr., konstabel, een vuurwerker
j stukmeester op schepen j
Engelsche politie-dienaar.
CONSTABULAREN, was eertijds in Ita.
lië de naam der bevelhebbers over
de legers van enkele steden of klei.
ne staten,alsmede van de oppersten
der lijfwacht van den Grieksehen
keizer.
CONSTANT, standvastig, bestendig,
voortdurend, volhardend.
CONSTANTIA, de bestendigheid, als
Romeinsche godin vereerd.
CONSTATEREN, bevestigen, 'bekrachtigen,
klaar of zeker maken, beo
wijzen.
CONSTELLATIE, een sterrebeeld, de
onderlinge plaatsing der sterren.
CONSTERNATIE, verlegenheid, vervaardheid,
ontsteltenis. Consterneren,
in verlegenheid brengen,
verbazen.
CONSTEREN .. Lat., constare, bestaan j
op een gevoelen blijven staan j ook
openbaar en aan iedereen bekend
zijn. (chaams.
CONSTIPATIE, verstopping des lig.
CONSTITUENT, een volmagtgever.
Constitueren, vaststellen j aanstellen.
Oonstituerend, vaststellend,
staatregelend. Constituerende vergadering,
eene vergadering ter on t·
werping eener staatswetverzameldj
de vergadering heeft zich geconstitueerd,
de vergadering heeft zich
voor voltallig en wettig verklaard.
Constitutie, de staatsgesteldheid,
staatsregeling, verordening, vast·
stelling j ligchaamsgesteldheid.
Constitutief, vaststellend, bepalend.
Oonstitutioneel, wat de constitutie
betreft, of daartoe behoort. Oon.
stitutionisten waren, in vorige tijden,
in Frankrijk, diegenen, welCONS.
143 CONS
ke de bulle Unigenitus aannamen,
en voor geldig verklaarden.
CONSTOFLERS, de 10 adellijke personen,
welke in Straatsburg, vóór
de Fransche omwenteling, mede in
den hoogen raad zaten.
CONSTRICTIE, zamentrekking der
deelen eens ligchaams. Oonstringent,
zamentrekkend. Oonstringentia,
zamentrekkende geneesmiddelen.
Constringeren, zamentrekken;
dwingen.
CONSTRUCTEUR. Fr., een zamenstelIer,
bouwmeester; ook van schepen.
Constructie, zamenstelling,
bewerking, bouworde, werkstuk,
schikking en verbinding, woordvoeging.
Oonstrueren, opbouwen,
zamenstellen; woorden zamenvoegen.
CONSUADEREN, raden, aanraden.
CONSUBSTANTIALITEIT, eenheid van
bestaan of wezen in de leer der
Drieëenheid.
CONSUBSTANTIATIE, de medetegenwoordigheid
des ligchaams en
bloeds van CHRIS'l'US in het heilige
avondmaal. Oonsubstantiëel, gelijkwezig,
medebestaande, van hetzelfde
of van een gelijk wezen.
CONSUL, burgemeester; handelsregter
of opzigter, die door eenen handeldrijvenden
staat buiten 's lands
gezonden wordt, om zijnen koophandel
te bevorderen en voor te
staan; ook het opperhoofd van den
staat in het oude Rome, en onder
het laatste tijdperk des bestuurs
van de Fransche republiek. Consulaat,
het burgemeesterschap; ook
het bureau eens Consuls, of de
regten, welke aan eenen Handelsconsul
betaald worden. Consuleren,
om raad vragen, raadplegen,
beraadslagen. Consulent, raadgever,
advocaat. Consulta, (Spaanseh)
benaming eener raadsvergadering
in Spanje. Oonsultatie, raadpleging,
raadgeving van eenen advocaat.
Consulteren, om raad vragen;
raadplegen, zie consuleren.
Consultissimus, zeer hoog geleerde,
(eertitel, aan uitmuntende
regtsgeleerden gegeven). Consultus,
Lat., consult, berading, overleg,
raadgeving; ook raadgever.
Senatus consultum, raadsbesluit,
vonnis, decreet. Juris consultus,
een regtsgeleerde, regtskundige,
advocaat.
CONSULADO, het Westindische handelscollegie
te K adix.
CONSULAIRE MEDAILlE, eene Fransche
zilveren medailje, welke de
wetgevende vergadering in het jaar
1802 ter eere der drie Consuls liet
slaan. Op de keerzijde bevonden
zich hunne borstbeelden.
CONSUMEREN, verteren, verzwakken;
ook verkoopen, aan den man belpen,
verspillen. Consumtibiliën,
bruikbare waren, levensmiddelen,
Consumtie, vertering, vertier, verkoop.
CONSUMMATIE, voleinding, volbrenging;
ook verzameling, opmaking
van de rekening. Consummeren,
voleinden, volbrengen, beslissen.
CONSUMO, verbruik, verkoop, vertier
van koopwaren.
CONSUS, bij de Romeinen de god der
beraadslagingen.
CONTACT, het aanraken, onderlinge
raking van twee ligchamen, botsing.
CONTAGIEUX, Fr., contagieus, aanstekend,
besmettend (in ziekten).
CONTAMINATIE, bevlekking. Contamineren,
bevlekken, bezoedelen.
CONT A.NT, zie comptant.
CONTEMNEREN, verachten. - Per
. contemtum, verachtelijker-, versmadenderwijze.
CONTEMPLATIE, beschouwing, bespiegeling.
Contemplatief, beschouwelijk,
bespiegelend. Contempleren,
beschouwen, nadenken.
CONTEMPORAIR, Fr., contemporanius,
Lat., gelijktijdig.
CONTENANCE, Fr., standvastigheid,
tegenwoordigheid van geest; houding;
matigheid. Contenanceren,
CONTo 144 CONTo
standvastig zijn, zich beteugelen.
Decontenanceren, in verlegenheid
brengen, beschaamd maken.
CONTENEREZZA, (muzijk), teeder,
zacht treft'end.
CONTENT, tevreden, vergenoegd.
Contenteren, bevredigen, tevreden
stellen, betalen. Content en noncontent,
twee woorden, gebruikelijk
bij de hoofdelijke stemming in
het hoogerhuis van het Engelsche
Parlement, welke het gewone ja
en neen beteekenen. Contentement,
Fr., tevredenheid; ook: wel moog
het u bekomen, of God zegen u!
Contenten, (in handelszaken) de
gedrukte lijsten, die in zeesteden
gebruikelijk zijn, om de ladingen
der aangekomene schepen ten verkoop
aan te bieden, cargalijsten.
Contentum, contenta, Lat., inhoud
of grootte eener zaak, of van eenig
ligchaam.
CONTENTIEUX, Fr., twistziek, kijfachtig,
CONTERFEIT, conter/eitsel, beeldschilderij
. Contelfeiten, afbeelden,
uitschilderen.
CONTERIE, Fr., grof Venetiaansch
glaswerk. (betwistbaar.
CONTEST AB EL,contestable,Fr .,~trijdig,
CONTESTATIE, twist, strijd, betwisten.
Contesteren, betwisten, bestrijden.
(koppeling.
CONTEXT, inhoud, zamenhang, redeCONTIGNATIE,
het gebindte, getimmer,
verband.
CONTIGUÏTEIT, de aanpaling van
grensscheidingen, aanraking; de
gemeen~chappelijke grenzen van
twee ruimten.
CONTINENS, Lat., continent, in zich
bevattend, inhoudend; ook ingetogen,
matig, kuisch. Continent,
het vaste land, in tegenoverstelling
van eiland. Continentaal, hetgeen
tot het vaste land behoort. Continentaal
systema of stelsel, of NAPOLEoNsmaatregelellomEngeland
uit te sluiten van den koophandel
met het overige Europa; bepaling
der Mogendheden van het vaste
land van Europa, zoo omtrent hunne
onderlinge vereeniging, als ook
ten aanzien del' sluiting hunner
zeehavens voor Engelsche en Koloniale
waren, ten tijde der Fransche
overheersching. Continentale troepen,
militaire korpsen, bestemd tot
de dienst op het vaste land.
CONTINGENS, Lat., iets toevalligs,
toevallige eigenschap. Contingent,
onderstand, pligtmatig aandeel;
het voor de Duitsche bondsvergadering
bepaalde getal troepen, door
eIken der Duitsche vorsten aan de
rijksarmee te leveren; onderstand
van krijgsbenden. Contingeren,
bijdragen, zijn aandeel in natura
leveren.
CONTINEREN, houden, behouden,
bevatten, beteugelen, behelzen.
CONTINUATIE, voortduring, voortzetting;
pro continuatione, Lat., ter
voortzetting, of als voortzetting
(in den boekhandel). Continueel,
gedurig, voortdurend, onophoudelijk,
bestendig. voortloopend. Oontinueren,
voortvaren, voortzetten,
voortduren. Continuiteit, vastheid,
onverdeeldheid. Continuo, ltal.,
(muz.) aanhoudend, voortdurend.
Oontinuus: bassa continuus. (muz.)
de voortdurende,doorloopende bas.
CONTO, ltal., (kooph.) rekening; ook
gewin. voordeel. A conto, op rekening.
Oonto a meta, rekening
ter helft, op winst en verlies. Conto
corrente, ltal., courant, Fr., de
loop ende rekening. Conto di tempo,
rekening op tijd. Conto jinto,
waarschijnlijke berekeningvan bate
en schade. Conto nuovo, nieuwe
rekening. Conto vecchio, oude rekening.
CONTORQUEREN, buigen, krommen,
verdraaijen; verwringen, verwrikken.
Contorsie, verdraaijing, verrekking,
verwrikking.
CONTOUCHE, een kort vrouwen opperkleed.
CONTOUR, Fr., omtrek, kring. ConCONTo
145 CONTo
toureren, contourneren, omtrekken,
eenen omtrek maken. Geeontourneerd,
verdraaid; (in de wapenkunde)
links gekeerd.
CONTRA, Lat., eontre, Fr., tegen.
Contraire, Fr., tegen, tegengesteld,
tegenstrijdig; au contraire,
in tegendeel, veelmeer. Contra part,
het tegendeel. Contraria, tegenstellingen.
Contrariëren, tegenstreven,
weerstreven. Contrarièïeit,
oneenstemmigheid.
CONTRABANDE,Fr., contrabando, Ital.,
contrebande, verbodene waren;
sluikhandel, smokkelhandel. Contrebanderen,
smokkelen, smokkelhandel
drijven. Contl'ebandier, een
smokkelaar, sluiker.
CONTRABAS, zie eontrebas.
CONTRA-BOEK, boek, waarin de controleur
de rekeningen, door den
boekhouder opgeschreven, overbrengt.
(herwi~sel.
CONTRA CAMBIO, 1 tal. , tegenwissel,
CONTRACT, contractus, Lat., een verdrag,
vergelijk; contractus bilateralis,
een wederzijdsch verdrag;
contractus emti et venditi, een koopen
verkoop-contract; contractus
honae fidei, een verdrag ter goeder
trouw; contractus feudalis, een leencontract;
contractus locati et conducti,
een huur- en pacht-contract;
contract nuptiaal, huwelijkscontract;
contractus simulatus, een
schijnverdrag; contractus strictijuris,
een volkomen wettig verdrag;
contractus unitateralis, een verdrag,
waarbij zich slechts eene partij verbindt;
contractus usurarius, een interestverdrag.
Contract, zamengetrokken,
verlamd, lam. Contractant,
zie contrahent. Contl'acteren,
een verdrag sluiten. Contractie,
zamentrekking, verlamming.
CONTRADICENT, (regtsg.) beantwoor.
der, tegenpartij, partij. Contradi.
ceren, beantwoorden, tegenspreken.
Contradictie, tegenspraak, tegen.
strijdigheid; contradictio in adjecto,
eene tegenstrijdigheid in zich zei.
ve, b. v. een gouden ijzer, drooge
tranen. Contradictorisch, tegensprekend,
wedersprekend.
CONTRA. FISSUUR, tegensplijting, eene
verwonding aan de hersenpan, wanneer
deze eenen slag of stoot bekomen
heeft, doch niet aan de plaats,
alwaar dezelve getroffen, maar aan
eenetegenovergestelde gespleten is.
CONTRAHENT, contractant, een ver·
dragsluiter, een verbondene. Contrahenten,
verdragsluiters, over·
eengekomenen. Contraheren, zamentrekken;
overeenkomen.
CONTRAINTE, Fr., dwang.
CONTRA-INDICANS, Lat., (geneesk.)
tegenteeken, tegenkenmerk, wan·
neer zich in eene ziekte toevallen
voordoen, welke de verandering
der geneesmiddelen noodzakelijk
maken. Contra-indicatie, de tegenaanwijzing.
CONTRAIRE, contrarie, zie contra.
CONTRALTO of Haute contre (muzijk),
de alt, de tweede stem, de hooge
vrouwenstem; ook de altist, alt.
zanger. (ren.
CONTRAMANDEREN, zie contremandeCONTRAMINEREN,
zie contremineren.
CONTRAPONEREN, (kooph.) af- of bij.
schrijven; (in het boekhouden)
eenen bij het overdragen beganen
misslag, door af- en bijschrijven,
verbeteren. Contrapositie, tegen.
stelling; bestrijding of dekking
eener wisselschuld ; verbetering van
eellen misslag in het boekhouden.
CONTRAPROTEST, zie protest.
CONTRAPuNT,contl'apunto,Ital.,(muz.)
de kunst van de toonplaatsing, bij.
zonder van de stemwisseling.
CONTRASCHEPEN,noemtmengewoonlijk
de Europesche schepen, welke
tusschen Indië en China heen en
weer zeilen.
C ONTR'ASIG NATUUR, tegen teekening,
mede-onderschrift. Contrasigneren,
mede onderteekenen, tegenteeke.
nen, met eene tegenonderteekening
voorzien.
CONTRAST, tegenstelling; de hoogste
10
CONTo 146 CONTo
trap van onderscheid. Contrasteren, tremanderen, afzeggen, een tegenafsteken,
tegenstellen. bevel geven.
CONTRASUBJECT, (muz.) de tweede CONTREMARCHE, Fr., tegenmarsch.
partij in een stuk, welke met de CONTREMARQUE, Fr., tegenteeken.
eerste hoofdpartij verbonden is. CONTREMINE. tegenmijn ; figuurl. te-
CONTRATOONEN, (muz.) de zwaarste genlist. Contremineren, tegenmijtoonen
van den bas onder groote C. nen aanleggen; fig. tegenlist ge-
CONTRAVALLATIE, zie Contrevallatie. bruiken, tegenwerken.
CONTRAVENIëNT, overtreder (eener CONTRE-ORDRE, Fr., tegenbevel.
wet. Contraveniëren, overtreden. CONTREPARADE, (schermk.) de ver-
Contraventie, overtreding. wering, afwering. Con trepw'eren ,
CONTRAVIOLON, (muz.) de grootste afweren, afschermen.
basviool. : CONTREPART, de tegenpartij, of het
CONTRAVOTEREN, tegenstemmen. tegendeel. Contrepartie, (muz.)
CONTRE, zie contra. de tegenstem; (kooph.) het tegen-
CONTRE-ADMIRAAL, een schout-bij- boek.
nacht, onderadmiraal, ondervloot- CONTREPAS, Fr., eene tegen schrede,
voogd. valsche danspas.
CONTRE-APPROCHES, Fr., (krijgsk.) CONTRE-PETTERIE, Fr., een woordtegenloopgraven.
spel, in hetwelk men door verplaat-
CONTREBALANcE,hettegenwigt. Con- sing der letters iets oneerbaars of
trebalanceren, tegenwigt maken. ontuchtigs poogt te verbergen.
CONTREBAS, de groote bas, tegen- CONl'REREVOLUTIE, Fr., tegenombas,
groote basviool, zie contra.. wenteling. Contrerevolutionair,
vi%n. tegenomwentelingsgezind.
CONTREBATTERIJ, de tegengeEchut- CONTRER6LE, zie controle.
bedding, de tegengeschutwal. CONTRERONDE, Fr., (krijgsk.) de te-
CONTREBAZUIN, eene diepe basstem genronde.
in het orgel. CONTRE-ESCARPE, Fr., (krijgsk.) te-
CONTRECARREREN, wederstreven, te- genwal, bolwerk; uiterste rand of
genstand bieden, tegenstellen. uiterste helling der gracht; ook
CONTRECOEUR, Fr., tegenzin; à con- somwijlen de bedekte weg zelf met
trecoeur, tegen zijn hart, met te- het glacis.
genzin, met weerzin, ongaarne. CONTRESIGNAAL, contresignal, een te-
CONTRECOUP, Fr., tegenslag, tegen- genteeken, ter aanduiding, dat men
stoot, terugstooting; fig. tegen- het signaal verstaan heeft. Contraspoed,
ongeluk. signaleren, een tegenteeken geven.
CONTREDANs,(Eng.countrydance)een Contresigne, Fr., de leus, het veldlandelijke
of velddans, tegen- of geschrei. Contresigneren, zie conreidans.
trasigneren.
CONTREFAlT, zie conter/eit. CON'l'RETEMPS, Fr., een ongeval, on-
CONTREFoRT,Fr.,(krijgsk.)eensteun- tijdig of ongelegen voorval, hinderpilaar;
eene tegen laag, een beer. nis; ook in de danskunst, als men
CONTREGARDE, (krijgsk.) hescherm- den eenen voet in de vrije lucht
wal, voorband. heeft, en eer men dien weder neêr-
CONTREJOUR, Fr., tegenlicht, terug- zet, met dien, welke op den grond
kaatsing van het licht. staat, eenen geschikten sprong
CONTRE-LEÇON, (schermk.) elk voor- doet, zoodat de andere voet, in
deel, waardoor het oogmerk der een goed tempo, weàerom op den
tegenpartij verijdeld wordt. grond komt; ook (muz.) eene ver-
CONTREMANDAAT, tegenbevel. Con- traging. A contretemps, ontijdig,
mal-à-propos.
CONTo 147 CONV.
CONTltEVALLATIE, tegen wal, tegenschans:
eene opgeworpene gracht
rondom eene belegerde vesting, om
de uitvallen der belegerden af te
keeren.
CONTltEV JiNIëltEN, zie contraveniëren.
CONTltEVISITE, Fr., tegenbezoek.
CONTltIBUABEL, contribuable, Fr.,
schatpligtig, belasting8chuldig.
Contribuant, een bijdrager, opbrenger.
Contribuëren, bijdragen, opbrengen,
medewerken, bevorderen.
Contributie, schatting, opbrengst,
belasting, bijdrage, brandschatting.
CONTRITIE, knaging, verbrijzeling
des harten, diep gevoeld berouw.
CONTltOLE, tegenrekening. Controleren,
de tegenrekening houden,
nagaan. Controleur, een tegen rekenaar:
ambtenaar, die een tegenboek
'houdt,
CONTROVERS, eene geleerde twistrede.
Controverseren, geleerde twistschriften
wisselen. Controvertist,
een twister, geloofstwister : twist·
schrijver, twistredenaar .
CONTUBEltNAAL, een zamenwonende,
hij die met een' ander kamers in
hetzelfde huis bewoont, kamerge.
noot. Contubernaliteit, kamerge.
zelschap, kamergenootschap. Contubernium,
het zamenwonen.
CONTUMACIE, contumacia, Lat., weêrstreving,
of weêrspannigheid: het
wegblijven of niet yerschijnen (voor
het geregt). In contumacium condemneren,
in contumacie vonnissen,
wegens niet verschijning veroordeelen.
Contumax, iemand, die,
op eene geregtelijke dagvaarding,
niet verschijnt.
CONTUltBEltEN, verwarren, in verwarring
brengen.
CONTUSIE, kwetsing, kneuzing, ligte
verwonding.
CONTYEN ,counties,Eng.,dus worden in
Ierland de graafschappen genoemd. !
CONUS, Lat., een kegel, een rondachtig
spits toeloopend ligchaam.
Conisch, kegelvormig, b. v. conische
spiegels, waarin de voorwerpen
in geheel andere gedaanten
verschijnen.
CONVALESCENT, hij, die van eene
ziekte herstelt, een beterende, herstellende,
genezende. Convalescence,
genezing, herstelling. Convalesceren,
beter worden, genezen,
herstellen.
CON VARIAZIONE, Ital., (muz.) met
veranderingen of afwisselingen (der
hoofdwijzen).
CONVENABEL, convenabIe, Fr., passend,
gepast, welvoegelijk, raadzaam,
behoorlijk, geschikt.
CONVENANT, verbond, verdrag. in
Grootbrittanje, door de Schotten,
onder KAREL 1., gemeenschappelijk
opgerigt, ten einde zich tegen alle
nieuwigheden in hunne godsdienst
en hunne kerkelijke inrigtingen te
verzekeren. Convenants, medeleden,
verbondenen, aanhangers van
het convenant,. desgelijks eene soort
van dweepers.
CONVENATIE, de koppeljagt.
CONVENIENCE, Fr., conveniëntie, de
overeenstemming eener zaak met
onze bedoelingen: geschiktheid,
gepastheid, welvoegelijkheid, overeenkomst.
Conveniëren, overeenkomen,
passen, geschikt zijn.
CONVENT, conventus, Lat., vereeniging,
zamenkomst, bijzonder rijksof
staatsvergadering: ook een klooster.
Conventiculum, conventikel,
eene geheime, verbodene zamenkomst,
sluipvergadering. Conventuaal,
medelid van zulk eene zamenkomst
: kloosterbroeder: stiftsheer.
CONVENTBltOEDEltS, kloostermonniken,
die nog geen paters zijn.
CONVENTIE, overeenkomst, verdrag:
vergadering: nationale conventie,
de vergadering van de afgevaardigden
des volks. Conventioneel, overeenstemmend,
overeenkomstig;
waaromtrent men overeengekomen
is. Conventionsgeld, overeenkomstgeld,
die muntsoorten, welke, volgens
eeneovereenkomst (conventie),
10*
CONV. 148 CON Z.
sedert 1750 door onderscheidene
Duitsche rijksstenden gesloten,
naar het nieuwe Weener muntstelsel
gemunt worden.
CONVERGEREN, (wisk.) hoe langer
hoe meer naderen. Het tegengestelde
van divergeren.
CONVERSATIE, onderhoud, gesprek,
omgang, verkeering. Conversatorium,
een spreekgezelschap, ver·
eeniging of ook kamer tot gezellig
onderhoud. Converseren, zich onderling
onderhouden, omgaan, verl,
eeren.
CONVERSIE, verwisseling, verandering;
ook bekeering. Converteren,
veranderen, verwisselen; desgelijks
bekeeren.
CONVEX, bol, rondverheven, gewelfd.
Convex· concaaf, bol- en holrond
(namelijk bol aan de eene en hol
aan de andere zijde). Convex-convex,
dubbel bolrond (aan beide zijden).
Oonvex is het tegendeel van
concaaf. Convexiteit, de bolrondheid.
CONVICTIE, overtuiging.
CONVICTORIST, een vrije kostganger;
van het Lat. convictorium, eene
vrij tafel (op hoogescholen, in
Duitschland) .
CONVICTUS, zie confessus.
CONVINCEREN, overtuigen, overreden.
CON VIVEZZA, Ital., (muz.) met levendigheid,
levendig.
CONVIVIUM, gastmaal.
CONVOCATIE, zamenroeping. Oonvo.
ceren, zamenroepen.
CONVOl, Fr., condotta, Ital., convooi,
bezending, geleide, bedekking.
Convoyer, een geleider; schip, dat
andere schepen convoyeel·t. Oonvoyeren,
begeleiden, vergezellen, met
bedekking voorzien.
CONVOITISE, begeerlijkheid, begeerte.
CONVOLL'UT, een pak zamengebondene
schriften, of brieven.
CONVOLVULUS, de verwikkeling of in
elkanderschuiving der darmen.
CONVULSIE, het krampachtig zamentrekken
der spieren; stuiptrekking,
stuip. Oonvulsief, stuipachtig,
krampachtig. Oonvulsionaires, met
stuipen behebte personen; desgelijks
de kwakers in Engeland.
CON ZELO, Ital., (muz.) met ijver
ijverig, vlijtig.
COÖPERATIE, medewerking. Coöperateur,
een mede· arbeider, ambtshelper
. Ooöpereren, mede-arbeiden,
helpen.
COÖPTEREN, aannemen, uitkiezen.
Coöptatie, uitkiezing, aanneming.
COÖRDINATEN ,( wisk.) zamengeschik.
ten. Coördinatie, de bijplaatsing,
gelijkstelling. OOö/'dineren, bijplaatsen,
gelijkstellen, zamen rangschikken.
COPAAL,Mexik.,eeneharde, eenigzins
gele, doorzigtige hars, welke uit
Zuid-Amerika aangebragt wordt.
Men maakt er vernis van.
COPEK, Rllssischezilverenmunt, waarvan
100 stuks in eenen roebel gaan.
COPELLO, eeneTurijnsche koornmaat,
omstreeks 8 kannen.
COPERTO, Ital., (muz.) gedekt of
bedekt, toegedekt (van gedempte
planken).
COPHOS, zeer zwaar hoorend, bijna
doof, in het algemeen zwak, stomp,
bijna blind, afgeleefd, lam, zwak
van verstand. Cophosis, zeer zwaar
gehoor, bijna volkomene doofheid.
COPHTEN, Oopten, eene oude Christelijke
sekte in het Oosten en bijzonder
in Egypte.
COPlA, Lat., copie, kopij, afschrift,
nateekening; pro copia, voor afschrift.
Oopialiën, kosten voor het
afschrijven. Oopiëren, afschrijven,
nateekenen. Copiïst, copist, een
afschrijver, nateekenaar, namaker.
Copieux, copieus, talrijk, overvloedig,
rijkelijk. Copia, (Myth.) werd
bij de ouden als eene dochter der
FORTUIN goddelijk vereerd.
COPORRHOEA, overdadige ontlasting
van vloeibare darm stoffen.
Co pos, groote vermoeidheid, gevoel
van neerslagtigheid.
Coppo, eelle oliemaat te Livorno en
Lucca, omstreeks 195 pond.
COPR. 149 CORB.
COPREMESIS, drek braking.
COPULA, Lat., koppeling, zamenvoeging,
koppelwoord. Copulatie,
verbinding, verbindtenis, de huwelijksverbindtenis,
het trouwen. Copuleren,
zamenbinden, zamenvoegen;
trouwen, uithuwelijken.
COQ à L'l1NE, verbinding van tegenstrijdige
dingen. Verbinding van
woorden, bij welke het predicaat
door het onderwerp wordt opgeheven,
b. v. : een lederen slijpsteen,
een houten dieplood, een virgilius
door HORATIUS geschreven. Faire
des coqs.à-l'dne, van den hak op
den tak, van den os op den ezel
springen.
COQUET, Fr., behaagziek, ligtvaardig,
pronkend; klein vaartuig in
Normandië. Coquette, eene behaagzuchtige,
lokster. Coquetterie,
eigenlijk de handeling van den
verliefden haan, wanneer hij om de
hen hoog rond treedt; ook van de
hen, in dat geval, om hare genegenheid
jegens den haan uit te
drukken; fig. van menschen, die op
dergelijke wijze den haan en de
hen spelen; de zucht om te behagen;
veroveringskunst, boeleerkunst.
Coquetteren, behaagzuchtig
zijn, of zich toonen, verliefd zijn,
boeleren.
COQUILLON, zilver, hetwelk zich aan
het einde van eene ijzeren pijp,
waarmede men het uit den proef tegel
trekt, in de gedaante van eene
mossel vasthecht.
COQUIN, schelm, schurk, deugniet,
nietswaardige vent. Ooquine, slecht
vrouwmensch, heks. Coquinerie,
slechte daad, gemeene handelwijze,
liederlijk leven.
CORAM, Lat., voor, in tegenwoordigheid;
ook mondeling. Co ram nemen,
voor zich laten komen, ter
rede stellen; uitschelden. Coram
notario et testibus, in het bijzijn van
notaris en getuigen. Ooram senatu,
voor den raad of de raadsvergadering.
CORBA, eene maat voor drooge waren
te Bologna, overeenkomende met
ons schepel.
CORBAtT, heet in het Arabisch en Hebreeuwsch
een offer; bij de Mahomedanen
in het bijzonder die offerande,
waarhij zij aan het gebergte
Ararat, niet ver van Mekka, op de
bedevaart derwaarts, eene menigte
schapen slagtten, en het vleesch
onder de armen verdeelden.
CORBEILLES, kleine schanskorven,
welke van boven breeder dan van
onderen zijn.
CORDAAT, hartelijk, braaf, opregt,
ongekunsteld.
CORDAR, een wellustige dans, die op
het Grieksch tooneel gebruikelijk
was.
COR-DE-CHASSE, dejagt- ofwaldhoorn.
CORDELIER, Fr., een strikmonnik,
Franciscaner monnik (wegens den
strikgordel) . Oordeieren, twijnen
(b. v. zijde).
CORDIAAL, hartelijk, vertrouwd, ge.
trouw. Cordialiteit, hartelijkheid,
vertrouwelijkheid, goedhartigheid.
CORDON, band, snoer: grensketen,
grensbezetting; verweerlinie. 001'donist,
een grensbezetter, grenssoldaat.
CORDUAAN, leder van Cordua, hetwelk,
voornamelijk in de Spaansche
stad Oordova, door de Arabieren
of Mooren, uit bokken- of geitenvellen
bereid werd.
CORGE, CORSE, COURGE, een aantal
van 20 stuks, waarbij men in OostIndië,
even als bij ons met dozijnen,
handelt.
CORINTHISCHE ORDE, zie kolommen.
CORINTHISCH METAAL, een bij de Ouden
gebruikelijk, maar nu onbekend
mengsel van onderscheidene
metalen.
CORMORAN, de zeeraaf, zwarte pelikaan,
of zwarte kropgans.
CORNAGIUM, bovagium, eene belasting
in hoornvee der grondbezitters
aan hunnen landsheer.
CORNAMUSA, Oornemuse, Fr., een
doedelzak.
CORN. 150 CORP.
CORNARD, eene Fransche gouden
spotmunt op LODEWIJK XVl., in
1786, die daarop met eenen hoorn
afgebeeld was.
CORNET, kornet, ruitervaandrig, stan·
daarddrager, vlaggejonker. Cor·
nette, ruitervaan, standaard; ook
eene vrouwenmuts.
CORNETTE, eene vierkante witte vlag,
aan den grooten mast van het schip,
op hetwelk de bevelhebber een er
vloot zich bevindt, en welke zijnen
rang aanduidt.
CORNETTI, een orgelregister van drie
pijpen, hetwelk als een achtvoetig
snaarwerk klinkt.
CORNETTO, Ital., (muz.) een krom.
hoorn. Cornettino, een kleine
kromhoorn.
CORNICHE, de kroonlijst, dat is het
bovenste vooruitstekende deel aan
het kroonwerk eener kolom.
CORNO, Ital., de staatsmuts van den
Doge te Venetië. welke Daar eenen
hoorn gelijkt. Corno di caecia,
ltal., cor.de·chasse, Fr., een wald·
hoorn. Corno copiae, de hoorn des
overv loeds.
CORNO BASSETTO, een vergroot kla.
rinet. (hoorn.
CORNO DI CACCIA, de jagt. of wald.
CORNO INGLESE, vergroote hautbois,
bijna in de gedaante van 2 halve
cirkels gekromd.
CORNUT, cornutus, Lat., een gehoorn.
de of hoorndrager; een leerling bij
de boekdrukkers.
CORNUTE, een aarden, glazen of ijze.
ren retort.
CORO, eene belasting aan den koning
van Spanje, van de opbrengst der
bergwerken in Chili en Peru.
COROLITISCH, (bouwk.) met loof. of
lofwerk versierd.
COROLLARIUM, Lat., Corollaire, Fr"
gevolg, gevolgtrekking, toegift.
CORONER, Eng., een beambte in En.
geland, die met 12 adsistenten de
gevondene lijken bezigtigt, om te
bepalen welken dood zij gestorven
zijn. en, in geval van verwonding,
den dader op te sporen.
CORPORALE, het lijnwaad. waarop
de Roomsche geestelijken den kelk,
bij het doen van de mis, plegen te
zetten.
CORPORATIE, gezelschapsligchaam,
eene verzameling. Corporeel, ligchamelijk.
Corporificatie, of corporisatie,
de verligchamelijking,
verandering van eene vloeistof in
een ligchaam. Corporificeren, of
corporiseren, in eene ligchaam ver·
anderen:; digter maken.
CORPS, Fr., korps, legerafdeeling,
legerbende; verzameling, gemeente,
gilde; ook dat wat in zekere
zaken het hoogste, grootste en
voornaamste is, corps d'armfe, het
hoofdleger, corps de bataille, het
middelste gedeelte eener slagorde.
Corps de garde, een wachthuis of
uitgezette wacht. Corps de logis,
het hoofd· of middengebouw, zon·
der de vleugels. Corps de reserve,
eene teruggehouden legerbende,
een noodkorps. Corps diplomati.
que, de gezamenlijke vreemde gezanten
aan een hof; de gezant.
schappen.
CORPULENT, zwaarlijvig, dik. Corpulentie,
zwaarlijvigheid, dikte.
CORPUS, Lat., het ligchaam; eene
soort van letterdruk. Corpus de.
licti, het zigtbare voorwerp eener
misdaad. Corpus juris, eigenlijk
het regtsligchaam, JUSTINIAANS,
(Romeinsch) wetboek. Corpusjuris
canonici, het kerkelijk wetboek.
CORPUSCULAIR·PHILOSOPHIE, de leer
der zamenstellingvan ligchamelijke
zaken uit stofdeeltjes; Athomistiek.
CORPUSCULUM, een ligchaampje, in
het bijzonderdatluchtigeligchaam,
waarvan eenige theologanten ge.
looven, dat de ziel buiten het gro.
vere aardsche ligchaam omgeven
werd, en waarin de oorspronkelij.
ke stof tot het fijnere aetherische
ligchaam bevat was, die de ziel na
de opstanding zoude bekomen.
CORRECT, naauwkeurig, zonder fou.
CORR. 151 CORR.
tenofgebreken.Oorrectheid,naauwkeurigheid.
Oorrectie, verbetering,
teregtwijzing; tuchtiging: huis van
correctie, verbeter- of tuchthuis.
Oorrector, een verbeteraar, bijzonder
van letterproeven. Oorrectorium,
kloosterstraflijst. Correctuur,
teregtwijzing, verbetering; drukproef.
CORREFERENT, iemand, die aan den
gewonen referent toegevoegd is,
om uit de acten een tegenrelaas op
te maken. Correfereren, zulk een
tegenrelaas opmaken.
CORREGIDOR, politie-regter, in Spanje
en Portugal.
CORRELAAT, correlatie, wederkeerige
betrekking van twee zaken op elkander;
tegenberigt. Correlatief,
wederkeerig betrekkelijk; tegen berigt
behelzend.
CORREPETITEUR, muzijkdirecteur bij
een gezelschap van tooneelspelers.
CORRESPONDANCE, Fr., cOl'respondentie,
briefwisseling, echriftelijke verkeering
van afwezigen; verbindtenis
van verscheidene personen on·
der elkander. Oorrespondent, een
briefwisselaar, mede-onderhandelaar.
Corresponderen, briefwisseling
houden; betrekking hebben,
overeenstemmen.
CORRIDOR, (bouwk.) een voor- of
tusschengang; voor of tusschenkamers.
CORRIGENDA, Lat., verbeteringen,
drukfouten. Corrigcntia, (geneesk.)
verbeterende, onschadelijk makenkende
bijvoegselen. Corrigeren,
verbeteren, naauwkeurig maken;
berispen. Corrigible, Fr., verbeterlijk,
berispelijk.
CORRIPIëREN, aangrijpen, vatten.
CORROBORANS, Lat., (geneesk.) een
hartsterkend middel. Corroborantia,
versterkende middelen. Corroboreren
, versterken, krachtig
maken.
CORRODENTIA, Lat., ets- of bijtmiddelen.
Corroderen, wegknagen,
uitbijten. Corrosief, knagend, bijtend,
wegvretend.
CORROSIE, het etsen, inbijten, de ingebetene
plaats; ook, in de scheikunde,
verkalking. - Hetzelfde
als calcinatie.
CORRUMPEREN, verderven, vervalsehen;
omkoopen, verleiden. Corrupt,
verdorven, vervalscht; slecht,
liederlijk. Corruptela, verderf, ver·
woesting, verleiding, omkooping.
Corruptibel, corruptible, Fr., verderfelijk;
omkoopbaar. Corruptie,
verderf, verwoesting, verleiding.
CORRUSCATIE, schemering, lichtglans,
het stralen.
CORSAIRE, Fr., corsar, kaper, zee·
roover.
CORSELET, corset, Fr., een rijglijf;
borstharnas; wambuis.
CORSINI, eene Romeinsche gouden
munt, omtrent 4 gulden waard,
die Paus CLEMENS XII. liet slaan,
maar die, benevens de oude, voor
1757 geslagen pauselijke munten,
buiten gebruik is gesteld.
CORSO, eene der schoonste en langste
straten te Rome, alwaar de wed.
loop en te paard gehouden worden;
in het algemeen eene plaats, die
tot wedloop bestemd is.
CORTÈGE, Fr., stoet, gevolg. Cortejo,
een Spaansche cicisbeo. Zie
Cicisbeo.
CORTES, de landstenden in Spanje,
als die wegens gewigtige aangelegenheden
vergaderd zijn.
CORUZEN, kruisbroeders, de naam,
dien zich de ontevredenen in Hongarije,
gedurende den opstand tegen
Keizer JOZEF 1., gaven.
CORVETTE. Fr., korvet, een snelzeilend
oorlogsvaartuig, met drie
masten en geboord voor 18 tot 24
stukken geschut; ook advijsjagt.
CORYBANTEN, priesters van CYBELE,
die zich wild en uitgelaten aanstelden.
Corybantisch, wild en uitgelaten.
Corybantismus. (geneesk.)
slaap met opeue oogen.
CORYPHAEUS, een voordanser en
voorzanger; koor- of rei-aanvoerder
i raddrijver i opperhoofd, stichCOSC.
152 COTI.
ter of voornaamste eener sekte.
COSCINOMANTIE, zeefwaarzeggerij ;
voorspelling uit het loopen van
zeven.
COSECANS, (meetk.), de medesnijlijn.
COSELGULDEN, Saksische gulden,
welke koning AUGUSTUS de Sterke
in 1706 en 1707 liet slaan.
COSME, de harlekijn op het Spaansche
tooneel.
COSME'l'ISCH, wat den opschik betreft;
ook tot het blanketsel behoorende.
Cosmetiker, een opsierder.
COSMOS, een uit merriemelk bereide
drank der Tartaren.
COSMUS, de naam van een en heilige,
den patroon der wondheelers.
COSSADEN, Cossaten, Coslieden, lijfeigenen
bij de Franken, die een
huis met de daartoe behoorende
landerijen in eigendom bekomen
hadden.
COSSE, eene lndiaansche ellemaat, het
1/6 van eene Duitsche mijl bedragende.
COSTA, Ital., ginds, daar; van de
plaats waar men naar toe schrijft.
Costi, of a costi, ginds bij u, ter
plaatse, alwaar de brief naar toe
bestemd is.
COSTUUM, costume, Fr., de naar den
tijd gebruikelijke dragt. Costumeren,
kleeden, inrigten, overeenkomstig
met den tijd of de omstandigheden
kleeden of opsieren.
COTANGENS, (meetk.), de mederaak.
lijn.
COTELETTEN, op den rooster gebradene
ribbetjes van lamsvleesch.
COTERIE, kransje, vrolijk en besloten
gezelschap.
COTHURNEN, eene soort van laarsjes,
waarvan zich de ouden bij hunne
treurspelen bedienden, tooneellaar.
zen; ook hoogdravende voordragt
in woorden en daden.
C OTIMO, Cottimo, eene belasting,
welke in de Levantsche handel.
plaatsen door de consuls aan de
schepen hunner natie mag opgelegd
worden, om voor dringende behoef
ten een fonds te bekomen.
COTISATIE, schatting, aanslag. Cotiseren,
aanslaan, schatten (wat ieder
van zijn aandeel betalen moet).
COTOIJEREN, cdtoyer, Fr., langs den
oever of de kusten heen varen of
heen zeilen ; iemand altijd op zijde
zijn, hem, als zijne schaduw overal
vergezellen.
COTTA, Codda, eene maat, welke
12,000 cauris of kleine horentjes
bevat, die op de Maldivische eilanden,
en de meeste Afrikaansche
kusten, als klein geld gebruikt
worden.
COTTILLON, een Engelsche en Fransche
dans, waarbij de dansers eene
rondte maken.
COTYLISOUS, een aan BACCHUS gewijd
drinkvat met eenen naauwen
hals, wijden buik en ooren.
COTYS, Cotutto, eene godin der ontucht,
welke de Grieken vereerden,
en in hare tempels aan de on·
tucht offers bragten.
COUAC, Couae, meel, dat in de WestIndië
uit den monchowortel bereid
wordt.
COUCHE, Fr., bedstede; couches,
kraambed. Tegen eenen hond zegt
men ook couche! lig stil! Coucheren,
nederstellen, nederschrijven ;
doen liggen.
COUJON, nietswaardige vent, deugniet,
schurk, schelm. Coujonaden,
scheld- of schimpwoorden .. Coujoneren,
verachtelijk behandelen;
kwellen, plagen. Coujonerie ,
schelmstuk, schurkenstreek, verachtelijke
behandeling.
COULAGE, Fr., (kooph.) het verlies
van vloeistoffen, door uit. ofwegvloeijing.
COULANT, Fr., vlietend, vloeijend,
bijzonder van schrift en schrijfstijl.
COULE, de met het woord Schleifer
beteekende speellieden.
COULEUR, Fr., kleur, verw; couleur
de ro,çe, rozenrood; en quatre eouleurs,
b. v.: eene doos met goud
versierd, dat onderscheidene kleuCOUL.
153 COUR.
ren heeft; (in het kaartspel) de
troefkleur.
COULEVRINE, Fr., eene veld slang,
bijzondere soort van lange kanonnen.
COULIS, een doorgezijgd krachtig nat
van hoenders, kalfsvleesch, kreeften,
enz.
COULISSE, Fr., schuif- of tooneelzijscherm;
een blind; de plaats zelve,
alwaar de schermen aangebragt
zijn.
CouP, Fr., slag; coup de main, verra~
sing, overrompeling; coup de
thédtre, tooneelstreek; coup d'oeil,
oogmaat, oogopslag. Couperen,
afzonderen, verdeelen, voorkomen,
ook afsnijden, bekorten, (in het
kaartspel) de kaart afnemen.
COUPANG, Couban, eene Japansche
munt, van zilver omtrent 8 stuivers,
in goud bijna 14 rijksdaalders
waard.
COUPANT, in Borneo gebruikelijk gewigt
voor diamanten, iets meer dan
3 karaten zwaar.
COUPLET, eene afsnijding, of vers
van een lied of aria; ook hengsel
of duim van eene deur.
COUPON, een afgesneden stukje papier,
snippertje. Dit woord wordt
in het bijzonder gebruikt bij de
intrestbiljetten, gehecht aan de
obligatiën ten laste van eenig gouvernement,
welke coupons als dan,
op den vervaltermijn der interesten,
worden afgesneden, en waarop
de betaling geschiedt.
COUR, het hof, de hofplaats; het hof
of de woning van den vorst en van
zijnen hofstoet; ook de vorst en
zijne hofhouding. Cour d'assises,
zie Assises. Faire la cour, (à une
dame etc.) Fr., zijn hof maken,
zijne opwachting maken. Cour
d'amour, Fr., een geregtshof, in
de middeleeuwen in Frankrijk aanwezig,
hetwelk in liefdeszaken of
minnehandel besliste.
COURAGE, dapperheid, kloekmoedigheid.
Courageren, moed geven.
Couragieu:c, moedig.
COURANT, loopend, gangbaar; ook
grove zilvermunt. Krant, nieuwspapier;
courantier, nieuwstijdingschrijver.
COURANTE, een niet meer in zwang
zijnde dans; ook kleine ernstige
muzijkstukken.
COURBE, een kniegezwel bij paarden;
ook rondgebogene bindten aan dakzuilen.
COURBETTEN, zie croupaden,· zekere
korte sprongen der paarden in de
rijbaan. Oourbetteren, kunstsprongen
maken.
COURIER, een renbode, postlooper.
COURONNE, kroon, koninklijke waardigheid;
ook eene Fransche zilveren
munt, 54 stuivers waard.
COUROUK, een verbod in Perzië, het.
welk, wanneer de vrouwen des konings
uitgaan, aan alle mannen op
doodstraf verbiedt, zich op den
weg te laten vinden, of zelfs uit
het venster te zien.
COURS, Fr., koers, loop, weg; ook
de prijs van geldspecie, wissels of
koopmansgoederen. Courseren, in
den handel ontvangen en geleverd
worden. Coursabel, gangbaar.
COURSIER, een stuk zwaar geschut,
dat op de voorzijde der galeijen, op
den gang tusschen de roeibanken,
welke Coursis heet, geplant is.
COURT, de Engelsche court, kooplieden
uit Engeland, die zich in Hamburg
nedergezet hebben, en eene
afzonderlijke maatschappij uitmaken.
COURTAGE, makelaarsloon, provisie.
Courtier, Fr., makelaar, wisselaar,
bankhouder.
COURTIGE, heet in Marseille en de
Levant datgene, wat den scheepstuigen
aan de gewone lengte ontbreekt.
COURTINE, Fr., gordijn, of dat gedeelte
eener vesting, hetwelk twee bolwerken
met elkander verbindt.
COURTISAN, Fr., een hoveling, ook
een minnaar der schoone sekse.
Courtisanen, vrouwen welke geene
COUR. 154 CRAP.
openbare hoererij plegen, maar alleen
van voorname heeren bezoeken
ontvangen.
COURTOISIE, wellevendheid, behagelijk
en innemend gedrag, liefdeen
minnehandel.
COURTS JOURS, Fr., breve vista, Ital.,
kortzigt, is alleen op wisselbrieven
enz. gehruikelijk.
COUSIN, Fr., neef; cousine, nicht;
ook een titel, welken keizers en
koningen aan mindere "orsten,
kardinalen, enz. geven.
COUTEAU DE CHASSE, Fr., een hartsvanger,
jagt- of wij mes, kort zijdgeweer.
COUTE Q.COUTE, het koste wat het
wil, volstrekt, zonder iets te ontzien.
COUTTENEREN, de lakens kaarden.
COUVERT, omslag (om eenen brief),
deksel; ook het dekken der tafel
met messen, vorken, lepels en servetten;
bij voorb. eene tafel van
12 couverts, voor 12 personen.
Couvel·teren, insluiten, inwikkelen.
COVENANT, Eng., een verdrag, over·
eenkomst, contract.
COVIELLO, een der komische personen
op het Italiaansch tooneel, die
een' lompen kerel uit Kalabrië
voorstelt.
COWPANS, eene munt in Sumatra,
omtrent 3 stuivers waard.
COXAGRA, heupwee.
COYON, Fr., zie coujon.
CRAINTIF, Fr., vreesachtig, beschroomd,
blood.
CRAK, eene soort van Zweedsche en
Deensche schepen, welke 3 masten
hebben.
CRAMBE BIS COCTA, Lat., tweemaal
gekookte kool, opgewarmde kost;
fig. onnutte herhaling.
CRANIOCITEN, steenen, die het bovenste
deel van eenen schedel gelijken.
CRANIOLOGIE, de schedelleer, waardoor
Dr. GALL zich weleer zoo beroemd
gemaakt heeft.
CRANIOMANTIE, schedelkijkerij, waarzeggen
uit den schedel.
CRAPULE, lage zwelgerij, roes, hoofd.
pijn na de dronkenschap.
CRAPULEUX, Fr., aan den drank verslaafd,
verzopen.
CRASIS, Lat., vermenging der sappen
in het menschelijke ligchaam ;
ook de koppeling van twee syllaben
in eene.
CRASSANE (bergamotta erassane) , eene
soort van kruidige peren, in gedaante
en kleur de bergamotpeer
gelijkende.
CRATER, de trechtervormige opening
van eenen vuurspuwenden berg.
CRAVATTE, een mans halsdoek, das;
ook een lange riem, welke al te
vurige honden aan den hals wordt
vastgemaal<t, ten einde hen te beletten
al te snel te loopen. Cra.
vat je, een stijf kraagje in de das.
CRAYON, Fr., elke stift, waarmede
men teekent; van verw gemaakte
teekenpen ; drooge verw, waarme·
de men in allerhande kleuren op
papier teekent; crayonneren, met
zoodanige stift of pen teekenen.
CRAzI,eene Florentijnsche munt,om.
trent eenen halven stuiver waard.
CRÉANCE, [!Jttre de el'éanee, credietbrief.
CREAS, lederlijnwaad of dubbellinnen
(in den Spaanschen koophandel).
CREATuuR,eréature, Fr., een schepsel;
ook een begunstigde, welke door
weldaden en bewezene diensten afhankelijk
gemaakt wordt; dit woord
wordt insgelijks als een schimpwoord
gebruikt.
CREDAT JUD..EUS APELI,A, Lat., dit
of zulks moge de Jood APELLA ge.
looyen; een, ten tijde van HORA·
TIUS, in Rome levende, zeer bijge.
loovige Jood.
CREDENTIALEN, papieren, inhoudende
het bewijs van den rang of de
zending van den persoon, die dezei
ve overhandigt, hetwelk vooral
aan Ambassadeurs, bij vreemde
hoven, den toegang verschaft, en
door welke meelital dusdanige ereCRED.
155 CREP.
dentialen, met vele plegtigheid, bij
openbare audientie, overhandigd
worden. Credentzen, Ital., credenzare,
voorproeven. Credentzer,
voorproever .
CREDIET, credit, trouwen geloof;
de goede naam, waarin iemand
staat. ten opzigte van eerlijkheid,
middelen, en den roem van goed
te betalen, weshalve een ieder zulk
cenen gaarne borgt; ook de toevertrouwde
zaak. uitstaande schuld;
ook het aanzien en het vermogen
van iemand aan het hof of in den
staat. Crediethrief, waarin aan
den correspondent verzocht wordt,
den daarin beteekende met geld,
enz. te ondersteunen. Crediteren,
op crediet geven, borgen. Crediteur,
schuldeischer, het tegenovergestelde
van debiteur.
CRÉDIT, (waarvan de toon op de eerste
syllabe valt), is in het koopmansboek
deregterbladzijde. waarop
men aanteekent, wat men ontvangen
heeft; daarentegen bevat
de andere zijde het debet, of het
geen men uitgegeven heeft.
CREëREN. maken, voortbrengen; verkiezen,
aanstellen.
CREMASTER, KREMASTER, hefspier
der teelballen.
CREMER, eene in Hongarije zeer gewone
ziekte, waarmede voornamelijk
vreemdelingen bezocht worden,
en die in kwalijkheid en walging
van spijzen bestaat.
CREMNONCUS, gezwel der schaamlippen.
CREMOR TARTARI,room van wijnsteen.
CREOLEN, inboorlingen van Amerika
en elders, voortgekomen uit ouders,
niet uit deze landstreek af·
komstig; inboorling.
CREOPHAAG, in de Grieksche kerk de
laatste Zondag vóór de vasten,
wanneer er voor de laatste maal
vleesch mag gegeten worden; ook
de tijd van kers mis tot aan de vasten.
CREPEREN, verrekken; sterven; ook
van bommen, als zij springen.
CREPIDA, bij de Romeinen eene soort
van ligte schoenen, die geen opperleder
hadden, en met banden
aan den voet werden vastgemaakt.
CREPIE, ligte pleisterkalk, op eenen
muur, het bestrijksel, waarmede
een muur overdekt wordt, eer hij
beschilderd kan worden.
CREPON, krip, kripfloers.
CREPUNDIA, de kleinodiën, welke de
Grieken gewoon waren bij de kinderen
neder te leggen, welke zij
uit armoede of om hunne geboorte
te verbergen, te vondeling leiden,
eensdeels opdat dezelve daardoor
eens weder herkend zouden
worden, anderdeels opdat zij
door den opnemer der kinderen tot
hun onderhoud konden besteed
worden.
CRESCENDO, (muz.) stijgende, toenemende,
trapswijze sterker
wordende toonen.
CRETICUS, (muz.) eene voetmaat van
eene lange, korte en weder daarop
volgende noot.
CRETINS, Fr., kropmenschen, welke
bijzonder in de Alpische gebergten,
en vooral in het Walliser- en
Graauwbunderland gevonden worden.
Het zonderlinge van deze
schepsels is, dat zij groote kropgezwellen,
dikke hoofden en sterke
ledematen hebben; echter zijn
hunne zielsvermogens daarentegen
zoo zwak, dat zij tot op hun 10 ja
12 jaar moeten gevoerd worden als
kinderen, en ongevoelig zijn voor
hitte, koude, en voor de hardste
slagen.
CREUSA, de vrouw van AENEAS, die
bij den brand van Troje om het
leven kwam.
CRÈVE-COEUlil, Fr., diep verdriet,
knagend hartzeer.
CRIANT, Fr., schreeuwend.
CRIBRUM, (muz.), de zeef of grondplank,
is het deksel der con cellen
op die windpijpen, welke men
springpijpen noemt; ook de smalle
CRIM. 156 CRIS.
strepen in het clavecin, waarin zich
de zoogenaamde springers moeten
bewegen, opdat zij niet van hunne
rigting zouden kunnen afwijken.
CRIMEN, Lat., misdaad; crimenfalsi,
misdaad des bedrogs, wanneer
men valsche schriften of hand teekeningen
maakt, of dezelve uitgeeft.
Crimen laesae majestatis, of
perduellionis, hoog verraad, misdaad
van gekwetste majesteit. Criminaal
of crimineel, lijfstraffelijk,
op lijf en leven. Crimineel geregtshof,
lijfstraffelijk geregtshof, halsof
bloedgeregt. Criminalist, onderwijzer,
professor in het lijfstraffelijke
regt. Crimineel proces, lijfstraffelijk
regtsgeding.
CRINONES, Comedones, medeëters;
eene ziekte der kinderen, waarbij
kleine, naar wormpjes zweemende,
draden uit de poriën der huid gedrukt
kunnen worden.
CRIBOLIUM, het offer van een' ram,
dat bij bijzonder gewigtige en plegtige
gelegenheden plaats had.
C&ISIS, het beslissend oogenblik,
waarin eene zaak op het punt staat
om te verbeteren of te verslimmeren
; bedenkelijke staat van zaken;
ziekte-hoogte, toestand des lijders,
waarvan de beslissing ten goede
of ten kwade afhangt.
CRISPATUUR, Orispation, Fr., kronkeling,
ineenkrimping door hette;
ook eene soort van gekruld gebak.
CRISPIN ADEN,zijn handelingen, waardoor
men aan vreemde menschen,
op kosten van andere lieden, iets
te goed doet. CRISPIJN, zoo als
bekend is, stal het leer, en schonk
de daaruit gemaakte schoenen aan
de arme menschen.
CRISTALLISATIE, kristalschieting;
wanneer zelfstandigheden, uit haren
vloeibaren toestand, zoo tezamen
trekken, dat zij door de vereeniging
van hare deelen, eene harde
massa of klomp maken, welke
eenen regelmatigen vorm aanneemt,
zoo ontstaan er kristallen.
Oristalliseren, laten aanschieten,
tot kristal worden. Zie verder op
kristal.
CRISTALLOMANTIE, waarzegging uit
spiegels, spiegelkijkerij.
CRITERIUM, Lat., onderscheidingsteeken,
kenteeken, kenmerk van
het ware of valsche.
CRITIEK. kritiek, beöordeeling, toetsing:
beneden alle kritiek .. niet waardig
beöordeeld te worden. Ook
kunstregterlijk; bedenkelijk, zorgdijk:
kritieke dagen, wanneer de
ziekte-eene andere wending neemt.
Oriticus, Lat., critiker, een beöordeelaar,
recensent, kunstregter.
Oritisch, dat tot de kritiek behoort.
Oritiseren, kunstmatig beöordeelen;
al schertsende vitten, bedillen.
Critomanie, bedilzucht, buitensporige
neiging om te critiseren.
CRITHIASIS, dampigheid (van de
paarden).
CRITICASTER, een berisper; waanwijze
kunstregter, die de regels der
kunst niet verstaat, maar alleen
naar luim en uit partijdigheid en
andere bijoogmerken oordeelt.
CRITOMANTIE, voorspelling uit het
beschouwen van den offerkoek, of
van het over het slagtoffer gestrooide
meel, zoo als ook uit de wijze,
waarop de hoenders of ander gevogelte
de gestrooide garstekorrels
wegvreten.
CROASODE, Oroassat, Genuesche gouden
munt, omstreeks zes gulden
waard.
CROCHETS, (krijgsk.) haken, die bij
het zikzak gemaakt worden, om
hen, die in de trancheën uit- en
ingaan, te ontwijken; ook aan den
rand gemaakte haakjes, wanneer
iemand sprekend ingevoerd, of eene
plaats uit een ander werk aangehaald
wordt; anders ook Guilleminets
genoemd.
CROCIAAT, eene oude Spaansche gouden
munt, bijna een dukaat waard.
CRODO, een afgod der oude Duitschers,
waaronder zij den tijd verCROE.
157 CROU.
eerden. Aan hem werden menschen
geofferd, en de Zaturdag
was voornamelijk aan zijne dienst
gewijd.
CROESUS, koning van Lydië, welke
in de oude geschiedenis als zeer
rijk bekend was; fig. een schatrijk
man.
CROLLES, de vrijwillige inzamelingen,
welke landpredikers op vele
plaatsen bij hunne leeken, van
vrijwillige geschenken in levensmiddelen
plagten te doen.
CROMO of Chroma (muz.), de Italiaansche
naam der lis noot.
CROMORNE, de basson; ook een naar
dezelve zweemend orgelregister in
de bas.
CRCPS, naam der vaten, waarin de
tabak van Virginië gepakt en verzonden
wordt; zoodanig vat houdt
gewoonlijk 1250 re. Cropsnoten,
de getuigschriften welke de kwaliteit
en kwantiteit van den tabak
vermelden.
CROQUANTE, Fr., eene soort van gebak,
hetwelk tusschen de tanden
kraakt.
CROQUE-N6TE, croque.sol, een spotnaam,
slechte muzijkant.
CROQUIS, het eerste ruwe ontwerp
van een schilderstuk, schets.
CROSS-READINGS, Eng., zoo noemt
men het, wanneer men in nieuwspapieren,
of hoeken, die in kolommen
gedrukt zijn, zonder de
afscheiding in aanmerking te nemen,
van de eene kolom in de andere
doorleest, waardoor men somtijds
den aardigsten volzin ontmoet.
CROTALUM, eene soort van klapper,
waarnaar danseressen aan de tafels
van voorname Grieken en Romeinen
dansten.
CROUP, Eng., de huidbruinheid, of
veeleer de luchtpljpóntsteking.
CROUPADEN, korte luchtsprongen van
een paard, waarbij het den rug en
de achterpooten intrekt, zoodat
men de hoefijzers niet kan zien.
CROUPE. Fr., het kruis of de stuit
eens paards. Croupier, een bedrieger;
ook een bediende, die den
bankier bij hazardspelen, voornamelijk
bij het Faro, helpt; eindelijk
een geheime deelnemer aan
eenig werk.
CROUPIER, oppasser bij het Faro, of
andere openlijke speeltafels, vooral
in de baden, waar hij achter de
spelers rondgaat, om op te passen;
ook stille compagnon of deelhebber
in een handelshuis, of ge-'
zelschap.
CROWN- GLASS, Eng., kroonglas,
eene soort van glas, hetwelk in
Engeland meestal tot glasruiten
gebruikt, echter in verband met
kristalglas zeer voordeelig in de
zamenstelling der verrekijkers aangewend
wordt.
CRUBEK!, eene sekte onder de Turken,
die de noodzakelijkheid der
bedevaart naar Mekka ontkent.
CRUCIFIX, het beeld van CHRISTUS
aan het kruis.
CRUDITEIT, een ruw wezen, hardheid,
verstoptheid der maag.
CRUDO-ZILVER, het ongezuiverde en
nog met geen koper vermengde
zilver.
CRUEL, Fr., gruwzaam.
CRUPECIëN, metijzerverzoolde schoenen,
die de muzijkanten der Ouden
aan hadden, om de maat daarmede
te stampen.
CRUSADE, Portugesche zilvermunt;
de nieuwe heeft eene waarde van
16 Gl., de oude daarentegen van
21 Gl.
CRUSADOS, CRUSAAD, eene Portugesche
munt, waarvan er driederlei
soort is, de eene 12, de andere 14
en de laatste 15 stuivers waard.
CRUSCA, Academia delta crusca, een
geleerd genootschap, hetwelk zich
toelegde op taalverbetering en taalzuivering.
CRYMODES (febris), eigenlijk koorts
met hevige koude, ijskoorts (febris
aligada); ook koorts met longontsteking
en geweldige koude, alzoo
CRYP. 158 CUDB.
eenigzins : Pneumonia typhodes.
CRYPTO, geheim. Crypto-katholijk,
een geheime Roomschgezinde.
Cryptocephalus, een valkever, wiens
kop zoo verborgen is, dat men denzelven
naauwelijks gewaar worden
kan. Cryptogama, of cryptogamisten,
planten, welker teel. organen
verborgen of onbekend zijn; cryptogamie,
heimelijk, verborgen huwelijk.
Cryptographie, geheime
schrijfkunst. Cryptocatltolicismus.
cryptojesuitismus. de in het verborgene
rondsluipende leer der Jezuiten
en Priesters. Cryptonimus,
Lat., geheimnamig, een die zijnen
naam geheim houdt.
C SOL FA, is in de oude Solmisatie de
naam van de dubbel gestreepte C;
dewijl op deze noot in de zangoefeningen
nu sol, dan weder Ja
moest gezongen worden.
CUBA, was eene godin der Romeinen,
aan welke zij de zorg voor het goe.
de leger der zieken en der kinde.
ren opdroegen.
CUBEBE, Cubebe-peper, eene naar de
peper zweemendespecerijvruchtuit
Java, Malabar, enz.; ook de groote
rozijnen. (Japan.
CUBO, CUBE, de wereldlijke keizer in
Cunus, een teerling, of dobbelsteen,
een ding van zes gelijke zijden.
Cubiec. of cubiekwortel, de maat of
grootte van eene dezer zijden. Cubiekgetal;
de formlijke inhoud van
iederen teerling ontstaat, wanneer
men de grootte van eene zijde
tweemaal met zichzelve multipliceert.
Cuberen, den inhoud van
een ligchaam berekenen. Cubatuur
der ligchamen, berekening der ligchamen.
CUCUL, GUGEL-KAP, eene kap, welke
eertijds, door zeer arme lieden, op
het hoofd gedragen werd. De
monniken kozen dezelve deswege,
om hunnen ootmoed aan te toonen.
Het onderscheid tusschen dezelve
en de karpoetskap bestaat hierin,
dat de laatste aan den rok vast is,
maar de eerste niet.
CUDBEAR, ook persio en roode indigo,
een uit onderscheidene vlech.
ten of mossen vervaardigde roode
verw, bijzonder tot het verwen
van wol en zijde.
CUI BONO? Lat., waartoe moet of
zal zulks dienen? wat zal of wil
men daarmede beginnen?
CUILLAGE, CUISSAGE, praelibatio;
jus primae noctis; jus cunnagi Lat"
het regt van den eersten nacht; dat
hadden, in verscheidene landen
van Europa, de koningen en landsheeren.
Naderhand werd dit regt
afgekocht, door geld of geldswaar.
de, hetwelk schortgeld, of in het
Hoogduitsch Punzengeld werd genoemd.
CULASSE, het onderste, niet zigtbare,
deel van een' gezetten diamant.
CULBUTEREN, Fr., buitelen, overbuitelen,
eenen luchtsprong maken;
den vleugel een er armee overhoop
werpen. Culbute, het over·
buitelen; overhoop werping .
CUL DE PAR IS, Fr., een valsche stuit,
voormalige modedragt. Cul de sac,
eene naauwe straat zonder uitgang.
CULMINATIE, (sterrek.) de doorgang
der sterren, door den middagkring.
Culmineren, de zon culmineert,
wanneer zij haar grootste hoogte
bereikt, en in het zenith, of om
12 ure des middags, staat. Op
dezelfde wijze culmineert de maan,
wanneer zij zich op de middaglijn
bevindt.
CULPA, Lat., schuld, dwaling; in
culpa, schuldig. Culperen, beschuldigen.
Culpabel, schuldig.
CULTIVEREN, bebouwen, aanbouwen;
ook vormen, verbeteren. Culte,
cultus, Lat., openbare Godsvereering.
ook uiterlijke kerkgebruiken.
Cultuur, bouwing der velden, het
planten van boomen, enz,; verede.
ling en verfijning van geest en Ie.
venskracht, bij den mensch of bij
eene geheele natie; zoo dat dit
woord zoo wel de beschaving, de
CUM. 159 CURA,
verlichting van het verstand, door
het afleggen der veroordeelen,
als ook de zedelijke verbetering
van volk of mensch uitdrukt.
CUM, Lat" met. Cum gmno salis,
Lat., met een weinig zout, dat is,
met verstand en overleg. Cum spe
succedendi, op hoop van opvolging
in het een of ander ambt.
CUMINA, CUNIA, eene godin der
Romeinen, die zij als eene beo
scherm8ter der kleine kinrleren in
de wieg vereerden.
CUMULATIO ACTIONUM, wanneer in
een klaagschrift twee of meer za·
ken te zamen genoemd worden.
CTTMULEREN, ophoopen, opstapelen.
CUNABULA, Lat., de wieg; ook het
begin van een ding; a cunabulis,
van kindsbeen af, van der jeugd af.
CUNCTATOR, een talmer, sammelaar,
draler. (len.
CUNCTEREN, talmen, sammelen, draCUPELLEREN,
edele metalen door lood
proeven of zuiveren.
CUPIDO, de god der liefde, minnegod;
ook groote begeerte, trek.
CUPOLA, koepel.
CURA, de godin der zorge en onrust,
waarvan een Mythus zegt, dat zij
den mensch het eerst geschapen
heeft, en zijne bestendige gezellin
blijft.
CURAE, de wraakgodinnen, die haren
, zetel aan den ingang der hel hadden.
CURANT, die onder voogdijschap staat.
CURANTEN, eene vrouw, die of haren
eigenen of eenen anderen man tot
haren plaatsvervanger in geregte.
lijke zaken gekozen heeft,
CURAS, borstharnas, Cllrassier, ge.
harnaste ruiter.
CURAT CLERUS, dat gedeelte der Katholijke
geestelijkheid, wier pligt
de zielverzorging is; in tegenstelling
van die kloostergeestelijken,
welke daarmede niets te doen heb.
ben.
CURATELA, Lat., curatele,
schap, momberschap,
curateur J voogd, een
voogdij.
Curator,
persoon,
welke gesteld is, om voor iemands
best te zorgen.
CURABEL, geneesbaar.
verzorgen, genezen.
kuur.
Cureren,
Cure, zie
CURATORIUM, de bevestiging van een'
curator door de overheid.
CURDEN, Manicheërs in onderschei.
dene provinciën van Azië. In hunne
godsdienst zijn wel vele leerstellingen
en gebruiken der Chris.
tenen, maar zij bidden benevens
Gcd ook den duivel aan, opdat hij
hun geen kwaad moge doen.
CURÉE MAKEN, op groote jagten een
hert vangen, uitsnijden en vervol.
gens aan de honden prijs geven.
CURIALIëN, woorden, titels en ande·
re eerbewijzen, zoo als bij de ho·
ven, volgens ieders stand en waar·
digheid, gebruikelijk zijn.
CURIALISTEN, Romeinsche staatsbeambten,
of leden der Romeinsche
geregtshoven.
CURIATIS, eene plegtigheid der oude
Grieken, waarbij zij de haren der
jongens, zoodra zij manbaar waren,
in den tempel van dien God,
wien zij dezelve gewijd hadden,
plegtig lieten afscheren; waarop de
jongens in den mannelijken stand
opgenomen werden.
CURIE, het hof; ook een domhuis.
Curiaalstijl, kanselarijstijl, buo
reaustijl.
CURIEUS, curieux, Fr., nieuwsgierig;
ook zeldzaam, zonderling. Curiosa,
zeldzaamheden. Curieusiteit,
nieuwsgierigheid; ook merkwaardigheid,
zeldzaamheid.
CURIS, een bijnaam van JUNO, omdat
zij somwijlen met eene lans afge.
beeld werd. Onder dezen naam
werd zij ook als schutsgodin der
gehuwden vereerd, en bruiden lieten
zich op haren bruiloftsdag, ter
harer eere, de haren boven eene
lans branden, die in het ligchaam
van eenen strijder gestoken had.
CURRENT, zie courant.
CURRENTE, een loopend zangkoor,
CURR. 160 CYCL.
tot inzameling van aalmoezen.
CURRENTIS, (anni, mensis) van hetzelfde,
loopende jaar, of maand.
CURROTREPANUS, een met vele zeissen
voorziene strijdwagen der Ouden,
die onder de vijanden gedreven
werd.
CURSIEF, loopend schrift, schuins
liggende letter, onderscheidingsbrief.
CURSORIE, cursorisch, overloopend,
spoedig na elkander voort.
CURstrs, loop, loopbaan. Zie Cours.
Cuscus, cuscuso, koeskoes, de gewone
spijs der gegoede Afrikanen,
bestaande uit een deeg van fijn
meel, waarop gekookt vlees eh met
het nat er van gegeten wordt.
CUSI, groote messen, die de keizerlijke
Hatschieren, even als hellebaarden,
aan een' langen stok
dragen; ook eene groote Spaansche
maat voor drooge waren,omstreeks
60 schepels bevattende.
CUSTODIE, bewaring, gevangenis.
CUSTOM-HOUSE, tolhuis, in Engeland.
CUSTOS, wachter, oppasser, voorstander;
ook vervolgteeken, of
merkteeken onder aan eene bladzijde,
waarbij het begin der volgende
wordt aangeduid.
CUSTOUS-PENNY, inkomend tolregt in
Engeland voor vreemde manufacturen;
ook de weder teruggegevene
tol, bij het weder uitvoeren dezer
waren.
CUTTER, Eng., zie kotter.
CYANE, blaauwe korenbloem.
CYANOMETER, KYANOMETER, blaauwmeter,
een toestel, door DE LA
SAUSSURE, om den graad of nuance
van de blaauwe kleur der lucht met
juistheid te bepalen. Cyanosis,
blaauwzucht.
CYBELE, Heidensche godin, de moeder
der Heidensche goden.
CYCCON, een voedzame drank der
Ouden, welke tevens in plaats van
spijzen diende, en bijzonder bij de
Eleusinisehe geheimen gedronken
werd.
CYCLoïDE, radlinie; eene kromme
linie, welke van een, in den omtrek
van eenen cirkel aangenomen
punt, getrokken wordt, terwijl de
cirkel op eene regte lijn, als een
rad voortloopt. Cyclometrie, onderwijs
in de meting van ronde
vlakten, of cirkels. Cyclopedie,
kort begrip vanallewetenschappen.
Zie Encyclopedie. Oyclus, tijdkring,
begrip van een tijdperk,
hetwelk, wanneer zekere jaren
verloop en zijn, wederom van voren
af begint; ~b. v. Oyclus solaris, de
zonnecirkel, een tüdvak van 28
jaren, na afloop van hetwelk, de
zondagsletter weder van voren af
begint. Oyclus lunaris, de maan·
cirkel, of het guldengetal, een
tijdvak, van 19 jaren, na hetwelk
de maan weder haren loop begint.
Oyclus indictionis, indictie-cirkel;
schattingstijdkring, eene reeks van
15 jaren, na verloop van welke,
onder de regering der Roomsche
keizers, de schattingen werden
uitgeschreven.
CYCLOOP, cyclops, in de fabelleer,
een der reusachtige smidsknechts
van Vulkaan, met een enkel rond
oog in het midden van het voorhoofd.
CYCLOPEA, een bij de Romeinen ge.
bruikelijke dans, waarin de danser,
die zich blind en dronken
hield, den Cycloop POLYPHEMUS
zocht voor te stellen.
CYDER, cider, Eng., appelwijn.
CYESIOLOGIE, KYESIOLOGIE, leer der
zwangerschap. Cyesis. zwangerschap.
CYMA'l'IE, golfachtig kolomsieraad.
CYNANCHE, groote dorst, met belemmering
van den adem, zoodat
dikwijls de tong, even als bij verhitte
honden, uit den mond hangt.
CYNAN'l'HROPIE, razernij, die van
den beet eens dollen honds voortkomt.
CYNICUS, een wijsgeer eener sekte
der oudheid, welke door AN'l'ISCYNO.
161 CYST.
THENES gesticht, en bijzonder door
DIOGENES verder uitge1:lreid werd.
Zij leerden onverschilligheid omtrent
de wereldsche goederen, welke
hen dikwijls tot onreinheid
bragt, waardoor zij zich bij anderen
verachtelijk maakten, zoodat
een cynicus weldra met een onrein
of zedeloos mensch VO(lr gelijk van
beteekenis gold. - Cyniekj Cynisch,
onrein, vuil, zedeloos, zwijnachtig.
CYNOCEPHALUS, eene aapsoort met
een en honden bek; ook een fabelachtig
dier met eellen hondenkop,
hetwelk de Egyptenaars vereerden,
de anubis.
CYNOLISSA, de hondswoede. Cynorexie,
eene ziekte, welke ook de
hondshonger heet.
CVNOSURE, de kleine beer, een sterrebeeld
aan den hemel, nabij de
noordpool; de poolster, noordster.
En, daar deze helderschijnende
ster de zeelieden, des nachts, ten
wegwijzer dient en hen geleidt,
zoo noemt men haar ook leidster,
en wordt Cynosure vervolgens, in
eenen figuurlijken zin, voor regel
en rigtsnoer genomen.
CYNTHIA, bijnaam der godin DIANA.
CYOPHORIA, de zwangerschap, eigenlijk
de duur daarvan.
CYPHOSIS, die soort van bogchel,
waarbij de ruggegraat gekromd is.
CYPRIS, cypria, de Cyprische VENUS.
Cyprisboom, de aan de godin VENUS
gewijde mirtenboom.
CYPRUS, eene Cyprische maat, welke
omstreeks het vierde deel van een
schepel bedraagt.
CYRILLISCHE LETTERS, Slavische,
door den heiligen CYRILLUS uitgevondene
soort van schrift, bij de
Russen in gebi·uik.
CYSTALGlA, pijn in de blaa~. Cystauchenotomia,
hals snede der blaas.
Cysthaemorrhoïdes, blaashaemerrhoïden.
Cystocele, blaasbreuk.
Cystolithus, blaassteen. Cystoparalysis,
cystoplegia, blaasverlamming.
C!lstopasmus, blaaskramp. Cystoptosis,
blaasvulling. Cy.ytorrhagia,
bloeding uit de waterblaas. Cystotomie,
blaassnijdilIg.
CYSTHEPATHOLITHUS, galsteen in de
lever.
CYSTHITIS, ontsteking der vrouwelij.
ke geslachtsdeelen, der waterblaas,
bijzonder der moederscheede.
CYSTIDOTOMUS, een mes, dat bij de
operatie van den steen gebruikt
wordt.
CYSTIs. een gezwel, dat een vocht,
hetwelk in een en bijzonderen zak
besloten is, bevat.
CYSTITOMUS, een tot de staaroperatie
behoorend instrument.
CYTHERE, bijnaam van VENUS; ook
de naam van het eiland aan deze
godin toegewijd, en nu Cerigo geheeten.
Cytheriaden, de drie gratiën.
CZAAR, keizer, titel der voormalige
beheerschers van Rusland. Czarowitz,
de zoon van den Czaar.
CZETwER,eene Russische koornmaat,
iets meer dan 2 schepels. - Czetwerick,
het achtste deel daarvan.
CZETWERTINA, eene Poolsche mant
van 56 kannen.
D.
D. en DR., doctor.
D. en Ds., dominus, heer.
D. en DIV., divus, heilige.
D., als een Romeinsch getal, beteekent
500. DC. is 600; D. met
eene streep daarboven, 5000. Bij
de chemisten beteekent het vitriool.
D. C., DA CAPO, van het hoofd, van
het begin af, nog eenmaal; een
da capo, eene herhaling.
D. D., DE DATO, van of op (den dag
van) de uitgifte.
DEC., DECEMBER, wintermaand.
DECL. en DECLIN., declinatie, de ver·
buiging.
DEL., DELINEAVIT, hij heeft het ge.
teekend (op kunstplaten).
11
DEUT. 162 DADI.
DEUT., Deuteronomium.
D. G., Dei' gratia. door Gods genade.
D. 1., dat is.
D. H., doorluchtige hoogheid.
D. J. u., doctorjuris utriusque, doctor
in de beide regten.
D. M., doctor medicinae, doctor in de
geneeskunde.
D. L. C. D. J., de la compagnie Jésus,
een Jezuit.
D. TH., doctor theologiae, doctor in
de godgeleerdheid.
D. S., del segno, Ital.. (muz.) van het
teeken af.
D. o. M., Deo optimo maximo, aan
den weldadigsten en hoogsten God.
DA CAPO, cltal., zie D. c.
D' ACCORD, Fr., toegestaan; eenstemmig,
overeenstemmend.
DACRYOPS, gezwel der traanwegen;
eigenlijk traanoog.
DACRYOPYORRHOEA, tranenettervloeijingo
DACRYORRHOEA, Dacryrrhoea, traanvloeijing.
DACRYOSYRINX, traanfistel.
DACTYLIOGLYPHICA, Gr., de steensnijkunst.
Dactylologie, vingerspraak,
kunst, om met de vingers
te spreken. Dactylomantie, de
vingerwaarzeggerij , waarzegging
uit de vingers of ringen daarvan.
Dactylonomie, de vingerrekenillg.
Dactylus, vinger; (dichtk.) drie
lettergrepige versvoet, uit twee
korte en eene lange lettergreep
bestaande, b. v. prachtige.
DACTYLIOTHECA, eigenlijk eene ringbewaarplaats;
ook eene verzameling
van gesnedene steenen, of van
afdrul,ken daarvan.
DACTYLITIS, zoogenaamde worm aan
den vinger, eigenlijk vingerontsteking.
DACTYLONOMIE, de kunst om, m
plaats van met getallen, met de
vingers te rekenen.
DACTYLOSMILEUSIS, afknipping van
de nagels der vingers of der teenen.
DADIAN, heer van het gerigt, de titel
der vorsten van Mingrelië.
DADIR, eene Egyptische maat voor
vloeistoffen, van omstreeks 12 kannen.
DAEDALUS, een beroemd kunstenaar
bij de oude Grieken, die men onder
anderen houdt voor den vervaardiger
van den labirint op het
eiland Creta.
DAEMOGORGON, was in de Mythologie
der Grieken en Romeinen de
verpersoonlijkte natuur, en volgens
sommigen de vader van alle goden.
volgens anderen echter slechts de
vader van PAN en de Parken.
DAEMON, Gr., goede of boo1:e geest.
Daemoniacus, een bezetene, waanzinnig~.
Daemonisch, bezeten,
waanzmnig. Daemonolatrie, de
geesten- of duivelsvereering, duivelsdienst.
Daemonologie, geestenkunde,
leer van de geesten.
DAEMONOMANIE, een melancholische
toestand, waarbij de zieken gelooven
van den duivel bezeten te
zijn.
DAEZAJIE, eene zilvermunt in Perzië.
DAG, een kort, dik touw, waarmede
de matrozen gestraft worden, gemeenlijk
een eindje dag genoemd.
DAGON, eigenlijk viseh; ook een afgod
der Philistijnen, wiens beeld
half visch en half mensch was.
DAIRE. een kleine halve trommel,
aan welke schellen hangen, en die
bij de Turksche muzijk gebruikelijk
is.
DAIRO, opperpriester in Japan.
DALAI LAMA, Tartaarsche opperpriester
in het Oostindische rijk Thibrt,
die godsdienstig vereerd wordt.
DALMATICA, een misgewaad, priesterlijk
opperkleed.
DAMASCEREN, staal en ijzer. bijzonder
degen- en sabelklingen, een
vlammig aanzien geven; ook met
goud en zilver versieren, zoo als
bijzonder te Damascus plaats heeft.
DAMASIPPUS, een rijk Romein, die
voor antieken groote sommen besteedde.
DAMA. 163 DANA.
DAMAST, gebloemde wollen, linnen
en zijden stof. Damassin, geringe
soort van damast.
DAME, voorname vrouw; vrouw (in
het kaartspel); dam (in het damspel).
Dames d'atour, Fr., tooi·
of opschik-vrouwen bij eene vorstin.
Dames d'honneur, Dames du
palais, Fr., paleis-, staat- of hofdames.
DAMENISATLE, daaronder verstaat
men het solfeggeren, door middel
der lettergrepen da, me, ni, po,
tu, la, be, door den kapelmeester
GRAUN uitgevonden.
DAMIA, een feest, dat bij de Grieken
en Romeinen ter eere der Bona
Dea, door de vrouwen gevierd, en
waarbij voor het welzijn des volks
geofferd werd.
DAMLOOPER, een zeker Nederlandsch
vaartuig. (ling.
DAMNATIE, verdoeming, veroordeeDAMOISEAU,
Fr., een jufferknecht,
pronker.
DAMON en PHYTlAS, twee boezemvrienden
uit den ouden tijd, van
welken de een, voor de ombrenging
van den anderen, bij DIONYSlUS,
koning van Syracuse, borg
bleef.
DAMPBAD, stoombad; wanneer men
den damp of de uitwaseming van
warme geneesmiddelen naar het
eén of ander gebrekkig of ziekelijk
deel des ligchaams leidt, dan noemt
men dit een dampbad.
DAN, eene Chinesche koornmaat, iets
meer dan een schepel.
DANABROGS-ORDE, eene Deensche
ridderorde, die ook de lagere adel
en niet-adellijken bekomen. W ALDEMAR
11. stelde dezelve ten jare
1219 in, en CHRlSTlAAN V. vernieuwde
dezelve in 1612.
DANACE, eene kleine wissel munt der
Ouden.
DANAë, eene dochter des konings
ACRISlUS van Argos, en de moeder
van PERSEUS, dien JUPITER in
de gedaante van een en gouden regen
bij haar verwekte; ook, in de
scheikunde, aqua mercurii.
DANAÏDEN, vijftig dochters van DANAUS,
welke hij aan de vijftig zonen
zijns broeders uithuwelijkte,
terwijl hij iedere van haar een' dolk
gaf, waarmede zij (eene uitgezonderd),
op den bruiloftsnacht, hare
mans vermoordden . Volgens de
fabelleer, zou hare straf geweest
zijn, om in de hel water in vaten,
met gaten voorzien, te dragen;
een we/'k der Danaïden, zwaren
vergeefsehen arbeid verrigten.
DONDIN, een eenvoudig, onnoozel
menseh. Dandiniseren, zich onnoozel
en belagchelijk aanstellen;
zijn ligchaam op eene onnoozele
en belagchelijke wijze heen en
weer bewegen; zich op zijnen stoel
heen en weer schommelen.
DANDY, Eng., een pronkertje, een
fat in Engeland.
DANICH, een Arabisch gewigt, de
zwaarte van een derde gedeelte
eens scrupels hebbende.
DANlEMES, eene rekenmunt te Bassora
in Arabië, omtrent 2 stuivers
waard.
DANISCH-MEND, een Turksche geestelijke
van lagen rang, die in eene
Dsikami de dienst verrigt.
DANNO, !tal., (kooph.) schade, verlies.
DANTES, speel- of rekenpenningen.
DENZIG D' OR, eene Dantziger zilvermunt,
omtrent 31/ 2 stuiver waard.
DAPHNE, dochter van den stroom
Peneus, werd, voor APOLLO vlugtende,
in eenen laurierboom veranderd.
DAPHNITEN, eene soort van Dendriten,
waarvan de figuren naar laurierbladen
gelijken.
DAPHROMANTIE, bijgeloovige waarzeggerij,
door middel van eenen
laurierstruik en zijn geruis eh
of gelmap, als die in het vuur gehouden
wordt.
DAPIFER, eene zekere waardigheid
en ambt bij de voormalige keizers
11*
DARA. 164 DAT.
te Konstantinopel; archi.dapifer, DAT., DATUM, gegeven. uitgevaarde
schildknaap ofrijkó-aartsschild- digd. Dat., dativus, de derde
knaap. Onder KAREL den Groo. naamval.
ten was dapifer de opperhofmaar- DATA, Lat., daadzaken; de gegevene
schalk. (figuur. inhoud. Dataria, de pauselijke
DARAPTI, een syllogismus in de derde prebenden kamer . Datarius, een
DARCHINI, een Arabisch gewigt, om- pauselijke kamerbeambte.
trent eene drachme. DATAGRA, Gr., Odontagra, de tand-
DARDANARIUS, Lat., de naam van pijn, het tandtrekken.
eenen beruchten koornopkooper. DAT CUI VULT, een Zweedsche duo
Dardaniaat, koornwoeker. kaat, door ERIK XIV. in 1568
DARG, darje, eene uit grovere ge. geslagen.
wassen ontstane sponsachtige, of DATEREN, den dag opgeven, het
van water doordrongene, moeras- jaartal en den dag der maand beo
sige en tot dijkaadjen onbruikbare I nevens de plaats vermelden. Dato,
aarde. op den gezegden dag.
DARICUS, eene Oud. Perzische munt, DATISI, eene sluitrede in drie figuren.
die 20 drachmen gold. DATIVUS, (spraakk.) zie DAT.
DARII, zie barbara. DATO, heden, de dag van de uitgifte
DARINI, eene Venetiaansche munt, eens wissels. - Datum, de dagwat
meer dan 5 stuivers waard. teekening, aanwijzing van de plaats
DARMBEEN, Os ilium, het beneden- en voornamelijk van den tijd der
ste gedeelte van het heupbeen, uitgifte van brieven en handschrif.
waaraan de kromme darm is. ten.
Darmbekleedsel,darmvel, de dunne, DATURA, een steekappel (giftplant).
weeke huid, welke alle inwendige DAUPHIN, Fr., de (eertijds zoobe.
deelen van het onderlijf omgeeft.- noemde) kroonprins van Frankrijk.
Darmbaspel, waarop de snarenma- Deze naam is ontleend van de prokers,
v6ór het" inbijten met sterk vincie Dauphiné, welke HUMBERT
water, de darmen afhaspelen. - Il. in het jaar 1343 aan koning
Darmsnaarraam, eene raam van PHILIPPUS VAN VALOlS ten ge·
latten, waarop de schoongemaakte schenke gaf, onder beding, dat de
darmen gespannen worden om te kroonprinsen van Frankrijk naar
droogen. Da/'mstaatt, dm'mstreng, deze provincie moesten genoemd
het wormvormige aanhangsel van worden.
den blinden darm. Darmpijn, he. DAVID, was bij het gild der meester·
vige pijn in de darmen, kolijk. zangers te Neurenberg eene zilve-
DARSIS, het verlies der opperhuid, ren ketting met drie vergulde
de toestand van verwonding. schouwstukken, waarvan het mid.
DARTRE, dauwworm, ook eene zweer delste koning DAVID met de harp
aan het kruis, den hals of kop der voorstelde. Zij diende tot een eere·
paarden. teeken, hetwelk hij, die in de wed-
DARUGA, een regter; ook een ont· zangen den prijs wegdroeg, mogt
vanger der tollen, in Perzië. omh8:ngen.
DASlUS, een vijflettergrepige vers- DAVIDSHARP, eene spitsharp.
voet, met drie korte en twee lange DAVUS SUM, NON OEDIPUS, ik ben
lettergrepen. DAVUS, maar niet ORDIPUS, dut is,
DASYMA, Dasystes, ruwheid, bijzon- ik ben geen meester in het raden.
der van de oogleden. DE, Fr., van, uit.
DASYMETER, een werktuig om de DEBALLEREN, Fr., uit- of ontpakken.
digtheid der lucht te meten, digt. DÉBANDADE, Fr., (krijgsk.) het onheidsmeter.
DEBA. 165 DEBO.
ordelijk uit elkander loop en der
soldaten: à la débandade, in de
grootste wanorde. Debandement,
het wegvlugten der soldaten, het
uitrukken van hen in verstrooide
hoopen. Debanderen, uit elkander
loopen, zich verstrooijen.
DEBANQUEREN, (in geluk spelen) de
bank doen springen, alles winnen.
DEBARQUEMENT, Fr., de ontsche.
ping, ontlading, landing. Debarqueren,
ontschepen, aan land zetten
of gaan, landen.
DEBARRASSEREN, losmaken, ontwarren;
zich van den hals schuiven;
(krijgsk.) zich er door houwen.
DEBATTEN, twistredenen, twistgesprekken,
woordwisselingen, strijdigheden.
Debatteren, verrumdelen,
woorden wisselen, mondeling
twisten.
DEBAUCHANT en DÉBAUCHÉ, een wellusteling,
zwelger, losbol, liederlijk
menseh. Débauche, uitspatting,
buitensporigheid, losse levenswijs,
ontucht, liederlijkheid.
Débauches, uitspattingen, buitensporigheden.
Debaucheren, zwelgen,
los leven, liederlijk zijn; iemand
van iets aftrekken, verleiden.
DEBELLEREN, bestrijden, bedwingen,
overwinnen.
DEBENTURE, Eng., debentuu/-, de
obligatie van het betaalde tol voorschot,
dat daarna weder terug gegeven
wordt. Debentuurkosten, in
Engelsche factuurlijsten, tolvoorschot.
DEBET, Lat., hij is schuldig, moet
betalen; het debet, de schuld, die
iemand heeft. .
DEBIET, aftrek, verkoop, aflevering.
Debiteren, verkoopen, afleveren.
Débiteur. een schuldenaar; principale
débiteur, hoofdschuldenaar.
DEBIL, debiel, zwak, slap. Debiliteit.
zwakte, krachteloosheid. Debiliteren,
verzwakken, zwak of
krachteloos maken.
DEBITUM, schuld.
DEBLOQUEREN, ontzetten; (krijgsk.)
de insluiting of belegering van. eene
haven of andere plaats opheffen;
verkeerde drukletters regt zetten.
DÉBONNAIRE, goed, zachtmoedig.
geduldig.
DEBoRnEMENT, Fr., overstrooming,
het buiten de oevers treden eener
rivier of van een ander water; uitstorting
der gal. Debol'deren, bui.
ten de oevers treden, de bepaalde
grenzen overschrijden; (krijgsk.)
overvleugelen.
DEBOTTEREN, ontlaarzen, de laarzen
uittrekken.
DEBOUCHÉ, Fr., engte, bergpas,
mond, uitgang; (kooph.) eene gelegenheid,
om zijne waren met
voordeel kwijt te raken. Deboucheren,
(kooph.) gelegenheid tot
goed vertier vinden; (krijgsk.) uit
eenen engen pas te voorschijn ruk.
ken.
DEBOURS, nÉBouRsÉS. Fr., onkosten,
voorschotten, uitschotten.
Deboursement, de uitbetaling, uit.
gave, het voorschot. Debourseren,
betalen, voorschieten, uitschieten;
vrijhouden.
DEBRAILLEREN, den hals en de borst
verder, dan het de welvoegelijk.
heid veroorlooft, ontblooten.
DÉBRIS, Fr., stukken, overblijfselen;
(krijgsk. )overgeblevene manschap.
DEBROUILLEREN, ontwarren, iets
verwards weder in orde brengen.
DEBUSQUEMENT, het verdrijven van
den vijand uit eene voordeelige
stelling. Debusqueren, uit eene
voordeelige 'stelling verdrijven.
DÉBUT, Fr., het begin, de aanvang,
de eerste optreding(in den schouwburg);
de eerste rol, eerste redevoering.
Débutant, débutante, hij,
of zij, die iets voor het eerst doet.
Debuteren, het begin maken, zich
voor het eerst laten hooren; voor
het eerst spelen of eene redevoering
houden. (keloos.
DE BUT EN BLANC, onbedacht, roe.
DECACHORD, tiensnarig, of een muzijkinstrument
met tien snaren.
DECA. 166 DECA.
DECADE, Gr., de tiende, het tiental
(boeken, dagen, jaren, enz.). Bij
de Franschen, na de omwenteling,
tien dagen of eene week, welke
door den decadendag. of decadi.
besloten werd. Decadica, wijs
van rekenen, bij welke men tot
tien telt.
DÉCADENCE, Fr., afneming, verval,
val, verergering.
DECADRlëN. de Fransche almanak,
na de omwenteling.
DECAGOON, een tienhoek (in de meet.
kunst).
DECAGRAMME, tien grammes of Ne.
derlandsche wigtjes, of een Neder.
landsch lood.
DECALOGUS, de tien geboden.
DECAMERONE, een werk van tien da·
gen; eene geschiedenis van tien
dagen (opschrift eener bekende
verzameling van Italiaansche ver·
halen van BOCACCIO).
DECAMl'EMENT, Fr., (krijgsk.) het
opbreken van een leger. Decam.
peren, uit de legerplaats opbreken,
het leger opbreken, aftrekken; de
vlugt nemen, of het hazenpad kie.
zen; zich uit de voeten maken.
DECANDRIA, tienmannige planten,
welker bloemen met 10 stuifdraden
voorzien zijn.
DECANISSIN, is in vrouwelijke stiften,
wat in mannelijke decaan is.
DECANUS, een deken, oppergeestelijke
; in een stift de naaste aan den
bisschop; op hoogescholen de ,"oor·
stander van eene geleerde broeder.
schap. Decanaat, het ambt of, de
waardigheid, ook het district of
het gebied eens dekens. Decaniseren,
de plaats van een en deken
bekleeden.
DECANTATlE, afzinging, uitroeping;
(geneesk.) het langzaam afg'ieten
van het heldere vocht (bij eene
vloeistof), de heldermaking. De.
canteren, uitroepen, prijzen; helder
maken, het heldere vocht van
boven afgieten.
DECAPITATIE, onthoofding, onthal.
zing. Decapiteren, onthoofden, ont·
halzen.
DECARBONISATIE, de ontkoling, bevrijding
van koolstof. Decarboniseren,
ontkolen, van koolstof beo
vrijden.
DECA. STÈRE, in het metriek stelsel,
eene ligchaamsmaat van 10 stères
of 10 cubieke Nederlandsche ellen.
DECATISEREN, het laken zoo berei.
den, dat de glans er op blijft.
DECATONISEREN ,een gemelijk mensch
vervrolijken, hem vriendelijker maken.
(lijden.
DECEDEREN, weggaan, wijken; over·
DECEMBER, Lat., de tiende maand
(in den Oudromeinschen almanak),
wintermaand.
DECEMVIR, Lat., een tienman (in het
oude Rome). Decemviraat, tot
het tienmanschap behoorende. Decemvil'aat,
het tienmanschap.
DÉCENCE, Fr., betamelijkheid, wel.
voegelijkheid, eerbaarheid. zedig.
heid. Décent, geschikt, eerbaar.
zedig, betamelijk, welvoegelijk.
DECENDIUM, een tiental dagen; een
uitstel van tien dagen. Decennaal,
tienjarig. Decennium, een tijd
van tien jaren.
DECENNALIA, feesten, welke in Ro.
me gevierd werden, wanneer een
keizer 10 jaren geregeerd had.
DEC~;PTIE, deceptio, Lat., bedrog,
misleiding.
DECKRNKREN, geregtelijk erkennen,
besluiten, een oordeel of vonnis
vellen.
DECESSOR, Lat., die een ambt nedergelegd
heeft.
DECEV ANT, bedriegelijk, misleidend,
b. v. hoop, woorden, enz.
DECHALANDEREN, de kalanten afkee.
rig maken, de kalanten benemen.
DECHANT, deken, de opperste dom.
heer; ook opper toeziener, hoofd
van een Protestantsch, geestelijk
district.
DÉCHARGE, Fr., de ontlading, lossing,
verligting; kwitantie, kwij.
ting, getuigenis van goed bevon.
DECH. 167 DECL.
dene rekening; (krijgsk.) afvuring.
Dechargeren, af. of ontladen, los·
sen, afvuren; verligten, ontbinden,
vrijspreken.
DECRIFFRABEL, déchiffrable, Fr.,
ontcijferbaar; wat gelezen, ver·
staan en verklaard kan worden.
Déchiffrement, de ontcijfering, ver·
klaring van een geheim geschrift
Dechiffrel'en, ontcijferen, ontraad.
selen. Déchiffreur, ontcijferaar,
verklaarder van een geheim ge·
schrift.
DECIDEREN, beslissen, uitspraak doen,
beslechten. Decisie, beslissing,
uitspraak. Decisief, beslissend,
stellig.
DECIGRAMME, 1/10 gramme, gewigt
van eene Nederlandsche korrel.
DECIMAAL, tiendeelig; decimaal·re.
kening, tientallige rekening. De.
cimatie, heffing der tienden; uit·
kiezing van den tienden man.
Decime, 1/10 van een en frank. De.
cimeren, het tiende deel heffen, ei·
schen; den tienden man uitkiezen
(bij straffen ) .
DECIMETRE, 1/10 meter, een Neder·
landsche palm.
DECIMOLE, eene figuur, die uit 10
noten bestaat, welke gezwinder
gespeeld moeten worden dan de
overige, dewijl er, volgens de maat
van het stuk, in plaats van deze
10 noten, eigenlijk maar acht
moesten staan.
DECIPIëREN, bedriegen, misleiden,
om den tuin leiden.
DECLAMATIE, declamatio, Lat., uit·
galming, mondelijke voordragt
eener redevoering; pronkrede,
woordenpraal. Declamator, kunstof
pronkredenaar . Declamatorica,
de kunst van wel mondeling voor
te dragen of te lezen. Declama.
torisch, pronkredekunstig, wat de
uiterlijke voordragt betreft. De.
clamatorium, eene kunstvoorlezing.
Declameren, yoordragten naar de
regelen van goede uitspraak en
gebaren; tegen iets uitvaren, daarop
smalen.
DECLARATIE, declaratio, Lat., verklaring,
bekendmaking. Declaratio
sententiae, verklaring of bekendmaking
van een vonnis. Declal'eren,
verklaren, openbaren,
doen weten, bekend maken.
DECLINABEL, déclinable, Fr., buigbaar,
veranderlijk, verbuigbaar,
(in de spraakkunst). Declinatie,
(in de sterrekunde), de afwijking
eener ster van den evenachtscirkel
naar de polen; ook de afwij king
der magneetnaald van de noord.
pool; (in de spraakk.) de verbuiging
der naamwoorden. Declinatorisch,
afwijkend, afkeerend. Declineren,
afwijken; afwenden, van
zichafkeeren, (spraakk.) verbuigen.
DECOCTUM, Lat., een afkooksel; (geneesk.)
een kruidendrank. Decoctie,
de afkoking.
DacoLLATIE, decollafl'o, Lat., de onthal
zing, onthoofding. Decolleren,
onthalzen, onthoofden; (scheik.)
met eene brandende zwavellont.
of eenen gloeijenden ijzeren ring,
den hals van eenen glazen retort
doen afspringen.
DÉCOMFITURE, tegenspoed, onheil.
DEcoMPoNEREN, ontbinden, oplossen,
ontleden, uit elkander nemen.
Decompositie, ontbinding,
oplossing eens ligchaams. Decompositum,
een ontbonden of opgelost
ding; een woord dat uit onderscheidene
woorden is zamengesteld,
b. v. opper-jager-meester.
DÉcoMPTE, de aftrek eener rekening
of som, tegenrekening. Decompteren,
af. of tegen rekenen, in aftrek
van de rekening brengen.
DE CONCERT, eensgezind, eenstemmig.
Deconcerteren, (iemands
voornemen) verijdelen, dwarsboomen;
ook even als decontenanceren,
uit zijne stemming brengen, bedremmelen,
verbluffen.
DECONTENANCEREN, zie de concert.
DECORATEUR, versierder, sieraad· of
tooneelschilder. Decoratie, versiering,
eereteeken, ridderorde;
DECO. 168 DECR.
tooneelscherm, tooneelbekleeding.
lJecoreren, versieren, opschikken,
opsmukken; met ordeteekens begiftigen.
DECORUM, Lat., het welvoegelijke,
geschikte, betamelijke, passende.
DECOUPEREN, afhouwen, ontleden,
in stukken snijden, uitsnijden,
uitknippen; ook voorsnijden; (fig.)
kwaadspreken, lasteren.
DÉCOURAGEMENT, Fr., ontmoediging;
ldeinmoedigheid, versaagdheid,
moedeloosheid.lJecourageren, moedeloos
maken, neerslagtig maken.
DECOURT, Fr., aftrekking. lJecourteren,
aftrekken, afdingen; afbreken,
verkorten.
DÉCOUVERTE, Fr., ontdekking. lJecouvreren,
ontdekken, openen,
openbaren, te kennen geven.
DECREDITEREN, iemands vertrouwen,
aanzien (crediet) ondermijnen,
vernietigen, verminderen; in
een en kwaden reuk brengen.
DECREET, decretum, Lat., besluit,
raadsbesluit; uit .. praak of bevel der
overheid of van eenen vorst. Decretalen,
pauselijke besluiten, kerkelijke
wetten. lJecreteren, besluiten,
vaststellen, bevelen. lJecretist,
een leeraar van het kerkelijk
regt. lJecretum in senatu, in
den raad besloten.
DECREMENT, decrementum, de vermindering
eener grootheid; van
daar ook elk afnemen, elk achteruit
raken.
DECREPITATIE, verkalking. lJecrepiteren,
verkalken. Decrepitude,
afgeleefdheid.
DECREPITUS, een afgeleefde, wiens
ligchaams- en geestkrachten heel
afgesleten zijn.
DECRESCENDO, Ital., (muz.) afnemend,
wanneer de toon en immer
zwakker worden. lJecresceren, afnemen.
DECRETALEN, verordeningen en besluiten
van den paus op aanvragen,
door de bisschoppen aan hem gedaan,
welke het tweede deel van
het corpusjuris Canonici uitmaken.
DECRETERIUS ANNUS, het jaar 1614;
dewijl in het Westfaalsche vredesverdrag
bepaald werd, dat allen,
die met 1°. Januarij de Evangelische
godsdienst beleden of in bezit
van wereldsch gemaakte geestelijke
stiften geweest waren, in dezelve
voortaan niet gestoord moesten
worden.
DECRlëREN, uitkrijten.
DÉCROTTEUR, Fr., een schoenpoetser.
lJecrotteren, afborstelen, zuiveren,
(schoenen) poetsen.
DECUBATIO, bij de Romeinen, het
naar huis voeren der bruid in het
huis des schoonvaders, hetwelk op
den bruiloftsdag plaats had.
DECURIA, eigenlijk een getal van
tien; ook bij de Romeinen een aanvoerder
van 10 ruiters, en eene
matrikel, waarin de namen der
soldaten geschreven werden; eindelijk
een grensteeken, dat in de
middeleeuwen in de bosschen gesteld
werd en de gedaante van een
X had.
DECURIONEN, de raadsheeren in de
Romeinsche koloniën.
DECURSIO, eene plegtigheid bij de
begrafenissen der Grieken en Romeinen.
wanneer de rouwdragend~
n driemaal den brandstapeIrondpngen.
DECUSSATIE, het punt, waar twee
lijnen elkander doorsnijden; de Iiniedoorsnijding,
of doorkruising.
DEcussoRIUM, een instrument, waarmede
de wondheelers het gekwetste
hersenvlies weder aan de hersens
drukken.
DEDAIGNEREN, dédaigner, Fr., dedigneren.
verachten, versmaden.
lJédain, Fr., verachting, versmading.
DEDALUS, zie daedalus.
DEDECORATIE, ontsiering,onteering,
lJedecOl'eren, ontsieren, onteeren.
schandvlekken, smaden, eerloos
verklaren. lJedecus, Lat., schande,
oneer, beschimping.
DEDE. 169 DEFA.
DEDEREN, in een schuldboek iets
uitdoen; het ddt., dat is dedit, of
hij heeft betaald, er voorzetten;
eene schuld uitdoen.
DEDICATIE, opdragt, toeëigening,
toewijding. Dediceren, opdragen,
toewijden, toeëigenen.
DEDIGNATIE, verachting, versmading.
Dedigneren, zie dedaigneren.
DEDITIE, overgave, overlevering.
DEDO, eene Spaansche lengtemaat,
iets meer dan I/~ duim.
DÉDOMMAGEMENT, Fr., schadeloosstelling,
schadelooshouding. Dedommageren,
schadeloos stellen,
schadeloos houden.
DEDOUBLEREN, (krijgsk.) afvallen,
afbreken.
DEDUCEREN, afleiden, betoogen, bewijzen.
Deductie, bewijs, betoog,
bewijsschrift, verweerschrift. Deductio
innocentiae, Lat., het bewijs
van onschuld.
DEDUCTIS DEDUCENDIS, nadat uitgevoerd
is, wat uit te voeren was, of
afgetrokken, wat afgetrokken
moest worden.
D DUR, eene der bekendste van de
24 toonsoorten onzer nieuwere
muzijk, waarin de toonen Jen c
injis en cis gewijzigd moeten worden.
DE FACTO, Lat., met de daad, eigenmagti'g.
De Jacto et absque jure,
uit eigene magt en zonder
regt, eigendunkelijk en wederregtelijk.
DEFAILLANCE, mangel, ontbreking;
verduistering (sterrek. ). DPJaillant,
verzuimer; hij, die zijne civiele
zaken laat beöordeelen bij default.
Defail/eren, missen, in gebreke
blijven; den bepaalden termijn
verzuimen.
DÉFAITE, Fr., de nederlaag, vernietiging,
het verslaan van een leger.
DEFALCATIE, de afmaaijing; het aftrekken,
wegnemen. Defalqueren,
aftrekken, afkorten; voor eenen
erfgenaam, wanneer er wegens
vele legaten niets voor hem overig
blijft, het vierde deel der nalatenschap
aftrekken. Zie Falcidia.
DEFATIGATIE, vermoeijenis, afmatting.
DeJatiget'en, vermoeijen, afmatten.
DEFAULT, eigenlijk gebrek, mangel;
(regtsgtl.) een geregtelijk verzuim;
ook het oordeel van den
regter in dezen.
DÉFAVEUR, Fr., ongenade, wangunst,
wantrouwen; ongunstige
prijs een er koopwaar. Defavoriseren,
in ongunst, ongenade brengen.
DEFECT, gebrek, mangel; defect, deJectief,
gebrekkig, onvoltallig, onvolledig,
onvolkomen, beschadigd.
DeJecteren, als ontbrekend aanmerken;
gebreken, bijzonder in
rekeningen of betalingen, verhelpen.
Dejicieren, ontbreken, niet
toereikend zijn.
DEFENDENS. Lat., defendent, een
verdediger, zie defensor. Defenderen,
verdedigen. Defensie, de
verdediging. een verdedigingsgeschrift.
Defensief. verdedigend:
defensive alliantie, verdedigend verbond
(tegen nffensive alliantie overstaande);
defensive, verdedigingswijze.
"erdedigend, afwerend. DeJensivum,
Lat., (geneesk.) anders
defensief, eene zalf, om de pijn te
verminderen, en het indringen der
lucht te beletten. DeJensor, verdediger,
beschermer, zaakbehartiger,
advocaat; deJensor jideï, geloofsverdediger
(bijnaam van den
koning van Grootbrittanje, sedert
HENDRIK VIII., 1521).
DEFERENTIE, diférence, Fr., goedwilligheid,
toegevendheid, ontzagbetoon
; ook aanbrenging. op draging.
Defereren, den voorrang
geven, uit bescheidenheid toegeven,
opvolgeu; ook aangeven, aautoonen,
overdragen; op een eu eed
vorderen.
DÉFI, Fr., eene uitdaging tot eeu
tweegevecht. - DÉFIANCE, mistrouwen,
wantrouwen, argwaan.
DEFI. 170 DEFR.
DEFICIT, Lat., er ontbreekt; ook het
ontbrekende, het te kort, of te
kort schietende. Dejicieren, ontbreken,
niet hebben.
DEFIEREN, wantrouwen; ook trotseren,
uitdagen.
DEFIGURATJE, mismaking, wan~taltigheid.
Dejigureren, mismaken,
wanstaltig maken.
DÉFILÉ, engte, holle weg, pas, wegëngte.
Dejileren, eene engte of
een en hollen weg doortrekken; in
smalle rijen of gelederen, (ook wel
man voor man, als door enge passen)
trekken (van soldaten).
DEFILEMENT, (vestingb.), de bepaling
van de ligging en hoogte eener
verschansing, met betrekking tot
de nabij gelegene hoogten, om de
binnenste ruimte daarin aan het
gezigt des vijands te onttrekken.
DEFINIëREN, naauwkeurig bepalen; I
duidelijk verklaren. Dejinitie, bepaling,
duidelijke omschrijving.
Definitive, definitief. bepaald, beslissend.
Dejinitive vrede, volkomen
vrede; dejinitief vonnis, een
eindvonnis. Dejinitor, een opperste
ordegeestelijke, medevoorstander
van een klooster. Dejinitum,
iets bestemds, een naauwkeurig
bedaald begrip.
DEFLAGRATIE, (scheik.), wanneer
geneesmiddelen door het vuur spoedig
gezuiverd worden; verbranding.
Van gelijke beteekenis met
apyrexie.
DEFLECTEREN, afwijken, zich afwenden.
Deflectie, afwending,
afwijking.
DEFLORATIE, verwelking; onteering,
(van eene maagd). Defloreren,
verwelken; onteeren, verkrachten.
DEFOEDERALISEREN, van een verbond
aftrekken, afbrengen,
DEFoRM, misvormd, wanstaltig. Deformeren,
misvormen, wanstaltig
maken. DeJormiteit, wanstaltigheid.
DEl'RAUDAN'r, een bedrieger, een belastingontduiker,
smokkelaar. Defraudatie,
ontduiking der belasting,
smokkelhandel. Defrauderen,
heimelijk bedriegen, smokkelen;
zich aan de belasting onttrekken.
DEFRAIJEREN, vrijhouden, het gelag
betalen, de kosten van iets betalen.
DEFRICHEREN, woeste gronden of
braakland ontginnen, bebouwbaar
maken.
DEFRUGEREN, verbruiken, uitmergelen
(b. v. den grond).
DEFRuTuM, wijn of most, welke tot
op de helft ingekookt is.
DEFTER-cHANE, de rent- of schatkamer
des Turkschen keizers. Defter-
dar, de grootschatmeester.
Defter-emir, een Turksch ambtenaar,
die de land- en leengoederen
beheert. Defter-kl'one, de rent kamer
des konings van Perzië, uit
welke de bezoldingen in aanwijzingen
betaald worden, op eene of
andere plaats, alwaar zij in geld
kunnen omgezet worden. Defteroda-
Kiatiblari, de schrijvers bij
die rentkamer.
DEFUNCTUS, dejuncta, overledene.
DÉGAGÉ, endégageant,Fr., ongedwongen,
vrij, los. Dégagement, dwangeloosheid.
losheid, ongedwongenheid;
terugneming van eene
belofte. Degageren; bevrijden,
los- of vrijmaken, er uit helpen.
DEGARNEREN, ontblooten, de versiering
afdoen of aftornen.
DEGENERATIE, degeneratio, Lat.,
ontaarding. Degenereren, ontaarden,
slechter worden, verwilderen.
DEGLUTITIO IMPEDITA, het belette
nederslokken, wanneer iets op den
weg naar de maag blijft steken.
DÉGOÛT, Fr., walging, tegenzin.
Dégoutant, walgelijk. Degouteren,
walgen, afschrikken, tegenzin of
walging inboezemen.
DEGRADATIE, degl'adatio, Lat., afzetting,
vernedering, verlaging,
berooving van eene waardigheid.
DE GU. 171 DElR.
Degraderen, afzetten, vernederen,
verlagen, iemand van zijn~n post
berooven.
DE GUSTIBUS NON EST DISPUTANDUM,
Lat., over den smaak is niet te
oordeelen. (ontnemen.
DEHONESTEREN, beschimpen, de eer
DEHORS, Fr., de buitenkant, buitenzijde,
het buitenste; (krijgsk.) de
buitenwerken van vestingen.
DEHORTATIE, dehortatio, Lat., afrading.
Dehortatorium, afradingsgeschrift.
Dehorteren, afraden,
ontraden.
DEHORTATORIUM, waarschuwing, afrading.
DEJANIRA, dochter van OENEUS en
echtgenoote van HERKULES, die hij
aan den stroomgod ACHELOUS in
een gevecht ontroofde.
DEJECTIE, (regtsg ) uitstooting, verstooting.
DÉJEUNÉ, Fr., het ontbijt. Dljeuné
dansant, een ontbijt met dans.
Déjeuné dinatoire, of dljeuné à la
fourchette, een middagsontbijt, een
voormiddagsmaal.
DEÏFICATIE, de vergoding. Deïficeren,
vergoden.
DEÏ GRATIA, Lat., door Gods genade
(voor vorstelijke titels).
DEINZEN, (zeev.) terugwijken, wanneer
namelijk een schip, bij een
gevecht, slecht toegerust en genoodzaakt
is uit de vloot te wijken.
DEJICEREN, af- of nederwerpen, uit
het bezit drijven.
DEIPHEBO, eene der Sibyllen, die
zich in een hol bij euma ophield.
Even zoo heette een zoon van
PRIAMUS, die, na den dood van
PARIS, de echtgenoot van HELENA
werd, welke hem aan MENELAUS
verraadde, ten einde zich met dezen
laat"te te verzoenen.
DEIPHON, de zoon van TRIPTOLEMUS
en MEGANIRE, volgens anderen de
zoon van HIPPOTHONOS. Door
CERES zoo innig bemind, dat zij
hem de onsterfelijkheid verleenen
wilde, werd hij een offer der vlammen,
"aardoor hij gezuiverd zoude
worden; dewijl zijne moeder, door
de vlammen, waarin zij haren zoon
zag, verschrikt, door haar geschreeuw
de mysteriën verstoorde
en de godin verjaagde.
DEIRONCUS, krop, hals.
DEISIDEMONIE, heilige schroom, bijgeloof,
misbruik van godsdienst;
ook godsdienst.
DEÏSMUS, het Godsgeloof, de Godsleer,
zonder geloof aan openbaring.
Deïst, een aanhanger van
het deïsmws. Deïstisch; het deïsmus
toegedaan of betreffende.
DE JURE, Lat., van regtswege.
DÉLABREMENT, Fr., het verval. Delabreren,
vervallen, doen vervallen.
Gedelabreerd, vervallen, verwoest.
DÉLAI, Fr., (regtsg.) opschorting,
uitstel. Délayer, delayeren, opschorten,
uitstellen; ook talmen,
tot geen besluit kunnen komen.
DÉLAISSEMENT, Fr., overlating, af.
treding.
DE LANA CAPRINA, om geitenwol,
d. i om eene nietsbeduidende zaak
(twisten).
DELATlE, delatio, Lat., aanbrenging,
aangifte, aanwijzing; zwartmaking,
verklikking. Delatio haereditafis,
de toewijzing, overdragt der nalatenschap.
Delatio juramenti, het
opdragen van den eed. Délateur,Fr.,
delafor, Lat., een aangever, overbrenger,
verklikker; lasteraar.
DEL CREDERE, !tal., (kooph.) op
trouwen geloof, op crediet.
DELEATUR, DELE, men wissche uit,
vege weg.
DELECl'ATIE, delectatio, Lat.. laving,
verkwikking, verlustiging. Detecteren,
vermaken, verlustigen.
DELEGATIE, (regtsg.) afvaardiging.
afzending, aanwijzing. Delegeren,
afzenden, afvaardigen. Gedelegeerden,
(bijzonder aangestelde,
ter beöordeeling van zekere zaak
gekozene) regters.
DELEEN, DELIHN, vrome Turksche
vrouwen, schijnheilige wijven, fijnen.
DELE. 172 DELO.
DELETERIUS, verwoestend, beschadigend.
DELI, de lijfwacht van den grootvizier.
In het meervoud worden
de Turksche vrijwilligers te paard
zoo genoemd, en hun aanvoerder
heet Deli-Baschi.
DELIBERATIE, deliberatio, Lat., beraadslaging,
overleg. Ad deliberandum,
ter overlegging of beraad.
slaging (overnemen). Delibereren,
beraadslagen,.overleggen.
DELICAAT, teeder , te{;rgevoelig,
kleinzeerig; welsmakend ; een de.
licaat mensch, een wittebroodskind,
kleinzeerig menschje; eene delicate
materie, eene mOllijelijke, netelige
zaak. Délicatesse, Fr., teederheid,
fijnheid, teergevoeligheid, lekkernij,
lekkerbeetje.
DÉLICE, Fr., verlustiging, vermaak,
heerlijkheid; iets welsmakends, i
lekkers. Délicieux, welsmakend,
heerlijk.
DELICTA, Lat., (van delictuTII, mis.
daad, vergrijp), misdaden, over·
tredingen. Corpus delicti, het
overtuigend bewijs eener misdaad,
wanneer men, b. v. bij eenen dief
het gestolene nog vindt.
DELIGATIE, (heelk.) de omzwachteling,
verbinding, afbinding.
DELINEATIE, afteekening, ontwerp,
grondteekening, schets. Delineeren,
teekenen, ontwerpen.
DELINIMENTA, Lat., vleijende woorden,
liefkozingen; verzachtingsof
pijnstillende middelen.
DELINQUANT, délinquent, Fr., een mis.
dadiger, overtreder. Delinqueren,
eene misdaad begaan, zondigen.
DELIQUEREN, vervloeijen, vergaan.
Deliquescentie, vervloeibaarheid,
verdampbaarheid. Deliquium ani.
mi,onmagt.
DELIREREN, waan· of onzinnig zijn,
ijlen, raaskallen. Deliratie, deli.
rium, Lat., waan· of onzinnigheid,
raaskalling.
DELITESCENS, verharding.
DÉLIVRANCE, Fr., delivrantie, verlossing,
bevrijding, redding. De.
livreren, bevrijden, verlossen, redden.
DELOGEREN, verhuizen, verdrijven,
verdringen. Delogering, verhuizing,
verdrijving, verdringing.
DELPHIN, een scheepswerktuig der
Ouden, hetwelk aan den mastboom
hing, en op vijandelijke schepen
nedergelaten werd, om dezelve zoo
diep neder te drukken, dat zij
water moesten scheppen.
DELPHINEN, dolfijnen, zee varkens ;
handvatsels aan kanonnen. In usum
delphini, tot gebruik van den (voormaligen
) kroonprins van Frankrijk;
ook uitgaven van oude klassieke
schrijvers tot dit gebruik.
DELPHYS, baarmoeder.
DELTA, een eiland in Egypte, hetwelk
de gedaante van eene Grieksche
(d) delta heeft, en van daar
zijnen naam ontving.
DELTOïDES, deltavormig, de gedaan.
te van a of eene Grieksche D heb·
bende.
DELUDEREN, misleiden, bespotten,
den gek scheren. Delusie, bespot.
ting, misleiding.
DEMAGOOG, démagogue, Fr., volksleider;
aanvoerder van het zamengerotte
volk.
DEMANDEREN, iemand iets aanbeve·
len, aan vertrouwen.
DEMANTELEREN, démanteler, Fr ..
(krijgsk.) ontmantelen, onthullen,
openen, doen springen.
DEMARCATIE, begrenzing, afpaling,
afperking. Demarcatie cordon, -
linie van demarcatie, grens- of
scheidslinie. Demarqueren, afper.
ken, afpalen, afbakenen.
DÉMARCHE, Fr., gang. tred; gedrag.
wandel, handeling. Démarches,
maatregelen.
DEMARQUEREN. zie demarcatie.
DEMASQUEREN, het mom afnemen;
(krijgsk.) ontblooten, zich vertoonen.
DEMAT, dimat, eene veld maat in
Noord-Duitschland, naar de verDEME.
173 DEMO.
schillende landstreken van 180 tot
400 vierkante roeden bevattende.
DEMECHIN, Turksche sabel van bij.
zondere deugdzaamheid.
DÉMÊLÉ, Fr., twist, oneenigheid.
Demeleren, ontwarren, onderscheiden,
afzonderen.
DEMEMBREREN, ontleden, in stukken
breken.
DÉMENTI, Fr., tegenspraak, overtui.
ging van onwaarheid, logenstraffing.
Zich een dementi geven, zich
tegenspreken, of tegensprekend
handelen. Anderen een dementi geven,
anderen tegenspreken, heeten
liegen, logenstraffen. Dementeren,
wegens onwaarheid bestraffen, of
gispen, logenstraffen.
DJ<MERENT, hij, die zich verdienstelijk
gemaakt heeft. Demereren,
zich verdienstelijk maken; verdie.
nen. (CERES.
DEMETER, de Grisksche naam VRn
DEMEUBLEMENT, het wegruimen van
het huisraad uit eene woning. Demeubleren,
eene woning van huisraad
ontblooten.
DEMI.BASTION, Fr., (krijgsk.) een
half bastion (zeker bolwerk).
DEMI-LUNE, Fr., (krijgsk.) eene hal.
ve maan; maanschans.
DEMIR-KAPI, een wachttoren in Konstantinopel.
DEMISSIE, ontslag, afstand. Demit.
teren, ontslaan, wegzenden.
DEMOBILISEREN, ontwapenen (van
soldaten); op den voet van vrede
brengen.
DÉMOISELLE, Fr" eene juffer, jufvrouw,
jonkvrouw.
DEMOCRAAT, demokraat, Gr., een
volksvriend, vrijburger. Demo.
cratie, de volksheerschappij, volks.
regering. Democratisch, tot de
volksheerschappij behoorende, vrijburgerlijk.
Democratiseren, vrijburgerlijke
gezindheden ademen,
of koesteren en inboezemen, De.
mocratismus, de vrij burgerzin.
DEMOCRITUS, Democriet, een oud
wijsgeer, die altijd om de daden
der menschen lachte.
DEMOLIëREN, nederwerpen, slechten,
slopen, Demolièring of demolitie,
sloping, olltwalling, ne·
der werping .
DEMONETISATIE, de ontmunting,
verwerping of afschaffing (eener
munt). Demonetiseren, ontmunten,
eene munt afschaffen of afkeuren.
DEMONSTRABEL, bewijsbaar, betoogbaar.
Demonstratie, het bewijs.
Demonstratief, bewijzend, ovér.
tuigend, aanwijzend. Demonstre.
ren, bewijzen, betoogen.
DEMONTEREN, (krijgsk,) afzetten,
uit het zadelligten ; het geschut
bederven, onbruikbaar maken, tot
zwijgen brengen.
DE MORTUIS NIL NISI BENE (LOQUENDUM),
Lat., van de dooden moet
men niets dan goed spreken.
DENATUREREN, van natuur doen veranderen.
DENDRAGAAT, boom-agaat.
DENDRITEN, boomsteenen, waarop
de natuur boomen en bosschen af.
geteekend heeft. (mig.
DENDROÏDES, dendritisch, boomvor.
DENDROMETER, boommeter, een,
door den heer VAN KREGTING,
nieuw uitgevonden werktuig voor
de hout- en boschopzieners.
DENE, een zijdegewigt, dat niet
zwaarder dan een aas goudgewigt
is. Eene streng van 360 el der
fijnste zijde weegt niet meer dan
20 denen.
DENEGATIE, denegatio, Lat., weige.
ring. Denegeren, weigeren, iemand
iets afslaan.
DENGA, denya, deniske, denuschke,
de oudste RUEsische kleine munt,
halve kopek, meerendeels van ko.
per; de oudste waren van zilver,
en, wegens den daarop afgebeelden
ridder GEORGE, Moskowska genoemd.
Van de den ga doen de
200 of 100 kopeken eenen Russi.
schen roebel.
DENIDOR, een kortelings uitgevonden
speeltuig, dat tien geheel ver·
schillende speeltuigen in zich vereenigt,
ijzeren snaren en veertien
DENI. 174 DEPA.
registers heeft.
DENIER,eene-oudeRomeinschemunt.
DENIGRATIE, het zwart worden van
eenig lid, door stremming van het
bloed; ook laster. Denigreren,
zwart of gehaat maken, lasteren.
DENIZEREN, aan een en vreemdeling,
die zich in Engeland wil vestigen,
zekere voorregten schenken, waardoor
zulk een gemakkelijker genaturaliseerd
kan worden. Denizatie
is de eerste stap tot naturalisatie.
DENOBILITEREN, ontadelen.
DENOMINATIE, denominatio, Lat.,
benoeming, aanstelling. Denomineren,
benoemen, aanstellen, tot
een ambt voordragen.
DENOTATIE, denotatio. Lat., aanwijzing,
aanduiding. Denoteren, aanwijzen,
te kennen geven.
DE NOVO, op nieuw, van voren af aan.
DENSITEIT, dikheid. Densitude, digtheid,
ineengedrongenheid.
DENTISCALPIUM, een werktuig tot
het schoonmaken der tanden.
DENTIST, tandmeester. Dentifriche,
Fr., dentijricum, Lat., tandmiddel,
als tandpoeder, tandwater, enz.
DENUDATIE, ontblooting, het ontblooten.
Denuderen, ontblooten.
DENUNCEREN, dénoncer, Fr., denuneieren,
aangeven, aanklagen. Denunciaat,
de aangegevene; denuneiant,
de aangever. Denunciatie,
aangeving, aangifte.
DENUNCIATORIALES, voormalige kamergeregtelijke
dagvaarding van
eenen denunciant.
DEODAND, Eng., al wat den dood
van een' mensch veroorzaakt, moet
aan God gegeven worden, (omnia
quae movent ad m01·tem sunt Deo
danda) om hem eenigermate te beo
vredigen: b. V. het paard, eenen
man doodslaande, de wagen, waarvan
iemand afvalt, en aldus sterft,
behoorde voorheen aan de kerk,
thans aan den koning, als het op.
perhoofd der Engelsche kerk.
D. v., Deo voZente, zoo God wil.
DEPARTEMENT, afdeeling, omtrek;
ook werkkring,
DEPARTEREN, afdeelen. - Departissement,
afdeeling.
DEPÊCHEREN , afvaardigen, bespoedigen,
dringen. Déptfches, Fr., afvaardigingen;
brieven van aangelegenheid,
gouvernementszaken.
DEPELLEREN, verdrijven.
DEPENDEREN, van iets afhangen, afhankelijk
zijn. Dependent, afhankelijk,
ondergeschikt, onderworpen.
Dependentie, afhankelijkheid.
DEPENNEREN, weder afschrijven, uitwisselen,
iets dat aangeschreven is
weder doorhalen.
DÉPENSE, Fr., vertering, uitgaaf,
onkosten. Dépenser, depenseren,
verteren, doorbrengen.
DEP E UPLEREN ,on tvolken, verwoesten.
DEPHLEGMEREN (scheik.), aan een
ligchaam de overige waterige deel en
ontnemen. DEPHLEGMATIE,
vochtontneming.
DEPHLOGISTICATIE, de afscheiding
van het brandbare van eenig ligchaam.
Dephlogistiseren, van de
brandbare deelen berooven of zuiveren.
DEPILATORIUM, een middel, waardoor
de haren weggenomen kunnen
worden, zonder de huid te beschadigen.
DEPINGEREN,afteekenen,beschrijven.
DÉPIT, Fr., verdriet, tegenzin, spijt.
DEPLAcEREN, verplaatsen, verdrijven,
verdringen.
DÉPLAISANCE, Fr., mishagen, weerzin.
Déplaisant, onaangenaam, verdrietig.
DE PLANO, Lat., slechtweg, zonder
vele-omstandigheden.
DEPLETIE, ruiming, ledigmaking.
DEPLORABEL, dépZ01'able, Fr., betreuren
8waardig, bejammeren swaardig.
Deploreren, bejammeren, beklagen.
DEPLOYEREN, uit elkander leggen,
ontwinden, uitspreiden, ontvouwen,
b. v. vlaggen, zeilen, enz.;
ook militaire divisiën en vleugels
een er armee ontwikkelen.
DEPOLEREN, een gepolijst ding den
glans benemen.
DE PO. 175 DEPR.
DEPONEREN, nederleggen ; toever.
trouwen, in bewaring stellen; ge·
tuigenis afleggen; (op hoogescho.
, len) eenen nieuweling ontgroenen.
DEPOPULARISEREN, aan de gunst van
het volk onttrekken. Depopulatie,
ontvolking. Depopuleren, zie de.
peupleren.
DEPORTATIE, verbanning, wegvoe.
ring. Deporteren, verbannen, uit
het land jagen; ook uitvoeren of
vervoeren (van koopwaren).
DÉPOSITAIRE, Fr., depositarius, Lat.,
een vertrouwd persoon, bij wien
goederen in bewaring worden ge·
geven. Depositie, depositio, Lat,
getuigenis; depositio testium, verkla.
ring der getuigen; ook de afzetting.
Deposito.bank, leenbank, welke de
ingelegde kapitalen. tegen uitkee·
ring van eenen geringen interest,
aanneemt; terwijl daarentegen de
giro. bank in het geheel geenen in.
terest geeft. Gelden à deposito,
ter leen. Deposito.gelden zijn, in
den handel, zoodanige gelden, wel.
ke de kooplieden, tegen betaling
van interest, opnemen tegen eenen
deposito. wissel, welke tot verzeke.
ring in handen van een en notaris
wordt gesteld en neergelegd. De.
positeur, depositor, Lat., deponens,
die iets aanvertrouwt; een beëedigde
getuige. Depositu"6I, nederge.
legd, in bewaring gegeven goed,
onderpand.
DEPOSSIDEREN, verstooten, uitdrij.
ven, uit have en goed zetten.
DEPOT, zoo veel als depositum,. ook
aanvullingsmanschappen, aanvul.
lingsmagazijn; ook het depot van
een regement of korps, waaruit
hetzelve van manschappen, klee.
ding. enz. voorzien wordt: en depót
geven, in bewaring geven, nederleggen.
DEPOUILLEREN, dépouiller, Fr., beo
rooven, uitkleeden.
DEPltAEDATIE, depl'aedatio, Lat., beo
rooving, plundering. Depraedatie.
oorlog, waarbij het enkel en alleen
of roof en plundering gemunt is.
DEPRAVATIE, depravatio, Lat., bed er·
ving, verslechtering. Depra veren ,
bederven, slechter maken.
DEPRECATIE, deprecatio, Lat., af.
bidding. Depreceren, afbidden,
verontschuldigen; onttrekken, af.
wenden.
DEPRECIATIE. depreeiatio, Lat., ver·
kleining of vermindering van de
waarde eener zaak, b. v. van de
waarde van het geld enz. Depre.
ciëren, de waarde verminderen;
verlagen, verachten.
DEPREHENDEREN, op de daad betrap.
pen, vatten. Depreltensie, betrapping,
verrassing.
DEPRESSIE, onder- of nederdrukking.
Deprimeren, nederdrukken .
DEPURATIE, reiniging, zuivering.
Depureren, reinigen.
DEPUTATIE, gezantschap, zending.
Deputeren, afvaardigen, zenden.
Député, Fr., gedeputeerde, afgevaardigde.
DÉRAISON, Fr., onverstand, eene
dwaze wijs van denken. Dérai.
sonnabel, onbillijk, onberedeneerd.
Déraisonnement, een onverstandig
oordeel. Dél'aisonneren, slecht redeneren,
ongerijmd oordeelen.
DÉRANGEMENT, Fr., wanorde, ver·
warring, verontrusting. Del'angeren,
verbijsteren, in de war
brengen, storen.
DERELICTA, Lat., onbeheerde dingen,
welke geenen meester hebben.
Derelietie, derelictio, Lat., verlating
b. v. van zijnen eigendom. Derelinqueren,
de weggeworpen of
verstooten eigendom van iemand
voor verloren of verlaten verklaren.
DERHEM, een Perziaansch gewigt.
omtrent 2/3 lood zwaar.
DERIDEREN, bespotten; uitlagchen.
Derisie, derisio, Lat., bespotting,
uitlagching. Derisoriseh, bespottend,
beschimpend.
DERIMHER, een groote tempel der
Parsen.
DERIVATIE, derivatio, Lat., de afleiDERM.
176 DESA
ding, afkomst; de afgeleide woorden
(derivata) worden tegen de
grondwoorden (primitiva) overgesteld.
Deriveren, afleiden.
DERMATITIS, huidontsteking • - Dermatotylus,
huid wrat.
DEROGATIE, afbreuk, nadeel; opheffing
van wetten of verordeningen.
Derogeren, iemand afbreuk doen,
benadeelen; afschaffen, gedeeltelijk
vernietigen of verzwakken.
DÉaouTE, Fr., het tegenovergestelde
van vooruitkomen, het teruggaan;
wanorde, verwarring; eene verwarde
vlugt; overhoop werping.
Derouteren, iemand van den weg
afhelpen, iemand doen verdwalen,
verstrooijen.
DERVISCH, derwisclt, een Turksche
monnik.
DERWENTI, Turksche wegberijders,
die zoowel op de veiligheid als op
het onderhoud der wegen acht
moeten geven. -Derwenti-Baschi,
hun bevelhebber.
DEs, tweede snaar der diatonischchromatische
klankladder, wanneer
zij de kleine terts tot toon b en de
quint tot as maakt. - Des dur,
die van de 24 klank soorten der hedendaagsche
muzijk, waarbij de
toon d, door eene b verlaagd zijnde,
tot grondtoon voor de harde
toonsoorten aangenomen wordt. -
Des mol, een der 12 zachte toonen
van de hedendaagsche muzijk.
DESABUSEREN, iemand ten beste onderrigten,
uit zijne dwaling helpen.
DESACCORDEREN, niet overeenstemmen.
DESAGREABEL, désagréable, Fr., onaangenaam.
Desagrerren, afkeuren;
verwerpen. Désagrément, onaangenaamheid.
DESANIMEREN ,ontmoedigen; afraden.
DESAPPROBATIE, désapprobation, Fr.,
afkeuring. Desapproberen, désapprouver,
Fr .. wraken, afkeuren.
DESARCUEREN, verloochenen, niet erkennen.
DESARMEREN, ontwapenen. Desarmering,
ontwapening.
DESASTER, désastre, Fr., rampspoed,
onheil, noodlot, ongeval.
DÉSAVANTAGE, Fr., nadeel. Dés.
avantageu.:c, nadeelig.
DÉSAVOUER, Fr., desavoueren, ont·
kennen, het tegendeel beweren,
loochenen.
DESCENDENTEN,afstammelingen,kinderen
en kindskinderen, nakome.
lingen. Descendentie, afkomst,
afstam meling.
DESCENSIE, descensio. Lat., descension,
Fr., de af. of nederdaling. Descensio
recta, de regte daling; boog
der evennachtslijn, tusschen het
lentepunt- en den afwijkingskring
van eenig gesternte. Descensio
obliqua, de schuinsche daling, boog
des evenaars, begrepen tusschen
het lentepunt en het punt des
boogs, dat met een gesternte tegelijk
ondergaat. Descente, ne·
derdaling; verdekte weg, in eene
vesting, landing.
DESCEVEREN, of deceveren, bedriegen,
om den tuin leiden.
DESCRIBEREN, beschrijven. Descriptie,
descriptio, Lat., beschrijving.
opteekening, schildering. Descriptief,
schriftelijk, beschrijvend.
DESENNUIJEREN, den tijd verdrijven.
DES ERE REN, verlaten. Désert, woest,
onbebouwd, onbewoond.
DESERTEREN, zich wegpakken, wegloopen.
Desertio, Lat., desertie,
weglooping, verlating, overlooping
; verzuim. Deserteur, weglooper,
overlooper.
DESERVIT, het loon van een en zaakbezorger
bij een proces.
DESESPEREREN, wanhopen, vertwijfelen.
Désespoir, Fr., wanhoop,
vertwijfeling.
DESETIN, DESSATINE, eene Russische
veldmaat van 420 vierkante Rijnlandsche
roeden.
DESHABILLÉ, Fr" ongekleed; ook een
huiskleed, nachtgewaad.
DÉSHONNEUR, Fr., oneer, schande.
Deshonorabel, déshonorahle, Fr.,
zonder eer, eerloos, schandelijk,
DESI 177 DESO.
onteerend. Deshonoreren, onteeren,
schandvlekken.
DESICCATIE, desiccatio, Lat., uitdrooging,
het uitdroogen.
DESIDERIUM, Lat., begeerte, wensch,
verlangen. Pia desideria, vrome
wenschen; vermaningen, welke
weinig invloed hebben.
DESIGNATIE, designatio, Lat., aanteekening,
aanwijzing, opgaaf,
benoeming; opgaafvan waren enz.;
voorloopige benoeming. Designeren,
beteekenen, aanwijzen, opgeven;
voorloopig benoemen.
DÉgIR, Fr., zie desiderium. Desireren,
verlangen, wenschen, begeeren.
DESISTEREN, afstaan, afzien van iets.
DESMA, de band, gewrichtsband,
bindsel. - Desmologie, de leer der
banden of zenuwen, vlechten, enz.
lJesmophlogosis, ontsteking van een
of meer gewrichtsbanden. - Desmorrhexis,
verscheuring van een of
meer gewrichtsbanden. - Desmurgia,
het werken of heel en door
binden, inwikkeling, enz.; ook de
leer van deze geneeswijze.
DESMOLOGIE, (ontleedk.) de bandenleer,
de leer der zenuwen en vlechten.
DESOBEDIëREN, ongehoorzaam zijn.
Desobediëitt, ongehoorzaam. Desobediëntie,
désobéissance, Fr., ongehoorzaamheid.
D ÉSOB LIG EANT, Fr. ,on beleefd,onvriendelijk.
Desobligel'en, iemand onbeleefd,
onvriendelijk, norsch beo
handelen.
DÉSOEUVRÉ, ledig, werkeloos, zonder
bezigheid; iemand, die niets te
doen heeft, ledigganger, rente·
nier. - Désoeuvrement, werkeloosheid,
toestand, dat men vrij van
bezigheden is, het oude Hollandsche
rentenieren.
DESOLAAT, troosteloos, verlegen,
bedorven, hulpeloos, ellendig.
Desolatie, verwoesting. Desoleren,
verwoesten, verderven, troosteloos
maken.
DÉSORDRE, Fr., desorde, wanorde,
verwarring.
DESORGANISATIE, ontbinding van
alle geregelde rangschikking, verwarring,
oplossing, misvorming.
Desorganiseren, wanorde veroorzaken,
ontbinden, oplossen; ontstemmen.
DESORIëNTEREN, in de war brengen,
van Jen weg afhelpen; ook doen
ontstellen.
DESOXYDEREN, van zuurstoffen ontdoen,
zie Oxyderen.
DESPECT, de verachting,onteering.Despiciëren,
op iemand het oog
slaan, iemand uitkiezen, bestemmen.
DESPERAAT, wanhopend, vertwijfelend.
Desperatie, wanhoop. Despereren,
wanhopen, vertwijfelen.
DESPOOT, een willekeurig vorst;
eigendunkelijk heerscher; een
heerschzuchtig man; ook de titel
der vorsten van Moldavië, Wallachije,
enz. Despotismus, eigenmagtige,
onbeperkte, meestal strenge
heerschappij. Despotisch, despotiek,
willekeurig, eigenmagtig.
Despotiseren, willekeurig heerschen.
DESPOTI, een titel der vorsten van
Moldavië en Wallachije, ook van de
Grieksche bisschoppen in Turkije.
DESPUMATIE, despumatio, Lat., de
afschuiming. Despumeren, het
schuim afnemen.
DESSEIN, Fr., voornemen, oogmerk;
monster of staal b. v. van laken
enz. A dessein, met oogmerk,
met opzet, voorbedachtelijk.
DESSERT, Fr., nageregt, laatste geregt,
meestal in vruchten, gebak
en suikergoed bestaande.
DESSIN, teekening, schets, ontwerp.
DESUESCEREN, ontwennen, afwennen,
in onbruik raken.
DESTILLATEUR, Fr., stoker van sterke
dranken of wateren. Destillatie,
de afdruppeling, aftrekking,
stoking van sterken drank. lJestilleren,
aftrekken, stoken, overhalen
door den helm. Zie distilleren.
12
DEST. 178 DETE.
DESTIN, destinée, Fr, noodlot, be- '
schikking, bt'sturing van God. I
Destinatio, be~temmmg, verordi- I
nering. Destineren, bestemmen,
verordineren, toeschikken ,
DESTITUEREN, berooven, afzetten,
ontzetten, verlaten, overgeven.
Destitutie, afzetting, ontzetting;
ook verlating.
DESTRUCTIE, verwoesting. Destructeur,
verwoester. Destrueren, omverhalen,
verwoesten, vernielen.
DESULTORISCH, afspringend, onbe.
stendig.
DESUNIE, oneenigheid, tweedragt,
tweespalt, scheiding.
DÉTACHER, Fr., detacheren, losma.
ken; wegzenden. Detachement,
een afgezondene troep soldaten.
Détaché, Fr., gedetacheerd, losgemaakt,
afgezonderd.
DÉTAIL, Fr., het kleine, enkele; elt
drtail, in het klein (b. v. verkoopen)
; het bijzondere en omstandige
van een verhaal. Detailleren,
ontleden, in kleine en enkele deelen
verdeelen; omstandig of breedvoerig
verhalen.
DETEGEREN, ontdekken, ontblooten,
aan het licht brengen.
DE TEMPORE, te regter tijd.
DETENEREN, terughouden, vasthouden.
Detentie, terughouding, onthouding.
DETERGENTIA, zuiveringsmiddelen
voor wonden. Detergeren, afwis.
schen, reinigen, b. v. wonden,
zweren, enz.
DETERIORATIE, bederving, vererge.
ring. Deterioreren, verslimmeren,
verergeren, bederven. Deterioris
conditionis, in verslimmerde om·
standigheden.
DETERMINABEL, déterminable, Fr.,
bestembaar, betaalbaar. Determinabiliteit,
hestembaarheid. Determinatie,
delerminatio. Lat., bepaling,
bestemming, beschikking.
Determinatief, nader bestemmend.
Determineren, bestemmen, bepalen,
besluiten. Dete1'minismus, de
leer der voorbeschikking, welke
behelst, dat al wat geschiedt, te
voren bepaald geweest il!', of noodzakelijk
zoo en niet anders moet
plaats hebben. Determinist, een
aanhanger dezer leer.
DETERMINISMUS, geloof, dat alles in
de wereld naar vast bepaalde gronden
en oorzaken geschiedt, en dat
alles, wat gebeurt, het onvermijdelijk
ge\'olg van iets anders is, of
als oorzaak der toekomstige gevolgen
geschieden moet.
DETERREREN, wederopgraven, opkrabben,
(fig.) iets uitvorschen,
of achter het geheim zoeken te
komen.
DÉTESTABLE, Fr., detestabel, afschuwelijk,
verfoeijenswaardig. Detestatie,
afschuw. Detesteren, verfoeijen.
DÉTREMPE, waterverw. - A la détrempe,
met waterverw.
DÉTRIMENT, schade, verlies, vermindering.
DETHRONISA'l'IE, onttrooning, het
stooten van den troon; detroniseren,
van den troon stooten, van de
koninklijke waardigheid berooven.
DETINEREN, terughouden, onthouden.
DETON ATlE, kraking der metalen in
de smeltkroezen; ook de plotselinge,
met gekraak gepaard gaande
ontbranding, ontploffing. Deto.
neren, ontplf)ffen.
DETORQUEREN, buigen, krommen;
ook de schuld op een' ander werpen;
ook eene andere meening aan
iets geven, eene zaak verdraaijen.
DÉTOUR, Fr., omweg, omschrijving,
ook in het meervoud détours, uitvlugten.
Detourneren, afwenden,
afleiden.
DETRAHEREN, aftrekken, afkorten,
verwoesten; ook achterklappen,
lasteren. DPtracteur, Fr., lasteraar,
kwaadspreker. Detractis detrahendis,
na aftrek van hetgene afgetrok
ken moe .. t worden.
DÉTRESSE, Fr., nood, verlegenheid;
angst.
DETR. 179 DEVO.
DETROMPEREN, iemand van zijne
dwaling terug brengen.
DETTO, zooveel als dito. Zie op dit
woord.
DEUS EX MACHINA, eene godheid,
welke als geroepen komt, om den
dichter uit den nood te helpen;
een roman wonder.
DEUTEROCANONIEK, boeken van den
bijbel, welke later dan de andere
onder de canonieke boeken zijn
opgenomen.
DElTTERO JUBlLON, of het boek Anonymi,
eene, in den stijl des Ouden
Testaments, geestige beschrijving
van het tweede eeuwfeest der Leid.
sche akademie.
DEUTERON2,.M~U~~~7 .,h!l:~ali~.? _ rl.er
wet; het vIJfde boek van ""M'oz!i~:
jh'v AiVËREN:~<vërmiitderèn'; "tiiger
stellen, minder waarderen. Devalvatie,
verlaging, vermindering
der waarde.
D EV ASTA TIE, vernieling, verwoesting.
Devasteren, verwoesten, vernielen.
DÉVELOPPEMENT, Fr., ontwikkeling,
ontvouwing. Developperen, ontwikkelen,
oplossen.
DE VERBO AD VERBUM, Lat., van
woord tot woord.
DEVERRA, eene van de lagere godinnen
der Romeinen, in wier bescherming
zich de kraamvrouwen bevolen,
en die tevens over het schoollmaken
der huizen gesteld was.
DEVERRONA, eelle godin der Romeinen,
welke over het inzamelen der
vruchten gesteld was.
DEVIATIE, afdwaling van den regten
weg; verzeiling, afdwaling van een
schip van den bepaalden koers,
waardoor de polis van assurantie
zijne kracht verliest.
DEVISE. toepasselijk zinnebeeld, met
een kort doelmatig opschrift; ook
zinspreuk, gedenkspreuk, symbool.
DEVOIR, Fr., pligt, schuld.
DEVOLUTIEREGT, een regt, waarbij
al het vermogen, bij den dood van
eenen der echtgenooten, op de
kinderen valt, en waarvan de overblijvende
vader of moeder alleen
het vruchtgebruik heeft of geniet.
Devolutie, verval van iets aan een'
ander. Devolveren, afwentelen, iets
een' ander toe- of aanbrengen; aan
een' ander vervallen.
D~:VOT, Fr., devoot, aandachtig. Devo.
tie, dévotion, Fr., aandacht, gods.
vrucht, gelofte; ook onderdanig.
heid, eerbied.
DKVTEIWPATHIE, zulk eene ziekte,
welke het gevolgv<ln eene andere is.
DEXTANS, een gewigt van la oncen.
DEXTERITEIT, behendigheid, handigheid.
DKXTRAHERIUM, een band, die in de
middeleeuwen aan den regterarm
gedragen werd.
DEY, eigenlijk neef; de titel van het
opperhoofd in de roofstaten Tunis,
Algiers en Tripoli.
DHULSEKAR, MAHOMED'S heilig
zwaard.
DIA, het voornaamste bestanddeel
van een geneesmiddel, hetwelk
daarvan zijnen naam ontleent; ook
eene godin der Romeine{l, die dezelfde
als RHEA of OPS schijnt te
zijn, volgens anderen HEBE.
DIABETES, een waterbouwkundig
werktuig, in de gedaante van eenen
beker, waaraan zich een hevel bevindt,
die het water in den beker
brengt; ook de pisvloeijing.
DIABOLUS ATTICUS. Zie DIOBOLUS
A'fTICUS,
DIABOLISEREN, den duivel altoos in
den mond hebben; leven maken,
razen, beduivelen. Diabolifch, duivelsch.
Diabologie, duivelsleer.
DIABROSIS, oplossing, afbijting van
eenig deel des ligchaams, welke
door middel mn scherpe sappen
plaats heeft.
DIACAUSTIEK, eene kromme lijn,
ontstaande, wanneer gehrokene
stralen elkander doorsnijden.
DIACEMORON, een middel tot verlen.
• ging van het leven.
DIACHALASIS, het uit elkander gaan
12*
DIAC. 180 DIAD.
(van voegen enz.), bijzonder de
naden des schedels. DiacllÏs. Diaschisis,
Diaschisma, geheele scheuring,
splijting, b. v. van een been,
van de lippen en het verhemelte bij
den wolfsmuil enz. Diacinema,
eene beschadiging der been en , wanneer
zij niet geheel uitgevallen,
maar slechts een weinig van hunne
plaats geweken zijn.
DIACHERESIS, elke lediging, bijzonder
die des onderlijfs.
DIACLISMA, een tot uitspoeling van
den mond bestemd afkooksel; gorgel
water.
DIAco, een Malteser ridder van de
tweede klasse, welke de kerkdienst
bezorgt; ook een huisgeestelijke
bij de Grieken.
D IACONYON ,een borst siroop uit slaapbollen
enz.
DIACONICON, heet in de Grieksche
kerk de collecte, welke de diaken
zingt; ook het boek, waarin de
verrigtingen daarvan staan; alsmede
de plaats, waar hij in de kerk
zit; eindelijk de sacristij, hospitaalkerk.
DIACONISSA, in de oudste tijden der
Christelijke kerk eene vrouw, welke
in menigerlei aangelegenheden der
vrouwen tot kerkdien~ten gebruikt
werd.
DIACONUS, diaken, armbezorger, kapellaan,
tweede predikant.
DIACaPE, de scheeve hersenschaalsnede,
wanneer een houw, die den
hersenschedel trof, scheef ingedrongen
is, en de eene rand daarvan
zich binnenwaarts en de andere
buitenwaarts bevindt.
DIACRYSIS, (geneesk.) de onderschei.
ding en beöordeeling der ziekten
en toevallen. Diacritiek, wat deze
ken!eekenen aanwijst.
DIACTORUS, een bijnaam van MERCURIUS,
als tolk van den wil der
goden.
DIACYDONIUM, een geneesmiddel,
welks voornaamste bestanddeel uit
twee peren of twee appelen bestaat.
DIADAPHNIDON, eene pleister, uit
laurier vervaardigd.
DIADEEM, koninklijk hoofdsieraad;
ook vrouwelij k haar tooisel.
DIADELPHIA, tweelingsplanten.
DIADosls.de verdeeling van het voedsel
door alle deel en des ligchaams.
DIADROMUS, de trilling der muzijksnaren.
DIAERESIS, Gr., spraakkunstige figuur,
volgens welke eene lettergreep
in twee andere gedeeld wordt,
ook dialysis ; voorts chirurgicale
operatie. om twee onnatuurlijk
verbondene deelen af te scheiden.
DIAETA, Lat., diète, Fr., diëet, levensregel.
Diaetetica, de hiervan
handelende wetenschap. Diaetisch,
volgens den levensregel.
DIAETEN, daggelden, aan ambtenaren
buiten 's lands, boven hunne
gewone jaarwedde toegelegd.
DIAGNOSIS, diagnostica, onderzoek
en kennis der ziekten en hare
eigenschappen.
DIAGONAAL, de hoekpuntl&lijn, de
lijn, welke de hoekpunten van twee
hoeken eens veel hoeks vereenigt en
in den tegenover8taanden hoek getrokken
wordt.
DIAGRAMMA, een ontwerp. schets;
het opschrift van een boek; ook, in
de muzijk, de schaal van vijf lijnen,
waarop de noten geschreven
worden; ook de partituur.
DIAKOU~TIEK, de leer van den weer·
galm of echo.
DIAKRISIS, Gr., de onderscheiding,
bijzonder van den staateenerziekte.
DIALECT, tongval, uitspraak van verschillende
bewoners van een land.
Dialectica, de rede'nleer, weten·
schappelijke strijdkunst, de kunst
om, bij het gebruik van sluitredenen,
een twistgeding te voeren,
voorheen topica, geheeten. Dia.
lecticus, een twistredenkundige.
Dl.o\LEMMA, de afbreking, of van
ziekte vrije tusschentijd, bijzonder
tusschen de enkele aanvallen der
afwisselende koorts, vallende ziek.
te, enz.
DIAL. 181 DIAN.
DIALIA, het offer en de dienst van
JUPITER.
DIALIS FLAMEN, priester van JUPITER,
die groote voorregten had.
Hij reed in eenen eigenen staatsiewagen,
voorafgegaan door eenen
lictor, en moest de grootste ingetogenheid
in acht nemen. Op
sommige tijden had hij het regt,
om boeijen te slaken, kerkers te
openen en veroordeelden te bevrijden.
DIALLELE, eene soort van verborgene
drogrede, of zoogenaamde cirkel
in het betoogen, waarbij men uit
eene nog onbewezene stelling eene
andere wil bewijzen; zoo zegt men,
b v. de helsche straffen zijn eeuwig,
naardien de schuld des zondaars
eeuwig is; en de schuld des
zondaars is eeuwig, aangezien de
helsche straffen eeuwig duren.
DIALOOG, dialogue, Fr., gesprek;
zamenspraak Dialogisch,gesprekswijze,
of in de manier van zamenspraken.
Dialogiseren, zamenspraken
houden, vervaardigen.
DIALYPOSIS, (redek.) eene figuur,
volgens welke eene zaak zoo duidelijk
en omstandig als mogelijk
is, voorgesteld wordt.
DIALYSIS, oplos~ing (bijzonder van
den bewerktuigden zamenhang),
afneming der krachten.
DIAMANT, de vurig schitterendste
en hardste onder de edele steen en ;
ook de juist niet zeer gewone naam
vaneene kleine afzonderlijke gracht
in de drooge grachten der vestingen,
om de werken tegen eenen
onverwachten aanval tev.erzekeren.
DIAMARGARITON, een geneesmiddel,
waarin zich paarlen bevinden.
DIAMASTIGOSIS. Lacedemonisch feest,
waarvan de plegtigheid in zware
geeseling van teedere kinderen bestond,
ten einde dezelve te harden,
maar die daaronder dikwerf het
leven lieten.
DIAMETRAAL, regt tegen over; twee
regt tegen elkander overstaande
punten op de oppervlakte onzes
aardbols. Diameter, lijn, welke
van den eenen kant des omtreks,
door het middelpunt, tot aan de
andere zijde van den omtrek des
cirkels getrokken wordt; e diametro,
regelregt, regt tegenovergesteld.
DIANA, godin der jagt, en als godin
van de maan bij de Ouden vereerd;
ook, in de scheikunde, het zilver.
DIANDRIA, Gr., tweemannelijke planten,
welke bloemen met twee stofdraden
hebben.
DUNENBOOM, de figuur, welke naar
eenen boom zweemt en ontstaat
door zilver, hetwelk de chimisten
ook DIANA of maan noemen, in
een glas op te lossen
DIAPA ESON ,alles overtreffende; (muz.)
de harmonie en accoorden der octaven;
ook de maatstaf van de orgelpijpen,
trompetten, enz.
DIAPASMA, poeder, hetwelk op de
wouden en zweren gestrooid wordt;
een welriekend poeàer, hetwelk
men tusschen de kleederen enz.
strooit.
DIAPEDESIS, het uitbreken van het
bloeddoordeporiën der bloedvaten.
DIAPENTK, (muz.) de reg te kwint.
DIAPHAAN. doorschijnend.
DIAPHOENICON, elk geneesmiddel,
waarvan de hoofdbestanddeelen
dadels zijn.
DlAPHONIE, volstemmige muzijk.
DIAPHORA, uitbreiding en opheldering
eener stelling door zaken,
welke aan diegenen, waarvan eigenlijk
gesproken wordt, ongelijk
zijn.
DIAPHORESIS. uitdamping, zweetmaking.
- Diaphoretisch, de zweetdrijvende
en verdeelende geneesmiddelen.
DIAPHRAGMA, (ontleedk.) het middenrif.
t breuk.
DIAPHRAGMATOCELE , middenrifs-
DIAPHRATTONTES, vliezen, welke het
inwendige van de borst bekleeden.
DIAPH.IlYGES, hetgene aan den bodem
van den oven blijft, wanneer koper
DTAP. 182 DIAS.
gesmolten wordt. I DIASTYLE, een gebouw, waar de pi-
DIAPHTHORA, bederf van een gedeelte laren wijder uit elkander staan,
des ligchaams. dan driemaal hunne dikte.
DIAPHYSIS, dat gedeelte van het ge- DIASYRME, diasyrmus, (redek.) verbeente,
hetwelk bij kindelen het grooting eener zaak, voornamelijk
eerste hard wordt. bovenmatige verheffing van eene
DIAPLASIS, de wederherstelling van geringe zaak.
een bedorven lid. DIATESSARON, was bij de Grieken
DIAPLASMA, zalving, smering of sto- hetgene wij quarte noemen.
ving van het ligchaam. DIA THESIS, de ligchaamshoedanig-
DIAPNOE, zwakke uitdamping. heid, ten aanzien del' gewone na-
DIAPROZE, (muz.) een tusschenval. tuurverrigtingen in den mensch.
DIAPYEMA, eene borstzweel'. DIATONISCH, (muz.) den muzijksleu-
DIAPYETISCH, den etter matigende tel volgende, naar den klankladder.
(van geneesmiddelen). DIATOSTOR, de twaalfde of laatste
DIARCHIE, de heerschappij over een ribbe.
land, welke zich twee, die met DIATRESIS, doorboring, bijzonder van
elkander strijden, te gelijk aanma- den mestdarm als geneeswijze van
tigen. de achterfistel.
DIARIUM, Lat., een dagboek. DIATRIBE, Gr., zooveel als disserta-
DIARRHEA, de loop, buikloop. tie, verhandeling.
DIARTHROSIS, (natuurk.) de zamen- DIATYPOSIS, verklaring door beelden,
voeging der ledematen. die van de zaak zelve genomen zijn.
DIAs, het getal twee. Zie Dyas. DIAULlON, heette bij de Ouden een
DIASCHIS, diaschisis, diaschisma, stilzwijgen van alle tooneelspelers,
splijting, b. v. van de lippen, van gedureude hetwelk zich in het binhet
gehemelte. nenste van het toolJeel een fluit-
DIASMYRNON, elk geneesmiddel, speler hooren liet.
waan'an myrrhe het voornaamste DIAULOTROMEN, loopers, die bij de
be~tandded is. gymnastische spelen der Ouden het
DIAsnsTIEK, behoedmiddel, voorzorg, wedrennen uitoefenden.
praeservatief. Diasostisclt, behoe- DIB-OLAI, bij de Turken het voordend,
behoudend, versterkend. naamste gedeelte des legers, het
DIASPASMA, (muz.) het ophouden centrum.
tusschen twee verzen. DICASTERIAAL.TAFEL, eene regter-
DIASPHENDANESIS, de verscheuring lijke plaats in Hongarije, waarop
eens misdadigers door twee boo- ZIch het Comitaat beroept (appelmen.
leert). - Dicasterium, een geregts-
DIASTALTISCH, werd bij de Grieken hof.
eene melodie genoemd, aan welke DIC CUR HIC (HS), zeg, waarom gij
het karakter van verhevene gevoe- hier zijt; (fig.) gedenk aan uwe
lens eigen was. bestemming, 0 menBch !
DIASTEMA, (muz) heette bij de DICE, eelle der drie Horen (Horae),
Grieken, wat bij ons tusscbenpoo- welke over de regtbanken gesteld
zing (intervalIe ) heet. was.
DIASTOLE, de verlenging €ener korte DICELlëN, zekere vrije en vermakelettergreep.
liJke tooneelen, in de schouw~pe-
DIASTROPIIE, verdraaijing. vertrek- len der Ouden Dicelisten, acteurs
king; b. v. van de gezigtspieren of schouwspelers, welke bij de
door kramp, van een uiterst deel Ouden rollen uit het hoofd speeldoor
verrekking. den, zonder een vervaardigd stuk
te volgen.
DICE. 183 DICT.
DICENTES, nuttelooze woorden, ge· Dictum, factum. zoo gezegd. zoo
I snap. gtbabbel. gedaan.
DICHE-KIRASI. geschenken. welke DICTYNNA. een bijnaam van DIANA.
de voorname Turken aan de min. onder welke zij, door eenig'e vol.
deren, die bij hen gegeten hebben, keren, als eene bevrijdster van de
geven. pest vereerd werd. Dictynnia,
DICHOTOMIE, Gr., de verdeeling in een DIANA's.feest in Creta.
tweeën, halvering; elk in tabellen DIDACTIEK, de leerkunst, onderwijs.
vervat onderwijs; voordragt in den kunde. Didactisch, onderwijzend,
vorm van tabellen; halve maan, alles wat tot het leeren behoort,
stand van de maan, als zij maar of wat het onderwijs bevordert.
half te zien is. DicllOtomisch, twee· Didactische boeken, gedichten, ver·
deelig, tweeledig; half zigtbaar; handelingen, leerboeken, waarin
alles waarvan maar de helft te zien gemeene waarheden worden voor·
of voorhanden is. I geàragen.
DICHOPHIE, een gebrek der haren, DIDASKALIëN, teekens, bewijzen,
wanneer zij zich splijten. merkteekens.
DICHORDIUM, een speeltuig der Ou. DrnRAcHMus,eeneJoodschemunt ten
den met 2 snar~n, die met den tijde der Romeinsche heerschappij,
strijkstrok gestreken werden. 1/2 sikkel of 6 stuivers waard; ook
DICLINIA, die planten, waarbij de eene Grieksche munt van iets
mannelijke en vrouwelijke ge- meerder waarde.
slachtsdeelen zich in bijzondere DIDYMUS, de stofbuidel of zaadhuisbloemen
bevinden. jes, die uit 2 aan elkander gelegde
DICOLON, dikolon, een gedicht, dat knoppen bestaan.
uit tweederlei verssoort bestaat. DIDYNAMISCH, die planten, welke
DICOTYLETONES, planten, welke bij twee lange en twee korte stofdra.
het opgroeijen twee zaadbehouders den hebben.
hebben. DIEFSDUIM, (de) duim van eenen ge.
DICROTUM, een schip, bij de Romei. hangenen dief, welke, volgens de
nen, dat twee roeibanken had. verbeelding van het gemeen, geluk
Dicrotus, een tweemaal slaande aanbrengt.
poló. DIEPLOOD, een looden gewigt van
DICTA SPONSA, eene verloofde bruid. verschillende grootte, waarmede
DrcTATA, Lat., het tot naschrijving men de diepte der zee enz. peilt.
voorgezegde; op het hooren nage· DIES DIEM DOCET, de eene dag leert
5chrevene stukken. Dicteren, voor- den anderen; komt er tijd, zoo
zeggen, om na te schrijven. komt er raad.
DICTATOR, oppergezaghebber bij de DIESPITER, JUPITER als vader der
Romeinen, ten tijde der consuls, goden.
door dezen benoemd, wanneer de DIETARITJS, (diaetal'ius). een staatsrepubliek
in gevaar was. Dicta. dienaar, welke bij ambtsreizen enz.
torisch, de magt van eenen alleen- daggelden bekomt; ook een kerk.
bevelhebber uitoefenende. Dicta. dienaar, die de morgendienst ver·
tuur, de waardigheid van eenen rigt.
dictator of alleengebieder. DIFFAMATORISCH, eerroovend, Bchen.
DlcTERIUM,bijtendescherts,bon mot. dend,lasterend. Diffameren, eer·
DICTION, Fr., een gezegde; de schrijf. rooven, bdasteren, schandvlekken.
trant, wijs van zich uit te druk. Diffamatie, diffamie, Fr., belasteken;
de spraak. Dictionnaire, Fr., ring.
dictionarium, Lat" woordenboek. DIFFERENTIAAL REKENING, rekeDIFF.
184 DIGA.
ning, welke leert, uit eene opge. dood der eerste vrouw.
gevene eindige grootheid. eene on· DIGASTRISCH, (ontleedk.) tweebuieindig
kleine grootheid te vinden, kig; eene tweebuikige spier, wier
welke, oneindige malen genomen, heide vleezige deelen, als ware het,
gelijk is aan de gegevene groot- twee var.. elkander afgezonderde
heid. Wanneer de oneindig klei- buiken gelijken.
ne grootheid, als het onderscheid DIGEREREN, oplossen, verdeelen, vertusschen
twee eindige grootheden dunnen; ook als kunstwoord in de
beschouwd wordt. noemt men de. chemie. door gematigde en ge.
zelve differentiaal. Differentiëren stadige warmte iets doen koken.
heet, de differentiaal vinden. Dij. Digesta. Lat., ophelderingen, ver·
ferent. onderscheiden, ongelijk. klaringen; de oude Romeinsche
verschillend. strijdig; ook een wetten. en de te dien tijde gedane
kleine twist. Differentie. verschil. uitspraken, welke door keizer JUS·
onderscheid, oneenigheid. Diffe. TINlAAN in orde zijn gebragt; zij
reren. afwijken. onderscheiden maken het tweede deel van het Ro·
zijn; uitstellen. op de lange baan meinsche corpus juris uit, en beo
schuiven. staan uit 50 hoeken, welke men
DIFFESSIE. eene geregtelijke ont· ook de Pandecten noemt. Digestie,
kenning onder eede. of loochening de oplossing. koking; ook sPijs.
van een handschrift. Diffidatie. vertering; ettering. Digestie}; de
loochening, bestrijding. Diffide. SIJijsvertering. of de ettering beo
ren, 100chenE'n. vorderende.
D1FFICIEL. zwaar. moeijelijk. on· DIGITATIE. het vingervormige ingrij.
uitvoerbaar; een difficiel mensch, pen van twee spieren in elkander.
een knorrepot, zuurmuil, d. i. een DIGLYPHE, (bouwk.) dubbelkloof.
memcb, met wien men niet wel tweegroevig deel van de frit:s met
omgaan kan. Difficile est. satiram twee verdiepingen.
non sC1"ibere. Lat., het valt moeije. DIGNITEIT, ~aardigheid. eerepost.
lijk den spotlust te onderdrukken. DIGRESSIE, de afwijking, uit~patting,
Difficulteit. zwarigheid. hindernis. buiten~porigheid; uitwijding. wan·
Dljficulteren, een ding moeijelijk neer men bij vertellingen van het
maken; allerlei tt:l;cnwerpingen een op het ander springt, zonder
tegen de uitvoering van een voor· het eerste geëindigd te hebben;
nemen in te brengen hebben. ook tusEchenspel.
DIFnDENTIE, wantrouwen, mistrou. DlJAMBUS, (dichtk) maat van vier
wen. Diffideren. wantrouwen koes. lettergrepen, waarvan de eerste en
teren. , derde kort, en de tweede en vierde
DIFFORM, wanstaltig, mismaakt. I lang zijn, b. v. gelegenheid, tevre·
DiffOl·miteit. wanstaltigheid, mis- r denheid.
maaktheid. DIl MAJORUM GENTIUM, de opper·
DIFFRACTIE, (gezigtk.), de breking goden; (fig.) voorname personen
der lichtstralen. wanneer zij sched van den eenen of anderen stand.
op een ligchaam vallen. Dii minorum gentium. de ondergo.
DIFFUNDEREN, zich uitbreiden, wijd. den; de voornaamste personen
loopig zijn, ook verkwisten, stor· eener geringere klasse.
ten; ook aftappen, als wijn enz. DEJUDICATUUR, de beslissing, Di.
DIFFUSIBEL, snel. maar niet aan· judiceren, besli~sen.
houdend werkzaam. Diffusie, DIKDAALDER, eene Spaansche zilver·
wijdloopigheid. munt, van 40 tot 45 Hollandsche
DIGAMIE, tweede huwelijk na den stuivers waarde.
DILA. 185 DIMK
DILACERATIE, verscheuring. IJiZa- I den, die zich van 2 dolken tevens
cereren, met geweld in stukken bediende.
scheuren. DIMENSIE, afmeting, afstand; uitge-
DILAPIDATIE, verkwisting; verstrooi- breidheid van een ligchaam, in de
jingo IJilapideren, verkwisten,! lengte, zoo wel als in de breedte
verspillen, doorbrengen. ! en dikte.
DILATATIE, uitspanning, verwijde- DIMES, eene zilvermunt der Noordring.
IJilatatorium, een chirurgi- Amerikaansche vrijstaten, waarvan
caal werktuig, om wonden verder 10 eenen dollar uitmaken.
uit te breiden, of er iets uit te DIM ETER, een dubbelmeter of viertrekken.
lettergrepig jambisch vers; ook
DILATEREN, verwijden, uitzetten; Quaternarius, viervoeter.
uitstellen, verdragen. IJilatie, DIMETICUS, zoo veel als diameter,
dilatio, Lat., vertoeving, verlen- middellijn.
ging van tijd, uitstel, verwijdering. DIMETRIA, dubbele baarmoeder (dub-
DILEMMA, een dubbelbewijs, wissel. be Ie seheede). (helft.
sluitrede, veronderstellende sluit- DIMIDIA PARS, dimidium, Lat., de
rede, waarin men zijne tegen par- DIMINUENDO, (muz.) langzamerhand
tij, door eene disjunctive stelling, afnemend, wanneer de harde tooaan
beide kanten zoo aanvat, dat nen al zwakker en zwakker worhij
geen en uitweg heeft. Men den. IJiminueren, verminderen,
noemt dergelijk voorstel ook syllo. kleiner maken, Diminutie, vergismus
cornutus, crocodilunus. Men mindering, verkleining. IJimini.
vindt b. v. in den bijbel Joh. 18 v. tivum, een verkleinwoordje, b. v.
23 een waar dilemma, als CHRISTUS houtje, van hout.
zegt: Indien ik kwalijk gesproken DIMISSORIAAL-ACTE, is de vergunheh,
overtuig mij van het kwade; ningsacte, waarbij, in sommige
en indien wél, waarom slaat gij mij? Protestantsche kerken, een bruids-
DILETTANT, een kunstvriend, kunst- paar verlof krijgt, zich buiten zijne
liefhebber, kunstverzamelaar, lief· gemeente, in eene andere plaats,
hebber van kunstige dingen. te laten trouwen. IJimissoriae ti-
DILIGENCE, diligentia, Lat., naar- terae, bij de Roomsch- Katholijken,
stigheid, zorgvuldigheid, stipt- het bisschoppelijk consent, dat een
heid, naauwkeurigheid; ook de geestelijke door eenen anderen bispostwagen,
postkoets. schop mag worden geordineerd.
DILOGIE, Gr., dubbelzinnigheid. Dimissorium, ontslagbrief; schriflJilogisch,
dubbelzinnig. telijk afscheid, IJimitteren, af-
DILUCIDATIE, verklaring. ophelde- ~cheid geven, ontslaan.
ring; verlichting, opklaring. DIMPF, eene munt in Polen, Pruis sen
DILUENDO, Ita!., (muz.) wegsmel- en voornamelijk in Dantzig. omtend,
verdwijnend. streeks 4 stuivers waard.
DILUENTIA, verdunnende genees- DINANDERIE, (van IJinan, eene stad
middelen. IJilueren, afspoelen, in Bretagne), in den Franschen
verdunnen, oplossen; ook van zich handel de koperen ketels en bekafschuiven,
zich verontschuldigen. kens, welke ook batterie of chau-
IJilutie, dilutio. Lat., vloeistof, dronnerie genoemd worden.
als water, lucht, licht, enz. DINAR, een Arabisch gewigt, iets
DIMACHAE, ligte ruiters der Ouden, meer dan een aas; ook een algedie
ook. in geval van nood, te voet meene naam voor munten in Perzië
dienden. en Arabië; in het bijzonder eene
DIMACHERUS, een vechter bij de Ou- kleine rekenmunt, waarvan de 10
DI~A. 186 DIPH.
eenen dinm' besti maken, omstreeks
een cent waard.
DINAER-CHERAY, eene rekenmunt in
Arabië en Perzië, ter waarde van
eenen dukaat.
DINÉ, het middageten, de middagmaaltijd.
Dineren, het middageten
gebruiken, het middagmaal
houden.
DINHEIRO. een Portugeesch zilvergewigt.
hetwelk het 12de deel van
een mark bedraagt.
DINS BEGLERBEG, de bevelhebber
over de Turksche zeetroepen.
DIOBOLUS ATTICUS, eene Atheensche
munt, omtrent 1 stuiver waard.
DIÖCES, diöcesis, kerspel, parochie.
DIOECIA, eene klasse van planten,
wier geslachten niet in één voor·
werp te zamen zijn.
DIOGENES, een der Grieksche wijs.
geeren, van de sekte der Stoïcijnen.
welke zeer eenvoudig leefden,
en noch op gemak, noch op uiter.
lijke welvoegelijkheid acht gaven.
DIONAEA, diöne, bijnaam der godin
VENUS.
DIJONYSlëN, zekere aan DlONYSUS,
of BACCHUS. toegewijde feestda.
gen, bij de oude Grieken,
DIONYSUS, een der gewoonste bijnamen
van BACCHUS,
DIOPHANTUS VAN ALEXANDRIë, schrijver
van het oudste tot op ons gekomen
werk over de Algebra.
DIOPHTHALMUS, een Onik8, die twee
oogen heeft.
DIOPTER, het visier; kijkgaatjes, op
het astrolabium, de twee kleine
gaatjes in het plaatje, hetwelk op
het eene einde van dit instrument
aangebragt is. Dioptrica, leer der
gezigtkunde. in het bijzonder die
der gebrokene lichtstralen, wanneer
dezelve door doorschijnende
ligcl1Rmen dringen, als door wa·
ter, glas. lucht, enz.
DIORTHOSIS, het zetten of weder in.
brengen van ontwrichte ledematen.
Droscu REN, (fabelk) de tweelingszonen
van JUPITEIl, CASTOR en
PHLLUX geheeten; na hunnen dood
werden zij onder de twaalf hemel.
teekens van den zodiak verplaatst,
waar dezelve onder den naam van
de tweelingen bekend zijn. De
oude zeelieden baden dezelve om
redding en hulp aan, wanneer zij
in gevaar waren, en op hunne verschijning
aan den hemel zou het
gevaar ook geweken zijn.
DIPHRYGES, diphryx, het grove ge.
deelte der ertsen, dat niet tot eenen
vloeijenden staat geb ragt kan wor·
den.
DIPHTERA, eigenlijk een vel; de agen.
da in de eerste tijden der Christe.
lijke kerk.
DIPHTHONGUS, tweeklank, eene uit
twee vokalen of klink letters za·
mengestelde, of zamengetrokkene
dubbele klinkletter.
DIPHYT, eene soort van versteening,
welke de teeldeel en van beide sek.
sen tegelijk voorstelt.
DIPLASrASMUS, verdubbeling; ver·
dubbeling van eene letter in de
dichtkunst. Zie diplosis.
DIPLOMA, vrijheidsbrief ; acte van
aanstelling; oorkonde. lJiplomaat,
een oorkonden. kenner, een gezant.
schapskundige. IJiplomatica, diplomatie,
de oorkondenleer, gezantschapskunst.
Corps diploma.
tique, Fr., de leden van het staats·
bestuur, ministers en hooge ambo
tenaren, welke aan het hoofd der
landsregering staan, of als afge.
zanten van andere mogendheden
aan het hof resideren. lJiploma.
tisch, uit oorkonden afgeleid, ook
hetgene tot het ambt en tot de
werkzaamheden van eenen afgezant
behoort.
DIPLOMATARIUM, eene verzameling
van afschriften der oorkonden.
OIPLOPIA, het dubbelzien.
DlPLOSI8, verdubbeling der ziekten,
b. v. de derdendaagsche koorts.
DIPLOYIE, eene oogziekte, waarbij
de zieke een voorwerp dubbel of
veelvoudig ziet.
DIPN. 187 DIRI.
DIPNOMANIE, razende neiging tot
eten. Dipnosophist, (bij de oude
Grieken) een tafelredenaar , een
geleerde, die, gedurende den maaItijd,
over verschillende onderwerpen
redeneerde.
DIPODIE of Syzygie, in de metriek,
eene afsnijding' van het metrum,
hetwelk eene verbinding van twee
voeten bevat, b. v. een dijambus.
DIPTARON. een gebouw van 2 vleugels,
of met 2 rijen zuilen, welke
2 gangen vormen.
DIPTERA, insekten met twee vleugels.
Dipterus, met twee vleugels
voorzien.
DIPTYCHE, naamregister, doopboek.
doopregister.
DIPYRAMO-DODECAEDRON , eene
twaalfzijdige dubbel piramide.
DIRAB, een bijnaam der Furiën, dien
zij voornamelijk bekomen, wanneer
zij in den hemel gedacht worden.
DIRECT, directe, Fr., regt~treeks,
regelregt, onmiddellijk. Directie,
oppertoezigt, uitvoering, of uitvoerende
magt Directie-linie, de
rigtlijn. Director, dil'ecteur, beo
windsman, opper-opziener. Directoriaal,
hetgeen tot het directorium
behoort, of daarop betrekking heeft.
Directoriaat, directorium, het ambt
van een' oppel bewindsman. het oppertoezigtscollegie.
Directrice,
bestuurster, opper-opzigteres. Dirigeren,
leiden, voeren, besturen,
onder opzigt hebben, in orde brengen.
DIRHEM, een Arabisch gewigt, waarvan
er zes een lood wegen; ook
eene kleine Arabische kopermunt.
DIRIBITOREN, waren, ten tijde der
Republiek, staat~dienaars in Rome,
die, wanneer er eene verkiezing
zou plHats hebben, aan de
kiezers tafeltjes uitdeelden, waarop
ieder den naam van hem, voor
wien hij stemde, schreef. Diribitorium,
een openbaar gebouw in
Rome, waarin de stemmen of stemtafels
afgegeven werden.
DJRIMATIE, verdeeling, scheiding.
afzondering. Dirimeren, beslissen,
,vergelijken, verdeelen, oplos.
sen, scheiden.
DIS, een der gewone bijnamen van
PLUTO, dien hij als een beheencher
der beneden wereld en der dood en
draagt.
DIS, met deze lettergreep is men gewoon
de 4de snaar van onze Diatonisch-
chromatische klankladder te
doen kennen, in geval zij vóór
den toon h, de groote ters, of vóór
gis, de kwint maakt.
DISAMIS, een scholastiek woord, tot
uitdrukking van eene syllogismus.
DISBORSO, Ita!., (kooph.) uitleg,
voorschot; in disbo/'so staan, te
goed hebben voor uitgeschoten
gelden.
DISCANT, de eerste zangstem. Discantist,
soprano, die de eerste stem
zingt.
DISCEDEREN, afwijken, afstaan.
DISCEPTATIE, strijd over eene vraag.
die men onderzoekt; opheldering.
Disceptel'en, strijden, twisten, onderzoeken.
DISCERN EM ENT, onderscheiding, oordeeling.
Discerneren, onderscheiden.
DrscEssIE, de aftogt, het weggaan.
DISCIPEL. een scholier, leerling.
Discipline, de tucht. Disciplineren,
in bedwang houden, aan tucht
en orde gewennen.
DISCOBOLUS, een Grieksche en Romeinsche
schijfwerper .
DISCOÏDES discoïdeus, schijfvormig.
DISCONTEREN, aftrekken, afrekenen.
Disconto, aftrek van op eene somma
te veel betaalde gelden;' ook
het aftrekken van provisiegelden ;
zie rabat,- ook wisselhandel, wisseldisconto,
met aftrek van zekere
procenten.
D ISCONV EN IëNTIE, disconvenance .Fr.,
ongepastheid, strijdigheid, verschil.
Disconveniëren, niet overeenstemmen,
van een ander gevoelen zijn,
loochenen.
DISC. 188 DISH.
DISCORDANCE, (muz.) verstemming, DISERT, duidelijk, klaar; ook welwanluidendheid;
ook oneenigheid. ~prekend, bespraakt.
Discorderen, wangeluid geven, on- DISETTE, Fr., gebrek, behoefte.
gelijk luiden; oneenig zijn. DISGRIl.CE, Fr., disgratie, ongenade.
DISCORDIA, de godin der tweedragt, DISGUSTEREN, walgen, tegenzijn,
eene dochter van den EREBUS en de af~chrikken, voor den kop stooten,
NOX. beleedigen. Disgusto, verdriet,
DISCOUREREN, spreken, in gesprek tegenzin, walging.
zijn, zich onderhouden. Discours, DISHARMONIE, wangeluid, wanklank,
gesprek, zamenspraak; redevoe- wantaon; oneenigheid, tweedragt.
ring. I DISJECT, disjectus, Lat., verworpen,
DISCREDIET, gebrek aan crediet, uit elkander gesmeten, verstrooid;
kwade naam. Discrediteren, van di.'ljecti membra poëtae, kleine geachting
of vertrouwen berooven, dichten, van verschillenden aard
in kwaden naam brengen. en zonder zamenhang; poëtische
DISCREET, bedachtzaam, bescheiden, mengelingen.
voorzigtig, stilzwijgend. Discre- DIS.IUNCTI!!:, disjunctio, Lat .• afzonte
grootheid, eene veranderlijke dering, scheiding; disjunctive, ongrootheid,
die uit onderscheidene uerscheiden, afgezonderd, scheiafzonderlijke
deelen zamengesteld dend; disjunctivesyllogysmus, scheiis,
in tegenoverstelling van eene dende sluitrede, logische positie,
onafgebrokene, aan elkander han- van twee tegenstrijdige (door het
gende, doorloopende grootbeid. woordje of - oJverbonden) denk-
Dzscretie, bescheidenheid, erken- beelden, waar men het tegendeel
telijkheid, ingetogenheid; stilzwij- van het eene de gevolgtrekking
gendheid; ook genade en ongenade. maakt tot het andere. Disjungeren,
DISCREPANT, afwijkend, oneenig, afzonderen, scheiden, verdeelen.
strijdend; van ven chili enden klank. DISJUSTEREN, beleedigen, krenken.
Discrepance, Fr., verscheidenheid, DISLEYS, de stommen in het serail
geschil. Discreperen, verschillen, van den Turkschen keizer.
onderscheiden. strijdig zijn. DISLOCATIE, verstuiking, verzwik-
DISCRIMEN, onderscheid; gevaar. king; ook uiteenlegging, verdee-
DISCURSIEF, discursivisch, verhaals- ling der troepen in de cantonnewijze,
in het voorbijgaan, bij ma- menten. Dis/oceren, verzwikken;
nier van :;:preken. verleggen.
DISCUS, eene vlak uitgehooIde schijf DISMEMBRATIE, verminking der levan
steen of metaal. De kunst den van het ligchaam; ook verdeevan
die te werpen, was een der ling of vervreemding van bij elkangymnastieke
spelen; ook het bord, der behoorende goederen. Dis.
waarop de hostiën bij de consecra- membreren, verdeelen, in stukken
tie lig'gen; ook het middel~te deel scheuren, ontleden.
van een en bloesem; eindelijk de DISPACHE, de overeenkomst tusschen
schrijfvormige gedaante, waarin twee personen, wegens gelede ne
'lÎch de hemelligchamen aan het zeeschade. Di8pacheur, de peroog
vertoonen. soon, welke deze overeenkomst en
DISCUSSIE, onduzoeking, wederleg. berekening maakt.
ging; uitelkanderzetting, overwe- DISPARAAT, van elkander onderscheiging.
Discutiiiren, overwegp.n, na- den, echter niet tegenstrijdig, b. v.:
vorschen, doorgronden, uitpluizen. hout en steen, regtvaardig en ge-
DrsDiAPAsON, was bij de Grieken leerd. Dispariteit, ongelijkheid,
hetgeen bij ons dubbel-octaaf heet. verscheidenheid.
DISP. 189 DISP.
DISPARAGIUM, Lat., huwelijk van den
hoogen adel met eenen persoon van
minderen rang uit den kleinen adel,
burger- of boerenstand.
DISPAREREN, disparattre, Fr., verdwijnen,
onzigtbaar worden.
DISPATHIE, verscheidenheid, ongelijkheid
van gevoelens of zeden.
DISPECEREN, dispesceren, eene, aan
verschil onderhevige, koopmansl'ekening
vereffenen, en aan elke
der partijen haar geregt aandeel
toewijzen.
DISPENDIEUX, Fr., duur, dat veel
geld kost, kostbaar.
DISPENSABEL, dispensabIe, Fr., vergefelijk;
geschikt, om vrijgesproken,
vrijgesteld te worden. Dispensatie,
verschooning, vrijstelling:
vrijstelling van het vasten, in de
Roomsch Katholijke kerk, ook
voor eenig geld. Dispenseren, uitdeelen;
vrijspreken, vrijheid geven,
ontbinden.
DISPENSATORIUM, dispensaire, Fr.,
een apothekersboek, receptenboek,
pharmacopeia, waarin de bereiding
en zamem1telling der geneesmiddelen
geleerd wordt.
DISPERGEREN, verstrooijen. Dispersie,
verstrooijing.
DISPERJlIUS, tweezadig, dat twee zaden
heeft.
DISPICIëREN, beschouwen, overwegen,
naar alles omzien.
DISPLICEREN, mishagen.
DISPONDEUS, (dichtk.) maat van vier
lange lettergrepen, als onherstelbaar.
DISPONENT, een met volmagt voorziene
zaakgelastigde, in afwezendheid
van den principaal, beschikker,
beheerder. Disponeren, regelen,
gebieden, beschikken. Disponibel,
beschikbaar, waarover beschikt
kan worden. Dispositie,
inrigting, aanleg, gesteldheid,
willekeur, uitdeeling, beschikking,
rangschikking; testament. Dispositief,
voorbereidend.
DISPOOST, Lat., dipositus, vaardig,
welgesteld, gezond, wel te pas.
DISPROPORTIE ,onevenredigheid. Disproportioneren,
onregelmatig, on.
evenredig of ongelijk maken.
DISPUUT, woordenwisseling. woordenstrijd,
verschil. Disputabel,
strijdig, betwistbaar. Di .• putaillerie,
Fr., krakeelzucht. Disputa.
tie, twistrede, twist; ook zamen.
spraak. voordragt • Disputeren,
strijden, twisten, woorden wisselen.
DISQUIREREN, met moeite onderzoe.
ken, navorschen, doorgronden.
Disquisitie, onderzoek, navorBehing,
doorgronding.
DISRECOMMANDEREN, iemand slecht
aanbevelen. (betering.
DISREFORM, slechte of verkeerde ver.
DISRÉNOMMÉE" Fr., kwade naam,
kwaad gerucht.
DISREPUTATIE, slechte naam, ver.
achting, oneer, schande.
DISRESPECT, verachting, minachting.
DISSECA'l'IE, of DISSECTIE, de ontleding,
opensnijding, vaneensnijding.
Dissequeren, ontleden, ana.
tomische kunstbewerkinge!l ver.
rigten.
DI8SENTIëREN, anders denken, on·
eens zijn. Dissensus, dissensie,
tweespalt, verschil van gevoelens,
tegengestelde denkwijs. Dissenters,
in Engeland, die van de gebruiken
der Engelsche of Episcopaalsche
kerk afwijken, presbyterianen,
nonconformisten.
DISSERTATIE, dissertatio, Lat., eene
geleerde verhandeling; ook dezelfde
beteekenis als disputatie. Dis.
serteren, volgens de kunst eene
geleerde verhandeling voordragen,
over eenig onderwerp redeneren,
eene verhandeling doen.
DISSIDENT, een afwijker, iemand die
anders denkt; gewone naam, dien
men, in Polen, aan de Onroomsche
Christenen geeft. Dissideren, an·
ders denken, van eelle andere gezindheid
zijn, van de heerschende
kerk afwijken. Dissidie, dissidium,
Lat., twist, oneenigheid.
DISS. 190 DIST.
DISSIMILITUDE, ongelijkheid. ruimte verkoelen en verdikken, en
DISSIMULEREN, veinzen, zich ver· in een ander vat in eene vloeibare
mommen, zijne ware meening ver· gedaante weder opvangen. Zie
bergen, Dissimulatie, vermom· verder destilleren.
ming, veinzing. Dissimulé, Fr." DISTINCT, onderscheiden, afgedeeld,
gediFsimuleerd, geveinsd. duidelijk, verstaanbaar. Dis/inc.
DISSIPATIE, verstrouijing, verkwis· I tie, onderscheiding, afzondering,
ting, doorbrenging. Dissiperen, uitmunting, eer, aanzien, eeretee·
verstrooijen, verkwisten, doorbren· ken; een man van distinctie, die
gen. door stand en verdiensten eenen
DISSOCIëREN, scheiden, afzonderen, voorrang boven anderen verdient,
verdeelen, van elkander scheiden. Distinctief, onderscheidend, uit.
DISSOLUBEL, dissoluble, Fr., oplos. muntend, uitstekend. Distingeren,
baar. Dissolubiliteit, oplosbaar. onderscheiden, uitsteken, met ach.
heid. Dissoluut, opgelost; lied er· ting bejegenen; zich di8tingeren,
lijk, losbandig. Dissolutie, op· zich onderscheiden, uitmunten.
lossing, scheiding; losbandigheid. DISTOCIA, het tweemaal baren; ook
DISSOLVENTIA, Lat., oplossingsmid. tweelingsgeboorte. Velen wlllen
delen. Dissolveren, oplossen, ont· daarmede eene moeijelijke geboor.
binden. te uitdrukken; maar dan moet het
DISSONANT, wanluidend. Dissonan. dystocia heeten.
tie, wanklank, valsche toon, wan· DISTONEREN, van den regten toon
geluid. Dissoneren, valsche too· afwijken, den toon te hoog of te
nen voortbrengen, wangeluid ma· laag nemen, valsche toonen geven,
ken. (rading, wangeluid maken.
DISSUADEREN, afraden; dissuasie, af· DISTORQUEREN, omdraaijen, ver.
DISTANTIE, verwijdering, afstand, draaijen, verwringen, bederven.
verte. Distenderen. uitdijen, uit. Distorsie, verwringing, verdraai.
spannen. Distensie, uitdijing, uit- jingo
:;,panning. DISTRACTIE, distractio, Lat., aftrek.
DISTEL· ORDE, door LODEWIJK XL, king, verstrooijing, onachtzaam.
hertog van BOURBON, in 1405 ge· heid, vervreemding, ontneming;
8ticht, is weder vervallen; ook een de verkoop. Distraheren, verdoor
JACOB V. van Schotland, in strooijen, de opmerkzaamheid af.
het jaar 1542, gestichte orde, trekken; verkoopen, vervreemden;
welke 200 jaren daarna door ko· distract, di8trait, Fr., afgetrokken,
ning GEORGE 11. van Engeland ver· onachtzaam, verstrooid, in gedach.
nieuwu is geworden. ten verzonken, mijmerend.
DISTENTIMENTO, (muz.), pathetisch, DISTRIBUEREN, verdeelen, uitdeelen.
vol nadruk. nadrukl<elijk; wanneer Distributeur, Fr., distribuant, uit·
een toon lang volgehouden en vele deeler, verdeeler. Distributie, de
lettergrepen er onder gevoegd wor- uitdeeling, verdeeling' oplo~sing
den. van een begrip of denkbeeld (in de
DISTICHON, Gr .. gedicht, hetwelk redekunst). Distributief .. uit- of
uit twee regels bestaat, eenen vol. toedeelend. Distributrice, Fr.,
ledigen zin heeft, en als een op eene uitdeelster. verdeelster.
zich zelf staand geheel kan beo DISTRICHIASIS, tweevoudige rij van
schouwd worden. haren aan de oogleden.
DISTILLEREN, ligchamen, of hun- DISTRICT, omtrek, regt~gebied.
ne deelen, door vuur tot wasem DISTURBATIE, verhindering, beletoplossen,
dezelve in eene koude ting, rustverstoring, dwarsboo.
DITA. 191 DIVA.
ming, vernieling, verwoesting.
Distul'bel'en, verhinderen, dwarsboomen,
storen, vernielen, verwoesten.
DITA, !tal., de firma van een huis
van negotie.
DITHYRAMBUS, een uit verschillende
soorten van verzen zamengesteld
onregelmatig gedicht, ter eere van
BACCHUS. Dithyrambisch, van verwilderde
ongeregelde gemoedsdrift,
razend; in de hoogste dichterlijke
geestvervoering.
DITO, DETTO, ltal., wat reeds gezegd
is, bet gezegde; het gelijke.
DITONUS, (muz.) een interval van
twee gebeele, groote toonen, in
plaats van de zuivere groote ters.
DITRIGLYPH, (bouwk.) ruimte aan
eene Dorische fries of lijst, waaraan
twee driekloven tU88chen twee
zuilen aangebragt zijn; de ruimte
van twee triglijphen op eenen tusschen
pilaar.
DITROCHEUS, (dichtk.) een woord
van vier lettergrepen, van welke
de eerste en derde lang, en de
tweede en vierde kort zijn, b. v.
luchtbewonel' .
DITTA, Ital., in handelszaken, de
naam van een negotiehuis, b. v.
mijne ditta draagt den naam van
STORMER & CaMP.
DITTANACLASIS, een nieuw, door
MULLER in Weenen (11"00) uitgevonden
muzijkinstrument.
DIURNAL, diurnaal, het gebedenboek
der l{oomsche geestelijken, getijdenboek,
hetwelk hunne dagelijksche
gebeden bevat. Diurl1alist,
een dagloonschrijver.
DIURETISCH, pisdrijvend.
DlllS FIDIUS, een afgod der Sabijnen,
dien zij als een' God van waarheId
en trouw, en als een' wreker van
den valscben eed vereerden.
DIVAGATIE, ontwijking, afwijking
van het hoofddoel. Divagel'en, uitwijken;
in de rede van zijn hoofd ..
doel afwijken.
DIV AN, diwan, Turksche staatsraad.
DIVAN.BEGUI, de oppertoezigter van
eelle regtbank in Perzië, aan wien
de Khans en andere voornamen onderworpen
zijn.
DIVAN~ KIETIBLARI, de schrijvers in
den Divan.
DIVELLEREN, uit elkander scheuren,
van een trekken.
DIVERGEREN, uitspreiden, als de
licht- of zonnestralen; zich van elkander
meer en meer verwijderen.
Het tegengestelde is convergeren.
Divel'gentie, uit~preiding, verwijdering
van twee lijnen, welke hoe
langer hoe verder uiteen loopen.
DIVERS, Fr., diverse, verscheiden,
onderscheiden, menigerlei; dil'erse
goederen, verscheidene goederen.
Diversie, diversio, Lat., eene in
den oorlog gemaakte onverwachte
afwending, door eenen aanval,
waarop men de aandacht des vijands
tracht te vestigen, om hem
van het hoofdpunt af te trekken, en
te verdeelen; ook afkeering; verstrooijing,
verlustiging; teleurstelling
van zeker oogmerk. Diversiteit,
verscheidenheid. Diversum
quid? Lat., wat anders?
DIVERTEREN, afleiden. afwenden;
vermaken, verlustigen, den tijd
korten. Divertimento, I tal. , divertissement,
Fr., (muz.) een muzijkstuk,
of dansstuk, tot verlustiging,
een vrolijk tijdkortend tusEchempel;
ook vermaak, verlustiging.
Divertissant, aangenaam,
verlustigend.
DrvIDE ET IMPERA, zaai verdeeldheid
onder uwe vijanden, en gij zult
heerschen.
DIVIDENDE, Fr.. de deelingssom,
de winst. welke onder een gezelSChAP
verdeeld moet worden, buit;
oyenchot, profijt eener actie of
aandeel in een huis van Ufgotie.
Dividendum, (rekenk.) \\at gedeeld
moet worden, het deeltal. Divideren,
deelen.
DIVIN, Fr, dÏ1Jinus, Lat., goddelijk.
Divinatie, de gave der voorzegging.
DIVI. 192 DIZA.
bekwaamheid in het raden, voor· DIZAINI, DIXANI, is bij de wevers
zeggingsgeest. Divineren, raden, eene ruimte van 20 vierkanten op
vooruitzien, waarzeggen. Divi- het geteekende en met lijnen benum
ingenium, Lat., een uitmun- trokken papier.
tend verstand. DIZEUGMENON, heette bij de Grieken
DIVISARUM, de Latijnsche naam van onder de vijf Tetrachorden de
de vierde Tetrachorda in het Griek. I tweede van boven af.
sche toonstelsel. Divisarum ex- I D LA SOL, is in het toonstelsel van
tenta, de derde snaar van die Te- GUIDO VAN AREZZO de tweege.
trachorda. Zij is gelijk aan onze streepte d.
eengestreepte d. D LA SOL RE, in de oude solmisatie
DIVISIBEL, divisible, Fr., deelbaar. de eengestreepte d.
Divisibititeit, deelbaarheid. Divi- D MOL, eene van onze 24 klanksoor.
sie, deeling, bijzonder in de re- ten, waarin, om den aan de zachte
kenkunrle; ook afdeeling, voorn a- toonsoort eigellaardigen kleinen
melijk eene legerafdeeling. Divi. zesden trap te bekomen, de toon
sor, de deeler in de rekenkunde, h in b moet veranderd worden.
waarmede men het deeltal (dividen- DOARIUM. Zie Douarie.
dum) deelt of divideert. DivisOl'i- DOBLAS, eene Portugesche gouden
um, een verdeeling~-werktuig, de munt, omstreeks 8 gulden waard.
deelingschijf der uurwerkmakers, DOBLON, eene Spaanse he gouden
deeling!'gaffel of klem mer (in boek- munt van omstreeks 5 gulden, Dodrukkerijen),
blon-Fencillo zijn er van 2, van 4
DIVISOREN, waren in Rome diege. en van 8 escudos, ter waarde van
nen, welke in naam van hen, die omtrent 9 1/ 2 , 19 en 38 gulden.
een ambt wenschten te bekomen, DOBRA, eene Portugesche gouden
geld uitdeelden, opdat zij gekozen munt van omtrent 40 gulden.
zouden worden. DOBRAON, eene Portugesche gouden
DIVORTIE, divortium, Lat., de echt. munt, ter waarde van omtrent tiO
scheiding. gulden.
DIVRETICA, pisdrijvende middelen. DOCENDO DISCIMUS, Lat., alleerende
DIVULGATIE, divulgatio, Lat., divul. leert men; of door iemand te leegation,
Fr., verspreiding, uit brei- ren, leert men zelf. Doceren, lee·
ding, ruchtbaarmaking. Divulge- rende, onderwijzen. Doei/e, leer.
ren, verspreiden, ruchtbaar ma· zaam. Dociliteit, leerzaamheid,
ken, onder de menschen brengen. eigenschap om iets ligt te vatten.
Zie Spargeren. DOCIMASIE, proef der ertsen in kleine
DIVULSIE, verscheuring. stukken, om hunne gehalte te on·
DIVUS. Lat., divin, Fr., goddelijk, derzoeken.
goddelijke eer waardig, vergood, DOCIMASTICA, het toetsen, of de
zalig. Divae memoriae, zaliger proef, welke de mijnwerkers aan
gedachtenis. kleine stukjes metaal nemen, om
DIWIT- DAR, die schrijver van den het allooi te onderzoeken. De me·
Turksehen keizer, welke zijn tallurgie oefent in het groot uit,
schrijf tuig in bewaring heeft, en wat de doeimastica in het klein doet.
voor hem de pennen vermaakt. DOCTOR, Lat, een leeraar, geleerde,
DIXI, Lat., (aan het slot eener La- meester; geneesheer. Doetorand,
tijn~che redevoering), ik heb ge. doctorandus, Lat., die op het punt
zegd; dit is mijne meening, welke staat om doctor te worden. Doc.
ik des noods tegen alle bestrijding I toraat, de waardigheid of het ambt
kan verdedigen: van doctor. Doctrina, Lat., doe·
DOCU. 193 DOK.
trine. Fr., leer, geleerdheid, wetenschap.
Doctrinaal, geleerd,
wetenschappelij k.
DOCUMENT, bewijs, oorkonde. Docu.
menteren, bewijzen, met oorkonden
staverl.
DODARIUM, Lat., tegenmedegift,
welke de man aan zijne vrouw bij
geschrifte toelegt, in vergoeding
van het door haar ten huwelijk
aangebragte vermogen.
DODECADACTILUM, de twaalfvinge.
rige darm.
DODECACRORD, twaalfsnarig.
DODECAëDRUM, een ligchaam, dat in
twaalf regelmatige vijfhoeken in·
gesloten is.
DODECAGONUM, een twaalfhoek.
DODECATEMERION, in het algemeen
het twaalfde deel van een en cirkel,
maar in het bijzonder het twaalfde
deel van den dierenriem.
DODRA, een bij de Romeinen gebrui.
kelijke drank uit velerlei bestand·
deelen.
DODRANS, eene lengtemaat, iets min.
der dan een voet; ook een gewigt
van 9 oncen; eindelijk 9 gelijke
deelen van een geheel.
DOELCHLEIN. Zie Do/ehen.
DOELPEL, eene Genuesche zilver.
munt van omstreeks 4 gulden.
DOG, dogge, Eng., eene soort van groo·
te honden in Engeland en Ierland.
DOGALE, een staatskleed der Vene·
tiaansche edelen.
DOGAND of DOGANDSCHI·BASCHI, de
grootvalkenier van den Turksehen
keizer.
DOGBOOT, DOGGERBOOT, een klein
vaartuig, bij de vischvangst op de
Doggersbank. (Genua.
DOGE, de hertog van Venetië, of
DOGMA, leerpunt, leerstelling, leer·
stuk, geloofsartikel. Dogmatisch,
leerstellig, de geloofsleer, bijzon.
der de Christelijke, betreffende.
Dogmatiek, dogmatica, Christelijke
geloofsleer, naar het stelsel der
oude kerkvaders. Dogmatiseren,
leerstelsels voordragen, bepalen,
geloofsleer verspreiden.
DOK, scheepstimmerwerf, waar ge.
schikte kommen zijn, om' schepen
te kalefateren. Een droog dok,
waar het water afgelaten kan worden,
en de kiel van het schip droog
kan vallen, zonder krengen of overhalen.
Dokken, kleine pilaren op
eene plint met eene lijst gedekt,
waardoor zij eene leuning of galerij
vormen.
DOKIMASTIE, Dokimastiek, proef.
kunst, de kunst, om metalen in
kleine stukken te beproeven, ten
einde hunne gehalte te bepalen.
DOLABRA, een bij verrekkingen gebruikelijk
bindsel of bandage.
DOLcAN, Dulkan, Dulzain, is eene
oude orgelstem van 8 of 4 voet, die
onder de fluitsoorten behoort, en
bij welke de pijpen van bo\'en wij.
der zijn dan onder bij het labium.
Men moet dit register niet mE;t
die stem verwisselen, welke men
Duldaan noemt.
DOLCE, ltal., (muz.) liefelijk. Het
dolce far niifnte, het aangename
niets doen. De godin FARNIENTE
in den leuningstoel dienen, ledig
zitten, niets verrigten.
DOLCREN, Doelchlein, eene oude hertogelijk
Lotharingsche zilvermunt,
omstreeks het jaar 1550 gangbaar,
had haren naam van den stempel,
welke eenen uit de wolken te voorschijn
komenden dolk voorstelde.
DOLCIAAN, Dulciaan, houten blaasinstrument,
onder den naam van
Fagot bekend.
DOLDE, een uit vele bloemen, die
zich aan eenen gemeenschappelijken
stengel bevinden, bestaande
bloesem.
DOLEANTIE, doléanee, Fr., klagt,
beklaging, bezwaar. Dolent, treurig,
klagend. Doleren, klagen,
klagten inhrengen. Doleur, douleur,
Fr., droefheid
DOLIMAN, eene soort van Turksche
kleeding, op het tooneel gebruikelijk.
13
DOLI. 194 Do;vn.
DOLIUM, een Poolsch gewigt van iets
meer dan 111/4 centenaar; ook eene
maat voor natte waren, iets meer
dan 21/2 emmer bedragende. Bij
de oude Romeinen en eertijds in
Frankrijk, was het desgelijks eene
maat, welker inhoud echter verschillend
opgegeven wordt.
DOLCEFLUIT, eene soort van verouderde
dwarsfluit; ook draagt dezen
naam eene fluitstem des orgels van
liefelijke mensuur.
DOLLAR, een daalder in Noord-Amerika,
omtrent 21/ 2 gulden waard.
DOLMAN, Hongaarsch kort, meest
met bontwerk bezet, bovenkleed,
bij de huzaren in gebruik.
DOLLOND, of dollondsche verrekijkers,
achromatische verrekijkers, door
DOLLOND uitgevonden.
DOLOROSUS, Lat., douloureux, Fr.,
smartelijk, jammerlijk, beklagelijk.
DOLOSE, Lat., bedriegelijk. Dolositeit,
bedriegelijkheid. Dolus, bedrog;
dolus bonus, misleiding, ter
bereiking van een goed oogmerk;
dolus malus, booze, schadelijke
misleiding, arglistigheid.
DOM, een hoog, rond dak, hetwelk
doorgaans een koepel genoemd
wordt; van daar dom of domkerk,
van het Lat. domus, huis, of van
D. O. M., d. i. Deo optimo maximo,
hetwelk men als één woord,
dom, gelezen heeft), eene bisschoppelijke
kathedrale, of hoofdkerk,
de\\"ijl eertijds alleen zoodanige
l<erken dergelijke' daken mogten
hebben.
DOMBAK. Zie Tombak.
DOMEINEN, goederen van den landsheer,
of van het rijk: vorstelijke
goederen; lands-inkomsten.
DOMESTICATIE, domesticatio, Lat.,
temming van een dier, of verandering
van een wild dier in een
huisdier. Domestique, een huisgenoot;
huisbediende, dienstbode,
knecht of meid.
DOMICELLI, jonge stiftsheeren, die
nog geene zitting of stem in het
kapittel hebben.
DOMICILIëREN, met de woon vesti.
gen. Domicilum, Lat., verblijf,
huisvesting, woonplaats; domicilium
citandi et executandi, vaste
woonplaats, alwaar men zijn beroep
oefent.
DOMINANT, heerschend, overtreffend.
Dominante, (muz.) de gruote kwint;
ook de heerschende of hoofdtoon
in de kerk- of koraalmuzijk. Dominatie,
dominatio, Lat., heerschappij,
oppermagt.
DOMINE! Lat., heer, mijnheer!
DOMINEREN, heerschen, den baas
spelen, vooruitkomen, overtreffen.
Dominica, (te weten diës), de dag
des Heeren, Zondag; dominica in
albis, de eerste Zondag, die op
Paschen volgt. Domino, maskeradekleeding,
of mantel.
DOMVROUW, zoo veel als kanunnikes
of koorvrouw.
DOMGRAAF, een domheer van het
aartsstift te Keulen, waarin zich
alleen graven en vorsten, maar
geene personen van den lageren
adel bevonden.
DOMHEER. Zie Kanunnik.
DOMlDUVA, een bijnaam van JUNO,
waaronder de bruiden haar vereerden,
en om haren zegen tot overbrenging
in het huis van den man
baden. Domiducus, een God, die
met hetzelfde oogmerk door de
bruiden vereerd werd.
DOMINICALE, een witte doe~, waarmede
de vrouwen uit den ouden
tijd, bij het gebruiken van het
avondmaal, het hoofd bedekten.
DOMINI KANEN, monniken, naar hunnen
stichter, den heiligen DOMINICUS,
genoemd, werden in 1215
door paus HONORIUS lIl. bevestigd.
Zij volgden meerendeels de regelen
van AUGUSTINUS; echter zijn de
hunne strengtr en verbieden hun
elk eigen doms bezit, het vleescheten,
en op sommige tijdfm ook het
spreken. Een hunner voornaamste
pligten is de bekeering der ketters,
DOM!. 195 DONA.
vanwaar hunne orde ook predikorde
heet en de inquisiteurs daaruit
genomen worden.
DOMINOTERIE, heet in Frankrijk de
handel in Turksch of gekleurd papier,
alsmede in behangselpapier.
DOMITIANA QUAESTlO, eene eenvoudige
of belagchelijke vraag, die den
regtsgeleerden bij het examen somtijds
uit scherts gedaan wordt.
DOMITIUS, een God der Romeinen,
dien zij aanriepen, opdat de pas
getrouwde vrouw in haars mans
huis mogt blijven.
DOMPROOST, de voornaamste onder
de domheeren, en over de overigen
het gezag hebbende.
DOMSTIFT, eene domkerk met haar
gezamenlijk toebehooren; ook zoo
veel als domkapittel.
DOMUS COELESTlS,een hemelsch huis,
bij de Astrologen het twaalfde deel
van de vlakte des hemelbols.
DOMUZ-TSCHOBANLARI , eigenlijk
zwijnenhoeder; spotnaam der Janitsaren,
die bij de Christen afgezanten
de wacht houden.
DON, Sp., Dom, Port., heer, eeretitel
der mannen, steeds gevolgd door
den voornaam. Dona, Sp., Donna,
Port., eeretitel der vrouwen.
Prima-donna, de eerste zangeres in
de opera.
DONAAT, zoo noemde men de Latijnsche
spraakkunst, afkomstig van
Aelius Donatus, een' schooIonderwijzer
uit de vierde eeuw, welke
vele jaren op de scholen in gebruik
gebleven, maar in de laatste eeuw
geheel vervallen is.
DONANMA, Donalma, openbare feesten,
welke in Turkije tot viering
van gelukkige gebeurtenissen gegeven
worden.
DONARIA, geschenken, welke de
Ouden aan hunne goden plagten
te doen.
DONATEUR, Donatrice, hij of zij,
die schenkt, vermaakt of vrijwillige
bIjdragen tot instandhouding
van een genootschap geeft.
DUNATISTEN, aanhangers eener sekte,
welke omtrent de leer der genade,
met de algemeene leerstellingen
verschilt.
DONATRIUS, de begiftigde. Donatio,
eene schenking; donatio inter vivos,
eene schenking onder levenden;adpias
causas, tot weldadige stichtingen.
DON GRATUIT, Fr., donum gratuiturn,
Lat., eene vrijwillige gift.
DONGEVN, een toren of verhevene
plaats eener vesting, waarin men,
in geval van nood, de wijk nam;
ook gevangenis.
DON QUICHOTE, eigennaam van den
dolenden ridder van La Mancha;
een zeer beroemde roman van den
beroemdsten Spaansehen ~chrijver,
MigueZ de Gervantes Saavedra, in
de zestiende reuw, waarin hij de
toenmalige ridderschap even zoo
zeer, als de zucht naar ridderromans
belagchelijk maakt; een werk
dat, door waarheid, diepe menschenken
nis en geestrijke luim,
de algemeene goedkeuring heeft
weggedragen. - Voorts wordt die
naam ook gebezigd vooreenen zwervenden
ridder, voor eenen gelukzoeker.
DOPLON DE PLATA, eene Spaansche
rekenmunt, omstreeks 7 gulden
waard.
DOPPE, de koperen bus der diamantslijpers,
waarin de steen gevat
wordt, die geslepen moet worden.
DOPPIA, Italiaansche gouden munt,
van vijf tot zes gulden waard.
DOPPlëTTA, eene voormalige koninklijk
Sardinische gouden munt, bijna
van de grootte eens dukaats,
en in T urin 5 lires doende.
DOPPIO, Ital., (muz.) dubbel.
DOPPIOR, eene Keurpaltzische gouden
munt, welke de keurvorst KAREL
THEODORUS in 1748 liet slaan,
ter waarde van omtrent 6 gulden.
DORACH, eene Arabische maat van
omtrent 31 kannen.
DORADEN, Fr., goudvisschen.
13*
DORA. 196 DOTA.
DORADO, zie El-dorado.
DORAGE, het vergulden; bij de hoedenmakers,
het overtrekken van
een vilt met fijne haren. Doreren,
vergulden; ook bemantelen; desgelijks
het gebak met den dojer van
een ei overstrijken.
DORBAR, de staatsraad in Indië.
DORIDEN, de Nereïden, uit hoofde
van hare moeder DORIS.
DORIS, eene dochter van den oceaan
en Thetis, die met haren broeder
NEREUS huwde. Haar naam drukt
bij de oude dichters somwijlen de
zee uit.
DORISCHE ORDE, in de bouwkunde.
Zie zuilenorde.
DORMANT, een geregt, dat bij feestmaaltijden
alleen tot pronk op de
tafel staat, en gewoonlijk slechts
met citroenen en oranje-appelen
versierd is.
DORMEUSE, Fr , eene slaap- of nachtkap.
Dormitorium, Lat., de slaapcel
der monniken en nonnen.
DOROPHAGUS, een die van geschenken
leeft.
DORSUM, de rug; in dorso, op den
rug, op de omgekeerde zijde; fig.
op de laatste bladzijde.
DORYPHOREN, de soldaten, die bij
de oude Romeinsche keizers tot
lijfwachten dienden.
Dos.à.nos, (in de danskunst) rug
aan rug. Dos d'dne, (bouwk.)
ezelsrug, een spits toeloopende,
in de Gothische manier gevormde
boog.
DOSIS, Gr., dose, Fr., eene op eenmaal
intenemen hoeveelheid geneesmiddelen;
ook zegt men fig. :
hij heeft eene goede dosis verwaandheid
enz.
DOSONISCH, naar de wijze van Doson,
eenen bijnaam van den Mace.
donischen koning ANTIGONUS; veel
beloven en niets nakomen.
DOSSÉRING, hetzelfde als Talus. Zie
dat woord.
DOTATES, lijfeigene boeren, die aan
een geestelijk stift geschonken en
daaraan dienstpligtig zijn.
DOTATIE, dotation, Fr., uitzet. Doteren,
een uitzet geven, ten huwelijk
medegeven, begiftigen, met
zekere inkomsten voorzien. Dotering,
begiftiging.
DOTTORE, een der komische personen
op het Italiaansch tooneel, die
de kleeding van een' doctor der
akademie te Bologna heeft, een
ondragelijke babbelaar is, en altijd
met spreekwoorden en Latijnsche
gezegden schermt.
DOUANE, het tolhuis, konvooi, de tol.
Douaniers, tolbedienden, oppassers.
Douanenlinie, tolgrens.
DOUARIE, douaire, Fr., de bezitting
eener weduwe, of hetgeen aan eene
weduwe gemaakt is. Douarière,
Douairière, Fr., weduwe van eenen
voornamen man, koning, prins,
graaf, enz., inzonderheid zulk
eene, die eene douarie bezit.
DOUBLA, double, eene rekenmunt te
Algiers,omtrent2 1/ 2 gulden waard;
ook eene zilvermunt te Tunis, ter
waarde van iets meer dan een halven
gulden.
DOUBLE HENRY, eene oude Fransche
gouden munt van omtrent 3 gulden.
Double Louis, eene Fransche
gouden munt; de oude gelden
10, de nieuwe 11 gulden. Double
Tournois, eene oude Fransche koperen
munt, omstreeks een halven
cent waarde.
DOUBLETTE, Fr., een dubbel stuk,
eene dubbele munt; een dubbelboek;
iets dat tweemaal voorhanden
is; twee aaneengeschakelde
edelgesteenten.
DOUBLEREN, verdubbelen, bij het
biljartspel, den bal overhalen tegen
den tegengestelden band van
de biljart; met voering voorzien;
ook een scheepsterm: omzeilen.
DOUBLON, eene dubbele pistool, eene
Spaansche gouden munt, ter waarde
van 34 à a5 gulden.
DOUCEMENT, Fr., zacht, zoetjes,
zonder leven maken. Douceur,
DOUC. 197 DRAK.
zoetigheid, zachtheid; ook drinkgeld;
geschenk. Douceurs, zoetigheden,
vleijerijen.
DOUILLARD, eene maat te Bordeaux,
waarvan de 4 omtrent 3 van onze
schepels uitmaken.
DOURAIN, eene Fransche zilveren
munt, omtrent twee cent waard.
DOXOLOGIE, Gr., lofprijzing, verheerlijking
van God; het slot van
het gebed des Heeren. Doxomanie,
roemzucht.
DRAAK, (de omgekeerde en nedergeworpene),
was eene ridderorde, die
keizer SIGISMUNDUS, nadat JOHANNES
HUSS te Costnitz verbrand was
geworden, stichtte, maar die spoedig
weder te niet ging.
DRACHMA, zilvermunt bij de oude
Grieken. Honderd zulke drachmen
maakten eene mine; ook als
gewigt, een vierde gedeelte van
een lood.
DRACO, in de scheikunde wordt het
kwikzilver alzoo genoemd; velen
gebruiken het ook voor salpeter.
DRACONES, draken, van doek en lijnwaad
gemaakt, welke de Romeinen,
alsmede andere oude en latere
volken, in plaats van vanen
bezigden.
DRAG, eene soort van zware eggen.
DRAGÉES, confituren, die uit, met
suiker overtrokkene, korrels, wortels,
schorsen en kleine vruchten
bestaan.
DRAGOMAN, een tolk, aan het Turksche
hof; ook bij de Turksche gezanten
en kooplieden. Dragomannen,
vertalen, vertolken.
DRAGONDER, ligte ruiter, welke, naar
gelang der omstandigheden, te
voet en te paard dient.
DRAKENBLOED, eene hoogroode hars
van den drakenboom, die op de
Kanarische eilanden, aan de Kaap de
Goede Hoop en in Oost· Indië
wast.
DRAKENHOOFD, het punt, alwaar de
maan in haren loop de ecliptica
doorsnijdt, wanneer zij noorder.
breedte bekomt. Drakenstaart, hetzelfde
punt voor de zuider.
breedte.
DRAMA, een schouwspel, tooneelspel,
eene middelsoort tusschen treur.
en blijspel, wel treffend en roerend,
maar niet eindigend als een
treurspel. Dramatisch, tooneelkunstig,
tooneelmatig, de tooneellmnde
betreffend. Dramatiseren,
tooneelmatig voorstellen, opstellen,
inkleeden.
DRAMATURGIE, leer of voordragt van
de regels der kunst, om een tooneelspel
te maken en voor te stellen.
DRAP D' ARGENT, zilverlaken; drap
d'or, goudlaken; drap de dames,
vrouwenlaken, ligt, fijn, halflaken.
DRAPERIE, alles wat tot bekleedsel
van eene figuur, van een huis, van
huisraad, enz., behoort; ook eene
lakenfabrijk; lakenhandel. Draperen,
bekleeden; de kleeding in
schilderijen nabootsen.
DRASTICA, sterk buikzuiverende middelen.
DRASTISCH, sterk, krachtig werkend,
aangrijpend (van geneesmiddelen).
DRAWBACK, eene tol van teruggaaf,
die in Engeland aan de kooplieden
en fabrikanten, en door deze aan
de vreemden in de facturen op verscheidene
waren (katoen enz.) goed
gedaan wordt.
DREG, een klein anker met drie en
vier haken, dienende, om iets, dat
in het water gevallen is, daarmede
van den grond op te halen.
DRESSEREN, afregten, tot het werk
bekwaam maken (bij zonder honden
en paarden); het haar opm~en.
DREIJER, eene kleine munt, waarvan
de 4 eenen stuiver uitmaken; ook,
op eenige plaatsen, de leen- of ge.
regtsdiensten.
DRIEBAND, ruwen on gehekeld vlas,
hetwelk met drie banden zamen.
gebonden uit Riga komt.
DRIE. 1\:\8 DRUD.
DRIEDEKKER, een oorlogsschip van
den eersten rang, met drie dekken
en drie lagen geschut; spotswijze,
een grof, sterk en stout handelend
menseh.
DRILBOOR, eene boor, welke, door
middel van een koord en eene klos,
grootere kracht en eene snelle cirkelvormige
beweging bekomt.
DRILLEN, eigenlijk ronddraaijen;
vervolgens een gat boren, bij de
smeden en andere werklieden gebruikelijk;
fig., in den wapenhandel
oefenen: het krijgsvolk drillen.
DRITTURA, zie A drittura.
DROEMT, eene koornmaat in Stettin,
omtrent 4 schepels groot.
DROES, DROMMEL. verzachtingswoordje
voor duivel,. ook zekere
ziekte der paarden.
DROGUET, eene soort van gewevene
stoffen. uit wol en linnen gemaakt.
DROIT D'AUBAINE, zie Albinagii jus.
DROITURE, Fr., opregtheid, redelijkheid.
DROLERIE, snakerij, koddigheid.
DROMEDARIS, eene soort van kameel
met twee bulten op den rug; de
andere met eenen bult wordt enkel
lmmeel genoemd.
DROOGERIJ, droogerijen, gedroogde
kruiden, planten, en andere tot
geneesmiddelen dienende drooge
waren. Droogist. droguiste, Fr.,
een koopman in droogerijen.
DROPACISMUS, dropax, pikpleister.
DROSCHKE, een Russisch rijtuig, hetwelk
uit eene bank en 4 raders bestaat.
DROSOMETER, dauw meter, een werktuig
om de hoeveelheid van dauw,
die gevallen is. te meten.
DROST, een overheidspersoon in eenige
streken van het noordelijk
Duitschland, die over een landsdistrict
gesteld is. Bestaat zijn
gebied uit meer dan één district,
zoo heet hij landdrost. Ook in de
Nederlanden had men, onder de
fecten vervangen en eindelijk door
de tegenwoordige gouverneurs der
provincien opgevolgd werden.
DRUD, DRUDE, heksenmeester, heks,
spook.
DRUIDEN, druides, Lat., priesters,
leeraars, artsen, regters en toovenaars
der oude Celten en Galliërs.
DRUKKINGSPOMP, eene pomp, die
niet, zoo als de gewone, door zuigers,
maar door drukking werkt.
DRY AD EN, boschnimfen .
DSCHAMI, de groote, door de Turksche
keizers en keizerinnen gebouwde
tempels.
DSCHANDALA RISCRA, eigenlijk de
verachtelijken, onrein en ; de geringste
kaste der Hindoes, waartoe
behooren: de visschers, waterdragers,
vilders, barbiers, geneesheeren,
bedelmonniken, potte bakkers
en slaven.
DSCHELEBKACHAN, eene staatsbelasting
der Turken, welke eertijds
daarin bestond, dat zij, wanneer
de sultan reisde, of het leger zich
in het veld bevond, levensmiddelen
en anderenoodweodighedenachteraan
moesten voeren. Onder SOLIMAN
I. werd zij echter in geld veranderd.
DSCHELLAT- ODASSI, het verblijf der
geregtsdienaars en beulsknechten
in het serail.
DSCHERRAH. de opperste wondheeler
bij het Turksche leger, maar die
slechts met den sultan te velde
trekt.
DSCHJEBEHDSCHJY, was eertijds bij
de Turken een klein korps, dat
uit wapensmeden en geweermakers
bestond; thans is het echter een
korps zware ruiterij van 18 tot
30,000 man, en even zoo als de
spahis gewapend.
DSCHIHERDSCHIS, Albaniers, die in
Konstantinopel levers verkoopen,
waarmede de vromen onder de
Turken de rondloopende katten
regering van LODEWIJK NAPOL!lON, voeren.
landdrosten, die daarna door pre- DSCBIRI, bij de Turken eene werpDU.
199 DUEG.
spies, welke een hunner voornaamste
wapens is.
Du, eene Chinesche graanmaat, 100
handen vol.
DUALIS, het tweetal, tweevoud, (in
de Grieksche taal. en spraakkunst),
wanneer van twee gelijke dingen
gesproken wordt.
DUALIST, diegene, welke aan eenige
uitverkorenen de zaligheid, aan de
overigen de eeuwige verdoemenis
toekent; ook in de zuivere zielkunde,
diegene, welke de mogelijke
zekerheid van voorwp.rpen, door
de uitwendige zinnen waargenomen
wordende, beweert. alzoo er,
deze stelregel als waarheid aangenomen
zijnde, tweederlei in hunne
eigenschappen verschillende
wezens erkennende en erkende,
bestaan. Deze stelregel zelf heet
dualismus.
DUASCHI, personen, die voor den
Turkschen keizer bidden.
DUBIA, bij de Romeinen een bijnaam
van FORTUNA.
DUBITATIE, dubitatio, Lat., dubitation,
Fr., twijfeling. Dubiteren,
twijfelen. Duhieus, twijfelachtig.
In dubio, in twijfel. Dubium,
twijfel.
DUCADO DI CAMPIO, eene Spaansche
rekenmunt in Navarra, omtrent 25
stuivers waard. Ducado de NavaI',
ra, eene rekenmunt in Navarra,
omtrent 30 stuivers waard. Ducado
de Plata en de Vellon, is gelij
k aan de ducado di Campio.
DUCANUS, eene kleine tinnen of koperen
munt in Bombay.
DUCATELLO, eene zilveren munt, omtrent
Ii stuivers waard.
DUCTIEL, ductil, ductilis, Lat., rekbaar,
lenig. Ductiliteit, rekbaarheid
(van metalen).
Duc, Fr., hertog. Duchesse. hertogin.
DUDU, doudou, eene kleine munt, op
de kust van Coromandel, bijna 1
cent waard.
DUEDU, eene vrucht, ter grootte eener
peer, in Indië groeijende, en, geroosterd,
in plaats van brood gegeten
wordende, waarmede zij ook
in smaak veel overeenkomt.
DUEGNA, Sp., eene bejaarde vrouw,
wie het opzigt over eene jonge juffer
toevertrouwd is; eene oude
knorrige gouvernante; kuischheid.
bewaakster.
DUEKLA, een gewigt der Grieken en
Romeinen, hetwelk het derde deel
van eene on ce bedraagt.
DUEL, Fr., een tweegevecht. Duel.
lant, of duellist, hij, die een tweegevecht
aangaat. Duelleren, een
tweegevecht aangaan, vechten.
DUELLE, een Fransch apothekersgewigt,
waarvan er 3 eene once uitmaken.
DUERNE, bij het boekdrukken, eene
katern, waarbij twee vellen in el.
lmnder gestoken en beide met eene
en dezelfde letter van het alphabet
geteekend worden. Vergelijk
Triërne.
DuêT, duetto, duo, een dubbel- of
tweespel; muzijk met twee speeltuigen;
aria van twee stemmen.
DUIKER, eene onderaardsche kleine
waterleiding, welke dwars door
eene andere henen geleid wordt,
zonder dat zij zich met elkander
vermengen.
DUINEN, de zandheuvels langs de
zeekusten, door de natuur zelve
opgeworpen, om het overstroom en
der zee te beletten.
DUINS, oord langs de oostkust van
het graafschap Kent, in Engeland,
en de Hollandsche en Vlaamsche
kusten de~gelijks.
DUITSCHE ORDE, eene geestelijke rid.
derorde, die ook Mariane-orde of
orde der broeders van het Duitsche
huis Onzer Lieve Vrouw van Jeruzalem
heet, werd in het jaar
1191 ingesteld, zijnde daarvan de
voornaamste gelofte, oorlog tegen
de ongeloo\·igen. De zetel der orde
was aanvankelijk te Acra in
Syrië; dan, nadat de orde uit het
Oosten verdreven was, werd die
DUKD. 200 DUND.
naar Mariënburg in Pruissen verlegd.
Zweden, Rusland en Polen
bemagtigden allengs de landen der
orde in Lijfland, Esthland en Pruissen,
welke de ridders te voren in
hunne beöorloging der Heidenen in
die landen bekomen hadden, en de
heerschappij der orde hield eindelijk
geheel en al op, toen de grootmeester,
Markgraaf ALBRECHT, te
Branden burg deEvangelische godsdienst
aannam, enin l525 door den
koning van Polen de bezittingen
der orde alleen in eenige landerijen,
in onderscheidene kreit~en van
Duitschlan'd verspreid, bestaande,
onder den titel van Hertogdom, als
erfelijk leen ontving.
DUKDALF, een paal in het water,
waaraan men schepen vastlegt.
DULCIFICATIE, dulcificatio, Lat., (geneesk.)
verzoeting. Dulcificeren,
verzoeten, zoet maken.
DULCINEA, een zoetertje, liefje, beminde;
de naam der geliefde van
Don Quichote.
DULIA, Gr., beteekent iets slaafsch.
In de Roomsche kerk heet de vereering
der Heilige Maagd Hyperdulia,
en de vereering van God
Latria.
DULT, • heet op vele plaatsen in
Duitschland de jaarmarkt, hetwelk
gedeeltelijk daaruit ontstaan is, dat
kooplieden en kramers de zamenvloeijing
van menschen, bij de
kerken, welke de paus met Indulten
of aflaten voorzien had, ten nutte
maakten, om hunne waren uit
te venten.
DVLZE FLUIT, eene fluit, welke zach.
ter klinkt dan de bokspijp en waarschijnlijk
hetzelfde is als dulciaan,
DUM SPIRO, SPERO, zoo lang ik
adem, heb ik nog hoop van te leven;
zoo lang er leven is, is er hoop.
DUNALMA, een feest, dat door de
Turken, bij gelukkige staatsgebeurtenissen,
7 dagen lang met velerhande
vermakelijkheden gevierd
wordt.
DUNDARS, heet bij de Turken de achterhoede
van een leger, hetwelk de
vlugtende gelederen weder tegen
de vijanden terug moet drijven.
DUNG, een Perzisch gewigt, 4 grein
zwaar; ook eene kleine Perzische
zilvermunt, omtrent een halven
stuiver waard. (van POPE.
DUNSIADE, een Satyrisch heldendicht
DUODECIMAAL, twaalfdeelig, twaalftallig.
DUODECAGONUM, duodekagoon, een
twaalfhoek, in de meetkunde.
DUODECIMO, zeker klein formaat van
gedrukte bladen, anders in 12°.
DUODECIMOLE, (muz.), eene tremalant-
figuur van 12 noten, welke
maar zoo veel als acht gelden.
DUODENUM, hetzelfde als dodecadactilum.
DUODI, volgens den Fransch-republikleinschen
almanak, de tweede dag
in de week.
DUODRAMA, tooneelspel, waarin
slechts twee personen optreden.
DUORAMNI, Russische edellieden.
DUPE, Fr., een bedrogene; hij die
zich voor den gek laat houden.
Duperen, bedriegen, voor den gek
houden, misleiden.
DUPE.HEBREN, heeten in Hamburg
de beide jongste senatoren, welke
het bijzonder opzigt over de havens
en kanalen hebben.
DUPLIEC, dupliek, (regtsgel. ) een
beantwoordings- of verweerschrift.
Dupliceren, tweede antwoord geven,
op de repliek antwoorden.
Duplicatie, verdubbeling. Duplicatum,
duplicaat, een dubbelgeschrift
; het tweede stuk, wanneer
er reeds een bestaat. Dupleren,
verdubbelen. Duplum, het dubbel,
nog eenmaal zoo veel, in duplo,
dubbel.
DUPONDIUS, eene kleine Romeinsche
munt, ter waarde van omtrent een
halven stuiver. Spottenderwijze
wordt ook een aankomend student
zoo genoemd.
DUR, (muz.) duur, de harde toon.
DURA. 201 DYNA.
DURABEL, durable, Fr., duurzaam.
DURA MATER. Lat .• !( ontleedk. )de har.
de hersenhuid onder de hersenpan.
DURANTE, gedurende. b. v. durante
lite, of hangende het regt~geding;
durante vita, gedurende het leven.
DURE SEI. in de schilderkunst, wanneer
de voorwerpen zeer sterk gemarqueerd
of aangewezen zijn.
DURETÉ. Fr., hardheid; in de muzijk,
is het gelijk van beteekenis
met dissonance.
DUSAK, tusak, tesak, thiesak, een I
kort, breed en eenigzins gekromd
z\\aard. dat,in plaats van het hecht,
eene greep aan de kling of eene
oorvormige opening als handvatsel
heeft. Het was eertijds een zwaard
der vechters.
DUSLANEN. fabelachtige wezens bij
de oude Galliërs, die met de Faunen
en Saters der Romeinen overeenkwamen.
DUTCHEN. eene rekenmunt, welke
in Bremen I grosche 6 pfenn., te
Koningsbergen 9 pf. en te Dantzig
7 pfenn. geldt.
DUÜMVIR, Lat., tweeman. Duümvi.
raat, tweemanschap.
Dwo, DWOOG, eene vette kleiachtige
aarde, welke niet met steenen vermengd,
maar, gedroogd zijnde,
zeer vast is.
DYADIEK, verdeeling der getallen in
klassen, yan tweevoudig opklimmende
collective ee/Jheden, en
waarvan elke klasse er twee bevat;
zood at twee eenheden van eene
klasse eene eenheid van de n~.ast
hoogere bepalen. Voor practische
berekeningen dient de dyadische
vorm niet; maar hij verligt het inzigt
in de theorie der zamenstelling
en ontbinding der getallen.
DYARCHIE, Gr., regering van twee
bestuurders.
DYAS, de tweeheid.
DYASYRMUS, (redek.) bovenmatige
verheffing van eene geringe en belagchelijke
zaak, om daaruit, schertsenderwijze,
iets groots te maken.
b. v.: wanneer men eene voordragt,
die men niet beantwoorden kan of
wil, belagchelijk maakt.
DYNAMICA, Gr., leer der werkende
krachten. Dynamiologie. (geneesk.)
de heelkrachtsleer. kennis van de
kracht der geneesmiddelen. Dynamisch,
wat de leer der krachten
aangaat, krachtig werkend. Dynamisten,
die wijsgeeren, welke
alle levensverschijnsels uit eigene
inwendige kracht (levens-principe)
afleiden. Dynamometer. de krachtof
krachtenmeter. Dynamometrie,
de krachtmeting.
DYNAST, Gr., een magthebber, regeerder,
heerscher. Dynastie, eene
rij van regerende vorsten uit eene
en dezelfde familie; het regerende
huis.
DYPTISCH, dyptische registers, registers
der consuls en andere magistraatspersonen
bij de ouden; ook
van de bisschoppen bij de oude
Christelijke kerken.
DYSAEMIA, ziektlijke gesteldheid van
het bloed.
DYSAESTHESIE. een gebrek der zintuigen.
dat zoo veel als zwaar gevoelen
of gewaarworden beteekent.
Dysaestheteria, ziekelijke toestand
van een of meer zintuigen.
DYSBLEuNIA,ziekelijkeslijmvorming.
DYSCATABROSIS. het moeijelijke of
bezwaarlijke slikken.
DYSCRASIE, dyskrasie, Gr., (geneeskunde)
de slechte vermenging der
vochten, zwaar- of dikbloedigheid.
DYSCHEZIA. moeijelijke en pijnlijke
stoelgang.
DYSCHOLIA. slechte gesteldheid der
gal of afzondering daarvan enz.
DYSCHROEA, slechte huidkleur.
DYSCHYLIA. ziekelijke gesteldheid
van de chyl.
DYSCHYMIA, ziekelijke gesteldheid
van de chymus of maagbrij. maar
tevens van de organieke sappen in
het algemeen.
DYSC. 202 DYSO.
DYSCINESIA, beperking van het bewegingsvermogen,
bijzonder uit
hoofde van rhumatische typhose en
dergelij ke on gesteldheid der spieren.
DYSCOELIA, een eigen geworden lijden
van het onderlijf, zoo als hypochondrieke
verstoppingen, apepsien,
verslijmingen der darmen, enz.
DYSCOLUS, iemand, die van een algemeen
heerschende meening af.
gaat; een zonderlinge.
DYSCOPRIA, slechte toestand van den
darmafgang.
DYSCRITICUS, zich (door behoorlijke
crisis) moeijelijk doende kennen
of bepalende.
DYSDACRYA, gebrekkige traanafzondering.
DYSDYNAMIA, van den regel afwijkende
hoedanigheid des levensvermogens.
DYSECRISIS, gebrekkige of moeijelijk
volgende afscheiding der zoogenaamde
kritische stoffen.
DYSECOEA, het moeijelijke hooren,
hardhoorendheid, doofheid.
DYSELEIA, moeijelijkheid bij het hee.
len van zweren, b. v. bij water·
zuchtigen, scorbutieken.
DYSEPULOTICA, kwaadaardige zweren,
welke moeijelijk te genezen
zijn.
DYSERETHISIA, geringe prikkelbaarheid;
ook ziekelijke prikkelbaarheid.
DYSGALACTIA, ziekelijke meJkberei.
ding.
DYSGENESIA, ziekelijk voorttelings.
vermogen, ziekelijke gesteldheid
der teeldeelen.
DYSGEUSIA, ziekelijke smaak.
DYSIDRIA, ziekelijk zweet.
DYSIS, is bij de Astrologen het ze·
vende hemelsche huis, waaruit zij
van huwelijken, leven, dood, koop.
handel en vijandschap plegen te
voorzeggen.
DYSLALIA, moeijelijk spreken.
DYSMASTESIS, moeijelijk kaauwen.
DYSMENIA, moeijelijke maandelijk.
sche zuivering.
DYSMNESIA, zwakheid van geheugen.
DYSODES, alles wat stinkt of slecht
ruikt.
DysoPSIA, gebrekkig gezigt.
DYSOREXIE, verzwakte of bedorven
eetlust.
DYSOS~HRASIA, ziekelijke toestand
van het reukvermogen, bijzondere
zwakheid daarvan.
DYSOSTOSIS, beenziekte ; juister:
moeijelijke beenvorming, b. v.
bij rhachitis.
DYSPATHIE, onlijdzaamheid, onge·
duld der zieken.
DYSPECRIA, de hardhoorigheid.
DYSPEPSIE, Gr-, moeijelijke spijs.
vertering.
DYSPEPSODYMIA, maagkramp, dys.
pepsie of slechte spijsvertering met
maagpijn. (ken.
DYSPHAGIE, Gr., het moeijelijke slik·
DYSPHONIE, een ligchamelijk gebrek,
dat in eene zware stem bestaat.
DYSPIONIA, ziekelijke gesteldheid
van het vet.
DYSPNOEA, engborstigheid, zware
ademhaling, aamborstigheid.
DYSPOTISMUS, moeijelijk drinken.
DYSSIlNTERIE, de roode loop.
DYSSIALIA, ziekelijke speekseiberei.
ding.
DYSSPERMASIE, Dysspermatismus,
moeijelijke zaadlozing. Dyssper.
mia, zaadziekte, moeijelijke beo
reiding van het zaad.
DYSSTICHIASIS, Dystochiasis, het.
zelfde als Distichiasis of Distochiasis.
DYSSYNUSIA, kleiner of grooter, maar
niet geheel onvermogen tot bijslaap;
ook onomgangbaarhcid enz.
DYSTHELASIA, moeijehjk zuigen.
DY.5THERAPEUTA, ziekten, welke zeer
moeijelijk te genezen zijn.
DYSTHYMIE, gemoedszwakheid, ge.
moedsziekte.
DYSTICHIE, een gebrek, daarin bestaande,
dat de haren aan de oogleden
dubbel staan.
DISTJCHIASIS, Dystrichiasis, eene
aanhoudende traanvloeijing, welke
door het steken der binnenwaarts
DYST. 203 EAST.
groeijende haren aan de oogleden
veroorzaakt wordt.
DYSTOCHIE, eene moeijelijke geboorte.
Dystocologia, leer van het
moeijehjk verlossen.
DYSTONIA, ziekelijke spankracht,
wanstemming van den toon.
DYTRICHIASIS, zoo veel als Dystichiasis.
DYSURIE, Gr., (geneesk.)moeijelijke,
bezwaarlijke waterlozing.
DZIMMI, eigenlijk schatpligtigen, bij
de Turken alle cijnsbare Christen.
onderdanen.
E.
E beteekent in de muzijk de derde
klanktoon van de tegenwoordige
diatonische klankladder, en maakt
van c, wier interval als het eerste
geldt, de groote terts uit. Op de
Fransche munten toont het de
muntstad Tours, en op de Pruissische
Koningsbergen aan. In de
scheikunde beteekent hetoplossing .
E of EG. ergo, derhalve, dus, gevolgelijk.
E, als getal op oude Romeinsche opschriften
beteekent 250.
E. C., exempli causa, of E. G., exempli
gratia, bij voorbeeld.
ETC. et cetera, en zoo voorts.
Exc. excellentie.
EXOD. Exodus, de uittogt, het twee·
de boek van MOZES.
EXTR. extractus, Lat., extract, uit.
treksel, aftreksel.
EACUS, een van de drie regters der
hel, zoon van JUPITER en EGINE.
EAGLE, Eng., eene gouden munt in
de Vereenigde Staten van N oordAmerika,
ter grootte van eenen
gulden. Op de eene zijde heeft zij
eene vrijheidsmaagd, op de andere
eenen arend (Eagle) met uitgespreide
vleugels. Zij doet 10
dollars en heeft tot onderdeelen
halve en kwart eagles.
EARL. Eng., een Engelsche graaf.
EASTNE of Osfne, eene godin der
oude Duitschers, voornamelijk der
Saksers. Haar feest viel in April
voor, welke maand daarvan East
genoemd werd.
EAU, Fr., water. Eau d'arquebusade,
zie arquebusade. Eau de Cologne.
Keulsch water. Eau de millefleurs,
duizend- bloemen water .
EBA UCHE, eerste ontwerp eener zaak.
EBBE en VLOED, zie vloed.
EBENIST, een schrijnwerker, die fijn
en opgelegd werk vervaardigt.
EBLOUISSEREN, verblinden, misleiden,
overbluffen.
EBRAEëR, EBRER, eene Deensche zilvermunt,
iets meer dan 12 stuivers
waard.
ÉBRANLEMENT, Fr., schudding, davering;
ontmoediging. Ebranleren,
schudden, daveren; ontmoedigen.
EBRILLADE, een sterke trek, dien de
ruiter het paard met den teugel
geeft, als het niet wenden wil.
EBULLITIE, opkoking, opborreling,
opbruisching, (geneesk.) uitslag.
ECACHE, een gebit voor paarden,
hetwelk meer langwerpig rond is
dan het holle mondstuk.
ECARLAA'l', scharlaken, scharlaken.
kleur, scharlakenrood.
ECARTEREN, écarter, Fr., verwijde.
ren, ter zijde stellen, verstrooijen ;
uitweiden, van de hoofdzaak afwijken;
(in het kaartspel) de kaarten
afnemen.
ECBOLE, Lat., Projectio, een ver·
plaatsingsteeken in de oude Grieksche
muzijk, hetwelk den toon 3/4
toon verhoogde. (len.
ECBOLICA, vruchtafdrijvende midde·
ECBRASMA, een wilde, onregelmatige,
bijzonder plotselijk ontstaande uitslag,
zoo als, b. v. die aan den
mond in gastrische koortsen.
ECCATARTICA, zuiverende en zweetbevorderende
middelen.
ECCE HOMO, Lat., zie den mensch;
een beeld of schilderij van den lij.
denden CHRISTUS (van wien PILA·
TU S die woorden bezigde).
ECCE. 204 ECHA.
ECCENTRISCH, zie excentrisch.
ECCESMA, vurige blaren; kleine uit·
slag, welke plotseling en meeren·
deels bij zeer warm weder ontstaat.
ECCHYLOMA, zoo veel als extract.
ECCHYMOMA, uitgieting, bijzonder
van bloed in het celweefsel. Ec.
c1tymosis, ekchymose; eigenlijk beteekent
ECCHYMOSIS de uitgieting,
als voorgang, ecchymoma daarentegen
de uitgegotene massa. Ecchysis,
hetzelfde als extravasatio.
EccHYNIOsIs.opbruischingdes bloeds.
ECCLESIA, Lat., de kerk. Ecclesiarcha,
een kerkvoogd, kerkvoorstander,
kerkbeheerscher. Ecclesiastes,
naam van het bijbelsche boek, de
prediker van SALOMO. Ecclesiasticus,
een geestelijke; het boek van
JEZUS SIRACH. Ecclesiastisch, kerkelijk,
geestelijk.
ECCLESIASTICUM RESERVATUM, eene
bepaling in den religievrede van het
jaar 1555, uit krachte waarvan een
rijkstand wel van de RoomschKatholijke
godsdienst tot de Protestantsche
mogt overgaan, maar
daardoor alle geestelijke ambten
verloor en daartoe onbekwaam
werd.
ECCLISIS, verrekking of uitwijking
van een been uit zijne natuurlijke
plaats.
ECCOPE, uitsnijding van een vleeschach
tig deel; ook een loodregte
houw of schrap in den hersenschedel.
ECCOPEUS, een werktuig tot het uitsnijden
of uitbeitelen, ern beitel.
ECCOPROTICUM, een laxeermiddel.
ECCORTHATICUM, een middel tegen
de verstopping, of tot opening der
zweetgaten.
ECCRINOCRITlCA, teekens, welke uit
de natuurlijke uitwerpselen opgemaakt
worden.
ECCRINOLOGIE, Fr., (geneesk.) de
leer van de uitwerpselen des menschelijken
ligchaams.
ECCRYSIS, Gr., (geneesk.) de uitdrij.
ving of afscheiding der ziektestof
(bijzonder door zweet en pis).
}<;CHAFAUD, Fr., schavot. strafplaats.
ECHAFAUDAGE, een toestel, dien men,
bij het versterken vaneene met muren
omringde stad, die slechts kor.
ten tijd verdedigd moet worden,
achter den muur aanbrengt. opdat
de troepen er zouden kunnen op
gaan en over den muur heen vuren.
ECHANCRARE, de weg rondom de tra·
versen, in den bedekten weg aan
de veldborstwering.
ÉCHANGE, Fr" ruil, ruiling, ruilhandel,
wissel; uitwisseling, b. v. der
krijgsgevangenen. Echangeren,
ruilen, wisselen; uitwisselen.
ÉCHANTILLON, Fr., een staal, monster,
proef.
ÉCHAPPADE, échappatoire, Fr., uitvlugt,
kale verontschuldiging. E·
chappement, Fr., het ontwijken,
uitrukken; het stijg- afhaakrad (in
zakuurwerken).
ECHAPPE, een paard, dat van twee
onderscheidene rassen afstamt; ook
een pas in het dansen, waarbij de
voeten, gedurende de voorwaartBche
beweging uit de eerste positie
in de tweede of vierde treden.
ECHA PPEREN, ontsnappen, ontloopen,
doorgaan, ontvlugten.
ECHARPE, scherp, sjerp, breede band
om het lijf.
ÉCHA uFFANT,Fr., verhittend. Echauf,
feren, verhitten.
ECHÉANcE, Fr., vervaltijd (van eenen
, wissel).
ECHEC, Pers, eigenlijk roof, of roover;
schaak, in het schaakspel;
ook ongeluk, schade, nadeel, verlies;
en échec houden, (krijgsk.) in
bedwang houden, een korps troepen
zoo bezig houden, dat hetzelve
de armee niet te hulp komen kan.
~CHEL, een blqedzuiger.
ECHELLE, Fr., de ladder, galg; ook
een vlakke trap. die zeer steil is;
voorts handels- of stapelplaats in
Azië, aan de Middellandsche Zee;
tevens in de bouwkunst de schaal
of verkleinde maatstaf; eindelijk de
ECHE. 205 ECLE
klankladder.
ECHELON, Fr., een laddersport; fig.
(krijgsk.) en échelon, als met sporten
in verscheiden divisiën achter
elkander.
ECHEMYTIE, Gr., de kunst van te
hooren en te zwijgen.
ECHIDNA, gedrocht, half vrouwen
half slang, moeder van CERBERUS,
de Lernische slang, de Chimera en
den NemeÏschen leeuw.
ECHINIET, Gr., een egelsteen, een
, paddesteen.
ECHIQUIER, Fr., schaakbord. En
échiquier, is de schaakbordvormige
stelling der troepen, wanneer de
achterste afdeelingen op de tusschenruimten
der voorste sluiten.
Zij wordt gewoonlijk bij terugtogten
gebezigd.
ECHIRIA, de godin van den stilstand.
ECHo, de weerkaatsing, na- of weergalm,
weerklank, Echometrie, de
weergalmsmeting.
ECHYNOPHTHALMIA, eene ziekte der
oogleden, waarbij het buitenste
van het oog bijzonder ruw voorkomt.
ÉCLAIRAGE,Fr.,verlichting, b. v. eener
stad door lantarens. Eclaireren,
verlichten, ophelderen, onderzoeken,
of een weg, bosch, enz. niet
door vijanden bezet is. Eclaireurs,
manschappen, die van het hoofdkorps
afgezonderd worden, om
zulks te doen.
ÉCLAIRCISSEMENT, Fr., verlichting,
inlichting, teregtwijzing. Eclaircisseren,
verlichten, teregtwijzen.
ECLAMPSIA, krampen, (stuipen) der
kinderen. Eclampsie, kramppijn,
, het stuipen krijgen.
ECLAT, Fr., glans, geruisch, opzien,
ruchtbaarheid. Eclatant, glinsterend,
schitterend, uitstekend, openbaar,
opzien barend. Eclateren,
ruchtbaar worden, uitbreken, uitkomen.
ECLECTICUS, een uitkiezer, onder
zoeker; hij, die tot geene bijzon
dere sekte van wijsgeeren of god
geleerden behoort, maar uit alles
het beste en waarschijnlijkste kiest.
ECLEGMA, een geneesmiddel, dat in
een dik sap of afkooksel bestaat.
ECLEPISIS, het afschilferen, losgaan
der schilfers (desquamatio) , bijzonder
aan de oppervlakte der beenderen
in wonden en verzweringen.
ECLIPS, Gr., verduistering, verdonkering
(van een gesternte). Eclipseren,
verdonkeren, verduisteren;
verdwijnen, zich wegmaken, wegsluipen.
ECLIPSIS ANIMI. zwakheid, onmagt
(van den geest),
ECLIPTICA, de zonneweg, de dierenriem;
baan, waarin de zons- en
maansverduisteringen voorvallen.
ECLOGE, Gr., eclogo, herderszang,
veldlied ; eene uitgekipte. uitgelezene
verzameling van stukken of
gedichten.
ECLOGIA, treurdicht, rouwdicht.
ECLYSIS, onmagt, verdwijning del'
krachten; ook het aankomen van
een en dunnen stoelgang na verstopping.
bijzonder in koortsen;
eigenlijk oplossing. In de muzijk
was het bij de Grieken een verplaatsingteeken,
waardoor de toon
, 3/. toon verlaagd werd.
ECOLE MILITAIRE, Fr., de krijgsschool;
kweekschool om jonge lieden
to~ den krijgsstand op te leiden.
Ecoleprimaire, lagere school,
, waarop de école sécondaire volgt.
ECOLE NORMALE, school voor het
hooger onderrigt. dat op het primair
of lager onderwijs volgt. en
, waarin men zijne studiën voleindt.
ECONOMIE, Fr., (voorheen schreef
men oeconomie) hui.\'houdelijkheid,
huishoudkunde. Econome, économist.
iemand, die een goed bestuur
over het huishouden heeft, ook een
huishoudkundige. Économisch, dat
tot de huishoudkunde behoort. ook
hetgeen met overleg en zuinigheid
bestuurd wordt: de économische tak,
de huishoudkundige maatschappij,
eene der oudste genootschappen in
ECOR. 20ö ECST
in Nederland. Économiseren, met
economie, of met overleg en zuinigheid
besturen.
ECORCHEREN, villen, (boomen) van
de schors ontblooten. Ecorché,
in de schilderkunst, de afbeelding
van een mensch zonder huid, waaraan
men de spieren ziet.
ECOSSAISE, een Schotsche dans.
ÉCOUTE, Fr., eigenlijk luisterhoek,
in kloosters, spreektralie ; (krijgsk.)
, een gehoorgang.
ECOUTÉ, Fr., eigenlijk, hoor! een
wandelstokje, anders badine.
ECPHRATICUM, een verdeelend en
openend heelkundig middel.
ECPHREXIS, eene heropening door
heelkundige middelen.
ECPHYSIS, het voorste deel des beens,
uitwas; ook de twaalfvingerdarm.
ECPIESMA, uitgedrukt sap, ook watna
het uitdruken achterblijft; eene
breuk in de hersenpan.
ECPLEROMA, wat in eene holte geschoven
wordt, om hetzelve op te
vullen.
ECPLEXIS, verstijving, verdooving,
wanneer zieken met opene oogen
gevoelloos en werkeloos liggen.
ECPNEUMATOESIS, Ecpnoë, hetzelfde
als exspiratio.
ECPTOMA, uitvalling of uitwijking der
beenderen of gewrichten zonder
breuk.
ECPTOSIS, verrekking, uitvalling.
ECPYCTICA, verdikkende geneesmiddelen.
EcPY EMA, sterke ophooping van etter.
ECRASE, een pas in het dansen, waarin
de been en zoo ver mogelijk van
elkander verwijderd worden,
ECRASEREN, verpletten, verbrijzelen,
vernietigen.
ECRITOIRE, schrijf tuig, waarin alles,
wat tot het schrijven noodig is,
zich bevindt.
~CRIV AILLEUR, Fr., een veelschrijver,
knoeijer, broodschrijver.
ECRYTHMUS, een onregelmatige pols,
waarvan de slag met geen' enkelen
levenstijd overeenkomt.
ECSTASE, extasti, extasis, Gr., opgetogenheid,
verrukking. En extase,
in verrukking, opgetogen. Geëcstaseerd,
verrukt.
ECTASIS, uitspanning der huid.
ECTHIMMA, een gezwel, dat door
hevig drukken aan de oppervlakte
der huid ontstaan is.
ECTHYMATA, zie Eszema.
ECTHYMOSIS, beweging van het bloed,
bij het ondervinden van vreugde.
ECTLIPSE, zooveel als Ellipsis.
ECTOPIE, uitwijking, verwrikking
van vaste deelen uit hunne natuur.
lijke plaats.
ECTROMA, eene te vroeg geboren ligchaamsvrucht.
ECTROPION, verdraaijing van het benedenste
ooglid, wanneer de binnenste
oppervlakte daarvan buitenwaarts
gekeerd, en het benedenste
deel VRn den oogappel
onbedekt is.
ECTROSIS, Ectrosmus, de miskraam,
te vroegtijdige verlossing.
ECTYLOTICA, geneesmiddelen tegen
de gezwellen en negenoogen; ook
om de haren te doen uitvallen.
ECTYPE, afdruksel van eene munt,
cachet, enz.
Écu, eene Fransche zilvermunt van
3 francs; eene zilvermunt in Savoye,
omtrent 36 stuivers waard.
Een écublanc, Franschezilvermunt.
Een écu d'or, zooveel als Louis
d'or. Een écu neuf, Fransche zil.
vermunt, ter waarde van 6 francs.
Een écu patagon, eene Geneefsche
rekenmunt, omtrent 32 stuivers
waard.
ÉCUMEUR, Fr." een vrijbuiter, zee·
schuimer. Ecumeur de marmite,
een tafelschuimer.
ÉCURIE, Fr., de paardenstal; ook de
paarden en bedienden van eene
stoeterij; eindelijk de woning,
welke de berijders, bedienden, enz.
daarbij hebben.
ECZEMA, ECZEOMA, eczesma, ecthy.
mata, vurige baart jes ; ook elke
vliegende uitslag.
EDDA. 207 EFFE.
EDDA. verzameling van overoude IJslandsche
en Noorweegsche gedichten,
liederen en gezangen, behelzende
de afkomst en heldendaden
der koningen, alsmede eenige natuurkundige
onderwerpen, op eene
bedekte wijze behandeld.
EDEN, het paradijs.
EDHEMITEN, Mahomedaansche predik
monniken, die gedeeltelijk in
kloosters, doch meerendeels in de
woestijnen leven.
E DIAMETRO, Lat., middellijnig, diametraal,
regt tegen elkander over.
EDICT, edictum, Lat., een (vorstelijk)
bevel, openbaar bevel, aanslag,
eene landsverordemng. Edictale
citatie, geregtelijke dagvaarding.
EDITIE, uitgave, druk van een boek,
EDUCATIE, opvoeding. Educeren,
opvoeden.
EDUCTUM, iets dat door uittrekking
eener zaak ontstaat; het uittreksel,
uitgetrokkene. Het wordt in zeker
opzigt tegen het voortbrengsel
overgesteld .
EDULCORATIE, verzoeting door herhaald
wasschen. Edulcoreren, door
het herhaald wasschen verzoeten.
EDULICA, EDULIA, eene godin der
Romeinen, die over het eten der
kinderen het opzigt had.
EFFACEREN, uitwisschen, verdelgen.
EFFAREREN, doen ontstellen, overbluffen,
buiten zich zei ven brengen,
Geëffareerd, ontsteld, verbluft.
EFFECT, werking, uitwerksel, gevolg.
Effecten, werkingen, zaken, goederen,
vermogen; landsobligatiën.
Effectief, effective, effectivement,
Fr., werkelijk, wezenlijk, in der
daad. Effectueren, bewerken, uitrigten,
verrigten, bewerkstelligen,
tot stand brengen.
EFFEMINATIE, verwijving, bevreesdheid.
Effemineren, verwijven, tot
eene vrouw maken.
EFFENDI, een Turksche eer titel voor
allen, welke een staats-ambt bekleeden.
EFFERVESCENCE, Fr., de opbruisching,
het vuur (bijzonder dichterlijk).
Eene borrelende beweging,
welke in het oogenblik der
verbinding van zekere zelfstandigheden
heviglijk plaats heeft.
EFFES1'UCATIE, die geregtelijke handeling,
wanneer, om iemand uit
het bezit te zetten, uit zijn huis
eene spaan, uit zijnen akker of zijne
weide een klomp aarde of eene
graszode genomen wordt.
EFFICACITEIT, kracht, nadruk, sterkte,
magt, werking.
EFFICEREN, uitrigten, tot stand brengen.
Zie effectueren.
EFFIGIES, Lat" ~tJigie, Fr., beeldtenis
; in effigie, in beeldtenis (ophangen,
verbranden).
EFFILEREN, ~ler, Fr., uitrafelen,
de draden uit een weefsel trekken,
E./ftlure, het uitgerafelde aan een
stuk stof.
EFFLAGITEREN, met ernst vorderen,
vurig begeeren, aftroggelen.
EFFLEUREREN, het uiterste aanroeren,
aanraken; iets met de lippen
proeven; eene zaak oppervlakkig
kennen of behandelen.
EFFLOREREN, ejJloresceren, opbloeijen,
ontluiken, voortkomen, beroemd
worden; uitslaan aan ligchamen.
Eiflorescence, de bloesem,
bloeitijd, het bloeijen, ontluiken;
uitslag in de huid; ejJlorescence
van den wasdom is de voortplanting.
(dampingen.
EFFLUVIA, Lat., uitstroomingen, uitEFFODEREN,
uitgeven.
EFFORT, Fr., poging, krachtsbeproeving,
nadruk, moeite.
EFFRACTUUR, eene hoofdwond, met
kwetsing der hersenpan.
EFFRAYANT,Fr., verschrikkelijk, ontzaggelijk,
vreeselijk.
EFFRONTÉ, Fr., driest, onbeschaamd.
Effronterie" driestheid, schaamteloosheid.
EFFROYABLE, Fr., schrikkelijk, ontzettend,
gruwelijk, ijsselijk.
EFFUSIE, effusio, Lat., uitgieting,
uitstorting.
EGAA. 208 EHEM.
EGAAL, égal, Fr., gelijk, gelijkgm.
tig, onverschillig, eenerlei. Ega.
Ier, gelijken, passen. Egalisatie,
gelijkmaking, vereffening. Egaliseren,
gelijkmaken, vereffenen.
Egalist, een gelijkmaker, die alles
gelijkmaken wil (in e~ne verachtelijke
beteekenis). Egalité, egali.
teit. gelijkheid, gelijkmatigheid.
Palais d' égalité, het paleis van den
hertog van ORLEANS, die, om zich,
bij de Fransche omwenteling, in
de gunst des volks in te dringen,
en den troon zijns ongelukkigen
bloedverwants in te nemen, den
naam van égalité aannam, als of hij
een voorstander van de leer der ge·
lijkheid ware; welke list hem ech ..
, ter niet gelukt is.
EGARD, Fr., aanzien, achting; en
, égard, met opzigt, met betrekking.
EGAREMENT, Fr., afdwaling, ver·
strooijing. Egareren, verdwalen;
geëgareerd, niet wel bij het hoofd.
EGART, een stuk woestliggend veld.
EGAYEREN, vervrolijken, verlustigen,
vrolijk maken.
EGERIA, Heidensche godin, aan welke
de zwangere vrouwen offeran.
den bragten, om des te gemakkelijker
verlossing te erlangen.
EGEST, de damp of uitvloeijing der
vallende sterren, dien zij, in het
nedervallen op de aarde, achterla.
ten.
EGEUS, koning van ATTICA en vader
van THESETJS, die, om den Mino.
taurus te bevechten, naar Creta
ging, en bij zijne terugkomst het
afgesproken teeken op zijn schip
verzuimde te plaatsen, waarop
EGEUS zich uit wanhoop in zee
stortte.
EGIDE, zie Aegis, Aegide.
EGoÏsMus, de zelfliefde, de ik. zucht,
baatzuchtige denkwijs of gevoelen.
Egoïst, een baatzuchtige, eigen.
belangzoeker. Egoïstisch, zelflie·
, vend, baatzuchtig.
EGO UT, Fr.,steenen goot of kanaal, om
de vuiligheid in eene stad weg te
laten loopen.
EHEM, eene kano, die uit eenen
boomstam uitgehold is, zoo als de.
zelve in Indië gebruikt wordt.
EICETEN, aanhangers eener sekte uit
de zevende eeuw, die een monni.
kenleven leidden, maar in gezel.
schap van vrouwen, en leerden,
dat men God met zingen en dan.
sen dienen moest.
EILEMA, pijn en kramp in de dar.
men, door besloten winden.
EIRMOS, eene melodie, naar welke
in de Grieksche kerk liederen gezongen
worden.
EISCHI.KAGASI-BASCHI, de bevelheb·
ber over de Eischi-Kagasi-portiers
in Perzië, die ook de vreemde ge·
zanten tot gehoor bij den koning
binnenleidt.
EJECTIE, uitwerping, uitstooting.
Ejiceren, uitwerpen, uitstooten.
EKLIPS, zie eclips, enz.
EKMEGGI-BASCHI, de hofbakker van
den Sultan; tevens opperste der
bakkers en opziener over al het
brood, dat in het serail verkocht
wordt.
ELABORATIE, bewerking, schriftelijke
bearbeiding. Elaboreren, bewer.
ken. (mijn.
ELAPSO TERMINO, na verstreken ter·
ELARGEREN, wijder maken, verwij.
den, uit de gevangenis ontslaan,
los. of vrijlaten.
ELASTICITEIT, élasticité, Fr., veêr.
kracht, spanning, springkracht.
Elastisch, elastiek, élastique, Fr.,
veêrkrachtig.
ELATERIA, geneesmiddelen. welke
door stoelgang afleiden en het lig.
chaam zuiveren.
ELATEROMETER, dampmeter, veêr.
krachtsmeter, werktuig, om de
volstrekte elasticiteit van onderscheidene
dampen te bepalen.
EL BUON RE'fIRO, koninklijk lustslot,
nabij Madrid, met een metalen
standbeeld van PHILIPPUS II.
ELCI, boodschapper; naam, dien het
Turksche hof aan alle vreemde mi.
nisters geeft.
ELEA. 209 ELEM.
ELEATIKERS, eleatische school, heette
de door ZENO gestichte wijsgeerige
school, naar zijne geboorteplaats
Elea in Neder-Italië benoemd.
ÉLECTEUR, Fr., kiezer; keurvorst.
Electie, keus, verkiezing. Electoraat,
de waardigheid van keizer, of
van keurvorst; het keurvorstendom.
ELECTRICITEIT, électricité, Fr., de
barnsteenkracht, bliksem- of wrijfvuurkracht,
aantrekkende kracht.
Electriek, electrisch, barnsteen.
krachtig, bliksemend. Electriseren,
die kracht opwekken, daarmede
doortrekken; doordringen, bezie.
len, ontvlammen. Electrometer,
electriciteitsmeter. Electrophore,
electriciteitsdrager .
ELECTROVEGETOMETER, een door
BERTHOLON uitgevonden werktuig,
waardoor het gebrek aan luchtselectriciteit,
die tot den groei der
planten benoodigdis, op eene plaats
kan vergoed worden.
ELECTUARIUM, een geneesmiddel van
eene siroopachtige dikte, mengsel.
ELEEMOSYNA, aalmoes; ook een bij
kerken en kloosters gebouwd huis,
waarin de Eleemosynarius gaven
aan de armen uitdeelde. Hij had
het opzigt over dit huis, en boven.
dien het ambt, om de testamenten
ten uitvoer te leggen.
ELEGANT, uitgekozen, net, sierlijk,
opgetooid; een elegant, een pronkertje.
Elegantie, élégance, Fr.,
netheid, sierlijkheid.
ELEGIE, Gr., een weemoedig gedicht,
treur- of klaagdicht. Elegisch,
weemoedig, treurig, klagend.
ELEMENT, hoofd. of grondstof, Ie.
vensstof, levensbeginsel. Elementen,
de hoofdstoffen b. v. lucht,
water, vuur, aarde, enz.; de grond.
of eerste beginselen (van kunsten
en wetenschappen). Elementair,
grondstoffelijk; tin zamenstellingen)
aanvankelijk, voor beginners,
dat de grondbeginselen behelst, b,
v. elementaire meetlmnst; elementaire
scholen, lagere scholen. -
elementair vuur, fijne, veërkrachtige
vloeistof, welke alleligchamen door.
dringt en voor de oorzaak der warm·
te gehouden wordt. Ook wordt
element genomen voor iets, waarop
iemand zich bijzonderlijk toelegt,
en waar in hij zijn grootst genoe·
gen vindt: als hij muzijk maakt,
dan is Itij in ziJn element.
ELEMI, GUMMI, ELEMIE, clemihars,
een witachtig gele, of in het groene
vallende boom hars, waarvan er
verscheidene soorten in den handel
voorkomen, en die wegens hare
heelende kracht tot wonderzalven
gebruikt wordt. De schilders beo
dienen er zich van tot vernissen.
De beste soort komt uit Ethiopië;
de andere uit Brazilië.
ELENCHUS, in het algemeen elke sluit.
rede of syllogismus, bijzonder echter
zulk eene, die slechts in schijn
eene geldige sluitrede en klaarblij.
kelijk valsch is; ook inhoud of re·
gister (eens boeks); eindelijk, we·
derlegging, teregtwijzing.
ELEODORISCH, ELUDORISCH of pu·
NISCH WAS, schilder was, opgelost
en met verw gemengd was, waar·
mede de Ouden de voortreffelijkste
schilderijen vervaardigden. Deze
soort van schilderen, sedert vele
eeuwen verloren, is in de laatste
tijden door graaf CAYLUS en an·
deren op nieuw uitgevonden, of
misschien slechts eene daarnaar
zweemende te voorschijn gebragt.
De hofschilder CALAU, te Berlijn,
vond het geheim, om de was op te
lossen, en dezelve in plaats van olie
met de verwen te vermengen. Zie
ook eludorisch schilderwerk.
ELEJ'ANTS. ORDE, orde van den Olie.
fant, eene ridderorde in Denemar.
ken, welke sommigen zeggen, dat
door CANUT VI., ter gedachtenis
van zijne gelukkige veldtogten tegen
de Saracenen in het Oosten, en
de Heidenen in Lijfland, op het
einde der 12· eeuw is ingesteld.
ELEPHANTIASIS, boosaardige, vuile
14
ELEU. 210 ELLI.
uitslag, soort van schurft.
ELEUSINIA, Eleusinische geheimen,
beroemdste soort der 'oude verborgenheden
te Eleusis, eene stad in
Attica, tot welke niemand met een
boos geweten naderen, veel min
ingewijd mogt worden. Zij waren
tweevoudig, de groote en de kleine;
dus eene soort van vrijmetselaars-
gezelschap. Zie Epopten.
ELEUTHERIOLOGIE, eleutheronomie,
leer van de vrijheid en noodzakelijkheid
der menschelijke daden;
vrijheidsleer ; naar KANT het tegendeel
der eudaemonie, of gelukzaligheidsleer.
ELEVATIE, elevatio, Lat., verheffing,
verhooging, hoogte. Elevatio poli,
poolshoogte. Elève, Fr., een kweekeling.
Eleveren, opheffen, omhoog
rigten, hijschen.
ELEVATORIUM, een heelkundig werktuig,
waarmede de ingedrukte deelen
der hersenpan weder opgeheven
worden.
ELIDEREN, uitstooten, wegwerpen,
uitlaten, bijzonder letters wellui.
dendheidshalve weglaten. Elisie,
uitstooting. wegwerping, uitla.
ting.
ELIGEREN, kiezen, uitkiezen; jus
eligendi; het kierregt. Eligibel,
éligible, Fr., verkiesbaar.
ELIMINEREN, uitdrijven, doen verdwijnen.
(In de stelkunst) eene
zekere grootheid uit eenige functie
doen weggaan of laten verdwijnen.
ELIMOS, de naam van eene Phrygi.
sche fluit, welke uit het hout des
laurierbooms gemaakt werd.
ELISCATIE, het opbruisen, koken,
zieden.
ÉLITE, Fr., de keur, kern, bloem;
corps d'élite, keurbende. Élites,
de uitgelezenen (soldaten), keur.
benden.
EL1XIR, een, uit velerlei enkelvoudige
dingen zamengesteld kooksel,
tot geneesmiddel dienende, aftreksel.
Elixivatie, de uitlooging,
wanneer er op asch heet water
gegoten wordt.
ELLIPS, ellipsis, de uit- of weglating
(van letters en woorden); een
langwerpig rond, eene der 3 kegelsneden.
Elliptisch, uit· of weg·
latend; langwerpig rond.
ELMSVUUR, (Feu St. Elme) eigenlijk
Helenasvuur, eene brandende
luchtverheveling. die vooral na
eenen storm op zee rondvliegt en
zich aan den mast hecht. Dwaallichtjes,
welke zich aan de punt
van mast en stengen laten zien, en
wanneer er twee zijn, reeds bij de
Ouden CASTOR en POLLUX ge.
noemd werden.
ELMUNKI, de vierde vizier van de zes,
die in Perzië onder den Grootvizier
de finantien besturen.
ELOCATIE. verhuring of verpachting;
ook de uitzet van eene bruid.
Eloce/'en, verhuren, verpachten:
een uitzet geven.
ELOCUTIE, de uitdrukking, uitspraak,
, voord ragt.
ELOGE, Fr., elogium, Lat., lofrede,
lofspraak, lofschrift; éloges, loftuigingen,
Elogiast, een overdreven
lofredenaar, vleijer.
ELOHIM, Hebr., eigenlijk, de Goden;
bijzonder de God aller Goden,
de hoogste God.
ELONGATIE, uitwijking, verlenging,
uitbreiding. De hoek, onder welken
ons eene dwaalster van de zon
, schijnt af te staan.
ELOQUENT, Fr., welbespraakt, welsprekend.
Eloquentie, éloquence.
Fr., welsprekendheid.
ELPEN. zekere geesten of ondergoden
bij de oude Noordsche volken.
ELUCIDATIE, toelichting, opheldering.
Elucide/'en, verklaren, op.
helderen, toelichten.
ELUCUBRATIE, eene geleerde (gedeeltelijk
nachtelijke) beärbeiding;
nachtwerk. Elucub/'eren, des nachts
werken.
ELUDEREN, ontwijken, ontgaan; verijdelen,
te leur stellen, vruchteloos
ELUD. 211 EMAN.
maken. Elusie, ontwijking, verij
deling , misleiding. Elusisief,
ontwijkend, verijdelend.
ELUDORISCHE of ELYDORISCHE SCHILDERWIJZE,
eene, door den schilder
VINC. MONTPETIT, te Parijs, in
1750 uitgevondene soort van olieverwschilderen,
waarbij het tafeltje,
op hetwelk men schilderen
zal, in een en pot schoon water
gelegd wordt, en de met olie,
maar zonder vernis, toebereide
verwen onder water gelegd wor·
den.
ELUTRITIE, doorzijging , helderma.
king.
ELYSIUM, Elyseschevelden, de woon·
plaats der zaligen, in de beneden·
wereld, het paradijs der oude Grie·
ken en Romeinen; een vrolijk beo
koorlijk oord; de gelukkige eilanden;
eene wandelplaats in Parijs.
Elysisch, bekoorlijk, bevallig, vrolijk.
ELYTRITIS, ontsteking der scheede.
Elytrocele. scheedebreuk. Elytron,
hulsel, omhulsel, scheede, moe·
derscheede. Elytroncus, moeder.
scheedegezwel. Elytrophyma ,
scheedebuil. Elytroptosis, schee·
detoeval. Elytro1'1'hagia, bloe.
ding uit (de zijden van) de
Bcheede.
ELZEVIERS, noemt men schoone uitgaven
van meerendeels Latijnsche
boekwerken, die in de 16e en I 7e
eeuw, te Leyden uitkwamen, in
eene boekdrukkerij van eenige op
elkander volgende bezitters, met
name ELZEVIER.
EMACEREREN, uitmergelen, uithon.
/ geren, afmatten.
EMAIL, Fr., emai/jeersel, brandverw,
glazuur, smeltglas, tot het schilderen
op goud, zilver, koper, enz.
Emailleren, brandschilderen, met
minerale kleuren beleggen.
EMANATIE, emanatio, Lat., uitvloei.
jing, uitloop. Emanatie-systema,
emissie-systema,N EWTONS onderstel·
ling over de natuur van het licht,
volgens welke de lichtstralen als
kleine deelen beschouwd worden,
welke van een lichtgevend lig.
chaam uitgaan, en door de aantrekking
van het licht en de andere
tusschen.ligchamen gebroken worden.
Emaneren, uitvloeijen, afkomen.
EMANCIPATIE, de vrijmaking uit slavernij
of lijfeigenschap, of uit de
vaderlijke magt; bevrijding van
voogdijschap enz. Emanciperen,
vrijmaken, vrijlaten.
EMBALLAGE, Fr., emballering, ver.
pakking, omwinding; het pak.
doek; het pakloon. Emballeren,
inpakken, omwinden.
EMBARCADERO, een Spaansch woord,
waarmede eene plaats benoemd
wordt, die eene, van de zee af en
in het land gelegene, aanzienlijke
stad tot haven dient.
EMBARDER-BASCHI, de opperste op.
ziener over de koninklijke provi.
andhuizen in Perzië.
EMBARGo,Ital., het beslag op scheepswaren
en schepen, het scheeps.
arrest; havenversperring.
EMBARQUEMENT, Fr., het inschepen,
laden, de inscheping. EmbUl·que.
l'en, inschepen, op schepen laden,
aan boord brengen.
EMBARRAS, Fr., verwarring, verlegenheid;
gedrang. Embarrassant,
bezwaarlijk, hinderlijk, lastig.
Embarrasseren, verwarren, ophouden,
in verlegenheid brengen, ver·
legen maken.
EMBARREN, magazijnen, bijzonder
voor hennip, in een groot gebouw
te Petersburg, op een eiland in de
kleine Newa. Alle kooplieden heb.
ben daarin geweI ven en moeten
er hunne waren naar toe bren.
gen.
EMBAUCHEREN, embaucher,Fr., eenen
knecht te werk stellen, hem arbeid
verschaffen; ook iemand- met list
aanwerven, soldaat maken.
EMBELLElIEN, embellisseren, schoo.
ner maken, verfraaijen. Embel.
14*
EMBL. 212 EMBR.
lissement , verfraaijing • versie.
ring.
EMBLÈME, Fr., embleem, een zinne.
beeld. Emblematisch, zinnebeel.
dig. Emblematiseren, zinnebeel.
dig spreken, door zinnebeelden
voorstellen.
EMBOÎTEMENT, Fr., het invlechten,
die schrijfstijl, waarbij gedurig de
eene zin in den ander' geschoven
of gevlochten wordt; de ingewin.
keldheid van den schrijfstijl.
EMBOLISMUS, de inschuiving van
eenen dag, b. v. den 29 Februarij,
in het schrikkeljaar.
EMBONPOINT, Fr., de lijvigheid,
gezetheid van gezonde perso.
nen.
EMBOUCHURE, Fr., de mond, uit.
en invloeijing van eene rivier; het
mondstuk; ook de aanleg bij
blaas-speeltuigen, om zacht en
liefelijk te blazen; de opening of
mond van een kanon.
EMBRAHOR, de opperstalmeester van
den Turkschen keizer.
EMBRASSADE, Fr., de omarming, de
omhelzing. Embrassement, het
omarmen. Embrasseren, omarmen,
omvangen, omhelzen; (krijgsk.)
tusschen twee vuren brengen.
EMBRASURE, Fr., schietgat; ven·
sterraam.
EMBROCATIE, inwrijving; druipbad.
EMBROUILLEMENT. Fr., verwarring.
Embrouilleren, verwarren, in wan·
orde brengen.
EMBRYO, Gr., eene dier. of men·
schenkiem, eene nog onrijpe lig.
chaamsvrucht. Embryographie, de
beschrijving der ongeborene of on·
voldrageneligchaamsvruchten. Em·
bryologie, de leer van de ligchaams.
vrucht en hare toestanden. Em.
bryotomie, de leer van de ontleding
of snijding van de ligchaamsvrucht
in de baarmoeder bij eene
moeijelijke verlossing; het afbinden
en afsnijden der navelstang
bij de geboorte.
EMBRYOCTONIE, (embryoctonia) het
dooden der onrijpe ligchaamsvrucht.
EMBRYOTHLASTES, een hakig werktuig,
waarmede de beenen der doo.
de vrucht in het moederlijf uitge.
trokken worden.
EMBRYULCIE, uittrekking van een
kind, bij tegennatuurlijke verlos.
singen; ook verloskunde; eindelijk,
de keizerlijke snede.
EMBUSCADE, Fr., eene hinderlaag.
Embusqueren, in hinderlaag leg.
gen, om op den vijand te loeren.
EMENDATIE, emendatio, Lat., verbetering.
schrift verbetering . Emenderen,
verbeteren.
EMEREREN, uitdienen, verdienen,
zich verdienstelijk maken. Eme.
ritus, een uitgediende, ambtsvrije;
een rustend ambtenaar of rustend
predikant, met behoud der jaarwedde.
Pro emerito verklaard, tot
rustend ambtenaar verklaard.
EMERGENTIE, het te voorschijn komen
(uit zee). Emerget'en, opduiken.
opkomen; beroemd worden.
Luctor et emergo, ik worstel
en kom uit de baren op.
EMERSIE, de opduiking; het te voorschijn
Immen, zigtbaar worden; de
uitgang van een verduisterd hemelligchaam
uit den toestand der verduistering,
ÉMERVEILLé, Fr., verwonderd, in
verwondering gebragt.
EMESIA, neiging tot braken. Emesis,
emesia, het braken. Emesma,
hetzelfde als emesis, eigenlijk het
gebraakte. Emetatrophia, doorchronisch
braken ontstane uittering.
EMETICA, braakmiddelen. Emetisch,
het braken bewerkende. Emetologie,
de leer van de braakmiddelen.
EMETOCATHARSIS, het braakpurgeren.
Emeto cathartica, middelen, die
tevens doen braken en purgeren.
ÉMEUTE, Fr., oploop, dreigende
volksbeweging.
ÉMIGRANT, Fr., een uitgewekene,
vlugteling. Emigratie, de uitwij.
king uit-, verlating van het vaderEMIL.
213 EMOL.
land. Émigré, hetzelfde als emigrant.
Emigreren, uit het land
wijken, vlugten.
EMILIAAN, eene, in 1810, door CH.
DRÖSE, te Gotha, ontdekte aardsoort,
welke de eigenschap van
porselein en aardewerk heeft.
EMINENT, vooruitstekend; uitstekend,
voortreffelijk. Eminentie, uitstekendheid,
voortreffelijk; heidverhevenheid
(titel der kardinaals,ook
des grootmeesters van Malta, en
der voormalige geestelijke keurvorsten).
Emineren, vooruitsteken,
uitsteken.
EMINNUT-BASCHI, de tweede opziener
over de keuken des Turksehen
keizers.
EMIR, Arabische vorst, bevelhebber;
desgelijks een titel der nakomelingen
van Mahomed. Emir Achor,
de stalmeester; Emir Bazar, de opperste
marktmeester; Emir Hadschji,
die het oppertoezigt heeft
over de naar Mekka reizende pelgrims.
EMIR· ACHUR BASCHI, een ceremoniemeester
aan het hof van den Grooten
Heer, bij eenen staats-optogt
voor hem uitgaande. Emir-Alem
is de bewaarder van den NabibSherif,
die MAHOMED'S vaandel
draagt, wanneer het mede te velde
, genomen wordt.
EMISSAIRE, Fr., zendeling; ook spion.
Emissie, zending. Emitteren, zenden;
uitgeven.
EMMAGASINEREN ,levensmiddelen opkoopen
en in de magazijnen, of in
het leger bezorgen; emmagasineur,
hij, die dit doet.
EMMENAGOGA, Gr., bevorderingsmiddelen
van de maandelijksche zuivering
der vrouwen. Emmenalogie,
leer van de maandelijksche zuivering.
EMMEUBLEMENT, ameublement, Fr.,
het huisraad. Emmeubleren, ameubIeren,
van huisraad voorzien.
E MOL, eene der 24 toonsoorten der
hedendaagsche muzijk, in welker
trapswijze opvolging de toonj, in
fis veranderd moet worden, opdat
zijne klankladder, met de natuur
der zachte toonladder overeenstemme.
EMOLLIëNS, Lat., een weekmakend
middel. Emolliëntia, week makende
middelen.
EMOLUMENT, voordeel, nut; ambtsvoordeel.
Emolumenteren, zich
een ongeöorloofd voordeel bezorgen;
snijden.
EMOTIE, gemoedsbeweging, opbrui,
sching. (paarden.
EMOUCHETTES, Fr., vliegenet over de
EMOUVEREN, emoveren, bewegen,
wegdoen.
EMPAILLEREN, met stroo inwikkelen,
met stroo voorzien of vullen.
EMPALEREN, spietsen; eenenpaalinsteken.
EMPAQUETEREN, inpal_ken, inslaan.
EMPASMA, welriekend poeder, om
het ligchaam te bestrooijen.
EMPASTE, wordt van schilderijen gezegd,
wanneer de verwen vet en in
goede vereeniging gelegd worden.
Empasteren, empdteren, de verwen
vet en lijvig leggen.
EMPÊCHEMENT, Fr., hindernis, verhindering
beletsel. Empécheren,
verhinderen, beletten.
EMPHASE, emphasis, Gr., kracht,
nadruk (in het spreken). Emphatisch,
nadrukkelijk (van woorden).
EMPHRACTISCH, (geneesk.) verstoppend.
Emphraxis, verstopping.
EMPHRYSEMA, een wind. of luchtgezwel,
plotselinge opblazing, of opzwellin~
der huid, door wespenen
bijensteken veroorzaakt. Emphrysematische
rede, opgeblazene,
ijdele rede.
EMPHYTEUSIS, eene soort van erfregt,
waarbij de erfregthebbende
niet als eigenaar of bezitter, maar
slechts als erfpachter beschouwd
wordt.
EMPIRANCE, Fr., verslimmering (van
waren); vermindering, verlaging
(van munten); scheepsschade.
EMPI. 214 EMPY.
EMPERIE, Gr" ondervinding, erva·
ring. Empiricus, een ervarene,
ervaringskundige; bijzonder, beoefend
geneesheer zondt'! ge·
leerdheid, (den wetensehappelijken
of geleerden tegengesteld). Empirisch,
uit de ondervinding afge.
leid, van de ervaring afhangende
of daarop berustende. Empirist,
een ervaringsleeraar.
EMPLACEMENT, Fr., de stelling, aan·
en opstelling of plaatsing; ligging,
toestand. Emplaceren, aanstellen,
aanwenden.
EMPLASTISCH, verstoppend, toesmerend.
Emplastl'um, pleister.
EMPLETTE, Fr., inkoop, het ingekochte.
EMPLOI" een ambt, dienstverzorging,
Employé, een onderbeambte, ambo
tenaar. Emploijeren, aanstellen,
aanwenden. verzorgen, bezigen,
gebruiken.
EMPORTEMENT, Fr., opbruisching,
drift, toorn, gramschap, vefl'oering.
Emporte/'en, driftig maken,
vertoornen, (krijgsk.) in- of weg.
nemen, veroveren.
EMPRESSEMENT, Fr., ijver, beijvering,
bezigheid, werkzaamheid. Emp/'
esseren, beijveren, moeite doen,
pogen, volijverig zijn.
EMPRISONNEREN, gevangen nemen,
in hechtenis nemen, gevangen zetten.
EMPROSTHOTONUS, die soort van
kramp, die den hals in het alge.
meen voorwaarts kromt.
EMPSYCHOSIS, de bezieling, de (zoogenaamde)
ingang van de ziel in
het ligchaam.
EMPUSE, gewaand spook bij de Grieken,
met eenen voet; ook dans op
een been.
EMPYEMA, eene zweer in het bin.
nenste de.1: borst; ook de operatie
daarvan door middel van de opening
der borstholte.
EMPYOCELE, de etterbreuk, ophooping
van etter binner, den balzak
of in de ballen zelve.
EMPYOMPHALOS, ettergezwel aan den
navel.
EMPYREÜM, de vnurhemel, de verblijfplaats
der zaligen; de hemel.
Rmpyreïsch, hemelsch.
EMPYREUMA, het brandige, dat na
de distillatie op den bodem blijft
zitten; ook in het algemeen al het
aangebrande of brandiggewordene.
EmpYl'eumatisclt, brandig.
EMULATIE, emulatio, Lat., naijver,
wedijvering. EmuleN!n, na- of
wedijveren.
EMULSIE, een koeldrank, b. v. amandelmelk
enz.
ENAEMA, ENAEMON, bloedstelpend
geneesmiddel.
ENAEOREMA, het dikke wolkje, dat
in het midden van de pis zweeft.
ENAKSKINDEREN, eene uitdrukking
nog heden somtijds in gebruik, om
reusachtig groote menschen te beteekenen,
en ontleend van de kinderen
ENAKS, die in de boeken van
MOZES en dat van JOZUA voorkomen.
EN AVANT! voorwaarts! voort!
EN BADINANT, Fr., schertsende.
EN BLANC, Fr., in het wit; (kooph.)
oningevuld, open, onbeschreven.
EN BLOC, Fr., met den hoop, al te
gade, te zamen (b. V., verkoopen).
ENCADREREN, in eene lijst zetten (als
spiegels, schildnijen, enz.).
EN CANAILLE, Fr., als gemeen volk,
. laag. Encanailleren, (zich) zich
gemeen aanstellen, liederlijk gedragen.
ENCANTHIS, gezwel der tranen wrat,
uitwas der traankarunkel, een in
den binnensten ooghoek zich bevindende
roode, vleeschachtige uitwas
of knoop, die meerendeels in
de gezwollen en uitgespannen
traankarunkel bestaat.
EN CARRlÈRE, zie carrièl'e.
ENCATHISMA, zulk een bad, waarbij
men slechts tot aan den navel in
het water zit.
ENCAUMA, een brandende, pijnlijke,
aschgraauwe, ongelijke en diepe
ENCA. 215 ENCH.
oogzweer op het doorschijnende
hoornvlies.
ENCAUSIS, het diep inbranden, de
aan wending van het gloeijende ijzer
of de zoogenaamde Moxa.
ENCA USTIEK, encaustische schilderwijze,
eene gewone schildering der
Ouden, welke baren naam van het
uitbranden bekomen heeft, en van
welke men driederlei soorten kent,
volgens de eerste werden de teekeningen
met een heet gemaakt ijzer
in ivoor gebrand. Bij de tweede
soort bediende men zich van eleodorisch
was, dat met eenen warmen
griffel gelegd werd. De der.
de soort bestond in eene bloote
was schildering met het penseel.
Graaf CAYLUS heeft het eerst beproefd,
deze soort van schilderen
weder tot stand te brengen, waarin
hem anderen hebben nagevolgd.
ENcEINTE,Fr.,omvang,kring,omtrek.
ENCELADUS, volgens de fabelleer,
zoon van de aarde en den Tartarus,
een ontzettende reus, in den strijd
der reuzen met JUPITER, door dezen
met den berg Etna bedekt,
welke vuur uitbraakt, als de reus
ademt; terwijl, wanneer hij zich
omkeert, gebeel Sicilië davert.
ENCEPHALALGIA, hersenpijn, hersensmart.
Encephalitis, hersenontsteking.
Encephalolithiasis, vorming
van steenen binnen den schedel,
bijzonderlijk verharding van
een deel der hersens. Encephalon,
encephalos, de hersenen. Encephalocele,
hersenbreuk, eene tegennatuurlijke
opening in een been
van de hersenpan, waardoor een
gedeelte der her~enen met zijne
huid vooruitkomt, en in de buiten~
te bedekking van het hoofd een
gezwel veroorzaakt.
ENCEPHALISMUS, of encephalologie,
Gr., de her~enleer. Encephalognomica,
het hersenonderzoek, de
hersenkunde, hersen- of schedelleer
(van doctor 'GALL).
ENCHAîNEMENT, Fr., aaneenschakeling.
Enchaineren, aan elkander
ketenen, aaneenschakelen.
ENCHANTEltEN, betooveren, verrukken.
ENCHARAXIS, de kopping, het kerven.
EN CHEF, Fr., als opperhoofd of bevelhebber.
ENCHEIRESIS, de geschikte aanwending
der handen bij heelkundige
operatiën.
ENCHIRIDION, een handboek.
ENCHYMOMA, enchymosis, blaauwe
vlekken of striemen van uitgestort
bloed; ook een plotselijk opvliegende
blos.
ENCLAVE, Fr., insluiting; een land,
dat door vreemd grondgebied is
omringd of ingesloten. Enclaveren,
insluiten.omvatten, met grondgebied
omringen. Enclavure, zie
enclave.
ENCOELIA, de buikingewanden. Encoelialgia,
buikpijn. Encoeliitis,
ontsteking der buikingewanden.
ENCOLPlsMue, het inbrengen van
heelkundige middelen in de moederscheede.
ENCOMBREMENT, Fr., hindernis, verdrietelijkheid.
Encombreren, hinderen,
opvullen. De straat was
met rijtuigen geëncombl·eerd.
ENCOMIAST, lofredenaar. Encomium,
lofrede, lofschrift.
EN cOMPARAIsoN,Fr.,invergelijking.
ENCOPE, insnijding, inkeping, hakwond.
ENCORE, Fr., encora. !tal., nogmaals.
EN CORPS, Fr., gezamenlijk.
ENCOURAGEMENT, Fr., aanmoediging,
aanwakkering. Encoumgeren,
aanmoedigen, aanwakkeren,
aanzetten.
ENCRATITEN, enkratiten, soort van
ingetogene menschen, die zich, uit
dweeperij, van zekere 8pijzen, als
vleesch, wijn, enz. onthouden.
ENCRINITEN, versteende dierplanten,
meersterren, leliesteenen.
ENCYCLOPEDIE, Gr., kort begrip van
allerlei kunsten en wetenschappen.
Encyclop~dique, encyclopedisch,hetENDE.
216 ENFA.
geen als zoodanig wordt voorgedragen.
(hoekige figuur.
ENDECAGOON, een elfhoek, eene elfENDECASYLLABUS,
een elflettergrepig
woord, of zulk een vers.
ENDEIXIS, aanwijzing, kenteeken der
ziekte.
ENDEMISCH, Gr., inlandsch, plaatselijk
(bijzonder van ziekten).
ENDEMTIE, de melodie vooreenesoort
van bijzonderen dans, die bij de
Argiërs gebruikelijk was.
EN DEPOT, zie dep6t.
EN DÉTAIL, zie détail.
ENDETTÉ, Fr., met schulden beladen.
EKDIOMETER, werktuig om den middagscirkel,
of ook de sterren in
den middagscirkel te meten.
ENDOMMAGEREN, beschadigen, schade
toebrengen.
ENDOSSANT of INDOSSANT, de overschrijver,
overdrager (van eenen
wissel). Endosseren, indosseren,
wissels overschrijvenofoverdragen.
Endossement, indossement, het omschrijven,
overdragen van eellen
wissel (op den ru g of de ach terzij de).
ENDOXON, iets dat of aan allen, of den
meesten, of ook slechts den wijzen,
en van dezen weder of aan allen, of
den meesten, of ook alleen aan de
besten waarschijnlijk voorkomt.
ENDYMION, naam van eenen zeer
schoonen herder, welke slapend de
liefde van DIANA opwekte, en door
deze in slaap gehouden werd, om
hem ongestoord met welgevallen te
kunnen aanschouwen; ook een langslaper,
een traag en lui menBch.
EN ÉCHELON, zie échelon.
ENERGIE, Gr., (redek.) kracht, nadruk.
Energique, energisch, na·
drukkelijk, krachtvol, krachtig.
ENERv ATlE, krachteloosheid, uitmergeling,
ontzenuwing, uitputting.
Enerveren, ontzenuwen, verzwakken,
krachteloos maken.
EN FACE, Fr., van voren, tegenover,
regt in het gezigt.
EN FAMILLE, in den kring des huisgezins.
ENFANTS PERDUS, Fr., (krijgsk.) verlorene
kinderen; soldaten, die den
eersten aanval doen moeten; de
voorposten; waaghalzen.
EN FAVEUR, Fr., in javorem, Lat.,
ter gunste, ten voordeele, ten beste.
ENFILADE, Fr., eene rij, reeks bijzonder
van kamers, kamerrij ; ook
aanrijging, overtelling in hetwhistspel,
dat is, wanneer men de punten,
die men boven de eerste tien
maakt, tot de andere tien overbrengt.
Enfilement, de bestrijking
met geschut. Enfileren, eenen
draad in de naald doen, aanrijgen,
verwikkelen, verstrikken; met geschut
langs heen bestrijken; ook
overtellen, in het whistspel.
ENFIN, Fr., eindelijk, in het kort,
met een woord.
ENFLAMMEREN, ontvlammen, ontstel,
en.
ENFoNcEMENT, Fr., de verdieping,
de achtergrond (van schilderijen).
Enjonceren, den bodem inslaan,
doorbreken, inbreken, doorboren.
EN FRONT, Fr., vooraan, van voren;
(krijgsk.) in het eerste gelid.
ENG, heet eene harmonie, wanneer
de toonen, die tot een accoord behooren,
digt bij elkander liggen;
wijd of verstrooid daarentegen,
wanneer zij ver uit elkander gelegen
zijn.
ENGAflEANT, Fr., verbindend, innemend,
betooverend; een strik op
de borst der dames. Engagement,
verbindtenis, aanstelling, dienstaanneming.
Engageren, aanwerven,
aannemen, zich inlaten, verbinden,
verpligten.
EN GALA, in feestgewaad.
ENGELGROSCHEN, eene voormalige
Duitsche zilvermunt, naar de daarop
geslagene twee engelen benoemd.
Daarvan maakten 52 een
mark uit.
ENGELOT, eene Engelsche gouden
munt, op welke een engel staat,
en omtrent 8 gulden waard.
ENGELS, een gewigt voor goud, zilENGE.
217 ENKE.
ver en edelgesteenten, voorheen in
Nederland gebruikelijk. Het was
het 120ste deel van een mark, en
bevatte 32 azen.
ENGELSCH BLAAUW, eene zeer fijne
smalt, welke de Engelschen uit de
beste Berlijnsche bereiden. Engelsche
hoorn, een muzijkinstrument,
hetwelk veel gelijkheid met de hobo
heeft, maar 5 toonen dieper staat.
ENGIZOMA, die verwonding der hersenpan,
wanneer bij eene breuk
splinters onder de gezond geblevene
beenderen geschoven zijn,
waardoor de harde hersenhuid gedrukt
wordt.
ENGLISEREN, een paard den staart
afhakken, om hetzelve daardoor
het aanzien van een Engelsch paard
te geven.
ENGÖORIG, heet een paard, welks
ooren te hoog of al te digt bij elkander
staan.
ENGOURDEREN, engourdisseren, verstijven,
loom worden of maken.
Engourdissement, het verstijven,
slapen der ledematen.
ENGRAISSEUR, Fr., hij, die zich ten
koste van anderen verrijkt.
EN GROS, Fr., in het groot, of in
het geheel.
ENGSTARE, engisthare, eene Venetiaanschewijnmaat,
omtrent het 8ste
deel eener kan groot.
ENGYMETER, eene nabijheidsmeter,
werktuig om geringe afstanden te
meten.
ENHARMONISCH, (muz.) eene gesteldheid
van den klankladder bij de
Ouden, volgens welke de tetrachord
zoo verdeeld was, dat de twee eerste
intervallen kleiner dan halve
toon en waren.
ENIGMA, een raadsel. Enigmatisch,
raadselachtig. Enigmatiseren, raadselachtig
spreken.
ENJAMBEMENT, het overstappen,
overbrengen van den zin van een
vers in het volgende vers.
ENKELE,een eenvoudig Bremer markstuk,
ter waarde van 8 groschen.
ENKEPHALISMUS, leer van den vorm
en de ligging der hersenen.
ENKOMIASTISCH, enz., zie encomiastisch.
ENKRATITEN, zie encratiten.
ENKRINIASTISCH, werd bij de Grieken
de stijl genoemd, waarvan men
zich bij de lofzangen bediende. Zie
melopoeie. (lijken.
ENLAIDEREN, hatelijk maken, verleeENLEVEREN,
wegnemen, opheffen,
schaken, wegvoeren.
EN MÉDAILLON, MINIATURE, zie médaillon,
mzniature.
ENNEAGOON, Gr., (meetk.) een negenhoek.
ENNEANDRIA, anneandrie, klasse van
planten, waarvan de geslachtsbloemen
negen stuifdraden hebben.
ENNOBLISSEMENT, Fr., de veradellijking,
verheffing tot den adelstand.
Ennobleren, ennoblisseren, veradellijken,
in den adelstand verheffen,
den schijn van het edele geven.
ENNOSIGEÜS, een bijnaam van NEPTUNUS,
dien hij als bewerker der
aardbevingen droeg; dewijl men
het onderaardsche water als de oorzaak
daarvan aannam.
ENNUI, Fr., verveling. Ennuijant,
langwijlig, verdrietig, vervelend.
Ennuijeren, vervelen.
ENODATIE, enodatio, Lat., ontknooping,
ontwikkeling, losmaking,
oplossing. Enoderen, ontknoopen,
ontwikkelen, oplossen, ontwarren.
ENODIA, een bijnaam van DIANA,
dien zij als beschermster der wegen
had.
ENOPTROMANTIE, Gr., spiegel waarzeggerij,
waarzegging door in
eenen spiegel te zien.
ENORCHES, enorchus, een bijnaam
van BACCHUS, dien hij bekwam,
omdat hem feesten of orgiën met
dansen en springen gevierd werden.
ENORM, énorme, Fr., overdreven, onmatig,
gedrochtelijk. Énormité,
enormiteit, afschuwelijke grootte,
fig., afschuwelijkheid een er daad.
ENOSTOSIS, inwendig beenuitwas.
EN PA. 218 ENTE.
EN PARTICULIER, Fr.,inhet bijzonder.
EN PASSANT, Fr., in het voorbijgaan.
EN PASTEL, Fr., met drooge of krijtverwen
(schilderen).
EN PEINE, Fr., in nood.
EN PROFIL, Fr., zie profil.
EN QTJESTION, Fr., vermeld, onderhavig,
waarover gesproken is.
ENQUETENKAMER, (Chambre des enqultes)
, zekere geregtshoven in
Frankrijk, welke het appelleren der
schriftelijke proceesen beöordeelden.
ENRAGÉ, Fr., razend, woedend; een
razende, woedende. Enragés noemde
men, in het begin der Fransche
omwenteling, de medeleden der
strenge democratische partij.
ENROLEREN, aanwerven, inschrijven.
Enr6lering, inschrijving tot de
krijgsdienst.
EN ROTURIER, burgerlijk, gemeen.
ENS, Lat., een wezen. Ens rationis,
een denkbeeldig wezen. Non-ens,
een onding.
ENSALMUS, een zegenspreuk, aan
welke het bijgeloof, bij onderscheidene
voorvallen, bovennatuurlijke
krachten toeschrijft.
ENSEMBLE, Fr., een geheel; al de
deelen zamengenomen, met elkander,
te zamen.
ENSTASIS, die wijze, om een' geopperden
bewijsgrond te wederleggen,
door zijne gevolgtrekking
te ontkennen.
EN SUITE, bij opvolging der reeks,
achtervolgens, bestendig.
ENTAMEREN, entamer, Fr., aanvangen,
beginnen, openen.
ENTASSEREN, opeenhoopen.
ENTELECHIE, Gr., onvermoeidheid,
onafgebrokene werkzaamheid der
ziel: volkomenheid, voleinding.
ENTENT~, de zin, het verstand, de
uitlegging (van een dubbelzinnig
woord); ook de verstandige en
smaakvolle rangschikking van de
menigvuldige deelen eens geheels.
EN1'ERADENOLOGIA, leer van de
darmdroes. Enterangiëmphraxis,
verstopping der darmvaten. (Insarctus).
Enteremphraxis, darmverstopping.
Enterenchyta, klisteerspuit.
ENTERBIJL, eene strijdbijl, die bij
het enteren der schepen, wanneer
men handgemeen is, tot het afkappen
der touwen gebruikt wordt.
Enterhaak, enterdreg, naar driehaken
zweemende haak, die met 4
à 5 klaauwen voorzien en aan touwen
of kettingen vastgemaakt is,
waarmede de vijandelijke schepen
aangeklampt of geënterd worden.
ENTEREN, met zijn schip een vijandelijk
schip zoodanig naderen, dat
men zich met haken en touwen
daaraan klampt, om het te overmeesteren.
ENTERITIS, Gr., (geneesk.) darmontsteking.
Enterocele, darmbreuk.
Enterologie, de leer der
ingewanden. Enteronomie, de darmopening,
darmsnede.
ENTEiWCISTOCELll, eene blaas- cn
darmbreuk. Enterocistoseniocele,
eene breuk van den balzak, wanneer
een of meer darmen, benevens
de waterblaas, zich daarin bevinden.
Enteroeoiplocele, eene breuk, waarbij,
met den darm ook een stuk
van het net naar buiten gekomen
is. Enteroepiplomphalus, eene navelbreuk,
in welke darm en net zich
bevinden. Enterogostrocele, eene
buikdarmbreuk. Enterohydrocele,
darm- en waterbreuk, welke door
de naar buiten gekomene waterige
vochtigheid in een deel van het
darmkanaal ontstaat. Enteromerocele,
schenkeldarmbreuk. Entel'omphalus,
naveldarmbreuk. Enterosehiocele,
darmbalzaksbreuk.
Enterosarcocele, darm v lees eh breuk,
wanneer eene darmbreuk in den
balzak met eene vleeschbreuk verbonden
is. Enterolithiasis, steenvorming
in het darmkanaal. Enteropel'istole,
beklemming der darmen.
Enteroraphe, enteroraphie,
het zamennaaijen van gewonde
ENTE 219 ENTR.
darmen, darmnaad. Enterorrhagia,
bloedvloeijing uit de darmen.
ENTÊTEREN. (zich). zich in 't hoofd
zetten, eigenzinnig op iets staan.
ENTHLASIS. eene hersenpan breuk,
waarbij een gedeelte der hersénpan
ingedrukt en in eenige stukken
gescheiden of verwond is.
ENTHRONISTICUM. was eertijds een
zeker geld, hetwelk geestelijken
moesten geven. wanneer zij eene
prebende aanvaarden wilden.
ENTHUSIASMUS. geestdrift. verrukking.
bezieling. Enthusiast. een
met geestdrift vervulde. bezielde.
dweeper. Enthusiastich. met
geestdrift vervuld, dweepend.
ENTHYMÊMA, eene onvolkomene, afgekorte
sluitrede.
ENTITEIT. de wezenheid. wezenlijkheid,
wanneer van ieder ding beweerd
kan worden, dat het iets
IS.
ENTOiLAGE, Fr., geweven kanten of
kragen van de fijnste soort.
ENTOMIASIS, eene door insekten veroorzaakte
ziekte.
ENTOMOLITHEN, versteende insekten.
ENTOMOLOGIE. de insektenkunde.
Entomoloog. entomologist. een kenner
van insekten.
ENTORTILLEREN, omwikkelen, omstrikken.
ENTOURAGE, Fr., de omgeving. omzetting;
bijzonder bij vrouwelijken
opschik. Entoureren. omgeven,.
omzetten, insluiten. Entours, omgevingen,
ommestreken (eener
stad) .
EN TOUT, in alles. alles zamengenomen.
EN TRAIN, Fr .• in aantogt; in zwang,
Entraineren. voorttrekken, wegof
medeslepen.
ENTRANT, iemand. die zich gemakkelijk
met allen bekend maakt, gezellig;
doordringend.
ENTRE- ACTE. tusschenbedrijf. het
tijdsverloop tusschen twee op el.
kander volgende bedrijven in een
tooneelspel; ook datgene, waarmede
deze tijd aangevuld wordt.
ENTRECHAT, Fr., een kruis- ofluchtsprong.
kunstige danssprong.
ENTRE COLONNE, de zuilen wijdte, de
afstand. dien twee zuilen van elkander
hebben.
ENTRE DEUX, Fr., tusschenbeide;
een middenstuk, tusschenruimte.
ENTRÉE, Fr., de in- of toegang, inof
toetreding; de toegangsprijs;
voorgeregt; (muz.) stuk ter opening.
inleiding tot een muzijkstuk,
Entrée.billet, toegangkaartje.
ENTREMÊT, Fr., tusschengeregt, tusschenspijs.
bij schotel.
ENTRE NOUS, tusschen ons, in vertrouwen.
ENTREPAS. een zekere gang der paarden,
welke eene vermenging van
den pas en draf is.
ENTROPION, de menigvuldigst voorkomende
soort van Trichiasis,
waarbij de randen der oogleden al
te veel naar den oogappel omge.
keerd zijn. en gevolgelijk de punten
der haren den oogappel aanra·
ken en steken.
ENTREPONT, Fr., tusschendek (op
schepen).
ENTREPOSEUR. de opzigter over een
entrepOt. EntrepOt, pakhuis, sta·
pelplaats.
ENTREPRENANT, Fr., ondernemend.
Entrepreneur, een ondernemer,
aannemer (van gebouwen enz.)
Entrepreneren. oudernemen. Entreprise,
de onderneming. het ondernemen,
voornemen.
ENTRESOL. Fr., eene half. of tusschen.
verdieping (aan een huis).
ENTRETENEREN, entretenir. Fr., onderhouden,
verzorgen, ondersteu'
nen. Entretenue, eene gekamerde,
Entretien, onderhoud, gesprek;
ondersteuning.
ENTREVUE, zRmenkomst, gesprek.
ENTRIPSOLOGIE, Gr., (geneesk.) de
inwrijvingskunst; leer van de inwrijving
van vele heelmiddelen.
ENTREREN, binnentreden; op iets in.
gaan, zich inlaten met iets. EnENTR.
220 EPAC.
trez! treed binnen, ga voor!
ENTROCHITEN, zeesterrenversteeningen.
ENUCLEATIE, enucleatio, Lat., ontwikkeling,
verklaring. opheldering.
Enucleëren, ontwikkelen, verklaren.
ENUDEREN, blootmaken, ontblooten.
ENULA, de binnenste zijde van het
tandvleesch.
ENUMERATIE, enumeratio, lat., telling,
hertelling; opnoeming van
stuk tot stuk. Enumereren, tellen,
opnoemen, hertellen.
ENUNCIATIE, enunciatio, Lat., uitdrukking,
uitspraak. Enunciëren.
uitdrukken, uitspreken, oordeelen.
ENURESIS, onvermogen om het water
op te houden.
ENUTREREN, voeden, opvoeden, ver.
meerderen.
ENVELOPPE, Fr., de omslag, het hul.
sel, de inslag; een vrouwen mantel.
Envelopperen, inhullen, inslaan,
inwikkelen. (daad.
EN VÉRITÉ, Fr., in waarheid, in der
ENVITAILLEMENT, Fr., de proviandering
van een schip.
ENVIRON, Fr., omstreeks. Environs,
de omstreken.
EN VOGUE, Fr., in omloop, in zwang,
aan de orde van den dag.
ENVOYÉ, Fr., een gezant, afgezant.
Envoyé extraordinaire, een buitengewoon
gezant.
ENYO, een bijnaam van BELLONA,
zoo veel beteekenende als de doodende.
ENYPNION, droom.
Eo ANIMO, Lat., met dat oogmerk,
van dezelfde meening, van hetzelfde
gevoelen.
EODEM, Lat., aan denzelfden, op
denzelfden (dag).
EOLUS, god der winden en zoon van
JUPITER.
Eos, Gr., een reus, zoon van TY·
PHON, het morgenrood.
Eo SENSU, Lat., in denzelfden zin.
EOTOLOGIUM, feestdagsregister.
ErAcHNIASTICA, eene klimmende,
altijd sterker wordende koorts.
EPACME, het toenemen (eener ziekte),
aannadering tot de armoede.
EPACTEN, (tijdrekenk.) getallen,
welke, voor elk jaar, den maans.
ouderdom op nieuwejaarsdag opgeven,
of welke aantoonen, hoe
veel dagen op nieuwejaarsdag, sedert
de laatste nieuwe maan, verloopen
zijn; inlaschdagen.
EPANAHEPSIS, die figuur der redekunst,
volgens welke een of meer
woorden, waarmede eene periode
begonnen is, aan het einde daar.
van herhaald worden.
EPANAPHORA, wanneer verscheidene
leden eener rede met dezelfde
woorden beginnen.
EpANAsT~MA, een vleeschwratje op
het hoornvlies.
EPANASTROPffE, eene redekunstige
figuur, waarbij datgene, wat eerst
erkend is, het laatst, en wat het
laatst erkend is, het eerst geplaatst
wordt.
EPANODOS, eene redekunstige figuur,
door middel van welke men van
eenige lange afwijking weder op
het eigenlij k onderwerp terugkomt.
EPANORTHOSIS, (redek.) verbetering
van het reeds gezegde.
EPANOUÏSSEMENT, het ontsluiten,
der bloemknoppen; de vrolijkheid,
ontboezeming van het hart. Epanouïsseren,
verwijden, uitbreiden,
zich openen, ontsluiten, opengaan.
EPANTHEMA, epanthisma, het ontluiken.
(lating.
EPAPHACRESIS, eene herhaalde ader.
EPARCHIE, Gr., het stadhouderschap,
de landvoogdij; de sprengel van
eenen bisschop, of aartsbisschop
(in de Grieksche kerk).
];PARGNE, Fr., sparing, zuinigheid,
spaarpenning, spaarbeurs, spaar.
bank, spaarpot.
EpAsMATA, tegennatuurlijke gezwellen
der klieren achter de ooren.
Ep A ULEM ENT,borstweringvan schanskorven
en zakken zand; elke versterking
van een zwak werk.
ÉPAU. 221 EPHO.
EPAULETTE, Fr, schouderbelegsel
eens krijgsmans.
EPEXEGESIS, epexegese, de verklaring,
opheldering (in de taalkunde).
]l:PÉE, Fr., een degen. Vn hom me
d'épée, een man van den degen,
een krijgsman j in tegenstelling van
un homme de robe, een man uit den
burgerstand.
EPENTHESIS, Gr., de inschuiving van
letters of lettergrepen in het midden
der woorden, b. v. Mavors, in
plaats van Mars, relligio, in plaats
van religio. Epenthetisch, ingeschoven,
ingestoken.
EPHA, eene Hebreeuwsche korenmaat,
welke omtrent 50 Nederlandsche
ponden tarw bevatte.
EPHEBEÜM, was bij de Romeinen
eene plaats. alwaar de jonge lieden
in gymnastische oefeningen onderrigt
werden; ook een bordeel.
EPHELIDES, zomervlekken, zomersproeten,
zonnevlekken.
EPHELSIS, de bloedige etter, welke
in het bloed spuwen uitgeworpen
wordt.
EPHEMÊREN, Gr., dagdiertjes, eendagige
vliegen. Ephemerisch, eendagig,
dat eenen dag duurt, voor·
bijgaand, zonder duur. Ephemeriden,
dagbladen, nieuwstijdingen;
sterrekundige tafels, waarin alle
veranderingen aan den sterrenhemel
opgeteekend zijn.
EPHESIA, een der meest gewone bijnamen
van DIANA; ook een feest,
dat ter eere van deze godin te
Ephese ge"ierd werd, en waaraan
de gehuwde vrouwen geen deel
mogten nemen.
EPHESTRIA, feesten, welke men te
Thebe, ter gedachtenis van THERESIAS
gaf.
EPHETAE, epheten, raadspersonen te
Athene, wier aantal 50 bedroeg.
EPHIALTES, de nachtmerrie, eene
angstige, bijna verstikkende drukking
in den slaap.
EPHIDROSIS, het zweetenj ook een
slecht (bijzonder oncritisch) zweet.
EPHOD, lijfrok der Joodsche priesters.
EPHODUS, (redek.) die soort van
inleiding, waarbij men de toehoorders
voor zich zoekt te winnen.
EPHORAAT, Gr., het (kerkelijke) opzienersambt.
Ephorie, flpzigtskring
of district. Ephorus, een
kerkopziener .
EPHRAïMIDEN, de Pruissische oorlogsmunten,
welke, gedurende den
zevenjarigen oorlog, met Saksische
stempels geslagen werden. Toen
FREDERIK de Groote in 1756 Leipzig
bezette, verpachtte hij de munt
aldaar aan den Jood EPHRAÏM, die,
volgens contract, de Saksisch- Poolsche
geheele, halve en kwart guldens
leveren moest. Het gehalte
werd hoe langer hoe slechter, daar
men de fijne mark zilver, die slechts
14 daalders waarde had, tot 20,
24, 30, 40 en 45 daalders sloeg.
Ep HYDRIDEN, ephydriaden, waternimfen.
EPIALA, heete en koude koorts,
waarin de lijder hitte en koude te
gelijkertijd ondervindt.
EPIBOMIUM, een lied, dat bij het al.
taar gezongen wordt.
EPICARPIUM, een polspleister, omslag
om de pols.
EPICATAPHORA, noemen de Astrologen
het achtste hemelsche huis,
waaruit zij van den dood en de
nalatenschappen waarzeggen.
EPICE BLANCHE of petite épice, de gemalen
of gestampte gember.
EPICEDIUM, een lijkdicht, treurzang,
doodlied.
EpICERAsTlcA,geneesmiddelen, welke
de scherpte der sappen verzachten.
]l:PICERIE, Fr., de handel in allerlei
kruiderijen en specerijen. - Épicier,
een specerijkooper.
EPICHElRESIS is hetzelfde als encheiresis.
EPICHEREMA, (redeneerk.) de met
redenen bekleede sluitrede, waarbij
de voorafgaande voorstellen weder
door nieuwe sluitredenen bewezen
worden, terwijl men op die wijze
EPIC. 222 EPIG.
voortgaat, tot alles bewezen is.
EPICOENUM , een gemeenslachtig
woord, hetwelk met denzelfdell
uitgangvoorhet mannelijk en vrouwelijk
geslacht is, zoo als: vondeling.
EPICRANIUM, schedeltop.
EPICRISIS, de beöordeeling der ziekten.
EPICURISCH, weelderig, wellustig,
zwelgend. Epicurist, een wellusteling,
zwelger; eigenlijk, aanhanger
van de (veelal kwalijk begrepene)
leer van EPICURUS, een en
Griekschen wij sgeer .
EPICYCLOÏDE, eene kromme lijn,
welke, door een punt in den omtrek
eens cirkels, bij zijne omwenteling
op eene regte lijn, beschreven
wordt.
EPICYCLUS, epicykel, een cirkel, welks
middelpunt in den omtrek vaneenen
anderen cirkel rondgaat. Zulke
cirkels woràen, volgens het stelsel
van PTOLOMEUS, door de planeten
beschreven.
EpICYEMA, overbevruchting, over,
bezwangering.
EPIDEMIE, Fr., eene aanstekende
ziekte, besmettelijke landziekte.
Epidemisch, besmettelijk, met de
landziekte behebt.
EPIDERMIS, de opperhuid, het buitenste
vel.
EPIDESIS, hetzelfde als deligatie.
EPIDESMUS, epidesmum, een bindsel
tot vasthouding van het onderliggend
verband.
EPIDIDYMIS, de zaadbal.
EPIDOSIS, toeneming( der ziekte enz.),
eigenlijk toegift.
EPIDOTES, een bijnaam van JUPITER,
zoo veel beteekenende als een gever
van alles goeds.
EPIDROME, aanloop, bijzonder bij
sappen.
EPIDROMUS, noemden de Romeinen
het zeil op het achterste gedeelte
van het schip.
EPIGATRUM, het opperste deel van
den smeerbuik boven de maag.
EPIGEI, een algemeene naam voor de
nimfen, die zich op het land ophielden,
en waarvan de Oreaden en
Dryaden bijzondere klassen uitmaakten.
EPIGENNEMA. datgene, wat bij de
ziekten als een toeval voorkomt;
ook de op elkander volgende orde
der deelen in de voortplanting.
EPIGLOSSIS, epiglottis, tongen aan de
tangenten der klavieren en dergelijke
instrumenten. Epiglottis, het
uit een kraakbeen bestaande deksel
op de luchtpijp, keeldeksel, tap in
den hals.
EPIGONION, was een snaarinstrument
der Grieken, hetwelk 40 snaren
gehad heeft.
EPIGONATIE, was in de Griekscbe
kerk een misgewaad, hetwelk tot
aan de knie reikte en naar de lin,
kerzijde hing.
EPIGRAMME, Fr., epigram, bijschrift,
opschrift; spot- of hekeldicht; stekelig
puntdicht. Epigrammatisch,
hetgeen zoo danig iets bevat. Epigrammatist,
een vervaardiger van
, zin- of spotdichten.
EPIGRAPHE, Fr., epigraaf, opsch.rif
van een gebouw; ook motto op
een titelblad. Epigraphisch, een
opschrift bevattende, tot een opschrift
behoorende. Epigraphis
heet ook de zijde eener munt, welke
beelden en schrift bevat; monëpi.
graphisch, die alleen beelden
heeft.
EPIKRISIS, Gr., beslissing, vonnis,
oordeel.
EPILENE, een wijngaardeniers- of
kelderlied.
EPILENION, een zangdans, dien de
Grieken, bij het kelderen "an den
wijn, ter eere van BACCHUS uitvoerden.
EPIMYLION, een molenaarslied.
ÉPILEPSIE, Fr., de vallende ziekte.
Epileptisch, de vallende ziekte betreffende.
EPILOGISMUS, noemt men de verontschuldigingen
en uitvlugten der geÉPIL.
223 EPIP.
neesheeren, wanneer eenegenezing bloesems (of eigenlijk zaad) op de
slecht afloopt; in het algemeen ver- bladeren is.
, ontschuldiging, uitvlugt. EPIPHYSIS, dat gedeelte van een
EPILOGUE, Fr., epilogus, Lat., eene I been, hetwelk aan het grootere of
slotr~de, slot, nawoord. hoofdbeen, door middel van eenen
EPIN APHELOS, heet het bezinksel van knobbel aangegroeid is, welke laatde
urin, wanneer dezelve eene wolk ste bij jonge lieden nog niet vast is.
heeft. EPIPLASMA, eigenlijk eene brij van
EPINEUX, Fr., epineus, stekelig, tarwemeel met olie en water gedoornachtig,
moeijelijk, netelig. kookt, die op de wonden gelegd
EPINICIA, Gr., zegevieringen, zege- wordt; in het algemeen echter zoo
zangen. veel als cataplasma.
EPINYCTIDES, nachtbladeren, eene EPIPLEROSIS, bovenmatige opvulling
soort van blaauwachtige of zwart- der polsaderen; in het algemeen
achtige pokken, welke des nachts overvulling.
steking en branding veroorzaken, EPIPLOCELE, eene netbreuk.
meerendeel.. met ontsteking ge- EPIPLOCISTOSCHIOCELE, eene darm.
paard gaande, en eene scherpe, balzaksbreuk.
naar etter zweemende vochtigheid EPIPLOITIS, netontsteking.
bevattende. EPIPLOMPHALUM, eene net· navel-
EpIODIUM, een begrafenislied. breuk.
EPIPAROXISMUS, die aanval, welke EPIPLOÖCOMISl', hij, die eenen dikin
koortsen, buiten den gewonen, ken, vetten buik heeft, smeerbuik.
somtijds ook volgt. EPIPLOSARGOMSCHALE, eene net· na-
EPIPEDOLOGIE, dat gedeelte der ele- velvleeschbreuk.
mentaire meetkunst, hetwelk ge. EPIPOLASIS, overvloed van vochten.
woonlijkplanimetriegenoemdwordt. EPIPOMPEUTICA, liederen bij plegtige
EPIPHANIA, Gr., bijzondere verschij- optogten.
ningen; ook het feest van drie ko- EPIRRHOE, toevloed van vochten in
ningen, den 6 .Januarij, dewijl op eene plaats des ligchaams.
dien dag de ster, welke zij, bij de EPISCENIUM, hetvoor~tegedeelte van
geboorte van Christus, gezien had- het tooneel.
den, weder zou verschenen zijn. EPISCH, Gr., dat eenen held betreft;
EPIPHOENOMENA, teekens, die zich episch gedicht, heldendicht.
bij eene ziekte voordoen. EPISCHESIS, ziekte van (of met) on-
EpLPHLEBOS, noemt men iemand, die derdrukte lediging, b. v. van het
wijde, groote en hoogliggende water enz.
aderen heeft. EPISCOPAAL, Gr" bisschoppelijk.
EPIPHONEMA, Gr., eene slotspreuk, Episcopalen, de bisschoppelijken,
eindspreuk, toeroep. medeleden van de bisschoppelijke
EPIPHORA, Gr., (spraakk.) de her- kerk iu (Engeland). Episcopaat,
haling eener uitdrukking aan het het bisdom, de bisschoppelijke
einde van verscheidene volzinnen; waardigheid.
(geneesk,) ontstekende oogdrui- EPISCOPlANI, heetten in de Grieksche
ping, oogtraning. kerk eenige geestelijken, die de
EPIPHOROS, EPIPHORAS, eene vrouw, assessoren van den Chartophylax
die gemakkelijk ontvangt; ook waren, en de uitspraken en besluieene
hoogzwangere. Eigenlijk wat ten van den bisschop beöordeelen
tot dragen en vruchtgeven gene- moesten.
gen is. EPISCYNIUM, het optrekken der oog-
EPIPHYLLOSPERMAE, planten, wier leden, wanneer men een ernstig
gezigt maakt.
EPIS. 224 EPIS.
EPISEMASIE, de eerste aanval eener
ziekte; ook de tijd, dat zij het
eerst bemerkt wordt.
EPISIOCELE, schaamlippen breuk.
Epision, de buitenste vrouwelijke
schaamdeelen, de groote schaamlippen.
Epîsioncus, schaamlippengezwel.
Episiophyma, schaamlippenbuil.
Episiorrltagia, schaam-
, lippenbloeding.
EPISODE, Fr., eene uitweiding, eene
inschuiving, inlaesching, invlechting,
tusschenrede, tusschenverhaal,
tusschenzang. Episodisch,
ingevlochten, ingeschoven.
EPISPASTICA, is hetzelfde met corrodentia,
maar bijzonder zulke heel.
middelen, welke splinters en andere
vreemde ligchamen uit de wonden
trekken.
EPISPHAEREN, de op de uiterste bestanddeelen
der hersenen tot betere
verdeeling der bloed vaten, zich bevindende
kromvaten.
EPISTALMA, bevel van eenenvorstaan
zijne dienaars, in zijne huiselijke
zaken.
EPISTASIS, bij de pisbeschouwing,
het bovenste gedeelte van het water.
EPISTAXIS, het neusbloeden; eigenlijk
het (herhaalde) druppelen.
EpleTEL, epistola, Lat., een brief,
zendbrief; fig~ een verwijt, strafpredikatie.
Epistolaire, Fr., wat
tot de brieven behoort, als : stile
épistolaire, briefstijl. Epistolographie,
de briefschrijfkunde, het
briefstellen.
EPISTEMONARCH, een titel, welke
aan de Grieksche keizers gegeven
werd; ook een Grieksche geestelijke,
wiens ambt voornamelijk
daarin bestond, om het volk te
gelegener tijd aan hunne verpligtingen
te herinneren.
EPISTOLAREN, ondergeschikte geestelijken,
die in de Katholieke kerk
de epistelen zingen. In de middeneeuwen
waren het schrijvers,
die de keizerlijke bevelen uitvaardigden.
EPISTROPHE, eene redekunstige figuur,
welke gebezigd wordt wanneer
aan het einde van eenen volzin
een of meer woorden herhaald
worden.
EPISTYLUS, (bouwk.) de kroon of
het bovenste van eene zuil.
EPISYLLOGISJIIUS, afdalende reeks van
sluitredenen (in de redeneerkunde ).
EPlsYNNAPHE, (muz.) wanneer drie
tetrakoorden ordelijk aan elkander
gevoegd en voorgedragen worden.
EPITAPHIUM, een grafschrift, grafsteen,
tombe.
EPITASIS, het tweede deel van een
drama, waarin de grootste verwarring
heerscht: (geneesk.) het begin
van den paroxismus of aanval
een er ziekte.
EPITAxls,menigvuldige neusbloeding.
EPITHALAMIUM, een bruiloftsgedicht.
EPITHESIS, Gr., een opstel, opschrift:
ook bedriegerij. Epithetes, een
bedrieger.
EPITHETON, epitheel, bijnaam, toenaam.
Epilhetiseren, een' bijnaam
of toenaam aan iemand geven.
EPITIMION, is in de Grieksche kerk
hetgeen in de Katholieke boete is,
, poenitentie.
EPITÓME, Fr., een uittreksel, kort
begrip. Epitomiseren, uittreksel
uit een boek maken, kort ineendringen.
EPITRACHELIUM, een misgewaad in
de Grieksche kerk, dat om den
hals zamengaat.
EpI'l'RITOS, (muz.) was bij de Grieken
zulk eene verhouding van intervallen,
waarbij, zoo als, o. a.,
bij de verhouding der zuivere kwart
4 : 3, het grootere getal het kleinere
eenmaal en nog het derde deel
daarvan in zich bevat, en hetwelk
men heden ten dage proportio
sesquitertia noemt.
EPlTRITUS, een versvoet, welke uit
eene korte en drie lange lettergrepen
bestaat.
EPIT. 225 EPUL.
EPITROPE, (redek.) wanneer men aan
zijne partij iets toegeeft, om met
het overige dezelve des te beter te
kunnen bestrijden.
EPIZEUXIS, Gr., de herhaling van
een en hetzelfde woord in het
begin van eenen volzin.
EPIZOOTIE, Gr., veeziekte, sterfte
van het vee.
EpODE, Gr., het laatste gedeelte van
een gedicht, nazang; ook een klein
vers, hetwelk op een grooter gedicht
volgt.
EpODUS, een betooverde, door tooverij
geboeid.
EpOGDOUS, (muz.) bij de Ouden de
betrekking der intervallen, waarbij
het grootere getal het kleinere eenmaal
en nog het achtste deel
daarvan in zich bevat.
EpOMIDEN, eene soort van kap, welke
de doctoren en licentiaten eertijds
bij plegtige gelegenheden
droegen.
EpOMPHALUM, navelpleister, middel
tegen de tegennatuurlijke verhooging
van den navel.
EpON A, bij de Romeinen, de godin
der paarden, ezels en hunne drijvers.
EpOPÉE, Gr., een heldendicht; ook
een gedicht, waarin het een of ander
geschiedkundig onderwerp uitgebreid
bezongen wordt.
EpOPTEN, de ingewijden, deelhebbers
aan de Elusinische geheimen,
ordebroeders; ook de geheime op,
persten dezer broederschappen.
EpOQUE, Fr., tijdstip, tijdpunt, begin
eener tijdrekening of jaartelling,
b. v.: bij de Joden van de
schepping der wereld, bij de Christenen
van de geboorte van CHRISTUS,
bij de Mahomedanen van de
Heriga, of vlugt van MAHOMED.
Epos, zie epopée.
EpULATIE, gastmaalhouding. Epuleren,
brassen, gastmaal houden.
EpULONEN, Romeinsche priesters, die
zekere offeranden verrigtten en de
daarbij gebruikelijke schouwspelen
en feesten geven moesten.
EpULOTICA, is hetzelfde met cicatrisantia.
EQUAAL, aequalis, Lat., evengelijk,
evenredig; gelijk in ouderdom.
Equaliteit, evengelijkheid, billijk.
heid. Equanimiteit, gelijkmoedigheid.
Equatie, verevening, evengelijking.
Equeren, effenen, eve·
nen, gelijkmaken.
EQUATIE, zie equaal.
EQUATOR, aequator, Lat., eene aangenomen
lijn, welke de aarde in
twee gelijke halfronden deelt. Equi.
lateraal, aequilateralis, Lat., hetgeen
gelijke zijden heeft. Equi.
liber, equilibrium, Lat., het even·
wigt. Equilibrist, koordendanser,
kunstenmaker. Equinox, aequinoctium,
Lat., gelijkheid van dag
en nacht, welke tweemaal des jaars
plaats heeft, namelijk in de lente
en in de herfst, wanneer dag en
nacht even lang zijn. Equinocti.
aal cirkel, aan eenige slingeruurwerken,
die den waren tijd, naar
de zon, aanwijzen. Equinoctiaal
zonnewijzer, dien men in alle oor·
den der wereld gebruiken kan,
daar de anderen slechts op eene
poolshoogte gerigt zijn.
EQUIPAGE, Fr., alles wat tot gemak,
pracht en den stoet van de rijken
behoort, als: koetsen, paarden.
bedienden, enz.; k;'ijgsgereedschap,
ook de manschappen der schepen,
en hetgeen tot de uitrusting daarvan
behoort. Equipement, de uitrusting
van een man, 8chip, of van
militaire korpsen; kleeding en wa·
pens. Equiperen, uitrueten, bemannen.
EQUIPEUR, een arbeider, die in eene
geweerfabrijk de enkele, door an·
deren "ervaardigde deelen van een
geweer, tot een geheel vereenigt.
EQUITATIE, het paardrijden.
EQUITEIT, aequitas, Lat., de billijkheid,
welke de Romeinen zich als
personen voorstelden en vergoodden.
lij
ÉQUI. 226 ERGO.
ÉQUIV ALENT, aequivalent, gelijkwaardig;
equivalentie, gelijkwaardigheid.
Equivaleren, van gelijke
waarde zijn.
EQUIVOQUE, Fr., dubbelzinnig, twijfelachtig;
ook dubbelzinnigheid;
équivoques, woorden of redenen,
welke op verscheidene wijzën kunnen
uitgelegd worden.
EQUULEUS, houten paard of ezel,
waarop de slaven der Romeinen tot
straf rijden moesten.
ERADICEREN, met den wortel uitrukken,
uitroeijen.
ERANEÜM, eene leening, welke men
aan eenen behoeftige doet, op
voorwaarde, dat hij, in betere omstandigheden
komende, dezelve
zonder interest weder zal geven.
ERATIDIA, erotidia, erotia, feesten,
welke alle 5 jaren, ter eere van cuPIDO,
te 'respis, gehouden werden,
opdat hij de oneenigheden tusschen
gehuwden zoude afwenden.
ERATO, eene der negen zanggodinnen,
de muze der lirische dichtkunst.
E RE, Lat., ter zake dienstig, nuttig.
EREBUS, (fabelk.) onderwereld, doodenrijk,
hel.
ERECTIE, het oprigten, overeindstaan.
EREMIET, heremiet, lduizenaar. Eremitage,
kluis, kluizenaars woning,
kluizenaarshut. Zie heremitage.
EREMODICUM, het afzien van eene,
voor het gerigt aanhangige, zaak;
ook eene straf, die gedaagden, bij
het niet voor het geregt verschijnen,
is opgelegd.
ERETHISIA, erethismus, de opgewekte
toestand.
ERETRISCHE AARDE, eene kleiachtige
aarde, graauw en ook wit, den
naam dragende van Enetrium, het
tegenwo(1fdige N egropont. Beide
soorten worden in de geneeskunde,
en de witte ook door de schilders
gebruikt. (rispen.
EREUXIS, ereugmus, erijge, het opERGASTERIUM,
de werkplaats, bijzonder
een laboratorium.
ERGO, gevolgelijk, dus, derhalve.
ERICITEN, heeten zulke dendriten,
waarin de teekening slechts enkele
boompjes met stam en takken voorstelt.
ERIGEREN,oprigten, opbouwen, verheffen,
overeindzetten. Zie erectie.
ERINNEN, erinnijen, bijnaam der
wraakgodinnen, of furiën.
ERIS, de Godin der tweedragt, van
den twist en haat.
ERISICHTON, naam van eenen onverzadelijken
vraat, die eindelijk zijne
handen en voeten opvrat.
ERISTICA, eristiek, strijd- en twisttheologie,
zie Polemiek. Eristisch,
twistziek.
ERLANGER-BLAAUW, eene naar Berlijnsch
blaau w zweem ende verw,
welke uit Alicantische soda en een
derde deel zuiver roet vervaardigd
wordt.
ERMIN, eene tol, welke in de Levantsche
handelsplaatsen, bijzonder te
Smyrna, van de in- en uitgaande
schepen betaald moet worden.
ERNST-VUURWERK, bij de vuurwerkers
elk vuurwerk, dat tot het
dooden van menschen of dieren
vervaardigd wordt.
ERODENTIA, (heelk.) middelen, welke
met hunne spitse deelen het
vleesch afknagen.
EROGATOR, is voornamelijk degene,
die iemands laatsten wil ten uitvoer
brengt.
EROGEREN, uitdeelen, bedeelen; uitgeven,
kosten maken.
EROS, Gr., de God der liefde, die bij
de Grieken, gelijk CUPIDO bij de
Romeinen, als minnegod vereerd
werd.
ERO'l'EMATISCH, in vragen vervat,
vraagswijze.
EROTIDIëN, waren feesten bij de Grieken
in de stad 'rhespia, in Beötie,
welke alle vijf jaren op den berg
Helikon, ter eere van AMOR gegeven,
en waarbij voor muzikale
wedstrijders prijzen uitgeloofd werden.
EROT. 227 ESCA.
EROTISCH, verliefd, erotische gedichten,
minnedichten.
EROTOMANIE, razernij uit liefde.
ERRARE HUMANUM EST, Lat., dwalen
is menschelijk.
ERRATA, een aantal drukfeilen, lijst
van drukfeilen . .Erratum (enkelv.)
eene fout. .Error, Lat., erreur,
Fr., dwaling, fout; error calculi,
of in calculo, eene fout in de berekening;
salvo errore calculi,
met voorbehoud van fouten in de
berekening.
ERRHIN A, neus middelen, niesmiddelen,
niespoeder.
ERRHYSIS, eene matig langzame
bloeding.
ERUCTATIE, eructatio, Lat., het oprispen,
het opgeven van wind uit
de maag door den mond. .Eructeren,
oprispen.
ERUDIET, eruditus, Lat., geleerd,
kundig, ervaren. Eruditie, geleerdheid,
kunde, ervarenheid.
ERUPTIE, eruptio, Lat., uitbarsting,
uitwerping van brandbare stoffen
der vulkanen; alles wat met geweld
voor den dag komt, als: het
neusbloeden ;de uitval van eene bezetting
uit eene schans of vesting,
enz.
ERYCINE, een bijnaam van VENUS,
van den berg Eryx in Sicilië, op
welks top zij eenen beroemden
tempel had.
ERYSIPELAS, de roos (ziekte.)
ERYTHEMA, de valsche roos, eene
voorbijgaande vurige roodheid der
huid, welke van het wrijven en
de uitwendige bijtende scherpte
voortkomt.
ESCABELLON, escablon, Fr., het voetstuk
van een borstbeeld, wanneer
het van onder smal toeloopt.
ESCADRE, Fr., eskader, eene scheepsafdeeling,
gedeelte of smaldeel
eener vloot. .Escadron, een eskadron,
eene compagnie kavallerie.
ESCALADE, beklimming, overklimming,
veelal door middel van ladders;
bestorming eener vesting
door middel van stormladders. Escaladeren,
beklimmen, opklimmen,
overklimmen; berennen, bestormen.
ESCALE, een werktuig, waarvan men
zich oudtijds in den oorlog bediende,
om over de stadsgrachten te
komen, en het als petarde aan de
poort der vesting aan te werpen.
ESCAMOTEREN, goochelen, ontfutselen,
wegmoffelen, uit den zak
rollen. Escamoterie, goochelarij,
ontfutseling, listig bedrog. Escamoteur,
een goochelaar, zakkenrolder.
Es CANTO LA, de kamer op eene galei,
waarin de Arzusin of Profos zich
ophoudt.
ESCAPADE, gekke kuur, moedwillige
jongensstreek: escapaden maken.
ESCARPE, de binnenwaartsche helling
van de walgracht (in de vestingbouwk.);
de buitenste wordt
contrescarpe genoemd.
ESCARPINEN, dubbelhaken, welke
met kettingkogels geladen en tegen
de touwen en zeilen gerigt werden.
ESCARPINS, Fr., dansschoenen zonder
hakken, omgekeerde schoenen.
ESCEK-AGASI, de bevelhebber over
2000 soldaten van de lijfwachten
des konings van Perzië, die zeer
zware musketten dragen.
ESCHALOTTE, het koperen blad aan
het mondstuk der snorregisters.
ESCOMPTE, Fr., aftrek in rekening;
korting, rabat. Escompteren, aftrekken,
afkorten.
ESCHAROTICA, geneesmiddelen, welke
eene schurft of korst maken.
ESCHBLAAUW, eene schildersverw,
die uit een en zekeren steen bereid
wordt.
EscHEL, escher, de derde hoofdsoort
der blaauwe verw of smalt, welke
onder allen de bleekste is.
ESCLA. VAGE, het regt eener Engelsche
compagnie, om uitsluitend eene
soort van handel te drijven; ook de
tol, welken de Fransche schepen
15*
ESCO. 228 ESPA.
tot aan de oorlogsverklaring in
1793 van alle koopwaren, die zij
uit Engeland haalden, nog boven
de gewone uitgaande regten moesten
betalen.
ESCORIAL, El-escurial, Escuriaal,
Spaansch koninklijke villa, met
een prachtig klooster ,nabij Madrid.
Dit klooster is ter eere van ST. LA U·
RENTlUS in de gedaante van een'
rooster gebouwd.
ESCORTE, geleide, bedekking. Es·
corteren, geleiden, beschermen,
bedekken, als b. v. ter zee, door
oorIogsvaartuigen, te land, door
eene militaire bedekking van sol·
daten.
ESCOUADE, rot soldaten onder eenen
korporaal.
ESCROQUEREN, aftroggelen, met list
afhalen. Eicroquerie, aftroggeling,
afzetterij.
ESCUDO, eene Portugesche gouden
munt, welke 1600 rees of 41/~
gulden geldt. Escudo de aro, eene
Spaamche gouden munt van 20
realen, of iets meer dan 4 gulden.
Escudo de plata, eene Spaansche
rekenmunt, welke ll/~ escudo de
vel/on bedraagt. Escudo de vel/on,
eene Spaansche zilvermunt, iets
meer dan een gulden waard.
ESITO-TOL. een tol van uitvoer, uit.
gaande regten.
Es MOL, eene der 24 toonsoorten der
muzijk.
ESOPHAGUS, esophaag, de slokdarm.
ESOTERISCH, wat inwendig is; wetenschappelijk,
naauwkeurig.juist.
De oude wijsgeeren verdeelden
hunne voordragt ineeneesoterische,
voor geoefende denkers en inge.
wijden. en eroterische, voor onge.
oefende toehoorders,oningewijden.
ESPADON, een houwdegen, tweesnij.
dend slagzwaard.
ESPAGNOLE, Fr., een Spaansche dans;
Spaan~che vrouw.
ESPALIER. een leiboom, die tegen
eenen muur of een staketsel geleid
wordt.
ESPALMAGA, de kosten van vat· of
scheepsverpikking.
ESPALMA. eene soort van mastikver.
nis, welke het hout. dat men
daarmede vernist. tegen vuil en
wormen beveiligt.
EspÈcE, Fr., geslacht, soort; ook
geld; en espèces. in speeie, in klin.
kende munt.
ESPÉRANCE, Fr.,dehoop. CapdeBonne
Espérance,de Kaap deGoedeHoop.
ESPLANADE, Fr .• voorplein. vlakte;
openeplaats tusschen groote gebouwen,
of tusschen eene vesting of
citadel en de huizen der stad.
ESPOIR, een klein metalen kanon,
hetwelk op het verdek eens schips
geplaatst wordt, en waarvan men
zich bij landingen bedient.
ESPONTON, eene soort van halve piek,
waarvan men zich op schepen voor
het enteren bedient; ook het ge·
weer, dat bij de landtroepen voor·
heen de onderofficieren droegen.
ESPRIT, Fr., geest, verstand; bel es·
prit, schoone geest, geleerde; es·
p"it fort, sterke geest, vrijdenker,
vrijgeest. Esprit de corps, het
voorstaan der denkwijs van een ge·
zelschap of vereeniging ; de ge·
hechtheid daaraan. Esprit pu.
blic, volksgeest, algemeene denk.
wijs.
ESQUIRE, (verk. Esq.), Eng., schild.
knaap; titel van een' Engelsch
edelman, ook van een' aanzienlijk
burger, Wel-Edele heer.
ESQUISSE, schets, eerste ontwerp
van eene schilderij enz. Wel is
waar, geen geheel ruw ontwerp
(als croquis). maar het plan, dat
door eenige nog niet volkomen uit.
gewerkte trekken, van eene schil.
derij, gebouw, tooneelstuk, enz.
opgegeven is.
ESSAEëRS en Esseners, eene sekte
onder de oude Joden, die volgens
PLATO'S leerstellingen handelden,
en het meeste op stille,aandachtige
bespiegelingen en strenge zeden
zich toelegden.
ESSA. 229 ESTO.
ESSAI, Fr., proef, onderneming. Coup
d'essai, proefstuk: de toets van
goud of zilver. Essayeren, beproeven,
toetsen. Essayeur, hij, die
dit doet.
ESSAMEE, een soldij brief, dien de
Turksche soldaten bekomen, en
tegen welks tooning zij hunne soldij,
ook door anderen kunnen laten
ontvangen.
ESSE, het wezen, zijn, de toestand.
ESSENCE, Fr., essentie, de geest,
kracht, spiritus. Essentiëel, wezenlijk,
noodzakelijk. Punch-, of
bisschop-essence. geest van punch
of bisschop.
ESSERA, een uitslag, welke zich in
breede, enkele vlekken, glad, vlak,
brandend en jeukend, van eene
blinkend raode kleur, voornamelijk
aan de handen en in het gezigt,
meerendeels zonder koorts voordoet;
windbuilen, netelziekte.
ESTAFFETTE. een rijdende postbode,
koerier.
ESTAMINET, een herberg, alwaar
men zamenkomt, om te drinken
en zich te vermaken; een rookvertrek.
Estaminette, een gezelschap
van zwelgende boeren; ook
eene kwakzalverskraam ; kleine
kroeg.
ESTAMPE, een afdruk, koperen plaat,
gravure: ook een werktuig der
smeden, om gaten in de hoefijzers
van paarden te slaan.
ESTAMPITIA, een stempel, waarmede
in Spanje de gewone onderteekening
des konings: Yo el Rey, (dat
is : Ik de Koning) gezet wordt.
ESTERLIN, eene oude Fransche munt,
welke onder PHILIPPUS den Schoonen
in 1509 geslagen werd, en van
fijn zilver was.
ESTIMABEL, estimable, Fr., achtingwaardig,
schatbaar. Estimatie,
hoogachting, waardering. Estime,
achting, waarde. Estimeren, waarderen,
hoogachten.
ESTIME, evenwigtigheid, het behoorlijke
evenwigt op beide zijden van
een schip, bij het bevrachten daarvan
in acht te nemen.
ESTOCADEN, bedelarijen, lastige aanzoeken;
ook bedelbrieven; brandbrieven.
ESTO MIHI, is de eerste Zondag in de
vasten; dewijl de mis bij de
Roomsch-Katholijken aanvangt
met de woorden van den 31 sten
psalm : Esto mihi in Deüm protectorem.
ESTOMPE, zulk eene teekenmanier,
waarbij de verwen dik gelegd en
het lirht en bruin door het wrijven
met een stuk zamengerold papier
of zeem, een doezelaar genoemd,
voortgebragt worden.
ESTRADE, optred, verhevene plaats
voor een praalbed, of troon; ook
eene afwijking van de hoofdzaak,
in het twisten.
ESTRATTa, Ital., eJ:trait, Fr., een uittrek,
eenvoudige lottowinst.
ESTROPADE, de sprong van een paard,
wanneer het zich van voren opheft
en tevens van achteren uitslaat;
ook een toer van de koordedansers
(acrobaten), welke daarin bestaat,
dat zij met de handen aan hetkoord
hangen, en alsdan met het ligchaam
tusschen de armen doorwentelen.
ESTROPlëREN, verminken. Estra/
pié, geëstropiëerd, verminkt.
ETABLAGE, Fr., het staangeld der
kramers; ook het stalgeld; eindelijk
de ruimte tusschen twee karreboomen.
ÉTABLISSEMEMT, Fr., eene inrigting,
een gesticht. Etablisseren, neer/
zetten, vestigen, oprigten, stichten.
ETAGE, Fr., verdieping van een huis.
D' étage en étage, al hooger en hoo~
ger.
ETAGEERMAAT, een werktuig, waaraan
de lengte der haren, vóór het
trensen, gemeten wordt.
ETAGEMAAT, een met vele evenwijdige
lijnen overtrokken papier,
hetwelk de gesteldheid en menigte
van trensen, tot eene Vruik benoQETAG.
230 ETHM.
digd, te kennen geeft.
ETAGEREN, de tremen tot eene pruik
rijwijze naar hunne onderscheidene
lengte boven elkander opnaaijen
; ook de haren zoodanig knippen,
dat elke bovenste rij korter
dan de onderste wordt.
ÉTALAGE, Fr., het uitkramen, de tentoonstelling
van koopwaren; ook
het opsieren der vrouwen, om zich
te doen opmerken; verder het aannemen
van zekere houding, om
zijne geleerdheid, zijnen rijkdom,
of zijn verstand, enz. te doen in het
oog vallen. Etaleren, uitkramen,
openleggen, ten toon spreiden.
ETALoN, Fr., een ijk, ijkmaat, gewigt,
el, enz., gebruikt wordende,
om andere maten en gewigten
daarmede te ijken.
ETAMIN ,zeefdoek, zijgdoek, pakdoek;
eene dunne wollen stof.
ÉTAPE, Fr., stapelplaats, voorraadplaats
voor doortrekkende soldaten,
alwaar de levensmiddelen uitgedeeld
worden, en alzoo rust gehouden
wordt; diensvolgens ook
rustplaats, nachtkwartier. Etapier,
, leeftogtbezorger,proviandbezorger.
ETAT, Fr., staat, toestand, gesteldheid,
vermogen, inrigting; overslag
van kosten, de bepaalde som
van ontvangst en uitgaaf; lijst of
naamrol; st~f; schriftelijk opstel
van iets. Etat-!Jlajor, de staf bij
een legerkorps. Etat-major.général,
generale staf, algemeene kwartiermeester
staf.
ET CETERA, zie cetera.
ÉTENDUE, Fr., wijdte, grootte, om,
vang, uitgestrektheid.
ETERNEL, Fr., eeuwig, altijddurend;
de Eeuwige.
ETESIAE, passaatwinden. Etesiënische
winden, zachte, koele winden,
in de hondsdagen.
ETHICA, ethiek, zedeleer.
ETHNARCH, regter en oudste onder
de Joden; ook in het algemeen, de
regent of bevelhebber van eeneprovincie.
ETHMOÏDALIS, Ethmoïdeüs, zeefvormig.
ETHNOGRAPHIE, Fr., beschrijving der
volken.
ETHOGRAPHIE, zedenbeschrijving.
Ethologie, leer en verhandeling
over de zeden en gebruiken van een
volk.
ETHOPEE, beschrijving der zeden en
aandoeningen van een en persoon.
ETHOS, het aandoenlijke in den
, schrijfstijl.
ETIQUETTE, Fr., een aanhechtbriefje,
hetwelk de korte inhoud is van
hetgeen eene zaak bevat, op flesschen,
karotten, enz., opschrift, of
titel; ook het ceremoniëel aan het
hof. of in voorname gezelschappen,
hofgebruik.
ETMAAL, de tijd van dag en nacht of
vier en twintig uren.
EToNNANT, Fr., verbazend, verwonderlijk,
ongemeen:
ETouFFANT, Fr., versmorend, verstikkend.
Etoufferen, verstikken,
, dempen, onderdrukken.
ETOURDERIE, Fr., onbezonnenheid,
domme streek. Étourdi, een losbol,
wildzang, ook onbezonnen. Étourdissement,
bedwelming, baloorigheid.
Etourdisseren, bedwelmen,
verdooven, bedreromelen.
ÉTRANGE, Fr., vreemd, zeldzaam,
ongewoon, wonderlijk. Étranger,
vreemdeling.
ETRONCUS, onderbuiksgezwel.
ETRURISCH of Hetrurisch, Hetruscisch,
het karakteristieke, dat de
Hetruriërs aan hunne kunstwerken
gaven, en in onze tijden bij gebouwen
en drink gereedschap nagebootst
wordt.
ÉTUDE, Fr., studie, oefeningstuk;
, kantoor eens regtsgeleerden enz.
ETUI, Fr., koker, b. v. voor messen
en allerhande gereedschappen.
ETYMOLOOG, etymologist, woordkenner,
uitlegger, afleider van woorden.
Etymologie, woordkennis, woordgronding,
uitlegging en nasporing
van den oorsprong der woorden.
EUAE. 231 EUDY.
Etymologisch, hetgeen tot de woordkennis
behoort. Etymologiseren,
den oorsprong der woorden onderzoeken.
(bloeds.
EUAEMIA, goede gesteldheid des
EUAESTHESIA, goede gesteldheid der
zintuigen en des gevoeIs.
EUANALEPTUS, die zich, na ziekte,
spoedig herstelt.
EUANTHES, bloeijend, schoon.
EUCHARISTIE, dankbaarheid; ook de
dankbare viering van den dood van
JEZUS, het heilige avondmaal.
EUCHELAJON, eene plegtigheid of
ceremonie der Grieksche kerk, welke
met het laatste oliesel in de
Roomsche kerk overeenkomt.
EUCHLORINE, het hyperoxygeneerde
keukellzoutzuur.
EUCHROEA, goede huidkleur, goed
gezond aanzien of uitzigt.
EUCHYLIA, goede gesteldheid van de
chyl of van de sappen in het algemeen.
EUCHYMIA, goede gesteldheid der
spijsbrij of der sappen in het algemeen.
EUCRASIA, goede gezondheid, eigenlijk
goede yermenging (der bestanddeelen
des ligchaams).
EUDAEMON, een goede geest. Eudaemonie
hooge zaligheid van den
gest, gelukzaligheid. Eudaemo.
nismus, de bewering of erkenning
der gelukzaligheidsleer ; volgens
KANT, het onophoudelijk streven
naar de volkomenheid van het menschelijke
geslacht.
EUDAEMONOLOGIE, de leer van de
belooning eens deugdzamen wan·
deis, door zielerust en inwendige
ware gelukzaligheid.
EUDIoMETER,luchtzuiverheidsmeter,
werktuig, om de zuiverheid der
lucht te meten.
EUDORA, de geefster van alles goeds
en schoons.
EUDURANION, het doorschijnend
zonnestelsel, een door den Engelschman
WALKER uitgevonden
werktuig, om het wereldstelsel in
zijne sterrekundige betrekkingen
zeer aanschouwelijk voor te stellen.
EUDYN AMIA, het betrekkelijk regelmatige
levensvermogen, en alzoo,
volgens het grondbegrip, hetzelfde
als Eucratia.
EUEXIA, een wenschelijke gezonde
toestand van het organismus, het
tegendeel van Cachexia.
EUMENIDEN, waren bij de Heidenen
de plaaggeesten der helle,dewraakgodinnen,
de furiën.
EUMOLPIDEN, de raden in het geestelijke
gerigt te Athene.
EUNOMIA, de goede wetgeving; naar
de oude fabelleer, was zij eene
dochter van THEMIS, de Godin der
geregtigheid.
EUNUQUE, Fr., ennuchus, Lat., eunuch,
een gesnedene, ontmande, vrouwenopziener
in een harem.
EUPATHIE, (geneesk.) een toeval,
waarbij weinig gevaar is.
EUPEPSIE, gemakkelijke spijsvertering.
EUPHEME, de voedster der Muzen,
en moeder van den EROTUS, wier
steenen standbeeld op den HELICON
stond.
EUPHEMISMUS, (redele ) eene verzachtingsuitdrukking,
verzachtend
woord, verschoonende uitdrukking,
b. v., ontslapen, henengaan, voor
sterven. Eupltemistisclt, ver»choonend,
verzachtend, verbloemend.
EUPHLOGIA, de goedaardige pokkenziekte.
EUPHON, een door CHLADNY te Wittenberg
uitgevonden muzijkinstru.
ment, in den vorm van eenen schrijflessenaar,
en inwendig omtrent 40
horizontaalliggende glazen staven,
ter dikte eener schrijfpen en omstreeks
17 duim lang, hebbende.
Het wordt bespeeld als de harrnomica,
wier toon en het nabij komt.
EUPHONIE, welluidendheid, schoone
klank. Euphonisch, welluidend.
EUPHORBIA, een bekend plantengeslacht,
welks talrijke (omtrent 200)
soorten bijna alle zeer scherp, bijEUPH.
232 EUTH.
tend sap schijnen te bevatten.
Euphorbium, het verdikte sap der
Euphorbia.
EUPHORIA, de welstand: bij eene genezing,
het welgelukken.
EUPHROSINA, naam van eene der drie
bevalligheden of gratiën; (fig.) de
vreugde.
EUPNOEA, goede ademhaling.
EUPORIA, tegen woordigheid van geest,
behendigheid, enz., b. v. van den
wondheeler bij operatiën, van den
geneesheer in moeijelijke gevallen,
EUPoRIsTA,geneesmiddelen, welke gemakkelijk
te bereiden zijn en meerendeels
altijd voor de hand liggen.
EURF, een dikke, ronde tulband, dien
de Turksche wetgeleerden en de
opperste geneesheer des Sultans
dragen.
EUROS, schimmel, modder.
EURYALUS, een bijnaam van APOLLO,
zooveel beteekenende als een die
alles verlicht.
EURYDICE, de vrouw van ORPHEUS,
Zie Orpheu8.
EURYNOME, de dochter des Oceaans;
volgens HESIODUS, de moeder der
Horen.
EURYSTHEUS, een kleinzoon van PERSEUS,
koning van Mycene en tegenstrever
en beheerscher van zijnen
bloedverwant, HERKULES, die
op zijn bevel twaalf groote en gevaarvolle
daden verrigten moest.
EURYTHMIE, welluidende overeenkomst;
overeenstemming van alle
deelen, in verzen, gebouwen, beelden,
enz.; leer der evenredigheden.
EURYTHMUS, goede, regelmatige en
natuurlijke pols.
EUSCHEMOSYNE, de goede uiterlijke
welstand.
EUSEBIA, de Godin of begunstigster
der godgeleerdheid.
EUSEMIA, goede voorbeduiding, goed
voorteeken.
EUSITIA, goede eetlust.
EUSTYLOS, (bouwk.) metzuilen voorzien)
juiste verhouding der zuilen.
E UTERPE, eene der negen zanggodinnen,
de Godin der muzijk.
EUTHANASIE, het wel sterven, een
zachte dood, het on~slapen.
EUTHIA, een kunstwoord der Grieksche
muzijk, hetwelk eene toonopvolging
van de diepte naar de
hoogte beteekende.
EUTHYMETRIE, Euthyologie, dat gedeelte
der meetkunst, hetwelk over
de lijnen handelt, of de theorie van
de afmeting der lengte-uitgebreidheden
bevat.
EUTHYMIE, gemoedsrust; vrolijkheid
van geest.
EUTOCIE, het gemakkelijke baren,
goede verlossing; ook de vrucht.
baarheid. Eutocos, gemakkelijk
barend; vruchtbaar, welgeschapen.
ENTONIE, behoorlijke kracht, vastheid.
EUTROPHIE, de behoorlijke en gepaste
voeding des ligchaams.
EVACUATIE, ontlediging, ontruiming;
afgang. Evacuatia, ontruimingsof
ontledigings-middelen. Evacueren,
ontruimen, ledigen.
Ev AGATIE, uitwijking, uitweiding.
Evageren, uitwijken, uitweiden.
Ev ALESCEREN , toenemen, opgroeijen,
st~rker, grooter worden, in
waarde rijzen.
EVALVATIE, aanslag, schatting; ook
het gehalte der munten. Evalveren,
aanslaan, schatten, waarderen.
EVAMERION, de God der herstelling
uit ziekten; waarschijnlijk een bijnaam,
onder welken APOLLO of
ESCULAPIUS vereerd werd.
EVAN, bijnaam van BACCHUS.
Ev ANGELIE, euangelium, woordelijk:
eene goede of blijde boodschap, of
aangenaam berigt; het evangelie.
Evangelisch, met JEZUS leer overeenstemmend,
christeljk. Evangelist,
een der vier evangelisten.
Ev ANGELIER, een geestelijke, die
het Evangelie te lezen of te zingen
heeft.
EVANOMETER, een werktuig, om het
blaauw der lucht te meten.
EVAPORATIE, uitdamping, uitwaseming,
eene scheikundige bewerEVAS.
233 EVUL.
king, waardoor men vlugtige van
minder vlugtige of tegen het vuur
bestand blijvende deelen afscheidt;
ook (geneesk.) het uitdampen des
menschelijken ligchaams, of het
zweeten. Evaporeren, uitdampen,
zweeten.
EVASIE, ontwijking; uitvlugt, voor.
wendsel.
EVECTICA, evectiek, dat gedeelte der
geneeskunde, hetwelk leert, hoe
men tot een en goeden staat van
gezondheid geraken kan.
EVELLEREN, uittrekken, ontworte·
len, uitroeijen.
EVÉNEMENT, Fr., gebeurtenis, voor·
val, toedragt van zaken.
EVENTUALITEIT, het gebeuren van
een mogelijk geval. Eventueel, in
voorkomend geval, mogelijk.
EVERSIE, eversio, Lat., omkeering,
omverwerping. Everteren, omkee·
ren, omverwerpen.
EVERTUëREN, pogen,zijn best doen.
E VESTIGlO, Lat., op staanden voet,
dadelijk, op de plaats, voor de
vuist.
EVIADEN, naam der bacchantinnen.
Evius, BACCHUS. (l
EVICTIE, overtuiging; ook borg.
stelling, borg, schadelooshou·
ding.
EVIDENT, klaar, blijkbaar, klaarblij.
kelijk.
EVINCEREN, bewijzen, openleggen,
ophelderen; te boven komen.
EVITEREN, vermijden.
EVOCATIE, uitboezeming; oproep,
indaging van een en uitlandige.
Evoceren, uitboezemen; indagen.
EVOHE, Evoë, ha! ha! heisa! hoer.
ra! hoezee! vreugdekreet van het
volk, bij de openbare spelen der
Grieken en Romeinen.
EVOLUTIE, beweging, zwenking der
soldaten; beweging of wending
van eene vloot, een leger, enz.;
(in de muzijk) de buiging van de
stem.
EVERLAST, everlasting, ligte maar
zeer sterke wollen stof.
EVULGEREN, uitstrooijen, versprei.
den, onder de menschen bren.
gen.
EWSAT of Edna, een Turksch orde.
kleed.
Ex, Lat., uit. In zamenvoeging
met naam woorden beteekent het:
voormalig, gewezen, b. v. ex·
jezuit, ex.minister, ex'professor,
gewezen jezuit enz.
Ex ABRUPTO, plotseling, onver·
wacht.
EXACT, naauwkeurig, stipt, punk.
telijk. Exactie, invordering, vor·
dering, afpersing, knevelarij.
Exactitude , naauwkeurigheid,
stiptheid.
EXACTOR, was bij de Romeinen een
slaaf, die de schulden invorderen,
en ook de arbeiders aanzetten
moest, om het hunne te regter
tijd af te leveren; hij, die eene
wissel schuld betalen moest.
EXAcuëREN, scherp maken, aanzet.
ten; ook opwinden, bewegen.
EXAEMIA, bloedverlies, verbloeding.
Exaemon, volbloedig. Exaemos,
bloedeloos, verbloed.
EXAERESIS, uittrekking of wegne·
ming, b. v. van een' tand uit de
kinnebakken, van het kind uit den
uterus; uithaling of verdrijving
van tegennatuurlijke of verdor.
vene deelen uit het ligchaam.
EXAGERATIE, vergrooting, overdrij.
ving; groote ophef. Exagereren,
iets vergrooten.
EXAGITEREN, plagen; kwellen, drif.
tig maken, vertoornen.
EXAGONIA, dingen, die niets ter zake
doen.
EXALMA, Exalmis, het uitspringen,
bijzonder van een wervelbeen, een
hand. of voetgewricht uit zijnen
stand.
EXALTATIE, verhooging, verheffing;
ingeving, dweeperij; overspan.
ning. Exalteren, verhoogen; overprikkelen;
verrukken; dweepen.
EXAMEN, Lat., beproeving, ondervraging.
Examinatie, het onder.
EXAN. 234 EXCE.
zoek, de beproeving. Examinator, ten, zich onder~cheiden.
ondervrager, uitvrager, onderzoe- EXCENTRICITEIT, afwijking van het
ker. Examineren, onden-ragen, middelpunt; oVHspanning. Excenonderzoeken;
uithooren. trisch, uitmiddelpuntig; (fig.) on-
EXAN ASTOMOSIS, eene tegennatuur. gewoon, overspannen; het tegenlijke
opening der uiteinden van deel van het concentrisch.
aderen en bloedvaten. EXCEPT, uitgenomen, uitgezonderd.
Ex ANIMO, Lat., van harte, hartelijk, Exceptie, uitzondering; tegenmet
voordacht. I ~praak, uitvlugt.
EXANTHEMA, uitslag, blaren of vlek- EXCERPEREN, uittreksels maken, verken
op de huid. korten of in het kort overbrengen.
EXANTLATIE, het uitpompen der Excerpt, excerpta, Lat., uittreklucht
of eener andere vloeistof. seIs uit boeken.
EXARCH, voormaals de stedehouder EXCES, uitspatting, buitensporigder
Oostersche keizers, over het be-I' heid; ook ge\\ elddadigheid. Exces.
nedengedeelte van Italië. Exar- sief, buitensporig, onmatig, overchaat,
het ambt en gebied, of de dreven.
waardigheid van zulk eenen stede· EXCHEQUER, Eng., de schat- of rehouder;
ook hedendaags bij de kenkamer, het finantiele hof van
Grieken de afgevaardigde van den den koning van Groot.Brittanje;
patriarch, die voor hem door ook het oppergeregt des Aartsbis.
de provincien reist, om de bis- schops van York. Exchequel'.bills,
schoppen en kerken te bezoeken. staats. schuldbrief jes, of bankno·
EXARTICULATIE, verrekking, ont- ten, in plaats van gereed geld.
wl'ichting. EXCIPlëREN, uitzonderen, eene uit·
EXASPERATIE, verbittering. Exaspe- zondering maken; ook tegen in·
reren, verbitteren. brengen, tegenoverstellen, tot v~r-
Ex ASSE, Lat., geheel, volkomen. antwoording voortbrengen; ook (in
EXATMOSCOPIUM, werktuig om de de artsenijmengkunde), wanneer
uitwaseming te meten. men drooge poeijers onder voch-
EXAuDI,de zesde Zondag na Paschen. ten mengt.
Ex CAPITE, Lat., uit het hoofd. EXCITATIE, aanmoediging, aanzet-
EXCARNATIE, het ontvleezen. Excar· ting, herinnering, opwekking, uitnificeren,
ontvleezen, m8.rtelen, pij- noodiging, opeisching. Excitatief,
nigen, folteren. opwekkend, aanzettend, opwakke-
Ex CATHEDRA, beslist de Paus, wan· rend. Exitatorium, Lat., eene geneer
hij, naar aanleiding der Hei- regtelijke aanmaning, om aan zijlige
Schrift, der overleveringen, of nen pligt te voldoen, waarschuook
volgens zijn eigen goeddun- wingsbrief. Exciteren, aanzetten,
ken, eene uitspraak doet; op mees· ophitsen, aanvuren, opruijen ; ook
terachtigen toon. oproepen, als, b. v. iemand ambts-
EXCAVATIE, de uitholing, het uit- wege voor het geregt roepen.
holen. EXCLAMATIE, uitroep; ook zachte of
EXCEDEREN, overschrijden, uitspat. luide toon van spreken; exclamaten,
te ver gaan. tionis signum Cl,) het uitroepings-
EXCELLENT, uitstekend, uitmuntend, teeken. Exclameren, uitroepen,
voortreffelijk. Excellentie, heer. luid schreeuwen.
lijkheid, voortreffelijkheid; titel, EXCLUDEREN, uitsluiten, afzonderen.
welken men aan ministers en Oll- Exclusie, uitsluiting. Exclusief,
derscheidene andere voorname per- uitsluitenderwijze, uitgenomen.
sonen geeft. Excellel'en, uitmun- EXCOLEREN, aanbouwen, volkomen
EXCO. 235 EXED.
maken, verbeteren. Excolering, de
uitwerking, verbetering.
EXCOMMUNICATIE, de kerkeban. Excommuniceren,
in den ban doen,
buiten de gemeenschap der kerk
sluiten.
Ex COMPOSITO, uit de vergelijking.
EXCOMPTE, keten. Escompte en Disconto.
Zie dit laatste woord.
Ex CONTINENT!, dadelijk, wat terstond
geschiedt.
EXCORlëREN, villen; tot op het bloed
geeselen.
EXCREMENT, afgang, stoelgang, ontlasting.
EXCRESCENCE, Fr., uitwas.
EXCRETIE, afzondering, uitwerping.
EXCUDIT, Lat., hij heeft het gesneden
of gegraveerd; de plaatsnijders
zetten dit op d~ door hen
vervaardigde platen met hunnen
naam.
EXCULPATIE, vrijspraak. Exculperen,
onschuldig verklaren, buiten schuld
stellen.
EXCURSIE, uitstapje, pleziertogtje.
EXCUSABEL, excusable, Fr., te verontschuldigen,
verontschuldigbaar .
Excuus, verontschuldiging. Excuseren,
verontschuldigen.
EXCUSSIE, excussio, Lat., excussion,
Fr., de uitwinning des voornaamsten
schuldenaars; ook naauwkeurig
onderzoek; beneficium excussionis,
het regt om den hoofdschuldenaar
uit te winnen, voor dat men
den borg in regten betrekt.
EXECRABEL, exécrable, Fr., afschuwelijk,
vloekwaardig. Execratie,
de afschuw of afkeer van iets; ook
verwensching. Execreren, vervloeken,
verwenschen.
EXECUTANT, (muz.) een muzijkant,
welke zich op concerten laat hooren.
Executeren, een vonnis uitvoeren;
ook ter straffe of ter dood
brengen. Executeur, uitvoerder van
eenen laatsten wil of testament;
beul. Executie, uitvoering; voltrekking
van een vonnis. Executoriaal,
ook executabel, hetgeen
door geregtsdwang gevorderd kan
worden.
EXEDRA, eene plaats vol stoelen;
vergaderzaal, gehoorzaal, enz.
EXEGESE, exegesis, Gr., verklaring,
uitlegging, voornamelijk van den
bijbel. Exegeseren, verklaren, uitleggen.
Exegeet, uitlegger, verklaarder.
Exegetica, exegetiek, verklarings-
uitleggingskunst. Exegetisch,
uitleggend, verklarend.
EXELOYSMUS, Exoloysmus, het wederoptrekken
van een gebeente,
bijzonder aan den schedel.
EXEMPEL, exemplum, Lat., voorbeeld,
monster; een exempel statuëren, een
schrik inboezemend voorbeeld geven,
een strafvoorbeeld daarstellen
; een exempel aan iets nemen,
zich aan iets spiegelen. Exempli
gratia, exempli causa, bij voorbeeld.
EXEMPLAAR, exemplaire, Fr., een
stuk, afàruksel, afdruk, b. v. van
boeken, schrift, enz.
EXEMT, exempt, Fr., bevrijd; uitgezonderd.
Exemtie, uitzondering, bevrijding
(van belasting of straf).
EXENTERISIS, Exenterismus, het uitnemen
(exentel'eren) der ingewanden.
EXEQUEREN, vorderen, invorderen;
eene geregtelijke uitspraak met
geweld doen gehoorzamen.
EXEQUIëN, lijkplegtigheid, lijkstatie.
EXERCEREN, oefenen, verrigten, bijzonder
krijgsoefeningen doen.
Exercitie, oefening, bijzonder
krijgs- of wapenoefening, wapenhandel.
EXERGASIE, eene figuur in de redeneerkunde,
wanneer men met drift
het voorwerp van alle zijden en
onder allerlei gedaanten, beschouwt,
en dus in vele bijna gelijke
uitdrukkingen voordraagt.
EXERGUE, op eene munt of medailje,
de kleine ruimte, welke door eene
dwarslijn onder de hoofdfiguren
ontstaat.
EXFOLIATIE, het afschilferen van
zieke beenderen.
EXHA. 236 EXOC.
EXHAEREDATIE. ontërving, basterdmaking.
Exhaerederen, ontërven.
EXHALATIE. het uitademen, de uitdamping,
uitwaseming. Exhale.
ren, uitademen, uitwasemen.
EXHAUREREN, uitputten, leegschep.
pen. Exhausie, de uitputting.
EXHIBEREN, overleggen, overhandigen,
voorleggen. Exhibitie, overlegging,
overgift, openlegging.
Exhibitum, een overgelegd schrift.
EXHORTATIE, aanmaning, verma·
ning. Exhorteren, aanmanen, ver·
manen.
EXIGEANT, Fr., veel verlangend,
eischend. Exigentie, vordering,
behoefte: naar exigentie van zaken.
Exigeren, vorderen, verlangen,
eischen. Exigibel, vorderbaar, wat
nog kan ingevorderd worden, en
waarbij geen gevaar van verlies
waarschijnlijk is.
EXIGUITEIT, kleinheid, geringheid,
wanvoegelijkheid.
EXILEREN, verbannen, uit het land
zenden. Exil, Fr., exilinm, Lat.,
verbanning, ballingschap; verban.
ningsplaats.
EXIMEREN, uitzonderen, bevrijden.
Exemtie, uitzondering. Zie exemt.
Ex IMPROVISO. Lat., onvoorziens.
Ex INCURIA, uit onachtzaamheid.
EXISTENCE, Fr., existentie, het we·
zen, aanzijn, bestaan. Existeren,
bestaan, in wezen zijn.
EXISTIMATIE, schatting, waardering,
meening. Existimeren, het daarvoor
houden, schatten, waarde.
ren.
EXIT AT, hij over wiens vermogen
een concours geopend is, schul.
denaar van gemeenschappelijke
schuldeischers.
Ex JURE, Lat., volgens het regt.
Ex LEX, Lat., buiten de wet, wet.
teloos.
EXMISSIE, buiten bezitstelling. Ex.
mitteren, uitwerpen, geregtelijk uit
het bezit zetten.
Ex: MORE, Lat., naar het gebruik.
. Ex NUNC, van nu af.
EXOCHAS, eene weeke achterbuil,
eigenlijk een vooruitsteken, bij.
zonder uit p.ene diepte.
EXOCISTE, Exocyste, blaasontste.
king.
ExoDIUM, uitgang. einde.
EXODESI8., uitzwelling, bijzonder van
een enkel deel, zoodat hetzelve
boven de naastgelegene uit.
steekt.
EXODUS, het tweede boek van Ma·
ZES.
Ex OFFICIO, Lat., ambtshalve, uit
pligt.
EXONCOMA, Exoncosis, een sterk
vooruitstekend, hard gezwel.
EXONEIROGMUS, Oxoneirogmus, nach.
telijke zaaduitstorting. Het laat.
ste beteekent meer de daad, het
eerste het uitgestorte zaad.
EXONERATIE, ontlediging, ontlasting.
Exonereren, ontledigen, vrijspre.
ken. ontlasten.
EXOPHTHALMIE, eene zoo sterke opzwelling
van den oogappel. dat hij
niet meer door de oogleden bedekt
kan worden; ossenöog, elefants.
oog.
EXORABEL, exorable, Fr., verbid.
delijk.
EXORBITANT, buitensporig, overdreven,
onordelijk. E:corbitel'en, overschrijden,
overtreden, van den reg.
ten weg afdwalen.
EXORCISERE:l<, (duivelen of booze
geesten) bezweren of bannen. E:corcismus,
duivelhezwering, of ban.
ning (bij den doop). Exorciste,
bezweerder, duivelbanner.
EXORDIUM, Lat., het hegin, de inleiding
eener rede.
EXORTERISCH, niet wetenschappelijk,
niet naauwkeurig, wat iedereen
weten kan, voor oningewijden.
EXOSTOSIS, beengewas, beenuitwas,
beengezwel.
EXOTICUDENIA, verachting van buitenlandsche
dingen.
EXOTISCH, vreemd, uitheemseh.
EXPANSIE, uitdijing, verwijding, uit.
zetting. Expansief, uitdijend •
ÉXPA. 237 EXPI.
Expansivekracht,(natuurk.)kracht,
die van het middelpunt naar den
omtrek dringt.
EXPATRIëREN, uit het vaderland of
uitlandig gaan, vlugten.
EXPECTANCE, Fr., uitzigt op iets,
verwachting. Expectant, die uitzigt
op een ambt heeft. Expectatie,
verwachting. Expecteren, ver·
wachten.
EXPECTORATIE, gemoedsuitstorting.
Expectoreren, zijn hart uitstorten,
ontlasten.
EXPEDIëNT, een middel, een middel
tot redding, een ligt en spoedig
werkend middel. Expediiiren, uitvoeren,
tot stand brengen, verzenden,
afvaardigen, verderbrengen.
Expediet, schielijk, spoedig. Expediteur,
goederen. verzender, bevrachter.
Expeditie, expeditio, Lat.,
afvaardiging, verzending, onderne·
ming; de plaats waar handelszaken
bezorgd worden; afschrift van een
wettig geschrift; krijgstogt.
EXPELLEREN, verdrijven, verjagen,
ontërven.
EXPENDEREN, overleggen; ook betalen,
bekostigen.
EXPENSARIUM, Lat., de lijst van onkosten.
Expensen, onkosten, uitgaven,
geregtskosten; in expensas
condemneren" in de kosten verwijzen.
Expensief, duur, met zware
uitgaven verbonden.
EXPÉRIENCE, Fr., experientia, Lat.,
experientie, ondervinding, ervaring:
experienta docet, de ondervinding
leert het.
EXPERIMENT, proefneming. Experimentaal,
proefnemend, proefondervindelijk.
Experimenteren, beproeven,
onderzoeken.
EXPERT, zaakkundige, gezworene.
Experto crede Ruperto, geloof aan
hetgeen een verstandig en ervaren
man u zegt.
EXPIATIE, verzoening. Expiëren, verzoenen,
ontzondigen; boeten.
EXPIRATIE, onwillekeurige aandrang
tot stoelgang, tot kinderbaren, tot
braken; ook uitademing, uitblazing
van den geest, dood; insgelijks
eindiging; het verloop van een' termijn,
vervaltijd (van een en wissel,
enz.). Expireren, uitademen, ster·
ven; vervallen, ophouden, eindigen
(van contracten enz.).
EXPISCE REN, uitvis sc hen ; uitvragen,
uithooren.
EXPEANTIE, uitlegging, opheldering.
EXPLETIEF, uitvullend, Particuia
expletiva, een tusschenwoordje,
stopwoord.
EXPLICABEL, explicable, Fr., verklaarbaar.
Explicatie, verklaring,
uitlegging. Explicatie/, verklarend,
ophelderend. Expliceren of~-è:Xpliqueren,
verklaren, uitleggeil.
EXPLICITE, Lat., uitdrukkelijk, duidelijk,
bepaald. Zie implicite.
EXPLODEREN, losgaan, ontploffen,
met geweld losbreken oflosbarsten.
Explosie. geweldige uitbarsting,
als van kruid enz.
EXPLOIT, Fr., groote daad, heldendaad;
ook eene dagvaarding of exploot
van eenen deurwaarder. Exploitatie,
ontginning van landen;
beteekening of kennisgeving van
eenig stuk door eenendeurwaarder.
Exploiteren, ontginnen (vanlanden,
enz.) beteekenen (van deurwaarders).
EXPLORATEUR, uitvorscher, bespieder.
Exploratie, uitvorsching, be-
8pieding, uitpluizing. Explorel'en,
bespieden, uitpluizen, navorschen.
EXPONENT, (wisk.) de aanwijzer, het
getal, dat de magt van een ander
getal of grootheid aanduidt. Exponeren,
aanwijzen, bloot leggen,
blootgeven, in gevaar stellen, zich
aan gevaar blootstellen.
EXPORTATlE, uitvoer, Exporten,
waren, die buiten 's lands worden
gevoerd. Exporteren, uitvoeren.
ExposÉ, uiteenzetting, vertoog; ook
de voordragt der klagten en hare
uiteenzetting voor het geregt. Exposeren,
uitleggen, ontvouwen;
EXPO. 238 EXSO.
ook een kind te vondeling leggen.
Expositie, uitlegging, verklaring,
ontvouwing; ook tentoonspreiding;
het omstandige verhaal van eene
zaak; tekstverklaring; insgelijks
tentoonstelling (van schilderijen en
andere voorwerpen van kunst en
nijverheid); openlegging, blootlegging
; het te vondeling leggen
van een kind.
EXPOST, post factum, of ex post facto,
achteraan, naderhand.
EXPOSTULATIE, hevige twist, woordenwisseling,
kijverij; beklaging.
Expostuleren, twisten, kijven, hard
aanspreken, berispen, verwijten;
zich beklagen.
EXPRES, exprès, Fr., uitdrukkelijk,
voorbedachtelijk, willens, met opzet.
Expresse, een eigen afgezondene
bode. Expressie, expressio,
Lat., het uitdrukken, uitpersen
van sappen; (fig.) de uitdrukking
zijner gevoelens, zijner gedachten.
Expressie!, nadrukkelijk, ter zaak,
vol uitdrukking. Expressisverbis,
met uitdrukkelijke woorden.
EXPRIMEREN, de sappen uitpersen,
uitdrukken; (fig.) zich uitdrukken.
Ex PROFESSO, Lat., omstandig, breedvoerig;
opzettelijk; beroepshalve,
van ambtswege.
EXPROMISSOR, Lat., borgvoorschuld.
Expromitteren borg blijven, toezeggen,
beloven.
EXPROPRIATIE, onteigening, uitkoop.
Expropriëren, onteigenen, iemand
van zijn eigendom berooven.
EXPULSEREN, uit- of wegdrijven.
Expulsie, expulsio, Lat., ver- wegof
uitdrijving, verjaging, verbanning.
EXPUNGEREN, uitkrabben, uitstrijken,
uitwrijven.
EXQUIS, Fr., exquisiet, uitgelezen,
uitgezocht, voortreffelijk.
Ex QUOCUNQUE CAPITE, Lat. uit welken
grond of om welke reden het
ook zijn mag.
EXSICCANTIA, uitdroogendemiddelen.
Exsiccatie, uitdrooging.
EXSOLUTIE, exsolvering, oplossing.
Exsolveren, oplossen.
Ex TEMPORa, uit het geheugen, uit het
hoofd, voor de vuist. Een extempore,
een vers voor de vuist gemaakt.
Extemporeren, uit het geheugen,
voor de vuist, op staanden voet, of
onvoorbereid, iets voordragen, spelen
of dichten. Extemporaniteit,
de geschiktheid om zulks te doen.
EXTENDEREN,uitrekken, den behoorlijken
vorm geven, verlengen, uitbreiden,
uitstrekken. Extensibiliteit,
rekbaarheid. Rxtensible, Fr.,
extensibel, rekbaar. Extensie, exiensio,
Lat., uitrekking. Extensief,
vergrootbaar •
EXTENUATIE, langzaam verval van
krachten, verzwakking; (fig.) verkleining,
b. v. van eene misdaad;
vermindering der waarde van iets.
Extenuel'en, geringer maken, verzwakken,
uitteren.
EXTEREN (exsteren) , bestaan, voorhanden
zijn.
EXTÉRIEUR, Fr., uiterlijk, uitwendig;
ook het uiterlijke, uitwendige,
uitzigt.
EXTERMINATIE, verdelging; uitroeijingo
Extermineren, verdelgen,
vernielen, uitroeijen.
EXTERN, uiterlijk. Externen, niet
gehuisveste, buitenwonende scholieren,
daggaanders.
EXTERRITORIAAL, buiten het gebied
gelegen.
EXTERSTEENEN, zijn loodregt tegen
elkander opstaande, tot aan den
grond gescheurde rotsen, waarin
men kamers, houtschuren en trappen
uitgehouwen heeft. Men vindt
dergelijke steenen in het graafschap
Lippe in Westfalen, bij het stadje
Hom.
EXTINCTIE, het uitblusschen, verdelgen;
afsterven. Extinguëren,
, uitblusschen, verdelgen.
EXTIRPEREN (exstirperen), uitroeijen,
verdelgen.
EXTORQUEREN. afpersen. Extorsie,
afpersing.
EXTR. 239 EXUL
EXTRA, buiten, buitengewoon, bijder.
Extra-duur, zeer duur; Extra-
blad, bijhlad; Extra-post, buitengewone
of eigene post.
EXTRACT, uittreksel, hetgeen uit
iets getrokken is, (uit planten,
boeken, enz.). Extractie, extractio,
Lat., het uittrekken, de uittrekking,
afscheiding der fijne deeltjes
uit vermengde ligchamen.
EXTRADEREN, overhandigen, uitleveren.
Extraditie, de overgaaf, uitof
overlevering.
EXTRAHENT, die tot de beslissing
eener zaak geregtelijke hulp vraagt.
Extraheren, uittrekken, in het kort
bevatten; sappen uit de kruiden
halen; ook een geregtelijk bevel
ligten.
EXTRAJTJDICIëEL, buitengeregtelijk.
EXTRAMTJNDAAN, buitenwereldsch,
buiten de grenzen der wereld.
EXTRAORDIN AIR, buitengewoon.
EXTRATERRITORIAALJTJRISDIC'l'IE,het
regt, volgens hetwelk een afgezant
of zaakgelastigde niet onder den
geregtsdwang der plaats staat, waar
hij als afgezant zich bevindt.
EXTRAVAGANT, Fr., buitensporig,
uitspattend, ongerijmd. Extravageren,
uitspatten, buiten den regel
gaan.
EXTRAVASATIE, uitvloeijing, bijzonder
van het bloed of andere sappen
des menschelijken ligchaams, uit
de vaten in het celweefsel of in de
holten des ligchaams. Extravaseren,
uitvloeijen of uitstorten.
EXTRÊME, Fr., het uiterste. Extrtmes,
overdrijvingen, tegenovergestelde
of zeer strijdige zaken.
Extremiteit, het uiterste einde; de
laatste toevlugt; het hoogste levensgevaar;
de grootste verlegenheid.
EXUBERANT, overvloedig, onnoodig.
Exuberantie, overvloed, overdaad.
EXULANT, een verdrevene, banneling.
Exuleren, verdrijven, verbannen;
in ballingschap leven.
EXULCERATIE, exulceratio, Lat.; de
ettering, het zweren. Exulcereren,
zweren, tot ettering brengen.
EXULTATIE, exultatio Lat., gejuich
Exulteren, juichen.
Ex UNGUE LEONEM, Lat., aan den
klaauw kent men den leeuw.
Ex usu, uit het gebruik.
EXUVIëN, afgestroopte huid of vel;
hulsel; uitgetrokkene kleederen.
Ex VOTO, Lat., naar wensch of gelofte,
uit kracht van eene gelofte.
Een exvoto, eene zaak aan heiligen
toegewijd, b. v. de krukken van
eenen lamme, die door een mirakel
zoude genezen zijn.
EYRA, de derde der Godinnen uit
het Scandi'i'mvisch godengeslacht,
Asen. Zie dit laatste woord.
EZAN, het in Turkije gewone roepen
tot het gebed, van de torens
der moskeën.
EZELSHOOFD, een lang, sterk stuk
hout, onder de mars van een schip,
de steng met den mast zamenhoudende.
F.
F, als getal in oude Romeinsche opschriften,
beteekent 40, XL.
F, in de muzijk, de vierde hoofdtoon;
anders heet deze toon FA.
FOL., FOLIE, de grootte van een
blad.
F.o RO. FOLIO RECTO, op de eerste,
voorste of regter bladzijde.
Fr,. VOo FOLIO VERSO, op de andere,
linker- omme- of keerzijde van het
blad.
F. C. Formula concordiae.
FEC, FECIT, hij (of zij) heeft het gemaakt.
F. FORTE, (muz.) sterk; F. F., nog
sterker; F. F. F.,fortissimo, het
sterkste, met de grootste hevigheid.
F. F., zeer of hoogst fijn; de, of het
fijnste, b. V. F. F. kanaster, zeer
fijne kanaster enz.
FIG., figuurlijk.
FL. 240 FACA.
FL. ook ft. of j., gulden, florijn, b.
v. ft. of f. 100 - honderd gulden.
FR., Fransch.
FA, (muz.) de vierde toon in den
zan gsleu tel.
FABEL, verdichtsel, sprookje; ook,
eene versierde vertelling, met een
zedelijk doel. Ziefabula.
FABLIAU, een oud sprookje, hetwelk
eertijds door de Troubadours of
dichters gezongen werd.
FABRICA, Lat., fabrijk of fabriek,
werkplaats, alwaar goederen en
waren, door arheiders in het groot
worden vervaardigd, het zij door
werktuigen of menschenhanden.
Fabricatie, vervaardiging der goederen
in dusdanige werkplaatsen.
Fabriceren, maken of vervaardigen,
bijzondere stoffen in het groot vervaardigen.
Fabrikaat, het vervaardigde
kunstvoortbrengsel. Fabrikage
, stadsbouwmeesterschap.
Fabrikant, fabrijkant, de arbeider
in eene fabrijk, voornamelijk de
eigenaar of bestuurder daarvan.
F ABRICIE, eene bijzondere kas bij de
stiften, welke zekere inkomsten en
toevallige voordeel en had, waaruit
de stiftsgebouwen onderhouden
werden.
F AB RIJK , zie fabrica.
FABRIJKGOUD, de vierkante goudblaadjes,
welke uit dukatengoud
geslagen en tot het vergulden van
zilveren stangen, tot gouddraadtrekken
enz. gebruik wordt. Fabrijklood,
het hangloodje, dat met
een bijzonder merk voorzien en
aan een stuk fabrijkgoed gehecht
wordt, en waaraan men zien kan
uit welke fabrijk het is.
FABULA, Lat., zie fabel, Lupus in
fabula, Lat., de wolf in de fabel;
als men van den wolf spreekt, is
hij nabij. Fabulant, een sprookjes.
verteller. Fabuleren, beuzelen, fabelen
verzinnen. Fabuleus, fabelachtig,
beuzelachtig. Fabulist, een
fabeldichter.
FABULUS, een God der Romeinen,
die de kinderen leerde spreken.
FAÇADE, Fr., voorgevel, voorzijde,
front van een gebouw.
FACE, Fr., facies, Lat., aangezigt,
gezigt; aanschijn, de voorzijde;
en face, in het gezigt, van voren;
in de teekenkunde, het gansche
gezigt van voren, in tegenoverstelling
van en pl'ofil. Facen, de buitenste
liniën en zijden vnn een bolwerk,
ravelijn, enz. Faces, bij
schilders en beeldhouwers, delengte
van het gezigt.
FACESSEREN, iemand veel werk maken,
veel moeite geven.
F ACETIAE, potsen in woorden en gebaren,
vrolijke grappen, snaaksche
redenen, geestige invallen.
FACETTEN, met ruiten of hoeken geslepene
steenen, als b. v. de diamanten
enz.; ook de hoeklijsten
aan de geslepene spiegelglazen.
FilcRER, Fr., fucheren, boos of moeijelijk
maken. Facheriën, verdrietelijkheden,
moeijelijkheden. Facheus,
moeijelijk, verdrietig, spijtig.
FACIES, Lat., het aangezigt ; in jaciëm,
inhet gezigt, zonder schroom.
Facies Hippocratica, een doodkleurig
gezigt, wezenstrekken van
eenen stervende, door RIPPOCRATES
het eerste beschreven.
FACIEL, jacile, Fr., jacilis, Lat.,
ligt, gemakkelijk. Faciliteit, gemakkelijkheid,
ligtheid, behendigheid.
Faciliteren, gemakkelijk
maken, verligten.
FACILET, het bekken, hetwelk gekust
wordt, als men in de Roomsche
kerk bij de mis offert.
FACINORA, Lat., schanddaden, boevenstukken.
FACIT, Lat., som, bedrag, uitkomst.
FAÇON, Fr., de vorm, het maaksel,
fatsoen; ook de manier van te handelen
of zich te gedragen, enz. ;
sansfaçons, zonder pligtplegingen,
zonder complimenten. Façonneren,
fatsoeneren, vormen, beelden.
FAÇONNIER,jaçonneur, dessineur, hij,
FAC-S. 241 FAGO.
die in fabrijken de stoffen opgeeft
of toebereidt en nieuwe teekeningen
(dessins) uitvindt.
FAC-SIMILE, handschriftafdruk ,
schrift, waarin de hand des schrijvers
zeer gelijkend nagemaakt is.
FACTA, Lat., daadzaken. Zie factum.
FACTIE, partij. aanhang. Factiëux,
Fr., factièus, oproerig, muitziek.
Factisch, daadzakelijk, werkelijk,
waar.
FACTISCHE OMSTANDIGHEDEN, die op
den loop eener zaak betrekking
hebben; daadzaken.
F ACTITIUM, iets, dat door de kunst
voortgebragt is.
FACTOOR, (rekenk.) een vermenigvuldiger;
(kooph.) een opzigter, zaakgelastigde,
boekhouder. Factorage,
provisie, procenten, salaris voor
zaakwaarneming. Factorij, de post
van eenen factoor en de plaats,
waar hij dien bekleedt; handelskantoor.
Factuur, factura, koop-,
inkoop- en verkoop-rekening.
F AC'l'OTUM, een man die alles doet,
en tot alles bekwaam is.
FACTUM, Lat., daad, verrigting; de
facto, dadelijk, zonder aanvraag,
eigenmagtig. Speties facti, breedvoerig
verhaal. Factum infectum
fieri nequit, gedane dingen hebben
geenen keer.
FACTURIER, wordt in eenige fabrijken
voor fabriekant of wever gezegd.
FACULTEIT, lacultas, Lat., kracht,
vermogen; ook eene van de hoofdafdeelingen
der gezamenlijke wetenschappen,
als godgeleerdheid,
wijsbegeerte, regtsgeleerdheid en
geneeskunde; ook het collegie van
professoren en doctoren der hoogeschool,
tot een bijzonder wetenschappelijk
vak behoorende. Facultist,
iem and die il\ zoodanig collegie
zitting heeft.
FADAISES, Fr., beuzelarijen, zotternijen,
platheden, onnoozele gezegden.
FADE, Fr., smakeloos, laf, onbevallig.
FA-EL, Portugesche naam van de
Chinesche munt Le-ang. omtrent
45 stuivers van ons geld waard.
FAGOT, een muzijkinstrument; een
uit twee of meer stukken zamen.
gestelde basson, of basblaas-in.
strument. Fagotist, die dat in.
strument bespeelt.
F AGOTINO, eene kleinere soort van
het bekende blaasinstrument FA.
GOT, hetwelk eenen bastoon heeft,
en deswege ook baspijp genoemd
wordt.
FAGOTS ARDENTS (krijgsk.), in pik
gedoopte rijsbundels, welke aangestoken
en des nachts in de
grachten geworpen worden, om
door middel daarvan te kunnen
zien.
FAILLEREN, faijeren, missen; op.
houden te betalen. Zie falliment.
FAINÉANCE, zoo veel als négligence.
Fainéant, Fr., een nietsdoener,
luiaard, ledigganger. Fainéantise,
het niets doen, de lediggang, lui.
heid.
FAISABEL, faisable, Fr., doenlijk,
mogelijk om uit te voeren. Fai.
seurs, benaming der eigenmagtige
ministers, aan het voormalige hof
van Frankrijk.
FAIT, Fr., eene daad, feit. Fait van
iets maken, van iets veel werk maken.
Au fait zijn, naauwkeurig
verstaan, wel kennen.
FAKIR, eene soort van Turksche
monniken, die, van aalmoezen Ie.
vende, rondreizen, zonder op eene
vaste plaats te mogen vertoeven;
Turksche bedelmonnik, anders
derwiseh.
FALAK, eene bij de Turken gebrui.
kelijke straf voor geringe misda.
den, welke van de bastonnade
slechts daarin onderscheiden is,
dat hij, die de straf ondergaan
moet, niet ligt, maar zit.
FALBALA, valbala, ruim geplooide
boordsels, afhangende versierde
zoomen aan vrouwenkleederen en
andere stofferingen, als glas- en
bedgordijnen, enz. Falbaleren, of
16
FALe. 242 FALS
falbaliseren, kleedingstukken met
plooisels beleggen.
F ALCADE, eene soort van courbette,
daarin bestaande, dat het paard
met de achterpooten eenige korte
en snelle tempo's zoo nabij den
grond maakt, dat het daarop
schijnt te zitten. Het paard laten
falkeren, is hetzelve plotseling aanhouden,
zoodat het zijne achterpooten
buigen moet.
F ALCHOM, eene Russische lengtemaat,
niets mEer dan een vadem
lang.
F ALCIDIA, Lat., quarta falcidia, het
vierde gedeelte een er erfenis, hetwelk
de erfgenaam, voor andere
erfmakingen, vorderen kan.
FALCONET, de kleinste soort van
veldstukken. Falconetkogel, kogel
voor zoodanig veldstuk geschikt.
FALKIR, een Perziaansche waarzegger.
F ALLACIA, eigenlijk bedrog:, valschheid,
beteekent in de Logica alles,
wat een' mensch van het inzien der
waarheid kan terug houden; eene
bedriegelijke sluitrede, om iemand
te misleiden.
FALLIMENT,fallimento,jallita, I tal. ,
fallit, faillite, faillissement, Fr.,
het ophouden van betalen eens
koopmans, door ongelukken; ter·
wijl daarentegen bankroet hetzelfde
beduidt, indien de koopman
door eigene schuld in gebreke
blijft. Fallit, Jalliet zijn, in gebreke
blijven, ophouden met betalen,
hetzelfde alsfail/eren. Zie
dit woord.
FALSARIS, falsarius, Lat., in het algemeen,
een bedrieger, echter meer
bepaaldelijk diegene, welke door
valsche schriften of handteekeningen
bedriegt.
FALSIFICATIE, vervalsching·. Falsiloquium,
valsche taal, leugen.
Falsimonia, bedriegerij.
FALSO BORDONE (muz.), wanneer op
eene maxima, noot van 8 slagen,
verscheidene lettergrepen in éénen
toon gezongen worden; ook die
thema'seener compositie, waarbij de
bovenstem tegen de lagere sexten,
en de middelste tegen de lagere
tersen, en tegen de hoogere quarten
maakt.
FALSUM, Lat., vervalsching, valsche
daad, opzettelijk bedrog. Falsa,
vervalschingen.
FAMA, Lat., de faam, de Godin des
roems; beruchtheid, vermaardheid,
gerucht, mare; een goede of kwade
naam. Fameus, fameux, Fr.,famosus,
Lat., vermaard, berucht.
Fameus libel, famosus libellus, Lat.,
een schotschrift.
F AME, eene Zweedsche lengtemaat,
welke omtrent met den "adem
overeenstemt.
FAMILIARISEREN (zich), zich aan iemand
vertrouwen, met iemand gemeenzaam
zijn; ook zich wegwerpen,
al te gemeenzaam maken.
Familiarité, Fr., familiariteit, gemeenzaamheid,
vertrouwelijkheid.
Familiair, vertrouwelijk; door gewoonte
eigen.
FAMILIE,famille, Fr., bloedverwantschap,
maagschap; huis, huisgezin,
geslacht, stam. De heilige
familie, een schilderstuk, of andere
voorstelling van het kind JEZUS
met zijne ouders.
FAMULATEUR, dienst, oppassing,
hulpbetoon, bijzonder bij voorname
geestelijken of professoren. Famule1'
en, dienst doen, hulp betoonen.
Famulus, dienaar, oppasser.
FANAL, Fr., groote scheepslantaren;
seinvuur op het kommandantschip ;
ook vuurbaak, seinvuur, vuurtoren,
op de kusten of aan den ingang
der havens.
FANAM, Oostindische zilveren munt,
welke in verschillende provinciën
ook verschillende waarde heeft, en
omtrent 3 stuivers geldt.
FANATIEK, dweepachtig, dweepziek.
Fanatique, Fr., fanaticus, Lat., een
geestdrijver, religie-ijveraar, dweeper.
Fanatismus, dweeperij, geestFAND.
243 FARA.
drijverij. Wanneer het fanatismus
de godsdienst alleen op innerlijk
gevoel, en op gewaarwordingen
van het gemoed toepasselijk maakt,
heetditmystiek; ontaardt de dweepzucht
in bloote hersenschimmen,
als dan noemt men dusdanigen
dweeper een' fanatiek. Fanatiseren,
een' ander' dweepzieke gevoelens
inboezemen.
FANDANGO, een vlugge dans; de nationale
dans der Spanjaarden.
FANEGA, eene Spaansche koornmaat,
van niet volkomen dezelfde grootte
in de verschillende steden. Zij
houdt omtrent 100 pond. Fanegos,
Fanga, eene Portugesche koornmaat,
iets meer dan 14 pond bevattende.
FANFARE, Fr., trompetgeschal; ook
geraas; groote ophef. Fanfaron,
windbuil, snoever, grootspreker.
Fanfaronnade, zwetserij, snoeverij,
grootspraak. Fanfaronneren, zwetsen,
snoeven, pralen.
FANOU, eene Oostindische zilvermunt,
omtrent 4 stuivers waard;
ook een gewigt van 2 karaat, waarvan
men zich in sommige Oostindische
plaatsen bedient, om de
robijnen te wegen.
FANTASEREN, willekeurig, naar zijn
gevoel en zijne invallen, voor de
vuist spelen. Zie phantaseren en
phantasie.
FANTI, in Venetië de geregtsdienaars,
die, bij ieder geregtshof, de partijen
indagen of dagvaarden, de
uitgevaardigde edicten aflezen en
andere soortgelijke werkzaamheden
verrigten; ook de schrijvers of
factors van een handelscollegie,
door wie de kooplieden de protesten
laten maken.
FANT6ME, phantome, Fr., spook, hersenschim;
ook een kunstligchaam,
ter bestudering voor geneesheeren
en accoucheurs.
FAQUIN, Fr., fasellino, Ital., een
slechte vent, schobbejak. Faquine,
een slecht, gemeen wijf, eene slet.
Faquinerie, een eerIooze streek,
laagheid.
FARAMITEN, eene Mahomedaansche
sekte, welke de leerstellingen van
ALl volgt.
FARCE, klein gehakt vleesch tot vulsel;
oek kluchtspel, vrolijk nastukje;
fig.ieder koddig of snaaksch
voorval, daad of zaak. Farceren,
eenig wild of gevogelte opvullen,
met gehakt vleesch enz.; ook
visch, klein gehakt, met beschuit
enz. vast zamengekneed, opstoven:
gefarceerde snoek.
FARDEREN, blanketten, oppronken ;
bemantelen.
F ARIBOLEN, fariboles, zotternijen,
wisjewasjes, praatjes voor de vaak.
FARO, Farao, een kansspel, waarbij
iemand de bank houdt, en de overigen(
Pointeurs)op gekozene kaartenbladen
geld zetten.
FARATELLE, een in Oost-Indië gebruikelijk
gewigt, omtrent 13/.
pond zwaar.
FARCEL, Farcella, een Arabisch gewigt,
in sommige streken omtrent
21/ 2 , in andere 3 centenaars zwaar.
F ARDEL, uit het Italiaansche Fardel-
10, een pak, wordt in Ulm gebruikt
als de maat van laken, die 46 barchet
houdt, waarvan elk 24 el
lang is.
FARDING, Fartlting, Eng., een oortje,
eene Engelsche koperen munt,
waarvan 2 ongeveer 3 centen doen.
F ARDNIGDALE, Fardingland, Farundalesland,
eene Engelsche veldmaat,
9574 vierkante voeten groot,
en waarvan er vier een akker (acre)
uitmaken.
FARDO, eene maat voor drooge waren
in Spanje en Goa, welke omtrent
42 pond rijst bevat.
F ARDOS, eene zilvermunt in Bantam,
omtrent 15 stuivers waard.
FAR~OT, Frangot, in de omstreken
van Rijssel eene baal waren, die
100 à 150 pond zwaar is.
FARIN, eene grove suiker, die er uitziet
als meel, en ontstaat, wanneer
16*
FARN. 244 FA SO.
de Moscavade, of het tot droogte
gekookte suikersap, nog eens opgelost
en met loog en ossenbloed
opgekookt wordt. Deze bewerking
geeft de gele Farin, en lost men
deze nogmaals op en kookt ze op
de voormelde wijze, zoo verkrijgt
men de wittefarin of de Ca.~sonade.
FARNESISCH. Men geeft dezen bijnaam
aan verscheidene beroemde
antieken, naar de plaats, alwaar zij
zich bevinden, namelijk het Farnesisch
paleis te Rome, hetwelk
eertijds aan het huis Farnese behoorde.
De voornaamste kunststukken
dezer verzameling zijn
naar Napels overgebragt.
F ARINKUS, melig; bij schilders, als
de kleuren te dof of mat zijn.
F ARNUS, de God, die bij de Romeinen
over de welsprekendheid gesteld
was.
FAS, het regt, de billijkheid; per fas
et nefas, Lat., met regt en onregt.
FASCES, Lat., de bijlbundels., welke,
in het midden, van eene bijl voorzien
waren, die de lictores bij de
Romeinen, voor hunne koningen
en consuls droegen, als een eereteeken
van hun gezag.
FASCIATIE, het omleggen of omwikkelen
van chirurgische verbanden,
van den Latijnsehen naam Fascia.
F ASCIKEL, fasciculus, Lat., een bundel,
handvol, pak.
FASCINEN,fascines, Fr., takkenbosschen,
welke in de krijgsbouwkunde
gebruikt worden, tot demping
van grachten enz.
FASCINATIE, begoocheling, betoovering;
waardoor men de dingen in
een verkeerd licht ziet.
F ASCINUS, een God der Romeinen,
die tegen betoovering en hekserij
beschermde. Bij zegepralende in.
togten werd zijn beeld aan den
wagen gehangen, opdat de nijd
der aanschouwers den zegepraler
niet schaden zoude.
FASHION, Eng., mode; goede toon.
Fashionable, man naar de wereld;
modegek.
FA SOL, met beide deze syllaben werd
in de solmisatie van GCIDO die ver.
andering aangewezen, volgens welke
op den toon c, niet fa maar sol
gezongen moest worden.
FASTAGE, Fr., invatting; alles waar·
in waren gekuipt en verzonden
worden; fust.
F ASTE, Fr., pracht, pronk, zwier.
F ASTI, de oud Romeinsche kalender,
waarin de feesten, spelen, enz. aan·
geteekend waren; ook eene open.
bare lijst of opgave van groote en
merkwaardige daden; jaarboeken.
FASTIDIëus, fastidiëu~, Fr., verdrie.
tig, langwijlig.
F ASTOSO, prachtige of verhevene voor·
dragt der muzijk.
FAT, Fr., zot, mal, laf, dom en vol
verbeelding van zich zelven; on·
verdragelijk, ook een lafbek, een
zotskap.
FATAAL, ongelukkig, noodlottig. Fa.
taliteit, wederwaardigheid, onheil.
Fatalismus, leer van een onvermij.
delijk, blind nootlot. Fatalist, een
aanhanger dezer leer. Fatum, Lat.,
het onvermijdelijke noodlot.
FATALE, een zekere door de wetten
bepaalde tijd, binnen welken iets
verrigt ofbijgebragt moet worden,
wanneerergeen nadeel uit ontstaan
zal. Nooduitstel, wettige dagvaar.
ding. Van hier werd vroeger op
zaken, die door de post spoedig
bezorgd moesten worden, gesteld:
fatalia, of fatalia specterende.
FATA MORGANA, Ital., benaming der
zonderlinge verschijnsels, van to.
rens, kasteelen, schepen, enz., wel.
ke in de zeeëngte van Sicilië, bij
helder en stil weder, in de lucht
uit· zee opstijgen, en de zonder.
lingste dampvormen aannemen.
FATHOM, vadem, eene Engelsche leng.
temaat van iets meer dan 6 voet.
FATlGANT, Fr., vermoeijend, afmat.
tend. Fatigeren, vermoeijen, lastig
vallen. Fatigues, vermoeidheid van
het werken, reizen, enz.
FATS. 245 FA UT.
FATSOEN, ziefaçon.
FATUA, de vrouw van FAUNUS, den
ouden voorspellenden God der Latijnen.
Later verwisselde men
haar met MAJA, OPS of CYBELE,
aan welke men desgelijks dien
naam gaf.
FATUITEIT, gekheid, zotheid, ongerijmdheid.
FATUM, het noodlot, volgens de oude
MYTHEN een zoon vtm den EREBUS
en den NACHT. De meer verlichte
Ouden verstonden hieronder de
Voorbeschikking, volgens welke
alle voorvallen dezer wereld naar
eene onveranderlijke wet gebeuren
moeten, en ook geen mensch uit
vrije keus iets doen of laten kan.
Dit gevoelen of het geloof aan een
Fatum heet Fatalismus , hetwelk
verscheidene oudere en nieuwere
wijsgeerige sekten aangenomen
hebben, en hetwelk voornamelijk
bij de Mahomedanen een geloofsartikel
is. Fatalist, een aanhanger
en belijder van dit geloof.
FAUBOURG, Fr., voorstad.
FAUNA, de geheele omvang der in
eene land- of omstreek inlandsche
dierklassen; ook eene beschrijving
daarvan, even als de Flora van de
bloemen, b. v. Fauna batava.
FAUNEN, (fabelk.) boschgoden; grofzinnelijke,
bijzonder ontuchtige
mannen; kwelduivels. FAUNUS, de
God der velden, bosschen en kudden,
bij de Heidenen.
FAUSSE-BRAYE (vestingbouw), een
wal van den hoofd wal naar de
gracht toe, tot de verdediging van
den laatsten en lager dan de hoofdwal.
FAUSSE-COUCHE, ontijdige geboorte,
miskraam.
FAUSSET, Fr., Falset, Hoogd., (muz.)
de faussetstem, door persing der
longpijp voortgebragte discant- of
altstem. Faussettist, die zood anig
zingt.
FAusTuE, Lat., gelukkig, gelukzalig.
Omen faustum, ep,n goed voorteeken.
Quod feli:c faustumque sit, in
Gods naam, met Gods hulp. Omniafausta!
in alles gelukkig.
F A UT, geeft in de solmisatie te kennen
de verandering dezer syllaben,
naar welke op den toon c of f, in
plaats der lettergreep fa, de syllabe
ut gezongen werd.
FAUTE, Fr., fout, dwaling. Fautief,
gebrekkig, met fouten.
FAUTEUIL, leuning- of armstoel, ziekenstoel.
FAux (m.), FAUSSE (vr.), Fr., valsch,
verkeerd, loos. Zamengesteld o. a.
met: Faux-brillant, klatergoud, valsche
verhevenheid (in de welsprekendheid).
Fau:c-feu:c, blikvuur.
Faux-fraix, Fr., bij kosten, kosten,
waarop men niet gerekend had.
Faux-fuyans, uitvlugten. Fau:c-pas,
misstap, feil, flater. Fausse-alarme,
vahch of loos alarm_ Fausse-attaque,
valsche aanval. Fausse-clef,
een nagemaakte sleutel, keizer,enz.
FA V AL, kleine Spaansche sloep met
6 riemen.
FAvEuR,Fr., gunst; enfaveur, onder
begunstiging; ten voordeele, ten
behoeve. Faveur-dagen, in wisselzaken,
dagen van uitstel, respijtdagen,
zie respijt. Favor, in de
kloosters, een bloemenkrans van
gouddraad en zijde, welken een
kandidaat, bij zijne intrede, aan
een heilig beeld vereert; (in de muzijk)
eene concerterende stem, concertstem.
Favorabel, gunstig, voordeelig.
Favorietje, of favorietkrulZetje,
een zeker gedeelte van het
haarsieraad der dames; dusdanige
krul, eenigzins langer dan de overigen,
droegen de hofjonkers van
KAREL den Eersten van Engeland,
aan de linkerzijde van het hoofd.
Favorieten, bakkebaarden. Favoriseren,
begunstigen. Favori, Fr.,
favoriet, gunsteling, lieveling. Sultane
favorite, diegene der vrouwen
van den Turkschen keizer, welke
de bijzondere genegenheid van haren
meester geniet, of ook die,
FAVO. 246 FEBR.
welke den vermoedelijken erfgenaam
van den troon ter wereld
gebragt heeft. In de favoriet, bij
het lomber-, quadrille- en ander
kaartspel, in de kleur die troef is
te spelen, welke boven andere
kleuren den voorrang heeft, de
beste.
FAVONIUS, de Zefir der Latijnen.
FAVORITE, is de naam van onderscheidene
landhuizen van grooten,
dewijl zij dezelve boven andere
tot hun geliefkoosd verblijf verkiezen.
FAX ET TUBA, Lat., raddraaljers,
stichters, aanleggers van i(~ts.
FAYENCE, eene soort van aardewerk,
hetwelk tusschen het porselein en
het gewone pottebakkerswerk in
ligt, en van de stad Faënza, in den
Kerkelijken Staat, alwaar hetzelve
het eerst vervaardigd werd, den
naam ontleent. Het wordt uit gewone
fijne pottebakkersaarde vervaardigd,
en komt het porselein,
door de fijnheid der glazuur, sier.
lijkheid van gedaante en schoonheid
van schilderwerk, zeer nabij.
FAYLA, eene Japansche munt, welker
waarde onderscheidenlijk opgegeven
wordt, als van 2 of a of
zelfs 5 gulden bedragende.
FAZENTA, in Portugal dat departement,
hetwelk de tollen en inkomsten
onder zich heeft, even zoo als
het proviandwezen te water en te
land.
FAZNA-AGASI, een voorname zwarte
gesnedene, die over het serail, den
schat en de vrouwelijke bedienden
der Sultane-Asseky het opzigt
heeft.
F DUR, is een van onze vier en twintig
toonsoorten, welke eene b tot
teeken vooraan heeft.
FE, ook FO, de hoogste afgod der
Chinezen, de beheerscher des hemels.
FEBRICITANT, die aan de koorts ziek
ligt. Febriciteren, de koorts hebben.
Febrijugum, koorts verdrijvend
geneesmiddel. Febrilisch,
koortsachtig. Febris continua, of
quotidiana, de alledaagsche koorts;
maligna, heete koorts; tertiana,
derdendaagsche koorts; quartana,
vierdendaagsche koorts.
FEBRUARIJ, sprokkelmaand, de tweede
maand van het jaar.
FEBRUUS, heette PLUTO, bij de Romeinen,
als de God der afgescheidene
zielen.
FECES, droesem, moer, het aanzetsel
van verzuurde vochten.
FECIALES, of CALLEGIUM FECIALE,
waren twintig personen te Rome,
wier voorzitter den naam van pater
patratus voerde. Hunne taak
was, om oorlog aan te kondigen,
vrede te sluiten, en de geschillen
der bondgenooten te beslissen, enz.
FECIT, hij (of zij) heeft het gemaakt.
Zie excudit.
FECULENT, Fr., troebel, vol zetsel,
drabbig. Feculentie,féculence, Fr.,
het zetsel van het water en van
andere vochten.
FECUNDATIE, de bevruchting, het
oogenblik der bezwangering. Fecunditeit,
vruchtbaarheid.
FEE, toovergodin. Feënsprookjes,
tooververhalen.
FEHE, de naam van het eekhorentje
van Siberië en Tartarije; ook de
vellen der sabeldieren.
FEHWAMME, de buikstukjes van het
Russische bont of fijn pelswerk.
FEINAM, eene munt in Suratte, omtrent
een en stuiver waard.
FELAPTON, een scholastiek woord,
om den syllogismus in de derde
figuur uit te drukken, waarin het
meerdere voorstel algemeen ontkennend,
het mindere voorstel algemeen
bevestigend, en het besluit
bijzonder ontkennend is.
FELICITATIE, gelukwemching. Feliciteren,
geluk wenschen.
FELLOPLASTIEK, beeldsnijderij in
kurk; eene uitvinding van MEIJ.
FELONIE, eedschending, ontrouw van
een' leenman jegens zijnen leenFELO.
247 FERL.
heer, waardoor hij den dood ver·
dient of ten minste het leen ver·
beurt, leenpligtschending. In En.
geland wordt aldus iedere dood.
misdaad genoemd.
FELOUQUE, een ligt schip zonder dek,
zijnde een roeischip met zeilen.
FELOUR, eene koperen munt in Afri.
ka, bijzonder in Mauritanië, om·
trent een hal ven cent waard.
FEMINIUM, (namelijk Genus) Lat.,
vrouwelijk, van het vrouwelijke
geslacht.
FEMME DE CHARGE, Fr., eene huis.
houdster.
FEN AR, Fener, Phanar, heet in Kon.
stantinopel het kwartier of de
wijk, welke door de Grieken beo
woond wordt.
FENIGRIEK, zeker kruid, hetwelk
eenen sterk aromatischen reuk
heeft, en veel als huismiddel ge·
bruikt wordt.
FENCIBLES, Eng., zijn in Engeland
de kustbewoners, die in tijd van
nood verpligt zijn, om op te trek.
ken, ofschoon zij niet in geregelde
krijgsdienst zijn.
FENTON, ijzeren ankers, die men in
de muren metselt, ten einde ze
meer te bevestigen.
FERDING, op onderscheidene plaatsen
van Duitschland eene munt, die het
vierde gedeelte van eene mark of
ook eene andere munt uitmaakt, en
ook Ferth of Verth genoemd wordt.
ln Riga doet een Ferding iets meer
dan 5 pfenn., in Bremen 2 gr.
8 pf. Saksisch.
FEREDSCHE, het opperkleed der Tur.
ken, dat lang en slepend is.
FERlëN, rust· of vrije dagen, op
welke de arbeid verschoven of uit·
gesteld wordt.
FERIO, oud kunstwoord in de rede.
neerkunde, om eene sluitrede aan
te duiden, waarvan het eerste voor·
stel algemeen ontkennend, het
tweede bijzonder bevestigend, en
het derde bijzonder ontkennend is.
Iemand door eene gevolgtrekking
in ferio overtuigen, zegt men al
schertsende, voor iemand slaan,
afrossen (van Jerire, slaan).
FERLET, kruis, waaraan de papier.
makers nat papier ophangen.
FERLIN, eene zeldzame oud Fran.
sche munt, die 1/4 stuiver gold;
ook zekere Engelsche wollen stof.
FERM, vast, standvastig, kloekmoedig.
Fermeteit,fermeté, Fr., vast·
heid, stand vastigheid.
FERMATA, I tal. , pauze, stilstand;
aanhouding in de muzijk of in het
gezang.
FERME, Fr., landpacht, verpachting;
ook land· of pachthoeve, meijerij.
Fermier, pachter.
FERMENT, zuurdeeg, gest, of alles
wat in gesting brengt. Fermenta·
tie, gesting; spijsvertering, verdu·
wing. Fermenteren, gesten, ver·
teren.
FERMOOR, scheepstimmermansbeitel.
FERNAMBUC.HOUT, de beste en duur.
ste soort van Braziliëhout, hetwelk
van buiten geelbruin, van binnen
lichtrood en bovendien zwalll" en
zeer hard is. Van de stammen der
boomen wordt alleen de inwendige
kern, zoo dik als een menschen·
been, in den handel gebragt en
grootendeels tot verwerij gebruikt.
FEROCITEIT, wilheid, woestheid, bal.
dadigheid, trots; ook fig., onmen·
schelijke wreedheid.
FERONJA, de Godin der lustwaranden
en der vrijheid.
FERRADO, eene Spaansche koorn.
maat van omtrent 20 kan inhoud.
FERRAGE, loon dat de muntmeester
aan de stempelsnijders, voor het
werk dat zij leveren, betaalt. Stem.
pelsnijders loon.
FERRAILLE, Fr., allerhande oud en
verroest ijzerwerk, oudroest.
FERRUGINEUX, ijzerachtig.
FERRUMINATIE, de aanlassching of
verbinding van 2 stukken van eener·
lei metaal, zonder zich daarbij, als
soldeersel, van een derde te beo
dienen.
FERT. 248 FEST.
FERTIEL, fertile, Fr., vruchtbaar;
wat goed geeft. Fertilisatie, vrucht.
baarmaking. Fertiliseren, vruchtbaar
maken, bevruchten. Fertili·
teit, vruchthaarheid.
FERTo, Ferton, in het oud Duitsch
zooveel als Ferd. Zie Ferding.
FERVENT, Fr., blakend, vurig,ijverig.
FERVESCEREN, verhitten, toornig ma·
ken, zich vertoornen.
FERVEUR, Fr., ijver, groote aandacht,
blaking, vuur.
FERVIDOR, hittemaand; de elfde
maand in den almanak der voormalige
Fransche republiek, 100-
pende van den 22 Julij tot den 22
Augustus.
FEs, wordt genoemd de vijfde diatonisch.
chromatische f'naar, die gewoonlijk
met c beteekend wordt,
in het geval, wanneer de toon j
door het verlagingsteeken b eenen
hal ven toon dieper genomen wordt.
FESCENNINISCHE VERZEN, eene soort
van verzen, die van de stad Fes.
cennia in Hetrurië. alwaar zij eerst
in zwang waren, hunnen naam
ontleenden en geene behoorlijke
voetmaat maar blootelijk eenen
rhythmus hadden. Aanvankelijk
werden zij bij de feesten van CERES
en BACCHUS in de poëtische kampspelen
gebruikt, en, dewijl hierbij
zoowel satyrische als dubbelzin.
nige en oneerbare invallen zeer
gewoon waren, zoo noemdé men
later alle verzen van zulken inhoud
jescennische, bijzonder dezulke,
welke op een nieuwelings gehuwd
paar gemaakt werden.
FESPAMO, een woord tot aanduiding
van eene sluitrede in de vierde
figuur, waarin het eerste voorstel
algemeen ontkennend, het tweede
algemeen bevestigend, en het besluit
bijzonder ontkennend is.
FESTIN, Fr., festijn, maaltijd ter eere
van eenen persoon of eene gebeurtenis,
een gastmaal gepaard met
vermakelij kheden. Festineren, eenen
maaltijd, eene partij geven.
FESTINA LENTE, Lat., haast u langzaam!
bedachtelijk. Festinatie,
spoed, gezwindheid.
FESTIVITEIT, plegtigheid, vreugdefeest.
FESTONNEREN, met bloem- of lofwerk
behangen of omboorden.
Festons, jestoens, aan elkander geregen
of gebondene bloemen,vruchten,
enz., welke men in lange slingers
ophangt. Bloemguirlande.
FÊTE, Fr., feest, eene openbare of
gezelschappelijke vermakelijkheid,
op bijzondere gelegenheden toepasselijk.
Ftfteren, een feest vieren;
feestelijk onthalen. Hij wordt
n~et gejeteerd, hij is in geen aanZIen.
FETFAH, de schriftelijk uitgedrukte
meening van den M ufti te Konstantinopel,
op de vraag: of de
oorlog verklaard of de vrede gesloten
moet worden. Op eenen
fetfah, staatszaken betreffende,
plaatst hij, onder aan den rand
van het schrift, naast zijnen naam
de woorden: de arme knecht Gods.
In de beslissing van andere zaken,
waarover zijne goed- of afkeuring
gevraagd wordt, voegt hij alleen
de woorden: God weet, wat het
beste is, bij zijnen naam. Deze
I'anctie wordt tot alle zaken van
aanbelang in den Turkschen staat
vel'eischt. Fetlah Emini, de geheimraad
of helper van den Muf ti.
FETICHE, toovermiddel, voorwerp
"an vereering bij de volken van
Guinea. Niet alleen bijzondere
landschappen, maar ook bijzondere
familiën hebben hunnen eigen fetiche,
of afgod, welke dikwerf in het
beeld van eenen aap, boom, vogel
of dergelijke bestaat, naar de keuze
van hunne vereerders . .F'etichismus,
de afgodendienst dezer heidenen.
FETTfCH, eene munt in onderscheidene
landen van Azië, waarvan
250 omtrent 10 stuivers gelden.
FEUDAAL, leenroerig. Feudaalregt,
het leenregt. .Feudalia. zaken beo
FEUI. 249 FIDE.
treffende het leen regt. l'euáalismus,
het leenstelsel. Feudatarius,
leenman,leendrager. Feudist, iemand,
die het leen regt verstaat.
FEUILLAGE, Fr., lofwerk, allerhande
sieraden van bloemen enz.
FEUILLANS, Fr., eene partij, welke,
in het begin der Fransche omwenteling,
eenen gewijzigden monar'
chalen regeringsvorm verlangde.
Feuillantisme, het stelsel van deze.
partij.
FEUILLE, Fr., een blad; feuille de
route, een marschbrief. Feuilleteren,
doorbladeren, nazien. Feuilleton,
blaadje; afdeelillg van een
dagblad, aan de kritiek van de letterkundige
werken, aan novellen
enz. gewijd.
FIACRE, Fr., huurkoets, tweespan;
ook huurkoetsier.
FIASCO, eene Italiaansch wijnmaat,
welke omtrent met onze kan overeenkomt.
FIAT, Lat., het geschiede, het worde
toegestaan! Fiatteren, het fiat
onder een verzoek enz. zetten.
FIATTO, Ital., (muz.) stromenti a
fiatto beteekent, dat de blaasinstrumenten
moeten invallen.
FICHE, beentje, speelmerk.
FICHU, een driekant halsdoekje, bij
de kleeding der dames.
FICTIE, fictio, Lat., fiction, Fr., vinding,
verdichtsel, voorwendsel,
leugen; ook zinrijke vinding.
FICTJLE, een potje, doosje, bijzon.
der van Apothekers. Van daarop
de recepten: d. c.fiet. (detur cum
fietili) , dat is, het geIJeesmiddel
moet in een potje gegeven wor·
den.
FWALGos, de mindere of gemeene
adel; ook de jonge pages in Portugal.
FIDEÏCOMMIS, eene erfmaking, waarhij
het hoofdgoed met den tijd op
eenen anderen komt te vervallen,
en waarvan de fideï-commissair alleen
het vruchtgebruik, niet het
regt van vervreemding, voor zich,
en somwijlen voor zijne nakomelingen,
geniet. Fideïcommittens,
de persoon, welke dusdanige beo
paalde erfmaking daarstelt. Fideïcommissum
universale, wanneer
het het geheele vermogen, - par.
tjculare, wanneer het maar een
gedeelte van het vermogen betreft;
- perpetuüm, als dan blijft
het geïnstitueerde vruchtgebruik
bestendig in de familie.
FIDÈLE, Fr., fideel, getrouw, vèr.
trouwelijk, trouwhartig. Fideliteit,
trouwhartigheid, opregtheid,
getrouwheid.
FIDES, trouw, geloof. Bona fide,
ter goeder trouw, zonder achter.
docht. Fide geven, vertrouwen.
gelooven, ter goeder trouw geven.
FIDIBUS, een papier strookje om den
tabak aan te steken. De oorsprong
van dit woord meent m~n
te vinden in het Latijnsche woord,
fidelibus, waarmede het uitnoodi.
gingsbriefje begon, hetwelk, (in
Duitschland), aan de studenten
werd rondgezonden, om deel te
nemen aan een geheim rookgezelschap,
ten tijde dat het tabakrooken
hun nog verboden was.
Dit briefje begon met de woorden:
fidelibus fratribus, salutem
dicit K. etc., welke woorden in
diervoege, fid. ibus. S. D. N. etc.,
verkort zijnde, het woordfidihus,
ontstond. Dit papier werd, om
alles geheim te houden, zoodra
zij te zamen waren, opgevouwen,
en de pijpen daarmede aangesto.
ken.
FIDUCIE. fiducia, Lat., vertrouwen.
FIER, fier, Fr., hoogmoedig; ook
verwaand, stout, trotsch. Fier-à.
bras, snorker, snoever. Fierté,
Fr., fierheid; ook stuurschheid,
trotschheid.
FURANTEN, kooplieden, welke ter
misse reizen; van Fiera, markt.
FIERTON, Fr., het proefgewigt, naar
hetwelke alle munten afgewogen
FIGA. 250 FIGU.
moeten worden. Fiertonneur, Fr.,
een muntbediende. die het gewigt
der munten beproeft.
FIGALE. een klein Indaansche vaartuig.
hetwelk mast en zeilen heeft.
maar echter nooit zonder riemen
vaart.
FIGENTIA. zulke dingen. welke andere
vlugtige bestand tegen het
vuur maken; ook geneesmiddelen,
welke de overtollige deelen in het
ligchaam nederploffen, zoo als: de
acida en opiaten. Nog wordt het
voor praecipitantia gebruikt.
FIGEREN. ligchamen, welke ligt in
het vuur vervliegen, door eenig
bijvoegsel, tegen hetzelve bestand
maken; vast en onbewegelijk
maken, vastzetten. in toom houden.
FIGURAAL· GEZANG, het koraalgezang.
dat veel figuren heeft, in
tegenstelling van het eenvoudige
of platte koraalgezang. hetwelk
zonder deze versieringen is.
FIGUUR, figura, Lat., figure, Fr"
beeld. prentje, gestalte. Dit woord
heeft menigerlei beteekenis: I)
in de wiskunde, iedere door zijden
ingeslotene ruimte. het zij
vlakte of ligchaam; 2) een voorbeeld.
waarnaar gewerkt of geteekend
wordt; 3) patroon. waarnaar
gekleurde en gebloemde stoffen
gewerkt worden; 4) bij schilders
en beeldhouwers. de menschelijke
gedaanten. in groepen of
enkele voorwerpen; 5) ieder vervaardigd
beeld, hetzij gebeeldhouwd,
geschilderd, gegoten. enz.;
6) in de wapenkunde, wat een
menschelijk aangezigt verbeeldt,
als de zon, engelen, wind, enz.;
7) in de redeneerkunde, zekere
regelen. waarnaar de verschillende
sluitredenen. waarvan er vier
zijn, worden bepaald; 8) in de
taalkunde. bijzondere spreekwijzen.
welke van de algemeene regelen
afwijken; 9) in de redekunst,
oneigenlijke en verbloemde
gezegden en woorden; 10) in de
danskunst, de toeren der verschillende
dansen; en 11) in de muzijk,
de klanken en hunne verschillende
toonbuigingen. ook de
pauzen. tremelanten. enz. Figuur
maken, grooten staat voeren; eene
armzalige figuur maken. ellendig.
slecht uitzien. Figurabiliteit. de
wezenlijke eigenschap van alle ligchamen.
door welke dezelve figuur
maken. Figurant, een tooneelspeler,
die eene stomme rol vervult.
Figuratief, figuurlijk. wat
ten voorbeeld strekt. Figurantie.
vorming. beelding; ook inbeelding.
verbeelding; desgelijks eene
schets. teekening. afbeeldsel. Figurins.
in het schilderen, de bijfiguren.
Figureren. beelden. iets
met bloemwerk maken, gebloemde
stoffen weven; een muzijkstuk
met verscheidene stemmen zingen;
ook in het oog loopen, uitmunten,
eene rol spelen. Figurismus,
het leerstelsel, dat alle gebeurtenissen
van het oude testament
niets dan voorbeduidenissen
van, of zinspelingen op het nieuwe
testament zijn. Figurist. een
aanklever van dit stelsel. Figuurlijk.
als beeld gevormd; zinnebeeldig,
oneigenlijk; ook in de
arithmetica, de figuurlijke getallen.
welke hunne benaming van
meetkunstige figuren ontleenen.
FIGUURLIJK KENVERMOGEN. of Cognitio
symbolica. wordt door de
wijsgeeren het aanschouwelijk kenvermogen
(Cognitio intuita) tegenover
gesteld. Het eerste bestaat
daarin. dat wij ons iets door woorden
of andere teekens. het laatste,
dat wij ons de zaak zelve
voorstellen.
FIKFAKKEN, op en neer drentelen,
beuzelen. Fikfakkerij, beuzl;!larij.
draai j eri j .
FILAMENT, Fr .. draadwerk; ook vezeltjes
der dieren en plantgewassen;
desgelijks eene oud RomeinFILE.
251 FINA.
sche priesterschap.
FILET, Fr., het net, of vischwant,
of vogelnet; ook eene netswijze
gewevene stof voor dameskleeden ;
bij de boekbinders, de vergulde
lijsten op den omslag der boeken;
bij de goudsmeden, de randen op
de lepel- en vorkstelen. l'iletten,
filetteren, met het filet-ijzer strepen
of kerven op het leer maken,
zoo als bij de zadelmakers, boekbinders,
enz.
FILIAAL, filial, Fr., kinderlijk, dochterlijk.
Filiaal· bank, bijbank; filiaal.
handel, bijhandelshuis.
FILIGRAIN, filigran, eene soort van
fijn goud- of zilverdraad.
FILIPPO, eene Italiaansche zilvermunt,
welke in Milaan omtrent
twee gulden en in Venetië 38 stuivers
geldt.
FILLE DE .1OIE, jille ou femme du
monde, fille perdue, een meisje van
plezier, hoer.
FILOMEEL, nachtegaal.
FILOU, Fr., schurk, gaauwdief, bedrieger.
Filouteren. op eene behendige
wijze bedriegen. Filouterie,
bedriegerij, gaauwdief streken.
FILOZEL, grove zijde.
FILOZOOF, zie philosooph.
FILTREREN, doorzijgen, door eene
zeef laten loopen. Filtrum, Lat.,
een doorzijg, - kleinsdoek, fijne
gazen of haren zeef; ook in het
men schelij ke ligchaam, een vat
tot kleinzing van verschillende
sappen.
FIN, Fr., fine, Ital., jinis, Lat., het
einde; enfin, eindelijk, tot besluit.
l'inaal, volkomen; het besluit, het
einde, het slotstuk, bijzonder in
de muzijk.
FINANCIëN, finantië'n, geldmiddelen,
staatsinkomsten. Financiën zoeken,
op allerlei wijzen zoeken aan
geld te komen. Financier, Fr.,
bestuurder van geldmiddelen, iemand,
die zijn geld met voordeel
weet te gebruiken; geldschieter.
Financiëren, de geldmiddelen (bijzonder
van den staat) besturen,
vermeerderen, regelen; zijn geld
met voordeel gebruiken.
FINASTER, eene slechte soort van
zijde, welke dikwijls onder de
Ardassiner zijde gemengd wordt.
FINESSE, list, fijnheid, sluwheid,
doortraptheid.
FINGEREN, verzinnen, voorgeven.
Gefingeerde munten, niet werkelijk
bestaande munten, naar welke
men rekent b. v. ponden vlaamsch,
ponden sterling, enz. Gefingeerde
rekening, vermoedelijke rekening.
FINIS, het einde, het doel. het doelwit.
Finis primarius, het hoofddoel.
Finis coronat opus, het einde
kroont het werk. Finito, het
sluiten eener rekening.
FINT, eene list, bij het schermen,
als men op eene geheel andere
plaats mikt, dan die, welke men
meent te raken, en daardoor zijne
tegenpartij verschalkt; (fig.) bedriegelijk
voorkomen, streek, om
een' ander' te benadeelen; ook
kleine scheur in het spiegelglas.
FIOCHI, drie sterke, lange kwasten
van zijde, met goud en zilver
omzet, tot een hoofdtooisel der
paarden, waarvan in Duitschland
zich !Slechts degenen bedienen,
aan wie de titel van E~cellentie
toekomt.
FIOOL, soort van glazen fiesch met
een en langen hals en wijden, ronden
buik; stormpot.
FIRENKI. de eigenlijke Turksche benaming
der Franken. De Paus
heet bij hen Firenki-Begh, V or8t
der Franken.
FIRKEN, eene Pommersche koperen
munt, ter waarde van 1 penning.
FIRKIN, eene Engelsche maat. welke,
volgens de gesteldheid der
dingen, die daarmede gemeten
worden, 71/ 2 tot 9 gallons houdt.
FIRLOT, eene Schotsche koornmaat,
welke voor tarwe 211/4 en voor
FIRM. 252 FIS.
gerst 31 pinten bevat.
FIRMA, handelsgenootschap van zekere
personen, welke gezamenlijk,
onder eenen bepaalden naam, handel
drijven; ook de handteekening
van zoo danig huis van koophandel;
deze wordt ook reggio geheeten.
Firma geven, iemand
volmagt geven.
FIRMAMENT, het uitspansel, de sterrenhemel.
FIRMAN of FERMAN, heet in de
Oost-Indië de schriftelijke vergunning,
om te mogen handelen,
handelspas, en in Konstantinopel,
een, door den grootvizier, in naam
des sultans, uitgevaardigd bevelschrift;
komt dusdanig bevel onmiddellijk
van den sultan, zoo
wordt het een hati-scherif genoemd,
en, onder het gewone bijvoegsel,
door hem eigenhandig onderteekend.
FIRMIER, gesponnen en verguld zilver
zonder zijde.
FIS, met deze syballe beteckent men
de zevende snaar van de diatonisch.
chromatische klankladder, wanneer
zij als groote ters van d of
als zuivere quint van h enz. gebruikt
wordt. - Fis dur, diegene
van de 24 toonsoorten der nieuwere
muzijk, waarin de uitf in fis
veranderde toon als de grondtoon
der harde toonsoort aangenomen
wordt.
FISCAAL, een geregtelijk persoon,
welke de wetten en reglementen
der hooge overheid doet nakomen,
en die in regtzaken deswege eisc
her ratione officii is; ook 's lands
schatbewaarder. Fiscalaat, het
ambt van cenen fiscaal. Fiscus,
eigenlijk een geldmandje, geldzak,
(fig.) de staatskas, het staats\'ermogen_
FISETHOUT, (Hongaarsch verwhout),
is een groenachtig geel, blaauw
en schoon gestreept hout, hetwelk
in de verwerijen tot het geel verwen,
bijzonder ter verhooging der
scharlakenverwen gebruikt wordt.
Het komt van den paruikboom,
die in de Levant, Hongarijë, Spanje
en Italië menigvuldig groeit.
FIS FIS, zoo wordt de toon f genoemd,
wanneer dezelve, na alvorens
reeds door een kruis in fis
veranderd te zijn, door het zoogenaamde
groote kruis nog eenen
halven toon verhoogd wordt.
FISILLEREN, de voor snuif vervaardigde
karotten met sterken twijn
omwinden.
FISTEL, fistula, Lat., eene pijp; de
gedwongen, hooge en onnatuurlijke
stem, ook falset, fausset genaamd,
b. v. wanneer een bassist
of tenorist zich dwingt, om den
discant te zingen; ook blaasinstrumenten,
wanneer zij boven of beneden
hunnen natuurlijken toon
komen. Zie fausset. Ook een
vochtafl.eider, etterpijp, door eene
opening in den arm enz., om
scherpe vochten af te leiden, etterdragt,
fistel. Fistuleus, pijpzweerachtig,
fistelachtig.
FISSUUR, eene spleet of scheur in een
been, spleetbreuk.
FIX, fixe, Fr., fiksch, vast, gestadig,
onbewegelijk, gewis, zeker;
ook bestand tegen het vuur, b. v.
zout, dat de werking van het vuur
weerstaat; prix fixe of fixé, gefixeerde
prijs, bepaalde, vastgestelde,
gezette prijs. Fixatie, bepaling
of vaststelling van prijzen; ook
het fixeren van een vlug ligchaam,
om het tegen het vuur bestand te
maken. Fixeren, bepalen, vaststellen;
ook vloeibare stoffen, door
stollen, tot vastheid brengen, laten
bevriezen; (fig.) zich bepalen, een
vast onwrikbaar besluit nemen;
ook zich ergens met de woon neerzetten_
iemand fixeren, iemand
strak aanzien, als ware het met
de oogen doordringen.
FLACON, reukfl.eschje; fl.esch met een'
langen hals.
FLAGELLANTEN, geeselbroeders, eene
FLAG. 253 FLAT.
dweepachtige sekte der Roomsche
kerk, welker aanhangelingen, vooral
in de dertiende eeuw, bij duizenden,
half naakt door de straten
liepen, en zich, door godsdienstigen
ijver gedreven, tot op het bloed
geeselden. Nog heden ziet men
zulks, gedurende de vasten, van
enkele dweepers, vooral in Spanje.
Flagelleren, geeselen, l<astijden,
straffen.
FLAGÉOLET, een fijn- of hoogfluitje,
een fluitje, waarop men de vogels
leerde zingen; welk speeltuig echter
thans, eene meerdere volmaking
ondergaan hebbende, zelfs
op concerten in aanmerking is gekomen.
FLAGRANS, brandend, vurig. Flagrans
crimen, eene op heeterdaad
ontdekte misdaad. Injlagranti crimine,
of delicto, op heeterdaad.
FLAMBART, eene kleine, 12 tot 15
voet lange, sloep, welke op de
Fransche kusten in gebruik is.
FLAMBEAU, flambouw, fakkel, toorts;
ook eene groote kaars.
FLAMINEN, voorname priesters bij de
Romeinen, die van de godheid,
waarbij zij de dienst verrigtten,
een' bijnaam bekwamen.
FLANEL, eene ligte, lijnwaadachtige
wollen stof. Flaneren, ledig rondslenteren.
FLANK, jlanque, Fr., de zijde, of het
zijdefront eener armee, van een
regement, of eenen troep soldaten;
de strijklijn of zijde van eene vesting,
bolwerk, enz.; in dejlank vallen,
van ter zijde aanvallen. Flankeren,
jlanqueren, zijne zijde dekken,
bestrijken. Flankeur, jlanqueur,
Fr., eene rond rijdende ruiter;
ligte kavallerist.
FLARDEN, afgescheurde stukken, lappen.
FLATTEREN, vleijen, iemand naar den
mond praten, schoone woorden geven,
liefkozen. Flatterie, Fr., vleijerij,
flikflooijerij. FIatteur, Fr.,
vleijer, flikflooijer.
FLATULENTIE, jlatuositeit. winderigheid,
opgeblazenheid.
FLAUTO, Ital., fluit. Flauto traverso,
dwarsfluit; jlauto piccole, kleinoctaaffluitje.
FLÊCHE, Fr., een pijl, schicht.
FLEERS, een klap.
FLENSEN, het spek van den walvisch
in kleine stukken snijden. I/lensgat,
het gat in een schip, waar
men de groote stukken inwerpt.
Flensstukken, de kleingesnedene
stukken van den walvisch.
FLENTERS, zie jlarden.
FLET, Flecht-Daller, eene Deensche
zilveren munt, omstreeks 30 stuivers
waard. Plet-mark, mede eene
Deensche zilveren munt, ter waarde
van omtrent 12 stuivers.
FLEUR, bloem, bloei, (fig.) welstand;
in de jleur van zijn leven, in het
beste zijner levensdagen. Fleurig,
bloeijend, gezond. Fleurist, bloemkweeker,
liefhebber, - kenner van
bloemen, blocmist. Fleurons, met
smaak aangebragte versiersels van
bloem- en lofwerk aan gebouwen
enz.
FLEURETTEN, schoone woorden, vleijende
namen, verliefde taal; schermdegens,
met dopjes in plaats van
punten.
FLEXIBEL, jlexible, Fr., buigzaam,
lenig. Flexibiliteit, buigzaamheid;
(fig.) gedweeheid. Flexion, buiging,
verandering.
FLIBUSTIER, Fr., zeeroover, vrijbuiter,
op de Amerikaansche eilanden,
vanjlibot. een wijd schip met eenen
mast. Zulk een zeeroover wordt
ook boukanier genoemd.
FLOCON, Fr., vlok van wol, zijde,
sneeuw, enz.
FLOERS, zwart gaas, zekere kleedingstof.
FLORA, de bloemgodin; de bloeitijd,
lente; menigte bloemen; lijst van
planten. Floreal, de bloem- of
bloeimaand, achtste maand in den
Fransch-republikeinschenalmanak.
Floreren, bloeijen, in voorspoedige
FLOR. 254 FLOT.
omstandigheden komen of zijn; zich
verheffen. Flores, bloemen, bloesems;
de fijnste en edelste afgescheidene
deel en der ligchamen of
stoffen; ook groote staatsie: in jloribus
leven, heerlijk en in vreugde
leven. Flores sulphuris, bloem van
zwavel. Flores sparsi, uit onderscheidene
werken bij elkander gebragte
uitkipsels. Florescence, de
stand der bloemen, onderlinge verbinding
der bloemen. Florissant,
bloeijend, voorspoedig. Florist,
zie jleurist.
FLOREEN, jlorijn, jlorin, Fr., een
gulden, eigenlijk bloemgeld, dewijl
de eerste te Florence gemunte
guldens, met eene lelie voorzien
waren.
FLORENTINE, Florentijnsche taf, sterke
voertaf.
FLORENTIJNSCH WERK, eene soort
van musief, om, door zamenzetting
van edele stee~en en kostbare
marmers tukken, zoo wel de natuur
als schilderijen na te bootsen. Florentijnsche
school, de beroemde
kunstenaars der stad Florence, bijzonder
schilders en beeldhouwers
met hun werk. De oude Florentijnsche
school begint met de kunstenaars,
die zich in de 15" eeuw
uit Griekenland in Florence nedergezet
hebben, en eindigt met LEONARD
DA VINCl, met wien de nieuwe
begint, en in eene talrijke opvolging
van beroemde mannen tot
op MICHAEL ANGELO voortgaat.
FLORETZIJDE, vlok-, flos- of ruwe
zijde.
FLORILEGIUM, Lat., eene bloemlezing;
verzameling van schoone
plaatsen uit schrijvers.
FLORIN GEORGE, eene oud Fransche
gouden munt,in het jaar 1540
onder PHILIPPE DE VALOIS geslagen,
met de beeldtenis van St.
GEORGE, strij dende tegen den draak.
FLOSCULAE, Lat., bloemrijke redenen;
bloemrijke stijl, bloemrijkheid.
Flosculeren, bloemrijk schrijven
of spreken. Flosculeus, bloemrijk.
FLOTILLE; jlottielje, een klein getal
van schepen, die bij elkander behooren,
kleine vloot, smaldeel.
FLUCTUATIE, de vloeijing, golving,
kabbeling der golven; figuurl., de
ongestadigheid, weifeling. Fluctueren,
vloeijen, golven; kabbelen;
wankelen, weifelen. Fluclueux, Fr.,
golvend, kabbelend, onstuimig bewogen;
figuurl., twijfelachtig.
FLulDE, Fr., vloeibaar, vlietend; jluidum,
Lat., vloeistof. Fluidum universale,
de algemeene, in de gansche
natuur aanwezige vloeistof,
waarvan MESMER en andere magnetiseurs
zoo veel ophef maken.
Fluiditeit, vloeibaarheid.
FLuIT,eene bijzondere soort van driemastschepen
zonder galjoen.
FLusEN, eene koperen munt in Fez
en Marokko, niet ten volle 1 penning
waard.
FLUVIALE, kleeding der hooge Roomsehe
geestelijken, in tegenoverstelling
van het misgewaad.
FLUWIJN, bunsem, bunsing; zeker
klein diertje. '
FLUXIE, vloeijmg, vloed; builoop.
Fluxie-rekening, hetzelfde als differentiaal-
rekening, zie dit woord.
FLYNz, Flinz, een Afgod der oude
Duitschers, die, volgens sommigen,
den dood, volgens anderen,
den tijd voorstelde als een oud man,
in een lang gewaad, met de eene
hand eenen fakkel houdende, en
op den schouder eenen staanden
leeuw dragende.
Fo, FOE, FOHI, FE, een Indiaansche
Afgod, wiens dienst, omstreeks 60
jaren na CHRISTUS geboorte, naar
China overgebragt werd, en welke
tegenwoordig de talrijkste godsdienstige
partij in dat land omhelsd
heeft. Dikwijls staat aan zijne
regterhand Con-ju-tse, en aan zijne
linkerhand Cau-zu of Sau-zu,
de stichters van de beide voornaamste
sekten in China.
FOAG. 255 FO:\JE.
FOAGIUM, focagium, in het middeleeuwsch
Latijn de rookvang- of
haardbelasting
FOERNIG, een IJslandsch gewigt, 10
Deensche ponden zwaar.
FOKKEMAsT, de voorste mast van een
brik of driernastschip.
Focus, brandpunt, in brandglazen en
spiegels, waarin zich de zon- en
lichtstralen vereenigen ; afgezonderde
schouwburgplaats.
FOEDRAAL, scheede, koker, overtreksel.
Foederaliseren, federaliseren,
verbinden, vereenigen. Foederalis.
mus, de neiging tot vereeniging,
vereenigingszucht. Foederatie, ver·
eeniging, verbindtenis, verbond.
Foederatiej, verbondmatig, verbindend,
wat tot het stelsel van het
onderling verbond behoort. Foederatiej
systema, verbondstelsel,
wanneer een staat uit verscheiden
kleinere met elkander verbondene
staten is zamengesteld. Fédlrés,
Fr., gejedereerden, verbondenen.
FOELIE, verfoeliesel, van een en spiegel,
onder een edelgesteente enz.
FoëTus, de vrucht in de baarmoeder.
Zie embryo.
FOIBLE,faible, Fr., zwak. gebrekkig;
ook de zwakke zijde van iets, hetzij
mensch of staat, of eenig ander
ding. Faiblesse, de zwakheid of
1laauwheid van iemand; onoverwinnelijke
neiging tot iemand, of
tot iets.
FOLIE, Fr., dwaasheid, zotheid.
FOLIUM, Lat., blad, bladzijde, folio
van boeken of geschriften; in folio,
de geheele grootte van een vel papier;
een gek of kwast infolio, een
aartsgek, aartskwast; een boek in
folio. Foliant, boek in groot formaat.
Foliëren, de bladzijden iu
opvolging nummeren, of met getallen
beteekenen.
FOLLI, eene Turksche munt, omtrent
11/ 2 cent waard.
FOLLICULAIR, een slecht dagbladschrijver;
in het algemeen, een
zwartgallig, slecht auteur.
FOMENTATlE, stoving, gisting. Fomenteren,
stoven, in gisting brengen.
FONcÉ, Fr., donker (van kleuren).
FONcET. de grootste soort van kanen,
waarvan men zich op de vlotten
bedient. Zij zijn tot 32 vademen
lang, en worden door paarden getrokken.
FONCTIONNAIRE, Fr., een ambtenaar,
beambte.
FOND, Fr., grond, bodem. A fond,
grondig. Aufond, wel ingezien.
FONDAMENTO, (muz.) grondstem,
basstem.
FONDERIB, Fr., gieterij; ijzerhut,
smeltoven.
FONDIQUE, Fonduco, noemde men
voorheen elke beurs of verzamelplaats
van alle kooplieden in eene
handeldrijvende stad; thans verstaat
men daardoor eene gemeenschappelijke
bewaarplaats van alle
vreemde waren, alwaar de kooplieden
tot het drijven hunner handelszaken
bijeen komen.
FONDlS, eene onder den grond van
een gebouw in de aarde ontstane
holte, welke het gebouw, op zulk
eene plaats,met instorting bedreigt.
FONDMINE, een werktuig, door middel
waarvan men alle soorten van
mineralen veel spoediger smelten
kan, dan zulks voorheen plaats
had.
FONDUK, Fondukli, eene Turksche
gouden munt, die in waarde omtrent
met den dukaat gelijk staat.
FONDs, grondvermogen, geldvoorraad,
kapitaal; gezamenlijke werken,
waarvan een uitgever het kopijregt
heeft. Fondsen, publieke
fondsen, staatsschuldbrieven.
FONTAINE, Fr., fontein, bron, wel.
FONTANEL, een vloeigaatje, kunstzweer
ter afscheiding van kwade
vochten uit het ligchaam; ook het
teedere vliesje op het hoofd van
jonge kinderen, tusschen den naad
van het bekkeneel.
FONTANGE, eene soort van damesFO~
T. 256 FORM.
hoofdsieraad.
FONTINALIën, waren feesten, welke
door de Romeinen ter eere der
bronnimfen gevierd werden, bij
welke gelegenheid zij de bronnen
bekransten en er bloemen inwierpen.
FONTINALIS, de God des waters, die
door de dichters tegenover BACCHUS
gesteld werd.
FONTURE, bij kousenwevers de gezamenlijke
looden, waarin of de plattinen
of de naalden bevestigd zijn.
FORBAN, een vrijbuiter op zee, welke
zonder vrijbrief, of met eenen valschen
en dubbelen vaart.
FORCE, Fr., kracht, sterkte, magt,
dwang; par force, met geweld.
Forceren, dwingen, met geweld
noodzaken, overmannen. Forcé,
geforceerd, gedwongen, b. v. geforceerde
heffing.
FORcuLus, die godheid der Romeinen,
onder wier opzigt de deuren
stonden.
FOREEST, een bosch, woud.
FORFAIT, Fr., eene misdaad; àforfait,
bij aanbesteding, aanneming.
FORLANE, Ital., eene soort van gezang
en dans, te Venetië onder de
gondeliers of schuitvoerders in
gebruik.
FORLE, eene in Egypte gebruikelijke
munt, die met de Folli overeenkomt,
en waarschijnlijk dezelfde is.
FORM, forma, Lat., gedaante; pro
forma, voor den f'chijn; informa,
uitdrukkelijk, behoorlijk, in eenen
goeden vorm; in obtimaforma, in
den besten vorm. Formaat, de
vorm, boek- of bladgrootte. Formale,
de gestalte, of vorm van iets;
terwijl daarentegen materiale den
inhoud en de bestanddeelen daarvan
aanduidt. Formaliën, zie
formaliteiten. Formaliseren (zich),
iets kwalijk nemen, zich beleedigd
achten; zijne verwondering, zijn
misnoegen te kennen geven; zich
iets aantrekken, aanmerkingen
over iets maken. Formalist, formulist,
iemand, die zicl. in alles
naar voorgeschrevene regels of
formulen gedraagt; een ceremonie-,
compliment-maker. Formaliteiten,
uiterlijke omstandigheden,
gewoonten, gebruiken, waarmede
eene daadzaak vergezeld gaat, b. v. :
iemand met vele formaliteiten ontvangen;
een testament met de gewone
formaliteiten openen, enz.
Formaliter, formeel, uitdrukkelij k,
bepaald, in behoorlijken vorm.
Formatie, vorming; daarstelling ,
gedaantegeving, schepping. Formeren,
beelden, vormen; gedaante
geven; zich formeren, zich beschaven,
bekwaam maken, tot
goede zeden en kennis opleiden.
FORMICA (mier), eene soort van wrat
of vlecht, waarbij de huid opgereten,
verhard en zwartkleurig is.
Zij zitten gewoonlijk zeer breed op
de huid en veroorzaken smarten,
die naar den steek vanmierenzweemen.
FORMICATIE, het gekriewel der huid,
even als of er mieren overloopen.
FORMIDABEL, formidable, Fr., vreeselijk,
ontzaggelijk, geducht.
FOllMULA COMCORDIAE, Lat.,het boek
der concordiën, een van de boeken
der Luthersche geloofsleer, hetwelk
Augustus, keurvorst van Saksen, in
1579, heeft laten zamenstellen.
Formule, vaste regel, regelmaat,
voorschrift. Formuliet·, voorgeschrevene
of door gebruik ingevoerde
regel, bepaald voorschrift.
Formulierboek, boek, waarin de
voorschriften van allerhande oefeningen
opgeteekend zijn, b. v.
van gebeden, van brieven, enz.
FORNAx, was bij de Romeinen, die
hun koom in vijzels stieten, en
derhalve droogen moesten, de Godin,
welke over den droogovt:n gesteld
was.
FORNEER, of furneer, (bij schrijnwerkers)
inleghout, fijne houtbladen;
het werk met dunne blaadjes
of reepen van allerhande schoon
FORN. 257 FORV.
hout kunstig ingelegd. lJ'orneren
of furneren, met dunne houtblaadjes
of reepjes inleggen.
FORNICHE, in sommige zoutwerken
de zijden van den haard der kookpannen,
bijzonder van zulke, die
van hardsteen gemaakt zijn.
FORS, een bijnaam van FORTUNA, onder
welken zij als de Godin van het
toevallig geluk vereerd werd.
FORSETE, de dertiende God van het
Scandinavische godengeslachtAsen.
Zie dit woord.
FORT,Fr.,eene kleine vesting, schans.
Forte-piano, !tal., (muz.) eigenlijk
sterk-zacht, een hamerklavier
met eenen demper, om het sterke
(forte) en het zachte (piano) van
den toon uit te drukken. Forteresse,
versterkte plaats. Fortificatie,
een vestingwerk; de bevestiging
of versterking (eener stad of
plaats); de krijgsbouwkunst, versterkingskunst.
Fortijiceren,jortifiëren.
versterken, verschansen.
Fortissimo, Ital., (muz.) zeer sterk,
op het sterkste, zoo sterk als mogelijk.
Forto (dito), sterk.
FORTBIEN,eene soort van forte-piano,
in de gedaante van klavieren, door
den orgelmaker FRIDERICI in Gera
uitgevonden.
FORTIN, eene kleine schans, die ten
tijde van belegering ijlings opgeworpen
wordt, om een veld te bedekken;
ook eene koornmaat in
Marseille en de Levant, omtrent
11/4 schepel groot.
FORTUITO, Lat., toevallig, toevalligerwijze.
FORTUNA, Lat., fortune, Fr., het
geluk, gelukkig voorval; het vermogen;
de geluksgodin; à la fortune
du pot, zoo als de kok schaft
(iemand ten eten verzoeken), zonder
te weten wat er gegeten
wordt.
FORUM, Lat., markt, regtbank, geregtshof,
hebbende zijnen naam
van forum, eene marktplaats, dewijl,
bij de Romeinen, de regtzaken
op de openbare markt beslecht
werden.
FORVETU, een gering of onbekend
menseh, die met schoone kleederen
opgesmukt is; iemand, die
bo\'en zijnen stand gekleed is.
FOSSILIëN, mineralen, delfstoffen;
versteeningen, welke in de aarde,
bijzonder in bergen en mijnen,
ontstaan en opgedolven worden.
Fossiel, versteend; opgedolven.
FOUANG, een gewigt in Siam, omstreeks
het achtste deel van een
lood; ook eene munt.
FOUDRE, Fr., de bliksem. Foudroijeren,
bliksemen, donderen, vuur
en vlam spuwen, razen, tieren.
FOUGADE, ook ftoddermijn. In de
krijgskunde, eene kleine mijn,
welke slechts 5 tot 10 voet aarde
over zich heeft en gemakkelijk opvliegt.
FOULARD, Fr., eene Indische bonte
zijden stof, inz. zakdoek.
FOULE, Fr., menigte, volkshoop,
zamenloop van menschen, gedrang;
en foule, hoopsgewijze, met
groot gedrang.
FOURAGE, Fr., voeder, veevoeder,
bijzonder van paarden. Fourageur,
een voederophaalder. Fourageren,
voeder, alsmede andere levensmiddelen,
opsporen en halen.
FOURBERIE, Fr., bedriegerij, schelmenstreken.
FOURGON, Fr., een zeker rijtuig met
een' gaffeldissel, pak- of voorraad.
wagen.
FOURIER, Fr., fourier, een onder.
officier, die voor de inlegering, wa·
pening, fouragering, kleeding,enz.
der compagnie zorgt, en tevens
compagnieschrijver is.
FOURNEAU (krijgsk.), eene kleine
mijn, in eenen dikken muur of in
eenig ander klein werk.
FOURNEREN, verscnaffen, bezorgen,
voorzien; zijne bijdrage betalen.
Fournissement, aanzuivering; in.
of toelage.
FOVEREN, begunstigen, koesteren,
17
FOYE. 258 FRAN.
oppassen, warm houden.
FOYER, de haard, haardstede; het
brandpunt; ook eene zaal in den
schouwburg, alwaar men, na de
vertooning en tusschen de bedrijven,
te zamen komt.
FRAC, frack, Eng., eene soort van
korten, digtsluitenden mansrok.
FRACTIE, breuk; breking; deel van
eene politieke partij. Fractuur,
(heelk.), breuk, bijzonder beenbreuk;
gebroken schrift, met gebrokene
of hoekige letters.
FRAGIEL, fragile, Fr.,jragilis, Lat.,
hroos, zwak, onbestendig, vergankelijk.
Fragiliteit, broosheid,
vergankelijkheid.
FRAGMENT, een stuk, brok. Fragmentist,
een snipperaar, uitgever
of schrijver van kleine stukjes.
FRAîCHEUR, Fr., frischheid, levendigheid
van kleur (in de schilderkunst);
koelte, koelheid (der
lucht).
FRAISE, (krijgsk.), eene rij van palissaden,
welke, ter lengte van (j
of 7 voet, bij aarden vestingwerken,
tusschen de borstwering en
het buitenste gedeelte van den wal
zoo ingesloten zijn, dat zij de punten
regt van zich afkeeren.
FRAMBAESIE, eene huidziekte in de
heete luchtstreken, welke in uitwassen
of wratten bestaat, die in
gedaante en kleur naar eene framboos
of moerbezie gelijken, zijnde
niet gevaarlijk en komende denzelfden
persoon niet meer dan eens
over.
FRANÇAISE, Fr., eene Fransche
vrouw; een Fransche dans.
FRANCESSINE, eene Florentijnsche
zilveren munt, waarvan de :2 eenen
francescone of omtrent 1 rijksd. 12
stuiv. waarà is.
FRANCHEMENT, Fr.,
openhartig, ronduit.
Fr., vrijmoedigheid,
heid.
vrijmoedig,
Franchise,
openhartig-
FRANCISKANEN, minderbroeders, minorieten.
FRANC-MAçoN,Fr., een vrijmetselaar.
FRANCO, Ital., vrij, vrachtvrij, post ..
vrij. Frankeren, vrijmaken, vrachtof
postvrij maken.
FRANCOMANIE, Fr., zucht om de
Franschen na te apen.
FRANK, naam van alIe Christelijke
Europeërs in de Levant; ook eene
Fransche zilyeren munt, ter waarde
van 47 à 48 centen.
FRAPPANT, Fr., treffend, sprekend.
Frapperen, treffen, verrassen, bevreemden.
FRATERNEL, Fr., broederlijk. Fra.
terniseren, verbroederen. Fraternité,
Fr., fraterniteit, de broederschap,
verbroedering. Fratl'es,
Lat., broeders, ordebroeders. Fmtricide,
Fr., broeder- of zustermoord
of moorder.
FRATSEN, kuren, grappen.
FRAUDATIE, opligting, benadeeling.
Frauderen, sluikhandel drijven,
bedriegen. Frauduleus, frauduleux,
Fr., bedriegelijk.
FREDON, (muz.), 1/16 noot; een TriIlo.
FREGAT, een ligt, snelzeilend oorlogsschip,
gewoonlijk slechts met
twee veràekken.
FREGATTON, een vaartuig van middelmatige
grootte, hetwelk eenen
vierhoekigen achtersteven, eenen
"oormast, achtermast en eene
broegspriet heeft, 4 à 500 ton lading
houdt, en tot het uitladen
van galeijen en tot vervoer gebruikt
wordt.
FREI, Freir, de 5de van het Scandinavische
heldengeslacht Asen, de
goedaardigste onder hen, den regen
en zonneschijn beheerschende.
FREÏA, de Godin der liefde, bij de
oude Noordsche volkeren.
FRENETIEK, razend, krankzinnig.
FREQUE:NT, menigvuldig, sterk bezocht,
volkrijk. Ji'requentato, Ital.,
(muz.) met gewone stem, zoo als
men gewoonlijk pleegt te zingen,
niet te hard noch te zacht. Frequenteren,
druk bezoeken, vaak
bijwonen.
FRER. 259 FRIN.
FRERONISMUS, gevoelens en grondstellingen,
zoo als FRERON die had;
eene handelwijze, welke daarnaar
zweemt. FRERON, die zich eerst
door zijne twisten met VOLTAIRE
beroemd maakte, nam een werk.
dadig aandeel aan de omwenteling
en was eene der hevigste Jakobijnen.
- Freronist, een aanhanger
van zulke gevoelens.
FRESCO, Ital., versch, frisch, (muz.)
vrolijk, levendig. Alfresco, (schilderk.)
op natten of verschen kalk.
Fresco.schilderkunst, het schilderen
op verschen of natten kalk.
FRESISOM, een woord, ter aanduiding
van die syllogismen in de 4de fi·
guur, waarin het eerste voorstel
algemeen ontkennend, de middel.
term bijzonder bevestigend en het
slot bijzonder ontkennend is.
FREULE, ttdellijke ongehuwde dame,
jonkvrouw.
FRETTEJAGT, die soort van jagt op
konijnen en haamsters, waarbij men
dezelve door fretten uit hunne ho.
len laat drijven.
FRICANDELLEN, fricandelles, Fr.,
kleine worsten van kalfsvleesch,
wittebrood, kruiderijen, enz., In
boter gebakken.
FRICASSÉ~, Fr., klein gesneden of
gehakt vleesch met eene saus.
Fricasseren, klein snijden, in de
-pan hakken.
FRICTIE, wrijving.
FRIEDRICH D'OR, eene Pruissische
gouden munt, ter waarde van 20
gulden.
FRIES, Jrise, Fr., eene met goud of
zilver bewerkte franje; het middel.
ste gedeelte van eene hoofdlijst aan
zuilen, als mede het snij. en beeld.
hou wwerk daaraan; de sieraden
van elk groot stuk geschut, aan
het einde van de tapstukken.
FRIGGA, (oudduitsch) godenkoningin,
moeder der Aarde.
FRIMAIRE, rijpmaand, in den voor·
maligen Fransch.republikeinschen
almanak; December.
FRINGEREN, heet bij de verwers sterk
uitwringen, waarbij de stof zamen·
gedraaid wordt. Dit geschiedt door
middel van een' haspel, die fringeer-
ijzer genoemd wordt.
FRIPON, Fr., een schurk, guit, bedrieger,
spitsboef, deugniet. Fri.
ponnerie, schurkerij, bedriegerij,
guiterij, boeverstuk.
FRISEREN, krullen, het haar opmaken.
Friseur, kapper, haaropmaker.
Frisuur, kapsel, haartooi;
randzooming .
FRISSONNEMENT, Fr., huivering, het
huiveren. Frisonnel'en, huiveren,
trillen, beven.
FRIVOLE, nietig, onbeduidend, ligtzinnig.
Frivoliteit, beuzeling, ligtzinnigheid,
moedwil.
FRoNnE, eene in de geschiedenis van
Frankrijk bekende benaming der
tegen het hof ingenomen partij, ten
tijde van den kardinaal MAZARIN,
(1648). Frondeur, een der genoemde
partij.
FRONT, Fr., het voorhoofd; de voorzijde
of het voorste gelid van een
leger; ook de voorgevel of voorzijde
van een gebouw. Frontieren,
frontières, Fr., de grenzen. Frontierplaats,
grensplaats. Front-loges,
de middelste loges tegen over het
tooneel, (in schouwburgen). Front
maken, zich dapper houden, het
hoofd bieden.
FRONTALE, een kruidkussen, of een
andere, zoowel drooge als natte,
omslag om het voorhoofd. Frontaal.
bandage, omslag om het voorhoofd.
FRONTIGN AN, frontignac, eene soort
van muskaatwijn uit Frontignan in
Languedoc.
FRONTISTEN, overdrevene, listige en
verwaande onderzoekers of uitvorschers.
FROTTEREN, frotter, Fr., wrijven,
glad maken, poetsen. Frotteur,
een wrijver, poetser, b. v. van
kleederen enz.
FRUCTIDOR, de vruchtmaand, in den
17*
FRUE. 260 FULP.
voormaligen Fransch-republikeinschen
almanak (van 22 Aug. tot
22 Sept.). Fructificatie, de bevruchting,
het bevruchten. Fructifiëren,
vrucht dragen. Fructuarius,
een vruchtgebruiker.
FRUETESA, eene Godin, welke door
de Romeinen, om het welslagen
van het koorn, aangeroepen werd.
FRUGAAL, frugal, Fr., matig, spaarzaam,
sober. Frugaliteit, matighei
d,spaarzaam heid,een voudigheid.
FRUGIFER, Lat., Godheid der Perzen,
met eenen leeuwenkop, welke
met DIANA versierd is. Men houdt
ze met MITHRA voor dezelfde.
FRUSTRATIE, frustratio, Lat., verijdeling,
teleurstelling, misleiding.
Frustreren, verijdelen, te leur stellen,
misleiden, de hoop benemen.
FUGARA, eene verouderde fluitstem
in het orgel, van zeer enge maat.
FUGE, fugue, Fr., kunstig muzijkstuk,
waarin eene keurige welluidende
gedachte heerscht, welke
door alle stemmen herhaald en in
onderscheidene toon en gesteld
wordt.
FUGITIEF,fugitij, Fr., vlugtig, voortvlugtig.
FUIMUS TROÊS, wij zijn ook eens Trojanen
geweest, dat is, onze heerlijkheid
is verdwenen. Fuit, hij,
zij of het is weg.
FULGURAAL, tot den bliksem behoorende.
Fulguratie,fulguratio, Lat.,
het bliksemen, weerlichten; schitteren,
stralen.
FULMINANS AURUM, dondergoud.
Eene neêrploffing van goud uit de
oplossing in koningswater, door
middel van vlugtig loogzout; en
welke, bij de minste verhitting,
met eenen geweldigen slag ontploft.
Fulminant, dreigend, hevig,
donderend. Fulminatie, het bliksemen,
weerlichten, donderen; ontploffen
van het dondergoud ; het
razen, tieren. Fulmineren, bliksemen,
weerlichten, donderen; razen,
tieren, vloeken, schelden.
FULP, fluweel.
FUMET, de vlugtige prikkelende kitteling,
waarmede verscheidene dingen
op de smaak- of reukolenuwen
werken, als het fumet van de Bourgonje,
van wildbraad, enz.
FUMIGATIE, fumigatio, Lat .• de berooking;
rook .. of dampbad; in de
scheikunde, het bijten door scherpe
dampen.
FUMIST. iemand, die de schoorsteenen
zoo inrigt, dat zij niet rooken,
rookverdrijver.
FUNAMBULIST, koorddanser.
FUNcTIE,functio. Lat., de ambtsverrigting,
bediening, post, het ambt.
Jilunctionnaire, zie fOlictionnaire.
Functionneren, een ambt waarnemen.
FUNDAMENT. fundamentum, Lat., de
grond, grondslag. Fundamenteel,
grondig, uit den grond; fundamentele
wet, grondwet, welke met toestemming
van alle standen des
rijks gemaakt wordt. Fundamenten,
de grondslagen. eerste beginselen.
Fundatie, stichting. gronding,
grondlegging. Fundator,
stichter, grondlegger. Funderen,
stichten, gronden, grondleggen ;
gefundeerde schuld, eene op bepaalde
inkomsten aangewezene
staatsschuld.
FUNDUS, Lat., grond. bodem; ook
onroerend goed, liggend goed;
fundus dotalis, eene bruidschat,
huwelijksgoed.
FUNERALIëN, begrafenisplegtigheden
en kosten.
FUNEST, funeste, Fr., verderfelijk,
heilloos, noodlottig.
FÜNFZEHNER, eene Duitsche zilveren
munt, welke 15 kreutzers of 4
grossehen doet.
FUNGEREN, waarnemen, bedienen
(een ambt of post).
FUNGEUS, sponsachtig. Fungiten,
koraalsponsen, eene naar sponsen
gelijkende versteening.
FUNTA, Fnnda, een Russisch zilvergewigt
van 96 sollotnich, waarFUOR.
2fil FUTA.
van ieder ruim eene drachme weegt.
FUORI Dl BANCO, Ita!., buiten de
bank, namelijk kasgeld.
FURCA CAUDlNA, een eng dal, nabij
Caudium, alwaar het Romeinsche
leger eens door de Samniten ingesloten
en tot het aannemen van
schandelijke voorwaarden gedwongen
werd.
FURIëN, (fabelk.) wraakgodinnen,
afschuwelijke halve godinnen der
hel, welke de zielen der doemelingen
kwelden en pijnigden; plaagduivels,
plaaggeesten bij de Grieken
en Romeinen, waarvan er drie
waren: ALECTO, MEGAERA en 1'1-
SIPHONE, ook Eumeniden genoemd.
Eene furie, een boosaardig wijf.
Furieus,furieux, Fr., woedend, razend,
opvliegend, dol, onzinnig.
Furioso, Ital., (muz.) hevig, sterk.
Furor, Lat., fureur, Fr., woede,
razernij; furor poëticus, dichtwoede,
geestverrukking ;juror uterinus,
moederwoede, mansdolheid,
vrouwelijke ziekte.
FUROLLES, Fr., dwaallichten, vurige
dampen.
FURTIEF, heimelijk, diefachtig, steelswijze.
FUSIBEL,fusible, Fr., smeltbaar. Fusibiliteit,
smeltbaarheid.
FUSIE, fusio, Lat., smelting, gieting;
het gietsel.
FUSILADEN, fusillades, Fr., schoten,
salvo's; geweervuur. Fusileren,
doodschieten (tot straf). Fusilier,
een voetknecht, gewoon soldaat.
FUST, vat, vaatwerk. Fustagie, vaatwerk,
of alles, wat tot het vaatwerk
behoort, waarin iets verzonden
wordt. Fusti, alle onzuivere
afval; het beschadigde, onbruikbare,
bedorvene van waren; fusti-
rekening, afval- of schaderekening.
FUSTIGATIE, fustigatio, Lat., geeseling.
Fustigeren, geeselen, afrossen.
FUSTOC. zeker geel verwhout van
dien naam.
FUTAILLE, Fr., een klein wijnvat;
ook zulk een, dat men over een
ander doet; voervat.
FUTIEL, futilis, Lat., nietig, nietswaardig.
Futiliteit. nietigheid,
nietswaardigheid, armzaligheid.
FUTUR, Fr .• futuur, toekomstig; ook
de aanstaande (verloofde bruidegom).
Future, de bruid, verloofde.
Les futul'S, Fr., bruid en bruidegom.
Futw'itie, in de wijsbegeerte,
het toekomende, de toekomst.
Futurum, Lat., het toekomstige,
de toekomende tijd. In
futurum, of pro futuro, voor de toekomst,
of voor het vervolg.
FUYARD. vlugteling, soldaat, die uit
het gevecht vlugt.
Fy, melaatschheid der dieren, huidziekte
der varkens.
FYRKE, eene Deensche koperen
munt, waarvan er 2 eenen schelling
gelden.
G.
G toont, op Pruissische munten, aan,
dat zij te Stettin, op de Fransche
te Poitiers, en op de Oostenrijksche
te Nagybanya, in Hongarijë,
geslagen zijn. Als Romeinsch getalmerk
400 en met eene dwarsstreep
er over 4000. In de muzijk
de vijfde trap van ons toonstelsel,
of de achtste snaar der diatonisch.
chromatische klankladder,
die in de solmisatie g sol re, g sol
re ut, of ook maar eenvoudig sol
genoemd wordt. Met de letter
g pleegt men ook eenen zoo genaamden
sleutel aan te duiden,
dien men deswege den g sleutel
noemt, dewijl hij op het liniestelsel
die lijn aanwijst, op welke de
gestreepte g te staan komt.
G, of GG., op rerepten, Gummi.
GL. beteekent gulden,
G. M., of GLOR. MEM. Gloriosae
memoriae, roemrijker gedachtenis.
GABAN'S, regenmantels, welke in
GABA. 262 GALA.
Turkije veel gedragen worden.
Gabaniza, een kostbare pels des
Turkschen keizers, welken niemand
anders dragen mag.
GABARE, GABARRE, een klein vaartuig,
bij eene haven of op eene
river ten anker liggende, en op
hetwelk de tolbedienden, die de
schepen vi~iteren, zich bevinden;
ook platte en breede vaartuigen
met riemen en zeilen, waarvan
men zich op rivieren bedient, om
andere ~chepen te ontladen of te
ligten ; desgelijks schuit, waarin,
bij het uitdiepen van kanalen, de
bagger geladen wordt.
GABARET, eene soort van kleine barken.
GABELLA, gab el, indirecte belasting,
impost; zoutpakhuis.
GABION, Fr., (krijgsk.) een schans·
korf. Gabionnade, de venchansing
met schanskofl'en.
GACHE, een werktuig voor het omroeren
der gips bij het branden;
ook de ijzeren ring aan de pijpen,
welke het water van de dakgoten
op den grond leiden.
GAEä, de Aarde, als cosmologische
godheid der Ouden.
GAELS, zoo noemen zich nog de he·
dendaagsche Schotlanders, gelijk
hunne taal de Gaelsche; dewijl zij
van de oudste Galliërs en Cel ten
afstammen.
GAGAATH, steenkolen; zwarte brandsteen.
GAGE, Fr., onderpand; bezoldiging,
dienstloon, soldij, (gagie) b. v. van
matrozen, soldaten, enz. Gageren,
bezoldigen, beloonen.
GAGNÉ, Fr., gewonnen.
GAILLARD, Fr., gailjard, vrolijk,
lustig; een vrolijk spotter. Gaillarde,
Fr., eene soort van vrolijken
dans.
GALA, Sp., hofpracht, pronkstaatsie ;
ook hoffeest. En gala, in gala,
in hof. of staatsiekleeding, in
pronk. of feestgewaad.
GALACTIRRHOEA, melkvloed, melkvloeijing.
Galactopyra, galactopyretos,
melkkoorts. Galactoposis,
de melkkuur. Galactorrhoea, het
uitvloeijen der melk door slechten
overvloed. Galactosis, het veranderen
in melk.
GALACTIET, Gr., melksteen. Ga.
lactometel', melkmeter, werktuig
om het water, waarmede eene hoeveelheid
melk vermengd is, ter·
stond te ontdekken. Galactophagen,
melkëters, menschen, die voornamelijk
van melk leven. Galactophora,
Gr., melkaanbrengende
middelen. Galactophoriseh, melk.
verwekkend. Galactoposie, het
vermogen der borsten ter bereiding
en afzondering der melk.
GALANDRIA of Zo lan dria , de naam
van een oorlogsschip bij de oude
Venetiërs, omstreeks het jaar 838
gebouwd.
GALANT, aardig, gedienstig, welle"
end, beleefd, voorkomend, sierlijk,
bekoorlijk, verliefd, minziek;
ook een minnaar, vrijer, verliefde.
Galanterie, sieraden, koopwaren
ter optooijing, tooisel; aardigheid,
hoffelijkheid, wellevendheid. Galant
homme, een fijn beschaafd man,
man naar de wereld. Homme galant,
een verliefd, vrouwelijk getooid
man, saletjonker, Galantiseren,
den verliefde spelen.
GALANTISMUS, bekwaamheid naar
de heerschende mode, b. v. in
den stijl of in het geven van titels.
GALATHEA, naam eener zeenimf uit
de fabelleer; ook een schoon melkwit
meisje.
GALA1'INE, wrongel, stremsel; ook
een tusschengeregt van vet hoender-
of ]mpoenenvleesch, waar de
beenen uit gedaan zijn, of wel
van eenen kalfskop met hoendervleesch
gevuld.
GALAXIE, de melkweg. Zie via
laetea.
GALBANUM, (geneesk.) moederhars.
GALBKÜM, een armband, dien verGALC.
263
dienstelijke krijgslieden, bij de
Romeinen, als een eereteeken droegen;
ook zulk een, die als een
amulet of behoedmiddel tegen tooverij
gedragen werd.
GALCO, eene soort van hoofdpijn,
waarbij de pijn het hoofd van rondom
geheel en al inneemt.
GALEANTHROPIE,die soort van krankzinnigheid,
waarbij de zieken zich
inbeelden, dat zij in katten veranderd
zijn.
GALEAS, galjas, de grootste soort van
galeijen; ook een oorlogsschip van
25 stukken.
GALEGA. eene dromone, welke zeer
ligt is, en slechts eene rij roeijers
heeft.
GALEI, een breed roeischip met een
laag boord en 2 masten; ook een
drukkerszetplankje. Galeöt, een
roeiknecht op eene gnlei.
GALElDE, gelijk van beteekenis met
galjoot en kleinere galeijen .
GALEN, een ver verspreid volk der
oude wereld, ook Celten of Kelten
genoemd, waarschijnlijk uit het
Noorden afkomstig, onder den
naam van Wallen, Wandalen en
Wallons of Walen. De Picten,
Scoten en Kaledoniërs waren met
hen van denzelfden stam.
GALENISCHE MEDICAMENTEN, eenvoudige
geneesmiddelen, of zulke
zamengestelde geneesmiddelen,
welker wijze van bereiding eenvoudig
is.
GALENISCHE FIGUUR. Zie Syllogismus.
Galenische aderlating, eene
aderlating, die tot onmagt gedreven
wordt.
GALENOCK, eene wijnmaat in Rusland,
welke het achtste deel van
een Wedl'O of iets meer dan 11/ 2
kan uitmaakt.
GALENUS, beroemd geneesheer in
Pergamos, uit de 2de eeuw. De
volkomenste uitgaaf zijner schriften
is in 13 deel en, in folio, ten
jare 1660, te Parijs gedrukt.
GALEROPIA, het helderzien, een ooggebrek,
hetwelk de voorwerpen in
een bijzonder helder licht laat
voorkomen.
GALERIJ, eene zuilzaal; een tralieof
hekkengang; eene zaal of gang
met schilderijen; op schepen, een
uitstek aan den achtersteven; in
de vestingbouw, een gang boven
de hoofdgracht; ook een gang
tusschen twee rijen van kamers.
Zie Corridor.
GALET, kristallen, welke op de kusten
van het voormalig Normandië
in de kittelsteenen gevonden en
ook diamant du galet genoemd werden.
GALETA, ongesponnen uitschotzijde;
slechte vlokzijde, die meestal uit
Italië getrokken wordt.
GAL GA NT, een voortreffelijk Oostindisch
wortelkruid.
GALIANCONEN, krombeenige menschen
met korte armen, welke onevenredig
dun, maar om den elleboog
rond opgedreven of gezwollen
zijn.
GALIMAFRÉE, Fr., een sterk gekruid
gehakt van allerlei overgebleven
vleesch; figuur!. een verward gesnap.
GALINASENSTEEN, een steen, welke
bij Quito in Peru gevonden wordt,
en tot de lavasoorten behoort. Hij
neemt eené zoo voortreffelijke polituur
aan, dat de inwoners des
lands spiegels daarvan maken.
GALISOT, een vernis uit terpentijn,
welke, nadat hij in de lucht gedroogd,
in geest van terpentijn
opgelost is; ook eene vloeibare en
digt witte hars, die uit de pijnboom
en vloeit, en ook Garipot of
boeren wierook genoemd wordt.
GALITZENSTEEN, heet, op eenige
plaatsen, zoowel de Cyprische of
blaauwe, als de witte zinkvitriool.
GALJOEN, Spaansch koopvaardij- en
oorlogsschip. Galjoen wordt ook
het voorste gedeelte van het schip
genoemd, alwaar de soldaten en
matrozen verblijven en de gevan-
GALE
GAL.T. 264 GALL.
genen bewaard worden.
GALJOOT, een klein of half roeischip ;
ook een galeislaaf.
GALLATE, (in het trisetspel) wanneer
twee spelers alle trekken gemaakt
hebben. Gallatone, als een alleen
dezelve maakt.
GALLE, die uitwassen aan boomen
en planten, welke dool' zekere insekten
ontstaan, die hunne eijeren
op deze plaatsen gelegd hebben;
ook bij de paarden een huiduitwas
onder de tong van de grootte eener
boon, alsmede een waterig gezwel
aan de voeten. Desgelijks in gegoten
metaal de openingen of plaatsen,
in welke eene menigte kleine
gaten naast elkander zijn, die vooral
van de mede ingegotene slakken
ontstaan.
GALLEN, heet bij de venvers, door
een galnotenbad of een afkooksel
van galnoten halen. Gallen in [;et
geschut, zijn niet anders dan luchtbellen,
welke zich op de oppervlakte
van het metaal zetten, en
meer of min groote diept~n vormen.
GALLICAANSCH, de gallicaansche kerk,
Fransch-Roomsche kerk.
GALLICISMUS, een Framch taaleigen;
eigenaardige Framche uitdrukking.
Gallië, ook Frankrijk. Galliër,
inwoner van Gallië.
GALLIMATHIAS, Galimatias, een verward,
niet zamenhangend, gesprek
of geschrift, onzinnig gesnap, warof
brabbeltaal. Deze zonderlinge
uitdrukking zou van een regtsge.
ding over eenen haan, aan zeke.
ren MATTHIAS toebehoorende, ont.
staan zijn, w~lk regtsgeding ,
volgens de toenmalige gewoonte.
in het Latijn geschiedde, terwijl
een der advokaten zich telkens
versprak, en, in plaats van gaUus
Matthiae, (de haan van MATTHIAS)
galti Matthias, (de MATTHIAS vltn
den haan) zeide; waardoor dan
onzin ontstond, welke in het ver·
volg aan alle onverstaanbaar gesnap
den naam van gallimathias
gegeven heeft.
GALLISMUS, de schedelleer van Dr.
GALL, die uit de gesteldheid des
schedels het karakter en de talen.
ten van den mcnsch leert kennen.
GALLOCHES, galoches, overschoenen;
ook houten schoenen, anders klompen.
GALLOMANIE, zucht om de Franschen,
of al, wat Fransch is, na te
bootsen. Ziefrancomanie.
GALLON, eene Engelsche en oud
Fransche maat voor natte en droo.
ge waren.
GALLOPHILUS, een vriend der Franschen.
GALON, oplegsel, goud- of zilverboordsel.
Galonneren, met goud.
of zilverboordsel beleggen.
GALOP, de springloop, snelrid (van
paarden). Galopade, een Engelsche
springdans. Galoperen, met
sprongen rijden of loopen, rennen.
GALOUBET, eene soort vnn fluiten
van eenen schellen doordringenden
toon.
GALSTEEN, een steen, die in de gal.
blaas of de galgangen, zoowel van
dieren als menschen ontstaat.
UALLERT, eene witgele, doorschijnende,
eenigzins veerkrachtige stof,
welke door sterk koken met water
uit dierlijke bestanddeelen getrok.
ken en als lijm of als voedsel voor
genezenden gebruikt wordt.
GALLI, priesters van CYBELE, die ook
Gureten en Corybanten genoemd
werden. Hun opperhoofd heette
ARCHIGAI,LUS.
GALLIJAMBUS, Galliamben, of Gallaijmbij~
che verzen of liederen, die
de Gallipriesters van CYBELE, bij
hunne offeranden, zongen.
GALLIONISTEN noemt men hen, die
in godsdienstige aangelegenheden
hun gevoelen niet openlijk willen
zeggen, al moet zulks ook ambtshalve
geschieden. Gallionismus,
weifelachtigheid, beschroomdheid
in het godsdienstige.
GALL. 265 GAM13.
GALLIVATE, Gallivette, een in OostIndië
gebruikelijk vracht- maar
bijzonder oorlogsschip, met eenen
zeer schuins staanden mast.
GALLO, eene Oostindische munt, omtrent
11/ 2 rijksdaalder waard.
GALMEY, CALAMINTSTEEN, een lichtgeel,
groengeel of bruinrood mineraal,
hetwelk zink, ijzer en somwijlen
andere bestanddeelen bevat,
en met koper vermengd, mes·
sing geeft.
GALOPIN, oudtijds zooveel als ordonnance-
officier; ook keukenjongen,
bijlooper, oppasser; desgelijks
eene Fransche maat voor
natte waren, omstreeks eene halve
kan groot.
GALOPPERENDE VLECHTEN, vreeselijke,
alle middelen weerstaande,
huiduitslag. die spoedig den dood
veroorzaakt.
GALVANISEREN, een dierlijk ligchaam
door opwekkende metaalmiddelen
in een en toestand brengen,
dat het de dierlijke electriciteit
vertoont. Galvanismus, het
vermogen, door Dr. GALVANI in
eenige dieren ontdekt, om electrieke
verschijnsels voort te brengen,
Galvanodesmus een versterkingstoestel.
waardoor men in staat is,
den schijndoode van den wezenlijk
doode te onderscheiden. Galvanometer,
werktuig om de graden
der dierlijke electriciteit te meten.
Galvanoplastiek, de door Dr. JACOB!
gevondene kunst, om afdrukken
of vormen van eenig voorwerp
langs den galvanischen weg te
verkrijgen.
GAM, eene Perzische lengtemaat van
3 schreden.
GAMACHES, zie camaches.
GAMBADE, Fr., een lucht· of bokkensprong.
GAMBE, (muz.) eene knieviool; met
de knieën vastgehouden wordende
bas, van gamba, ItaL, de knie;
anders viool de gambe, viola di
gamba, Ita!. Gambist, een gambespeler.
GAMBIA, de gom eens booms, welke
in Afrika aan de Gambia-rivier
groeit.
G AMBI· SPEL, eene soort yan schaakspel.
GAMELIA, bijnaam van JUNO, als
hu welijksstichtster .
GAMEHNIA, GAMINAHUJA, noemen
sommigen den speksteen, anderen
den ONYX. Oudtijds meed men
er magische figuren op, en gebruikte
hem als amulet.
GAMME, voorheen het toonstelsel
van GUIDO, hetwelk zich van de
groote G tot de tweede gestreepte
e uitstrekte. Thans beteekent
gamma de toonsopvolging van elk
muzijkinstrument, van den laagsten
tot den hoogsten toon, of den
omvang daarvan.
GAMOLOGIE, eene verhandeling over
de huwelijken. Gamonomie, de
huwelijkskennis.
GAMSEL, een schip, op den Donau
in gebruik, van 90 tot 100 voet,
en bij de vaart, den stroom op,
dienende.
GANACHE, GANASSE, de onderste
kinnebak eens paards, van de keel
tot aan dE: kin; ook een domkop.
GANGAMELA, eene stad in Assyrië,
al waar 331 jaar voor CHRISTUS geboorte,
tusBchen ALEXANDER den
Grooten en DARIUS, de laatste
veldslag geleverd werd, welke het
bezit van het Aziatische rijk besliste.
GANGLIëN BYSTEMA, bevat de gezamenlijke
zenuwen in het dierlijk
ligchaam, welke hare vereenigingspunten
in de zenuwvlechten
en zenuwknoopen (gangliën) van
het onderlijf hebben. Ganglium,
een kraakbeenig uitwas; zenuwknoop;
opperbeen.
GANGLION, (ontleedk.) zenuwweefsel,
zenuwknoop.
GANGRAENA, het koud vuur, vuil
vleesch.
GANIAWAS, eene soort van kleine
GANT. 256 GARD.
Turksche schepen.
GANTAN, eene maat en gewigt in
Oost-Indië, bijzonder in Java, 11/2
pond Nederl. zwaar, en bijzonder
voor peper gebruikelijk. Eene an·
dere maat in Java, ganting, is bij
de rijst in zwang en houdt 7 Ne.
derlandsche ponden.
GANTELET, een heelkundige zwachtel,
waarmede de gansche hand
omwonden en die ook de pantser.
handschoen genoemd wordt.
GANYMEDES, een Phrygische prins,
en van zulk eene schoonheid, dat
JUPITUR hem tot schenker bij de
Goden aanstelde; fig .• een jongen,
die zich tot ontucht laat ge.
bruiken.
GANZA. eene munt in Pegu, om·
streeks 3 centen waard.
GAPEN, heeten in Oost-Vriesland de
vuurbaken of lichttorens.
GARAMANTES, volkeren der uiterste
grenzen van Azië.
GARAM.\NTIT, een edelgesteente, in
Ethiopië en Ceylon gevonden wor·
dende, uitwendig dOllkerkleurig en
blinkend, maar in wendig doorschijnend
en hier en daar met goudkleurige
vlekken geteekend.
GARANCE, Fr., meekrap, verwhout.
Garangeren, met meekrap ver\1en.
GARANDEREN .garanteren, borg, waarborg
blijven, waarborgen. Garant,
borg, Garantie, waarborg,
borgtogt, borgstelling.
GARAVELEN, Turksche oorlogsschepen,
welke 36 à 38 stukken geschut
voeren en met 250 koppen
bemand zijn.
GARÇON, Fr., een knaap, jongeling,
ongehuwd man; oppasser in een
koffij huis, logement, enz.; en garçon,
ongehuwd.
GARDE, Fr .. de wacht. Garde-ducorps,
lijfwacht. Garde-magasin,
magazijnmeester. Garde-meuble,
huisraadkamer. Garde-nappe, een
schotelring. Garde·robe, kleerkas,
kleerkamer. Garde-vue, een lichtscherm.
Gardé, Fr., bewaard,
behouden, bezet. Garderen, bewaren,
bewaken, bezetten, beschermen;
gardez-vous, wacht u! ;
prenez gal'de, pas op!
GARDE.PLATTINEN, HOOFDPLATTINEN,
twee sterke plat tin en aan
eenen kousenweversstoel.
GARDIAAN, een wachthouder, opperste
van een Franciskaner klooster;
bij de '1 urken een opziener der
soldaten.
GARGARISATIE, (geneesk.) het gor.
gelen, de gorgeling. Gargarisma,
gorgel water, gorgeldrank. Gal"
garismus, keelziekte.
GARGOTAGE, Fr., morsig toebereid
eten, Gargote, gaarkeuken; ook
een slecht kosthuis. Gargotier,
een gaarkok.
GARGOuILLE,karrikatuurgezigt, het.
welk bij de waterwerken water uitspuwt;
ook de leeuw- of draken.
kop aan de dakgoten.
GARI, eene Oostindische rekenmunt,
welke een getal van 4000 beteekent,
zoo als een ga ri ropijen.
GARME, KERM ET, een Arabisch gewigt
van 3 oncen.
GARNEREN, garnir, Fr., versieren,
opschikken, tooijen ; overtrekken,
voeren, omzoomen. Gamituur,
bezetting, omzooming, versie,ring;
de op. of omslag, boord, borduur.
sel; garnituur van een kleed, alle
daartoe behoorende stukken, als:
opperst of ,onderstof, knoopen ,
enz.; garnituur van een bed, beo
kleedsel, gordijnen, enz.; gami.
tuur van diamanten, een volledig
stel diamanten.
GARNISAIR, soldaat als dwanginlege.
ring bij achterstallige belasting.
schuldigen.
GARNITZ, eene Russi~che koornmaat,
iets minder dan een half schepel.
GARNIZOEN" bezetting, manschap in
steden, bijzonder vestingen. Gal'.
nizonel'en, in bezetting leggen.
GAROSMANTIE, waarzeggerij uit eene
met water gevulde ftesch, of ronde
glazen, in wier midden figuurtjes
GARS. 267 GAST.
zich voordoen, welke echter slechts
door eenen onbevlekten jongeling,
of eene zwangere vrouw, zouden
kunnen gezien worden.
GARSE, GARSA, eene Oostindische
koornmaat, welke 7200 Fransche
ponden of omtrent 46 schepels
bevat.
GARTINE, tuinland, moesland.
GAS, (scheik.) eene luchtsoort, onzigtbare
doch blijvend veêrkrachti
ge vloeistof. Gazometer, een gasof
luchtmeter; ook het kastje, door
hetwelk de hoeveelheid van gebruikt
gas wordt aangegeven of
gecontroleerd. Gazopyrion, een
gasontwikkelaar, werktuig om gas
te ontwikkelen.
GASCOGNER, grootspreker, snoever.
Gasconnade, pralerij, snoeverij,
grootspraak. Zie radomontade.
Gasconnismus, Gasconsche tongval;
eigenaardige spraak manier der
Gascogners, welke van de gewone
regelen der Fransche taal afwijkt.
GASSA, GASSAL. eene rekenmunt te
Galnron aan de Perzische golf, omtrent
een' halven cent waard.
GASSETTEN. de leemen vaten, waarin
het porselein gebrand wordt.
GASTER, maag, buik. Gasterana:c,
de eigenaardige spijsvertering der
maag en darmen. Gastrisch, wat
het onderlijf, den buik en de maag
aangaat (ziekten). Gastritis,maagontsteking.
Gastrocele, maagdbreuk.
Gastroduodenalis, wat tevens
de maag en den twaalfvingerdarm
betreft. Gastrodynia, maagpijn,
buikpijn. Gastrolithus, maagsteen.
Gastromycus, maagnet. Gastromantie,
de waarzeggerij uit den
geopenden buik, of uit eene ~oort
van holle met water gevulde ballen.
Gastrorapltie, een heelkundige
naad, tot vereeniging van
groote, tot in de buikholte dringende,
wonden, buiImaad. Gastrorltagia,
maagbloeding, bloedbraking
. Gastrotomie, buikopening,
het opensnijden van den buik of
het onderlijf.
GASTREREN, onthalen, een gastmaal
geven, eene smulpartij houden.
GASTRA, vaten, welke in het oude
Rome aan de naauwe en donkere
wegen gezet werden, opdat de
voorbijgangers hun water aldaar
zouden maken, waarvan men zich
tot het wasschen van witte kleederen
bediende.
GASTRICUS LIQUOR, het maagsap,
een helder dun vocht, dat tot het
weekmaken en verteren der spijzen
dient.
GASTRILOOG. gastrilocus. Lat., een
buikspreker. Gastrilogie, het buikspreken.
GASTRISCHE ZIEKTEN, buikziekten,
welke uit onzuiverheden der eerste
wegen, bijzonder galachtige,
ontstaan.
GASTROLATOR, een buikdienaar (bij
wien eten en drinken boven alles
gaat). Gastrolatrie, buikdienst,
buikvereering. Gastromanie, zucht
tot zwelgend eten en drinken.
Gastronoom, een lekkerbek, hij, die
zich vustaat op alles wat lekker
smaakt en den buik betreft. Gastronomie,
de kunst om lekkere
spijzen toe te bereiden; lekkerbekkerij.
GAUCHE, Fr., linksch, ongeschikt.
Gaucherie, ongeschiktheid, lompheid.
GAUDEAMUS, Lat., wij willen ons
verheugen; ook eene smulpartij;
een gaudeamus maken, brassen,
zwelgen, vrolijk zijn. Gaudium,
Lat., vreugde, pret, verlustiging.
GAUFRER, Fr., gaufreren, met figuren
teekenen, borduren, als: stoffen,
gaas, enz.
GAULUS, een wijdbuikig vrachtschip
der oude Grieken.
GAUTE. eene koornmaat op de Barbarijsche
kusten, omtrent 2 kan
groot.
GAVE, in den lederhandel, de eerste,
tweede en derde soort van Russi.
sche juchten.
GAVO. 268 GEBE
GAVOTTE, een klein dansstuk in 4/4
maat, van een tamelijk vrolijk ka.
rakter; ook de dans zelf.
GAYOLA, een zetel op een muildier
of kameel, naar eenen toren ge·
lijkende en met sluijers overtrok·
ken, ten gebruike van de Marokkaansche
vrouwen.
GAZE, Fr., gaas, krip, zijgdoek.
Gazer, Fr., gazeren, met gaas
overtrekken; omsluijeren.
GAZELLE, boschgeit.
GAZETTE, Fr., nieuws· of dagblad,
courant; van gazetta, eene kleine
munt, waarvoor de eerste couranten
in Venetië verkocht werden.
Gazettier, Fr., nieuws. of dagbladschrijver.
GAZON, Fr., graszode, grasperk.
Gazonneren, met graszoden voor·
zien.
GAZOPHYLACIUM, eene schatkamer;
ook kunstkamer.
GAZOPYRION, een luchtvuurtuig,
waarvan de hoofddeelen een, met
brandbare lucht gevuld, glazen vat
en een electrophoor zijn.
G DUR, eene der 24 toonsoorten in
de muzijk, waarin, om het subse.
mitonium modi te bekomen, de toon
f in fis veranderd moet worden.
GÉ, in Duitschland, bijzonder in
Augsburg, eene maat, waarvan er
8 een voeder uitmaken; ook in de
landen van den Mogol eene lengtemaat,
34 1/ 2 oude Hollandsche el.
len groot.
GEARONNEERD, geaccepteerd, geaccordeerd,
enz., betreffende deze en
alle dergelijke vreemde woorden,
meerendeels afgeleid uit het Fransch
en aanvangende met het voorvoegsel
ge, raadplege men de grondwoorden
zelve, b. v. abonneren,
accepteren, accorderen, enz.
GEFIONA, de 4e Godin uit het geslacht
Asen, namelijk, de Godin
der jonge dochters. Zie het artikel
Asen.
GEAILOGE, was in Frankrijk eene
maat voor natte waren van ver-
8chillenden inhoud. De grootste
hield 12, de middelste 8 en de
kleinste 4 kan.
GEBER of GIABER, eigenlijk ABlJ
MUSSAH DJAFAR AL SOFI, een beroemd
Arabisch alchimist, uit de
7e eeuw, wiens zucht om goud te
maken, hem tot verscheidene belangrijke
ontdekkingen in de scheikunde
bragt.
GEBERN, Gltebern, die bewoners
van Perzië, welke het geloof der
oude Perzen trouw zijn gebleven,
de leer van ZOROASTER volgen, en
slech ts één hoogste Wezen erkennen,
maar de zon en het vuur, als
ondergeschikte magten, eeren.
GEBROKEN ACCOORD, datgene, welks
toonen niet, zoo als gewoonlijk,
op eens, maar na elkander aangeslagen
worden.
GEDANG, eene Oostindische maat,
welke omtrent 4 pond peper houdt.
GEDEELTE, heet bij de turfgravers
in Oost-Vriesland eene veenplaats,
welke gewoonlijk 1250 vierkante
roeden bevat.
GEDEKT, wordt een orgelregister of
fluitwerk genoemd, hetwelk boven
geheel of ten deele gedekt is, en
daardoor eenen dieperen toon bekomt.
_
GEDEKTE FLUIT, een liefelijk klinkend
org'elregistcr van 16, 8 of 4
voet toon.
GEDIDENLA.MUKATASI, in Turláje
de controleur "an nieuwe belastingen,
welke in onderscheidene
oorden des rijks ingevoerd zijn.
GEDROSIA, groote dorre zout- en
zandsteppen in Azië.
GEESELBROEDERS. Zie Flagellanten.
GEEST, GEESTLAND, op sommige
plaatsen hoog of verheven land,
hetwelk zandig, droogenonvruchtbaar
is.
GEESTELIJKE KEURVORSTEN, voormalige
aartsbisschoppen van Mentz,
Trier en Keulen.
GEESTELIJKE RIDDERS, die eene soort
van geestelijke of ordesgelofte hebGEHE.
269 GELB.
ben en niet mogten trouwen, zoo lagchende.
als de Johanniter- en Maltezer GELBUM, GELFUM, ecne soort van
ridders. Marca~siet ofbismuth; volgens an-
GEHENNA, de hel, het verblijf der deren, een goudbevattende pyrites.
verdoemden, het helsche vuur. I GELDING, eene soort van Engelsche
GEISER, heete bron op IJsland, wel. paarden, welke zeer snelloopen,
ke, onder een hevig gekraak, da- een ruin.
gelijk, eenige minuten lang, roo- GELE SPATH, eene marmersoort met
kend en kokend heet water, ter geeldoorschijnende aderen.
hoogte van 90 voet, opwerpt. De GELÉE, Fr., gelei, gestold nat, genieuwe
Geisel', mede aldaar, werpt stremd vocht.
het water 150 voet hoog. GELLE, GOLLE, JOLLE, eene groote
GEÏSTICA, gei'stiek, de aardkunde, rivierschuit, vier voet diep, I:! tot
natuurleer der aarde, natuurkun· 14 voet breed, 10 voet lang en
dige aardbeschrijving. voornamelijk tot het vervoeren van
GEKERFD, heet eene heraldische fi· hout dienende.
guur, wanneer zij kleine punten GELOSCOPIE, de nasporing van het
heeft, en daartusschen afgerond is. karakter van een mensch, uit zijn
GEKOPPELD, heeten 2 tastaturen, lagchen.
welke op zulk eene wijs met elkan· GELSOMINE, eene der karakterrollen
der vereenigd zijn, dat beide zich in de Italiaansche Pantomime en
bewegen, wanneer het onderste Opera. buffa: welke een pronkertje
bespeeld wordt. of salet jongen uit Rome of Flo-
GEKOPPELDE ZUILEN, zijn zuilen, die ren ce voorstelt.
zoo nabij elkander staan, dat hunne GEMALEN GOUD, SCHILDERGOUD,
kapiteelen of voeten elkander wer- SCHELPGOUD, tot een fijn poeder
kelijk of bijna aanraken. bereid dukatengoud, ten gebruike
GEKORRELD LOOD, hetwelk, na het van schilders.
smelten, in een met krijt bestre- GEMARA, een gedeelte van den Joodken
houten vat gegoten wordt en scnen talmud; de verklaring der
geklutst, of door een bezem gego. MISNA.
ten, in kleine korrels neêrvalt. GEMATRIE, bij de Cabbalisten eene
GEKORRELD WAS, hetwelk in water meet- en rekenkunstige verklaring
gegoten wordt, en daardoor de ge· der woorden, door middel van
daante van kleine korrels bekomt. welke men uit de woorden zekere
GEKRABDE TEEKENING, eene tot het letters als getallen aannemende,
Fresco.schilderen behoorende tee- aan de woorden zelve eenen geheikening;
ook Syraffito.schilderwerk men, oneigenlijken zin geeft.
genoemd. GEMINATIE, verdubbeling. Gemine.
GEKROONDE PoëTEN, keizerlijke ge- l'en, verdubbelen.
kroonde poëten, personen van bei- GEMIND, in Tyrol eene lengtemaat,
derlei kunne, die, om hunnen waarvan er 4 eene Ween er el doen.
dichterlijken roem, door een' palts- GEMME, in het algemeen een gesnegraaf
met een' laurierkrans ge· den, edele of niet zeer gemeene
kroond werden. steen; in het bijzonder echter zulk
GELANDAR.BASCHI, de bevelhebber een, waar de figuren diep ingesnevan
de lijfwacht des konings van den zijn, ter onderscheiding van
Perzië. de Cameën, waarop zij verheven
GELATINEUS, geleiachtig. gesneden worden.
GELASIE, Ilaam van een der drie gra- GÉNANT, Fr,. bezwarend, belemmetiën
of bevalligheden, en wel de rend, moeijelijk, dwingend. Gtne,
GEND. 270 GENE
pijn, kwaal; dwang, belemmering.
Generen, hinderen, moeijelijk vallen,
belemmeren, dwang aan doen.
GENDARME, landruiter, landdragonder,
politiewacht.
GÉNÉALOGIE, Fr., geslachtrekenkunde,
geslachtregister, kennis der
geslachtopvolging, stamboom. Ge.
nealogisch, geslachtrekenkundig,
naar den stamboom. Genealoog of
genealogist, een geslachtkundige,
stamboommaker. Genearch, het
hoofd van eenen stam of geslacht;
stamvader.
GENERAAL, algemeen; ook veldheer,
heirvoerder; generale bas, hoofdbas;
generaal-conto, hoofdberekening;
generale staf, de hooge beo
velvoerende officieren van een regement.
Generalaat, veldheerlijke
waardigheid, bevelhebberschap.
Generalisatie, algemeenmaking.
Generaliseren, algemeen maken.
Generalissimus, opperbevelhebber,
oppergezaghebber bij het leger.
Generaliteit, algemeenheid; de gezamenlijke
veldheeren van een leger;
de algemeene staten van een
land.
GENERA SPISSA of DEN SA, de digte
klankgeslachten, heteekenellde de
Ouden met deze uitdrukking het
chromatische en enharmonische
klankgeslacht.
GENERATIE, generatio, Lat., geslachts-
voortplanting, teling; de
gelijktijdig levende menschen,
memchenleeftijd (tijd van omtrent
30 jaar). Genereren, voortbrengen,
telen, verwekken. Generisch, generiek,
tot het geslacht behoorende
; generisch onderscheid, geslach
tso onderscheid.
GENEREUS, généreux, Fr., mild, grootmoedig,
edelmoeedig, edeldenkend.
Genereusiteit, générosité, Fr., edelmoedigheid,
grootmoedigheid,edele
gezindheid, milddadigheid. Generoso,
Ital., (muz.) edel, in edele
voordragt.
GENETHLIACON, Gr., genethliacum,
gedicht op eenen geboorte- of verjaardag;
ook wiegezang. Genetltliacus,
waarzegger uit het geboorte-
uur, zie horoskoop. Genethlialogie,
het pJaneetlezen, horoskooptrekken
; waarzeggerij van het ons
beschoren geluk of ongeluk, uit
uur der geboorte.
GENESIMANTIE, die soort van waar·
zeggerij, met welke men uit gedrochtelijke
misgeboorten en buitengewoon
gebrek aan kinderen,
het toekomstige voorzeggen wil.
GENESIS, Gr., wording, ontstaan of
oorsprong eener zaak, waarvan het
eerste boek van MOZES dezen naam
draagt; dewijl het de scheppingsgeschiedenis
verhaalt; ook bij de
Astrologen de stand der sterren in
het uur der geboorte, en de hoofdstelling
van de daarnaar gestelde
nativiteit; ook genituur genoemd.
GENET, een welgeëvenredigde kleine
Spaansche hengst, wanneer hij
van eenen Barbarijschen hengst en
eene Spaansche merrie voortgekomen
is. Spaansche klepper.
GENETA, MANA GENETA, eene Godin
der Ouden, welke over de geboorte
der dieren gesteld was.
GENETHLIUS, een bijnaam van JUPITER,
als beschermer der jeugd.
GENETISCH, is zoo wel hetgene tot
het ontstaan eener zaak behoort,
als hetgene, waardoor het ontstaan
van een ding verklaard wordt.
Genetische kracht, voortbrengingskracht.
GENETTE (à la) rijden, met zeer korte
stijgbeugels, dat is, met gebogene
knieën en ingetrokkene voeten
rijden, een paardengebit, waarvan
de kinketen uit één stuk, ge.
lijk een ring, waardoor de kin der
paarden gestoken wordt, gemaakt
IS.
GENETYLLIDES, Godinnen der Atheners,
welke als gezellinnen van
VENUS, en over de voortplanting
gesteld waren.
GENE 271 GENO.
GENETYLLIS, een feest, hetwelk de
Grieken, volgens sommigen, ter
eere van VENUS, die dezen bijnaam
droeg, volgens anderen, ter eere
der Genetyllides vierden, opdat
hunne zwangere vrouwen gelukkig
mogten verlossen.
GENIALES, godheden, die over het
vermaak gesteld waren.
GENIAAL, vindingrijk, vernuftig,
scheppend. Genialiteit, oorspronkelijke
geestkracht, vindingskracht.
Genie, de natuurlijke aanleg,
het aangeboren geestvermogen,
verstandsbekwaamheid, verstandelijke
scheppingskracht; genie
der taal. geest, eigenaardige kracht
der taal. In de krijgskunst, beteel,
ent het woord genie, de oefenende
krijgsbou wkunst.
GENIëN, enkelv. genius, (fabelk.) de
beschermgeesten of schutsengelen
der menschen. In de schilderkunst,
gevleugelde beelden
van engeltjes, naakte kindertjes,
enz.
GENITALES. godheden, die in het
oogenblik der geboorte over den
mensch gesteld waren.
GENION, de kin, dewijl zich aan de
kin het vlashaar als teeken van
het ontwikkelend vermogen der
voortplanting vertoont. Genioglossus,
de kintongspier. Geniohyoides
of geniohyoideus, de kin tongbeenspier.
GENITALIA, de teel- of schaamdeelen.
GENITIVUS, de tweede naamval der
naamwoorden bij de Latijnen.
GENITRIX, een bijnaam van VENUS,
dien zij, als stammoeder van het
Romeinsche volk en bijzonder van
het Julische geslacht van ENEAS af,
droeg, en onder welken haar in
September of October een feest
gevierd werd.
GENIl'URA. het zaad, dat in den uterus
geraakt en denzelven bevrucht;
ook de uitwendige teeldeelen; eindelijk
de bevruchting of voortplanting
zelve.
GENOUILLÈRE. aan eene batterij of
parapet eens wals dat stuk aarde,
van de bedding aft ot aan de insneden
der schietgaten, achter hetwelk
het stuk staat.
GENRE, Fr., genus, Lat., het geslacht,
de soort.
GENTEL, eene Portugesche munt, ter
waarde van omtrent 18 stuivers.
GENl'IL, Fr., aardig, lief, wellevend.
Gentillesse, aardigheid, wellp.vendheid,
vriendelijkheid. Gentilhomme,
meerv. gentilshommes, een edelman,
adellijke.
GENTILIS, Lat., Heidensch. Gentiles,
de Heidenen. Gentilismus, het
Heidendom.
GENTLEMAN, Eng., een heer, man
van opvoeding of stand.
GENl'RI, Eng., de lage of kleine adel,
zoo als Esquires en Baronnets, die,
voor hunnen doopnaam, het woord
Sir hebben.
GENUESE, Genuine, Genovine, eene
Genuesche zilveren munt, waarvan
de zware 54 en de ligte 36 stuivers
geldt. Zij wordt ook Croisat genoemd.
GENUINE, echt, zuiver, onvervalscht,
natuurlijk, opregt. Genuiniteit, de
echtheid, onvervalschtheid.
GENYS, kinnebak, de bovenste, in
zooverre zij de kinnehak vormt.
r.enyantltralgia, pijn der kinnebaksholte.
GEOBLASTAE, Geoblasten, aardkiemen,
eene benaming van de kiemen
dier planten, bij welke de
zaadlappen zich wel in twee deelen
laten splitsen, maar toch hij
de kiem vast zamenhangen, zoo
als de leliën, grassoorten, enz. Zij
worden in Rhizoblastae of met \\'ortelen,
en Arrhizoblastae of wortellooze
verdeeld.
GEOCENTRISCH, waarbij de aarde als
middelpunt voorkomt.
GEOCHOSIA, het aardbad ; overdekken
met aarde.
GEOCYCLISCHE MACHINE, een werktuig,
dienende om het bestendige
GEOD. 272 GEOR.
parallelismus, van den as der aarde
met eenen hoek van 23 1/ 2 graad
op het vlak der ecliptica hellende,
zinnelijk voor te stellen.
GEO DESIE, Gr., de landverdeelingskunde,
land- of veldverdeeling.
GEOGNOSIE, geognostiek, geognostica,
wetenschappelijke kennis der bergen,
bergkunde. Geognost, een
bergkundige. Geognostisch, bergkundig,
GEOGRAPHE, Gr., geograaph, een
aardrijksbeschrijver, aardrijkskundige.
Geographie, de aardrijksbeschrijving,
aardrijkskunde. Geographisch,
aardrijl<sbeschrijvend,
aardrijkskundig.
GEOLOGIE, de kennis der aarde, de
leer van hare wording. Geologisch,
de aardkunde betreffende; aardkundig.
Geoloog, een aardkenner.
GEOMANTIE, de waarzeggerij uit ze·
kere, in zand of op papier gemaakte,
punten, puncteerkunst. Geomantist,
een waarzegger uit punten,
in zand of op papier.
GEOMÈTRE, een landmeetkundige
wiskundige. Geometrie, de meetkunde,
aardmeting. Geometrisch,
meetkundig.
GEOMETRISCHE PEN, eene metalen
pen, om daarmede kromme lijnen,
die, volgens zekere wetten, gevormd
zijn, te trekken.
GEORGE-DAALDERS, in het algemeen
oude zilveren munten, waarop de
ridder ST. GEORGE of ST. JORIS met
den draak afgebeeld is.
GEORGE D'OR, een Hano\'eraansch
vijfdaalderstuk.
GEORGE GENOOTSCHAP. de protectoren,
opzieners en afgevaardigden
der St. George-bank, te Genua. In
de middeleeuwen droegdezen naam
een verbond der Frankische ridderschap,
hetwelk ten doel had, de
ongeloovigen te bestrijden en elkander
bij te staan. Eene derge.
lijke verbindtenis der Zwabische
ridders had nog hetzelfde oogmerk,
en droeg den naam St. Georgeschild.
Beide genootschappen voerden
in hunne banier den heiligen
JORIS met den draak.
GEORGE-NOBEL, eene Engelsche gouden
munt, door HENDRIK VIII., in
1540, geslagen, op de eene zijde
een schip, op de keerzijde ST. GEORGE
met den draak, ter waarde
van 7 gulden.
GEORGE- ORDE, wordt de ridderorde
van den blaauwen Kousenband genoemd;
dewijl de ridders eene keten,
met het beeld van ST. JORIS,
dragen.
GEORGICA, gedichten over den landbouw;
velddichten (van VIRGILIUS).
GEORGINO, eene Genuesche zilveren
munt, omtrent 7 stuivers waard.
GEOSKOPIE, de aardbeschouwing.
Geoskoop, aardbeschouwer.
GEOSTATICA, de evenwigtsleer der
vaste ligchamen.
GEPERSTE RESONNANSBODEM, een
dubbele resonnansbodem, bij klavieren
en dergelijke muzijkinstrumenten,
wnartoe 2 planken, door
bijzondere persen, vereenigd worden,
en, in hitte noch koude, uitzetten
of krimpen.
GERAH, Agerah, eene Joodschemunt,
ter waarde van omstreeks 1/2 stuiver;
ook een gewigt, omtrent 1/,
aas zwaar.
GÉRANT, Fr., zaakvoerder, bestuurder;
eerste redacteur. Gereren, besturen;
zich generen, zich gedragen.
GERARES of Gerees, de verzamelde
14 Atheners, bij de mysteriën van
BACCHUS.
GEREFORMEERDEN, Hervormden,
aanhangers en volgelingen van de
leer van ZWINGLIUS en CALVIJN.
GERETTI, eene Italiaansche munt,
omtrent 1/4 stuiver waard.
GERMANIë,Germania. oude naam van
Duitschland. Germanisch, van
Duitschen stam of afkomst. Germanismus,
een Hoogduitsch taaleigen.
Germanist, een kenner en
leeraar van het Duitsche regt.
GERM. 273 GESP.
GERlIU.NUS, Lat., germain, Fr., broeder
en zuster van dezelfde ouders.
GERMINAL, Fr., de bloei- of spruitmaand,
in den Fransch-republikeinschen
almanak. Gerrninatie,
kieming, kiemtijd, uitspruiting.
Germineren, ontkiemen, uitspruiten.
GEROCOMIE, en gerocomica, Gr., (geneesk.)
de ouderdomsverzorging.
Gerocomiurn, een verzorgingshuis
voor oude lieden, oude mannenen
vrouwenhuis.
GERONTEN, overheidspersonen te
Sparta, die, met de Ephoren en
koningen, de hoogste magt in den
Staat hadden.
GEROUIN, een gewigt te Kaïro, iets
minder dan 2 centenaars.
GERRA, waren bij de Griéken zekere
dekkleeden. waaronder zich het
volk, als het ergens over geraadpleegd
werd, verzamelen moest.
GERRHUM, een lang, van teen en gevlochten,
schild der oude Perzen,
hetwelk den geheelen man, bijzonder
den rug, bedekte.
GERUNDIÜM, het doelwoorJ, vervoeging
van een tijd woord, aantoonende,
dat iets gedaan moet worden.
GERYON, (fabelk.) een koning, die
gezegd wordt, drie ligchamen gehad
te hebben; als ik Geryon ware,
wanneer ik zes handen had.
GES, de 7de trap der diatonisch-chromatische
klankladder, als zij voor
Es de kleine ters maakt.
GESANDAR AGA. de grootschatmeester
des Turksehen keizers.
GESCHEID, eene korenmaat in Oostenrijk,
waarvan de 8 een metze
doen.
GESCHUBD, is, in de wapenkunde,
eene figuur of een veld, hetwelk,
met halve tegel strepen, in de gedaante
van vischschubben, overtrokken
is.
GEVALLEN of STOMME WIJNEN, zulke
wijnen, wier most men niet heeft
laten gisten, en die deswege zoet
blijven. maar niet helder zijn, of,
aan de lucht blootgesteld, terstond
weder drabbig worden.
GESPAN, Ispan, een ambtenaar in
Hongarijë. die bijzonder. over het
werk der dienstboden en de dienstpligtige
onderdanen, het opzigt
heeft.
GESTANDAARD. in de wapenkunde,
wanneer eene perpendiculaire en
horizontale lijn te gelijk, of verscheidene
schuinsche lijnen in een
schuin gekwartierd schild voorkomen.
GESTATIE, het zwangergaan.de dragt.
GESTEN. gebaren. ligchaamshoudingen
of handbewegingen. Gesticulatie.
gesticulatio. Lat., gebarenspraak.
Gesticuleren. gebaren maken.
GESTIE, bestaan, verrigting.
GESTIO PRO HEREDE. de inmenging
of toelating in een nalatenschap,
stilzwijgende aanvaarding der nalatenschap.
GEUS, eene verbastering van het
Fransche gueux, bedelaar. landlooper;
een scheldnaam door de Spanjaarden
vroeger aan de Hollanders,
en naderhand door de
Roomsch- Katholijken aan de Gereformeerden
gegeven; ook eene
kleine vlag van den boegsteng.
GEUZENPENNING, eene Hollandsche
munt van 1566, in goud en zilver,
met het borstbeeld van PHILIPPUS
H., en op de keerzijde het motto:
Fidèles au Roi jusqu'à la bésace,
d. i. : Trouw aan den koning tot
aan den bedelstaf.
GEZIGTEINDER, horizont.
GEZIGTSVELD, de ruimte, welke het
oog op eenmaal overziet, voornamelijk
door verrekijkers of microscopen.
GEZOCHT PAPIER, wissels op eene zekere
plaats, naar welke sterk gevraagd
wordt. of welke in het ge.
heel niet voorhanden zijn.
GEZONDHEIDSPAS, een van de over·
heid gegeven getuigschrift, dat
18
GEZO. 274 GIVA.
schip en lading van eene plaats komen,
waar geene besmettende
ziekte heer8cht.
GEZONDHEIDSSTEEN, uit marcassiet
of vaste keijen geslepene staalgrijze
steenen, welke eenige personen,
als een middel tot het behoud der
gezondheid, bij zich plegen te
dragen.
GHUN. eene TurksclIe benaming der
noodmunten van lood, welke somwijlen
in Turkijë geslagen werden.
GIALLO, bleek of geel. - Giallo
Santo, eene gele kleur van kruiden,
waarvan zich de miniatuurschilders
bedienen.
GIANGURGULO, in de Italiaansche
pantomimen en cornische opera's
eene karakterrol. welke eenen wonderlijken
en lompen boer uit Ka.
labrië voorstelt.
GIBBON, naam van eene soort van
apen zonder staart, met zeer lange
armen.
GIBELLINEN en GUELFEN, waren in
de middeleeuwen twee partijen,
welke in Duitschland en voornamelijk
in Italië de rust der Staten,
van tijd tot tijd, verstoorden en
eeuwen lang met elkander streden.
In Italië waren de GIlelfen aanhangers
van den paus, en de Gibellinen,
die des keizers, op wiens
regten de pausen altijd meer inbreuk
zochten te maken.
GIEBSSTEEN, eene soort, welke van
het graniet slechts daardoor onderscheiden
is, dat zij veel sponsachtiger
is.
GIEDUKI-MANKIR, de kleinste Turksche
muntsoort, waarvan er 480
een piaster of 48 stuivers doen.
GIERBRUG, eene brug, welke uit twee
groote, aan elkander vastgemaakte
schepen bestaat, en aan ankers in
de rivier gehouden, door den
stroom, van den een en oever naar
den anderen gedreven wordt, dienende
alzoo tot veer of overvaart.
GIG, een eenspannige, opene gaffelwagen
met twee wielen.
GIGAN'TESQUE, Fr., gigantesk, gigantisch,
reusachtig. Gigantomachie,
de reuzenstrijd, in de fabelleer, de
strijd der reuzen tegeI1 de Goden.
GIGLIATO, eene Toskaansche gouden
munt, eene soort van zechine, van
gelijke waarde als deze of de dukaat.
GILBER'T, eene brandhoutmaat, te
Frankfort aan den Main en ommestreken,
2 stekan inhoud hebbende.
GILDE, zeker besloten gezelschap,
bijzonder van handwerkslieden.
GILEE, een geel, zacht en aardachtig
mineraal, hetwelk somwijlen
metaal bevat; ook eene gele, zilverhoudende
bergsoort.
GILET, Fr., een vest, buis (zonder
mouwen), mamborstrok; gilet hJ!drostatique,
een zwembuis.
GILLENSTREN, eene bergsoort in
Zwitserland, die uit groenachtig,
asbestisch-Iei, met quartz vermengd,
bestaat.
GINGERLO, CEMARABUK, Turksche
gouden munt, omtrent 29 stuivers
waard.
GINGHAM, gingang, eene fijne Engelsche,
oorspronkelijk Oostindische,
katoenen stof.
GINGIBRACHIÜM, de scheurbuik aan
de armen; openbaart dezelve zich
aan de voeten, zoo heet zij gingipediüm.
GIOCOSE, Ital., (muz.) schertsend,
beuzelend.
GIONG-ULLU, eertijds bij de Turken
die vrijwilligers, welke op eigene
kosten te veld trokken. Tegenwoordig
is het eene soort van ruiterij,
die, bij openbare plegtigheden,
aan de Angewats vooraan
gaan.
GIPS, waterhoudende, zwavelzure
kalk, pleisterkalk.
GIQUE, een klein, aanvankelijk voor
het dansen gemaakt, vrolijk en
levendig muzijkstuk, in &fa of 12/8
maat.
GIRAL-LIJNEN, de, volgens eene spiraallijn
gemaakte, trekken in een
GIRA. 2i5 GIUL.
getrokken roer.
GIRANDE of VuurschooJ, in de lustvuurwerken,
eene verzameling van
50 en meer raketten, wier aantal
zelfs somtijds tot verscheidene duizenden
opklimt cn op eenmaal afgestoken
wordt.
GIRANDEL, verscheidene, naast elkander
zich bevindende, waterstralen,
volgens welke het water in de
hoogte stijgt, en, wegens den
daarin besloten wind, sterk bruist
en raast.
GIRANDOLE, Fr., een staande arm- I
blaker, vuurrad of zon, bij vuurwerken.
GIRASEL, een edelgesteente, hetwelk
ook valsche opaal heet; dewijl het
naar opaal gelijkt, maar harder,
wit en doorschijnend. als ook met
eenen weerschijn voorzien is.
GIREREN, eenen wissel aan een' ander
overdragen of endosseren. Giro,
!tal., kring, omloop; ook het
schriftelijk ovenlragen van eenen
wissel aan een' ander.
GIRONDE, in de eerste jaren der
Fransche omwenteling van 1789,
eene der voornaamste partijen. De
Girondisten of Girondijnen, aanklevers
dier partij, gematigder dan de
Jacobijnen, werden in 1793 uit de
nationale conventie gedreven, en
velen eindigden hun leven onder
de guillotine.
GIROUETTE, Fr., weerhaan, windwijzer.
GIS, de 9de snaar der diatonischchromatische
klankladder, wanneer
zij de groote ters tot e, of de
zuivere quint tot cis, enz. voorstelt.
GIS MOL, die van onze 24 toonen,
waarin de toon g, een halven toon
verhoogd, als grondtoon aangenomen
wordt.
GITANOS, eene zekere soort van Heidens,
Bohemers, Zigeuners.
GITTITH, naar het oude gevoelen,
beteekent dit woord, hetwelk in
het opschrift van verscheidene
psalmen voorkomt, een muzijkinstrument,
hetwelk tot het begeleiden
of accompagneren dezer psalmen
diende.
GIULIO, eene Italiaansche zilveren
munt, bijna 5 stuivers waard.
GIUSTINO, eene Venetiaansche zilveren
munt van 54 stuivers.
GLACE, Fr., ijs; roomijs; spiegelglas;
à la glace, in de gedaante
van ijs. Glaceren, doen bevriezen,
ijs of roomijs maken; glinsterend
of blinkend maken, aiR glacé. handschoenen,
geglansde handschoenen.
Glacerie, de kunst van spiegelglas
te vervaardigen. Glacière, eene
ijsgroeve, ijsberg.
GLACIS, zachte afhelling; (vestingbouw)
de veldborstwering van de
bui ten -vestingwerken.
GLADIATOR, Lat., een zwaardvechter
bij de oud- Romeinsche schou wspelen;
ook zeker kunstpleisterbeeld,
eenen worstelaar voorstellende.
GLANS, een houten toestel, met rollen
en staven, waarop de, uit schapenwol
en zijde vervaardigde, stoffen
bereid worden.
GLANSHAMER, een ijzeren hamer,
waarmede aan de metalen, door
slaan, glans gegeven wordt.
GLANZEN, het doek, eer het voor de
eerste maal onder de pers komt,
met water of gomwater bevochtigen,
ten einde daaraan eene schijnbare
vastheid te geven. Ook de
laatste arheid der hoedenmakers,
waardoor zij den hoed glans mededeelen.
GLAS-AGAAT, een zwarte, naar agaat
gelijkende. glassoortige steen, welke
een slak der vuurspuwende bergen
is. Glas-amiant, een amiant,
die naar glas gelijkt, met doorschijnende
en breekbare draden.
Glasscltilderen, de k1l,Ilst om op
glas of met gekleurd glas te schilderen,
en de verwen in te branden.
zoodat zij of slechts eenigermate
in het glas dringen, of het in zijne
18*
GLAU. 276 GLEN.
gansche sterkte doortrekken. Bij GLENE, e€!ne vlakke verdieping. eene
het glasschilderen. op de Chine- beenverdieping.
sche wijze. worden de voorwerpen GLETSCHER, ijsberg ofijsveld in Zwit.
op tinfoelie geschilderd. en met serland.
deze alsdan het gla8, door middel GLISSICATO. ltal., (muz.) glijdend.
van kwikzilver. belegd. zacht glijdend, of slepend.
GLAUCA, dochter des konings CREON GLOBAAL, over het geheel genomen,
van Corinthe, om wier wille JASON bij overslag of volgens raming.
zijne MEDEA verliet, welke zich GLOBE, globus, Lat., kogelbol, kunstdoor
het schenken van een vergif- matige aardbol; globus caelestis,
tigd bruidskleed, waardoor de eer· hemelglobe, globus terrestris, aardste
omkwam, wreekte. globe. Globuleus, kogelvormig,
GLAUCOM, bedrog, verblinding, blaau- bolvormig; uit kleine kogels zawe
damp. Desgelijks elke tegen- I mengesteld.
natuurlijke verandering der kleu-, GLOBOSIT~:N, gedraaide, versteende
ren in het oog, wanneer het glas- slakken, welke bijna kogelrond,
achtig vocht drabbig en het daar- in het midden dikbuikig en met
door veranderde luistal-lins eenig- eene wijde opening voorzien zijn.
zins groenachtig wordt. Ook GLOEIJEN, een ligchaam zoo sterk
Glaucosis, groene staar en verduis- verhitten, dat het licht en lichttering
van het glasachtige vocht stralen van zich afgeeft. Zijn deze
genoemd. rood of geel, zoo heet zulks rood-
GLAL'CUS, zoon van HIPPOLOCHUS en gloeijen, hetwelk geene zoo groote
vader van BELLEROPHON, die, vol- hitte vereischt, als het witgloeijen,
gens HOMERUS (ILIADE), zijne gou- waarbij de stralen alle soorten van
den wapenen tegen de koperen van kleuren opleveren.
DIOMEDES verruilde. Eene andere GLOEIJENDE KOGELS, ijzeren kogels,
GLAUCUS kwam door zijne merriën welke in een sterk kolenvuur gloeiom,
welke VENUS woedend ge- jend gemaakt en dan uit de mormaakt
had. Nog een GLAUCUS, tieren geschoten worden.
zoon van HIPPOLYTUS, werd in GLORIA, Lat., glorie, eer, roem, heereen
honigvat verstikt, en door lijkheid; een lofzang, naar den
ESCU LAPIUS weder in het leven lofzang der Engelen: gloria in
teruggebragt. Eindelijk is de, in excelsis Deo, eere zij God in de
eenen TRITON veranderde of tot hoogte! ook straalkrans, zon of
zeegod verhevene, GLAUCUS, als krans om de hoofden der Heiligroot
waarzegger merkwaardig, gen, zoo als de schilders die afzoodat
APOLLO zelf de waarzeg- beelden. Gloriëus, roemrijk, heergerij
van hem leerde. lijk; ook grootsprekend. Glorifi.
GLAUX, eene Attische munt, welke catie, verheerlijking.
4 drachmen of omtrent 18 stuivers GLOsSALGm, tongpijn. Glossanthrax,
gold. pestbuil op de tong.
GLAZUREN, verglazen, met glazuur GL08SARIÜM, Lat., een woordenboek
bedekken. Glazuur, verglasel; gla. of alphabetisch gerangschikte verzige
stof, waarmede aardewerk klaring van duistere, verouderde
overtogen wordt, en welke uit en niet algemeen bekende woor·
loodasch, zout en zand vervaar- den. Glosse, glossema, Lat., een
digd wordt. zoodanig woord; ook de uitleg-
GLAZIG, noemt men de mineralen, ging of verldaring zelve daarvan;
wanneer zij glans en eenige door. kantteekening. Glossator, Lat.,
schijnendheid hebben. een uitlegger, woordverklaarder.
GLOS. 277 GNOM.
Glosseren, uitleggen, verklaren, I GNOME, eene leer- of zin8preuk.
met kantteekeningen voorzien. Gnomicus, een vervaardiger van
Glossograaph, een kantteekenaar, zin- of leerspreuken. Gnomisch,
glosseschrijver. leer- of zinspreukig. Gnomologie,
GLOSSITIS, Gr., (geneesk.) tongont. eene verzameling van zin- ofleersteking.
Glossologie, de taalleer, spreuken.
geschiedenis der talen, een deel GNOMEN, aard- of berggeesten, die
der linguistica. Glossotomie, de middengeesten of wezens, welke
tongontleding. men als tusschen den mensch en
GLOUTON, Fr., een gulzigaard. Glou· wezenlijke geesten in het midden
tonnerie, gulzigheid. staande, aannam, en welken men
GLUTIA, Glutos, het achterste, de het binnenste der aarde of bergen
billen. Glutacus, tot het ael,ter· tot een verblijf aanwees.
ste behoorende, de bilspieren. GNOMON, Gr., een winkelhaak, rigt-
GLUTINATIE, het zamenlijmen, za- snoer; zonnewijzer. Gnomonica,
menkleven. Glutinatief, zamen· de kunst, om zonnewijzers te ma·
heelend. Glutinantia, Lat., kleef- ken.
middelen, verbandsmiddelen. GNOSIMACHI, de aanhangers eener
GLYCONISCHE VERZEN, naar den Christelijke sekte, welke alle oefedichter
GLYCON genoemd, bestaan- ningen der wetenschappen als ijdel
de uit een en Spondeus, Choryam. en nutteloos verwierp; dewijl God
bus en Jambus, in plaats van wel· slechts geloof en goede werken
ken ook een Pyrrhichius kan gezet verlangt.
worden. GNOSIS, Gr., openbaring, diepere
GLYPHE, in de bouwkunde een sie. kennis van de Christelijke leer.
raad, hetwelk in eene hep of diep- Gnostieken, geheimkenners, sekte
te bestaat. van zekere ketters in de eerste en
GLYPHICA, glyphiek, steensnij- of tweede eeuw, welke zich beroemgraveerkunst.
Glyphographie, we- den, geheime wetenschap te bezittenschap
van in steen of koper te ten. Gnostisch, geheimkundig.
snijden. Gnostologie, veelweterij.
GLYPTICA, glyptiek, de beeldhouw- GOBELETTE, kleine, in het voorma·
kunst, of meer bepaald beeldsnij- lige Picardië gebruikelijke, vaarderij,
ter onderscheiding van de tuigen, met eenen mast en een
Plastica, waarbij de figuren ge- vierhoekig zeil.
vormd en van de Toreutica, waar- GOBELINS, de beroemde scharlakenbij
zij gegoten worden. Glypto- verwerij en tapijtenfabrijk te Patheek,
verzameling van gesneden rijs (naar den nitvinder GOBELIN
beelden of steenen. aldus genoemd).
G MOL, een van de 24 klanksoorten GOBE-MOUCHE, de vliegenvanger,
der nieuwe muzijk. een kleine vogel, die de vliegen
GNA, de 14e Godin van het Scandi. in de lucht opsnapt, en zich daarnavisch
godengeslacht Asen, de mede voedt. Ook iemand, die
boodschapster der godenkoningin onbeduidend staatkundig nieuws
FRlGGA. Zie Asen. opvangt en daaruit gewigtige ge-
GNATHORRHAGIA, bloeding uit de volgen wil afleiden,
wang. GODE, eene Engelsche lengtemaat,
GNIDISCH, van de stad Gnidus in omstreeks 3 voet houdende.
Carië. Gnidia, de Gnidische re- GODROMERREN, heet bij de goud- en
nus, het door PRAXITELES vervaar- zilverwerkers (galonneurs) een rand
digde standbeeld van VENUS. aan een stuk werk maken, welke
GOD S. 278 GOMP.
er uitziet als een boord van vier
lijsten.
GOD SAVTl THE KING, Eng., God behoede
den koning! eerste woorden
van het geliefkoosde volkslied der
Engelsehen.
Goh, heet bij de Joden de naaste
bloedverwant van eenen vermoorde,
die, toen zij nog een volk op
zich zelve uitmaakten, het regt
had, eenen moordenaar op te zoeken
en te dooden.
GOELETTE, een klein schip van 50 à
100 tonneninhoud, een schooner.
GOENTZ, eene wijnmaat in Hongarijë.
GOERTLING, eene Westfaalschemunt,
waarvan er 3 een MariëngroEchen
of 8 permingen doen.
GOëTIE, tooverij door aanroeping
van hooze geesten. Goëtisch, tooverachtig
, bedriegelijk.
GOFFO, plomp, gek, wonderlijk, onbehouwen;
ook eene lompe, cornische
karakterrol.
Go I, GOJIM, onjoden, namelijk Christenen,
Mahomedanen en Heidenen,
(naam, dien de Joden geven
aan allen, die niet van hunne
godsdienst zijn).
GOLDORYD, goudkalk, dienende tot
het vergulden, voornamelijk voor
de heerlijke purperkleur van het
porselein.
GOLDSCHUl', een stuk gegoten goud,
waarvan zich de Chinezen, bij
groote sommen, in plaats eener
munt, bedienen, Sommigen geven
de waarde als verschillend op,
anderen rekenen het op 1750 gulden.
GOLGAS, Turksch fienel.
GOLGOTHA, Cbald" de schedel- of
hoofdschedelplaats, de geregtsplaats
bij Jeruzalem.
GOMBETTE, eene Genuësche korenmaat,
waarvan er 96 op een mila
gaan. Zij i~ omstreeks 2 kan
groot.
GOM ER, eene Hebreeuwsche korenmaat,
wdke omtrent 41/~ kan tarw
bevatte.
GOMPHYASIS, het waggelen der tanden,
wanneer zij niet vast meer
in het kakebeen staan, maar zich
gemakkelijk heen en weer bewegen.
GONACRATIA, de zaad vloed, het onvermogen
om het zaad te houden.
GONAGRA, Gr., kniejicht.
GON DEL, een pleziervaartuig in Venetië.
Gondelier, een gondelvoerder,
gondelschipper.
GONIOMETER, Gr., een hoekmeter,
werktuig om hoeken te meten.
Goniometrie, de hoekmeting, leer
van het meten der hoeken.
GONIOSIS, eene soort van gebrekkigen
pols, als hij van het werkelijk
klimmen plotseling weder
afbreekt.
GONNE, eene soort van vaten, waarin
voornamelijk gezouten visch gepakt
wordt, waarvan er omtrent
400 pond ingaat.
GONORRHEA, Gr., de zaadvloed, druiper.
GONYALGIE, in eene bepaalde beteekenis,
aanhoudende rheumatische
pijn in de knie, in ruimer
beteekenis hetzelfde als Gonagra.
GOPH, noemen de Rabbijnen de plaats,
welke de zetel der goddelijke majesteit
en het verblijf der engelen
van elkander scheidt, en waar de
zielen der menschen zoolang in opgesloten
blijven, tot zij allengs
met ligchamen bekleed zijn.
GORDlëN, draadwormen.
GORDINGEN, alle touwen, waarmede
de rollen opgegijd worden; de gijtouwen
worden slechts bij zekere
zeilen gebruikt.
GORDISCHE of GORDlAANSCHE KNOOP,
zekere kunstig gelegde, onoplosbare
knoop, in den tempel van JUPITER
te Gordiüm, welken ALEXANDER
doorhakte; ook eene zeer
ingewikkelde of netelige zaak,
waaruit men zich niet weet te redden;
van hier: den gordiaanschen
GORG. 279 GOUA.
knoop doorhakken.
GORGE, Fr., het voorste deel van den
hals en de borst, boezem; in den
vestingsbouw, de opgang de!! ingang!!
tot het bol werk aan de
beide courtinen.
GORGFRET, hetzelfde met Conductor
in de electriciteit.
GORGO. Gorgone, een bijnaam van
MINERVA. dewijl zich op haar schild
het hoofd van MEDUSA bevond.
GORGONEN, (fabell.) drie zusters,
genaamd STHENO. EURYALE en
MEDUSA, waardoor de dichters
hatelijke en boosaardige vrouwen
aanduiden.
GORl, eene Bengaalsche rekenmunt,
welke 20 cauris of omtrent 4 centen
waard is.
GORSCHl, Perzische soldaten te paard,
welke bestendig in het veld onder
tenten liggen. en een bijzonder
volk uitmaken, hetwelk van de
overige Perzen onderscheiden i!!.
Zij zijn dapper en staan onder
eenen bevelhebber, die uit hun
midden gekozen wordt en Gorschi.
Baschi heet.
Gos, eene lndiaansche lengtemaat,
met eene groote Duitsche mijl
overeenkomende.
GOSE, Gosi, in Rusland die koop'
lieden, welke buiten 's lands, bij.
zonder naar Duitschland, Turkije,
Perzië en China, handelen,en vooral
die, welke zulks voor rekening van
het hof doen.
GOSLINGER, een, eertijds op de
schepen gebruikelijk, geschut van
middelbare grootte.
GOSPODl POMILLlU! Rus., Heer,
ontferm u! God zij ons genadig!
Kurie eleison! gemeenzame uit.
drukking der Russische geestelijken.
GOTHEN, ten tijde der latere Ro·
meinsche keizers een zeer talrijk,
krijgshaftig en magtig Germaansch
volk. hetwelk in 2 hoofdstammen
verdeeld was; namelijk: de Oosten
West. Gothen. Gothisch, ouderwetsch,
oudvaderlijk, oudduitl1>ch.
GOUACHE, à la gouache, eene zekere
manier, om met waterverw te
schilderen.
GOUARAOUNS, Indische volkstam in
Cumana in Amerika, op kleine
eilanden, tusschen Trinidad en de
monden van den Orinoco, alwaar
zij op de palmboomen leven.
GOUFFRE, Fr .• de afgrond.
GOULAM!!, een bijzonder korps onder
de Perzische troepen, welke uit
slaven of slaven zonen van allerlei
natiën, bijzonder van Renegaten
uit Georgië. bestaat. Hun bevelhebber
heet 90ulam-Agasi.
GOURMAND, Fr., een lekkerbek; gulzigaard.
vraat. Gourmandise, de
vraatzucht; lekkerbekkerij.
GOURME, eene ziekte der veulens,
welke in een droe!!gezwel en een
uitvloei&el van onzuivere vochten
door den neu! bestaat.
GOÛT, Fr., de smaak. Gouteren,
smaken, proeven; goedkeuren;
van iematld houden, hem mogen
lijden.
GOUVERNAIL. de kruk of tong. waardoor
de snorregisters van een orgel
positief geetemd worden; ook
het roer van een schip.
GOUVERNANTE. Fr., landvoogdes;
kinderopvoedster . Gouvernement,
staatsbestUUT, regering. stadhou.
derschap, Gouverneren, regeren,
besturen, beheerschen. Gouverneur,
landvoogd, beheerscher; kin·
deropvoeder, leermeester.
GOUVERNO of GOVERNO, I tal. ,
(kooph.) berigt, aanwijzing, regel,
voorschrift; à gouverno, tot berigt
(waarnaar men zich kan regelen).
GRAAD, gradus, Lat, graad, schrede,
trap, akademische waardigheid;
het 400ste deel van eenen
cirkel. Gradatie, gradatio, Lat.,
trapswijze opklimming. Graduaal,
gradaal. in de Roomsche kerk, het
boek. waarin de zoogenaamde versus
gradales, dat is die gezangen,
op zon· en feestdagen, vervat zijn,
GRAA. 280 GRAG.
op welke het koor, bij zekere
afdeelingen, antwoordt. Graduaalschrift,
graduaaldisputatie, de
(geleerde) strijdverhandeling, ter
bekomingeener akademische waardigheid.
Graduatie of gradurring,
het bekomen of schenken van eene
akademische waardigheid. Graduël,
trapswijze, allengs. Graduë.
ren, volgens trappen of graden afdeelen;
met eene akademische
waardigheid bekleeden.
GRAAUWE STEEN, benaming voor den
gewonen hardsteen.
GRil.CE, Fr., gratia, Lat., gunst,
genegenheid, bevalligheid, bekoorlijkheid.
Graciëus, grdcieux, Fr.,
liefelijk, bevallig, innemend, goedgunstig,
genadig.
GRACIOSO. op het Spaansche en Por.
tugesche tooneel, die cornische
persoon, welke op andere harlekijn
genoemd wordt.
GRADEREN, tot eenen hoogeren graad
van fijnheid brengen; louteren, veredelen;
het goud eene hoogere
kleur geven; van hier gradeerwerk.
Gradeerhuis, verdampingshuis, lekwerk.
GRAECA, Grieksch, Grieksche schriften,
boeken of werken. Graeciseren,
op Grieksche wijze spreken
of inrigten. Graecismus, Grieksch
spraakgebruik, eigenaardigheid àer
Grieksche taal. Graecomanie, zucht
om de Grieken, of al wat Grieksch
is, na te apen.
GRAëN, drie dochters van den zeegod
PHORKUS en CETO. Terstond
na hare geboorte oud en mismaakt,
hadden zij met haar drieën slechts
één oog en één en tand, waarvan zij
zich naar de rij bedienden. Deze
drie mythi!'che gedrogten heetten:
PEPHEEDO, ENGO en DINON.
GRAFFITO, Ital., eene soort van
schilderwerk, al fresco, grijs in
grijs, grisaille; of alleen met zwarte
en witte kleuren.
GRAGINS, eene soort van anker, welke
4 armen heeft en gewoonlijk
gebruikt wordt, om iets uit zee op
te halen.
GRAGRAM, eene soort van stof, voor
zomerkleederen, half zijde en half
wol, ligt en duurzaam, meest met
strepen gevlamd.
GRAHAMS HEMELSCH BED. een Schot
GRAHAM legde, in 1580, in zijn
huis te Londen, hetwelk hij tempel
der gezondheid noemde, een
kunstig bed aan, hetwelk hij bovengemelden
naam gaf, en verzekerde,
dat het, op de daarin liggenden,
de kracht uitoefende, om
het leven te verlengen, en het vermogen
der voorttelling te versterken.
GRAINES, pleegt men de eijeren der
zij wormen te noemen.
GRALLATOREN, bij de oude Romeinen
schouwspclers. die op stelten liepen
en kluchtige rollen vervulden.
GRAMIA, taaije slijm op de oogen,
oogboter.
GRAMMAIRE, Fr., grammatica, Lat .•
de spraakkunst, spraakleer. Grammaticaal,
taalkundig, spraakkunstig.
Grammaticus, grammatist.
een taalkenner. spraakkunstenaar.
GRAMMATEÜS, de naam van drie re·
geringspersonen. te Athene. van
welke twee door den raad. de derde
door het volk gekozen werden.
Een der eerste bewaarde het archief
of de oorkonden, de anderen de
wetten, welke door de laatsten aan
het volk voorgelezen werden.
GRAMMATOPHYLACIUM, bij de Grieken
het archief of de plaats, alwaar
openbare oorkonden bewaard werden.
GRAMME, in het metriekstp.Isel. de
eenheid voor het gewigt, een
wigtje. het lOOOste gedeelte van
een Nederlandsch pond.
GRAMMITH, een steen. waarop zich
letters voorstellen; schrift-agaat.
GRAMMONIE, de aftrek van 3/4 piaster
voor iedere baal zijde. welke
in eenige Levantsche koopsteden.
boven de gewone soorten van tarra,
GRAN. 281 GRAP.
gebruikelijk is.
GRAN, eene rekenmunt, te Gallipoli
in Oost-Indië, omtrent 11/ 2 cent
waard.
GRANAAT, een klein, donkerrood,
veelhoekig edelgesteente; ook de
vrucht des granaatbooms ; eindelijk
een werp- of springkogel.
GRANADIL KORRELS, zwarte, blinkende,
harde en plat gedrukte korrels
van de grootte eener erwt, een
voortreffelijk geneesmiddel.
GRANALIëN, de gekorrelde massa
van eene munt, die tot onderzoek
van het gehalte gebruikt wordt.
GRANDAEVITEIT, lang leven, hooge
ouderdom. Dit woord is van Longaeviteit
daarin onderscheiden, dat
men het eerste van 60 tot 90 jaar
bezigt, het laatste van eenen ouderdom,
die boven 90 jaar opklimt.
GRANDEe, Spaansche grooten, voorname
heeren van hoogen adel in
Spanje. Grandezza,hoogheid, waardigheid,
aanzien (titel in Spanje).
GRANDlëus, grandieu:c, Fr., groot,
bijzonder, groot geteekend, breed
geschilderd. Grandiositeit, grootheid,
breedheid, bijzonder in de
schilderkunst.
GRAND· SEIGNEUR, groot, trotsch
heer; sultan.
GRANIET, kern- of korrelsteen, gemengde
en zeer harde, gevlekte
steen, van onderscheidene kleuren,
waaruit dikwijls geheele rotsen en
rotsgebergten bestaan.
GRANULATIE, het korrelen, bijzonder
van metaal. Granuleren, korrelen.
Granuleer. machine , een
werktuig, door middel van hetwelk
het metaal in water gekorreld
wordt.
GRAP, een Oostindisch vaartuig, met
2 of 3 masten, bij windstilte met
een paar riemen voorzien.
GRAPENGIETER, een gieter, die voornamelijk
Grapen, dat is : metalen
potten met voeten, vervaardigt.
GRAPRICA, graphiek, schrijf., teekenof
schilderkunst. Graphie, beschrijving
in zamenstellingen, als:
geographie, hydrographie, enz.
Graphisch, schrijfkunstig, schilderachtig;
sierlijk, meesterlijk;
graphische figuren, schrijfteekens.
GRAPHIET, potlooderts, zwart teekenkrijt.
GRAPHOMETER, een hoogtemeter;
werktuig tot het meten van hoeken
en figuren.
GRASSEREN, heerschen, zich versprei.
den, woeden (van ziekten).
GRATIAS! heb dank! ik dank u! de
dankzegging, het danklied, of dankgebed.
GRATIA JURISJURANDI, vrijspreking
van den eed.
GRATIE. genade, gunst, bevalligheid.
Gratiën, de drie bevalligheden, in
de fabelleer, als: EUPHROSINE, TRALIA
en AGLAJA.
GRATIFICATIE, gratijicatio, Lat., vereering,
toelage, gunst geschenk.
Gratificeren, genadeschenken, beloonen,
vergoeden.
GRATIS, Lat., om niet, kosteloos.
GRATUIT, Fr., vrijwillig; don gratuit,
eene vrijwillige gift of bijdrage.
GRATULANT, gelukwenscher. Gratu.
latie, gratutatio, Lat., geluk. of
heilwenseh. Gratuleren, gelukwenschen.
GRAVAMEN, Lat., bezwaar, zwarigheid,
klagt.
GRAVE, gravement, Fr., (muz.) sterk,
ernstig, deftig. Graviteit, gravité,
Fr., ernst, deftigheid.
GRAVECYMBALUM, zeker muzijkinstrument.
GRAVEREN, etsen, plaatsnijden; ook
bezwaren. Graveur, plaatsnijder,
etser. Gravure, eene plaat, prent;
ook de graveer-, ets- of plaatsnijkunst.
GRAVITATIE, de zwaartekracht, de
werking van, de eigene zwaarte
eens ligchaams.
GRAVIMETER, een glazen werktuig,
om het gewigt van vloeistoffen te
wegen.
GRAVURE, zie graveren.
GRAW. 282 GREF.
GRAWEN, de vlakke en met zand bedekte
plaatsen, aan den oever der
zee gelegen, en bijzonder tot het
droogen van stokvisch dienende.
GRAZIOSO, Ital., (muz.) bevallig, innemend,
liefelijk.
GRÉ, Fr., de wil; bongré, malgré,
tegen wil en dank; de bon grl,
vrijwillig, goedwillig, gaarne; de
gré à gré, met onderling genoegen.
GRÈCQUE, Fr., Grieksch; à la grècque,
op zijn Griekseh; naar de
Grieksche wijze en zeden.
GREGORIAANSCHE TELESKOOP. Zie
Spiegelteleskoop.
GRELICHON, de heimelijk begunstigde
lieveling eener vrouw, welke
nog meer minnaars heeft, door wie
zij hare gunsten laat betalen; terwijl
hij daarentegen dezelve voor
niet bekomt, of wel zelfs daarvoor
beloond wordt. Grelichonnerie, de
gunsten eener vrouw voor niet of
voor belooning genieten.
GRELOTS, 1!:ilveren en metalen schellen,
welke eenen sterken handelstak
naar de kust der Zwarten opleveren.
GREMIO, een handelsgenootschap in
Spanje, uit verscheidene kapitalisten
bestaande, hetwelk gewigtige
ondernemingen doet.
GRENADIERS, Granadiers, keursoldaten
van de infanterie, zwaar voetvolk,
hetwelk eertijds kleine granaten
met de hand werpen moest
en daarvan den naam bekwam.
GRENAIL, zilver of goud, dat in
kleine korrels bestaat.
GRENETIS, een gewoon sieraad aan
den rand der munten, hetwelk er
als aan elkander hangende korreltjes
uitziet, en tot behoud van
den stempel bijdraagt; ook het
werktuig, waarmede zulk een sieraad
gemaakt wordt.
GRENIS, het 8ste deel van een Kux.
Zie Kux.
GREP, in de turfveen en in Oostvriesland
een pyramidaal toeloopend
graafwerk, tot het afgraven der
bonkaarde, van bOl-en met een
houten traliewerk voorzien, om
des te grootere stukken aarde te
kunnen vatten.
GREFFE, de griffie, kanselarij, stadsgeregt.
echrij!kamer. Gre.fJier. Fr.,
griffier, een geheimschrijver, geregts8chrijver.
GREGORIAANSCHE ALMANAK, de almanak,
welke door Paus GREGORI
us XIII. in 158~ is verbeterd.
GREMIALE, Lat., de schootdoek van
een' bisschop, wanneer hij zittend
de mis leest.
GRETE DES GLACIS, het zamenstooten
van de afhelling des bedekten
wegs bij eene vesting.
GRÈVE, place de Grève, in Parijs,
eene openbare strafplaats voor
misdadigers, aan den oever der
Seine.
GRIBANE, Gribare, een, op de kusten
van Normandië gebruikelijke,
ligter of klein schip, om andere
daarmede te lossen. Zij hebben
een en vlakken bodem, grooten mast,
fokkemasteneen boegspriet,scheefliggende
zeilen; houden 50 à 60
ton.
GRIBOUILLAGE, kladschilder werk ,
geemeer, geknoei, gekrabbel.
GRIEK5CHE NEUS, noemt men een en
fraaijen neUI!!, zonder verhevenheid,
welke van het voorhoofd regt afloopt,
en bij welken zich niet, zoo
als bij de meeste, tusschen het
einde van het voorhoofd en het
begin van den neus, eene soort
van inham of inspringenden hoek
bevindt.
GRIEKSCH VUUR, eene soort van vuur,
waarvan de Grieken zich in den
oorlog bedienden, en hetwelk de
eigem;chap had, van onder het
water te branden.
GRIEWEN, Griweniki, Griwna, Rus.
sische zilveren munt, het IOde deel
van eenen roebel.
GRIFFONNAGE, Fr., hetzelfde als gribouillage.
Griffonneren, smeren,
krabbelen,knoeijen,kladschilderen.
GRIF. 283 GRIS.
GRIFFIE, zie greffe.
GRILLAGE, Fr., rooster- of traliewerk.
Grilleren, met traliën voorzien;
ook roosten, op den rooster
braden. Voorts ver8taat men nog
door Grillage, in de fabrijken van
sommige stoffen, als: manchester,
tule, enz., den arbeid, om de ruwe
stof, nadat de pluisdraden afgesneden
zijn, over eene gloeijende
rol of cilinder te trekken, om dezelve
volkomen gelijk te maken.
Grilleren, het bewerken van stoffen
op die wijze.
GRILLI, in Genua een genootschap
van kooplieden, hetwelk eertijds
den slavenhandel naar Spaansch
Amerika uitsluitend dreef.
GRILLISEREN, grillen maken; afgetrokken,
zwaarmoedige, verdrietige
gedachten koesteren; hethoofd
laten hangen.
GRIMACE, Fr., een kastje, tot het
toilet der jufferschap behoorende,
en waarop zich een haarkussen bebevindt.
GRIMASSEN, grimaces, Fr., kuren,
leelijke gebaren, fratsen. Grimasseren"
leelijke gebaren maken, gezigten
of bekken trel,ken grijnzen.
GRIMELIN, eene Tripolitaansche zilveren
munt, ter waarde van 3
stuivers.
GRIND, uit kleine steenen bestaand
zand in de rivieren.
GRIP, een vaartuig, naar eene brigantijn
gelijkende.
GRIPPE, Fr., de griep, eene besmettelijke
of epidemische zinkingkoorts.
GRISAILLE, Fr., grijs; schilderwerk
in het grijs, zie graffito. Grisailleren,
in het grijs schilderen.
GRISCIO, Abukebs, eene munt te
Alexandrië in Egypte, welke om·
trent a guld.15 stuiv. waarde heeft.
GRISET, eene soort van wollen, ook
met linnen, zijde, enz. vermengde,
stof.
GRISETTE, Fr., een net gekleed, co·
quet naaistertje of dienstmeisje in
Frankrijk, van geringe afkomst en
betwijfelbare zeden.
GRISON, Fr., grijshoofd, grijsbaard;
ook een lakkei, wien mien men
kleederen aandoet, om iets te
bespieden. Grisons , Zwitsers,
Graauwbunderlanders.
GRISOU, Fr., ontvlambaar gas in de
steenkolenmijnen.
GROAT, eene Engelsche kleine munt,
ter waarde van omtrent 4 stuivers.
GROCH, heeten in Turkije de Spaansche
realen of stukken van achten,
die naar ons geld omtrent 6 stuivers
bedragen.
GROD.GERIGT, in Polen het gerigt
van een Starost, die op het slot
(Grod) zijnen zetel had.
GROEP, groupe, Fr., (schilderk. en
beeldhouwk.) de zamenstelling,
verbinding of vereeniging van bij
elkander behoorende voorwerpen
tot een geheel; hoop, volksmenigte;
(bouwk.) gekoppelde zuilen of
beelden. Groeperen, verscheidene
figuren tot een geheel verzamelen.
GROEVE, elke opening in eenen berg
gemaakt, tot het uitbrengen van
ertsen.
GROG, Eng., een drank van water,
rum of jenever en suiker.
GROMATICA, veldmeetkunst, kunst
om eene legerplaats neêr te slaan
en te versterken.
GROOM, Eng., rijknecht, palfrenier,
bediende.
GROOT-ADMIRAAL, in sommige landen
de eerste of hoofd.admiraal.
GROOTE HEER, naam, welke aan den
Sultan of Turksehen keizer gegeven
wordt. •
GRUOT.FA, zeker oud kerkmuzijk,
in vierhoekige, ronde en witte noten.
GROOT. HONDERD, heette in het algemeene
leven een getal van 120;
zoo als groot. duizend, een getal van
1200 beteeI{ende.
GROOTKRUIS, bij ridderorden, de
eerste en voornaamste ridder, die
onmiddellijk op den grootmeester
GROO. 284 GROS.
volgt.
GROOT-VIZIER, de eerste minister,
voornaamste staatsdienaar in het
Turksche Rijk en verscheidene
Oostersche landen.
GROOTVORST, de Russische troonserfgenaam,
kroonprins.
GROPPETTO, Group, een brief of pakje,
met geld bezwaard.
GROPPI, Ital., standbeelden, uit verscheidene
zamengekoppelde figuren
bestaande.
GROPPO, Gruppo, (muz.), een stelsel
van vier gezwinde gelijksoortige
noten, waarvan de de lste en 3de
noot op denzelfden trap, maar de
2de en 4de een en trap hooger en
dieper staan. Klimt de 4de noot
in de hoogte, zoo is het een grappo
ascendente.
GROS, Fr., een Fransch goud- en
zilvergewigt, het 64ste deel van
een mark; ook het grootste deel
van iets. b. v., het gros van het
leger, het hoofdgedeelte des legers.
Gros, bij onderscheidene
waren een getal van 12 dozijn;
een gros of 144 pijpen. De Groshandel,
handel in het groot. Grossier,
grossist, een koopman in het
groot, en gros.
GROSSE, gros, (regtsg.) het eerste
afschrift. dat van een oorspronkelijk
stuk gemaakt wordt, grosse,
genoemd, omdat men, iets afschrijvende,
doorgaans groot
schrijft, in tegenoverstelling van
het woord minute, minuut, of eerste
opstel, dat met kleinere letteren
geschreven wordt. Grosseren,
zoodanig afschrift of acte vervaardigen;
ook vergrooten, grootspreken.
GROSCHEN, die muntsoort in Duitschland,
waarvan er 24 eenen Thaler
uitmaken, en welke weder in 12
penningen verdeeld is.
GROS DE NAPLES, Cros de Tours,
enz. Fr., zware zijden stoffen,
(naar de stad Napels, enz., alwaar
zij vervaardigd worden, benoemd).
GROSSETTI dl BANCO, eene Venetiaansche
munt, ter waarde van omtrent
11/ 2 stuiver.
GROSSO, meervoud Grossi, eene rekenmunt
in Venetië, waarvan er
24 eenen ducato di banco doen.
GROSSO-MODO, grof gesneden of gestampt
(op recepten).
GROT, grotte, Fr., hol, kunsthol, in
lusthoven, met steenen, schulpen,
koralen, enz. opgesierd, ter verkoeling
in heete zomerdagen. Grotteren,
grotmatig (met schulpen
enz.) versieren.
GROTESK, wonderlijk, grillig. avontuurlijk.
Grotesken, wonderlijke,
onnatuurlijke gedaanten; vreemdsoortig
beeldwerk van menschenen
dierengestalten, met loof- en
bloemwerk schijnbaar regelloos
verbonden. Zie arabesken.
GROUPADE, de sprong van een paard,
die hooger dan de courbette is.
GRUMESCENCE, Fr., het klonteren,
stallen, stremmen; wanneer vochten,
zoo als: bloed of melk, in
klonters zamenloopen. Grumeu:c,
klonterig.
GRYLUS, dierraadsel, gesnedene steenen,
waar hanen, rammen, paarden,
slangen, konijnen,enz. in eene
enkele wonderlijke figuur zamengevoegd
zijn.
GRYPHITEN, soort van tweeschalige,
versteende mosselen, welke meerendeels
haren snavel naar de linkerhand
keeren.
GRYPHUS, Lat., griffioen, grijpvogel.
G SLEUTEL, is die in de muzijk, welke
aantoont, op welke lijn in het
liniestelsel, de gestreepte G voorgesteld
zal worden.
GUAJAK-HARS, eene hars, uit de spleten
en insnijdingen van een' boom
vloeijende, zijnde bruin-, rood- of
groênachtig van kleur en van eenen
bitteren smaak. Zij komt uit de
Antilles, en is een voortreffelijk
middel tegen de jicht.
GUANO, Huano, vogelmist, mestaarde
van de vogelzwermen op de Zuid.
GllAZ. 285 GUlD.
zee-eilanden aan de Peruaansche
kust.
GUAZZO, Hal., gouache of gouage.
Fr., schilderwerk à guazzo, soort
van schilderijen met gegomde water
verwen, die lang hare frissche
kleur behouden, zonder vernis te
behoeven.
GUDOK, Guddock, eene lompe viool
der Russen, met 3 snaren, waarvan
alleen de eerste met de vingers
aangeraakt wordt; terwijl de beide
andere, welke met eenen kleinen
strijkstok gestreken worden, even
als bij eene lier, bestendig mede
brommen.
GUÉRIDON, Fr., eene gedraaide of
gesneden pilaar met een voetstuk,
om licht op te zetten; een lichtdrager,
hooge kandelaar, knaap.
GUERILLAS, guerrellas, Sp., het verkleinwoord
van guerra, oorlog,
strijd. Spaansche ligtgewapende,
ongeregelde troepen, partijgangers.
GUERLUCHON. Hetzelfde als Grelichon.
GUESTE, eene lengtemaat in het Mogolsche,
omtrent 8 NederIandsche
palmen groot.
GUEZE, eene lengtemaat in Perzië
van tweederlei soort; de koninklijke
is 2 voet 11 duim, de korte
slechts 2/3 van de eerste. In Indië,
alwaar men deze maat insgelijks
gebruikt, is zij 1/2 duim korter.
GUFUL, bij de Turken dat godsdienstige
wasschen, hetwelk telken
male, na den omgang met het
vrouwelijke geslacht, verrigt moet
worden.
GUGOM-BASCHI, heet een der opzieners
over de Turksche schatkamer.
GUICHET, Fr., een klein deurtje of
venstertje in eene groote deur; het
schuifje aan de biechtstoeltraliën,
ook een klein deurtje in de vensters
om versche lucht in de kamer
te laten.
GUIDAGIÜM, heet in het geestelijke
regt, het weg- of geleidegeld, dat
men voor zijnen persoon betalen
moet.
GUlDE, Fr., gids, wegwijzer, geleider;
rigtman bij het exerceren.
Guides, lijfwachten der Fransche
generaals.
GUILLEMETS, Fr., aanhalingsteekens
( .. ) of (").
GUILLOCHIS, sieraden, door den
beeldhouwer gesneden, en in kruisselings
door elkander gevlochtene
krullen bestaande. Guillocheren,
met dooreengevlochten krullen of
lijnen versieren.
GUILLOTINE, Fr., eene valbijl, een
onthoofdingswerktuig, door GUILLOTIN.
in Frankrijk in zwang gebragt.
maar door STAIRS, in Schotland,
het eerst uitgevonden. Guillotineren,
met de valbijl onthoofden.
GUINGUETTE, eene kleine herberg
buiten de stad. alwaar zich het gemeene
volk op feestdagen verlustigt;
ook een klein lusthuis buiten
de stad.
GUINJE, guinea, Eng., guineé. Fr.,
Engelsche gouden munt, ter waarde
van ongeveer twaalf gulden.
GUIRLANDE, Fr., bloemkrans, bloemslinger.
GUITAR, guitarre, Ital., citer, een
muzijkinstrument met 6 à 10 snaren.
GUL A, in Hongarijë eene kudde
hoornvee, welke den ganschen zomer
op de weide doorbrengt, zonder
dat de koeijen gemolken worden.
De herders er van heeten
Gulaschen.
GULDEN, eene zeer gewone zilveren
rekenmunt van onderscheidene
waarde, en in onderscheidene landen.
GULDEN DAALDER, een oude daalder
van gering gehalte, ter waarde van
omtrent 50 stuivers.
GULDEN VLIES, fabelk., zeker vlies,
hetwelk JASON gezegd wordt, als
het hoofd der Argonauten, uit
GULD.
Colchis gehaald te hebben.
GULDISTEEN, eene soort van speksteen
in Wallis, welke veel hitte
kan doorstaan.
GUMMI, Lat., gom, plantenhars,
slijmhars ; gummi arabicum, Arabische
gom; gummi elasticum, elastieke,
veêrkrachtige gom, caoutchouc.
Gummi guttae, geelhars,
guttegom.
GUMMI VENEREÜM of Gallicum, een
beengezwel, hetwelk van het venerisch
gift, dat zich op de beenderen
werpt, ontstaat, en somwijlen
pijnlijk is.
GUMMI- VLOED, eene ziekte van sommige
ooftboomen, waarbij het sap
in de watervaten treedt, dezelve
verstopt en eindelijk als gom te
voorschijn komt. De zoogenaamde
Gomwas.
GUNALGES, iemand, die aan de Gonagra
lijdt of jichtpijnen in de
knieën heeft.
GUSLI, GusseZ, een muzijkinstrument
der Russen, ten aanzien zijner
inrigting. vorm en grootte, veel
overeenkomst met een klavier zonder
tangenten hebbende.
GUSTATlE. Gustatio, bij de Romeinen
die spijzen en dranken, welke
bij de maaltijden voorgediend werden,
om den eetlust aan te zetten
en te vermeerderen.
GUSTUS, Lat., goût, Fr., gusto, Ital..
de smaak; de gustibus non est disputandum,
over den smaak valt niet
te oordeelen. Gustuëus, smaakvol,
met smaak.
GUT, beteekende in de solmisatie
van GUIOO de groote G. als de
diepste toon van zijn uit 7 hexachorden
bestaande toonstelsel.
GUTTA PERCHA, veêrkrachtige gom
uit een' Indischen boom, van welke
thans velerlei voorwerpen vervaardigd
worden.
GUTTA ROSACEA, de roode bladeren
of de raode uitslag in het gezigt,
bijzonder op den neus.
GUTTATIM, Lat., (geneesk.) bij drop-
GUTT.
pels, droppelswijze.
Gu'rTuRALE LETTERS, keelletters, die
door de keel uitgesproken worden.
Gy, een touw, waarvan men zich op
een schip somwijlen bedient. in
plaats van de reep, om de raën er
aan op te hij sc hen en neder te laten.
Aan elke zijde bevindt zich
zulk een touw. welke te zamen
gijtouwen genoemd worden.
GYGES, een koning van Lydië, van
wien de oude fabelgeschiedenis
verhaalt, dat hij zich, door middel
van eenen ring, welke de eigenschap
bezat. om iemand onzigtbaar
te maken. zich van een' gemeen'
herder tot den koningstroon verhief.
GYMN ASIARCH, curator over een gymnasium,
schoolopziener. Gymnastiek,
leer der ligchaamsoefeningen.
Gymnatisch. ligchaamsoefenend,
krachtoefenend. Gymnasium, eene
geleerde school, Latijnsche school.
GYMNASTICON, een werktuig, hetwelk,
door middel der handen en
voeten, in werking gebragt wordt,
en in het gansche ligchaam, door
alle spieren en gewrichten, eene zeer
doelmatige bewegiug voortbrengt.
GYMNOPAEDIE, een schouwspel der
Spartanen, ter eere van APOLLO,
waarbij de jonge lieden van het
mannelijk geslacht naakt op de
markt dansten, en waarbij aan de
goden, bijzonder aan APOLLO en
BACCHUS, lo:fl.iederengezongen werden.
GYMNOPTERA, naaktvleugeligen; gekorvene
diertjes met vleugels zonder
stof.
GYMNOSOPHISTEN, hetwelk woordelijk,
naaktgaande wijzen beteekent,
noemden de Grieken die wijsgeeren,
op de kusten van Indië, die
ook onder den naam van Brachmanen
bekend zijn. Zij gingen echter
niet geheel naakt, maar waren
toch slecht gekleed, even zoo als
zij zich in het algemeen tot de onontbeerlijkste
noodwendigheden
286
GYNA. 287 GYNA.
bepaalden. en zeer eenvoudig leef.
den. Zij waren de leer der ziels.
verhuizing toegedaan.
GYNAECEJA. Gynaecie. in het alge.
meen elke vrouwelijke ziekte; bijzonder
echter de maandelijksche
zuivering en die na de verlossing.
GYNAECEÜM. Gynaconitis. bij de
Grieken en Romeinen de kamers,
welke in het achtergebouw der
huizen tot verblijf der vrouwen en
hare dienstboden bestemd waren.
GYNARCOCOSMI. in Athene en andere
Grieksche steden eenige magi.
straatspersonen. die zoo wel den
op"chik als de zeden der vrouwen
moesten gadeslaan. De Gynaeconomi
bekleedden een dergelijk
ambt. maar moesten bovendien nog
de groote weelde bij de gastmalen
tegengaan.
GYNAECOCRATIE. vrouwenregering.
GYNAECOCRATUMENOS. een man. die
onder vrouwenheerschappij staat.
GYNAECOLOGIE, Gynaeologie. leer of
geleerde verhandeling over de
vrouwen, beschrijving der vrou·
wen.
GYNAECOMANIE, eene. in woede of
razernij ontaarde, liefde tot het
vrouwelijke geslacht. Voornamelijk
wordt het van de zinnelijke
liefde gebezigd.
GYNAECOMASTIS, eene bovenmatige,
tegennatuurlijke groeijing der
vrouwelijke borsten. Gynaecomas.
tos, zulk een opzwellen der mannelijke
borsten, dat zij in grootte
aan de vrouwelijke gelijk worden.
GYNAECOTHOEAS. een bijnaam van
MARS, onder welke!> hem de vrouwen,
te Tegoea, een beeld op de
markt oprigtten, tot aandenken
van eene overwinning. die zij haren
mannen over de Lacedemoniërs
hielpen bevechten.
GYNANDRIA. die klasse van planten.
bij welke de stuifdraden op den
stengel zitten.
GYNANDROS. een vrouwelijke man.
GYNANTHROPOS, zulk een herma.
phrodiet. die in de vorming meer
naar eene vrouw dan naar eenen
man gelijkt.
GYNATRESIA. sluiting der moeder.
scheede.
GYN-GOERMES. de hoofden van die
lieden. welke niet ver van Kon.
stantinopel. aan gene zijde van
Scutari. op het gebergte. de maan
gadeslaan, en den aanvang der
nieuwe maan naauwkeurig bepalen
moeten; dewijl verscheidene
Turksche feesten daarnaar bepaald
worden. waarvoor men hen dan
van de gewone belastingen vrijstelt.
GYRATIE. die soort van duizeling, als
zich alles in eenen kring schijnt
rond te draaijen.
GYRATUS. Gyrosus. gewonden. wrin·
gend, een gewrongen zaadhuisje,
gestrengeld loof.
GYROMANTIE. Gr.. de cirkelwaarzeggerij
; het voorspellen uit ge·
trokken kringen of cirkels.
GYROVAGUS, een landlooper, bedel.
monnik.
H.
H. als Romeinsche getalletter, betee.
kent 200
H. In het nieuwe klankstelsel betee.
kent H de zevende diatonische
toonklimming. of de twaalfde en
laatste snaar van den diatonisch.
chromatischen klankladder, wier
lengte 8/16 van de lengte der gan.
sche snaar C bedraagt. Volgens de
oude uitdrukkingdertoonen, pleegt
men dezen toon b mi te noemen.
Op Oostenrijksche munten beteekent
H de muntplaats Günzberg,
op Fransche munten de stad Ra.
chelle.
H. A., hujus anni, of hoc anno. van
dit jaar. in dit jaar.
H. E., hoc est. dat is.
H. L., hujus loci, of hoc loco. van of
aan deze plaats; a. h.l., ad kunc
locum, ter dezer plaatse.
H. L. 288 HAB!.
H. L. Q. C., hora locoque consueto, ter I om de lippen eener wonde zamen
gewone plaats en UUf. te trekken.
H. M., hoc mense, of hujus mensis, in HABIEL, habile, Fr., habilis, Lat.,
deze maand. bekwaam, handig, vaardig, ge-
H. T., hoc tempore, op dezen tijd. schikt. Habiliteit, bekwaamheid.
H. R. R., het heilige Roomsche rijk. Habiliteren (zich), zich bekwamen,
H. S" de heilige schrift. geschikt maken.
HAAL-HOUTVLOTTEN, heeten in het HABILLERKN, habitler, Fr., kleeden,
Limburgsehe die houtvlotten, wel- aankleeden (zich)
ke naar het zoutwerk, te Schwae- HABIT, Fr., habiet, kleed, kleeding,
bisch-Hall, verzonden worden. gewaad.
HAANRIJKSDAALDER, eene Deensche HABITABEL, haMtabie, Fr., bewoonkrijgsmunt,
in 1627, door den baar.
graaf VAN SOLMS, kommandant HABITANT, een bewoner, inwoner;
van de vesting Wolfenbuttel, ge- habitatie, woning, inwoning.
slagen. HABITUDE, Fr., habitus, Lat., heb-
HAAR-ALUIN, gelijk van beteekenis belijkheid, gewoonte. Habitu~, een
met veder. aluin. Haar-amethyst, gewoon bezoeker, b. v. in een kofeen
roodachtige amethyst, welke fijhuis. Habituel, Fr., habituéel,
op eenen blaauwen grond haarfijne, hetgeen men zich eigen gemaakt
bloedroode en doorschijnende stre- of aangewend heeft, vertrouwd.
pen heeft. Haar. cirkel, een zeer HACHIS, hdché, Fr., klein gehakt
naauwkeurige cirkel, die, eens ge. vleesch. Argent hdché, zie argent.
steld zijnde, niet verwrikt, en HàcHURE, Fr., het artseren ; in de
waarmede men den afstand van wapenkunde, het schrappen.
twee punten zeer naauwkeurig af- HADSCH!, de bedevaart naar Mekka,
meten kan. waartoe alle Muzelmannen, vol-
HABEAS CORPUS-ACTE, eene beroem. gens den koran, verpligt waren,
de Engelsche grondwet van het en welke ten minste éénmaal in
jaar 1697, welke met de woorden hun leven moest plaats hebben;
habeas corpus begint, en van daar ook diegene, welke zoodanige beharen
naam ontleend heeft. V 01- devaart gedaan heeft.
gens deze wet, moet een in hech- HAEM A , bloed. Haemalops, een,
tenis genomen persoon, binnen door een' val, slag of stoot, met
vier en twintig uren, voor zijnen bloed opgeloopen oog. Haemas,
bevoegden regter staan, en dus bloedvat. Haematangionusos, ziekverhoord,
van de reden zijner ge. te der bloedvaten. Haematemesis,
vangenneming verwittigd, en on· bloedbraking. Haematencephalon,
schuldig bevonden zijnde, terstond bloeding in den schedel. Haemaweder
losgelaten worden. Op de- terus, bloeding, Haematica, haeze
wet is de Brit trotseh, als zijn- matiek, de leer van het bloed, hetde
dezelve een sterk bolwerk der zelfde als haematologie; ook de se-
Engelsche vrijheid. In gevaarlijke miotiek en diagnose van het bloed,
omstandigheden (b. v. 1795 en leer uit de kenteekenen van het
1798) heeft de koning nogtans de bloed. Haematidrosis, het bloedmagt,
om verdachte personen, zweeten. Haematocatkartica, hae.
zonder die wet in aanmerking te mocathartica, bloedzuiverende genemen,
gevangen te houden. neesmiddelen. Haematochezia,bloe-
HABE, Fr., een lang kleed bij de dige ontlasting. Haematocoelia,
Arabieren. bloeduitgieting in de buikholte.
HABENA, een heelkundig werktuig, Haematocystis,haematocystia,bloedHAEM.
289 HAER.
blaas. Haematodes, bloedig. vol.
bloedig; ook naar bloed gelijkende.
Haematologia. bloed leer. Haema.
toma, bloedgezwel. Haematome·
tra, moederbloedvloeijing. Haematomma,
kaemoplttkalmus, bloed.
oog, Haematompkalus, een gezwel
des navels, door uitgestort bloed
veroorzaak t; bloednavel breuk. H ae·
matophlebostasis, stilling van het
onrustig bloed. Haematophobia.
Zie Haemaphobie. Haematopoëti.
cu.~, bloedrnakend. Haematorrkoea.
Zie Haemorrhagie. Haematoscke.
um, haematocele, eene, door uit.
wendig geweld ontstane, tegenna.
tuurlijke ophooping van naar buiten
gedreven bloed in den balzak;
bloed breuk. Hapmatosis, de bereiding
van het bloed in het men·
schelijk li j chaam. uit de voedende
sappen; ook haematopoiesis ge·
noemd. Haematostatica, de leer
van de beweging des bloeds; bloed·
stillende middelen. Haematos.
teon, uit~ieting van het bloed in
de beenderen, in de holten, en bij.
zonder in het celachtig weefsel
daarvan. Haematotkorax, inwen·
dige longbloeding, b. v bij borst·
wonden. Haematuria, haemature·
sis, kaemuresis, het bloedwateren.
Haemoptyica, Haemoptoica, ge·
neesmiddel tegen het bloedspu.
wen; ook lijders aan deze ziekte.
Haemorrkoscopie, het beschouwen
of onderzoeken van het bloed, b.
v. na het aderlaten. Haemosta.
sia, de stilstand van het bloed in
de vaten; het stillen eener bloeding.
HAEMODIE, eene soort van tandpijn,
bijzonder het pijnlijke stomp z!jn
der tanden, b. v. na het menig.
vuldig gebruik van zeer zure of
zoete dingen.
HAEMOPHOBIE, hémophobie, Fr.,
bloedvrees, vrees voor bloed, b. v.
bij het aderlaten. Haemoptysie,
het bloedspuwen. Haemorrhagie,
de bloedvloed, het neusbloeden.
Haemorrkoïdes, aanbeijen. Hae.
mostatjsck, bloedstillend.
HAERESIARCH, haeresial'cha, htrèsi.
arque, Fr., een aartsketter, ver·
spreider van ketterij. Haeresie,
ketterij, afwijking van de kerkleer.
Haereticus, Lat., ketter, die eene
ketterij omhelst en voorstaat.
HAESEREN, bij het schilderen, de
trekken, welke de schaduwen moe·
ten uitdrukken, kruiselings ma·
ken, artseren .
HAESITATIE, stottering; twijfeling,
besluiteloosheid. Haesiteren, hési.
ter, Fr .. stotteren; in twijfel staan,
aarzelen.
HAFES, bij de Turken, de scholieren,
die in de godsdienst onderrigt
wClrden, of den Koran van buiten
leeren.
HAFICI, noemen de Turken degenen,
die in den Koran goed bedreven
zijn.
HAFNE, bij de Turken, de bijzonde.
re kas des keizers, ook chasna ge·
heeten.
HAGAN, chazan, een man, die in de
J oodsche kerk of synagoge de open'
bare gebeden luid uitspreekt, en
bij het gezang voorzingt.
HAGIOGRAPHA, de derde klasse der
bijbelsche boeken, naar de verdee·
ling der Joden, welke deze boeken
van de wetten van MOZES en de
Profeten onderscheiden, als het
boek RUTH, HIOB, de Psalmen, de
schriften van SALOMO, enz.
HAGIOLOGIÜM. de kalender der
Heiligen. Hagiologisch, wat van
de Heiligen of heilige zaken han.
delt.
HAGIOSIDERE, een twee duim breed
en acht duim lang plat stuk ijzer,
waarop de Grieken, in het Turk·
sche gebied, met een' hamer slaan,
om het uur der openbare gods.
dienstoefening aall te kondigen,
dewijl zij geene klokken mogen
hebben.
HAHA, eene opening aan het einde
van een en Engelschen tuin, waar·
19
HAID. 290 HALl.
door men een vrij uitzigt heeft,
maar door eene diepe gracht belet
wordt verder te gaan.
HAIDUTS, eene soort van bandieten
bij de Turken, welke zich voorna·
melijk met straatrooverij onledig
houden, en zich ook tot sluip.
moord laten omkoopen, waarvoor
zij niet met den dood gestraft kunnen
worden, als men hen niet
op de daad betrapt.
HAIE, eene heg of omheining; ook
eene lange zandbank of keten van
blinde klippen; eindelijk de stelling
der soldaten in 2 of 3 gelederen.
HAKIM, bij de Turken en Perzen,
een arts; van hier Hakim-Baschi,
een lijfarts.
HAKKENEI, een telpaard, pasganger.
HAKRY, in Indië gebruikelijke vrachtwagen,
welke aan drie zijden open
en van boven overdekt is, wordende
door ossen getrokken, die zoo
snel loopen als paarden.
HAL, hardigheid der aarde, door de
vorst.
HALCHEMIA, de zoutscheiding, de
leer van de bereiding, oplossing,
enz. der zouten.
HALF CENT, eene koperen munt in
Noord-Amerika, waarvan er 200
in 1 dollar gaan. Halve cent, ko.
peren munt in Nederland, '/zoo
van 1 gulden. Half crown, eene
Engel~che halve kroon, van 2'/2
schelling sterling. Half dollar, een
halve dollar. Halve bolwerken, vestingwerken,
welke uit eene gezigten
zijlinie bestaan, en aan den
hoek der hoorn- en kroonwerken
voorkomen. Halve slangen, twee
stukken geschut, het eene 26 à 32
kalibers lang en 20 centenaars
zwaar, hetwelk 6 pond ijzer schoot;
het andere schoot 9 pond ijzer met
8 pond fijn kruid, in de hoogste
elevatie op 7140 schreden, was 32
à 36 kalibers lang en woog 70
centenaars. Halve cadans of onvolkomene
toonsluiting, hieronder
verstaat men in eene thema zulk
eene toonformule, welke op de
grondlaag des drieklanks der dominante
eene afdeeling, of rust·
punt uitmaakt, volgens hetwelk
het oor nog iets navolgends wacht,
en waarmede gewoonlijkerwijze
geen toon stuk gesloten, maar al.
leen een deel eener hoofd periode
van de andere afgezonderd kan
worden. Halfverheven werk, on·
derscheidt zich van geheel verhe.
ven werk daardoor, dat de figuren
en versieringen van het eerste zich
slechts weinig boven de grond.
vlakte verheffen en de deelen gee·
ne volkomene ronding bekomen;
terwijl daarentegen bij het laatste
verscheidene deelen, bijzonder han.
den en voeten, bijna hunne geheele
ronding hebben, en de figuren of
sieraden slechts van achteren aan
den wand eenigzins aangekleefd
schijnen te zijn. Halfvlak, heeten
in de schilderkunst de ronde par.
tijen des ligchaams, die een weinig
plat zijn. Bij den plaatsnijder
(graveur) bestaat de half vlakke
manier in eenigzins harde en
ruwe insnijdingen, en men bedient
zich daarvan ter versterking
der schaduwen en tot bepaling
van hare grenzen. Halfvlugtig,
noemt men zulke zouten, bij wel.
ke de grond der vaten, welke zij
bevatten, moet gloeijen, eer zij
gesublimeerd worden. Halve schaduwen,
in de natuurkunde, de bleeke
streep, welke de volkom ene schaduwen
omgeeft; in de schilderkunst,
de overgang der lichten tot
de ~chaduwen.
HALLAGE, was, vóór de omwente.
ling in Frankrijk, eene belasting,
die in eenige provinciën van de
adellijken, alsmede van de koopwaren,
op de kermissen of jaar.
markten, geheven werd.
HALLELUJ AH, Hebr., halleluja, loof
den Heer! geloofd zij God! De
Joden noemen den 113den tot
117den psalm het groote halleluja,
HALh 291 HAMA.
dewijl in deze psalmen de bijzondere
weldaden van God aan het
Joodsche volk geprezen worden.
Zij zingen dezelve op het paaseh.
en loofhuttenfeest.
HALLENISCHLIK, Almichlek, Altmischlik,
eene zilveren munt ter
waarde van 11/ 2 piaster of paras.
HALOGENIUM, de grondslag van het
keukenzoutzuur,eigenlijk het zout
verwekkende.
HALOSKOOP, een werktuig, om de
eigenaardige zwaarte van het water
te bepalen, bestaande in eenen
hollen ivoren bal, met eene pijp
ter lengte van 5 à 6 duim, op
welke afdeelingen gemaakt zijn,
die de betrekkelijke zwaarte van
het zuivere water, tot die van alle
mogelijke mengselen daarvan met
zoutdeelen doen kennen.
HALSTER, eene korenmaat, vroeger
in sommige streken van Nederland
gebruikelij k. In Leuven bevatte
een last 27 mud en een mud 8
halsters; in Gent deed het last
tarw 50 en het last haver 38 halsters;
ook een handleidsel' voor
een paard.
HALTER, een houten werktuig, waarmede
onderscheidene heelkundige
instrumenten bij het slijpen en polijsten
vastgebonden worden.
HALTU· HUMAJOR, een bevel des
Turksehen keizers, hetwelk kracht
van wet heeft.
HALVAGI, de suikerbakkers des Turkschen
keizers, wier getal doorgaans
4 à 600 is, en die onder een eigen
opperhoofd, Halvagi.Baschi, staan.
HALZEN, twee sterke touwen aan de
groote zeilen van een schip, dienende
met de schoten, tot het vastmaken
der zeilen, bevindende zich
de laatste aan het achterste en de
eerste aan het voorste gedeelte van
het schip.
HAMA, Gr., beteekent, op voorschriften
der artsen, dat de medicijnen
op eenmaal moeten ingenomen
worden.
HAMADRYADEN, boomnimfen, boschgeesten.
HAMALlëN, pak dragers, kruijers,
karrelieden bij de Turken, wier
naam, even als bij ons, gebruikt
wordt om een ruw, onbeschaafd
mensch aan te duiden.
HAMANS, in Turkije en de Oostersche
landen de openbare baden;
van waar Hamangi-Baschi, de opziener
over de baden van den Turkschen
keizer.
HAMAXOBITEN, een oud Sarmatisch
volk, dat zijne tenten en woningen
op karren en wagens met zich
voerde.
HAMMANTAN-TIJD, in Afrika's heete
streken, bijzonder in Guinea, aan
de Senegal en de Gambia, de tijd
van December en Januarij, gedurende
welken de lucht zoo dik is,
dat men naauwelijks 100 schreden
ver zien kan, zijnde daarbij ten
uiterste droog en de hitte het
grootste.
HAMULUS, een stalen draad met eenen
haak en een kort hecht. zijnde een
ontleedkundig werktuig, waarmede
de darmen uit een cadaver gehaald
worden.
HAN, in de Oostersche landtm een
gebouw, bestemd tot het opnemen
van reizigers, zijnde in het midden
van eene bron en aan de zijden
met kamers van gelijke grootte
voorzien. Het is van Caravafj,;erai
alleen daarin onderscheiden, dat
het kleiner is.
HANAKEN, eene bijzondere soort van
land bewoners in Moravië, van Slavonische
afkomst, n.tar wie een
zekere dans, hanakische dans, benoemd
is.
HANENGEVECHT, een volksvermaak,
bijzonder in Engeland, waarbij
twee wel afgerigte en met metalen
sporen gewapende hanen, in
de tegenwoordigheid van vele aanschouwers,
met elkander vechten,
terwijl daarbij, op de overwinning
van den eenen of den ande-
19*
RANE. 292 RARA.
ren haan, weddenschappen aangegaan
worden.
HANEPOOTJE, op de schepen aan de
bezaansra, de bezaansmars en de
bovenblindsten'g, een lang hout
met vele gaten. waardoor kleine
touwen gaan.
HANSJE IN DEN KELDER, een wijnromer,
waarmede zwangere vrouwen
gezondheid (of het wel aHoopen
van het scheepje) gewenscht
wordt. Het is eene kleine bokaal,
waaruit een kindje te voorschijn
komt, wanneer men daarin wijn
giet.
HANSWORST. zie harlekijn.
HANZESTEDEN, van het oude hanse,
hllnsa, een handelsverbond. Men
verstaat daardoor die steden, welke
omtrent het jaar 12-! I, ten behoeve
des koophandels. een verbond
maakten, of eene handel ....
maatschappij oprigtten. Zij rustten,
voor gemeenschappelijke re.
kening. schepen uit en stelden
eene aanzienlijke landmagt aan.
om daardoor de wegen voor straatroovers
en de wateren voor zeeroovers
te beveiligen. Wij kennen
nog onder dien naam de steden
Bremen. Lubeek en Hamburg, welke
twee laatste daartoe den voornaamsten
grond legden. Hanzeatisch,
tot de hansa behoorende,
verbonden.
HAPANIEMI, keizerlijk kadettenschoul
in het kerspel Radasalmi,
in de provincie Savolar, in Finland.
HAPANTISMUS. de geheele vergroei.
jing van een deel in een ander,
b. v. van den ductus venosus in de
lever.
HAPELOURDE, een valsche diamant,
ook een nietswaardig ding. hetwelk
echter een schoon aanzien
heeft.
HAPENNY, Iialf-penny, Eng., een
Engelsche halve stuiver, 1/24 van
een' Engelsehen schelling.
HARADSCH, Harai, Charadsch, hoofd.
geld in het Turksche rijk, voor
ieder, die geen Maho'lledaan is,
opdat hij zijne godsdienst vrij
zoude mogen uitoefenen. Deze
schatting is voor 3 millioen verpacht,
en wordt door de Charadschies
ingevorderd, die onder den
Charadschi-Baschi, den algemeenen
pachter en oppersten regter,
in alle daartoe behoorende voorvallen
staan.
HARAM. de tempel te Mekka, werwaarts
de Turken te bedevaart
gaan.
HARANGUE. Fr., eene plegtige rede.
voering. aan- of toe~praak. Harangueren,
eene plegtige redevoering
doen, plegtig aan- of toespreken.
Hara71gueur, hij. die dit doet.
HARANNEN, in Hongarije de Croaten
en andere grenssoldaten. aan wie
het woord haran ontleend is, hetwelkeen
wild en barbaars eh mensch
beteekent.
HARAS. stoeterij, beter paardenfokkerij.
ook eene plaats daarin,
welke men tot het oogmerk ingerigt
heeft, om den hengst bij de
merrie te laten.
HARASSEREN, afmatten, vermoeijen.
HARCELEREN, harceler. Fr., gestadig
aanvallen, plagen. verontrusten.
Iiarceleur, aanvaller, verontruster,
plaaggeest.
HARD, heet in de schilderkunst, als
iets te sterk uitgedrukt is, b. v. :
wanneer hcht en bruin niet genoeg
in èen smelten. de omtrekken niet
genoeg verdreven zijn. enz.
HARDI. Fr .• koen. stout. Hardiesse,
koenheid, stoutheid, vrijpostigheid.
HARDWARE. is in Engeland hetzelfde
wat bij ons Neurenhurger waren,
en bij de Fransehen Quincaillerie
heet.
HAREM, hal'im, eene afgezonderde
plaats in de aanzienlijke Turksche
huizen, welke niet ieder betreden
mag. als zijnde uitsluitend bestemd
ter woning voor de vrouHARE.
293 HARM.
wen, en wel meer bepaald de naam
van het verblijf der vrouwen van
den Grooten Heer.
HAREM AI, inkomsten, welke bijzonder
tot onderhoud van den harem
bestemd zijn, en in onderscheidene
landen en steden van het Turksche
rijk geheven worden.
HAREM.CHAUR, in Perzië deeigenlij.
ke benaming van den harem.
HARIG, heet elke delfstof, waarop
zich haar of draadachtige vezels
bevinden, als: harig zilver, koper,
enz.
HARING VAN EENEN NACHT is ha·
ring, welke slechts een en nacht
gelegen heeft zonder gezouten te
worden. Haring van twee nach·
ten, welke, uit hoofde van de goe.
de vangst, niet eerder kan gezou·
ten worden, en derhalve zoo goed
niet is.
HARK, een deel van den conductor
eener electriseermachine, welke de
gedaante een er gewone hark heeft
en uit koper vervaardigd wordt
Zijne punten zuigen de electrieke
stof in en brengen ze naar den
conductor, waardoor deze geladen
wordt. Het wordt ook zuiger
genoemd.
HARLEKYN, arlequin, Fr., arlecch.ino,
!tal., grappln. of potsenmaker.
Harlekinade, lduchtig schouwspel,
gedicht, enz. Bij ons draagt de
harlekyn ook den naam van hans·
worst, in sommige streken van
Duitschland, dien van pekelharing;
in Flankrijk wordt hij ook jean.
potage, in Italië macaroni, en in
Engeland jack·pudding genoemd;
alle benamingen aan zekere spij.
zen ontleend.
HARMISCARA, Hariscada, bij de ou·
de Duitschers eene straf, welke
daarin bestond, dat de heeren eenen
hond, de diemtpligtigen een
zadel, de geringeren een rad een
eind wegs dragen moesten, als zij
trouweloos geworden waren of de
wetten overtreden hadden.
HARMONICA, een bekend handspeeltuig,
muzijkinstrument. Harmonie.
overeenstemming van kleuren,
ineensmelting van toonen; bijzonder
als kunstwoord bij schilders
en toonkunstenaars in gebruik;
fig., overeenstemming van wil,
neigingen, enz. Harmoniëren,
overeenstemmen, eendragtig leven.
Harmonia prestabilita, (in de W 01-
fiaamche wijsbegeerte) de door
God vooraf bepaalde overeenstemming
aller geschapene wezens on·
der elkander. Harmoni~us, harmonieu:
c, Fr., harmonisch, overeenstemmend,
welluidend; eendragtig.
HARMONOMETER, een werktuig, om
de harmonische verhoudingen af
te meten.
HARMOS, de voeg; bij de oude ontleedkundigen,
het tmschen de tan·
den zittende tandvleesch.
HARMOSTEN , waren bij de Lacede.
moniërs overheidspersonen, die ge·
deeltelijk te Sparta zelf. gedeelte.
lijk in andere, aan hunne heerschappij
onderworpene plaatsen
de Gpperste magt in handen hadden.
Een Harmost in de stad
werd, even als de Romeinsche die.
tator, slechts in buitengewone gevallen
gekozen en met eene onbe.
paalde magt bekleed; maar de
Harmosten, die over eene andere
plaats het bevel hadden, moesten
aan de Ephoren te Sparta van hun
bestuur rekenschap geven.
HARMOSYNEN, overheidspersonen te
Sparta, die over het gedrag en de
kleeding van het vrouwelijk ge.
slacht het opzigt hadden, en voor·
namelijk bij de spelen, dansen en
vermaken, al waar de meisjes, meest·
al naakt, in tegenwoordigheid van
man~per80nen en ook wel met de·
zen zelven in de gymnastische spelen
zich oefenden, tegenwoordig
zijn moesten, opdat er bij deze ge·
vaarlijke proeven van onthouding,
niets onwelvoegehjks plaats zoude
HARN. 294
grijpen. HARPOEN, een lange ijzeren werp.
HARNAS, een pantser, strijdrElk, me· spies met weêrhaken, waarvan men
talen borst- en rugbekleeding. zich bij de walvischvangst bedient.
HARO, eertijds in Normandië eene Harpoeneren, zoodanig eene spies
geldboete, welke de opperregters I in het ligchaam van den walvisch
bevoegd waren van allen te vorde· werpen; harpoenier, hij, die dit
ren, die zich, bij het vatten van doet.
een' misdadiger, over wien Haro HARPIJEN, verdichte helsche roofvo·
geroepen wa~, nalatig betoond had- gels met vrouwelijke aangezigten
den. Dit Haro beteekent deels en schoone lange haren; zij hadden
het roepen om hulp, deels het roe- nachtuilenvleugels, beerenooren en
pen van wraak over een en misda. handen met verschrikkelijke klaau·
dig-er. wen. Men telde er drie: Aelo,
HARP, (muz.) een bekend snaarin- Ocyptfa en Celaeno.
strument. HARPYS, een bijnaam van CUPIDO,
HARPAGONEN, waren bij de Ouden, om te beteekenen dat de liefde het
haken aan eene steng, welke door hart met geweld tot zich trekt;
middel van zekere ketenen met de daar Harpys dezen zin heeft.
mast of andere vooruitstekende HARSELA. een Egyptisch gewigt voor
deelen van het schip vereenigd zijde, hetwelk iets meer dan 2
waren, en tegen vijandelijke sche. pond bedraagt.
pen geworpen werden, om deze HARuM-BAscHA, een hoofdman of
in den grond te boren, en ook wel overste onder de Pandoeren.
te enteren. HARUSPEX, een Romeinsch priester,
HARPAX, een gierigaard, schrok. die uit de ingewanden der geslagte
HARPE, het korte zwaard van MER- dieren voorspellingen deed. Zie
CURIUS. ook Aruspices.
HARPEGEMENT, (muz.) eene zekere HASAGAIE, eene lans of werpspies,
manier in het spelen, waarbij de bij verscheidene onbeschaafde Afri.
een akkoord uitmakende maren kaansche volken in gebruik.
niet tegelijk aangeslagen of gestre- HAS-BAGTSCHE, een afgezonderde
ken, maar even als op eene harp tuin in den omvang van het Serail
getikt worden. Zie ook Arpeggio. des Turkschen keizers.
HARPENET, (muz.) eene kleine harp, HASCEN-BEBA, het, hoofd der orde of
welke met de punt in de hoogte de opziener der Turksche Derwi.
gaat, maar voor het overige in al. schen of Dervischen.
les met eene harp overeenstemt. HASMolJTRACK, ook hasnokback, de
HARPISTE, Fr., een harpspeler, eene keuken des Turksehen keizers.
harpspeelt<ter. HAsNA, Hazna, schrijven sommigen
HARPocRATEs, een zoon van OSIRIS, voor Ha/ne en Chasne; van waar
door ISIS, na des vaders dood, ter Hasna-Kravajasi, de onderschatwereld
geb ragt. Hij werd als de meester, en Hasna-Quatib of Kitab,
God der stilzwijgendheid vereerd, de schrijver, die de registers der
en als een jongeling afgebeeld, die schatkamer des sultans houdt.
den vinger op zijuen mond houdt. HASPEL, een werktuig, hetwelk uit
Volgens anderen, is Harpocrates twee of meer, in het kruis vastge.
een vergode Griekwhe wijsgeer ge. maakte, armen bestaat, welke om
weest, die het stilzwijgen als een hun gemeen~chappelijk middel.
onfeilbaar middel ter verkrijging punt bewegelijk zijn. Men ge·
van menschelijke gelukzaligheid brui kt het om garen enz. af te
aanbeval. winden, gelijk mede als heiwerk.
HARP
HAST. 295 HAUS.
tuig, om lasten daarmede te ver~ strijkstok eener viool.
plaatsen. HAUSSE-COL, Fr., een ringkraag der
HASTARIÜM. in het oude Rome de officieren.
plaats. waar de openbare verkoo. HAUSTUS. (geneesk.) een drankje,
pingen. sub hasta, dat is. bij eene dat op eenmaal moet ingenomen
uitgestrekte piek of lans, gehou- worden.
den werden. HAUT, Fr., hoog, verheven, prach-
HASTELER-AGASI, de opziener en het tig. Hautain. trotsch, eergierig.
hoofd van het ziekenhuis in het Hautement, op eene trotsche wijs,
eerste hóf van het Serail te Kon- uit de hoogte. Hauteur, hoogte;
stantinopel. figuurl. een edele trots. Haute-
Hi1TE, Fr., haast. à la Mte, en hdte, levée. adellijk, voornaam gezel.
in haast. schap. Haute-lisse, eene soort
HATELLETTES, stukjes vleesch, wel. van kostbare en kunstvolle zijden
ke aan houten stokjes op den roos- en wollen tapijten, waarop aller.
ter gebraden worden, na alvorens lei figuren van menschen, dieren.
eene toebereiding van chalotten, landschappen, enz. verwonderlijk
boter, peper en zout, enz. ontvan- schoon voorgesteld zijn. Voorgen
te hebben. heen werden deze tapijten, in
HATEREAUX, leversneedjes, welke. Brussel, naar de teekeningen van
met peper, zout en pieterselie over- de beroemdste knnstenaars verstrooid.
op den rooster gebraden vaardigd. Zie Basse.lisse. Haut
worden. go11t, fijn, verheven van smaak,
HATRASCH, een ligtingsbevel aan de enz.
Turksche grensvolkeren in Croatië HA UTBOIS, Hobo, eene hoogfiuit.
en Bosnië, uit kracht van hetwelk Hautboi'st, een muzijkant die de
zij tegen eenen bepaalden tijd op hobo blaast.
eene aangewezene plaats moesten HAVERIJ, averie, Fr., alle schade,
verschijnen of den keizer eene aan- welke de schepen op hunne reis
zienlijke som gelds tot straf be- beloopen.
talen. HAYDAMAKEN, ook Zaporoger-Ko.
HAT-SCHERIF, een on middelbaar van zakken genoemd, waren een ruw
den Turkschen keizer komend, en en onbeschaafd volk in de Ukraine
door hemzelven onderteekend be- I in den uitersten hoek des Dnievel,
dat onherroepelijk is. pers, een tegenhanger der Amazo-
HATSCHIER, een lijf trawant te paard, nen; want gelijk deze geene manaan
het keizerlijke hof te Weenen. nen in hare staten duldden, zoo
HATTAGEN, een sabel, welken de sloten de Haydamaken de Houwen
Turken in hunnen gordel dragen. van de hunne uit, of haar aantal
HAT'l'I-SCHERIF, Cati-Scherij, Chad- I was ten uiterste gering. Dit volk
Scherij, Hat-Scherif. beteekent I bleef alzoo minder in wezen door
eigenlijk heilig of edel schrift. voortplanting dan door den roof
HAUDRIET'l'EN, eertijds zekere non- van jonge knapen uit Polen enz.,
nen te Parijs, die, naar HAUDRY, en werd eindelijk door den keizer
haren stichter, dezen naam droe- van Rusland uitgeroeid ofverjaagd.
gen. , HAZARD, hasard, Fr., geval. toeval;
HAUSSE, Fr., het rijzen der staats- ook waagstuk. Par hasard. bij
papieren; à la hausse speculeren, toeval, toe,'aJlig. Hazal'deren, wahandelsplannen
op het rijzen der gen. op het spel zetten. Hazardstaatspapieren
maken; ook de spel. kans- of waagspel, waarin
naam van het houtje aan den niet de bekwaamheid van den spe.
HAZE. 296 HEBE.
Ier, maar eeniglijk de fortuin beo
slist.
HAZENÖOG, een gebrekkig oog, welks
blJvenste ooglid achterwaarts ge.
trokken is, zoodat het niet volko.
men nedergedrukt kan worden,
,en bij gevolg, even als die der
hazen, open staat.
HAZNA·ODA, Chasna.Odasi, is in het
paleis des Turkschen keizers de
rentkamer, met het daartoe beo
hoorende personeel.
HAZODAR- BASCHl, de geheime op.
perkamerheer van den Tud,schen
keizer, die over de Hazoda. dat is,
de 4de of hoogste kamer of klasse
der Idscho-glaus of kamerpages,
het opzigt heeft.
H. DUR. die van de 24 klanksoorten
der hedendaagsche muzijk, waarin
de toon h als grondtoon der harde
klankladder aangenomen is, en
waarin de toonen f. c, g, d en a
eenen hal ven toon of in fis, cis,
.gis, dis en ais veranderd nloeten
worden.
HEA UTONOMIE, de eigene wetg"eving,
volgens welke de oordeelskracht
der ziel zich zelve wetten voor·
schrijft. Het tegendeel is Hete.
ronomie, de vreemde wetgeving.
HEAUTONTIMORUMENOS, GI'., een
zelfpijniger, iemand, die zich zeI.
ven kwelt en pijnigt; de titel van
een blijspel van TERENTIUS.
HEBDOMAS. de week. Hebdomadair,
dat wekelijks verschijnt, b. v. een
nieuwsblad. Jlebdomatarius, de·
gene, die in zaken, wier verrigting
volgens de rij. wekelijks afwisselt,
de week heeft.
HEBDOME, was bij de Grieken de
7de dag na de geboorte van een
kind, welke door de vrienden als
een feest gevierd werd; ook de 7de
dag van elke nieuwe maan, op welken
de jongelingen ter eere van
APOLLO te zamen kwamen, laurier.
takken ronddroegen en liederen
zongen; dewijl deze gerekend werd
op zulk een' dag geboren te zijn.
HEBE, de Godin der jeugd, dochter
van JUNO, welke zij, zonder toe·
doen des mans, zou ter wereld
gebragt hebben.
HEBERTlST, een aanhanger van HE·
BERT, eerste oppasser in eene
schouwburg te Parijs, daarna in
de Fransche omwenteling hoofd
een er partij, de ultra.revolution.
nairen genoemd.
HRBRAÏSMUS, een Hebreeuwsch taal.
eigen. Hebraïseren zich van zulk
een Hebreeuwsch taaleigen beo
dienen.
HECATE. bij de Heidenen, eene Go·
din. welke met drie hoofden voorgesteld
werd, om hare driederlei
waardigheid, in den hemel (Luna),
op de aarde (Diana), in de hel
(Prosel'jJina); fig. eene aartstooveres.
HECATOMBE, hekatombe, Gr., hon.
derdoffer, het groot~te en plegtig.
ste offer der oude Grieken, waar·
bij op hondp.rd altaren, honderd
ossen. of honderd stuks vee van
dezelfde soort, op eenmaal moesten
geofferd worden.
HECATOMPHONIA, zekere feesten, op
welke hecatomben geofferd wer·
den; ook een offer onder de Mes·
seniërs.
HECTARE, hektare, eene vlaktemaat
van 100 aren of vierkant roeden.
HEC1'lEK, hectica, Lat., ectique,
étique, Fr., tering. uitterende ziekte.
Hectisch, teringachtig, uitterend.
HECTO, (als voorvoegsel van namen
van maten en gewigten) honderdmaal,
b. v.: Hectogramme, een ge·
wigt van 100 g-rammen of wigtjes,
1 ons. Nectolitre, eene inhouds.
maat van 100 litres, kannen of
koppen, 1 vat of mud. Hectomètre,
eene lengtemaat van 100 mètres
of ellen (la roeden). Hectostère,
eene lengtemaat van 100 kubieke
mètres of dito ellen.
HECTOR, oudste zoon van PRIAMUS
en HECUBA, echtgenoot van AN·
DROMACHE, vader van ASTYANAX
HECU. 297 HEIL.
en dapper legerhoofd der Troja./ HEILIGE OLIE, bij de Katholijken,
nen, door ACHILLES gedood. olie, welke op Groenen Donder-
HECUBA, gemalin van PRIAMUS, na dag, met vele plegtigheden door
de verwoesting van Troje aan eenen bisschop gewijd, en tot ver-
ULYSSES ten deele gevallen, krabde scheidene geestelijke verrigtingen,
zich, wegens familiesmarten, de voornamelijk tot het laatste olieoogen
uit en werd in eenen hond sel, gebruikt wordt.
veranderd. HEIMDALLUR, de wachter des hemels,
HEDRA, de zetel; van hier, het ach- de 8ste der goden uit het Scan diterste.
Dit woord wordt ook som- navisch goden geslacht Asen. Zie
wijlen voor ontlasting gebruikt. dit woord.
HEDRICOSA, zulke geneesmiddelen, HEIMWEE, een hevig verlangen naar
welke tegen ongemakken van het zijn heim (dat is vaderland, famiachterste
gebruikt worden. lie), zijnde eene ziekte, die vooral
HEDYSMA, elk bestanddeel, waardoor onder de buiten 's lands zich beaan
een geneesmiddel een aan ge. vindende Duitschers en Zwitsers
name geur gegeven wordt. voorkomt, en welke, wanneer de
HEPOPPER, bij de Joden eertijds elk zieke niet spoedig naar zijn land
offer, hetwelk opgeheven, aange- en familie terugkeert, dikwerf in
buden werd; bijzonrler de eerste· melancholie en uittering ontaardt.
lingen der vruchten, welke op zulk HEIMZEN, eene korenmaat op someene
wijze geofferd werden. mige plaatsen in Duitschland, bij-
HEGIRA, Hedschra, Arab., de vlugt, na een schepel groot.
en wel MAHOMEDS vlugt van Mekka HEITSCHEF, eene korenmaat in SJeesnaar
Jatreb, naderhand Medina wijk, omtrent een schepel groot.
genoemd, den 15 Julij 622, waar· HEITSCHEFFEL, eene vlaktemaat in
van de Turken of Mahomedanen Sleeswijk, op sommige 144 op anhunne
tijdrekening hebben aange- dere plaatsen 240 vierkante roeden
vangen. groot.
HEGUMENUS. bij de Grieken de supe. HEKIM. hakim. de lijfarts des Turkrior
van een' monnikenklooster. schen keizers, anders Hekim.Ba-
HEIBLOK, een houten werktuig, tot schi Effendi.
heijen dienende. HEKSENPROCEssEN.deberuchteregts-
HEIDE, eene groote onbebouwde gedingenin de middeleeuwen tegen
plaats. met mos en heidekruiden vrouwen. die van tooverij beschulbewassen.
digd werden. Zij werden aan eene
HEIGROND. de grond, waarin palen heksenproef onderworpen, daarin
tot waterwerken. en andere gebou. bestaande, dat zij naakt, aan hanwen
ingeslagen of geheid worden. den en voeten gebonden, met den
Heijen, palen dqol' middel van het rug in het water gelegd werden; en
heiblok in den grond slaan. wanneer zij niet zonken, aan too-
HEIDUKKEN, 'oorspronkelijk Hon. verij schuldig verklaard, en vergaarsche
krijgslieden in het Sawol. oordeeld werden, om verbrand te
tische. Tegenwoordig dragen dien worden.
naam nog zekere op zIjn Hon- HEL, een vertrek, onder het dek
gaarsch gekleede lijf trawanten van van een schip geheel vooraan. den
groote heeren, waartoe gewoonlijk hooghootsman tot kamer en voor
lieden van buitengemeene grootte het touw- en blokwerk tot bewaargenomen
worden. plaats dienende.
HEILIGE GEEST· ORDE. eene ridder- HELAKIM, bij de Joden het 1080ste
orde in Frankrijk. deel van een uur, van welke kleine
HELe. 298 HELE.
tijdmaat zij zich bij astronomische
waarnemingen bedienden.
HELCOLOGIA, leer van de zweren.
HELcoMA, Helcosis, Helcisma, noemden
de oude geneesheeren een gezwel
van het hoornvlies.
HELCOS, eene zweer, welke zich in
de vleeschachtige en weeke deelen
openen wil.
HELDEN-BEDDEN, reuzen-bedden, in
Nederland Hunnebedden, de van
steenen opgestapelde heuvels, welke
men hier en daar op het veld,
bijzonder bij ons in Drenthe, vindt,
en welke in oude tijden op het graf
van gesneuvelde helden opgeworpen
werden, om hun daarop doodoffers
te brengen. Helden- of Heldinnen.
brief. Zie lJeroïde. Heldenboek,
eene verzameling van geschiedenissen
van beroemde helden
uit den ouden tijd, wier schrijvers
in de l3de eeuw leefden. Heldendicht,
zie Épopée. Helden-opera,
noemt men tot onderscheid der
Goden-opera en comischeopera, zulk
eene, waarin de handelende personen
helden zijn. Heldenwerk,
eene schilderij van veldslagen of
verhevene voorwerpen, voornamelijk,
wanneer de personen levensgrootte
of meer dan levensgrootte
afgebeeld zijn. Heldentijd, heroïsche
eeuw, heet bij alle volkeren, en wel
bepaaldelijk bij de Grieken en
Romeinen, die eeuw, waarin de
oude helden leefden en bij wie
sterkte des ligcllaams en hare nuttige
aanwending nog de voornaam·
ste en bijna de eenigste deugd was.
HELENA, de dochter van JUPITER en
LEDA, welke voor de grootste
schoonheid van hare eeuw gehouden
werd. Zij huwde MENELAUS,
werd door PARIS geschaakt, en
veroorzaakte daardoor den Trojaanschen
oorlog, die met de verwoesting
dier stad eindigde.
HELENA'SVUUR, St. Helmsvuur, S~.
Elmsvuur, St. Elmovuur. Zie St.
Elmsvuur.
HELENus, de zoon van PRIAMUS en
tweelingbroeder van CASSANDRA,
met het vermogen der voorzegging
begaafd. Hij deed, na den dood
van PARIS, te vergeefs aanzoek om
HELENA, en, over die weigering
vergramd, verried hij TROJE. Het
bedrog met het houten paard wordt
hem geweten.
HELEPOLIS, een door DEMETRIUS
POLIORCETES, koning van Syrië,
uitgevonden oorlogswerktuig der
Ouden, van hetwelk zij zich bij
het bestormen der ve~tingen bedienden.
HELETICUM, van gelijke beteekenis
als Epispasticum.
HELIACA, een van de grootste en gewigtigste
geregtshoven te Athene,
hetwelk onder den bloot en hemel
gehouden werd en daarvan zijnen
naam ontleende. De medeleden
daarvan, Heliasten genoemd, bestonden
uit een aantal van 500
tot 15,000 personen, en er werden
voor hetzelve alleen openbare en
op den staat betrekking hebbende
zaken behandeld; ook beteekende
dit woord de plaats, waarop dit
gerigt gehouden werd.
HELIADEN, (fabelk.) de zeven dochters
van HELIOS, of den zonnegod,
wier tranen, om den dood van haren
broeder PHAëTON geschreid, in
barnsteen veranderden.
HELICIT, de ijzersteen, eene versteening
van eene onbekende slak.
HELICON, een beroemde berg in Phocis,
aan APOLLO en de zanggodinnen
toegewijd, muzenberg; overdr.,
wordt de plaats, waar dichters ter
beoefening van de dichtkunst vergaderen,
helicon, genoemd. Heliconiaden,
heliconiden, de bewoonsters
van den helicon, de zanggodinnen.
HELIOCENTRISCH, datgene, wat op
het middelpunt der zon betrekking
heeft, of hetgene, bij het aannemen
van de zon als middelpunt,
plaats heeft. Heliographie, photoHELI.
299 HELL.
typie, zonbeschrijving'. HELLAS, de oude naam van Grieken.
HELIOMETER, een werktuig, hetwelk, land. Hellenen, Oud.Grieken. Hel.
aan eenen verrekijker toegevoegd, lenismus, eene uit het oud Grieksch
dient, om de schijnbare middellijn ontleende spreekwijs of taaleigen.
der zon of der maan te meten. Hellenisten, Grieksche Joden, of
HELIOPT, een werktuig, om de leng. onder de Oud-Grieken geboren
te der zee te meten. Joden. Hellenistisch, Hehreeuwsch·
HELIOSIS, eene geneeskundige beo Griekseh.
werking der oude geneesheeren, HELLEBAARD, een oud krijgsgeweer,
waarbij zij den lijder, voorname· zijnde eene lange houten speer met
lijk bij waterzucht, verlammingen, eene bijl er aan, waarmede zoowel
enz., met het lijdende deel, aan de gestoken als gehouwen kon worstralen
der zon blootstelden. den. Hellebaardier, een daarmede
HELJOSKOOP, zonnekijker, zonneglas, gewapende krijgsman.
een geverwd, of met den damp HELLE, zuster van PHRIXUS en doch.
eener lamp dof gemaakt glas, om, ter van ATHAMAS en NEPHALE. Om
zonder de oogen te benadeelen, in den haat harer stiefmoeder te ontde
zon te zien. gaan, nam zij met haren broeder
HELIOSTROPHON, Heliostrapeza, zon- de vlugt, en een ram met eene
netafel. Dezen naam gaven de gouden vacht droeg haar, op den
oude fabelachtige aardrijksbeschrij- wenk der goden, over land en zee
vers aan eene zekere plaats in naar het afgelegene Colchis. Maar
Ethiopië, alwaar, volgens hun ver- alleen PHRIXUS kwam hier aan;
haal, dagelijks vele en menigerlei want de ongelukkige HELLE viel
spijzen toebereid te vinden waren, in de zee, welke van haar den
zonder dat iemand opgeven konde, Daam van Hellespont (zee van
hoe zij aldaar kwamen. Helle) bekwam. Voorts draagt de
HELIOTROOP, zonnebloem. Heliotroop Hellespont ook den naam van de
Jaspis, eene groene of blaauwach- zeeëngte der Dardanellen.
tige jaspis met bloedroode vlekken HELLEBORISMUS, bij de oude geneesof
strepen, gewoonlijk Oostersche heeren, de geneeswijze om krank.
jaspis genoemd. I zinnigen met sterke giften nies.
HELIOS, Helius, de zonnegod. Zie kruid te behandelen, nieswortel-
APOLLO en PHOEBUS. kuur.
HELIX, of Calisto, eene nimf van HELLER, Haeller, de kleinste Duit-
DIANA, door JUPITER bezwangerd, sche koperen munt, naar de stad
vervolgens door JUNO in eene beerin Hall in Zwaben, alwaar zij het
herschapen, en eindelijk door JUPI- eerst geslagen werd, alzoo ge-
TER aan het firmament verplaatst, noemd. In oude tijden rekende
onder de benaming van het zeven- men naar ponden Heller, wier
gesternte. waarde ongelijk en onbepaald was.
HELLANODICAE, Atheensche ambte- HELLER-GEWIGT, het kleinste deel
naars, die zeker geld, hetwelk de van het Duitsche marktgewigt,
aan de Atheners onderworpene hetwelk 512 oncen, en de once 64
Grieken tot godsdienstige geb rui- hellers doet.
ken geven moesten, invorderden; HELLING, (scheepsb.) een eenigzins
ook en voornamelijk de gevolmag- boven den grond, op een paalwerk
tigden, die uit alle voorname ste- van het water naar de landzijde toe,
den van Griekenland naar de Olym- liggend stuk hout, van zulk eene
pi sc he spelen gezonden werden, lengte, dat de kielen der schepen,
om daarbij als regters te zitten. welke gebouwd of hersteld moeten
HELM. 300 HEMI.
worden, in hare geheele lengte
daarop kunnen liggen.
HELMINTHAGOGA, Helminthica, authelinentiea,
wormafdrijvend middel.
Helminthiasis, de wormziekte;
de ziekte, welke van de ingewandswormen
ontstaat. Helmintholithen,
versteende worm huisjes.
Helminthologie, de worm leer, beschrijving
der wormen. Helm inthiseh,
wormafdrijvend. He/minthisehe
middelen, wormmiddelen,
wormkruid. Helminthopyra, wormkoorts.
HELODES, zweetkoorts.
H ELOPYRA, moeraskoorts.
HELoTEN, inwoners der oude stad
Helos, die (duizend jaren voor de
geboorte vlln Christus) door de
Spartanen tot krijgsgevangenen
en slaven gemaakt werden.
HELOTICA, trekmiddelen.
HELUTIS, de haarziekte. In Polen
zeer gemeen. Zie Pliea.
HELOYDRIA, kleine harde en vurige
zweren op de huid.
HELOYSTER, een haak der vroedkundigen,
bijzonder om doode vruch.
ten daarmede te voorschijn te
brengen.
HEMERABAPTISTEN. noemde men aanhangers
eener sekte der Joden,
welke dagelijks een godsdienstig
afwasschen in acht namen, en
deze plegtigheid voor zeer ge wigtig
hielden. Voor het overige
koesterden zij de gevoelens der
Pharizeërs, maar ontkenden met
de Sadduceërs de opstanding.
HEMERALOPIE, Gr., eene oogziekte,
waardoor men bij nacht beter kan
zien dan bij dag.
HEMERODROMEN, uitgezette schildwachten
bij de Grieken, ter beveiliging
van de steden; ook loopers,
postboden, die van wege hunne
vlugheid in het loop en zeer beroemd
waren.
HEMIANTHROPIA, eene sterke krankzinuigheid,
eigenlijk halve ontmensching.
H EMICRANIE, Hemigraene, die soort
van hoofdpijn, welke niet het geheele
hoofd, maar alleen een gedeelte
of eenen kant daarvan inneemt,
hetzij zich die van achteren,
van voren of op zijde doe
gevoelen.
HEMICYCLIÜM, een zonnewijzer, in
de gedaante van eenen halven cirkel;
ook de boogronding van een
gewelf.
HEMICYCLUS, een halve cirkel; bijzonder
een oud sterrekundig werktuig
van deze gedaante, hetwelk
in het midden een diopterliniaal
had en tot metingen aan den hemel
gebruikt werd.
HEMICYLINDER, eene in de lengte
midden door gedeelde cilinder.
HEMIDIAPENTE, was de naam der
verminderde quinte bij de Grieken.
HEMIDRACHMON, eene halve drachme
eene oud-Grieksche zilveren
munt.
HEMIELLIPTICUS, de half-elliptische
holte in den buitenscllen oorgang.
HEMIOBOLUS, een halve obolus of
obool, eene Grieksche kleine zilveren
munt, het 12de deel van eene
drachme.
HEMlOLION, een oorlogsschip der
Grieken, hetwelk van den achter·
steven tot aan den mast 2 rijen
roeijers, en van dezen tot aan den
voorsteven slechts één had; ook
werd, bij de Grieken, hemioliseh
die rhythmus genoemd, welks verhouding
2-3 was.
HEMIOPIE, halfzigtigheid, ongemak
der oogen, waarbij de zieken een
voorwerp niet geheel, maar "Iechts
een, nu grooter, dan kleiner, gedeelte
daan'an zien; hetzij alleen
het midden, maar niet den omtrek,
hetzij dezen laatste maar
het middelpunt niet, of alleen de
bovenste of de onderste helft.
Somwijlen toont zich dit gebrek
zoowel in de nabijheid, als in de
verte; somwijlen echter alleen in
de nabijheid.
HEM!. 301 HENN.
HEMIPLRXIE, Gr.. eene beroerte. einde zich van zijne bescherming
waarbij slechts eene zijde van het te verzekeren.
ligchaam getroffen is. HENNEGAT. het gat in den achter.
HEMISPHEER, halfrond, de helft van steven van een schip, waardoor de
den hemel. of aardbol. kop van het roer gaat. Boven het·
HEMISTISCHE, de helft van eenen zelve is een beteerd stuk zeildoek
Alexandrijnschen versregel. vastgemaakt. om het indringen
HEMITONIÜM, de oud. Grieksche van het water te beletten.
naam van den halven toon. HENRIADE, Fr., een beroemd gedicht
HEMITRIGLYPH. (bouwk.). een halve van VOLTAIRE op koning HENDRIK
tril!lyph of driesnede. IV.
HEMITRITAEÜS. de half driedaagsche HENRI-QUATRE, een kort kneveltje
koorts. of haarbosje aan de onderlip.
HEMMAN. in Zweden eene streek, HEPAR ANTIMONlI. spiesglanslever.
lands van de kroon. aan een' bij-I HEPATALGIA, pijn in de lever. Hezonder
persoon gegeven, die daar. patica. geneesmiddelen. well<e in
voor eenen nationalen infanterist leverziekten gebruikt worden. leonderhouden
moet. Volgens an· verkruid. Hepatisatie. verandederen,
dragen verscheidene soorten ring der longen in eene leverachvan
landgoederen dezen naam, en tige massa. Hepatites. leverontworden
zulke goederen koninklijke- steking. Hepatocele, zulk eene
of kroonllemmans. kroondomeinen. breuk. waarbij in den breukzak een
genoemd. waarvan de kroon mid- deel der lever gevonden wordt.
dellijk of onmiddellijk grondren- Hepatocysticus, wat de lever en galten
bekomt, en vrije hemmans die- blaas tevens betreft, Hepatoli.
genen,welke de renten aan bijzon- thiasis, ziekte van steenachtige
dere personen opbrengen. concrementen in de lever. Hepa-
HEMUS, zoon van BOREAS en RHODO- toncus" levergezwel, Hepatopll-
PE. die met zijne gemalin in eenen thoë, levertering. Hepatoscopie.
berg veranàerd werd;' dewijl zij de kunst, om uit de ingewanden.
zich de goddelijke eer van JUPITER voornamelijk uit de lever van een
en JUNO aangematigd hadden, offerdier. voorspellingen te doen.
HENDECAGOON, Gr ,Ilendekagoon, een HEPHAE8TUS. Grieksche naam van
elfhoek. Hendecasyllabum. een VULCANUS.
vers van elf lettergrepen. HEPHTHEMIMERIS. (dichtk.) van ze·
HENDIADYS. uitdrukking eener zaak ven helften of vierde half voet.
met twee verschillende woorden. waarin de snijding van het vers op
waarvan het eene in plaats van den het derde lid volgt.
genitivus of ook van een bij voege- HEPTAGOON, een zevenhoek. Heplijk
naamwoord staat. tameron, een werk van zeven da·
HENDRIKSNOBEL. eene Engelsche gen; ook de titel eens boeks der
gouden munt. door HENDRIK VIII., koningin van NAVARRE: l' 'Ieptarnein
plaats van den ouden Rozenobel ron de la reine de Navarre. Bepgeslagen.
ter waarde van 8 gulden. tateuchos, de zeven eerste boeken
HENIL, Henile, eene ~oort van Feti- van den bijbel.
Bcbe der oude Wenden, uit eenen HEPTANDRIA, klasse van planten met
staf bestaande. waaraan van bo- 7 !\tuifdraden.
ven eene hand gemaakt was, welke HEPTAPHARMACUM. zulk een geneeseenen
ring hield. Dit afgodsbeeld middel, hetwelk uit zevenderlei
werd voor de deuren rondgedra- bestanddeelen is zamengesteld,
gen. en men offerde daaraan. ten HERA. HERE. de Grieksche naam van
HERA. 302 HERE.
JUNO, welke de vrouw van het huis HERESIDEN, nimfen, welke de HERE
beteekent. of JUNO bedienden, bijzonder in
HERACLIET, iemand, die Even als het bad.
HERACLITUS, het leven van de HERIBANUM, in oude tijden eene som
schaduw zijde beschouwde en uit van 60 solidis of een dukaat, waardien
hoofde om de dwaasheden mede vrije leenmannen zich van
van de menschen schreide; in te- den heerban vrijmaakten.
genoverstelling van DEMOCRITUS, HERISON, een met ijzeren pinnen
die het leven van de l!chtûjde be- voorziene slagboom, welke op zulk
schouwde en dien ten gevolge om eene wijze op eenen paal rust, dat
de menschelijke dwaasheden lacht- men hem ronddraaijen kan.
te. Heraclitisch. donker, treurig. HÉRISSON, Fr., een egel; à la héris-
HERALDIEK, Heraldica, Lat., wapen- SOli, op de wijze der egels (b. v.
kunde, wapenleer. de haren als stekels gekamd).
HERAUT, een krijgsgezant, een wa- HERMAEA, een feest, dat door de
penbode, een bode of aankondiger jeugd ter eere van MERCURIUS gevan
gewigtige gebeurtenissen. vierd werd.
Insgelijks werd de voornaamste HERMANDAD, woordelijk, broedervan
de achtentwintig herauten in schap; zoo heeten in Spanje zekere
Frankrijk, die de wapenen der politiebeambten, welke ter bewaedellieden
moesten onderzoeken, I ring der rust, gebruikt worden,
wapenkoning genoemd, Ook zijn en vroeger ook ter dienste der
er zoodanigen in Engeland. inquisitie stonden.
HERBARIÜM, Lat., een kruid.enboek. HERMAPHRODIET, een zoon van HERHerbarium
vivum, eene verzame- MES of MERCURIUS en APHRODITE
ling van gedroogde planten en of VENUS, die door de nimfen op
kruiden, tusschen papIer gelegd., den berg Ida opgevoed werd. Na
Herboriseren, kruiden zoeken. I zijn vijftiende jaar reisde hij naar
HerbOl'ist, kruidenzoeker. Carië en baadde zich in eene bron,
HERCULANISCHE OUDHEDEN, de, uit welke door de nimf SALMACIS bede
door den Vesuvius weleer be- woond werd. Vergeefs had zij
dolven stad Herculanum, bij Na- hare liefde voor den schoonen jonpels,
sedert 1758 opgegraven oud- geling betuigd; en daar HERMAheden.
PHRODIET haar wilde ontvlugten,
HERCULES, een oud Grieksch held klemde zij hem in hare armen, en .
en tevens de beroemdste onder de bad de Goden, dat zij nimmer van
halve Goden, een zoon van JUPI- hem mogt gescheiden worden. De-
TER en ALCMENE, vooral bekend ze wensch werd op zulk eene wijze
door zijne 12 voornaamste daden, vervuld, dat zij met haren geliefgewoonlijk
Herculische werken W~- den tot één ligchaam zamenwies,
noemd. Ook wordt de naam HER- hetwelk echter de beide schaam-
CULES aan elk zeer sterken man deelen behield. V olgens deze fagegeven.
bel, geeft men den naam van her-
HERCULESZUILEN . Zie Zuilen. maphrodiet aan iemand, die man en
HEREDITAIR, erfelijk. Heredita- vrouw tegelijk schijnt te zijn, of
rius, hij, die een goed niet als die beide geslachten heeft; eene
leen, maar als eigendom bezit. kwe.
HEREDITAS ADITA, aangenomene of HERMAPOLLON, dubbele figuur of
aanvaarde nalatenschap. beeld, die de godheden MERCURIUS
HERES AB INTESTATO. Zie Ab in- en APOLLO voorstelt.
testato. HERMARPOCRATES, een beeld, hetHERM.
303 HERM.
welk MERCURIUS en HARPOCRATES
tegelijk voorstelt, en van de
gewone afbeeldingen des eersten
daarin afwijkt, dat hij met den
vinger op den mond afgebeeld
wordt.
HERMATHENA, een beeld, hetwelk
MERCURIUS en MINERVA tegelijk
voorstelt.
HERMELIJN, pelswerk van de Noordsche
witte wezel.
HERMEMITHRA, eene zuil, aan MERCURIUS
en MITHRA of de zon te·
vens gewijd, en van de gewone
Hermen alleen daarin onderscheiden,
dat het hoofd, om de zon
voor te stellen, met stralen omge.
ven was.
HERMEN, beelden uit eenen kunsteloozen,
vierhoekigen steen bestaan·
de, welke, ter eere van HERMES
of MERCURIUS, aan de wegen ge·
plaatst werden; ook halfbeelden,
beelden, waarin alleen het hoofd,
de borst en somwijlen ook het bo.
venste gedeelte des ligchaams tot
aan den middel bewerkt is, maar
het benedenste in een spits toeloopend
vierhoekig blok eindigt.
HERMENEUTIEK, Hermeneutica, Lat.,
de uitlegkunde, inzonderheid der
heilige Schrift.
HERM ERACLES, een beeld, hetwelk
l\1ERCURIUS en HERCULES tezamen
voorstelt.
HERMEROTES, een beeld, hetwelk
MERCURIUS en EROS tevens voorstelt.
HERMES, de Grieksche naam van
MERCURIUS, hetwelk zooveel als
tolk uitdrukt; ook eene soort van
grafstede, welke de asch van een'
inboorling bevatte.
HERMEs TRISMEGISTUS, een wijsgeer,
die omstreeks 1400 jaren vóór
CHRISTUS geboorte leefde, en gezegd
wordt de schrijfkunst, alle
Egyptische wijsheid en de kunst
van goud te maken, uitgevonden te
hebben. Men schrijft hem eene
ontzettende menigte boeken toe,
volgens sommigen 36,525. De
kunst van goud te maken en de
universeel-tinctuHr te bereiden,
wordt naar hem hermetica of hermetische
wijsheid genoemd.
HERMETISCH, luchtdigt; eene glazen
buis hermetisch verzegelen, of sluiten
(wanneer de hals toegesmolten
wordt).
HEREMI~T, kluizenaar, woudbroeder.
Heremietage, hermitage, de cel,
kluis of hut van eenen kluizenaar;
ook een fijne wijn uit het departement
van de Rhone.
HERMIONE, dochter van MENELAUS
en HELENA, werd aan PYRRHUS
tot vrouw gegeven, ofschoon zij te
voren aan ORESTES toegezegd was,
die, door deze onwelvoegelijkheid
vergramd, PYRRHUS zei ven in den
tempel van APOLLO aanviel.
HERNHUTTERS, de gewone naam van
de Christelijke of Evangelische
broedergemeente; an~ers ook Boheemscbe
of Moravische broeders
genoemd.
HERNIA, Lat., eene breuk.
HERNIOSUS, Hernicus, die eene breuk
heeft. Herniotornie, bet breuksnijden.
HERO, priesteres van VENUS, door
LEANDER zoo teeder bemind, dat
hij over den Hellespont, nu de
zeeëngte van de Dardanellen, naar
haar toe zwom, en op zulk eenen
togt het leven verloor.
HERODIANUS, een bekende Grieksche
geschiedschrijver,die gezegd wordt
te Rome, omstreeks het jaar 233
na CHRISTUS geboorte, geleefd te
hebben.
HERODOTUS, de oudste Grieksche
geschiedschrijver, die 464 j~ren
vóór CHRISTUS leefde, en WIens
geschiedenis in 9, naar de Muzen
genoemde, boeken tot op ons gekomen
is.
HEROëN, halfgoden, vergode helden
der oudheid.
HEROÏDEN, heroïdes, Lat., heldenbrieven;
dichterlijke brieven van
HERO. 304 HERS.
beroemde personen uit de heldeneeuw,
(der Grieken en Romeinen);
iuzonderheid de heroïdes van OVIDlUS.
IIeroïck, Heroïsch, Heroïque,
Fr., heldhaftig, grootsch, van daar
heroïsche poëzij, heldendicht. Heroïsmus,
heldenmoed, beldhaftigheid.
HEROLDSFlGUREN, de figuren en teekenen,
welke ge ene in de natuur
of kunst werkelijk voorbanden
zijnde dingen voorstellen, zoo als
de onder8cheidene soorten van balken.
kruisen, palen, enz.
HERONSBAL, een holle bal met eene
naauwe pijp, waaruit men het water,
door blazen, kan doen springen.
Hij wordt naar den uitvinder,
HERoN van Alexandrië, aldus
genoemd, gelijk mede de Heronsfontein,
eene uit twee boven elkander
staande vazen zamengestelde
springfontein, waarbij het reeds
uitgesprongene water door eene
pijp in de benedenste vaas afloopt,
en door eene tweede pijp weder in
de bovenste gedreven wordt.
HEROSTRATUS, een nietswaardige man
te Epheze, die den tempel van
DIANA in brand stak,om eenen onsterfelijken
naam te erlangen. Hij
werd verbrand, en om zijn oogmerk
te verijdelen, verbood men,
zijnen naam te noemen. Zijne
navolgers in dergelijke dwaze ondernemingen
worden herestraten
genoemd.
HERPES, vlecht, eene huidkwaal,
welke zich zeer ver~preidt. Herpeticus,
vlechten veroorzakende,
daarvan voortkomende, daarmede
behebt. Helpeton, herpetische
zweer. Heryes e:cedens, eigenlijk,
in het algemeen, al wat kruipt,
een kruipend dier, slang, enz.
HERPETOLOGIE, Gr., natuurlijke ge·
schiedenis der kruipende dieren.
HERSE, SARRAZIN, een met ijzeren
spitsen beslagen traliewerk, aan
ijzeren kettingen en een rad hangende,
en tot sluitmg der poorten
dienende.
HERSILIA, de dochter van den Sabijnschen
koning TATIUS, welke
door ROMULUS bij den Sabijnschen
maagdenroof voor zich behouden
werd, en naderhand vredestichtster
tusschen de heide volken
werd.
HERTHA, eene Godin der oud-Noordsche
volken, de Aarde.
HERTOG, oorspronkelijk de aanvoerder
van een heir of leger; later
onafhankelijke en erfcJijke leenhezitter.
HESIAEA, een feest, hetwelk de
Grieken ter eere van VESTA vierden,
en waarop zij haar van verscheidene
zaken de eerstelingen
offerden.
HESITEREN, hésiter, Fr., aarzelen,
dralen, in tweestrijd zijn.
HESPERIDEN, drie dochters van HESPERUS.
AEGLE, ARETIJUSA en HESPERTHUSA
genoemd, welke in Afrika.
aan den voet van den berg
Atlas, in eenen aangenamen tuin
woonden, waarin gouden appelen
groeiden. Deze werden door eenen
ontzaggelijken draak, Ladon. bewaakt,
dien HERCULES doodde,
toen hij EURISTHEUS eenige van
die appelen brengen moest.
HESPERIë , het westelijke land,
(8panje, Italië. enz.)
HEHERUS, de avondster; ook VENUS;
zij heet avond- of morgenster,
naar mate zij des avonds of des
morgens boven den horizont staat.
HESTIA, de Grieksche naam van
VESTA.
HESYCIlISTEN, dat is, rustenden,
stillen, was de naam eener partij
onder de monniken op den berg
Athos, die zich in de 14de eeuw
door hunne dweeperijen onderscheidde.
Zij hielden den navel
voor den zetel der zielskrachten,
en gevolgelijk ook voor het aanschouwingsvermogen.
HESYCHIA, de verpersoonlijkte rust;
eene dochter der HORE DICB, aan
HETA. 305 HETM.
welke zoowel de rust en het geluk
der steden als der gemoederen toegeschreven
werd.
HETAEREN, Heteren, welopgevoede
meisjes, bij de Grieken, welke de
kunst yan te behagen reeds zeer
jong leerden en oefenden. He.
taerie, heterie, geheime vertrouwde
zamenkomst; staatkundige ver·
bindtenis van de nieuwe Grieken.
HETEROCLITISCH, niet regelmatig,
hetgeen van den gewon en regel
afwijkt; ook onecht. Heterocliti.
sc he adel, aan wiens echtheid zeer
getwijfeld wordt.
HETEROCRANIE,eene soort van hoofdpijn,
die zich slechts aan eenige
zijden van het hoofd voordoet.
HETERoDox, onregtzinnig, van de
kerkelijke leer afwijkende, kettersch.
Heterodoxie, onregtzinnigheid,
afwijking van de leer der
kerk.
HETEROGEEN,ongelijksoortig,vreemdaardig,
hetwelk zich niet met elkander
laat vereenigen, b. v. olie
en water. Heterogeniteit, ongelijkaardigheid.
HETEROGRAAPH, hij, die van de gewone
wijze van schrijven afgaat.
Beter is Neograaph, de nieuwschrijver.
HETERONOMIE, wanneer de wil ergens
anders, dan in de deugdelijkheid
der leerbegrippen, eene eigene
algemeene wet zoekt. Zie Heautonomie.
HETERORYTHMUS, wanneer een jong
mensch oud, of een oud mensch
jong schijnt; ook het onregelmatig
slaan van den pols.
HETEROSCII, eenschaduwigen, de bewoners
der gematigde luchtstreken,
welke hunne schaduw des
middags naar denzelfden kant hebben.
Bij ons is dit de Noordzijde,
bij de zuidelijke gematigden, de
Zuidzijde.
HETEROZOTESIE, de zucht of de poging,
om gevoelens, welke van de
gewone afwijken, uit te vinden en
voor te stellen.
HETMAN, in Polen, de kroon-veldheer,
en bij de Kozakken, de kommanderende
generaal.
HEUREKA! gevonden! de zwarigheid
is opgelost.
HEURISTIEK, heuristica, Lat., uitvindingskunst.
HEXACOBD, (muz.), eene sexte.
HEXAGOON, een zeshoek.
HEXAGYNIEN, zesvrouwig, planten
met zes vrouwtjes of stuifwegen.
HEXAMERON, benaming of titel der
boeken, welke over de zesdaagsche
schepping geschreven zijn.
HEXAMETER, een zesvoetig vers.
HEXANDRIëN, zesmannige planten,
wier bloesems zes stuifdraden hebben.
HEXANGULAlR, zeshoekig.
HEXAPHORUM, bij de Romeinen eene
soort van draagstoel, welke door
zes menschen gedragep werd, en
slechts aan voorname lieden toekwam.
HEXAPLA, de bijbel is zes talen, zoo
als ORIGINES dien zamengesteld
heeft.
HEXASTICHUM, een zes re gelig gedicht.
HEXEDRON, eene figuur van zes gelijke
zijden, als een dobbelsteen.
HEXIS, het bevinden; ook de.blijvende
toestand des ligchaams.
HHARIB, eene soort van Turksche
priesters, die in de moskeën op
eene verhevene plaats eenige kapittelen
uit den Koran lezen.
HIATUS, al te gerekte toon in de
uitspraak; ook de uitspraak van
twee op elkander volgende klinkletters,
welke niet in eenen toon
uitgesproken worden; alsmeue het
gebrek in tooneelspelen, dat twee
of meer tooneelen niet behoorlijk
met elkander verbonden zijn; eindelijk
eene gaping in het geheel.
HIBERNIA, oude benaming van Ierland.
HIBRlDI, hibridisch, hibridus, Lat.,
bastaardsoort, in dieren of planten,
20
HIDA. 306 HlëR.
van twee geslachten afstammende.
Vox hibrida, een woord uit twee
verschillende talen zamengesteld,
als monoculus, van het Gr. f'OVOT,
en het Lat. oculus; interest.,·ekening,
en anderen.
HIDALGOS, edellieden van lageren
rang in Spanje, welke men in Por.
tugal Fidalgos noemt.
HIDE, Eng., eene lengtemaat in Engeland,
welke zooveelland beteekent,
als men dagelijks met eenen
ploeg bewerken kan,
HIDROA, zweetbladdertjes, hittebla.
ren, zekere huiduitslag, welke in
de oppervlakte der huid zit, eenen
roodachtigen omvang heeft,en met
blaasjes eindigt. Hij ontstaat bij
heet weder, en bij sterk zweeten
na sterke bewegingen.
HIDROCRITICA, geneeskundige oordeelvellingen,
welke uit de gesteldheid
van het zweet opgemaakt worden.
HIDRONOSUS, Hidropyritos, eene
kwaadaardige dagelijksche koorts,
welke met een altijddurend zweet,
hart drukking en hoofdpijn gepaard
gaat, en ook zweetkoorts of En.
gelsch zweet genoemd wordt.
HIDROS, het door zomerhitte veroor.
zaakte zweet. Hidrosis, het zwee·
ten.' Hidrotica, hidropoiitica,zweetmiddelen.
Hidrotisch, zweetdrijvend.
HIDYPATHIE, zucht of neiging, om
zich te vermaken.
HIEP, scherts wijze verkorting van
hypochonder.
HlëRACOBOSQUES, Egyptische priesters,
belast met het voederen der
heilige sperwers.
HIëRARCH, kerkvoogd; hiërarchie,
de gezamenlijke geestelijke stand
der Roomsch.Katholijke kerk, als
de Paus, de Kardinalen, enz. za·
mengenomen ; de priesterheerschappij,
kerkbewind. Hiëi·ocra.
tie, priesterregering.
HlëROCRAMMA'l'EN, Egyptische pries.
ters, belast met het vervaardigen
der Hiëroglyphen.
HIëRODRAMA, noemden de Franschen
eene in de Lycée des arts
gehoudene viering van den dood
van LAVO IS IER, waarbij eene redevoering
uitgesproken en een bij.
zonder gecomponeerd muzijkstuk
uitgevoerd werd.
HIëRODULEN, tempel dienaars bij de
oude Grieken.
HIëROGLYPHEN, beeldschrift bij de
oude Egyptenaren. Hifiroglyphica,
beeldspraak, beeldschrift. Hiëro.
glypltisch, beeldsprakelijk, zinnebeeldig,
raadselachtig.
HIëROGRAMMEN, schrift der oude
Egyptenaren,uit zoogenoemde heilige
karakters bestaande, waarvan
alleen de priesters zich bedienden.
HlëROLOGIE, verhandeling over geestelijke
zaken; ook de priesterlijke
inzegening van het huwelijk.
HlëROMANTIE, voorspellilJg uit heilige
of gewijde zaken.
HIëROMNEMONEN, personen in Athene,
die alles, wat in het geregts.
hof der Amphictyonen voorviel,
opschreven; ook in de Grieksche
kerk zekere geestelijken, die vicarissen
en ceremoniemeesters der
bisschoppen waren.
HIëROPHANT, verzorger van godsdienstige
gebruiken; abt van een
klooster; geestelijke ceremoniemeester;
ook de opperpriester van
de godin CIlRES.
HIëRONIMITEN, ordeslieden van ver·
scheidene klassen of congregatiën;
ook Heremieten van den Heiligen
HIëRONYMUS genoemd, en voornamelijk
in Spanje, Italië en Tyrol
verspreid.
HlëROPHYLAX, in de oudere Grieksche
kerk eene soort van kosters.
HIëROPIE, het heilige vuur.
HIëROSCOPIll, voorspelling uit de beschouwing
van hetgene onder het
offeren voorviel, en uit de vlugt
der vogelen.
HlëROTECA, bewaarplaats van het
heilige; de monstrans, waarin de
HIGH. 307 BIND.
gewijde hostie ligt (in de RoomschKatholijke
kerk).
HIGHWAYMAN, Eng., een straat- of
struikroover in Engeland.
HILARIA, een feest, hetwelk den
25sten Maart te Rome ter eere van
CYBELE gevierd werd. Bij de daarbij
gebruikelijke processie droeg
ieder het kostbaarste, dat hij in
zijn huis had, voor het beeld der
Godin heen; ook was het geöorloofd,
om zich daarbij te verkleeden,
en zelfs de ambtskleedingen
der magistraatspersonen als masker
te gebruiken.
HILARITEIT,hilarité, Fr., opgeruimdheid,
vrolijkheid.
HILDEBRANDISMUS, de hoogste graad
van geestelijke overheersching, zoo
als HILDEBRAND, Paus GREGORIUS
VII., in de elfde eeuw, uitoefende.
HILLEBILLE, het instrument, waarmede
de kolenbranders elkander
het teeken van zamenkomst geven.
Het bestaat in eene kleine galg,
waarin ~ene dunne plank hangt,
waartegen met eenen houten hamer
geslagen wordt.
HILO, een uitroep, waarmede de
valkeniers den valk weder tot zich
lokken; terwijl zij tevens eenen
bal, waaraan twee duivenvleugels
vastgemaakt zijn, in de hoogte
werpen.
HILT, de kruk van een en kloet.
HIMANTOMA, himanfosis, het verlengen
van den top (himas, het topje,
eigenlijk een riem, een fonteintouw,
dat men neerlaat).
HIMPTEN, Himfen, eene in Neder-
8aksen gebruikelijke korenmaat,
welke omstreeks met het vierde
deel van een schepel overeenkomt.
HIN, eene Joodsche wijnmaat, welke
door sommigen op drie, door anderen
op zes Nederlandsche kannen
geschat wordt.
HINC, Lat., van hier; hinc illae lacrymae,
dat is de oorzaak der
droefheid, daar ligt het ongeluk.
Hinc inde, heen en weder, hier en
daar.
HINDo, een oorspronkelijk inwoner
in Oost. Indië.
HIOBADE, eene epopée van HIOB.
Hiobsbode, een hoogst onaangename
bode, zoo als die waren, welke
HIOB van de hem overgekomen
ongelukken berigt bragten.
HIPPAGRETEN, waren in Sparta drie
officieren, die door de Ephoren gekozen
werden, en waal van ieder
over 100 uitgelezene soldaten het
bevel voerde, welke, ofschoon juist
niet te paard dienende, echter den
naam van Equites of ridders voerden.
HIPPARCH, Gr., een paardentemmer;
stalmeester.
HIPPARITEN, koralen, die eene rolof
kegelvormige gedaante en eene
gestreepte oppervlakte hebben, en
zoo op en in elkander groeijen, als
of er bekers in elkander gezet zijn.
HIPPIA, een bijnaam, dien men MINERV
A geeft, als zij te paard zit,
of met een paard afgebeeld wordt.
Hippiaden, standbeelden van vrouwelijke
personen, die te paard zitten,
Hippiater, een paardenarts,
paarden doctor, veearts. Hippiatriek,
de paardenartsenijkunst, veeartsenijkunst.
HIPPOCENTAURUS, Lat., hippocentaure,
Fr., een verdicht monster,
half paard en half mensch.
HIPPOCRAS, hippokras, op kaneel en
suiker getrokken en gefiltreerde
wijn, raode en Rijosche kaneelwijn,
naar HIPPOCRATES, zijn' uitvinder,
dus genoemd.
HIPPOCRATES, een beroemde arts.
Hippocratiseren, (schertsenderwijze)
voor arts spelen, docteren. Een
hippocratisch gezigt (facies hippocratica),
het gezigt, het voorkomen
van een en stervende, waoneer
namelijk de neusgaten spits
toegetrokken, de oogen hol en ingezonken,
de ooren koud zijn; de
huid van het voorhoofd hard en
strak, en de gelaatskleur bleek is.
20*
HIPP. 308 HIPP.
HrpPoCRÈNE, Fr., hippocreen, eene
bron op of bij den berg Helicon,
welke van den hoefslag des gevleugelden
paards, PEGASUS, zou
ontsprongen zijn; de bron der
zanggodinnen, dichterenbron.
HIPPODAMIA, dochter van OENOMA
US, die haar zoodanig beminde,
dat hij haar slechts aan hem geven
wilde, die haar in het loopen overwon.
Om nu zeker van zijne zege
te zijn, stelde hij dadelijk in den
wagen hare bekoorlijkheden in het
voordeeligste licht ten toon, ten
einde de minnaars in verwarring te
brengen en alzoo tot hunne nederlaag
bij te dragen. Eindelijk bekwam
PELOPS haar tot vrouw,
waarop OENOMAUS zich uit wanhoop
doodde.
HIPPODROMUS, een tot het paardenrennen
ingerigte plaats. Zie ook
GymnasiUm.
HIPPOGRYPH, een fabelachtig gedrocht,
hetwelk half paard en half
grijpvogel was.
HrpPOLYTUS, zoon van THESEUS en
ANTIOPE. Zijne stiefmoeder, PHAEDRA,
verliefde op hem, en daar hij
hare liefde niet beantwoordde, belasterde
zij hem bij zijnen vader
THESEUS, die hem nu aan de wraak
van NEPTUNUS overgaf, waardoor
hij omkwam.
HrpPoMANES, was het werkzaamste
bestanddeel van de liefdedranken
der Grieken en Romeinen, en bestond,
zoo als men meent, uit het
schuim van het teelvocht der paarden.
HIPPOMENES, een Grieksche prins,
zoo kuiseh, dat hij zich in de bosschen
en gebergten verborg, om
geene vrouwen te zien; hij werd
echter door ATALANTE, die hij op
de jagt ontmoette, zoo bekoord,
dat hij haar minnaar werd en in
een en wedloop, door middel der
drie gouden appelen, overwon en
huwde, wordende, daar hij zich
met ~jne vrouw in den tempel van
CYBELE vergat, tot straf door die
Godin in eenen leeuwen zijne
vrouw in eene leeuwin veranderd.
HIPPONA, de Godin der paarden,
welke in oude tijden door de stalknechts
vereerd werd.
HJPPONAX, een Grieksch dichter, die
zoo scherp hekelend schreef, dat
sommigen, die onder zijne roskam
kwamen, zich van het leven beroofden.
HIPPOPODEN, een volk aan den Cadmischen
zeehoezem.
HIPPOPOTAMUS, rivier- of nijlpaard.
HIPPOS, eene onwillekeurige krampachtige
beweging der oogleden,
waarbij zij zich met de snelste afwisseling
nu openen, dan sluiten,
van welk ongemak gewoonlijk het
bovenste ooglid aangedaan wordt;
ook het trekken van den oogappel,
die in eene afwisselende en aanhoudend
herhaalde verwijding
en zamentrekking daarvan bestaat;
insgelijks dat toeval, wanneer
de Iris, bij eene vereeniging
van het oog zich van den rand van
het hoornvlies gescheiden heeft, en
in eene bestendige beweging is.
HIPPOTHOROS, eene melodie, waarvan
de Grieken zich, bij het bespringen
der paarden, bedienden.
HISTIODROMIE, de kunst, om een
schip, in zijn' loop, te wenden en
te regeren; de zeilkunst.
HISTORIE, histoire, Fr., historia,
Lat.; geschiedenis, gebeurtenis.
Histoire scandaleuse, schandkronijk.
Historicus, Lat., geschiedkundige;
historieschrijver. Historiek,
historisch, dat tot de geschiedenis
behoort, geschiedkundig.
HlsToRrëREN, in de schilderk., alles,
wat tot eene geschiedenis behoort,
naauwkeurig in acht nemen; alzoo
niet alleen aan de geschiedkundige
waarheid, maar ook aan de kleederdragt
der eeuw, waarin de voorgestelde
geschiedenis valt, streng
getrouw blijven.
RIST. 309 HOER.
HISTORISCH, heet eene schilderij in
eenen ruimen zin, wanneer handelende
personen den inhoud daarvan
uitmaken, in eenen bepaalden
zin, wanneer deze personen uit de
werkelijke geschiedenis gekozen
zijn.
HISTRIONEN, komedianten, bij de
oude Grieken en Romeinen, die
door dans en gebaren datgeen uitdrukten,
hetwelk een ander sprak;
ook potsenmakers; goochelaars.
H MOL, is eene van onze 24 toonsoorten,
waarin de toonen fen c
in fis en cis verhoogd moeten worden,
opdat zij met de natuur der
zachte toonsoorten zouden overeenstemmen.
HOBBESIANEN, aanhangers van HUBBES,
een' Engelschen wijsgeer, welke
in 1588 geboren werd en in 1679
stierf. In zijne werken, bijzonder
in zijnen Leviathan, toont hij een
ijverig voorstander eener onbepaalde
monarchij te zijn. Ook vaart
hij tegen de geestelij ken hevig uit,
welke hij als de veroorzakers van
alle onrust en verwarring in monarchale
staten beschouwt, waardoor
hij zich als een' godloochenaar
heeft verdacht gemaakt.
HOBLERS, soldaten te paard, op de
Engelsche kusten, die van hetgene,
wat op zee voorvalt, allerspoedigst
berigt doen moeten.
Hocus-pocus, goochelarij, oogverblinding.
(TILLOTSON, een Engelschman,
leidt deze uitdrukking
af van de woorden: hoc est corpus).
HODOMETER, een wegmeter, tredteller.
HOED, eene Nederlandsche maat voor
steenkolen, 32 maten bevattende.
HOEKscH en KABELJAAUWSCH, twee
zeer verderfelijke partijschappen in
Holland, omtrent het jaar 1850,
wanneer MARGARETHA, gravin van
Holland, met haren zoon, WILLEM
den vijfden, over de besturing van
het land in twist geraakte. De
Kabeljaauwschen hielden het met
den zoon, en voerden dezen naam,
om aan te duiden, dat zij hunne
tegenstanders zoo gemakkelij k zouden
vermeesteren, als de kabeljaauw
de kleine visschen verslindt.
De Hoekschen kozen de partij van
de moeder, en namen dezen naam
aan, omdat de kabeljaauwen met
hoeken gevangen worden. Deze
landverdervendewoede duurde omtrent
honderd en veertig jaren, na.
melijk van 1350 tot 1492.
HOERRAH, hurrah, hussah, Eng.,
hoezee, een vreugdegeroep zoo van
het scheepsvolk, als de soldaten,
in dienst van onderscheidene mogendheden.
Hurrah is ook bij de
Russen gebruikelijk.
HOGSHEAD, eene Engelsche maat
voor natte waren, 63 gallons wijnmaat
bevattende.
HOLDÀ, HULDA, de Godin der jagt,
DIANA, bij de oude Duitschers.
HOLOCAUSTUM, het brandoffer bij de
Grieken en Romeinen, hetwelk geheel
verbrand werd; ook een offer
in het algemeen.
HOLOGRAPHUM, Lat., een testament,
door den testateur geheel met zijne
eigene hand geschreven.
HOLoMETER, een werktuig voor het
veldmeten, hetwelk tot alle soorten
van metingen gebruikt kan worden.
HOLOTHURIëN, eene soort van zoöphyten
of dierplanten ; ongevormde
ligchamen, die aan het strand on.
der het schuim der zee gevonden
worden, gewoonlijk lang, rond,
week en met een ruw vel-overtrokken
zijn.
HOMBRE, l'hombre, Fr., lomber,
(Sp.), menseh; ook een bekend
kaartspel. Zie Lomberen, lomberspelen.
HOMER, chomer, gomer, cor, de
grootste Joodsche maat, zoowel
voor natte als drooge waren, bijna
4 schepels groot.
HOMERocENTo, een, uit verzen van
HOMERUS, zamengelapt gedicht.
HOMEROMASTIX, een hevige berisper
HOME. 310 HOMM.
van HOMERUS, en in eenen ruimen
zin elke hevige en ontijdige berisper
van een!! anders werken.
HOMERUS, naam des oudsten Griek-
8chen dichters. Interdum bonus
dormitat Homerus, ook HOMERUS
heeft geslapen: feilen is menschelijk.
HOMICIDIÜM, Lat., dood- of manslag,
moord.
HOMILETIEK, homiletica, Lat., predikkunst.
Homiletisch. hetgeen
op het prediken en op den kansel
betrekking heeft. Homilie, kanselvoordragt,
bijbel oefening, leer.
rede.
HOMILETISCHE ARGUMENTEN, noemt
men ijdel gezwets, hetwelk tot het
beweren en verdedigen van ongegronde
gevoelens te berde gebragt
wordt, en geene bewijzen maar
louter declamatiën en geschreeuw
bevat. Homiletische deugden noemt
ARISTOTELES die, waarvan men
zich in den omgang met anderen,
zoo wel in gesprekken als in zaken,
bedienen moet, en noemt er drie
op als: waarschijnlijkheid, vriendelijkheid
en welgemanierdheid.
HOMILIARIÜM, een boek, hetwelk de
homiliën der kerkvaders, welke bij
de dienst gelezen worden, bevat.
HOMIOSIS, de toebereiding van het
voedingsap door geneesmiddelen,
waardoor het bekwaam gemaakt
wordt, om zekere bepaalde deelen
te versterken.
HOMME D'AFFAIRES, Fr., een zaakbezorger,
zaakwaarnemer, hofmeester.
Homme de cour, Fr., een
hoveling. Homme d'épée, een
krijgsman. Homme d'esprit, man
van geest en verstand. Homme de
fortune, mensch van geringe afkomst.
Homme de lettres, man
van letteren, geletterde. Homme
de métier, een handwerksman.
Homme de qualité, man van aanzien.
Homme de robe, een man
van den tabbaard. Homo trium
literarum, Lat., een man van drie
letteren (fur .• Lat.) een dief.
HOMMINGlof AMAMEI- of HAMMANGI-
BASCHI, de opperbadmeesteraan
het Turksche hof.
HOMOEOPATHIE, geneeswijze omeene
kwaal door een verwantmiddel te
verdrijven, b. v. buikloop door
purgeermiddelen. Men weet, dat
HAHNEMAN voorgesteld heeft, om
ziekten naar homoeopatische grondstellingen
te genezen. De homoeopatholoog
, stellende, dat in hetzelfde
ligchaam geene twee ziek.
ten tcgelijk kunnen bestaan, kiest,
ter genezing eener ziekte, zulk
een geneesmiddel, welks werking,
in den gezonden staat, verschijnselen
te weeg brengt, die overeenkomen
met de verschijnselen der
plaats hebbende ziekte.
HOMOEOPROPHERON, wanneer vele
woorden achter elkander met dezelfde
letters beginnen.
HOMOEOPTOTON, bij de Grieken eene
generale pauze, welke niet bij het
sluiten van eenen toon gemaakt
werd; terwijl daarentegen Homoeopteleuton
eene generale pauze was,
welke op eene toonsluiting volgde.
HOMOGEEN, homogeneus, Lat., gelijkaardig,
van eenerlei natuur.
HOMOLOOG, gelijkluidend, overeenstemmend.
Homologatie, bevestiging;
herstelling. Homologeren,
bevestigen; herstellen. Homologumena,
schriften, die voor echt erkend
zijn.
HOMONIEM, gelijknamig; gelijkluidend,
wanneer een woord tweederlei
beteekenis heeft.
HOMOPHAGIE, het eten van raauw
vleesch; ook de gewoonte van
raauw vleesch te eten.
HOMOPHONIE, overeenstemming van
verscheidene stemmen, gelijkluidendheid.
HOMOTONISCH , gelijktoonig; ook
aanhoudend, langdurend.
HOMOUSIOS, gelijk van wezen.
HONDERD, eertijds eene Hollandsche
maat voor drooge waren, bij het
HOND. 311 HONO.
zeezout 404 maten houdende.
HONDSDAGEK, (diës caniculares, Lat.)
noemt men den tijd. gedurende
welken de hondstar (Siriüs), tegelijk
met de zon opkomt (van 24
Julij tot 25 Aug.).
HONGER, door de Heidenen tot eene
allegorische godheid verheven, had
een beeld in den tempel van MINERV
A te Lacedemon.
HONNET, honnête, Fr., honeste, honeslus,
Lat., eerlijk, bescheiden, wel.
levend, welvoegelijk.
HONNEuR, Fr., de eer. Point d'honneur,
het punt van eer; place
d' honneur, de aanzienlijkste plaats;
de honneurs van het huis, ook de
honneurs van de tafel waarnemen,
daarbij voor alles zorgen, de gasten
bedienen. In het kaartspel
dragen de hoogstetroevendennaam
van honneurs, waarvoor men ook
eeretroeven zou kunnen bezigen.
Honor di lettera, Ital., eer der uitstelling
eens wissels, wanneer een
ander den wissel, ter eer van den
uitsteller, aanneemt. Honores mutant
mores, Lat., andere stand,
andere zeden. Honoris causa, Lat.,
par honneur, Fr., om de eer, eershalve.
Honorabel, honorable, Fr.,
eervol, lofwaardig; deftig. Honorair.
die den titel van een ambt
heeft. zonder bezolding; honorairlid,
eerelid. Honorariüm. Lat .•
eereloon of betaling voor zoodanige
werkzaamheden of diensten,
waarvan men den prijs niet wel
bepalen kan. b. v. van een en geneesheer
enz. Honoreren, eeren;
het eereloon geven; eenen wissel
honoreren, hem aannemen en op
den vervaldag betalen.
HONNI of Ronny, hetzelfde als hoon,
trots. Honni soit. qui mal y pense,
die erg denkt. vaart erg in het
hart! het bekende devies der orde
van den blaauwen Kouseband.
EDuARD lIl., koning van Engeland
(1350), stichtte deze orde, en
wel bij gelegenheid, dat de gravin
van SALISBURY, onder het dansen,
eenen harer kou se banden verloor.
De koning raapte dien op. met de
woorden: honni soit, qui mal y
pense! en stelde, tot eene zinspeling
op deze gebeurtenis, voor vier
en twintig Ridders, de orde van
den K ouseband in, zijnde een hemelsblaauwe,
met goud gestikte
knieband, waarop de boven genoemde
woorden geborduurd zijn.
om de linkerknie gedragen.
HONOR, Lat., eer, roem; eene persoonlijk
voorgestp.lde godheid bij
de Romeinen, die te Rome eenen
tempel had, welke men tevens aan
de deugd wilde toewijden; doch
daar de priesters hierin niet bewilligden.
bouwde men voor de deugd
eenen afzonderlijken tempel. en
rigtte dien zoodanig in, dat men
daaruit in den tempel de!! roems
ging.
HOOGHEID. de titel van alle konink.
lijke prinsen en prinsessen, en in
Turkije van den Grootvizier en
somwijlen ook van den Sultan.
Afstammelingen van een keizerlijk
huis dragen den titel van Keizerlijke
Hoogheid.
HooKA, eene in Oost-Indië gebruike.
lijke tabakspijp. waarvan het roer
zeer lang is, en door een met rozen-
of ander welriekend water
gevuld glas gaat, om den rook af
te koelen, en denzelven cenen aan.
genamen geur te geven. Daar
deze pijpen noodzakelijk eenigzins
ongeschikt moeten zijn, hebben de
aanzienlijken bijzondere hookadragers
of slaven, die dezelve dragen.
HÓPITAL, Fr., zie hospitaal. H6pital
ambulant. veldlazaret.
HOPLOMACHEN, bij de Grieken in het
algemeen allerlei zwaarJvechters
of gladiatoren: bij de Romeinen
in het bijzonder zulke, welke in
eene zware wapenrusting streden.
HOPLOMOCHLION, elk heelkundig
werktuig, hetwelk op het gansche
HORA. 312 HOR!.
ligchaam aangewend kan worden. slechts twee kende en in het ver·
HORA, Lat., uur; ook de Godin dp.r volg vier telde. Later had men
jeugd, bij de oude Romeinen. Ho· ook zekere lentehoren, Erinen, zo·
ra ruit, de tijd snelt heen. Hora merhoren, Xanthen, herfsthoren,
canonicae (horae), bij de Katholij. Opm'inen en winterhoren, Theime.
ken, in kerken en kloosters, de riën, en zag daarmede voorname·
zang· en biduren. lijk op de enkele maanden dezer
HORcus, eene godheid der Grieken ja'1fgetijden. Het aantal dezer
en Romeinen; de verpersoonlijkte bijzondere Horen heeft niemand
eed, een zoon van den Nacht. bepaald opgegeven.
HORDA of ORTA, bij de Turken, eene HORISMOGRAPHIE, grenskunde.
afdeeling voetvolk, inzonderheid HORIZON, horizont, gezigteinder,
Janitsaren. kim; figuur!. bevatting. Horizon.
HORDEN, rondzwervende volken. In taal, waterpas.
eene meer bepaalde beteekenis de I HORME, de inwendige aandrift, het
woonplaats der Tartaren aan de zoogenaamde instinct. Hormon,
Wolga, welke uit 50 tot 60 tenten de algemeene inwendige bekwaam.
bestaan; ook een vlecht. of rijs. heid, welke den grond der HORME
werk, waarvan men zich bedient, en van elk levensverschijnsel uit·
om bij het bestormen van schan. maakt; bij gevolg hetgene anderen
sen, ongehinderd over de wolfskui. levenskracht of eenvoudig leven
len te komen, alsmede om de sol. noemen.
daten in eenen drassigen grond HORN, uitstekende hoek.
droog te stellen, enz. HORNEPIJP, doedelzak; zekere dans,
HOREBITEN, Orebiten, eene aanvan· HORODICTICUM MERIDIONALE, een
kdijk bijzondere sekte der Hussi. werktuig, hetwelk voor eIken dag
ten, die hunnen· naam aan den van het jaar den waren in den mid·
berg Lodez in Bohemen, dien zij delbaren tijd en ook omgekeerd
Horeb noemden, ontleenden. verandert.
HOREN, de Godinnen der jaargetij. HOROGRAPHIE, horologiographie, ge.
den, dochters van JUPITER en THE· lijk van beteekenis met gnomonie.
MIS, dienaressen van JUNO. geleid. HOROLOGE, Fr., uurwerk, zonnewijsters
van APOLLO en de gratiën, en zero Horométrie, Fr., de kunst
gewoonlijk als luchtig opgeschor. van de uren af te meten, te ver·
te, dansende maagden voorgesteld deelen; de uurkunst.
wordende. Zij waren ook Godin. HOROPTER, het oogdoel ; de regte
nen der bevalligheid en der schoon- lijn, welke door het punt getrokheid,
en zinnebeelden van orde in ken is, alwaar de gezigts-assen der
de zedelijke wereld, om welke re· beide oogen zamenkomen, en wel.
den men haar de namen Irene ke met de lijn, welke uit het mid·
(vrede), Dice, (geregtigheid) en delpunt van den eenen oogappel in
Euronia (gehechtheid aan de wet· dat van den anderen getrokken
ten) gaf. Zij hadden het opzigt wordt, evenwijdig loopt.
over de poorten van den Olympus HOROSKOOP, horoscope, Fr., aanwij.
en over den luchthemel, dien zij zer of tafel van de gesteldheid van
in duistere wolken hulden en we· den sterrenhemel, op het tijdstip
der opklaarden, en hielpen de der geboorte van een' menseh; ook
stervelingen de vruchten tot rijp. de voorspelling uit het geboorte.
heid brengen. Gewoonlijk neemt uur. Van hier horoskooptrekker,
men de bovengenoemde drie Horen waarzegger uit het uur der ge·
aan, ofschoon men er in het begin boorte van een' menseh, planeet.
HORR. 313 HOST.
lezer, lotvoorspeller .
HORREND, afschuwelijk, verschrikkelijk.
Horreren, afgrijzen, afschrik
he.bben. Horreur, Fr., gruwel,
afschuw; horreurs, afschuwelijke
dingen; gesprekken en handelingen,
welke tot oneer, tot
schande strekken. Horribel, horrible,
Fr., verschrikkelijk, afschuwelijk,
ijselijk.
HORs DE SAISON, Fr., ten onpas, ten
ontijde.
HORS D'OEUVRE, Fr., bijkomende
zaak; wat niet tot de zaak zelve
behoort; iets overtolligs. In de
kookkunst, een bijëten, bijgeregt.
HORTA, eene Godin der Romeinen,
die men de goede voornemens van
den mensch toeschreef.
HORTUS (medicus), Lat., plantentuin
voor geneeskundigen. Hortoloog,
tuinkundige, tuinvriend.
HORUS, eene Egyptische godheid,
onder welke men zich de zon op
den tijd van den zomerzonnestand
voorstelde, en haar de vruchtbaarheid
van het jaar toeschreef. HoRue
was de zoon van ISIS en OSIRIS,
en de laatste der goden, die
over Egypte heerschten. Hij wordt
als een knaap voorgesteld, hetzij
in het midden van beide ouders of
alleen, van het hoofd tot de voeten
in eenen langen rok gewikkeld.
HOSIANNAH! Hebr. (hosanna), Heer,
help hem! a! schenk hem heil en
redding! hij leve! eene bij de J oden
weleer gebruikelijke heilgroete
aan de koningen der natie, even
als ons vivat, hoezee, of het Eng.
God save the king!
HOSPES, Lat., waard, gastheer; ook
gast. Hospita, waardin. lfospitaal,
gasthuis, ziekenhuis. Hospitaliteit,
hospitalité, Fr., gastvrijheid, herbergzaamheid.
Hospitiüm, hospice,
Fr., eene herberg, klein klooster
of ordeshuis ter herberging van
doorreizenden.
HOSPODAR, heer, titel der Moldaviliche
en Wallachijsche vorsten.
HOSTIE, eigenlijk een slagtoffer, een
offerdier; in de Roomsch-Katholijke
kerk de heilige ouwel, die
bij het avondmaal, in plaats van
brood, gebruikt wordt.
HOSTIEL, vijandig. Hostiliteit, vijandelijkheid.
HÓTE, Fr., even als hospes, waard,
gastheer; ook gast. Table d' Mte,
algemeene tafel, in een logement
of herberg.
HÓTEL, Fr., groot heerenhuis, aanzienlijk
logement. L' Mtel des invalides,
het groote invalidenhuis;
I' Mtel-Dieu, het groote hospitaal
in Parijs. Matlre d'Mtel, hofmeester_
Houpou, een oppergeregtshof, in
China
HOURI, dezen naam geven de Turken
aan de onbeschrijfelijk schoone
vrouwen, die, volgens hunne geloofsleer,
hun als gezaligden eenmaal
in het paradijs gezelschap
zullen houden.
HOURRI, Indische barken tot vervoer
van waren.
HOUSSARDE, eene soort van luchtigen
dans.
HOUWITSER, grof geschut, waaruit
men niet alleen bijna horizontaal,
even als met een kanon, maar ook
in hogen, even als met een mortier,
schieten en bommen werpen
kan.
HUGENOTEN, spotnaam van de Gereformeerden
in Frankrijk, ten tijde
der hervorming, waarschijnlijk ontleend
aan zekere poort in de stad
Tours, de poort van Hugo, of de
Hugopoort genoemd, alwaar zij,
in het begin der hervorming, gewoon
waren zamen te komen.
Hugonotisme, huguenotisme, Fr.,
de godsdienst der Hugenoten.
HUID, de planken, waarmede een
schip van buiten bekleed wordt.
HUISSIER, Fr., deurwaarder.
HUMANIORA, Lat., schoone wetenschappen,
die den mensch sieren,
als taalkunde. geschied-, natuurHUMB.
314 HUMP.
kunde, enz., waarin de jeugd, als
voorafgaand{; studiën, gewoonlijk
het eerst onderwezen wordt;
schoolgeleerdheid. Humaniseren,
menschelijk maken, beschaven,
veredelen. Humanist, een schoolgeleerde,
welke de schoone wetenschappen
beöefent. Humaniteit,
het menschdom; de menschlie.
vendheid.
HUMBEL, humbIe, Fr., nederig, onderdanig.
HUMECTANTIA, bevochtigende geneesmiddelen,
of zulke welker ge·
nezende krachten, door middel der
zweetgaatjes in het ligchaam dringen.
HUMECTATIE, bevochtigilig. Humecteren,
bevochtigen.
HUMERAAL, humerale, een fijne linnen
doek, welke de schouders bedekt
en met twee banden om het
lijf vastgemaakt wordt. Dezen
doet de Roomsche priester eerst
om, en dan worden hem de overige
miskleederen aangetrokken.
HUMEUR, de gemoedstemming, luim.
HUMIDITEIT, vochtigheid, nat.
HUMILIATIE, vernedering, bescha.
ming. Humiliëren, vernederen,
verootmoedigen. Humiliteit, ootmoed.
HUMOR, Fr., humor, Lat., humour,
Eng., eigenlijk het vocht, de sap
in het menschelijke ligchaam; ook
schertsende luim; zonderlinge luimige
wijze van voordragt. Humorist,
een luimig schrijver. Humoristisch,
luimig.
HUMJRISTEN, vroeger een geleerd
genootschap te Rome, hetwelk ten
doel had, om kunstige uitvindingen
te maken en uit te voeren;
ook zulke geneesheeren, die, volgens
de grondstellingen van GALENUS,
de meeste ziekten aan eene
predominerende gebrekkige gesteldheid
der vele vochten in het
menschelijk ligchaam toeschrij.
ven, en hare genezing overeen.
komstig deze gronden inrigten.
HUMPEN, een groote drinkbeker der
oude Duitsche ridders.
HUND, eene Deensche munt, ter
waarde van omtrent 1/2 stuiver.
HUNNEBEDDEN, grafsteden uit blok.
ken rots zamengesteld, welke reeds
van den Heidenschen voortijd dag.
teekenen. Onder anderen vindt
men er in de provincie Drenthe.
HUNNEN, een dapper. maar ruwen
barbaarsch volk, hetwelk digt bij
China in het tegenwoordige Man.
golië woonde, op het einde van
de eerste Christelijke eeuw door
de Chinezen verdreven werd, zich
daarna langen tijd in Groot-Tar.
tarije ophield, in de vierde eeuw
naar Europa kwam, vele magtige
volken overwon en verdreef, maar
toen, in het jaar 453, het door
ATTILA gestichte rijk, met diens
dood, te gronde ging, weder naar
Tartarije terug trok. Van hen
komt de naam Hunnebedden.
HURONEN, een volk in Canada in
Noord.Amerika, eerst zeer wild
en diefachtig, thans tot een klein
getal ingesmolten, en in de na·
bijheid van Quebec wonende, zijn
zij eenigermate beschaafd en van
de Roomsche godsdienst.
HUSSIETEN, aanhangers der leer van
JOHAN HUSS, die, in het begin der
vijftiende eeuw, in Bohemen te
voorschijn trad, tegen de toenma.
IIge gesteldheid van het pauselijke
hof, en de buitensporigheden der
Roomsche geestelijkheid hevig
ijverde, en uit dien hoofde, schoon
hij van de hoofdleer der Katholijke
kerk eigenlijk niet afweek, in het
jaar 1415 verbrand werd.
HUT, ook kampanje, het bovenste
gedeelte op het halfdek van een
schip, in het achterste gedeelte
over de plegt. Zij is gewoonlijk
20 voet lang, en wordt op groote
schepen, welke er gedeeltelijk twee
hebben, in 4 tot 5 kleinere afdee.
lingen verdeeld.
HUZAREN, werd de Nationale ruiterij
HYAC. 315 HYAN.
in Hongarije genoemd, toen in het
jaar 1458 koning MATTHIAS 1., aan
de magnaten van het rijk beval, om
zich met hunne ruiters in zijne
legerplaats te laten vinden. Er
moest bij deze gelegenheid van 20
huizen een man geleverd worden,
en dewijl in het Hongaarsch het
woord Husz 20 en ar de soldij beo
teekent, ontstond daaruit de naam
Hussaar, (bij ons huzaar) dien in
het vervolg ook de ligte ruiters
bekwamen, welke andere Mogendheden,
in navolging van de Hon·
gaarsche, opgerigt hebben.
H YACINTHUS, een Grieksch jongeling
van eene zeldzame schoonheid,
die door APOLLO, wiens lieveling
hij was, in eene bloem veranderd
werd. Ook een hooggeel, naar het
roode trekkend, somwijlen echter
ook alleen geelachtig I<ristal, hetwelk
in een sterk vuur tot eene
donkerblaauwe zeer harde massa
versmelt. Het weerstaat de vijl
niet, en men vindt het ook violetkleurig,
welk laatste de Hijacinth
der Ouden of onze Amethist is.
HYACINTHIA, een feest, hetwelk de
Lacedemoniërs, ter eere van APOLLO
en HYACINTHUS vierden. Het
duurde drie dagen en werd met
een lijkfeest van HYACINTHUS beo
sloten.
H Y ADEN, de zeven vaste sterren in
den kop van den stier; het zeven·
gesternte.
HYALITH, eene witachtige, eenigzins
doorschijnende delfstof uit het kiezelgeslacht.
HYALODES, de glashuid; naar glas
zweemende.
HYALOïDES, de vochtigheid, welke
in het oog tusschen het net· en
druifvlies bevat is,
HYALos, glas; elk glasssoortig door·
schijnend ligchaam, zoo als barnsteen
enz. Hyalotechnie, de kunst
om glas te maken.
HYALURGIE, glas-chemie, die tak der
scheikunde, welke zich met de verandering
van tegen vuur bestande
ligchamen, in glas en glassoortige
stof, bezig houdt.
HYANCHE, zekere soort van keelziekte.
HYBERNACULUM, eene kamer der
Ouden, welke alleen tot winterverblijf
bestemd was.
HYBERNALlëN, hybernen, winterleger,
winterkwartieren.
HYBRISTICA, een feest, hetwelk te
Argos gevierd was, ter eere van
TELESILLA, die eens aan de spits
der vrouwen de stad verdedigde,
toen zij van den Spartaanschen koning
CLEOMENES belegerd werd.
De vrouwen trokken, gedurende
dit feest, mannen-, en de mannen
vrouwenkleederen aan, en men
deed VENUS en LUNA offeranden.
HYDARTHROS, juister Hedrarthon, de
lid waterzucht, welke ook gewrichtswaterzucht
genoemd wordt, Hydatides,
blaasjes, welke door waterige
ophoopingen ontstaan, zich digt
aan de oppervlakte des ligchaams
bevinden en een rond gezwel maken;
ook de waterblaasjes in den
eijerstok der baarmoeder. Hydatidocele,
waterblaasbreuk. Hyda.
tocholeus, noemt men de excrementen,
als zij dunwaterig en galachtig
zijn. Hydatoïdes, waterige
vochtigheid in het oog, welke in
het hoornvlies komt, en het dunne
vliesje, Uvea genoemd, omgeeft.
Hydatoncus, hyderoncus, watergezwel.
Hydrachnis, de waterpokken.
Hydragaga, die afvoeringsmiddelen,
welke voornamelijk de
waterige vochten afleiden. Hydrencephalocele,
hersenwaterbreuk.
Hydrenterocele, hydroënterocele, hydrenteromphalus,
eene darmbreuk,
bij welke zich water in den breukzak
bevindt. Hydrepiplocele, hydroëpiplocele,
eene waternetbreuk.
Hydrepiplomphalocele,hydrepiplomphalus,
een met netnavelbreuk gepaard
gaand watergezwel des navels.
Hydromphalus, de waterHYDA.
316 HYDR.
zucht aan den navel, waterig navelgezwel.
Hydroblepharon, watergezwel
der oogleden. Hydrocardia,
hydropericardiüm, hartzakwaterzucht.
Hydrocele, een waterig
gezwel van den bal- en zaadstreng.
Bydrocephalus, waterhoofd,
hoofdwaterzucht, eene ziekte der
kinderen. Bydrochezia, waterige
doorloop. Hydrocirsocele, hygrocirsocele,
eene waterkrampaderbreuk.
Hydrocoelin, buik waterzucht.
Hydroglossum, het zoogenaamde
vorschengezwel onder de
tong. H.ydroleros, onrustige krankzinnigheid.
Hydrometra, hydrops
uteri, de moederwaterzucht. Hydromyringa,
hydromirinx, buikwaterzucht.
Hydrophimosis, phimose,
watergezwel der voorhuid.
Hydrophthalmie, de oogwaterzucht,
het wateroog. Hydrophysocele,
een waterwindbreuk. Hydropkysometra,
ophooping van water en
lucht in den uterus. Hydrophyretos,
zie hidrophyretos. Hydrorrhachia,
hydrorrhachis. hydrorrhacltitis,
ruggegraatswaterzucht. Hydrosarcocele,
eene watervleeschbreuk.
Hydroscheon, waterophooping
in den balzak. Hydrosteon,
been waterbreuk. Hydrothorax,
borstwaterzucht, waterborst. Bydrocollyriüm,
elk uitwendig nat
oogmiddel. Hydroma, waterzakgezwel.
HYDATOSCOPIE, Hydromantie, van
gelijke beteekenis als Hydroscopie.
HYDEPARK, eene koninklijke diergaarde
en geliefkoosde wandelplaats
in Southwark, eene voorstad
van Londen.
HYDRA, hydre, Fr., waterslang, veelhoofdig
monster. Fig., een kwaad,
hetwelk dreigender wordt, hoe
meer men het tracht afte wenden.
HYDRAGGROSIS, het zalven met kwik.
HYDRALME, zoutwater, ziltig.
HYDRARGYRUM, kwikzilver.
HYDRAULICA, Lat., hydrauliek, de
leer van de beweging en den druk
der vloeistoffen; de waterleidingskunst.
Hydraulicus, een waterbouwkundige.
Bydrographie, waterbeschrijving
naar lengte, breedte,
enz.; hydrographische kaarten,
zeekaarten. Hydrologie, hydriatiek,
watergeneel:\kunde. Hydrodynomiek,
leer der waterkracht; waterleer
(in chemisch opzigt). Hydromantie,
de kunst van uit het
water waar te zeggen en voorspellingen
te doen. Hydrometer, watermeter,
waterbalans, een werktuig
waarmede men de hoeveelheid
van gevallen regen, sneeuw, dauw,
enz. kan bepalen. Bydroparastaten,
waterdrinkers ; dus werden de aanhangers
van den gnostiker TATIANUS
genoemd, omdat zij, uit overdrevene
onthouding, bij hunne
maaltijden, water, in plaats "an
wijn, gebruikten. Bydrophobie, de
watervrees, hondsdolheid, eene
ziekte dergenen, die van eenen dollen
hond, of een ander razend dier,
gebeten zijn. Hydropicus, hydrops,
een waterzuchtige; hydropisie, de
waterzucht. Hydroscopie, het waarzeggen
uit het water; ook de gave
om, door bijzondere ligchamelijke
gewaarwordingen, onderaardsch
water tP. ontdekken. Hydrostatica,
hydrostatiek, leer van het evenwigt
der vloeistoffen onder elkander, en
ook met vaste ligchamen. Hydrotechnica,
hydrotechniek, waterbouwkunst.
HYDRELAEÜM, verbinding van water
en olie, als verzachtend middel tot
in- en uitwendig gebruik.
HYDRIADEN, eene soort van nimfen,
welke vochtige streken bèwoonden,
en in gezelschap der Hamadryaden
dansten, als PAN zich op
zijne pijp hooren liet.
HYDRODES, waterig, naar water gelijkende.
HYDROGENIÜM, waterstof, eigenlijk
waterkweekend.
HYDROMEL, honigwater, mede, een
drank uit water en honig.
HYDR. 317 HYME.
HYDROMELON, appeldrank. uit appelen.
bijzonder kwee-appelen, in
water gekookt.
HYDROPHOR. eene waterbuis van
een cirkelvormig zijden weefsel,
dat vaster, ondoordringbaarder en
goedkooper is; en ook minder
ruimte inneemt dan eene lederen.
HYDROSACHARUM, suikerwater.
HYEMS, (de winter) eene allegorische
godheid in de gedaante van
een' oud' man, met witte haren en
baard, met ijs bedekt en slapende
in eene grot.
HYGEA, Godin der gezondheid. Zie
Meditrina. Hygiena, hygiène, de
gezondheidsleer.
HYGROLOGIE, de wetenschap, om de
vochtig'heid der lucht te bepalen,
of de veranderingen daarin waar
te nemen. Hygrometer, het werktuig,
hetwelk bij die waarneming
gebruikt wordt.
HYGROPHOBIE, hetzelfde als hydrophobie.
HYLARCHUS, de wereldziel, de (aan
God ondergeschikte) wereldgeest,
eigenlijk de beheerscher der stof.
HYLE, stof; zoo als bij de geneesheeren
de materia medica en bij de
Alchymisten de stof, waaruit zij
den steen der wijzen bereiden willen.
H YLEG. Apheta, bij de Astrologen,
de planeet of ook de plaats des hemels,
welke bij de geboorteplaatsen
te kennen zouden geven, hoe
lang een pasgeboren mensch leeft.
HYLOPHAGEN, houtëters; een Ethiopisch
volk, hetwelk, naar DIODORUS,
van wilde vruchten en jonge
boomtakken leeft.
HYLOZOÏSMUS, in de wijsbegeerte,
het gronden van de doelmatigheid
in de natuur op den analogon van
een volgens doel handelend vermogen,
het leven der stof (in haar
of ook door een levenmakend inwendig
beginsel, eene wereldziel).
HYMAEOS, heette bij de Grieken een
molenaarslied, hetwelk men ook
Epymilion noemde.
HYMEN, Hymeneüs, de God des huwelijks,
bij de Heidenen; het huwelijk
zelf, Hymeneën, bruiloftsliederen,
bruiloftsfeest.
HYMENOPTEREN, insekten met vier
vliezige vleugelen en eenen angel.
HYMNE, hymnus, een lofzang of gedicht
ter eere van God, ook fee8tlied
op koningen, helden, enz.
Hymnist, een hymnen dichter.
HYNKAR TSCHEKDERESI, eene galei,
waarvan zich de Turksche keizer
tot het doen van pleziertogtjes bedient.
H YODES, hyoïdes, eigenlijk zwijnvormig,
zeugaardig; hetgene den
vorm van eenen zwijnensnuit of
liggende -< heeft; van hier (in
plaats van ypsilodes) ypsilon vormig,
of de gedaante eener Y hebbende,
zoo als in het bijzonder
het tongbeen.
HYOPHTHALMOS, een klein of varkensoog;
ook hij die zulke oogen
heeft.
HYPACTICUS, naar beneden ontlastend,
zuiverend.
HYPALLAGE, Gr., eene verkeerde
woordschikking, b. v. : het glas in
het bier, voor: het bier in het glas.
Zie hyperbaton.
HYPATON, bij de Ouden de diepste
snaar, in de onderste of diepste
tetrachord, welke onze groote H
omtrent gelijk komt. De diepste
snaren van alle tetrachorden heeten
hypatoïden.
HYPER, beteekent in zamenstellingen:
overdreven.
H YPERAESTHESIS, overgevoeligheid,
al te groote gevoeligheid.
HYPERBATON, Gr., eene verplaatsing
van woorden,eene woordschikking,
welke van de gewone afwijkt.
HYPERBOLAEON, naam van de vijfde
tetrachord in het groote, onveranderlijke
toonstelsel der Grieken.
Hyperbolaeon diatores, voorlaatste
snaar van de hoogste tetrachord,
welke ook Paranete hyperbolaeon
HYPE. 318 HYPE.
genoemd werd. strafheid der organische vaten, het
HYPERBOLE, hyperbool, (redek.) het strictum der Ouden, met kracht
overdrevene in woorden; vergroo- begaafd.
ting in de uitdrukking; groot- HYPEREMESIS, het bovenmatige braspraak,
overdrijving, b. v.: zijn I ken.
roem reikt tot aan de sterren enz.; HYPEREPIDOSIS, bovenmatige toene-
(meetk.) kegelsnede. Hyperbo- ming, bovenmatige uitbreiding van
liseh, buitensporig, overdrijvend. een verschijnsel, van een uitwen-
HYPERBOREëN, hetwelk Noordlan- dig gedeelte, enz.
ders zeggen wil, noemden de oude HYPERETHISIA, bovenmatige prik-
Grieken de volken, welke boven kelbaarheid.
Thracië woonden. De Romeinen HYPERJASTISCH, is een bijnaam van
noemden alzoo diegenen, welke ten juist die toonsoort der Ouden, die
noorden van de Alpen woonden, men gewoonlijker de hypomixolien
tegenwoordig verstaat men dische toonsoort noemt.
daaronder hen, die binnen den HYPERIDROSIS, bovenmatig zweet.
poolcirkel leven. Men hecht aan HYPERION, een der Titans, zoon van
den naam van Hyperboreën het COELUS. Gelast om den zonnewadenkbeeld
'Tan ruwheid, zoo als gen te mennen, wordt hij door
bij voorbeeld de Franschman aan sommigen voor den vader der zon,
de uitdrukking Ze Nord. door anderen voor de zon zelve
HYPERCATHALECTISCH, is een vers, aangezien.
wanneer aan het einde eene let- HYPERKRITIEK, eene al te gestrenge
tergreep of een lid te veel is. beöordetling, overdrevene of on-
HYPERCATHARSIS, bovenmatige ont- matige bedilzucht, hekelzucht.
lediging, eigenlijk overzuivering. HYPERLYDISCHE TOONSOORT, is de-
HYPERCINESIA, bovenmatige bewe- zelfde, welke men ook de hypojogelijkheid.
nische noemt.
HYPERCRISIS, bovenmatige critische HYPERMIXOLYDISCH, beteekent hetontlediging,
bovenmatige crisis. zelfde als hypodorisch.
HYPERCRITICUS, een aartsberisper, HYPERMNESTRA, van de 50 Danaïden
die alles te naauwkeurig onder- of dochters van DANAÜS, welke,
zoekt. ingevolge bevel van haren vader
HYPERDIAZEUXIS, de scheiding van hare echtgenooten in den bruiloftstwee
tetrachorden der Grieken, die nacht vermoordden, diegene, weldoor
het interval eener octaaf van ke, tegen dit gebod, den echtgeelkander
afgezonderd zijn, zoo als noot in het leven liet, die daarna
bij de tetrachord Hypaton en Hy- den vader doodde.
perbolaeon. HYPEROPSYCHIE. Zie onder Hypnos.
HYPERDORISCH, die toonsoort, welke HYPERORTHODOX , aarts.dom-regt.
gewoonlijk den naam van hypoaeo- zinnig. Hyperorthodoxie, overdre·
lische toonsoort draagt. vene regtzinnigheid.
HYPERDULIA, soort van vereering, HYPEROSTOSIS, beengezwel, eene
welke de maagd MARIA, als moe- aanmerkelijke, meer of minder
der van God bewezen wordt. harde, ongelijke en bultige op-
HYPERDYNAMIA, overkracht, al te zwelling van een geheel been of
groot werkvermogen, (al te groote een gedeelte daarvan, even als
levenskracht). Sthenie of Hypers- bij de Engelsche ziekte, den beenthenie.
eter, en venerische kwalen; uitzet-
HYPERDYNATOCRASIA, de al te groo- ting van de einden der beenderen.
te vermengingskracht, al te groote HYPEROTICA, slapmakende geneesHYPE.
319 HYPO.
middelen.
HYPERPIMELE, bovenmatige lijvigheid.
H YPERP LEROSIS, overvulling .
H YPERSARCOSIS, sponsachtig wild
vleesch.
HYPERSTHENIA, ziekelijke verhoogde
organische werkzaamheid, overgroote
levenskracht, en daardoor
bewerkte ziekte. Zie Hyperdynamia.
HYPERTONIA, bovenmatige spanning
(der prikkelbare vaten), eene gepaste
uitdrukking voor ziekelijke
overheerschende prikkelbaarheid
(irritabiliteit) .
HYPRAEMA, bloeda:flooping; ook het
bloed, dat bij het slagten van een
dier opgevangen wordt; eindelijk
een daaruit bereid geregt.
HYPNOS, de slaap. Hypnobates, nachtwandelaar.
Hypnodes, hypnopoeüs,
slaperig, slaapverwekkend, enz.
Hypnologia, de leer van den slaap.
Hypnologica,bij sommigen de diaetetiek
des slaaps, als gedeelte der
diaetetiek. Hypnosychie, hyperopsychie,
de zieleslaap. Hypnoticum,
de slaperigheid. Hypnotisch, slaapbrengend,
slaapverwekkend, verdoovend.
Hypnosis, het in slaap
maken, slaap verwekken. Hypnotica,
narcotica, slaapverwekkende
middelen.
HYPOAEOLISCH, de reolische toonsoort,
die hare beide halve toonen
tusschen den tweeden en derden
en tusschen den vijfden en zesden
trap heeft, in het geval, dat nu het
gezang niet binnen de grenzen
der octave des grondtoons bevat,
maar binnen de grenzen van de
onderkwart des grondtoons tot
aan hare octaaf ingesloten is.
HYPOAEMA, eene uitstorting van het
bloed in de oogholten.
HYPOBIBASMUS, in de stelkunst de
herleiding eener vergelijking, met
behulp van welke men deze laatste
tot eene geringere afmeting dan de
vorige brengen kan.
HYPOBOLE, die rhetorische figuur,
waarbij men vooraf op eene vraag
antwoordt.
HYPOCARPIUS, (in de nieuwere Botanie)
onder den vruchtknop ûttende.
HYPOCATHARSIS, eene zachte afleiding
of zuivering.
HYPOCAUSTUM, bij de Ouden eene
kamer, welke van onderen gewarmd
werd.
HYPOCHAEUM, noemden de Astrologen
het 4de hemelsche huis; waar.
uit zij de gesteldheid van den vader
des pasgeborenen, alsmede van
het geluk voorspellen wilden.
HYPOCHONDREN, de zijden of de
plaats onder de korte ribben, van
waar hypochondrie enz. Zie dit
woord.
HYPOCHONDRIE, miltzucht; onderbuiksziekte,
eene der moeijelijkste
ziekten, welke hare zitplaats voornamelijk
in den onderbuik heeft,
menschen, die veel zitten, het
meest en hevigst aangrijpt, en
dikwerf in zwaarmoedigheid en
melancholie ontaardt. Hypochonder,
hypochondrisch, zwaarmoedig;
vol grillen en kuren. Hypochondrist,
miltzuchtige, zwaarmoedige.
HYPOCHYMA, hypochysis, de graauwe
staar.
HYPOCHYROSIS, de hardhoorendheid.
H YPOCOPHOSIS, een geringe graad
van doofheid, eene matige hardhoorendheid.
HYPACRANIÜM, (apostoma) een abces
of zweer onder den schedel,
en boven de harde hersenhuid.
HYPOCRlET, een huichelaar, schijnheilige.
Hypocrisie, huichelarij,
schijnheiligheid. Hypocritisch, huichelachtig,
valsch, geveinsd.
HYPODESIS, Hypodesma, Hypodesmus,
hypodesmis, het onderste,
eerst gelegde verband; ook de onderbinding,
b. v. een er slagader.
HYPODIAZEUXIS, in de muzijk der
Grieken de tusschenruimte een er
quinte, welke zich tusschen twee
HYPO. 320 HYPO.
tetrachorden bevindt, die door eene
derde tetrachord van elkander afgezonderd
zijn.
HVPODIDASCALUS, een onderleeraar
op de Latijnsche scholen.
HVPOGALA, melk-oog, eene ophooping
van melk of van eene witte
melkachtige, niet etterachtige stof,
in eene of beide oogkamers.
HVPOGASTRIÜM, de onderbuik, het
gedeelte van den buik dat zich on·
der den navel bevindt. Hypogastrisch,
den onderbuik betreffende.
HYPOGASTROCELE, eene darm- of
netbreuk aan den buik.
HVPOGASTRORlxls,hypogastrorrhezis,
eene darm breuk met verscheuring
van het darm vel.
HYPUGEÜM, bij de Astrologen, de
beide onderste buizen aan den horoskoop;
ook een kelder, onderaardsch
gewelf, waarin bijzonder
de urnen gezet werden.
HVPOGLOSSIS, die zweer aan de tong.
welke vors eh genoemd wordt.
HYPOGLUTIS, de vleeschachtige dee·
len onder het achterste.
HVPOLAMPSIA, hypo lampsis , een geringe
graad van kramp, een zwak
trekken der leden; ook een zwak
(onbepaald, onduidelijk) glinsteren.
HVPOLYDISCH, zoo werd genoemd de
Lydische toonsoort, die in hare
klankladder de halve toonen tus!!
chen den vierden en vijfden, en
tusschen den zevenden en achtsten
toontrap bevat. Ziehypomixolydisch.
HYPOMIA, een deel onder den schouder,
de okselholte (en het vleezige
daaronder) .
HYPOMIXOLYDISCH, bijnaam van de
oude toonsoorten der Grieken,
welke de beide halve toonen tusschen
den derden en vierden en
tusschen den zesden en zevenden
trap der klankladder bevat hielden,
en waarbij het gezang wel in
den grondtoon sluit, maar in de
ruimte van de diepere quarte dezes
grondtoons tot aan de octaaf daarvan
ingesloten is.
HYPOMNEMA. korte aanwijzing, verklaring;
bedenking.
HVPOMOCHLION, datgene, wat het
rustpunt van eenen hevel draagt of
houdt, zoodat de hevel zich wel
om hetzelve draait, maar niet kan
verschuiven, noch op- of afwijken.
HVPONYCHON, het onderloopen van
bloed (of etterverzameling) onder
een en nagel.
HYPOPHALUM, gewone orde in het
eten en drinken, middelmatige
diëet.
H YPOPHASIA, hypophasis, het verschijnen
van het wit in het oog,
gedurende den slaap.
H YPOPHASMA, dat toeval, waarbij het
oog, door geweldige scheuring der
kleine bloedvaten, met bloed opgevuld
wordt.
HYPOPHORA, eene fistelzweer.
HVPOPHRVGISCHETOONsooRTderOuden,
waarbij de melodie wel in den
grondtoon der Phrygischetoonsoort
sluit, maar niet tusschen de grenzen
van dezen grondtoon en zijne
octaaf, maar in den omvang van
hare onder kwarten en de octaaf
daarvan ingesloten is.
HYPOPHTHALMIE. eene oogpijn onder
het hoornvlies: ook eene verduistering
van het gezigt, welke door
uitgestort bloed tusschen de oogkamers
ontstaat.
HVPOPION, pyosis, eene in ettering
overgegane oogontsteking.
HYPOPROSLAMTANOMENOS, de toon,
welke onder den diepsten toon van
het volkomen toonstelsel der Grieken,
hun nog bekend was, en met
onze groote G overeenkomt.
HYPOPYON, hypopyum, ophooping
van het bloed in het oog.
HYPORCHEMA, bij de Grieken een
gezang, dat met de lier of citer begeleid
werd, en waarmede tevens
de dans gepaard ging.
HYPORGHEMATA, liederen, naar welke,
op de goden feesten der oude
Grieken, gedanst werd.
HYPO. 321 HYPO.
HYPORRHINION, de plaats onder den
neus. de knevelbaard, de snorrebaard.
HYPORRHYSIS, het (langzame) afvloeijen,
afritselen, nederzinken.
HYPOSARCA, (hyposarcidiüm) , eene,
zich duidelijk tusschen en onder
hetspiervleesch verspreidende, waterophooping.
HYPOSPADIACUS, hypospadias , bij
GALENUS een man met al te kort
voorhuidsbandje en deswege tot
eenen vruchtbaren bijslaap onbekwaam;
bij latere geneesheeren,
een man, wiens pisbuis zich onder
den eikel (glans) opent.
HYPOSPASMA. eene zachte kramp in
het algemeen.
HYPOSPATHISMUS, de kunstbewerking
van het onderschuiven van
den spadel tusschen de uitwendige
schedel bedekkingen en den schedel.
HYPOSPHAGMA, op looping van het
bloed, bijzonder in het oog.
HYPOSTAPHYLE. het schieten van de
huig, wanneer het, na eene ontsteking,
in eenen toestand van verslapping
en een waterig gezwel,
achterblijft.
HYPOSTATHME, onderste laag, grondslag
(om iets vast daarop te zetten);
ook dikke en vaste bodem bezetting
onder de pis, enz. Hypostasis,
persoonlijkheid, zelfbeótaand wezen;
ook een bezinksel. Hypostatisch.
wezenlijk. persoonlijk.
HYPOSYNAPHE de scheiding van twee
tetrachorden (in de muzijk der
Grieken), die van elkander afge.
zonderd zijn door het tusschen
plaatsen van zulk eene derde tetrachorde
als met ieder der beide
gescheidene tetrachorden eene ver·
eenigde tetrachorde maakt, zoodat
de gelijksoortige snaren der gescheidene
tetrachorden eene kleinere
septime uitmaken.
HYPOTHEEK, hypotheca, Lat., pand,
onderpand, grond brief op onroereilde
goederen enz, geregtelijk
beschreven; ook het pandregt eens
schuldeischers. Hypothecarische
crediteuren, schuldeischers op vast
pand Hypothecariüs, Lat., hypothécaire,
Fr., de houder van eenig
onderpand. Hypothekeren, verhypothekeren,
verpanden, voor pand
verbinden, als onderpand doen inschrijven.
HYPOTHENAR, de rug der hand, handrug;
ook het benedenste gedeelte
der vlakke hand, de halve maansvormige
verhooging tusschen de
handwortels.
HYPOTHENUSE, of beter hypotenuse,
(meetk.) de langste zijde van eenen
regthoekigen driehoek.
HYPOTHESIS, Gr., hypothèse, Fr.,
aangenomen stelling, vooronderstelling,
meening. Ex hypothesi,
bij onderstelling. Hypothetisch,
voorondersteld, op eene onderstelling
gegrond, aangenomen.
HYPOTHETON, het ondergelegde, ondergeschovene,
enz.; een tot grondslag
gelegd gevoelen.
HYPOTYPOSIS, hypotypose, (redek. )
afbeelding, aanschouwelijke daar.
stelling, verzinnelijking; wanneer
men de zaken zoo voordraagt, als
of zij tegenwoordig waren; nadrukkelijkevoorstellingeenerzaak.
HYPOZEUXIS, wanneer elk lid der
rede zijn eigen werkwoord heeft.
HYPSIPYLE, koningin van het eiland
Lemnos. Daar de vrouwen hare
echtgenooten en al de mannen op
het eiland vermoord hadden, redde
zij haren vader TH OAS, voorgevende
hem gedood te hebben, en
hem langen tijd verbergende. Toen
J ASON ter verovering van het gulden
vlies uittrok, huwde hij HYPSIPYLE,
welke hij echter in de armen
van MEDEA spoedig vergat.
Hypos, hoogte, verhevenheid.
HY8TERA, de baarmoeder. Hysteralges,
hysteralgicus, wat pijn in
de baarmoeder veroorzaakt. Hysteralgia.
pijn in de haarmoeder;
hysteralgisch, die pIjn betreffende.
Hysterelosis, omdraaijing der baar-
21 .
HYST. 322 INF.
moeder. Hysterocele, baarmoederbreuk.
Hysterocnesmus, jeuking
in de baarmoeder of in de vrouwe·
lijke schaamdeelen over het algemeen.
Hysteroloxie, de scheve ligging
der baarmoeder. Hysteromanie,
moederwoede. mansdolheid.
Hysteroncus, baarmoedergezwel.
Hysteropsophia, aflating der lucht
uit de baarmoeder. Hysteroptosis,
de val der baarmoeder. Hysterorrhoea,
de witte vloed. Hysterotomie,
hysterotomotocie, het opensnijden
der baarmoeder, de keizersnede.
Zie ook Gastrotomie.
HYSTERIEK, hysterica affectio, opstijging
van de baarmoeder; bij de
vrouwen even hetzelfde, hetwelk
bij de mannen hypochondrie heet.
Hysterische toevallen, zie vapeurs.
HYSTEROLITH, moeder-mosselsteen,
steen korrels, welke er uitzien als
de baarmoeder, meestal zonder natuurlijke
schalen, bijna altijd ijzerachtig.
maar somwijlen ook met
kiezel en kwars overtrokken.
H YSTEROLOGIE, verkeerde redenering,
wanneer men het laatste
eerst, en het eerste laatst noemt.
HYSTERON PROTERON, verkeerd, het
achterste voor.
HYSTEROPOETMUS, een schijndood,
een van den dood weder opgestane.
HYSTRICIASIS, hystricismus. hystrix,
de stekelzwijnzIekte , de stekelzwijnsuitslag.
1.
I, als Romeinsch getal, beteekent I.
IB. of IBID, ibidem, te zelfder plaats,
op dezelfde bladzijde.
ICTus, JURIS- of JURECONSULTUS, een
regtsgeleerde.
ID. IDEM, de- of hetzelfde.
I, E., id est, dat heet. dat is.
I. H. S. Jesus hominum Salvator,
JEZUS, de Heiland der menschen.
IMP. imperator, de keizer.
1. N. D. in nomine Dei of Domini, in
den naam des Heeren.
INF. infra, beneden, verder m het
boek.
1. N. J. in nomine Jesu, in den naam
van JEZUS.
1. N. R. J. Jesus Nazarenus Rex Judaeorum,
JEZUS van Nazareth, koning
der Joden.
1. N. S. T. in nomine sanctae trinitatis,
in den Daam der heilige drieënheid.
INv. invenit, hij heeft het uitgevonden.
IT. item, desgelijks.
IBERIë, de Latijnsche naam van
Spanje, welke somwijlen in den
hoogeren schrijfstijl gebruikt
wordt.
IBIDEM, Lat., aldaar, te zelfder plaats,
in hetzelfde schrift, op dezelfde
bladzijde.
IBIS, de Nijlreiger, een Egypti~che
watervogel, van het geslacht der
ooijevaars, die, even als vele andere
dieren, door de Egyptenaars
goddelijk vereerd werd, en aan
wien men de kunst van klisteren
zoude te danken hebben.
IBICUS, Grieksch Lyrisch dichter en
tijdgenoot van ANAKREON, hoofdzakelijk
bekend wegens den moord,
door roovers, aan hem gepleegd,
wien hij bedreigde, dat de kraan.
vogels, die juist over hunne hoofden
vlogen, zijnen moord zouden
wreken, en door de vervulling dezer
voorspellin g.
IBRAHIM-KHAN-OGLI, de nakomelingen
yan den Grootvizier IBRAHIM,
die zich bij MURAT IJ. zoo verdienstelijk
waakte, dat deze hem met
den titel van Khan vereerde, en aan
zijne familie vele voorregten
schonk. in welker bezit zij thans
nog zijn, makende met MUHAMEDS
en KIUPERLIS afstammelingen
eene soort van hoogen adel uit,
door v.elken de hoogste ambten
bekleed worden.
IBRICTAR-AGA, de schenker van den
Turkschen sultan.
ICAR. 323 ICOS.
ICARUS, de zoon van DAEDALUS, welke,
bij het gebruik van wassen
vleugels ter ontvlugting, in zee
viel en verdronk; fig., een dwaas,
onbezonnen mensch. Ne quaeras
esse lcarus, vlieg niet te hoog.
ICHIEN. lchin, eene lengtemaat der
J apannezen,omstreeks 6 voet groot.
ICHIK-AGASI- BASCHI, de hofmaarschalk
aan het Perzische hof, die
den overigen bedienden de noodige
bevelen geeft.
lCHNOGRAPHIE, Gr., de grondteekening,
het plan, ontwerp (van een
huis, stad, enz.)
ICHOGLANS, Idschoglans, eene soort
van edelknapen of pages in het
serail des Turkschen keizers, wier
aantal van 500 tot 900·beloopt.
Zij hebben eenen opziener CAPIAGA
genoemd, en ontvangen onderwijs
in de wetenschappen en
gymnastische oefeningen.
ICHOR. waterige etter; wondwater.
Ichoreux. etterig.
ICHl'HYOCOLLA, vischlijm.
ICHl'HYOGRAPHIE, beschrijving der
visschen. lchthyo!ith, een versteende
visch, vischversteening.
Ichtltyologie, de vischkunde. leer
van de visschen. Ichthyomantie,
de vischwaarzeggerij, voorspelling
uit de ingewanden der visschen.
Ichthyophagen, vischëters, menschen
of volken, die meerendeels
van visch leven,
ICHl'HYl'ROPHYl'EN, zulke boomsteenen,
waarin men de teekening van
eenen vischvijver, met struikgewas
omgeven, meent op te merken.
ICOMANl'IDIP1'ISCHE VERREKIJKER.
Met zulk eenen verrekijker, die
van hetzelfde voorwerp twee tegen
elkander overstaande beelden vertoont,
welke zich in de as of het
middelpunt des kijkers vereenigen.
kan men juister dan met eenig
ander de sterren waarnemen.
ICOSEDRON, Ikoseder, een ligchaam,
welks oppervlakte uit 20 gelijke
en gelijkvormige gelijkzijdige driehoeken
bestaat. Icosandria, Icosandrie,
de klasse van planten met
omtrent 20 (of ook meer) stofdraden,
welke op den kelk vastgehecht
zijn.
ICOSICHORDUM, het, uit 20 toonen
bestaande, Gnidonische muzijkstelsel.
ICTERICUS, Icteroldes, Icterisch, geelzuchtig.
Icteritica, Icterus, geelzucht,
vrijsterziekte.
IDA, een berg, niet ver van Troje,
alwaar PARIS het bekende oordeel
over de drie Godinnen, JUNO, MINERVA
en VENUS, welke om den
voorrang in schoonheid twistten,
uitsprak. Ook een berg in Creta,
alwaar JUPITER geboren en opgevoed
zoude zijn.
IDALIA, een der meest gewone bijnamen
van VENUS, naar den berg
Idaliüm in Cyprus. alwaar zij eenen
beroemden tempel had.
IDEAAL, de volkomenste voorstelling
van eenig voorwerp of zaak in gegedachten.
Ideaal, idealisch, niet
wezenlijk, ofschoon het, naar de
regelen der volkomenheid, aanwezig
moest zijn; ingebeeld, dichterlijk.
Idealiseren, tot boven de wezenlijkheid
verheffen, verëdelen.
Idealismus, de verschijnselenleer,
stelsel van sommige wijsgeeren,
volgens hetwelk de dingen buiten
ons als bloote verschijnsels beschouwd
worden, en de beschouwer
zich zelven alleen voor iets wezenlijks
houdt. Idealist, een aanhanger
dezer leer. Idealistisch, wat
tot die leer behoort. Idée, Fr.,
een denkbeeld, gedachte, voorstelling.
inval, plan.
IDEM, Lat., de- of hetzelve. Semper
idem, altijd dezelfde. ldemist,
een jabroer, die in alles toestemt.
Idem per idem, gelijk met gelijk.
IDENTIFICEREN, tot hetzelve of gelijkvormig
maken, vereenzelvigen.
Identisch, eenzelvig, eenerlei van
gelijke beteekenis. Identiteit. eenzelvigheid,
gelijkheid, gelijkvor-
21*
1DEO. 324 1D10.
migh€'id.
IDEOLOGIE, naam, welken sommige
hedendaagsche Franschen voor het
woord Metaphysica. als meer gepast,
hebben aangenomen.
ID EST, Lat., dat is, het is, dat wil
zeg-gen.
IDIOCRASIS, Gr., idiocrase, Fr., de
natuur en eigenaardigheid eens
ligchaams; hetgeen aan iets in het
bijzonder eigen is.
IDIOGRAPHISCH, eigenhandig, zelfgeschreven.
Idiographum. idiochiron.
eigenhandig schrift, handschrift.
onderteekening.
IDIOMA. Lat., idi6me. Fr., idioom, de
eigenaardigheid, het spraakeigen,
de tongval. de landspraak. Communicatio
idiomatum, wordt, in de bespiegelende
godgeleerdheid, bij de
leer der twee naturen van CHRISTUS
genoemd de mededeeling der
eigenschappen, dat namelijk de
goddelij ke natuur hare eigenschappen
aan de memcheiijke, en deze
de hare aan de goddelijke medegedeeld
zou hebben.
IDIOMELUM, een voor zeker fc;est, in
het bijzonder, vervaardigd lied.
IDIOOT, idiot, Fr., een onwetende,
een botterik, onnoozele hals of
sukhl. Idioticon, Gr., een landschapswoordenboek
, zoodanig
woordenboek, waarin alleen de in
zeker gewest gebruikelijke woord€'
n ,·oorkomen. Idiotismus, stompzinnigheid;
ook gewestelijke uitdrukking.
IDIOPATHICUS, Idiopatisch,oorspronkehjk
of op eene eigene wijz€' lijdende.
ldiopathie, eigen lijdendheid,
of eene ziekte van zulk een en
aard, waarbij slechts een enkel deel
des ligchaams lijdt, zonder medegevoel
der overige deel en; ook
bijzondere neiging tot iets.
IDIO RRITHM EN, eene soort van Grieksche
kloostergeestelijken. die wel
naar eenen zekeren regel leven,
maar geene monniken zijn, en eigene
bezigheden, lIaar verkiezing,
verrigten.
IDIOSYNCRASIE, de met eigenaardige
gewaarwordingen gepaard gaande
gevoeligheid voor zekere indrukken;
afkeer van alles. wat alleen
aan zekere personen eigen is. Ook
de eigenaardige gesteldheid, waardoor
een zieke van andere dergelijke
zieken onderscheiden is.
IDIOTROP HUS, die eene bijzondere
soort van voedsel noodig heeft; eigenaardig.
IDOLATER, idoldtre, Fr., afgodisch;
een afgodendienaar. Idoldtl'ie, afgoderij.
afgoden. of beeldendienst.
IdiJle, afgod, afgodsbeeld. Idolopeia,
eene figuur in de redek.,
wanneer men afgestorvene personen
als sprekende aanvoert.
IDoMENEüs, de cicisbeo van IJELENA
en huisvriend van MENELAUS, naderhand,
in het verbond tegen Troje,
misdadig uit godsdienstijver,
daar hij, op gelijke wijze als van
JEPHTA verhaald wordt, zijnen eigen'
zoon offerde.
InuNNA, de oud-Noordsche Godin
der onsterfelijkheid; zij bewaart,
zoogenaamd, in eene doos, de gouden
appelen des levens, door welke
te nuttigen, de goden eene
eeuwige jeugd behouden.
IDYLLE. een landelijk gedicht, herdersdicht.
Idyllisch, landelijk,
eenvoudig en onschuldig.
IGHIRMI~CHLIK of JARIMLIK, eene
Turksche zilveren munt, ter grootte
van eenen hal ven gulden. Zij
. geldt 1/2 pia~ter of 30 paras of 60
co uran t-as per.
lGNIS LAMBENS, noemt men de vonken,
welke uit de haren van eenige
dieren voortkomen, als zij in het
donkere gewreven WOl den. Ignis
latuus, een dwaallicht.
I GNISPICIÜM, voorspelling uit het
vuur.
IGNITABULÜM, zoo veel als constellatie.
IGNITIE, de verbranding (tot kalk en
asch), 8cheikunstige verkalking.
IGNO. 325 lLIC.
IGNOMINIE, Fr., ignominia, Lat.,
smaad, schande, onëer. Ignominipus,
ignominieua:. Fr., schandelijk,
eerloos, beschimpend.
IGNORANT, Fr .. onwetend, dom. Ignorantie,
onwetendheid, domheid.
Ignorf'ren, iets niet weten, of ook
niet willen weten.
IGNYA, knieEchijf.
IJZEGRIM, isangrin, isengrim, bekende
naam van den wolf in den oudDuitschen
roman: Reintje de Vos;
fig. een knorrig, grommig mensch.
IKIGRUSCH, eene Turksche zilveren
munt van de grootte eens daalders;
een dubbele piaster (hetwelk ook
de naam beteekent) à 80 paras.
IKON, een beeld. Ikonische standbeelden,
gelijkvormige nagehootste
standbeelden. Ikonodulen,
beeldvereerders, beeldaanbidders,
beeldendienaars. Ikonodulie, heeldvereering,
beeldendienst. Ikonographie,
beeldbeschrijving. Ikonoklastes,
beeldverbreker, beeldstormer.
Ikonolater, beeld~ndienaar,
zie ikonodulen. Ikonolatrie,
beeldendienst.1konoloog, een beeldverklaarder.
Ikonologie, beeldverklaring,
beeldspraak, verklaring
der zinnebeelden. Ikonomaehie, de
beeldenstrijd, beeldenkrijg (wegens
de vereering, aanroeping en
aan bid ding der beelden).
lLEON, ileüm, ileon, iliii.m, de krom·
darm. Ileüs, iliüs, eiliüs, eene
kronkeling der darmen met ontstekende
toevallen, drek braking, enz.
llia, de zijdeelen van het onderlijf.
lIiaeus, wat op de (kronkelingen
der) darmen betrekking heeft.
ILIADE, Ilias, een heldendICht van
HOMERUS over den Trojaansehen
oorlog (van Iliofl of lIiüm, de stad
Troje) Iliacos intra muros peeeatur
et extra, men zondigt aan beide
zijden (eig. binnen en buiten de
muren van Troje). Ilias post Homerum,
wordt een geschrift genoemd,
welks onderwerp reeds
vroeger en beter behandeld is.
Ilias malorum, veelvuldig jammer,
groot ongeluk.
ILICET, ire lieet, Lat., gaat naar
huis, het is uit. Met deze woorden
plagten de oude Romeinen
den lijkstoet, na de begrafenis, te
bedanken.
ILINGUS, het draaijen, winden; de
duizeligheid.
hroCOLIÜS, wat den krom darm en
den aarsdarm te gelijk aangaat.
ILITHYA, Eilel:thya, (de komende)
Grieksche godin, welke aan de
barenden bijstand verleende.
lLLACRYMATIE, van dezelfde beteekenis
als epiphora.
lLLAESIBEL, onkwetshaar.
lLLATA, Lat., ingebragt, of medegebragt
goeà, huwelijksgoed. 1I1atie,
de gevolgtrekking eener sluitrede.
Illatief, waaruit eene gevolgtrekking
afgeleid kan worden.
ILLEGAAL, onregtmatig, onwettelijk.
Illegaliteit, onregtmatigheid, onwettigheid.
Illegitiem, onregtmatig,
onwettig, onecht.
lLLIBATUS, Lat., onbevlekt, zuiver,
on beschadigd.
ILLIBERAAL, onedel, laag, onvrijzinnig.
Illiberaliteit, onedelmoedigheid.
laagheid.
lLLICEREN, aanleiding geven, veroorzaken,
opwekken, aanzetten, ophitsen,
opstoken.
iLLICITE, Lat., illieiet, ongeöorloofd,
verboden.
ILLICO, Lat., terstond, dadelijk, op
staanden voet.
lLLIMITÉ, geillimiteerd, onbepaald,
onbeperkt, onbegrensd.
ILLIQUIDE, onzuiver, onklaar; onvereffend,
b. v. eene rekening.
lLLITERATUS, een ongestudeerde.
lLLITIE, Lat., (geneesk.) de zalving,
insmering.
ILLos, het oog, de oogappel; ook
een mensch, die scheel zIet.
ILLOSIS, ilosis, het verdraaijen ; van
daar het scheelzien.
lLLOTIS MANIBUS, Lat., met ongewasschen
handen.
ILLU. 326 IMAR.
lLLUDEREN, bespotten, misleiden, priester in het serail.
voor den gek houden. IMARETE, bij de Turken eene soort
lLLUMINATEN, dezen naam hebben van hospitaal of openbaar huis voor
van tijd tot tijd verscheidene sek. armen en reizigers, hetwelk zich
ten aangenomen, die zich beroem· gewoonlijk aan hunne dsehamis of
den, verlichten te zijn; dweepers, groote tempels bevindt.
die voorgaven, met God in eene IMBAT, een zeewind, die in de ha.
nadere verbindtenis te staan, door vens van de Levant, des zomers
bijzondere openbaringen en geest. van 10 uren 's morgens tot na
verschijningen voorgelicht te wor· zons.onderg-ang waait.
den, enz. Ook medeleden der IMBECIEL. Imbécille, Fr., stompzin.
(1776) door den voormaligen hoog· nig, onnoozel; een eenvoudige of
leeraar WEISHAUPT, in Ingolstadt onnoozele bloed. Imbecilliteit, ver·
gestichte. doch tien jaren daarna standszwakheid, onnoozelheid.
door de Beijersche regering weder I IMBIBEREN, inzuigen, naar zich ne·
opgeheven Illuminaten.orde. Illu. men, doortrekken, bevochtigen,
minatie, feestelijke verlichting van drenken. Imbibitie, inzuiging enz,
huizen en andere gebouwen; ook IMBREVIATUR, het kort begrip eener
het kleuren of afzetten van eene zaak, het protocol van een' notaris.
teekening of prent. Illumineren, IMBRIKDAR. Ibrikdar, Turksche hof.
verlichten, kleuren. bedienden, die den keizer, bij de
ILLUSIE, illusio, Lat., misleiding, Mahomedaansche godsdienstige
verblinding, begoocheling. Illuso. wa~schingen, het water aanbieden.
risch. misleidend, bedriegelijk, ver· IMITABEL, imitable, Fr., navolgbaar.
blindend; ontwijkend. Imitatie, navolging; het nagevolg.
ILLUSTRATIE, illustratio, Lat., ver· de of de kopIj. Imiteren, navol.
klaring, opheldering, glans; on· gen, nabootsen. naäpen.
derscheiding. Illuster, illustre, Fr., IMMANITEIT, wreedheid. barbaarsch.
beroemd, doorluchtig, voortreffe. heid, onmenschelijkheid.
lijk. Illustreren, in het licht stel. IMMATERIAAL, immatel'iëel, onstoffe.
len, ophelderen; verheerlijken; lijk, onligchamelijk. geestig. Im.
vergieren, b. v. een boek met materialiteit, onstoffelijkheid.
platen. Illustrissime, een eer titel, IMMATRICULATIE, inlijving, inschrij.
zoo veel als doorluchtig. ven. Immatriculeren, inlijven, in.
iMAGE, Fr., een beeld, afbeelding, schrijven, in een register (bijzon.
voorstelling. I maginabel, imagi. der op hooge scholen ).
nable, Fr., verbeeldend, denkbaar; IMMATURITEIT, onrijpheid, ontijdig.
wat slechts verzonnen of bedacht heid.
kan worden. Imaginair. denkbeel. IMMEDIAAT. onmiddellijk, zonder
dig. Imaginatie, inbeelding; ver· tusschenkornst. Immédiatement,
beeldingskracht. Imagineren, uit. Fr .. onmiddelijkerwijze.
denken; zich voorstellen. IMMEMORABEL, immemoriaal, onge.
IMAGINUM JUS, was bij de Romei. denkbaar; van onheugelijke tij.
nen eell regt, volgens hetwelk nie. den af.
mand zich mogt laten uitschilderen IMMENSE, Fr., onmetelijk. Immensi.
of afbeelden, als hij niet eene der teit, onmetelijkheid.
overheidsplaatsen, welke men cu· IMMENSURABEL, immensurable, Fr.,
rulus noemde, bekleed had. onmeetbaar. Immensurabiliteit, on·
IMAM, de Turksche priester of gees. meetbaarheid.
telijke, die in de moskee de gods. IMMERGEREN. in. of onderdompelen;
dienst verrigt. Iman·effendi, de onderduiken. Immersie, onderdui·
IMME. 327 IMPA.
king. onderdompeling.
IMMERITO, Lat., onverdiend, onbillijk.
IMMI, een in Zwaben en Zwitserland
gebruikelijke inhoudsmaat. In het
Wurtemburgsche houdt een immi
10 maten; te Ulm 2 schepels, te
Bern maken 48 immi en in Zurich
36 een mud.
IMMINENT, boven het hoofd hangend,
dreigend, nakend.
IMMINuëREN, verminderen. Imminutie,
imminutio, Lat., vermindering.
JMMISCEREN. inmengen; zich in iets
immisceren, zich in iets steken, zich
met iets inlaten.
IMMISSIE, immissio, Lat., geregtelijke
toewijzing. Immitteren, in
het bezit stellen.
IMMOBIEL, immobile, Fr., onbewegelijk;
ook niet tot den oorlog uitgerust.
Immobiliën, immobilair
eigendom, onroerende goederen of
have, liggende goederen. Immobiliseren,
roerende goederen in onroerende
veranderen. Immobiliteit,
onbewegelijkneid.
IMMODERAAT, onmatig, overdreven.
Immoderatie, onmatigheid.
IMMODEST, onzedig, oneerbaar, onwelvoegelijk.
IMMOLATIE, immolatio, Lat., opoffering.
Immoleren, opofferen.
IMMoRAAL, onzedig. Immo1'llliteit,
onzedelijkheid.
IMMORTALISEREN, onsterfelijk maken,
vereeuwigen. Immortaliteit,
onsterfelijkheid. Immortel, Fr.,
onsterfelijk; eene immortelle, eene
stroobloem.
IMMUNIS, immuun, vrij, onbelast;
vrij van schatting Immuniteit, onbelastheid,
vrijheid van belasting.
IMMUTABEL, onveranderlijk. Immutabiliteit,
onveranderlijkheid.
IMPANATIE, impanatio, Lat., inbroo
ding, vereeniging van CHRISTUS
ligchaam met het avondmaalsbrood.
Het woord impanatie wordt
slechts door de Roomsch-Katholijken
gebruikt.
IMPARDONNABEL, impardonnable, Fr.,
onvergeeflijk.
IMPARTIAAL, impartialis, Lat., onpartijdig,
regtvaardig. Impartialiteit,
impartialité, Fr., onpartijdigheid.
IMPARTIBEL, impartible, Fr., onverdeelbaar.
Impartibiliteit, onverdeelbaarheid.
IMPASSIBILITEIT, onvatbaarheid voor
lijden; gevoelloosheid.
IMPASTATlE, impastatio, Lat., de verdeeging;
dikke, vette kleurgeving;
vermenging der graveerpunten en
strepen. Impasteren, verdeegen;
verwen dik opdragen, punten en'
strepen op koperen platen vermengen.
IMPATIENCE. Fr., het ongeduld. Impatient,
ongeduldig. Zich impatiëitteren,
ongeduldig worden.
IMPEDIèREN, verhinderen, beletten.
Impediment, impedimentum, Lat.,
hindernis, hinderpaal, belemmering.
IMPEGNO, de verpanding, verbinding,
borgstelling, verantwoordelijkheid.
IMPENETRABEL, impénétrable, Fr.,
ondoorgrondelijk.
IMPENITENTIE, onboetvaardigheid.
IMPENSEN, uitgaven, onkosten.
IMPERATIEF, imperativus, Lat., de
gebiedende wijs der werkwoorden,
als bijvoegelijk woord: gebiedend.
IMPERATOR, Lat., de opperbevelhebber
eens legers; ook de keizer;
alsmede een bijnaam van JUPITER.
Imperatorisch, gebiedend; keizerlijk.
Imperatol'ische maaltijd, een
gastmaal, hetwelk de Romeinsche
keizers, op den dag, dat zij de
regering aanvaardden, aan de regering
gaven.
IMPERCEPTIBEL, imperceptible, Fr.,
onbemerkbaar, dat noch door het
oog, noch door het oor kan waargenomen
worden. Impf1l'ceptibiliteit,
onbemerkbaarheid.
IMPERFECT, imparfait, Fr., imperfecIMPE.
328 IMPL.
tum, Lat., onvoleindigd, gebrekkig;
ook de onvolmaakt verledene
tijd, in de spraakkunst. Imperfectie.
onvolkomenheid, gebrek.
IMPERFORATIE, eene tegennatuurlijke
vergroeijing van zulke deelen
des menschelijken li?;chaams, welke
in hunnen natuurlijken toestand
open moeten zijn.
IMPERIAAL, imperiale, keizerlijk; ook
eene Russische gouden munt van
tien roebels; de hemel van een bed,
het bovendeel van eene koets, enz.;
eene keizerskroon (bloem). Imperiaal-
papier, papier van het grootste
formaat. Imperiaal-water, zeker
blanket- of schoonheidswater,
uitgevonden door den Italiaanschen
geneesheer FIVRAVANTA.
IMPERIëus, impérieux, Fr., gebiedend,
heerschzuchtig. Imperiüm,
opperheerschappij, oppermagt. Imperiüm
in imperio, een gebied in
een gebied.
IMPERSONALE, (vel'bum) Lat., een
onpersoonlijk werk woord Impersonafiteit,
onpersoonlij kheid.
IMPERTINENT, onvoegelijk; onbeschaamd,
onbeschoft. Impertinentie,
impertinence. Fr.,onbeschaamdheid,
onbeschoftheid.
IMPERTURBABEL, impel'turbable, Fr.,
onwrikhaar. onverstoorbaar. Imperturbabiliteit,
onwrikbaarheid,
onwankelbaarheid.
JMPETRANT, (regtsg ) de klager, verzoekPr.
Impetraat, impetratus, Lat.,
de beklaagde. Impetl'atie, impetratio,
Lat., het aanzoek, de klagt,
regtsverkrijging. Impetl'el'en, verzoeken,
afvorderen, door aandrang
verkrijgen.
IMPETUëus, impétueux, Fr., hevig,
onstuimig. Impetuositeit, drift, on·
stuimigheid.
IMPIëTEIT, goddeloosheid, snoodheid,
boosheid. Impiëteren, zondigen;
goddeloos maken.
IMPINGEREN, aanstooten, aanwrijven.
IMPITOYABEL, impitoyable, Fr., onbarmhartig,
meêdoogenlooll.
IMPLAcABEL, implacable, Fr., onverzoenlijk.
Implacabiliteit, onverzoenlijkheid.
IMPLAN1'ATIE, implantatio, Lat., inplanting,
inënting; genezing van
eene ziekte door inënting in een en
boom enz., door het bijgeloof
uitgevonden. Implanteren, inplanten,
inënten.
IMPLExE, ingevlochten, ingewikkeld,
wanneer in een tooneelstuk onderscheidene
onderwerpen zoodanig
ineenl{evlochten zijn, dat daardoor
eelle tweevoudige handeling ontstaat.
IMPLICATIE, verwikkeling. Impliceren,
verwikkelen. Fides implicita,
een duister, ingewikkeld geloof;
volgens eenige oude godgeleerden,
het geloof, dat de kinderen
ontvangen bij den doop.
IMPLICIET, mede in betrokken, ingewikkeld,
er onder begrepen.
IMPLORANT, een aanzoeker, hulpvrager.
Imploreren, aanzoeken, om
hulp smeeken.
IMPLUVIÜM, heette bij de Romeinen
die plaats van een huis, waarover
geen dak was; zoodat het gevolgelijk
er kon inregenen.
IMPOLI, Fr" impoliet, onwellevend,
onbeleefd. Impulitesse, onwellevendheid,
onbeleefdheid.
IMPOLITIQUE, Fr., impolitiek, onstaatkundig,
onverstandig.
IMPONDERABILIëN, on weegbare dingen.
IMPONEREN, opleggen (b. v. stilzwijgen);
inboezemen (als bewondering,
eerbied, achting); indruk
maken, opzien baren. Imponerend
of imposant, gebiedend, indrukmakend.
Impositie. impositio, Lat.,
de oplegging l van handen, of belastingen),
imposito silentio, onder
opgelegd stilZWIjgen.
IMPOPULAIR, bij het volk niet bemind.
Impopulariteit, de nietvolksgezindheid,
volksongunst; te geleerde
voordragt, onverstaanbaarIMPO.
329 IMPR.
heid (van geschriften).
JMPORCITOR, een veldgod der Romeinen,
die over de voren gesteld
was.
IMPORT, invoer. Importen, invoerswaren.
Importabel, invoerbaar, geoorloofd
in te voeren. Importatie,
goederen-invoer. Importeren, invoeren;
bedragen; van gewigt of
belang zijn; zich voor iets importeren,
in de bres stellen; het im.
porteert veel of weinig, het brengt
w'el of weinig op.
IMPORTANT, Fr., gewigtig, belangrijk.
Importantie, belangrijkheid,
invloed, aanzien.
IMPORTUN, onbescheiden, lastig. Importuneren,
lastig vallen; ongelegen
komen. Importuniteit, ongelegenheid,
overlast
IMPOS~IBEL, impossible, Fr., onmogelijk.
Impossibiliteit, onmogelijkheid.
IMPOST, imp6t, Fr., belasting, warenaccijns.
Imposteren, belasten.
IMPoTEN'r, onvermogend, onmagtig;
lam, ziekelijk. Impotentie, onvermogen;
(mannelijk) onbevoegdheid,
zwakte.
IMPRACTICABEL, impraticable, Fr,
ondoenlijk, onuitvoerbaar; onbegaanbaar,
onbruikbaar (van wegen
enz.).
IMPRAEGNATIE, impraegnatio, Lat.,
bevruchtiging; verzadiging, oplos.
sing'. Impraegneren, bevruchten;
verzadigen, oplossen (van oliën en
zouten, in de scheikunde).
IMPRAESCRIPTIBEL, on verjaarbaar.
IMPREcATIE, imprecatio, Lat., vloek,
verwemching.
IMPRENABEL, imprenable, Fr., onneembaar,
on winbaar (van vestingen).
IMPRESSIE, impressio, Lat., druk; indruk,
invloed. Impressum, een gedrukt
schrift.
IMPR1MATUR, verlof tot den druk;
het worde afgedrukt (op drukproeven).
I:UPRIMEREN, drukken; indrukken,
inscherpen, inprenten.
IMPROBABEL, improbable, Fr., onwaarschijnlijk.
Improbatie, improbatio,
Lat., afkeuring, misbillijking.
IMPROFITABEL, niet opbrengend, onvoO!
deelig.
IMPROMPTU, Fr., van het Lat. in
promtu, in gereedheid; iets voor
de vuist gemaakt, onvoorbereid;
eene snel opgevatte, zinrijke gedachte.
IMPROVISATIE, een voor de vuist gemaakt
dichtstuk; eene onvoorbereide
redevoering. ImprolJisator,
improvisateur, Fr., improvisatore,
Ital., iemand, die voor de vuist
dicht of onvoorbereid spreekt. Improviseren,
verzen voor de vuist
opzeggen, of onvoorbereid (ex improviso)
redevoeren.
IMPRuDENT, onbedachtzaam, on voorzigtig.
Imprudentie, imprudence,
Fr., onbedachtzaamheid, onvoorzigtigheid.
IMPUBERES, onmondigen, en in het
bijzonder zulke personen, die nog
niet huwbaar zijn.
IMPUDENT, onbeschaamd, 8chaamteloos.
Impudentie, onbeschaamdheid,
schaamteloosheid.
IMPUONATIE, impugnatio, Lat., aanvechting,
bestrijding.
IMPULSIE, impulsus, Lat., aandrift,
drang, opwekking.
IMPUNITEIT, impunité, Fr., straffeloosheid,
vrijstelling van l>traf.
IMPUTABEL, imputable, Fr., toerekenbaar.
Imputatie, imputatio, Lat, toerekening,
beschuldiging. Imputeren,
toerekeuen, beschuldigen, te
las t leggen.
IMRAHOR-BASCHI, Imbrohor-Baschi,
de opperstalmeester van den TurkSC
hen keizer.
IN ABRUPTO NECESSITATIS, in geval
van uitersten nood.
IN ABSTRACTO, zie abstract.
INACCESSIBEL, inaccessible Fr., ontoegankelijk.
INAccuRAAT,onnaauwkeurig, slordig.
INAC. 330 INCA.
INACTIEF, werkeloos, ledig, ambteloos.
Inactiviteit, werkeloosheid,
rust. Zie nonactiviteit.
INADVERTENTIE, inadvertance, Fr.,
onachtzaamheid; par inadvertance,
door onachtzaamheid, bij verzien.
IN AETERNUM, Lat., eeuwig, voor
altijd.
IN AGONE, Lat., in de laatste oogenblikken,
in den doodstrijd.
INALIëN AB EL, inaliè'nable, Fr., onvervreemdbaar.
INALTERABEL, inaltérable, Fr., onveranderlijk;
onverderfelijk.
IN ANNUM SEQUENTUM, Lat., tegen
het volgende jaar.
IN ANTECESSUM, Lat., als voorschot,
vooruit.
INAPPELLABEL, Fr., onbevoegd tot
hooger beroep.
INAPPLICABEL, inapplicable, Fr., niet
toepasselijk, niet aanwendbaar.
IN ARM IS, Lat., onder de wapenen,
in het geweer.
INATTENT, onoplettend. Inattentie,
onoplettendheid, nalatigheid.
INAUGURAAL, plegtig, ter inwijding
dienende; inaugurale rede, inwijdingsrede
(op hoogescholen). Inauguratie,
inauguratio, Lat., inwijding,
plegtige bevestiging (in een
eerambt). Inaugureren, inwijden,
plegtig bevestigen.
IN BlANCO, in blanco, Lat., wit, oningevuld,
onbeschreven.
IN BONIS, Lat., gegoed, bij kas.
IN CALCULO, Lat., in getal of in de
berekening.
INCAMERATlE, intrekking van een
goed; de inlijving daarvan bij de
pauselijke domeingoederen . Wordt
zulk een goed weder vrijgegeven,
zoo heet zulks desincameratie.
INCANTATIE, incantatio, Lat., betoovering,
bezwering.
INCAPABEL, incapable, Fr., onbekwaam.
Incapaciteit, onbekwaamheid.
IN CAPITA, Lat., naar de hoofden, of
personen.
INCARCERATIE, incarceratio, Lat.,
in kerkering, opsluiting. Incarcereren,
inkerkeren, opsluiten.
INCARNAAT, Fr., hoog-rozerood,
vleeschkleurig. Incarnatia, vleeschgevende
middelen. Incarnatie, incarnatio,
Lat., de vleesch- of
menschwording van CHRISTUS.
INCASSEREN, geld ontvangen of innen;
omlijsten.
IN CASU, incasum, Lat., ingeval.
IN CAUSA, Lat., in zake, in de regtzaak.
INCENDIAIRE, Fr., incendiariüs, een
brandstichter; oproermaker. Incendiëren,
in brand steken, brand
stichten.
INcEsTuërs, bloedschendig. Incestus,
de bloedschande, ontucht onder
bloedverwanten.
INCH, eene Engelsche lengtemaat,
een duim, waarvan er 36 een yard
of Ellgelsche el uitmaken.
INCIDENT,. iscidentie, toeval, voorval
eene bijkomende zaak, (b. v. in
een regtsgeding) . Incideren, invallen,
tusschenbeiden komen.
JNCINERATIE, de verbranding van
vaste ligchamen tot asch, de in de
asch legging.
hrCIPlëNT, een aanvanger, leerling.
INCISIE, incisuur, insnijding, snede.
INCITABILITEIT. prikkelbaarheid. Incitamentum,
LaL, een opwekkingsmiddel.
Incitatie, aanzetting, oprUl]
lng. Inciteren, aanzetten, opruijen,
aandrijven.
INCIVIL, Fr., incivilis, Lat., onbeleefd,
onwellevend. Inciviliteit,
incivilité, Fr., onbeleefdheid, onwellevendheid.
INCLINATIE, neiging, helling; genegenheid,
liefde. Inclineren, eene
neiging tot iets hebben.
INCLINATORIÜM, Lat., een werktuig,
om de inclinatie of helling der
magneetnaald te meten en te bepalen.
IN CLOSA, Lat., ingesloten, nevensgaande.
INCLUDEREN, in zich bevatten, insluiten.
Inclusi, inclusio, Lat.,
IN CO 331 INCO.
insluiting: inclusio uniüs non sta- dig. Incompetentie, incompetence,
tim est exclusio alteriüs, van de in- Fr., onbevoegdheid (b. v. om over
sluiting der eene zaak hangt de zaken te oordeelen).
uitsluiting eener andere niet af. INCOMPLEET, onvolledig, onvoltallig.
Inclusive, Lat., inclusief, inslui- INCOMPLEX, Lat., eenvoudig, niet
tend, medegerekend. zamengesteld. Incomplexe groot-
IN COENA DOMINI, (in het avondmaal heid, eenvoudige, niet zamengedes
Heeren) zijn de eerste woorden !\telde grootheid.
eener pauselijke bulle, welke den INCOMPRESSIBEL, incompressible, Fr.,
banvloek bevat over allen, die de onzamenpersbaar.
Roomsch-Katholijke kerk niet aan. IN CONCERTO, Lat., in zamen- of
kleven; wordende deze bulle vroe- overeenstemming.
ger jaarlijks te Rome op Groenen I IN CONCRETO, Lat., in een bepaald
Donderdág openlijk voorgelezen. geval, in werkelijkheid.
INCOGNITO, onbekend, onder vreem- INCONFIDENTEN, zij, die bij de overden
naam; het incognito, de onbe- heid des lands, wegens gevaarlijke
kendheid, naam of standsverber. verstandhouding met den vijand,
gmg. verdacht zijn. Inconjidentie-tribu-
INCOHAERENT, Lat., niet zamenhan- naat, regtbank om zulke verdachte
gend. Incohaerentie, gebrek aan personen te vonnissen.
zamenhang. INCONFORM, niet overeenstemmend,
INCOLAAT, Incalaat-regt, in Bohemen ongepast.
en Silezië datgene, wat in andere INCONSEQUENT, tegensprekend, zich
landen Indigenaat heet. zei ven ongelijk. Inconsequentie, te-
INCOMBUSTIBEL, incombustible, Fr., genstrijdigheid, strijdigheid met
onbrandbaar. eigene beginselen.
INCOMMENSURABEL,incommensurable, IN CONSESSU TOTIÜS SENATUS, voor
Fr., onderling onmeetbaar; wat de geheele raadsvergadering.
niet door eene gemeene maat kan INCONSIDERABEL, inconsidtrable, Fr.,
gemeten worden. Incommensura- onbeduidend, onbelangrijk.
biliteit, onderlinge onmeetbaarheid. INCONSIDERATIE, onbedachtzaam.
INCOMMODEREN, lastig zijn of val- heid, onbezonnenheid.
len, verontrusten, moeijelijk ma- INCONSISTENT, niet vast, onbestenken.
dig. Inconsistentie, onstandvastig-
IN COMMUNI, Lat., en commun, Fr., heid, onbestendigheid.
in het gemeen, gemeenschappe- INCONSTITUTIONEEL, strijdig met de
lijk. In communem usum, Lat., tot grondwet of staatsregeling, onalgemeen
gebruik. grondwettig.
INCOMMUTABEL, incommutable, Fr., INCONTESTABEL, incontestable, Fr.,
onstoorbaar. Incommutabiliteit, onbetwistbaar, ontegenzeggelijk,
onstoorbaarheid. uitgemaakt.
INCOMPAEABEL, incomparable, Fr., IN CONTINENTI, Lat.. op staand en
onvergelijkelijk. voortreffelijk. voet, oogenblikkelijk.
INCOMPATIBEL, in compatible, Fr.,on- IN CONTRARIÜM, Lat., in het tegenvereenbaar,
dat met elka.nder niet deel.
bestaan kan. Incompatibiliteit, on- INCONTRIBUABEL, ~ncontribuable, Fr.,
bestaanbaarheid, onvereenbaar. onbelastbaar, niet 8chatpli~tig.
heid. INCONVENIëNT, inconveniëntie, onge-
INCOMPENSABEL, incompensable, Fr., lijkheid, zwarigheid, ongemak.
onvergoedbaar, niet te vergoeden. INCORPORATIE, inlijving of vereeni.
INCOMPETENT, onbevoegd, niet gel- ging (van landen enz.), opneming
INCO. 332 INCU.
in een genootschap. In corpore,
Lat., in een ligchaam, gezamen.
lijk. Incorporeren, inlijven, opne·
men.
INCORRECT, Fr., onnaauwkeurig, ge.
brekkig. Incorrectheid, onnaauw·
keurigheid, gebrekkigheid.
INCORRUPTIBEL, incorruptible, Fr.,
onverderfelijk; onomkoopbaar.
INCOURANT, Fr., niet gangbaar,
(munten en waren).
J:NCR.\SSANTIA, Inviscantia, Lat., ver·
dikkingsmiddelen; geneesmidde.
len, welke het waterige bloed ver·
dikken. Incl'assant, Fr., verdik·
kendo
INCREDIBEL, incddible, Fr., onge.
looflijk. Increduliteit, ongelooflijk.
heid, twijfelzucht.
INCREMENTUM, Lat., aanwas. In.
cressel'en, aanwassen, toenemen.
INCRIMINEREN, van misdaad beo
schuldigen.
INCROIJABEL, incroyable, Fr., onge·
looflijk; een incroyable, iemand,
die zich, door aangenomene lomp.
heid en in het oogloopende kleeding
wil onderscheiden, een modegek.
INCRUSTATIE, incrustering, de over·
korsting, overdekking van een
ligchaam met eene steenkorst.
Incrusteren, overkorsten, met eene
steen· of kalkachtige korst over·
dekken.
INCUBATIE, incubatio. Lat., voorzeg.
gingsdroom, goddelijke slaap der
Ouden, welke in de tempels der
goden plagten te slapen, om hu.1fie
hulp te verwachten en godspraken
in den droom te vernemen; ook
het broeden van het pluimge.
dierte.
INCUBE, Fr., incubus, Lat .. de nachtmerrie,
alp, een gevoel van druk.
king op de borst in den slaap.
INCULPATIE, beschuldiging. aanklagt.
Inculperen, beschuldigen,
te last leggen.
INCUNABELEN, incunabula, Lat.,wieg;
ook eerste of vroegste drukken na
de uitvinding der boekdrukkunst,
b. V. de spiegel onzer behoudenisse
van LAURENS KOSTER. Ab incunabilis,
van de wieg af, van kindsbep.
n af.
INCURABEL, incurable, Fr., onheel·
baar, ongeneeslijk.
IN CURIA, Lat., op het raadhuis, voor
het geregt.
INCURSIE, incursion, Fr., incursio,
Lat., vijandelijke inval, strooperij
in het land.
INCUSUS GESTEMPELD, noemt men
die munten der Romeinen, waarop
de hoofd. of keerzijde ontbreekt,
en waarbij de verhevene stempel
van de eene zijde op de andere zij.
de verdiept staat.
INDEBITUM, Lat., eene nietschuld.
Indebite, niet verschuldigd, b. v. :
iets indebite betalen, heet, hetgene
men niet schuldig is, uit dwaling,
betalen. Indebiti condictio, de terugvordering
van eene, uit dwaling
gedane, betaling.
INDEcEN'r, onbetamelijk, oneerbaar.
Indecentie, onwelvoegelijkheid, on·
betamelijkheid.
INDECLINABEL, indéclinable. Fr., dat
niet verbogen kan worden (van
woorden, in de spraakkunst).
INDECORUM, zie indecentie.
INDELEBILIS, onverdelgbaar. Indelebilis
character, heet de Katholijke
priesterwijding.
INDELICAAT, ruw, onkiesch.
INDEMNISATIE, schadeloosstelling.
Indemniseren, schadeloos stellen.
Indemniteit, schadevergoeding.
INDEPENDENTEN, eene Protestant.
sche sekte in Engeland (de Pres.
byterianen, Puriteinen), onafhan.
kelijken van de bisschoppelijk.
kerkelijke heerschappij, Indepen.
dentie, indlpendance, Fr., onafhan.
kelijkheid.
IN DEPOSITO, Lat., in bewaring.
INDEl'ERMINATUM, Lat, in de wis·
kunde, iets onbepaalds, b. v.: wan.
neer men van ponden spreekt,
zonder te zeggen, welke soort
INDÉ. 333 IN DI.
van ponden men bedoelt.
INDÉTERMINÉ, Fr., onbepaald, besluiteloos,
onbeslist. Indeterminismus,
het gevoelen, dat wij iets
kunnen willen, zonder door eenige
reden daartoe bewogen te worden.
Indeterminist, een aanhanger van
dit gevoelen
INDEVOOT, onëerbiedig, ongodsdienstig.
Indevotie, onëerbiedigheid.
INDEX, Lat., een register, bladwijzer.
Index expurgatoriüs. de lijst
der boeken, die door de RoomschKathohjke
kerk verboden zijn.
INDIAANSCRE BOMKOGELS, (in de
lustvuurwerken ), komen met eene
groote Indiaansche noot overeen,
waaruit een kogel speelt, en welke
onder op eene schijf staat. waarin
een dozijn zwermers steken, die
door den kogel. wanneer hij afgebrand
is, aangestoken worden.
INDICATIE, indicatio. Lat.. aanwijzing;
vermoeden. Indicatief. indicativus
(modus), de aantoonende
wijs (in de spraakkunst).
INDICTIE, indictio, Lat .• de aankondiging.
uitschrijving of zamenroeping
van eene kerkelijke vergadering;
het Romeinsche kringtal
(een tijdperk van 15 jaren.)
INDIENNE. Fr., fijn gedrukt katoen
of chits.
INDIFFÉRENT, Fr., onverschillig.
laauwgeloovig. Indifferentimus,onverschilligheid,
laauwheid (bijzonder
in het godsdienstige). Indiffe.
rentist, een onverschillige, laau wgeloovige.
INDIGENAAT, het burgerregt, het
regt van eenen inboorling des
lands en alle daaraan verknochte
voordeelen; ook het verleenen
daarvan aan eenen vreemdeling,
waarbij hij al het regt en voordeel
van eenen inboorling bekomt.
INDIGENT, Fr., behoeftig, arm; een
arme, noodlijdende.
INDIGES. (in het meerv. Indigetes)
in het land geboren goden, of vergode
menschen, die in het land,
alwaar zij vereerd werden, ook geboren
waren. Ter eere van hen
had men bijzondere hymnen, welke
Indigitamenta heetten.
INDIGESTIE, slechte spijsvertering,
kwade maag, onverteerbaarheid.
INDIGNATIE. indignatio. Lat., verontwaardiging,
misnoegen. Indigniteit.
onwaardigheid, beleediging.
INDIGO, de bekende schoone stof, om
blaauw te verwen. Indigotorie. een
gebouw of fabrijk, waarin men de
indigo bereidt.
INDIRECT. niet regtstreeksch, middellijk;
indirecte belastingen, zulke
belastingen. die niet regtstreeks
den personen zijn opgelegd, maar
door middel van accijns. op zekere
waren enz. gelegd, worden geheven.
INDISCIPLINE. Fr .• gebrek aan tucht,
teugelloosheid.
INDISCREET, onbescheiden, niet geheim
houdend. Indiscretie, onbe.
scheidenheid, praatzucht.
INDISPENSABEL. indispensable. Fr.,
volstrekt, noodzakelijk, onontbeerlijk.
INDISPONEREN, boos maken, in kwa.
de lnim brengen.
INDISPONIBEL. indisponible, Fr., onbeschikbaar,
waarover men niet
beschikken kan.
INDISSOLUBEL, indissoluble, Fr., on·
oplosbaar.
INDISTINCT. indistincte, Lat., ondui.
delijk, on;epaald.
INDIVIDU, individuüm, Lat., een on·
deelbaar geheel, een afzonderlijk,
op zich zelf beschouwd wezen of
persoon, Individualiteit. persoonlijkheid,
eigenaardigheid. Individuëel,
afzonderlijk, aan een enkel
voorwerp eigen, persoonlijk.
INDIVISIBEL, indivi~ible. Fr., ondeel.
baar.
INDOLENT. onverschillig, traag. zor·
geloos.
IN DOR<O, Lat .. op de keerzijde (des
wissels),
INDOSSANT, indossement, indosseren,
IN DU. 334 I~EX.
zie Endossant enz.
In DUBIO, Lat., in twijfel, in twijfel.
achtig geval.
INDUBITADEL, indubitable, Fr., ontwijfelbaar,
uitgemaakt.
INDUCTIE, inductio, Lat., aanleiding;
gevolgtrekking, besluit van het
bIjzondere tot het algemeene.
INDUCIAE, het uitstel, dat aan eenen
schuldenaar, die buiten zijn toedoen
in verval geraakt is, tot betaling
zijner schulden toegestaan
wordt.
INDULGENTIE, indulgence, Fr., toegevendheid,
verschooning, strafontheffing
of aflaat (in de Roomsche
kerk).
INDULT, vergund, uitstel van betaling,
respijt; pauselijke vrijgenade.
INDULTO, Sp., een tol van 1/2 procent,
die van alle koopwaren, uit
Amerika en Spanje overgebragt,
geheven wordt.
IN DUODECIMO, ter grootte van
twaalf, (12 bladen in een vel) in
den boekhandel.
IN DUPLO, Lat., dubbel, tweevoudig.
INDUSTRIE, nijverheid, kunstvlijt.
Industrie-scltool, school van binnenlandsche
vlijt, handwerksschool.
Industriè'len, uitoefenaars van kunst,
handwerk of bedrijf, fabrikanten.
Industl'iëus, industrieux, Fr., vindingrijk,
ervaren in kunst, handwerk
of bedrijf.
INEGAAL, in{gal, Fr., ongelijk. Inegaliteit,
ongelijkheid.
INEPSIE, ongerijmdheid, zotheid.
INEVITABEL, inpvitable, Fr" onvermijdelijk,
dat niet te ontgaan is.
INEXACT, onnaauwkeurig, onjuist.
IN EXCESSU, Lat., in overvloed, overdadig.
INEXCUSABEL, inexcusable, Fr., onverschoonlijk.
INEXORABEL, inexorable, Fr., onverbiddelijk.
IN EXPENSAS CONDEMNEREN, in de
kosten verwijzen.
INEXPERIëNTIE, onervarenheid, gebrek
aan ondervinding.
INEXPLICABEL, inexplicable, Fr., onverklaarbaar.
INEXPRESSIBEL, inexpressible, Fr., onuitsprekelijk,
onbeschrijfelijk.
IN EXTENSO, Lat., volkomen, in de
gansche uitgestrektheid.
INFAAM, infame, Fr., eerloos, schandelijk,
geschandvlekt. In/amant,
infamerend, eerroovend,ontëerend.
Infamie, schande, eerloosheid;
laster.
In FACTO, Lat., in der daad, werkelijk.
INFAILLIBEL, infaillible, Fr., onfeilbaar,
zeker.
INFANT en INFANTE, koninklijke prins
en prinses in Spanje en Portugal.
INFANTERIE, voetvolk, voetknechten.
Infanterist, soldaat te voet.
INFARCTUS, verstoppingen en verhardingen
in de ingewanden en den
onderbuik.
INFATIGABEL, infatigable, Fr., onvermoeid,
onverdroten.
IN FAVOREM, Lat., ten gevalIe, ter
gunste.
INFECT, aangestoken, besmet, verpest.
Infectie, aansteking, verpesting.
Infecteren, inficieren, aansteken,
besmetten.
INFEREj, EN, inbrengen; opdragen.
INFERI, Lat., de onderaardsche goden;
ad in/eros, in of naar het rijk
der dooden, het schimmenrijk. Inferiën
(inferiae) doodenoffers, welke
aan de onderaal'dsche goden,
voor de zielen der overledenen, gebragt
werden.
INFÉRIEUR, Fr., ondergeschikt, onderhoorig;
de inferiëuren, de ondergeschikten,
de minderen. Inferioriteit,
de ondergeschIktheid,
minderheid.
INFERNAAL, Infernal, Fr., infernalis,
Lat., helsch, afschuwelijk; lapis
in/ernalis, helsche steen, een wegbIjtend
of wegvretend middel, dat
uit zilver gemaakt wordt. Infernus,
de hel: ex inferno nulla est
rederntio, uit de hel is geene verlossing.
INFESTEREN, onveilig maken; vijanINFI.
335 IN FL
dig aanvallen.
INFIBULATIE, de in steking van een en
metalen ring voor in de voorhuid,
hetwelk, bij eenige Aziatische en
Afrikaansche volkeren, als een middel
tot bevordering der kuischheid
en onthouding in zwang
is. Infibuleren, een en ring zoodanig
insteken, hetwelk te Rome
eertijds geschiedde, om de jongens
hunne stem langer te doen behouden.
INFIDEEL, infidèle, Fr., ontrouw,
trouweloos. In fideliteit, ontrouw,
trouweloosheid; ongeloof.
In FIDEM, Lat., ter bevestiging, ten
waarborg.
INFILTRATIE, het intrekken van eene
vloeistof in een hard ligchaam.
INFINIET, infinite, Lát., onbegrensd,
oneindig. Infinitivus, in de spraakkunst,
de onbepaalde wijs der
werkwoorden. Ad infinitum, Lat.,
tot in de oneindige.
INFIRM, infirme, Fr., zwak, krachteloos.
Infirme1'ie, een kranken- of
ziekenhuis (bijzonder voor soldaten).
Infirmiteit, zwakheid, onvermogen,
krachteloosheid. .
IN FLAGRANTI, (delicto) op heeter
daad. Zie jlagrans.
INFLAMMABILIA, Lat., ontvlambare,
brandbare dingen. Injlammatie,
injlammation, Fr., ontsteking,
brand. Injlammeren, ontsteken,
ontvlammen; verbitteren, tergen.
INFLEXIE, inflectio, Lat., (muz.)
buiging of verandering van toon,
overgang in eenen anderen toon;
(sterrek.) buiging of afwijking der
licht~tralen. Injlecteren, buigen,
ombuigen, veranderen.
INFLEXIBEL, injlexible, Fr., onbuigbaar.
onverbiddelijk, hardnekkig.
Injlexibiliteit, onbuigzaamheid, onverbiddelijkheid.
INFLICTIE, oplegging of toekenning
van eene straf. Injligeren, opleggen.
INFLORESCENS, de verscheidenheid
der soort, waarin de planten bloeijen,
of de onderscheidene stelling
der bloemstelen.
IN FLORIBUS, Lat., in bloei, in welstand;
lustig en vrolijk.
INFLUENTIE, invloed, inwerking.
Injluenza, Ital., de griep, eene
algemeen heerschende vloeikoorts
(landverkoudheid). Injlueren. injluïnceren.
invloed hebben, inwerken.
Injluxie, injluxus, Lat., invloeijing,
invloed.
IN FOLIO, ziefolio.
IN FOLLE, Lat., enfoule, Fr., in het
algemeen, met den hoop.
IN FORMA PROBANTE, Lat., in bewijzenden,
geregtelijken vorm.
INFORMATIE, onderrigting; berigtgeving;
onderzoek. Informator,
een leeraar, huisleeraar. gouverneur.
Informeren, onderrigten, berigten;
zich informeren, onderzoek
doen, berigt inwinnen.
INFORTUNA, ongelukkig. heet bij de
Astrologen eene planeet, wanneer
haar stand zoodanig is, dat hij,
volgens hun gevoelen, kwaad aan·
duidt. Bijzonder dragen dezen
naam de beide vijandige planeten
SATURNUS en MARS, van welke de
eerste infortuna major en de laatste
in fortuna minor heet.
IN FORO, Lat., in of voor het geregt.
INFRACTIE, schending. inbreuk, b. v.
op een verdrag.
IN FRAUDEM, Lat., door misleiding;
door bedriegelijke overtreding der
wetten.
INl'RINGEREN, schenden, overtreden,
b. v. van wetten enz. Ziei1ifractie.
lNFUL, eene bisschopsmuts met twee
spitstoeloopende zijden, waarvan
de eene het oude en de andere het
nieuwe testament aanduidt; de
bisschoppen zetten dezelve, bij zekere
gelegenheden, op, wanneer
zij in hun plegtgewaad verschijnen.
Infuleren, de bisschopsmuts opzetten,
bisschop maken.
INFUSIE, in. of opgieting; infusie.
diertjes, kleine wormpjes, die voor
het bloote oog niet zigtbaar zijn.
INFU. 336 INHA.
doch waarvan men er reeds enkele
honderden in de vloeistoffen heeft
ontdekt.
INFUSORIÜM, infusum, Lat., een geneesmiddel,
hetwelk in een opgietsel
van heelmiddelen van onderscheidene
soort bestaat.
IN FUTURUM, Lat., in het toekomen.
de. voor het vervolg.
In GENERE. Lat., in het algemeen,
over het algemeen; het tegengestelde
van in specie, in het bijzonder.
INGÉNlëuR, Fr., krijgs- of vestingbouwkundige
: ingenieur van den
watel·staat. bouwkundig opzigter
over de wateren, rivieren, bruggen
en wegen Ingeniëus, ingénieuz, Fr.,
scherpzinnig, vindingrijk, vernuftig.
lNGENIÜM, Lat., het natuurlijk of
gezond verstand, aangeboren verstandsvermogen
of genie.
INGENUI, Lat., vrijgeborenen, tegen
lijfeigenen overstaande. Ingenuiteit,
openhartigheid, rondborstigheid;
ook de staat van vrijgeboren
te zijn.
INGEREREN, invoeren; zich ingereren,
zich onbevoegd met iets inlaten.
INGREDIëNTEN, bestanddeelen, mengsel,
(bij geneesmiddelen, zalven
enz ).
INGROSSATIE, inschrijving in het
hypothekenboek. Ingrosseren, in
het hypotheken- of grondpalJdboek
schrijven.
INGUINAAL. PLAATS, de schaamplaats,
of de plaats tusschen de schaamte
en het veen. Hetgeen tot die plaats
behoort, of daarvoor bepaald is,
heet inguinaal, als: Inguinaal-bandage,
lie~band. Inguinaal-breuk,
liesbreuk.
INHABIEL, inhabile, Fr., onbekwaam,
ongeschikt. Inhabiliteit, ongeschiktheid,
onbekwaamheid.
INHABITABEL, onbewoonbaar. Inhabitatie,
inwoning, bewoning.
INHAERENT, inherent, aanhangend,
aanklevend. Inhaereren, aanhangen,
aankleven; volharden.
INHALATIE, inhalatio, Lat., inademing
of inzuiging.
INHEEMscH, inlandsch; het tegengestelde
van uitheemsch, uitlandsch.
hiHIBEREN, geregtelijk verbieden.
Inhibitie, geregterlijk verbod om
voort te gaan, opschorting.
IN HOC CASU, Lat., in dit geval.
IN HONOREM, Lat., ter eere.
INHOSPITALITEIT, ongastvrijheid.
INHUMAAN, inkumain, Fr., onmenschelijk,
wreed; onbeschaafd. Inhumaniteit,
onmenschelijkheid ,
wreedheid.
IN HUMANIORIBUS GEVERSEERD, Lat.,
in de schoone wetenschappen bedreven.
IN HYPOTHESI, Lat., in toepassing
op het tegenwoordige geval.
I NIGITEN, Jezuiten, naar den voornaam
van den Spanjaard Inigo
(Ignatius) Loyola, stichter dier
orde.
INIMITABEL, inimitable, Fr., onnavolgbaar.
IN INFINITUM, Lat., in het oneindige.
IN INSTANTI, Lat., op het oogenblik,
oogenblikkelijk.
lNION, de nek, wegens de spierdeelen,
welke zich aldaar bevinden.
IN IPSO TERMINO, Lat., op den voorgestelden
(bepaalden) dag.
INIQUE, Fr., onbillijk, onregtvaardig,
hard. Iniquiteit, onhillijkheid,
onregtvaardigheid, hardheid.
INITIAAL. aanvankelijk, beginnend;
initiaal-letters, aan vangletters ,
groote beginletters. Initatie, inwijding.
Initiatief, initiative, de
inleiding tot of de opening van
eene zaak; de eerste voorslag of
voordragt, het regt tot voordragt
bij beraadslagingen over eenig
voorwerp. Initiëren, inleiden, inwijden,
plegtig op- of aannemen.
Initia. Lat., de aanvangsgronden.
Initiüm, Lat .. het begin.
INKAs·sTEENEN,Amerikaansche steenen,
welke 'lan buiten naar tin geINJE.
337 IN OB.
lijken, en zoo glad als een spiegel
kunnen gepolijst worden.
INJECTIE. injection, Fr., inspuiting;
inwerping.
INJUNCTIE, oplegging, geregtelijk
bevel.
INJURIE, injuria, Lat., eerkrenking,
beleediging; schimp- of scheldwoord.
Injuriëren, beleedigen,
honen, lasteren. Injuriê'us, injurieu:
c, Fr., eerroovend, lasterlijk.
IN LOCO, Lat., op de plaats zelve.
IN MANDATIS, Lat., op bevel of last.
IN MANU, Lat., in de hand.
IN MARGINE, Lat., op den rand; in
marginem noteren, op den rand of
kant aanteekenen (eens boeks).
IN MORA ESSE, Lat., in verzuim zijn.
In m01'a peruculum, er is gevaar
bij verzuim of talmen.
IN NATURA, Lat., in natuur, met de
zaak zelve, niet met geld, in natuurlijken
toestand.
IN NATURALIBUS, Lat., ongekleed,
naakt.
IN NEXU, Lat., in verband, in zamen·
hang.
INNoCENT, onschuldig; krankzinnig,
verstandeloos.I nnocentamente, I tal.,
(muz.) onschuldig, natuurlijk, on·
gekunsteld. Innocentie, innocence,
Fr., onschuld, eenvoudigheid;
krankzinnigheid.
IN NOMINE, Lat., in naam; in no mine
Deï, in Gods naam.
IN NU STRO CASU, Lat., in ons tegenwoordig
geval.
INNOVATIE, nieuwigheid, verande·
ring.
IN NueE, Lat., eigenlijk in eene noot,
dat is, beknopt te zamen gevat.
INNtJMERABEL, innumerable, Fr., ontelbaar.
INo, dochter van CADMUS en HERMIONE,
was de derde vrouw van
ATHAMAS. die in krankzinnige verbeelding,
dat zij eene leeuwin was,
hare beide kinderen LIlARCHUS en
MIlLICERTES doodde; dewijl zij
die voor een leeuwengehroed hield.
Zij werd door JUPITER in eene nimf
veranderd.
IN OBSCURO, Lat., in het verborgene,
onbekend.
INOBSERVANTIE, achteloosheid, het
niet nakomen.
IN OCTAVO, zie Octavo.
IN OCULATIE, in oculatio, Lat., de in.
enting. Inoculeren, inënten.
IN OFFICI()SE, Lat., tegen zijnen pligt.
In officiosum testamentum, uiterste
wil, waarbij de regt matige erfgenaam
ontërfd wordt. Actio inofficiositatis,
de klagt (van een' zoon
enz.) wegens onregtmatige onterving.
IN (of de) OMNIBUS ALIQUID, IN (of
de) TOTO NIHIL, Lat., van alles
iets en van het geheel niets (ge.
leerd); gebrekkige, oppervlakkige
kennis.
IN OPTIMA FORMA, Lat., in den bes.
ten vorm, volkomen.
INORDINATA. Lat., dingen, welke
niet te zamen behooren, en in
geene orde zijn. In ordinem redi.
geren, in orde brengen.
IN ORIGINALI, Lat., in het oorspronkelijke
schrift.
INOSCULATIE, zamenvoeging der vaten
in het menschelijke ligchaam.
IN PACE, Lat., in vrede, in goede
rust.
IN PARENTHESI, Lat., tusschen haak.
jes ( ); tusschen beiden.
IN PARTIBUS, zie partibus.
IN PERPETUÜM, Lat., voor altijd. In
perpetuam rei memoriam, tot altijd.
blijvend aandenken.
IN PETTO, Lat., in het hart, in de
gedachten; in voorraad of gereed.
heid.
IN PONTIFICALIBUS, Lat., in pries.
terlijke am btskleeding; over het
algemeen, in feestgewaad.
IN PRAXI, Lat., in de uitoefening, in
de praktijk.
IN PR.IMA INSTANTIA, Lat., ter eer·
ste instantie.
IN PROMPT U, Lat., gereed, bij de
hand. Zie impromptu.
IN PURIS NATURALIBUS, Lat., geheel
22
IN QU. 338 INSE.
naakt.
IN QUANTUM DE JURE, Lat., zoo ver
het de regten veroorloven.
INQUARTIEREN, soldaten inlegeren.
IN QUARTO, in vierendeels grootte
(van boeken of papier).
INQUIëTEREN, verontrusten.
INQUILINUS, Lat., een huurder. Inquilinen,
de huurders. Inquilinenbelasting,
huurbelasting, belasting
naar de huurwaarde.
INQUIRENT, een geregtelijk ondervrager.
Inquireren, navorschen,
onderzoeken; verhooren.
INQUISITEUR, ondervrager, geloofsof
ketterregter. Inquisitie, het lijfstraffelijk
onderzoek; geloofs- onderzoek;
het voormalig kettergerigt
in Spanje, Portugal en Italië.
IN RERUM NATURA, Lat., in de natuur,
in de zigtbare schepping
(zich bevindende).
INROTULATIE, de zamenhechtingen;
het nommeren van geregtelijke
stukken ter verzending. Inrotuleren,
de acten zamenhechten en
nommeren.
IN SALVO, Lat., in zekerheid, in behouden
haven.
INSANIE, krankzinnigheid, waanzin.
IN SANO SENSU, Lat., in eenen gezonden
zin; ook bij volkomen verstand
of geestvermogens.
INSCRIBEREN, inschrijven, boeken.
Inscriptie. inschrijving; in- of op.
schrift. Inscriptions, Fr., de FrHnsche
nationale schulden, welke,
gederdendeeld, in het roode boek
inge~chreven, en met 5 pCt. interest
betaald zijn. Zie tiers con·
solidés.
INSECT, ongedierte; gekorvene diertjes,
welke slechts eene hartkamer,
koud wit bloed, voelhoornen, dik·
wijls ver! voeten, en deels ook
vleugelen hebben. Insectologie, de
leer der gekorvene diertjes.
IN SEDEZ, informa sedecimo, in zestienen,
wanneer het vel in 16 bladen
of 32 bladzijden verdeeld
wordt (boekformaat).
INSENSIBEL, insensible, Fr., ongevoelig,
onmerkbaar.
INSEPARABEL, instfparable, Fr., onafscheidelijk.
Inséparables, onafscheidelijke,
altoos bij elkander
zijnde vogelen, kleine gezellige
papegaaijen in Oost-Indië.
INSERAAT, insertum, een ingevoegd
stuk, het ingelaschte, de bekendmaking
in nieuwspapieren; bijlage,
naschrift. Inserenda, Lat., in te
voegen of in te las sc hen herigten,
of aanwijzingen. Insereren, invoegen,
inlasschen. Insertie, insertio,
Lat., invoeging, inlassching; insertie
· kosten, kosten der plaatsing,
b. v. van eene advertentie enz.;
fiat insel'tio, ook inseratur, Lat.,
het warde ingevoegd of ingeschreven.
INSESSUS, een bad, waar men tot aan
den navel toe inzit, eene bading
over den nachtstoel, welke als
heelmiddel gebruikt wordt.
INSIDlëus, insidieux, Fr., listig, argo
listig, verraderlijk.
INSIGNlëN, kenteekens; rang- of
eereteekens; ook de vermaarde te
Aken bewaarde rijkskleinooden,
ook rijks.insigniën g-eheeten.
INSIMULATIE, insimulatio, Lat., meer
of minder ongegronden beschuldiging.
INSINUATIE, waarschuwing; geheime
mededeeling eener meening; geregtelijke
inlevering of kenni~geving;
ook indringing. Insinuëren,
waarschuwen; geheimelijk inblazen;
geregtelijk ter hand stellen;
ziek insinuiken, zich in iemands
gunst dringen, overhandigen, ter
kennis brengen.
INSISTEREN, op iets blijven staan,
aandringen.
INSITOR, een God der Romeinen, die
over het enten, planten en andere
huishoudelijke verrigtingen gesteld
was.
INsocIABEL,insociable,Fr .• ongezellig.
INSOLATIE, het zonnen, zijnde bij de
oude heelkundigen eene geneesINSO.
339 INST.
kundige bewerking, waarbij zij het
ligchaam van den lijder, of geheel
of gedeeltelijk naakt, aan de stralen
der zon blootstelden.
INSOLENT, onbeschaamd, onbescheiden,
lomp. Insolentie, lompheid,
onbescheidenheid.
IN SOLIDUM, Lat., voor het geheel
(b. v. borg blijven).
INSOLVENT, (kooph.) onvermogend
om te betalen. Insolventie, onvermogen
om zijne schulden te betalen.
INSPECTEREN, bezigtigen, in oogenschouw
nemen, het opzigt hebben.
Inspecteur, opziener, onderzoeker.
Inspectie, inspectio, Lat.,
bezigtiging, oogenschouw, monstering.
INSPIRATIE, inspiratio, Lat., inblazing,
goddelijke ingeving. Inspireren,
inblazen, inboezemen, aanvuren.
IN SPIRITUALIBUS, Lat., eigenlijk in
het geestelijke, den geest of de
ziel betreffende aangelegenheden;
in geloofszaken, de zielverzorging
betreffende.
INSTABILITEIT, instabilité, Fr., onbestendigheid.
INSTALLATIE, instelling, bevestiging
(iu een openbaar ambt). Installeren,
instellen, inwijden, bevestigen.
INSTANTIE, dringend verzoek; geregtshof
of regthank b. v. ter eerste
instantie, bij de eerste of lagere
regtbank.
IN STATU QUo, Lat., in den vorigen
toestand, of zoo als het tot nu toe
geweest is.
INSTAURATIE, hernieuwing, wederoprigting.
INSTEREN, aanhouden, op aandringen.
INSTIGATIE, instigatio. Lat., aanhitsing,
opruijing. Instigator, opruijer,
stokebrand. Instigeren, aanhitsen,
opruijen.
INSTILLATIE, indrupping of indruppeling
(van een heelmiddel op eene
zeer gevoelige plaats desligchaams,
of in eene wonde).
INSTINCT, natuurdrift, ingeschapen
of dierlijke neiging. Instinctmatig,
onwillekeurig, als bij natuurdnft.
IN STIRPES, Lat., naar de stammen,
familiën (b. v. verdeelen); in capita,
naar de personen.
INSTITUëREN, instellen, stichten; onderrigten.
Instituteur, Fr., een
stichter, insteller; hoofd van een
instituut, leermeester, onderwijzer.
Institutrice, stichtster; onderwijzeres,
leermeesteres. Instituut,
inrigting, instelling; opvoedingsgesticht,
kostschool. Institutie,
in,;titutio, Lat., staats- of burgerlij
ke instelling.
INSTITUTIONES, Justiniaanscne institutionen,
eene op bevel van keizer
JUSTINIANUS in 5;33 geschrevene
aanwijzing tot de regtsgeleerdheid,
naar welke men zich nog
tegenwoordig in de reg terlij ke
praktijk rigt.
INSTRUCTEUR, Fr., instructor, onderwijzer,
leermeester. Instructie, onderwijs;
gedragsregel, dienstvoorschrift.
Regter van instructie. (thans
genoemd regter-commissaris) is bij
elke regtbank van eersten aanleg
die regter , welke, van wege de
regering, bij uitzondering is belast
met het onderzoek !Jaar de in zijn
regtsgebied bedrevene misdaden,
met de vermoedelijke bedrijvers
daarvan voorloopig te verhooren,
hen in verzekerde bewaring te nemen,
en van zijne bevmding aan
de Raadkamer zijner regt bank berigt
te geven, welke alsdan over
de hoedanigheid (qualificatie) der
gepleegde daad oordeelt, of dezelve
onder de klasse der misdaden
(criminele) of wanbedrijven (correctionele)
moet worden gerangschikt;
en alzoo, om te bepalen,
voor welken regter de beschuldigde
moet te regt staan. De kamer vermeenende,
dat de gepleegde daad
eene misdaad in zich bevat, zendt
de regter van instructie de stuk-
22*
INST. 340 IN SU.
ken naar den Procureur-Generaal
bij het provinciale geregtshof. Instructief,
leerrijk, onderwijzend.
Instruëren, onderrigten, onderwijzen;
met voorschriften ter gedragsregeling
voorzien; regtzaken
voorbereiden.
INSTRUMENT, instrumentum, Lat., een
werktuig, bijzonder voor toonkunstenaars,
wondheelers, enz; ook
oorkonde, bewijsschrift. Instrumentaal,
als middel of werktuig
dienende; met behulp van werktuigen
verrigt; instrumentale muzijk,
welke uit enkele speeltuigen
bestaat, zonder gezang. Instrumenteren.
wettige acten opmaken.
INSUBORDIN ATlE. weêrspannigheid,
verzet tegen zijne overheid.
IN SUBSIDIÜM JU RIS, Lat .. tot hulp
van het regt, tot ondersteuning
bij het behandelen eener regtszaak.
INSUCCATIE, het drenken van dingen
met sappen van kruiden, de inzuiging.
INSUFFICIëNT, insuffisant, Fr., ontoereikend.
INSULAIR, wat de eilanden betreft.
INSULT, insultatie, beleedigende aanranding,
hoon. Insulteren, honen,
beleedigen, beschimpen.
IN SUMMA, Lat., in het geheel, zamengenomen.
In summa gradu,
Lat., in den hoogsten graad.
IN SUI'PLEMENTUM, Lat., tot aanvulling.
In supplementum zweren, tot
aanvulling van een ontbrekend bewijs
zweren.
INSUPPOR'l'ABEL, insupportable, Fr.,
onverdragelijk.
INSURGENTEN, in Hongarije, die militie,
welke door eene algemeene
oproeping zamengebragt wordt:
ook eene verzachtende benamilJg
van onvergenoegde onderdanen,
welke zich tegen hunne regering
verzetten (b. v. Spaansche, Amerikaansche
insurgenten), anders
opstandelingen, in plaats van het
harde woord rebellen. Insurgeren,
opstaan, zich verzetten, eenen opstand
beginnen. Insurrectie, opstand,
oproer; oproeping (bijzonder
in HOllgarije).
IN SUSPENSO, Lat., en suspens, Fr.,
hangende, onuitgemaakt, in twijfel.
INTABULEREN, in eene lijst of tafel
zetten, omranden.
INTACT, intactus, Lat., onaangeroerd;
onbevlekt. rein.
INTAGLIO, [tal., een verdiepte of met
groeven ingesneden steen.
INTEGRAAL, een geheel uitmakende,
op zich zelf bestaande. Integraalen
differentiaal. rekening, twee reken
wijzen, in de hoogere wiskunde,
waarvan de differentiaal.rekening
leert, uit eene gegevene ein.
dige grootheid eene oneindig kleine
te vinden, en de integraal. rekening,
uit de oneindig kleine, de eindige
grootheid weder te voorschijn te
te brengen. Deze laatste handeling
heet integratie. Integralen,
soort van Nederlandsche effecten
of staat~papieren. Integreren. vernieuwen.
volledig of tot een geheel
maken.Integriteit, ongeschonden,
volkomen toestand; onomkoopbaarheid,
regtschapenheid.
INTEGUMENTtJM, velletje over de inwendige
deelen des ligchaams.
r NTELLECTUëEL, verstandelijk,schrander,
geestig. Intellectuifel.philosophen,
zij, die beweren, dat de zinnen
ons niets dan schijn aanbrengen.
en het verstand alleen het
ware erkent.
INTELLIGENTIE, intelligence, Fr., verstand,
doorzigt. Intelligentie-kantoO/',
eene inrigting. welk/'! berigten
geeft, vragen doet en beantwoordt,
en in het algemeen allerhande
zaken ter kennisse van het
pu bliek brengt; intelligentie. Maderen.
wekelijksche openlijke bekendmakingen.
Intelligibel, verstaanbaar,
begrijpelijk. klaar.
INTENDANT, eerste opziener, bestuurder,
rentmeester. Intenderen, op
iets letten, beöogen, willens zijn.
INTE. 341 INTE.
INTENSE, (muz.) met vermeerderde,
verhoogde kracht of werkzaamheid.
Het tegendeel is remisse.
Intensie, inspanning. Intensief,
krachtopwekkend, werkzaam. Intensiteit,
innerlijke kracht, werkzaamheid.
INTENTIE, voornemen, oogmerk,
meening. Intentioneren, beöogen,
bedoelen, genegen zijn.
INTER ARM A SILENT LEGES, Lat., onder
de wapenen zwijgen de wetten,
dat is, gedurende den oorlog
zijn de wetten krachteloos. Inter
spem et metum, tusschen hoop en
vree8.
INTERCALATIE, intercalatio, Lat., invoeging,
inlassching. Intercaleren,
invoegen, inlasschen.
INTERCEDENDO, Lat., door tusschenkomst,
door bemiddeling. door
voorspraak. Intercedent, interces.
seur, Fr • een bemiddelaar, voorspraak.
Intercederen, tusschenbei.
den treden, bemiddelen, zich voor
iemand in de bres stellen. Intercessie,
tusschenkomst, voorspraak,
bemiddelin g.I ntercessionales( regtsgel.
), bemiddelingsschriften .
INTERCEPTIE, onderschepping, het
ophgten (van brieven, berigten,
enz.).
INTERCIDO, Intercidona, eene Godin
der Romeinen, en wel eene der
drie godheden, aan welke men de
bescherming van de kraamvrouwen
tegen SIL v ANUS toeschreef.
I NTERCISIE, doorsnede; tusschenzetting.
INTERCOLUMNIÜM, de tusschenruimte
van zuilen; af;;tand, welken de zui·
len van elkander hebben.
INTERCOSTAAL, wat tusschen de ribben
gelegen is. Intercostaamerj,
de groote zenuw, welke in het
hoofd ontspringt, en hare takken in
bijna alle ingewanden verspreidt.
INTERDICT, interdit, Fr., interdictio,
Lat., regterlijk verbod; ook in d~
Room8che kerk, de uitsluiting eens
geestelijken van het bedienen, en
eens leeks van het ontvangen der
sacramenten, pauselijke kerkban.
Interdictie, verbod, ontzegging.
INTERDUCA, een bijnaam van JUNO,
welke volgens sommigen met Domiduca,
en volgens anderen met
lterduca overeenkomt.
INTEREssANT, belangrijk, aantrekkend,
onderhoudend. Interesseren,
belang of aandeel hebben; iemands
deelneming opwekken; zick voor
iemand interesseren, voor hem in
de bres springen, aan zijn lot deelnemen
_ Interest, deelneming; winst;
rente van een kapitaal. Interest et
refert, Lat., het is nuttig en brengt
voordeel aan.
INTERFoLIëREN, doorscbieten (boeken
met wit papier).
IN TERGO, Ital., op den rug of het
achterste van een blad.
INTÉRIEUR, Fr., innerlijk, inwendig.
INTERIM, een geloofsvoor~chrift, hetwelk
keizer KAREL V., in het jaar
1548, door drie godgeleerden liet
opstellen, en, tot op eene algemeene
kerkelijke vergadering, tot
eene wet maakte; ook een tusschentijd,
tusschenhandeling; ad
interim, Lat., voorloopig, tot nader
order, voorshands.
INTERJECTIE, (spraakk.) een tusschenwerp~
el, woord om eene aandoening
der ziel aan te duiden,
b. v. ach! o!
INTERLINEAIR, tusschenregelig. Interlinie,
de ruimte tusschen 2 regels.
Interliniëren, tusschen de
regels inschrijven.
INTERLOCUTIE, interlocutoir, tusschenspraak,
bijöordeel. Interlocutor,
tu~schenspreker, gesprekvoerder
; (in de taal der magnetiseurs)
de geest, welke door de spraakwerktuigen
van den gemagnetiseerden
zieke spreekt. en van den
zieke zelven onderscheiden zoude
zijn. Interloqueren, tusschenspreken.
INTERLumüM, Lat., een tusschenspel.
INTE. 342 I~TE.
INTERMEDIAIR, tusschenkomst, bemiddeling.
INTERMEDIÜM, de tijd tusschen 2
vervaldagen of termijnen.
INTERMEZZO, Ital., een tusschenspel,
eene tu~schenvoorstelling op het
tooneel.
IN TERMINIS, Lat., in behoorlijke
uitdrukkingen, binnen de behoor·
lijke palen. In termino, op den
bepaalden dag.
INTERMISSIE, uitblijving. het nalaten;
tusschentijd. Intermitterende
pols. ziekte, koorts, afgebrokene, I
afwisselende pols, ziekte, koorts.
INTERNE. Lat., inwendig, innerlijk,
van binnen.
INTERNUNTIÜS, een tusschengezant;
buitengewone gezant van den
paus; ook de Oostenrijksche gezant
bij de Porte.
INTERPELLATIE. tusschenrede. afbreking;
verklaringsoproep ; geregtelijke
opeisching; bestrijding ecns
bezits. Interpelleren, in de rede
vallen, afbreken; aanmanen om op
iets te antwoorden enz.
INTER POCULA, Lat., hij een glaasje,
onder de bekers.
INTERPOLATIE, inlassching van enkele
woorden, termen of zinnen
in eenig geschrift; schrift vervalsching,
door invoeging van hetgeen
er niet toebehoort. Interpoleren,
inlasschen ; vervalschen.
INTERPONENT, de inlegger ofinbrenger
van een regtsmiddel, bemiddelaar.
Interponeren, tusschenstel·
len, inbrengen, bijzonder van
regtsmiddelen ; zich tot bemiddelaar
aanbieden. Interpositie, bemiddeling.
tusschenkomst; interpositio
appellation is, Lat., inlegging
van een beroep op hooger regtbauk.
INTERPRETATIE. verklaring, uitlegging.
Interprête. Fr., een uitleg-
ger, vertaler, tolk. Interprete.
ren. uitlegg'en, vertolken, overzetten.
INTERPUNCTIE. zinscheiding. het
plaatsen der schrijf- en zinteekens.
Interpunctel·en. met zinscheidmgsteekens
voorzien.
INTERREGNUM. Lat., eene tusschenregering.
tusschenbestuur.
INTERREX, was te Romeeen tusschenkoning,
die na den dood eens konings
gekozen werd en wiens regering
maar 5 dagen duurde, zoodat,
wanneer in dezen tijd de troon
nog niet vervuld was. er weder een
ander moest gekozen worden. Gedurende
de consulaire regering zij.
die na het aftreden van eenen
Consul of Praetor, diens ambt zoo
lang waarnamen. tot dat er een
nieuwe gekozen was.
INTERROGATIE, vraag, ondervraging.
Interrogatief. ondervragend.
vraagsgewijze. Interrogatoria ,
Lat., regtsvragen • geregtelijke
verhooren.
INTERRUPTIE. afbreking, staking.
stoornis.
INTERSECTIE, doorsnijding. doorsnede;
het punt waar twee lijnen
elkander doorsnijden of kruisen.
INTERSTITIÜM. Lat., tusschenruim te.
pauze.
INTERUSTJRIÜM, Lat., rabat; aftrek.
welke voor gereede betaling toegestaan
wordt.
INTERVAL, intervalIe. Fr .• intervalIum,
Lat., tusschenruimte, tusschenttjd.
gaping; toonafstand (in
de muzijk).
INTERvENIeREN • tusschenbeiden komen,
bemiddelen. Interventie.
tusschenlwmst. bemiddeling. in
een regtsg,eding enz.
INTERVESTEREN, de orde storen. 000-
keeren, verwarren.
INTESTAAT, een zonder testament of
uitersten wil gestorvene; ab intestato,
zonder beschikking over de
nalatenschap; intestaat-erfgenaam.
zulk een, die geen testament noodig
heeft om erfgenaam te zijn.
een natuurlijke erfgenaam.
INTESTINA. Lat., de ingewanden. het
gedarmte. Intestinaal. wat tot de
IN TH. 343 IN TR.
darmen behoort. Intestinum rectum.
de aarsdarm, het achtPrste.
IN TRESI. Lat., in den regel, in de
hoofdzaak, in het algemeen.
INTIEM, intime, Fr., innig, vertrollwd;
ami intime, Fr .• boezemvriend.
Intimiteit, vertrouwelij kheid,
innigheid.
INTIERINISCHE DORSCRMACHINE,eene
soort van dor~chvloer. waarvan de
muren met kasten voorzien zijn,
welke. daar zij bewegelIjk zijn en
in eene schuinsche ligging kunnen
gebragt worden. het koren van
zelve weder ontledigen.
INTIMATIE, geregtelijke aamegging.
INTIMIDEREN, bevreesd maken,
schrik aanjagen,
INTOLERABEL. intolérable. Fr., onverdragelijk,
onuitstaanbaar. Intolérant.
onverdraagzaam. Intolerantie.
onverdraagzaamheid. bijzonder
in zaken van godsdienst.
INTONEER-MES, een vlak mes, waarvan
het lemmet en het hecht uit
een stuk bestaan. voor het besnijden
der orgelpijpen. om dezelve te
intoneren of te stemmen, waartoe
men zich echter ook van het intoneer-
ijzer. hetwelk omtrent 10 duim
lang. rond en aan beide einden met
staal voorzien is, bedir;mt.
IN TOTUM, Lat .• in het geheel.
INTRACTABEL, intraitable, Fr., onhandelbaar.
onbuigzaam.
INTRADAE JUS, Lat., het intredingsregt,
of het regt, volgens hetwelk
de onderdanen hunnen vorst plegtig
inhalen en hem de stads sleutels
ter hand stellen moeten.
INTRADE. intrada !tal., inleiding.
voorspel (muz.). Intraden. staatsinkomsten.
INTRANSITIEF. niet overgaand.
INTRA PRIVATOS PARIëTES, Lat., te
huis; onder vier oogen.
INTREPlDITEIT, onverschrokkenheid.
heldhaftigheId.
INTRICAAT. ingewikkeld, verward,
moeijelijk.
INTRIGANT, vol listen en streken,
arglistig; een intrigant, een vriend
van kuiperijen, een arglistige. Intrigue,
verwikkeling. knoop (van
een tooneelspel) ;kuiperij,heimelijke
streek; intrzgues, omwegen, draaijerijen,
streken. Intrigueren ,
kunstgrepen in het werk stellen,
met slinksche streken omgaan.
IN TRIPLO, Lat .• drievoudig; in drievoudig
afschrift.
INTRODUCEREN. inleiden, ingang verschaffen.
Introductie, invoering,
inleiding.
INTROïTUS, ingang, inleiding; het
eerste lied of de eerste psalm bij de
godsdienst of bij de mis.
,INTRUSIE, indringing, b. v. in eenen
post.
INTuïTIE, intuïtus, Lat., innerlijke
aanschouwing, zinnelijke voorstelling
Intuïtief, aanschouwend,
onmiddellijk gewaarwordend. Primo
intuïtu op het eerste gezigt.
INTUMESCENTIE. opzwelling, opblazing;
gezwel.
INUNDATIE, overstrooming. Inunderen.
overstroomen. Dat land is
geïnundeerd, is overstroomd, staat
onder water.
INUSITATE, Lat., ongebruikelijk.
INTUSSUSCEPTIE, intrekking. inzuiging
van eene vloeistof enz. in een
bewerktuigd ligchaam.
IN USU, Lat., gebruikelijk; in usum,
ten gebruike, tot nut.
INUUS. was bij de oude Italianen een
boschgod van een midden geslacht
tusschen de Pans en Faunen.
INV. beteekent invenit, hij heeft het
gevonden.
INVALIDE, Fr., een verminkte of gegebrekkelijke
soldaat. die tot verdere
dienst onbekwaam is; invalidenhuis,
gesticht, alwaar verminkte
knjgslieden verzorgd worden.
INVARIABEL, invariable, Fr., onveranderlIJk.
INVASIE, vijandelijke inval, stro()ptogt.
INVENTARIS. eene lijst van voorhanden
voorwerpen in een huis, vaarINVE.
344 INVO.
tuig, enz.; boedelbeschrijving;
beneficie van inventaris, voorregt
van boedelbeschrijving. Inventarié'ren,
inventarisel'en, zulk eene
lijst maken; boedelbeschrijven.
INVENTIE, uitvinding; verdichtsel.
Inventief, vernuftig, vindingrijk.
Inventum, Lat., een vond.
IN VERBA MAGISTRI, Lat., op de
woorden des meesters of leeraars
(zweren).
INvERsA METHODUS TANGENTIÜM,
(omgekeerde leerwijze der raaklijnen),
de handelwijze in de analytische
geometrie, om uit gegevene
eigenschappen der raaklijnen aan
eene kromme lijn of hare normalen,
de vergelijking voor de'
kromme lijn zelve te vinden.
INVERSA RATIO, omgekeerde reden,
in de evenredigheid, b. v. 3 ; 6
omg.:= 10: 5.
INVERSIE, omkeering, woordverzetting.
INVESTIGATIE, navorsching, opsporing,
onderzoek.
INVESTITUUR, plegtige instelling in
eene waardigheid, beleening.
INVIDIA, de nijd, eene dochter van
PALLAS en den STYX.
INVIDIël'S, invidieux, Fr., nijdig,
wangunstig.
INvIOLABEL, inviolable, Fr.. onschendbaar,
onverbrekelijk. Inviolabiliteit,
on schend haar heid.
INVISIBEL. invisible, Fr .. onzigtbaar.
INVITA MIlilllRVA, Lat., tegen den
\\·il van MINERVA, dat is, zonder
bekwaam heid, zonder natuurlijken
aanleg (b. v. studeren).
INVITATIE, uitnoodiging. Inviteren,
uitnoodigen, te gast vragen.
INVITATORIANUS, bij sommige monnikkenorden
hij, die in het koor
intoneren moet.
INVOCATIE" aanroeping. afsmeeking.
Invocavit, de 2de Zondag in de
Vasten, zoo genoemd naar het be
gin der Antiphone uit den 9Isten
psalm: invocavit me et ego exaudiam,
hij heeft mij aangeroepen en ik zal
hem verhooren.
INvoLuTE, wordt in de meetkunst
eene kromme (lijn) genoemd, die
door de ontwinding van eene andere
ontstaat. Involutie, de magtsverheffing,
of het product te bepalen,
door een getal met zich zelf te
vermenigvuldigen. - Ook inwikkeling,
invlechting.
INVOLVEREN, inwikkelen, verwikkelen,
in zich bevatten, b. v. eene
tegenspraak, eene ongerijmdheid.
Io! hoezee! ia vivat! het bekende
aanvangswoord en de benaming
van een studentenlied.
}pso FACTO, Lat., door de daad zelve,
eigenrnagtig ; pso Jure, door
het regt zelf.
}PECACU ANHA, braakwortel, wortel
van eene Amerikaansche plant.
IPHIGENIA, dochter van AGAMEMNON
en CLYTEMNESTRA, welke door den
priester CALCHAS in Aulis als offer
aan DIANA vroeg, om gunstige
winden te bekomen. Zij werd door
deze Godin, die eene hinde in hare
plaats liet, naar Tauris weggevoerd,
alwaarde aldaar heerschende
koning THOAS haar priesteres van
DIANA maakte, aan welke hij alle
vreemden, die in zijne staten landden,
liet offeren. Aan dit lot ontsnapte
echter ORE8TES, de broeder
van IPHIGENIA, die, na THOAS
gedood te hebben, met IPHIGENIA
en zijnen vriend PYLADES ontvlood,
het beeld van DIANA met
zich nemende.
hOTECA, zooveel als hypotheek. In
Italiaansche koopsteden, het bodemerij
verdrag.
Ippo, een naar het pek gelijkende
gomhars, waarmede de lVlacassen.1\
hunne pijlen vergiftigen, en hetwelk
zoo sterk is, dat geen tegengif
iets daartegen vermag.
IRASCIBI LITEIT, geneigdheid tot toorn,
prikkelbaarheid.
lRENARCHEN, waren hoofdlieden over
de soldaten, die in de steden der
Romeinsche provinciën lagen, en
IREN. 345 IRRA.
dezen naam daarvan bekwamen,
dat hun ambt bestond in het bijleggen
van twisten en het bewaren
van vrede.
InENE, Gr., de Godin des vredes; de
vrede. Irenica, vredesleer (in de
godgeleerdheid). Irenisch. vredestichtend,
bijzonder die schriften,
welke den vrede tusschen verschillende
kerk- of geloofsgenooten
beöogen. Irenarcha, (prince de la
paix) vredevorst.
InESlONE, een olijftak met wol omwonden
en met kleine brooden, vijgen
en andere vruchten behangen,
welke bij sommige feesten, ter eere
van APOLLO, in processie rondgedragen
werd; door welke plegtigheid
men het gebrek meende te
verwij deren.
IRIDODIALYSIS, het los maken van de
Iris (in het oog) minder gepast
Coredialysis genoemd.
InIS. (fabelk.), de hemeldienares en
bodin van JUNO, de Godin des regens;
de regenboog; de gekleurde
ring rondom den oogappel, het
regen boogv lies; benaming van
onderscheidene bloembollen.
InMENSUÏLE, afgod der oude Duitschers,
in de Domkerk te Hildesheim
bewaard wordende.
IRONIE, spotrede, bedekte scherts.
wanneer men, onder den schijn
van iemand te prijzen, hem werkelijk
beschimpt en hoont. Zie
Sarcasmus. Ironisch, spottend,
fijn schertsend.
InOKESEN. Noord-Amerikaansch volk
aan de rivier St. Laurens ; bekend
door hunne ruw- en onbeschaafdheid.
1R0s. Irion. volgens sommigen, hard
miltgezwel ; volgens anderen, een
hard roosachtig gezwel, bijzonder
de zoogenaamde Induratio telae
cellulosae, zoo algemeen bij kinderen.
Ook volgens EUROTIANUS, bij
HIPPOCRATES, eene soort van
koorts.
IRRADIATIE, bestraling, verlichting.
Ook uitgieting of uitstorting der
levensgeesten.
IRRATIONEEL, irrationel, Fr., in
strijd met de rede, niet juist te
berekenen.
IRRATIONELE GETALLEN of GROOTHEDEN,
wortellooze getallen of grootheden,
waaruit men slechts bij benadering
eenen begeerden wortel
kan trekken. Irrationale wortel,
de wortel eener vergelijking, welken
men in rationale niet vinden,
en diensvolgens slechts bij benadering
bepalen kan.
JRRECUSABEL, irrlcusable, Fr., onverwerpelijk,
b. v. in regten.
IRREFUTABEL. irréfutable, Fr., onwederlegbaar
.
IRRE.GULAIR, irrégulier, Fr., onregelm'atig,
van den regel afwijkende_
I rregulal'iteit, onregelmatigheid,
wanorde.
IRRELIGlëus, il'rêligieux, Fr., ongodsdienstig.
ongeloovig.
IRREMEDIABEL, irl'émediable, Fr., onherstelbaar,
niet te verhelpen.
IRREPARABEL, irréparable. Fr., onherstelbaar,
niet te vergoeden.
IRRESISTIBEL, irrésistible, Fr., onweêrstaaubaar.
IRRESOLUUT, irresolu, Fr., besluiteloos,
weifelend.
IRREVOCABEL, irrévocable, Fr., onherroepelijk,
niet terug te nemen.
IRRITABILITEIT, prikkelbaarheid,
ligtgeraaktheid. Irritantia. Lat.,
prikkelende middelen. Irritatie,
prikkeling, verbittering. Irriteren,
prikkelen, tergen, verbitteren.
IRRUPTIE, inval.
IRus, naam van een en armen man
in I thaca; een hedel aar .
Is, de vezels, spiervezels, houtvezels,
zenuwen.
ISABEL, Isabelkleurig, bruinachtig of
ligt geel, eene kleur, die uit
bleek oranjegeel met een weinig
roodachtig bruin vermengd is.
ISAGA, de opperkamerheer des Turkschen
keizers, onder wien de pages
staan.
ISAG. 3411 ISCH.
ISAGOON. Gr .• een gelijkhoek. gelijkzijdige
figuur. Isago1}isch. gelijkhoekig.
ISARYTHMEN. worden de eenheden
in de rekenkunst of de getallen
van 1 tot 10 genoemd.
ISAToDEs. de weede; eene bedorvene
gal. welke als Isatis gekleurd
zijn moet.
IscH. (Joodsch-Duitsch) de man.
Ischad. de vrouw.
ISCHAEMIA, het stillen eener bloedvloeijing
of bloedstorting, onderdrukking
van eenen bloed-afgang.
- Ischaemon, een (bijzonder door
wegbijten, branden, enz.) bloedstillend
middel.
ISCHELIRAH, eene belasting, welke
de, aan zee liggende, Turksche
pro"inciën, voor de vrijheid om
koren naar Konstantinopel te voeren,
betalen moeten.
ISCHIADIK, Ischiagra, Ischialgia,
Ischias, de heuppijn. lendenpijn,
lendenjicht. Ischiadicus, aan heuppijn
lijdende, heilzaam tegen heuppijn.
De heup- of lendentering,
tabes eoxaria, wegens verëttering
in het heupgewricht, in het bekken,
enz.
IscHIOcELE, aarsbreuk.
IscHION, de heup, het middelpunt
der ligchamelijke kracht, welke het
gansche ligchaam ondersteunen,
houden en opheffen moet.
IscHNos, teeder, zwak, dun, mager,
teringachtig zamengetrokken.
Ischnophonia, eene te zwakke. onduidelijke
stem; ook eene onevenredig
fijne, discantachtige stem
Isclmophonus, hij. die eene te
zwakke, onduidelijke stem heeft;
ook iemand, die eene zeer fijne
discantachtige stem heeft, zoo als
een gesnedene. Ischnotes, magerheid,
tering.
IscHoBLEuNIA,slijmophouding.Jschoco
elia ,onderlijfsverstopping . Ischogalactica,
melkinhouding. Ischolochia,
inhouding der kraamvrouwszuivering.
Ischomenia, ophouding
der maandelijksche zuivering.
Ischopyosis, etterophouding in
z weren, bijzonder in fistels en in
de oogen.
ISCHOPHONIE, het stotteren in het
spreken.
ISCHURETICA, middelen, welke de
waterlozing ophouden of verzwaren.
Ischuria, pisophouding.
ISCHURIE, belette waterlozing.
ISCHWARSCHIKEN, Russische loonkoetsiers,
welke met koetsen,
droschka's, enz. rijden.
!sCHYROS, sterk, krachtig, die vasthouden
kan. Ischys. sterkte,
kracht, vermogen om vast te houden.
ISIS, eene Godin der Egyptenaren,
onder welke zij zich de maan als
de oorzaak der vruchtbaarheid of
als de voortbrengende natuur zelve
voorstelden. Als historische
godheid genomen was ISIS de zuster
en gemalin van OSIRIS, welke,
bij afwezigheid van haar' gemaal,
als deze de wereld doorreisde, alsmede
gedurende de minderjarigheid
van haren zoon HORUS, over
Egypte heerschte, en door hare
zachte en wijze regering algemeen
vereerd werd.
ISLAM, de Mahomedaansche godsdienst,
het Islanismus.
ISMAëLITEN, eene Turksche sekte
van de partij der Scythen of der
vereerders van ALl (Perzianen).
Zij erkennen alleen de nakomelingen
van ISMAëL als ware Imams,
die zij beheerschen.
ISOCHRONISCH, gelijktijdig, gelijkdurend.
Isochronismus, gelijktijdige
jaartelling, het gelijke tijdsbestek;
gelijktijdigheid, gelijktijdige
duur in de bewegingen eens
ligchaams, b. v.: aan de slingers
der uurwerken. Isochronisch paracentrische
liniën, die kromme lijnen,
volgens welke een ligchaam,
door eene gegevene kracht gedreven,
een geg'even punt in gelijke
tijden evenveel nadert of zich
1800. 347 1TAL.
daarvan verwijdert.
IsocoLoN , wanneer de leden eener
periode een gelijk aantal woorden
bevatten.
ISOLATIE, isolement, Fr .. afzondering.
Isolator, af~cheidings- of afzonderings~
toel (in de electriciteit).
Isoleren, afzonderen, verenkelen.
Isolé, Fr., geïsoleerd, afgezonderd,
alleen of vrij staande, eenzaam.
ISOMERIE, (wisk.) de gelijke deeling,
benoeming van onderscheidene
breuken.
Isop, hysop, een heilzaam, specerijachtig
tuingewas.
ISOPERIMETRISCH, van gelijken omtrek,
b. v.: isoperimetrische figuren,
die gelijke omtrekken hebben.
ISOPLEURON, eene gelijkzijdige meetkunstige
figuur.
ISORITHMJSCH, gelijktallig, uit gelij.
ke getallen bestaande.
IsPARA, de voornaamste afgod der
Malabaren, op de kust van Coromandel,
met drie oogen en aan ie.
dere zijde acht handen afgebeeld.
Hij reikt, volgens hen, door alle
zeven hemelen en door alle zeven
werelden heen.
ISSEDONS, volkeren in de nabijheid
der Scythen, die de lijken hunner
vaderen onder het offervleesch
mengden en zeer plegtig opäten.
ISTAMBUL· EFFENDI, in Konstantino.
pel de opperste opziener over de
politie, dlf~ voornamelijk ook daarvoor
zorgen moet, dat de levensmiddelen
altijd in behoorlijke hoe·
veelheid en tot billijke prijzen te
bekumen zijn.
ISTHMITIS, keelziekte, ontsteking der
Fauces. Isthmorrhagia, bloedstor.
ting in de keel.
ISTHMus, isthme, Fr., landëngte,
een stuk lands, dat een schiereiland
aan het vaste land hecht.
Isthmische spelen, plegtige kampspelen,
die alle drie jaren in Griekenland
gevierd werden.
ITAGANNE, eene Japansche zilveren
munt van de gedaante eens vingers,
4 duim lang en 11/ 2 duim
breed.
ITALIAANSCHE AARDE, eene verw,
naar den donkeren of bruinen oker
gelijkende, maar veelligter en levendiger
van kleur, wordende, behalve
tot schilderen, ook tot ver-
• glazen gebruikt.
ITEIT, zekere kiezel in de rivier Siel
in Zwitserland, op welker oppervlakte
men indrukselen van wilgen
bladeren en in de ruimten
tusscben deze bladeren kleine roude
korrelige verhevenheden vindt.
ITEM, Lat., (verk.lt.) insgelijks, even
zoo, verder.
ITERATIE, herhaling. Iteratief, herhalend.
Itereren, herhalen. !teretur,
het worde herhaald (op recepten).
ITERDucA, een bijnaam van JUNO,
dien men haar gaf, omdat zij aan
de kinderen den weg toonde, die
de bruiden naar huis geleidden.
ITHYPHALLUM, eene afbeelding der
mannelijke teeldeelen, die bij de
Bacchanaliën door zekere priesters
van BACCHUS, welke daarvan den
naam Ithyphallen bekwamen, in
processie rondgedragen werden.
Ook droeg men dezelve als halsbanden
en andere aanhangselen
bij de Bacchanaliën, of als amulet
tegen tooverij en ziekten. Itltyphallisch,
hetgene hiertoe behoort.
ITIKIAF, eene soort van kleine tenten
van lijnwaad, welke gedurende de
laatste 10 dagen van den Ramassan,
aan de muren en pilaren der
Dschamis en moskeën staan, en
waarin men zijne godsdienst verrigten
kan, zonder gezien te worden.
ITIMADULET, grootvizier of eerste
minister der Indische Schachs en
Groote Mogols.
ITINEBARCHA, Gr., een opziener over
de wegen.
ITINERARIÜM, Lat., een reisboek,
reis beschrij ving.
ITZE. 348 JACC.
lTZEBO, Ichebo, de kleinste JapanBche
gouden munt, welke 15 tot
16 mals of 1 dukaat geldt.
I v AHAS, een vaartuig der bewoners
van Otaheiti, 2 voet breed en JO
tot 12 voet lang.
IXEUTICA, de kunst van vogelen te
vangen, door middel van vogellijm .
.IXIA, krampader.
IxION, (fabelk.) trachtte JUNO te
verleiden, omhelsde, in plaats van
haar, eene wolk; en toen hij op
dit gunstbewijs openlijk roemde,
wierp JUPITER hem in de hel, liet
hem aan een rad binden, hetwelk
onophoudelijk met hem omdraait;
het !'ad van IXION, eene altijddu.
rende marteling.
IzARI, Levantsche krap.
IZARINS, Oostindisch geweven ka·
toen, hetwelk de Deensch.Aziati.
sche Compagnie in stukken, gewoonlijk
5/. el breed en 10 tot 12
el lang zijnde, aflevert.
IZELOTTE, eene Turksche zilveren
munt, iets meer dan eenen gulden
waard.
J.
J. C. beteekent JEZUS CHRISTUS.
J. U. C. JUl-is utrisque Candidatus,
candidaat in de beide regten.
J. U. n .juris utriusque doctor, doctor
in de beide regt en
JAAR-BASCHl, in het algemeen een
bevelhebber der Janitsaren; voor
namelijk zulk een officier der Ja.
nitsaren, die voorheen de tribuut.
kinderen, waaruit dit korps te za·
mengtsteld was, in de onderschei.
dene provinciën des rijks ligtte.
JAARWERK, een woord, slechts in de
bijbelbche tijdrekening gebruike.
lijk, wordende de 70 weken, die in
het boek van den profeet DANIëL
voorkomen, Hldus genoemd, dewijl
elke harer op een tijdvak ,-an
zeven jaren gerekend wordt.
JABOT, Fr., de krop der vogels; ook
de strook voor aan een mansoverhemd,
de boezem- of borststrook.
JACCHUS, een der meest gewone bijnamen
van BACCHUS, van eene
zoogenaamde hymne ontleend,
welke zij, die in de Eleusinische
geheimen ingewijd waren, op eenen
zekeren dag zongen, en daarbij
het beeld van BACCHUS met groot
geraas van den berg Ceranicus
naar Eleusis droegen
.T ACOBITEN, zekere Christenen in Syrië
aan den Tiger en den ,Eufraat,
ook Monophysiten genoemd worden
de; dewijl zij in den persoon
van CHRISTUS slechts eene natuur
aannamen. Eerst werden zij Eutychianen
genoemd naar den abt
EUTYCHES, die het eerst, in de 5de
eeuw, bovengemeld gevoelen leerde;
hunnen tegenwoordigen naam
bekwamen zij van den monnik JACOBUS
llARADAEUS, die in de 6de
eeuw hunne in verval geraakte sek.
te weder ophielp. Die Jacobiten,
welke zich met de Katholijken vereenigd
hebben, werden Chaldeè"rs
genoemd. - Ook in het Britsche
rijk de aanhang van JACOBUS II.,
dIe in 1688 zijnen troon verloor,
en van zijnen naar Frankrijk gevlugten
zoon JACOBUS lIl. Eindelijk
van gelijke beteekenis als
Jakobsbroeders. Zie dit woord.
JACOBIJN EN, naam, welken de Dominikanermonniken
te Parij s droegen,
naar de straat, waarin hun klooster
lag; naam, dien men aan de
hevigste gemeenebestgezinden of
vrijheidsdweepers (bij de Fransche
omweteling van 1789) gaf, deWIjl
zij in het voormalige Jacobijnenklooster
te Parijs hunne bijeenkomsten
plagten te houden. Jaco
binismus , de partij, of ook de
geest der Jacobijnen; vrij heidsdweeperij.
Jacobijnermuts, roode
muts, die door de aanhangers van
het jacobinismus werd gedragen.
JACONNET, Oostindisch, meestal glad
mousselien.
JACT. 349 JAKO.
JACTAM, eene lengtemaat der Negers
van omtrent 4 Nederl. ellen.
JACTANCE, Fr., pralerij, snoeverij,
grootspraak. Jacteren, zich beroemen,
opsnijden, grootspreken.
JACTUUR, juctura, giattura, Ital., het
overboord werpen der goederen;
de schade, het verlies.
JACUT-AGA, heet de eerste van de
beide gesnedenen, die den schat
van den Turkschen keizer bewaken
moeten.
JADE, eene soort van jaspis, welke
steen groenachtig is, iets naar het
graauwe trekkende, en zich door
zijne hardheid zoo moeijelijk latende
bewerken, dat men diamantpoeder
daartoe gebruiken moet.
JAGELLONS, Jagellonsche dynastie,
welke op de Piastische volgde, met
den Lithauschen Groothertog JAGELLO
begon en tot 157:l voortduurde,
toen Polen een verkiesbaar
koningrijk en een buit der
aristocratische anarchie werd.
JAGER, haringjager, een schip, hetwelk
de haringbuizen achterna gezonden
wordt, om de eerst gevangen
haring af te halen en over te
nemen.
JAGHIR, een stuk land, hetwelk door
den Mogol en andere Indische vorsten
aan verdienstelijke personen,
ook Engelschen, als leengoed
wordt gegeven; maar hetwelk na
den dood des bezitters weder aan
het rijk vervalt.
JAG'l', eene soort van schip met een
verdek en eenen mairt, hetwelk
weinig water noodig heeft, zeer
goed en snel zeilt; om welke reden
het gewoonlijk gebruikt wordt
tot het spoedig overbrengen van
tijdingen enz.
JAHALIN, stam der Arabieren in Nubië.
JAHN, John, de kleine afdeelingen
van eenen wijnberg, volgens welke
dezelve gemest en bearbeid wordt.
JAKOBSBROEDERS, pelgrims naar het
graf van den heiligen JACOBUS van
CompostelIa van Spanje, en dewijl
zich onder hen, zoo als onder
de bedevaartgangers in het algemeen,
veel gespuis bevindt, bedient
men zich van dezen naam,
om gemeen en liederlijk volkje aan
te duiden.
JAKOBSORDE, eene geestelijke ridderorde
in Spanje, ook orde van
St. Jago de Compostella genoemd,
welke in het jaar 1175 door FERDINAND
11. is in~esteld. Eene
dergelijke Jakobsorde vindt men
ook in Portugal.
JAKOBSSTAF, meetkundig werktuig
om de hoogten te meten. Zie radiometer.
JAKUSI, de Esculapius der Japannezen,
die gehouden wordt, aan geloovige
zieken de geneesmiddelen
in den droom voor te schrijven.
JAK UTS, koyer- barken. vaartuigen,
van leder met houten geraamte,
welke zeer ligt zijn en bij kaap
Jakutsk, en op de rivier Lena, in
het noorden van Azië gebruikt
worden.
JALE, eene maat voor natte waren
van omtrent 2 kan.
JALKE, eene soort van schepen, op
sommige Duitsche rivieren in gebruik.
JALOFFEN, Oealofs. Walofs. een groot
Mahomedaflnsch Negervolk tus ..
sc hen de rivieren Senegal en Gambia
in Afrika.
J ALOIS, eene korenmaat, welke omtrent
een half schepel bevat.
JALONS. bakens bij het opnemen van
terrains en af,teken van verschansingen,
tot bepaling der viziepunten.
JALOUSIE, Fr., ijverzucht, jaloerschheir!,
minnenijd, wangunst. Jalousië'n.
tralievensters. zonneblinden,
waardoor men alles zien kan,
zonder gezien te worden. Jaloux.
jaloersch. minnenijdig. ijverzuchtig.
JAMA, de heeling; ook het heelmiddel.
Jamatologie, jamatologia, leer
JAMB. 350 JANU.
van de heelmiddelen.
JAMBAGE, Fr., (bouwk.) een vooruitstekend
pilaarwerk ; een pilaar,
die het bovenste gedeelte van het
gebouw draagt.
JAMBE, dochter van PAN en de nimf
ECHO, welke door haar vernuft de
smart van CERES, over het verlies
harer dochter, beter dan iemand
anders wist te verzachten. Men
schrijft haar de uitvinding der
jambische verzen toe.
JAMBETTES, kleine knipmessen, met.
houten hechten, welke met gansche
vaten vol naar de Afrikaansche
kust verzonden worden. Ook verstaat
men in Frankrijk onder Jambett~
s eene geringere soort van
marten'ellen of sabelbont, namelijk
de stukken van schenkels en pooten,
die wel beter zijn dan de halsen
buikstukken, maar veel geringer
dan de stukken van den rug.
JAMBOS, kinderen van eenen wilde
en eene mesties in Amerika.
JAMBUS, voetmaat, die uit eene korte
en eene lange lettergreep bestaat.
Jambiscl!, naar zulk eene
voetmaat ingerigte verzen en gedichten,
jamben.
JAN HAGEl" net gemeene volk, gespuis.
JANITSAREN, het vroegere kern voetvolk
der 'J urken. Deze be voorregte
klasse van militairen in dat
rijk is in 1826 opgeheven.
JANSENISTEN, aanhangers van den
bisschop CORNELIUS JaNSENIUS, en
diens leer van de Godsgenade, volgens
het gevoelen VanAUGUSTINUS.
Van wege de R. K. Kerk wordt
hun de sekten aam van Roomschen
der Oude of Bisschoppelijke Clerezie
gegeven. Uit Jansenista,
heeft men, door letterverzetting,
kwaadaardiglijk gemaakt: Satan
in eis, de duivel is in hen.
JANUARIUSBLOED, het geronnen
bloed van den heiligen JANUARIUS,
hetwelk de Napolitanen gelooven,
dat door hunne priesters op sommige
tijden vloeibaar gemaakt
wordt. Januarius·orde, den 3den
J ulij 1738 door Don CARLOS, ko.
ning van Napels, ter eere van den
heiligen JANUARIUS, ingesteld, en
slechts personen van den hoogsten
adel tot leden aannemende.
JaNUS, (fabelk.) de God van het jaar
en Heer van de poorten des hemels;
hij wordt met twee aangezigten
voorgesteld, met het eene
in het oude jaar terug- en met het
andere in het nieuwe jaar vooruit.
ziende. Janus alter, een tweede
Janus, een verstandig man, een
man, die het verledene en toeko.
mende doorziet.
JAPAN EREN, porseleinwerk op de
Japansche wijze vervaardigen en
schilderen. Japansch werk, met
opgehoogde bloemen en figuren
verguld en beschilderd; Japansch
blik, ijzerwaren, die met glinsterende,
zwarte, roode, bruine of
gele vernis overdekt zijn.
JARGON, eene soort van gele diaman.
ten, welke minder hard zijn dan de
witte; desgelijks kleine steenen van
een schitterend rood, ook geel rood
en violet, en welke, volgens som·
migen, wit gemaakt kunnen worden:
voorts onbeschaafde taal,
brabbeltaal, koeterwaalsch.
JARRE, een groot vaatwerk, waarin
de inwoners van Provence de olijf.
olie en op zee het zoete water bewaren;
ook eene maat voor natte
waren, welke 20 kannen bevat.
JARREl', op de rijbaan eene zamenvoeging
derachterschenkels van het
paard, welke dell boven- en bene·
denschenkel verbindt en eene kniebuiging
veroorzaakt; ook in de
bouwl<unst de ongelijkheid of bult,
welke een gewelf of eene lijn
maakt; desgelijks een tak of zijtak.
J ASON, Jazon, de aanvoerder van den
togt der Argonauten , die het gulden
vlies uit Colchis haalden; ook
bij de Alchymisten, hij die de kunst
van goud te maken bezit.
JASP. 351 JATR
JASPIS, een glassoortige, vaste, ondoorschijnende
steen, wit, grijs,
roodbruin, blaauwacbtig of zwart;
nu eens eenkleurig, dan met verschillend
gekleurde aderen. Zie
Heliotroop.
JASPIS-AGAAT, een met agaat vermengde
jaspis, welke daarvan doorschijnende
plaatsen heeft.
JASPIS.ONIX, een jaspis, die witachtige
vuursteen- of onix-aders heeft.
JASPIS-PORSELEIN, eene soort van
Engelsch porselein, hetwelk uit
bolus l5ebrand wordt,
JASSIR-BEZAR, de markt te Konstantinopel,
alwaar de slaven verkocht
worden.
JATAGAN, een korte Tnrksche degen
of sabel.
JATERIE, heelkunde (theoretische ge.
neeskunde).
JATRALEPTICA, een deel der geneeskunde,
hetwelk in baden, pleisters,
enz. bestaat.
JATRINE, eene vrouw, welke zich met
genezen ophoudt; bij de latere
Grieken, de vroedvrouw.
JATHOCHEMIE, de che'llische geneeskunde;
de wetenschap om ziekten
door scheikundige geneesmiddelen
te genezen.
JATROLIPT, een geneesheer, die de
ziekten door het aan wenden van
uitwendige middelen geneest.
JATROBULAEOLOGIA, de stelling der
indicatie, dat is, het overleggen
van den geneesheer, hoe tegen
eenen gegevenen ziektestaat de
geschikte heelmiddelen aan te wenden
zijn.
JATROCHEMIST, een geneesheer, die
zich bedient van heelmiddelen,
welke door de scheikunde toebereid
zijn.
,JATROMANTIS, iemand, die tegelijk
het beroep van geneesheer en waarzegger
uitoefent; ook hij, die beweert,
nog onzekere verschijllselen
bij zieken, b. v. het doodsuur, op
een bepaald tijdstip te kunnen
voorspellen.
JATROS, een geneesheer, die niet alleen
de ziekten wegneemt, maar
ook de gezondheid bewaart.
JATROSOPHISTA, bij de latere Grie.
ken, een theoretisch of philosophisch
geneesheer.
J ATROTECHNIA, heelkunde (technische
geneeskunde).
JAUCHART, Jauch, Juchart, eene
Duitsche lengtemaat, welke omtrent
met den ouden Nederlandschen
morgen overeenkomt, maar
niet op alle plaatsen dezelfde
grootte heeft.
JAUER, ongeloovige, met welken
naam de Turken alle Christenen
noemen en schelden.
JEAN.POTAGE, Fr., een hansworst.
J ECTIGATIE, het omwentelen of de
ongeregelde beweging des ligchaams,
door ziekten en trekkingen.
J EFUMI, eene plegtigheid, welke in
Japan, na het uitroeijen van het
Christendom ingevoerd werd, om
te onderzoeken of iemand een
Christen was.
J EHOVAH, Mozaïsche benaming der
Godheid, welke het verledene, tegen
woordige eu toekomende vereenigd
voorstelt; de Eeuwige, Onveranderlijke.
Jehovalt Zebaoth,
wereldheer, of heer der heirscha.
ren en schepselen. Jehovah. daalder,
die munt, waarop de bestralende
Hebreeuwsche naam van
God geslagen is.
JEJUNUS, nuchteren, mager, droog.
Jejunum consiliüm, een onnuozele
raad.
J ELLE, eene soort van spitstoeloopend
va,utuig, in Moskau en Noorwegen
gebrUIkelijk.
JE NE SAlS QUO!, Fr., ik weet niet
wat; iets, dat men niet met woorden
uitdrukken, maar wel gevoelen
kan.
JEREMIADE, een klaaglied, jammerklagt
(van de klaagliederen van
den profeet JEREMIAS).
J ERUM-CROCHEN ,eeneTurksche munt,
JESC. 352 JOBB.
welke eenen halven dukaat geldt.
JESCHERITS, eene ziekte, welke in
de afgelegenste deelen van Siberië,
tusschen Tomskai en Kubetzkoi,
te huis behoort, en in een afschilferen
van de tong van voren naar
achteren bestaat, geene pijn veroorzaakt,
maar ongeneeslijk is.
JESIDEN, Jeziden, heeten bij de Turken,
in het algemeen, ketters of
goddelooze menschen; in het bijzonder
is het de naam van een bij
de Turken verachtelijk volk, dat
aan den voet van den Caucasus.
als Nomaden. in tenten woont,
eene eigene taal heeft, en even als
de Manicheërs twee grondwczens
aanneemt, een goed en een kwaad,
en ook het laatste aanbidt. Hunne
godsdienst is een mengsel van
de Christelijke en de Turksche.
Hunne geestelijken dragen zwarte,
maar de overigen, die dappere
krijgslieden zijn, witte kleederen,
van waar de eerste zwarte, en de
andere witte Jeziden heeten. De
eersten zwerven als Fakirs het
land door. .
JESUATEN, eene soort van barrevoetermonniken.
JETTON, Fr., een leg- of reken penning.
Zie médaille.
J EZ UITEN, ook Loyolisten genoemd;
schijnheilige bedriegers, doortrapte
intriganten; eene beruchte
Roomsch-Katholijke orde, onder
den llaam van gezelschap of societeit
van JEZUS, door eenen Spaanschen
edelman, IGNAT, van Loyola
(1521) gesticht. Zij bestond meerendeels
uit geleerde, sluwe mannen,
die zich aan de opvoeding
van vorstelijke kinderen toewijdden.
de Katholijke godsdienst
overal voortplantten, en intusschen,
door hunne allezins verderfelijke
grondstellingen, alle zedelijkheid
ondermijnden. Zij leerden
onder anderen openlijk, dat
de grootste misdrijven ligter vergeven,
dan gepleegd kunnen worden,
en dat diegenen, welke het
voordeel der biechtoefening gebruiken,
zich voor God daarvan
even zoo spoedig kunnen ZUIveren,
als zij dezelve begaan. Zij beweerden,
dat God kon verbieden,
hem aan te bidden en de naasten
lief te hebben; dat hij de logen
kon bevelen, enz. En daar zij, bij
dit alles, de geö.Jfloofdheid van
den koningsmoord beweerden, en
de grondstelling vasthielden, dat
het goede oogmerk de slechtste
daad regtvaardigt, zoo werden zij,
bij het aangroeijen van hunne
magt en hunnen invloed, zoo gevaarlijk.
dat Portugal, Spanje en
Frankrijk hen verdreven, en Paus
CLEMENS XIV. (1773) hunne orde
geheel ophief. Naderhand heeft
Paus PLUS VII. hen weder hersteld.
Jezuiten-poedel', tot poeder gemaakte
kina of koortsbast. Jezuitessen,
Jezuitinnf!n, nonnen, welke
in de 16de eeuw zich naar de .Jezuiten
vormden, maar in 1630
door Paus URBANUS VIII. weder
vernietigd werden. Jezuitenl'oes,
eene matige roes; dewijl de Jezuiten
zulk eene roes "oor onzondig
verklaren. Jezuitisch, overeenkomstig
de leer der Jezuiten; schijnheilig.
JOBBER, Eng., een klein makelaar.
Stock-jobbers zijn, in Engeland, die
lieden, welke door allerlei middelen
weten te bewerkstelligen, dat
de openbare fondsen, zoo als het
hun belang medebrengt, nu rijzen,
dan dalen; actie-handelaars.
JOBOLUS, hetgeen vergif van zich
geeft, gelijk padden.
J aBS-GEDULD, zeer groot, taai geduld.
JOCOSA. Lat., schertsende invallen.
Jocose, schertsend, in scherts.
Jocus, Lat., scherts of poets, jokkernij.
.JOCASTE (Epicaste). eene dochter van
MENOCEUS, zuster van CREON en
gemalin van den Thebaanschen
JACK 353 JOHN
koning LAJUS, wien zij OEDIPUS
baarde. Naderhand huwde zij onwetend
met haren zoon, en verhing
zich, bij de ontdekking harer
bloed~chande .
JOCKEY, Eng., rijknecht, voorreider,
pikeur; ook staljongen.
JOCRISSE, een onnoozele bloed, uils·
kuiken.
Jocus, Lat., scherts, korstwijl, grap.
Hieruit ons jaks, b. v. : uit joks,
in scherts, uit kortswijl.
JOD, een Engelsch gewigt, het vierde
deel van een centenaar. Ook
eene lengtemaat in Siam, waarvan I
er 15 aldaar eene mijl uitmaakt.
JODENPIK, Jodenlijm, zie Asphalt.
Joden-pehhout. eene der voortref.
felijkste buitenlandsche houtsoorten,
welke eenen sterken, naar
Jodenpek zweemenden. reuk heeft.
Dit hout is hard, zwaar, olieachtig.
bitter van smaak. en vatbaar
voor eene heerlijke polituur, wan·
neer het naar schildpad gelijkt.
Het komt uit Syrië, Egypte en
van het eiland Rhodus. Joden.
steen. langwerpig ronde steenen,
in de gedaante van olijven met
eenen steel; eigenlijk versteende
stekels der zeeëgels.
JOKEL, ook Jokui, hooge bergen in
Y sland, welke voortdurend met
ijs bedekt zijn. Ook in den vorm
van ijskegels natuurlijk gegroeide
vitriool.
JOHANNIS-BLOED, de Duitsche cochenilje,
eene soort van schildluis,
ook Poolsche kermes genoemd.
Johannis.brood, eene roodbruine,
eetbare, tegen de zode of
hette in de keel,gebruikelijke peul.
vrucht, van eenen, in het Oosten
en in zuidelijk Europa, groeijenden
boom.
JOHAN VAN ACON'S ORDE, ridderorde
van St. Jan van Aeon, eene geestelijke
orde, welke, in 1254 gesticht,
en onder de regering van
ALPHONSUS den Wijzen in grooten
bloei was, maar daarna in verval
geraakte en met de J ohanniterorde
vereenigd werd.
J OHN BULL, is de spotnaam waarmede
in Engeland den grooten hoop,
het verpersoonlijkte Engelsche
volk of het nationaal karakter,
wordt aangeduid. Ook beteekent
het menschen van originele, onbeschaafde
zeden.
JOL, een klein vaartuig, met eenen
mast, en spits van voren en van
achteren.
J OLAIA, een feest. hetwelk ter eere
van HERCULES en zijnen bloedverwant
JOLAUS, die hem op velen
zijner togten begeleidde, met
strijd spelen gevierd werd.
JOM KIPPUR, een feest der Joden,
waarop zij, met bijzondere plegtigheden,
voor de vergeving hun.
ner zonden hoenders offerden.
JONATHAN, fig., een getrouwe vriend.
DAVID en JONATHAN, even zoo
veel als ORESTES en PILADES, of
DAMON en PITHIAS. Jonathan,
Bl'oeder-Jonathan, spot. of scheld.
naam voor de bewoners van de
Noord·Amerikaansche Vrijstaten.
JONGLEURS, Fr., goochelaars, potsenmakers.
JONICUS, Jonische versvoet met twee
korte en twee lange lettergrepen
of omgekeerd met twee lange en
twee korte lettergrepen.
J ONIDEN, nimfen, welke aan de rivier
Citherus in Elis haren tempel
hadden, en voornamelijk aan hen,
die zich in de rivier baadden,
dienst bewezen.
JONISCHE ORDE, zie Zuilenorde.
JONISCHE SCHOOL, de eerste en oudste
wijsgeerige sekte onder de
Grieken, wier hoofd, THALES. zich
te Milete, in Jonië, vestigde, voornamelijk
zich met de beschouwing
der natuur en der schepselen on·
ledig houdende. Jonisehe toonsoort,
eene toonsoort, met onze C dur
overeenkomende. Ook een klankvoet
uit 4 toonen bestaande. Zie
Jonieus.
23
.JONK. 054 JOZE.
JONK, Junk, een ~chip, hetwelk in hulp waarvan de plaatsing van de
Indië, China en andere streken trawanten van JUPITER ten aanzien
gebruikt wordt, met een of twee van JUPITER, zoo als zij zich wermasten
en zoowel tot vervoer als kelijk aan den hemel bevinden, op
tot vermaak dienende. eiken gegevenen tijd voor oogen
JONQUILLEN, narcissen. gesteld en de verduistering dezer
JONTA, bij HIPPOCRATES, alle soorten manen waargenomen kan worden.
van afgang, excretiones. I JOZEF, fig., een kuisch, eerbaar jon-
.T ONTBOS, vinnen in het gezigt. geling.
JORD (de Aarde), TBIR'S moeder, de JOYEUSE ENTRÉE, woordelijk de vro-
17de godin uit het geslacht ASEN. lijke intogt of intrede, was in de
Zie Asen. voormalige Oostenrijksche Neder-
J os, kopervitriool, Spaansch groen, landen een verdrag tusschen den
en andere blaauwachtige koper- regent en de staten, dat hij vóór
middelen. Ook vergif, wegens de de huldiging bezweren, en daarbij
blaauwe kleur der meeste koper- verscheidene bepaalde privilegiën
zouten. vernieuwen en bevestigen moest,
JOTA, de Grieksche letter J; ook een eer hij als regtmatig erkend werd.
puntje, streepje, tittel; het aller- JUBA, het doek, dat de Negers om
geringste, b. v. daarvan versta ik het onderlijf slaan, en nu langer
geen jota, niets, niet het allerge- dan korter naar de voeten afhangt.
ringst. JUBAL, in de orgels eene octaafstem
JOTACISMUS, eene menigvuldige her- van 4 voet toon.
haling der I,. wanneer dezelve bij JUBEL, vreugdegeschreeuw , gejuich.
verscheidene woorden achter elkan- Jubilé, Fr., Jubilaeüm. Lat., jubelder
als eerste letter voorkomt. feest. jubeljaar. Jubilate, de derde
J ouï, een voedzame drank der J a- Zondag na Paschen, benoemd naar
pannezen ter dikte van houillon, het begin van een Latijnsch kerkwelke
er zwart uitziet, aangenaam gebed, jubilate: juicht. Jubileren,
riekt, wat zoutachtig maar toch juichen, jubelen, een jubelfeest
zeer smakelijk is, en 10 tot 12 vieren, b. v. 25 of 50jarige ambtsjaren
goed blijft. Zijn hoofdbe- bediening, echtvereeniging, (zilstanddeel
wordt gezegd, de uitge- veren of gouden bruiloft houden).
perste gelei van gebraden rund- J UBIS, raisins aux jubis, druifrozijvleesch
te zijn. nen, of in de zon gedroogde wijn-
JOUïSSEREN, genieten. druiven, welke uit Provence over
JOUR, Fr., dag, dagorder. Dejour Marseille verzonden worden.
hebben, of de jour zijn, eene dienst J UCHT, juft, Russisch leder, leder,
of eene week, zoo als de dagorder dat op eene bijzondere wijze wordt
medebrengt, waarnemen. (In de toebereid, meerendf!els van rundschilderk.)
licht. Faux-jour, valsch vee komt, zeer lenig is en eenen
licht, in verkeerden dag. sterken reuk heeft, dien het van
J OURN AAL, een dagboek, dagblad; de stoffen, welke voor de bereiding
een tijd-, week- of maandschrift. dienen, verkrijgt.
Journaliseren, in het dagboek JUCK, eene landmaat in Neder-Sak.
schrijven. Journalistiek, het schrij- sen van 100 vierkante roeden,
ven van tijdschriften. maar op sommige plaatsen iets
JOVIAAL, jovial, Fr., blijgeestig, op- meer of minder.
geruimd. Jovialiteit, blijgeestig- J UDAÏSEREN, een Jood worden, zich
heid, opgeruimdheid. laten besnijden; (in scherts) zich
JOVILABIÜM, een werktuig, met be- ophangen. Judaïsmus, het JouenJUDA.
355 JULI.
dom. Judas, fig. een verrader.
Judaskus, verraderlijke kus, valBche
liefkozing. Judashaar, rood,
rosachtig haar.
JUDABLANG, eene op Guinea vereerde
slang, die naar de reuzenslang
zweemt.
JUDICA, de vijfde Zondag in de vasten.
JUDICATIE, beöordeeling, beslissing.
Judicature, het regtersambt. Judiceren,
vonnis vellen, vonnissen.
Judiciëel, geregtelijk, regterlijk.
Judiciëus,judicieux,,, Fr., oordeelkundig,
verstandig, scherpzinnig.
JUFFERS, eene soort van kortescheepsmasten,
die uit Riga en Memel
overgezonden worden. In NOOl'wegen
noemt men zoo het dunne daksparrenhout.
JUGA, Jugalis, Jugatina, bijnaam van
JUNO, als opzieneres over den hu··
welijksband.
JUGATINUS, een God der Romeinen,
die het huwelijk voorstond, en aangeroepen
werd, als men de bruid
ontkleedde.
JUGOW, een zeer groot koperbergwerk,
in het Russische gouvernement
Perm.
JUGULARES, visschen met buikvinnen,
voor de borstvinnen aan de
keel.
J uJUBEN, roode borstbeziën, eene
ltaliaansche boomvrucht. Zij worden
bijzonder tegen hoesten en
longtering gebruikt.
JUIVE, Fr., eene jodin; bijzonder
echter eene soort van korten vrouwen-
overrok, mantelrok ; overtrek
naar Joodsche wijze.
JUL,juljeest, kersfeest, bij de Noordsche
volken.
J uLA, word t bij de orgels meermalen
eene spit;fluit van 8 voet toon genoemd;
maar eigenlijk is het eene
quint van 6 voet toon.
JULEP, een koeldrank.
JULIAANSCHE KALENDER, de door
JULlUS CESAR vervaardigde alma.
nak, nog bij de Russen in gebruik.
Zie Stijl. Juliaansch jaar, gerekend
op 365 dagen en 6 uren, is
zijne inrigting aan SOSlGENES verschuldigd.
Juliaansche periode,
door JOZEF SCALIGER op 7980 jaar
bepaald.
JULIUS, hooimaand.
JULlUS-LOESER, groote zilveren munten
of medailles, welke Hertog JULlUS
van Brunswijk, die in 1589
stierf, liet slaan, dezelve aan zijne
onderdanen voor eene bepaalde
som, welke zij hem leenden, tot
onderpand gaf, en naderhand door
terugbetaling der leening, weder
inloste.
JUMALA, voornaamste godheid der
Laplanders.
JUMART of JUMAR, een fabelachtige
os-ezel of muilös, een voorgewend
basterddier van het paarden- en
ossengeslacht.
JUNCTUUR, verbinding; tijdsgewricht,
toestand.
JUNIOR, Lat., de jongere.
JUNlUS, zomermaand.
JUNO, de naam eener planeet; (fabel!,)
de zuster en vrouw van JUPITER,
de Godin des hemels, beschermster
der koningrijken, rijkdommen
en huwelijken.
JUNTA, vergadering, raadsvergadering
(in Bpanje en Portugal) ;
volkscomité.
JUPITER, de naam eener planeet;
(fabell.) de vader der goden en
menschen, de oppergod. In de
scheikunde, het tinmetaal.
JURA, Lat., de regten, regtswetenschap;
jura et actiones, de regten
en geregtigheden. Jurament, de
eed, het eedzweren.
,TURE, of DE JURE, Lat., met regt,
van regtswege. Salvo jure quocunque,
met voorbehoud van alle
regten hoegenaamd. Jure haereditario,
door erfregt. Juré, Fr., gezworene,
lid eener jury. Juridisch,
geregtelijk, overeenkomstig de
regtsleer. JU/'is, Lat., van het
regt; quid juris, wat volgens het
23*
JU RI. 356 JUS.
regt is; fui juris, zijn eigen meester.
Juris consultus, een regtsgeleerde.
Jurisdictie, regtshandeling;
regtsmagt, het regtsgebied.
Jurispracticus, regtsbeoefenaar , advocaat.
Jurisprudentie, de regtsgeleerdheid.
Jurist, een regtskenner
,regtsgeleerde. Juristisclt, regtskundig,
de regt"geleerdheid betreffende.
Juris utriusque doctor, doe·
tOl' in de beide regten.
J URITES, yolg'ens sommigen, godinnen
der Romeinen, welke over het
eedzweren gesteld waren.
JURTE, het winterverblijf der Kamschatdalen,
dat in den grond gegraven
is, hebbende boven een dak
met eene opening in het midden,
die voor schoorsteen en deur dient.
JURUKEN, Tlwprakli, Topl'aZi, in
Turkije eene soort van ligte ruiters,
welke iedere Pacha of andere
vasal, uit de door hem bestuurde
provincie, leveren moet. In plaats
van soldij, bekomen zij kleine
streken lands ter bearbeiding, en
hun geheel aantal bedraagt, de
Zaims en Timariotten medegerekend,
ten hoogste 75.000 man.
JURIJ, Eng., eene regtbank van gezworenen,
die, na het hooren der
getuigen, uitspraak moeten doen.
Jus, Lat., het regt. Jus belli ac pacis,
het regt van oorlog en vrede.
Jus cambiaie, het wisselregt. Jus
canonicum, of pontificum, het kerkelijk
of pauselijk regt. Jus civile,
het burgerlijk regt. Jus criminaZe,
het strafregt. Jus divinum, het
Goddelijk regt. Jus episcopale,
het bisschoppelijk regt. Jus feudale,
het leenregt. Jus miZitare,
het krijgsregt. Jus naturae, het
natuurregt, dat is, de verzameling
der regten, welke in de natuurlijke
betrekkingen van den mensch
gegrond zijn. Jus patronatus, het
beschermregt. Jus praelationis, het
voorrangsregt. Jus primogeniturae,
het eerstgeboorteregt. Jus privatum,
het bijzondere regt. Jus publicum
, het gemeene of openbare
staatsregt. Jus stapulae, het
stapelregt. Jus strictum, het verbindende
of naaste regt. Jus tali.
onis, het regt van wedervergelding.
Jus triüm liberorum, het driekindsregt,
volgens hetwelk, bij de Romeinen,
een vader van drie kinderen
vrij was van alle belastingen.
Jus vitae et necis, het regt over leven
en dood.
Jus, Fr., sjeu. krachtig vleeschnat.
Jus de tablette, gestold of dik gemaakt
vleeschnat, om op reis te
gebruiken.
J ussu, Lat., op bevel.
J UST, juste, justement, Fr., juist,
naauwkeurig, precies, regt of net
zoo; regt vaardig, billijk. Justemilieu,
juiste midden, spotnaam
voor de gematigd politieke partij
in Frankrijk. Justeren, juist of
gelijk maken, vereffenen; ijken,
echt maken.
JUSTIFICATIE, regtvaardiging, verantwoording.
Justificeren, regtvaardigen,
verantwoorden.
JUSTINE, eene onnaauwkeurige benaming
der munt Glustino. Zie dit
woord.
JUSTINI, waren in de 16de eeuw zilveren
munten, welke 20 kroonen
golden.
JUSTINIAANSCHE CODEX, eene verzameling.
van wetten, welke keizer
JUSTINIANUS de Groote in 528 en
529, door onderscheidene regtsgeleerden,
liet vervaardigen.
JUSTITIA, de Godin der regtvaardigheid
of geregtigheid, ASTREA of
DICE.
JUSTITIE, geregtigheid; regtspleging;
geregt, regtbank, vierschaar.
Justitiabel, aanJ;ekere regtbank of
zekeren regter onderworpen.
JUSTITIÜM, Juristitiüm, de geheele
stilstand der regtspleging, b. v.: bij
algemeenen rouw, in zeer gevaarlijke
oorlogstijden, gedurende de
pest; ook bij gelegenheden van
algemeene vreugde.
JUST. 357 KAAI.
JUSTORIÜM, een werktuig der lettergieters,
dienende bij het justeren
of even groot maken der letters.
J USTUS JUDEX, eene munt, door
CHRISTIAAN IV., koning van Denemarken,
in 1644 geslagen, bij
gelegenheid van den oorlog met
Zweden, met bovenstaande woorden
in het Hebreeuwseh, waarvan
zij ook den naam van Hebreërs
bekwam. Men heeft er "an '/4
kroon tot verscheidene dukaten.
JUTURNA, eene oud-Latijnsche godheid,
welke aan bronnen vereerd
werd, en welke men te Rome met
een feest, de J uturnaliën geheeten,
vereerde.
J uv ANTIA, de geneesmiddelen, welke
men, ter versterking, bij andere
voegt, versterkingsmiddelen .
JUVENALIëN, een huiselijk feest te
Rome, als een jongman zich voor
het eerst den baard liet scheren.
JUVENTA, Juventus, bij de Romeinen
die godheid, welke bij de Grieken
HEBE genoemd werd.
JUWEELEN, geslepen edelgesteenten,
ldeinooden. Juwelier, koopman in
juweelen; ook hij, die edelgesteenten,
paarlen, enz. kunstig in
goud en zilver zet.
JUXTAPOSITIE, vergrooting van den
omvang der ligchamen, door het
aanzetten der stof van buiten; aan·
was, aangrenzmg.
JYNX, dochter van PAN en ECHO,
verleidde JUPITER tot eenen minnehandel
met JÖ, om welke reden
zij door JUNO in eenen vogel veranderd
werd.
IC (*)
K, als een Romeinsch getal, beteekent
51 (LI).
K. M. beteekent Keizerlijke of Koninklijke
Majesteit.
KAAG, een Hollandsch vaartuig op
(*) Wat niet met K te vinden is, zoeke
men onder de C.
de binnenrivieren, naar eene smak
gelijkende.
KAAI, ka, kade, muurwerk langs een
water, aan eene haven enz., voor
het laden en lossen der schepen.
KAABA, de naam van MAHOMEDS bedehuis
te Mekka.
KAAM, een bederfelijk aanzetsel in
wijn, bier, azijn of andere vloeistoffen.
KAA N, het vliezige overblijfsel van
uitgesmolten vet. Kaankoek.
KAAPSTANDER, spil, eene groote
loodregte windas op schepen, welke
bij het inhalen der ankers, het
wenden van zeilen, boegseren, laden
en lossen en tot andere werkzaamheden
gebruikt wordt.
KAAS- en BROODVOLK, oproerigen,
meestal boeren, in Kennemerland,
sloegen, in den jare 1491, uit
hoofde der zware belastingen en
andere afpersingen van J AN VAN
EGMOND, stadhouder van Holland,
aan het muiten, hadden op hunne
vaandels een' kaas en een brood
laten schilderen, ten teeken, dat
zij daarvoor vochten; en van daar
de naam van kaas- en broodvolk.
KAA WI, een uit tarw of maïs bereide
drank der Indianen.
KABAAL, zie cabala.
KABAAN , een vaartuig, boven met
een luchtig dek, waaronder een
mensch overeind staan kan. Zie
verder Cabane.
KABADION, een lange overrok, welken
de Grieksche wereldgeestelijken
over de gewone kleeding dragen,
of als eenen mantel omhangen.
KABAK, drinkhuis, waar wijn, bier,
enz. verkocht wordt, in Rusland.
KABAS, eene biezen tasch.
KABASEREN, heeten in Guinea onderbeambten,
die, met den BROFFO,
de heerschappij, in llaam van
den vorst, uitoefenen; de opzieners
eener negerij, dat is, stad of dorp.
Volgens eene andere lezing is het
Kabassiers.
KABA. 358 KAB!.
KABASSEN, behendiglijk stelen.
KABBALA, geheimleer; eene geheime
wetenschap, welke God aan MOZES
ZOU geopenbaard hehben, die dezelve,
nadat hij de wet schriftelijk
gegeven had, mondeling aaa de
oudsten des volks medegtdeeld
heeft, welke die geheime wetenschap
daarna, door overlevering,
tot hunne kinderen en nakomelingen
overgebragt hehben. Kabbalisten
heetten derhalve diegenen,
welke zich op deze overleveringen
hoofdzakelijk hadden toegelegd,
dat is op de wetenschap, welke,
naar hun gevoelen, al de verborgenheden
der wet insloot, als de
geheimen van Gods onuitsprekelijken
naam, de ordening of heerschappij
onder de Engelen, de wetenschap
der getallen, en vele andere
zaken meer; door welke zoogenoemde
ontdekkingen zij voorgaven,
in staat te zijn, om veel
goeds, zoo voor zich zeI ven als
voor anderen, te bewerken; waarom
de bijgeloovige Joden, ten tijde
van CHRISTUS, ook meenden, dat
hij zijne verbazende wonderen niet
verrigtte, dan door behulp der
kabbala. De bij de Rabbijnen in
zwang zijnde kabbala bestaat echter
in niets anders, dan in eene
allegorische en geheime verklaring
van het oude testament, door middel
van zekere verbindingen en zamen
voegingen van Hebreeuwsche
woorden, lettergrepen, letteren en
getallen, waardoor eene zekere
kennis van het verledene en toekomstige
zou verkregen worden.
KABELGAT, aan boord van de schepen,
de plaats, waar de anker- en
andere touwen bewaard worden.
KABELJAAUWSCH, zie Hoekseh.
KABIN. bij de Turken en Perzen een
huwelijksverdrag, volgens hetwelk
een man zich voor eene'n zekeren
tijd met eene vrouw verbinden kan,
als hij aanneemt om de vrouw, wanneer
hij die verlaat, eene ka bin of
lijfrente te betalen.
KABINET, een bekende ouderwetsch
stuk huisraad, eene hooge, breede
ladekas ; een vertrekje, arbeidsvertrek,
vorstenkamer Ook de geheime
raadsvergadering van eenen
regerenden vorst; fig. het ministerie
of de regering zelve. Van
daar kabinetsminister ,kabinetsorder,
enz.; wijders noemt men eene verzameling
van zeldzaamheden,
kunstvoortbrengselen, enz. een
kabinet: een kabinet van munten,
schilderiJen, enz. En van daar
kabinetstuk, zijnde een zeldzaam
voortbrengsel van natuur of kunst,
hetwelk waardig is in een kabinet,
dat is onder eene verzameling
van kunstvoorwerpen of naturaliën,
bewaard te worden.
KABaS, kab, eene wijnmaat der Joden
van omtrent 2 kan.
KACHALONG, eene witte halfdoor ..
schijnende agaatsoort, welke bij
het breken naar de kwarts gelijkt,
tamelijk vast is, zich draaijen, slijpen
en polijsten laat, en in het
vuur ondoorschijnend als een gebrand
been wordt.
KACIlEF, heeten in Egypte de hoofden
der dorpen en vlekken.
KACHI, eene witte en weeke steensoort,
welke in Amerika in de zilverërtsgangen
aangetroffen wordt,
en lood met zich voert.
KADARl'l'EN, eene sekte onder deTurken,
welke gelooft, dat de mensch,
in het bedrijven van goed en kwaad,
zijne vrijheid heeft. Van het woord
kadar, dat~een vermogen, om iets
te doen, aantoont.
KADASTREREN, in het schattingsregister
van de onroerende goederen
schrijven. Zie Cadastl'e.
KADDORE, een lange, regte degen,
dien de Spahis dragen en aan den
zadel plegen te hangen.
KADELS, de matrassen, waarvan de
Indiaansche Mooren zich, in plaats
van bedden, bedienen.
KADESCH, een gebed der Joden, hetKADI.
359 KAFF.
welk zevenmaal daags verrigt
wordt, om de zielen daaràoor uit
de hel te verlossen. Bijzonder moet
het een zoon voor zijnen vader,
een jaar lang, in de Synagoge met
bijzondere plegtigheden bidden.
KADILESKIERS, eigenlijk Kadi Lesckjer
of Kadi el Asker, de titel der
beide hoogste Turksche ministers
van justitie en opperregter, zoowel
in krijgszaken als in burgerlijke
aangelegenheden, naast den Grootvizier
en Muf ti. Bij de Tartaren
de lijfstraffelijke regter en politieopziener
in de hoofdstad Baktschisarai
en hare omstreken.
KADlN, KadulI, opzieneressen of hofmeesteressen
over de Odalisken,
of vrouwen in den Harem des'l'nrkschen
keizers. De opperste derzelve
heet Kadull-Kietschuda of
Kiaja.
KADMlE, een mineraal ligchaam,
hetwelk men zoo wel natuurlijk als
kunstig heeft. Tot de natuurlijke
behoort de kobalt en galmei; de
kunstige zet zich, als men rood of
geelkoper smelt, van den rook of
damp aan de zijden der ovens aan.
KADRAAI, een zoetelaars vaartuig.
KADR.GHET8EHASI, de 27ste nacht
na de Ramassan, in welken de
koran uit den hemel neder gedaald
zoude zijn. De Mahomedanen
gelooven, dat al de gebeden, welke
in dezen nacht verrigt worden, bijzonder
krachtdadig zijn en zeker
verhoord worden.
,KADRI, eene Turksche monniksorde,
welke tot de Derwischen behoort,
en zich bijzonder door hare strengheid,
crelijk mede door allerlei
zonderlinge godsdienstige gebruiken,
ondt>rscheidt.
KAERRET, eene kleint> Arabische
munt, omtrent eenen halven penning
waard.
KAESAB-BASCHI, bij de Turksche legers
de opperslagter en proviandcommissaris,
die met zijn hoofd er
voor in moet staan, om voor eenen
vastgestelden prijs op zekere dagen,
tot eene bepaalde hoeveelheid
en deugdelijkheid, vleesch te leveren.
KAFFA, zekere stof.
KAFl'Al\, eene belasting, drukkende
op de Christen-kooplieden in Turkije,
bij het verzenden van koopwaren
van Aleppo naar Syrië.
KAFFICI, eene maat in Barbarije,
waarvan er 7 een Arnsterdamsch
last maken.
KAFTAN, een lange, wijde overrok,
een eerekleed bij de Turken.
KAHIRINNEN, oorlogsschepen bij de
Turksche vloot, 50 stukken geschut
en 600 zeesoldaten voerende.
Zij hebben hunnen naam
van Kahira of Caïro, dat vroeger
24 zulke schepen moest leveren.
KA HVERGl- BASCHI, een bediende aan
het Perzische hof, die over de koffij
en andere dranken het opzigt
heeft.
KA HT A, de secretaris van den Turkschen
grootvizier.
KAHYA-BEG, was een der hoogere
officieren bij het vernietigde korps
der Janitsaren.
KAJAK, een klein Groenlandsch vaartuig,
ter vischvangst en waterjagt
geschikt. Het vaartuig, hetwelk
de vrouwen tot dat einde gebruiken,
heet umiak.
KAJAPOETÖLlE, welriekende en kostbare
olie, welke, in Oost-Indië, uit
de bladeren van den kajapoetboom
bereid wordt.
KAJ ASSEN, groote vaartuigen met een
lang boord, waarvan de Turken
zich voorheen menigvuldig bedienden.
KAlCKE, zekere op de Zwarte Zee
en den Dnieper gebruikelijke kozakken
schuiten, welke met vellen
van dieren bedekt en met 50 à 60
koppen bemand zijn.
KAlK, kleine ligte roeivaartuigen,
welke lang en smal zijn, en waarvan
men zich te Konstantinopel
bedient.
KAlK. 360 KAKS.
KAlK SC HlS, de roeijers op de kaiken,
die door de Grieken Peramedia, en
door de Europeërs bij verbastering
Permes genoemd worden.
KAlSTEEN, een Ceylonsche kiezelsteen
of diamant, die geslepen zijnde,
den wezenlijken diamant in
helderheid en doorschijnendheid
zeer nabij komt.
KAKATHODEMON, hetzelfde als Kakodaemon.
KAKEN, het haringkaken, of het levend
uitnemen der haringen, om
ze dan in tonnen te leggen en met
zout te bestrooijen.
KAKITIOHI, bij de Astrologen het
zesde hemelsche huis, waaruit zij
van de ligchaamsgesteldheid van
den mensch, zijne gebreken en
ziekten voorspellingen doen.
KAKKERLAKKEN, eene soort van kevers;
ook melaatsche menschen in
Afrika, Azië en Amerika. Witte
mooren (homines troglodytes). Insgelijks
langarmige apen zonder
staarten. Zie Gibbon.
KAKKETOE, een papegaai met eene
groote kuif. Zie cacadou.
KAKOCHOLIE, de slechte gesteldheid
der gal. Kakochylie, het bederf
van het melksap. Kakotrophie,
slechte gesteldheid van de voedingswerktuigen
des ligchaams.
Kakopelie een dwaze blinde ijver.
KAKOCRATlE, slechte landsregering,
die de onderdanen ongelukkig
maakt.
KAKODAEMON, booze geest.
KAKOGAMIE, slecht, onvoegelijk huwelijk.
KAKOPATHIE, onpasselijkheid.
KAKOPHONIE, onaangenaam geluid
(muz.), wanneer verscheidene dissonanten
op elkander volgen, wanklank.
In de spraakk. is het de
wanluidende zamenvoeging van
twee of meer gelijkklinkende lettergrepen
of woorden, b. v.: die
waren waren zeel' duur enz.
KAKRAVE, eene koperen munt in
Guinea,omtrent drie centen waard.
KAKS, als kaks, welstaanshalve.
KALAE, kalaem, eene soort van lndiaansch
tin, hetwelk zich door het
vuur in eene soort van loodwit verandert.
KALAMBACH-HOUT, een digt, zwaar
en hard Indiaansch hout, van kleur
grijsbruin of zwartachtig, dat bij
het verkolen eenen aan gen amen
reuk van zich geeft.
KALAMELLA, eene fluitpijp, waarvan
de Zwitsers zich bij hun krijgsvolk
bedienden.
KALAMITIS, eene soort van kunstige
galmeis, naar zijne gedaante (zijnde
die van eene penneschacht of
pijpje) alzoo genoemd.
KALANDER, een werktuig, dat gebruikt
wordt, om wollen stoffen
te bereiden.
KALCEDONlëR, eene soort van glas,
hetwelk ondoorschijnend is, onderscheidene
kleuren heeft, en van
onderscheidene metalen en andere
stoffen vervaardigd wordt.
KALEBAS, een drinkvat, hetwelk de
Th100ren gebruiken.
KALEBASSE, noemen de Europeanen
groote glazen flesschen, welke in
Perzië gebruikt worden en aldaar
Karaba heeten. Zij worden met
Indiaansch riet overvlochten, en
dienen voornamelijk om den wijn
van Schiras te verzenden.
KALEFAS, een scheepsbediende, die
het schip alle morgens en avonden
naziet, of er ook eenig gebrek aan
te herstellen valt. Van hier Kalefactor,
een bemoeial, die alles wil
verbeteren.
KALEFATEREN, (zeev.) de gaten en
reten van een schip digt maken;
ook verhelpen, lappen.
KALEIDasKooP, vertooner van schoone
beelden, een door D- BREWSTER
in Edenburg uitgevonden schoonheidskijker
.
KALEIII, is bij de Turken een riet,
waarvan zij zich tot het schrijven,
in plaats van pennen, bedienen;
ook eene kanselarij of een kantoor.
KALE. 361 KALL.
KALENDAE, Lat., bij de Romeinen,
de eerste dag van elke maand.
KALENDE, in Pruis sen eene opbrengst
van levensmiddelen. welke de landlieden
den predikant en organist
in den herfst te doen hebben.
KALENDER, almanak, volglijst der
dagen.
KALEREN. Zie Kalo.
KALES, calèche, Fr., ligt, open rijtuig.
KALFACH, een officier bij de Turken,
die met onzen kwartiermeester
overeenkomt.
KALFONEER-ERTS, is in Hongarije de
gele blende.
KALI. plantenloog zout, zoutkruid,
potasch.
KALIBER. calibl'e, Fr., de maatstaf
of bepaalde maat van een voorwerp.
b. v.: het maaksel, de wijdte
en lengte van een stuk geschut;
de grootte en zwaarte eens kogels;
de vorm en inrigting van een
schip. met het getal en de zwaarte
der stukken geschut, welke hetzelve
voert; fig. de gesteldheid
en deugdelijkheid van handelswaren
enz.
KALIF, khalif. de benaming van den
sultan als stedehouder van MAHOMED.
KALIOL, een rond ijzer aan eenen
steel, met welken het eenen hoek
maakt, dienende om, voor het gieten
van koperwerk, het schuim
van het vloeijend metaal af te nemen.
KALK, het overblijfsel van een ligchaam.
hetwelk door lucht, vuur
of andere bijvoegselen van zijne
?randbare zelfstandigheid beroofd
IS.
KALKA- SULTAN. de opperste veldheer
der Tartaren.
KALKOTHAR. eene soort van roode
koperasch, welke tot het polijsten
van spiegeltafelen gebruikt wordt;
ook eene met vitrioolzuur verbonden
ijzeraarde, welke men van
ijzervitriool gedisteleerd heeft.
KALLA. (Hebr.) eene bruid.
KALLENKYN, Kelkin. een afgod der
Indianen. zijnde een wit paard met
een prachtig tuig, hetwelk in den
hemel op drie pooten staat, en een
der voorpooten opheft. Voor hetzelve
staat eene prachtig gekleede
koningin. De Indianen gelooven,
dat de God Mahaden zich in dit
paard veranderd heeft, hetwelk
eens, als de maat van de zonden
der menschen vol zijn zal. den opgehevenen
poot op de aarde zetten,
en daardoor haren ondergang bewerken
zal. •
KALLIGRAPHIE, Gr., de kunst van
schoon en zuiver te schrijven.
KALLIOPE. eene der negen zanggodinnen,
en wel die des heldendichts.
KALLISTO, eene nimf van DIANA,
dochter van den Arkadischen koning
LYKAON. JUPITER beminde
haar, om welke reden zij door JUNO
in eene beerin veranderd werd.
JUPITER plaatste haar onder de
sterren, als den grooten beer.
KALLUGIER, eene vrome orde. de
gewone benaming der Grieksche
monniken.
KALM. zacht. stil, gerust. Kalmte
op zee, zeestilte. Kalmeren, zie
calmeren.
KALMUK, kalmukken, eene soort van
Tartaren, onder de heerschappij
van den keizer van Rusland, of
China. Zij wonen aan de Kaspische
Zee en de rivier de Wolga,
in hutten op het veld, en volgen
hun vee in de weiden. Zij bestaan
van hun vee, de vogelvangst en
visscherij, maar ook van den roof.
Ook eene soort van grove wollen
stof.
KALO, de afval van ruw ijzer, in de
ijzerhutten. Kaleren, het ijzer
van het ruwe zuiveren.
KALOKAGATHIE. zedelijke schoonheid.
goedheid des harten.
KALoMEL,de zevenmaal gesublimeerde
zoete kwik.
KALO. 362 KAME.
KALaMETRIE, de aesthetische grootheidsleer
• of de kennis der onderscheidene
trappen en gradatiën van
het schoone in kunsten en wetenschappen.
KALPAK,Hong., huzarenmuts; Turksche
pelsmuts.
KALYPSO, halfgodin en bewoneres
van een eiland, waarop ULYSSES
door schipbreuk geworpen werd.
KAM, eene rekenmunt in Bengalen,
omtrent 13 stuivers waard. Ook
binnenste crête der borswering.
KAMACHIER-BASCHl, aan het Turksch~
hof de voornaamste in de 4de
kamer der Pages of Ichoglans.
KAMEA, bij de Joden, een perkament,
hetwelk men met een toaverformulier
in de Chaldeeuwsche
taal beschrijft, en als amulet tegen
schrik en ziekten om den hals
hangt.
KAMEEL, kemel, een bekend viervoetig,
in Azië en Afrika te huis
behoorend, zeer nuttig dier; insgelijks
p,en dik touw, ankertouw,
kabel (waarvoor het woord kemel.
Luk. 18, vs. 25, moet genomen
worden); ook een in Nederland
gebruikelijk werktuig, om zware
schepen op te ligten en over ondiepten
te heffen. Het bestaat uit
twee platte, met water gevulde
vaartuigen, aan beide zijden van
het schip vastgemaakt, en die,
wanneer het water daaruitgepompt
is, hetzelve in de hoogte opligten.
KAMELEON, eene soort van kleine
hagedis, zich op boomen ophoudende.
Men geloofde eertijds, dat
dit dier allerhande kkuren, naar
mate der voorwerpen, waarop het
lag, aannam, en dat het van de
lucht leefde. Beide is door natuuronderzoekers
valsch bevonden;
het vangt, met zijne lange
tong, gekorvene diertjes, die het
tot voedsel verstrekken, en de verscheidenheid
van kleuren ontstaat
uit de onderscheidene gesteldheid
zijner driften. Fig. wordt ook
een mensch, die zich onder allerlei
gedaanten vertoont, en die
dan deze en dan gene partij of
meening is toegedaan, al naar mate
zijn belang het vordert, een kameleon
genoemd.
KAMELOT, (camelot) stof uit kameelsof
geitenhaar geweven; ook uit
wol gemaakt, dat het vorige nabij
komt.
KAMER, behalve de gewone beteekenis
van dit woord, wordt kamer
door de vleeschhouwers gebruikt,
in den zin van de holle ruimte voor
het nierbed; bij de artillerie wordt
de achterste holte van een stuk geschut
of mortier, waarin het kruid
geladen wordt, kamer genoemd;
ook draagt de holligheid in eenen
zadel of een haam, om het paard
niet te drukken, bij de zadelmakers,
den na!lm van kamer; insgelijks
wordt het gat of hol, waar de
kabeltouwen op een schip rondgeschoten
liggen, de kamer genoemd.
Voorts wordt dit woord
nog tot velerlei zamenstellingen
gebruikt, als: kamer jager, iemand,
die de rotten en muizen verdrijft;
karnermuzijk, welke voor een klein
getal instrumenten geschikt is, en
in eene gewone kamer, doch niet
in eene ruime concertzaal, uitgevoerd
wordt; kamertoon, de stemming
der instrumenten voor j<amermuzük,
welke gemeenlijk een
toon lager is, dan die der kerkorgels
enz.
KAMINNE-MASLA, steenboter ; een
voortbrengsel aan Siberië eigen,
al waar het uit steenen of rotsen
zweet, en zich als een vette, witgele
kalk aanzet. Zij wordt als
geneesmiddel gebruikt.
KAMMELING, korte uitgekamde wol.
KAMP, een stuk grond, veld of bosch,
hetwelk door grachten, sloaten of
heggen ingesloten is. Ook hetzelfde
als campernent. Van hier
kamperen of camperen, in het veld,
KAMP.
onder tenten, gelegerd zijn.
KAMPANINI, eene ltaliaamche marmersoort,
welke in het gebergte
van Carrara gevonden wordt.
KAMPANJE, het bovenste achterdeel
van een schip. Zie campagne.
KAMPERSTEUR, zekere spijs, welke
in plaats van steur wordt gegeten,
namelijk hard gekookte eijeren
met mosterdsaus.
KAMPGERIGT, eene gewoonte bij de
oud-NoordEche volken, om hunne
geschillen door een regterlijk
tweegevecht:te:vereffenen.
KANAAL, eene gegraven waterleiding;
eene zeeëngte, inzonderheid
die, welke Frankrijk van Engeland
scheidt: in het Kanaal. Ook oneigenlijk:
iets uit een go(!d kanaal
weten, uit eene goede of geloofwaardige
bron hebben.
KANADA, de hoeveelheid wijn en WItter,
welke aan ieder matroos op
de Portuge;;,che schepen dagelijks
uitgereikt wordt. Waarschijnlijk
hetzelfde als Canador.
KANALJE, canaille, Fr., gemeen volk,
jan rap en zijn maat, jan hagel.
KANAN. eene maat voor natte waren
in Indië, voornamelijk in Siam, van
omtrent 2 kan.
KANARIE, eene soort van Gique, een
zeer gezwinde en korte dans, die
slechts uit twee reprisen bestaat.
KANARIE-SUIKER, de fijnste en beste
soort van suiker.
KANASTER, knaster, eigenlijk de naam
van eene uit riet (canna) gevlochtene
kist of korf, waarin eenige
voortbrengselen van vreemde landen,
inzonderheid de beste soort
van rooktabak, varinas genoemd,
tot ons overgevoerd worden. Ook
die tabak zelf draagt, in de dagelijksche
taal, den naam van kanaster.
Zie ook canaster.
KANDARE, eene stang, dienende, om,
door middel van eenen daaraan
vastgemaakten toom, de paarden
geheel naar zijnen zin te besturen.
KANDIIL, Kandjl, Kandile;;..een ge-
KAND.
wigt in Galanga, Calcutta en China,
van omtrent 500 pond, waarnaar
men ook de schepen, even als bij
ons, naar tonnen, gewoon is te
schatten.
KANDO, Kandi, Kondi, eene in Indië
gebruikelijke lengtemaat, welke
naar gelang van de plaatsen onderscheiden
is. In Pegu is zij aan
de Venetiaansche~el gelijk, in Goa
daarentegen is zij 11 Nederlandsche
ellen groot.
KANEFAS, soort van ruw, ongebleekt
lijnwaad; ook geweven katoen met
verhevene strepen.
KANAPIE, zeer zacht leder voor
handschoenen, van de in kalk geweekte
huiden der reebokken.
KAN, eene maat voor natte waren,
van zeer verschillende grootte. De
Nederlandsche kan (de liter in het
metriek stelsel), echter heeft een
cubieke Nederlandsche palm inhoud.
KANON, een afgod der Japannezen
met 4 armen, die vóór 2000 jaren
geleefd, en zon en maan zou geschapen
hebben.
KANONEPIJS, een mengsel van onderscheidene
metalen, waaruit de kanonnen
gegoteu worden.
KANSBILJET, eene soort van vroegere
Nederlandsche staatspapieren.
KANSEL, een spreekgestoelte, preekstoel,
waarvan redevoeringen tot
het volk gehouden worden.
KANSELARIJ, geregtkamer, waar de
geregtelijke stukken uitgevaardigd,
en de openbare~papieren, oorkonden,
enz., van algemeen belang,
bewaard worden.
KANSELIER, het hoofd eener kanselarij,
die de geregtelijke stukken
uitvaardigt; van daar ook: rijksof
staatskanselier .
KANSTRINSIOS, in de Grieksche kerk
de opzigter over de kleederen, die
den bisschop bij het kleeden bedient
en meer dergelijke kerkdiensten
verrigt.
KANTAMIRONS, Kantimarons, zijn op
363
KANT. 364 KAP!.
de kust van Coromandel 2 à 3 zamengebondene
kano's, (met driehoekige
matten zeilen) van welke
zich de inboorlingen tot de vischvangst
bedienen.
KANTcHEN. Kantschen. heet in Guinea
het brood. dat de ingezetenen
in kleine koeken van zekere bezien
bakken, welke zij op eenen
steen, even afs bij ons de schilders
de verw, wrijven.
KANT HAR, een Turkscll gewigt, hetwelk
omtrent met hO Nederlandsche
ponden overeenkomt.
KANTILIëN, stukjes goud- en zilverdraad,
welke men rond op eene
naald windt en dezelve zoo zamendraait,
dat zij de gedaante van
een dun pijpje bekomen, waarna
men ze voor borduursel gebruikt.
KANTSCHIBASSE, een klein smal
roeischip. dat met 80 man voor·
zien is, welke allen gewapend zijn,
en de dienst van roeijers en soldaten
tevens verrigten.
KANTSCHOE, bij de Russen, Polen,
enz. eene soort van zweep, met
draad doorvlochten of omwoeld.
KANUSI, Negi-Kanusi, Sianniu, Sintoïsten,
wereldlijke en gehuwde
priesters bij de tempels der vergode
zielen in Japan, die voor het volk
prediken en de kinderen onderwijzen.
KAPASION, de hoed van den Griekschen
Patriarch, zijnde violetkleurig,
met een lichtblaauw kruis,
waaruit op beide zijden 2 breede
snoeren of linten over de schouders
hangen.
KAPEL, bij kerkje, bedehuis; gesloten
volstemmig gezelschap van muzikanten
bij eenen vorst; vereeniging
van toonkunstenaars, waarvan
de opperste kapelmeester wordt
genoemd.
KAPELLAAN, een geestelijke, in de
Roomsch-Katholijke kerk, die de
godsdienst in eene kapel verrigt;
een hulppriester of hulpgeestelijke.
KAPER, een schip, hetwelk, in tijd
van oorlog, ter zee op buit uitgaat;
ook de bevelhebber van zoodanig
schip, anders kaperkapitein.
KAPIDGI-BASCHI, bij de Turken, een
scherpregter .
KAPITAAL, grond- of hoofdgeld,
hoofd. of grondvermogen; ook beteekent
dit woord: hoofdzakelijk,
voortreffelijk. Kapitale letters,
hoofdletters, groote aanvangletters
; kapitale misdaad, zulk eene
misdaad, waar de doodstraf op
staat. Kapitalisering, berekening
van het kapitaal naar de renten.
Kapitalist, rentenier, een vermogend
man.
KAPITEEL, (bouwk.), het bovenste
gedeelte van eene zuil of eenen
pilaar.
KAPITEIN, de aanvoerder of hoofdman
van eene kompagnie militairen
enz.; ook de gezagvoerder van
een schip.
KAPITTEL, eene afdeeling van een
boek. van een geschrift, anders
hoofdstuk; wijders vergadering
van zekere tot een gezelschap behoorende
geestelijke of wereldlijke
personen; verder de plaats, waar
zij te zamen komen; vervolgens
de leden van zoo danig gezelschap,
als een geheel beschouwd: het
domkapittel. Fig. wordt het genomen
voor de stof, of het voorwerp
van een gesprek: iemand op het
regte kapittel helpen; in het kapittel
van de schoonheid duldt het
schoone geslacht geene mededingsters;
zoo ook voor eene scherpe
berisping: iemand kapittelen, hem
de wet lezen.
KAPLAKEN, oorspronkelijk, eene toelage
of gratificatie, die den schipper
of scheepskapitein van den
bevrachter genoot; thans echter
verstaat men door dit woord eene
percentsgewijze opslag op de
vracht, waarvan de kapiteins, bij
eenige reederijen, nog een aandeel
genieten.
KAPNOMANTIE, waarzeggerij uit den
KAPO. 365 KARA.
opstijgenden rook des offervuurs.
KAPOT, een soldaten-overjas; eene
kap der mijnwerkers, waarmede
zij hals en haar bedekken.
KAPPAB, eene maat in Zweden, iets
minder dan 3 Nederlandsche kannen
groot.
KAPPATEN, boetelingen in de
Roomsch. Katholij ke kerk, die,
wanneer zjj zich geeselen, eene
kap opzetten, om niet gekend te
worden.
KAPRICI, een vuurrad, hetwelk naar
boven en onderen vuur werpt.
KAPSEL, moffel. de aarden, uit twee
stukken zamengezette vorm. waarin
het porselein gebakken wordt.
KAPUDAN.BASCHA, Kapudan.pacha,
de opper· admiraal of opperste bevelhebber
over de Turksche zee·
magt, wiens magt el'en onbeperkt
is, als die van den Grootvizier
over het leger.
KAPU. KIIHAJ A, de agent, dien ieder
pacha te Konstantinopel houdt, en
die, in tijden van oorlog, den inkoop
van levensvoorraad voor de
troepen van het stadhouderschap
zijns pachas, of de betalingen daarvoor
bezorgen moet.
KARAAT, zeker klein gewigt. waarmede
goud en edelgesteenten ge·
wogen worden; van twaalf grein
voor het goud, en vier grein voor
de edelgesteenten.
KAEABIJN, een schietgeweer der rui.
terij. bestaande in een roer met
eenen getrokken loop; ook een
ligtgewapende ruiter, karabinier
genoemd,
KARAïTEN. eene sekte onder de Joden,
die zich aan den grondtekst
van den bijbel houden. in tegenoverstelling
van de Talmudisten
en Pharizeën.
KARAKTER. kenmerk, het eigendom.
melijke van eene zaak; ook de gemoedsgesteldheid,
de geaardheid
van een' mensch; verder stand,
waardigheid, titel; schriftteeken,
teeken. Karakteriseren, kenmerken,
al de teek enen eener zaak
bepalen; ook betitelen. Karakte.
ristiek, het eigenaardige, kenschetsende
van iets.
KARAKULUKTSCHI. de kok, die zich
bij elke Oda der Janitsaren beo
vond.
KARAMBOLEREN, in het biljartspel,
met zijnen bal meer dan eenen bal
aanraken.
KARAMEL, eene soort van zeer don.
kerl}ruine kandijsuiker. Cara.
mellen.
KARAMUSSAL, Karamousal. Karamu.
zal, een Turksch koopvaardijschip,
met een zeer hoogen grooten mast,
eene boegspriet en eenen kleinen
bezaansmast.
KARA.SETACHE, in Perzië de koninklijke
lijfwondarts.
KARA'rERING, het vermengen van het
goud met zilver of koper, of wel
met beiden. Het eerste heet witte,
het tweede roode, en de laatste ge.
mengde karatering.
KARATSCH. Karadsch. de schatting
(van 4 1/ 2 piaster) welke de Christenen
en Joden, van het mannelijke
geslacht, in Turkije betalen
moeten.
KARAVAAN, reistrein, handelstogt;
een woord, waardoor men een groot
gezelschap reizende kooplieden in
het Oosten verstaat. Zie cara·
vanserais.
KARAVALLAS, eene soort van Turk.
sche fregatten.
KARBATS, karwarts, eene lederen
zweep, eene gevlochten rijzweep.
KARBEEL. een stuk hout, dienende
ter ondersteuning van een ander.
Karbeelen, de beide s!Hgdrempels
aan eene sluis, waar de deuren zei.
ve tegen aan staan.
KARCHESUÜM, een drink gereedschap
der Ouden. omtrent van gedaante
als onze romers.
KARDEEL, quartel, Fr., zooveel als
vierendeel. noemt men eene ton,
waarin bij de walvischvangt het
spek gedaan wordt; ook een vat,
KARD. 366 KARL.
dat 12 stekan houdt, en waarin de
traan vervoerd wordt; eindelijk
kleine flesschen, waarin men te
Hamburg en op de geheele El ve de
traan pleegt te doen. Ook, touwwerk,
waarmede men de zeilen
ophijscht.
KARDINAAL, in de Roomsch. Katholijke
kerk, een eeretitel der voornaamste
geestelijken na den Paus,
welke vorsten der kerk en gebo.
ren raden 'lan den Paus genoemd
worden, en leden van het heilige
co lieg ie zijn. Kardinaalshoed, de
roode scharlaken hoed, een eereteek
en van de waardigheid eens
kardinaais of heJ; kardinalaat.
KAREELSTEEN, eene soort van tigchelsteen.
KARELSORDE, eene Spaansche orde
van verdiensten, aan de reine ontvangenis
der Maagd MARIA gewijd,
en door KAREL lIl. in 1771
ingesteld.
KARILLON, een muzijkinstrument,
hetwelk uit porseleinen bekers en
schalen zamengesteld werd, 4 octaaf
had, en in klank naar het
klokkenspel zweemde. Dit eenige
exemplaar werd in 1740 door de
beide toonkunstenaars, KUMMER
en PATZIG, voor den Saksischen
minister BRÜHL vervaardigd, doch
verbrandde eenige jaren daarna.
Het bespelen geschiedde met behulp
van twee stokjes, met scharlaken
overtrokken, waarmede men
op de bekers en schalen sloeg.
KARIPI, de lijfwacht te paard van
den Turkschen keizer, welke uit
de Janitsaren genomen werd, en
ook onderdenJ allitsaren-aga stond.
KAR KANT, een halssnoer van edelgesteenten
voor vrouwen.
KARKRONE, in Ispahan een gebouw,
waarin zich vele fabrijken met
hare arbeiders bevinden, welke
den koning van Perzië toebehooren,
en waarin tapijten en andere
stoffen, zoo als ook metaalwerk,
vervaardigd worden.
KARLBERG, lustslot, thans een milItaire
akademie nabij Stokholm.
KARLIN, Chinesche porselein-aarde.
KARMOSEREN, omranden, met eenen
rand voorzien; bijzonder, eenen
rand van kleine diamanten om
eenen grooten zetten.
KARMOZIJN, karmezijn (van hetArab.
kermes, Fr., cramoisi) , eene hoogroode
kleur.
KARMIJN, een kostbaar en schoon
hoogrood poeder, hetwelk door
de schilders gebruikt, en uit cochenilje
bereid wordt; van daar de
verw genoemd karmijnrood.
KARN, een werktuig, waarmede de
goudslagers op het kussen de gereedgemaakte
goud- en zilverbladen
naar hunne bepaalde grootte
snijden.
KARNAT, een touw met twee haken,
waarmede bij de walvischvangst
het spek weder uit het schip opgetrokken
wordt.
KARNUFFELEN, karnoffelen, met vuisten
of stokken slaan, zoodat de
huid gekwetst wordt.
KAROLIJNTJE, eene soort van vrouwenmuts.
KARONJE, cm'ogne, Fr., een lage
scheldnaam, beest, kreng.
KARPET, een los vloerkleed, bestaande
uit grof gestreept pak doek.
KARSTELING, eene soort van luchtig
gebak, oudtijds kranseling genoemd,
omdat het als een krans
gevormd is.
KARTEL, eene ingetakte kerf op den
rand van eenig ding. Kartelig, dat
zoodanige kerven heeft. Kartelen,
eigenlijk rondom den rand insnijden;
ook als onzijdig werkwoord,
voor schiften, zamenloopen, krinkelen.
KARTETS, eene kardoes of patroon,
gevuld met kleine kogels, schroot,
enz. : kartetsvuur. Zie cartouche.
KARTISANE, eene paljette, of een
stukje perkament of papier, met
zijden of andere rijke draden omwonden,
waarop men figuren buigt,
KART. 367 KA Sr.
en dezelve bij borduursel, alsmede
bij kostbare kanten, gebruikt en
inlegt.
KARTOUW, eene soort van groot,
kort en dik kanon.
KARVEEL, eene soort van snelzeilend
schip in Spanje en Portugal; ook
een Fransch haringscheepje. Zie
Caravelle.
KARVIEL, blok van het touwwerk aan
het groote marszeil.
KARVILEERSTOK, een ronde horizontale
stok in eenen paal of zuil, waaraan
de geverwde zijde gehangen
en uitgewrongen wordt.
KARWEI, ca rvi, Fr., zeker windbrekend
kruid; ook het ingewand van
kalven, schapen, enz,; insgelijks
een niet veel beteekenend werk van
metselaars, timmerlieden, enz.; of
een werk, hetwelk de knechts tusschen
de schoftijden, en op ongewone
uren, voor zich verrigten.
KAS, eene Malabaarsche koperen
munt, waarvan 80 een Fanon of
omtrent 25 cents gelden. Ook
in de papiermolens eene met gaten
voorziene tafel in den stamptrog,
door welke bestendig versch water
in den trog komt.
KASBECKI, eene Perzische koperen
munt, waarvan 40 eene ab as of
omtrent 70 cents gelden.
KASCARS, worden de oudere, eerst
opgerigte Spahis genoemd, die
zich beter achten dan de later opgerigte,
die zij Spahis Oglars of
Spahisknechten noemen. De eerste
voeren eene gele, de laatste
eene rOQde vaan.
KASCHE, Kaxa, eene Chinesche munt
uit 3 deel en koper en 2 deelen lood,
omtrent 1/15 stuiver waard.
KASCHMIR- of KASHEMIR-SHAWLS,
zeer fijne en zachte wollen weefsels,
gemaakt van de haren der
Kaschmir. geit.
KASCHOLONG, de schoone steen,
schoonsteen, de Mongolische naam
van eene room gele Chalcedon,
KASI, een geestelijke regter in Perzië.
KASIKAD, vrouwen, welke op de bruiloften
der Esthen en Lithauwers
voor de bruid liederen zingen, en
naar de dikwerf daarin voorkomende
woorden Kasike-Kanike,
dat is, lief poesje, aldus genoemd.
KAS KIEN, een pronkjak met eenen
langen schoot, onder de N oordhollandsche
boerinnen in gebruik.
KASNA, Chasna, de bijzondere schat
. des Turkschen keizers, waarin alle
zijne inkomsten vloeijen. De opperste
bewaarder daarvan heet
Kasnadar- Baschi, wien de Kasnadar-
aga, die over de keizerlijke
hand-chatouille de rekening houdt,
ondergeschikt is.
KASSIJEN, bestraten, met keisteenen
beleggen (eenen weg).
KASTINE, een mineraal, hetwelk in de
ijzergangen gevonden wordt, en
het smelten van het ijzer verligt.
KASUIFEL, een kort manteltje zonder
mouwen, hetwelk de priester aanheeft,
als hij de mis leest; misgewaad.
KAT, als kunstwoord, heteekent het
een klein werpanker, dat voor een
grooter geworpen wordt, om de
kracht daarvan te vermeerderen;
ook eene soort van schip, anders
katschip met eenen bak van voren
en anderhalf verdek; insgelijks
eene soort van stormtuig, anders
stormkat, voorheen, eer het buskruid
uitgevonden was, gebruikt.
om muren om te werpen.
KATABARKALESES, wiegliederen.
KATAG, eene onnaauwkeurige schrijfwijze
voor het woord Karatsch of
Carache.
KATAGORIARES. een Grieksch kerkbediende,
die voor het schoonhouden
en het verlichten der kerk te
zorgen heeft.
KATAKELEUSMOS, dat gedeelte der
Pythische spelen, waarin APOLLO
voorgesteld werd. daar hij den
draak tot den strijd uitdaagt.
KATAKOEMESIS, Katakoemetikon, onKATA.
368 KAT E.
der de bruiloftsliederen der Grieken,
datgene, hetwelk gezongen
werd, wanneer het jonge paar zich
te slapen legde.
KATALOOG, catalogus, Lat., naamlijst
of register van voorwerpen,
bijzonder van boeken bij den verkoop.
KAT-ANTHROPON, Gr., op eene menschelijke
wijze (b. v. over God
spreken, dien menschelijke ledematen
en driften toeschrijven); ook
hetzelfde als: ad hominem. Zie
argument.
KATAPLASMA, een weekmakend middel
of weekmakende omslag.
KATAPULTEN, oorlogswerktuigen der
Ouden.
KA'l'ARACT, de graauwe staar, oogziekte.
Zie ook Cataracten.
KATARRHE, zinking, zware verkoudheid.
Katarrhaal, wat daaruit ontstaat,
of daarmede overeenkomt,
zinkingachtig; katarl'hale koortsen,
zinkingkoortsen.
KATATROPA, heette in de oudere muzijk
datgene wat men nu een thema
noemt.
KATECHETISCH, katechetische leerwijs,
naar welke de leeraar, door
vragen, onderrigting geeft. Katechisatie,
het mondelijke onderwijs,
door vragen en antwoorden. Katechiseren,
vraagonderwijs geven.
Katevhismus, vrageboek, inzonderheid
tot onderrigt in de godsdienst.
Katechumenen, leerlingen,
die op zoodanige wijze onderwezen
worden.
KATEGORIE, verstand- of denkvorm;
verdeeJing der voorwerpen in zekere
klassen of vakken; gesteldheid
eener zaak, waardoor zij aan
eene andere gelijk, of daarmede
verwant is. Kategorisch, onvoorwaardelijk,
bepaald, regtuit, zonder
omwegen, van daar; een kategorisch
antwoord.
KATERN, eenige geschrevene of gedrukte
bladen in elkander gelegd
of ineen geschoven.
KAT EXOCHIN, in voornamen zin, of
ook bij uitstekendheid.
KATHARINEN. GROSCH, eene oudSaksische
zilveren munt, welke
KATHARINA, weduwe van FREDERIK
den Strengen in 1590 liet
slaan.
KATHEDER, leerstoel, zitplaats eens
hoogleeraars op de hoogescholen,
redenaar~ gestoelte.
KATHEDRAAL, hoofd- of domkerk .•
KATHETER, (chirurg.) een instrument,
namelijk eene buis, vervaardigd
uit zilver of eene buigbare
hars, waarmede het water of
de urine uit de blaas wordt afgetapt.
KATHISMATA, in de Grieksche kerk
die afdeelingen der psalmen en
van eenige liederen, bij welker
voorlezing de gemeente mag gaan
zitten.
KATHOCHIRE, een steen op het eiland
Corsika, van welken PLINIUS verhaalt,
dat hij de handen aantrekt,
even als de magneet het ijzer.
KATHOLICISMUS, het Roomsch-Katholijke
geloof. Katholijk, een lid
der Roomsch-Katholijke of algemeen
geloovige kerk. Katholijk,
Katholisch, alles wat tot die kerk
of dat geloof in verband staat of
betrekking heeft. Zijne Katholijke
Majesteit, benaming des konings
van Spanje.
KATHOLIKON, een algemeen woordenboek.
KATOKAMILAUCHION, de onderste
kap of kuif, die een Grieksche pa.
triarch op het hoofd draagt.
KATONAKI, een door PISISTRATUS ingevoerd
kleed, om de gemeene
Atheners, welke hij naar het land
zond, daaraan te herkennen.
KATOPTRICA, Katoptriek, de leer van
de terugkaatsing der lichtstralen.
KATOPTROMATIE, de spiegelwaarzeggerij.
KATOS, Katto.~, een stuk zilver, hetwelk
in Siam als munt gangbaar
en omtrent 220 gulden waard is.
KATS. 369 KAVI.
KATSJ 0 E, zooveel als Caouchouk, caoutchoue,
zie dat woord.
KATURS, oorlogsschepen in Bantam,
welke aan de einden krom en spits
zijn, en een van gras en bladeren
gevlochten zeil voeren.
KATZA, Kaatza, een houten vaatwerk
ter grootte van 100 tot 200 emmers,
waarin de blaauwe druiven,
tot bereiding van den rooden wijn
gebragt worden.
KAT ZONDER OOREN, ronde barken,
welke geschut en krijgsvoorraad
aan de schepen toevoeren.
KAUCHA, mindere geregtspersonen in
Perzië, welke op het land en in de
dorpen het regt uitoefenen.
KAUKASISCHE STAM, een der vijf vermoedelijke
hoofdtakken van het
menschelijk geslacht, zijnde de
voornaamste en schoonste van allen.
KA URIS, Koris of Kowris of Simbipouri,
mosselmunt , Guinesche
munt. Het zijn kleine schelpen,
welke bij de Malediven gevisch t worden,
en minder dan 2 stuivers het
pond gelden; terwijl zij op de kust
van Guinea voor 17 stuivers in
betaling gegeven worden.
KAUSCHER, Koscher, bij de Joden,
beteekent geöJrloofd, rein, zuiver,
bruikbaar; van daar de uitdrinking:
iets kauscher of zuiver maken,
namelijk die levensmiddelen
of dat keukengereedschap, welke
door Christenhanden verontreinigd
zijn, in overeenstemming met hunne
godsdienstwetten.
KA V ALJE, eigenlijk een oud paard,
een knol; ook elk oud, romslompig,
niets waardig ding.
KA v AN, eene korenmaat op de Philippijnsche
eilanden.
KAVELEN, eigenlijk door het lot verdeelen;
van hier kiezen of kavelen,
dat is kiezen of bij het lot verdeelen.
Ook een geheel tot kleine
gedeelten maken, om die 'zoo te
verkoopen. Kaveling, niet alleen
de daad van verdeelen, maar ook
het deel of de partij zelve; zekere
waren bij kavelingen, bij partijen,
verkoopen.
KA VIA AR , caviar, Fr., ingezouten
steurkuit ; vooral eene Russische
lekkernij.
KAVITSCHE, bij de verwers (volgens
het ltaliaansche woord Caviccio),
een sterke houten spijker op de
tafel, waarop de zijde uitgedraaid
wordt.
KAWAAN, eene slechte soort van
schildpad.
KAXON, een gewigt van 50 centenaars
in de Zuid-Amerikaansche
bergwerken.
KAZERZI-BASUHI, in Turkije de
hoofdopziener over de muilezeldrijvers.
KALINE, schat des Sultans.
KEBES, wollen Turksche beddekens.
KEBIA, bij de Joden, die dagen der
week, waarmede zij het nieuwe
jaar beginnen, en die bij ons de
Maandag, Dingsdag, Donderdag
en Zaturdag zijn.
KEBLERS, eene godsdienstige sekte
in Perzië, welke waarschijnlijk van
de oude Gebern of vuuraanbidders
afkomstig is, en met de overige
Perzen, niets dan de taal gemeen
heeft.
KEDIS, fijn wit lijnwaad in de Oos.
tersche landen.
KEEL, scheepstimmermans woord,
beteekenende eene strook van eene
plank.
KEEN, kloof, spleet, voornamelijk
aan het bovenste einde eens dings;
ook het zaad in zijne eerste splijting
als het begint te spruiten;
fig., de eerste aanvang eener zaak.
KEET, bijzonder eene plaats, waar
men het ruwe zout kookt en zuivert,
(raffineert). Eene zoutkeet.
KEFEKIE of KILKEFFI, Turksche
schuimaarde of ligte potaarde,
meerschuim, eene witgele talkaarde
in Azië, bijzonder in Natolië,
welke tot pijpenkoppen gesneden
en gevormd wordt.
24
KEG. 370 KELL.
KEG, kegge, eene wig; een langwerpig,
dun, scherp stuk hout of
ijzer.
KEGEL, bij de lettergieters, de bewegelijke
ruimte. welke den vorm
eener letter insluit, om de letters
in de vereischte grootte te gieten;
alsmede het onderste einde der
letter of het gansche metaalligchaam
een er gegotene letter.
KEEL, de ingang van enkele vestingwerken.
De keel van een bolwerk,
is de wijdte der opening tusschen
de beide hoeken, welke de naburige
flanken met de courtinen vormen.
De keel van een 1"aveliJn, de
tusschenruimte van de einden der
facen naar de vesting toe. Op
dezelfde wijze de keel van andere
buitenwerken_ Ook bij raketten
het onderste gewelfde deel, hetwelk
den vorm der \\ arte in den
raketten stok maakt_ Keelen, iets
met eene keel voorzien.
KEIERISCHK VERGULDING, eene soort
van heete vergulding, waarbij men
gO'.ld en spiesglans zamensmelt,
het mengsel pulveriseert, het pulver
op het te vergulden stuk
strooit, en dit nu in zulk een vuur
brengt, waarbij de spiesglans vervliegt.
KEILEN, met platte, ronde steentjes
werpen.
KEKHENEMALO, een gomhars van
groenachtige. donkere kleur, op
het eiland Ceylon inheemsch; van
oplossende, verdeelende en krampstillende
kracht. Ook de vernisbereiders
maken er gebruik van.
KELAENO, eene der harpijen. Zie
Harpijen.
KELB, Kelp, bij de Engelschen eene
uit zeeplanten gebrande ligte en
losse asch, die bij centenaar~ en
tonnen verkocht, en naar het vasteland
uitgevoerd wordt.
KELECK, een vaartuig, waarvan zich
de karavanen bedienen, als zij te
water reizen. Het voert omtrent
28 personen en 10 tot 12 centenaars
vracht.
KELLEIMER, Kelheimel', een vaartuig
op den Donau, 128 voet lang,
hetwelk bijzonder ook voor de gewone
van Regensburg vertrekkende
schepen gebruikt wordt,
KELLNER, Hoogd., een bediende in
logemen ten enz.
KELONDER, Kelonter, C/ta- Bandel',
in Perzië een koninklijk, over de
kooplieden gesteld beambte, die de
schatting, welke zij den koning
geven moeten, invordert. ook over
hunne geschillen uitspraak doet,
behalve in criminele gevallen.
KEMEAS, Oostindische taf, met zijden
bloemen.
KEN, eene lengtemaat in Siam, bijna
twee voet groot.
KENCHRITEN, gierstesteenen; kleine
ronde korreltjes of steentjes in de
steenlagen.
KEN-CIJFER, in een logarithmus, de
wijzer, of dat cijfer, het welk een
geheel getal uitdrukt.
KENNEwE, een haute!> ring om den
hals van beesten, in de weide.
KENTEREN, kantelen, op zijde leggen:
eenen balk kenteren,. ook onzijd:,
de mast kentert.
KENTINGS, gebleekte, smalle Silezische
sluijers.
KEPAM of Kepatlt, een klein gewigt,
bij de Arabieren_
KEPENEl{, het opperkleed der Hongaren.
KER, verpersoonlijkt wezen, onder
welke benaming de Ouden zich de
naaste aanleiding tot den dood
vooorstelden. Volgens hen betwisten
de Keren, zonen der Nacht,
elkander de gesneuvelden in den
slag, en zuigen de stervenden het
bloed uiL' Naar eene zachtere
voorstelling, brengt eene del' Keren
den ouderdom, eene andere
den dood aan.
KERATOPHYLE, eene zeeplant.
KEREN, was bij de Joden een, uit
den hoorn van een dier of uit eenige
andere stof in den vorm van
KERF. 371 KERR.
eenen ossenhoorn gekromd, blaasinstrument.
KERFSTOK, een dunne smalle reep
hout, waarop elke kerf een gekocht
stuk, dat nog te betalen
staat, aanduidt. Het bestaat uit
twee aan elkander pa~sende stuk.
ken, waarin kerven gesneden worden,
terwijl ieder der belanghebbenden
een stuk daarvan voor zich
behoudt, om te kunnen weten, de
een wat hij geleverd, en de andere
wat hij ontvangen heeft; eene zeer
eenvoudige en schrander uitgedachte
manier van berekenen, uit
de eeuw, waarin men, inzonderheid
op het platte land, noch lezen
noch schrijven konde; terwijl zoodanige
kerfstokken, in geval van
verschil over levering' en ontvang,
even zoo goed als koopmansboeken,
ten bewijze dienden.
KERMES, Alkermes, Kermeskon'els,
uitwassen aan verscheidene wortels
en planten in Zuid-Europa, door
zekere insekten veroorzaakt, waar
de onechte cochenille van voorkomt,
welke even als de echte in
het verwen en schilderen gebruikt
wordt. De deifstoffelijke kermes is
e(;lle scheikundige bereiding uit
het spiesglans, zoo genoemd omdat
zij aan de natuurlijke in kleur
gelijk is.
KERMIS, Oostindische zakdoeken.
KERN, in het algemeen, de keur, het
beste en fijnste eener zaak.
KERNCNNOS, Cernunnos, een God der
oude Celten of Kelten, wiens beeld
in 1711 bij Parijs opgegraven
werd. Hij stelt eenen ouden man
voor, die aan het hoofd twee hoornen
heeft, waaraan twee ringen
hangen.
KEROMANTIE, waarzeggerij, door
middel van gesmolten was, hetwelk
men op een bord laat druppelen.
KEROPLASTIEK, de kunst van in was
te boetseren.
KERRENA, een trompet der Indianen,
welke 15 voet lang is.
KERRENGI, een koperen muzijkinstrument
der Perzianen, naar eene
schalmei gelijkende, en 4 el lang
en van voren 1 el wijd.
KERSEY, (Karsaai) Kirsey, Eng.,
grof gekeperd doek of wollen stof.
KERYGMATA, in de Grieksche kerk,
die predikatiën, welke zulke geloofsleeringen
behelzen, die het
volk zonder terughouding voorgedragen
kunnen worden. Dogmata
zijn daarentegen dezulke, welke
geloofsgeheimen bevat, welke men
niet ligtelijk algemeen openbaart.
KERSPEL, eene kerkgemeente, een
kerkdorp.
KERSPENDOEK, floers, lamfer.
KESCHITAH, Kesitah, Keshta, de
oudste vermelding van eene munt
bij de hraëliten (Genesis XXXIII
vs. 19), een stuk metaal, hetwelk
de waarde van een schaap had. Ook
een Joodsch zilvergewigt.
KESEPH, Hebreeuwsche benaming
der goede vreemde zilveren munten.
KESREVAN, heette de opperste vorst
der Drusen.
KESTUF, 'een Arabisch gewigt van
omtrent 2 grein.
KETEGE- CUR-ICHISE, de Perzische
hof bediende, die den koning den
sabel achterna draagt.
KETTER, behalve de gewone beteekenis
van afvallige, afwijkende van de
eene of andere Christelijke leer, een
zandsteen, welke nabij Pirna gevonden
wordt en voor beeldhouwers
bruikbaar is.
KEUB, eene lengtemaat in Siam, van
omtrent 3/4 voet.
KEULSCHE AARDE, eene violetachtig
zwarte verw, welke in bet roode
uitbleekt, en de naastbijliggende
verwen benadeelt.
KEULSCH MARK, een gewigt, volgens
betwelk in Duitschland het ruwe
of onzuivere zilver onderzocht of
gewogen wordt. Het houdt 16
lood, 1 lood 4 azerI, 1 aas 4 pen-
24*
KHAH. 372 KICI.
ningen en 1 penning 2 hellers.
KHARADSCHI, in Turkije diegenen,
welke bij de gezantschappen behooren,
alsmede alle andere Christenen,
die van het hoofdgeld bevrijd
zijn.
KHATOUAT, eene Arabische lengtemaat,
welke één geometrischen
voet nabijkomt.
KHIRKAI. SCHRRIF, de mantel van
MAHOMED wordt in de schatkamer
des Turksehen keizersalshetgrootste
heiligdom bewaard, en door indooping
van eene slip daarvan
jaarlijks, op den 16den dag des
Ramassans, eene soort van wijwater
gemaakt. hetwelk als een geschenk
des keizers aan de voornaamsten
des Rijks gezonden en
met groote godsdienstigheid gedronken
wordt.
KI, is in sommige Oostersche talen
een koning of keizer en wordt
voor den naam des beheerschers
geplaatst.
KIAIA, opperhofmeester des Turkschen
grootviziers. Kiaja.hey,
generaal-luitenant der Janitsaren;
ook minister van binnenlandsche
zaken, bij de Turken. •
KIARKUK-ODA-AGASI, aan het Turksche
hof een gesnedene en opziener
over een gedeelte der vrouwen.
KLASTRE, heelkundig bindsel om
eene gebrokene of verwrikte knieschijf.
KIATIBI, in het algemeen. schrijvers;
in het bijzonder, de schrijvers in
den Divan te Konstantinopel.
KIBITKE. een Russisch rijtuig met 4
wielen, eene soort van overdekten
korfwagen.
KIBLAH, Kihle, bij de Mahomedanen
het voorwerp. waarnaar zij
zich, bij het gehed, wenden. Meer
bepaald een zwarte in zilver gevatte
steen, hraktan genoemd.
KreHER, eene soort van graauwe,
eenigzins spitse kleine erwten in
het Oosten en Zuid-Europa.
KICIKZHI, de huishofmeester, maarschalk
van het paleis in Perzië.
KID, kidde, (ked, kedde), eene kleine
soort van paarden.
KIELEK. vierkante vlotten, met welke
alleen de Tiger bevaren kan worden.
KIELHALEN, eene scheepsstraf, volgens
welke de misdadiger driemaal
onder de kiel van het schip doorgehaald
wordt.
KIEN, een natuurlijk delfstoffelijk
alkali, hetwelk in China in het koningrijk
Henii gevonden wordt.
KIENFAKKEL, een stuk kien of pijnboomhout,
hetwelk, zeer harsachtig
zijnde, tot verlichting gebruikt
wordt.
KIENTCHOU, eene Chinesche stof,
welke van de zijde, door de wilde
zij wormen gesponnen. vervaardigd
en niet geverwd wordt.
KIES, eene zeer harde, glasaardige
en gewoonlijk kristalachtig aangezette
steensoort; ook kwarts genoemd.
Ook eene gele, witte of
bruingele steensoort, welke uit
eene ijzeraarde en een olieachtig
bestanddeel, zwavel of rottenkruid
of beiden te gelijk bestaat; somwijlen
ook een of ander metaal.
KIEZELAARDE, glasaarde, glasachtige
of verglaasde aarde. (Silica) eene
eigene aarde, welke door geen
zuur buiten die van vloeispath opgelost
wordt.
KIKABDAR, een Turksche hofbediende,
die voor den keizer den stijgbeugel
houdt.
KIKAR TALENT, eene Joodsche munt
van driederlei soort. De gemeene
bedroeg 1312, de koninklijke 1970
en die van het heiligdom 2625
gulden. Ook een gewigt, waarvan
het gemeene omtrent 22, het
koninklijke 35 en dat des heiligdoms
44 Nederlandsche ponden
bedroeg.
KIKOKOO, afgod der zwarten in Lovango.
KIK RIK I, een keizerlijk slot bij St. PeKIL.
373 KIND.
tersburg, hetwelk CATHARINA de KINDACK, eene katoenen stof in Rus-
Tweede, ter gedachtenis van de land.
in 1770 op de Turksche vloot be- KINOAR-BASCHI, aan het Perzische
haalde zege bij Tschesme, in te- hof, degene, die het oppertoezigt
genwoordigheid van JOZEF den over het paardentuig heeft.
Tweeden, in 1780, Tschesme ge- KING'S-BENCH, Eng., een hooger genoemd
werd. regtshof te Londen, hetwelk over
KIL, eene diepte tusschen twee hoofdrnisdaden, en zaken de kroon
droogten, ook het bed eener rivier. betreffende, uitspraak doet; ook
KILA, eene Hongaarsche korenmaat. eene gevangenis voor schuldenaars
KILAR, de keldermeester des Turk- aldaar.
schen keizers; Kilar-Baschi, de KINK, een draai in eenig touwwerk.
opziener daarover. KINKHOORN, een blaasinstrument,
KILARE, 1000 ares of vierkante roe- hetwelk meer bekend is onder den
den, 10 Nederl. bunders. Zie Ares. naam van ruike. Ook eene soort
KILARKETODASI of Kilarheshudasi, van schelpen, welke gedraaid zijn
de onderkeldermeester, onder wien en waarvan de eerste kronkeling
ook de koks staan. eenen buik maakt.
KILDERK, Kilderkin, eene Engelscbe KINKETEN, eene ketting, welke de
maat, welke 18 gallons houdt. beide stangen van eenen paarden-
KILDEVILL, Eng., rum, sterke bran- toom vereenigt.
dewijn. KINNOR, bij de Joden, een muzijk-
KILIMI, gemeene tapijten uit de U- instrument, met 32 snaren, in de
kraine en andere Russische plaat- gedaante van een en driehoek.
seo. KIN su, Kinsi, eene soort van vlas
KILITSCH. een hoofdman over een uit eene Chinesche plant, welke
eskadron Timariotten. zeer fijn garen geeft, dat naar geel
KILLAG, een smakelijke drank van haar gelijkt en bijzonder voorde
bewoners der Moluksche eilan- hemden gebruikt wordt.
den, welke uit lnuiden, suiker en KIODAR-AGA, de manteldrager des
water gemaakt wordt. Turksehen keizers.
KILL-DEVIL, een drank uit rijst en KIOSK, eene soort van tempel of
kokossap, welke door de Engel- prachtig gebouw; ook een Turksch
schen, bij gebreke van brande- tuin- of zomerhuis, paviljoen.
wijn, op het eiland Barbados, ge- KIRATH, een Arabisch gewigt van 4
maakt wordt, en den sterksten grein.
brandewijn nabijkomt. KIRCHERS BRANDSPIEGEL of Malte.
KILOGaaN, eene figuur met duizend ser brandspiegel, een brandspiegel,
hoeken. door den Jezuit ATHANA8IUS KIR·
KILOGRAMME , één Neder!. pond, CHER uitgevonden, die op 100 voet
1000 grammes of wigtjes. Zie afstand eene groote uitwerking
Gramme. voortbragt. Den tweeden naam
KILOLITRE, 1000 litres, kann. of draagt hij, dewijl de uitvinder de
kopp., 10 Nederl. vaten of mud. eerste proef er mede op het eiland
den. Zie Litre. Malta nam.
KILOMÈTRE, 1000 mètres of Neder!. KIS, de naam der 400 blanke en
ellen, 1 mijl. Zie Mètre. zwarte gesnedenen in den Harem
KILOSTÈRE, 1000 wissen of cubieke des Turksehen keizers.
Nederl. ellen. Zie Stère. KISIL-BASCHI, Kizil.Baschi, Kezil-
KINA, koortsbast, van den kinaboom Ban, dezen spotnaam, welke roodin
Zuid-Amerika. kop beteekent, gaven de Turken
KISL. 374 KIWI.
eertijds aan de Perzische soldaten,
die roode mutsen droegen.
KISLAR-AGA, Kisler-aga, Turk., het
opperhoofd der zwarte gesnedenen
aan het Turksche hof; ook die het
opzigt heeft over den Harem des
Sultans.
KISLAR-AGASINUM-MUTHAKI,dekeuken
voor de vrouwen des Turkschen
keizers, die daaruit door gesnedenen
bediend worden.
KInAR-MuKATASI, de invorderaars
der inkomsten uit verscheidene
kleine landerijen, welke eerst voor
de vermaken des Turksehen keizers,
maar naderhand in de schatkist
gestort werden.
KISLOS, erne korenmaat, welke te
Konstantinopel omstreeks 38 kop
en in Negropont omtrent 32 kop
bevat.
KISMETH, het onveranderlijke en ouvermijdelijke
noodlot der Turken.
KISNA, KISTNA, KRISMA, KREXNO,
een Afg'od der Indianen, of, volgens
anderen, slechts eene bijzondere
openbaring van den God MAHADEN.
KITAI, Chineesch katoen.
KITAIKA, Chinesche taf.
KrJ's. KETCH, KETSCH, een vaartuig,
bijzonder bij de EngeJschen, Zweden
en RusFen in gehruik, met
eenen grooten en eenen bezaanmast;
een bombardeerschip.
KITTELOORIG, haastig, oploopend.
KITTESAN, in Oost- Indië een zonnescherm,
hetwelk door eenen slaaf
gedragen wordt.
KnzE, Kize, bij de schatkist des
Turl<schen keizers, eene beurs met
dertig duizend piasters, of vijftien
duizend zechinen.
KIUPERLI-OGLI, de zeer bevoorregte
nakomelingen des Grootviziers
KIUPERLI-MUHAMED-PACHA, een
der grootste veldheeren, die zich
bij MUHAMED IV. zeer verdienstelijk
maakte.
KIUPTAR, de schenker van den Sultan
van Turkije; op reis voert hij
den drank gemeenlijk te paard na.
KIWICK, KIVICK, een klein Russisch
roeivaartuig op de rivieren, van
boven met matten bedekt.
KJETCHUDA, een bijzondere beambte
der Grootviziers, die alle kleine aangelegenheden
onder handen heeft,
en aan den Kamaikan ondergeschil<
t is.
KJETCHUDA-BRGH, onder de Janitsaren
de voornaamste officier na den
Aga.
KJETSCHE, de witte hooge muts der
Janitsaren.
KLAAR, scheepsterm, gereed of in
goeden staat beteekenende.
KLAAS, bij de walvischvangst een
blok met 3 ijzeren pennen, waarop
het spek gelegd wordt, om het te
zuiveren en af te snijden.
KLAD, kladde, eerst opstel, ontwerp
van een geschrift. koopmansboek,
waarin de ctagelijksche verrigtingen
slechts vlugtig aangeteekend worden,
kladboek; kladder, iemand,
die iet~ maakt of verl\Oopt beneden
den gewonen prijs of het gewone
loon.
KLAKKELoos, plot8elijk, onverwacht;
ook zonder aanwending van noodig-
e krachten. slllP' lafhartig.
KLAMEIJEN, stukken hout, welke in
de lengte van het schip van den
eenen haIk tot den anderen reiken,
en tot ondersteuning del' nbben en
tot stevigheid van het verdek dienen.
KLANKGESLACHT, zekere verdeeling
der toonen, welke tusschen de beide
uiterste toonen van eene Tetrachord
g'elegen zijn. De Ouden
hadden het diatonische, waarin de
tusschentoonen door éénen halven
en twee geheeIe voortliepen; het
chromatische, waarin zij in twee op
elkander volgende halve toonen en
eene kleine ters voortliepen, en het
enharmonische, wanneer zij door
twee kwarttoon en en eene groote
ters voortliepen, waarbij ook nog
een gemengd klankgeslacht kwam.
KLAP. 375 KLET.
KLAPPEI, eene klapachtige, praatzuchtige
vrouw. Klappeijen, snappen,
babbelen.
KLAREIN, de demping eener trompet.
KLAROEN, clairon, Fr., een blaasspeeltuig,
dat een schel geluid
geeft.
KLAVECIM, klavecimbel, clavecin, Fr.,
clavicembalo, I tal. , een klavier.
Zie Claves.
KLEANKA, Russisch stijf lijnwaad.
KLEEN, eene veen- of turfaarde, welke
onder de klei ligt.
KLEINE BRILLEN, in den vestingbouw,
kleine werken voor de halve
manen der buitenwerken, welke
niet het gansche front, maar alleen
een gedeelte der halve maan dekken.
KLEINE OORLOG, de gevechten der
vrijbuiters of uitgezonden strooppartijen
en ligte troepen.
KLEINOOD, KLEINODiëN, edelgesteenten,
of uit edelgesteenten of
edele metalen vervaardigde voorwerpen,
welke tot sieraad of opschik
dienen.
KLEM, eene spierkramp der dieren,
bijzonder paarden, welke voornamelijk
de kinnebakken sluit.
KLEMMEN, eene in Spanje gebruikelijke
wijze, om de paarden te
castreren; ook kloppen genoemd.
KLEMSLOOT, in de turfgraverijen,
eene kleine watergracht.
KLENS, een werktuig, om iets te laten
doorzijgen, een teemsdoek.
KLEPPER, eigenlijk een rijpaard van
geringe soort en luttele waarde;
in het algemeen een paard, ros.
KLERIZY, Klerus, de geestelijkheid,
in tegen stelling der Laien of lee.
ken; de bisschoppelijke Klerizy, de
oud- Roomsche geestelijkheid, de
zoogenaamde Jansenisten. Zie verder
Clerica.
KLERK, een schrijver, kantoorbediende.
KLERUCHI, waren te Athene zekere
personen, die de overtollige arme
lieden buiten de stad bragten en
hun, buiten hun regtsgebied, door
het lot landerijen toewezen.
KLETE, in Lijf .. en Esthland een gebou
w, tot bewaring van het koren
en andere dingen, een entl·epót.
KLEUDER, een in Hessen gebruikelijk
gewigt, het 5de deel van een
centenaar.
KLEUMSCH, wordt zoodanig iemand
genoemd, die niet veel koude verdragen
kan, en daarom digt bij het
vuur kruipt.
KLIF, eigenlijk, de steile buitenkant
van het land, waartegen de
zee aanslaat; ook de afgang eener
steilte.
KLIJF, klemmerkruid, klimop.
KLIMAAT, clima, luchtstreek, luchtgesteldheid,
temperatuur. Klimatologie,
de leer van de verandering
der lucht.
KLINKDICHT, eene sonnette, soort van
gedicht, uit 14 regels hestaande.
KLINKER, kleine zeer hard gebakken
steen, welke, bij het slaan, eenen
klank van zich geeft.
KLINKET, cliquet, Fr., eene klink;
inzonderheid, eene kleine deur in
eene stadspoort, of in eene andere
groote poort.
KLISTEER, klijsteer, lavement, darmbespuiting.
KLITS, eene teef, het wijfje van eenen
hond.
KLOET, een schipboom. Kloeten, met
eenen kloet een vaartuig voortduwen.
KLONGEL, klungel, een slecht, morsig
vrou wspersoon.
KLONISCH, in de geneeskunde zulke
krampen, waarbij de leden aan
trekkingen en onwillekeurige bewegingen
lijden.
KLUB, een gesloten gezelschap. Zie
Clubb.
KLUCHT, kluchtspel, zekere soort van
blijspel, farce.
KLUIFFOK, de voor fok op een schip.
KLUIS, de cel van eenen monnik in
een klooster. Kluizenaar, bewoner
eener kluis.
KLU!. 376 KODR.
KLUISGATEN, KLUIZEN, twee of vier
gaten aan beide zijden vooraan het
scheepsboord, door welke de ankertouwen
gaan, wanneer het schip
voor anker ligt.
KNEES, knezi, knias, Russ., een persoon
van hoogen adel, een Rus·
sische vorst.
KNIE-VERS, een vers, dat men op de
knie, en dus in haast, vervaardigde;
zoo als de oude rederijkers dikwerf
deden.
KNIGHT, een ridder, in Engeland,
welke in rang boven den gemee.
nen edelman of Esquire staat.
KNOET, knoete, eene Russische zweep,
bestaande uit harde juft riemen,
aan eenen steel vastgemaakt; eene
straf, welke met die zweep in Rusland
aan de misdadigers op den
blooten rug wordt toegediend; ook
een bovenlander, mof; lomperd.
KNIJF, een lang puntig mes ofponjaard;
ook een knipmes.
KOBALD, kobold, zoo noemen de
IJslanders hunnen afgod of duivel,
dien zij aanbidden, en die hun ook
menigmaal in eene menschelijke
gedaante verschijnt; berggeest,
bergmannetje.
KOBALT, een zeer zwaar delfstoffelijk
ligchaam met zwavel, rattenkruid,
en meestal ook met bismuth en
zilver vermengd. Kobaltblaauw,
eene fraaije hemelsblaauwe verw.
KOBEILLE (Kobelje), de naam van
het opperhoofd der Nomadische
Arabieren in het Marokkaansche.
KODAKA, de schriftelijke huwelijkskontracten
der Marokkaners.
KODAMA, eene Japansche zilveren
munt, van de gedaante en grootte
een er boon. Bij betalingen wordt
deze munt, welke uit groote en
kleine soorten bestaat, gewogen
en naar Mas berekend.
KODEBECK, eigenlijk Caudebec, een
fijne hoed van lamswol en geitenhaar,
naar de stad Caudebec, alwaar
zij het eerst vervaardigd werden,
benoemd.
KODRETI-BENNI, eene soort van bergvet,
hetwelk in een hol in de Perzische
provincie Daraab gevonden
wordt.
KOEJONNEREN, coïonneren, smadelijk
bejegenen.
KOEKOEK, een weinig meer gebruikt
wordend orgelregister, hetwelk uit
twee pijpen bestaat, welker geluid
het geroep dezes yogels nabij komt.
KOEMISS, een bedwelmende drank
uit paardenmelk bereid.
KOETERWAALSCH, gebroken Nederof
Hoogduitsch. Koeterwalen, op
die wijze spreken.
KÖNIGSDÖRFER'S THERMOMETER, een
kwikzilver thermometer, waarvan
de schaal bij het vriespunt "an het
water 30 en bij kokend water 180
graden houdt.
KOF, Kajschip, eene soort van schepen,
die van voren en van achter
rond gebouwd zijn, en veelal in
Nederland en in de Oostzee voor
de groote kustvaart gebruikt worden.
Zij gelijken veel naar de
smakken, varen niet snel, doch
zijn bijzonder geschikt om zee te
bouwen.
KOGIA, een Turksche koopman, die
in het groot handelt, grossier.
KOGGE, een soort van schepen, welke
van voren en achteren eenigzins
rond zijn, en eertijds in den oorlog
gebruikt werden.
KOJACHTAKTIM, eene soort van booten
of schuiten der Karnschadalen.
KOLA, KUL, beteekent in het Turksch
een slaaf, en is de algemeene naam,
dien de onderdanen des Turkschen
keizers, van den laagsten tot den
hoogsten, bekomen.
KOLDER, eene ziekte der paarden,
welke in stillen en dollen kolder
verdeeld wordt.
KOLDERGAT, Hennegat, het gat, door
hetwelk de helmstok over den achtersteven
in het schip komt. Daar.
door gaat de kolderstok, een hout,
door middel van hetwelk de helmstok
van het roer bestuurd wordt.
. KOLI. 377 KON I.
KOLI, vroeger bijzondere landdagen
in Polen, waarop de adel voorloopig
beraadslaagde omtrent hetgeen
op den aanstaanden rijksdag zou
moeten voorgedragen worden.
KOLIJK, zie Colica.
KOLK, eene diepe plas of poel.
KOLOMMEN, zuilen, zie Zuilen.
KOLZWIJN , is op de schepen een lang
hout, tot verbinding der leggers
met de kiel dienende.
KOLTUK-WESIRI, schoudervizieren,
naam, dien eenige hofbedienden
des Turksehen keizers dragen, welke
hem somtijds tot ondersteuning
der schouderen en om op te leunen,
dienen moeten.
KOLYMBITHRA, in de Grieksche kerk,
de doopplaats of doopvont, in het
midden met eene afscheiding; dewijl
de eene helft voor de mannelijke
en de andere voor de vrouwelijke
doopelingen bestemd is.
KOMBUIS, eene scheepskeuken.
KOMEET, eene staartster.
KOMETEN DAALDER, eene gedenkmunt
der stad Straatsburg, waarmede
zij zich over het verlies harer
regtsvrijheid beklaagde, en het ongeluk
op eene vroeger verschenen
komeet schoof.
KOMMA, een bekend zinscheidingsteeken
(,).
KOMPAS, eene windroos, magneetkastje.
KON, een God der oude Peruanen,
een zoon der Zon en der Maan,
die door den magtigeren God
PACHAKAMA verdreven werd.
KONDY, een heilige o/ferbeker der
oude Perzen.
KONFUCIUS, Kon-fu-tse, in de 16de
eeuw vóór CHRISTUS, de zeden verbeter
aar en stichter van de Chinesche
godsdienst.
KONINGINNEWATER, een mengsel van
8 à 10 pond vitrioololie met 1
pond salpeter.
KONINGSBAD, noemen de Alchymisten
de spiesglans; dewijl het goud
alleen diens werking weerstaan kan.
KONINKLIJKE BAND, een heelkundig
verband bij hoofd verwondingen.
KONKEL, eigenlijk een spinrokken,
en, wegens de praatzucht der spinsters,
waardoor zij veel verzuimen,
eene babbelaarster, praatmoer; ook
een lui, slordig, tijdverspillend, in
het geheim kwaad berokkenend
vrouwmenseh. Konkelen, eigenlijk
spinnen, vervolgens babbelen, tijdverkwisten,
kwaadstoken. Konkelfoezen,
knoeijen, in stilte bewerken.
Konkelfoezerij, geheime
streek, bedriegerij.
KONVERSO, heet op de Portugesche
schepen het bovenste verdek, tusschen
den grooten- en fokkemast,
alwaar het volk, om te praten, zamenkomt.
KOOG, lage, door de zee aangeslibde
en met duinen omvatte, landerijen.
KOOI, bedstede aan de wanden van
het schip; zoo in het vooronder
als elders.
KOOKER, op het dek eener galei eene
hooge eiken kast, tot berging der
hangmatten en kleederen van het
scheepsvolk, de eenige plaats, waar
men het schip langs kan gaan.
KOOLSTOF, in de nieuwere scheikunde
de aangenomene eenvoudige
stof, welke het grondbestanddeel
van het luchtzuur of de vaste lucht
uitmaakt.
KOOR, eene afgezonderde plaats in
kerken voor de zangers; een vierstemmig,
yol gezang; een rondeof
reidans; ook een middel, waarvan
zich de Hindo's bedienen, om
anderen en zelfs de regering van
lastige eischen af te schrikken. Zij
dreigen, namelijk, eene oude vrouw
of eene koe te zullen verbranden;
dewijl echter, naar hun geloof, hij,
die een ander tot eene koor dwingt,
zich groote verantwoording op den
hals haalt, zoo gebeurt het zelden,
dat zulke bedreiging voltrokken
wordt.
Kop, Nederlandsche maat voor droo.
ge waren, het tiende deel van een
KOPA. 378 KORA.
schepel.
KOPA, eene Poolsche munt, iets meer
dan 2 Poolscbe guldens doende.
KOPAL, eene witte glinsterende en
doorschijnende gom, welkein ZuidAmerika
uit den kopalboom vloeit.
Ook eene electrische bruine, goudgele,
somwijlen ook witte aardhars
uit Guinea, welke in gedaante en
zwaarte naar barnsteen gelijkt,
maar weekeI' is. Uit eene oplossing'
daarvan wordt het kopalvel'nis
bereid.
KOPEKE, zie Copek.
KOPFEN, eene maat voor natte waren,
te Weenen I kan inhoudende, te
Regensburg iets grooter.
KOPJEN, lansen ter lengte van 6
voet, waarvan zich de Kozakken,
Tartaren en Uhlanen bedienen.
KOPIS, godsdienstige gastmalen te
Lacedemon, welke meestal buiten
(somtijds ook binnen) de stad, niet
ver van eenen tempel, door iedereen
onder tenten, konden gehouden
worden.
KOPPuHs, priesters op het eiland
Ceylon, wier ambt het is, den
afgoden spijzen voor te zetten.
Kopu, eene soort van neteldoek, hetwelk
in China uit de vlasplant ko
bereid wordt.
KOPIJ, een afschrift; ook eene schilderij,
naar een oor~pronkelijk stuk
vervaardigd; insgelijks bij de boekdrukkers,
het schrift, waarnaar
men de letters zet. Zie Copia.
KOPPERMAANDAG, de tweede maandag
in het nieuwe jaar, welke, in
sommige oorden van Nederland,
door de ambachtsgezellen, mzonderheid
door de boekdrukkersknechts,
in vrolijkheid doorgebragt
wordt.
KORA, het voornaamste bedehuis der
Mahomedanen.
KORAAL, zangwijze, naar welke de
godsdienstige gezangen bij de
openbare eeredienst door de geheele
gemeente worden gezongen.
Koralist, korist, koorzanger,
koorleerling.
KORAAL-AGAAT, koraalsteen, eene
schaone bonte agaat met roode
koraalachtige strepen.
KORALISCHE HIPPURITEN, koralen,
welke eene cilinder- of kegelvormige
gedaante en eene gestreepte
oppervlakte hebben, en zoo door
elkander groeijen, alsof er bekers
in elkander geplaatst waren.
KORAN, het Turksche wet· en godsdienstboek.
Zie Alcoran.
KORBAN, in de Levant, een openlijk
vreugdefeest, waarop geheele ossen,
schapen, enz. gebraden en
uitgedeeld worden.
KORBEEL, een in eenen muur uitstekende
steen, waarop een balk rust.
KORBUIS, een fraai Japansch roeischip,
voor de vaart op binnenwateren.
KORENAAR, een heelkunstige band,
welke bij het verrekken van den
arm aangelegd wordt, en door de
wijze, waarop men het bindsel
windt, eenige overeenkomst met
eene korenaar bekomt.
KOREKOR.E, schepen op de Moluksche
eilanden in gebruik, tot 100
voet lang en 15 breed, met één
mast en zeil, en tot 80 roeijers
hebbende.
KORF, Leverkies, eene soort van leversteen,
welke in het Wurtembergsche
tot verbetering van den
grond in de wijnbergen gebruikt
wordt.
KORINT (krent), eene soort van kleine
ronde rozijnen, genoemd naar
de stad Corinthe, van waar alleen
zij, in den aanvang, aangebragt
werden.
KORLIN, KORTLIN, goud- en zilverdraad,
dat zoo fijn als een haar is.
KORNAK, geleider van eenen olifant.
KORSAK, Kel'saki, eene soort van
kleine heivosselI, met een kostbaar
vel, in Aziatisch Rusland.
KORTATUREN, insnijdingen, welke uit
allerlei bedekkingen van schanskorven,
met aarde gevulde vaten
KOSA. 379 KOSS.
en dergelijke blindingen bestaan,
en of in of achter de bres aange.
legd werden.
KOSAKEN, kasaken, kosakken. kozak.
ken. Met dezen algemeenen naam
worden de volksstammen bestempeld,
welke de zuidelijkste en oostelijkste
g-edeelten van Rusland,
Polen, de Ukraine, enz. bewonen.
Zij zijn aan geene eigenlijke schattingen
onderworpen, maar moeten
daarvoor in den krijg dienen, en
de onafmetelijke grenzen des Russischen
rijks bewaren.
KORPORAAL, een onderofficier bij het
voetvolk.
KORRE, eene soort van sleepnet,
waarmede men oesters vangt.
Korren, oesters vangen op eene
wijze, bij de Schiermunniköogers
in gebruik. Van hier koröeslers.
KORSET, corset, Fr., een rijglijf. Zie
Corselet.
KORTEGAARD,
garde, Fr.,
gevangenis
dam.
kortegarde. corps-deeen
wachthuis; stadsenz.
, te Amster-
KORTELAS, eene korte, breede sabel.
KOSJUBAN, Kosjukin, eene Japansche
gouden munt van de grootte eens
hal ven dukaats, ter waarde van
omtrent ct 1/2 gulden.
KOSMOGNOSIE, kennis der wereld en
van alle zich daarin bevindende
dingen. Kosmogonie, leer van het
ontstaan derwereld. Kosmograaph,
wereld beschrij ver. Kosmog ra phie.
beschrijving van de wereld - van
de aarde, den hemel, en het heelal.
Kosmologie, wereldleer, inzonderheid
dat gedeelte der leer van het
bovenzinnelijke, hetwelk de algemeene
begrippen ontwikkelt, tot
welke de beschouwing van het
heelal opleidt. Kosmopoliet, wereldburger;
een aardbewoner, die
de geheele wereld \'oor zijn vaderland
houdt, en alle menschen voor
zijne medeburgers. Kosmopolitismus,
wereldburgerschap. Kosmosophie,
de wetenschap of de wijsheid
der wereld, eene van de geheime
wetenschappen der vrijmetselaren.
Kosmotheologie, de leer,
welke het bestaan van God uit de
schepping afleidt.
KOSSEM, de halskwab; de kwab, die
even boven de borst van runderen
of koebeesten hangt.
KOT, PRIEK. eene bewaarplaats in
het ruim van een schip, waarin de
konstabel zijnen voorraad van gereedschap,
takelage voor het geschut,
enz bewaart.
KOTON, CHOTON, noemen de oostelijke
Tartaren de kooplieden, burgers
en Bucharen in de steden,
van waar ook de naam veler steden
met dit woord zamengesteld is.
KOTTER, cutter, Eng., een klein,
snelvarend vaartuig. met één mast,
dat niet zelden tot den sluikhandel,
maar ook door de beambten,
van de in- en uitgaande regten in
Engeland, ter bewaking van de
kusten, gebezigd wordt.
KOUAN, Kuan, eene plant en haar
zaad, dat tot bereiding der kar.
mozijnverw gebruikt wordt.
KOUBAI3, een Japansch binnen.
landsch vaartuig. hetwelk door
omtrent 40 roeijers bestuurd
wordt.
K OUKOULAMPOU, zijn, volgens het
gevoelen der bewoners van Mada.
gascar, aardgeesten, die wel onzigtbaar
zijn. maar zich toch door
menschen, die zij lief hebben, la.
ten zien, van beiderlei kunne zijn
en, even als de menschen, zich
voortplanten, in eenen hoogen ou·
derdom sterven, en dan, naar dat
zij geleefd hebben, beloond of ge.
straft worden.
KOULANS, eenerlei met Goulams. Zie
dit woord.
KOURMAS, Kauram, een God der
Indianen, die onder de gedaante
een er schildpad vereerd wordt.
Volgens anderen, eene der verschijningen
van den afgod Maha.
den, die zich in eene schildpad
KOlTR. 380 KRAM.
veranderde, om de wereld te dragen.
KOURTSClIES, Perzische ruiter.
Kous, eigenlijk een bekleedsel der
voeten en been en ; ook het lederen
bekleedsel om eenen kabel; insgelijks,
bij de schippers, een ijzeren
ring in eenen strop geklonken, om
het touw voor doorslijting te bewaren.
KOUTER, ploegijzer, dat de kluiten
op het land doorsnijdt.
KOYEMDOUK, op de Antilles, kleine
kisten, die uit groote kalebassen
vervaardigd en tot den vervoer van
goederen, die men goed bewaren
wil, gebruikt worden.
KOYER, eene visschersschuit, in het
midden met eene vischbun, door
welke het water in- en uitloopt.
KRAAIJER, in de Oostzee een driemastschip,
getuigd als de Polakers.
KRAAK. Zie Caraques.
KRAAKPORSELEIN, eene soort van
Chineesch porselein, hetwelk
graauw, ondoorschijnend, zonder
klank en vol bersten is, welke men
door de verw verbergt. Het is
zeer breekbaar, doch beter dan ander
tegen het vuur bestand.
KRAAL, aan de Kaap de Goede
Hoop, een aantal Hottentotsche
huisgezinnen, die met elkander een
district bewonen; een dorp der
Hottentotten.
KRAAN, een hefboom, een groot houten
gevaarte, om zware lasten in
en uit schepen te hijschen, dus
waarschijnlijk genoemd, om de ge.
lijkheid daarvan me.t den hals en
langen bek des kraanvogels. Kraan.
geld, hetgeen voor het op die wijze
uit. en inhijschen betaald moet
worden. Kraankind, iemand, die
aangesteld is, om aan de kraan te
arbeiden.
KRAAUWAADJE, jeukerige zweren;
schurft.
KRAKEKAMMA, boerenplaats der kolonisten,
in het Oostelijke Afri.
kaansche kaapland.
KRAMBAMBOLI, een drank, met suiker
verzoete rum.
KRAMMEN, eenen dijk met rijs, stroo,
riet, enz. bekleeden. Van hier
kramwerk.
KRAMP, eene snelle en geweldige za·
mentrekking van eene of meer
spieren in het dierlijke ligchaam.
KRANSJE, wederkeerig vriendschap.
pelijk gezelschap.
KRANT, courant, Fr., nieuwspapier.
Krantier, courantier, Fr., nieuwstijdingschrijver.
Zie Courant.
KRAP. Zie Meekrap.
KRASSAPANIS, eene Slavonische Godin,
welke in Moravië als VENUS
vereerd werd.
KRAT. het achterstuk van eenen wagen;
ook de voorbank van eenen
boerenwagen.
KRA VEELE, eene maat, volgens welke
eiken balken of planken, bij 60
kraveelen verkocht worden.
KREEFT (sterrek.), een beeld in den
dierenriem, hetwelk, tusschen den
leeuwen de tweelingen staat, en
zijnen naam daaraan ontleent, de.
wijl de zon, in 'dat teeken, naar
den equator begint terug te gaan.
KREEK, crèque, Fr., eene kleine,
door de natuur gevormde zeehaven;
een inham langs de kusten,
waar kleine schepen, bij storm
enz., veilig kunnen liggen.
KREEL, een smal boordsel: een hoed
met eene gouden kreel.
KREGEL, kriegel, onbuigzaam, hardnekkig,
ligtgeraakt.
KREK, (krekt) , juist, naauwkeurig,
net: een krekt man; krek twintig
centen. Eene zamentrekking uit
het Fransche correct.
KREMLIN, vesting; paleis des Czaars
in Moskau.
KREMSERWIT, eene voortreffelijke
soort van loodwit, welke te Crems,
in Neder. Oostenrijk, vervaardigd
en door schilders veel gebruikt
wordt.
KRENGEN (scheepv.) op zijde halen:
KREN. 381 KRIT.
een schip krengen, het op zijde leggen,
om een lekgat te stoppen.
Ook op eene zijde zeilen: het schip
moest krengen.
KRENSELEN, de korenwan links en
regts schudden, om het graan te
zuiveren.
KREPOST, beteekent, bij de namen
van Russische plaatsen, eene vesting
of schans.
KRETHI en PLETHl, eigenlijk scherpregters
en loopers, de lijfwacht van
koning DAVID (2 Sam. XV vs.
18) ; ook, schertsend, een gemengd
gezelschap, alles dooreen.
KRETSCHAM, Slavonisch woord voor
herberg, kroeg, op sommige plaatsen
in Duitschland nog gebruikelijk;
alwaar dan de waard kretsc1!mar
heet.
KREUS, bij de kuipers, eene inkerving
aan het ondereinde van duigen.
KREVEL (krieweU, eigenlijk, eene
wemelende beweging, en voorts
de jeukte, daardoor veroorzaakt:
krevel hebben. Van hier kl'evelen,
kl'iewelen, jeukte, door krevel
veroorzaken. Krevelkruid , krievelkl
·uid.
KRIB, eene tegenstreefster, een boos
wijf. Kribbig, gemelijk, vuilaardig.
KRIBBEN, eenen dijk met kribben
(bosch-, rijs-, pak- of paal werken)
beleggen, welke bezigheid kribwerk
heet.
KRIEKEN, het doorbreken der eerste
stralen van het morgenlicht aan
den gezigteinder: bij het krieken
van den dag.
KRIEL, dartel, wellustig.
K RINOPHYLAX, waren te Athenè
ambtenaars, die het opzigt over de
fonteinen hadden.
KRIS, eene soort van getanden dolk,
welke onder anderen op het eiland
Sumatra veelal gedragen wordt,
en gewoonlijk sterk vergiftigd is.
KRISTAL, in het algemeen elke zelfstandigheid,
wier deelen zoo gerangschikt
zijn, dat zij eene regelmatig
gevormde vaste massa
uitmaken; in het bijzonder echter
het natuurlijk of bergkrilJtal, een
heldere, doorschijnende, meest ongekleurde,
steen. Kristal-agaat,
een steen, welke uit een mengsel
van kristal en agaat bestaat, en
gewoonlijk eene ijskleur heeft, uit
welken hoofde sommigen dien ook
ijs-agaat noemen.
KRITICISMUS, de leer van een algemeen
wantrouwen tegen alle synthetische
stellingen a priori, alvorens
een algemeene grond van hare
mogelijkheid in de wezenlijke voorwaarden
van haal' kenvermogen ingezien
wordt.
KRITIEK, zie Critiek.
KRITISCHE WIJSBEGEERTE, het, door
KANT eerst geleerde, stelsel van
wijsbegeerte, hetwelk van de kritiek
der menschelijke kenvermogens,
dat is, van het onderzoek en
de grensbepaling daarvan, uitgaat
en vaststelt, wat de mensch weten
en niet weten kan.
KROCHE, eene zilveren munt van geringe
gehalte, welke te Bazel geslagen
wordt, en waarvan de 20
eenen gulden uitmaken.
KROKODILLENTRANEN, geveinsde
tranen, waardoor men iemand
zoekt te verschalken en te schaden.
KROKYLEGMOS, eigenlijk de bezorgdheid,
met welke cliënten elk pluisje
van het kleed huns patroons
afblazen; in het algemeen, kleingeestige
bedilzucht, vitterij, haarkloverij.
KRONION, Grieksche benaming van
SATURNUS.
KRONIJK, eene tijdgeschiedenis, tijdboek,
waarin de voornaamste gebeurtenissen,
naar volgorde van
tijd, beknoptelijk staan opgesomd
of vermeld. Zie Chronica.
KROON, in het algemeen het bovenste
gedeelte van iets. Eene munt
van verscheidene landen en van
verschillende waarde.
KROO. 382 KRUI.
KROONINGS MUNTEN, gedenkpenningen
doelende op het kroon en van
keizers, koningen, enz.
KROONWERK (vestingb.), een groot
buitenwerk aan eelle vesting.
KROPADERBREUK , hetzelfde met
kram paderbreuk.
KROPPEL, eene houtskolenmaat op
de Corinthische bergwerken, welke
5 zakken houdt.
KROPPIER, croupière, croupe, Fr.,
groppa, I tal. , het verhevene deel
van een paard, bij den staart, anders
het gat.
KRUIDJE ROER MIJ NIET, eene zekere
lang- en smalbladige plant, welke,
bij het aanraken, zich inkrimpt;
fig., een ligtgeraakt of netelig
menseh.
KRUISEN (zeevaartk.), zich eenigen
tijd, op zekere hoogte, in zee ophouden,
of op zee heen en weer
zeilen, om andere schepen af te
wachten, kapers of smokkelaars te
verwijderen, vijandelijke schepen
te nemen, toevoer voor den vijand
af te snijden, enz. De schepen.
die daartoe gebruikt worden, heeten
kruisers. Kruisdagen, drie
plegtige bede dagen , vóór hemelvaartsdag,
in de Roomsch-Katholijke
kerk. Kruisharing, die gevangen
en getond is, na den dag
der kruisvinding; zie dit woord.
Kl'uistogt, kruisvaart, de zoogenoemde
Heilige Oorlog tegen de
ongeloovigen en ketters, dus geheeten
naar het kruis, hetwelk zij,
die dezen oorlog mede ondernamen,
op hunne kleederen lieten
naaijen . Kruisvinding, een feest
bij de Roomsch-Katholijken, hetwelk
op den 3 Mei gevierd wordt,
tot aandenken van de heilige HELENE,
moeder van KONSTANTIJN,
welke het ware kruis van CHRISTUS,
op den kruisberg, nabij Jeruzalem,
zou gevonden hebben, en
aldaar eene kerk stichtte.
KRUIJER, benaming der pakkedragers
in Amsterdam.
KRUISHEEREN, Kruisridders, eertijds
die orderidders, welke een kruis op
hunne kleederen droegen, en voornamelijk
tot den oorlog tegen de
ongeloovigen verpligt waren.
KUBA, kobalt; vliegensteen.
KUBIEK, teerlingvormig. Zie verder
Cubus.
KUBIT, eene Engelsche lengtemaat
van 9 duim.
KUELETTE, op de metaalwerken, 5
zamengestelde ketelschijven, welke
te zamen op eens tot ketels geslagen
worden.
KUKLMIT, Kulmet, eene korenmaat
in Lijfland, waarvan er 8 eene ton
(ook 1:2 kan) maken.
KUEREE, Kireh (van het Pooische
Kireia) , een, met bont gevoerde,
overrok.
KUEZIAALFLUIT, in de orgels een
fluitregister, hetwelk weinig gebruikelijk
is, en nu in· de quint,
dan in de octaaf, van 1/2 of 1 voet
toon.
KUFE, op sommige plaatsen eene
biermaat, welke 2 vat of 600 kan
houdt.
KUFER-OFNE, een open roei schip der
Japansche walvischvangers, hetwelk
lang en van onderen spits is.
KUHI, eene Japansche maat yoor
drooge waren, waarin omtrent
4500 Neder!. ponden gaan.
KUHREIHEN, Ku!tl'eigen, ranz des vaches,
Fr., het volksgezang der AIpenherders.
KUISCHEN, zuiveren, reinigen.
KUITSCHAUKAN, een spel der voorname
Perzianen, waarbij zij te
paard in den snelsten galop, met
eenen, daarvoor gemaaktén, staf,
eenen bal of houten kogel naar een
zeker doel heemlaan en drijven.
KUJUK-INBRAKOR of Bujuk-Imrakor,
heet de stalmee~ter des Turkschen
keizers.
KUKA, een eereteeken bij de Turken,
bestaande in eenen vederbos van
struis vederen , met edelgesteenten
bezet, welke door de vorsten van
KUKU. 383 KURK.
Moldavië en Wallachye en eenige
voorname ambtenaars op het hoofd
gedragen wordt. Ook de Lolakis
dragen een kuka, welke echter
kleiner en van geringere waarde is.
KUKULLION, eene muts, welke gewoonlijk
met b kruisen geteekend
is, in de gedaante van een kruis
over de schouders hangt, en door
zekere Grieksche monniken gedragen
wordt.
KULAK, in Batavia eene maat voor
natte waren, welke omtrent 71/ 4
katis of omtrent 5 Nederl. ponden
weegt.
KULAN, (bij de ouden Onager), de
wilde ezel, bijzonder in Tartarije,
Perzië en Indië.
KULARGASI, in Perzië de bevelhebber
over de Kulari en slaven, die
als soldaten in 's konings dienst
staan, en omtrent 8000 man sterk
zijn.
KULKANGI, de ovenstokers in de
Turksche badvertrekken, alwaar
de oven kulkan heet.
KUL-KJETCHUDA, de officier bij de
Janitsaren, die onmiddellijk onder
den Kjetchuda-Beg stond. Kulkjihaja,
de kwartiermeester-generaal
der Janitsaren.
KULLE, kleine, uit Nilthon vervaardigde,
en in de zon gedroogde,
drinkvaten, waarin de Egyptenaars
het water altijd frisch bewaren.
KULLEKENSKRUID, zeker gewas.
KUMBARADSCEJJY, Kumbargi, artilleristen
en vuurwerkers bij de Turken.
Hun bevelhebber (Baschi)
staat onder den Thoptschjy- Baschi.
KUMIS, Kumys, de brandewijn, welken
de Tartaren uit paardenmelk
bereiden.
KUPE, eene Berlijnsche biermaat, een
vat, hetwelk 4 tOIl of 384 maten,
of ruim 400 kan inhoudt.
KURBAN-BAIRAMI, de offer-Bairam,
een Turksch feest, hetwelk 70 dagen
na den grooten Bairam, gedurende
2 dagen lang, gevierd wordt.
KURK, de dikke, luchtige en sponsachtigc
schors van den kurkeik of
kurkboom.
KURKUMA, KUI'kema, geelzuchtwortel,
een wortel van een Oostindisch
gewas, waarmede men geel verwt,
en die in de heelkunde gebruikt
wordt, bij LINN. curcuma.
KURMATSCH, eene gewone spijs der
Tartaren, bestaande in gepelde
gerst, welke in de pan gebraden
en uit de hand gegeten wordt.
KURPIKEN, Korpiken, eene soort van
Poolsche boeren, die in het W oiwoodschap
Mazovië wonen, en
hunnen naam hebben van de Korpies
of schoenen van gevlochten
bast, welke zij dragen.
KURZI, boogschutters, ten getale van
12,000, in Perzië, die, in tijd van
vrede, als vrije lieden wonen waar
zij verkiezen, en slechts in tijden
van oorlog moeten opkomen. Hun
opperhoofd heet Kurzi-Baschi.
KUTJA, bij de Russen het gewijde
brood, hetwelk zij 8 dagen na het
gebruiken van het avondmaal, in
de kerk van den priester te eten
krijgen, als eene gave en een teeken
der Christelijke liefde.
KUTUBUTH, bij de Arabieren eene
soort van krankzinnigheid, welke
voornamelijk in Februarij heerscht.
De lijders loopen, zonder te weten
waarheen zij willen, van de eene
plaats naar de andere, en hebben
nergens rust.
KUTUCHTA, Kutuktu, bij de vereerders
van den Dalai-Lama, de 7
opperhoofden, die na hem de voornaamste
zijn, en in wier ligchamen,
volgens hen, een goddelijke geest
tegenwoordig is.
Kux, dit, uit het Slavonisch afstammende,
woord, hetwelk in 't algemeen
een gedeelte van een geheel
beteekent, is het 128ste deel eener
smelthut of eenig ander berggebouw,
dat door verscheidenen gebouwd
wordt.
KWAB, eene soort van ~lijmigen viseh,
die op het strand gevonden wordt.
KWAK. 384 KWEE.
Van hier kwabaal.
KWAKER, quaker, Eng., bever, ie.
mand, die tot de Christelijke sekte
der kwakers behoort, of lid van
het gezelschap der vrienden is;
deze sekte werd, in Engeland,
door JOHN FOX gesticht; hare leden
beroemden zich goddelijke inge.
vingen te hebben, terwijl zij in
sterke zenuwtrekkingen en allerlei
onnatuurlijke bewegingen van het
ligchaam vervielen.
KWALIëN, keuzelen, talmachtig met
kinderen praten en omgaan; ook
laf en langzaam spreken, en tel.
kens hetzelfde herhalen.
KWANSUIS. kwanswijs, geveinsdelijk,
naar den schijn.
KWAPS, ongesteld, ziekelijk, koort.
sig.
KWART. van het Lat. quartus, een
vierde gedeelte van een geheel.
Kwartaal, een vierde van een jaar,
of drie maanden (b. v. tractement).
Een kwartanker, een vierde van een
anker: kwartijn, een boek. welks
blad een vierde van een vel beo
slaat.
KWARTIER, quartier, Fr .• eene plaats,
waar men zich eene wijl ophoudt;
bijzonder van soldaten, eene woning,
waar zij hun verblijf hebben,
in tegenstelling van het verblijf on·
der legertenten. In den krijg neemt
men kwartier ook voor lijfsgenade :
geen kwartier geven.
KWARTS (bergstofk.), eene glasach.
tige, harde, half doorzichtige steen·
soort, meestal met kristalschietin.
gen op de bovenzijde.
KWAS, Kwass, gegiste drank voor
den gemeenen man in Rusland.
KWASSIEHOUT, eene soort van bitter
hout, in Amerika, door de inwoners
tegen venijnige slangenbeten
eerst gebruikt. In onze apotheken
overgenomen, bevond men het een
goed koortsmiddel te zijn. Het
zou zijnen naam aan eenen slaaf,
in Suriname, QUASJE genoemd, die
de eerste ontdekker er van was,
ontleend hebben.
KWEEK, puingras.
KWEELTJE, de geringste graad van
bederf. van vlek of smet: er is geen
kweeltje aan.
KWEESTEN, op het eiland Texel en
Vlieland, gebruikt men dit woord
van eene zeldzame manier van vrij.
en, waarbij de deuren en vensters
openstaan, en de vrijer op het bed
vrijt, zittende op de deken, waar·
onder de vrijster ligt.
KWELDER. buitendijksch land.
KWENDEL, eene welriekende plant,
wilde thijm.
KWETS, eene bekende pruim, die
door regen en wind van den boom
gerukt, door den val ligt gekwetst
wordt.
KWEZEL, in Braband, een klopje,
eene geestelijke dochter. Kwezelen,
beuzelen.
KWIBUS, in het gemeene leven, een
zot: anders kwidam of loszinnig
mensch.
KWIK, eigenlijk, hetgeen zich ligte.
lijk beweegt; voorts vlug, leven.
dig, vrolijk, tierig.
KWINKERD, iemand, die scheel ziet.
KWINKSLAG, een onverwacht kluch.
tig gezegde.
KWINT, qui.nt, quinte, Fr., buiten de
gewone bete eken is in het scher.
men, de muzijk, enz., wordt kwint
nog genomen voor streek, kuur,
gril.
KVBITKEN, tenten, waarin de Kal.
mukken bij familiën te zamen wo·
nen, en naar welke de sterkte hun·
ner stammen berekend wordt; zoo
als een stam van 1000 kybitken.
KVKEON, bij de Grieken een drank
uit water, wijn, honig en gestoo.
ten boon en of mout bereid, dien
onder anderen de vrouwen in de
Eleusinische geheimen dronken.
KYNANCHE, eene keelziekte, bestaan.
de in een gezwel aan het hoofd der
luchtpijp, de gevaarlijkste van alle
keelontstekingen.
KVPHONISMUS, bij de Ouden de straf,
KYIU. 385 LAAU.
dat men misdadigers met honig
bestreek en hen, in de zonneschijn
geplaatst, aan de bijen prijs gaf.
KYRIE ELEISON, Gr., Heer, ontferm
U! Met deze woorden beginnen
alle muzikale missen; van hier dat
Kyrie de naam eens toonstuks is,
hetwelk de eigenlijke kerkmuzijk
vooraf gaat.
KYSTIOTOMIE, de blaassnijding, eene
heelkundige bewerking, welke beproefd
wordt, wanneer men met
de katheter het water of de urine
niet naar buiten kan brengen.
K YSTISCH, tot de zakgezwellen beo
hoorende. of hetgeen deze geneest.
KYSTOPTOSIS, een toeval der blaas.
L.
L, als een Romeinsch getal, beteekent
L 50, LI 51; IL 49, lIL 48,
XL 40; met eene streep daarboven.
L, jO,OOO.
L. C., loco citato, ter aangehaalde
plaats.
L. L., lingua latina, de Latijnsche
taal.
L, s., loco sigilli, in plaats van zegel;
ook lectol'i salutem! heil den lezer!
L. ST., livl'e sterling, een pond ster·
ling.
LA, (muz.) de zesde toon van den
klankladder, de a.
LAAG, eene rij naast of op elkander
liggende dingen, als eene laag
steen, kaas, enz.; inzonderheid een
aantal stukken geschut, langs de
beide zijden van een oorlogsschip,
op ieder verdek. De grootste
schepen hebben drie lagen. Ook
noemt men al de stukken, aan de
eene zijde van een schip, eene laag:
den vijand de volle laag geven.
LAARZEN, (scheepsw.) eene zekere
straf den matrozen aandoen; an·
ders, naar het Eng., bridsen ge.
noemd.
LAATSTE OLIESEL, een sacrament der
Roomsche kerk, waarbij de ster·
ven den met Chrysam gezalfd, en
tot het sterven ingezegend worden.
LAAUWDAAT, een lui wijf; ook eene
malloot.
LABAAR, een linnen halsdoek.
LABADISTEN, die de geloofsleer van
JOH. LABADIE, eene Christelijke
sekte der I 7 de eeuw, toegAdaan
zijn, welke het avondmaal alleen
den genen toedeelden, die zij voor
wedergeborenen erkenden, en alleen
de kinderen van zulke wedergeborenen
doopten.
LABARUM, de beroemde kruisvaan
van KONSTANTYN den Grooten; ook
eene vaan der oude Romeinen, naar
de vanen onzer guides zweemende ;
desgelijks bij de Katholijken de
omgangsvaan.
LABBEI, klappei, snapster. Labbeijen,
snappen.
LAB BEN, klappen, overbrieven. Labbekak,
achterklapper , achterklapster
. Labbekakken, overbrieven;
kwaadspreken. Labber, van den
wind gebruikelijk: eene labbere
koelte, labberkoeltje, een zachte
wind, die de zeilen niet ~terk spant,
maar dezelve doet wapperen.
LABBERDAAN, abberdaan, ingezouten
kabeljaauw.
LABBERLOT, een plug, een straatschender.
LABDA, dochter van AMPHION, uit
het geslacht der BACCHIADEN, welke
haren jongen zoon CYPSELUS,
op eene wonderbare wijze aan de
handen van 10 moordenaars onttrok.
LABEFACTEREN, verzwakken, wankelend
maken, of te niete doen. Labefactie,
verzwakking, het wankelen.
LABELLUM, bij de oude Romeinen,
een, aan de fonteinen uitgehou.
wen. steen, aan onze gootsteenen
gelijk.
LABIAAL, hetgeen tot de lippen
behoort; labiaal-letters, in de
spraakk., lipletters, die met de
lippen uitgesproken worden, als:
25
LABI. 386 LABO.
b, m, p, f, v, w. Labiüm, Lat., de
lip, bij de orgelmakers de mond
of het mondstuk aan de pijpen,
waaruit het geluid komt.
LABIDOMETRUM, Labimetrum, Labimeter,
de tangenmeter, een
werktuig tot het meten van de opening
der tangenbladeren, welke
aan het kinderhoofd in het bekken
aangelegd worden.
LABlëREN, het labiüm of de lip eener
orgelpijp maken en inrigten, bestaande
in het plat drukken daarvan,
door middel van een labiëerijzer,
labiëerhout, een cilindriek
hout, hetwelk bij het labiël'en in
de pijp gestoken wordt. Labiëerliniaal,
een koperen liniaal, tot het
afmeten der lippen aan de orgelpijpen.
Labièer-mensuur, plankje,
met verscheidene lijnen er op, tot
bepaling der maat of mensuur aan
de orgelpijpen.
LABIRINT, (labyrinth) de naam van
een zonderling gebouw, op het eiland
Creta, niet ver van Heliopolis,
bestaande uit verwelfde gangen,
die zoo kunstig in elkander
liepen, dat men den uitgang bezwaarlijk
konde vinden; een doolhof;
fig., eene verwarde zaak, wel.
ker zamenhang en uitkomst men
niet ligt bespeuren kan.
LABIS, tang, in de Grieksche kerk
een lepel, met eenen ronden, aan
het eind kruisvormigen, steel,
waarin, bij de uitdeeling van het
avondmaal, aan de leeken brood en
wijn tevens uitgedeeld wordt.
LABIÜM LEPORINUM, Lagontomum,
Lagostoma, hazenlip, een gebrek
dat zich gewoonlijk aan de bovenlip,
zelden aan de benedenlip, voordoet.
LABIZA, eene welriekende gom, die
van eenen boom in Carolina, door
insnijding bekomen wordt, naar
den barnsteen gelijkt, en in de
lucht zoo hard wordt, dat men er
arm- en halssieraden van vervaardigt.
LAB OR, Lat., labeur, Fr., labeur,
zware arbeid, moeite, drukte;paarden
van labeur, werkpaarden, van
welke ge ene of eene mindere belasting
betaald wordt, dan van
heeren- of plezierpaarden. Laboratoire,
Fr., laboratoriüm, Lat.,
werkplaats, inzonderheid voor chemische
bereiding'en. Laboreren,
labourer, Fr., arbeiden; ook sukkelen,
lijden; b. v. aan eene ziekte
laboreren, daarmede behebt zijn of
daaraan lijden. Laborieux, Fr.,
laboriëus, werkzaam, bedrijvig,
moeijelijk.
LABORANT, een arbeider; bijzonder
iemand, die zich met disteleren en
andere chemische werkzaamheden
onledig houdt.
LABRADORSTEEN, een zwartachtig
groene steen, met andere kleuren
doorvlamd, welke op de kust van
Labrador gevonden wordt.
LACERATIE, verscheuring. Lacereren,
verscheuren.
LAcHEREN, losmaken, loslaten, vieren.
LACHESIS, (fabel!,) eene der drie
schikgodinnen, die den levensdraad
spint.
LACHTER, eene lengtemaat in Denemarken
en Noord· Duitschland,
van 3 1/ 2 of 4 ellen.
LACIs, een netvormig weefsel van
garen of zijde, voornamelijk voor
den opschik der jufferschap.
LACK afLAK, eene gefingeerde rekenmunt
in Oost-Indië, ter waarde
van 100,000 Ropijen of 120,UOO
Gulden.
LACONICUM, een zweetbad.
LACONISMUS, korte, nadrukkelijke.
zinrijke schrijfwijs; het korte en
nadrukkelijke in eene rede. Laconisch,
kort en bondig, kernspreukig.
LACRYMAE CHRISTI, CHRISTus-tranen,
naam van eenen uitmuntenden
ltaliaanschen wijn, aan de helling
van den Vesuvius wassende.
LACRYMATORlëN, bij de oude Ro387
LAET.
meinen kleine traanflescb.jes, waarin
de tranen aan het graf gezameld
werden.
LACTADE, elke wel toebereide (melksoortige
) verfrissching en versterking.
LACTANS DEÜS, een God der Romeinen,
wien toegeschreven werd,
dat, door zijnen invloed, het vee
wel melkte.
LAC1'ATIE, de voeding met melk, het
zogen.
LAC1'ISMA, Lactismos, het trappen
met den voet, bij voorb., de voelbare
bewegingen des kinds in de
baarmoeder.
LACl'ISUGIÜM, eene melk. of borstpomp,
een werktuig, door middel
waarvan diepe wratten te voor·
schijn en zelfs de melk uit de borsten
gehaald kan worden.
LACl'UCIMIN A, de mondpolypen.
LACl'UCINA, eene Godheid der Romeinen,
die het opzigt had over de
sappen, tot het groeijen der planten
benoodigd, en door anderen
ook Lacturcia en Lacturnus genoemd.
LACU!, een graauwe, groote vogel,
in China, die zeer zeldzaam is.
LACUNE, Fr., opening, gaping, open
vak, bijzonder schriftuitlating. Lacuneux,
gapend, met gapingen.
LADANUM, Gummi ladanum, Ladangummi,
een kleverig, harsachtig
sap, dat zich op de eilanden Candia,
Cyprus en Naria des nachts
aan de bladeren van den Ladanum·.
struik hecht, of in glinsterende
druppels uitzweet.
LADIE, eene soort van schepen op
het meer van Constanz.
LADY, Eng., eene voorname vrouw
of jonkvrouw; eene Engelsche
dame.
LADRONEN, !tal., straatroovers, zeeroovers
; ,ran hier de Ladroneneilanden,
aan de Chinesche kust,
welke den zeerooveren tot wijkplaats
dienen.
LAEDEREN, beschuldigen, beleedi.
gen, benadeelen. Laesie, laesio,
Lat., beschadiging, beleediging.
Crimen lesae majestatis, misdaad
van gekwetste majesteit.
LAETARE, naam van den vierden Zondag
in de vasten, naar Jez. 54,
vs. 1. laetare sterilis etc., verheug
u, (zing vrolijk) onvruchtbare!
LAELEPS, DIANA'S hond; ook eene
koude, ruwe, natte en stormachtige
wind.
LAEN, eene Chinesche munt, welke
omtrent met eenen dukaat overeenstemt.
LAENDLER, de melodie tot eenen
vrolijkenDuitschen huppeldans van
denzelfden naam.
LAEP, in Breslau de steen, welke aldaar
24 pond weegt.
LAëRTES, de zoon van AKRISIUS en
CHALKOMETHUSA, woonde de Kaledonische
jagt en den tagt der
Argonauten bij, huwde EURYCLEA,
met welke hij, behalve verscheidene
dochters, eenen enkelen zoon,
den bekenden ULYSSES had.
LAETIFICANTIA,geneesmiddelen, welke
aan het bloed en de levensgeesten
eene bijzondere kracht mededeelen.
LAEl'ITIA, bij de oude Romeinen de
Godin der vrolijkheid, welke nu
eens met eene krans of tak, dan
met eenen diadeem in de regteren
een scheepsroer in de linker.
hand voorgesteld werd.
LAGA, de 2de Godin uit het geslacht
Asen, de bestendige gezellin van
ODIN. Zie Asen.
LAGNEUMA, de zaadstorting, bijzonder
in het bijslapen; ook oneigenlijk
van Lagnia, Lagneia, eene
~roote neiging tot zaadstorting,
geilheid.
LAGO, ltal·., lac, Fr., een meer, landzee.
LAGOCHILus,Lagocheilos, een mensch
met eene hazenlip.
LAGOPHTHALMIE, Gr., gebrek der
oogleden, waardoor de oogen in
den slaap geopend blijven, gelijk
25*
LACT
LAGR. 388 LAKE.
die der hazen. Met een zamengesteld
woord zou men het kunnen
noemen haasöogigheid.
LAGRIMOSO, Ital., treurig; (muz.) op
eenen aandoenlijken toon.
LAGTHING, wetgevend ligchaam der
Noorweegsche rijksvergadering.
LAGUNDSCHI, Lagumschi, de mineurs
hij het Turksche leger.
LAGUNEN, ondiepten en eilanden in
de Adriatische Zee; tusschen wateren
in Venetië.
LAHN, bij de Chinezen een gewigt
welks zwaarte in metaal tevens
als munt dient. In zilver is zij
omtrent 33/ 4 gulden, in goud 10
à 18 maal zooveel.
LAHRA, eene Godin der oude Duitschers,
van welke men verder niets
weet, dan dat zij in Thuringen
vereerd werd.
LAIBACHER-AARDE, eene geelbruine
aarde, met de Lemnische aarde
overeenkomende, en te Laibach in
den Krain gegraven wordende.
LAÏCUS, Lat., laie, Fr., een leek, oningewijde,
wereldlijke.
LAIRD, titel van den hoogen Schotschen
adel.
LAITEUSE, melkkleurig, naam van
een en opaal of anderen edelen
steen, die het gebrek heeft, in het
melkkleurige te vallen, waardoor
zijne waarde zeer verminderd
wordt.
LAJUS, zoon van LABDACUS, koning
van THEBE en gemaal van JOCASTA,
die, volgens de voorspelling van
het orakel, door zijnen eigenen
zoon OEDIPUS, ofschoon onbekend,
gedood werd, die daarop na het
verwinnen van den Sphynx, door
oplossing van diens raadsel, alsmede
in zijne onwetendheid met
zijne eigene moeder trouwde, en
bij het ontdekken dezer bloedschande
nit smart zijne oogen uitrnkte.
LAK, laque, Fr., roode, doorzigtige
gom of hars, uit Oost-Indië tot
ons komende, om daarmede te vernissen.
Lakken, lakkeren, met vernis
bestrijken.
LAKE, zoutwater, bijzonder de pekel
van ingezouten visch.
LAKKEI, Zaquais, Fr., een looper,
voet- of lijfknecht.
LAKOOI, eene plant met welriekende
bloemen, anders violier genoemd.
LAKMO ES, eene roodachtig blaauwe
vcrw, uit het sap der lakmoesplant
bereid wordende.
LAKRITZE, (eigenlijk LaquÏi·itia of
Glycyrrhiza) het zoethout, de zoethoutswortel
of zoethoutsplallt. Lakritzesap,
zoethout~ap, uit welks
vermenging met suiker en Arabische
gom de bruine reglise gemaakt
wordt.
Là Là, Fr., zoo zoo, middelmatig.
LALLA, Turk., een voogd, opvoeder
van minderjarigen; een titel, welken
de Sultan den Grootvizier
geeft.
LAMA, Chinesche, Tartaarsche of
Kalmuksche priester. De groote
Lama, de opperpriester der Tartaren.
Lama, Llama, Peruaansch
schaap.
LAMA GRUDRIAS, een geelachtige of
bloedroode Amerikaansche steen,
welke zoo vast en digt is, dat hij
niet de geringste porositeit toont.
LAMANAGE, loodsgeld, het loon, dat
een loods voor het veilig geleiden
van schepen over gevaarlijke plaatsen
ontvangt.
LAMBDA, de Grieksche L. Lambdacismus,
labdacismus, Zambdakismus,
het menigvuldig gebruik der Z, bijzonder
een gebrek in het spreken,
om de 1 in plaats van de r te bezigen,
b. v. mevlouw voor mevrouw.
LAMBDOïDES, Lambdoïdeus, lambdavormig,
de gedaante van eene
lambda hebbende.
LAMBDI, eene groote zeeschulp,
waarop de Negers als op eenen
hoorn blazen, en eenen ver klinkenden
toon voortbrengen.
LAMBRIS, Fr., lambrisering, houten
beschot voor muren, paneelwerk.
LAME. 389 J.JAMO.
LAME, de stemstok in de strijk-instrumenten.
LAMELLE, dun blaadje, b. v. van de
oude schriftrollen of boeken der
Ouden.
LAMENTABEL, lamentable. Fr., beklagenswaardig,
erbarmelijk, droevig,
Lamentatie. wee- of jammerklagt.
Lamenteren, weeklagen. jammeren,
kermen. Lamento, !tal.. een zeer
aandoenlij k muzijkstuk, klaaglied.
Lamentoso, Ital., klagend. in eenen
klaagtoon.
LAMETHIST, de naam van eene der
vele factiën gedurende de Fransche
revolutie, aailhangers der graven
LAMETH. drie broeders. welke zich
bij de partij voegden, die hun het
meeste voordeel beloofde. en. eindelijk,
om niet onder de guillotine
te komen, Frankrijk verlieten.
LAMI, uit de benaming der beide toonen
la en mi zamengesteld. met
welke de klagelijk klinkende bascadans
sluit. Van daar: op een
lami (beklagelijk) eindigen.
LAMIA, eene dochter van BELUS en
LIBYE, bij welke JUPITER eenige
kinderen had, die zij, door invloed
van de jaloersche JUNO, dood ter
wereld bragt, hetwelk haar zoo
razend maakte, dat zij alle kinderen,
die zij magtig kon worden,
opat.
LAMlëN, (fabelk.) gedrogten, die
zich in allerlei gedaanten kunnen
veranderen.
LAMINEREN, de metalen tot blik
slaan.
LAMNATZEACH, de waarschijnlijkste
beteekenis van dit woord, in de
opschriften van zeer vele Psalmen
voorkomende, is overwinnaar, of
voornaamste virtuoos. Alzoo: Ps.
LXI. Aan den lsten virtuoos op
Neginoth, dat is, op snaarinstrumenten.
LAMOEN, een disselboom met twee
armen, tusschen welke een paard
gaat.
LAMONHOUT, eene soort van rood
Braziliaansch verwhout.
LAMOS, de afgrond.
LAMPADARIÜS, een lampen- of lantaarndrager,
een Grieksche geestelijke,
welke het opzigt over de
lampen heeft.
LAMPADOPHORIA, een feest der oude
Grieken, ter eere van MINERVA,
PROMETHEUS en VULKAAN, waarbij
jonge lieden met fakkels wedloop
hielden.
LAMPAS, zijden gebloemde Oostindische
en Chinesche stof.
LAMPET, waschvat, waterkan.
LAMPION, een lampje, illumineerlampje.
LAMPONS, eene soort van drinkliede.
ren.
LAMPREI, een jong konijn; ook een
visch, prik genoemd. die aan buik
noch borst vinnen heeft.
LANA, de wol. Coeur des laines, kernwol,
spitse wol, welke zich in het
midden der vlokken bevindt. Laine
d'oie, donsvederen. De lana caprina
disputeren, over zeer noodelooze
dingen, eigenlijk' over geitenhaar
twisten, namelijk of het tot wol of
haar behoort. Ook een Russisch
gewigt van 8 solotnick.
LANCET, lancette, Fr .. laatvlijm. tweesnijdend
mesje der wondheelers,
om eene kleine opening te maken.
LAND-AMMAN, in Zwitserland, de
verzorger eener landgemeente.
LANDAUER, een reiswagen voor 4
personen.
LANDES, Fr., heidegronden, steppen.
LANDSTENDEN, zulke vergaderingen,
zonder welke de hoogheidsregten
van den landheer niet kunnen uitgeoefend
worden.
LANDWEER en LANDSTORM, eeneoveroude
verdedigings-inrigting bij de
Duitschers. De landweer bestaat
uit de jonge weerbare mannen van
twintig jaren tot eenen zekeren
ouderdom, die in den wapenhandel
geoefend worden, en bestemd zijn,
niet alleen om hun eigen land te
LANG. 390 LAOK.
verdedigen, maar ook overal heen
te trekken, waar de verdediging
van het vaderland het vordert. De
Zandstorm wordt uit de overige
weerbare mannen, zonder onderscheid
van stand, tot zekeren ouderdom,
gekozen, en is bestemd,
om het land zelf en eigen haard te
beveiligen.
LANGAGE, Fr., de taal. Langage des
dieux, goden taal.
LANGUETTE, een tongetje aan de tangenten
en orgelpijpen. Ook de
windklep van eenen orgel. Eindelijk
de klep aan de blaasinstrumenten.
LANS, speer, spies. Lansier, Zancier,
Fr., lansdrager, speerruiter.
LANSENFEEST, werd in de 14de eeuw
bij de Roomschen tot aandenken
der lans, waarmede de zijde van
CHRISTUS doorboord werd, ingevoerd.
LANSEREN, bij de jagers, het hert of
den haas uit zijn leger jagen, om
hem te vangen.
LANSQUENET, zeker kansspel.
LANTEAS, groote Chinesche roeivaartuigen
van 7 à 800 ton, waarop
de Portugezen van Macao met
Canton handel drijven.
LANTERFANT, lediglooper, straatslijper.
Lanterfanten, straatslijpen.
LANTERLU, Zanturlu, Fr., zeker kaartspel,
lanterluijen.
LANTERNISEREN, in de Fransche omwenteling,
aan eenen lantaarnpaal
ophangen.
LAODICEëR, laauw, onverschillig
mensch.
LAOKOÖN, een priester van APOLLO
raadde den Trojaners het houten
paard der Grieken te verbranden,
en werd Jeswege, benevens zijne
twee zonen, door twee ontzettende
slangen gedood. Daarvan de
Laokoän, een van de schoonste
stukken der beeldhouwkunst,
waaraan de drie beroemde kunstenaars
POLYDORUS, ATRENODORUS
en AGESANDER gewerkt hebben.
Het stelt den ouden Laokoön met
zijne beide zonen voor, daar zij
door twee groote slangen omstrengeld
worden. De hoogste smart
en angst, welke de vader gevoelt,
en de uiterste pogingen, welke
hij in het werk stelt, zijn in deze
groep bewonderenswaardig uitgedrukt.
LAOKRATIE, de volksheerschappij.
LAOMEDON, zoon van ILUS, koning
van Phrygië, was hekend door
het trouwloos verbreken van zijn
woord aan APOLLO, NEPTUNUS en
HERCULUS, waarvoor hij met de
pest, overstrooming, een zeemonster
en eindelijk door HERCULES
met den dood gestraft werd.
LAONICA, in de middeleeuwen, eene
geneeswijze der jicht door inwrijvingen,
berookingen, enz. zonder
de toenmaals zeer gebruikelijke
drastica.
LAOS, het volk, in zooverre men
hetzelve niet als woonachtig beEchouwde.
LAPACTICUS, het onderlijf (zacht) ledigende.
LAPAGMA, Lapagmus, ontlediging.
LAPARA, een week (ledig, hol) zijdeel
van het onderlijf.
LAPAROCELE, buikbreuk, eigenlijk
slechts breuk aan eene zijde des
buiks.
LAPATRUM, eene zuiveringswijze ,
Rumex Zapathum of Hydrolapathum,
dewijl zij door hare zure, zoute en
scherpe deelen lijfsopening veroorzaakt.
LAPE, de slijm.
LAPIDAARSCHRIFT, steenschrift, in
steen geschreven letters, tot opschriften
op gedenkteeken~.
LAPIDATIE, de steeniging. Lapidificatie,
de versteening, steen wording,
vorming of voortbrenging
van steenen.
LAPIDILLUM, Lapidillus, Lat., een
steenlepel, heelkundig werktuig,
naar een lepeltje gelijkende, waarmede,
na de steensnijding • de
LAPI. 391 LARI.
steen, als die in stukken breekt,
uit de blaas getrokken wordt.
LAPIS, de steen. Lapis causticus,
ook cauteriüm potentiale genoemd,
een kunststeen, uit loog en kalk
bereid, en in de geneeskunde tot
het wegbijten gebruikt wordende.
Lapis infernalis, helsche steen.
Lapis philosophorum, de steen der
wijzen, de kunst van goud te ma·
ken.
LAPPA, lekking.
LAPPALIëN, vodden, nesterijen, beuzelingen.
LAPSUS BONORUM, verval of afneming
van vermogen.
LAPSUS MEMORIAE, vergetelheid.
Lapsus temporis, tijdverloop, tijdruimte
van verloopene jaren. Lap.
Sl!.~ mentis, krankzinnigheid.
LAP'l'OTEN, vrijgelaten Negers.
LARA, najaàe van de rivier Almon,
en moeder, bij MERCURIUS, van
tweelingen, de Laren of huisgoden.
LARDEREN, [arder, Fr., be~pekken,
met spekreepjes opvullen. Lardeerpriem,
het puntige ijzer, waarmede
het geschiedt. Lardon, Fr.,
eigenlijk een stukje ~pek, hetwelk
daartoe gebruikt wordt; fig., een
steek of zet; een nadrukkelijke,
maar verborgene berisping; eene
stekelrede.
LARE, in de solmisatie de venmdering,
waarbij op den toon a of d
niet la, maar re gezongen werd.
LAREN, IW'es, de huis- of schutsgoden
der oude Heidenen, aan welke
van eIken maaltijd een gedeelte
der spijzen geofferd werd; nachtspoken.
Larifari, onnutte woorden
of onbeduidende taal spreken.
LARGA MANU, Lat., met milde hand,
gewillig.
LARGHETTO, Ital., (muz.) eenigzins
langzaam. Largo, langzaam. Largo
assai, of di molto, zeer langzaam.
LARGITAS SPONSALITIA, bruidegomsgeschenk.
LARI, LARIN, eene munt, ter waarde
van omtrent 9 stuivers; ook draadmunt
genoemd, dewijl zij uit eenen
dikken zilverdraad, ter lengte van
4 duim bestaat, in een groot gedeelte
van het Oosten gangbaar.
LARISSA, dochter van PELASGUS, die
haren naam aan 2 steden van
Thessalië schonk.
LARMOYANT, Fr., weenend, jammerend,
in tranen wegsmeltend.
LARRES, eene munt in de Malediven,
waarvan er 5 eenen piaster
maken.
LARVE, een schrikbeeld, masker,
mom.
LARYNGITIS, luchtpijpontsteking.
Laryngotomie, de luchtpijpsnijding.
Larynx, de luchtpijp.
LASAGNE, eene soort van macaroni
in Italië.
LASCAREN, Indische bootslieden, in
dienst der Engelsche compagnie;
ook de soldaten van den gouverneur
van Ceylon.
LASCIEF, weelderig, ontuchtig, wellustig.
LA SOL, in de solmisatie die verandering,
ten gevolge waarvan op den
toon d niet la, maar sol gezongen
moest worden.
LASKI, wezelvellen in Rusland.
LAST, Nederlandsche maat voor drooge
waren, 30 mud bevattende. Op
schepen houdt een last 2 tonnen,
ieder van 2000 pond.
LASTAADJE, eene plaats, waar men
goederen in schepen laden en lossen
kan; ook ballast.
LASTBALKEN , op de schepen, houten,
welke van 6 tot 6 voet onder het
eerste verdek en 5 1/ 2 voet onder
zijne balken liggen.
LATERAAL' ERVEN, of verwanten, zijerven,
erfgenamen in de zijlinie.
Latereren, het zijdelingsch bedrag
berekenen.
LATERAAN, een paleis met de daarbij
staande St. .Johanniskerk te
Rome, welke de oudste en eigenlijke
bisschoppelijke kerk van den
LATE. 392 LAUD.
paus is.
LATERANUS, een Romeinsche God,
die het opzigt over de haardsteden
had.
LATERNA MAGICA, Lat., lanterne magique,
Fr., de tooverlantaarn, een
schaduwspel aan den muur.
LATET ANGUIS IN HERBA, Lat., er
schuilt een adder onder het gras;
er ~teekt iets achter.
LATICLAVIÜM, de breede purperen
zoom en het daarmede bezette
ambtskieed der Romeinsche raadsheeren
, die daarnaar laticlavii
h~t~n. I
LATINISEREN, verlatijnen, in het Latijn
benoemen, bij voorbeeld sar·
toriiis voor kleermaker. Latinis.
mus, eene uitdrukking, die aan
het Latijn eigen is, een Latijnsch
spraakeigen. Latinist, een Latijner,
Latijnkenner, Latijnkundige.
Latiniteit, de Latijnsche taal of
taalkunde, het Latijn.
LATINOPHRONEN, in de Grieksche
kerk degenen, die in dc leer van
de transubstantiatie het gevoelen
der Latijnen of Roomschen vol.
gen.
LATITUDINARIÜS, godgeleerde, die
het met de godsdienstige leerstellingen,
ook met zeden en levens·
wijs, zoo naauw niet neemt. Het
tegendeel van rigarist. Latitude,
Fr., (aardrijksk.) de breedte, afstand
van den equator.
LATOBIÜS, eene gezondheidsgodheid
der oude Romeinen.
LATOEN, laiton, Fr., letten, Eng.,
een kostelijk metaal, eertijds te·
gen goud geschat, het orichalcum
der Ouden. Ook rood koper,
dat met kalamijnsteen geel ge.
maakt is, messing.
LATONA, de dochter van den TITAN
COEUS en PHOEBE, en moeder van
APOLLO en DIANA.
LATUS, Lat., de zijde, bladzijde; het
bedrag. Latus per se, bij reke·
ningen, wanneer niet meer dan
een post op de bladzijde is.
LAUDA, (meerv. Laudes) een lof.
zang, tot sluiting der vesper in de
Roomsch-Katholijke kerk. Laudascismus,
lofprijzing. Lauderen,
prijzen; ook met Arabische gom,
in water opgelost, bevochtigen;
desgelijks, bij lakenbereiders, het
laken eenen glans geven. Lau·
disten, lofzangers, zekere Italiaansche
zangers. Laus, de lof. Laus
Deö, God zij geloofd! Ook noem·
de men vroeger alzoo eene te betalen
rekening of maanbrief, dewijl
men in dien tijd, toen alles
een aanzien van vroomheid hebben
moest, deze beide woorden
daarboven pleegde te zetten.
LAUDANUM, een uit opium bereid,
pijnstillend en slaapverwekkend
middel.
LAUDES EPISCOPI, zekere oude Gallische
melodiën, welke voorheen
in sommige Fransche kathedralen
gezongen werden.
LAUDISTEN , (Laudisti) , psalmzin.
gers, die, in Italië, met brandende
kaarsen door de straten trekken,
en voor de kerken vrolijke liederen
zingen.
LAUREAAT, bekroond of gelauwerd
dichter.
LAuRET, eene zilvermunt, van 20
stuivers, die iil. Engeland, onder
JACOBUS 1., geslagen, en wegens
de laurierkrans, om het hoofd des
konings, alzoo genoemd werd.
LAVA, de vuurstroom, die uit de
monden van den Vesuvius, Etna
en andere vulkanen vloeit, zijnde
een mengsel van steen, zand, aarde,
mijnstoffen en zouten, die,
door het "uur tot kalk verbrand,
in gloeijenden staat uitgeworpen
worden, en, afgekoeld zijnde, tot
steen veranderen.
LAVADERO, in Zuid-Amerika plaatsen,
op welke uit eene zekere
aarde, goud gewasschen wordt.
Ook het bekken, waarin zulks geschiedt.
LAVAGE, het wasschen, afwasLAVE.
393 LAZA.
schen, uitwasschen. Lavatoriüm,
in kloosters, het bekken voor de
handwassching. Lavemain, handbekken.
Lavemntt, een klisteer,
darm bespuiting.
LA VENDEL, Haam een er plant, met
welriekende bloemen.
LAVEREN, bij tegenwind heen en
weer opzeilen; in gevaar, bedachtzaam
vertragen; wasschen (eene
teekening), de kleuren met water
verlichten. Lavoir, waschbekken,
waschplaats.
LAVERNA, (fabelI.) beschermgodin
der dieven en bedriegers.
LAVETON, de grove en graauwe wol,
welke in de walkstokken achterblijft
en tot tapijten van geringe
soort verwerkt wordt. De witte
soort, welke van de fijnere soorten
afvalt, draagt den naam van bourrelanice.
LA VINE, Lawine, in Zwitserland, een
van de bergen afgescheurde en afrollende
sneeuwklomp, meeuwval.
LAVOT; eene koornmaat te Kamerrijk,
waarvan er 4 een paziere of
7 schepels houdt.
LAWANZEN, naam, door de Hongaren
aan de Duitschers somtijds
gegeven.
LAX, wijd; slap, los, ongebonden.
Laxantia, Lat., afdrijvingen, afdrijvende
middelen. Laxans of
laxatief, een afdrijvings- of buikzuiverendmiddel.
Laxeren, afdrijven,
ontlasting hebben. Laxiteit,
slapheid.
LAXAMENTUM, voorheen een uitstel
van 2 maanden, hetwelk aan de
voogden ter uitkeering van de
gelden hunner pupillen gegeven
werd.
LAZARET, eigenlijk een gebouw, waar
besmette kranken bezorgd worden.
In zeesteden, bijzonder aan
de Middellandsche Zee, noemt
men lazaretten zulke huizen, waar
men scheepsvolk en reizigers, die
van plaatsen komen, welke van
pest verdacht zijn, enkele dagen,
bij wijze van proeftIjd. doet verblijven,
of quarantaine houden;
ook p.en ziekenhuis.
LAZARISTEN, in Frankrijk de priesters
der missie, naar hun prioraat
van St. Lazarus, te Parijs, aldus
genoemd.
LAZARONI, straatgepuipel; ook de
benaming van de bedelaars in Napels
en Sicilië.
LAZARUS-ORDE, eene geestelijke
ridderorde, welke gedurende de
kruistogten gesticht \verd, en
behalve den strijd tegen de Ongeloovigen
nog verpligting had,
melaatschen op te passen. die niet
alleen in de orde opgenomen werden,
maar zooveel aanzien hadden,
dat de grootmeester zelf melaatsch
(lazarus) moest zijn, hetwelk
echter later niet meer noodig
was.
LAZI , naam van het Turksche
scheepsvolk in Griekenland.
LAZUUR, lazulis, Lat., een hoogblaau
we, glasaardige steen met
goudkleurige stippen. Lapis lazuli,
eene uit het Oostersch lazuur
bereide schoone blaauwe kleur.
Zie Ultramarin.
LAZZI, lazzo, Ital., stom spel, stomme
handeling in een blijspel;
stomme personen.
LEANDER, een jongeling te Abydos,
aan den Aziatischen oever van den
Hellespont, die HERO, eene jonge
priesteres van VENUS, zoo harts.
togtelijk beminde, dat hij alle
nachten over den Hellespont
zwom, om zijne beminde te bezoeken,
maar op eenen dezer tagten
door den storm om het leven
kwam.
LEANG, eeneChinesche zilveren munt,
ter waarde van omtrent 47 stuivers,
en door de Portugezen Telle
of Tael genoemd.
LECANOMANTIE, waarzeggerij, door
middel van een bekken of eenen
schotel.
LECHE, eene soort van vernis uit
LEUT. 394 LEEM.
wijndroesem, waarmede men den
piasters, welke in Spaansch-Amerika
geslagen worden, eenen bij-
I zonderen glans mededeelt.
LECTEUR, Fr., lector, Lat., een voorlezer,
leermeester, bijleeraar op
hoogescholen. Lectie, lectio, Lat.,
eene voorlezing; leertaak; leeruur.
Lectuur, lecture, Fr., het lezen;
belezenheid; boek of geschrift.
Lectoraat, de post van lector.
LECTICA, bij de Romeinen een draagzetel,
waarin hij, die gedragen
werd, lag. Hij werd door LECTARII
gedragen, van welke slaven
de rijken er van 4 tot 8, maar de
geringeren slechts 2 hadden.
LECTIONARIÜM, een boek, waarin
alle stukken of kapittelen des bijbels,
die in de kerk voorgelezen
worden, zich bevinden.
LECTISTERNIÜM, eene godsdienstige
plegtigheid der Romeinen, waarbij
de beeldtenissen van zekere goden,
bij wie zij hulp zochten, op kostbare
bedden of kussens in eenen
openbaren tempel gelegd en hun
offerspijzen voorgezet werden.
LECTULI, stroobanden, verbandstukken
van stroo, met linnen overtrokken,
waarmede men een gebroken,
weder gezet en behoorlijk
verbonden been onverwrikt in zekeren
toestand houden kan.
LECTURER, Eng., in Engeland een
geestelijke, die des Zondags namiddags
predikt, maar voor het
overige geene verdere am btsverrigtingen
bij die kerk heeft.
LEDA, dochter van GLAUCUS of
THESTIUS, koning van Aetolië, en
gemalin van koning TYNDARUS van
Sparta. Door JUPITER, in de gedaante
van eene gans bezwangerd,
lei de zij, volgens de legende van
dien tijd, twee eijeren, uit het
eene waarvan CASTOR en POLLUX,
en uit het andere HELENA en
CLYTEMNESTRA te voorschijn kwamen.
LEEK, zie Laïcus.
LEEMAN, een beeld, dat beweegbare
leden heeft, en in eenen stand,
dien men verkiest, kan gerigt worden.
LEEN, Feudum, Lat., liggende gronden,
met regt van vruchtgebruik,
tegen zekere dienstpligten, blijvende
de eigendom aan den leenheer.
Leenbrief, de schriftelijke
oorkonde, waarin iemand het leen
over eene zaak gegeven wordt.
Leenregt, wetten, volgens welke
de regten van leenheeren en leenmannen
beslist worden. Leenstelsel,
feodaalstelsel, die inrigting in
een land, volgens welke de bezitter
van zekere goederen of landen,
voor het bezit, aan een ander
zekere diensten bewijzen moet.
LEGA, verbond, verbindtenis. Legabiel,
(muz.) bindbaar, wat gebonden
kan worden. Legato, gebonden,
gebonden noten.
LEGAAL, wettig, geregtelijk. Legalisatie,
de regtsbekrachtiging, geregtelijke
of wettige beves.tiging.
Legaliseren, wettig maken, geregtelijk
bekrachtigen. Legaliteit, de
wettigheid.
LEGAAT, eene erfmaking, eene gift,
schenking bij uitersten wil. Legaat,
legatus, een pauselijk gezant;
legatus a latere, een kardinaal,
dien de paus tot zijnen gezant benoemt.
Legatariüs. legataris, medeërfgenaam,
een begiftigde. Legatie,
gezantschap. Legateren, bespreken,
bij uitersten wil maken.
Legator, legateur, erfmaker .
LEGGIERE, Leggiermente, ligt, zonder
bestudeerde en zwaarmoedige
voordragt.
LEGENDE, eene levensbeschrijving
van eenen heilige, heiligengeschiedenis;
wonderverhaal, sage. Ook
randschrift rondom eene munt.
LEGEREN, vermaken bij uitersten
wil; twee of meer metalen door
smelting met elkander vermengen.
Legering, alliëersel, metaalmengsel.
LEGE. 395 LEKK
LEGES, Lat., wetten, verordeningen;
insgelijks, bepaalde verdiensten
voor zekere werkzaamheden. Zie
verder Lex.
LEGIO, legioen, groote schaar, onbe.
paalde volksmenigte; ook oudtijds
eene krijgsbende, troep krijgsvolk
van zes duizend man, bij de Romeinen.
Légion d' honneur, legioen
van Eer, eene Fransche ridderorde.
LEGISLATIE, legislatio, Lat., de wetgeving,
wetgevende magt. Legislator,
législateur, Fr., wetgever.
Legislatuur, de wetgevende vergadering,
het wetgevend ligchaam.
Legist, een doctor in de regten,
een regtsgeleerde. Legitiem, légitime,
Fr., wettig, regtmatig; légitime
portie, wettig erfdeel. Legitimatie,
legitimatio, Lat., echtverklaring
; volmagts-erkenning. Legitimeren,
voor echt verklaren,
wettigen. Legitimiteit, wettigheid;
eerlijke geboorte.
LEGITIMISTEN, aanhangers van de
grondstelling in Frankrijk, dat de
vorstelijke waardigheid, even als
andere privaatregten, een erfelijk
regt is, onafhankelijk van den wil
des volks.
LEGPENNING, penning of munt, die
ter bezigtiging bewaard wordt.
LEHMANSCHE METHODE, eene, door
den Saksischen majoor LEHMAN
opgegevene, manier van bergen te
teekenen.
LEIDSCHE PLESCH, electrieke, geladene
of versterkingsflesch, eene
cylindrieke glazen flesch, bij de
electriciteit in gebruik. Leidsel,
vaeuum, eene belegde electrieke
flesch, uit welke men de lucht
trekken kan, om verschijnselen
van electriek licht in het luchtledige
te bewerken.
LEIPOPSYCHIE en LEIPOTHYNIE. Zie
Lipopsyehi en Lipothynie.
LEIPYRIE, eene soort van koorts,
welke ontsteking der inwendige
deelen te weeg brengt.
LEK, eene scheur of een gat in
eenig ding, waardoor het water
indringt.
LEKKAADJE, het verlies, dat men
aan vloeistoffen, door het uitlekken,
lijdt.
LELAPS, een van AKTEONS honden.
LELIEGROSCHEN,ook leliegulden, eene
gouden munt der stad Lubeck, ter
grootte van een en dukaat, 16 zulke
guldens deden 10 mark zilver.
LELIESTEEN. Zie Eucriniten.
LEMMA, Gr., een leen- of hulpstelling,
ten beteren betooge eener
andere stelling; ook een opschrift.
LEMNISCHE AARDE, eene roodachtige
aarde, welke in de geneeskunde
gebruikt wordt, en van het eiland
Lemnos, alwaar zij gevonden wordt,
haren naam heeft.
LEMNISCUS, zooveel als Turunda.
LEMONIADEN, (fabell.) nimfen, die
zich in de weiden ophouden.
LEMOTITAS, de dragt of onzuiverheid
in de hoeken der oogen, welke
zich hij eenige zieken zeer vermeerdert.
LEMPUS, eene rivierschuit der Ouden,
of ook eene sloep bij een ander
schip.
LEMURALlëN, zekere feesten, welke
bij de Ouden ingesteld werden,
om de spoken en heksen te verdrijven.
Lemuren, lemures, spoken,
geesten.
LENAEA, een feest, hetwelk de Atheners
bij het eindigen van den
herfst, ter eere van BACCHUS, die
ook den bijnaam Lenaeus droeg,
vierden, en waarbij de dichters
wedspelen van allerlei soort in
hunne kunst aanstelden.
LENDENGRUIS, Nierengruis, een grofkorrelig
zand, hetwelk zich in de
streek der lendenen en nieren verzamelt.
Op gelijke wijze heeft
men de lenden- of nierensteen.
Leng, eene soort van langen en
sm allen kabeljaauw; ook een zeker
touw.
LENIENTIA, Lat., verzachtende midden,
Lenitief, een verzachtingsLENO.
39n LEOP.
middel.
LENOCINIÜM, Lat., in de regtsgeleerdheid,
hoerenwaardschap, koppelarij.
LENS, ledig, zonder vocht; bij de
zeevarenden gebruikelijk: eenschip
lens houden, maken, enz. Lenzen,
lens, ledig maken.
LENTANDO, Rallentando, Retardando,
vertoevend, aanhoudend, wordt in
de muzijk bij die plaatsen gezet,
waarbij, wegens de uitdrukking in
tijdmaat, een weinig aangehouden
of vertoefd moet worden.
LENTEMENT, Fr., langzaam. Lenteur,
Fr., langzaamheid, traagheid.
Lento, Ital. (muz.) langzaam.
LENTHlLA, de voornaamste God der
Amboinezen, die hem in hunne
huizen zekere plaats geven, al·
waar zij lichten voor hem aansteken,
en hem over alles raadplegen.
LENTICULAIR, linsvormig. Lenticulith,
de linzensteen, penningsteen,
eene kleine slakversteening. Lentilie,
Fr., de Ens. het linzenglas.
LENTIGINlS, de zomervlekken, zomersproeten.
LENTZ, in de rivieren van Noorwegen,
zekere, door kettingen verbonden,
slagboomen, welke dienen
om het vlothout, nadat het van de
watervallen afgestort is, weder tegen
te houden.
LEONIDAS, koning van Sparta, bebekend
door zijne heldhaftige opoffering
bij de Thermopylen, alwaar
hij, met 300 der zijnen, tegen
XERXES sneuvelde.
LEONISCHE VERZEN, versus leonini,
Lat., rijmende Latijnsche verzen,
b. v. dum canis os rodit, sociüm,
quem diligit, odit.
LEONISCH GOUD- EN ZILVERWERK,
borduursels enz. van Leonisch of
onecht goud en zilver.
LEOPARDEREN, in de wapenkunde,
eenen leeuw, niet staande, maar
op zijne vier pooten gaande, voorstellen.
LEOPOLDER, een 10 kroonsstuk, onder
den Aartshertog LEOP. WILH.
van Oostenrijk, won van FERDINAND
lIL, geslagen.
LEOPOLDS BURGERLIJKE ORDE VAN
VERDIENSTEN, eene, door keizer
FRANS 1. in 1808 gestichte, orde
voor alle standen.
LEPADITEN, schaalmosselen.
LEPIDOïDES, schubbig, de schubbennaad.
Lepidosarcoma, schubbenvleeschgewas
(achter in de keel).
Lepidotus, schubbig, van lepis, de
schub.
LEPIDOLITH, een roodachtige glanssteen.
Lepidoptera, stofvleugelige
gekorvene diertjes, vlinders. Lepidopterologie,
leer of verhandeling
van de insekten, met stofvleugelen.
LEPRA, de melaatschheid, leproosdij.
Leproos, lepreux, Fr., melaatsch.
Leprozenhuis, verblijf ter
verzorging van melaatschen.
LEPSIS, (muz.), de Grieksche naam
van een' der drie deelen der Melopoeia
der Ouden, die ook somwijlen
Euthia genoemd wordt.
LEPTISMUS, het dun worden, vermageren.
LEPTOLOGIE, de kleinigheidkramerij,
spitsvindigheid over onbeduidende
zaken. Leptoloog, hij, die, over
niets beteekenende zaken, wijdloopige
nasporingen doet.
LEPTUTRICHIA, de fijnharigheid, de
toestand van den Leptothrix ..
LEPTUN, de kleinste munt der Joden,
waarvan de 8 een aas doen.
LEPTUNTICA, verdeelende geneesmiddelen.
LEPYRION, eene fijne schaal, fijne
schors, huid; bijzonder de eijerschaal,
en nog menigvuldiger de
binnenste huid van het ei.
LERIARCH, bij de Grieken een overheidspersoon,
welke het gedrag
dergenen, die men in het Prytaneurn
opnam, onderzoeken moest.
LERIDAS, eene wort van kleine
schimpdichten, waarin de eindrijmen
van eIken regel het begin
LERN. 397 LEtTe.
van den volgenden uitmaken.
LERNAEISCHE HYDRA, of Slang van
Lerna, eene afgrijselijke, zevenhoofdige
waterslang, die zich in
de moerassen van Lerna ophield.
en door HERCULES gedood werd.
LÈSE MAJESTÉ, Fr., gekwetste majesteit.
LESSUS, een treurgezang, klaagzang,
het klaaggeschrei.
LESTE, Fr., lesto. Ital., vlug, luchtig,
vrolijk.
LESTRIGONEN, barbaren, wreedaards;
menschenëters. Zij waren even
als de Cyclopen, zonen van NEPTUNUS,
en even als deze, zoo ruw,
dat zij de ongelukkigen, die in
hunne handen vielen, opvraten, zoo
als zij de gezellen van ULYSSES
deden.
LETAAL, doodelijk (wonde of ziekte).
Letaliteit, de doodelijkheid.
LETECH, eene koornmaat der oude
Joden, welke omtrent vier schepels
bevatte.
LETHARGIE, de slaapzucht; zorgeloosheid,
ongevoeligheid. Lethargisch,
slaap zuchtig; zorgeloos, gevoelloos.
LETHE, de hellevloed, wiens wateren
hem, die er van dronk, alle
herinnering van het verledene benamen.
Vloed der vergetelheid.
LETHUM, Letum, de dood.
LETTERDA DI CAMBIO, Ital., wisselhrief.
LETTRE, Fr., letter, brief. Lettre de
cachet, zegel brief; geheim bevel
tot in hechtenisneming (te voren
in Frankrijk). Letfre de marque,
een kaperbrief.
LEUCAETHIOPIA, de toestand van
eenen kakkerlak. Leucaethiops,
de kakkerlak, eigenlijk de witte
moor.
LEucE, de witte melaatschheid.
LEUCIT, witte of vulkanische granaat,
een, tot het kiezelgeslacht behoorende,
steen, bijzonder in Beneden-
Italië.
LEUCOMA of leukoma, witte vlek in
het oog.
LETJCOMORIA, de onrustige krankzinnigheid,
of beter onrustige
melancholie, een zwaarmoedige
toestand, waarbij de zieken naar
eenzame, treurige plaatsen vlieden.
LEucoPTHIE, de bleekzucht.
LEUCOPHAGIÜM, eene geneeskundige
spijs, welke uit amandelen, in
rozenwater geweekt, vleesch van
kapoenen of patrijzen bereid, en
door de oude geneesheeren aan
teringachtigen voorgeschreven
werd.
LEUCOPHOBIE, vrees voor de witte
verw, een woord, gedurende de
Fransche omwenteling ontstaan,
toen men deze kleur, als de voormaals
koninklijke verfoeide.
LEUCOPHTHALMUS, Antropophtlwlmus,
een raode schitterende onix,
met een zwart of wit oog, naar
een menschenoog gelijkende.
LEUCORRHOEA, witte vloed. Fluor
albus.
LEUCOTHEA of INO, stortte zich, nadat
haar gemaal in een' aanval van
woede, zijnen zoon LEARCHUS tegen
eene rots geworpen had,
met haren anderen zoon MELICERTES,
in zee, en werd tot zeegodheid
verheven.
LEUCOTHOë, dochter van ORCHAMUS
en EURYNOME, door APOLLO bemind,
en in de gedaante van EURYNOME
misleid, werd door haren
vergramden vader levend begraven,
maar door APOLLO in eenen
boom, die wierook draagt, veranderd.
LEUGENDAALDER, eene BrunswijkLuneburgsche
gedenkpenning van
Hertog HEINRICH JULIUS, in 1596,
doelende op eene leugenachtige
aanklagt, tegen den Hertog door
zijne vasallen, bij den Rijkshofraad.
LEUR, vod, prul: lappen en leuren.
LEVADE, een kunstsprong van een
paard, met de beide voorpooten
LEVA. 398 LI~VE.
yan den grond. Leveren, een
paard op die wijze met de twee
voorpooten in de hoogte brengen.
LEV ANA, eene Godin der oude Ro.
meinen, aan welke men toeschreef,
dat zij, wanneer pas geboren kinderen
op den grond gelegd werden,
den vader gunstige gevoelens inboezemde,
opdat hij het kind opname,
het daardoor voor het zijne
erkende, en diens uit den weg
ruiming belette.
LEVANT, het Oosten; Klein-Azië; de
landen, welke oostwaarts van het
westelijk Europa liggen, en naar
welke o\'er de Middellandsche Zee
handel gedreven wordt. Levanters,
hevige westewinden en stormen,
welke op de kusten van Phenicië
en Syrië waaijen. Levantine, eene
Ooster~che nieuwmodische effen
zijden stof. Levantiskos, Levants·
vaarders, Spaansehe, naar de Levant
zeilende schepen. Levantis,
levants, Turksche zeesoldaten. Levantsch,
levantiseh. dat tot de Levant
behoort, Oosterseh: de Levantsclte
handel.
LEVANTSCHE ASCH, as eh uit het kruid
rokette gebrand en tot vervaardiging
van zeep en kristalglas dienende.
Levantsche koffij, Arabische
koffij. Levantsche of Turksche slijpsteen,
een grijze en olijfgroene zeer
fijne zandsteen, welke meestal uit
de Levant komt, maar ook in Zweden
en Noorwegen gevonden
wordt.
LEVATlE, het opheffen der hand bij
het aangeven der maat, of de tweede
helft van den takt.
LEVATORIÜM, een heelkundig werktuig,
om de gebrokene hersenpan
op te ligten.
LEVÉE, Fr., heffing; ligting; trek in
het kaartspel; levée en masse, algemeene
oproeping te wapen, volksopstand.
LEVELLER, in Engeland, onruststichters,
de misnoegden met de regering,
die alles gelijk willen maken.
LEVENTI, dUB worden de Turksche
scheep- of landsoldaten genoemd,
die zich, voor eenen bepaalden tijd,
in dienst begeven.
LEVER, F:s., de morgenopwachting
bij aanzienlijken en vorsten.
LEVERANCIE, levering, aflevering.
Leverancier, leveraar; hoJ.leverancier,
die het hof van waren voorziet.
LEVEREN, (een protest) nopens eenen
wissel geregtelijk een protest laten
opmaken.
LEVETZSTEEN, lavetz-steen, lavegesteen,
leversteen, potsteen, eene
soort van spek- of reepsteen, van
witachtige grijze kleur, waaruit
potten enz. vervaardigd worden,
welke spoediger heet worden en
langer heet blijven dan metalen.
LEVIATHAN, de Hebr. naam van een
monsterachtig zeedier, dat in de
heilige schrift voorkomt, en gewoonlijk
krokodil genoemd wordt.
LEVIET, een lid van den stam Levi;
ook een priester bij de Joden, uit
dien stam genomen.
LEVIGATIE, levigatio, Lat., de gladmaking,
de wrijving tot fijn stof.
LEVITICUS, het derde boek van MoZES,
waarin de regten en pligten
der Leviten beschreven worden.
LEX, Lat., wet, verordening, voorschrift.
Lex Jundamentalis, Lat.,
loi Jondamentale, Fr., de grondwet.
Ex lege, onder beding, op voorwaarde.
Lex duodecim tabularum,
Lat., de wet der twaalf tafelen,
bevattende die wetten, welke in
twaalf tafelen vervat, en door tien
van de Romeinen daartoe aangestelde
mannen vervaardigd zijn.
LEXICOGRAPHE, Gr., een woordenboekmaker
of -schrijver. Lexicographie,
woordenboekschrijving.
Lexicon, woordenboek.
LEXIPYREXI, de koorts. Lexipyretisch,
koorts verdrijvend.
LEZENDE ZIELMISSEN, missen voor de
afgestorvenen, waarbij slechts gelezen
maar niet gezongen wordt.
LI. 399 LIBE.
Lr, Chinesche kleine munt, welke
van koper gegoten, en met een gat
in het midden voorzien wordt,
door middel waarvan men ze bij
10, 100 of 1000 stuks aaneen
rijgt, om het tellen uit te sparen.
10 Li doen een Fen, 100 een Tsien
en 1000 een Leang; ook eene Chinesche
afstandsmaat.
LIARD, oortje, Fransche koperen
munt, welke 3 deniers doet, en
waarvan 80 een livre gelden.
LIAISON, hand, verbindtenis, ge-/
meenschap, bijzonder van geliefden.
LIANEN, slingerplanten in de keerkringslanden.
LIAS, liasse, Fr., een bundel aangeregen
papieren; ook de snoer,
welke door papieren gestoken
wordt, en dezelve dus zamen verbindt.
Liasseren, papieren op
zulk eene wijze aaneensnoeren.
LIBAMENT, libamentum, een lekkerbeetje.
LIBATIE, libatio, Lat., drank- of
plengoffer, bij de Heidensche offermaaltij
den.
LIBECCIO, Ital., de westzuidwestewind.
LIBEL, libellus, Lat., een klein boek,
een klaag- of schotschrift. Libellist,
een schimpschriftmaker ,
schotschrijver .
LIBELLA, eene oude Romeimche zilveren
munt, waarvan er 10 eenen
denar uitmaakten.
LIBELLEN, libellulen, waterspinnen
of spinjuffers, insekten met 4 netvormige
vleugelen.
LIBENTIA, eene Godin der Romeinen,
welke men toeschreef, dat zij
eene neiging tot eene zaak inboezemde.
LIBER, de zon. Libora, de maan.
Liber, bijnaam van BACCHUS, de
wijn. Sine cerere et libero fugit
Venus, zonder brood en wijn verkoelt
de liefde.
LIBERAAL, milddadig, gastvrij; onbevooroordeeld
ingenomen voor
de volks vrijheid en eenen vrijen
staatsvorm; ook een volksvriend.
Liberalismus, volksgezindheid, vrijheidsmin,
liefde voor onbevangen
denkbeelden. Liberales artes, Lat.,
de vrije kunsten. Liberaliteit,
milddadigheid, goedhartigheid.
LIBERATlE, liberatio, Lat., bevrijding,
verlossing. Liberté, Fr.,
liberteit, de vrij heid.
LIBERTAS of Eleutheriüs, bijnaam
van JUPITER als beschermgod der
vrijheid. De Romeinen namelijk
vergoodden de vrijheid, en verhieven
haar tot eene dochter van
JUPITER en JUNO.
LIBERTIN, Fr., lichtmis, losbol, wildzang.
LIBETHRIDEN, een gewone bijnaam
der Muzen, dien zij van de bron
Libethrus droegen.
LIBITINA, de Godin der dooden en
opzigtster over de begrafenissen.
Hare priesters, libitinarii, zorgden
voor hetgeen ter begraving noodig
was, en hielden bijzondere doodregisters.
LIBITUM, Lat., het welgevallen, welbehagen.
Ad libitum, naar believen,
naar goeddunken.
LIBRA, eene Spaansche rekenmunt,
omtrent 23/ 4 gulden waard.
LIBRATIE, libr-atio, Lat., eene zwenkende
beweging, zwenking. De
libratie der maan is eene door GALILEI
eerst opgemerkte geheel bijzondere
beweging der maan, daar
hare vlekken zich dan aan de
eene dan aan de andere zijde vertoonen.
LIBRATOREN, personen te Rome aangesteld,
om den bouw der waterleidingen
te bezorgen.
LIBRI TRISTIÜM, (elegiarum) de
klaagdichten vun OVIDIUS, gedurende
zijne verbanning in Tomi
aan de Zwarte Zee, vervaar·
digd.
LIBURNA, eene soort van ligte roeischepen,
waarvan de oude Romeinen
zich bedienden. Zij ontleenLICK
400 LICT
den hunnen naam aan Liburnia,
een gedeelte van Illyrië, alwaar zij
het eerste gebruikt werden.
LICENT, Eng., tol, accijns, belasting
op uitgaande waren. Licentie,
licence, Eng., verlof, vrijheidsbrief
voor schepen; vergunningsbewijs,
patent, voor eenige jaren
aan den uitvinder van deze of gene
nuttige zaak, toegekend; ook ongebondenheid,
toomeloosheid; licentia
portica, dichterlijke vrijheid.
Licentiaat, een toegelatene of bevoegde,
iemand, die de bevoegdheid
heeft verworven om doctor te
worden en zijne wetenschap uit te
oefenen en te onderwijzen. Licenliëren,
veroorloven, toelaten; ook
afdanken, zijn afscheid geven.
LICHANOS, de naam der derde snaar
van de beide diepste tetrachorden
in het klankstelsel der Grieken.
Lic/tanos hypaton, de 3de toon der
diepste tetrachorde. Lichanos meson,
de 3de toon van de tetrachorde
meson.
LICHAS, dienaar van HERCULES, door
wien DEJANIR~; het noodlottige
hemd van NESSUS hem toezond.
Het vergif daarvan bragt HERCULES
zoo in woede, dat hij LICHAS
bij de haren nam en in zee slingerde,
alwaar NEP'fUNUS hem in
eene rots veranderde.
LICHEN, mosvlecht; lichen islandicus,
Y slandsche mos.
LICHENIT, een steen, welke op gelijke
wijze als de dendriten ont·
staat, maar geene zoo fijne teekening
heeft, daar deze meer eene
vlecht of het zeegras gelijkt.
LICHOTOMIE, de steensnijding. het
snijden van den blaassteen.
LlCHT, in de schilderkunst, elke verlichte
partij eener schilderij.
LICITANT, opbieder, meestbiedende.
Licitatie, licitatio, Lat., de verkooping,
opbieding. Licite, met
regt, regt matig, toegestaan, geoorloofd.
Licitel'en, bieden, opbieden;
bij opbod verkoopen. Licito
modo, op eene geöorloofde
wijze. Non licitum est, het is niet
geöorloofd. het geldt niet.
LWTOR, Lat., een bijlbundeldrager,
aanzienlijke raadsbediellden in het
oude Rome, welke den consuls,
bij hunne verschijning in het openbaar,
vooruitgingen, en hunne bevelen
moesten ten uitvoer brengen;
een geregtsdienaar.
LIEFDE FAMILIE, noemde zich eene,
van de Duitsche wederdoop ers afstammende,
sekte, die HENDRIK
NICOLAI uit 1\1 unbter, omstreeks
1560 in Engeland stichtte. Liefdegordel,
in de chiromantie eene linie,
in de band, welke tusschen den
middelsten en wijsvinger ontstaat,
schuins tot aan den pink loopt, en
van de kuischheid dergenen, die
dezelve hebben, het kenmerk zijn
zoude. Liefde-koorts, zekere soort
van vrijsterziekte. Liefde-drank.
Zie Philtrum.
LIëNTERIE, loop, buikloop.
LIER. draai.muzijkinstrument met
snaren, met onveranderlijken bas.
LIëREN, verbinden, vereenigen, beo
vestigen; zich lièi'en, zich tot iets
verpligten.
LIEUE, eene Fransche mijl.
LIEUTENANT, Fr., zie Luitenant.
LIFLAF, onsmakelijk, niet hartelijk.
Liflafferij, laffe kost; zouteloos
geklap.
LIGA, ligue, Fr., verbond; eedgenootschap,
zamenrottmg. Ligament,
ligamentum, Lat., band, verband,
zwachtel, windsel; ook eene
dubbele letter bij lettergieters. Ligatuur,
de verbinding, het verband;
het verlengen der noten of toonen.
Ligeren, uitwinden ; aan de partij
zijne wapens (schermk.) uit de
hand slaan. Ligueren, verbinden,
een verbond tot stand brengen,
vereenigen. Liguist, ligist, een
bond- of eedgenoot, zamengezworene.
LIGCHAAMS-CONSTITUTIE. Zie Constitutie.
LIGT. 401 LIMA.
LIGTEN, in de scheepvaart,ligter ma- I
ken. Ook opheffen of in de hoogte
trekken, b. v. de ankers ligten.
Ligter, een klein vaartuig. waarin
uit een ander eenige vracht geladen
wordt, ten einde dit laatste ligter
te maken, opdat het over ondiep.
ten zoude kunnen geraken.
LIGTE SCHOCKE, eene rekenmunt in
Silezië, ter waarde van omtrent
21/4 gulden.
LIGT GEWIGT, op sommige plaatsen
het gewone kramergewigt; dewijl
het niet zoo zwaar is als dat in
den grooten handel.
LIGULA, eene oud.Romeinsche maat
voor drooge waren; het 6de ge·
deelte van een cyanthi.
LIGURISCHE REPUBLIEK, naam van
het gemeenebest Genua, ten tijde
der Fransche omwenteling.
LIGUSTER ligustrum, Lat., mondhout,
keelkruid, een heestergewas.
LIJ, (zeevaart) die zijde van het
schip, waarheen de wind waait,
die door het overhangende en uitgespannen
zeil nedergedrukt wordt,
en op het zwaard rust; in lij val.
len, onder den wind raken.
LIJSPOND, een oud.Nederlandsch ge·
wigt, van 15 oude ponden, 1/20
van een schippond.
LIGUSTISCHE ZEE, het gedeelte der
Middellandsche Zee bij Genua.
LIJFEIGENEN, die onderdanen, welke
noch eigendoms. noch erfregt aan
de goederen hebben, welke zij bebouwen,
maar zoowel met hun
persoon als familie aan den landheer
in eigendom toebehooren.
LILA, lilas, ligtblaauwe, roodachtige
kleur.
LILITR, lilis, naam des doodsengels.
bij de Joden, een vrouwelijk spook,
hetwelk gezegd wordt, de kleine
kinderen te rooven, of om te brengen.
LILLIPUT, fabelachtig oord, welks
bewoners de grootte van één vinger
hebben.
LIMANCRIA, geheele vasten, het
doodhongeren; desgelijks het doo.
den door honger.
LIMATIE, limatio, Lat., vijling. Limatuur,
vijlstof, vijlsel. Limatura
martis, ijzervijlsel.
LIMBUS INFANTIÜM, Lat., eene kin.
dertitel, voor ongedoopte kinderen;
eene plaats, bij de hel, alwaar
de zielen der ongedoopt gestorvene
kinderen eerst nog van de erfzonde
moeten gereinigd worden. Limbus
patrum, zulk eene hel, voor de
zielen der vaders van het oude ver·
bond. Beiden naar de Roomsche
kerkleer.
LIME, eene soort van kleine zoete
limoenen of citroenen.
LIMENARCH, bij de Grieken, een ha.
ven-kapitein of havenmeester.
LIMENEREU1'ICA. eene wetenschap,
welke leert, hoe men een schip besturen
moet.
LIMENTINUS, een God der Romeinen,
welke over de deurdrempels gesteld
was.
LIMITANEI, de grenssoldaten. ook
Limitrophi bij de oude Romeinen.
LIMITATIE, limitatio, Lat., begrenzing,
beperking. Limitatief, beo
grenzend, beperkend. Limiten,
limites, Fr., de grenzen. Limiteren,
bepalen, beperken, begrenzen.
Limito, I tal. , het hoogste
bod, dat men last heeft, om op
eene zaak te doen. Limitrophisch,
aangrenzend, naburig.
LIMMA, het kleinste onder twee van
elkander gedeelde dingen; ook een
klein interval van omtrent een halven
toon.
LIMDADE, fabelk., eene vijvernimf.
LIMNITEN, die boomsteenen, welke
een meer voorstellen, dat met
boschaadje omgeven, maar op de
eene zijde open is.
LIMOEN, de ingezouten vrucht van
den citroenboom.
LIMONIEKOOPER, in de zeesteden zij,
die in citroenen, sinaasappelen,
enz., handelen. ~
LIMONADE, een verkoelende drank
26
LIMO. 402 LING.
van water, suiker en citroensap.
Limonadier, Fr., een limonade- en
likeurverkooper. Limonadière, eene
limonadevnkoopster; ook de benaming
voor eene buffetdame te
Parijs.
LIMONIADE, fabell., de geestelijke
bewoneres van eene weide.
LIMUS, een lang doek, hetwelk de
Romeimche opperpriesters over de
gewone Ideeding droegen, en dat
van het onderlijf tot op de voeten
reikte.
LINBOOM, een boom aan Hongarije
eigen, zeer gelijkende naar den
pijnboom, eene welriekende hars
en eene voortreffelij ke heelk undige
olie, Hongaarsche balsem, opleverende.
LINEA, Lat., linie, lijn, streep;
staand leger, b. v. linie-troepen,
staande, geregelde troepen; (aardrijksk.)
zoo veel als de evenachtslijn,
val} hier de linie passeren.
Een linieschip, of schip van linie,
(zeevaartk.) heet ieder oorlogsschip,
dat van 60 tot 100 (wel
ook meer) kanonnen of stukken
voert, en dus geschikt is om mede
in slagorde te vechten. Deze
schepen worden ook soms tot begeleide
(konvooi) en ter bescherming
van koopvaardschepen gebruikt.
(Geslachtsrekenk.), linea
ascendens, de opklimmende linie;
linea collateralis, de zij dlinie; linea
descendens, de nederdalende
linie. Lineaal, eEln werktuig om
lijnen te trekken. Lineai,', lijnvormig.
Lineamenten, de trekken
van het gelaat of van de hand.
Liniëren, lijnen trekken, belijnen.
LINELLUS, eene soort van leen, welke
als soldij gegeven wordt, en
waarin ook vrouwen opvolgen.
LINGAM, de mannelijke en vrouwe·
lijke geslachtsdeelen, of de teelen
geboorteleden, in Egypte Pltallus
genoemd; een voorwerp van
goddelijke vereering bij eenige
oude volkeren.
LINGOTS, gegotene gouden of zilveren
klompen, staven.
LINGuïsT, een taalkundige, kenner
van talen. Linguïstiek, de algemeene
taalkennis.
LINIMENT, linimentum, Lat., een
smeermiddel, eene vloeibare zalf.
Linimentum volalile, vluchtige zalf.
LINK, eene scheur, zwakke plaats in
eenig doek enz.
LINKUR, eene jaspissoort, die echter
niets anders dan een gele hoornsteen
is.
LINON, een zacht, fijn, vlasachtig
lijnwaad, dat in het voormalig
Picardië vervaardig wordt.
LINON ASIlfA, een treurlied op LINOS
of op den MANEROS der Egyptenaren,
den zoon van hunnen eersten
koning, die in den bloei zijner
jaren stierf.
LINS, linsglas, een glas, hetwelk op
een of beide kanten linsvormig of
verheven geslepen is. Lins-steen,
een steen, naar eene lins zweemende;
eene der zoogenaamde
vruchtsteenen.
LINUS, zoon van APOLLO en TERPSICHORE,
broeder van ORPHEUS en
uitvinder der Lyrische verzen. Hij
leerde HERCULES de muzijk, maar
deze, eens door zijnen leermeesster
uitgescholden wordende, sloeg
hem met zijne lier op de hersenpan
dood.
LION, Fr., een leeuw; fig. een toongever,
modegekje, Lion d'or,
eene Fransche gouden munt, welke
in 1338 onder PHIL. DE VALOIS
geslagen werd. Lionine, eene
slechte muntsoort in Engeland,
onder EDUARn I. ontstaan en in
1301 verboden. Lionne, Fr.,eene
leeuwin; ook eene uitgelaten, dar.
tele vrouw uit de groote wereld.
LIONISCH WERK. Zie Leonisch gouden
Zilverwerk.
LIPAROCELE, een vet- of spekgezwel
binnen den balzak.
LIPHAEMUS, arm aan bloed (door
verlies van bloed).
LIPO. 403 LIRI.
LIPOCELE, vetbreuk.
LIPODERMUS, een gebrek aan het
mannelijk lid, waarbij de voorhuid
niet over de glans getrokken kan
worden.
LIPOGRAMMATISCH, rede, gedicht,
waarin men opzettelijk zekere letters
vermijdt, b. v. eene leerrede
zonder de letter R.
LIPOM, vetgezwel.
LIPOMPHALUS, vetnavel, vetgezwel
aan den navel, navelvetbreuk.
LIPOPSYCHIE. ligte onmagt, verslapping
der levensgeesten. Lipothynie,
eene gewone onmagt.
LIPSAN A, overig geblevene oude zaken,
heiligdommen.
LIPYRIE. eene aanhoudende koorts,
waarbij inwendige hitte met uitwendige
koude gepaard gaat, en
welke uit eene ontsteking der
lever, milt en andere ingewanden
ontstaat.
LIQUATIE, liquatio, Lat., smelting
der metalen; ook de vervloeijing
der metalen. Liquefactie, het vloeibaar
maken.
LIQUEUR, Fr., fijne brandewijn;
geestrijke drank.
LIQUIDATIE, schuldvereffening, afrekening.
Liquidator, schuldvereffenaar,
hij, die met het vereffenen
der schulden belast is. Liquide,
vloeibaar, helder; bewezen,
ontegensprekelijk. Liquideren,
klaarmaken, vereffenen, in orde
brengen en afrekenen, hetgeen men
in te vorderen of te betalen heeft.
Liquiditeit, vloeibaarheid, effenheid,
vert'ffening. Liquidum, iets
dat vloeibaar, klaar of bewezen
is; liquidum, debitum, eene bewezene
of blijkbare schuld.
LIRA, lire, een pond; eene Italiaansche
munt, ruim een frank waard.
LIRASSA, Lirazza, eene Venetiaansche
munt, welke 11/ 2 lire geldt.
LIRIOPE, eene nimf, dochter van den
OCEAAN en THESIS en moeder van
NARCISSUS, werd in eene bron veranderd,
waarin NARCISSUS zich
spiegelde en op zich zei ven verliefde.
LIRIPIPIÜM, eene soort van muts,
welke in de middeleeuwen op de
akademiën door de magisters en
baccalauren gedragen werd.
LISBONINE, eene Portugesche gouden
munt, welke 4800 rees of 12
gulden doet.
LIS D'OR, eene oud-Fransche gouden
munt, ter waarde van om~
treeks 6 gulden.
LISERAGE, het invatten van borduurwerk,
bijzonder van gestikte bloemen
met een snoertje.
LISIÈRE, Fr., de zelfkant van laken
of andere stof. De zoom van een
bosch.
LISTESSO TEMPO, dezelfde tijd maat.
LITANIE, Fr., litanij, eene soort van
bepaald ootmoedig gebed; ook een
smeekgezang, ter afwending van
algemeene zonden; insgelijks eene
lange, vervelende klagt of verhaal.
LIT DE JUSTICE, woordelijk, een bed
der geregtigheid, regterlij ke troon.
Zoo heette eertijds in Frankrijk
de handeling des konings, als hij,
omringd van de prinsen en rij ksgrooten,
in het parlement verscheen,
om eene wet, welke men
geweigerd had aan te nemen, met
geweld in het wetboek te doen
opnemen. De koning zat, bij deze
gelegenheid onder eenen troonhemel,
op een kussen, had een
kussen in zijnen rug, en een onder
eIken arm; van daar de benaming
van bed.
LJ1'HAGOGA, steenuitdrijvende middelen.
Lithagogurn, steen tang,
steenlepel, tot het uitnemen van
een steen na de steensnijding. Lithiasis,
in het algemeen, elke steenziekte,
Ook oogkittelsteell. eene
oogziekte, waarbij zich kleine,
naar kittelsteentjes gelijkende, gezwellen
in en om den buitensten
fand van het bovenste ooglid bevinden.
Lithogonie, de steengroei-
26*
LITH. 404 LITR.
jing in de nieren. Litholabon, een
geneeskundig instrument, om de
steenen uit de blaas te trekken.
Litlwtome, een steenmes, werktuig,
waarmede de wondheelers
den steen snijden. Lithotomie, de
steensnijding , eene heelkundige
operatie. Lithotomist, een stéensnijder.
LITHARGYRUM, Lithargyrus, zoogenuamd
zilverglans, loodglans.
LITHOCHROMIE, Gr., de kleursteenplaatdruk,
wijze om olieverwschilderijen
na te drukken. Lithogeognosie,
leer van het ontstaan
der steenen. Lithoglyphen, beeld.
steenen, kunstig uitgehouwen. met
figuren ver8ierde, en tot beelden
gevormde steenen. Lithoglyphiek,
de steensnijkunst. Lithographie,
de steenschrijfkunst, steenplaatdruk.
Lithographiëren, op steen
schrij"en of teekenen . Lithologie,
de steen leer, steenkunde. Litholoog,
een schrijver over de steenen.
Lithomantie , de waarzeggerij
uit steenen. Lithomorphen,
steenen, die verscheidene beelden
en gedaanten voorstellen, b. v.
vele agaatsoorten , de dendriten
agaat, bezie agaat, enz. Lithophaag,
een steenvreter, een kleine
worm in steenen, welke dezelve
doorknaagt. Lithophyten, steenplanten,
dierplanten, welke een
steenachtig huisje bewonen. Lithopoedie,
het ontstaan der steenen,
de steenwording, steenvorming.
Lithostrata, bij de oude
Romeinen een vloer, die uit steenen
zamengesteld was, welke allerlei
figuren voorstelden. Lithoxylon,
LithodendroTl, versteend
hout. Lithurgie, (wel te onderscheiden
van Liturgie), de bergwerkkunde,
steenkunde.
LITIGEREN, twisten, pleiten. Litigiëus,
Litigieux, Fr., betwistbaar,
waarover een regtsgeding gevoerd
wordt; ook pleitziek. Litispendent,
hangende het regtsgeding
over zekere zaak, wanneer de zaak
waarover getwist wordt, nog I'liet
beslist is.
LITOTE, litotes, litotis, Gr., eene
figuur in de redekunst, wanneer
men, uit bescheidenheid of uit
achting, minder zegt dan men
denkt.
LITRE, (in het metriek stelsel) eene
inhoudsmaat voor drooge en natte
waren, overeenkomende met de
kop of kan, in het Nederlandsche
stelsel van maten.
LITRON, eene oud-Fransche maat,
omtrent 3/4 kan groot.
LITROS, eene oud-Grieksche munt,
omtrent 3/4 stuiver waard.
LITSCHI, eene onvergelijkelijk welsmakende
steenvrucht in China en
Tonkin.
LITTERAAL, letterlijk, woordelijk.
Litteraliteit, de letterlijkheid, dat
is, de gewoonte van alles letterlijk
te nemen. Literae humaniores,
Lat., de schoone wetenschappen.
Litterair, litterarisch, geleerd, wetenschappelijk;
de geleerdheid betreffende.
Litera scripta manet,
Lat., de geschrevene letter blijft,
dat is, schrift is beter dan woorden.
Litterator, literatus, Lat.,
een geleerde, een letterkundige,
een boekenkellner. Litteratuur,
de gezamenlij ke schriftelijke voortbrengselen
van den geest; boekenof
letterkundig, kunde in talen en
wetenschappen.
LITTORALE, Lat., eigenlijk het land,
dat aan den oever ligt en tot de
kusten behoort; desgelijks de Oostenrijksche
zeeplaatsen aan de
Adriatische Zee, met hare districten,
bijna 30 Duitsche mijlen in
de lengte. De gewigtigste plaats
daarvan is Triëst.
LITUIT, eene soort van versteende
slak, welke, even als de orthoceratiten,
de gedaante van pijpen
hebben, maar aan de einden krom
zijn.
LITURGEN, te Athene al die openLITU.
405 LLAN.
bare ambtenaren, die uit hunne
eigene middelen, zekere openbare
uitgaven bestrijden moesten, zoo
als, de Epulonen, Gymnasiarchen
en dergelijken, die alleen, door dit
werken voor het algemeen welzijn,
het uitzigt op hooger en
voordeeliger ambten verwierven;
ook kerkdienaren.
LITURGIE, kerkformulier, kerkplegtigheid.
Liturgiek, leer der inrigting
van de openbare godsdienst.
LITUUS, bij de Romeinen, een kromgebogen
hoorn, een instrument
tot de krijgsmuzijk behoorende.
Ook een kromgebogen waarzeggersstaf,
waarmede de Auguren
de hemelstreken afmaten, als zij
de toekomst voorspellen wilden.
LIUDO, kleine schepen met vier tot
vijf roeijers aan elke zijde, waarmede
de manschap naar de galeijen
gevoerd werd.
LIVEREI , livrée, Fr., knechts- of
dienstkleeding.
LIVONESE, eene Russisch. Lijflandsche
zilveren munt, ter waarde
van 21/ 2 gulden.
LIVORNINE, eene Toskaansche zilveren
munt, van tweederlei waarde.
De eene delta torre, ter waarde van
23/ 4 gulden, de andere delta rosa,
18 stuivers minder.
LIVRAISON, eene levering, aflevering.
LIVRE, een pond, eene Fransche en
Engelsche rekenmunt. In Frankrij
k staat een livre gelij k met een
franc, en in Engeland een livre
sterling, (i,. st.) met 12 Gl.
LIVRE ROUGE, het roode boek; zoo
heette in Frankrijk een rood inge·
bonden boek, waarin de geheime
uitr;aven des konings opgeteekend
stonden; fig. het zwarte register.
LIVRET, Fr., een boekje; in het farospel,
de dertien kaarten, welke
men ieder, die spelen wil, geeft.
LIXIVIATIE, de uitlooging, het uittrekken
van het zout, door middel
van loog. Sallixiviüm, loogzout.
LLANOS, benaming van de ver uitgestrekte
Zuid.Amerikaansche vlak.
ten, meestal zonder boomen en
heuvels.
LLOYD'S, algemeen bekend koffijhuis
te Londen en tevens vergaderplaats
van de echeeps- en assurantie.
makelaars der Londensche
beurs. Lloyd's-lijst, het bekende
nieuwsblad voor handel en scheepvaart
te Londen.
LOA, bij de 8paansche komediën eene
soort van prologus (voorafspraak) ,
om den inhoud van het stuk aan
te kondigen. Die voor de geeste.
lijke komediën heeten Loas sacra·
mentales.
LOBI, de twee lapjes, welke zich aan
de meeste zaden bevinden, en de
kiem insluiten.
LOCAAL, eene plaats, begrensde ruimte;
ook plaatselijk. Localiseren,
op de behoorlijke plaats stellen;
de behoorlijke plaats aanwijzen.
Localiteit, plaatselijkheid, plaatsgesteldheid.
LOCABEL, datgene, welks aard en
wezen het niet wederspreekt in
eene plaats te zijn. - Locabiliteit,
het vermogen om in eene plaats te
kunnen zijn.
LOCALE KLEUR, in de schilderkunst,
de kleur, welke aan voorwerpen
natuurlijk eigen is.
LOCARII, bij de oude Romeinen, zekere
personen, die den aanschouwers
in de schouwspelen hunne
plaatsen aanwezen, en daarvoor
een zeker geld, Locar genoemd,
ontvingen.
LOCARIÜM, Lat., hunr, pachtgeld.
Locataire, locatariüs, de huurder,
pachter. Locatie, verhuring, verpachting.
Locator, locateur, Fr.,
verhuurder, verpachter. Locatum,
de verhuurde of verpachte
zaak.
LOCH, in het Brunswijksche eene
maat voor drooge waren, waarvan
er 16 een hinten uitmaken.
LOCH IA, lochos, de kraamvrouw, de
LOCI. 406 LOEN.
kraamvrouwszuivering, Lochion, denstuk vereenigd.
het kraambed. Lochiorrhagia, LOENSCH, eenigzins scheel.
bloedvloeijing der kraamvrouwen. LOESCHE, eene in West-Pruissen ge-
Lochiorrhoea, te sterke kraam- bruikelijke soort van vaartuigen
vrouwszuivering. I op de rivieren en meren
LOCI RESOLUTI. in de wiskunde ze- LOFN of Loebna, de Godin der huwekere
waarheden, wier mogelijk- lijkseendragt, de 8ste uit het ge.
heid reeds bewezen is, en die de slacht Asen. Zie dit woord.
oude wiskundigen in zekere orde LOG, op schepen, een stukje uitge.
bijeengebragt hebben. hold hout, dat met een weinig lood
LOCI TOPICI, zekere schriften, waar- bezwaard wordt, opdat het op het
in men bewijsgronden aantreft, die water stil zoude kunnen liggen.
tot de topica behooren. Daaraan is een dun touw vast,
Loco, in plaats. Loco citato, ter de loglijn genaamd, met knoopen
aangehaalde plaats. Loco sigilli op zekere afstanden afgedeeld, ten
of (L. S.) ter of in plaats van het einde, na UItwerping van die lijn,
zegel: plaats waar het zegel be- onder het zeilen, de knoopen te
hoort, bij afschriften. Locus, de tellen, en daaruit de vaart van het
plaats. Lacus comml/nis gemeene schip te berekenen; de kleinste
plaats, bekende spreekmanier. Qui maat der oude Joden, omtrent eene
succedit in locum, succedit in jus, halve kan.
wie in eens anders plaats komt, LOGARITHMEN, kunst- of verhoubekomt
ook zijn regt. dingsgetallen, welke in plaats van
LOCOMOTIEF, een 8toomwagen, de gewone getallen gebruikt worstoomtrekker
; ook die kracht in den, om de vermenigvuldiging
de levende schepselen, door welke door optelling, en de deeling door
zij zich naar hunnen vrijen wil be- aftrekking, te verrigten, wordende
wegen kunnen. alzoo ter besparing van tijd en
LOCUTORliiM, Lat., spreek zaal , moeite in de rekenkunst gebruikt.
spreekkamer in kloosters. LOGE, Fr., loggia, Ital., stoel, zetel;
LOCUTIE. lorutio, Lat., uitdrukking, zekere afgesloten zitplaats in den
spreek manier. schou\\ burg; de geslotene kamer
LODDINGS, Loddings-gerigt, was in der vrijmetselaars, in welke niesommige
streken eenoppergeregts- mand, zonder het afgesproken teehof,
hetwelk door den koning zel- ken te geven, ingelaten wordt;
ven of cenen aangestelden opper- ook elk genootFchap van vrij metregter
gehouden werd, en geduren- selaars zelf. Elke dier loges draagt
de hetwelk alle andere regtbanken eenen bijzonderen naam. Logé,
buiten werking waren. Logée, hij of zij die iemand be-
LnEF, de eene helft van het schip, zoekt en bij hem huisvest. Logeanaar
de lengte: de zijde, waar de bel, bewoonbaar. Logement, wowind
van daan komt. De loef ning, herberg, nachtverblijf. Logehebben,
het voordeel van den win'd I'en, wonen, huisvesten, te huis
hebben. De loef afsteken, den bo- liggen. Logies, logis, Fr., nachtvenwind
van een ander schip krij- verblijf, huizing.
gen; fig. iemand te boven gaan. LOGEiiM, bij de Grieken en Romei-
Loef houden, bij den wind zeilen. nen, eene verhevene plaats, van
Voorts eene Esth- en Lijflandsche waar de redevoeringen gehouden
korenmaat, waarvan er 72 te Re- werden.
val een last uitmaken. LOGGER, eene soort van schepen,
LOENIE, een kalfsbout, met het len- welke snel zeilen, en in den oorlog
LOGI. 407 LOKE.
gebruikt worden; ook een Fransch
vaartuig met eenen platten bodem.
LOGICA, Lat., logiek, de redeneerkunde,
eene wetenschap, welke het gebruik
van het verstand en der
rede ter kenni& der waarheid leert;
de kunst van sluitredenen te maken,
zie Syllogistica. Logicus, een
redeneerkundige. Logisch, rede·
neerkundig, oordeelkundig.
LOGIATROS, een geneesheer zonder
ondervinding, die naar bloote redeneringen
handelt, een eenzijdige
theoreticus.
LOGISTEN, zekere overheidsptrsonen,
die eertijds, te Athelle, de geldmiddelen
beheerden; rekeningopmakers,
rentmeesters. Logistica,
de wetenschap. om met getallen
om te gaan. Logistica sexaugenaria,
de wetenschap, om met 60
deelige breuken te rekenen.
LOGMAN, de naam der beide voornaamste
regters in Y sland, onder
den Gouverneur staande. Onder
hen staan de Sysle-man, of provinciale
regters, wier bijzitters Logrittuman
heeten.
LOGODEDALIE, kunst, om met sierlijke
en uitgezochte woorden te
schrijven. Logodedalist, hij, die
vele schoone woorden in het spreken
of schrijven bezigt. Logogryph,
woorden- of letterraadsel,
waarvan elke lettergreep in eenen
bijzonderen zin genomen wordt.
Logomachie, woordenstrijd, woordentwist.
LOGOGRAPHE, een opzigter over de
kas onder de oud- Romeinsche
keizers.
LOGOMETER, eene soort van proportionaal
cirkel met lijnen, voor de
bevestingsmanier van FREITAG.
LOGOS, woord, rede; ook iemand, die
met bekwaamheid van iets weet
te spreken.
LOIMOGRAPHIE, beschrijving der aanstekende
ziekten, bijzonder van de
pest; van loimos, aansteken de ziekte
of pest. Loimotomie, het uitsnijden
der pest.
LOKE, de 14de god van het geslacht
Asen, de lasteraar der andere Asen
en hoofd van alle bedrog. Zie
Asen.
LOKRISCHE KLANKsooRT,aldus wordt
ook dikwijls de hypodorische of
mixolydische klank800rt genoemd.
LOLICHMIÜM, was eene soort van
gymnasiüm, nabij de stad Olympia,
voor de muzijk en dichtkunst.
LOLLARDIsTEN,eene Christelijke sekte,
door LOLLARD te Krems in
Neder-Oostenrijk in 1351 gesticht,
in gevoelens met de vroegere Walden
zen en de latere Wiclefiten tamelijk
overeenkomende.
LOMBARD, Lommerd, bank van leening,
pandhuis, eene stedelijke in.
rigting, alwaar men, tegen onderpand
van goederen, geld op in.
terest geeft.
LOMBARDISCHE SCHOOL. Lombardische
smaak, de kunstwerken der
beroemde schilders in Lombardije,
ook Bolognesche school genoemd.
LOMBEREN, zeker kaartspel, dat gewoonlijk
door drie personen gespeeld
wordt. Walllleer vier personen
dit spel spelen, dan wordt
het met den Franschen naam qua.
drille bestempeld.
LONDRE, eene soort van groote galeijen,
somtijds met 25 roeibanken
aan elke zijde.
LONGA, (muz.) de lange noot, welke
4 geheele maten duurt en nog al.
leen in oude kerkmuzijk voorkomt.
LONGANIMITEIT, lankmoedigheid.
LONGIMETRIE,lengtemeting; eenewetenschap,
om lengten en afstanden
te meten. Longitudinaal, datin de
lengte gaat, zich in de lengte uit.
strekkende. Longitudo, (aardrijksk.)
de lengte of de afstand
van den eersten middagscirkel,
meestal naar het oosten; (sommigen
nemen echter eene ooster· en
westerlengte aan); ook de afstand
eener ster van het begin des rams.
LONGOBARDISCH REGT, een regt door
LONG. 408 LORI.
KAREL den Grooten aan de over- ringetjes of ook uit schubben bewonnen
Longobarden geschonken, stond.
en waarvan het leenregt door bijna LORICA'fIE, de overtuiging. Bijzongeheel
Europa geldig geworden is. der het beslag, dat de scheikundi-
LONGRINES, de legbalken, sterke gen aan hunne potten geven, om
stukken hout, een deel van den beter tegen het vuur bestand te
vloer der sluizen uitmakende. zijn. Loriceren, met zulk een be-
LONTVUUR, lustvuurwerk, om, met slag voorzien.
bereide lont, letters en figuren LORO, conto 101'0, de bijzondere rekebrRndend
voor te stellen. ning, welke voor elk lid eener han-
LOOG, elk met ascn bezwangerd wa- delmaatscbappij gehouden wordt.
ter, zoo als aluin-, ascb., vitriool- LORRENDRAAIJEN, sluikhandel drijen
saJpeterloog. ven; met draaijerijen omgaan, mis-
LOOI, run, bast van eiken en ber- leiden, bedriegen.
ken, waarmede men looit. L0RS, een achteloos vrouwmenscb.
LOOPEN, eene koornmaat, waarvan LORUM, lorus, een, rondom met
er 36 een last maken, voorbeen in een en rand voorzien, kleed der
sommige oorden van ons Vaderland Griekscbe keizers en burgemeesin
gebruik. ters te Konstantinopel. Ook een
LOOPEND TOUWWERK, alle touwen, vingervormig werktuig, dat men
die op een schip beweegbaar zijn, oudtijds in de l(eel stak, om bet
of waarmede getrokken wordt. braken te verwekken.
LOPF, in het Brunswijkscbe eene tel- LOSCH, een viervoetig vleeschvretend
maat bij het garen. Een kooplop! dier; geel met roode vlekken, geboudt
900, en een werklop! 1000 lijkheid bebbende met eene kat.
haspeldraden. LOSGEMAAKT, in de schilderkunst,
LOQUACITEIT, snapachtigbeid, praat- figuren, welke zoo voorgesteld zijn,
zucht. dat men om hen scbijnt te kunnen
LORD, titel van den hoogen adel in beengaan.
Engeland. Lord-luitenant, titel van LOTIE, lotio, Lat., het wasscben, de
den onderkoning van Ierland. wassching; in de scbeikunde, bet
Lord-mayor, titel van den burge- wasschen der ertsen.
meester van Londen. LOTIs, eene nimf, dochter van NEPLORDOSIS,
bij vergroeiden de kromte! 'l'UNUS, welke de vervolgingen van
naar binnen of naar voren. I PRIAPUS ontvliedende, in eenen
LORETTO, eene pauselijke stad in lotusboom veranderd werd.
Ancona, eene beroemde bedevaart- LOTS, eene maat voor natte waren,
plaats, alwaar het beilige huis (la te Rijssel, omtrent '21/3 kan groot.
casa santa) is, hetwelk bet woon- LOTTO, Lotto-spel, de nummer- of
buis van MARIA in Nazaretb ge" getalloterij.
weest, en in bet jaar 1294, door LOTUS, een boom met bladeren, als
de Engelen, uit Galilea hierheen netels, wiens vrucht, volgens OVIgebragt
zou zijn. DIUS, vergeetachtig zoude maken.
LORGNEREN, begluren, bespieden; Lotophagen, een volk in Azië, dat
door een lorgnet bezien. Lorgnet, de vrucbt van den lotusboom gebandglas,
zak- of tooneelkijkertje. bruikte.
Lorgneur, een begluurd er, bespie- LOUIS, Louis d'or, eene Fransche
der, die de gebeimen van anderen gouden munt. De dubbele Louis,
tracht uit te vorschen. van 48 livres, beeft thans eene
LORICA, een ijzeren pants ier der oude waarde van 22.80 Gl.; de enkele
Romeinen, dat uit kettingjes of Louis (Louis neuf), van 24 livres,
LOUP. 409 LUBE.
11.40 Gl. en de Louis vieux of vieux
Louis, eene oud-Fransche munt
van 20 livres, 9.50 G!.
Loup, Loupe, een handvergrootglas,
ook in ijzersmelterijen, het gezuiverde
ijzer, dat met houtskool gesmolten
en een weinig onder den
grooten hamer doorwerkt is.
LOURDERIE, Fr., een domme, grove
streek; eene grove fout.
LOUVRE, een bekend oud koninklijk
paleis te Parijs.
LOUWMAAND, de eerste maand des
jaars, Januarij.
LOW-BOEK, een Jutlandsch wetboek,
waarin de Deensche regten bevat
zijn.
LOXARTHRUS, scheefheid van eén of
meer leden.
LOXOCOSMUS, een sterrekundig werktuig,
ter zinnelijke voorstelling van
de jaarlijksche en dagelijksche beweging
en omwenteling der alh'de,
de jaargetijden, het lengen en korten
der dagen, den op- en ondergang
der zon, het uur van den dag
voor elke plaats, enz.
LOXODROMIE, de schuinsche lijn,
welke een schip in zijne vaart beschrijft,
als hetzelve niet regt naar
eene zelfde plaats, maar bestendig
schuins, naar eene andere plaats
der aarde koers moet zetten.
LOYAAL, getrouw, braaf, echt, wettig.
Loyalisten, de onderdanen, die
in eenen opstand aan hunnen opperheer
getrouw blijven; zoo als,
b. v. : bij de Noordamerikaansche
omwenteling, diegenen, welke den
koning van Engeland toegedaan
bleven, en zich echter schaamden
Royalisten of koningsgezinden
te heeten. Loyaliteit, gehoorzaamheid
aan de wet, pligtmatigheid.
LOYOLITEM, de Jezuiten, naar den
stichter hunner orde IGNATIUS van
Loyola aldus genoemd.
LUA, eene Godin der Romeinen, aan
welke bijzonder de reinigingsoffers
van het Romeinsche volk bij elk
lustrum gebragt werden, en aan
welke men ook de wapenen, op
den vijand buit gemaakt, toewijdde.
LUBENTINE, godheid, over het vermaak
gesteld.
LUBRICITEIT, glans, gladheid; ook
neiging tot grove zinnelijke buitensporigheden.
LUCARIA, een feest, hetwelk de Romeinen
den 18 en 20 J ulij in een
bosch, tusschen den Tiber en den
Salarischen weg, vierden; dewijl zij
zich daarin verborgen hadden, nadat
zij door de Galliërs geslagen
waren.
LUCAS-BRIEF, zeker papier, met allerlei
formulieren beschreven, door
het bijgeloof tegen vele ziekten gebruikt.
LUCERNE, licht, lamp, kaars. Ducernam
olet, het riekt naar de lamp of
het is met zorg bewerkt.
LUCERNITATES, de liederen, welke
de eerste Christenen bij hunne
nachtelijke godsdienstige vergaderingen
zongen.
LUCIDA INTERVALLA, heldere oflichte
tusschenpoozingen, die perioden
bij krankzinnigen, waarin de zieke
sporen van gezond verstand toont.
LUCIDITEIT, helderheid; opgeklaardheid
van geest.
LUCIENHOUT. hout van eenen wilden
kersenboom, Mahaleb genoemd,
en tot fijn schrijnwerkers- en draaijersarbeid
dienende.
LUCIFER, zie Hesperus. Anders is
Lucifer de naam des duivels, den
vorst der duisternis. Ook een
wrijfzwavelstokje.
LUCINA, (fabel!.) de Godin der geboorte.
LUCRATIEF, winstgevend. Lucrum,
Lat., de winst, het voordeel.
LUCRETIA, figuur!., eene kuische
vrouw.
LUCTATOREN, bij de Ouden, de worstelaars,
die op eene bijzondere
plaats (tuctatoriüm) in het openbaar,
bijna geheel naakt en met
olie besmeerd, worstelden.
LUCTEREN, tutter, Fr., worstelen,
LUCU. 410 LUMB.
strijden, kampen. Luctor et emergo,
ik worstel en kom uit zee op,
dat is, ik ontworstel mij aan de baren,
(op het Zeeuwsche wapen);
waarvoor, bij vervalsching, op
Zeeuwsclle munten gezet werd:
luctor et ementor.
LUCUBRATIE, lucubratio, Lat., de
nachtelijke arbeid. Lucubreren, bij
nacht, of bij het nachtlicht, werken.
LUCULLUS, een Romeinsch veldheer,
minder beroemd door zijne krijgsdaden
dan door zijne weelderige
levenswijze. Lucullisch, overdadig,
weelderig.
LUDDITEN, in Engeland de stoomwerktuigbrekers
in ver~cheidene
fabrijksteden.
LIJD I CIRCENSES. Zie Circenses. Ludi
gladiatorii, vecht~pelen tusschen
slaven of krijgsgevangenen op leven
en dood. Ludi scenid, gewone
schouwspelen, treur- of blijspelen.
LUDIFICATIE, fopperij. bespotting.
LUDIMAGISTER, een schoolmeester.
Ludus literariüs, Lat., eene leerschool.
LUES, Lat., ziekte; bies pecorum, de
veeziekte; lues venerea, de venusziekte.
LUGASTONEN, ecne soort van priesters
en waarzeggers der oud-Heidensche
Pruissen.
LUGUBER, treurig. somber, jammerlijk.
LUIT, een weinig meer gebruikelijk
muzijkinstrument, naar eene guitar
gelijkende.
LUITENANT, lieutenant, Fr., een officier,
die zekeren rang in de
krijgsdienst bekleedt, het naast op
den kapitein volgt, en, in zijne
afwezendheid, kommandeert; ook
een stedehouder, plaatsbekleeder:
luitenant -admiraal, luitenant -stadhouder.
LULLISCHE of LULLISTISCHE KUNST,
eene hersenschim of kwakzalverij,
van LULLUS ofLuLLIUs, in Majorca,
omstreeks het jaar 1300. Hij
gaf voor, door middel van cirkels,
waarin de kunstwoorden der wetenschappen
gerangschikt werden,
in den tijd van 3 maanden uit ongeleerden
de geleerdste mannen te
vormen. De JACOTOT van dien tijd.
LUMBAGO, lendenpijn, lendenjicht.
LUMEN, Lat., het licht. Lamen mundi,
Lat, het licht der wereld; een
geleerde. die zich ten algemeenen
nutte verdienstelijk maakt. Lumières,
Fr., ophelderingen, verlichtingen;
kundigheden, kennis; in
de schilderkunst, de helder gemaakte
deelen van eene schilderij.
Luminare, lumineren, lichten, schitteren.
glinsteren. Lumineus, lumineux,
Fr., lichtend, helder,
klaar.
LUMEN MAJUS, bij de Laboranten,
goud, en lumen minus, zilver.
LUMlëN, eene soort van kleine, zeer
ligte, naar sinaasappelen gelijkende
citroenen.
LUMMEL, een lang. lomp manspersoon:
een lummel van eenenjongen.
LUNA, zie Diana. Lunaelabiüm,werktuig,
om de hoogten in de maan te
meten. Lunair, lunariseh, de
maan betreffende. Lunambulismus,
maanzuchtigheid, het nachtwandelen
. Lunarnbulist, een manei'chijn-
of nachtwandelaar. Lunaticus,
een maanzuchtige. ~unatie,
maanwisseling van de eene nieuwe
maan tot de andere. Lunatiek,
maanziek. grillig.
LUNESISCH MARMER, een Italiaansch
marmer van witte kleur, zoo als
het Cararische, waarmede men hetzelve
bijna gelijk schat.
LUNETTE. eene brilschans, welke voor
de ravelijnen of halve manen der
vesting aangelegd wordt, en dezelve
dekt; oog- of kijkglas; lunettes,
bril; ook de ooglappen der
paarden.
LUOGo, Ital., loco, Lat., bij verkorting,
loc en 10, toont aan, dat na
zekere plaats, bij welke de noten
LOOG. 411 LlTST.
eene octaaf hooger gespeeld moeten
worden, men weder beginnen
moet, dezelve in de octaaf
te spelen, waarin zij geschreven
zijn.
LUOGOTENENTE, Ital., locumtenens,
een stedehouder of gouverneur.
LUPERCA, eene Godin, door de Romeinen
vereerd; dewijl men aan
haar toeschreef, dat de wolvin den
kleinen ROMULUS en REMus geen
kwaad deed.
LUPERCALIëN, feest van Pan, bij de
Romeinen. Lupercus, naam van
Pan.
LUPIA, wolfsgezwel. Lupiajuncturae,
de ledezweren. Lupia synovialis articuli,
de Jedewaterzucht.
Lupus IN FABULA, als men van den
wolf spreekt, dan is hij niet ver
meer af.
LUSCITAS, gebrek, waarbij men de
voorwerpen niet regt, maar scheef
en van ter zijde ziet; en van het
scheelzien slechts daarin onderscheiden
is, dat daarbij het oog
niet verdraaid is.
LUSIADE, heldendicht van CAMOENS,
in het Portugeesch.
LUSIADEN. nimfen, zich bijzonder in
die rivieren ophoudende, waarin de
menschen gaarne baadden.
LL'SINGANDO, (muz.) schertsend,
vleijend. Lusorisch, speelsch,
kortswijlig, spottend.
LUSORIA, gewapende vaartuigen der
Ouden, die zij tot dekking der rivieren
onderhielden.
LUSTRATIE, lustratio, Lat., de zuivering
van eene ontheiligde za'lk,
door zekere offers; het zuiveringsfeest
bij de oude Heidenen.
LUSTRE, glans; lichtkroon; ook zekere
glanzige fraaije 'stof. Lustrum,
eene tijdruimte van vijf jaren , wanneer
het Romeinsche volk gemon.
sterd werd.
LUSTRE· GLAS, onder het ondoorschij.
nende Venetiaansche smeltglas of
email, de fijnste en kostbaarste
soort.
LUSTVUUR, een vuurwerk tot vermaak.
Lusus NATURAE, Lat., eene speling
der natuur.
LUTATIE. lutatio, Lat., lijming van
scheikundig vaatwerk. Luteren,
lijmen, digt bestrijken. Lutum,
kleefdeeg.
LUXATIE, luxatuur, de verrekking.
Luxus, Lat., luxe, Fr., pracht,
overvloed. weelderigheid. verkwisting.
Luxuriëus, lu:curieu:c, Fr.,
weelderig; ontuchtig.
LUZER, eene Zwabische munt, waarvan
80 eene livre of halve gulden
uitmaakt.
LYAEUS. een der meest gewone bij.
namen van BACCHUS, welke zorgverdrijver
beteekent.
LYCANCHIS, de symptomatische watervrees,
zoogenaamd hygrophobia
spontanea.
LYCEA, een feest. hetwelk te Troecene
aan DIANA, te Argos aan
APOLLO ter eere gevierd werd; dewijl
men meende, dat zij uit die
plaatsen de wolven verdreven hadden.
LYCEÜM, Lat., lycée. Fr.. eene beroemde
school bij Athene, waar
ARISTOTELES de wijsbegeerte onderwees;
thans een hooger gymnasiüm,
waar de jonge lieden tot
geleerden opg~leid worden.
LYCODES (angina). eene chronische
keel ziekte, ook lupus en strangulator
genoemd.
LYCOPHTHALMUS. een roodachtige
onyx met een witten ring en een
zwart middelpunt. zoodat het geheel
naar een wolfsoug gelijkt.
LYCOPODIÜM, Lat., de wolfsklaauw,
eene plant.
LYCOREXIA, wolf8honger.
LYCURGUS, een beroemd Spartaansch
wetgever. Lycurgisch. gestreng
(bijzonder in staatszaken); vaderlandseh.
LYDISCHE KLANKSOORT, eene der
hoofdtoonsoorten in de Grieksche
muzijk, welke, bij een levendig
LYGM. 412 LYNC.
karakter, iets weekhartigs heeft.
LYGMODES, rygodes, lyngodes, hikkend,
den hik hebbende. Lygmodes
(jebris) , hikkoorts. Lygmus,
de hik.
LYKANERS, zeker gedeelte der Hongaarsche
ligte infanterie.
LYKANTHROPHIE, eene soort van dolheid
of razernij, waarin de lijders
zich verbeelden, dat zij in wolven
veranderd zijn.
LYLAEUS, een bijnaam van JUPITER
en APOLLO. Den eersten werd in
Arcadië een feest, Lyeaea, gevierd,
waarbij men ook kampspelen
hield.
LYMA, onzuiverheid, smet; ook oplossing.
LYMPHATISCHE VATEN, watervaten,
teedere vaten of kanalen, in dierlijke
ligchamen, welke het waterachtige
vocht, dat zij inzuigen, in
de grootere terugvoerende aderen
uitstorten. Lymph, Lympha, bloed·
of aderwater, een kleverig geel
water, hetwelk zich in het bloed
bevindt, en door de lymphatische
vaten aangebragt wordt; ook het
plantwater, of het waterachtige
sap, dat zich in de pijpen der
planten bevindt. Lymphotomie,
kunstige opening van de lymphatische
vaten.
!'YMPHEURISMA, ziekelijke opening
der Iymphatische vaten. Lymphochezia,
lymphaächtige ontlasting.
Lymphoncus, opzwelling van een
lymphavat met verharding der
lympha. Lymphorrhoea, lymphavloeijing,
uitstorting der lympha.
LYNA, HLYN, de 12de godin uit het
geslacht Asen, vriendin van FRIGGA,
bestemd, om de menschen tegen
gevaren in bescherming te nemen.
LYNCAEUS, een der 50 zonen van
Egyptus, de eenige, die bij den
moord door de Danaïden aan zijne
broeders gepleegd, door HYPERMNESTRA,
zijne gemalin, verschoond
werd.
LYNCEUS, naam van eenen Argonaut,
welke verhaald wordt, zulk
een scherp gezigt gehad te hebben,
dat hij meer dan twintig mijlen
ver, en ook door eene plank heen
kon zien.
LYNX, een losch; lynxöogen, scherpziende
oogen.
LYPAROCELE. Zie Steutoma.
LYPOTHYMIA, zeer treurige (melancholieke)
gemoedstoestand.
LYRA, het oudste snaarinstrument
der Egyptenaren en Grieken, welkl!
uitvinding aan HERMES toegeschreven
wordt, en hetwelk niet met
onze lier maar meer met de luit
overeenstemde.
LYRISCH, oorspronkelijk een gedicht,
dat bij de lyra gezongen werd;
ook zulk een, waarin de dichter
zijnen eigen hartstogtelijken
toestand schetst, van hier lyrisch
dichter, lier- of gevoeldichter.
Lys, eene Savooische zilveren munt,
iets meer dan 11/4 gulden waard.
Lys n'oR. Zie Lis d'or.
LYSIKRATES, naam van eenen ouden
man, die, om jong te, schijnen,
zijne grijze haren zwart verwde.
LYSIS, de hondsdolheid; de razernij,
door de beet van een en dollen
hond ontstaande. Ook het allengs
ophouden eener ziekte. Lyssodectos,
een gebetene door eenen dollen
hond of eenig ander dol dier.
Lyssodegma, lyssodegmus, de dollehondsbeet.
Lyssodexis, het bijten
van eenen dollen hond.
LYSSA, de woede, dochter des Nachts,
bij sommigen de 4de furie.
LYTHMOMACHIE, rhytmomachie, arithmomachie,
een spel der Ouden,
naar het schaakspel gelijkende,
maar met steenen, waarop getallen
stonden, gespeeld, op een bord,
dat dubbel zoo veel ruiten had,
als het schaakbord.
LYTIERSE, gezang der maaijers. bij
de oude Grieken.
LYTRUM, losgeld, rantsoen.
M. 413 MAAS.
M.
M, als Romeinsch getal, beteekent
1000.
M, magister, meester.
M, of man., op recepten, manipulus,
eene handvol.
M. D., medicinae doctor, doctor in de
geneeskunde; ook op recepten
misceatur, detur, het (geneesmiddel)
wor de gemengd en gegel'en.
MGR., MONSEIGNEUR, edele of genadige
heer. Mgrs., messeigneurs,
edele of genadige heeren,
MLLE., MADEMOISSELLE, mejufvrouw.
Mlles. , mesdemoiselles,
mejufvrouwen.
MME., MADAME, mevrouw. Mmes.,
mesdames. mevrouwen.
1\1. M. P., mana mea propria, met
mijne eigene hand.
MR., MONSIEUR, mijnheer. Mrs.,
messieurs, mijne heeren.
M. S., manuscriptum, handschrift.
MA, de Godin RHEA; ook eene harer
priesteressen, aan welke BACCHUS
door JUPITER ter opvoeding gegeven
werd.
MAANEE, eigenlijk geheime zin- of
toespeling, eene zinnebeeldige manier,
waarvan de Turken zich, in
plaats van minnebrieven, bedienen,
doende daartoe verscheidene
zakp.n (een stroohalm, draad, enz.)
welke eene bepaalde beteekenis bij
hen hebben, in eenen zak. Eene
dergelijke wijze heet Selam, en
bestaat in eenen ruiker zamengebonden
bloemen van symbolische
beteekenis.
MAANIM, Minageghinim, kogelpauke.
een muzijkinstrument der Hebreers,
bestaande in eenen hollen cilinder,
waarin kogeltjes aan een en
draad tegen elkander in den cilinder
geschud werden.
MAANSELHE, eene enge landstreek,
welke het Moskovische Lapland
en het Zweedsche Finland met
Kargapol, eene Moskovische provincie,
zamenvoegt, gelegen tusschen
de Witte Zee en het meer
Onega.
MAASCH, bij de wijnlezing, zamengestampte
en gekneusde druiven.
MAARSCHALK, maréchal, Fr., in de
salische wetten, waar dit woord
het eerst voorkomt, beteekent het
eenen gemeenen stalknecht, die
het opzigt over twaalf paarden
had. Daar de hof- en krijgsstaat
der toenmalige tijden grootelldeels
in paarden bestond, zoo werd dit
woord, van langzamerhand, in onderscheidene
zinnen gebezigd, en
beteekende naderhand eenen stalmeester,
eenen opzigter over de
stallen, paarden, en over de geheele
ruiterij, Thans beteekent
dit woord een vorstelijke hofmeester;
een stafdrager en opziener bij
openbare plegtigheden; Veldmaarschalk,
opper veldheer.
MAART, de derde maand des jaars,
naar onze tijdrekening; naar die
van ROMULUS, de eerste, welke
haar, naar zijnen vader MARS,
martiüs of maart noemde. Bij
de Joden droeg zij den naam van
Adar, bij de Egyptenaren dien van
Phamenoth,. maar KAREL de Groote
gaf haar den naam van Lentemaand.
Sedert het edict van KAREL
den IX., koning van Frankrijk,
werd, 1564, in dat rijk eerst
de maand Januarij de eerste maand
van het jaar; tot zoolang had men
aldaar de jaartelling met de maand
Maart begonnen.
MABI, een drank op de Antilles, uit
siroop, aardappelen en oranjeappelen
toebereid.
MABUB, Mabuf, Mabul, eene gouden
munt der Afrikaansche roofstaten,
ter waarde van 3 piasters of 120
para's.
MAC, een woord vóór vele SchotBche
namen. en zoon beteekenende,
b. v. Mac-Donald, zoon van
DONALD.
MACADAMISEREN; yolgens"de manier
MACA. 414 MACH.
van MAC·ADAM, een en weg met
klein gestooten granietkiezel of
kalksteen bedekken.
MACARONE, maccheronea, Ital., eene
800rt van grappige gedichten,
waarvan de verzen met woorden
uit de straattaal doormengd zijn,
aan welke men eenen Latijn8chen
uitgang gegeven heeft, b. v. het
gedicht van P. B., op het tabak.
rook en: stoppere non tantum laus
est, sed nemere pipam etc.
MACARONI, de geliefde spijs der Italianen,
zijnde eene 800rt van toe·
bereide meelreepen of deegdraden.
Fijnere soorten zijn: de vermicel.
li, fidini, stelete, enz.
MACEDON, zoon van OSIRI8, volgens
anderen van DEUKALION, naar
wien Macedonië genoemd is.
MACELLARIÜS,bij de Romeinen, eene
soort van uitdrager, die koorn,
brood, vleesch en andere eetwaren
op zekere plaats, Macellum ge·
noemd, te koop had.
MACEREREN, laten weeken, doen
week worden; vermageren; afmat.
ten, kwellen.
MACHAERION, Machaeris, een heel.
kundig mes; ook het zwaard; de
slag; het tweegevecht.
MACHALATH, een speeltuig bij de
Joden, dat tot treurmuzijk ge.
bruikt werd.
MACHAÖN, een zoon van ESCULAPlUS
en beroemd geneesheer, eigenlijk
iemand, die gaarne vecht, houwt,
kerft en steekt.
MACHECOULIS, bij de oude vesting.
werken, zoowel boven in eenen
toren de tinne of borstwering met
hare schietgaten, als ook de schiet.
gaten beneden.
MACHIAVELLISMUS, die staatkunde,
volgens welke, gelijk MACHIAVEL
leert, een vorst slechts op zijn ei.
gen voordeel en niet op het alge.
meen welzijn zien moet. Machia·
vellist, die volgens de leer van
MACHIAVEL handelt.
MACHINA, Lat., machine, Fr., machi.
ne, een kunstig werktuig, om eene
beweging voort te brengen of die
te verligten ; kunstgreep, list.
Machinaal, werktuigelijk, onna·
denkend. Machinatie, arglistig.
heid, kuiperij. Machineren, wer·
ken, vervaardigen; ook aanslagen
smeden, iets kwaads beramen.
Machinist, kunstwerktuigmaker ;
ook de bestuurder van de machi.
ne, b. v. op eene stoomboot enz.
MACHITOTEREN, een vers alleen, met
verscheidene muzikale versierin.
gen, zingen.
MACH LOS, onkuisch, geil, van het
vrouwelijk geslacht gebruikt.
Machlosyne, de verliefde waanzin.
nigheid , bijzonder manziekte,
mansdolheid. Machlotes, onkuisch.
heid, geilheid, bijzonder van vrou·
wen.
MACHOL, muzijkinstrument der He·
breën, volgens sommigen met sna·
ren, volgens anderen met blokjes
en klinkende rin-gen.
MACHSOR, Machazor, bij de Joden,
het boek, waarin hunne kerkge.
bruiken vervat zijn.
MACHELOS, in oude tijden een
Zweedsch schip, dat omtrent 200
kanonnen voerde, die echter klei.
ner dan de tegenwoordige, en mis.
schien slechts dubbel haken, waren.
MACKARIBU, met dezen naam wordt
de beste soort van kanastertabak
aangeduid.
MACKINTOSH, een waterdigte mantel
of overjas.
MAÇON, een metselaar. Franc.maçon,
zie op Franc. Maçonnerie, metsel.
werk ; vrij metselarij .
MACQUINA, Kafferstam in de binnen.
landen van Zuid.Afrika, van welke
de andere stammen hun koper en
ijzer bekomen.
MACRAUCHEN, langhals, in tegenstel.
ling van brachyauchen, korthals en
van craterauchen, dik hals.
MACRIS, dochter van ARISTEUS, ont·
ving BACCHUS in haren schoot,
MACR. 415 MADE.
toen VULKAAN hem uit de vlammen
rukte, en haalde zich hierdoor
de gramschap van JUNO op
den hals, welke haar noodzaakte
te vlugten.
MACROBIOSIS, macrobiotes, lang leven.
Macrobiotiek, macrosbiotica,
de kunst om het leven te verlengen,
gezondheidsleer. Macrobius,
langlevend.
MACROCOSMICA, buitenzaken; din ..
gen, tot de buitenwereld behoorende.
Macrocosmologia, de leer
van het gansche wereldgebouw of
wereldstelsel. Macrocosmus, het
gansche wereldrond. Zie "lHcrocosmus.
MACROCEPHALUS, grootkop, een
mensch die een groot hoofd heeft.
Macl'onosie, lange, moeijelijke
ziekte. Macrophysocephalus, opgeblazenheid
van het hoofd door
lucht. Macropnie, bezwaarlijke
ademhaling. Macropnos, macl'opnus,
iemand, die bezwaarlijk adem
haalt. .fflacl'os, uitgestrekt, lang;
de langbeid. Macrosceles, langbeen,
lange beenen hebbende. Macroptera,
insekten, welker vleugels
langer zijn, dan het halve achterlijf.
MACULATUUR, misdruk. Maculeren,
bezoedelen.
MACULAE MATERNAE OfMATRICALES,
moedervlekken. Macula Iata, de
gevaarlijkste soort van roos, of
weleer eene doodelijke rotkoorts,
die binnen 24 uren het koudvuur
veroorzaakt.
MACUTE, eene soort van knapzak
van latanenbast, waarin de Negers
in West-Indië op reis hunne levensmiddelen
doen.
MADAGASCARSCH BROOD, Cassava,
eene soort van beschuit, welke
voor de slaven in West-Indië uit
den wortel van den maniok bereid
wordt.
MADAME, Fr., mevrouw.
MADAROSIS, het uitvallen der haren,
bijzonder van de wenkbraauwen
en oogleden.
MADEMOISELLE, Fr., mejufvrouw.
MADELONETTEN, ligtekooijen, welke,
tot boete voor bare zonden, zich
aan kloostergeloften onderwerpen;
ook de kloosters, alwaar zich deze
boetelingen bevin den.
MADEN-MUKATASI, in Turkije, iemand,
die de inkomsten van de
bergwerken en de tollen van eenige
steden ontvangt.
MADIS'l'ERIÜM, haartang.
MADONNA, de maagd MARIA, onze
lieve Vrouw; in de schoone kunsten,
een Mariabeeld.
MADONNINA, eene Genuesche zilveren
munt, ter waarde van omtrent
8 stuivers.
MADOUINE, eene Piemontesche gouden
munt van omtrent 8 gulden.
MADRAS, doek van Madras, eene stof
uit zijde en katoen.
MADRASFANAM, eene munt op de
kust van Coromandel, van omtrent
2 stuivers waarde.
MADREPORE, eene steenachtige dier.
plant of koraal, sterresteen of
zeester.
MADRIGAL, eene soort van klein lyrisch
gedicht, nu van korte dan
van lange verzen, waarvan er geen
boven de elf lettergrepen hebben
mag; ook een zangstuk, dat op
de wijze der Psalmen, met vele
zangstemmen, meestal zonder instrumenten,
uitgevoerd wordt.
MADRIGALET'l'O, een kort en Madrigalone
een lang madrigal.
MAEëIA, Nfaeïa, Maiëia, de verloskunde.
Maeëusis, de verlossing.
Maeè'uter, een vroed meester. Maeputicus,
tot de verloskunde behoorende.
Maeëutria:, eene vroedvrouw.
MAEANDRI8CH, verward, verdraaid
rondgaande, zoo als in een doolhof,
of ook kronkelend, als eene
nVler.
MAEäNDRIE'l', koraalgewas, welks
stervormige gedaante als eene
kronkelende hersen is aan te merMAEC.
416 MAGD
ken; hersen koraal.
MAECENAS, fig. een beschermer,
voorstander van kunsten en wetenschappen.
MAENADEN, de priesteressen van
CYBELE; ook de bacchanten, alsmede
die vrouwen, welke het feest
van PRIAPUS met dolle plegtigheden
vierden.
MAENALISCHE VERZEN, in het algemeen
de herdersliederen, of de
Idyllen en Eglogen; dewijl de herders,
omstreeks den berg Maenalus
in Arcadië wonende, als zangers
van zulke liederen beroemd
waren.
MAEÖNIDEN, een naam, aan de Muzen
gegeven; dewijl men geloofde,
dat MAEÖNIE het vaderland van
haren beroemdsten gunsteling, HOMERUS,
was.
MAES, eene munt in China, omtrent
15 stuivers waard.
MAësTOSO, !tal., (muz.) verheven,
majestuëus, prachtig. Maëstro,
meester, leer- of muzijkmeester.
MAFORIÜM, Mafortiüm, Mavortiüm,
bij de Romeinen, een kleedingstuk
der vrouw, eene kap die het hoofd
bedekte en op de schouders ne·
dergelaten konde worden; ook een
manteltje der monniken, om hals
en schouders te bedekken.
MAGARRI, Christenmeisje, welke de
rijke Turksche vrouwen gewoon
zijn te koopen, om door haar bediend
en met dans en spel onderhouden
te worden.
MAGAS, het monochordum.
MAGASINAGE, Fr., pakhuisgeld ;
huur, welke een commissionair
bekomt, als hij waren van een
ander lang bewaren moet.
MAGAZIJN, magasin, Fr., voorraadhuis,
pakhuis; plaats, alwaar vele
dingen tot toekomstig gebruik bewaard
worden. Ook een tijd.
schrift voor een bepaald \'ak.
MAGDALEON, Magdalia, broodkruim;
ook de daaruit gemaakte pillen,
koekjes, enz.
MAGDALIDEX, cilindrieke of langronde
figuren.
MAGGIOLATE, een gezang, hetwelk
voorheen in Mei, bijzonder in Italië,
de minnaars onder de vensters
hunner minnaressen, ter viering
der lente, zongen.
MAGGIORE, mageur, wijst in de muzijk
aan, dat in een stuk de modulatie
weder in den hoofd- of grondtoon
overgaat.
MAGIE, Fr., tooverij, tooverkunst,
de kunst of wetenschap, om Ollbegrijpelijke,
bovennatuurlijke
werkingen voort !e brengen; hekserij.
Magiifrs, Magi, eene soort
van geleerden, inzonderheid sterrekundigen
of sterrevoorzegkundigen,
bij de oude Perzen en andere
Oostersche volken. Magisch,
magique, Fr., tooverachtig, betooverend.
MAGION, een uit wortelen bereide,
verhittende drank der Turken.
MAGISTER, Lat., meester, leermeester;
ook op hoogescholen eene
akademische waardigheid, de naaste
aan die van doctor . Magister artiV,m
liberaliüm, (verk. M. A. L,) meester
der vrije kunsten. In verba
magistri, op het woord van den
meester, namelijk zweren. Magisteriüm,
een poeder, dat door scheikundige
oplossing en neêrploffing
toebereid is. Magistraat, de overheid,
de regering, het bestuur
eener stad. Magistratuur, het
overheidsambt. Magistreren, magister
worden; ook den baas spelen,
heerschen.
MAGMA, dikke zalf, of het dikke
overblijfsel, hetwelk van eene toebereidende
zalf, bij het uitdrukken,
overig blijft.
MAGNA CHARTA, zie Charta magna.
MAGNA MATER, toenaam van CYBELE.
MAGNANIEM, grootmoedig. Magnanimiteit,
grootmoedigheid.
MAGNATEN, de voornaamsten, de
rijksgrooten, personen van oud.
hoogen adel (bijz. in Hongarije en
MAGN. 417 MAHA.
Polen). den der Oostindische volken, ook
MAGNEET, zeilsteen, ijzererts, dat Vischnoe of Vistnoe, en door de
ijzer tot zich strekt. Magnetische Malabaren Peremoel genoemd. De
kracht, aantrekkende kracht. Ma. Bramillen geven hem Laetsemi tot
gnetiseren, magnetisch maken, de gemalin, behalve welke hij echter
magnetische kracht mededeelen, nog verscheidene vrouwen gezegd
(volgens MESMER en PUISEGOUR), wordt te hebben.
door zekere gebaren en aanrakin. MAHAME, 111a!wn, Maone, eene Turk.
gen de magn~i:i8che kracht opwek. sc he galjas, kleiner dan de Vene·
ken, en tot genezing van ziekten tiaansche.
aanwenden. Magnetiseur, magne. MAHATRA, noemt men wanneer aan
tiseerder, hij, die door magnetise. een' geldbehoevende. in plaats van
ring bijzondere werkmg;en in het geld, waren tot al te hooge prijzen
menschelijke ligchaam t:acht voort I gegeven worden, die hij dan, om
te brengen. jl1agnetismus, mai!,.ne·1 geld daarvan te krijgen, met scha·
tische kracht en werking; dierlijk de verlwopen moet,
magnetismus, kracht, door welke MAHOMED, de stichter van de Maho.
de uitvloeijing of uitdamping van medaansche godsdienst. Ma/lOme.
menschelijke ligchamen op anderen daan, aanhanger en beleider van
werkt en ziekten geneest. Magne. MAHOMED. Mahomedanismus, leer
tometer, een (door den heer DE van MAHOMED, de Mahomedaan·
8AUSSURE uitgevonden) werktuig, sc he godsdienst.
om de kracht te bepalen, waarrne· MAHOMEDS VAAN, de hemelsche vaan,
de magneten, op onderscheidene bij de Turken Bairac genoemd,
plaatsen der aarde, het ijzer aan· is eene groene vaan, welke MA HO·
trekken. MED voorgaf van den engel GA·
MAGNESIA, eene fijne witte kalkaar. BRlëL bekomen te hebben, tot een
de, van tweederlei soort. teeken, dat hij de Ongeloovigen
MAGNIFICAT, de lofzang van MARIA, zou overwinnen.
Looft den Heere, enz. MAHRATTEN, een Indisch volk op het
MAGNIFICATIE, magnificatio, Lat., schiereiland aan deze zijde van
lofprijzing, verheffing. Magnificen. den Ganges (Hindostan). Hun
tie, de pracht, waardigheid. Magni. opperhoofd wordt Reischwah ge.
fiek, magnifique, Fr., prachtig, luis. noemd.
tervol; ook kostbaar. MAJA, (fabelk.) de dochter van AT·
MAGOPHONIA, feest der Perzen, tot LAS, bij welke JUPITER HERCULES
aandenken van het ombrengen der verwekte; ook eene minne, voed.
7 magi, die zich, na den dood van ster.
CAMBYSES, van het rijk meester MAIDAN, in Azië, bijzonder in Per.
maakten. zië, eene marktplaats; ook de ren·
MAGOT, verborgen scbat. Ook een baan te Konstantinopel.
groote aap, baviaan; en van daar MAlI., valies, brievenpost, van hier
een onbehouwen mensch, bosch. brievenmail.
duivel::gezigt. MAILLE, eene Fransche rekenmunt,
MAGRAPHA, Magraphe, een muzijk. de helft van een denier; ook een
instrument bij de Joden, naar onze Fransch goud. en zilvergewigt van
orgels gelijkende. 2 felins ; desgelijks de maas van
MAGYAREN, lVJadscharen, de oor· geknoopt werk; een pantserrin.
spronkelijke en meest geliefde getje, maliespel, waarbij men een'
naam der Hongaren. houten bal, met eenen houten kolf.
MAHADEN, een der voornaamste go· door eenen ijzeren boog drijft.
27
MAIL. 418 MAJO.
MAILLON, een ovale fijne glasring.
MAIN, Fr., hand; coup de main, eene
vermetele, koene en listige streek;
main de justice, de arm der geregtigheid.
(ook onder de wapens van
het Fransche rijk); main d'oeuvre.
het werk, waarmede men zich onledig
houdt, handwerk; à la main
zijn, bij de hand zijn. Maintene"
en, in stand houden, handhaven;
kameren, onderhouden, b. v. een
bijzit; iemand beschermen; je
maintiendrai, ik zal handhaven.
MAIRE, in Frankrijk hetzelfde, wat
bij on~ een burgemeeiiter in de steden,
en een schout ten platten
lande is. J}lairie, het ambt van
eenen maire; ook het gebouw,
_ waarin de maire zijne zittingen
houdt.
MAïs, Fransche tarwe, Turklilch koren.
MAÎTRE, Fr., heer, meester in eenige
kunst, ook leeraar, leermeester,
onderwijzer; coup de rnattl'e, eene
meeEterlijk uitgevoerde daad. Mattresse,
meesteres, gebiedster; matres,
bijzit. Mattl'iseren, beheersehen,
den meester spP.!en.
MAJESTEIT, waardig'heid, hoogheid,
heellijkheid, titel van de keizers
en koningen. Majesturus, heerlijk,
koninklijk, prachtig.
MAJOLIEK, eene soort van aarden
vaten in Italië; ltaliaansch aardewerk.
MAJOOR, eeT} opperwachtmeester,
bataiJlonschef, een titel bij het
hij gs VI' e zen.
MAJOR, de oudste van twee broeders,
pl'opositio majOI', de eerste of hoofdstelling
eener sluitrede. Majoraat,
rnajoratus, Lat., het voorregt des
oudsten in eene familie, bijzonder
dat regt, uit kracht van hetwelke
alle, of ten mimte de vuornaamste
goederen met hunne titels aan den
naasten oudste overgedragen worden.
Jl,fajores, Lat., de voorouders.
Majol'enniteit, mondigheid, meerderjarigheid.
Moremajorem, (op
de wijze der voorouders, met den
kap) promoveren.
MAJORITEIT, meerderheid, b. v. van
stemmen.
MAJOR DOMTJS, maire du palais, bij
de oud-Fransche koningen, de
opperste huishofmeester.
MAJOU, een gewigt te Achin, 62
azen zwaar.
MAJUMA, een feest, hetwelk in het
Oosten en naderhand te Rome in
Mei, ter eere van FLORA of VENUS,
met veel weelderigt.eid gevierd
werd.
MAJUs, de hoogste God der Tusculaners;
waarschijnlijk de mannelijke
voorstelling der vergode
aarde.
MAKER, een groot schip. hetwelk in
overoude tijden in Zweden gebruikt
werd.
MAKRAMMA, een sluijer der Turksche
vrou wen, zonder welken zij niet
mogen uitgaan.
MAKRoNE, suikergebak van meel,
gestooten amandelen en suiker.
MAKUBA, eene fijne 800rt van snuiftabak.
MALACATE, eene soort van takel,
door 4 muilezels gedreven, waarmede
in de Amerikaansche bergwerken
de erts uit de groeven gehaaid
wordt.
MALACHBELUS, eene Syrische godheid,
de maan in mannelij ke gedaante,
in den bijbel Melecheth
genoemd.
MALACHIET-AGAAT, een groene agaat,
ondoorschijnend of halfdoorschijnend,
maar zelden geheel dourschijnend
zijnde.
MALACHMOWES, Jood~ch, de dooclsengel,
die gezegd wordt iederen
stervenden te verschijnen en hem
de ziel uit het ligchaam te rukken.
MALACIA, lust, groote begeerte naar
ongewone spijzen, zoo als zwangere
vrouwen somtijds plegen te
hebben; ook windstilte.
MALACOSARCOS, iemanà, die zeer
MALA. 419 MALE.
slap en tee der vleesch heeft.
MALACTICA, malactische of week makende
geneesmiddelen.
MAI.ADRESSE, Fr., onhandigheid, on·
geschiktheid.
MALA FIDE, Lat., trouweloos, arglistig.
kwaadaardig, tegen beter
weten aan.
MALAISE, Fr., ongemak, onbehagelijke
toestand.
MAL. à- PROPOS, Fr., ontijdig, ten
onpas.
MAL-AVISÉ, Fr., onbedachtzaam, onverstandig.
l\IALAXEREN, bij de apothekers, harde
stoffen voor pleister met olie
week maken, opdat zij zich beter
laten strijken; kneeden.
MALBOSCH, Joodsch, rok, kleed.
lVIALCONTENT, Fr., ontevreden, onvergenoegd.
l\1AL DE NAPLES, de venusziekte, zoo
genoemd, dewijl de Franschen, bij
de belegering van Napels, in 149:l,
het eerst daarvan aangestoken werden.
MAL DE OJO, een bijgeloovig gevoelen
der Spanjaarden, dat sommige
menschen de kracht bezitten, om
met hunne oogen tooverachtige
werkingen voort te brengen.
MALEDICTIE, vloek, verwenschingj
ook achterklap. Male quidem, Lat.,
erg genoeg. Male quod sit, erg
genoeg, dat het zoo is.
MALEI'ICI, onheilaanbrengers, zoo
worden de planeten SATURNUS en
MARS door de Astrolog'en genoemd;
omdat zij, naar hunne
meening, den menschen zeer scha.
delijk zijn.
MALEFICIAT, hij die, volgens het bijgeloof,
onvermogend tot voortplanting
geworden is.
MALEI-GROSCHEN, kleine groschen,
eene Boheemsche zilveren munt
van MAXIMILlAAN 11., thans 4 2/ 3
pf. waard.
MALEISCH RAS, een der vijf hoofd.
stam men van het menschelij k geslacht.
MALENTENDU, Fr., misverstand, misvatting.
MALHEUR, Fr., ongeluk, onheil.
MALHONNET, malhonnéte, Fr., onbe.
leefd, onbetamelijk, slecht.
MALlCE, Fr., boosheid, bedrog, arglistigheid.
Maliciëus, malicieux,
Fr., boosaardig, arglistig, verraderlijk.
MALIS, de droes der paarden.
MALLAS, eene Catalonische munt,
waarvan 48 omtrent <'P/2 stuiver
doen.
MALLE, mal, een vorm voor het gieten
van kogels enz. gebruikt wordende.
MALLEABEL, malleable, Fr., smeedbaar,
wat zich laat smeden. lfIalleabiliteit,
eigenschap van zekere
metalen, dat zij zich laten smeden;
smeedbaarheid.
M ALPHIGISCHE HUID of NET, de netvormige
dikke huid, welke zich
onder de opperhuid bevindt.
MALPROPRE, Fr., morsig, onzinde.
lijk.
MALTER, eene koornmaat van onderscheiden
grootte in Duitschland,
van 4000 tot 20,000 Parijsche
cubieke duimen.
MALTESER-DAMES, de adellijke nonnen
van het klooster te Sixenne in
Spanje; dewijl de priores er van
onder den grootmeester van Malta
stond.
MALTESER-RIDDERS, geestelijke orderidders,
die aanvankelijk den
naam van Johanniter- of hospitaalbroeders
droegen.
MALTESISCIIE BRANDSPIEGEL. Zie
KIRCHERS brandspiegel.
MALTRAITEREN, mishandelen, kwalijk
behandelen; i'liecht onthalen.
MALUM. kwaal, ziekte. Malus, Lat.,
boos; malum mala proxirnum, een
ongeluk komt zelden alleen.
MALVASIER, een gele, balsemachtig
zoete wijn, voornamelijk van de
stad Napoli de 31a/vasia op Morea.
Ook zekere kunstig toebereide
muskaatwijn.
27*
MALV. 420 M~t\.ND.
MALVERSATIE, malversatio, Lat., ontrouwe
ambtswaarneming. Malverseren,
zijn ambt niet getrouw
waarnemen, zijnen pligt verzuimen.
MAMMA, moeder; ook eene deftige,
lijvige vrouw; voorts de vrouweliJke
borst.
MAMMALIA, zoogdieren.
MAMMILLARlSTEN, eene sekte van
wederdoopers.
MAMMELUKKEN, lJlamluken, eigen.
lijk gekochte slaven beteekenende,
zijn kinderen van Christenouders,
uit wie vroeger de lijfwacht der
Egyptische Sultans bestond, en
die nog de beste troepen van den
Egyptischen onderkoning uitma·
ken.
MAMME8EL, jJfamsel, de zamentrekking
van Mademoiselle.
MAMMON, rijkdom en onbehoorlijk
vertrouwen daarop, met minachting
van God; de geldgod.
MAlIlMOUTH, onbekend groot land.
dier uit de voorwereld, waarvan
onderscheidene beenderen, naar
die van den elefant gelijkende, zijn
opgegraven.
MAMODE, eene Arabische zilveren
munt van omtrent 12 stuivers
waarde.
MAMSER, .Jood~ch, hoerekind.
MAMOUDIE, Mamoedie, eene munt in
Perzië en andere Aziatische lan·
den, omtrent 6 stuivers waard.
MANA GENEDA, de bewarende godheid
bij verlossingen,
MANAGOGA, eene maat in Japan van
10,000 ickmagogs.
MANCANDO, (muz.) allengs afnemend.
MANCHESTER, katoenfluweel, naar de
stad Manchester, in Engeland, genoemd;
ook zekere broekenstof.
MANCHETTE, landlubbe
MANCIPATIE, de toeëigening; de overgaaf
eener zaak als eigendom.
MANCO, gebrek, te kort bij koopwaren.
MANDAAT, mandat, Fr., bevel, vol.
\
magt, verordening. Mandator,
mandant, last- of volmagtgever.
Ex mandato, of ad mandatum, Lat.,
op bevel.
MANDARINEN, tamme koeijen in
Spanje, waarmede de wilde stie·
ren, voor een: stierengevecht, gevangen
worden.
MANDARI.JN, titel van ieder staatsdienaar
in China.
MANDEMhNT, bevelschrift, bijzonder
van bis8choppen.
MANDOLINE, muzijkinstrument, eene
kleine luit, mandolijn.
MANDRAGORA, slaapappel; toover.
wortel.
MANDUCATIE, het eten; wijders, het
werkelij k nuttigen van het ligchaam
en bloed van CHRISTUS, in
het heilig avondmaal, volgens de
begrippen der Roomsche kerk.
MANÈGE, Fr., rijschool; rijkunst; ook
listig gedrag.
MANEN, manes, Lat. en Fr., (fabelk.)
beschermgoden der afgescheidene
zielen, welker beschermgeesten zij
in het leven geweest waren. Men
geloofde, dat de geniën der goeden
weldadige Laren, en de geniën der
boozen Lemuren of Larven, dat is,
schrik spoken werden, die op aarde
rond dwaalden en den menschen
schade toebragten. Beiden bragt
men offers toe, opdat zij de zielen
weldra in rust mogten brengen.
Dikwijls heetten ook de zielen der
afgestorvenen (de schimmen) zelve
manen. Op de graven zettede
men: D. M. S., Dis manibus
sacrum, aan de goddelijke manen
. geheiligd.
MANGONIE, de kunst om de geneesmiddelen
te vervalschen.
MANDRADORE, de alranuwortel, tooverwortel,
giftplant van het geslacht
der bella donna.
MANDRISE, een fijn, groen, geaderd
hout, uit Madagascar, tot inge.
legd werk verbruikt wordende.
MANDSCHUREN, oorspronkelijk volk
in Azië, omstreeks de rivier Amur
MANE. 421 MANI.
wonende.
MANEH, Mina, een gewigt en eene
munt der Hebreërs, waarvan men
een heilig, koninklijk en gemeen
had.
MANEROS, een gezang der Egyptenaren,
ter eere van MANEROTES,
den zoon huns eersten konings.
MANES, een Arabisch gewigt, van
tweederlei soort. Het eene bedraagt
16 het andere 20 oncen.
MANGALIS, een diamantgewigt in
Oost-Indië van omtrent 5 grein.
MANGANESIÜM, Manganiüm, Mangan,
bruinsteen, metaal.
MANGAR, Turksche koperen munt,
waan'an er 24 een asper doen.
MANGE, een krijgstuig der oude
Duitschers, waarvan zij zich, vóór
de uitvinding van het buskruid,
bedienden, om steenen te werpen.
MANGELIN, een diamantgewigt in
Oost- Indië 6 of 7 grein zwaar.
MAGONEN, de shlVenhandelaars der
Grieken en Romeinen, die ook
hunne slaven muzijk lieten maken,
om met hen wat te verdienen,
tot zij hen verkochten.
MANGOUR, eene Egyptische munt,
gewoonlijk Forlo genoemd.
MANIA, onder deze benaming vereerden
de Romeinen eigenlijk PROSERPINA,
de beheerscheres der manes
of schimmen.
MANlABEL, maniable, Fr., handelbaar,
wat zich gevoegelijk met de
hand laat regeren of behandelen;
ook buigzaam, zacht; gezeggelijk.
Maniantie, handeling, b. v. maniantie
van penningen. Maniement,
het bevoelen, betasten, de behandeling;
ook de beweging van de
ledematen des ligchaams; de bezorging,
beheering van zaken of
gelden. Manië'ren, behandelen,
betasten; bezorgen, begeeren; gemaniëerd,
gemanierd, gekunsteld,
opgesmukt, opgesierd; in de
schilderkunst, naar eenen bijzonderen
smaak des kunstenaars
behandeld, dien hij zich heeft aangewend,
en die in al zijne werken
doorstraalt, ook daar, waar
dezelve niet past.
MANIACUS, krankzinnig, maanzuch.
tig, razend, dol.
MANICHEëRS, Lat., manichaei, aanhangers
van den Perzischen wijsgeer
MANES. Zij stelden twee
grondwezens, een goed (het licht),
en een kwaad (de duisternis), en
zochten deze hunne grondstellingen
met de Christelijke godsdienst
te vereenigen. Schertsenderwijze
leiden sommigen het van
manen af, en geven onstuimigen
schuldeischers den naam van manicheë'rs.
MANICORDIE-DRAAD, zeer dun koper-
of ijzerdraad, voor klavieren
en andere muzijkinstrumenten.
MANICORDION, eene soort van Idavier.
hetzelfde als Clavicord.
MANIE, Fr., onzinnigheid, woede,
razernij; overijling van drift of
gramschap; onzinnige buitenspori.
gheid, hevige of overdrevene neigmg.
MANIEMENT, manieren, zie op J.lfaniable.
MANIER, wijs van handelen, zoo wel
in zeden als gebaren. In de beel
dende kunsten, de bijzondere wijs
van werken, die aan eiken kunste.
naar eigen is; in de schoone wetenschappen,
de schrijfwijs of
stijl. Manieren, (muz.) versieringen,
als trillers, voorslagen, slepers.
Manierist, een schilder, die
door zijne manier verleid, te veel
van de ware natuur afwijkt. Maniprlijk,
wellevend, zedig.
MANIFEST, openlijke bekendmaking;
staatsschrijven. Manifestatie, bekendmaking,
openbaring. Manifesteren,
bekend maken, openbaren,
verkondigen.
MANILLE-; de tweede matador of troef
in het lomberspel. Mannillen, koperen
of metalen armbanden der
Afrikaansche volkeren.
MANIOK, een Amerikaansche heesMAN!
422 MANS.
ter, uit welks wortels smakelijk
brood of koek, Cassave genoemd.
bereid wordt. Zie Madagasca/'sch
brood.
MANIPULATIE, behandeling, bearbeiding,
bewerking, wijs om iets
te doen, als: het zilver uit de mijnen
te halen; scheikundige bewer.
king van een metaal; bestrijking
van een ligchaam met de hand,
ten einde heilzame veranderingen
in hetzelve te weeg te brengen.
Manipuleren. behandelen, betasten,
bewerken, bestrijken. Manipulus,
Lat., eene handvol, (kruiden,
bladen, enz.)
MANIPUS, een afgod der Tartaren,
met 3 hoofden, die als piramiden
boven elkander staan.
MANNA, het voedsel der Isräëlieten
in de woestijn. Ook een verhard
zoet sap van den essehenboom,
dat eene zachtwerkende zuiverende
kracht heeft.
MANNELIJKE PLANETEN, bij de Astrologen,
SATunNUS, JUPITER,
MARS en de Zon, die door hen ook
de warmste planeten genoemd
worden.
MANNEQUIN, eene draagkorf, marktkorf,
mand; een ledeman of leëman,
zijnde eene houten pop met
beweegbare ledematen, tot ge- I
bruik van schilders, om de kleeding
enz. daarnaar af te beelden:
een meuseh, die geen bepaald karakter
heeft, en met wien men
doen kan wat men wil, een onzelfstandig
mensch.
MANOEUVRE, Fr., maneuvre, beweging,
handeling', bijzonder van
krijgsvolk of schepen; ook slinksehe
handelwijze. 1\1lalloeuvreren,
bewegingen verrigten. oefeningen
houden, bijzonder met krijgsvolk
of schepen.
MANOMETER, rnanoscopiüm, Lat.,
digtbeidsmeter, een werktuig, om
de verdunning en uitzetting der
luch t te meten.
1:1ANQUEMENT, manco, Ital., gebrek,
misslag, fout. Manqueren, ontbreken,
te kort komen, feilen,
missen; bij kooplieden, ophouden
te betalen. failliet zijn.
MANSARDE. Fr., een dakvertrek ,
vliering. Mansardisc1! dak, een
gebroken dak, dat in het midden
eene helling heeft en boven niet
zeer spilS toeloopt.
MANSURATS, een gewigt te Suratte
en Gamoen van 40 seers.
l\IANTECA, eene vette stof, welke in
Zuid· Amerika uit het vleesch en
de mergbeenen der wilde ossen en
geiten gebraden, en in plaats van
olie en boter gebruikt wordt.
MANTEL ETS, blinden. planken schuttingen
op rollen geplaat"t, waarachter
de belegeraars werken, zonder
door de belegerden gezien te
worden.
M.ANTELGREEP, bij de Joden, eene
soort van de hoogste verzekering,
als zij, in plaats van eenen handslag
of eed, de een aan den ander
de ~lip van zijnen mantel in
de hand geeft, met welke plegtigheid
contracten over vele duizen.
den gesloten en stipt nagekomen
worden.
MANTIA, waarzeggerij, bijzonder die
uit de vlugt der vogelen. Mantica,
wetenschap of kunst, welke
de regels bevat, om te vermoeden
of te gissen, en bijzonder uit de
vlugt der vogelen voorzeggingen
te doen. J/lantis, de waarzegger,
waarzegster.
MANTILLE, Fr., een vrouwenmantelje.
MANTISSA. toegift, toevoegsel; in de
rekenkunst, de wijzer of aanwijzer
van eenen logarithmus, dat is
van de geheelen, welke in dat getal
voorkomen.
MANTUM, een opperkleed of mantel,
welke te Rome door de Patriciërs
gedragen rnogt worden.
MANTURNA, eene Godin der Romei.
nen, aangeroepen wordende, om
de jonggetrouwde vrouwen te noMANU.
423 MARA.
pen aan hunne mannen getrouw
te blijven.
MANUAAL, marmel, Fr., een handboek,
dagregister; het klavier in
de orgels, in tegenstelling van het
pedaal. Manuaal-chirurgie, de leer
van de chirurgische handgrepen.
MANUALIS FIDES, Lat., een handslag
in plaats van eed.
MANU ARMATA, gewapenderhand.
MANUBRIÜM, de knop of greep, aan
de registertrekken der orgels,
MANUDUCTIE, handleiding, aanwijzing,
aanvoering.
MANUFACTUUR, eene werkplaats,
waar de stoffen, zonder vuur en
hamers, alleen door menschenhanden
of machines in massa vervaardigd
worden, ter onderscheiding
vanfabrijk. Manufacturen, handof
kunstvoortbrengsels, bijzonder
van zijde, katoen, wol en linnen
Manufacturier, manufacturist, een
arbeider in zulk eene werkplaate;
ook de eigenaar eener manufactuur
en de verkooper van de daarin
vervaardigd wordende voorwerpen.
MANUMISSIE, afstand van het regt,
dat men op iemand heeft. Manumitteren,
aftand doen van een regt
op iemand, b. v. ; van een' vader
op zijn' zoon, of een' heer op zijn'
slaaf.
MANU PROPRIA, Lat., met eigene
hand.
MANUSCRIPT, een handschrift.
MAN US MORTUA of MORTALIS, de
doode hand, een voormalig regt,
waarbij een' overleden lijfeigene,
die niets nagelaten had, de regterhand
afgehouwen en aan den heer
o\'ergeleverd werd.
MAPPE, Fr., een lederen omslag voor
schriften en hoeken, een teekenof
hrieventasch.
MAPPEMONDE, eene wereldkaart.
MAQUILLEUR, eene vischschuit voor
de lIlakreelvangst.
MARABOUT, een Mahomedaaansche
priester eener moskee.
MARAN ATHA, Chald., eene bedreiging
of verwensching bij de Joden;
verbannen, vervloekt! eigen!.
de Heer komt, (namelijk ten gerigte).
MARANSIS, eene koorts, welke langzamerhand
geheel uitteert.
MARASMUS, marasme, Fr., uitdrooging,
uittering. Marasmus senilis,
het afnemen der krachten, verval,
bij bejaarde menschen.
MARA'I'lS'I', een voorstander van de
grondstellingen van JOHAN PAUL
MARAT. Deze man was een der
barbaarsche omwentelingsgezinden
in Frankrijk, door wiens toedoen,
het menschenbloed door
Frankrijk stroomde, en die zich
eenmaal niet schaamde, tot herstel
der rust, de onthoofding van
300,000 menschen te verlangen.
Op den 17 Julij 1793, doorstak
de moedige CHARLOTTE CORDA Y
hem in het bad, om haar vaderland
van zulk een mon~ter te bevrijden.
Zijn gebeente werd echter
nog in het pantheon bijgezet,
doch, nadat de rede hare heerschappij
in Frankrijk begon te
herknjgen, werd het in 1795 daar
weder uitgeworpen.
MARAUGIA, het fonkelen, flikkeren
van de oogen; ook vlekken in de
oogen.
MARCASIET, bismuth.
MARAVADI, Spaansche koperen munt,
omtrent l/~ cent waard.
MARCHAND, Fr., handelaar, koopman.
Marchande"en, handel, handel
drijven; afdingen. knibbelen.
Mal'chandise, Fr., koopwaar.
MARCHEREN, te voet gaan, oprukken
op soldatenwijs.
MARCHESVAN, de ~de maand in den
J oodschen kalender.
MARCHE'l'TEN, markelten, tafels en
platte stukken van witgebleekte
was.
MARCHETTI, eene ltaliaansche rekenmunt,
waarvan 124 een ducato
di banco uitmaken.
MARC. 424 MARG.
MARCIONITEN, aanhangers eener sek.
te uit de 2de eeuw, naar hunnen
8tichtel' MARCION uit Sinope in
PHphlagonië, aldus genoemd, en
als voornaamste stelling een goed
en kwaad grondwezen aannemende.
In dit punt kwamen zij met
de M arciten, aanhangers eener
sekte uit de llde eeuwover·
een.
MAReusPLAATS, de grootste en fraai.
ste plaats of plein in Venetië.
MAREAGE, het matrozen geld, handgeld
der zeelieden voor eelle gansche
reis.
MARÉCllAL DE CAMP, eertijds een
officier, die met onzen generaalmajoor
in rang overeenkwam.
MARÉeflAu~sè, politieruiter, gens.
darrne. Maréchaussée, politieruiterij,
hetzdfde als gendm·merie.
MAREKANSTEIN, de parelsteen, een
rookgraau we, eenigzills doorschijnende
k081bare kittelsteen, bijzonder
bIj de uit;.trooming der Mare·
bauka in het Oehotskisehe meer
gevonden \\ ordende.
MARFORIO, groot steenen beeld te
Rome, waar somtijds paskwillen
aangeplakt worden.
MARGARETHE- GROSeH, eene befaamde,
Zweedsche zilveren munt van
koningin MARGARETHA, in het jaar
14ÛO geslagen.
MARGARITAE, in de Grieksche kerk,
de stukjes der gewijde hostie, welke
men tot gebruik der zieken in
den gewijden wijn bewaart.
MARGINALIëN, marginalia, Lat.,
kantteehningen. Margineren, aan
den rand teekenen, kantteekeningen
maken. Margo, de rand "an
een boek. In margine, ad marginem,
op den rand.
MARGODES. een blaauwachtig grijze
steen, die zoo hard is, dat hIj
spath en zeolith snijdt, maar op
het staal geen vuur geeft.
MARGos, krankzinnig, dom, opgeblazen
domkop, hij namelijk, die
den uiterlijken schijn zonder in.
nerlijke gehalte heeft.
MARGRIETE, de grootste soort van
glasparels, gewoonlijk donkerhlaauw
met witte of gele 8trepen.
MARIC H, eene oude veldgodin der
Latijnen, die in een bosch bij Min.
turnae aan de rivier Liris vereerd
werd.
MARIAGE, huwelijk, echtverbindtenis;
ook heer en vrouw (in het
kaartspd), mariage de conscience,
heimelijke echt, bij welke de gewone
plegtigheden niet in acht
genomen worden.
MARIEN-BAD, Bain-Marie, Fr., in
de scheikunde, een vat niet water,
waaronder vuur gemaakt wordt,
om een ander, daarin geplaatst,
vat, maar niet aan de zijden ofboJem
van het eerste rakende, heet
te maken en het vocht daarin te
distilleren.
MARIëN-GROSeHEN, eene zilveren
munt, welke omtrent '/2 stuiver
geldt.
MA RIES, eertijds een feest der Vene.
tianen, 300 jaren lang op den
2 Februarij gevierd, tot aandenken
aan een voordeel op de Istriers,
die de stad overrompelden,
behaald.
MARINE, het zeewezen, de zeemagt
van eenen staat, en alles wat daar·
toe hehoort. Mariniers. zeesoldaten.
MARINEREN, inzouten, inmaken, als:
groenten, wilde zwijnskoppen,
enz.
MARl NE· TROMPET, trompetviool, een
zeer eenvoudig oud muzijkinstrument,
waarvan de straatvirtuosen
zich oudtijds bedienden.
MARIONETTEN, poppen, waarmede
men komedie speelt, en die gemeenlijk
door draden bewogen
worden.
MARIOTTISCHE WET, eene grondstelling
in de natuurkunde, volgens
welke de digtheid der lucht zich
verhoudt als het gewigt, dat zij
draagt.
MARl. 425 MARO
MARISCAE, vijgwormen, aambeijen. MAROQUIN, Fr, marokijn, eene soort
MARITAAL, marital, Fr., mal'italis, van gekleurd bokken. of geiten
Lat., hetgeen tot eenen echtge. leder, waarin boeken gebonden
noot en zijne regtcn behoort. worden; ook een dom, onnoozel
Maritale magt, mm'itatis potestas, mensch, sulletje.
Lat., de magt van den man over MARo'l''l'E, eene gril, een stokpaard;
de vrouw. eigenlijk de gekkenstok, waarmede
MARK, de grens van een land of dis. de hofnarren, met den zotskap,
trict; de gewigtsecnheid voor goud, eertijds toegerust waren.
zilver en edelgesteenten. MARQUE, Fr., mark, merk, merk.
MARKETENSTER, een veld- of leger· teeken. Lettre de marque, zie op
kraamster , die de soldaten van Lettre. Mal'queren, opteekenen;
sterken drank en allerlei kleine stempelen, merken. Marqueur,
benoodigdheden voorziet. een opteekenaar; ook een knecht
MARLl, Marlij , eene netvormige of oppasser bij het biljart.
halfzijden stof, ligt gaasachtig MARQUETEREN, inleggen, met vlek.
weefsel. ken voorzien, spikkelen. Marque.
MARMELADE, een dik sap, dat uit terie, ingelegd werk.
allerlei vruchten gekookt, en als M ARQUIS, Fr., markies. Marquise,
confituren gebruikt wordt. Fr., markiezin; ook een lmnen
MARMER, een fijne kalksteen, welke, zonnescherm, bijzonder voor ra·
uit hoofde van zijne vastheid, eene men; toeslaande parasol; handlin.
goede polituur aanneemt. Mar- tjes voor dames.
meren, marmoreren, op de wijze MARANNE, een Spaan sc he scheldals
marmer beschilderen. naam, eigenlijk een afstamlIleling
MARMITE, Fr., een ijzeren of kope. van Joden of Mahomedanen beo
ren pot, om in te koken; ook een teekenende.
veldketel. Marmiton, een koks- MARRONS, Fr., de grootste en beste
jongen, keukenjongen. soort van kastanjes. Ook groote
MARMOT, marmotte, Fr., het mor· haarlokken, die de vrouwen, voor·
meldier, eene bergrot, op de hoog- heen, m,·t een' band over de ooren
ste bergen van Azië en Europa, 7.amengebonden, plegen te dragen.
bijzonder in Savoije. Marroneren. het haar in groote
MARNES , eene soort van kleine lokken leggen.
Turksche schepen, die weinige of MARS. (fdbelk.) de krijgsgod; een
in het geheel geene kanonnen heb· der dwaalsterren; in de scheikun.
ben. de, het ijzer. Martiaal, krijgs.
MARODE, maraude, Fr., strooppar. haf tig; martiaalwater, ijzerachtig
tij, plundering. Maroderen, ma· water.
rauder, Fr., op marode, op plun. MARSCR, marche Fr., de togt, gang,
deren of stroopen uitgaan. Ma- optogt van soldaten, te voet en
rodeur, strooper, plunderaar,rond· te paard. Marseh! voorwaarts!
zwerver. weg! voort! Marschroute , de
MARONITEN, Oostersche Christenen, voorgeschrevene weg, welken eene
bijzonder in Syrië, naar den mon- armee in het marcheren neemt.
nik MARO, den stichter hunner MARSEILLAISE, bekend Fransch pasekte
benoemd. In de 7de eeuw triotisch krijgslied van I ï 92.
ontstaan, vereenigden zij zich in MARSEPEIN, marzapane, Ital., sui.
1182 met de Katholijke kerk. I kergebak van amandelen, suiker,
MARONO, naam een er soort van enz.
snuif. MARSIGLIANA, Ital., marsillane, Fr.,
MARS. 426 MASK.
een Venetiaansch vaartuig, hetwelk
in de golf van Venetië, en meestal
in den handel op de kusten,
gebruikt wordt.
MARSY AS, (fabelk.) een zoon van
OLYMPUS, was zoo vermetel, om
zich met APOLLO in de muzijk te
willen meten, die hem deswege leven
d liet villen.
MARSZEILEN, heeten de zeilen, die
zich aan de stengen bevinden, en
waarvan er twee zijn, als het groote
marszeil aan de groote steng
van den grooten mast, en het
voorrnarszeil aan de voorsteng.
MARTABANEN, eene zekere soort van
bakken, welke te Martaban in Pegu
vervaardigd, en in geheel OostIndië
zeer geschat worden.
MARTELAAR, een geloofsgetuige, I
bloedgetuige, die, met vergieting
van zijn bloed, de waarheid "an de
Christelijke godsdienst bevestigd
heeft. Marteldood, martyriüm,
Lat., de dood voor het geloof.
Martelkamer, eene kamer, waarin,
ter plaatse waar de marteling nog
in gebruik was, de door de inquisitie
vervolgden gefolterd werden.
Martyrologiüm, geschiedenis
der martelaren.
MARTIAAL, zie Mars.
MARTINGALE, Fr., springriem der
paarden. Martingalr:ur, in het
farospel, iemand, die zijnen Inzet
telkens verduhbelt.
MARTINISTEN , een gezelschap in
Frankrijk, hetwelk zich beijverde,
om de leer en de schriften van
den bekenden geestenziener SWEDENBURG
alom te verspreiden.
MARIJLAND, eene bekende tabaksoort,
komende uit de landstreek
van dien naam in de Vereenigde
Staten.
MASCULINUM, (genus, Lat.), het
mannelijke geslacht (in de spraakkunst).
MASKEN, op het einde der IOde
eeuw, eene soort van Lyrische
tooneelspelen met muzijk in Engeland
welke daarna In opera's
veranderden.
:MASKER, masque, Fr., een momaangezigt,
dat er als een gezigt uitziet;
vermomde per~oon; sluijer,
deksel, waarmede men iets verberl5en
wil; huichelarij, valsche
schijn, voorwendsel, bedrog. Maskerade,
vermomming; dan~partij
van vermomde personen. Maskeren,
ma8queren, vermommen, verbergen.
MASOLEN, grenssoldaten, in Croatië.
MASORA, aanmerkingen der Rabbijnen
over den tekst des bijbels, die
het aantal der daarin bevatte boeken,
kapittels, verzen en woorden,
aantoonen, alsmede hoe dikwijls
elk woord, en in welke beteekenis,
voorkomt, waardoor men
voorkomen wil, dat er eenig
woord van de wet verloren ga.
Masoretisch, wat tot zulk eene
verklaring beboort. Masoreten,
oudjoodsche kunstregters.
MASSA, masse, Fr., klomp, hoop,
menigte; de schup in het biljartspel;
grootte, inhoud van een ligchaam;
het geheel van iets. In
de negertaal beteekent dit woord
meester.
MASSACRE, nedersabeling, bloedbad.
Massacreren, nedersabelen , vermoorden.
MAS~AGETEN, bij de Ouden, de onbekende
Aziatische volken, oosten
zuidwaarts van de Kaspische
Zee tot aan Perzië.
MASSEMA, Massesis, het kaauwen.
Masseter, de kaauwspier. Massetericus,
wat tot het kaauwen behoort.
MASSIA, een gewigt op het eiland
Sumatra van 4 coupons. 5 Massia's
maken 1 maijon.
MASSICOT, Masticot, gebrand loodwit,
dat eene meer of min gele
verw geeft. Geheel rood gebrand,
heet het Sandix.
MASSIEF, van gebouwen, vast, sterk,
MA SS. 427 MASU.
uit louter muurwerk bestaande;
van metalen, zuiver, digt, vol; van
memchen, grof, ruw.
MASSOYSCHORS, eéne dunne, meestal
gladde boomschors, op NieuwGuinea,
met eenen aangenamen
geur en zoeten, kaneelachtigen
smaak.
MASSULIT, een Amerikaansch vaartuig,
welks voegen met draden van
eene zekere plant en met mos toegestopt
zijn.
MASTER, meester, heer.
MASTICATIE, het kaauwen. Masti.
catoriV.rn, een kaauwmiddel, in de
geneeskunde.
MASTIGADOUR, eene soort van paardentuig,
met kogels en ringen,
dienende, om het paard te doen
schuimen en den bek frisch te hou:
den.
MASTIGONOMEN, regt ers in de wedspelen
der Ouden.
MASTIGOPHOREN, zekere personen,
bij de kampspelen der Ouden, die
het volk uit den weg jaagden, en
hen, die de kampwetten overtraden,
met roeden en zweepen tuchtigden.
MASTILLI, MasteUi, eene maat voor
natte waren te Ferrara.
MASTITIS, ontsteking der vrouwelijke
borsten. Mastodes, mastoïdes,
mastoïdeus, tepelvormig, spalkspier .
Mastodynia, pijn in de borsten.
Mastoncus, gez\\ el der borsttepel;
de (vrouwelijke) borstklier. Mastos,
mastus, de (vrou\\ elijke uitwendige)
borst, borstklier, borst.
wnlt.
MA~TIX, eene gomhars.
MASTURBATIE, de zelfbevlekking.
MASTZIDEN, lndiaansche afgodstem.
pels.
MASUL, bij de Turken degene, die,
met beschimping van zijn ambt,
ontzet is geworden.
MASULIPATAN, zeer fijn lndiaansch
katoen.
MASURE, Fr., een vervallen muur;
een bouwvallig huis, een oud ver·
vallen gebouw; ook eene dansmelodie
der Polen, in 3/4 maat.
MASURKA, eene Poobche nationale
dans.
MASZLASCH, eene soort van voortreffelijken
wijn in Hongarije.
MAT, dof, ongepolijst; een mat geslepen
glas; mat verguld; in het
schaakspel overwonnen. Matteren,
bij de goudsmeden, mat, ongepolijst
verwerken, ongepolijst laten;
zilver wit koken.
MATADOR, eigenlijk een doodslager;
stieren dood er in Spanje; een man
van aanzien en magt; in het kaart.
spel, een der hoogste troeven.
MATAEONOMATOLOGIE, drooge bo.
vennatuurkunde der oude scholastieken.
welke in ijdele namen
bestond.
MATAFION, (zeev.) beslaglijnen, seisingen,
zeker touwwerk op sche·
pen.
MATER, Lat., moeder; de moeder.
kerk. Bij de Chymisten, het zilver.
Materniteit, moederschap,
moederstaat. Materfamilias, huis.
moeder.
MATER DURA, eene huid onder de
hersen. Matel- tenuis of pia, eene
andere huid, die onmiddellijk de
hersenen bedekt.
MATERIA, Lat, materie, g'fondstof,
de stof, waaruit iets gemaakt
wordt; oogmerk, oorzaak van iets;
ook de etter of het slijmachtig uit.
werpsel eener wonde. Materialiën,
het materiaal, materii;el, bouwstof.
fen, bestanddeelen; de stof; ook
geschut. Materialismus, de leer
dat alles stoffelIjk is (h. v. de zie.
len enz.), de stofleer. Materialist,
een aanhanger dezer leer. Mate·
rialiteit, ligchamelijkheid, stoffelijkheid.
Materiëel, ligchamelijk,
stoffelijk, naar de stof, in tegenstelling
van formaliter, naar den
vorm; ook wezerllijk, zakelijk.
Materia medica, de geneeskunde,
leer der geneesmiddelen.
MATHEMA, eene stelling uit de leer
MATH. 428 MATR.
der grootheden. i zijnde vrouw, van rijpen leeftijd.
MATHEMATICUS, een wi~kunstenaar, ! MATRIJS, matrix, Lat .. vorm, model,
meetkundige. Mathematiek, mathe. I waarin de letters gegoten worden;
sis, matMmatique, Fr., de wiskun. I hpoldstempel in de munt; de leg.
de, leer der grootheden. Mathe· I gel' of slaper (van maten en ge.
malisch, wiskunstig, zeker, onom.! wigten).
stootelijk, I MATTO, Ital., de balen, waarin de
MATHESIS INTENSORUM, de weten. zijde uit Italië komt.
schap der uitmeting van onligcha. MATULA, een waschvat der Romein.
melijke zaken, als: van de waar· sche vrouwen.
heid, deugd, ondeugd, enz. MATuRA, eene Godin bij de Romei.
MATHlJRINER, een ordesgeestelijke, nen, aan welke zij het rijpen der
welke voor de loskooping der granen toeschreven. Maturatie,
Christenen, door de Ongeloovigen maturatio, Lat" het rijp worden,
gevangen gemaakt, zorgen moet. de rijping; bij de chemisten, de
MATIGHEIDS ORDE, zekere ridderorde verëdeling der metalen. Maturein
1.517 onder den Adel in Stier. ren, rijp worden, rijp maken, bemarken,
Kaernthen en de Krain vorderen. Maturiteit, rijpheid, volopgerigt,
met het oogmerk om de wassenheid. Maturantia, rijp madronkenschap
en het vloeken te kende geneesmiddelen (voor zweweren.
ren).
MATRA, een gebergte in Hongarije. MATURNA, eene Godin, welke de
MATRELLE, eene glazen wrijfschaal, Romeinsche vrouwen offerden,
met ecnen glalen looper, tot het wanneer zij vreesden, dat hare
met water wrijven van het fijne mannen haar wilden verlaten.
smeltglas voor email. MATuTINE.bijRoomschgezinden, de
MATRICARII, in Rome drie personen, vroegmetten.
aan wie het brandblusschen opge- MATUTINI, noemen de sterrekundi.
dragen was. gen de planeten, welke bij den op-
MATRICIDA, Lat., moedermoorder. gang der zon zich boven den ge-
M atl'icidiüm, moedermoord. M a- zigteinder bevinden.
trimonaliën, echtzaken. Matrimo. MATUTINUS, hijnaam van JANUS, wien
niaal- of huwelijks. linie, eene linie het opzigt over den dag toe gein
de hand onder den pink, waar- schreven werd.
uit de handkijkers voorgeven, wat MATZ, doove aard- of steensoort;
van het huwelijk te kunnen voor· nietswaardige erts.
zeggen. MAUMS, onjuiste benaming der
MATRIMONIÜM, Lat., de echte staat, Imams of Turksche priesters.
het huwelijksleven. Ook de moe- MAUND, een handelsgewigt te Goa
derlijke erfenis. van omstreeks 15 pond.
MATRISEREN, naar de moeder aar· MAUNE, een gewigt in Indië van
den. omtrent 25 Neder!. ponden.
MATRIX, de baarmoeder. MAURITE, Maurizi, eene vitrioolaar-
MATRONALIëN, een feest, door de de, op het eiland Cyprus, voor het
Romeinsche vroulVen den 1 Maart zwarten van het marokijn.
ter eere van MARS gevierd. tot MAURITIUS-ORDE, eene ridderorde in
aandenken aan het bevredigen der Savoije, in 1434 door hertog AMARomeinen
en Sabijnen door de DEUS VII. gesticht.
Sabijnsche vrouwen. MAUSOLEÜM, een praalgraf, eeretom-
MATRONE, eene eerwaardige ge- be; het praalbed, dat, bij voortrouwde
of getrouwd geweest name lijkplegtigheden, in de kerk
MAYO. 429 MECH.
wordt opgerigt. breeuwsch lexicon, hetwelk in een
MAYON, eene zilveren munt in Siam, hand8chrift, dat het eenigst overomtrent
3 stuiv. waard; ook een geblevene zijn zou, in de bibliogewigt,
ter zwaarte dezer munt. theek te 'Veenen gevonden wor·dt.
MAVILOïTEN, Mavelewiten, eene der MEcHANEus, een bijnaam van JUPItalrijkste
en aanzienlijkste orden TER, welke bevorderaar van aander
Turksche derwischen of mon- I slagen beteekent'; MINERVA en
niken. Eene hunner voornaamste VENUS heetten deswege ook Jl1eordewetten
is, zich zoolang in chanitis, omdat zij gehouden wereenen
kring rond te draaijen, tot den listige aanslagen te bevordezij
nedenallen en in eene soort van ren.
verrut-king geraken; en diegenen, MECHANICA, mechaniek, de werktuigwelke
zich het langste omdraaijen kunde, bewegingsleer; ook de inkan,
wordt voor den heiligste ge- rigting en zamenstelling der mahouden.
chines. Mechanicus, werktuigkun-
MAVORS, bijnaam van MARS. Jla- dige, instrumentmaker. il1echa.
vortisch, krijgshaftig, oorlogzuch. nisch, werktuigkundig, kun~tmatig,
breidelloos. matig; werktuigelijk, zonder na·
MAXIME, grondstelling, maatstaf; denken, b. v. iets verrigten. Meregel
der wijsheid, leeropreuk; ge· chanismus, de inwendige zamen·
voelen. stelling van een werktuig ~ de beo
MAXIMUM, Lat., het hoogste, de werktuiging. Mechanographicum,
hoogste graad, dien eene zaak beo schrijfwerktuig. Mechanologie, de
reiken kan; de hoogste prijs van leer der werktuigen (machines).
eene zaak. MECHANOGRAPHIÜM, Lat., een
MAYO, eene Portugesche koorn· schrijfwel ktuig.
maat. MECHDACANA, Mechoacankruid, witte
MAYOR, in Engeland, wat de burge- rabarber.
meester eener stad, of de schout ~\!hCHEAL-BASCHI, het opperhoofd
van een dorp, bij ons is, de maire. der fakkeldragers aan het Perzi.
MAYOR-DOMO-MAYOR, de groothof- sche hof.
meester in Spanje. MECHKEME, bij de Turken, de regt-
MAZEN, Mazzen, ongezuurde paasch-I kamers hunner Cadis of Mollahs.
koeken der Joden. MEcHuLE, Joodsch, bedorven.
MAZETTE, Fr., een oude knol, slecht MECKLENBURGSCH INSTRUMENT, een
paard. I werktuig der pijnbank bij de In-
MAZIRI, de God, welken de bewo. quisitie, door middel waarvan de
ners van Monomotapa als den duimen en groote teen en der lij.
schepper van het heelal vereeren. ders zamengeschroefd werden,
MAZZE, een getal van 50 stuks bij MEGONIET, de steen verharding, welde
Turken. ke het aanzien va.n kleine eijeren
ME, zekere muzijknoot. Zie Sol- heeft, die in den steen ingemengd
misatie. en verhard zijn.
MEA GRATIA, Lat., mijnentwege. MECONIÜM, opium. Meconologie, beil1ea
memol'ia, mijns wetens. schrijving van den opium.
ME CASTOR, bij GASTOR! eene bezwe- MÉcoNTENT, Fr., ontevreden, on·
ring, waarvan de Romeinsche vrou- vergenoegd.
wen zich bedienden; de mannen, M ECZIDEN, de tempels der Pe1'zianen,
daarentegen, zwoeren bij HERCU- waarbij tevens de scholen gevonden
LES: me Hercule ! of me Bercle! worden.
MECHAREBOTG, de titel van een He- MÉDAILLE, Fr., medailje, gedenk.
MEDD. 430 MEDI.
penning. Médailleur, plaat-, stem- diatiej, bemiddelend. Mediëren,
pel- en signetsnijder. Medaillist, deelen, halveren.
kenner, liefhebber van medailjes. MEDIARUM, de Latijnsche naam der
Médaillon, eene medailje van on- 2de tetrachord in het Grieksche
gewone grootte; ook een lijstje, toonstelsel. Zie Tetrachord. Mering
of krans, meestal eirond en diarum extenta, bij de Romeinen,
verguld, om portretten, naamcij- de 3de snaar van de tetrachord
fers, enz., in te plaatsen en veelal Meson, onze kleine g.
aan den hals te dragen. MEDIANTE, Ital., de terts van eenen
MEDDRESCE, de hooge scholen der grondtoon in de muzijk. Mediante
Turken, waar jongelingen tot inventario, Lat., onder (beneficie
regtsgeleerden of geestelijken op- van) inventaris, b. v. eene nalageleid
worden. tenschap aanvaarden. Ook als
MEDEA, de vróuw van JASON, wien mediante juramento, door middel
zij voorheen, ter erlanging van van een' eed.
het gulden vlies, behulpzaam ge- MEDIASTUTICUS, de hoogste overweest
was. De oudheid maakt heidspersoon der Campaniërs.
haar tot eene geweldige tooveres, MEDICAM gNT, geneesmiddel, artsedie
hare kunst dan ten goede, dan nij. Medicina, Lat., de geneesten
kwade aanwendde. Na tien ja- kunde, artsenijkunde. Medicinaal,
ren met haren man geleefd te heb- geneeskundig, tot de artsenijen
ben, wilde deze haar verstooten, behoorende. Medicineren, geneesen
zich met GLAUCE, dochter van middelen gebruiken. Medicus,
Koning CREON, verbinden, het Medicinae Doctor, (verk. M. D.)
welk MEDEA echter op eene ver- een geneesheer, doctor. Medicyn,
schrikkelijke wijze, door moord en een geneesmiddeL Medisch, tot de
brand, verhinderd zou hebben; geneeskunde behoorende.
terwijl zij daarna, op eenen met MEDICAMENTARIÜS, hij, die een
draken bespannen wagen, door de ! slecht of schadelijk geneesmiddel
lucht naar Athene vlugtte. voorschrijft. Medicaster, een kwak-
MEDEA, Mesea, Mesa, de geslachts- zalver.
deelen, bijzonder de vrouwelijke; MEDICISCHE VENUS, Venus de Medivoorgewende
aphrodisiaca, bijzon- cis, eene der grootste meesterstukder
zoogenoemde liefdedranken. ken van de beeldhouwkunde der
MEDESIMO TEMPO, (muz.) in vorige oudheid, en te\'ens de schoonste
beweging. afbeelding van VENUS, naar den
MEDIA, de Latijnsche naam der 4de bezitter DE MEDICIS, groothertog
snaar van de tetrachord Meson, van Florence, benoemd.
of de middelste maar van het MEDICLINIL.M, een ~iskundig in-
Grieksche klankstelsel, onze klei- strument, bestaande in een bene
a. weegbaar liniaal met diopters.
MEDIAAN, grooter dan gewoonlijk, MEDIëTEIT, middelbaarheid.
middelgroot; mediaan· octaaf, groot MEDIMNos,eene korenmaat te Acbaje
octaaf; mediaan papier, glOot pa- en Cyprus.
pier; mediaan-ader, groote bloed- MEDIN, eene Turksche munt van
ader aan het gewricht van den el- omtrent 11/ 2 cent.
leboog. MEDIO, in het midden.
MEDIAIR, middenst; ook bemidde- MÉDIOCRE, Fr., middelmatig. Meling,
tuswhenlwmst. Méaiateur, diocriteit, middelmatigheid.
middelaar, scheidsman, Mediatie, MEDIOXIMEN (Medioxumi dii),luchttusschenkomst,
bemiddeling. Me- godheden, aan welke de Ouden
MEDI. 431 MEGA.
hunne plaats tusschen hemel en I
aarde aanwezen. I
MEDI~CHE TROMPET, een rieten muzijkinstrument
der oude Grieken,
van een en diepen toon.
MEDITATIE, meditatio, Lat., bepeinzing.
bespiegeling. Meditatief, na- I
denkend, bespiegelend. Mediteren, I
overdenken, bepeinzen, wikken en
wegen.
MEDITRINA, de Godin der gezondheid,
als hersteller daarvan. Zie
Hygea.
MEDIÜM, Lat., midden; het middelste,
de middel weg ; hulpmiddel.
MEDIX, de hoo~ste overheidspersoon
bij de oude Osciërs.
MEDOCSTEEN, grootelijks naar den
diamant zweemende steen, uit de
omstreken van Medoc in Frankrijk.
MEDULLA, merg. Medulla Spinalis,
ruggemerg.
MEDUS, zoon van EGEUS en MEDEA,
op eene bijzondere wijze door zijne
moeder van den dood gered.
MEDUSA, eene van de drie Gorgonen;
een hoofd met slangenharen. Medusahoofd,
soort van zeesterren,
naakte wormen met vijf stralen.
MEERSCHUIM, spuma marina, Lat.,
een lichte met zand gemengde
oker. Bene potaarde uit Anatolië,
waHruit pijpenkoppen enz. ver·
vaanligd worden, en welke men
voorheen verkeerdelijk voor een
uit 'lee ontstaan schuim hi~ld.
MEETING, Eng., vergadering, politieke
bijeenkomst.
M EGALANTHROPOGENESIE, de kunst
van groote menschen of mannen
voort te brengen.
MEGALION, geneesmiddel voor groote
heeren.
MEGALOCOELIA, de dikke darmen,
een groot en dik onderlijf. Megalocoelus,
dikbuik. Megalosphlanch.
nus. hij, die groote ingewanden
(long. lever, enz.) heeft. _
MEGALOGRAPHIE, de schildering in
het groot; eene in het groot vervaardigde
schilderij, waarin alle
personen in levensgrootte voorgesteld
worden; ook een heldentafereel,
waarin alles grooter dan natuurlijk
voorgesteld wordt; gedeelte
der schilderkunst, hetwelk
zich met de voorstelling van groote,
gewigtige dingen onledig
houdt; voorstelling van gekleurde
schaduwbeelden, door middel van
de tooverlantaarn. Megalographe,
een kunstenaar, die verhevene zaken
schildert. Megalographisch,
wat daartoe behoort.
MEGALOPHONIA, eene volle, zeer
sterke ~tem. Megalophonus, hij,
die zulk eene stem heeft.
MEGAMETER, werktuig om groote
dingen te meten, zoo als groote
hemelafstanden en de sterkste graden
der electriciteit.
MEGARA, eene van de drie furiën of
wraakgodinnen: fig. een boosaardig
wijf.
MEGARISCHE SEKTE of SCHOOL, een
tak der Socratische school, naar
haren zetel, de stad Megara, benoemd,
en door hare zucht tot
haarkloverij befaamd.
MEGASCOPIÜM, Lat., een werktuig,
om zeer groote voorwerpen te meten.
MEHKEME KIATIBI, bij de Turken,
de referendari:;sen of ook de regters
zeI ven.
MEHMENDER-BASCHI, de ceremoniemeester
aan het Perzische hof, die
de vreemde gezanten binnen leidt.
MEIJERIJ, in sommige streken een
district; ook eene pachthoeve.
MEJO, een Portugeesch gewigt, van
omtrent 7/s N ederl. pond.
MEKNEBS , de burgerscholen der
Turken.
MELAENA, zwarte loop.
MELAMPYGOS, een sterk, veelvermogend
man.
MELANAGOGA, middelen, die eenen
zwarten stoelgang veroorzaken.
MELANCHOLIE, zwaarmoedigheid,
droefgeestigheid. Melancholtsch,
melancholiek, zwartgallig. zwaarMELA.
432 MELI.
moedig.
MELANCHOLISCHE TEEKENEN, bij de
sterrekijkers de stier, maagd en
steenbok.
MÉLANGE, Fr., mengsel, vermenging;
ook mengelwerk. Meieren,
mengen, vermengen; bemoeijen
met iemand of iets.
MELANIS, bijnaam van VENUS, dewijl
de haar gewijde werken gewoonlijk
in het duister (zwart) geschiedden.
M ELANOPHOREN . de priesters van
IBIS, naar hunne zwarte kleeding.
MELANORRHIZON, zwart nieskruid.
MELANOSIS, het zwart worden (der
ingewanden).
MELANTERIA, Melanterion, metaal-,
ijzer-, koperzwart, enz.
MELASICTERUS, de zwartzucht.
MELATROPHIA, vermagering der ledematen.
.
MELCHITEN, Oostersche Christenen,
in hunne leer grootendeels met de
Grieken overeenstemmende.
MELCHOM, Ammonitische afgod; volgens
sommigen de Moloch.
MÈLÈ, sonde, onderzoekstokje, om,
bij voorbeeld, den uterus, het binnenste
van de blaas, enz. te onderzoeken.
MÉLÉE, Fr., volksmenigte, gedrang;
handgemeenschap , strijdgewoel;
ook heftige woordenstrijd.
MELgKET, KENET, eene rieten trom·
pet, in Egypte en Abyssinië tot
krijgsmuzijk gebruikt wordende.
MELIAE, eene soort van nimfen,
dochters van URANUS en de Aarde.
MELICERI8, honiggezwel; een knob·
bel, welke met eene honigsoortige
stof aangevuld is.
M ELICERTES, zeegod, zoon van ATHANI
AS en INO.
MELICULTUGAGEAR, aan het Perzi.
sche hof, de bewaarder der kostbare
stoffen, waarvan de konink.
lijke kleederen gemaakt worden.
MELIGLOSSUS, honigmond, bijnaam
door de Ouden aan sommige uit·
stekende redenaars gegeven.
MELIORATIE, verbetering.
MELI~MA, versieringen van het gezang,
door verdeeling en verklei.
ning" van toonen.
MÉLISSE, bijenkruid, honigbloem.
MELISSEN, nimfen, welke den zielen
der overledenen (volgens de Ou ..
den) alle vermaak aandoen. Ook
priesteressen van CERES.
MELISWIKER, eene soort van fijne
broodsuiker; anders enkel melis,
een suikerbrood.
MELISSUS, koning van Creta en vader
der nimfen AMALTHEA en ME·
LISSE. Ook zeker wijsgeer uit de
Eleatische school, ten jare 444.
MELITOPOLITANERS, de sekte der
Duchoporzy, naar den Melitopoliscllen
kreits bij Taurië.
MELLINE, breede, van goud en zilver
gewevene, kanten, ter versiering
der vrouwenkleederen.
MELLoNA,eeneGodin der Romeinen;
aan wie men de bereiding van den
honig toeschreef.
MELODICA, eene zekere soort van orgelwerk,
door ~TEIN in Augsburg
uitgevonden. Melodie. de eenvoudige
verbinding van onderscheidene
toonen, in zoo ver zij den grond
van eene volkomene O\'ereenstemming
uitmaken; welluidendheid;
zangwijs. :Melodisch, melodiéus,
mélodieux, Fr., zangerig, wellui.
dend, aangenaam. Melodion, een
door DIELZ, te Emmerik, uitgeyonden
m uzijkinstrument, hetwelk
de toon en door wrijvingen van
staalverell voortbrengt. Melodrama,
een tooneelspel, begeleid door
muzijk zonder zang. Met betrekking
tot het aantal der voordragende
personen, zijn monodrama,
duodramIl soorten daarvan. Melomanie,
eene hartstogtelijke neiging
tot de toonkunst. Melopoeïa, melopée,
Fr., de compositie of vervaardiging
eener melodie. Melopoeüs,
de vervaardiger er van. Metos,
het gezang, zangpoëzij.
l'vIELON, de appel; ronde vrouwelijke
MELO. 433 MEMO.
borst. Het appel- of meloenöog,
zeker ooggebrek.
MELOTIS, Melotris, eene kleine fijne
sonde, een oorlepeltje.
M ELPOI\IÈNE, eene der negen zanggodinnen,
uitvindster der zangkunst
en van het treurspel.
MEMALIN en MESTEMFI, koninklijke
beambten in Perzië, die de goederen
schatten en van alle inkomsten
enz. naauwkeurig kennis nemen;
de Perzische contrrJleurs.
M EMAR-BASCHI, in Turkije de opperbouwdirecteur,
regter, zonder appél,
in alle geschillen, de gebouwen
betreffende.
MEMBRANE, een vliesje; perkement.
Membraneus, vliezig, uit vliezen
bestaande; perkementachtig.
MEMENTO, gedenk! meme,zto mori!
gedenk te sterven (of aan den
dood!) een memento mori, een tafereel,
dat een doodshoofd voorstelt.
MEMBRUM, lid.
MEMBRURE, eene oude houtmaat in
Frankrijk, vier voet lang, breed
en hoog.
MEMCEDA, Memecda, eene Arabische
maat voor natte waren, omtrent 2
kan groot.
MEMNoN, de opgaande zon, een God
der Egyptenaren en Grieken, wiens
beeld in Egypte, bij het opgaan
der zon, geluid van zich g-af.
MEMORABEL, gedenkwaardig. Memorabiliön,
gedenk waardigheden. Memorandum,
een gedenkboek, gedenkstuk.
Memoriaal, handboek,
aanteekenboek van een' koopman;
verzoekschrift; een ingeleverd
stuk. Memorie, memoire, Fr.,
memo ria, Lat., het geheugen, het
aandenken, de herinnering; een
gedenkschrift; rekening. Pro memoria,
tot aandenken, ter herinnering.
Memoriseren, memoriëren,
uit het hoofd of van buiten leeren ;
gedenken, in het geheugen houden.
MEMORALlëN, onder de oud-Romemsche
keizers, personen, die al
het merkwaardige, bijzonder krijgsvoorvallen,
opschrijven moesten.
MEMORlëN, kleine kerken, op zulke
plaatsen gebouwd, alwaar zich reIiquiën
bevinden.
MEMPHIET, een onyx, welke in Arabië
gevonden wordt.
MENA, eene Godin del' Romeinen,
van welke zij geloofden, dat zij de
maandelijksche zuivering bevorderde.
MENACHANIET, een nieuw ontdekt,
onedel, magnetisch metaal, van
eene zwarte kleur, en in korreltjes
als buskruid gevonden wordende.
MENAnE, eene bacehantin.
MENAEÜM, een boek, naar de maanden
gerang~chikt, waarin de korte
levensbeschrijvingen en feestvieringen
van de heiligen der Grieksche
kerk, gevonden worden.
MENAGE, ménage, Fr., huishouding;
ook soldaten spijs, van daar menageketels,
spUsketels der soldaten.
Ménagement, ver~chooning, verontschuldiging.
Ménagère, eene huishoudster.
Menageren, besparen,
verschoonen, ontzien; huishoudelijk
met iets te werk gaan; zich
menageren, zich in acht nemen,
zich matigen. Menagerie, Fr., eene
verzameling van allerhande vreemde
en zeldzame dieren. Menageus,
huishoudelijk, spaarzaam.
MENALIPPE, koningin der Amazonen,
door HERCULES overwonnen.
MENANDER, de beroemdste der Griekse
he blijspeldichters.
MENDACIÜM, Lat., eene leugen, onwaarheid,
waardoor iemand schade
wordt toegebragt, in onderscheiding
van falsiloquiüm, eene onwaarheid,
waardoor niemand benadeeld
wordt.
MENELAJA, een feest, hetwelk de
Lacedemoniërs ter eere van hunnen
koning MENELAUS, in eenen
hem gewijden tempel, vierden.
MENELAUS, broeder van AGAMEMNON
echtgenoot van HELENA, om wier
wil de Trojaansche oorlog ont-
28
MENE. 434 MENS.
stond. MEN~A GRATUITA, Lat., eene vrije
MENESTRELS. Zie Minst/·els. tafel. Mensa episcopalis, die in.
MENEXIS-BEY, de bevelhebber der komsten van een stift. welke tot
galjoten en kleinere oorlogssche- tafelgelden van den bisschop beo
pen der Turken. stemd zijn.
MENGEL, eene maat voor natte wa· MENSCR-BEZOAR, mensehsteen. de
ren. steen, welke in het menschelijke
MENGUFAT, een beambte in Turkije, ligchaam op verscheidene plaatsen,
onder wien ver~cheidene belast in. als in de nieren, blaas, enz. groeit.
gen staan. MENSIS. Lat., de maand; ejusdem
Mi<:NIANE, (bouwk.) galerij. I mensis, van dezelfde maand; mense
MENIN, de speelgenoot van eenen medio, in het midden der rnaand,
prins. den 15den der maand.
MENINGEUS. tot een hersenvlies be- MENSTRUëREN, de maandelijksche
hoorende. Menillgion, een dun fijn zuivering hebben, de maanstonden
vliesje. Meningitis, hersenvlies- hebben. Menstruüm.demaandelijkontsteking.
Meningophylax, Gr., sche zuivering der vrouwen; ook
de hersen beschermer, een werktuig in de scheikunde, een krachtig en
der wondheelers, waardoor, bij de geestrijk vocht, waardoor metalen
schedelboring, de henenpan be- opgelost worden.
schermd wordt. Meningorrhoeïa, MENSOLA, de kraagsteen, een sie.
het uitvloeijen van bloed boven of raad aan den muur, om bu~ten,
tusschen de hersenvliezen. Meninx, figuren, enz. op te zetten. Men.
een hersenvlies; ook huid, vliesje sofa, de slot~teen van een gewelf
in het algemeen. of boog.
MENIPPISCHE SATYREN, spot~chrif- MENSONGES. OFFICIEUX, Fr., hulpten,
in 1594 tegen de hoofden der of noodleugens, leugens om best-
Ligue in Frankrijk gemaakt, en wil (zoogenaamd).
benoemd naar den Griek~chen wijs- MENSULA, Lat., een meettafeltje, bij
geel' MENIPPUS, die om zijne saty- het landmeten in gebruik.
rische werken beroemd was. MENSUUR, mensura, Lat., afmeting,
MENISCUS, een glas, dat aan den indeeling; de maat in de muzijk;
een en kant bol, en aan den ande- zekere stelling in het schermen.
ren kant hol geslepen is. Mensuratum, het af- of uitgeme-
MENNONITEN, naam der doopsgezin- tene. Mensurabiliteit, meetbaarden
(naar MENNO SIM ONS) • heid. Mensurel'en, de orgelpijpen,
MENO, Ital., zwak; meno forte, min- door afsnijden enz.,den waren toon
der sterk, meno piano, minder geven.
zacht. MENTAAL, innerlijk. inwendig, wat
MENOLOGIÜM, almanak der Heiligen. in het binnenste of den geest van
MENORRHAGIA, moederbloedvloeijing een mensch plaats heeft, en niet
(echter buiten de verlossing en het door woorden uitgedrukt wordt:
kraambed). Menol'rhoea, te lang resel'vatio mentalis, Lat., hetgeen
aanhoudende en te dikwijls weder- men zich, in gedachten, voorbekeerende
menstruatie. Menosche. houdt.
sis, ophouding der maandstonden. l\hNTAGRA, eene soort van vlechten,
Menostasia, menostasis, het staan- beginnende aan de kin en zich over
blijven der menstruatie. Menoxenia, het gelaat, de borst en handen veronregelmatige
menstruatie; van breidende.
hier de vreemdsoortige, ongewone MENTIE, mentio, Lat., mention, Fr.,
toestand, ook Menoxenosis. melding, gewag; honorabel mentie,
MENT. 435 MERI
mention honorable, Fr., eer\'Olle
vermelding. Mentioneren, aantoonen,
herinneren, vermelden.
MENTOR, een der vertrou wdste vrienden
van ULYSSES, bij wiens zoon
TELEMACHUS hij de plaats van hofmeester
bekleedde, van daar fig.
een leidsman, raadgever, leermeester.
MENTULAGRA, eene krampachtige en
on willekeurige stijfheid van het
mannelijk lid.
l\lENuET, een dans en toonstuk in
3/4 maat en van langzame bewegmg.
MENZUK-MUKATASI, de ontvanger
van zekere inkomsten in Turkije,
welke 445 beurzen bedragen. eu
onder de Zaims en Timarioten
verdeeld worden.
MEPIIITIS, de Godin van den stank.
Mephitisch, stinkend, verpestend.
MÉPRISE, Fr., een verzien, misslag,
eene vergissing, dwaling.
MERCANTIEL, Mercatorisch, mercantesco.
1 tal. , wat den koophandel
betreft.
MERCENAIR, loon- of baatzuchtig,
veil.
M ERCERIE, kramerijen, kramersontvangst.
MERCI! ik dank u; heb dank!
MERCURIALIA, kwil<zilvermiddelen.
Mercurialisch, kwikzilver bevattende,
kwikzilverachtig. Mercurificering,
die scheikundige bewerking,
waardoor het kwikzilver uit
de metalen verdreven wordt. Mercurius,
kwikzilver; cene dwaalster;
de God der kooplieden en dieven,
bij de Grieken en Romeinen; fig.,
een koppelaar, onderhandelaar bij
eene slechte zaak.
MERG EL ,eene vette, breek bare, vruch tbare
nardsoort, welke uit klei- en
kalkaarde bestaat, gewoonlijk van
grijze, dikwijls echter ook van
witte o~ gele kleur.
MERIDIAAN, de middagcirkel, die
cirkel welke, in gedachten, van het
noorden naar het zuiden door de
polen getrokken wordt, en in welken
zich des middags de zon bevindt;
de hoogste graad. Meridionaal,
zuidelijk.
MERINO, een Spaamche regter.
MERINOS, eene soort van Spaansche
schapen, welke eene bijzonder fijne
en schoone wol geven, die ter vervaardiging
van het zoo zeer geliefde
merinos gebruikt wordt.
M ERITEN, mérites, Fr., verdiensten.
Meriteren, verdienen, waardig zijn.
M ERITEN - ORDE, orde van verdiensten
(ordre pour Ie mfrite) , eene
Pruissische orde, door YRED ERIK
11. in 1740 gesticht, om militaire
diensten te beloon en.
MERLIN, naar de volksprookjes, een
beroemd toovenaar, de zoon van
eenen SYLPHE
MERLON, dat stuk van de borstwering
een er vesting, hetwelk, van
buiteu smal en van binnen breed,
tuss~hen 2 schietgaten in gelegen
IS.
M EROBALINEii.M. een bad, waarin één
of meer ledematen gedoopt en gebaad
worden; ledenbad.
MEROCELE. dijbreuk.
1\1&RO JURE, Lat., uaar den maatstaf
van het regt, met volle regt.
M EROPE, dochter van ATLAS en
PLEYONE, werd met hare zUliters,
onder den naam van PLEJADEN,
aan den hemel geplaatst.
MEROPIA, gedeeltelijke verduistering
van het gezigt.
MEROS, dij, dijbeen; heup, heupbeen.
MERULA, zeker orgelregister.
A MERVEILLE, Fr, verwonderlijk,
voortreffelijk, wonderschoon. Merveilleus,
wonderbaarlijk, onvergelijkelijk.
MERVEN, Joodsch, liefkozen.
MÉSALLIANCE, Fr., ongelijke huwe.
lijksverbindtenis. Mésatliercn, een
ongelijk huwelijk aangaan, buiten
zijnen stand in het huwelijk tre·
den.
MESCAL, een Perzisch gewigt, omtrent
1/3 van een lood.
28*
MESC. 436 MESQ.
MESCHUÏTR.N, Mesquitenj zoo heeten
de Turken en Perzianen hunne
kerken en scholen.
MESR, per mese, voor eene maand.
l\1E$ENTEIHTIS, de darmscheelsont.
steking.
MESRNTERIÜM, Lat., het darmscheel ;
de dunne huid, welke de kleine
ingewanden verbindt.
MI!SnORES, Joodsch, een dienanr,
bediende.
MESOCOLON, de kronkeldarmscheel.
MI!SODMITIS, ontsteking der tUS. I
schenhuid.
MESOGASTRICUS, wat zich midden op
den buik, de maag, euz. bevindt.
Mesogastriüm, de plaats midden op
den buik.
MI!SOGLOSSlIS, wat midden in, aan
of onder de tong is.
MESOïDES, noemden de Grieken de
middelste toonen huns toomtelsels,
in den dithyrambischen stijl.
MI!SOLABIÜM, JJlesolClbum, een werk.
tuig, door ERATOSTHENES uitge.
vllnden, om twee of meer meet.
kunstig middelevenredigen tusEchen
twee gegevene lijnen te vinden.
MESOLANO, ltal., meseline, eene stof,
voor de helft, bestaande uit wol en
linnen, van het ltaliaansche mezzo,
half, en lano, wol.
MESOLOGARITHMUS, de logarithmus
der Tangenten.
MESOMPHALIÜM, J.l{esompflalum, het
midden des navels; de navel zelf,
als midden van het ligchaam.
l'vhsON, de 2de tetrachord van het
groot en onveranderlijk toonstelsel
der Grieken.
MF.~ONYCTICAM, een lied, dat in de
Grieksche kerk te middernacht gezongen
wordt.
MESOPYENIE. bij de Grieken de zoogenaamde
bewegelijke toonen, welke
iu het enharmonische klank geslacht
in het midden van den gedeelden
halven toon lagen.
MI!SOSCI!LOCÈLE , middenvleeschl-,
reuk. Mesoscelon, mesoscelos, het
middenvleesch. Mesoscelophyma ,
middenvleesl'hbuil.
MESQUINERIR, bekrompenheid, armzaligheid.
MESSA DI VOCE, 1 tal. , (muz.) het
langzaam toenemen der stem.
MESSALIANEas, biddenden,eE'nesekte
dweepers der Ide eeuw, in Mesopotamië,
wier hoofdzaak bidden
wa!ll, zonder te werken.
MESSALINA, de gemalin van den Romeinschen
keizer CLA u DIUS, welke
wegens hare rompenheid berucht
werd.
MJi:SSIAS, de gezalftfe, de naam van
den verwacTlten Verlos~er bij de
oude Joden. Van daar Messiaansrh,
wat den MESSIAS betreft, b. v. het
Me.~siaan8Che rijk, het rijk van den
MJi:SSIAS. J,fessiade, een beroemd
gedicht vnn KLOPSTOCK op den
MESSIAS.
MESSIDOR, volgens den nieuwen
Franschen almanak, de oogstmaand,
van 22 Junij tot 22 Julij.
MF.8SIES, oogstgodinnen, waarvan
elke hare soort van koren had.
MESTlESEN, kinderen van zwarte en
blanke ouders, van Europeanen en
Mulatten of andere Amerikaaneche
Indianen, voortgesproten.
MEsTo, mes/oso, Ital., treurig.
MESURABEL, meetbaar. Mésures, Fr.,
maatregelen, voorzorgen.
l\lESUSA. eelle gedenhpreuk, welke
de Joden, met eenige bijbelsche
woorden, aan hunne deurposten
plaatsten.
META, kegelvormig ligchaam, van
onderen rond en breed, maar van
boven afgeknot.
METABAHS, de overgang, redekunI!
tige figuur, b~stnande in het bekendmaken,
dat men van een onderwerp
af~tapt en tot ecn ander
overgaat.
METABOLE, elke verandering eener
zaak. Ook de verplaatsillg der letters
van een woord.
METABOLISMU~ (redek.), figuur, welke
daarin bestaat, dat men dezelfMETA.
437 META.
de zaak herhaalt, maar zich daar- metaal bevattende. Metallisatie,
bij van andere woorden en uitdruk- metaalvormig, het ontstaan der
kingen bedient; ook verandering ertsen.
van tijd, lucht, ziekte. METALLOGRAPHIE, beschrijving der
METACARPIÜM, Metacarpus, de mid- metalen.
delband, voorhand. METALLOÏDuM,Metalloïs, een metaal-
M ETACHORESIS, de overgang van eene achtig ligchaam.
plaats tot eene andere, plaatsver- METALLURGIE, de bergwerkkunde,
andering, ruimte. eene wetenschap, welke leert de
METACHRONISMUS, eene dwaling in ertsen der metalen en halfmetalen
de tijdrekening, wanneer eene ge- op te zoeken, af te scheiden en in
beurtenis vroeger geplaat~t wordt heele of halve metalen te verandedan
zij voorgevallen is. Zie Ana- ren. Metallurge, metallurgist, iechronismus.
mand, die de metallurgie verstaat.
ME'l'ACISMUS, wordt genoemd, wan- Metallurgisch, tot de metallurgie
neer op een woord, dat met een m behoorende.
eindigt, een ander volgt, dat met METAMORPHISTEN, eene sekte der
eene klinkletter begint, als bonum 16de eeuw, welke leerde, dat
aurum. CHRISTUS, bij zijne hemelvaart,
METACONDYLE, de .(knokkels der) niets menschelijks aan zich behouvingerleden,
naast aan de nagels. den, maar een geheel goddelijk
METACRITIEK, een, even als meta- wezen aangenomen had.
p1tysica. gevormd woord, waarmede METAMORPHOPSIE, een gebrek aan
HERDER zijn werk betitelde, waar- het gezigt, waarbij de uiterlijke
in hij de zoogenaamde critische of voorwerpen zich, in hunne ware
Kantsche rede leer beöordeelde. gedaante of grootte, veranderd
METADOREN, zekere lieden in Span- voordoen.
je, die er een handwerk van ma- METAMORPHOSIS, Gr., herschepping,
ken, om, bij de aankomst der Ame- I gedaanteverwisseling. Metamorrikaansche
vloten, de tollen te ont- phosen, de herscheppingen, een beduiken
en eenen sluikhandel te kend gedicht van OVIDIUS. Metadrijven.
morplwseren, herscheppen, van ge-
METAGOGIE (redeIe), figuur, als de daante veranderen, ilJl~leeden.
woorden in veranderde naamvallen METANGISMONITEN,aanhangerseener
herhaald worden. sekte der 14de eeuw, die leerden,
METAGRAMMA, overzetting van een dat de Zoon in den Vader was,
geschrIft; afschrift. even als een klein vat in een groot.
METALEPSIS (redek.), figuur, waar- METAPHOOR, metaphol'a, (redek.) de
bij de oorzaak voor het uitwerksel overdraging, gelijkenis, verbloemgesteld
wordt, b. v. hij heeft ge- de uitdrukking, b. v.: de koninleefd,
voor: hij is gestorven; ook gen zijn de herders der volken.
als het achterdeel vooraan ge- Metaplwrisch, overdragtelijk, verplaatst
wordt. • bloemd, zinnebeeldig.
METALLAGE, metallaxis, verandering, METAPHYSICA, metaphysiek, de bobijzonder
van den vorm. vennatuurkunde, eene wetenschap,
METALLIQUES, staat~schuldbrieven, die over het wezen en de algedie
op metaal, op zilver, luiden, meene eigenschappen der dingen
van daar Oostenrijksche Metal- in het algemeen, en ook van God,
ligues. de wereld en de ziel handelt. Me-
M ETALLISEREN, kunstige metalen taphysisch, de bovennatuurkunde
voortbl'engen. Metallisch, erts of betreffende, bovenzinnelijk.
META. 438 METE.
METAPLA~MU~, de verandering van
een woord door weglating van eene
letter of lettergreep.
M ETAPOEÏA, de vereeniging der goddelijke
en (verhoogde) menRchelijl,
e natuur in CHRISTUS.
1\1 ETAPOGEsIs,Metaschematismus,eene
redekunstige figuur, welke in de
verplaatsing van woorden en ~preekwijzen
bestaat; de kcering eener
ziekte.
M ET A po RO po EÏA ,Met aporopoësis, verandering
der fijne openingen en
gangen, bijzonder uit den ziekelijken
toestand in den gezonden.
M ETAPTOSIS, verandering van eene
ziekte in eene andere, b. v. wanneer
de derdendaag~ehe koorts eene
vierdaagsche wordt.
M ETASTATIS, overdraging, het schuiven
van eene sebuld op een' ander;
het wijken eener ziekte van
zekere plaats naar eene andere;
ook de eigenlijke aanvang een er
veranderilJg of hen-orming.
METASTROPHE, de afwending der gedachten
van eene zaak.
METASYNCRIi'IS, het uitwerksel, dat,
door een uitwendig middel, inwendig
voort geb ragt wordt.
METATHESIS, letterverzetting.
METATlONIS of metatorum jus, het
regt van inkwartiering, volgens
hetwelk onderdanen verpligt zijn
de soldaten van den vorst te huisvesten.
METATRUN, noemen de Cabalisten
eenen engel, wien zij de heerschappij
over de Cherubim en Ischim
geven.
METAXYLOGIE, hetzelfde met parenthese.
METECAL, Meticallo, eene gouden
munt in Fez en Maroeco, hijna
zooveel als een dukaat waard.
METEMPSYCHOSE, zielsverhuizing,
leer van PYTHAGORAS, dat de ziel,
na den dood, uit het eene ligchaam
in het andere overgaat.
Metempsychosist, een aanhanger
van die leer.
METEMPTOSIS, het uitlaten van een'
schrikkeldag in 1:34 jaren, opdat
de nieu we maan niet eenen dag te
laRt kome.
METENS, bijzondere soort van sluitredenen,
waarmede men iemand in
verwarring zoekt te brengen.
METEOREN ,luehtverhevelingen,luehtverschijmels.
Meteorologie, weêrof
verhevelingskunde, leer van al
de veranderingen, welke in den
dampkring voorvalleIJ, van wind,
lucht, regen, enz. Meteorologisch.
het weêr betreffen de.
METEORISMUS, het plotseling opz\\
ellen van het onderlijf; een gevaarlijk
teeken in heete koortsen.
METEOROGRAPHII, werktui~en, om
de veranderingen der lucht te doen
kennen, zelfs bij afwezigheid der
waarnemers.
M RTEOROSKOOP, het astrulabiüm.
METER, zie Mètre.
M RTHODE, de handel- of leerwijze,
orde iu het voordragen van leer
en regelen. ]}[dh()disch, ordelijk,
regelmatig. Metl/Odisten, een soort
van dweepende Christemekte (Piëtisten),
die 1 no zich bijeen\·oegden
en, naar de door hen gebruikte
uitdrukking. methode van het
ware Christendom, spotswijze aldus
benoemd werden. Methodologie,
methodiek, de voordragtsleer.
de aanwijzing tot de doelmatige
voordragt eener wetenschap.
MÉTIER, Fr., handwerk, hantering.
bedrijf, beroep.
METONOMASIE, de naamsverandering,
als men zich een' anderen
naam geeft, door overzetting in
eene andere taal, b. v. Faber, voor
smid, Montanus, voor van den berg,
enz.
METONYMIA (redek.), overnaming ;
naamsverwisseling, als men de
oorzaak voor de werking, de werking
voor de oorzaak neemt, b.
b.: de Grieken, voor Griekenland,
grijze haren, voor ouderdom;
hij is een liefhebber van de jlesch,
METO. 439 METR.
voor van den wijn, die er in is.
Metonymisch, eene naamswi~seling
bevattende, woorden wisselend.
METOPANTRON, Metopantrum, voorhoofdsholte.
Metopantralgia, pijn
in de voorhoofdsholte. Metopantritis,
ontsteking in de voorhoofdsholte.
METOPE, de ruimte tusschen de drie
kolommen der Dorische orde.
METOPOSKOPIE, metoposcopie, of metoseopie,
Fr., waarzeggerij uit de
gelaatstrekken, bijzonder uit die
van het voorho,,fd.
METRA, baarmoeder. Metranastrophe,
omkeering of omstolping des
uterus. Metratresia, ziekelijke
sluiting van den uterus. Metrem.
phraxis, uterus insarctus. ven.topping
der baarmoedervaten. Me.
trenchyta, middelen ter in~puiting
in den uterus. Metrenchytes, baarmoedenpuit.
Metritis, ontsteking
der baarmoeder. Metrocampsis,
ombuiging der baarmoeder. Metroeelides,
moedervlek.
METRAGYRTEN, eene soort van bedelmonniken
van Cybele.
MÈTRE, de grondeenheid der lengtemaat
in het metriek stelsel,
eene Nederlandsche el, of het
10 1/000000 gedeelte van den meridiaan
der aarde. Metriek, wat
tot het nieuwe stelsel van maten
en gewigten behoort. Jletriseh,
naar eene zekere voetmaat, uit
korte en lange voeten bestaande,
juist afgemeten. Märica, deel
der oude muzijk, die op lange en
korte lettergrepen betrekking had.
Metrologie, maatkunde ; leer van
het metrum, of verzenmaken. Metromanie,
de rijmzucht, de zucht
om verzen te maken. Metrometer,
de maat- of taktmeter, een werktuig.
om de maat, door middel
van de schommdingen eens slingers,
juist en gelijkmatig te bepalen.
METRETA, eene maat der Ouden
voor natte waren, welke omtrent
90 pond olie en 100 pond water
of wijn bevatten kon.
METRIE, dat gedeelte der dichtkunst,
hetwelk van de maat der
lettergrepen, de voeten en verssoorten
handelt. Zie Metrica.
METRICOL, een klein gewigt te Goa,
1/3 van een lood bedragende. Metrieoli,
omtrent 1 aas, aldaar.
M ETROCOMIR, een marktvlek, hetwelk
andere in geestelijke zaken
onder zijn regtsgebied heeft.
M ETROPOLE, hoofdstad, aartsbisdom,
aartsstift. Metropoliet, metropolitaan,
aartsbisschop. Metl'opo/itaansrh,
aartsbi~schoppelijk. Metropolitaankerk,
hoofdkerl<.
METROPOLYPUS, moederpolyp. Metropl'optosis,
baal'moederongesteldheid.
Metrorl'hagia, bloedvloeijing
der baarmoeder. Metrorrheris,
scheuring der baarmoeder. Me·
trol'l'hoea, (aanhoudende) uitvloeijing
van bloed. slijm, enz. uit de
baarmoeder. Metrotomia, baarmoedersnede,
zoogenaamde keizersnede.
METRUM, Lat., de maat, afmeting
der verzen, versmaat.
METTE, matutina, Lat., morgen gezang,
in de Roomsch-Katholijke
kerk; vl'oegmetten, vroegtijdige,
nachtelijke g'odsdienstviering.
METUSIE, de gemeenschap en vereeniging,
of ook de mededeeling
van het eene wezen aan het andere.
Volkom ene en wezenlijke
verandering of vernietiging eener
zaak.
METWORST, zulke worst, die van
met, het zuivere, van het vet afgescheidene,
vleesch, gemaakt is.
METYCHIÜM, een geregtshof te Athene,
naar zijnen bouwmeester METYCHUS
aldus genoemd, waarin
zaken van middelbaar belang behandeld
werden.
MEUBELEN, mobilia, Lat., roerende
goederen; huisraad. l1feublel'en,
met huisraad voorzien.
MEUM ET TUUM, het mijn en dijn,
MEur. 440 MIAS.
of het eigenbelang.
MEUTE, een hoop honden van 50 à
60 stuks, op de parforce jagt.
MEYDAN, de koopmansbeurs in Is ..
pahan.
MEYLUD, een Turhch feest, bij het
vieren van den geboortedag van
MAHOMED.
M EXIANERS, Gelliten, eene geestelijke
orde in Duitschland, die den
regel van AUGUSTINUS volgt, en
zich onledig houdt met het begraven
van dooden, en het oppassen
van krankzinnigen en pestzieken.
MFZETJo.NE, eene wort van inkomende
regten in Turkije, 8 à 10 per
cent bedragende.
MEZETTA, €ene maat voor natte waren
in Italië. Voor olie maken
64, voor wijn enz. 80 een barile.
MEZZA, Ital., het vrouwelijke van
mezzo, half, Als: à mezza voce, met
hal ve of doffe stem, dat is, met
halve sterkte van toon. ltlezza
manica (bij de applicatuur op de
viool enz.), met de hand op de
hahe hoogte van den hals.
MEZZANINE, Ital., een door twee
verdiepingen doorgaand deel van
een gebouw, b. v. : eene zaal, die
de hoogte van twee verdiepingen
heeft.
MEZZOTERMINO, een middelweg; oneigenlijk,
het midden tusschen twee
uiterste graden.
MEZZO FORTE PIANO, !tal. (muz.),
iets sterks en zachts. JlezZ'o soprano,
de hooge alt of diepe discant.
Mezzo termina , een middel
weg. :!VIezzo tinto, mezza tin te,
halfschaduw, middelkleuren, Lij
schilders; zwarte kunst, bij plaatsnijders.
MI, de derde toon in den klankladder,
de E.
MIAEPHONIA, verontreiniging door
moord; boosaardige verraderlijke
moord.
MIAO, verblijf der geesten, heeten de
tempels der Chinezen.
MIASMA, die ten uiterste fijne stof,
welke de voortplanting der aanstekende
ziekten toegeschreven
wordt, de aanstekings- of smetstof.
MICATIE, de beweging, omloop van
het bloed in het menschelijk ligchaam.
MICHIELETTA, eene Venetiaansche
noodmunt van leder, welke de Doge
DOMIN. MICHIEL, ten jare
1124, in de belegerde stad Tyrus,
uit paardentoornen liet snijden.
MICHMANDER, een beambte aan het
Turksche hof, wiens werkhetis,om
vreemde gezanten door het Turksche
gebied te gtleiden en te verzorgen.
MICROELECTOMETER, een door VOLTA
uitgevonden werktuig, om de
zwakste graden der elektnciteit te
doen bewerken.
MICROKOSMUS, de wereld in hetklein ;
de memch.
MICROLOOG, een Ideinigheidskramer.
Micrologie, de kleinigheidsgeest,
zorgvuldigheid in geringe dingen;
eene kleinigheid, eelle zaak zonder
waarde; eene slechte rede,
zonder schoonheid of vernuft. Micrologisch,
kleingeestig, wat in het
kleine valt. Micrologiseren, zich
over kleinigheden bekommeren,
zich daarmede onledig houden.
MICROMEGA, een hoekmeter, welke
(even als een quadrant een vierde
en een sextant een zesde deel van
4 reg te hoeken) 1/24 van 4 regte
hoeken bedraagt.
MICROMETER, een werktuig om kleine
voorwerpen aau den hemel te
meten. Mierametrie , kunst, om
kleine afstanden aan den hemel,
met behulp van eenen micrometer,
te meten.
MICROPHOON, hetgeen de stem of
den klank altijd vermindert.
MICROPHTHALMUS, iemand, die kleine
oogen heeft.
MICROPTERA, insekten, wier vleu·
MICR. 441 MILL.
gels korter, dan het halve achter- het duizendjarig rijk gelooven. dat
lijf zijn. CHRISTUS, vóór den jongsten dag,
MICRORCHIS, mannelijk voorwerp weder op aarde verschijnen, en
met zeer kleine teelbaJlen. dezelve duizend jaren lang zigt-
MICROSKOOP, microscope. Fr., een haar beheerschen zal.
vergrootglas. Microskopisch. dat I MILLERAY, Milreis. eene Spaansche
door een vergrootglas kan gezien gouden munt, omtrent 9 gulden
worden. waard. De milreis is ook eene
MICROSPHYCTUS, iemand, die eene Portugesche rekenmunt, houdende
kleine pols heeft. 1000 reis en thans omtrent 2 gul.
MICROSPHANCHNUS, iemand, die den 10 stuivers waard.
ldeine ingewanden heeft. MILLERODE • oud-Fransche vocht.
MICTOLOGIE. de leer van gemengde maat. omtrent 80 kan groot.
of zamengevoegde ligchamen. MILLIADE. een tijdverloop van 10
MIDAS. de naam van een' koning, eeuwen of 1000 jaren.
welke, wegens eene onverstandige MILLIARD, eene som van 1000 mil.
oordeelvelling, dool' APOLLO met lioen.
lange of ezelsöoren begiftigd werd. MILLIA~SA, 1000 milliarden.
MIDSHIPMEN, Eng., de jongste zee- MILLIGRAMME, het 1/1000 deel van
officieren of kadets, op de Engel. eene gramme of van een Neder!.
~che vloot. wigtje.
MIGNARDEREN, vertroetelen, vertee- MILLILITRE, het 1/1000 deel van een
deren; ook aan taal en stijl te zeer litre of van een Nederl. kop of kan.
peuzelen. Mignardise, Fr., aar· MILLIMÈTRE, het 1/1000 deel van een
digheid, fijnheid, teederheid, bij. mètre of van eene Neder!. el,
zonder van de gelaatstrekken; de (eene streep).
gekunsteldheid in manieren, spraak MILLIOEN, eene som van tien maal
en stijl. honderd duizend. Millionair, een
MIGNATURE, zie Miniatuul·. zeer rijk menseh.
MIGRAINE, Fr., schele hoofdpijn, MILLISTÈRE, het 1/1000 deel van eene
ongewone sterke hoofdpijn aan de Nederl. cubieke el, (eene cubieke
eene zijde des hoofds. palm).
MIGRATIE, verhuizing. uittrekking. MILLION D'OR, 3 millioen livres.
MILlAIRE, beter kilometer. Zie dit MILLMILS, eene soort van Oost· In.
woord. disch katoen.
MILIOLUM, eene gierstenkorrel in MILO, Milon de Crotone. een sterke
het oog. kampvechter, die een en stier op
MILITA, Militta, de maan, als eene zijne schouderen droeg en met
godheid der oude Perzen. éénen vuistslag doodde, doch eenen
MILITAIR, krijgsman, soldaat; ook boom wiJlen de splijten, met beide
wat tot den krijgsmansstand of handen tusschen de spleet geraak.
het krijgswezen betrekking heeft; te, en door de wolven verscheurd
militaire akademie, school voor de werd.
vorming van officieren. Militai- MILPHOSIS, Miltosis, die 800rt van
rement, op soldatenwijs; ordelijk, madarosis, als bij het uitvallen der
stipt. Milital'i manu, Lat., ge. haren, de randen der oogleden te·
wapenderhand. J71ilitie, het krijgs. vens rood en zwerend zijn.
wezen; ook de landsoldaten. MILTRAIN, eene Portugesche gou·
MILLAR. in Spanje, 1000 Puza's. den munt van omtrent 7 gulden
MILLE Fr., duizend. waarde.
MILLENARI,sTEN. zij, die alzoo aan MIMALONEN, Mimaloïden, naam der
MIMA. 442 MINE.
bacchanten.
MIMARS, Turksche ingenieurs.
MIM-BASCHI, bevelhebber over 1000
man, bij de Perzische ruiterij.
MIMEN. gebaren; ook potsenmakers
van beiderlei kunne, bij de Romeinen
slecht ter faam staande.
Mimiek, de gebarenleer, kunst der
gebaren. J1imicus, een meester
in het gebaren maken. Mimisch,
wat tot deze kunst behoort; tooneelachtig.
Mimologie, nabootsing
der rede of der gebaren van
eenen perso;JD.
MIMESIS (redek.), figuur, waarbij
men de woorden van een' ander
op een' spottenden toon herhaalt.
MIMETULIETEN, zekere orde van
Turksche monniken, wier voornaamste
bezigheid is, Gods lof in
Arabische verzen te bezingen.
MIMIAMBEN. onkuische Jamben der
Romeinsche pot~enmakers.
MINACCIO, dreigend.
MINALTOUN, rel,enmunt in Perzië, 5
abas~i bedragende.
MINARET, de toren van eene Turksc
he moskee, die van geringen
omvang, en boven met eenen
krans, in den vorm eener galerij,
voorzien is, van welke men tot
het bijwonen van de godsdienst
roept.
MINATZIM, de sterrekundige des lwnings
van Perzië.
MINE, Fr., gelaat, uitzigt, houding;
onderaardsche gang, mijn; bergwerk,
kruidmijn_ Ook eene ]wrenmaat
in Frankrijk en Italië;
alsmede een gewigt in Alexandrië,
Caïro en Syrië. Mines maken, gebaren
maken, gezigten trekken;
den schijn van iets aannemen.
Mineren, ondermijnen, kruidmijnen
graven. Mineur, een mijngraver;
bergwerker , ertsgraver.
MINE, Mina, eene geldsom bij de
oude Grieken, van 100 drachmen.
MINERAAL, Mineralen, erts, berg- of
delfstoffen. aardachtige metalen,
levenlooze of onbewerktuigde natuurvoortbrengselen.
Mineralogie,
berg~tofkunde. leer van de mineralen.
Mineraloog, ertskundi.
ge. Jfineralisatie, zamenstelling
der metalen. Mineralisch, mineraal,
de eigenschappen van een
mineraal bezittende, tot de mineralen
behoorende, erts- of steenhoudend
: minerale wateren, zoo·
danige wateren of bronnen, waarin
de eene of andere delstof is
opgelost. ook gezondheidsbronnen
genoemd. Minerographie, de beschrijving
der mineralen of onbewerk
tuigde natuurvoortbrellgeelen.
MINERVA (fabelk.), bij de Romeinen,
gel~k PALLAS, bij de Grieken,
de Godin der wijsheid, des
oorlogs en van vele andere kunsten.
Invita Minel'va, tegen den
wil van MINERVA, b. v. : iets ondernemen,
dat is, zonder daartoe
de vereischte kundigheid te hebben.
Minervalen, feesten ter eere
van MINERVA. Minervaliëit.leer- of
schoolgeld, het honol'ariüm op de
Latijnsche scholen.
MINIATUUR, miniature. Fr., schilderij
in het klein; en miniature, in
het klein geschilderd; miniatuurschilderkunst,
klein- of fijn-schilderkunst,
met gomwaterverwen.
MINIMA, eene noot, die eenen halven
toon houdt; halve maatstoonen.
Die, welke maar '/4 maat
houdt, heet semiminima.
MINEMEN, _~linimi. eene soort van ordesgeestelijken.
met een donkerbruin
kleed, dat uit ootmoed nog
minder, dan de andere broeders,
de Franciskanen, willen zijn.
MINIMUM, het kleinste deel van een
ding; de geringste prijs eener
zaak.
MINISTER, een staatsdienaar, die onmiddellijk
met den vorst arbeidt,
een'departementshoofd. Ministerie,
miniçteriüm, Lat., de dienst; het
staatsbeheer, de regering; het bijzondere
departemtmt van bestuur
MINI. 443 MINO.
onder eenen minister; ook de ge- zachte toonsoort ,>alt, en dat alzoo
zamenlijke geestelijkheid. Het eene volkomene periode gemaakt
openbaar ministerie, (verk. O. M.), wordt. .
de openbare aanklager of eischer MINORENNITEIT,onmondigheid,minbij
elke regtbank. Ministerialis- derjarigheid.
mus, de verkleefdheid, verknocht- MINORIETEN, fratres minores, eene
heid aan het ministerie; de voor- bijzondere Franciskanerorde, door
ingenomenheid met de maatregelen FRANCISCUS VAN ASSISSI gesticht.
der Ministers. Ministerieel, wat MINORITEIT, minderheid, b. v. van
den persoon of de werkzaamheden stemmen.
van eenen minister betreft. Mi- MlNOS (fabe1k ), een van de drie regnisterieïe
partij, in Engeland, de' ters in de hel.
aanhangers van de kroon en de MINOTAURUS, een verdicht gedrocht,
ministers. in tegenoverstelling van half mensch en half stier.
de oppositie-partij, welke het ge- MINSTRELS, Eng., ménétriers, Fr.,
voelen en de maatregelen van het menestreels, rondtrekkende zanhof
en de ministers tegenspreekt, gers en harpspelers in de middelom
hen niet te magtig te laten eeuwen; in Duitschland droegen
worden. zij den naam van Fiedler; zij wa-
MINISTRANTEN, zij, die den priester ren de dienaar:! en begeleiders van
bij de mis ter dienst staan. Ook de troubadoers.
de domheeren van' een stift, die MINUS, min, minder, het tegendeel
de Epistels en het Evangelie le- van plus, meer; een minus, een te
zen. Ministreren, zulk werk vp.r- kort; het minusteeken, in de stelrigten.
kunst of algebra. uitgedrukt door
MINNE (oudduitsch), liefde, vriend- een dwarsstreepje. Minu!irn, kleischap.
Minnezanger; naam van nigheden. Minutiëus. op kleinigoude
dichters of zangers, wier ge- heden gesteld; kleingeestig,onbedichten
of liederen alleen de min duidend.
of liefde ten onderwerp hadden. MINUTE, eerste schriftelijk opstel.
De liederen der meesterzangers, klad. Zie Gros. Minuteren, outdaarentegen,
waren ruw, en had- werpen,.ten papiere brengen.
den niets van de schoonheden der MINUUT, het 60ste deel van een uur,
eersten. graad; dit laatste echter volgens
MIMNIN, een snareninstrument der de oude of nonagesimale verdee-
Hebreërs. ling, daar hij de nieuwe of cente-
MINOR, de jone;ere van twee broe- ~imale verdeeling de regte hoek in
ders; }Jroposito minor, de tweede 100 graden, de graad in 100 miof
mindere stelling eener sluit- nuten, de minuut in 100 seconrede.
den enz. verdeeld is.
MINORAAT, een regt van erfopvol- MlO CONTO, !tal., (verk. M. C.) in
ging, naar hetwelk, onder vele koopmansstijl, voor mijne rekebloedverwanten
in de zijdeling- ning.
sche linie, altijd de jongste op- MIQUELETS, een roofzuchtig volk in
volgt; in tegen~telling alzoo van het Pyrenesche gebergte.
majoraat. MIQUELOT, een kleine knaap, die,
MINORE, Mineur, in de muzijk, aan- als pelgrim gekleed, bedelt; een
wijzing, dat na eene periode, die huichelaar.
in den grondtoon sluit, de modu- MIRABELLEN, eene soort van kleine
lat ie zonder eenen bijzonderen roodachtig bruine of gele pruimen.
overgang uit eene harde in eene Mir-abe, watervorst, in Perzië de
MIRA. 444 MISA.
opziener over de rivieren en andere
wateren, wien de landlieden
voor de waterleidingen uit de rivieren,
op hunne velden en weiden,
iets betalen moetl:!n.
MIRAKEL, een wonderwerk, iets ongemeen
zeldzaams. Miraculeus,
miraculeux, Fr., wondervol, wonderbaar.
MIR-AKHOR-BASCHI, de opperstalmeester
des konings van Perzië,
die in groot aanzien staat; dewijl
de koninklijke stallen eene vrijplaats
voor misdadigers zijn.
MIRADOCH, het hemelvaartsfeest van
MAHOMED.
MI RE, in de solmisatie die verandering,
volgens welke op den toon
a niet meer mi, maar re gezongen
moet worden.
MI RI, in Turkije de staatskas. In
Egypte eene grondbelasting.
MIRLITON, eene oud-Fransche gouden
munt, omtrent 9 gulden waard.
MIRMIDON, een neuswijs mensch,
die anderen altoos onderrigten wil;
ook een geldgierig mensch. Mirmidonen,
een voormalig volk in
Thessalië, van kleilledwergstatuur.
MIRMILLONES, bij de oude Romeinen
zekere kampvechters, die het
beeld van eenen visch op den helm
droegen. en wier wapenen in een
zwaard en schild bestonden.
MIRo, een Venetiaamch gewigt, omtrent
15 Nederlandsche ponden.
MIROCELE, eene uit\\endige dijbreuk,
in de buiging der dij, alwaar dezelve
uit het onderlijf afdaalt.
MIR-SCHEKAR-BASCHI, de opperjagermeester
des konings van Perzië.
MIRZAH, benaming der personen van
vorstelijken stand, in Perzië.
MIS, zoo werd, aanvankelijk, in de
Latijmche kerk, de viering des
avondmaals genoemd, welke men
op de algeme6ne godsdienstoefening
liet volgen. Om nu. na het
eindigen daarvan, ieder, die aan
het avondmaal geen deel zou nemen,
dit aan te kondigen, riep een
kerkedienaar, met luider stem;
ite, missa est! (namelijk ecclesia
of concio) gaat, de vergadering is
geëindigd. Door een misverstand
werd nu de daarop volgende avondmaalsviering
zelve missa, en daarna
de mis genoemd. Wi5ders dat
deel van de godsdienst in de
Roomsch.Katholijke kerk, waarbij
de priester den ou wel, of het ligchaam
van Christus, zelf geniet,
terwijl daarentegen het genot van
het avondmaal door anderen, in
die kerk, de communie heet. De
mis lezen is dat deel van de eeredienst,
door voorlezing van het
voorgeschreven formulier, waarnemen;
terwijl daarentegen op hooge
feestdagen zulk eene mis gezongen
wordt, die kooge of groote mis genoemd
wondt. lUisklok, eensdeels
de klok, waarmede ter misse geluid
wordt; anderdeels het kleine
klokje, waarmede den toehoorders
het teeken der plaats gehad hebbende
verandering van den ouwel
in het ligchaam van CHRISTUS door
de mis, gegeven wordt. Misoffer,
die soort van Godsvereering der
Roomsch- Katholijken, bij welke
een priester, na onderscheidene
verrigte gebeden en plegtigheden,
eene hostie wijdt, of in het ligchaam
van CHRISTUS verandert,
en daarna nuttigt. Missa, missaal,
een misboek, waaruit deRoomschgezinde
geestelijken de mis lezen.
MISANDRIE, mannenhaat.
MISANTHROOP, een menschenhater,
menschenschuwend mensch, die
niet gaarne anàere menschen ziet;
een wonderlijk, ongezellig mensch,
vijand van alle vrolijkheid. Misantkropie,
menschenhaat, rnenschenschuwheid;
ongezelligheid. Misant1zropisck,
menschenhatend,
menschenschuw.
MISAUTIE, zelf haat, verachting van
zichzelven.
MISCELLANEëN, miscellanea, Lat.,
eene verzameling vafi gemengde
]\IIIse. 445 MISO.
letterkundige opstellen en verhandelingen.
MISCH.N het eerste en gewigtigste
deel van den talmud, hetwelk de
door mondelijke overlevering bewaarde
Joodsche gewoonten en
wetten bevat.
MISCREDIET, gedaald vertrouwen,
kwade naam.
MISE, volgens de Orphikers, de moeder
van BACCHUS, in welke de begrippen
van maan, moeder, natuur
en vruchthaarheid, vereenigd, verpersoonlijkt
zijn.
MISE, uitgaaf bij het rekenen; in.
zet, inleg in eene loterij of een
spel.
MISERABEL, misérable, Fr., ellendig,
jammerlijk. beklagenswaardig. Mi.
sère, Fr., miseria, Lat.,::ellende;
ook in het bostonspel, wanneer
men ~peelt om niet eenen trek te
maken.
MISERATSIE, allerlei merkwaardigheden,
welke door de Japannezen
als reliquiën bewaard worden, zoo
als beeldjes, vazen, enz.
MISERERE, de darmjicht, bij welke
de vuile stof door den mond uitworpen
wordt; ook zeker Katholijk
kerkgezang, lijkz:-tng.
MISERICORDIA, de Godin der barmhartigheid,
eene dochter van ERE·
BUS en den Nacht, tot wier tempel
te Athene de ongelukkigen eene
toevlugt hadden.
MISERICORDIAS DOMINI, de tweede
Zondag na Paschen, volgens den
89 psalm: misericordias domini
canlabo etc.
MISKAL, Methkal, Meticallo, eene
Maroccaansche gouden en zilveren
munt.
MISKRAAM, ontijdige bevalling.
MISOCALUS, een verachter van het
schoone en goede.
MISOGAMUS een huwelijkshater, een
oude vrijer.
MISOGYN, een vrouwenhater. Misogynie,
de vrouwenhaat.
MISOLOGIE, de verstandshaat. Misoloog,
een verstandshater, een hater
der rede.
MISOPSYCHIA, levenshaat, verdriet
in het leven.
MISOPTOCHOS , een armenhater ;
schertswijle, de jicht, als de armen
hatende, en hen alzoo weinig
met haar bezoek vereerende.
MISS, Eng., eene jufvrouw, mejufvrouw.
MISSAAL, misboek. Ook bij de boekdrukkers
eene soort van letters van
de grootste soort.
MrssILIëN, prijsgegevene zaken, b.
v. geld, dat onder het volk geworpen
wordt.
MISSIE, zending, wettige last; zendelingschap,
bekeeringswerk. Missionair,
zendeling, heidenbekeer.
der.
MISSIVE, een brief, zendbrief, boodschap.
MrsTAK, de lansen der Turksche
Spahis.
MISTATO, eene oliemaat op het eiland
Candia.
MISTlCIiANZA, Messanza, een muzijkaal
quodlibet, waarbij men uit
verscheidene liederen halve of hee.
Ie regels neemt, en deze stukken
wederom tot een geheel lied zamen
voegt.
MISTRANCE, de gezamenlijke onderofficieren
en anderen, die over
de matrozen eener galei gesteld
zijn.
MISTRESS, Eng., mevrouw, meesteres.
MISUR, in de schermkunst, zekere
beweging met den voet, door middel
van welke men zijne partij beter
aan het lijf komen kan.
MISY, een goudkleurig mineraal,
hetwelk op den chalcit, even als
het Spaansch groen op het koper
groeit.
MITE, een Engelsch klein goud- en
zilvergewigt, waarvan er :20 op een
grein gaan.
MITELLA, een band, waarin een gewonde
arm gedragen wordt.
MITH. 446 MOB!.
MITHRA, Mithras, naam der Zon,
als eene Godin, bij de oude Perzen;
ook priester der zon; desgelijks
mijter, bisschopshoed. Mithrax,
zonnesteen (een edelgesteente).
MITHRIDAAT, tegengif, geneesmiddel.
MITIGATIE, mitigatio, Lat., verzach.
ting. Mitigeren, verzachten.
MITLEIN, eene korenmaat te Ulm.
MITOS, Grieksche naam" der oudste
muzijksnaren, welke uit eene soort
van vlas vervaardigd werden.
MITRA HIPPOCRATIS, muts van Hippocrates,
eene heelkundige bandage
om het hoofd.
MITRAILLE, schroot, allerlei kleine
stukken ijzer, spijkers, enz. waar·
mede men somtijds de stukken
geschut laadt. iJiitrailleren, met
schroot schieten, geducht havenen.
MIXOPYOS, met etter vermengd.
MrxTIE , vermenging. Mixtuur.
mengsel; ook poespas; een drankje
van geneesmiddelen; een orgel.
register.
MNEME, het geheugen, de herinnering.
Mnemoniek, mnemotechniek,
de herinneringskunst. de weten·
schap van het geheugen, of de leer
der regelen, volgens welke het ge.
heugen de willekeurige en ordelijke
terugroeping der voormalige
indrukken bewerkt. Deze reeds
den Romeinen bekende kunst heeft
echter nimmer iets belangrijks, in
dit opzigt, aaugebragt; en alle die·
genen, welke zich door een bui·
tengewoon gelukkig geheugen
hebben onderscheiden, hadden dit
niet aan eene kunstmatige leerwijs,
maar alleen aan de natuur
en de oefening te danken.
MNEMOSYNE, de Godin van het ge.
heugen, en moeder der negen
zanggodinnen.
MNEVIS, een zwarte os. die, als het
levend beeld des Nyls, te Helio.
polis goddelijk vereerd werd.
MOBIEL, bewegelijk, verplaatsbaar.
marsch\'aardig; werkende kracht.
Mobielmaking, een leger in staat
stellen, om alle oogenblikken te
kunnen marcheren. Mobile, het
beweegbare: primum mobile, de
eerste beweegkracht, de beweegreden,
het drijfrad. Mobile per.
petuum, eeuwigdurende beweging;
een werktuig, dat zoo ingerigt en
zamengesteld is, dat zijne beweging
onophoudelijk voortduurt.
Mobiliteit, bewegelijkheid.
MOBILAIR, mobiliL:n, roerende goederen,
bewegelijke zaken, huisraad,
meubelen.
MOCHLIA, Mochleusis, het werken
door hevels; van waar het zetten
van heenverrekkingen enz. door
hevels.
MocHTHos, moeijelijke arbeid, zwaar
lijden.
MODALITEIT (redeneerk.), de wijs
van bestaan; beding, beperking.
MODE, wijze, gebruik, gewoonte,
ldeederdragt; à la mode, Fr., naar
de mode, naar den nieuwsten
smaak. Modekraam,;ter, die aller.
hande nieuwerwetsche zaken voor
de kleederdragt enz. verkoopt;
modepop, eene naar de nieuwste
mode aangekleede pop; ook eene
belagchelijk opgeschikte vrouw,
die zich met alle nieuwe modes
opsiert. Modisch, naar de mode
of het gebruik van den dag.
MODEL, voorbeeld, voorschrift, eene
voorstelling in het klein. Model.
leren, in het klein maken. Modelleur,
modelmeester.
MODERAAT, billijkdenkend, bescheiden,
gematigd. Moderantismus,
moderantisme. het matigingsstelsel
; gematigd regering!!stelsel; gematigde
weg, om iets te verkrijgen
of te bewerkstelligen. Mo.
deratie, gematigdheid, verzachting:
bij moderatie, naar eene
gernagtigde, billijke berekening.
Moderato, 1 tal. , (muz.) matig.
Modereren, matigen, verzachten;
MODE. 447 MOER.
beperken.
MODERN, moderne, Fr., heden.
daagsch, van onzen tijd, nieuw,
nieuwerwetsch, in tegenstelling
van antiek, A la moderne, naar
den nieuwsten smaak of stijl, Moderniseren,
naar den nieuwsten
smaak of stijl inrigten.
MODEST, modeste, Fr., zedig, beo
scheiden. Modestie, bescheidenheid.
zedigheid.
MODIFICATIE, verandering, beper.
kin~, wijziging eener zaak. j11o.
diftceren, vorm of gedaante ge.
ven; beperken, wijzigen.
MODILLON, (bouwk.) het sparren·
hoofd; een sieraad onder de kroon·
lijst der Corinthische, Romeinsche
en Duitsche kolom· orde.
MODIMPERATOR, bij de Romeinsche
gastmalen, die gast, welke, bij het
lot gekozen, de reg'elen van ge·
drag of het ceremoniëel, geduren.
de den maaltijd, voorschreef.
MODIOLAN, een hoofdsiersd, hetwelk
de Grieksche vrouwen in Kon.
stantinopel droegen, en hetwelk
naar den modius, zeker drinkge.
reedschap, geleek.
MODIOLUS, dat gedeelte van een
trepaan, waarmede geboord wordt.
MODISTEN, vóór de uitvinding der
boekdrukkunst, zij, die schoon
schreven en deze kunst onderwezen.
MODIÜS, eene oud.Romeinsche maat
voor drooge waren, 16 nectariën
houdende.
MODO MEO, zoo ver het mij belieft.
MODULATIE, het sip.rlijke zingen;
verandering van toon, stembui·
ging; sierlijke, welklinkende taal.
Moduleren, op de maat zingen, de
stem laten klimmen en dalen.
MODus, de wijs of manier eener
zaak; de vorm of wijze van een
werkwoord, b. v. modus indicativus,
de aantoonende wijs enz.
MOEDA, eene korenmaat te Lissabon.
MOEDOR, eene Portugesche gouden
munt, omtrent 13 gulden waard.
MORR, dik grond sap van sommige
vloeistoff~n, als wijn, azijn, enz.
MOERAE, Moeren, de Griekschenaam
der Parken. J UPl'l'ER droeg, als
haar beschermer, den naam van
Moeragetes.
MOFETTE, Moufette, vergiftige uitwaseming
in de onderaardsche
gangen der bergwerken.
MOGGIo, Moggo, eene korenmaat in
Italië, bijzonder te Ferrara, van
'20 stari, omtrent 10 schepels. Te
Mantua eene oliemaat.
MOGILALOS, zwaartongige, die met
moeite spreken kan.
MOGOL, Mongool~ch opperheer in
Hindostan.
MOHAMMED, zie MAHOMED.
MOHAR, Mo/tr of gouden ropij, eene
Bataviasche gouden munt, omtrent
20 gulden waard.
MOllATRA, een woekercontract, als
men van een' koopman op crediet
waren neemt, en hem, of een' ander,
die terstond voor minder,
maar gereed geld weder verkoopt,
opdat het slechts geene verbodene
leening zou heeten.
MOINERIE, Fr., de monnikerij, het
monnikenwezen, monnikskarakter,
de monniksgeest.
MOIRÉ, Moor, gewaterde, digte zijden
stof, welke in Frankrijk en
Engeland menigvuldig vervaardigd
wordt. Moirette, eene van
garen en zijde, even als moor,
geweven stof. Moireren, aan de
zijden en wollen stoffen een gevlamd
moorachtig aanzien geven.
MOITlÉ, de helft; moitié spelen, zamen
doen met spelen, winst en
verlies zamen deel en; ook mededanser,
dischgenoot, enz.
MOKISSON, eene soort van vergiftige
slangen in Amerika.
MOL, mollis, Lat., molle, Fr., zacht,
week. In de toonkunst, beteekent
mol den zachten toon, die van
zijnen grondtoon door de kleine
terts opwaarts klimt; de zachte,
MOLA. 448 MOLO.
klagende toon.
MOLA, maankalf, maankind : wanstaltige
klomp.
MOLAE, 111olen, godinnen der molenaars:
ook gezellinnen van MARS;
dewijl hij de menschen even als
koorn verbrijzelt.
1\1 OL R, eene soort van grafstede :
dikke ronde toren, op welks koepel
in eene lijkbus de asch van
eenig beroemd man bewaard
wordt,
MOLECULEN, kogeltjes, bolletjes.
MOLESTATIE, Molesten , overlast,
kwellingen. Molesteren, bezwaren,
ongelegenheid of moeite aandoen,
kwellen.
MOLE'I'TE, de looper of wrijver op
den wrijfsteen der schilders.
MOLINISMUS, de leer van MOLINA,
een' Spaanschen jezuit, op het
einde der zestiende eeuw, omtrent
de genade en den vrijen wil, bewerende,
dat de aanneming der
goddelijke genade van des menschen
wil afhangt. Molinist, een
aanhanger dezer leer.
MOLLA, Mollah, een Turksch opperregter,
welke ook de kauis onder
zich heeft, een wetverklaarder.
MOLLAKEN, in West-Indië, de van
een en Europeaan en eene negerin
geteelde kinderen.
MOLLETON, molton, eene zachte, dikke
wollen stof.
MOLLlëNTIA, weekmakende geneesmiddelen.
MOLLIFICATIE, in eenen regterlijken
zin verzachting.
MOLLUSKEN, eene ten uiterste merkwaardige
soort van wormen, met
ledematen, weekdieren.
MOLo, !tal., mÓle, Fr., een steenen
hoofd; een dijk of wal, die van
den grond op, uit groote vierkante
steenen is gemaakt.
MOLOCH, molech, Hebr., een afgodsbeeld,
bij eenige Oostersche volken,
die, door hetzelve, de zon
vereerden, en daaraan kinderen
offerden. Het was een metalen
beeld van een' memch met eenen
ossenkop. In eene opening onder
hetzelve, werd een sterk vuur
gestookt; de ten offer bestemde
kinderen legde men in de gloeijende
armen van den afgod, terwijl
de priesters op allerhande geluidgevende
werktuigen zoodanig
een verschrikkelijk geraas maakten,
dat de ouders het geschrei
der kinderen niet konden hooren.
(Levitic. 18, vs. 21.).
MOLoPs, onderlooping van bloed.
MoLOssus, (dichtk.) een vaet van
drie lange lettergrepen, b. v. armhuiskind.
MOLTO, ltal., veel, zeer; -molto alle.
gro, (muz.) zeer gezwind; molto
andante, zeer langzaam.
MOLYBDA EN -ZUUR, waterlood-zuur,
de kalk van waterlood.
MOLYBDOÏT, eene zachte en zwarte
loodërts, niet zoo zwaar, maar
harder dan de gewone.
MOLYNo, die (zich zelven) verontreinigt.
MOMENT, Fr., momentum, Lat., een
oogenblik, tijdpunt ; de waarde,
het gewigt eener zaak; de hoofdomstandigheid.
Momentaneel, momentané,
Fr., oogenblikkelijk, wat
slechts een oogenblik duurt, ras
voorbijgaand.
MOMUS, (fabelk.) de God der spotternij,
der berisping; een bespotter,
hekelaar. Momisch, spottend,
hekelend, berispend.
MON, een gewigt in Coromandel,
omtrent 12 Nederl. ponden.
MONACHA, de non. i11onachus, de
monnik; iemand, die alleen woont
en leeft. Monachiseren, den monnik
uithangen; eenzaam leven.
MONACO, eene Italiaamche zilveren
munt van omtrent 1 gulden, te
Monaco ge~lagen wordende.
MONADEN, eenheden, geheel eenvoudige
en ondeelbare bestanddeelen
der ligchamen, waaruit, volgens
LEIBNITZ, alle ligchamen zamengesteld
zijn; desgelijks zeer kleine
MONA. 449 MON!.
in de vloeistoffen zich bevindende
diertjes, die slechts door de sterkste
vergrootglazen kunnen ontdekt
worden. Monadologie, leer
der monaden.
MONADELPHIE, de klassen van planten
met vergroeide stofdraden.
Ook een broederschap.
MONANDRIA, de klasse van planten
met eenen stofdraad.
MON ARCH, regeerder, alleen heerseher,
bestuurder. Monarchaal,
alleenheerschend, den monarch of
der monarchale regering toegedaan.
Monarchie, onbeperkte
heerschappij, alleenheersching.
Monarchomachiten, zij die beweren,
dat de vorst ge ene eigendunkelijke
magt heeft; majesteitsvijanden.
MONARCHITEN, zij, die wel aan verscheidene
goden gelaoven, maar
deze gezamenlijk aan een hoogste
Wezen onderworpen rekenen.
MONARDE, een welriekend tuingewas,
of eene plant met roode bloesems.
MONAS, eigenlijk de eenheid.
MONCHEMERIëN, in Rome openbare
spelen, welke niet langer dan een en
dag duurden.
MONDAIN, Fr., een wereldling,
mensch naar de wereld. Monda.
niteit, wereldsgezindheid, ijdelheid.
Monde, Fr., de wereld; al
de voorhanden zijnde eindige dingen;
ook de menschen, welke de
aarde bewonen; de praktische ken.
nis van hetgeen tot eene goede
levenswijs behoort; beau monde,
de groote wereld.
MON DIEU, Fr., mijn God! goede
hemel!
MONEREN, herinneren, vermanen.
Monitoriiim, Lat., geregtelijke
waarschuwing. Monitoriales, her.
inneringsbrieven. Monitum, herinnering,
vermaning. Moniteur,
vermaner, raadgever; een Fransch
officiëel dag. of nieuwsblad.
MONETA, bijnaam mn JUNO, als Go.
din van goede raadsbesluiten. Moneta
de Plata, in ~panje, de zilve·
ren munten; moneta de Vellon,
daarentegen, koperen munten.
MONISTEN, de algemeene naam der
Materialisten en Idealisten.
MONOCEROS, ook monodan narwal, de
narwal, zee· eenhoorn, een walvischsoortig
zoogdier.
MONOCHORDIÜM, muzijkinstrument
met eene snaar.
MONOCHROMEN , schilderijen van
eenerlei kleur.
MONOCELE, een verrekijker voor één
oog. Voor beide oogen ingerigt,
heet het Binocele.
MONOCOTYLEDONES, planten, wier
zaad slechts uit een stuk bestaat.
MONOCRATIE, alleenheerschappij.
Monocrate, monocraat, alleenheerscher.
MONOCRYPHIE, verstopte maand·
vloed.
MONODIE, een eenstemmig gezang;
ook een treur· of klaaglied, lijkzang.
MONADRAMA of Duodrama, eene
soort van tooneelspel, waarin de
mondelijke voordragt door instru··
mentaal-muzijk ondersteund wordt.
MONO DUS, iemand, die alleen zingt;
ook hij, die slechts eene soort van
verzen maakt.
MONOECIA, die klasse van planten,
wier geslachtsdeelen wel in onder.
scheidene bloemen, maar toch op
dezelfde plant te zamen zijn.
MONOGAMIE, eenvoudig huwelijk,
in tegenoverstelling der veelwijverij
of veelmannerij; ook stand van
hen, die maar eens gehu wd geweest
zijn. Monogynus, eeuwijvig.
MONOGRAMME. Zie Paraphe.
MONOGRAPHIE, verhandeling over
een enkel of bijzonder voorwerp.
MONOGYNIA, Monogynie, onderafdee.
ling voor de planten, met eenen
griffel.
MONOHEMERA, Monemera, alledaagsche
koorts.
MONOLEMMA, eene halve sluitrede,
29
MONO. 450 MONO.
aan welke, namelijk, eene stelling lettergreep, b. v. ik
of een der premissen ontbreekt. schrik,
MONOLOOG, alleenspraak. en
MONOMACHIE, de tweestrijd; het ben enz.
tweegevecht. MONOSYLLAB E, een eenlettergrepig
MONOMANIE, eene soort van waan- woord.
zinnigheid, die zich slechts aan MONOTHEÏSMUS, het geloof aan en
een enkel voorwerp houdt en daar. de vereering van een eenig God; in
uit voedsel put. I tegenstelling der veelgoderij (po-
MONOMIÜM, eene eenledige groot- lytheïsmus).
heid. MONOTHELETEN, aanhangers eener
MONONYCHA, Monycha, eenhoevige sekte uit de 7de eeuw, die aan
dieren, zoo als paarden enz. CHRISTUS slechts eenen \\ il en wel
MONOPAGIE, de eenzijdige hoofd- I den goddelijken toeschreven.
pijn. I MONOTONIE, eentoonigheid, eenvor-
MONOPETAAL, eenbladerig (van plan- migheid. Monotoon, eentoonig'.
ten). MONOTRICOLYPH, enkele driegroef.
MONOPHAGUS, die alleen eet, zon- MONOTROPH, een die voor zichzelven
der anderen iets mede te rleeJen. kookt.
MONOPHYSIET, hij die slechts eene MONOXILON, bij de Romeinen, eene
natuur in CHRISTUS beweert. kleine schuit, waarvan zij zich bij
MONOPHTHALMOS, Gr., een een- het vervaardigen van schipbruggen
oogige; insgelijks een steen, die, bedienden.
door zijne ringen en cirkels, de MONPAR, voorheen, in Frankfort aan
gedaante van een oog heeft; oog- den Main, eene soort van curatosteen.
ren of voogden, die anderen, zoo
MONOPOLIE, Monopoliüm, Lat., al- in als buiten het gerigt vertegenleenhandel,
uitsluitende handel, woordigden. - Hiermede kwam
een toegekend voorregt, volgens overeen de Momber in Gelderland.
hetwelk geen ander in eenen staat MONRATEKE, een gewigt in Bengamet
zekere waren handelen, of ze- len, omtrent 35 Nederlandsche
keI' bedrijf uitoefenen mag. Mono- ponden bedragende.
polist, alleenhandelaar. MONSEIGNEUU, Fr., doorluchtige,
MONOPTEUON, een tempel zonder mu- genadige heer, hoogedele. Zonder
ren, welks dak op vrijstaande zui- eenige bijvoeging, beteekende het
len rust. vroeger ook de Dauphin van
MONORCHIs,llfon07'chiet, hij, die maar Frankrijk.
éénen teelbal heeft. MONSIEUR, Fr., mijnheer; ook de
MANORIME, een gedicht, welks ver- vroegere titel, welken de broeder
zen allerlei eindrijm hebben. des konings van Frankrijk droeg.
MONOS, een alleen. MONs PIETATIS, J'Jonte de pieta, lom-
MONOSITIA, het eenmaal daags eten bard, de bank van leening in Italië
(en wel tegen den avond, de hoofd- en Parijs.
maaltijd der Ouden); het alleen MONSTER, monstre, Fr., momstrum,
eten. Lat., gedrogt, wanschepsel, mis-
MONO~PAST, eene soort van eenvou- geboorte. Monstruè"us, monstreus,
dige rol, in eene fle5ch Tondloo- monstruellx, Fr., monsterachtig, gepende.
drogtelijk.
MONosPERMus, eenzadig, slechts met MONSTEU, staal, proef. Monstm'en,
éénen zaadkorrel. toonen; wapenschouw houden.
MONOSTICHON, een vers van eene Monstering, tooning, vergelijking;
MONS. 451 MONT.
wapenschouw.
MONSTRANS, monstrantie, Lat., de
naar eene zon gelijkende vaas,
waarin, bij de Roomsch-gezinden,
de hostie, of het venerabile, bewaard,
en zoo aan het volk getoond
wordt.
MONTAFARACA, de lijfwacht des
Turkschen keizers, uit 500 man
ruiterij bestaande. MontafaracaBasclli,
de overste daarvan.
MONTAGNE, Fr., de berg. Ten tijde
der Fransche omwenteling, de linkerzijde
in de Nationale Conventie;
dewijl zich hiel' de heethoofdi~
ste revolutionnairen bevonden.
Montagnards, bergbewoners; ook
in voormelde Conventie de uItrarepublikeinen,
desgelijks montanisten
genoemd.
MONTANT, Fr., het bedrag, de waarde
van iets; het beloop een er rekening.
MONTENEGRIJNEN, de bewoners van
het gebergte Monte negro (de
zwarte berg) in Albanië.
MONTEREN, stijgen, rijzen; bemannen,
voltallig maken; kleeden, met
(zilver of goud) beslag voorzien.
Montering ,montuur ,militaire dienstkleeding;
voltalligmaking; rijzing.
MONTESA-ORDE, eene Spaansche geestelijke
orde, dool' JACOBUS VII. in
1319, na de ontbinding der Tempelridders,
ingesteld.
MONTGOLFIÈRE, Fr., een luchtbal,
van MONTGOLFIER'S uitvinding.
Montgalfisatie, de kunst, om in
eenen luchtbal op te stijgen . .Hfontgoljiseren,
in eenen luchtbal dool'
de lucht zweven.
MONTINUS, een God der Romeinen,
onder wiens bescherming de bergen
stonden.
MONTISTEN, in Italië die renteniers,
welke hun geld alleen op hypotheek
uitzetten.
MONT PAGNOTTE, eene hoogte, buiten
het bereik van een kanonschot uit
eene belegerde stad, en van waar
men de belegering zonder gevaar
aanschouwen kan.
MONTURE, Fr., een dier, waarop men
rijdt. Monture d'un vaisseau, de
bewapening van een schip.
MONTUUR, zie Monteren.
MONUMENT, openbaar gedenkteeken,
gedenkstuk, gedenkzuil; afmdenken.
MONZUR-AGA,bij de Turken, de kapitein
der lansiers.
MOOREN, de bewoners van NoordAfrika,
van eene zwartbruine kleur,
met schoone oogen en tanden.
MOQUEREN, bespotten, uitlagchen.
Moquerie,Fr ,bespotting.Moqueur,
spotter, schertser.
MORA, vertraging. Periculum in mara,
Lat., er is gevaar bij uitstel;
sine mora, zonder vertraging.
MORAAL, de zedeleer, leer der gedragsregeling
van den mensch.
JHoralisatie, invoering van goede
zeden. Moralisch, zedelijk, maatschappelijk,
tot de maatschappelijke
betrekkingen behoorende.
Moraliseren, levenspligten voordragen
en inprenten, zedeprekeri;
zedelijke beschouwingen mal,en.
Moralist. deugdleeraar, zedepreker.
Moraliteit, zedelijkheid, de
waarde del' daad of het zedelijk
goede.
MORABITEN, een eigene Arabische
stam, die eene bijzondere klasse
van het Moorsche volk uitmaakt.
Zij alleen kunnen lezen en schrijven,
en zijn uitleggers der wetten,
priesters, geneesheeren en kooplieden.
MORAnIA, eene soort van jaarwedde.
welke de edellieden, die aan het
Portugesche hof dienst doen, bekomen.
MORASPEL, een spel, in de oudheid
reeds bekend, en in het vlug uitsteken
van sommige vingers der
hand bestaande, welker aantal door
een ander even vlug moet geraden
worden. Het is in Italië zeer gewoon.
MORBLEU, een Fransche vloek; zoo
29*
MORB. 352 MORG.
veel als drommels! verduiveld!
MORBONA, bij de Romeinen, de Go'din
der ziekten en ongesteldheden.
MORCHELEN, eene soort van eetwaren,
paddestoelen.
MORCHION, eene oude kleine munt.
MORDANT, Fr., bijtend, scherp,
schamper (in de rede of uitdrukking);
bijtend, verscheurend (van
wilde dieren); wegvretend' (van
sterk water); een halve tremulant
(in de muzijk).
MORDlO, moordgeschreeuw: moord!
moord!
MORES, Lat., de zeden; iemand mores
leeren, iemand te regt zetten, hem
leeren, hoe men zich gedragen
moet. More majorum, naar oud
gebruik.
MORENDO, (muz.) stervend, verdwij.
nend.
MORESQUE, Fr., m01'eske, het schilderen
met wanstaltige beelden; op
de Moorsche wijze geschilderd; d'lt
geene dieren of menschen regt
gelijkt.
MORETUS, een zeer zamengestelde
drank, welke voor zwangere vrouwen
zeer nuttig is.
MARFIL, de draad of het ruwe, dat
aan geslepene messen blijft en omlegt.
Ook het onbewerkte ivoor.
MORGANA, een verschijnsel, het meest
in de straat van Messina plaats
hebbende, daarin bestaande, dat,
door middel eener bijzondere straalbreking
op zee, in de lucht allerlei
gedaanten, als: van steden,
boomen, menschen, enz ontstaan,
maar spoedig weder verdwijnen.
MORGANATISCH HUWELIJK, mat rimoniüm
ad morgana/ieam, Lat.,
een huwelijk met de linkerhand,
b. v. van eenen vorst of adellijken
persoon met eene minder aanzienlIJke
vrouw, onder beding dat
de kinderen in den stand der moeder
blijven.
MORGEN, eene oud-Nederlandsche
vlaktemaat, 600 vierkante Rijnlandsche
roeden groot.
MORGUE, de plaats, waar de drenkelingen
te Parijs voor de belanghebbenden
ten toon gesteld wor·
den.
MORIBUNDUS, Lat., hij, die met den
dood worstelt, wiens woorden door
sommigen gehouden worden eene
bijzondere kracht te hebben.
MORILK, het lichten der zee des
nachts.
MORILLON, eene soort van kleine,
ruwe smaragden.
MORIO, eene soort van mismaakt gegroeide
menschen; bij de Romeinen
ook hofnarren.
MORION, eigenlijk het (kleine) deel,
de onderafdeeling; het teellid, bijzonder
het mannelijke; eene verouderde
militaire straf, bestaande
in het slaan met de kolf van het
geweer op het achterste. Insgelijks
een zwart, glinsterend doorschijnend
edelgesteente; ook pram.
nion genoemd.
MORISCAS, (ook blancos genoemd),
eene oud.Portugesche zilveren
munt van JOHANNES 1., 130 mara·
vadis groot.
MOROCHTUS, de melksteen, maanmelk,
bergmelk, steen merg, zekere
heldere, geelwitte kleiaarde.
Morochti, zekere kittelster.nen van
witte kleur en onderscheidene teekening.
MOROCOMIiiM, krankzinnigenhuis ,
gekkenhuis.
MOROEDJE, eene Spaansche zilveren
munt van omtrent zeven stuivers.
MOROSITEIT, knorrigheid, gemelijkheid,
verdrietelijkheid.
MOROSIS, Morositas, stompheid van
zinnen, ongevoeligheid, dofheid.
MORI'HE, gedaante, vorm.
MORPHEUS, God van den slaap; de
slaap zelf.
MORPHO, de Godin der gedaanten,
een bijnaam van VENUS, onder
welken zij over den wasdom gesteld
was. Morphographia,beochrijving
van den uiterlIjken vorm.
MORP. 453 MOSA.
Morphologia, de leer van de vor- trent '/4 last groot.
men der natuurlijke ligchamen en MOSAÏK, mosa'isch werk, ingelegd.
hunne wording. Morphonomia, de werk; ook een uit gekleurde stee·
leer van de wetten der gedaante- nen, glas, hout, enz. zamengesteld
wording. Morphotomia, algemeene Echilderwerk, hetwelk zoo kunstig
ontledingsleer van de gedaanten vervaardigd werd, dat men het,
der natuurlijke ligchamen. op eenen kleinen afstand, voor
MORPIONS, Fr., wand. of weeg. penseelwerk zou houden; zijnde
luizen. deze manier van schilderen in de
MORS, dochter van den Slaap en den dertiende eeuw uit Griekenland
Nacht, de onverbiddelijkste der naar Italië gebragt geworden; in.
Godinnen. tusschen verliest zich de uitvin.
MORS, dood; morsdood, ontwijfel. ding dezer kunst in de grijze oud.
baar of plotseling dood. heid. Eenigen schrijven dezelve
MORSULI, Lat., geneesmiddelen in aan MOZES toe, dewijl de borst·
de gedaante van lekkernijen, met lap des hoogepriesters een der.
veel suiker vervaardigd, om die gelijk werk zou geweest zijn; en
wel te doen smaken. van daar dan de naam mosa'isch.
MURTADELLEN, smakelijke kleine Anderen schrijven musaïsch, ook
worsten uit Italië en Frankrijk. musivisch, dewijl in verscheidene
MORTALITEIT, sterfelijkheid, sterfte, tempelen der musen (muzen), zoo·
Mortifiant, beschamend, verne- danige schilderstukken gevonden
derd. M01'tificatie, dooding; kas. werden,
tijding of tuchtiging van het lig. MOSCADIERE, eene bedgordijn van
chaam, onderdrukking der begeer- dunne doorschijnende stof, tot af.
ten; ook een vernederend verwijt wering der muggen.
of eene andere grievende behande· MOSCHARDINE, een uit welriekende
ling. Mortificeren, eigen!. doo- dingen bereid balletje, hetwelk,
den, oneigenl. opheffen, vernieti- tot verberging van eenen stinken·
gen, voor ongeldig of nietig ver- den adem, in den mond genomen
klaren. Mortuariüm, manus mor- wordt.
tua, Lat., de doode hand, het te MOSCREL, Mauscltel, bij de Turken,
beurt vallen van zeker door den heer, beheerschel'. Moschule, heer.
dood ontruimd goed aan de doode tje.
hand, dat is, aan de kerk of een MOSCOVADE, ruwe, ongeraffineerde
geestelijk gesticht. Mortuus, dood. suiker.
MORTAUDES, zilveren eivormige bal. MOSKEE, Turksche tempel of bede.
len of kogeltjes, welke, met kora. huis.
len en amber vermengd, door de MOSKIRTEN, bijt- of steekvliegen in
vrouwen op het Afrikaansche ei. Indië en andere landen, gelegen
land Goeree, in hare halsketens, I in de verzengde luchtstreek.
gedragen worden. MOSLEM, geloovige, regtgeloovige ;
MORTIER, een vijzel; een stuk ge· bij de Turken, een aanhanger van
schut, waaruit men vuurkogels MAHOMED. Hiervan het meervoud
schiet. moslemim, en bij verbastering mu·
MORUM, moedervlek, moerbeziege. selman, muzelman.
zwel. MOSLIM, een geregtsdienaar, die de
MORVE, een dikbloedig vocht, het· vonnissen der Mollahs ten uitvoer
welk den paarden uit den neus brengt.
loopt. MOSOFFEKE, Moskofske, eene Russi.
MOSA, eene maat te Venetië, om· sche munt, waarvan er twee 1 ko.
MOST. 454 MOUL.
peke uitmaken.
MosT, het uitgeperste sap der druiven,
waarvan, als het gegist heeft,
de wijn komt.
lVfoSTACHI, eene maat voor natte
waren te Venetië.
MOTACILLEN, zangers, een talrijk
vogelgeslacht, waartoe de nachtegaal
enz. behoort.
MOTE, eene veldmaat in Frankrijk,
omtrent een akker.
MOTETE, Mettette, Jlottetto. Ital.,
eene toonkunstige zamenstelling
of compositie, welke over eene
bijbelsche spreuk, gewoonlijk
voor zangstemmen vervaardigd
wordt.
1'.1 OTHAR, bij de Spartanen, een
knecht, die met de zonen van zijnen
heer opgevoed werd, en tot
zekere burgerlijke waardigheden
geraken kon.
MOTHON, een dans en dansstuk bij
de Grieken.
MOTIE, molus, Lat., beweging, ligchaamsheweging;
ook een voorstel,
eene voord ragt ; eene malie
doen, eene voord ragt doen. Motief,
motivum, Lat., beweegreden,
drijfveer. Motiveren, met gronden
of beweegredenen voorzien, de
be\\'eegredenen opgeven, iets stayen.
MOTROPHAGIE, doodenoffer.
MOTO PRECEDENTE, (muz.) m de
voorgaande beweging.
MOTTO, spreuk, zinspreuk tot opschrift
yoor eene verhandeling of
een boek enz,
MOTU PROPRIO, Lat., uit eigene beweging,
vrijwillig.
MOTus PERlSTALTICUS, de wormvormige
beweging der darmen, van
de maag af tot aan het einde.
lVlouCIfARD, Fr., een bespieder, aan·
brenger, verklikker, politie- spion.
MOUCHETTE, de keelhevel, stafhevel,
!<ranslijst in een gebouw.
MOUFLON, cene i!'oort van wilde
schapen, ter grootte van een middelmatig
kalf, op Sardinië en Corsika.
MOULINAGE, het tweernen der zijde.
MOURQUI, il1urkij, een weleer zeer
geliefd, doch thans buiten gebruik
geraakt klein muzijkstuk voor het
klavier, in twee deelen, waarbij
de bas altijd afwisselend in octaven
gaat.
MOUSQUETAIRES, de vroegere adellijke
lijfwacht der Fransche koningen,
welke musketten droeg.
MOUSSE, Fr., scheepsjongen, kajuitswachter.
1'.1 OUSSELINE, Fr., neteldoek.
MOUSSEREN, schuimen, parelen, opbruisen,
als b. v. champagnewijn,
in het glas. Mousseux, Fr., schuimend.
MoussoN, de passaatwind; een wind,
welke in vele wateren, b. v. in
de Indische zeeën en den Grnoten
Stillen Oceaan, of bestendig, of
slechts op zekere tijden, naar
eenerlei rigting waait, zonder van
de eene streek op de andere te
vallen; ook het jaargetijde, waarin
deze wind waait.
MousTAcHE, een knevel, snorrehaard.
MOUTARDE ,mosterd. Moutardier,
mosterdpot.
MOUVEMENT, Fr., beweging, aandrift.
Mouve1'en, bewegen, in beweging
zetten; aanzetten tot eene
zaak.
MovENs CAUSA, Lat., beweeggrond,
beweegreden, Moventia, beweegbare
zaken of mobilair.
MoxA, eene soort van grijze wol,
welke, in China en Japan, uit de
bladen en de toppen van de bijvoetplant
(a1·temisia vulgarisj toebereid
wordt, door de gedroogde
bladen te stooten en fijn te wrijven.
Deze moxa wordt inzonderheid
als een geneesmiddel tegen
de jicht aangewend, wanneer men
dezelve tot een' langwerpig'en kegel
zamenrolt, op de huid vasthecht,
en in brand steekt; waardoor
langzamerhand eene ettering
MOYE. 455 MUFT.
ontstaat, die de scherpe stoffen afleidt.
MOYEN, Fr., middel, weg, handgreep;
hij heeft geene moyens, hij
bezit geene middelen, geen geld;
ook hij timmert niet hoog.
Moyo, eene maat voor drooge woren
in Portugal.
MOZAMBO, in Brazilië zij, wier ouders
Europeanen zijo.
MozARABERs, eigenlijk vreemdelingen
onder de Arabieren, onechte
Arabieren; de van de Mooren en
Saracenen afstammende Christenen
in Spanje, ten tijde der Arabische
heerschappij.
MOZZET, mozette, Fr., een opperkleed
der Roomsehe priesters, niet
ongelijk aan een en schoudermantel,
waarJoor de schouders en het
ligchaam tot aan de ellebogen bedekt
worden; ook het purperen
manteltje der kardinalen.
M UBAJ AEDWHI, de opperste proviandcommi::
saris bij het Turksche
leger, tevens met het vervoer daarvan
belast.
MUCAGO, Mueilago, in het algemeen
slijm; in het bijzonder een slijmachtig
toebereidsel der apothekers.
MUUHEKEMIN, aan het Turksche hof
de hoofdopziener over alle tot de
keuken en tafel benoodigde zaken.
MUCTAR, bediende in de Turksche
moskeën, welke voor de verlichting
te zorgen heeft.
M ucus, slijm.
MUD, 1/3 U gedeelte van een last in
Nederland. Desgelijks eene korenmaat
in Zwitserland enz.
MUDARIS, (meerv. muderi) de leeraars
in de Turksche hoogescholelI
of Meddresees, welke tevens het
opzigt over de daarin wonende
jonge lieden hebben.
M uëzZIN, Turksche uitroeper der
bid uren van de minarets. •
MUFFETEN, de mephetische of dampachtige
luchtsoorten, welke de
lichten uitblusschen en de dieren
dooden.
M UFTI, de Turksche opperpriester en
regtspreker ; de opperpriester van
het gansche Turksche rijk.
MUHARRAM, de lste maand van het
Mabomedaansche jaar, dewelke
30 dagen heeft.
MnHASEBEGI, Muhasebisi, de opperrekenmeester
bij het departement
van belastingen en finantiën in
Turkije. Het hoofd, onder hetwelk
zij alleen staan, heet MuhasebisiEvel.
MUHAZI, het hoofd der inkoopers
voor de 7 keizerlijke keukens in
het Serail te Konstantinopel.
M UHDIR-AGA, bevelhebber van de
10de Oda der Janitsaren, zoo als
van hunne gezamenlijke serjanten.
MUKAATATU, eene soort van kamer.
goederen des Turkschen keizers,
die uit het aandeel bestaan, dat
hij van de veroveringen voor zich
behoudt.
MULATTEN, kinderen, van eenen
Europeaan en eene negerin voortgesproten.
l\'lULATTOFINA, kind van een Mes·
ties en eene Mulattin, of omge·
keerd.
MULCIBER, een der meest gewone
bijnamen van Vulkaan, die weekmaker
van het ijzer beteekent.
MULcTA, Lat., eene boete, straf in
geld of geldswaarde. Muleta poe.
nitentiae, rouwkoop, rouwgeld.
Muleta stuprorum, boete, waarmede
de hoererij gestraft werd.
Mulctatiüm, zeker geld, dat onder
den naam van eene straf geïnd
wordt.
MUL ET, een Portugeesch driernastschip
van middelmatige grootte,
met driehoekige zeilen.
MVLLEUS, eene soort van halve laar):
en der oude Romeinen, van rood
leder, welke het scheenbeen slechts
gedeeltelijk bedekten.
MULTEKA, een Turks eh wetboek,
MULT. 456 MURA.
waarin niet alleen de voorschriften M URAJOLA, eene Pauselijke zilveomtrent
het burgerlijke leven, ren munt te Bologna en Ferrara.
maar ook alle godsdienstige ge- MURCEA, Murcia, volgens sommigen
bruiken vervat zijn. de VENUS der oude Latijnen, vol-
M ULTIPLICANDUM, Lat., (rekenk.) gens anderen de goden der vuilhet
vermenigvuldigtal, of getal, heid bij de Romeinen, wier standdat
vermenigvuldigd moet wor- beelden, om dezelve te karakteriden.
Multiplicatie, de vermenig- seren, bestendig met stof en mos
vuldiging. Multipliceren, verme- 'bedekt waren.
nigvuldigen. Multipliciteit, de MUREN VAN BABYLON, een van de
veelheid. Multiplum, een veel- zoogenaamde 7 wonderen der we·
voud; getal, hetwelk een ander reld. Die muren waren, volgens
verscheidene malen bevat, b. v. 24
1
de overlevering, 60 mijlen lang,
een veelvoud van 3, 6, 8 enz. 20 ellen hoog en 50 ellen breed.
MUMIëN, iWummién, gebalsemde en MURIATICUM, Lat., gezuurd zout,
gedroogde doode ligchamen of lij- of zoutzuur bevattend middel zout,
ken, bij de oude Egyptenaren, loogzout. Muriatisch, zoutzuur
die daardoor voor verrotting be- of zoutzuur bevattende.
veiligd werden. MURICITEN, eene soort van versteen-
M UN ASCHI, eene Turksche sekte, de slakken.
welke de zielsverhuizing gelooft, MURMUREREN , morren, ontevreden
en deswege jegens de dieren zeer zijn en klagen.
medelijdend is, sommige vrijkoopt MUROSITEN, misvereerders, of die,
en andere voedert. met behulp daarvan, waarzeg-
MUNDIFICANTIA, Mundificativa, zui- gerij en tooverij oefenen.
verende geneesmiddelen. M URRE, in Tyrol, eene soort van la-
MUJlTDUS VULT DECIrI, Lat., de we- vine, als eene menigte van zand
wereld wil bedrogen zijn. en steenen van de bergen afrolt,
MUNEDSCHIM. de sterrewigchelaars, en het land bedekt.
die aan het Turksche en PerziFche MURRHENISCHE VAZEN, vasa murhof,
bij alle gewigtige voorvallen, rhina, prachtige vazen der Ouom
raad gevraagd worden. den, uitstekende door kostbaar-
MUNICIPAAL , de gemeelJte of de heid van stof en fraaiheid van bestadsregering
betreffende, ook een werking.
stedelijk overheidspersoon. in de M URRHIXE, een drank, bij de Fran-
Fransche omwenteling. Munici- schen, van zoeten wijn, met fijne
paalsteden, die steden, welke geene specerijen, toebereid.
vrije rijksteden zijn. Municipa- MURSEN, (Myrsen) de Tartaarsche
liteit, de stedelijke of plaatselijke adel in de Krim.
regering. , MUSAEUS, zoon der Maan en van
M UNIFICENTIE, munificence, Fr., EUMOLPUS, zeer geoefend in de
milddadigheid, mildheid. genees- en dichtkunst.
M TJNITIE, krijgsvoorraad, als kruid M USAGEET, muzenleider ; een vooren
lood; munition d'amour, Fr., stander, beschermer, weldoener,
blanketsel. en wat dies meer is. bevorderaar der zanggodinnen en
MUNSTER, sticht- of domkerk. geleerden. Ook een der meest
MURADIN, de voorzitter in de Tar- gewone bijnamen van APOLLO.
taarsche landgerigten. MUSAHIBS, vernuftelingen en anec-
MURAIS, in Goa, eene maat voor dotenkramers bij de Turken, die
drooge waren, in welke 550 op openbare plaatsen het publiek
Spaansche ponden rijst gaan. vermaken.
MUSC. 457 MUSJ
MUSCADIN, een muskusrieker, een
saletjonker, een pronl,ertje; een
man, die zich naar de mode kleedt.
Muscus, Lat., musc, Fr., muskus,
eene bekende sterk riekende stof.
Musqueren, met muskus toebereiden,
aan iets eenen muskusgeur
geven.
MUSCAL, een muzijkinstrument der
Turken, naar eene pans- of papagenospijp
zweemende.
MUSCATELLER -of MUSCAATWIJN,
een zeer zoete, specerijachtige ltaliaansche
wijn.
MUSCAVI, een verhittende drank,
welke de Turken gebruiken, om
zich voor de vermaken van den
harem sterk te maken.
MUSCULEUX, Fr., gespierd, sterk
van spieren; spierachtig.
MUSEA, een feest ter eere der Muzen,
hetwelk in Thespiae alle 5 jaren,
gedurende 9 dagen, gevierd
werd.
MusEN, Muzen, (fabelk.) de zanggodinnen,
negen in getal, als: CLIO,
EUTERPE. THALIA, TERPSICHORE,
MELPOMÈNE, ERATO, POLYMNIA,
URANIA en CALLIOPE; de Godinnen
der schoone kunsten en wetenschappen,
en onder de laatsten
bijzonder van de dichtkunst. Een
muzenzoon, een akademieburger,
een student.
MUSETTE, een doedelzak.
muzijkstuk van eenen
toon en 6/8 maat.
Ook een
slependen
MUSEÜM, een muzentempel, eene
plaats, aan de schoone kunsten en
wetenschappen gewijd, waar geleerden
plegen te vergaderen; ook
een kunstkabinet; insgelijks eene
studeerkamer.
MUSICA, Lat., muzijk, toonkunst,
zangkunst, speelkunst op instrumenten.
Musiceren, mnzijk maken,
kunsttoonen voortbrengen,
spelen. Musicus, een toonkunstenaar.
MUSIVISCH WERK, musie/werk, zie
Mosaïk.
MUSJE, voorheen een klein maatje
voor natte waren in Nederland.
MusKEL, muscle, Fr., eene spier.
MUSKET, een vuurroer, oud geweer.
Musketier, een voetknecht, geweerdrager.
Musketon, mousqueton,
Fr., eene verouderde soort ,"an
groote musketten, met eenen korten
loop en wijde monding, waaruit
men op eens verscheidene kogels
schoot.
MUSSELIM, pontonniers bij de Turken.
MUSSELIN, de luitenant van een en
Bassa.
M USTACHIO ,eene Venetiaansche maat
voor natte waren.
MUSTERAKA, bij de Perzen, wier jaar
uit 12 maanden van 30 dagen bestaat,
de 5 dagen, welke bij een
gewoon, of de 6 dagen, die bij een
schrikkeljaar, na verloop der 12de
maand, ingelascht worden, om het
jaar de behoorlijke lengte te geven.
MUSUNA, Mesana, Mesuna, eene Maroccaansche
zilveren munt, omtrent
3 stuivers waard. De Europesche
kooplieden noemen dezelve
blankille, blanquille.
M USUR-AGA, opperregter bij de Turken.
1IuSURGIE, de kunst, om de consonanten
en dissonanten, in de muzijk,
te regten tijde aan te brengen.
MUTABEL, veranderlijk, onbestendig.
Mutabiliteit, veranderlijkheid,
onbestendigheid. Mutatie, mutatio,
Lat., verandering, verwisseling,
verplaatsing (van de eene stad
naar de andere, als krijgslieden,
ambtenaars). Mutatis, mutandis,
(verk. m. m.), met de noodige
veranderingen; dit wordt gezegd,
wanneer een geschrift aan meer
dan eenen persoon te gelijk gerigt
is, waarvan de inhoud dezelfde
blijft, en de namen alleen veranderd
worden.
MUTBACK-EMINI of EMIR, de opperMUTE.
458 MYDO.
keukenmeester aan het Turksche
hof.
MUTEREN, veranderen, voornamelijk
dienende tot aanwijzing van den
overgang der jongens Discantstem
in de mannelijke, ten tijde der
manbaarheid.
MUTEWELLI, de bestuurders van de
inkomsten der moskeën. Ook zij,
die van het gebruik hunner goederen
leven.
MUTILATIE, mutilatio, Lat., verminking.
Mutileren, verminken.
MUTIN, Fr., wederspannig, halsstarrig,
hoofdig, oproerig. Mutineren,
muiten, oproerig worden, eenen
opstand verwekken, zich weerspannig
gedragen. Mutinerie, muiterij,
opstand, oproer. Mutiniers,
onruststokers, oproermakers.
MUTINUS, Mutunes, een bijnaam van
FRIAPCS bij de Romeinen.
MUTUëEL, mutuel, Fr., wederzijdsch,
over en weer; een mutuëel testament.
MUTULUS, de kraagsteen, sparrekop,
deelkop, in de Dorische
bouworde.
MUTUUM, geleend goed, geldschuld.
Mutuum adjutoriüm, onderlinge
hulp of ondersteuning.
MUZELMAN, zie Moslem.
MUZIJK, zie Musica. Muzikaal, toonkunstig;
welklinkend. Muzikant,
muzijkspeler, speelman.
MUZIJKLADDER. Zie Klankladder.
MUZZI, Turksche benaming' der galeislaven.
MYCHMUS, Mychthismus,Mygmus,het
stenen, steunen, diepe zuchten.
MYCOSIS, een slijmpolijp, een sponsachtig
vleeschuitwas.
MYCTER, de neus of veeleer een neus·
gat, neusgang. Mycterophonia,
neusstem, neustaal, spreken door
den neus.
MYDESIS, Mydosis, eene vervuiling,
door al te groote vochtighèid ontstaande.
Ook eene vuile vertering
in de oogleden, welke hieruit of
uit verslij ming ontstaat.
MYDON, wild vleesch in de fistels.
MYDRIASIS, eene ziekte, waarbij de
oogappel tegennatuurlijk verwijdt,
en zijne beweegbaarheid gedeeltelijk
belemmerd, gedeeltelijk geheel
gehinderd wordt.
MYDROS, bij de Ouden, een steen of
stuk ijzer, dat zij bij het sluiten
van vrede in de zee wierpen, om
de onverbreekbaarheid en eeuwige
duurzaamheid van den vrede aan
te toonen.
MYELITIS, mergontsteking, bijzonder
ruggemergontsteking. Myelos,
merg, bijzonder ruggemerg.
MYIODEOPSIA, het muggenzien.
MYLADY, Engelsche vrouw van rang.
M YLITTA, de VENUS der Babyloniërs
en Assyriërs, aan welke de vrou·
wen jaarlijks eenmaal met eenen
buitenlander in haren tempel offe.
l'en moesten.
M YLOLOGIE, verhandeling over de
vliegen, muggen, enz.
MYLON, een gezwel of uitwas aan
het oog, naar eene druivenpit ge·
lijkende.
MYLORD. Zie Lord.
M YLPHAE, het uitvallen der ooglids.
haren. Ook middel tegen het uit.
vallen der haren.
MYLUODES, de kinnebaks tongbeen.
spier.
My MORDA, eene halve moeda, oud.
Portuge~che gouden munt van
1000 reis.
MYOCllPHALITIS, ontsteking der
hoofdspieren, hoofdjicht. Myoce.
phalurn, vliegenkop, muggenhoofd,
een zeer klein druifgezwel, van de
grootte en gedaante eens vliegen.
kops. Myocoelialgia, buikspierpijn.
Myocaelitis , buikspierontsteking.
MYODE, vliegengod, wien men god.
delijke eer bewees en offerde, om
van de gevleugelde insekten beo
vrijd te zijn. In Afrika wordt hij
ACHOR en in de gewijde schriften
BEëLZEBUB genoemd.
MYODES, spier vormig, muisachtig.
Myodynia, zoogenaamd rhumatis·
MYOD. 459 MYRM.
mus, eigenlijk spierpijn. My'ographie,
beschrijving der spIeren.
Myologie, de leer der spieren. Myo.
narcosis, stompheid of traagheid
der spieren, gevoel van zwaarte in
de spieren. Myopalmus, het spier.
trillen. Myorrltexis, de scheuring
of oprijting der spieren. Myotomie,
ontleding der spieren.
M YODESCOPSIE, ongesteldheid der
oogen, waarbij allerlei zwarte stippen,
vezels, enz., even als mug·
gen, in eene gestadige opklimmende
en nederdalende beweging, voor
de oogen zweven.
M YOMANTIE, waarzeggerij door mid.
del van muizen.
MYOPIE, kortzigtigheid, bijziendheid.
Myops, een kortzigtige, bij.
ziende.
MYOSIS, eene tegennatuurlijke vernaauwing
van den oogappel, welke
somwijlen tot eene volkomene slui.
ting aangroeit.
MYRIADE, een getal van tien dui.
zend; ook eene ontelbare menigte.
MYRIAGRAMME, 10,000 grammes of
wigtjes, 16 Neder!. ponden. Zie
Gramme.
MYRIALI'rRE, 10,000 litres, kopp.
of kann., 100 Neder!. vaten of
mudden. Zie Litre.
MYRIAMÈTRE, 10,000 mètres of Neder!.
ellen, 10 mijlen. Zie Mètre.
MYRIARE, 10,000 ares. Zie Are.
MYRIAsrÈRE, 10,000 cubieke ellen.
Zie Stère.
MYRINGA, jJfyrinx, het trommelvlies
in het oor.
l\lYRIONYM, die 10,000 of eene groo.
te menigte namen heeft.
MYRISMA, Myrismus, Myroma, My.
rosis, het inzalven, insmeren,
smeerkuur.
MYRMEX, eene mier. Myrmecia,
myrmeciae, mierwratten, platte en
zeer harde pijnlijke wratten aan
de voetzolen en in de platte
hand. Myrmeciet, een steen,
waarop eene kruipende mier voorkomt.
MYl'meciasis, mYl'meciasmus,
myrmecismus, het jeuken en
kriewelen als van mieren, het
mierengekruip ; bij sommigen
schurft. Myrmidons. Zie Mirmidon.
MYRMILLONEN, eene soort van Ro·
meinsche kampvechters, die zeer
zwaar geharnast waren, en op de
knie liggende vochten.
M YRMILLONICUS, een schild, waarmede
de Ouden zich bedekten,
wanneer zij half kruipend de muren
van eene belegerde stad naderden.
MYROBOLANEN, eene soort van wel.
riekende eikels of noten, in OostIndië.
MYRON, de uit vele planten vloei.
jende balsamieke stoffen; zalf.
Myrotheciüm, eene zalfkast. Ook
(figuur\.) redeneerkunstige sieraden.
M YRRHA, dochter van CYNIRAS, had
bloedschandigen omgang met haren
vader, die haar, bij de ontdekking
hiervan, wilde dooden;
maar zij werd in eenen myrrhenboom
veranderd, na etrst Adonis
ter wereld gebragt te hebben.
M YRRHE, eene buitenlandsche biltere
hars. Myrrhiniet, eene steen,
welke eenen myrrheachtigen reuk
van zich geeft.
MYRTO, befaamde Amazone, welke
zich aan MERCURIlJS overgaf, en
bij hem moeder van MYRTELLUS
werd.
MYRTOCHILA, Myrtochilides, de kleine
schaamlippen, of wel eigenlijk
het preputiüm clitoridis; ook de
clitorislippen.
MYSIS, het sluiten der lippen,oogen,
enz.
MYSRA, Misser, Mesr, eene Egyptische
gouden munt, door de Beys
te Caïro ge~lag~n en voor zerimabubs
uitgegeven wordende, omtrent
1 guld. 16 stuiv. waard.
MYSTAGOOG, geheimenonderzoeker,
verkooper van geheimen of geheime
middelen. Bij de Ouden een
MYST. 460 MYXO.
man, die van wege de overheid
belast was, om de schatten en andere
zeldzaam heden der tempels
te bewaren en deze, op verzoek,
aan de vreemdelingen te doen bezigtigen.
MYXODES, slijmachtig.
MYXOSAR'COMA, een sponsachtig,
slijmig vleeschuitwas, een slijmpolijp.
N. MYSTERIE, mystère, Fr., mysteriüm,
Lat., geheimenis, verborgenheid
in de godsdienst. ,tlysteriiius, mIJ- N. als getal, beteekende N. in oude
sterieux, Fr., geheimzinnig, ver- tijden 900, en met eene streep er
borgen, raadselachtig. Mystiek, boven N 90,900.
mystique, Fr., leer der geheimen, No, numero, nommer, in getal, de
bijzonder de leer der verborgene zoo en zooveelste.
vereeniging van de ziel met het NTO. netto, zuiver N. ff _, nettopond.
goddelijke wezen; ook de na- N. B., nota bene, let wel.
vorsching van den verborgen zin N. C., nostro conto, op onze rekening.
der heilige schrift. Mysticismus, N. L., non liquet, de zaak is nog niet
het geloof in zulk eene leer der behoorlijk gestaafd.
verborgenheden, ook in bovenna- N. M., nova moneta, nieuwe munt.
tuurlijke ingevingen; eene dweep- N. N., nomen nescio, ik weet den
achtige neiging tot wonderge- naam niet; ook: notetut' nomen, de
loof. uitgelaten naam moet ingevuld
MYSTIFICATIE, misleiding van ie- worden.
mand, door op zijne ligtgeloovig- NOT. PUBL., notarius pablicus, openheid
te werken, fopperij. My- baar notaris.
stijiceren, de ligtgeloovigheid van N. S., naschrift.
iemand zich ten nutte maken, om N. T., novum testamentum, het nieuhem
allerlei belagchelijke zaken we testament.
op den mouw te spelden. NAASTING, het regt van naasting, of
MYT, oudtijds eene Nederlandsche het regt van voorkeur, volgens hetrekenmunt,
1/12 van een groot. welk iemand, bij den verkoop
MYTACISMUS, in de redekunst, het eener zaal{, een nader regt daarop
gebrek, dat de letter M al te dik- heeft, dan een ander, dat is, dewijls
gebruikt en daardoor een zelve voor denzelfden prijs, welwangeluid
veroorzaakt wordt. ken een ander geboden heeft, met
MYTHE, mythos, mythus, Gr. en uitsluiting van hem. kan koopen,
Lat., verhaal, volksoverlevering, wanneer dezelve reeds verkocht is,
verdichtsel, inzonderheid omtrent kan terugnemen.
de godenleer der Ouden; beeld-I NABLA, Naula, Nauliürr., een muzijkrijk
verdichtsel aangaande de god- instrument der Pheniciërs en anheden
en helden der Ouden. My- dere oude volken, naar een en citer
thisch, verdicht, fabelachtig. My- gelijkende.
thologie, de leer der oude verdicht- ·NABOB, titel der stadhouders in
selen. bijzonder betreffende de hei- Azië, Oo~t-Indië, Bengalen, enz. ;
densche godenleer, de fabelachtige ook een bevelhebber der troepen
godsdienst der Ouden; de fabel- des voormaligen Mogols; insgeleer
(eene gelukkige uitvinding en I lijks een ambtenaar der Oost-Inonuitputbare
bron voor dichters dische Compagnie; en daar dezen
en beeldende kunstenaars. MY-I in Indië gewoonlijk groote rijkthologisch,
hetgeen tot de fabel- dommen verkrijgen, zoo noeof
godenleer betrekking heeft. men de Engelschen overdragteNACA.
461 NAGI.
lijk eenen zeer rijken man, die
luisterrijk leeft, eenen nabob.
NACARA, eene pauk, naar de Spaansche
castagnetten gelijkende, en
eertijds bij de Turken zeer in gebruik.
NACHTEGAAL, een oud veldgeschut
der 16 eeuw, tot de kartau wen
behoorende en 50 pond ijzer schietende.
NACHTMAALSBULLE, of Bulle in Goena
Domini, door paus URBANUS
VII 1. in 1620 uitgevaardigd, en
den banvloek tegen de ketters uitsprekende.
NACHTMERRIE, zie Incube.
NADAB, hoogepriester bij de Perzianen,
even als mujti bij de Turken.
NADIR (het), is een Arabisch woord,
het nederaspunt des hemels onder
onze aarde, hetwelk het zenith, of
het kruinpunt tegenovergesteld is.
NAEKIB, de opperste onder de
Emirs, onder wiens regtsgebied
de overigen staan. Ook hij, die
de heilige vaan van MAHOMED
draagt.
NAENIE, Nenie, eene Godin der Romeinen,
over de lijken en begrafenisplegtigheden
van oude lieden
gesteld. Ook een dood- of lijkzang.
In het algemeen een klaagof
treurlied.
NAEVI, moedervlekken.
NAFIRI, een hlaasinstrument in OostIndië,
naar eene trompet gelijkende.
NAGEL, een gewigt voor wol, in En·
geland, van iets meer dan 6 pond.
NAGELPROEF, de proef van een geheel
uitgedronken glas, welke
daarin bestaat, dat men het omgekeerd
op den nagel zet, en den
laatsten druppel daarvan aflikt.
NAGELVAST, alles, wat in een huis,
of ander gebouw, met nagels, of
spijkers, vastgemaakt is, zoodat het
niet, zonder alvorens losgemaakt
te zijn, kan verplaatst worden.
M en zegt gemeenlij k aard- en nagelvast.
NAGIASCHI, de eer- en toenaam der
beheerschers van Abyssinië.
NAGIJ, (Hongaarsch) groot.
NAHASE, de laatste maand der Mooren,
welke den 26 Julij begint.
NAÏB, bij de Turken, een geestelijke
bijzitter in de geregtshoven. Ook
een helper of schrijver van eenen
mollah of kadi. Eindelijk een
dorpsregter.
NAÏEF, naïf, Fr., natuurlijk, ongekunsteld,
onbestudeerd. ongedwongen.
Naïviteit, naïvité, Fr.,
natuurlijkheid, ongekunstelde,
aardige uitdrukking.
NAÏKEN, de edel- en krijgslieden
onder de Hindo's, de 3de kaste
of volksklasse hunner uitmakende.
NA1ADE, water- of riviernimf.
NAKARHIM, een muzijkinstrument
der Hebreërs. naar eene fluit gelijkende.
N AKKACHE-BASCHI, de hofminiatuurschilder
des konings van Perzië.
,NAMAHREM, de wet, welke bij de
Turken bepaalt, wie van de bloedverwanten
de vrouwen in den Harem
zien mogen; zijnde dit gewoonlijk
vaders, broeders en ooms.
NAMA-SCHIAK, een steen, dien vrome
Turken op eene bidplaats oprigten.
NAMAZ, het gebed der Turken, hetwelk
zij dagelijks vijfmaal moeten
doen, namelijk, bij het opgaan der
zon, des middags, tegen den avond,
bij het ondergaan der zon en om
één uur des nachts.
NANAKS, wilde volksstam. op de
gebergten van het Oostindische
rijk Aschem.
NANDJOGIN, Nandiogin, eene langwerpig
vierhoekige .Japansche zilveren
munt, omtrent 1 guld. 4
stuiv. waard.
N ANE, eene Godin der oude Perzen,
de Godin der jagt of wel SEMIRAMIS
voorstellende.
NANKING, nanquin, Fr., eene soort
van geelachtige katoenen stof, uit
Chinesche boomwol gemaakt.
NANN. 462 NARe.
Nanquinett, eene stof van dezelfde
soort, maal' sterker, en hooger
geschat, dan de eerstg·enoemde.
NANNACUS, eene der oudste koningen
van Griekenland, die den zondvloed
van Deukalion voorzeide.
NAPEëN. Heidensche bosch-, dal- en
heuvelnimfen.
NANQUE, een goud. en zilvergewigt
op het eiland Madagascar, van 6
grein. Een ander, nanqui genoemd.
NANTES (Edict van), door HENDRIK
IV. in 1598 uitgevaardigd, en
waarbij den Protestanten in Frankrijk
vrije godsdienstoefening en gelijke
regten met de Roomschen
toegestaan werden.
NANUS, klein, dwergachtig; eigenlijk
in plaats van nastos, digt, ineengedrongen.
Amygdalus nana,
dwergamandel.
NAPELSCH GEEL, een hooggele mineraal,
bij Napels gevonden wordende,
en als verw bij de.schilders
in gebruik.
N APHTHA, eene soort van ontvlambare,
door de natuur voortgebragte
olie; ook in de scheikunde, de
naam eener witte, doorzigtige
vochtigheid, van een en zeer doordringenden
reuk, welke ongemeen
ligt, vlugtig en ontvlambaar is, en
uit wijngeest, door middel der zuren,
bereid wordt.
NAPOLEON D' OR, eene bekende,nieuwfransche
gouden munt (1808);
op den rand staat; Dieu protège la
France; God bescherme Frankrijk.
Zij heeft eene waarde van 20 frank8
ofj 9.50.
NAPOLETANI of Diaroloni, te Napels
zekere hart- en maagsterkende
anijsl<orrels, welke met suiker en
kaneel overtogen en toebereid
worden.
NARADE, een groot platbodemd vaartuig
in Astrakan, met eenen mast
en een groot breed zeil.
NARCA, narce, Fr., de yerdooving,
verstijving.
NARCIS, Narcissus, in de fabelleer,
een schoon jongeling, die van vele
nimfen te vergeefs bemind en daarom
door haar vervloekt werd;
waarop hij allengs ineengekrompen,
en eindelijk in eene gele
bloem, de narcis, veranderd is.
Andere vertellingen brengen mede,
dat hij, eens van de jagt komende,
zijne beeldtenis in eene fontein
zag, en daarop dermate verliefde,
dat hij verkwijnde en stierf.
NARCISSINO, een karakterrol in de
ltaliaansche pantomimen, een onnoozde
hals, welke nu eens als
bediende, dan als vader optreedt.
NARCOSIS, het dofmaken en slaapverwekken,
het gevolg van verlamming
of gebruik van opium. Narcotiüm,
een slaapverwekkend, bedwelmend
middel. Narcotisch,
slaapverwekkend, bedwelmend,
krampstillend.
NARDE, Nardus, de Oostersche naam
van verscheidene welriekende kruiden,
waarvan de Ouden welriekende
zalven en wateren maakten.
NARKRONE, een groot gebouw, in
Perzië, met fabl'iJken, welke aan
den koning behooren, en waarin
eene menigte handwerkslieden en
kunstenaars arbeidt.
NARRAIN, eene Oostindische nieuwe
zilveren munt, welke in Bengalen,
en bijzonder in Batan, de gangbare
munt uitmaakt, en omtrent
8 stuivers geldt.
NARRATA, vertelsels of de nadere omstandigheden
eener gebeurtenis.
NARRENFEEST, een feest in de middeleeu
wen, omstreeks Kersmis,
gevierd, een overblijfsel van de
Saturnaliën der Ouden, en waarbij
de kerkelijke plegtigheden bespottelijk
nagebootst werden.
NARTHEX, Gr., een staf met eenen
achtkallten knop, welken de oude
Grieksche regenten droegen, die
van daar ook narthekophoren genoemd
werden.
NASAAL, wat eenen klank door den
neus heeft, als nasaal/etters, neusNAsa.
463 NA TH.
letters enz. Desgelijks, bij de orgels,
zekere fluitstem ; ook nasarde,
nasat en nasatjluit genoemd.
NASCALE, een penseel, waarvan zich
de wondheelers bedienen. Ook een
klein pluksel, wiekje, van ronde
gedaante.
NASCIQ, Natio, bij de Romeinen de
Godin der barenden en pasgeborene
kinderen, rondom wier tempel
de vrouwen dikwijls proces~ien
verrigtten.
NASIREëR, zie Nazireër.
NASITERNA, een watervat der Romeinen,
met 3 neuzen of ooren.
NASSIL, dus noemen de Turken het
fatum, noodlot, of de \'oorbeschikking,
daar alles, naar hun gevoelen,
vooraf bepaald, en in een boek, in
den hemel, opgeschreven is.
NATA, Natta, Napta, Nasda, eene
spekbuil of vlee~chachtig uitwas
op den rug enz., menigmaal ter
grootte eener meloen.
N ATAGAI, bij de Tartaren, de hoogste
God, dien zij als den heer der
aarde 'en van alle geschapene we·
zens aanbidden.
NATALIs,Natalitia, de sterfdagen der
Heiligen en Martelaars.
NATIE, volk, geslacht. landgenooten.
Nationaal, hetgeen tot een
gezamenlijk volk behoort, of hetzelve
eigen is. Kationaalscleulden,
schulden van het land. Nationale
troepen, uit inboorlingen bestaande.
Nationale vergadl'ring, eene
vergadering van afgevaardigden
des volks, om in zijnen naam
's lands welzijn te behartigen en
te helpen bevorderen. Nationaliseren,
burger maken, van eene
vreemde natie als landsman, als
burger opgenomen worden, het
burgerregt verkrijgen; ook tot een
voorwerp der gansche natie of
nationaal maken. Nationaliteit,
volkseigenaardigheid, instemlnende
met het volkskarakter. I
NATIEF, geboortig, afkomstig; aangeboren.
Nativiteit, nativité, rais.
sance, Fr., de geboorte, het geboorte-
uur. Ook bij de sterrekijkers
de voorspelling der menschelijke
lotgevallen, uit den stand
der sterren in het uur der geboorte.
Zit Horoskoop.
NATRIX, eene adder.
NATRUM, een onzuiver, uatuurlijk
zout uit Alkalische aard- en keul,
enzoutdeelen bestaande.
NATUCHASCHEN, een arm, half wild
herdersvolk aan den Kaukasus, in
welks gebied men vele naphthabronnen
vindt.
NATURA, Lat., de natuur, de zigtbare
schepping; de oorspronkelijke
gesteldheid van iets. In natura,
in de natuur, bloot, oorspronkelijk.
In puris naturalibus, naakt. Jus
naturae, het natuurregt. Naturaliën,
voortbrengselen der natuur,
natuurzeldzaamheden. Naturalilflkabinet,
eene verzameling van
zoodanige zeldzaamheden. Naturuliseren,
hetzelfde als nationaliseren.
Na tumlisering , het burger
maken. Naturalismus. de natuurlijke
godsdienst, het leerstelsel
van de natuurlijke godsdienst,
het tegenovergestelde der openbaring.
Natul'alist, voorstander of
belijder van de natuurlijke godsdienst;
een, die de Christelijke geopenbaarde
godsdienst loochent;
ook een natuurkundige; insgelijks
een ongeleerde schermer, of die
het schermen niet geleerd heeft.
Naturel, Fr., natuurlijke geaardheid,
gemoedsstemming. Natuurrijk,
daaronder verstaat men gewoonlijk
driederlei, namelijk het
delfstoffelijk-, planten- en dierenrijk.
NATUUR, zie Natura.
NAULON, dus werd (in defabell.) het
stuk geld genoemd, hetwelk CHARON
den dooden afperste, om hen
over te voeren.
NAUMACHIE, een spiegelgevecht te
water, een schouwspel bij Grieken
en Romeinen, waarbij men op eene,
NAUP. 464 NAZA.
hiertoe bijzonder ingerigte, plaats,
zeegevechten, zeemonsters, enz.
vertoonde. De strijders, Naumachiariën,
waren gewoonlijk ter dood
veroordedde misdadigers.
NAUPLIUS, koning van Euboea, vader
van PALAMEDES, stortte zich
uit wanhoop in zee, bij het vernemen,
dat ULYSSES en DIOMEDES
de schipbreuk, welke hij hun bereid
had, ontkomen waren.
NAURUS. Neurus, de eerste dag des
jaars bij de Perzen, welke op den
1 sten dag der lente invalt, en als
een feest gevierd wordt.
NAUSCOPIE, zee waarzeggerij , eene
voorg"ewende uitvinding van den
Franschman BOTTINEAU, om op
het vaste land te bepalen, wat op
zee, op eenen afstand van 250
mijlen, plaats had.
NAUSEA, mal de mer, Fr., zeeziekte,
walging, misselijkheid, neiging tot
braken. Ad nauseam usque, tot
walg'ens toe, (b. v., iets verhalen,
bewijzen, enz.).
NAUTIEK, nautica, Lat., de scheepvaartkunst.
NA UTILITEN, versteende schaaldieren,
anders nautili.
N AV AAL, wat tot het scheepswezenof
de scheepvaart behoort.
NAVARCH, vlootvoogd; de bevelheb.
ber over de gezamenlijke schepen,
welke door de bondgenooten der
oude Romeinen aan dezen overgelaten
werden.
NAVARRA-DAALDER, eene oud-Fransche
zilveren munt, van het jaar
1718, ter waarde van 1 gulden 15
stuivers omtrent.
NAVETTE, eene lndiaansche kano in
Moustique.
NAVIGABEL, bevaarbaar, zeilbaar.
Navigatie, scheepvaart; ook stuurmanskunst.
Navigatie.acte, eene
voormalige Engelsche handels wet
van 1651 (CROMWELL), volgens
welke vreemde schepen alleen zulke
goederen naar Britsche havens
mogten voeren, die voortbrengselen
des lands waren, aan hetwelk
het schip toebehoorde, en uit
krachte waarvan Britsche goederen
op geen schip mogten uitgevoerd
worden, dat niet in Britsche
staten gebouwd was, en van welks
manschap niet, ten minste, twee
derden, benevens den kapitein, geborene
of genaturaliseerde Engelschen
waren. Navigatie-school,
zeevaartschool; navigatie-wetten,
scheepvaarts-wetten.
NAZAR, Nazer,dat is, de ziender, in
Perzië de ambtenaar, die over de
bijzondere goederen des konings,
stoeterijen, huisraad, kleederen,
enz. het oppertoezigt heeft.
NAZIREëu, Nazareër, soort van Joden,
die de gelofte gedaan hebben,
van geen wijn te drinken, het haar
niet te laten scheren of afsnijden,
geene dood en aan te raken, enz.
N EANIEUMA, in de redekunst, wanneer
eene redevoering eene gezwollene
inleiding heeft.
NEBIlNBEIK, een schip op den Donau,
van 130 à 140 voet, hetwelk
door een ander op sleeptouw ge·
nomen wordt.
N EBRIDEN, de kleederen of ruwe vellen,
welke oudtijds bij de BACCHUSfeesten
gedragen werden. Ook
eene reeks van beroemde genees.
heeren uit het geslacht van Nebris,
een afstammeling van ASCLEPIADES,
waartoe ook HIPPOCRATES
behoort.
NEB RIT, een aan BACCHUS geheiligd
edelgesteente, hetwelk aan de Ne.
briden gedragen werd.
N EBULA. Hetzelfde als Leucoma.
NECESSAIRE, een ligt, gemakkelijk
mede te voeren doosje, waarin
men allerlei kleine op reis onontbeerlijke
dingen, als: scharen, messen,
potlooden. enz., pleegt te bewaren;
van het Fr., nécessail'e.
nood wendig . Necessiteit, necessitat,
Lat., noodwendigheid. Necessiteren,
dwing'en, noodzaken.
N ECESSITAS, het onvoorwaardelijke
NECH. 465 NEGE.
noodlot, eene Godin, welke, volgens
de Grieken en Romeinen, alles,
zelfs de Goden beheerschte.
N ECHNAG· BASCHI, de voornaamste
der schrijvers aan het hof des konings
van Perzië.
N ECROCAUTIE, de verbranding der
dooden.
NECROLOGIÜM, Necroloog, een kerkboek,
kerkregister. bijzonderlijk in
kloosters, waarin de namen van de
weldoeners en de afgestorvenen
der orde, als ook die der bisschoppen,
abten, enz. opgeteekend worden;
doodboek, doodregister.
NECROMANTIE. Nigromantie, de waarzegging
door bezwering der afgestorvenen,
de zwarte kunst, de
geestenbezwering. Necromant, een
die de zwarte kunst verstaat.
Necro7llantijner, orde van zoodanige
personen in Egypte, die de
zwarte kunst uitoefenen.
NECROS, Necys, dood, de dood, de
doode, het lijk.
NECROSIMON, een boek, waaruit, in
de Grieksche kerk, bij begrafenis.
sen, de godsdIenst verrigt wordt.
N ECROSIS, een been gebrek, waarbij
de beenderen geheel versterven en
verdroogen, wordende zij door
nieu wontstaande weder vervangen.
NECTAR, godendrank; ook artsenijdrank.
NECTARIÜM, honigbewaarder (in de
bloem van planten).
N EDYÏA, Nedys, ingewanden, bij zonder
maag en darmen; ook moederlijf
, zoo als venter en uterus.
N EDYUSA, onleschbare dorst.
N EFARIAE NUPTIAE, verbodene of ongeöorloofde
echt.
N EFERAT-AGHALERI, de naam van
zekere onderofficieren bij de Turken.
NEFAS, onregt, onbillijkheid. ondeugd,
misdrijf; ook een onmogelijk
ding. Per jas et nefas, niet
geheel en al met regt, op eene geoorloofde
en ongeöorloofde wijze.
NEGATIE, loochening, ontkenning;
ook het ontbreken eener eigenschap,
waarvoor eene zaak, volgens
hare natuur, niet vatbaar is.
Negatief, nlfgatif, Fr., ontkennend,
eene ontkenning inhoudende. In
de algebra heet eene negative
grootheid zoodanig eene grootheid,
welke het minusteeken (-) voor
zich heeft. Eene negative, eene
ontkenning, eene ontkennendë
stelling; een weigerend antwoord:
hij houdt zich bij de negative. N egeren,
ontkennen, afslaan.
NEGERS. de bewoners van een gedeel.
te van Afrika, die geheel zwart
zijn, en een gekroesd en week wolachtig
haar hebben.
NEaHINoTH, Neginoth, zie Nekiloth.
NÉGLIGÉ, Fr., nacht· of morgengewaad;
ook huiskleed. Nêgligent,
nalatig. Nigligence, nalatigheid,
verwaarloozing. Negligeren, négliger,
Fr., veronachtzamen.
NEGOTIABEL, verhandelbaar, wat verhandeld
kan worden, als actiën,
wissels, schuldbrieven, enz. Negotiant.
handelaar, iemand, die in het
groot handel drijft. Negotiatie, on·
derhandeling; verhandeling, han.
del met actiën. wisselbrieven, enz.
Negotiantismus. handelgeest ; de
geest en grondstellingen der kooplieden.
Négotiateur, Fr., een onder·
handelaar. Negotie, handel, handelsverkeer,
koopmanschap. Negotiiiren,
onderhandelen; verhandelen,
handeldrijven.
NXGOR, Negore, eene soort van priester
in Japan.
N EGRES-CARTES. ruwe smaragden van
de edelste kleur, welke voor de
beste gehouden worden.
NEGUS, Neguz. een eerenaam, die den
keizer van Abyssinië door zijne onderdanen
gegeven wordt, en zoo
veel als de gekroonde beteekent.
N EHALENNIA, eene Godin der oude
Batavieren en Germanen, voor de
Godin der vruchtbaarheid en van
den handel gehouden wordende.
30
NEIA. 466 N~~MO.
NEl, eene soort van rieten dwarsfluit,
bij de Turken in gebruik.
NEIAERA, Neira, onderlijf, bijzonder
van de dieren.
NEITH, eene Godin der Egypttnaren,
welke omtrent met de Minen'a der
Grieken overeenstemt.
NEKILOTH, bij de Hebreërs de algemeene
naam der blaasinstrumenten,
zoo als neghinoth of neginoth
de aJgemeene naam d.;!" snaarinstrumenten.
N EKIR en MUNKIR, volgens de leer
der Mahomedanen, tv,ee engelen,
die de afgestorvenen in het graf,
over hun leven op aarde, onderzoeken.
NEK YSIA, een feest, hetwelk de Grieken,
in April, ter eefe van hunne
oVt'Tledenen vierden.
NELAUS, zoon van NEPTUNUS en de
nimf TYRO, echtgenoot van CLORIS
en vader bij haar van 12 kiuderen,
die (behalve den afwezigen NESTOR)
met hunnen vader door HERCULES
gedood werden; dewijl NELAUS
hem den doortogt naar Spanje geweigerd
had.
NEMAS, zie Namaz.
N EMEÏSCHE LEEUW, een monsterachtige
leeuw, welke zich tusschen de
steden Nemea en Mycene ophield,
groote verwoestingen aanrigtte, en
door geen schot gewond kon worden;
maar door HERCULES, in een
zijner 12 groote werken, met de
handen verscheurd werd, strekkende
hem vervolgens de afgestroopte
huid tot kleeding.
NEMESIS, (fabelk.) de Godin, der
wraak, eene Godin, wier ambt het
was, allen uit trotschheid en overmoed
beganen wrevel te wreken,
en wier ongenade men zich, derhalve,
door onvergenoegdheid en
al te dartele wenscben, op den hals
haalde. Zie Adl·astea.
NEMESlA, een feest, hetwelk de
Grieken ter eere van hunne Godin
NEMESIS vierden, en daarbij voor
hunne dooden offers bragten.
NEMO, niemand. Nemo omnibus horis
sapit, niemand is ter aller uren
wijs.
NEMOBLASTEN, dmadkiemen, die kiemen
der planten, waarbij de zaadlappen
uit de aarde komen, en in
onregelmatige, draadvormige ligchamen
verdeeld worden, zoo als
bij de mossen- en varenkruiden.
NEMOLIETH. eelle soort van steenen
van eenen buitengewonen vorm,
op welke de natuur bosschen voorstelt.
NEHEMIA, stil helder weder.
N EOCOUE, zie Arpedonapten.
NEODAMODEN, bij de Spartanen de
vrijgelatene slaven, die burgers
werden.
NEOGNOS, uieuw geboren, pasgebo.
ren kind; nieuw, fri~ch.
NEOGRAAPH, een nieuwschrijver, dat
is iemand, die van de tot hiertoe
in gebruik zijnde spelling afwijkt.
Neograpltie, de afwijking van de
oude en gewone spelling.
NEOLOGIE, uitvinding, gebruik van
nieuwe woorden, of van oude woorden
in eene nieuwe hcteekenis.
Neologisch, nieuw (van woorden).
Neologiseren, zich van niel! we woorden
bedienen. Neologismus, gewoonte,
vaardigheid, om nieuwe
woorden te smeden en te gebruiken.
Neoloog, eigenlijk iemand,
die zich van nieuwe woorden beo
dient; ook die omtrent deze of
gene zaak, eene van de gewone
afwijkende denkwijs koestert.
Thans wordt dit woord veelal gebezigd
voor eenen ketter, voor iemand,
die vreemde en schadelijke
gevoelens, ten aanzien van de
godsdienst, omhelst en voordraagt,
of een voorstander van andere
nieuwigheden is. Neologisch woordenboek,
verklaring van nieuwe
woorden.
N EOMIA, een feest, hetwelk de Grieken
ter eere van BACCHUS vierden,
als de most uitgegist had, en zij
nieuwen wijn drinl,en konden.
NEOP. 467 NEPH.
NEOPHIET, neophyte, Fr., een nieu- lithiasis, niersteenziekte. Nephronweling
in de godsdienst; een nieuw cus, niergezwel. Nephropyosis ;
bekeerde. nierëttering, nier zweer. Nep/wor-
NEoPToLEMus,bijnaamvan PYRRHUS, rhagia, nierbloedvloEijing. Nezoon
van ACHILLES. ph/'os, nier. Nephrotomie, nier-
NEOS, nieuw, frisch, jeugdig. Ne- snijding.
tericus, een jongeling; ook hij, die NEPHRIET, een doorschijnende steen,
in nieuweren tijd geleefd heeft of welke zeer hard, gewoonlijk
nog leeft, die niet tot de Ouden blaauwachtig groen, maar som wijbehoort;
eindelijk hij, die al te len ook groenachtig wit is.
zeer het nieuwe aankleeft. Neo- N EPHTHYS, eene Egyptische godterismus,
vernieuwing, nieuwig- heid, de zuster van OSIRIS en ISIS,
heidszucht. en gemalin van TYPHON. 08IRIS
NEPENTHE, eene smart en droef- verwekte bij haar ANUBIS.
heid verdrijvende artsenij. I NEPOS, (meerv. Nepoten), bloedver-
NEPERIAANSCHE STAAFJES, zekere want van den Paus of andere
staafjes, door NEPER uitgevonden, hooggeplaatste penouen. Nepoom
de vermenigvuldigingen en tismus, bloedverwantschap; ook de
deelingen enz. gemakkelijk te ver- verzorging van bloedverwanten;
rigten. de moeite, die de Pausen of an-
NEPHALIA, woordelijk nuchteren, dere aanzienlijken zich geven,
verscheidene feesten en offers der om hunne bloedverwanten te ver-
Grieken, waarbij men, in plaats rijken.
van wijn, mede offerde. NEPROBATAE, koordedansers bij de
NEPHELA, Nephele, nevel. wolk. Ne- Grieken.
phelodes, 71ebulosus. nub,ilosus, ne- NEPTuNus, bij de oude Heidenen, de
velig, bewolkt. Urina nephelodes God der zee. Neptunisten, de
of nubiloso, drabbige pis. aan klevers van het gevoelen, dat
NEPHELION, Nubecula, wolk- of ne- de met de aarde plaats gehad hebvelachtige
hoornvliesvlek, een klein bende omwentelingen, door water
wit vlekje in het oog, het zien of door overstroomingen, zijn bezeer
belemmerende. werkt geworden; in tegenover-
N EPHES·OGLI, dat is, geestelijke stelling der Vulkanisten, welke bekinderen,
worden door de Maho. weren, dat deze omwentelingen
medanen zekere menschen ge- aan de werking van het vuur moenoemd.
van welke zij gelooven, ten toegeschreven worden.
dat zij van maagden in de Mos- N EPYESCH, de geringste of slechtste
keeën door hoogere werking, zon- van de 3 zielen, welke de Cabbader
toedoen van eenen man, ont· listen aannemen, en waaronder zij
vangen worden, en eene wonder- niets meer dan de levenskracht van
dadige kracht bezitten. den mensch verstaan. De betere
NEPHOS, Nubes, verstopping of over- ziel, Ruach genoemd, is het vervloeijing
der niervaten. Nephral- mogen om te denken, en de volgie,
nieren- en lendenpijn. Nepltri- komenste, welke den naam Nediüm
het nierenvet. Nephritica. schamah of Nessamah bekomt, is
alle geneesmiddelen, welke tegen een adem van het goddelijk vernierziekten
aangewend worden. stand. Deze volkomenste ziel
Nephritis, pijn in de nieren, nie- wordt door de middelste, en deze
renzieHe of -ontsteking. Nephri- laat~te weder door de geringste
tisch, met nieren wee gekweld. omkleed.
Nephrocele, nierbreuk. Nephro- NEREÏDEN, vijftig zusters, volgens
30*
NERI. 468 NEST.
de fabelleer, nimfen des Oceaans
of der wereldzee, zeegodinnen.
N EREUS, een zeegod, vader der
Nereïden.
N ERITEN, zeeslakken.
NEROLIE, geest des bloesems ,"an
oranjeappelen, eene olie, welke
uit den bloesem van oranjeappelen
geperst wordt.
NERONISCH, barbaarsch, wreed, van
NERO.
NERTEROLOGIE, dat gedeelte der na·
tuurleer, hetwelk van de ondei··
aardsche dingen handelt.
NERVEUS, nerveux, Fr., zenuwach·
tig, gespierd; fig. bondig, krach·
tig.
NERVINA, alle zenuwsterkende ge.
neesmiddelen.
NERVUS, al wat sterk gespannen is
of gedacht kan worden, bij VOOf·
beeld de pees van eenen boog, de
zenuwen, spieren, enz. .7Vervus
rerum, de kracht van zaken, dat
is, het geld, om uit te drukken,
dat hetzelve alles vermag.
NESCHIKO, Joodsch, een kus.
NESSUS, een Centaur, zoon van
IXION en de wolk, DEJANIRE voor
HERCULES over de rivier Evenes
gevoerd hebbende, wilde hij haar
voor zich zeI ven wegvoeren; maar
werd door HERCULES met eenen
pijl doorschoten. Hierop gaf hij
stervend zijn, in vergiftigd bloed
gedoopt, hemd aan DEJANIRE, en
wreekte door hetzelve zijnen dood
nog aan HERCULES.
N ESTEIE, het vasten. Ook de ledige
darm, en het water, als nuchter
element.
NEsTELKNoop , een bijgeloof, om,
door middel van zekeren, onder
tooverwoorden, gelegden knoop in
eenen nestel, een' man het ver·
mogen der voortplanting te oenemen,
en door zijne ontknooping
weder te geven.
NEsToR, koning van Pylos, bekend
door zijnen hoogen ouderdom, en
daardoor bekomene ondervinding.
Nog heden dient zijn naam, om
een' schranderen man van hoogen
ouderdom te beteekenen.
N ESTORIANISMUS, leer van NESTORIUS,
die in de vijfde eeuw bisschop
te Antiochië was, en beweerde,
dat CHRISTUS wel twee onderscheidene
naturen, doch l:'lechts
eeenen wil had; zijne aanhangers
worden Nestorianen genoemd.
NE SUTOR ULTRA CREPIDAM, Lat.,
schoenlapper blijf bij uwe leest.
Zie Ultracrepidiseren.
N ETANGI, de staatssecretaris van
den Turkschen keizer.
NETE, de 4de snaar in de drie hoogste
tetrachorden van het groote
en onveranderlijke toonstelsel der
Grieken. Nete diezeugmenoTt, de
laatste noot van het tetrachord
DiezeugmenoTt, onze gestreepte e.
Nete hyperbolaeoTt, de hoogstesnaar ,
de gestreepte a. Nete synemmenon,
de 4de snaar van het tetrachord,
onze gestreepte d.
N ETOÏDES, de algemeene naam der
hoogere tonnen in het Grieksche
toonstelsel.
NETTO, 1 tal. , juist, zuiver; zonder
dat er eenige aftrek plaats vindt,
ook het gewigt der waren op zich
zelf, zonder op het vaatwerk of
het inpakken te zien. Netto provenu,
of netto procedito, is bij de
kooplieden datgene, hetwelk, na
afgetrokkene onkosten van eene
verkochte waar, van zuiver en
baar geld overig blijft, waarover
de principaal kan beschikken; de
zuivere opbrengst.
NEUNER, eene zilveren munt, welke
9 penningen geldt.
NEURALGIE, de zenuwpijn. Neurasthenia,
zoogenaamde zenuwzwakte.
Neuritis, zenuwontsteking.
Neurob/acia, ongevoeligheid der
zenuwen, merkelijke zenuwzwakte.
Neurogamia, het dierlijk ma·
gnetismus; ook paring der zenuwwerkzaamheid.
Neu1"opatltia, ze·
nuwlijden. Neuropyra, zenuwNEUR.
469 ~IAI.
koorts. Neuroscirrhus, zenuwgezwel.
Nt:urosthenia, te groote
werkzaamheid of prikkelbaarheid
der zenuwelI. , eigenlijk zenuwsterkte,
gewoonlijk zenuwzwakte
genoemd. Neurotomie, verwonding
van eene zenuw.
NEURE, een klein schip, eene soort
van buis van 60 ton.
N EUROPTERA, insekten met vier doorschijnende
netvormige vleugels.
NEURUS, zie Naurus.
NEUTRAAL, onpartijdig, onzijdig.
Neut! aliteit, onpartijdigheid, onzijdigheid.
Neutralisatie, in àe
scheikunde, de verandering in
middelzout. Neutraliseren, in den
staat der onpartijdigheid brengen,
onzijdig maken; ook zich onpartijdig
gedragen; insgelijks in
middelzout veranderen.
N EFTRUM, onzijdig, zonder geslacht,
zakelijk.
N EUV AINE, eene oud-Fransche korenmaat,
omtrent twee schepels.
NEVEL, eene kleine munt op de kust
van Coromandel, omtrent 1/2 stuiver
waard.
N EVERITA, Nevita, Nerina, Godinnen
der vereering en eerbied.
NEvEu, Fr., neef, broeders- of zusters
zoon.
NEVRITISCH, op de zenuwen werkende,
dezelve versterkende. Nevrographie,
de be~chrijving der zenuwen.
Nevrologie, verhandeling
over de zenu \\ en, in de dierlijke
ligchamen. Nevrotomie, de ontleding
der zenuwen, ook de ontleedkundige
toebereiding der zenuwen.
N EWGATE, Eng., eigenlijk de nieuwe
deur; de gevangenis der hoofdmisdadigers
in Londen; insgelijks
het daan'oor liggende plein.
NEXUS, Lat., zamenhang, verbinding.
N lABEL, niable, Fr., loochenbaar,
ontkenbaar, wat geloochend of ontkend,
voor valsch en onwaar kan
verklaard worden.
NIAISERIE, Fr., eenvoudigheid, domheid.
onnoozelheid, van Niais, onnoozel,
dom. Zie Nigaud.
NIBELUNGENLIED, een oud· Duitsch
heldendicht uit de dertiende eeuw,
hetwelk de liefde van een dubbel
paar bezingt. Een volledig handschrift
daarvan be"lÏt de koninklijke
bibliotheek te Munchen. Nader.
hand,en onlangs nog, zijn verscheidene
stukken daarvan in het licht
verschenen.
NICE, bij de Grieken de Godin der
zegepraal, en even als de VICTORIA
bij de Romeinen vereerd wordende.
N ICETERIëN, bij de Grieken en Romeinen
de belooningen, welke de
overwinnaars in de kamp spelen bekwamen.
Somwijlen ook de offers
en maaltijden, welke wegens eene
behaalde overwinning aangerigt
werden.
N ICHANDAI-BASCHI, de zegelbewaarder
aan het Turk8che hof, die op
alle besluiten van den Sultan diens
zegel of naam trek drukken moet.
NICHOMOR, een, tot de kalksteenen
behoorende, witte en gladde steen,
die het albast nabij komt.
N ICOLAÏTEN, cene sekte onder de
Christenen, in de eerste eeuw, wel.
ke, in de leer van den oorsprong
der wereld en des menschen, van
den zondenval en de verlossing, van
de leer der Apo~telen afweek, en
die de geöorloofdheid van met alle
vrouwen naar welgevallen gemeenschap
te hebben beweerde, enz.;
ingevolge van welke laatste bijzonderheid,
men die Roomsch·Katholijke
geestelijken, welke, om te
kunnen trouwen, hunnen stand verlieten,
spottenderwijze, Nicolaïten,
noemde.
N ICOLO, een tenor-blaasinstrument,
hetwelk niet verder dan tot egaat.
NICOTIANA (herba), Lat., de tabak,
naar JEAN NICOT, welke dien het
eerst naar Frankrijk zond.
NICTATIE, zie Hippos.
NIÈCE, Fr., de nicht, broeders- of
NIER 470 NIMI
zusters dochter.
NIEREN, werktuigen in het binnenste
van het dierlijk ligchaam, tot afscheiding
des bloeds van het water.
NIESKRUID, Nieswortel, eene plant,
welke hevig niezen en somtijds den
dood veroorzaakt, maar ook heilzaam
werkt in krankzinnigheid
enz.
NIGAUD, Fr., dom, eenvoudig; een
botterik. Nigauderie, onnoozele,
eenvoudige, zotte dingen.
NIGROMANTIE, de zwarte kunst, onder
invloed van booze geesten, de
tooverij. Nigromant, een zwartkunstenaar,
toovenaar. Nigl'um,
het zwart.
NIHIL, nihilum, Lat., niets. Nihilist,
die in zaken, de godsdienst betreffende,
niéts gelooft; ook hij,
die in het burgerlijke leven niets
doet, tot niets te gebruiken is; een
onnut, onbruikbaar lid der burgerlijke
zamenleving. Nihiliteit, nietigheid.
NIKIAH, het geregtelijke-huwelijkskontract
bij de Turken. Nikiahlum,
het huwelijksgoed.
NIL, eene tel- en rekenwijze in OostIndië,
welke zoo veel als 100,000
millioen bedraagt.
NILLAS, Oostindische en Chinesche
stoffen, met boombast en zijde
vermengd.
NILOMETER, Niloskoop,een werktuig,
door middel waarvan de Egyptenaren
het klimmen van den Nijl,
bij zijne jaarlijksche overstrooming,
meten.
NIMBUS, glans, bij de Romeinen een
voorhoofdsverband der vrouwen.
Ook straalkring of lichtkrans om
de hoofden der heiligen.
NIMETULAHITEN, eene soort van
Turksche monniken, die dezen
naam naar hunnen stichter hebben.
NIMF, nymphe, Fr., eene vrouwelijke
godheid, die zeeën, vloeden, bosschen,
bergen, enz. bewoont; ook
insektenpop.
NIMIETEIT, overvloed, JO eene te
groote menigte, overdaad. Nimiüs,
al te groot, al te sterk, al te veel;
de maat te buitengaan de. Nimia
jamiliaritas parit contemtum, wie
zich te gemeen maakt, wordt veracht.
Omne nimiüm vertitur in
vitiüm, of omne nimiüm naturae
inimicum, al te veel is ongezond.
NIMROD, kleinzoon van NOACH, bijzonder
als jager beroemd; weshalve
men een' hartstogtelijk' jager
dezen bijnaam geeft.
NINSING, JVinsiewol'tel, een, naar den
suikerwortel zweemend, kostbaar,
gewas, beroemd wegens zijne genezende
kracht.
NINXIT, een voornaam geestelijke in
Japan, die onmiddellijk op den
Dairo volgt.
NWBE, dochter van TANTALUS, gemalin
van den Thebaanschen ko.
ning A MPHION en moeder van 6
zoons en 6 dochters, werd, omdat
zij LATONA gehoond had, door
de kinderen van deze gestl aft,
schietende APOLLO al hare zoons
en DIANA al de dochters met pijlen
dood. waarover NIOBE ontroost
buar was en in steen veranderde.
N lORDUR, de vierde God uit het Scandinavi~
ch helden geslacht ASEN, die
den loop des winds beheerscht.
Zie Asen.
Nwu, eene lengtemaat in Siam, van
omtrent 3/4 duim.
NIS, eene diepe, schelpvormige holte
in eenen muur, om eene figuur
enz. in te plaatsen; ook eene kleine
afgezonderde, der eenzaamheid gewijde
plaats in eenen tuin.
NrsAN, de eerste maand in het kerkelijke
en de zevende in het burgerlijke
jaar der Joden, in onze
maanden Maart en April vallende.
Ook de 7de maand der Syriërs.
NISI, ten zij, wanneer niet: schertsend,
een hinderpaal, b. v. wanneer
er slechts geen nisi (maar)
bij ware.
NISN. 471 NOBE.
NISNAGROD8KJ,eene soort vangraauw NOBEL, eene Engelsche gouden- en
werk van zwarte Siberi~che eek- rekenmunt, '/3 pond sterling behoornvellen.
dragende.
NJSROCH, een God der Assyriër~, dien NOCENS, in regten, ieder die schaadt
men voor hunnen krijgsgod houdt of beleedigt.
NJsus, koning van Megaera, wien NOCEREN. Nosah'en, eene Turksche
(volgens de fabel) het Noodlot een sekte, welker aanhangers in den
hoofdhaar verleend had, waarvan omtrek van den Libanon wonen,
het welzijn zijns lands afhing, het- en in het geheel geene godsdienst
welk hem zijne dochter SCYLLA, schijnen te hebben; daar zij zich
in den slaap afsneed, om haren naar de godsdienstige gebruiken
minnaar, MINOS, te begunstigen. van hm rigten, onder wie zij zich
N I~US zijne verraderlijke dochter bevinden.
vervolgende, werd in eenen sper- NOCTAMBULE, Fr., noctambulus, Lat.,
wer en zij in eenen leeuwrik ver- nacht- of slaapwandelaar; iemand
anderd. die, in den slaap, rondloopt en
NITIMUR IN VETITUM, SEMPER CUPI- allerhande bezigheden, even als
MUSQUE NEGATA, Lat., wij haken een wakende, verrigt. Zie Somaltij
d naar het verbodene. nambule.
NITRUM, Lat" salpeter. Spiritus NOCTE PARATUM, Lat., des nachts
nitl'i dulcis, geest van zoet sal- bereid; iets, dat met veel moeite
peter. bewerkt of bestudeerd is,
NIVEAU, Fr., een waterpas, een nive- NOCTURLABIÜM, nachtwijzer.
leer-werktuig, De niveau, op wa- N OCTURNINUS,Nocturniüs,Nocturnus,
terpashoogte. Nivelleren, water- een Romeinsche God, die over den
passen. Ook gelijk of vlak maken, nacht gesteld was.
egaliseren. Nivellew', waterpas- N OCTURNUM, bij de kloosterlingen,
ser. Nivellement, waterpassing. een gezang, hetwelk bij nacht ge-
NIVOSE, sneeuwmaand, de derde zongen wordt.
maand van den nieuw Frall8chen NODINUS, Nadatus, Nodutus, een God
almanak; van 22 December tot der Romeinen, van wien men ge-
22 .Januarij. loofde, dat hij het knoppen of
NIX, een verdicht water~pook, van halmschieten van het koren beeene
mismaakte gestalte. werkte.
NIZZAMI GHEDID, het nieuwe stel- NODULUS, een zakje met geneesmidsel,
volgens hetwelk de Turksche delen gevuld, hetwelk men in wijn
krijgsmagt, op de Europeaansche of ander vocht hangt, om daar mewijze
geörganiseerd of zamenge- de de uitgetrokkene geneeskracht
steld is. I te genieten.
NOBEL, adellijk, edel, voortreffelijk, Nonus, knoop, een hard jichtgezwel
heerlijk. Noblesse, Fr., al de adel- aan de gewrichten. Nodus Gordius.
lijken van een oord of land te za- Zie Gordiaansche knoop.
men genomen; ook de stand en N OëLS, gezangen die eertijds in
waarde eens edelmans, adelstand, Frankrijk op Ker~mis, als straatridderschap;
voorts de hoogheid deuntjes, gezongen werden, om
en verhevenheid, in eenen geeste- het gezang der herders te BethIelijken
en zedelijken zin, waardoor hem na te bootsen.
de adel zich, eigenlijk, behoorde N OEMA, denkbeeld, begrip. Ook eene
te onderscheiden, adeldom. Nobili, redekumtige figuur, waardoor een
adellij ken. Nohiliteren, tot den gezegde op een zeker persoon toeadelstand
verheffen. gepast wordt.
NOET. 472 NOM!.
N OETIANEN, zekere sekte uit de 3de
eeuw, leerende. dat er slechts één
zelf~tandig, goddelijk Wezen is,
dat drie namen in zirh bevat: in
den hemel heet het Vader, op aarde
Zoon en in de krachten der
schepselen Heilige Geest.
NoïsIS, in de school van PLATO en
PYTHAGORAS de hoogste graad van
kennis onder de 4, welke zij aan
de ziel toeochreven.
NOLENS, VOLENS, Lat., goed- of
kwaadwillig, met of tegen zin.
NOLI ME TANGERE, Lat., raak mij
niet aan; springkruid, welks rijpe
zaadhuisjes zich, bij de geringste
aanroering, openen; kruidje roer
mij niet.
NOLIS. nolissement, Fr .. de huur of
bevrachting van een schip. Nolise.
"en, een schip huren. bevrachten.
NOLBROEDERS, Nolharden, Nolhardsbroeders,
eene soort van barrevoe·
ters, die in geen klooster leven,
maar rondtrekken, zieken oppassen
en dooden begraven.
NOMA. eene booze, invretende zweer
aan den mond, mondkanker.
NOMADEN, herdervolken; de zoodanigen,
die geen vast verblijf hebben.
maar met hunne kudden al.
toos daarheen trekken en zich daar
ophouden. waar zich de beste weiden
bevinden. Nomadisch, omzwervend.
rondtrekkend zonder
vaderland of vast verblijf. Nomadiseren.
zwervend rondtrekken.
N OMANTIE.Nomancie,devoorgewende
kunst, om, uit de letters des voornaams
van een' mensch, zijn lot
te voorspellen.
NOMARCHEN, land\'oogden, bevelhebbers
over gansche landen of
provinciën.
NOMEN. naam, benaming. Nomen
et omen habel, hij voert den naam
met de daad. Iemand heet b. v.
Vos, en is ook een sluwe vos.
Nomen, in de spraakkunst, heet
ook een naam woord. Nomenclatuur,
naamkundige, naamkenner ;
ook een woordenboek, naamregis.
ter, verzameling van woorden en
namen. Nominaal, naar den naam,
den naam betreffende; nominale
waarde. van staat~papieren of geld
8prekende. de waarde daan·an,
zoo als deze bij de uitgifte door
eenen Staat is bepaald.
NOMINATIE. nominatio, Lat., benoe.
ming; ook het regt, om iemand
tot eene waardigheid of een ambt
te benoemen; nominatie-lijst, eene
lijst van eenige perwnen, om daar·
uit. tot de eene of andere betrekking,
eene keus te doen. Nominator.
benoemer: hij die iemand tot
eenen post voorstelt of benoemt.
Nominatas, benoemde: genaamd.
Nomineren, benoemen.
N OMIKOS, bij de Grieken, een openbaar
beambte, die de wetten en
andere oorkonden in zijne bewa.
ring had. Ook een kerkdienaar,
die in de liturgie wel en'aren was,
en anderen geestelijken voor·
schreef. wat zij dagelijks lezen of
zingen moesten.
NOMINA, Lat., schulden. Nomina
activa, aetive schulden, die in te
vorderen zijn. Nomina passiva,
pa~siveschulden, die betaald moeten
worden.
NOMINATIVUS, de lste naamval in
de Latijnsche spraakkunst.
NOMION, Nomos, eene soort van minnezangen
bij de oude Grieken; ook
loflied op APOLLO. Nomisch, eenen
stijl hebbende, waarvan men zich
in de lofliederen op APOLLO beo
diende.
NOMOCANON, eene wet, welke wereldlijke
dingen betreft.
NOMODIDACTUS, een wetgeleerde.
Nomocratie. wetheerschappij. Nomologie,
het derde deel der practisehe
wijsbegeerte; deze wijst het
rigtsnoer van ons begeeren en afkeer
hebben aan; ook wetgevingskunst.
Nomomachen, wetbestrij.
ders, wetbestormers. Nomothetie,
het regt van een bestuur, om wet·
NOMO. 473 NONO
ten te geven.
NOMODIETAI, de regters, welke in
de heilige spelen der Grieken beslisten,
wie den prijs gewonnen
had.
N OMOPHYLAX, Nomotheet, een overheidspersoon
te Athene, die acht
moest geven, dat de wetten nagekomen
werden.
NOMOS, bij de dichters, het noodlot,
de wil der goden of het zinnebeeld
der wetten.
NON.'\., het gezang of de horae, welke
kloostergeestelijken op het 9de uur
van den dag, dat is, des na middags
ten 3 ure, zingen.
NONäcTIVITEIT, de toestand van
eenen officier, die niet meer in
werkelijke dienst is en dien ten
gevolge verminderde soldij trekt;
op nonäctilJiteit gesteld.
NONAGIÜM, in de middeleeuwen, het
9de deel der onroerende goederen
van eenen overledene, waarop de
geestelijkheid aanspraak maakte.
NONCHALANCE, Fr., nalatigheid, achteloosheid.
Nonchalant, nalatig,
traag.
NON CONFORMISTEN, in Engeland, die
hervormde Christenen, welke met
de bisschoppelijken, ten aanzien
van de uiterlijke plegtigheden,
niet overeenkomen; Dissenters.Zie
Conform.
NONENS, Lat., een onding.
NONJURORS, eed weigeraars, de Jacobiten
in het Britsche rijk; dewijl
zij aan de nieuwe koningen den
eed weigerden, en alleen voor de
STUARTS baden.
NONINS, wiskundig werktuig, bestaande
gewoonlijk in een en beweeg
baren boog van quadranten,
sectanten, astrolabiüms, enz., dienende
om de graden in zeer kleine
deelen te verdeel en .
NONINTERVENTIE, het niet tusschenbeiden
treden b. v. in staatkundige
geschillen enz.
NON MOLTO (muz.), niet veel, niet
zeer, b. v. allegro non molto, niet
zeer vrolijk. Non tanio, niet zoo·
veel. Allegro non tanto, niet zoo
ras. Non tl'OppO, niet al te veel.
N ONODI, de negende dag eener Decade.
NON /)MNlO POSSUMUS OMNES, wij
zijn niet allen tot alle dingen ge.
schikt.
NON OMNIBUS DORMlO, ik slaap niet
bij alles, d. i. ik zwijg niet op
alles.
NONPAREILLE, Fr., onvergelijkelijk,
wat zijns gelijken niet heeft. Nonpareille,
in de boekdrukkunst, eene
soort van kleine drukletters, welke
in fijnheid slechts door het zooge·
naamde p~relschrift overtroffen
wordt. Groot-nonpareille, eene
der grootste soorten van schrift.
NON (NEC) PLUS ULTRA, het daar
gaat niets boven; het toppunt, het
onovertreffelijke van iets.
NONsENs, Lat., onzin, iets zonder
beteekenis.
NON-VALEUR, Fr., onwaarde, nietig;
eene oningevorderde schuld, een
oninbare post, b. v. van belastingen
enz.
NOÖGONIE, de grondkennis van het
ontstaan der denkbeelden. Noölogie,
volgens de oude wijsgeeren,
het vermogen der ziel, om de
verwantschap del' dingen uit te
vorschen. Volgens KANT, de leer,
dat de kennis der zuivere rede onafhankelijk
van de ervaring is.
Noölogist, een aanhanger dezer
leer.
NOORDELIJKE TEEKENS, die zes ster·
rebeelden van den dierenriem, welke
zich in het Noordelijk halfrond
bevinden.
NOORDSCHE RIJKEN, Rusland, Zwe.
den en Denemarken.
NOORDSTER-ORDE, eene orde, door
den Zweedsehen koning FREDE·
RIK I , in 1748, opgerigt of liever
hersteld.
NORIMON, een prachtige, met eene
ten t voorziene, wagen, waarvan zich
de voornaamste gemalin van den
NORK. 474 NOST.
Dairo of opperpriester van Japan begeerte naar het vaderland.
bedient. NOSTRATES (nostra aetate, ten onzen
NORKI, dus wordt, in den Rus~i- tijde), onze lieden, landslieden,
schen handel, het pelswerk VHn tijdgenooten.
jonge vossen genoemd. NOTA, Lat., note, Fr., teeken, merk-
NORM, norma, Lat., regel, voor- teeken ; eene schriftelijke aanwijschrift;
bij de boekdrukkers, de zing, aanmerking; ook rekening.
verkorte titel, welken men onder Nota, merk op, geef acht, let op.
de laatste regels der eerste blad- Nota bene, (verk. NB.) merk wel
zijde van ieder vel gewoon is te op, geef wel acht! Ad notam neplaatsen.
Normaal, naar den re- men, opmerken, opletten. Notatu
regel, voorschriftrnatig ; Normaal- dignum, gedenkwaardig,merkwaarscholen,
modelscholen, heeten de dig. Notandum, hetgeen op te
beter ingerigte Duitsche >:cholen, merken is. Notabel, aanzienlijk,
welke, volgens de schoolverorde- merkwaardig, voornaam. Notaning
van 1774, in Oostenrijk aan beien, de voornaamste, aanzienlijkanderen
tot rigtsnoer dienen. Nor- ste, geachtste burgers. Noteren,
maliteit, regelmatige, behoorlijke aanmerken; opteekenen, boeken.
gesteldheid. Notie, begrip; verstandsbegrip, dat
NORNEN, vrouwelijke ondergodhEo- is het zuivere begrip, in zoo verre
den der oude Celten en Noordsche het enkel van het verstand zijnen
volken; zoo veel als schikgodin- oorsprong heeft. Notificatie, aannen.
kondiging, bekendmakmg. Voor
Nosc~; TE IPSUM, Lat., ken u zel- notificatie (kennisgeving) aanneven.
men. Notificeren, kond doen, mel-
NOBoB, ziekte, gebrek. Nosocomie, den, ter kennis brengen. Notitie,
de oppassing der zieken. Nosa- kennis, aanteekening, opgaaf; nocomiüm,
hospitaal, ziekenhuis. titie van iets nemen, iets zijner op-
Nosographie, beschrijving der ziek- merking waardig keuren.
ten. Nosologie, ziektekunde of NOTALGIE, ruggepijn.
-leer. Nosonomina, de leer van NOTARIS. notarius, Lat., een opende
wetten der natuur, volgens baar ambtenaar, na voorafgegaan
welke de ziekten ontstaan. No- onderzoek naar zijne bekwaamsnpoeticus,
nosopoeus, ziekte-ver- heid, door de hooge overheid aanwekkend.
gesteld en beëedigd, om in ge-
Nos PO MA NATAMUS, Lat., (spreek- I schrift te brengen, naar den vorm,
woord) wij zijn meer dan ande- bij de wetten en ordonnantiën
ren; zoo al" hoogmoedige. inge- voorgeschreven, alle acten, overbeelde
en tevtlls, in den hoogsten eenkomsten en uiterste willen, die
graad, onwetende lieden gewoon onder de burgers en inwoners
zijn te spreken. eener plaats worden gepasseerd;
Nos POLONI NON CURAMUS QUANTI- van daar de uitdrukking eene no-
TATEM SYLLABARUM, wij Polen tariële acie of geloofwaardige oorgeven
geen acht op de maat der konde van iets opmaken. Notalettergrepen,
zegt men, schertsen- riaat, het ambt van notaris.
derwijze, van diegenen, welke de NOTENPLAN, zie Gamme. Noten-
Latijnsche woorden kort of lang zetter, zie Phantasiemachine.
uitspreken, gelijk het hun in den NaTHIA, datgene, wat de Noihi of
mond komt. natuurlijke kinderen uit de nala-
NOSTALGIE, Nostomanie, heimwee, I tenschap des vaders bekomen.
de met zwaarmoedigheid gepaarde NOTOOR, Notorisch, openbaar, algeNOTR.
475 NOVA.
meen bekend. Notorieteit. notorieté.
Fr.. openbaarheid. zekerheid.
Acte van not01'ieteit is zoo·
danig eene acte. waarbij men verklaart.
met eenen bewusten persoon
of eene bewuste zaak bekend
te zijn.
NOTRE.DAME. onze Lieve Vrouw.
MARIA; de grootste kathedraalkerk
te Parijs.
NOTTURNO. ltal.. nachtmuzijk.
NOTULEN. aanteekeningen; schriftelijk
verslag van het behandelde in
eene vergadering.
NOTus. de Zuidenwind.
NOUMENON. verstandswezen. dat is.
een ding. dat bloot door het verstand
voorgesteld wordt. of een
voorwerp. waárvan het denkbeeld
niet door zintuigelijke aanschou·
wing verkregen wordt.
NOUVEAUTÉ. Fr., nieuwheid; het
nieuwe; ook iets nieuws en zeldzaams
des nouveautés. mode-artikelen.
Nouvelle, novelle, tijding,
nieuwigheid; klein romantisch ver·
haal. Nouvellist . novellist, dagbladschrijver
; scllrijver van kleine
verhalen of vertellingen; nieuwtjeskramer.
NOVALE LANDEN, dit woord gebruikt
men, om te beteekenen • landen
nieuwelijks bebouwd, en die, van
onheugelijke tijden, onbebouwd
gelegen hebben.
NOVATIANEN, eene sekte uit de 3de
eeuw, welke den 2den echt voor
ongeöorloofd hield. en hunne
Christelijke proselyten nog eens
doopten.
NOVATIE, novatio, Lat., vernieuwing,
verandering. In de regtspraktijk
verstaat men door dit
woord de verandering eener vroe- I
gere obligatie of verbindtenis in
eene latere, en alzoo eene vernietiging
van de oude, door de nieuwe.
Novator, iemand die nieuwigheden,
inzonderheid in de godsdienst,
invoert. Novellen, Lat., I
novellae, zijn de verordeningen, I
die keizer JUSTINIANUS deed beo
kend maken, naar mate dat er ge.
schillen ontstonden, of dat het
noodig was het misbruik te beteugelen.
hetwelk men van sommige
wetten maakte: die verordeningen.
op onrlerscheidene tijden inge.
steld. noemde men novellae, bij
ons novellen, om die van de oude
verordeningen te kunnen onder.
scheiden. Genoemde verordeningen
maken het vierde en laatste
deel van het Romeimche wetboek
uit.
NOVA ZETWEET. in Rusland een departement.
waaronder de kabakken
of openbare herbergen, welke
eene keizerlijke monopolie zijn,
behooren, en waar hare inkomsten
ingeleverd moeten worden.
NOVEMBER, eigenlijk, de negende
maand. wanneer men, gelijk de
Romeinen, de maanden van Maart
af begint te tellen. KAREL de
Groote gaf daaraan den naam van
windmaaad; bij ons is November
slagtmaand.
NOVEMOLE. Ital., (muz.) negen te
zamengetrokkene noten.
N OVENSILES DIl, de naam der godheden,
welke TATIUS, als Sabynsche
goden mede naar Rome
bragt.
NOVICE, een persoon van het mannelijke
of vrouwelijke geslacht.
die zich tot eene proef. in een
klooster ophoudt. om den proeftijd
door te staan. etr dezelve.
door het aandoen der geestelijke
kleederen. volkomen in de orde
opgenomen wordt; ook een nieuw
aangenomen scholier. hetzij jongen
of meisje, een nieuweling. Noviciaat.
proeftijd of -jaar in een
klooster; figuur!.. het begin, dat
men in het aanleeren eener kunst
of wetenschap maal,t.
Nox. de Nacht, een vergood wezen
der Ouden. hetwelk de oudste
dichters tot lste grond-oorzaak
van alle dingen maken.
NOXA. 476 NUGA.
NOXA. in de regt~praktijk, alles wat
een ander schade aangebragt heeft.
Noxia, de schade of beschadiging
zelve.
NOYADE, het verdrinken van vele
menschen tegelijk; een ten tijde
van het schrikbewind, (1793) in
Frankrijk dikwerf aangewend middel,
om zich vele weldenkende
menschen te gelijk van den hals
te schuiven. Men plaatste die
ongelukkigen, namelijk, in een
vaartuig, en liet hen, door het
openen van eene daarin gemaakte
klep, in zee zinken!
NUANCE, Fr., tint, schaduwing,
schakering: zachte kleurmenging,
onmerkbare ineemmelting der
kleuren. Genuanceerd, geschakeerd,
vermengd. Nuanceren, beschaduwen,
schakeren, ineensmelten,
zachte overgangen maken.
NUBECULA, zie Nepllelion.
NUBIEL, manbaar, in staat om te
huwen. Nubiliteit, manbaarheid,
de bekwame staat, om te huwen.
NUDATA, de naakte waarheid; zulke
zaken, welke in een helder daglicht
staan.
NUDI CHIROGRAPHARII, bloote handschrift-
sch uldeischers.
NUDIS VERBIS, met naakte, bloote of
dorre woorden.
NUDITEIT, naaktheid, ontblootheid.
Nuditeiten, zwakheden, vergrijpen;
in de schilderk., naakte bedden;
insgelijks ontuchtige verhalen.
Nudipedaliën waren, bij de Romeinen,
plegtige omgangen, die
blootsvoets geschiedden. Nudipedalen
waren dweepers van de zestiende
eeuw, welke voorgaven, dat
de godsdienst bestond in barrevoets
te gaan, dewijl God aan
MOZES en JOZUA bevolen had,
hunne schoenen uit te trekken.
N UGACITEIT, praatzucht, beuzelachtigheid.
Nugae, onnutte praat,
beuzelpraat. Nugiparus , een
men~ch, uit wiens mond geen wezenlijk
woord komt.
NUGATORIÜM. onnut gesnap, zinneloos
gebabbel.
NUL, figuur van een getal (0) ; fig.
nietig, krachteloos, dat niet geldt.
Hij is eene nul in het gezebchap,
hij deugt tot niets. Nulliteit, nietigheid,
ongeldigheid.
NUMÉRAIR, Fr., naar het getal. De
numeraire waarde eener munt is
de waarde, welke men daaraan in
den handel en in de wandeling
toekent, waarvoor men dezelve uitgeeft
en aanneemt; ook het bare
geld, inzonderheid, datgene, hetwelk
in omloop is. Numeratie,
het tellen, uitspreken van tezamengevoegde
getallen; het becijferen.
Numereren, tellen; nummeren,
met cijfers teekenen of
merken, (numeroteren). Nume"
iek, numerisch, wat door getallen
kan uitgedrukt worden; numerieke
waarde, getallenwaarde, waarde
volgens getallen. Numero, onder
het getal. Numerus, harmonie,
overeenstemming; welluidendheid
in eene geschikte afwi~seling der
lange en korte lettergrepen, in de
schrijfwijze.
NUMERARIA, Numeria, eene Godin
der Romeinen, welke over de getallen
gesteld was.
NUMERARlëN, Numeratoren, ten tijde
der Grieksche keizers, zekere beam
bten, die bij onderscheidene
kassen de rekening moesten houden,
boekhouders.
N UJIIERI, het vierde boek van MOZES.
NUMISMATIEK, penning- of muntkunde.
Numismatographie, beschrijving
en kennis van oude
munten. Numismaticus, een kenner
van munten. Numismatisch,
penningkundig.
NUMOPHYLACIÜM, muntkabinet ,
muntverzameling.
NUNCIëREN, aanzeggen, aankondigen;
aanklagen. Nunciatie, aanlümdiging,
aanzegging; aanklagt.
Nunciator, nuntiator, aankondiger,
NUNC. 477 NYCT.
aanzegger; aanklager.
NUNCUPATIE, bepaalde benoeming
tot erfgenaam. Nuncupata voluntas,
bepaalde verklaring van den
wil. Nuncupatief, mondeling, zonder
schriftelijke verzekering. Nuncupatiej,
in het Lat. noncupativum
testamentum, een mondeling testament.
Nuncuperen, bekend maken,
in eenen geregtelijken vorm
verklaren.
NUNDINA, eene Godin der Romeinen,
welke zij het opzigt over de
reiniging van pasgeboreu lánderen
toeschreven.
NUNTIUS of NUNCIUS, een bode, pedel;
ook een Pauselijke afgezant
bij een vreemd hof. Wanneer hij
geen kardinaal is, wordt hij Nuntius
Apostolicus genoemd; anders
heet hij Legatus a latere.
NUPITAAL, wat tot de bruiloft of
den bruiloftsdag betrekking heeft.
NUR, hetwelk licht of glans beteekent,
noemen de Turken de tempels,
door de keizers gebouwd.
NUR.MAHAL-ROPIJEN, zijn Indische
gouden en zilveren ropijen, welke
onder den 9den Mongolischen sultan,
SELIM (1625), door zijne gemalin,
NUR-MAHAL, geslagen werden.
NUSUL, zekere belasting in het
Turksche rijk. welke voor iederen
daarmede belasten 200 as per bedraagt.
NUTATIE, het zwenken of nikken,
zekere gering zwenkende beweging
del' aarde enz.
NUTREREN, voeden, opkweeken.
}o.'utriment, nutrimentum, Lat.,
voedsel. Nutritor, voeder, opkweeker.
Nutritie, voeding. Nutritiej,
voedend, voedzaam. NuIriJ/,
voed~ter, minne.
NUTRlCIÜS, bij de Romeinen, een
knecht, gewoonlijk een gesnedene,
die de kinderen van zijnen
meester verzorgde en opvoedde.
NYC'l'ALOPES, diegenen, welke bij
nacht beter kunnen zien dan bij
dag. Nyctalopie, onbekwaamheid,
om bij dag te zien.
NYCTELCIA, Nyctelia, het feest van
BACCHUS; dewijl het 's nachts gevierd
werd. BACCHUS heet van
daar ook zelf Nycteliüs.
NYCTEMERON, dag en nacht zamen,
een tijd van 24 uren of etmaal.
N YCTOBATESIS, het nachtwandelen.
Zie Somnambulismus.
N YTOPHYTEN, nachtplanten, nachtgewassen.
NYMPAGOOG, een ongehuwd jongman,
die bij de Romeinen, wanneer
iemand een tweede huwelijk
voltrok, de bruid uit des vaders
huis in het huis des bruidegoms
bragt.
NYMPHEN. zie Nimfen.
NYMPIl' EÜM, in het algemeen een
badhuis, bijzonder voor de vrouwelijke
kunne, en aan de nimfen
geheilig'd; bij de Romeinen gewoonlijk
prachtig ingerigt, om
gastmalen te houden, als men
daartoe in zijn eigen huis geene
gelegenheid had. Ook een waterbekken,
waarin de eerste Christenen
vóór het gebed hunne handen
wieschen.
NYMPHOLEPTI8CH, woordelijk nimfzuchtig,
waanzinnig, dewijl de
Ouden meenden, dat menschen,
die toevallig nimfen zagen, gewoonlijk
krankzinnig werden,
maar ook tevens de gaaf der voorzegging
ontvingen.
NYMPHOMANIE, liefdewoede, mansdolheid.
De zelfbevlekking bij het
vrouwelijk geslacht.
NYMPHONCUS, ziekelijk gezwel der
kleine schaamlippen, of klitoris.
NYMPHOTOMIE, het wegsnijden der
waterlippen, als zij al te groot
zijn.
NYSEÏDEN, de nimfen, welke BACCHUS
opvoedden. Zie ook Hyaden.
NYSTAGMOS, het knikken met het
hoofd uit slaperigheid. Ook eene
oogziekte, een krampachtig heen
en weer bewegen van één of beide
NYTU. 478 OBDU.
oogappels.
NYTUR, eene oude korenmaat te Va.
lenciennes, omtrent :2 kan groot.
o.
0, als Romeinsch getal, beduidt 11.
0, het ltaliaansehe voegwoord of,
b. v., Nialino 0 Ftauto, viool of
fluit.
O. M. beteekent het Openbaar Ministerie.
O. S. de verkorting van Oude Stijl.
O. T. beduidt het Oude Testament.
% percent (pCt.), procentum, Lat.,
ten honderd.
OANES, Oannes, Oes, een fabelachtig
gedrocht met twee hoofden, men·
schelijke stem en voeten, maar
voor het overige naar een visch gelijkende,
en uit de Roode Zee
naar Babylon gekomen, om de
menschen in den landbouw, bouwen
sterrekunde te onderwijzen.
OARION, het eitje; ook de eijerstok
(ovariüm).
OARISTIS, in de Grieksche dichtkun.
de, eene soort van vers, hetwelk
als zamenspraak tusschen man en
vrouw ingekleed is.
OARS, kleine Engelsche vaartuigen,
welke op de Theems bij Londen,
tot overvaren gebruikt worden.
OASE, vruchtbare streek te midden
van de zandwoestijnen in Afrika
en elders.
OBANG, de grootste gouden munt in
Japan, van eene eiroude gedaante,
iets meer dan 14 dukaten waard;
eigenlijk eeue medalje, waarvan
zich de RiJksgrouten als eeregeschenken
bedienen.
OBARATOR, een der Latijnsche veldgoden,
die over het omploegen
der akkers gesteld was.
OBAS, de tenten der Krimsche Tartaren.
OBBA, eene soort van bekers bij de
Romeinen, van hout of mandewerk.
OBDUCENT, arts, wondarts, die een
dood ligchaam of lijk onderzoekt.
Obduceren, lijken openen en bezigtigen.
Obductie, geregtelijke
bezigtiging van een lijk, lijkschouwing.
OBEDIëNTIE, obédience, Fr., obedientia,
Lat., gehoorzaamheid, welke
de ordesgeestelijken en mOllniken
beloven; o')k het schriftelijke verlof,
om uit het eene klooster in
het andere te gaan; ook het ambt
van eenen ordesgeestelijke, in de
huishouding des kloosters. Obedi/
fren, gehoorzamen.
OBEDIëNTIARIÜS, Obedië"ntier, een
geestelijke, die eene kapel enz. in
naam en ten voordeele van zijn
klooster bedient.
OBELICOLYCHNEÜM, bij de Ouden,
een reisgereedschap der soldaten,
naar eene braadspiets gelIjkende,
aan welker boveneind eene lantaren
vast was.
OBELISK, obeliscus, Lat., eene "pitse,
vierhoekige piramide, vol hieroglyphische
figuren; gedenkzuil,
pronknaald.
o BENlGNA, 0 Gezegende! eerste
woorden van den lofzang ter eere
der Heilige Maagd.
OBEX, al wat in den weg of hinderlijk
is.
OBIïT, (verkort OB.) hij of zij is gestorven.
OBITER, Lat., in het \"Oorbijgaan,
ter loops, vlugtig.
OBITUM, eene zielmis, welke jaarlijks
voor eenen overledene gele.
zen of gezongen wordt.
OBITUARIÜM, sterfregister, boek,
waarin de namen der overledenen
en hun begrafenisdag ingeschreven
worden.
OBITUARIÜS, een geestelijke, die eene,
door den dood van een' auder va·
kant gewordene, plaats verkrijgt.
OBJEC'l', o bjectum , Lat., objet, Fr.,
het voorwerp, waarover men handelt,
of waarmede men omgaat;
eene zaak, welke onder de zinnen
OBLA. 479 OBLI
valt; het doel, het eindoogmerk spelen enz. Obligatie, obligatio,
van eene zaak. Het tegengestelde Lat., verpligting; ook schuldbrief.
van object is subject, zie dit woord. Obligatoor, verbindend, verplig-
Objecteren, o bJiciè"ren , tegenwer- tend. Obligé, Fr., verpligt! ik
pen. Objectie, tegenwerping, te- dank u! Obligeant, verpligtend,
gempraak. ObJectie!, voorwerpe- beleefd, dienstvaardig. Obligeren,
lijk, wat tot het voorwerp buiten verbinden, verpligtcn; ook noodons
behoort. Eene zaak objectief zaken, dwingen.
beschouwen heet: bij dezelve en- OBLIQUE, Fr., scheef, schuins; slinks.
kei op het voorwerp zien; subJec- Obliquiteit, scheefheid; arglistigtief,
daarentegen, dezelve in be- heid.
trekking tot hare bepalingen, dat OBLITERATIE, obliteratio, Lat., dooris
tot hare eigenschappen, beschou- strijking, doorhaling; ook verdelwen,
ook buiten ons. ObJective ging, vernietiging, het uitwisschen
waarheid, de natuur en aard der uit de gedachten. Oblitereren,
zaak; subJective waarheid, de ken- doorhalen, uitwisschen.
nis der zaak of reg te kennis van OBLONGUM, Lat., een lange vierhet
wezen daarvan. Objectiviteit, hoek.
voorwerpelijkheid; gesteldheid van OBODES, eene Godheid der Ouden,
eene buiten ons liggende zaak. eenigzins met de VENUS der Ro-
OBLAAT, Oblate, een dun gebak van meinen overeenkomende'.
meel en water, dienende om brie- OB aLE, voorheen, in Frankrijk, een
ven te verzegelen, ouwel; ook het halve denier.
misbrood, bij het gebruiken van het OB OL us, Obool, oudtijds, bij de Grieheilige
avondmaal, in de Roomsch- ken en eenige andere volkeren,
Katholijke kerk. een gewigt van la grein. Ook
OBLATEN, voor het kloosterleven be- eene Grieksche munt van 6 à la
stemde personen; aan kerken en centen waarde.
kloosters vermaakte offers; vrou- OBSCEEN, onëerbaar, ontuchtig, aanwen,
welke hare goederen aan een stootelijk. Obsceniteit, morsigheid,
klooster schenken, om levenslang onëerbaarheid, aanstootelijkheid in
daarin te kunnen blijven. woorden en gezegden.
OBLATIE, overreiking, aanbieding; OBSCURANTEN, verdonkeraars, vergeschenk;
offerande, vrijwillige, duisteraars, schertsenderwijzedomgift,
liefdegift. pers; nachtverspreiders, duister-
OBLATIONARIÜS, een geestelijke, die lingen, in tegenoverstelling van
de offers, aan de kerk gedaan, in lichtl'erspreiders, verlichters. Obsontvangst
neemt; ook hij, die den I cUl'iteit, duisterheid; onverstaanbisschop,
bij zijne bediening, brood baarheid. Obscuur, donker; ook
en wijn aanbrengt. onbekend, onberoemd. Obscuratie,
OBLIE, eene soort van dunne wafel. verdonkering, \'erduistering. Obswelke
van bloem, kaneel en boter cureren, verduisteren, verdonkewordt
gebakken. ren.
OBLIGAAT, obligato, Ital., verbon- OBSECRATlES, bij de oude Romeiden,
verpligt; in de muzijk, heet nen, openlijke gebeJen, om de
het begeleidend; noodzakelijk. dat vertoornde goden te verzoenen,
geen van de daarmede beteekende of een kwaad af te wenden; openstukken
uit het concert mag weg- Iijke boetgebeden.
blijven; ook in het algemeen, ie- OBSEDEREN, iemand niet van de zijdere
hoofdstem, als: obligaatviool, de gaan, niet van hem wijken, op
obligaatfluit, obligaatpartij, obligaat al zijne handelingen, redenen,
OBSE 480 OBST.
enz., naauwkeurig acht geven, soleta privilegia, oude voorregten,
iemand met verzoeken bestormen, welke meer en meer buiten gebruik
hem lastig vallen of kwellen; ook geraken. Obsoleren, verouderen,
van den duivel bezeten zijn. buiten gebruik geraken,
OBSEQUENS, bijnaam van FORTUNA, I OBSTAKEL, obstacle, Fr., obstaculum,
waaronder men haar als het gun- Lat., hinderpaal, beletsel. Obstigste
noodlot te Rome eerde. steren, tegenstaan, hinderlijk zijn.
OBSEQUIÜM, Lat., toegeving, in- OBSTINAAT, obstiné, Fr., hardnekkig,
wilJiging, eerbied; ook in de Room- halsstarrig, onverzettelijk; volhar-
Bche kerk het officiüm, voor de doo. dend. Obstinatie, halsstarrigheid,
den; lijkdienst; ook eene plegtige hardnekkigheid, koppigheid.
lijkstatie. Obsequiüm amicos veri. OBSTIPITEIT, een kromme of scheve
tas odiüm parit, toegevendheid hals.
verwekt vrienden; maar waarheid OBSTITRISCH, verloskundig.
baart haat. OBSTRIGILATOR, een onverstandige
OBSERVABILlëN, alle dingen, welke berisper.
door middel der zinnen ondervon- OBSTRUCTIE, verstopping, hardlij .
den worden. vigheid; verhindering. Obstruc-
OBSERV ANT, een naar den onveran- tief, verstoppend; belemmerend.
derlijken regel van FRANCISCUS Obstruifren, verstoppen; belemme·
levende ordesgeestelijke. Obser· ren; betimmeren, b. v. iemands
vatie, opmerking, waarneming; licht betimmeren. Geäbstl'urerd,
bespieding. Observatie-leger, waar· verstopt; belemmerd.
door eene belegering gedekt, en OBSTUPEFACIENS, een verdoovend of
ook de vijand in het oog gehouden slaapverwekkend middel.
wordt, opdat hij niet zoude kun· OBTRECTATIE, schending (van eer),
nen binnenrukken en der vesting lastering. Obtrectator, lasteraar.
te hulp komen. Observateur, Fr., Obtrecteren, smalen, lasteren, eer
observator, Lat., waarnemer; ster- rooven.
rekijker. Observatoriüm, sterreto- OBTRUDEREN, iemand iets tegen zijren
of sterrewacht. Observeren, nen wil opdringen. Benijiciüm
opmerken, waarnemen, gade slaan. nemini obtruditur, niemand wordt
Observantie, gebruik, gewoonte, eene weldaad opgedrongen.
regel. OBlJ-KHIRKAI.SHERIF, het door den
OBSERVANTIE. KLOOSTERVROUWEN, mantel van MAHOMED gewijde
eene nonnenorde, in Frankrijk, water. Zie Khirkai.SheriJ.
door AELOY, ten jare 630 inge- OBVOLUTIE, de omwikkeling met
steld. heelkundige windsels.
OBSESSIE, de toestand van een en OBvoLvENTIA,omwikkelende middemensch,
van wien men gelooft, len, welke wonden met een genedat
hij van den duivel bezeten is; zend vlies overdekken.
ook figuurl. de toestand van ie- OCCASIE, occasion, Fr., gelegenheid,
mand, die lastig' gevallen, ge· aanleiding. Par occasion, bij ge.
kweld of bestorm wordt. Zie Ob- legenheid, te gelegener tijd. Ocsederen.
casionalismus, of het systema cau·
OBSIDIANISC:H GLAS of STEEN, eene sarum occasionaliüm, gevoelen van
soort van steen, die voor een Vul. DESCARTES, volgens hetwelk God
canisch glas gehouden, en van eene zelf tot de oorzaak van datgene
zwarte, blaauwe en groene kleur gemaakt wordt, wat in het lig.
gevonden wordt. chaam - en in de ziel overeenstem·
OBSOLEET, oud, buiten gebruik. Ob· mend geschiedt. Occasioneel, occaOCCA.
481 OCEA.
sionel, Fr., toevallig, bij gelegenheid.
Occasioneren, gelegenheid
geven; veroorzaken.
OCCASIO, de verpersoonlijkte gelegenheid,
welke de Romeinen zich
als vrouwen de Grieken, die dezelve
Kairos noemden, als man
voorstelden.
OCCATOR, een der Latijnsche veldgoden,
die over het eggen gesteld
was.
OCCIDENS, Lat., het westen; de zonsondergang.
Occidentaal, westelijk.
OCCIPU'l', bet achterhoofd, achterste
der hersenpan. Occipitaal, het achterhoofd
betreffende.
OCCOECATIE, verblinding, misleiding
der zinnen, bedrog.
OCCULT, heimelijk, verborgen. Occultatie,
verschuiling, bedekking;
wanneer het eene gestarnte voor
het andere treedt en hetzelve bedekt.
Occultator, hij, die eenen
misdadiger verbergt. Occulteren,
verbergen, geheim houden. Philosophia
oceulta, geheime wijsbegeerte;
verborgene kunst, aan weinigen
bekende wetenschap.
OCCUPATIE, bezitneming; bezitting,
bezigheid. Geöccupeerd, bezig, met
zaken of bezigheden overladen;
bezet. Occuperen, bezetten, innemen;
bezig houden.
OCEAAN, wereldzee; ook een aan·
merkelijk gedeelte der algemeene
wereldzee, hetwelk meer dan een
werelddeel bespoelt. De Zuidelijke
Oceaan, de groote Stille Zuid·
zee. De Noordelijke Oceaan. tusschen
Amerika. Europa en Afr ka,
tot aan de linie. De Etbiopische
Oceaan, tusschen Afrika en Amerika,
aan gene zijde der linie. De!
Indische OCfoon, tusschen Azië
en Afrika; figuurl., in den verheven
schrijftrant, eene groote menigte
van dingen, welke bij eene
volle zee kunnen vergeleken worden,
b. v.: een oceaan van gewaarwordingen.
OCEAXIE, naam, door sommige Fransche
aardrijkskundigen, aan Australië
of het 5de werelddeel gegeven.
OCEANUS, de God der wereldzee, een
der oudste Goden van de Grieken
en Romeinen, een zoon van URANUS
en GEA of van Hemel en
Aarde. Hij huwde zijne zuster
TH ETYS en verwek te bij haar eene
tallooze menigte kinderen. Oceaniden
genoemd, de nimfen der
overige wateren.
OCHAVO (Calderilla) , eene kleine
Spaansche munt van gering zilver,
twee koperen Maravedis geldende.
OCHEMA, een vocht, waarin zeer
drooge of zeer sterke geneesmiddelen
gemengd moeten worden,
om dezelve gemakkelijk te kunnen
innemen.
OCHLOCRATIE, Gr., regeringsvorm,
waar hij het gemeene volk den baas
speelt, hetwelk zich daarbij meer
door kwade begeerte, dan door
verstand laat leiden; gepeupelheerschHppij.
OcMocratiten., aanvoerder~
van het graau w.
OCHROPYRA, de gele koorts.
OCHTHODES, eene zweer met harde
eeltachtige randen.
OCOLNITSEN, waren in Rusland voorname
ambtenaren. die het naast
op de Bojaren volgden.
OCTAAF, (koopmansterm) een achtste
gedeelte; insgelijks eene kleine
dwarsfluit; ook gelijkluiding.
zamenbinding, tusschenruimte tusschen
acht noten; achtste noot,
Octavo (in), een boekformaat van
acht bladen op zestien hladzijden
per boekverkoopers vel.
OCTACHOR, bij de Ouden een tempel,
welks gewelf 8 afdeelingen
had.
o CT A ED RON, een gelij kzij dige ligchamelijke
achthoek.
OCTAETERIS, de maanzonnencirkel ;
een kring, welke in acht jaren
doorloopen wordt.
OCTANDRIA, achtmannige planten
31
aCTA. ·182 OCTO.
welke namelijk 8 stofdraden heb.
ben.
OCTANGULUM, eene vlakte, welke
uit acht hoeken bestaat.
Oc'rANT, hoogtemeter. een sterrekundig
werktuig, hetwelk het
achtste gedeelte van eenen cirkel.
boog bevat.
OCTAPLA, bijbel met acht kolommen,
van achtderlei overzettingen.
OCTAVIANA, Cctavine, bij de snareninstrumenten,
welke meer dan één
koor hebben, die snaarverhoudinl~,
welke, ten aanzien van de andere,
een octaaf hooger staat.
OCTAVIARIÜM, een boek, hetwelk de
gebeden en gezangen bevat, die
door de Roomsche kerk, in eene
octaaf (de eerstvolgende 8 dagen
na eenen feest- of heiligen dag),
voorgeschreven zijn.
OCTIDI, de achtste dag in de nieuwFransche
week. Octiduum, acht
dagen. Intra octiduum, binnen
acht dagen.
OCTIEL, dat a~pect, wanneer 2 pla.
neten 45 graden van elkander verwijderd
zijn.
OCTIPHONIÜM, eene muzijkale compositie,
welke in 8 stemmen beo
staat.
OCTIREMA, bij de Ouden, een schip
met 8 roeijen of roeibanken.
OCTOBER, wijnmaand, de tiende
maand bij ons, maar bij de Romeinen
de achtste. Zie Novem.
ber.
OCTODECIMO (in), een boekformaat
van 18 bladen of 36 bladzijden
per boekverkoopersvel.
OCTOGOON, een achthoek, een VO'Jr·
werp, dat 8 gelijke zijden en hoeken
heeft.
OCTROOI, handelsvrijheid, vergun·
ning,een door de overheid verleend
uitsluitend regt tut het drijven van
zekeren handel, tot het vervaardi.
gen, het in- en uitvoeren van zekere
handelswaren; ook de stads.
of gemeente- belasting op de Ie·
vensmiddelen. Octrooyeren, ie.
mand zoodanige handelsvrijheid of
regt verleenen.
OCTOPIIORUM, bij de Romeinen, een
draagstoel, welke door 8 man ge.
dragen werd.
OCTOSTYLON, eene rij van acht zui.
len.
OCTUNX, een gewigt van 8 oncen.
OCULAIR, oogenschijnlijk. blijkbaar;
het oog betreffende, b. v. oculaire
getuige, ooggetuige, oculaire in.
spectie, oogemchouw, bezigtiging.
OCULEREN, griffelen, enten, b. v.
van boornen.
OCULI, de derde Zondag in de vas·
ten.
OCULIST, oogmeester, oogarts.
OCULUS, in kloosters enz., de voorzanger;
dewijl hij de oogen altijd
op het boek, de medezangers en
hun doen rigten moet.
ODA, bij de Turken, eene kompag.
nie soldaten, bijzonder, voorheen,
Janitsaren. Oda-Baschi, de beo
velhebber eener Oda.
ODAGON, Syrische afgod, waarschijnlijk
dezelfde als Dagon of Oanes.
ODALISKEN, vrouwelijke dienstboden
in den harem van den sultan,
Circassische of Georgische
schoonen.
ODAXISMUS, het jeuken van het
tandvleesch, wanneer de tanden
op het punt van doorbreken zijn.
ODE, een hooglied, eene soort van
verheven lierdicht.
ODEÜM, Odeon, eene plaats, waar de
Ouden de muzijk beproefden, wel.
ke openlijk moebt uitgevoerd wor·
den; eene zang- of muzijkzaal;
ook eene lierdichtverzameling.
ODEUR, Fr., reuk, geur; odeurs, wel.
riekende zaken. Odorificeren, wel.
riekend maken. •
ODIëus, odieux, Fr., hatelijk, erger.
lijk, walgelijk. Odiosa, Lat., onaangename,
hatelijke dingen.
ODIN, beroemde held en afgod der
oude Denen.
ODITOLOGIE, Gr" kunst om te rei.
ODlü. 483 OEDI.
zen. watergezwel, hetwelk zich bijna
ODIÜM THEOLOGICUM ODIÜM DIABO- hard vertoont.
LICUM, de priesterhaat, of gods- OEDIPUS, was een Thebaansche prins
diensthaat is een duivehche haat, en een gelukkige oplo~ser van
(de gevaarlijkste van allen). vreemde raadsels; van daar zegt
ODMALEA, sterk- of kwalijkriekende I men: Davus sum non Oedipus, zie
din!!;en, bijzonder de afgang van Davus. Oedipo opus est, hier moet
zieke vrouwen. Odme, stank. men naar alles raden.
ODOMETER, ook Podometer, weg- of OEIL DE BOEUF, (meerv. Geils de
schredenmeter, Echredenteller, om boeuj), Fr , ronddakven~ter; opeop
reis te gebruiken. ning in een' schoorsteen.
ODONDAR-BASCHI, een hof bediende OENELAEÜM, wijilOlie, een mengsel
van den koning van Perzië, die uit wijn en olie; wijngeest.
het opzigt over de koeriers heeft. OENEUS, koning van Kalydon, ge-
ODONTALGIE, Gr., tandpijn. Gdon. maal van ALTHAEA, en vader van
tica; tandmiddel, middel tegen de MllLEAGER, TYDEUS en DEJANItandpijn.
Odontologie, verhande- RE, doodde het monster, door DIling
over de tanden of kiezen. ANA gezonden, om zijn land te
ODOR HIRCINUS, boksreuk, een zeer verwoesten, dewijl hij hare dienst
kwalijkriekend zweet, dat bij som· verwaarloosde.
mige personen cnder de armen OENOMAEUS, koning van Pisa en vavoorkomt.
der van HYPODAMIA, werd door
ODYSSEE, Grieksch gedicht van HO- PELOPS in een wedrennen overwon-
MERUS, waarin hij de reizen van nen, en kwam ellendig om het
ODYSSEUS of ULYSSES hezingt. leven.
OEAGRUS, echtgenoot van CALLIOPE, OENOMANTIE, bij de Ouden, eene
eene der Muzen en vader van OR- waarzeggerij uit den offerwijn.
PHEUS. Oenomet, wijnhonig , honigwijn.
OECOLAMPADIERS, ten tijde der her- Oenometer, wijnmeter, een werkvorming,
de aanhangers van JOH. tuig, om den graad van gisting
OEC()LAMPADIUS, die tegen LUTHER der most naauwkeurig te bepalen.
en diens leer van het avondmaal Oenopolie, de wijnverkoop in het
schreef. klein. Oenostagma , wijngeest.
OECONOMIE, zie Economie. Oenus, wijn.
OECOSOPIE, de waarzeggerij, uit OENONE, nimf van het gebergte Ida,
ongewone huiselijke voorvallen, verkreeg van APOLLO, voor het
b. v. een raaf op het huis enz. beantwoorden zijner liefde, de gaaf
OECUMENISCH, algemeen. Oecume- der voorzegging, huwde daarna
nicus, titel, welke zich de paus en met PARIS, en verhing zich aan
de Grieksche patriarch toeëigenen. haren gordel, uit wanhoop over
Oecumenische concilii/n, algemeene diens dood.
kerkverzamelingen. Oecus, eigen- OESOPHAGITIS, slokdarmontsteking.
lijk huis; ook eene groote eet· I Oesophagorrhagia, bloeding uit den
zaal. I slokdarm. Oesophagorrhoea, af-
OEDEMA, een koud, wit en week ge· I scheiding van bloed en andere sapzwel,
door eene tegennatuurlijke pen uit den slokdarm. Oesophagoophooging
van waterachtige stof- tomie, de heelkundige opening van
fen, waarvan het ook watergezwel den 8lokdal m. Oesophagus, het
genoemd wordt. Oedomateus, oe· keelgat, de slokdarm.
dematodes, gezwollen, geZWelaar-! OESTROMANIE, eene onverzadelijke
dig. Oedemosarca, eene soort van begeerte tot bevrediging van de
31*
OESY. 484 OFFI.
geslachtsdrift. Oestrus, hevige
begeerte naar iets, bijzonder (bij
het vee) tot bevrediging der geslachtsdrift.
Ook hetzelfde al>,
Clitoris, de vrouwelijke schaamroede.
OESYP, Oesippus, de vettigheid. welke
men van zeer vette wol. bijzon.
der van schapen. afwascht, en al;;
zalf voor gezwellen, verlammingen,
enz. gebruikt.
OEUVRE (CHEF D'), zie Chef.
OFFENDEREN, beleedigen, krenken,
aanstoot geven. Offensie, belee.·
diging. Offensief, aanvallend,
offensive alliantie, aanvallend ver ..
bond, tegp.n defensive alliantie, ver·
dedigend verbond, overstaande, zie
Defendens.
OFFEREREN, Offreren, aanbieden; of·
feren. Offerte, aanbod, voorslag;
ook misofferande, in de Roomsche
kerk. Offertoriüm, Lat., offertoi.
re, Fr., het offergeld, hetwelk den
offerdienaren op het altaar pleegt
geöfferd te worden; ook het ven,
dat voor het offeren gezongen
wordt, offergebed in de mis.
OFFICE, Fr., Officiüm, Lat., ambt,
hulp, dienst, ambtsverrigting,
kerkdienst; ex officio, hetzelfde als
het Fransche d'office, van ambtswege.
Offices, in Frankrijk, van
de keuken afgezonderde vertrekjes,
waar al het dienstige voor de
tafel gereed gemaakt, geplaatst en
bewaard wordt. Officiant, een
ondergeschikt bediende bij een
ambt; ook in de kloosters, de
priester, die de dienst doet. Officiante,
koornon. 0fficiifel, tot de
dienst behoorende , ambtelijk,
ambtshalve; ook van een berigt
sprekende, geloofwaardig, echt,
waarop men zich verlaten kan, b.
v. eene officii;le tijding. Officier,
ambtenaar; bevelvoerend krijg~man.
Officiëren, de ambtsdienst
verrigten. Officiëus, dienstvaardig,
hulpvaardig, gedienstig.
OFFICIAAL, de vicarius eens bisschops
in wereldlijke zaken, als
bij huwelijken enz. ; waartegen de
suffragaan of wijbisschop diens
plaatsbekleeder in geestelijke en
kerkelijke zaken is. Officia/aat,
het ambt van een' officiaal.
OFFICINA, de winkel, bijzonder ,'an
apothekers. Officineel, wat in
apotheken gebruikelijk of voorhanden
is.
OFFICIO DELL' ABONDANZA, de bank
te Lucca, welke ook op pand uitleent,
en kapitalen tot 5 percent
aanneemt.
OGRE, Fr., een in de tooversprookjes
der Franschen meermalen voorkomend
spook, een bullebak, menschenvreter,
weerwolf.
OGYGES, koning van Thebe, onder
wiens regering de naar hem genoemde
Ogygische zondvloed of
overstrooming plaats had.
o HE! JAM SATIS EST! (Latijnsch
spreekwoord) Och! Och! het is
nu al genoeg.
OHM, Ahm, aam, eene maat voor
natte waren, bijzonder wijn en
olie, gewoonlijk twee emmers
groot.
OHM- BASCHI, een onderofficier in
Perzië, die over 10 Gorschi het
bevel voert.
OK, Oeke, Okka, een gewigt in Turkije
en de Levant, omtrent 11/ 2
Neder!. pond. Ook eene maat
aldaar voor natte waren, omtrent
11/ 2 kan.
OKER, eene zachte metaalaarde van
gele of bruine kleur, in de schilderkunst
gebruikt wordende.
OKSHOOFD, Oxhoofd, eene maat volgens
welke de wijnen verkocht
w(Jrden, houdende nagenoeg 2
Neder!. vat. 33 kann.
OKYGRAPHIE, zoo veel als Tachygraphie.
Zie dit woord.
OLAMPIHARS (gummi Olampi) , een
lichtgeel, doorschijnend en hard
hout, dat in kleine stukken uit
Amerika kumt.
OLAX (lignum foetidum), het stinkOLDA.
485 OLIV.
hout, eene harde en vaste hout- OLIVRTANEN, Montolivetensers, Besoort
uit Ceylon, welke echter nedictijner monniken, naar den
eenen zeer onaangenamen geur bergOliveta bij Siëna, alwaar zij
heeft. hunne voornaamste abdij hadden,
OLDACHI, in Barbarije een gewoon benoemd.
soldaat of Janitsaar. OLIVE'l''l'E, eene 800rt van dans, bij-
OLECRANARTHROCACE, elleboogge- zonder in Provence, na den olijfwrichtsbederf.
Olecranon, bet oogst, bij de boeren in gebruik.
hoofd van het elleboogsbeen. Ole- Olivetten, eene soort van olijfvornel,
elleboog. mige valsche paarlen.
OLEOSA, geneesmiddelen, wier hoofd- OLLA POTRIDA, Sp., (bij verbastebestanddeel
olie is. ring olipodrigo) , een zeker tafel-
OLIETEITEN , allerlei welriekende geregt in Spanje gebruikelijk; fioliën.
guur!., alles onder elkander, poes.
OLIGAEMIE, bloedsgebrek, berooving pas, een mengelmoes, een pot
van bloed. pourri.
OLIEGARCHIE, regeringsvorm, die OLOGRAPHE, Gr., zie Holographum.
uit eenige weinigen bestaat, welke OLOPIIYRMOS, bij de oude Grieken,
zich van het bewind hebben mees- eene zekere soort van treurlied.
ter gemaakt. OMAGUAREN, Omegaren, ook groot-
OLIGOCHRONISCH, een en korten tijd en platkoppen genoemd, vrije Indidurende.
anen, in het binnenland van Guya-
OLIGOGRAPHIE, beschrijving der le- na, in Zuid-Amerika.
vensmiddelen. Oligothropie, het OMARTHROCACE, scbouder-gewrichtsverminderd
,"oedsel gebruiken, het ziekte.
vasten; ook geringe eetlust. OMBRAGEREN, beschaduwen, verdon-
OLIGURESIA, ziekelijke verminder- keren; verkleinen.
de pisafzondering. 10MBRES, Fr .. (schilderk.) schadu-
OLIJFSTEEN, noemt men den Joden- wen, donkere partijen en trekken,
steen, naar zijne gedaante. welke de natuurlijke schaduw na-
OLIM, eertijds, voorheen, lang ge- bootsen, en dienen moeten, om de
leden; in de tijden van olim, vóór lichte partijen beter te doen uitkovele
jaren. men. Les ombres chinoises, Fr.,
OLIMP, Olympus, een berg in Thes- de Chinesche schimmen.
salië, zetel der opperste goden, te OMBROMETER, werktuig, ter afmeweten:
JUPITER, MARS, NEPTUNUS, ting van de massa vallend en regen.
PLUTO, VULKAAN, APOLLO, JUNO, OMÉGA, de laatste letter van het
VESTA, MINERVA, CERES, DIANA en Grieksche abé, waarvan alpha de
VENUS; ook de hemel (in de eerste is; de alpha en oméga, het
dichtkunst). Olympiade, tijdruim- begin en het einde, als zinnebeeld
te van 4 jaren. Olympisch, he- der Godheid.
melsch; olympische spelen, plegtige OMELET, Omelette, Fr., struif-, eijeropenbare
volksspelen en strijdoefe- of pannekoek.
ningen in het oude Griekenland, OMEN, Lat., voorteeken. Omineren,
die elke 4 jaren werden gebouden. een voorgevoel hebben, vermoe-
OLINDEN, eene soort van fijne de- den, voorzeggen. Omineus, met
gen klingen, welke uit Brazilië aan- een voorteeken verbonden, onheil.
gebragt worden. spellend.
OLISTEMA, eene geheele uitvalling OMENTITIS, de ontsteking van het
van een gewricht, of eene volko- net of netvlies.
mene verrekking van een lid. OMISSIE, omissio, Lat., omission, Fr.,
OMLA. 486 OMPH.
uitlating, verzuim. Peccatum omissionis,
fout van verzuim of uitlating.
Omitteren, uitlaten, verzuimen.
Omissum, uitgelaten punt
of plaats.
OMLAMPE, een groote veldtrommel,
die de Jalofers, een Afrikaansch
negerl'olk, in den oorlog met zich
voeren, en welks verlies zij voor
smadelijk en het grootste ongeluk .
houden. .
OMMATEJOS, een bijnaam van CUPIDO,
beteekenende dat de liefde door
aamchouwing van het voorwerp
opgewekt wordt.
OMMATTOPHYLLON, een vlies over
het oog.
OMNE NIMIÜM NOCET, Lat., te veel
is ongezond. Omne principiüm
grave, alle begin is moeijelijk.
Omne trinum perfectum. alle goede
dingen bestaan in drieën. Omne
lulit p~nctum, qui miscl/it utile dulei,
hij heeft algemeene toejuiching,
die bet nuttige met het aangename
verbindt.
OMNIBUS, een rijtuig voor Jan en
alle man, een ruime snor- ofhuur.
wagen.
OMNIPOTENTIE, almagt, alvermogen.
OMNIÜM, naam. in Engeland, voor
het geheel der papieren, obligatiën.
enz., hetwelk hij. geldschieter, vaa
de regering bekomt.
OMOGRA, die jichtpijn, welke zich il1
den schouder vastzet.
OMOPHAGIE. het feest van BACCHUS.
wegens het vreten van raauw
vlee~ch enz., om den schijn te
hebben van goddelijke ingevingen
te ontvangen.
OMOPHORIÜM. een gewaad der Grieksche
vrouwen. welke het hoofd en
de schouders bedekte. Bij èe
Grieksche geestelijken, een schouderband,
voor en achter afhangende.
OMPHALE, koningin van Lyclië, zoodanig
door HERC'LLES bemind. dat
hij, in vrouwenkleederen, bij haar
ging zitten spinnen.
OMPHALOMANTIE, waarzeggerij der
vroedvrouwen uit de knoopen der
navelstreng.
OMPHALOPTRUM, een linsvormig geslepen
vergrootglas.
OMPHALUS, de navel. Omphalocele,
navelbreuk. Omphalotomia. navelsnede,
afsnijding der navelstreng.
Omphalotomus, een instrument ter
af~nijding der navelstreng; ook hij,
die dit doet.
OMRAH, in Oost-Indië voorname officieren,
die omtrent met onze generaals
overeenkomen. De hoven
hen staande veldheeren hebben
den naam van Mirha.
ONAGER, eigenlijk woudëzel; een
knjgswerktuig bij de Romeinen,
waarmede zij. bij belegeringen,
groote steenen wierpen.
ON ANIE, Onanismus. zelfbevlekking.
Onanist, die zich daaraan E'chuldig
maakt; een zelfbevlekker.
ONCA, een Spaansch goud-. zilveren
juweelgewigt, van 576 of 560
grano's. Naam van den zilveren
dukaat op Malta, dewijl hij een
once weegt.
ON CIA, in Italië een once. waan'an
er 12 een pond maken. Ook eene
gouden munt in Sicilië van 60
Carlini, welke insgelijks onza heet.
ONCLE. Fr., oom, vaders of moeders
broeder.
ONCOS, Oncus, Oncosis, de (harde,
vaste) zweer. opzwelling.
ONDA MARIS, in de orgels eene opene
fluitstem, van acht voet toon, wier
bevende klank het schommelen der
zeegolven nabootst.
ONnEGGIARE, Ondeggeren, heen en
weer waggelen, als de baren, wordt
van het maatgeven gezegd, wanneer
de hand, na het nederlaten,
niet regtop. maar zoo rondgevoerd
wordt, dat de 2de en 3de tempo
door de beweging merkbaar gemaakt
wordt.
ONDINEN, watergeesten (bij de Kabalisten).
ONDOIJER, voorheen in Frankrijk de
ONDU. 487 ONOM.
lste doop der koninklijke kinde.
ren; de werkelijke doop had eerst
na eenige jaren plaats.
ONDULATIE, zie Undulatie.
ONEIRODYNIA, het ziekelijke, zware
en angstige droomen. Oneiroqmus,
levendige droom, bijzonder bevlekking
in den droom. Oneiromantis,
droom voorzegger. - Oneiroman.
tie, zie Onirocritie.
ON~;RA, de staats belastingen. One.
rabel, contribuabel, belastbaar, beo
lastingschuldig.
ONEREREN, bezwaren, belasten,
drukken. Onereus, onereux, Fr.,
lastig, bezwarend, drukkend.
ONEWOGA, in Guinea de edelman,
dien de koning van Benin, als hij
zijnen dood voelt naderen, tot zich
roept, om hem toe te vertrouwen,
wie van zijne bloedverwanten hij
tot zijnen opvolger bestemt; ter·
wijl deze, na 's konings dood,
zulks aan den Owe-AssiJ i of op.
perbevelhebber des legers bekend
maakt.
ONIROCRITIE, Oniromantie, Onirosco.
pie, droornuitleggerij. Onirocriticus,
oniropole, onil'opoles, droom·
uitlegger. Onirologie, de kunst of
veeleer de beproeving, om het karakter
en de geaardheid der menschen
uit hunne droomen te ver·
klaren.
ONIX, Onyx, een half doorzigtig,
glasachtig, edelgesteente, dat tot
de agaatsoorten behoort.
ONLIK, Olik, Onpara, eene Turksche
zilveren munt, ter waarde van 10
para's of 1/4 piaster.
ONOCENTAUR, een fabelachtig monster
der Ouden, half mens eh en
half ezel.
ONOCHOIRITES, hersenschimmig we·
zen van eene groote geaardheid,
half ezel en half varken, hetwelk
de Heidensche priesters als God
der Christenen deden voorkomen,
om de godsdienst van JEZUS belagchelijk
te maken.
ONOLASSAT, Onolashat, Onolossig, eene
munt bij de Arabieren en Joden.
met de obolus overeenkomende.
ONOMA, naam. Onomantie, onomato·
mantie, waarzeggerij uit de namen.
Onomasticon, verklaring van na·
men; naamwoordenboek. Onomatologie,
beteekenis van namen.
ONOMATOPKIE, Fr., vorming der
woorden uit den klank der zeI ven,
wanneer men b. v. het geschreeuw
der vogels of andere dieren door
daartoe gevormde woorden na·
bootst; nabootsing der natuurklan.
ken; klanknabootsend woord.
Ol\ONYCHIET, iemand, die ezelsvoeten
heeft.
ONOSCELID, hij, die ezelsdijen heeft.
ONTOLOGIE, Gr., leer der natuur;
kennis van alle dingen in het alge.
meen; grondwetenschap (een ge·
deelte der bovennatuurkunde ).
Ontolugisclt bewijs van het bestaan
Gods is dat bewijs, hetwelk uit
het begrip van het allervolkomen.
ste wezen afgeleid wordt. Onlo·
theologie, de boven natuurkundige
godgeleerdheid, volgens welke men
gelooft, zonder behulp der minste
ervaring, het bestaan des Opperwezens
te erkennen.
ONTRAMPONEERD, alles wat sterk
beschadigd of zeer gehavend is,
b. v. een ontramponeerd schip enz.
ONUPHIS, een heilige stier, bij de
Egyptenaren, die, elk uur, van
kleur zou veranderen.
ONUS, last, bezwaar, belasting.
Meerv. Onera.
ONYCHOGRYPOSIS, Onychogryptosis,
nagelkromming, het ombuigen der
nagels. Onycltomantie, waarzeggerij
uit de nagels. Onychopltyma,
onycophyma, nagelgezwel. Onychoptosis,
het afvallen der nagels.
ONYX, Unguis, Ungula, oognagel,
hoornvlieszweer, eene ophooping
van etter, tusschen de vliezen van
het doorschijnende hoorqvlies.
OODEOCELE, breuk aan het eivormige
gat. Oodes, eivormig.
OOLITH, steen en uit kleine versteenOORL.
488 OPBI.
de 8chelpen, welke naar vischeije.. kaal wordt.
ren gelijken. OPHIET, eene soort van oude ketters,
OORLAM. een bevaren matroos; 001. slangenbroeders genaamd; ook
een ration jenever op het schip. slangensteen. Ophiogenes, noemde
OORTJE, eene vroE'gere Nederland.. men in oude tijden zekere lieden,
sche munt, ter waarde van III die voorgaven aan de slangen ontstuiver.
komen te zijn, en wier speeksel
OOSCOPIE, waarzegging uit eijeren. en zweet als tegengif werd aange-
OOST-ANGELEN, een der koningrij. gemerkt. Ophiolatrie, aanbidding
ken, well<e voorheen door de An.· der slangen. Ophiomantie, waarglo-
Saksen in Engeland gestich:; zeggerij door middel van slangen.
zijn. Ophiophaag, een slangenëter.
OPAAK, opaque, Fr., duister, don .. I OPHION, een der Titans; ook het
ker. hoofd der booze geesten.
OI'AAL, opale, Fr., een melkblaauw, OrHTHALMIATRIA, Ophtltalmotherabijna
doorschijnend edelgesteente, pia, oogheelkunde. Ophthalmiater,
hetwelk echter, naar de verschil. zie Oculist. Ophthalmie, oogziekte
lende plaatsing van het licht, on· of -ontsteking. Ophthalmicum, oogderscheiden
kleuren aanneemt. middel. Ophthalmoblennorrhoea ,
OPALIA, een feest, hetwelk de Ro.. oogslijmvloeijing, bijzonder de
meinen in December ter eere van zoogenaamde oogdruiper. Ophops
of RHEA. vierden. thalmodulia, oogdienst. Ophrhal-
OPERA, werken, schriften. Opera modynia, oogpijn. Opltthalmograposthuma,
nagelatene werken. Zie phie, beschrijving der oogen. Oplt-
Opus. thalmoncus, ooggezwel. Ophthal-
OPERA, een zangspel, hetwelk geheel monosologia, leer van de oogziekuit
verzen bestaat, en steeds met ten. Ophthalmophyma, oogappelmuzijk
begeleid wordt. Opera gezwel. Ophthalmoplegia, verl'imbuffa,
Italiaansche komieke opera, ming der oogspieren. Ophthalmokluchtspel;
opera seria, ernstige, ponia, ooglijden. Ophthalmoptosis,
groote opera. Operette, een klein. uitpuiling des oogappels. Ophthalzangspel.
I
1
morrhoea, oogvloeijing. Ophthal-
OPERAE, Lat., dienstpligten. Ope- moscopie, het waarzeggen uit de
rae determinatae, bepaalde, operae loogen. Ophthalmoxysis, oogbloeindeterminatae,
onbepaalde, operae ding. door borstelen en wrijven
g1'Utuitae, diensten. waartoe men van de oogleden veroorzaakt, eene
rr;oet verzocht wor~en, vrijwilliw~ I niet .meer gebruikelij.~e kuns~be"
dIensten. Opere pretzüm, der moelt'~ werlong. Het daarbIj gebrUIkewaardig.
I lijke borsteltje heette ophthal-
OPERATEUR, heelkundig bewerker. moxistrurn. Ophthalmus, oog.
breuksnijder, enz. Operatie, kunst- OPIAT, een pijnstillend middel; ook
bewerking der heelmeesters; be- een met opium toehereid slaapmidweging
der krijgstroepen; ook del; insgelijks tandpoeder.
onderneming, handelwijs. Opere- OPILATIE, de verstopping (des ligren,
werken, bewerken; bij wond-I chaams).
artsen, snijden enz. OPINEREN, zijne stem, zijn gevoelen,
OPERMENT. een mineraal, dat uit zijn oordeel over eene zaak uitzwavel
en arsenicum bestaat. brengen, stemmen. Opinie, mee-
OPHIASIS, het gebrek, dat de hoofd- ning. gevoelen, stem; oordeel of
haren op zulk p.ene wijze uitvallen, schatting der menigte.
dat het hoofd op sommige plaatsen OPINlaTRE, Fr., hoofdig, onbuigOPIN.
489 OPPO.
zaam, halsstarrig.
OPINIO, eene Godin der Romeinen.
die over de gedachten en gevoelens
der menschen heerschte.
OPIS. eene Godin der Ouden, die
der kraamvrouwen en pasgeborene
kinderen hulp betoonde. ook als
zoodanig een bijnaam, zoo wel van
DIANA als van RHEA.
OPISTHORYPHOSIS, Opisthotonus, die
ruggekramp, waardoor de rug als
een boog getrokken wordt. Ook
hetzelfde als Cyphosis.
OPISTOGRAPHUM, een boek. waarin
men allerhande aanmerkingen en
berigten schrijft. Opistographisch,
hetgeen daartoe behoort.
OPIÜM. heulsap, een Oostersch slaapkruid.
OPLOCHRISMA, een bijgeloof, volgens
hetwelk men degens. me~sen, enz.
met eene zalf bestrijkt, om de
daarmede gemaakte wonden, op
zulk eene wijze, te genezen.
OPLOMACHIE, strijd of kamp der
zwaardvechters.
OPOBALbEM, balsem van Gilead of
Mekka, een balsem uit Arabië en
Egypte.
OPODELDOC, uitwendig geneesmiddel
voor verwondingen en rhumatische
toevallen, van Dr. STEER.
OPOMPHALICA. geneesmiddelen, welke
uitwendig op den navel gelegd
worden, om het ligchaam te zuiveren.
OPOPONAX, Ponaxgummi, angeliken.
sap, een heilzaam, roodachtig gele
hars, van sterken, onaangenamen
reuk en bitteren smaak.
OPORTET, Lat., het behoort. men
moet. Oportet est mala herba,
moeten is een bitter kruid.
Opos, een van zelf uitvloeijend melkachtig
plantensap, bijzonder van
vijgeboomen. maankoppen, enz.
OPPONENS, Lat., of opponent. op hoogescholen.
de bestrijder of tegenpartij.
Opponeren. tegenwerpen.
tegenwerpingen maken; (zich) zich
verzetten.
OPPORTUNITEIT, opportunité. Fr., gepaste
gelegenheid; ook aanleg en
overhelling tot eene ziekte.
OpposÉ. Fr., het tegendeel, het tegenovergestelde.
Oppositie, opposition,
Fr.. tegenstelling. tegenstand,
strijdigheid. Oppositie-partij,
in het Parlement van Engeland,
die medeleden daarvan. die de
ministers of de regering tegenwerken.
Ook, in de sterrekunde,
v;-eêrschijn. wanneer de eene planeet
180 graden van de andere
verwijderd is.
OPPRESSIE, oppression. Fr., onderdrukking'.
beklemming. Opprimeren,
onderdrukken; ook drukken,
op eene geweldige wijze, de natuurlijke
regten van den mensch
krenken.
OPPROBATIE, beschimping, verwijt,
hoon.
OPRAS. Onyas, de titel der voornamen
in Siam.
Ops, Opsis. oorspronkelijk eene Latijnsche
Godin. de Aarde voorstellende.
Ook de stem; het oog;
het zien, enz.
OPSIGAMIE, Gr., het late huwelijk.
eene echtverbindtenis in den ouderdom.
Opsimathie, de lust. om, iu
den ouderdom, nog iets te leeren.
OPSIGONISCH. wat in lateren tijd
geschiedt.
OPSOMANES, een hartstogtelijke lekkerbek.
Opsomanie, vraatzucht,
lekkernij woede.
OPSON, hetgeen gekookt is; ook gebraad,
bijzonder visch of vleeseh.
OPSONIÜJll, moeskruiden groenten.
OPTASIE, de verschijning van een en
geest in menschelijke gedaante.
OPTATO, Ital., naar wensch.
OPTESIS, het braden. roosten.
OPTIE, verkiezing, keus; het regt,
om uit verscheidene dingen te
kiezen.
OPTIEK, Optica, Lat., gezigtkunde,
kennis der lichtstralen, welke in
regte lijnen in onze oogen vallen,
ter onderscheiding "an de diopOPTI.
490 ORAN.
trica en katoptrica. Opticus, Lat., I borst naar beneden hangt.
een gezigtkundige; een vervaardi. ORAN-BADSCHU, Oran-Bandschu, een
ger van oogglazen en andere ge·· zwervend visschersvolk op Nieuwzigtkundige
werktuigen. Optisch. Guinea in Australië.
gezigtkundig. ORANGEAIIE, oranje water, een ver-
OPTIMATEN, de welgezinden in den I frissehenden drank, uit wijn, omnstaat,
welke, trots de berispin!~ je-appelen en suiker bereid.
van den grooten hoop. het alge- ORANG-EIDAHANERS, dat is, menmeene
best trachten te bevorde- schenofferaars, een wilde volkstam,
ren; ook de verstandigsten, ge- op het eiland Borneo in Oostschiktsten
en aanzienlijksten. Op- Indië.
timatie, regering der edelen, aristo- ORANGERIE, Oranjerie, eigenlijk eene
cratie. Optime, Lat., best, zeer verzameling van citroen- en orangoed.
Optimismus, de leer van jeboomen; in meer algemeenen
LEIBNITZ van de beste wereld, be- zin, eene broeikas of stookhuis
werende, dat deze wereld de beste voor in- en uitlandsche gewassen.
is, en God geene betere heeft kun- ORANG-GlJGUH, Orang-Kubuh, Orangnen
scheppen. Optimist, aanhan- Kaboo, een volkstam op het eilaud
ger dezer leer. Optimus maximus, t;umatra.
de beste en grootste_ ORANGISTEN, de aanhangers van het
OPTOMETEU, een werktuig, waarme- Huis van Oranje in Nederland;
de de grenzen van het duideli:lk ook de benaming van de politieke
zien, en de sterkte of zwakheid partij der Prutestanten in Ierland
van het gezigt bepaald wordt. (Orangemen).
OPULENT, zeer rijk, zeer vermogend. ORANG-OUTANG, een woud- of bosch-
Opulentie, opulence, Fr., groote menseh, eene soort van aap, die
rijkdom, overvloed. het menschelijke geslacht zeer na-
Opus, Lat., werk. (meerv. opera.) I bij komt.
Opera omnia, al de werken, schr'if- ORANITZEN, kleine, lange en smalle
ten. Opus operatum, een werk, vaartuigen, waarvan de Turken
waarvan men blijde is, het gedaan zich op den Donau bedienen, en
te hebben, zonder van zijne pli~:t- waarin voorl() à 12 man ruimte is_
matigheid overtuigd te zijn, b.v.: ORAUIÜM, een stuk priesterlijke
wanneer men slechts welstaar,s- kleeding bij de Grieken en Roomhalve
ter kerke gaat. Opus supe- schen.
rerogationis, overtollig werk. ORATIE, oratio, Lat., redevoering.
OR, eene munt in Perzië, 8 larin of Orator, Lat., orateur. Fr., een
omtrent 4 1/ a gulden waard. redenaar. Oratorisch, redekunstig.
ORA, nimf, half slang en half vrouw, OratOl'ie, redeneerkunst.
bij welke JUPITER een' zoon, CA- ORATORIëN-ORDE, een genootschap
L~SCES genoemd, verwekte. voor priesters, door PH. NE RI van
OUA ET LABOUA, Lat., bid en arbeid. j Florence in de 16de eeuw ge-
ORAAL, Oratis, Lat., mondeling, sticht.
woordelijk. ORATORlÏÎM, kerkgezang; zangstuk,
ORAGEU8, orageu(J;, Fr., onstuimig, I waarin de handeling uit de geestewoelig,
stormachtig. lijke ge~chiedenis ontleend is; ook
ORAKEL, godspraak; vraagbaak, alge- een bidvertrek.
meene raadgever. ORBICULAIR, kringvormig.
ORALE, een stuk der pauselijke klee- ORB IEL, Orbiliüs, een knorrige, geding;
eene soort van hoofdsluijer, strenge schoolmeester, die zijne
die om de schouders en voor de schoheren met slaan in orde houdt.
ORB!. 4:91 ORDE.
ORBIS, Orbe, een kring, cirkel, hemelkring.
Orbis terrae of terra·
l'um, de aarde, aardbol. Ol'hita,
orbite, loopbaan der hemelsche
ligchamen. Ook de oogkas.
ORBONA, eene Romeimch~ Godin,
welke door ouders, die hunne kinderen
verloren hadden, aangeroepen
werd, om hun deze te vergoe·
den,
ORCHESOGRAPHIE, de beschrijving
der dansen, welke de toeren, tot
de melodiën behoorende, door punten
en strepen voorstelt.
ORCHEST, Orkest, plaats vooraan in
den schouwburg, waar de toonkunstenaars
zitten; ook de daar
zich bevindende toonkunstenaars.
ORCHESTRINO, een van POULLEAU
uitge\'onden muzijkinstrument,
hetwelk gezegd wordt, de forte.
piano in kracht en aangenaamheid
te overtreffen en de violoncel na
te bootsen.
ORCHIS, de teelbal. Ol'chea, de balzak.
Ol'cheocele, orchidocele, orchidoncus,
orchidioncus, halgezwel,
balzaksbreuk. Orcheotomia, het
castreren. wegsnijden van een der
beide teelballen. Ol'cheotomus, de
castrerende wondheeler zijn mes;
ook een varkensnijder.
ORCHITA, Orchites, onderscheidene
vruchten, welke de gedaante van
teell:Jallen hebben, zoo als pruimen
enz.
ORCUS, de benedenwereld, het schimmenrijk;
ook zoo veel als PLUTO;
figuur!. de dood.
ORDALIëN, oordeelvellingen; zoo
noemde men, weleer, een godsgerigt,
waardoor het bijgeloof de
schuld of onschuld eens aangeklaagden
liet bepalen; hiertoe beo
hoorden het geregtelijke tweege.
vecht, de vuur- en waterproef, het
baarregt, (zie dit woord) enz. En
daar het gelukken of mislukken
daarvan altoos van diegenen afhing,
die de voorbereidselen daartoe
maakten, zoo was hier voor
het bedrog, inzonderheid der priesters,
een ruim veld geopend, en
duizenden van onschuldigen werden
opgeofferd, terwijl de afschuwelijkste
booswichten er zegevierend
afkwamen. Dit ordaliè'nmonster
nam op het laatst der vijftiende
en het begin der zestiende
eeuw een einde.
ORDE, stand, genootschap, broederschap,
eereteeken, b. v. de militaire
Willemsorde.
ORDER, OI'dre, Fr., bevel, gebod,
last, orde; ook verordening. Aan
de order van den Heel' N., op wisselbrieven,
waarduor de eigenlijke
geldontvanger beteekend wordt.
Urder van batailje, ordre de bataille,
Fr., slagorde, de orde, waarin
men de bataJ!jons en eskadrons
stelt, wanneer men voornemens is,
den vijand slag te leveren.
ORDINAIR, gewoon, gebruikelijk; gering,
gemeen, A l'ordinaire, Fr,
naar gewoonte. Ordinaires (les),
de maandstonden der vrouwen.
ORDINALIA, rangschikkr::nde telwoorden,
als de eerste, tweede, enz., ter
onderscheiding der Cardinalia of
hoofdtelwoorden. als een, twee, enz.
ORDINANDUS, een kandidaat, die tot
het predikambt gewijd zal worden.
ORDINARIAAT, bij de Katholijken, in
het algemeen de hoogste geestelijke
overheid van een kerspel.
ORDINARIÜS (pl'qfessor) , gewoon
bezuldigd hoogleeraar .
ORDINATEN, regte lijnen, die binnen
eene kromme lijn even wijd van
elkander getrokken en van de
middellijn in twee gelijke tIeelen
verdeeld worden, welke alsdan
semi-ordinaten heeten.
ORDINATIE, priesterwijding, of de
verdeeling der ordines. Ordineren,
inwijden, inzegenen. de geestelijke
waardigheid mededeelen.
ORDINES CLERICORUM, de graden der
Katholijke geestelijken.
ORDONNATEUR, Fr., bestuurder, opziener.
Commissaris ordonnateur,
ORDO. 492 ORGA.
commissaire ordonnateur, Fr., de menvoeging, zamenstelling der
oudste oorlogsopziener, die de planten. De organisatie des staats,
plaats van intendant bekleedt; ook de vorming, de inrigting des
degene, die de betaling aanwijst. staats. Organiseren, de werktui.
Ordonneren, bevelen, gelasten, voor· gen der zinnen en gewaarwordin.
schrijven, verordenen. gen vormen, zamenstellen; figuur!.
ORDONNANTIE, ordonnance, Fr., ver· eenen staat organiseren, denzelven
ordening, bevel, voorschrift; eene inrigten, hem zijne behoorlijke
aanwijzing op 's lands ontvanger ; gesteldheid geven; zich organise.
-- ook een soldaat of sergeant, die ren, zich vormen, zich, in opzigt
de dienstwacht bij een' hooger of· tot de werktuigen der zinnen en
ficier verrigt,om, zoowel in vredes· gewaarwordingen, meer en meer
als in oorlogstijd, diens bevelen, ontwikkelen. Het verleden deelw.
rapporten, enz. aan minderen en is geörganiseerd. OrganismlJs, de
hoogeren van rang over te bren. organische bouw of zamenhang
gen. Verder, in de schilderkunst, van de leden eens geheelen, het
de rangschikking en doelmatige buizen. en yatenstelsel.
verdeeling. der voorwerpen eener ORGANIST, orgelspeler.
schilderij. ORGANOGRAPHIE, de beschrijving der
OREADE, bergnimf, bij de Heidenen. muzijkinstrum~nten.
OREMUS, Lat., gebed: laat ons bid. ORGANONOMIA, daarstelling der wet·
den (bij de Roomsche godsdienst). ten, volgens welke de werkzaam.
ORESTES en PILADES, twee personen heid van het organismus of het
uit de oude geschiedenis, die, om organi~che leven zich regelt.
eene innige vriendschap te beo ORGANOPOEÜS, een machinenmaker,
teekenen, dikwijls aangehaald wor· de eigenaardige levenswerkzaam.
den. heid, welke de werktuigen tot
OREXIE, bestendige eetlust bij eenen hare werkingen zich zelve bereidt.
anders gezonden mensctl; iemand, ORGANSIN, getwijnde zijde, waaruit
die altoos honger heeft. de weyersketting voor het weef.
ORGAAN, werktuig der zinnen en der touwen de stoffen gemaakt wordt.
gewaarwordingen in het dierlijke ORGASMUS, gistiug des bloeds, het
ligchaam, b. V. de organen des ge. opwellen der levensgeesten of an·
zigts, des gehoors, der hersenen; dere sappen in het dierlijke lig.
figuur!. een persoon, van wien men chaam.
zich als middel bedient, om aan ORGEADE, Orsade, orgeat, Fr., amaneen'
ander zijn' wil bekend te del melk ; gersten. of koeldrank.
maken, of een oogmerk te berei· ORGIëN, orgies, Fr., zekere feesten,
ken. Organiek, organisch, met or· welke, ter eere van BACCHUS, alle
gallen voorzien, bewerktuigd, Ie. drie jaren gevierd werden; figuur!.,
yend, bezield. Organisateur, Fr ,I nachtelijke zwelgpartijen, drink.
iemand, die eenen staat regdt, gelagen, slempmalen.
eene orde sticht. Organisatie, Ol'· ORlëNS, Lat., orient, Fr., het oos·
ganisation, Fr., de wijs, waarop ten; de opgang der zon, de mor·
een ligchaam, met betrekking tot gen. Oriè'rttaal, oostersch, morgen.
de werktuigen der zinnen en der landsch. Oriëntalist, een kenner
gewaarwording, zamengesteld is, I der Oostersche talen.
b. v.: de organisatie des menschelij- ORIëNTEREN (zich), zich naar de vier
ken ligchaams, de bewerktniging hemelstreken wenden; toezien,
van het menschelijke ligchav.m. waar men is, om niet te verdwa·
De or[lanisatie der planten, de za· len; ook zich bezinnen, naauwORIF
493 ORIL.
keurige kondschap inwinnen; zich
de gesteldheid eener zaak duidelijk
maken. Het deelw. gpöriifnteerd
beteekent meestal éekend, b.
v. : ik ben daar reeds geöriënteerd,
ik weet daar reeds den weg, ik
ben daar al bekend.
ORIFICIÜM, de opening der orgelpijpen
aall het bovenste labiüm.
ORIFLAMME, zoo heette eertijds de
banier of het vaandel bij het leger
der oude Franken, hetwelk
hunne vorsten, wanneer zij ten
oorlog trokken, voor zich uit lie.
ten dragen.
ORIGENES, een oud kerkleeraar, welke
leerde, dat CHRISTUS, slechts
door aanneming als kind, Gads
zoon geworden is, en dat de duivel
en de verdoemden, na eene zekere
uitgestane straf, zalig worden.
Diens aanhangers heeten
origenisten.
ORIGINALITEIT, originalité, Fr.
oorspronkelijkheid, eigenaardigheid,
het eigendommelijke. In
originali, Lat., in het oorspronkelijke.
Origine, Fr., oorsprong,
begin, het ontstaan van een ding,
en de manier, hoe hetzelve ontstaat;
bron, werkende oorzaak;
ook de afkomst, de afstamming
van een en persoon of eene zaak.
Origineel, oorspronkelijk, eenen
eigenen oorsprong hebbende, niet
nagebootst; aangeboren, eigenaardig.
Origineel (!tet) , het eerste,
oorspronkelIjke, zelfuitgevonden,
of ook naar de natuur gemaakte
werk- of schilderstuk; het oorspronkelijke,
het eerste opstel van
een geschrift, oorspronkelijk geschrift,
oorkonde; ook de persoon,
welkcn men afgeschilderd
heeft; fig. een buitengewoon genie,
een penoun, die in zijne soort
een uitvinder is; een zonderling
mensch: ook een monster, voorbeeld.
ORJLLON, Fr., het bovenste gedeelte
der zijden aan een vestingwerk,
waardoor het achterste gedeelte
gedekt wordt; ook een sieraad
aan de hoeken der vensters en
deuren.
ORILLONSPASSER, zeer klein, fijn
passertje tot het teek enen van
kleine voorwerpen der wiskunde,
ORILOCHIA, Oreilochia, naam, welken
DIANA aan IPHIGENIA gaf, als
zij haar de onsterfelijkheid schonk,
ORlON, een groote held, volgens de
Grieksche fabelleer, die, na zijnen
dood, onder de sterren geplaatst
is; van hier de naam van dat gestarnte,
naar hetwelk, in oude tijden,
de zeelieden hunnen koers
namen.
ORlONEN, edelen in Peru, welke uit
den stam der voormalige koningen
afkomstig zijn.
ORKAAN, ouragan, Fr., een hevige
storm; de hoogste graad des
storms.
ORLEAN, schoone geelroode verwstof.
ORLEANS, een wollig weefsel tot dameskleeding.
ORMOND-MONEY, een aantal noodmunten
in Engeland, dool' den hertog
van ORMOND, luitenant-generaal
van KAREL 1., tijdens den opstal.
d der Katholijken in Ierland,
in 1642, uit het zilverwerk der koningsgezinden
ge~lagen.
ORMUZD, (lndiaanseh) het licht, als
het goede grond wezen ; in tegenoverstelling
van de duisternis, Ahriman.
ZIe A!triman.
ORNAAT, ambtskleeding, priesterlijk
tooisel, opschik. Het kerk-ornaat
is het behangen van den altaar en
kansel.
ORNE, eene maat voor natte waren,
te Triëst, omtrent 70 Nederlandsehe
kannen groot.
ORNEMENT, orn/ment, Fr., sieraad,
versiersel.' Orneren, versieren,
optooijen.
ORNIS, vogel. Ornitholieth, vel'steening
van eenen vogel. Ornithologie,
vogelkunde, beschrijving
ORNI. 494 ORSI.
der vogelen. Ornitholoog, een vogelkenner.
Ornithomancie, vogelwigchelarij.
Ornithorrhynchus, het
vogelbek -of snaveldier.
ORNITHROTOPHIE, de kunst, om eijeren.
op eene bijzoudere wijze,
uit te broeijen.
ORODEMNIADEN, hetzelfde als Oreaden.
OROS, berg. Orognosie, OI'ologie,
bergkunde. Orographie, beschrijving
der bergen. Oroloog, bergkenner.
Orologisch. tot de bergkennis
betrekkelijk.
ORPHANOTROPHEÜM. een weeshuis.
Orphelin, orplteline, Fr., wees.
ORPHERION. orplwrion, een oud muzijkinstrument.
hetwelk naar eene
luit gelijkt, met 8 metalen snaren
voorzien en iets kleiner dan eene
mandoline was.
ORPHEUS, een beroemd Grieksch
vorst. wien Griekenland een groot
gedeelte zijner eerste beschaving
verschuldigd is, en die zich inzonderheid
als dichter en toonkunstenaar
onderscheidde. Door
zijne lier hragt hij. naar de fabelleer,
alles in verrukking, temde
daarmede leeuwen en tijgers, en
deed steenen en rotsen huppelen.
Orphisch. orphische mysteriën, zekere
geheime leerstellingen, inzonderheid
in de zedekunde, welke
eenige leerlingen van PYTHA·
GORAS leerden, en oorspronkelijk
voor leerstellingen van ORPHEUS
gehouden werden. Orphische
feesten, eene soort van BACCHUSfeesten.
ORPHICA. een muzijkinstrument.
hetwelk de \, elluidendheid en liefelijkheid
van toon eener luit heeft.
en goed draagbaar is.
ORRHOS, Oros, het waterige bestanddeel
van melk, bloed, enz .• bloedwater.
Orrhocheria, waterige afgang.
Orrhorrhoell, waterige uit.
vloeijing.
ÛRSADE, zie Orgeade.
ÛRSEILLE, verwmos, eene uit mos
toebereide verwstof, van eene
fraaije roode kleur voor het verwen
van wol en zijde.
ORSI. Perzische naam van het hoogste
Wezen.
OR-SOL. op Fransche wissels het
driedubbele der wisselschuld, b. v.
400 livres or-sol zijn zoo veel als
1200 livres.
ORTA.BASTARDA, bij de Turken, eene
middelmatige admiraalsgalei van
28 roeibanken.
ORTA-DSCHAMI, een Turksche tempel,
welke in het midden van de
kazernen der &oldaten staat. en
zoo veel ab hunne garnizoenskerk
en verzamelplaats tot beraadslagingen
is.
ORTHANES. eene naar PRIAPUS zweemende
godheid. welke te Athene
naast VENUS vereerd werd.
ORTHISCH, in de muzijk der Grieken
de bijnaam van dactylischen
N omos. Orthische machine, een
werktuig, door zekeren predikant
ORTH. hij Regensburg, uitgevonden.
om het land, hij gebrek aan
trekbeesten, door menschen te bearbeiden.
ORTHOBIATIEK, de kunst om wel te
leven.
ORTHOCOLON, stijfheid van een lid
(waarbij dat lid regt uitgestrekt
is) .
ORTHODOX, regtzinnig , oud- of
strenggeloovig. Orthodo3:ie, regtzinnigheid;
het voorstaan van de
oude kerkgevoelens of het vasthouden
aan de oude kerkleer.
Orthodo:egraaph. een schrijver over
de regte en zuivere kerkleer. Orthodo:
eographon, een geschrift orer
die leer.
ORTHODROMIE, (scheepsterm) het
varen in eene regte lijn. op de
kortste wijs, naar eene plaats toe;
regte koers van een schip.
ORTHOëpIE, Orthologie. leer van de
juiste uitspraak; regtspreking. Orthophonie,
de vaardigheid, om het
geschrevene behoorlijk uit te
ORTH.
spreken. Orthotonie, de juiste
betooning of klankgeving der
woorden.
ORTHOGONAAL, regthoekig, van een
vlak, hetwelk loodregt op een an·
der staat.
ORTHOGRAPHIE, de spelkunst, de
kunst om wel te schrijven; ook
de afteekening van een gebouw,
met alle zijne deelen, gelijk zulks
van buiten, wanneer men er digt
bij staat, gezien wordt: ook de
teekening der doorsnede van een
vestingwerk. Orthograpftisch, spel·
kunstig, overeenkomstig met de
spelregelen. Eene orthographische
teekening, die eene zaak, een ge·
bouw zoo voorstelt, gelijk het met
al zijne deelen gezien wordt, of in
de oogen valt. Orthographist,
schrijver over de spelling.
ORTHOPAEDIE, kunst, om de mis·
maaktIleden en ligchamelijke ge·
breken van jonge kinderen te verbeteren
en te heelen. Orthopae.
misch.instituut, eene inrigting,
waar allerlei vergroeijingen van de
ledematen der kinderen verholpen
of gewijzigd worden.
ORTHOPALE, eene soort van worstelen
bij de Ouden, waarbij men zij.
ne tegenpartij op den grond moest
werpen.
ORTHOPNOEA, het zware ademen.
ORTOLAAN, Ortolano, de ltaliaansche
naam van eenen zich in Lombardije
bevindenden , zeer lekkeren
vogel,
ORUSNITSCHEI, in Rusland, de bevel.
hebber van de wapenkamer.
ORVIETAN, Orvietanum (van Orvieto
in den Kerkelijken Staat), een
mengsel, hetwelk uit kruiden en
wortelen, tot poeder gemaakt en
in honig geroerd, bereid wordt, en
het vergif weerstaat. Ook in
Frankrijk een kwakzalver, die
zulke mengsels verkoopt.
ORY, eene Perzische munt, omtrent
41/ 2 gulden waard.
ORYCTOCHEMIE, scheikundig onder-
495 ORYC.
zoek der fossiliën. Oryctogonie,
het ontstaan der fossiliën ; ook de
leer daarvan. Oryctometrie, het
meten der fossiliën.
ORYCTOGNOSIE, Gr., kennis der mineralen.
Oryctographie, beschrijving
der mineralen. Oryctologie,
leer der mineralen,
OSAGEN, Osages, vrije Jndiaansche
volkstam in de Vereenigde Staten
van Noord·Amerika.
OSCHOPHORlëN, een feest, hetwelk
de Atheners jaarlijks ter eere van
BACCHUS vierden.
OSCILLATIE, zwaaijing, slingering.
Oscillatorisch, heen en weder slingerend.
OscIleren, slingeren, als
de slinger aan een uurwerk.
OSCULATIE, in de landmeetkunde,
het punt van aanraking eens
krings met eene kromme lijn,
zoodat tusschenbeiden geen andere
kring kan getrokken worden.
welke die lijn op hetzelfde punt
aanraakt.
OSCULEREN, zoenen. kussen. Osculum,
zoen. kus. Osculum pacis.
vredeskus. Osculum Judae, J udaskus.
OSELLA, eene Venetiaansche munt,
omtrent 18 :::tuivers waard.
OsrRIs. de voornaamste God der
Egyptenaren. die met de Godin
Isrs het rijk eenen tijdlang beheerschte.
OSME, Osphrasia, Osphresis. de reuk.
het rieken.
OSMIN, eene Russische korenmaat,
iets minder dan een schepel.
OSMUND. naam van het beste Zweed.
sche ijzer.
OSNAJEM, Joodsch, de ooren.
OSPHYS. de heup. Osphyalgie, len.
dcnpijn, heupwee. Osschytis, ontsteking
in en aan het heupgewricht.
OSSEA TIBIA. een van de eerste
blaasinstrumenten der oudheid,
deels uit kraanpooten. deels uit de
beenderen van andere dieren gemaakt.
oss!. 496 OSTR.
OSSiFICATIE, beenmaking, voortbrenging
der knokken.
OSSILAGO, Ossipanga, Godin, welke
over de beenvorming van kleine
kinderen gesteld was.
OSTAGRA, eene tang, waarmede de
gesplinterde beentjes bij wonden
en beenbreuken uitgehaald worden.
Ook een heelkundig werktuig,
om aan beenderen eene plaatsing
naar verkiezing te geven.
OSTEALGIE, beenderpijn. Osteocele,
beenachtige verharding van eenen
teel~al. Osteocole, o.~teolith, beenversteening.
Desgelijks een witachtige
steen, dienende om gebrokene
beenderen weder te heelen;
ook beenbreukssteen genoemd.
Osteocopus, ostecopus, eene hevige
pijn, welke bij beengezwellen ontstaat.
Osteodynia, heete been pijn.
Osteogangraena, vochtig beenvuur.
Osteogenia, het ontstaan en vormen
Jer beenderen. Osteologie,
de leer van de beenderen. Osteomalacie,
osteosarcosis, osteosarcoma,
zachtwording der beenderen,
vleeschbeendergezwel. Osteoncus,
beengezwel. Osteopltthoria, beenbederf,
beenëter. Osteophyma,
opdrijving van een been, week
beengezwel. Osteopor'osis, beensponzigheid,
met verharding. Osteopyr,
beenbrand. Osteoscirrhus,
beenuitwas. Osteostegtoma, been-,
spek- of vleeschgezwel. Osteotylus,
beenknobbel. Ostitis, beenontsteking.
OSTENSIEF, aanschouwelijk, handtastelijk;
pralend.
OSTENTATIE, grootspraak, praalzucht,
vertoonmaking. Ostenterer,
pralen, vertoon maken.
OSTERIE, een logement of herberg
in Italië.
OSTIAKEN, Ostjaken, Russiche volkstam
in Siberië.
OSTIARIÜS, deurwaarder, portier.
OSTINATO, (muz.), aanhoudend,
hardnekkig. Basso ostinato, eene
grondstem, die dezelfde beweging
het gansche stuk doorvoert.
OSTRA, eene Godin der Duitschers,
bijzonder der Saksen, wier feest
in de maand April inviel.
OSTRACISMUS, het scherfgeregt bij
de Atheners, waardoor zij hunne
te magtige burgers, voor tien of
vijftien jaren. uit het vaderland
verbanden. Bij dit geregt, werd
de naam van dengenen, die ver·
bannen moest worden, op scherven
geschreven, en deze werden
dan in eene aschkruik geworpen.
OSTBACIT, versteende mosselen; eene
soort van kadmie, of ronden en
graauwen steen, die of natuurlijk
of in de kopersmeJterijen door
vuur ontstaat.
OSTRACODERMA, dieren met harde
schalen, als schildpadden.
OSTREOPECTINITEN, versteende mosselen,
welke ongelijke gestreepte
schalen hebben.
OSTROG, heet in Kamschatka en Si.
berië, eene sterkte of dorp.
OSTROGOTIlEN, Ostgothen, fig. men~
chen, welke de zeden des lands
niet kennen, die niet weten, wat
met de welvoegelijkheid overeenkomt;
die ge ene levensmanier heb.
ben, lomperds.
OTAGRA, oord wang, een martelingstrument
tegen het oor. Otalgica,
middelen tegen oorpijn, oormiddelen.
Otalgie, oorpijn, oorontsteking.
Otenchytes, eene oor·
spuit. Otoglyphis, otoglyphon ,
oorlepeltje. Otorrhagia, otorrhoea,
oorbloedvloeijing. Otorrhoca, het
oorvloeijen ,oorloopen. Ototech.
nos, klopping in het oor.
o TEMPORA! 0 MORES! 0 tijden!
o zeden!
OTHONE, een grove, en als zak (om
er in te kruipen) gemaakte, mantel,
dien de oude wijsgeeren, bij.
zonder de Stoïkers en Cynikers,
droegen.
OTHONNE, een koperkleurige erts,
uit Egypte.
OTIA, Lat., letterkundige snipperOTTA.
497 OVIP.
uren. Otia dant vitia, ledigheid
is het beginsel Vlm alle
kwaad. OtiUm, ledigheid, lediggang,
werkeloosheid. Per otiüm,
tot tijdverdrijf.
OTTAVA ALTA, de hoogere octaaf.
OTTAVE RIME, Ital., een ~oort van
verzen, in achtregelige coupletten
bestaande, waarvan alle regels van
elf lettergrepen zijn, en de rijmen
in ieder couplet zoo ge~chikt moeten
wezen, dat altoos de derde en
vijfde regel op den eersten, en de
vierde en zesde op den tweeden
rijmt.
OTTOMACHEN, Ottomakos, vrije In.
diaan~che volkstam in Nieuw-Granada.
OTTOMAN, een Turk; ook een rustbed.
OTTOMANNISCHE- of OSMANNISCHE
PORTE, het Turksche hof, naar
OSMAN, in 1300 de stichter van
dit rijk.
OTTORAKEN, Oturaks, dat is, zitten.
den, naam der invaliden bij het
Turksche leger.
OUBLIETTE, eene boven met eene
valdeur voorziene gevangenis, waarin
men personen, die men heimelijk
uit den weg wil ruimen, onvoorziens
doet vallen.
OUTRAGE, Fr., grove, smadelijke beleediging.
Outrageant, outrageus,
smadelijk, honend.
OUTREREN, overdrijven, overspannen.
OUVERTURE, Fr., een muzijkstuk,
dat bij den aanvang van een concert
voorgedragen wordt, een in.
leidings3tuk; ook het begin van
iedere zaak.
OVAAL, langwerpig rond, eirond;
ook een ovaal, een eivormig stuk
enz.
OVARIST, iemand die van gedachte
is, dat de menschen uit eijeren
voortkomen; ab ot'a ad malum,
van het ei tot den appel, van het
begin tot het einde.
OVARIÜM, (botan.) het onderste gedeelte
der planten, waarin de jon.
ge vrucht gevormd wordt; ook de
eijerstok.
OVIPARES, dieren, die, door middel
van eijeren, jongen voortbrengen.
OVATIE, bij de Romeinen, eene
soort van zegepraal, welke zij beo
kwamen, die zonder veel bloed.
vergieten veroveringen gem~akt
hadden.
OVERLANDERS , kleine vaartuigen,
welke op den Rijn en de Maas
pottebakkers aarde naar Holland
brengen.
OVERLAND.MAIL, de post, die de
brieven, grootendeels over land,
van Bombay, in Britsch-Indië,
naar Londen brengt.
OWINEN, in Rusland, gebouwen, al·
waar de korenschoven gedroogd
worden, om alzoo het dorschen
daarvan te verligten.
OWUROKKUFJAKF, in .Japan,een snoer
van 96 aan elkander geregen seni,
11/ 2 mas of omtrent :23 stuivers
geldende.
OXALME, Muria acida, eene saus
van zout en azijn, bijzonder voor
kool.
Oxos, azijn. Oxycroceüm (emplas.
trum), pleister, uit galbanum en
dergelijke met azijn en crocus.
Oxydulatie, de oxydulering, zuring
tot eenen bepaalden lagen graad.
Oxygala, zuur melk ; oxygarurn ,
zuursaus, voornamelijk voor viseh.
Ook een zeker laxeermiddel, omtrent
met eenen tamarinden drank
overeenkomende. O.r:ymel, eene
bereiding van honig en azijn, ho·
nigazijn. Oxyregmia, het zuur
opbreken van spijzen. Oxysacharum,
suikerazijn, een mengsel van
suiker en azijn, tot siroop gekookt.
Oxytes, zuring, zuurtoe·
stand.
OXY APHE, versterkt gevoel, zeer
groot voelvermogen.
OXYCRATUM, een mengsel van azijn
en water.
32
OXYDe 498 OXYN.
OXYDATIE, onvolkomene verzuring.
O.r;yderend, hetgeen onvolkomen
verzuurt. Geäxydeerd, onvolko.
men verzuurd, hetwelk, namelijk,
met zuurstof (de grondstof van
alle levenslucht) niet volkomen
hezwangerd is. Zoo is b. v. het
verkalken der metalen, cene onvolkomene
verzuring (oxydatie),
omdat de metalen daardoor wel
met zuurstof verbonden, maar niet
verzadigd, en slechts in halfzuren
(kalken, oxydes) veranderd worden.
Oxydulaat, onvolkomen metaalklank.
Oxydum, metaalkalk,
datgene, hetwelk overblijft, wan.
neer men de metalen van hunne
brandbare stof berooft; ook een
met zuurstof verbonden ligchaam,
hetwelk echter geene eigenschap
der zuren bezit. Oxygeen, zuur·
stof, de grondstof der levenslucht.
Deze zuurstof is in groote menigte
in de gansche natuur verspreid.
In'de atmospheer is zij met warm.
testof en zuurstofgas verbonden,
en dit met stik gas vermengd. Het
zuurstofgas is juist datgene, hetwelk
anders den naam van gedephlogistiseerde
lucht, zuivere lucht,
levenslucht draagt. Oxygenatie ,
verbinding met zoogenaamde oxygeen
of zuurstof.
OXYDERCEA, Oxydorcea, Oxydercica,
middelen ter versterkiug des zin.
tuigs van het gezigt.
OXYECOIA, zeer scherp (ook zieke.
lijk) versterkt gehoor.
OXYGllNSIA, (ziekelijk) verhoogd
smaakvermogen.
OXYGOON, Oxygoniüm, Lat., figuur
met eenen spitsen hoek, die niet
alle negentig graden bevat. Oxygonisch,
spitshoekig.
OXYMORON, eene redekunstige figuur,
waarbij men strijdige zaken
met elkander verbindt, en van eene
zaak tevens het tegendeel te ken.
nen geeft, bij voorb. : de adel is
geen adel, wanneer hij zicl! niet
door deugd en dapperheid onder.
scheidt.
OXYNOSEMA, Oxynosos, Oxynusos,eene
heete ziekte.
OXYPHLEGMASIE, hevige en sterke
ontsteking, door opbruisching en
stopping van het bloed veroor·
zaakt.
OXYPHONOS, bij de Grieken, hij, die
eene hooge stem zong.
OXYS, zeer zwak; scherp, stekend,
bijtend; scherpzinnig.
OXYTONON, klaproos, roode koren.
bloem.
OZAENA, eene boosaardige neus·
zweer, waarbij de uitvloeijing'
scherp en stinkend is, en één of
meer heenderen van den beenëter
aangetast zijn.
OZOMENE, de moeder der Harpijen,
gemalin van TIfAUMAS.
P.
P, als Romei~sch getal, beteekent
400. P kan ook heeten pater of
père, vader; wijders pars, deel van
een boekwerk.
PAG., pag., pagina, bladzijde.
P. AEQ., pm"tes aequales, Lat., gelijke
deelen.
P. A., op adressen, par ami, Fr., met
vriend.
P. C., op adressen, par' couvert, Fr.,
ingesloten, onder omslag; ook
procentum, pour cent, Fr., ten hon.
derd.
P. EX. of P. E., par e;çemple, Fr., per
e:cemplum, Lat., bij voorbeeld.
P. EXPR., per expressum, met eenen
afzonderlijken bode.
P. F., op visitekaartjes, pour fé'liciter,
om geluk te wenschen.
P. F. v., op visitekaartjes, pour faire
visite, Fr., om bezoek af te leg.
gen.
P. M., pro memo ria , Lat., om in
gedachten te houden; ook p1'O
mille, Lat., pour mille, Fr., per
duizend.
P. occ. of P. c.,pe1· occasionem, Lat.,
P. P. 499 PACH.
pm' occasion, Fr., met gelegen- I
heid.
P. P., Pater Prior, ook boven eenen
brief, in plaats van de' aanspraak:
praemissis praemittendis, met vooraanstelling
van al datgene, hetwelk,
billijkerwijze, vooraan geplaatst
moet worden, dat is met
hehoorlijken titel.
P. P. C., op visitiekaartjes, pour
prendre congé, Fr., om afscheid te
nemen.
P. s., post scriptum, Lat., naschrift.
P. T., post Trinitatis, na het feest
der Heilige Drieêenheid; ook pro
tempore, Lat., ter tijd.
PROF .. professor, hoogleeraar.
Ps. psalm.
P AAMYLES, volgens sommigen een,
naar PRIAPUS, zweemende, God
der Egyptenaars, volgens anderen
de vrouw, door welke OSJRJS opgevoed
werd.
PAAP, vader; ook een scheldwoord
voor de Roomsch.Katholijken.
PAAIJEMENT, kleingeld of pasmunt
tot volmaking van eene geldsom.
PABULATOREN, monniken in de 3de
eeuw, welke niets dan de schaamdeelen
bedekten, en in bosschen
en woestenijen, van wortels en
kruiden, even als het vee, leefden.
schepper aller dingen vereerden,
en wiens naam ziel der wereld
beteekent.
P ACHI, eene soort van Turksche ruiterij,
welke in vaste soldij staat.
PACHOLKEN, schildknapen, wapendragers,
oppassers der krijgsoversten,
in Polen.
PACHUNTICA, Pachyntica, zulke geneesmiddelen,
door welke andere,
onder welke men dezelve mengt,
verdikt worden.
P ACHY AEMA, het dikke hloed.
PACHYBLEPHARON, Pacltyblepharosis,
verdikking en opzwelling der
oogleden, bijzonder aan de randen.
PACHYDERMEN, eigenlijk dikhuidigen,
veelhoevigen, benaming van
eene onderafdeeling der zoogdieren.
PACHYTES, de dikte, op gezetheid ;
van daar hetzelfde als Pachyblepharon
..
PACIFICAL, eene gouden of zilveren
vaas van verschillende gedaante,
om gewijde zaken in te bewaren.
PACIFICA1'EUR, Fr., vredestichter,
bemiddelaar, Pacificatie, vereffening,
bevrediging, vredesonderhandeling.
Pacificeren, vrede zoeken
te maken, bevredigen, ver-
PACALIëN, Romeinsche feesten, ter zoenen.
eere van den God des vredes. PACISCIlREN, vrede sluiten, zich on-
P ACCO, eene Italiaansche koornmaat, derling verstaan. Paciscenten of
omtrent 21/ 2 schepel groot. paciscerellde partijen, de verzoe-
PACEM, eene figuur, gewoonlijk een nende partijen, vredestichters.
Agnus Dei, welke op den kelkdek- P ACKEN ,een Ru~sisch gewig t, 30 pud
sel, op de hostiekas (lf op een pe- of 480 kilogrammen bedragende.
destal vast is, en door den pries- i PACKET-BOAT, Eng., pakketboot, een
aan het volk om te kussen voor- snelzeilt'nd vaartuig, ter overhrengehouden
wordt. ging van brieven, pakketten en
PACHA, Pascha, Bassa, bij de Tur- i personen.
ken, een aanzienlijk bevelhebber I PACKSONG, een Chineesch metaal, uit
over het krijgsvolk en een stad- i nikkel, kobalt, zink en koper behouder
over eene provincie. Pacha-' staande.
liek, het stadhouderschap van eenen PACOTILLE, Fr., bijlast of bijgoed ;
pacha of hassa. pakkaadje van eene zekere zwaar-
PACHACAMOE, de voornaamste God te, die een reiziger op eenen postder
Peruanen, dien zij als den wagen of een schip met zich mag
32*
PACP. 500 PAED.
voeren, zonder daarvoor iets extra
te moeten betalen.
P ACP, een mineraal in Peru en Chi.
li, hetwelk uit kleine, roodgele,
weeke en zilverachtige stukken
bestaat.
PACT, pactwn, (meerv. pacta), ver·
drag, overeenkomst; verbond.
PADA, een woord van aanmoediging
in de rijkunst, om het paard bij
levaden, courbetten, enz., door
middel van de stem, hulp te ver·
schaffen.
PADAN, eene som van 1000 millioen
ropijen (één milliard) in Oost.
Indië.
PADDRIES, sekte van Hervormers in
Sumatra, ter uitbreiding der Ma·
homedaansche godsdienst.
P ADISCHAH, titel van den Turkschen
keizer, zoo veel als opperste ko·
ning beteekenende. Ook wordt
die titel van wege de Porte aan
de keizers van Rusland en Dos.
tenrijk gegeven.
PADOGGEN, (badoggi, battaggi), pijnlijke
lijfstraf met dunne buig'zame
stokken, die op den rug des mis·
dadigers in stukken geslagen wor·
den (in Rusland gebruikelijk).
P ADS, Eng., overschoenen, welke
Engelsche dames gebruiken.
PADUANI, Paduaners, onechte en beo
driegelijk nagemaakte munten, in
de 16de eeuw te Padua vervaar·
digd, waarvan aanvankelijk som·
migen door de penningkundigen
zoo duur als de echte betaald zijn.
PAEAN, bijnaam van APOLLO; zegeof
lofzang bijzonder op de zege
van APOLLO over den draak Python
behaald.
PAEANISMUS, eene oratorische figuur,
welke op vrolijkheid bij het uit.
roepen gegrond is.
PAEDAGOOG, zie Pedagoog.
P AEDANCHONE, eene soort van droo.
ge keelziekte , een keelgezwel der
kinderen, bIjzonder de Cl'oup.
PAEDARTHROCACE, zie Spina Ven.
tosa.
PAEDATROPHIE, dauwworm der kin.
deren.
PAEDERAS'l', zie Pederast.
PAEDEUTEREA, scholen voor jonge
lieden, en dewijl ook in de kloosters
onderwijs gegeven werd, zoo
bekwamen deze ook dien naam.
PAEDEUl'IEK, noemde PYTHAGORAS
het onderrigt in de deugdleer.
Paedeutisch, dat over eene zekere
deugd of pligt handelt en daartoe
aanmaant.
PAEDIAl'RICA, de behandeling van
de ziekten der kinderen.
PAEDICTERUS, geelzucht der kinderen.
P AEDONOOM, in Lacedemonië, de
opzieners over de opvoedingsgestichten,
waar de jongens, na
hun zevende jaar, in gebragt wer·
den.
PAEDOPHLEDOTOMIE, het aderlaten
der kinderen.
PAEDOTROPHIE, Pedotrophie, dat gedeelte
der Diaetetiek, hetwelk
de verzorging der kinderen onderwijst.
PAELE, eene Deensche maat voor
natte waren, 1/4 kan bevattende.
P AENSZASIE, eene in Perzië gangbare
zilveren munt, welke 2 1/ 2
mamoudi of omtrent 17 stuivers
geldt.
P AENULA, een dik kleed, hetwelk de
Romeinen tegen regen en koude
gebruikten.
PA EÖN, de God der heelkunde; een
versvoet, uit 3 lange en 1 korte
syilabe bestaande.
PAEONIA, verscheidene enkelvoudige
en zamengestelde middelen, tegen
onderscheidene ziekten te gelijk,
maar bijzonder tegen zulke, die
voor ongeneeslijk gehouden worden.
als de vallende ziekte enz.
P AERno, eene rekenmunt te Goa.
omtrent 28 stuivers waard.
PAERDOU, eene rekenmunt te Achin,
omtrent 2 gulden 5 stuivers waard.
PAERDOU.XEROPHIN, eene zilveren
munt te Goa, omtrent 34 stui.
PAET. 501 PAGO.
vers waard.
PAETAK. Pjatak, een Russisch 5 kopekenstuk
van zilver en koper.
PAETALTINIKI, eene Russische zilveren
munt, van 15 kopeken of
omtrent 6 stuivers.
PAGAAI, Indiaansche roeiriem. Pagaaijen,
met zulk eenen riem roeijen.
PAGAAT, in het tarokspel, het met
eene Romeinsche I geteekend blad,
hetwelk een der hoogste troeven
uitmaakt.
PAGAMENT, ruw zilver. eigenlijk een
uit ruw zilver,zilvervijfsel en soortgelijke,
zamengesmolten klomp of
staaf.
PAGANALlëN, dorpsfeesten, onder de
Romeinsche boeren gebruikelijk,
welke jaarlijks na den oogst, ter
eere van hunnen beschermgod gevierd
werden.
PAGANIA. in de middeleeuwen zekere
misbruiken, welke van de gewoonten
der Heidenen in de gebruiken
der Christenen overgegaan
waren.
PAGANISMUS, Lat., Heidendom.
P AGARAS, eene soort van waterdigte
korven, waarin de wilden van
Guiana de benoodigdheden op reis
dragen.
PAGE, edelknaap. hof- of lijf jonker ;
ook bladzijde.
P AGIN A. zijde, bladzijde. Pagineren,
bladzijden nommeren.
P AGNE, (paT/je) eene schort of stuk
stof, waarmede de Negers en eenige
Oostindische wilde volken het
onderlijf, van den middel af, bedekken.
PAGODE, afgodentempel in Indië,
ook een afgodenbeeld zelf; insgelijks
eene gouden Indiaansche
munt; ook een klein popje met
een beweegbaar hoofd, een schoorsteenbeeldje.
PAGOMANCIE, waarzeggerij door middel
van indompeling in het water.
De oude DuitschHs plagten \
hunne jonggeborene kinderen in
den Rijn te werpen, en hielden
deze, wanneer zij boven dreven,
voor echt; maar wanneer zij zonken,
voor onecht. Ook de waterproef
der heksen is eene soort van
pagomancie.
PAGOMEN, de 5 of 6 dagen, welke
door de Egyptenaars en Mooren,
na de laatste maand van het jaar
ingelascht worden, om het jaar,
waarvan de maanden 30 dagen
hebben, de behoorlijke lengte te
geven.
PAGWAAT, lijfeigenen der regering
in Ava en Pegu, die wegens gepleegde
diefstallen gebrandmerkt
worden, en het werk van beul
enz. verrigten.
PAILLASSON, Fr., stroomat, die de
tuiniers over de bloembedden enz.
leggen; ook mat, dek voor de
vensters, en voor de deuren, om
de voeten daaraan af te vegen.
PAILLASSE, stroozak, bultzak; ook
een hansworst.
PAILLE, Fr., stroo, stroohalm, strookleur,
bleekgeel; ook vlek (in diamanten).
PAILLETTES, Fr., pailjetten, loovertjes,
schilfertjes.
P AILLON , een glans blaadje , dat
onder de edelgesteenten gelegd
wordt.
PAIRS, Fr., peers, Eng., (van het
Lat., pares) edelen van gelijken
rang; pair, de titel van de vroegere
leden van de eerste kamer in
Frankrijk. Aan dezen titel, het
pairschap , waren tevens zekere
voorregten verbonden, b. v.; de
pairs waren erfelijk geheimraden
des konings; konden niet in hechtenis
gezet worden, uitgezonderd
wegens hoogverraad; behoefden
geenen eed te doen, maar hunne
uitspraak slechts met hunne eer
te bekrachtigen; mogten alleen
door pairs van het rijk teregt gesteld
worden, en waren hunne
hnizen ook van alle regtsdwang
vrij. Thans wordt deze titel nog
PAIS. 502 PALA.
gevoerd door de leden van het
hoogerhuis of de eerste kamer in
Engeland.
PAISIBEL, paisible, Fr., vreedzaam,
YTedelievend, rustig.
P AJ AK, een korenmaat in Rusland,
2 tschetwerik groot.
PAKFONG, Chineesch wit koper, zeker
metaalmenp:sel.
PAKKAADJ E, zie Pacotille.
P ALABER, dus worden, op de Afrikaansche
kusten, de geschenken
genoemd, welke aan de kleine koningen
en hoofdmannen der zwarten
moeten gebragt worden, en
gemeenlijk in brandewijn, kralen
en kinderspeelgoed bestaan.
P ALADADA, Paladadum, eene soort
van zegelaarde, welke in Italië gevonden
wordt.
PALADIN, ridder der middeleeuwen;
dolend ridder. Hij is een regte
paladin (held), wordt gezegd van
een' voornaam heer, die voor dapper
en galant wil doorgaan.
PALAEOGRAPHIE, kennis van het
schrij l'en en de schrijfbehoeften
der Ouden,
PALAEOMAGADIS, een blaasinstru·
ment der Ouden, van eenen grooten
omvang in toon.
PALAESTRANTEN, voorheen in Polen,
deo:ulken, die in de geregtshoven
werkten. om zich met den loop
der werkzaamheden bekend te
maken.
P.HAESTRIE, de vechtkunst.
PALAIS, Fr., paleis, slot; een prachtig
gebouw; Palais de justice, geregtshof.
PALALAMNENEN, onheil stichtende
godheden, zoo als men geloofde,
onophoudelijk onledig, om den
menschen schade te doen.
PALAMEDES, zoon van NAUPLIUS,
koning van Euboea, die de geveinsde
krankzinnigheid van ULYSSES
ontdekte, en hem daardoor
noodzaakte mede tegen Troje op
te trekken.
PALANDER, platte vaartuigen, in de
Middellandsche Zee, voor de vischvangst
en als bombardeergaljoten,
gebruikt wordende.
P ALANGOSIS, dat ooggebrek, waarbij
de haren der oogleden. n~ar den
oogappel toestaan, en dien steken.
P ALANKE, eene plaats, door palissaden
ingesloten, waarachter somtijds
nog tegen eenen onvermoeden
aanval eene borstwering opgeworpen
wordt.
PALANQUIN, Fr., kleine takel; draagstoel
in Indië, waarin zich voorname
personen op de schouders
laten dragen.
PALATINE. Fr., eigenlijk, een halspels;
eene strook van bont, of
pelswerk, welke de vrouwen om
den hals dragen, anders sabel genoemd.
PA LATIJN, palatin?Js, Lat., een paltsgraaf.
Palatinaat, het palt8graafschap;
de Palts.
PALEFRENIER, Fr., palfrenier, stalknecht.
P ALEOGRAPHIE, de kennis van de
oude ~chrift. Paleoloog, een oudgeloovige,
dat is, die zich aan de
oude leer houdt. Paleologie, de
oude leer, het oude geloof (OI·thodOJ.
·ie); in tegenstelling van de
nieuwe leer (neologie).
PALEPHA'l'US, de naam eens Griekschen
schrijvers, die een werkje
over ongelooflijke dingen geschreven
heeft; figuur!. iemand, die
fabelen vertelt, als of zij waar zijn.
PALEREN, opschikken, optooijen.
PALES, bij de oude Romeinen, de
Godin der herders, des landbouws
en der veeteelt. Paliliën, feesten
ter eere dier Godin gevierd.
PALESTINA, het beloofde land, Kanaän.
PALE8TRA, Godin der worstelkunst;
ook worstelperk, vechtschool; insgelijks
eene plaats, waar de jeugd
in goede zeden en gebaren onderrigt
wordt. Palestrita, een vechter;
ook een kweekeling. Palestrisch:
palestrische oefeningen, die
PALE. 503 PALI.
bij de Grieken en Romeinen op
eene daartoe bestemde plaats, palestra
genaamd, geschiedden, en
in worstelen, loopen, werpen met
de schijf, enz. bestonden.
PALET, paiette, Fr, schilders verwbordje,
hetwelk, door middel van
een zich daarin bevindend gat, aan
den duim gestoken wordt, en waarop
de schilders hunne verwen men·
gen. De uitdrukking: deze schilderij
vermadt het palet, wil zeggen,
dat de kleuren niet natuurlijk
en geschikt genoeg onder elkander
gemengd zijn.
P ALl, de heilige taal bij de Birman·
nen, in Achter-Indië.
PALICl, godheden der Sicilianen,
tweelingsbroeders en kinderen van
JUPITER en TRALIA, beroemde Siciliaansche
orakels.
PALILOGIE, in de redeneerkunst, wanneer
eenerlei woorden te dikwerf
herhaald worden.
PALIMBA(;HIÜ~, in de dichtkunst, een
zoogenaamde voet uit twee lange
en eene korte lettergreep bestaande.
PALIMBOLUS, een arglistig mensch,
die anders spreekt, dan hij denkt,
en op wiens trouwen opregtheid
men zich niet verlaten kan; zoo
ook eene zieke, die schijnt te beteren,
en in der daad toch niet
beter is.
PALIMPGESTUS, eene zoodanig toebereide
ezelshuid. dat er op geschreven
en dit geschrevene weder
uitgewischt kan worden, perkament.
PALINDRIONE, eene ziekte, die weder
terugkomt.
P ALINDROMON, een vers of regel, dat
van voren naar achteren en van
achteren naar voren gelezen, den.
zelfden zin geeft, b. v.: signa te
signa temere me tangis et anyis.
PALINGENESIE, Gr., herleving, wedergeboorte;
bijzonder de overgang.
dien wij in het rijk der gekorvene
dieren waarnemen, wan·
neer een insekt in eene geheel
veranderde gestalte te voorschijn
komt, als de rupsen en vele anderen;
ook het weder voortbrengen
van eene verbrande plant, uit hare
verwarmde asch.
PALINODEREN, herroepen, terugne.
men; ook herhalen. Palinodie, her.
roeping, b. v. van lastertaal; her·
haling van gezangen enz.
PALINURUS, stuurman van AENEAS,
die ingesluimerd met zijn roer in
zee viel, na 3 dagen zwem mens in
Italië landde, alwaar de inwoners
hem doodden.
PALISSADE, Fr., paalwerk. een aan
weerskanten gespitste schanspaal.
Palissaderen, met paal werk voor·
zIen.
PALISSANDERHOUT, blaauw ebbenhout,
violethout, purperhout, uit
Guyana, met marmerachtige ade.
ren, voor ingelegd werk.
PALLA, een lang bovenkleed der voorname
Romeinsche vrouwen, tot op
de voeten afhangende. Palla cor·
poralis, de offerdoek, die bij de
Mis op het altaar en over den kelk
gelegd wordt.
PALLADEN, de maagden, welke de
Thebanen aan JUPITER wijdden.
PALLADIÜM, volgens de fabelleer, het
beeld van PALLAS of MINERVA,
hetwelk in haren tempel te Troje
stond, uit den hemel moest gevallen
zijn, en waarvan men geloofde,
dat slechts zijne tegenwoordigheid
de stad voor gevaar en ondergang
behoedde; figuur!., heiligdom; beo
schermgod; de privilegiën of voor·
regten eener stad.
PALLAS, de Griehche benaming voor
MINERVA, de Godin des oorlogs,
der wijsheid en wetenschappen;
ook de door Dr. OLBERS ontdekte
nieuwe planeet. Zie Minerva.
P ALLASCH, de sabel of het slagzwaard
der ruiterij.
PALLIATIEF, wat slechts den schijn
van iets heeft, eene bemanteling;
ook een pijnstillend middel zon·
PALL. 504 PALM.
der genee~kracht. Palliatief kuur, eiland Palma, een der Kanarische
E'chijnkuur, welke eene ziekte, voor eilanden, gewonnen wordt.
eenen tijd lang, wel lenigt; maar P ALMESTRIE, Palmistrie, kunst om
niet geneest. Palliatiw, verant· uit de handen waar' te zeggen.
E'chuJdiging'en; ook pijnstiilende Zie Chiromantie.
middelen. Palliëren, verzachten, PALMIPES, bij de Romeinen eene
bewimpelen. maat van 5 handen, of 1 voet (ene
PALLIÜM, zeker bisschopsmanteltje, hand breed.
opperpriesterlijk gewaad van den P ALMULA, eene riem. Ook de toets
Paus, de aartsbisschoppen, enz., van een klavier.
bestaande in eenen drie tot vier PALOIN, een gewigt in Coromandel,
vingeren breed en band met zwarte iets meer dan 2 lood.
kruisen bezet. Het is van de fijn. P ALOMANCIE, waarzegging, door
ste wol van E'chapen gemaakt, middel van kleine staven.
welke te Rome door daartoe ge. PALPABEL, handtastelijk, tastbaar;
wijde nonnen verzorgd en opge. klaar, duidelijk.
kweekt worden, die ook de wol PALPITATIE, hartklopping; de bewe.
tot dat einde spinnen. De Paus ging des bloeds in de aderen. Pal.
wijdt dan deze Ideederen in de pileren, kloppen (van het hart);
St. Pieterskerk, met vele plegtig. trillen (der leden).
heden. ' PALUDAMENTUM, kostbare met goud
PALLOR, de gepersonifiëerde doods· gestikte krijgsman tel, waarin de
bleekheid. oud· Romeinsehe krijgsoversten te
PALLU. het booze grondwezen bij de veld trokken.
Birmannen, in Pegu en Ava, het· P AMBIOMA, het algemeene levensbewelk
als half dier en half memeh, ginsel.
reusachtig, zittend en met eene PAMPAS, de groote grasvlakten in
knods in de hand, afgebeeld wordt. Zuid-Amerika, bijzonder in Peru.
PALM, eigenlijk de vlakke hand; een PAMPERos,in Buenos-Ayres. de windbekendgewas;
een deci-mètreof het vlagen uit het zuidwesten.
1/10 gedeelte van ééne Nederl. el. PAMPHLET, Fr., een vlugschrift, een
PALMA CHRI8TI, de kruis- of won· klein onbeduidend geschrift, het.
derboom. welk slechts ingenaaid, niet ge.
PALMARIÜM, een gesehenl" hetwelk bonden is; schotschrift, blaauwmen
vrueger in Duitschland ge- boel'je. Pamphletist. een vlugwoon
was den advokaten, na een sehriftschrijver.
door hen gewonnen regtsg'eding, PAN, God der herders, bij de oude
nog boven hunne rekening te ge- Romeinen; ook de God der jagers.
ven; vereering voor eene behaalde PANACEE, eene dochter van EE'CULAoverwinning.
PIUS, welke men hulp tegen alle
PALMARUM DOMINICA. palmzondag, ziekten toeschreef; van hier figuur!.
de zondag voor Paschen, aldus ge· gebruikt, een wondermiddel, een
noemd. omdat in het Evangelie, algemeen geneesmiddel voor vele
hetwelk op dezen dag gelezen ziekten.
wordt, de palmtakken voorkomen, PANACHE, Fr., een veder. of pluim.
waarmede JEZUS, bij zijne intrede bos; ook eene maat op het eiland
in Jeruzalem, ingehaald werd. SarlJos, omtrent 25 pond bevat-
Palmtak, een oud zinnebeeld der ten de.
overwinning, des vredes, der PANACHIA, in de Grieksche kerk eene
vruchtbaartleid, enz. Palmwijn, plegtigheid, waarbij een geestelijke
ligtgele, zoete wijn, welke op het voor den maaltijd een driehoekig
PANA. 505 PAND.
stuk brood op een bord, panachiarion,
legde, en daarvan, na den
maaltijd, door al de aanwezigen
een stukje liet afbreken.
PANADE, broodsoep met vleeschnat.
PANARITIÜM, Lat .. panaris, Fr., eene
zweer aan de vingers; de fijt.
PANäTHENAEëN, te Athene twee feesten,
welke ter eere van MINERVA,
het kleinste alle jaren en het grootste
alle 5 jaren gevierd werden.
PANCARPUM, Pancarpus, te Rome,
een gevecht van mannen met wilde
dieren.
PANCHIMAGOGUM, artsenij, om alle
schadelijke vochten uit het ligchaam
te drijven.
P ANCHRESTUM, een geneesmiddel,
hetwelk tot velerlei gebruik dient.
PANCRATESIE, alleenig bezit, alleenheer8chappij.
PANCRATIÜM, een geweldige kamp
der oude Grieken, waarbij alle vijf
kampsoorten, als: loopen, springen,
schermen, worstelen en werpen,
tegelijk geöefend werden; ook een
wedstrijd op leven en dood. Pancratiüs,
pancratiastes, een kampvechter;
een heldhaftig ridder.
PANCREAS, de groote maagklier. Pancreatisck
kanaal, kanaal van het
scheelklierensap. Pancreatisck sap,
vocht dat zich in de scheelklieren
afzondert en zich met de gal en
het melksap vermengd_
PANDA, eene Godin der Sabijnen en
Romeinen, de overwinning, of
CERES onder een' anderen naam,
voorstellende.
PANDALEON, een dikgekookt geneeskundig
sap.
PANDECTEN, eene verzameling van
de oud- Romeinsche wetten, anders
digesta genaamd.
PANDEMISCHE ZIEKTE, eene door het
gansche land heerschende ziekte,
besmettelijke volksziekte.
PARDEMONIÜM, vergaderzaal aller
duivels ofbooze geesten; een tempel
van alle goden en halve goden,
PANDEROLEN, trompettenkoord met
kwasten.
PANDICULATIE, eene uitzetting der
spieren aan het gansche ligchaam,
eene krampachtige trekking ten
gevolge hebbende,
PANDJANGAKANER, lndiaansche almanakschrijver.
PANDION, koning van Athene, vader
van PROGNE en PHILOMELE, die
van verdriet stierf.
PANDOEREN, eene soort van Hongaar~
che soldaten; ook zeker kaart~
pel.
PANDORA, eigenlijk, de met alles
begiftigde. Naar de fabelleer, een
jong, zeer schoon meisje, het voortreffelijkste
onder alle werken,
welke de scheppingskracht van
PROMETHEUS had voortgebragt.
De Goden kwamen, om haar te
zien, en PANDORA geviel hun zoozeer,
dat elk hunner haar insgelijks
begiftigde; MINERVA met
wijsheid, VENUS met tlanminnigheid
enz.; MERCURIUS gaf haar eene
geheimvolle doos, welke niet mogt
geopend worden. De broeder van
PROMETHEUS, EPIMETHEUS, welke
de wonderschoone PANDORA tot
echtgenoot kreeg, kontle zijne
nieuwsgierigheid niet bedwingen,
opende de doos, en terstond vloog
het gansche heir van alle mogelijke
rampen en plagen voor de
menschheid daaruit; en onaangezien
dezelve weder dadelijk gesloten
werd, bleef er echter niets
anders in, dan de koop, het eenige
goed, wat daarin geweest was. De
zin van dit schoon verdichtsel
komt hierop neder, dat het menschelijk
geslacht, door de invoering
van kunsten wel tot eene
hoogere beschaving geleid wordt,
maar dat in haar gevolg zich ook
zinnelijkheid en weelde bevinden,
welke, door het misbruik, velerlei
ellende over het menschdom brengen.
Oneigenlijk wordt nu de doos
van Pandora, voor de bron van alle
ongeluk en kwaad genomen.
PAND. 506 PANI.
PANDORA, een der oudste muzijkinstrumenten;
ook thans nog in gebruik
en pandora of mandoline genoemd.
P ANDORE, soort van onvolkomene
klanken.
PANDOROMEN, zie Braminen, Bramanen
of Brachmanen.
PANDURAM, hetzelfde als Fakir.
PANDURICH, eene soort van pandora
of mandoline.
PANDURODES, viool- of citervormig
enz., een met weinig snaren bezet
muzijkinstrument (zoo als de pandoren,
mandoren, mandolinen, violen,
citers, enz.)
PANEEL, eene dunne plank achter
eenen spiegel, eene schilderij ,enz.;
een houten beschot, ook eene
plank, waarop geschilderd wordt,
in tegenoverstelling van doek, bij
voorbeeld: het is eene schilderij
op paneel, niet op doek.
PANEGYRICUS, lofrede. Panegyrist,
lofredenaar, vlE:ijer. Panegyristisch,
panegyrisch, op de wijze der lofredenaars.
PANELLE, eene Soort van ruwe ongekookte
suiker.
PANEREN, paner, Fr., vleesch met
broodkruimels bestrooijen.
PANETIER, broodmeester, vóór de
Fransche omwenteling,een beambte
der kroon, die over de paneterie
gesteld was.
PANHARMONICON, een muzijkinstrument,
hetwelk een volkomen orchest
met trompetten, pauken en
fluiten laat hooren.
PANHELLENIÜS; onder dezen naam
werd JUPITER als schutsgod van
geheel Griekenland vereerd.
PANHELLINoN,bijnaam van BACCHUS.
P ANIONIÜM. eene vroegere zamenkomst
van afgevaardigden uit alle
Ionische steden, om over het algemeen
wel7.ijn te beraadslagen.
Ook een feest, dat alle bewoners
van Innië op kaap Mycale, ter eere
van NEPTUNUS, vierden.
PANIEK, panique, Fr .. eeneplotselinge
schrik bij onvermoede voorvallen;
van hier panieke of panische
schrik, ongegronde schrik; valsche
wapenkreet.
PANISBRIEF, brood-, eet- of verzorgingsbrief,
een vroeger voorregt
der Duitsche keizers, om eenen
wereldlijken persoon, voor zijn
leven lang, in een klooster of stift
te doen verzorgen en onderhouden.
Panist, een persoon, die zoodanig
eenen brief bekomt.
PANMELODICON, een zak speeltuig,
van 5 octaaf, met zeer liefelijke en
zachte toonen.
PANOPHOBIE, het schrikken in den
slaap.
PANOPTIE, de eigenschap, om alles
te overzien, met het verstand te
doorgronden.
PANORAMA, Gr., eigenlijk, een aloverzigt,
albeschouwing; een rondgaand
schilderstuk, hetwelk eene
stad, of andere plaats, op doek of
papier geschilderd, in haar geheel
voorstelt, \'an boven zijn licht ontvangt,
terwijl de aanschouwer, van
een zeker standpunt in het midden,
de afgebeelde voorwerpen of handelingen,
als het ware, levend daargesteld
ziet.
PANSFLUIT, een zevenmondig riet,
eene herdersfluit.
PANSOPHIE, kennis van alle dingen.
Pansooph, een mensch, die waant
alles te weten, alles te verstaan.
PANTAGOGA, Panchymagoga, alles ontledigende
middelen.
PANTALEON , Pantalon, een muzijkinstrument,
naar zijnen uitvinder
PANTALEON HEBENSTREIT, een'
Saks, genoemd, als een cimbaal
gevormd en ook forte-piano-pantalonist
geheeten. De snaren daarvan
worden, door middel van
eenen hamer, aangeslagen. Pantalonist,
iemand, die daarop speelt.
PANTALON, Fr., hansworst in de Italiaansche
blijspelen; ook een harlekijnspak,
hetwelk van het hoofd
tot de voeten uit een stuk gePA
NT. 507 PANT.
maakt is; ook andere dergelijke mede allerlei hoeken, lengten en
kleederen, als een lange wijde hoogten kunnen gemeten worden.
broek enz.; fig. een menseh, die PANTOMIME, mienen- en gebarenallerlei
middelen gebruikt, om spel, gebarenspraak. Pantomimiek,
zijn doel te bereiken. Pantalonna- kunst van de gebarenspraak. Pande,
Fr., de pantalonsdans, kluch- tomimisch, wat daartoe behoort.
tige dans, waarbij men allerlei Een pantomimisch ballet, eene soort
zotte standen aanneemt en allerlei van dans, waarin de handelingen
narren gebaren maakt; eene pots; enkel door gebaren uitgedrukt
fig. schijnvreugde, schijndroef- worden; een met mienen. en ge-
. heid, veinzerij. barenspel gepaard gaande dans.
PANTERSTEEN, wordt de jaspis ge. Pantomimist, een gebarenspeler.
noemd; dewijl hij, even als de PANTOPHAGUS, een menseh, die gepanter,
gevlekt is. , heel onnatuurlijkedingen,als: glas.
PANTES, heeten in sommige streken I steenen, enz. inslikt; een vreetäl.
de cauris. P ANTOPHOBIE, algemeene vrees voor
PANTHEëN, figuren, welke een geheel alles.
voorstellen,dat uit de zinnebeelden PANURGIE, arglistigheid, schalkachvan
verscheidene goden zamenge- tigheid. Panurgu8, een listig
steld is. menseh.
PANTHEÏSMUS, Lat.,pantheisme, Fr., PANUS, Panis, Phygethlon, een niet
het geloof, dat het heelal de dik maar breed gezwel, waarop iets
Godheid zelf is. Pantheïst, ie- als eene puist te zien is, en dikmand,
die God en de wereld, of de wijls met koorts gepaard gaande.
natuur, voor één houdt, en beo PAO LIST, een aanhanger der partij
weert, dat met het groote geheel van den Corsikaan PAOLI.
een denkvermogen wezenlijk ver- PAOLO, eene Italiaansche munt.
bonden is, door hetwelk dit geheel PAON, Paeonia, de heelende, een bijzijne
regelmatige orde bekomt. naam van MINERVA.
PANTHEON, in Parijs, de voormalige PAOPIlI, de 2de maand van het jaar
nieuwe Genoveva-kerk,in welke de der Egyptenaren, welke, volgens
asch van groote mannen, die zich den Juliaanschen almanak, den 28
bij het vaderland verdienstelijk ge· September begint.
maakt hadden, werd bijgezet, ter- PAPA, eigenlijk, vader, als eene kinwijl
hunne namen, door insnij- derlijke benaming; ook de Paus,
ding op marmeren zuilen, moesten als het zoogenoemde geestelijke
vereeuwigd worden; ook een tem- opperhoofd der Christenheid. Papel
te Rome aan alle goden ge- pismus, het pausdom. Papist, een
wijd. aanhanger van den Paus, een paus-
P ANTINE, een bepaald aantal stren- gezinde. Papistisch, papaal, pau·
gen zijde, wol of garen, welke za· selijk. Papisterij, de blinde gemengebonden
worden, om te ver- hechtheid aan den Paus; ook
wen. de gansche Roomsch-Katholijke
PANTOCRATOR, de Almagtige, de godsdienst, voor zoo verre deze op
schepper en onderhouder aller din- de willekeur van het zigtbaar
gen. Pantocratie, albeheersching. opperhoofd der kerk of den Paus
PANTOGRAAPH, teekenäap, een werk· berust.
tuig tot het nateekenen en ver- PAPABILI, die kardinaaIs, welke voor
kleinel1 der omtrekken. geene buitenlandsche magt partij
PANTOMETER, pantomètre, Fr., zeker kiezen, en alzoo meer hoop hebben
landmeetkundig werktuig, waar- van Paus te worden.
PAPA. 508 PAPI
PAPALETHRA, de tonsuurs bij de
Grieksche geestelijken.
PAPAVER, een slaapbol, maankop.
P APELIN, een halfzijden stof.
PAPERASSEN, onnut, beschreven papier,
~cheurpapier; oude geschriften.
P APETTE, eene pauselijke zilveren
munt, 2 paoli of omtrent 9 stuivers
waard.
PAPHIA, naam van VENUS. Paphisch,
aan VENUS gewijd, toegeheiligd.
PAPIERADEL, de adel, welke zich
niet op geboorte, maar op verheffing,
door middel van eene oorkonde
grondt. Papieren heeten bij
de kooplieden wissels, schuldbrieven,
aanwijzingen op kantoren,
banknoten, enz. Papier maché,
Fr., gestampt, vloeibaar gemaakt
papier, hetwelk, om verscheidene
dingen, als doozen, kistjes, enz.
daaruit te maken, in vormen gedaan,
en daarna gebakken wordt.
Papier mécanique, Fr., machinaal
papier.
PAPILIQ, eene soort van tenten, welke
vermoedelijk haren naam daarvan
hadden, dat zij in gedaante
naar eenen vlinder zweemden.
PAPILLON, Fr., kapelletje, vlinder.
P APINIANISTEN, voorheen zulke studenten,
die, na twee jaren in de
regtsgeleerdheid gestudeerd te hebben,
in het derde, tot de lessen
over de responsa van den beroemden
regtsgeleerde EMILIUS PAPINIANUS,
uit de 2de eeuw, toegelaten
werden.
PAPILLOTTE, Fr., een papierreepje of
rolletje om het haar ter krulling in
op te rollen. Papilloteren, de haren
in papierrolletjes wikkelen; ook
schitteren, glinsteren; van eene
schilderij, die te veel lichte partijen
heeft, zoodat zij het oog vermoeijen,
zegt men: het papilloteert.
Een gepapilloteerde stijl, waarin te
veel redekundige praal gevonden
wordt, en de figuren en schoone
uitdrukkingen te zeer opgehoopt
zijn.
PAPIO. CAESAREA, zie Caesareo-Papia.
PAPINIAANSCHE POT, (digestor papinianus,
Lat., digesteur papinien,
Fr.), zijnde een ijzeren of koperen,
van binnen vertinde, en met
een vastgesloten deksel, voorziene
pot, waarin, door middel van weinig
kolen, niet alleen het vleeseh
gaar, maar ook, in twee tot drie
uren, alle beenen tot brij gekookt
kunnen worden. De naam is ont·
leend van zijnen uitvinder, Dr,
en Prof. DIONYS. PAPIN.
PAPOLATRIE, Fr., de vereering van
den Paus.
PAPUAS, zwarte bewoners van het
eiland Nieuw- Guinea, behoorende
tot Australië; een krijgshaftig en
nog zeer barbaars eh negervolk.
PAPYRUS, de papierplant, eene plant,
welke in Egypte aan den Nijl
groeit en de oudste soort van papier
leverde.
PAR, Fr., door, door middel, bij,
uit, met, b. v.: par accord, bij
vergelijk; par ami, met vriend;
par amitit!, uit vriendschap; par
exemple, bij voorbeeld; par force,
met geweld enz.
PAR, Lat., gelijk. Pares, gelij~n,
tegen elkHnder opgewassen. Pari
ratione, op gelijke wijze.
PARAAT, paratus, Lat., gereed, bereid,
vaardig, dadelijk Parata pecunia,
baar, gereed liggend geld;
parate executie, dadelijke uitwinning.
PARABASIS, het springen van het eene
onderwerp op het andere.
PAR4BATEN, te Rome zij, die in den
circus eerst eenen wedren met den
wagen, en daarna een en wedloop
te voet deden.
PARABEL, Parabool, parabole, Fr., in
de redekunst, eene gelijkenis, gelijkenisrede;
ook in de landmeetkunde,
de kegelsnede, eene ronde,
van boven enge, en van onderen
wijde figuur, welke ontstaat, wanneer
men eenen kegel met zijne
PAHA. 509 PARA.
zijde parallel doorsnijdt; parabo- baart.
lisch, bij wijze van gelijkenis; ook PARACYESIS, Parakyesis, zwangerin
den vorm eener kegelsnede: schap buiten de baarmoeder.
parabolische spiegel, een spiegel, PARACYNANCHE, de keelziekte van de
die zulk eenen vorm heeft. Para- spieren der luchtpijpkop.
boliseren, door gelijkenissen spre- PARADE, parade, Fr., pronk, praal;
ken. ook plegtige optogt der soldaten;
P ARABOLANEN, in de eerste tijden ook het afweren van eenen stoot
der Christelijke kerk, zekere gees- (in het schermen). Paradebed,
telijken, die de zieken in de hos- pronk- of staatsiebed. Paraderen,
pitalen verzorgden. Ook men- pralen, pronken; ter monstering
schen, die te Konstantinopel met staan; zich in het zondagspak lawilde
dieren streden. ten zien.
PARABOLISMUS, in de stelkunst, het PARIADASTOLE, figuur in de rededeelen
eener vergelijking door de kunst, wanneer eene stelling door
bekende grootheid, waarmede het het juiste tegendeel daarvan opgelste
lid of de hoogste graad der helderd wordt; wanneer men, b. v.
onbekende is aangedaan. het verstand '-an het gemeene volk,
PARACELSISTEN, aanhangers van PA- en dat van eenen gezonden kop
RACELSUS BOMBAST, van Hohen- met elkander vergelijkt; om de
heim, uit de lOde eeuw, die in den voortreffelijkheid van het laatste
mensch eene bijzondere, van ver- in een meer helder daglicbt te
stand en wil onderscheiden, na- plaatsen.
tuurlijke kracht der ziel aannam P ARADlAZEUXIS, was bij de Grieken
en dezelve geest noemde. de tusschenruimte van dien gan-
PARACENTHESIS, Gr., paracenthèse, sellen toon, welke zieh tusschen de
Fr., opening van de borst of den beide tetrachorden synemmenon
buik, met eene holle naald, om en diezeugmenon bevindt.
de inwendige kwade vochten weg PARADIGMA, in de spraakk" een tijdte
nemen; aftapping van het wa- woord met al zijne vervoegingen
ter. en veranderingen, hetwelk tot een
PARACHRONISMUS, misslag in de voorbeeld dient, om andere gelijktijdrekening,
wanneer men eene soortige woorden daarnaar te vergebeurtenis
als later plaats gehad voegen of te veranderen.
hebbende opgeeft, dan deze WH- PARADIJS, een lusthof, de verblijfkelijk
is voorgevallen. , plaats der eerste menschen, de hof
P ARAcHûTE,Fr., valscherm aan eenen' Eden; figuur!., een zeer aangenaam
luchtbol, om daaruit iets uit de oord; ook de verblijfplaats der zalucht
neder te laten. Eene uitvin- ligen na dit leven. Voorts wordt
ding van den beruchten BLAN- die naam ook aan de bovenste ga-
CHARD. lerij in eenen schouwburg gege-
PARACLEET, een trooster, raadgever, ven.
voorspraak. Paracletisch, vertroos- PARADOX, Gr., wonderspreukig, met
tend, tot troost verstrekkende. de gewone leer en meening strij-
Paracleticum, een misboek der dig; een algemeen aangenomen ge-
Grieken, hetwelk troostteksten be- voelen, hetzij werkelijk of slechts
vat en alle dagen gebruikt kan in schijn, tegensprekend, waarbij
worden. het echter onbeslist blijft, of het
P ARACOPE, de ijlhoofdigheid of voor- algemeen gevoelen waar of valsch
bijgaande krankzinnigheid, welke zij; zonderling. Paradoxomanie
zich in de hitte eener koorts open- overdrevene en te verregaande neiPARA.
510 PARA.
ging tot zeldzame gevoelens en
leerstellingen. Paradoxum, paradoxon,
een ongehoord ding, een
ongerij md en met het gezonde
verstand strijdig gevoelen; ook
hetgeen met de waarheid schijnt
te strijden, b. v. : hij had het ongeluk,
rijk te zijn. Paradoxie, on ..
gewone, met het algemeene gevoelen
::ltrijdige denkwijs; ook neiging
tot zonderlinge stellingen.
PARADOXUS, de zanger of instrumentist,
die in de Olympische spelen
den prijs behaalde.
PARAEMASTIE, eene onophoudelijk
voortdurende koorts, welke aan het
afnemen is. Ook de ouderdom, in
zoo ver die in eenen toestand van
afneming is.
PARAENESIS, eene vermaning, opwekking,
stichting, opwekkingsleerrede.
Paraenetisch, vermanend,
opwekkend, stichtend, van daar
paraenetische schriften.
PARACUSIS, het suizen der ooren.
PARAGEUSIA, ontstemming van den
smaak.
PARAGIÜM, Lat., bedeeling van vortelijke
personen, met landerijen.
Bekomen zij geld, dan heet het
apanagiüm.
PARAGLOSSE, tongziekte, ontsteking
enz. der deelen naast de tong. der
tongspieren, enz. Paraglossen ,
eertijds de cancellen-ven ti Ie in de
windpijpen der orgels.
PARAGOGE. (spraakk.) wanneer men
achter aan een woord eene lettergreep
voegt.
PARAGOMPHOSIS, induiking van het
kinderhoofd in het bekken.
PAR,lGRAAPH, paragraphe, Fr., afdeeling
in eene verhandeling of
eenig ander geschrift (§).
PARAGRAMMA. eene soort van kabalistische
rekening, waarbij men de
letters eener plaats met getallen
beteekent , om door berekening
daarvan eenen geheimen zin voort
te brengen. Paragrammatismus,
eene verwisseling der letters in een
woord, waardoor een andere ZUl
ontstaat.
PARAKELEUSTICON, de Grieksche
naam van een ~chipperslied.
PARAKONTAKION, de naam van een
in de Grieksche kerk gebruikelijk
geweest zij nde wisselzan g.
P ARALAMPSI S, eene parelkleurige ,
glinsterende vlek, welke somtijds
het grootste gedeelte van het
hoornvlies inneemt, en in het geheel
gee:ne lichtstralen doorlaat.
PARALIPOMENA, Gr., uitlatingen;
wat in een boek uitgelaten is; inzonderheid
worden de boeken der
Chronieken zoo genoemd, dewijl
daarin hetgeen in àe boeken der
Koningen te kort verhaald of geheel
overgeslagen is, aangevoerd
wordt; ook bijvoegsels.
PARALIPSIS, (redekunst) een gewaand
voorbijgaan van een punt,
hetwelk men toch aanvoert, b. v.:
ik zwijg van de slechtheid zijns
harten.
PARALLAXE, Fr., in het algemeen,
het onderscheid of de afstand van
twee gezigtkundige (optische)
plaatsen van een voorwerp, hetwelk
uit twee verschillende standpunten
gezien wordt. In de sterrekunde
stelt men zich het oord,
waar men eene ster C. uiL het
middelpunt der aarde A. zoude
zien, als de ware, en waar zij van
de oppervlakte der aarde B. gezien
wordt, als de schijnbare plaats
daarvan voor, en noemt het onderscheid
a. b. insgelijks de parallaxe.
Deze dient, om afstanden te
meten, wier bepaling onze krachten,
naar het eerste voorkomen,
geheel schijnt te boven te gaan.
PARALLEL, evenwijdig, even wijd
van elkander afstaande. De parallel
is eene lijn, die, in alle punten,
van eene andere lijn. evenwijdig
afstaat; figuur!. eene gelijksoortige,
b. v. geschiedenis.
Parallelplaatsen, gelijkluidende
plaatsen. Eene parallel trekken,
PARA. 511 PARA.
of dingen pamllel stellen, heet, dezelve
vergelijken, nevens elkander
stellen. Parallelepipède, Fr., pa.
rallelepipedum, Lat., figuur met
zes gelijkhoekige zijden. Paral.
lelismus, Lat., parallélisme, Fr.,
evenwijdige stand, dat is de eigenschap
der lijnen, door middel
van welke zij evenwijdig zijn.
Parallelismus sententiarum, Lat.,
de evenredigheid, de gelijke vorm
van twee met elkander verbondene
stellingen. Parallelegram, parallelogramme,
Fr., lang\\oerpige
vierhoek, wiens twee tegen elkander
overstaande zijden evenwijdig
van elkander staan. Parallelcirkel,
in de wiskundige aardrijksbeschrijving,
een kring op den wereldbol,
welke met den evennachtslijn
parallel gaat, en ook alleen
parallel genoemd wordt.
PARALLÈLE, Fr., vergelijking, plaatsing
tegen over elkander.
PARALOGISEREN, valsche sluitredenen
of verkeerde gevolgtrekkingen
maken. Paralogismus, verkeerde
sluitrede, waarbij, onopzettelijk,
in den vorm, de gronden en hoofd.
stellingen gefeild wordt. Bij
eene drogrede geschiedt dit opzettelijk.
PARALUS , vaartuig van THESEUS,
waarop hij, na het verslaan van
den Minotaurus, de jonge maagden,
welke door dezen opgevreten
zouden worden, weder naar
Athene terug bragt.
PARALYSEREN, paralyser, Fr., verlammen;
krachteloos maken. Paralysie,
beroerte, verlamming.
Paralytisch, aan eene beroerte onderhevig,
lam.
PARAJlIESE, de lste snaar van het
tetrachord diezeugmenon, in het
Grieksche toonstelsel, welke met
onze kleine ft overeenstem t.
PARAMETER, eene regte lijn van onveranderlijke
grootte in de kegelsneden.
PARAMMON, onder dezen naam, zoon
van AMMON beteekenende, werd
MERCURIUS in Lybië en Elis vereerd.
PARAMYTHIE, verhaal, verdichting;
vertelling tot tijdverdrijf.
PARANETE, de naam der 3de snaar,
in de 3 hoogste tetrachorden der
Grieken. Paranete diezeugmenon,
de 3de snaar van de tetrachord
diezeugmenon, met onze gestreepte
d overeenstemmende. Paranete
hyperbolaeon, de ~de toon in de
hoogste tetrachord der Grieken,
onze gestreepte g. Paranete synemmenon,
de 3de snaar vau de
tetrachord synemmenon, onze kleine
c.
PARANGON, Pamgon, de naam van
diamanten, robijnen, en andere
kostbare steenen en paarlen, welke
van eene ongewone grootte zijn;
ook in de drukkunst, zekere drukletter.
Groot parangon, klein parangon.
P ARANOEA, gekheid, krankzinnigheid.
P ARANOMASIE, overeenkomst van
woorden in verschillende talen.
PARANYMPH, paranymphus, Lat.,
bruidjonker, speelnoot bij de ouden;
ceremonie-meester bij bruilof
ten; lofredenaar, bij de plegtige
uitdeeling van waardigheden; ook
de geleider van hem, die, op de
hoogeschool, in het openbaar eene
verhandeling verdedigt, ter bekoming
van het meesterschap in eenig
vak van geleerdheid.
PARAOS, kleine vaartuigen in China,
getakeld als de jonken, en tot den
oorlog uitgerust.
PARAPEGMEN , bij de ouden, metalen
tafelen, waarop de wetten en verordeningen
geschreven werden;
ook plagten de sterrevoorzegkundigen
zich van zulke tafelen te
bedienen, om hunne figuren daarop
te zetten.
PARAPET, Fr., para petto, Ital., eene
borstwering van eenen wal, leuning
; terras.
PARA. 512 PARA.
P ARAPHE, een pennetrek , welke
men gewoon is, bij de onderteekening
van zijnen naam te voegen;
ook een stempel, wëcarmede
zulk een trek op iets gedrukt
wordt. Parapheren , met eenen
pennetrek teekenen ; eenen trek
aan zijnen naam maken; insgeliJks
met de handteekening voorZIen.
P ARAPHERN ALlëN, goederen, welke
de getrouwde vrouwen haren echt.
genooten, buiten het huwelijks.
goed, aan geb ragt of anders toegevoegd
hebben. Paraplternale goederen,
buitenhuwelijksgoederen.
P ARAPHIMOSIS, zekere zwelling der
voorhuid, Spaan~che kraag genoemd.
PARAPHONIE, bij de Grieken, de melodische
voortgang in consonarlCen
in het algemeen.
P ARAP H ONIST, een voorzanger.
P ARAPHORA, onzinnigheid.
PARAPHRASE, Fr., parapltrasis, Lat.,
verklarende omschrijving een er
stelling, spreuk, enz. met andere
woorden. Parapltraseren, verklaren,
omschrijven. Parapltrast,
een omschrijver van eenig geschrift;
een uitlegger, Parapltrastisclt,
omschrij vend, verkla·
rend.
PARAPHRENITIS, Parapltronesis, de
met eene aanhoudende heete koorts
verbondene razernij. Parapltrosy.
ne, krankzinnigheid; verwarring
des verstands.
P ARAPLEXIE, eene beroerte, die
slechts een deel des ligchaams getroffen
heeft; de verlamming der
leden, welke op de beroerte volgt.
Paraplectisclt, door eene beroerte
lam geworden.
PARAPLUIE, Fr., een draagbare regenscherm.
PARARHYTHMUS, eene pols, die niet
met de jaren of met de ziekte
overeenkomt.
PARAROES , kleine steenstukken ,
welke op sloepen aangebragt worden.
P ARARTHREMA, Parartltr!lma, hetzel
ve als sublu:catie.
PABASANGE, Fr., Perzische mijl of
een uur wegs.
PARASCENE, toebereiding, kleeding.
Parasceniüm, plaats achter het tooneel,
waar de komedianten zich
kleeden ; kleedkamer.
PA RASCEVE (festum parascel'es), rustof
voorbereidingsdag, Goede Vrijdag.
PARASCHEN, Hebr., afdeelingen in
de vijf boeken van MOZES, die bij
de Joden op den sabbat, even als
bij de Christenen de evangeliën en
de brieven der Apostelen, gelezen
worden.
PARA8ELENE, bijmaan; wanner de
maan tegen eene wolk schijnt, die
het schijnsel daarvan terugkaatst,
en alzoo eene dubbele maan vormt.
PARASI, eene zilveren munt der
Turken, 4 aspers of iets meer dan
een' halven stuiver doende.
PARASITEN, eigenlijk, tafelvrienden,
dischgenooten; verder, in eenen
verach~elijken zin, schuimloopers,
tafelscbuimers; ook van planten,
die bij en op andere planten
groeijen, uit welke zij sappen en
voedsel trekkp'll, woekerplanten.
Parasitisclt, schuimloopelld.
PARASOL, Fr., een draagbare zonnescherm.
PARASTATEN , zijpilaren , stutten,
die nevens andere zuilen staan, en
balken dragen.
PARASTICHlS, eene rij letters, waaruit
een naam ontstaat.
PARASTREMA, eene krampachtige verdraaijing
van den mond, de lip"
pen, de oogen of den neus.
P ARASYN AXES, verbodene vergaderingen
en zameukomsten der ketters.
PARATHRESIS, Parathroma, verrekking
of verstuiking van een lid.
PARATONNERRE, Fr., een bliksemafleider.
PARATOSCOPIE. Paratoskopie , Gr.,
PARA. 513 PAR
het waarzeggen uit de luchttee. PAR Cl PAR Là, hier en daar, op
kenen. verscheidene plaatsen.
PARATOUT, eene soort van scherm, PAR COMPLAISANCE, Fr., uit welle.
die men tegen regen, zonneschijn, vendheid.
en als licht-, schoorsteen- en ander PAR COUVERT, (p. eJ, Fr., onder
scherm gebruiken kan. couvert, onder omslag (op brie·
PARU'RJMMA, het gewond zijn aan ven).
het achterste, blikaars. PAR CURIOSITÉ, Fr., uit nieuwsgie.
PAR AVANCE, Fr., bij wijze van righeid.
voorschot, vooruit. PARDO, eene munt in Coromandel,
PARAVENT, Fr., windscherm of één gulden waard .
. schut. PARDON, Fr., vergiffenis, genade.
PARAZONliiM, iets, dat aan den gor- Pardon! Pardonnez! Fr., vergeef
del hangt, bijzonder een zijdge- mij, neen! Pardonnabel, pardonweer,
een dolk bij de Ouden. Ook nable, Fr .. vergeeflijk, verschooneen
ronde schepter, die er uitziet baar. Pardonneren, pardonner, Fr.,
als een bevelhebbersstaf. vergeven, kwijtschelden, vergiffe-
PARBAJOLLE, eene Milanesche zilve- nis of genade schenken.
ren munt, 21/ 2 soldi of iets meer PARECBASIS, afwijking. Zie Digresdan
11/ 2 stuiver. sie.
PARBLEU, sakkerloot, te drommel! PAREDRI, te Athene 6 voorname
PARC. Fr., park of perk. Pare de beambten, wien zeer gewigtige
l' artillerie. artillerijpark, de be- dingen toevertrouwd waren. en die
waarplaats voor het grove geschut alle vonnissen na moesten zien.
en noodige krijg!;\gereedschap. Le PAREDRISCHE GODEN of SYNHODES ,
pare de vivres, eene plaats voor de de aan de oppergoden ondergemarketenters
en voor het krijgs- schikte lagere godheden, of de na
commissariaat. Pare de marine, hunnen dood vergode menschen.
het admiraliteitspark , waar de PAREGGEREN, Ita!., bij de kooplieden,
schepen gebouwd worden, 's rijks de eene rekening met de andere
werf. Le pare de [' hrJpital, eene vergelijken; sluiten.
bijzondere plaats voor de zieken, PAREGORICUM , een pijnstillend gein
een leger. Zie Park. neesmiddel, hetwelk verwarmt, de
PARCANS, groote Indische schepen, zweetgaten opent, week maakt,
welke men zoo wel van voren als verdeelt en ontlast. Paregorisch,
van achteren sturen kan. pijnstillend, (van geneesmiddelen).
PARCELLE, deeltje, perceel, b. v. van PAREIL. Fr., gelijk. evengelijlL
land. PAREIRA.Paraeirabrava, pareirawol'-
PARCEN, (fabelk.) de schikgodinnp.n, tel (cissampelos pareira) , de gruisdrie
gezusters, CLOTHO. LACHESIS wortel uit Zuid-Amerika, een 'zeer
en ATROPOS, die den levensdraad heilzaam geneesmiddel tegen' den
der menschen spinnen en, naar steen.
willekeur, verlengen en verkor- PARELLIPSIS, als van twee consonanten.
De jongste, CLOTHO, om- ten er een weggelaten wordt.
windt de spil met wol; LACHESIS, PAREMENTEN, versierselen, opschik.
spint den draad en ATROPOS. de PAREMPTOSJS, de overgang des bloeds
oudste, snijdt dien met de schaar in de slagaderen, waardoor, volaf.
wanneer de mensch moet ster- gens de leer der oude artsen (PYven.
THAGORAS en ERASYSTRATlJS) de
P ARCHEMINISTE, een menseh, die van koorts ontstaat.
zijne renten leeft. PARENCEPHALIS, de kleine hersens.
33
PARE. 514 PARE.
P ARENCHYMA, zelfstandigheid der
ingewanden; het binnenste zachte
gedeelte van eene plant of van
een kruid.
PARENTAGE, Fr., familiebetrekking,
verwantschap. Parenteren, familiebetrekking
hebben, vermaagschapt
zijn.
PARENTALIA, Lat., parentatie, lijkrede,
waardoor diegenen, welke
achter het lijk gegaan hebben,
plegtiglijk bedankt worden; eigenlijk,
de plegtige offers, welke,
bij de Romeinen, den ouderen of
verwanten, aan hunne graven, gebragt
werden; de lijkplegtigheden,
de laatste eer. Parentator, lijkredenaar.
Parentateren, eene lijkrede
bij het graf houden.
PARENTHESIS, Lat., parenthèse, Fr.,
tusschenzin, tusschenvoegsel, inlassching,
hetgeen men in een
geschrift tU8schen twee haakjes
plaatst, en zonder dat de zin
daardoor gestoord wordt, kan weg.
genomen worden; ook het teeken
der tusschenstelling zelf ( ). In
parenthesi, Lat., tusschen beiden,
dat niet tot de zaak zelve behoort;
in het voorbijgaan,
P ARENTHY RSUS, eigenlijk, de staf
der in verrukking gebragte Bacchanten;
wijders razernij, te ver
gedreven aandoening of drift in
het spreken en schrijven.
PAREPIGRAAPH, Gr., figuur in de
n:dekunst, wanneer datgene, hetwelk
men moest voorbijgaan, verzwegen,
maar met dat al verstaan
wordt.
PARERE (het), Ital., het goeddunken
van een en of meer kooplieden, in
handelszaken, zoodra over dezelve
een geschil ontstaan is, en daarover
geregtelijk uitspraak gedaan
moet worden. Il mio parere, ltal.,
dat is mijn gevoelen.
PAREREN, parel', Fr., opsieren, opschikken;
gehoorzamen, volgen;
in de schermkunst, eenen houw
of stoot afweren; ook in de rij.
kunst, wanneer een paard zoo af.
gerigt is, dat het, naar den wil
des berijders, stilstaat en van voo
ren zich eenigzins opheft.
PARERGON, Gr., bijwerk; hetgeen
eigenlijk de hoofdzaak niet is.
Zoo heeten ook de zich op eene
landkaart in eenen hoek bevindende
figuren en teekenin gen.
PARERMENIE, eene gebrekkige inter.
punctie, welke men den zin, dien
iets hebben moet, niet strookt.
PARESIS, eene soort van verlamming.
PAIt EXEMPLE, (p. eJ, Fr., bij voor·
beeld.
PAR EXPRÈS, door een' opzettelijken
bode.
PARFAIT-AMOUR, Fr., volmaakte liefde,
zekere fijne braDdewijn.
PAR FORCE, Fr., met geweld, ge·
weldadig. Parforce jagt, eene
loop- of renjagt; een, voorheen
meer dan tegenwoordig gewoon,
wreed vermaak der vorsten, het
wild zoolang na te jagen rn te
vervolgen, tot het van vermoeidheid
nederzijgt.
PARFUM, Fr., reukwerk, aangename
lucht of geur. Pm':fumeren, pal'fumel',
Fr., met eenen liefelijken
reuk vervullen, welriekend maken.
Parjuml?rie. waren, welriekende waren,
reuk werk. Parfumeur, een
handelaar in reukwerk. Par/umist,
een reukmenger.
PAR GOVERNO, Ital., tot narigt.
PAIt HASARD, Fr., toevallig, bij toe·
val.
PARHELII, Lat., bijzonnen; een lichtverschijnsel,
wanneer men nevens
de regte zon nog eene of meer
zonnen ziet.
PAIt HONNEUR, Fr., eershalve.
PARI, Fr., eene weddingschap. Pa.
riëren, wedden, een pari doen.
PARI, al pari, van gelijke of tegen
volle waarde, zonder aftrek; in
den handel beduidt het, dat de
handel of koop gelijk opgaat, zonder
dat de eene partij boven de
andere eenig voordeel heeft; bij
PARI. 515 PARK.
wisselaars, wanneer de koers van
verscheidene muntsoorten gelijk
is.
PARIAMBIS, bij de Ouden, eene soort
van fluiten, welke tot begeleiding
der Jambische verzen gebruikt
werden.
PARIA, Pariah, de laagste kaste of
volksklasse in Indië, met welke de
hoogere geenen omgang hebben
mag; dewijl zij zich daardoor verontreinigen
zoude.
PARIATIE, kwijting, een schriftelijk
bewijs, dat een schuldenaar zijnen
schuldeischer volkomen te vreden
heeft gesteld. Ook gereede betaling.
PARIES, Lat., wand, muur. Inter
parietes, tusschen de muren, dat
is, in vertrouwen.
PARIS, zoon van PRIAMUS, koning
van Troje en zijne gemalin HECUBA;
bekend door zijn vonnis het
oordeel van Paris genoemd, waarbij
hij aan VENUS, als de schoonste
boven JUNO en MINERVA, den
appel toewees, verder door zijne
schaking van HELENA, welke de
verwoesting van Troje na zich
sleepte.
PARISCH MARMER, het witte marmer
van het eiland Paros, eene der
fraaiste marmersoorten.
PARISIENNE, in Frankrijk eene der
kleinste soorten van boekdrukkersletters.
Ook een revolutionair
volkslied in de dagen van J ulij
1830 te Parijs.
PARIbiS, eertijds eene werkelijke
Fransche munt, daarna eene rekeumunt.
P ARISTHMIA, kliergezwellen aan den
hals.
PARITEIT, gelijkheid, b. Y. in aantal;
ook gemeenschappelijk of gelijk
regt met anders, regtFgelijkheid.
PARK, Eng., diergaarde, een afgeperkt
stuk land, waarin wild
opgesloten is; een groote tuin
met lustboschjes , regte lanen,
kronkelwegen en vrije plaatsen;
ook eene met heggen ingcslotene
plaats. Zie Pare.
PARKET, zie Parquet.
PARLAGE, Fr., gezwets, nuttelooze
ijdele woorden en redenen.
PARLEMENT, parlement, Fr., parliament,
Eng., eigenlijk eene spreekzaal,
spreekhuis ; rijksvergadering
of -raad. In Engeland de door
den koning zamengeroepene geestelijke
en wereldlijke stenden ,
benevens de afgevaardigden uit de
provinciën en rijkssteden, ter beraadslaging
over de rijhaangelegenheden.
Er behooren toe de
koning, het hooger. en lagerhui~.
Wat dezen gemeenschappelijk besluiten,
heet parlements-acte. In
Frankrijk was het parlement,
eertijds, het hoogste geregtshof in
iedere provincie. Parlementtlir ,
een onderhandelaar, een bode met
vredes- of verdragsvoorslagen.
Parlementel'en, onderhandelen, in
onderhan deling treden, schik kings-,
overgaafs- of vredesvoorstellen
doen.
PARLEREN, praten, ~preken. Parlail",
Fr., de spreekkamer, voornamelijk
in de nonnenkloosters.
P AR MALHEUR, bij ongeluk, ongelukkigerwijze.
P ARM EZAANKAAS, de beste Italiaansche
kaas, uit de omstreken van
Parma en in )let algemeen uit het
Milanesche.
PARN AS, Parnassus, de berg der
zanggodinnen of der Muzen; het
gebied der dichtkunst.
PARO, Pareau, eene groote Indiaansche
bark, welker voor- en achtersteven
gelijk is, zoodat men
het roer aan het eene zoo wel als
aan het andere hangen kan.
PAROCHIAAN, parochianus, Lat., een
kerspel bewoner , kerspelpriester .
Paroc/iie, kerspel, kerkgemeente;
parochie-kerk, parochiaal kerk,
hoofd- of moederkerk.
P AROCHUS, een predikant. Bij de
Grieken, hij, die de bruid in eenen
33*
PARO. 516 PARO.
wagen naar het huis des bruidegoms
bragt. Bij de Romeinen,
een ambtenaar, die den gezanten
en stadhouders, in de provinciën
reizende, de benoodigdheden, op
koste der repuhliek, moest verschaffen.
PARODIE, Fr., eene 800rt van spottende
gedichten, waartoe geheele
verzen (lf enkele uitdrukkingen uit
een bekend gedicht ontleend, en
op een ander onderwerp en in eene
veranderde beteekenis toegepast,
en ernstige zaken daardoor belagchelijk
gemaakt worden. Pa.
rodiëren, een gedicht veranderen,
navol?;en; eene hekelrede beant·
woorden; iets spottend of schertsend
nabootsen. Parodist, iemand,
die parodiën maakt.
P ARODONTID ES, kleine pij nlij ke blaasjes
aan het tandvleeseh.
PAROENlëN, drinkliederen, bijzonder
bij den wijn.
PAROLE, Fr., woord, belofte;
(krijgsk.) wachtwoord, herkenningswoord.
Parole d' honneur ,
woord van eer.
PAROLI, in het farospel, het ombuigen
eener kaart aan eenen hoek,
als zij gewonnen heeft, en men de
winst niet dadelijk wil uitbetaald
hebben.
PAROMOKÜM, (redele) eene figuur,
waarbij men vele woorden, die
met eenerlei letters of lettergrepen
beginnen, zamenstelt.
P AROMOLOGIE, eene redeneerkunstige
figuur, waarbij men iets toegeeft,
om vervolgens zijne tegenpartij
des te nadrukkelijker van
het tegendeel te kunnen overtuigen.
PAROMPHALOCELE, eene breuk nevens
den navel, zijnavelbreuk.
PARONOMASIE, gelijkluidendheid, gelijke
klank van eenige woorden.
P ARONYClIIE, zie Panartriüm.
P ARONY MEN, "voorden, welke in de
afstamming met elkander verwant
zijn. Paronymisch, in afstamming
verwant.
PAROPIAE, de buitenste ooghoeken.
l'ARORAsIS, eigenlijk, het overslaan,
voorbijzien. In de geneeskunde,
het verkeerd zien, het verwisselen
der kleuren, enz.
PAR ORDRE, Fr., op bevel, op last.
PAROSMIA, ziekelijke, veranderde
reuk.
PAROTIDONCUS, oorsmeergezwel.
PAROTIS, Parotiden, klieren achter de
oaren aan het hoofd van den
menseh.
PAROXYSMUS, Lat., aanval, hevigheid
van eene ziekte, bijzonder in
afwibselende koortsen; hoogste
graad van smart enz.
P ARPAILLOTS, naam dien de hervormdeChristenen
in Frankrijk naar een
der hunnen PARPAILLE bekwamen.
PARPAYOLLE, Parpariolle, Parpyrolle,
eene Italiaansche munt te Milaan,
omtrent 1/2 stuiver waard.
PAR PRÉCAUTION, Fr., voorzigtigheidshalve.
PAR PRÉFÉRENCE, Fr., bij voorkeur.
PARQUET, Fr. , parket, eene afgeslotene
plaats in de geregtszalen, alwaar
de regters zitten; eene afdeeling
in de schouwburgen Illet geseheidene
zitplaatsen; ook ingelegd
werk. Parqueteren, inleggen,
b. v. eene vloer.
PAR RAILLERIE, Fr., uit scherts, uit
kortbwijl.
PAR RENOMMÉE, Fr., bij naam, door
vermaardheid.
PARRHASJÜS , beroemd Griek~ch
schilder, wiens bekwaamheid hem
verleidde, om zijne afkomst van
APOLLO af te leiden.
P ARRH ESIAST, iemand, die vrij en
-rond uitspreekt, een rondborstige.
Parrhesie, de vrijmoedigheid in
het spreken, rondborstigheid.
PARRICIDE, Fr., parricidiüm, Lat.,
vader. of moedermoord; ook bloedverwantsmoord
.
PARS, Lat., een deel, gedeelte. Pars
aliquanta, een oneven matig deel,
dat, eenige malen genomen, grooPART.
517 PART.
ter wordt dan het geheel, b. v. 3
is zulk een deel van 5, dewijl 2
maal 3 zes uitmaakt. Pars aliquota,
een evenmatig deel, dat, eenige
malen genomen, JUIst het geheel
oplevert, b. v. 3 van 6. Pa/'s pro
totu, een gedeelte voor het geheel.
PARSEN, noemt men de Gebern.
PARSIMONIE, parsimonia, Lat., karigheid,
~paarzaamheid; ook figuur
in de redekunst, wanneer men de
gewigtige dingen van de minder gewigtige
onderscheidt, en de eerste
met eenen grooteren rijkdom van
gedachten behandelt dan delaatste.
PART, deel aandeel. Partageren, deelen.
verdeeJen, elk zijn aandeel
geven. Parteren, af- of indeelen.
PARTERRE, eigenlijk, op de aarde, op
den grond; eene plaats in den
schouwburg gelijkvloers voor het
tooneel, al waar de aanschouwers
ten deele staande moeten toezien;
ook een tuinbed, een bloemperk.
Een parterre maken, eenen val doen.
PARTES, Lat., het meerv. van pars,
deelen: partes aequales, gelijke deelen:
in partibus infideliüm, wordt
een bisschop genoemd, die wel den
rang en titel van een bisdom heeft,
maar welks grondgebied door de
ongeloovigen in bezit wordt gehouden,
b. v. de bisschop van
Utira, Tripoli, enz.
PARTHENON, eertijds een tempel van
MINERV A op den burg te Athene.
PARTHENIOS, bleekheid (van het gelaat).
PARTHENOPE, eene der Sirenen, welke
wanhopend werd; dewijl zij
ULYSSES door haar gezang niet
had kunnen betooveren.
PARTIAAL, deelswijze of afzonderlijk;
partijdig. Partialiteit, partijdigheid.
PARTICIPANT, een deelnemer, deelhebber.
Participatie, participatio,
Lat., de deelneming, deelname.
Participeren, deel nemen, of aandeel
aan iets hebben of nemen.
PARTICIPANTEN, zekere pauselijke
ambtenaars. ook Janniseri genoemde
en aan de expeditie- gelden
deel hebbende.
PARTICIPIÜM, Lat., (spraakk.) een
deelwoord.
PARTICULA, Lat., een klein deel.
deeltje van het geheel; een stukje;
(spraakk.) klein rededeel, dat niet
veranderd kan worden, als: en.
ook. niet, enz. Particularia, Lat .•
particulariteiten, bijzonderheden,
nadere omstandigheden een er gebeurtenis.
Particulariseren, omstandig,
of met alle bijzonderheden,
verhalen of voordragen. Particularismus
,leer, in de godgeleerdheid,
van de bijzondere genade,
dat CHRISTUS slechts voor eenigen
zou gestorven zijn. Particularist,
een aanhanger dezer leer, Particulariteit,
bljzonderheid. nader berigt.
Particulier. bijzonder, afzonderlijk,
enkel; ook een bijzonder
persoon, iemand, die geenen openbaren
post bekleedt, een eenvoudig
burger. In het particulier, en particulier,
particulièrerr.ent, Fr., in
het bijzonder, bijzonderlijk, van
andere dingen of zaken afgezonderd,
op zich zeI ven staande, alleen.
PARTIE, Fr., partij, deel; onderschei.
dene dingen van eene soort, zonder
bepaling van hoeveelheid of aantal;
een gezelschap; een huwehjk of
verbindtenis; aanhang; eene afzonderlijk
uitgeschreven stem in
de muz~k enz. Partii!el, gedeeltelijk,
deelswijze, enkel.
PARTISAN, Fr., aanhanger van eene
partij; die het met iemands partij
houdt; ook partij hanger, vrijbuiter,
die, in oorlogstijd. tracht den vijand
op allerlei wijzen schade toe
te brengen.
PARTISANE, eertijds een geweer, omtrent
7 voet lang. en waarop zich
eene ijzeren spits bevond.
PARTITIE DER OCTAVEN, de deeling,
de indeeling der octaven in halve
toonen.
PARTITUUR. (muz.) is dat ontwerp
PART. 518 PAST.
van eenen componist, die alle I
stemmen en deelen zijner compositie
onder elkander stelt, om de
fouten des te beter te vermijden,
en de zangers en instrumentalisten,
als zij soms fouten mogten
hegaan, daaruit te regt te helpen.
Dit heet ook Diogramma.
PARTNER, Eng., handelsgenoot, compagnon,
deelhebber; mededanser.
PARTOUT, Fr., overal, ook volstrekt.
PARTURIUNT, MONTES, NASCETURRIDICULUS
MUS, Lat., de bergen
baarden, en er kwam - een muisje
te voorschijn; dit zegt men van
hen, die eene groote verwachting
van zich doen koesteren, maar
daarna weinig voortbrengen.
P ARTULA, Parunda, eene Godin der
Romeinen, aan welke zij het opzigt
en de voorzorgen voor de
zwangere vrouwen toeschreven.
PARTUNDA, Pertunda, eene Godin der
Romeinen, die de bruidegom aan·
riep, om hem de moeijelijkheden
van den bruidsnacht te verligten.
P ARU, eene gouden munt in Azië,
bijzonder te Goa, omtrent 71/ 2
gulden waard.
PARULIS, tandzweer, tandvleeschgezwel.
PARURE, Fr., de opschik, tooi, pronkgewaad;
alles wat tot opsiering des
ligchaams dient.
PARvElm, een gelukskind, een heer
van gis teren.
PARYPATE, de naam der 2de snaar
in de beide diepste tetrachorden
van het Grieksche toonstelsel.
PAS, eene schrede, tred, stap, b. v.
in de dans- of rijkunst; een bergpas,
naauwe doortogt, welke, met
betrekking tot eenige krijgsoperatie,
volstrekt bezet of overschre·
den moet worden, en door weinigen
tegen velen, met voordeel,
verdedigd wordt. Ook een vrijof
geleibrief. Pas de charge, stormpas,
met geveld geweer.
PAECHA, voorbijgang, verschooning,
sparing; de naam van het Joodsche
offerfeest, ter gedachtenis
van de verschooning der Israëliten,
in Egypte, en van hunnen
uittogt uit dit land. Het was het
grootste onder de Joodsche feeRten,
en wordt thans nog door de
Joden aan alle plaatsen, bij het
gebruik van ongezuurd brood, en
met gebeden, in stilte gevierd.
PASIGRAPHIE, eene algemeene, voor
alle volken verstaanbare schrijfkunst.
P ASIPHAë, eene Godin, die niet ver
van Sparta eenen tempel had,
waarin de overheidspersonen somwijlen
plagten te slapen; dewijl zij
hier de meest ware godspraken
geloofden te bekomen.
PASITHEA, een bijnaam van CYBELE,
dien zij als de moeder van)al de
goden droeg. Ook eene der gratiën,
alsmede eene der Najaden.
PASMA, een geneesmiddel, dat als
poeder ingestrooid wordt.
PASPOORT, passeport, Fr., verlofbrief,
vrijgeleide, pas. Zie Pas.
PASQUIL, paskwil, een schotschrift,
lasterschrift, een geschrift, waarin
men iemand valschelijk de schuld
geeft van eerlooze daden, bijzonder,
wanneer men zulk een geschrift
zonder zijnen naam bekend
maakt. Pasquillant, een schotschriftschrij
ver, eerroover.
PASQUIN, de naam van een verminkt
beeld te Rome, aan hetwelk men
pask willen en scherpe vernuftige
invallen pleegt vast te hechten, en
in het algemeen, dat alles bekend
te maken, wat men kenbaar wil
maken, zonder zich zeI ven te doen
kennen. Een ander, even zoo verminkt
beeld, is onder den naam
van Marsorio bekend, aan hetwelk
gemeenlijk vragen gedaan
werden, die het beeld Pasquin beantwoordde.
Pasquin heet ook een
grappenmaker of kluchtenmaker.
Pasquinade, eene scherts, die echter
meer vernuft dan boosheid bevat;
klucht, grap, pots. PasquiniPASS.
519 PASS.
seren, paskwillen maken.
PASSAAT, Passaatwind, die wind,
welke bestendig op zekere zeeën
of aan zekere kusten, in dit of dat
jaargetijde, geregeld en aanhou·
dend waait.
PASSAB EL, passable, passabZement,
Fr., middelmatig, lijdelijk, drage.
lijk, wat er zoo door kon.
PASSADE, Fr., doorreis; ook een
teerpenning, rei~geld; de hoefslag
of weg, welken een paard in de
rijschool maakt, wanneer het
meer dan eens op een en grond
heen en weer gaat, en in het om·
keeren eene halve rondte maakt.
PASSAGE, Fr., passagiüm, Lat., de
doortogt, doorvaart, doormarseh;
het doortrekken, de heen. en
weêrgang door eene plaats; eene
uitdrukking of plaats in een boek;
in de muzijk, zekere variatie en
gezwinde loopen, die de speler of
zanger bij eene groote noot, eenen
triller, enz. maakt. Passagier, een
reiziger op het een of ander ver·
voermiddel, een doortrekker.
P ASSACA G LIA, Passecaille, een
Spaansch muzijkstuk in 3/4 maat,
voor den dans ingerigt.
PASSAGIÜM, noemde men in de mid.
deleeuwen eenen kruistogt tegen
de Ongeloovigen.
PASSAGLIA, een muzijkstuk van een
levendig karakter, hetwelk uit lau.
ter gezwinde noten bestaat.
PAS8AMEZZO, eene zachte, langzame
I taliaansche dans.
PASSANT, een voorbijgaande, voorbijganger;
en passant, Fr., in pas.
sant, in het voorbijgaan. Passato,
van de verloop ene (namelijk maand
enz.) Passavant of passe.avant,
eene doorreiscedel, bewijs, dat men
doorreizen mag.
PASSARlëLLO, eene karakterrol in de
komische opera der Italianen, een
ouden beuzelenden gek uit Napels
voorstellende.
PAssAvaLANTE, een verouderd stuk
geschut, hetwelk 16 pond ijzer
schoot en 8 voet lang was.
PASSE, in de schermkunst, een uit.
val, sprong.
PASSE.BALLE, een werktuig om ka.
gels te meten.
PASSÉ.DIX, de naam van een spel met
drie dobbelsteenen, waarbIj men
meer dan tien oogen werpen moet,
als men winnen wil.
PASS E· D ROlT, een pas se· droit geleden
hebben, is zooveel, als voorbijge.
gaan of achtergesteld (gepasseerd)
zijn.
PASSEMENT, boordsel, tressen, snoeren,
van goud, zilver, zijde, enz.
Passementier, Fr., passementwer·
ker.
PASSE.PAROLE. bij het krijgswezen,
als de generaal, aan de spits der
kolonne, iets beveelt, dat daarna
"an mond tot mond, tot aan het
einde toe, verder bekend gemaakt
wordt.
PASSE- PARTOUT, een hoofdsleutel,
looper, keizer, dievensleutel, die
op alle sloten past; ook een uitge.
stoken vlak stuk van koper of
hout, in den vorm van een raam,
om iets anders in te zetten; bij
boekdrukkers een sieraad ter in·
vatting van eene beginletter.
PASSE-PASSE, g,oochelwerk, gooche.
laarsstukje.
PASSE-PIED, een dansstuk van 3/S
maat.
P ASSE- PORT, zie Paspoort.
PASSEREN, voorbij. of doorgaan,
door. of voorbij reizen ; voorvallen,
gebeuren; te boven gaan, over·
schrijden; verdrijven, doorbrengen,
b. v. den tijd passeren; bewilligd
of aangenomen worden; voor iets
gehouden worden, als: hij passeert
voor een deugdzaam menseh; aangaan,
door den beugel kunnen,
b. v. dat kan passeren, dat kan er
mede dool'.
PASSE-TEMPS, Fr., een tijdverdrijf.
Pour passer Ze tem ps, tot tijdver.
drijf.
PASSE. VOLANT, een niet ingeschreven
PASS. 520 PAST.
passagier op den postwa.gen; ook
een vreemd man, die de monstering
mede ondergaat, om het getal
vol te maken.
P ASSEW AN, de vuurwachters in Konstantinopel.
PASSIBEL, passible, Fr., lijdelijk, ge·
voelig. Passibiliteit, gevoeligheid,
lijdzaamheid.
PASSIE, het lijden. bijzonder het laat·
ste lijden van den Heiland (zijne
lijdensgeschiedenis); hartstogt,
liefde, zucht. drift tot iets.
PASSIEF, lijdend, lijdelijk, werkeloos.
Ook hd debet of verschuldigde
eens handelaars, van hier passive
schulden, vorderingen van anderen
op ons of de schulden. die men te
betalen heeft; in tegensteil ing van
active schulden, onze vorderingen
op anderen of de schulden, die an·
deren ons te betalen hebben. Pas.
sive handel, de handel met invoer.
producten. Passive tegenstand,
tegenstand zonder regtstreekEche
verdediging.
PASSIONARILlVI, hetzelfde aiR Marty.
rologiüm.
PASSULATUM, een geneesmiddel, uit
het sap van gekookte en dOOl·ge.
zijgde rozijnen, met andere beo
standdeelen vermengd, bestaande.
PASSUS, Lat., schrede, pas; in hoc
passu, in dit gem!. Passus geo·
metrirus, geometrische schrede of
pas, eene lengte van vijf voet.
PASTEI, deegspijs, gebak van vleesch,
ragout \'an hoenderen. enz., in eene
korst. I
PASTEL, beteekent, in de Echilder- :
kunst, eene uit verwdeeg gevorm· .
de, en daarna gedroogde stift,
waarmede als dan op perkament
of papier geschilderd word t. Van
hier pastelschilderen, het schilderen
met drooge verwen.
PASTEUS, deegachtig, week, zacht.
PASTICCIO, Ital., eigenlijk pastei. In
de muzijk, een concert, uit muzijkstukken
van onderscheidene toonkunstenaars
bestaande, b. v.: de
lste allegro uit een concert van
den een en de adagio en laatste
allegro uit dat van een ander.
PASTICHE, Fr., eene schilderij, dat in
de manier van een' groot kunstenaar
geschilderd, en voor diens
werk uitgegeven wordt; ook een
muzijkstuk, hetwelk uit de werken
van onderscheidene beroemde
toonkunstenaars zamengesteld is.
PASTILLEN, balletjes suikergoed, beo
staande uit meel, vruchten, ~ap en
suiker; ook de kleine balletjes,
waartoe onderscheidene geneesmiddelen
gemaakt worden.
PASTILLIE, bij lustvuurwerken, een
vuurrad of draaijende zon.
PASTINE, (op rijscholen) een met
reeharen opgevnlde gordzadel, zonder
stijgbeugels.
PASTOOR, pastor, Lat., pasteur, Fr.,
een herder; een geestelijke, een
predikant of Roomsch. Katholijke
priester. Pastor loci, de predikant
of pastoor van de plaats, waar men
is. Pastoraal, landelijk, herder·
lijk; zieh'erzorgend, geestelijk.
Pastoraal theologie, weten schappelijk
onderrigt ter behoorlijke waarneming
van het predikambt, en
daaraan verbondene pligten van
katechisel'en, doopen, avondmaalhouden,
ziekenbezoeken, het inzegenen
van het huwelijk, enz. Pastoraat,
het ambt van eenen pre·
dikant of pastoor. Pastoralia, de
zaken, welke tot de ambtsbediening
van een' predikant of pastoor
behooren. Pastorij, de woning
van eenen predikant of pastoor.
Pastor fido, getrouwe herder; tee.
dere minnaar. Pasto)' primariüs,
de eerste en voornaamste geestelijke
bij eene kerk.
PASTOPHOREN, priesters, die in eene
kast allerlei heilige dingen in processie
ronddroegen, als zij regen
of eenige andere weldaad van de
goden afsmeeken wilden. Hunne
woning heette pastophoriüm.
PAST. 521 PATE.
PASTOS, Pastoso, in de schilderkunst,
vet, krachtig gesmeerd, (schilderij
of pen seel) .
PAT, verlies in het schaakspel, als
men niet zetten kan, zonder zelf
in het schaakmat te komen.
PATAC, eene munt te Avignon, ter
waarde van 2 deniers.
P ATACA, heeten in Portugal de
Spaansche piasters.
PATACCI, Pataici, goden der Pheniciërs,
wier beeldtenis op den
achtersteven der schepen gezet
werd.
PATacHE, Fr., een uitlegger of wachtschip
voor eene haven, om de binnenkomende
en uitgaande schepen
te onderzoeken.
PATAGON, eene zilveren munt in
Zwitserland enz., ter waarde van
omtrent 21/ 2 gulden. Ook eene
ho("kige Spaansche zilveren munt,
kruisdaalder .
PATAGONIëRS, een wild volk in ZuidAmerika,
hetwelk zeer groot van
gestalte is.
PATALENA, Patelena, eene Godin der
Romeinen, welke over het opschieten
van het koren gesteld was.
PATA-PATA-PAN, woorden, waarmede
men den trommelslag nabootst.
PAT AR, naam van de liards in het
voormalig Picardië.
PATARAFFE, gekrabbel, wanstaltige
pennetrek ; in het algemeen, eene
slechte onleesbare hand.
PATATA. PATATA, een woord, om het
galopperen van een paard na te
bootsen.
PATE, zilveren staven, welke voorheen
ongestempeld uit de Spaansche
bezittingen in Amerika gesmokkeld
werden.
P ATELIN, een fijn, listig en doortrapt
menseh, die door vleijerijen en
door zijn innemend voorkomen,
zich bij anderen indringt. Potelinage,
vleijerij, vleijende woorden,
een vleijend voorkomen, om anderen
voor zich in te nemen.
P ATELLA, Patellena, hetzelfde als
Patalena.
PATELLARIëN, waren bij de Romeinen
geringe goden, bijzonder de
L:uen; dewijl hun in eenen schotel,
patel/a, eenig vleesch geofferd
werd.
P ATEL LITEN, versteende slakken, welke
ongekronkeld zijn, en naar
eenen afgeknotten kegel gelijken.
PATENE ,ouwelschoteltje, lil de
Roomsche kerk.
PATENT, literae patentes, Lat., letters
patent, Eng., eigenlijk een
open brief, overheidsbevel, hetwelk
ieder aangaat; vrijbrief, waarbij
iemand zekere voordeelen of voorregten
worden toegestaan, als:
voor de vervaardiging van werktuigen,
de bereiding van hanrlelswaren;
jaarbrief of acte ter uitoefening
van eenig maatschappelijk
bedrijf of beroep, b. v. patent
als hoedenmaker enz. In
de volkstaal beteekent het woord
patent ook ferm, goed, naar behooren.
Patentwaren, zoodanige waren,
voor welker vervaardiging of
bereiding zich de uitvinder van
overheidswege een patent heeft
laten geven, dat zij, gedurende
eene zekere reeks van jaren, door
niemand anders mogen nagemaakt
en verkocht worden. Patenteren,
een patent uitreiken, bevoorregten.
PATER, vader; kerkvaarder; ordesgeestelijke,
monnik. Paterbier ,
krachtig bier voor de oppersten in
de kloosters, van daar het patersvaatje.
Pater familias, Lat., een
huisvader. Paternel, Fr., vaderlijk.
Paterna bona, vaderlijke goederen;
paterna hereditas , vaderlijke
nalatenschap. Paterna potestas, de
vaderlijke magt. Paterniteit, het
vaderschap, de vadersstand of vaderlijke
waardigheid. Paternoster,
het Onze Vader, de rozekrans, het
bidsnoer, eigenlijk, ieder tiende
groot balletje daaraan; ook eene
PATE. 522 PATO.
handboei. Paternosterwerk, rooster-
of traliewerk in putten enz.
PATERA, de offerschaal der Ouden,
eene soort van wijden beker.
PATERLE-STEEN, een donkergraauwe
porfier, zeer hard maar in het vuur
smeltende.
PATER PATRIAE, Lat., vader des vaderlands,
een eertitel, dien de Romeinen
(en in navolging ook andere
volken) aan verdienstelijke
overheidspersonen en beroemde
legerhoofden gegeven hebben.
P ATHEMA, het lijden, bijzonder dat
der ziel, de hartstogt.
PATHETISCH, pathétique, Fr., pathetiek,
hartstogtelijk, roerend; vol
kracht en waardigheid. Zie Pathos.
PATHMOS, beter Patmos, thans Patimo,
eiland in den Archipel, door
schippers en monniken bewoond,
alwaar JOHANNES in ballingschap
leefde, en zijne openbaring zou
geschreven hebben; fig. eene eenzame
plaats, waarnaar iemand gebannen
wordt.
PATHOGENIA, het ontstaan en de
vorming der ziekte.
P ATHOGNOMICO, kennis der ware en
eigenlijke gesteldheid van eene
ziekte. Pathognomisch, wezenlijk
(van ziekten). Pathologie, ziekteleer;
kennis van het lijden, de
oorzaken en toevallen der ziekten.
Pathologisch, tot de ziekteleer behoorende.
Pathonomica, de gansche
semiotica der affecten, of de
kennis van de natuurlijke teekens
der gemoedsbewegingen, naar alle
hare trappen en vermengingen.
PATHOS, hartroerende uitdrukking,
nadrukkelijke, plegtige en verhevene
uitdrukking van groote hartstogten
en gevoelens, in woorden
en gebaren.
PATIENCE, Fr.,patientie, geduld; ook
zeker kaartspel. Patience par force,
gedwongen geduld.
PA'l'IëNT, een zieke, kranke, lijdende.
PaTISSERIE, Fr., pastij- of suikergebak.
PATOIS, Fr., bedorven landspraak,
boerentaal.
P ATOLA, een speeltuig der Birmannen;
eene soort van guitar, met 3
metalen snaren
PATREM, een gezang, dat in de
Roomsche kerk voor de predikatie
na het Evangelie gezongen wordt.
PATRES, Lat., de eerenaam van de
oud-Romeinsche raadsheeren; ad
patres gaan, sterven, dood gaan.
PATRIA, Lat., het vaderland. Pro
patria, voor het vaderland.
PATRIARCH, oud-. stam- of aartsvader,
vóór den zondvloed en kort
daarna; ook de titel van den
oppersten geestelijke in de Grieksche
kerk. Patriarchaal, aartsvaderlijk,
eerwaardig; patriarchale
kerk, eene hoofdkerk. Patriarchaat,
de waardigheid van een' patriarch.
Ook zijn geestelijk gebied.
P ATRICE, in de lettergieterijen, de
stempel, door wiens afdruk de
matrice, lettermoer, ontstaat.
PATRICIAAT, de burger- of stadsadel.
Patriciërs, de adellijke burgers in
het oude Rome; de afstammelingen
del' voormalige senatoren en
raadsheeren in de oude rijkssteden,
waarop, bij de vervulling der plaatsen
in den raad, bijzonder acht
geslagen werd. Patrice familie,
een oud-adellijk geslacht. Patricisch,
adellijk, aanzienlijk, raadsheerlijk.
PATRIMONIAAL, tot het vaderlijk erfdeel
behoorende, van de ouders
herkomstig; aangestamd. Patrimoniüm,
vaderlijk erfdeel, geërfd
vermogen; patrimoniüm Petri, de
Kerkelijke 8taat, h~t pauselijk gebied
in I talië (het voorgewende
erfdeel van PETRUS).
PATRIOMANIE, overdreven patriotismus,
vaderlandswoede.
PATRIOT, een vaderlander, een vaderlands
· of volksvriend; naam welke
de voorstanders van eenen republikeinschen
regeringsvorm zich,
in de Fransche omwenteling, toePATR.
523 PAU.
eigenden, maar iederen beminnaar praktijk oefenen.
van zijn vaderland toekomt. Pa- PAU, eene lengtemaat in Loango,
triottisch, vaderlandslievend, staats- zijnde voor den koning en voornaburgerlijk.
Patriottismus, de va- men 28, voor de mindere ambtederlandsliefde;
ook de denkwijs, naren 24 en voor particulieren
het karakter en het gedrag van 161/ 2 duim groot.
eenen patriot. PAUSUS CONTENTUS SUM, Lat., ik ben
PATRISTICA, de kennis der oude kerk. met weinig te vreden; natura paucis
vaders. contenta, de natuur is met weinig
PATROCINEREN, in bescherming ne- te vreden.
men, behulpzaam zijn. Patroci. PAUKEN, keteltrommen.
niüm, Lat., patroeinatie, bescher. PAULETTE, eene Zweedsche koperen
ming, geregtelijke bijstand. munt, omtrent 2 stuivers waard.
PATRISEREN, naar den vader aarden. PAULICIANEN, eene sekte der Oos-
PATROCINIëN, de reliquiën der Hei. tersche Christenen, naar de Maniligen.
cheërs zweemende.
PATROCLUS, zoon van MENOETIUS en PAULINEN.ORDE, dezelfde geestelijke
STHELENE, een der Grieksclle vor- orde als de minemen.
sten, die zich bij de belegering PAULISTEN, zeeroovers, die'in Bravan
Troje bevonden. zilië eenen vrijen staat vormden.
PATROON, (vr. Patrones), heer, mees· PAUPERISMUS, het armwezen; ook
ter; beschermer, begunstiger; de leer van de verarming, hare
scheepsvoogd; een bescherm hei· oorzaken en geneesmiddelen.
lige; in het kerkelijk regt, de PAUI>ERTAS. de verpersoonlijkte en
schutsheer, hij, wien het toekomt, goddelijk vereerde armoede, docheene
plaats te begeven; model, ter der weelde en luiheid, en moevoorbeeld,
teekening; hoeveelheid der van de vlijt en nijverheid.
kruid benoodigd tot een schot uit PA us, het opperhoofd van de Roomschgroot
en klein geweer; een met Katholijke kerk, zie Papa.
kruid gevulde koker van papier, PAUSANIAS, beroemd Spartaansch
hout of blik. Patronaat, patronage, veldheer, wiens krijgsgeluk hem
Fr., de collatuur, collatie, de kerk. euvelmoedig en tot een' verrader
leen; het regt om eene kerkelijke maakte, ten gevolge waarvan hij
plaats te begeven. den hongerdood stierf.
P ATROPASSIANEN, Patripassianen , PA USE, het afbreken eener handeaanhangers
eener sekte in de 3de ling, de verpoozing, de stilstand,
eeuw, die in God slechts een' per- een rustpunt of -teeken. Pauseren,
soon onder 3 namen erkenden, en rusten, ophouden, eene poos zwijdiensvolgens
ook beweerden, dat, gen.
onder den naam van CHRISTUS, PAUSIKAPE, eene ronde schijf, welke
God de Vader geleden heeft. den slaven om den hals gelegd
PATROUILLE, loop wacht, nachtwacht, wordt, opdat zij de hand niet aan
rondgaande soldatenwacht, om de den mond zouden kunnen brenopenbare
rust en veiligheid te ver- gen; (in scherts) een ronde prieszekeren.
Patrouilleren, rondgaan, terkraag.
de loopwacht doen. PAUVRE, Fr., arm, behoeftig; bekla-
PAT, eene uitdrukking bij het schaak- genswaardig. PauvreM, armoede,
spel, wanneer men den koning niet behoefte. Pauvre honteux, een arme
meer verzetten kan. vol eergevoel, schamele arme.
PATUARISTEN, in Hongarije, zij, die I PAVANA, Spaansch,pavane, Fr., (van
zich bij een' advokaat in de regts. het Lat. pavo, een paauw), de paauPAVE.
524 PAZE
wendans, een voormalige Spaansche
dans, welke zich door stijve
en ernstige bewegingen onderschridde,
de heeren in mantels en
met een' degen, de vrouwen in
sakken met lange slepen.
PAVEDETTEN, eene soort van tamme
duiven, welke een groot vleezig
gewas op den neus, rn daarbij
roode oogen hebben; en welke
men in het oosten tot het overbrengen
van brieven gebruikt.
P AVENTIA, Paventina, eene Romeinsche
Godin, welke gehouden werd.
de kinderen voor vrees te behoeden.
PAVULON, Fr., pavilj'oen, eene ronJ
of vierhoekig toeloopende tent:
een lusthuis, tenthuis, met een
tentdak; bijgebouw, hetwelk hooger
is dan het hoofdgebouw; dak,
hetwelk van alle vier de zijden
tegen het midden spits toeloopt;
ook wapen mantel, wapendeksel ;
scheepsvlag ; het ruime deel aan
eene trompet.
P AVUISADE, Pavesade, het schild of
schanskleed aan de zijden van een
schip, dat hetzelve tot bedekki'ng
dient.
PAX, Lat., paix, Fr., vrede, eendragt,
eensgezindheid. Pax vobiscum,
vrede zij met u! Pax' intrantibus,
pax exeuntibus, vrede zij
hun, die inkomen, en die uitgaan!
PAYABEL, payable, Fr., betaalbaar;
bij wissels, vervallen.
PA Y ANNE, de naam eener soort van
ruwe en onbereide zijde uit Napels.
PAYAS, eene soort van Levantsche
zijde en katoenen garen uit Aleppo.
PA YE, eene munt te Ormus, 20
besorchs doende. Ook een gewigt
in Siam, 24 rijstkorrels
doende.
PA YS COUTUMIER, eertijds in Frankrijk
die provinciën, in welke de
regtspleging niet naar het landsregt,
maar naar bijzondere gewoonten
en verordeningen geschiedde.
P AZEND, een van de heilige boeken
der Oosterlingen, welke de leer van
ZOROASTER volgel'l' en hetwelk
over zedekunde en wijsbegeerte
handelt.
PECAJOS, de priesters der oorspronkelijke
bewoners van Guyana.
PECCADILLE, Fr., eene kleine of ligte
zonde, eene ligt vergeeflijke
fout. Peccatum, Lat.. zonde,
misslag, vergrijp. Pecceren, peceare,
Lat., zondigen, zich vergrijpen.
feilen, eenen misstap begaan.
PECHLIWAN, worstelaars of kampvechters,
die de Turksche keizer
onderhoudt.
PECHTUMAL, een schort, dat van de
borst tot op den grond afdaalt,
waarmede de Mahomedanen zich
bekleed en, als zij in het bad gaan,
en hetwelk van zijde, lijnwaad of
katoen is.
PECHY AGRA, de jicht.
P EeK. Pitany, eene Engelsche korenmaat,
van 2 gallons.
PECTINITEN, vp.l'steende kamschelpen,
of hare gedaante in steenen.
PECTIS, een muzijkinstrument der
Perzianen, betwelk naar eene harp
gelijkt en slechts 2 of 3 snaren
heeft.
PECTORALE, borstschild of borstlap
van den Joodsehen hoogepriester;
ook borstartsenij .
PECULAAT, kasbesteling, het onderslaan
van 's lands gelden.
PECULIÜM, een bijzonder eigendom,
waaraan zij, die andere zaken met
ons te gelijk bezitten, geen deel
hebben.
PECUNIA, bepaaldelijk de oudste Romeinsche
koperen munt, welke
SERVIUS TULLIUS invoerde.
PECUNIA, geld, vermogen; pecunia
numerata, gereed of om contant
geld. Pecuniair, pecuniëel, geldelijk.
wat het geld betreft, baar;
PEDA. 525 PEDE.
amende p{cuniail'e, geldboete; pe- de apostelpaarden.
cuniële omstandigheden, staat van PEDESTAL, piédestal, Fr., voetstuk
vermogen. van eene zuil, een standbeeld, enz.
PEDAAL, een voetklavier, voetregis. PÉDESTRE, Fr., te voet; statue péter
aan een orgel, enz. destre, een standbeeld te voet, in
PEDAGOOG, paedagoog, huisonder. tegenstelling van statue équestre,
wijzer; opvoeder der jeugd. Pe. te paard.
dagogiek, paedagogiek, opvoedings. PEDESTRIANISMUS, het te voet gaan,
leer of -kunst, Pedagogisch, paeda. bijzonder dat, hetwelk in het over·
gogisch, opvoedkundig, wat tot de urevene valt (zoo als van kapitein
opvoeding der jeugd behoort. Pe- COCHEANE).
dagogiüm, paedagogiüm, een op. PEDEDENTIM, Lat.. voetje voor voetvoedingsgesticht.
I je, allengs, langzamerhand.
PEDALIERS, prie~ters in Indië, die PEDILAVIÜM, de godsdienstige voet-
God om niets anders bader. dan wassching.
om geregtigheid. PEDIONALGIA, PedioneuraZgia, het
PEDAL.MASCHI, een beambte van den zenu\\achtig voeteuvel, de voet·
Turksehen keizer, welke diens zool zenuwpijn.
regt van nalatenschap ten uitvoer PEDITIO, épilepsie, Fr., de vallende
legt, hestaande in 1/10 van elke ziekte.
nalatenschap, waarbij mannelijke PEDOMETER, schredenteller, wegmeerfgenamen
zijn. ter. Zie Odometer.
PEDANEl, Pedarii, bij de Romeinen, PEDOTHROPHA, kindervóedster, een
regters, die zaken van weinig be- naam, dien men aan DIANA gaf;
lang beslisten. dewijl zij over alle voedingsmidde-
PEDANT, (van eenen Italiaansehen len voor de kinderen gesteld was.
taal meester PEDANO), een ver· PEERER, eene Fransche korenmaat,
waande geleerde; in het alge. 1/10 van eene ton.
meen, elke persoon, die kleinighe. PEGASIDEN, een bijnaam der Muzen,
den als ge\\igtige dingen aanziet naar de bron, die op den Parnassus,
en verdedigt; een schoolvos, waan· door het gevleugeld paard Pegasus,
wijze. Pedant, pedantisch, school. gemaakt was.
vossig, smakeloos, bekrompen. PEGASUS, het fabelachtig gevleugel-
Pedanterie, _schoolvosserij, letter- de paard der muzen en dichters;
zifterij, pralerij met dingen, die van hier Pegasus bestijgen, dichten,
men, bij uitsluiting van anderen, gedichten maken.
voor gewigtig houdt. Pedantiseren, PEGEL, een schaal of peilstok, om
schoolvosserij drijven, veel weten, de hoogte en diepte van het water
dat geen waar nut heeft, en zich te meten; een merk of knopje boveel
daarop inbeelden. ven in eene kan of andere vocht-
PEDEL, een geregtsdienaar ; dienaar maat, om aan te wijzen, hoe vol
of bode bij eenen akademischen dezelve moet zijn, om zekere hoeraad
of senaat. veelheid vocht te bevatten.
PEDERAsT,Paedemst, iemand die zich PEG MA, een houten toestel of tooneel,
aan onnatuurlijke driften of man- waarop te Rome de Gladiatoren
nentucht overgeeft. Pederastie, kampten, die daarnaar ook Pegmapaederastie,
dat kwaad zelf. ten genoemd werden.
PEDES, Lat., de voeten. Per pedes, PEIEPOIS, een ongehuwd mansperte
voet. Per pedes Apostolorum, Boon, die bij bruiloftsoptogten der
schertsenderwijze, te voet, gelijk Esthen en Letten vooraan rijdt.
de apostelen plagten te reizen, op PEIKS, Peiky, aan het Turksche hof,
de jonge edellieden (pages), die
PEIN. 526 PELA.
de lijfwacht des sultans uitmaken,
wanneer hij uitrijdt. Peiky- Baschi,
de bevelhebher er van.
PEINE, Fr., moeite, angst, zorg,
nLod; en peine zijn, in verlegenheid
zijn; niet der peine waard, niet
der moeite waard.
PEIs,Peyses, Pessa, Pecha, eene Oostindische
koperen munt, omtrent
een' hal ven stuiver waard.
PEISCHWA, bij de Mahratten, de lste
minister, die den vorst dikwerf
niets dan den enkelen schijn der
heerschappij overlaat.
PEJERATIE, meineed, eedschending.
Pejereren, valsch zweren, eenen
meineed doen.
PEJORATIE, verslimrnering, verergering.
Pejoreren, verergeren; zoo·
wel slechter maken als slechter
worden.
PELADE, slechte wol, welke niet afgeschoren,
maar van de huiden
door bijting afgezonderd wordt.
PELAGIANEN, aanhangers van PELAGIUS,
die in het jaar 750 reeds
leerde, dat ADAMS val slechts hemzei
ven benadeeld heeft. Hij loochende
dus het bederf der menschelijke
natuur door de zonde van
ADAM, en hield, daarentegen,
den natuurlijken aanleg der menschen
voor toereikend ter beöefening
der Christelijke deugd. Hij
verwierp echter het geloof aan de
noodzakelijkheid des goddelijken
bijstands ter verbetering niet, maar
stelde, dat deze bijstand met
's menschen eigene werkzaamheid
gepaard gaat, en alleen dan van
eenigen invloed is, wanneer de
mensch zelf zich op zijne verbetering
toelegt.
PELAGOSKOOP, zeebeschouwer, zeediepte-
kijker; een, door COLLINS,
een en Engelschman, uitgevonden
werktuig, waarmede men in de
diepte der zee kan zien.
PELAMS, Pelangs, Pelings, zijden- of
atlasachtige Chinesche en OostIndische
stoffen.
PELAMUS, eene soort van koeken,
welke aan alle goden geofferd
werd.
PELARGICI NO MI of leges ciconariae,
ooijevaarswetten, volgens welke de
kinderen hunne oude, arme ouders
moeten onderhouden, zoo als men
van de ooijevaars voorgeeft, dat zij
hunne ouders nooit verlaten.
PELARGONIÜM, kraansnavel, een talrijk
plantengeslacht.
PELASGUS, zoon van ARCAS of van
JUPITER, die CERES gastvrij onthaalde
en van haar den akkerbouw
leerde.
PÊLE-MÊLE, Fr., een mengelmoes,
huspot, een potpourri, alles onder
elkander gemengd.
PELERINE, Fr., vrouwelijke pelgrim,
bedevaartgangster. Ook een pelgrimskraag,
van daar een groote
vrouwenkraag. Desgelijks de beroemde
groote parel der koningin
van Spanje.
PELEUS, zoon van AEACUS en EGINA,
echtgenoot van TRETIS, vader van
ACHlLLES en koning der Myrmidonen;
een my thologisch persoon,
wiens kuischheid hem in zoo vele
avonturen wikkelde, als anderen
het tegendeel.
PELGRIM, bedevaartreiziger. Pelgrimage,
pelgrimaadje, bedevaart.
PELlAS, zoon van NEPTUNUS en TYRO.
Door eene merrie gezoogd,
werd hij de wreedaardigste menseh,
die door JASON en MEDEA voor
zijne schandelijke daden gestraft
werd; daar de laatste de dochters
van PELIAS overreedde, om haren
vader het oude bloed af te tappen,
hetzelve door nieuw te doen vervangen,
en alzoo door tooverij
haren vader weder jeugdig te maken,
hetwelk echter missen de, de
dochters uit vaderliefde tot moordenaressen
maakte.
PELlDNOMA, Pelioma, eene loodkleurige,
ook groene en gele gewonde
huid.
PELIDNUS, Peliüs, het loodkleurig
PELI. 527 PELT.
aanzien der huid, bijzonder die
ziekte, bij welke de huid loodkleurig
en blaaU\l\'achtig wordt.
PELIDOR, een edelgesteente, naar den
smaragd gelijkende, eenigzins
groenachtig, zeer zuiver, en moeijelijk
te bewerken.
PELIKAAN, eene kropgans; in de
scheikunde, een glazen vat met
twee ooren ter overhaling; bij de
wondheelers, een werktuig om de
tanden uit te trekken, eene snaveltang.
PELLONE, eene Godin der Romeinen,
welke tot afwering der vijanden,
bijzonder persoonlijke, aangeroepen
werd.
PELLUCIDITEIT, doorschijnendheid,
eigenschap van zekere ligchamen,
om het licht eenen doorgang te
verschaffen.
PELOLE, een bal, kussen, kloen. De
kol of bles van een paard. Ook
ruwe zijde uit Mes~ina.
PELO NERO of CREMENSE, pelzijde,
in den zijdehandel, de 6de soort
van toebereide zijde. Peto d'oro
en peto d'argento, de 3de soort
daarvan.
PELOPS, zoon van TANTALUS, werd
nog kind, door dezen zijnen vader
geslagt en om de goden te onthalen,
hun voorgezet. CERES alleen
at een schouder, maar JUPITER
verzamelde de ledematen, om ze
weder levend te maken, en vergoedde
den ontbrekenden schouder
met eenen elpenbeenen. De Peloponnesus
ontving van hem zijnen
naam.
PELOTAGE, eene soort van VicunnaVigogno-
wol uit Amerika. Ook
eene soort van kemelshaar.
PELOTON, een kluwen; een speldekussen
; een onovertrokken bal;
een hoop van verscheidene op eene
plaats verzamelde menschen; een
rot of afdeeling van 20 à 50 soldaten.
PELOTTE, een klein snelzeilend jagtschip.
PELTA, een klein schild, in de gedaante
van eene halve maan.
PELusIoTEN,woordelijk,dedrekkigen;
zoo werden in de eerste eeuwen,
de Orthodoxen door verscheidene
Heterodoxen genoemd; dewijl de
eerste leerden dat de ligchamen
weder op zouden staan.
PELVIMETER, een heelkundig werktuig,
om het vrouwelijk bekken te
meten.
PELVIT, de God des rijkdoms bij de
oud. Pruissen.
PELYX, een muzijkinstrument der
Ouden.
PEMPHIGODISCH, heet zulk eene
koorts, waarbij eelI hooge graad
van warmte blaren en builen uitdrijft.
PEMPHINX, de netelzucht.
PEMPTACOS, eene vijfdaagsche WISselkoorts.
PENAAL, pénal, Fr., poenalis, Lat.,
de straf betreffende, lijfstraffelij k ;
loi pénal, strafwet; code pénal,
strafwetboek. Penaliteit, strafbepaling,
straf.
PEN of PENNINUS, een van de godheden
der Galliërs, door eenigen
voor JUPITEB, door anderen voor
PAN gehouden.
PENANT, eene tusschenmuur, muurstijl.
PENATEN, de huisgoden; die goden,
welke, volgens het gevoelen der
Heidenen, den staat, eene stad of
het huiswezen beschermden; fig.
eigene woning. Zie voorts Laren.
PENCHANT, Fr., de helling (van eenen
berg) ; neiging, zucht tot iets.
PENDANT, in de beeldende kunsten,
en voornamelijk in de schilderkunst,
een tegenstuk, tegenhanger;
eene schilderij, die met eene
andere, waarmede zij opgehangen
wordt, in grootte en tran~ overeenkomt.
PENDELOQUES, Fr., de onderste stukken,
of edelgesteenten, welke aan
de oorsiersels hangen; de sieraden
aan muur- en kroonlichten hanPEND.
528 PENN.
gen de ; (in scherts) afhangende
lompen en vodden.
PENDET, bij de Indiërs een geleerde,
die de heilige taal verstaat.
PENDULE, een slinger; in de werktuigkunde,
een zwaar ligchaatn ,
dat. aan eenen draad opgehangen,
of aan een en dunnen stalen stang
bevestigd zijnde. heen en weder
schommelt; eene hangklok; elk
met eénen slinger voorzien uurwerk.
PENELOPE, de dochter van ICARIUS,
gemalin van ULYSSES en moeder
van TELEMACHUS, was beroemd
door hare schoonheid en huwelijkstrouw.
PENETRAnEL, pénptrable, Fr" doordringbaar;
vernuftig. Penetrabiliteit,
doordringbaarheid; eigenschap
der ligchamen, om door andere
doordrongen te worden. Penetrant.
doordringend; scherpzinnig.
Penetratie, doorgTonding. inzigt,
scherpzinnigheid; het indringen
van een ligchaam in of door een
ander ligchaam. Penetreren. doordringen.
door alle deelen van een
ligchaam indringen; doorgronden,
inzien. uitvorschen.
PENETRALE, het binnenste deel van
eenen tempel, of ook van een huis,
waar men de afgodsbeelden en
kostbaarheden bewaarde. Ook
bij vorstelijke begrafenissen, de
plaats. waar men de lijken zet.
PENIA, (fabelI.) de Godin der armoede.
PENIBEL. pénible, Fr., moeijelijk. bezwaarlijk,
lastig.
PENICHE, eene soort van gewapende
schepen.
PENIS, het mannelijk lid.
PENITENT. poenitent, boeteling. hij.
die berouw heeft over zijne feilen
of zonde; ook boetöefenend. Penitentie,
pénitence. Fr., berouw.
boete, opgelegde boetöefening;
marteling, pijn. Penitentiariüs,
penitencier, Fr., boetpriester, hij.
die, te Rome, van bijzondere
overtredingen vrijspreekt. Peni.
teren. berouw hebben, boete doen
PENNAAL. een pennekoker, penne.
doos.
PENNY (meerv. Pence), Eng .• een
Engelsche stuiver. geldende 5
cents.
PENORCON. een muzijkinstrument der
Ouden. naar eene pandora gelijkende,
maar langer en breeder.
PENSÉE. Fr., gedachte. inval. Pensées,
verstandige invallen. gedachten,
overlegging. ontwerp.
PENSELBLOEM. eene gevlamde drie.
kleurige viool.
PENSIEF, nadenkend, peinzend; ook
zwaarmoedig.
PENSIOEN, pension. Fr., jaargeld,
genade wedde ; kostgeld; pacht;
ook kost- of opvoedingshuis (Pen.
sionaatJ. Pensionaris, voormaals
eerste staatsraad van eene provin.
cie in Nederland. Raadpensionaris.
voorheen de eerste staatsminister
der Algemeene t:ltaten of
der zeven Vereenigde Provinciën;
van 1S05 tot 1S06 het opperhoofd
der Bataafsche republiek. Pensionaat.
pensionnat. Fr., kostschool,
gesticht, waarin jongelip.den. tegen
een zeker kostgeld. onderwe.
zen en opgevoed worden. Pensionnaire.
Fr., kostganger; kostleerling.
Pensionneren • iemand
eene jaarwedde geven, bezoldigen.
Gepensionneerd; met eene jaarwedde
begiftigd. voorzien.
PENSUM. Lat., eene taak, opgegeven
werk.
PENT. op de kust van Guinea een
gewigt van 4 lood.
PENTACHORD. eene rij van 5 snaren;
van d aar de quint, ook pentaphonie
genoemd.
PENTACONTARCH, medelid van eene
landsregering. welke uit vijf personen
bestaat.
PENTADE, een tijdvak van vijf jaren;
ook eene verdeeling in vijf boeken.
PENTAëDRON, PentaiJärum, een vijfPENT.
529 PE~T.
hoekig ligchaam. vereenigen zoude.
PENTAGLOTTll, PentapIa, de bijbel, PENTECONTACHORD, een met 50 onof
eenig ander boek, in vijf talen. gelijke snaren voorzien muzljkin.
PENTAGONODODEcAëoRoN. Doderuë- strument, door F. COLONNA te
dron pentagonum, een twaalfvlakkig Napels uitgevonden.
ligchaam, waarvan de zijden re-\ PllNTECONTARCH, een bevelhebber
gel matige vijfhoeken zijn. over 50 soldaten.
PENTAGOON, een vijfhoek, figuur of PENTECONTOROS, een lang ~chip der
vlakte van vijf gelijke zijden en Grieken. hetwelk op beide zIjden
hoeken. Pentagonaalgetal. vijfhoe. te zamen 50 roeijers had.
kig getal. hetwelk uit de som van PENTECOSTARIÜM. een godsdienstig
twee of meer getallen be~taat. die boek der Grieksche ehl istenen,
in eene reken kunstige reeks voort- hetwelk de kerhlijke gebruiken
gaan, waarvan het verschil der Ie· I van Paschen tot 8 dagen na Pmkden
drie is. Pentagulair, vijf. steren bevat.
hoekig. PENTHESILIlA. koningin der Amazo-
PENTAGYNlëN, planten met 5 stuif. nen, welke, na onderscheidene
wegen. proeven van dapperheid gegeven
PENTAMERON, een tijdvak van vijf te hebben, bij Troje sneuvelde.
dagen. PllNTHEUS. koning van Thebe, zoon
PENTAMETER, een vijfvoetig vers. van ECHION en AGAVE, die de go-
PENTAPHARMACUM, een uit 5 lekker· den zoo verachtte, dat hij BACnijen
bestaande geregt der oude CHUS. die zIjne staten doortlok,
Romeinen. Een geneesmiddel, dat aan handen en voeten gebonden,
uit vijfderlei ingrediënten bestaat. in den kerker liet werpen, waaruit
PllNTAPHONIll, zie Pentachord. die God echter ongezien ontsnflp-
PENTAPHONIÜM, een muzijkstuk met te. en des konings eigene bloedvijf
stemmen. verwanten zulk eene woede in.
PEN~APLA, (biblia), zie Penlt1!Jlotte. boezemde, dat zij den vorst in
PENTARCH, een bevelhebber over 5 stukken scheurden.
man. PENTIÈRE, Pantera, eene soort van
PENTARcHIE,noemde men de regering Italiaaam:ch vogeJnet.
van het Directoire in Frankrijk PÉNULTIÈME, Fr., de voorlaatste let.
(dewijl het uit 5 leden bestond) en tergreep van een woord.
deze zelven pentarchen. PENUMBRA, Penombre, de haJfscha-
PENTASTICHON, een uit 5 regels of duw, bijschaduw, of de helderdonverzen
bestaand gedicht. kere streep, welke eene niet zeer
PENTA~TILIl, een gebouw, hetwelk scherp afgesnedene schaduw omvan
voren vijf rijen zuilen heeft, geeft, en zich onmerkbaar in het
op vijf zuilen rust. Jicht verliest.
PENTATEUCH us, de vijf boeken van PÉNURIE, Fr., gebrek aan de nood-
MOZES. zakelIjkste dingen; een hooge graad
PENTATHION, hetzelfde als Pancra- van behoefte.
tiüm. PEO, het schadelijke of onzuivere ge.
PENTATONON, een interval van 5 ge- deelte der \Yaren. In Oost. Indië
heele toonen, of de bovenmatige worden de koopmansgoederen versexte.
deeld in Cabeca of beste waren, in
PENTAURA, een steen, die andere Bariga of middelsoort, en in Peo
steenen, even als de zeilsteen het of de slechtste soort.
ijzer aantrekt, en de krachten van PEON, een gen ers heer , die PLUTO
alle andere edele steenen in zich van de wond genas, welke HERCU-
34
PEOR. 530 PERA.
LES hem toegebragt had. Ande- een persoon, die de uitgeschrevene
ren meenen, dat het blootelijk een belastingen over het vermogen der
bijnaam van APOLLO was. belastingpligtigen omslaat. Pere-
PEOR, Phegor, eell afgod der Moabi- queren, gelijkmaken, evenredig
ten, die omtrent met PRIAPUS verdeelen.
moet overeengestemd hebben. PERAGRATIE, de loop eener ster door
PEOTTE, een klein Venetiaansch den dierenriem, tot dat die weder
post- of jagt~chip. op hetzelfde punt terugkomt.
PEPAN8IS, de verbetering van bedor- PER AMBAGES, door omwegen.
ven bloed. PERAMBVLATOR, een pasganger,
PEPASMUS, het verbeteren van ziekte· schredeteller, of werktuig, om in
en andere onnatuurlijke dingen. het gaan groote afstanden en de
PEPASTISCH, de spijsvertering bevor- lengte van den weg te meten.
deren de. PER ASPERA AD ASTRA, door weder-
PEPIlRO, Pepera, eene voormalige waardigheden tot de sterren. Door
zilveren munt van het gemeene- doornige wegen geraakt men tot eer.
best Ragu~a, 10 Turksclle para's PER CAPITA, naar de hoofden, hoofof
omtrent 7 stuivers geldende. delijk, bij nalatenschappen, wan-
PEPINIÈRE, Fr., boomkweekerij, neer de eene erfgenaam zoo veel
plantentuin; kweekschool, alwaar bekomt als de andere. Per stilpes,
jonge lieden tot toekomstige be- bij stammen daarentegen, wandieningen
op~eleid worden. neer de eene stam zoo veel krijgt
PEPITAS, een stuk gedegen goud, uit als de andere.
de mijnen van Peru en Chili. PER CASSA, gereed of in gereed geld
PEPLUS, een groot zeil, dat bij een betalen.
feest van MINERVA te Athene, met PER CASUM OBLIQUUM, door slinkveie
plegtig'heden op een schip sc he wegen (iets bekomen, b. v.
gemaakt werd, door zuivere maag- een ambt).
den moest gewerkt worden en de PERCEPTIBEL, perceptible, Fr., bedaden
van MINERVA voorstelde. merkbaar, wat door de zinnen kan
Ook eene gordijn voor de beeldte- worden waargenomen,b. v . alles wat
nissen der goden. Eindelijk een zigtbaar, voelbaar, enz. is. Peropperkleed
of mantel voor beider- ~ ceptibiliteit, bemerkbaarheid, waarlel
kunne, ook peplum genoemd. neembaarheid. Perceptie, waarne-
PEPOlYMENA, figuur in de redekun-' ming,eenevoorstellingmetbewustde,
als er tusscllen den klank der zijn; ook de heffing, ontvangst van
woorden en de daarmede uitge- belascingen, van hier Percepteur,
drukte dingen eene merkbare o\'er- ontvanger der belastingen. Pereenknmst
aangetroffen wordt, b. cipiëren, waarnemen, bemerken.
v. de donder braakt en rolt enz. doorgrondtn ; ontvangen, innen.
PEPROMENE. het lot, noodlot. PER CHARTAM, volgens een testament
PEPSIS , spijsvertering. Peptisch, (bezitten).
zoo veel als pepastisch. PERVHE, roede, eene Fransche land-
PEQUIN, Pekings, eene soort van maat van 18 tot 22 voet; 100
Chinesche gestreepte stoffen. daarvan maakten eene acre uit.
PERAEQUATIO, Lat., perequatie, ge- PER CONDOTTA, !taL, onder het gelijkheid,
volkomene gelijkmaking; leide van den voerman.
volkomene gelijke verdeeling der PER CONSENSUM, door medelijden, uit
Opbl engsten, requisitiën en belas- mlêwalÎgheid.
tingen van allerlei aard. Pel'equa- PER CONShQUENTIAM, als gevolg.
tor, een scheidsman, vergelijker, i gevolgelijk.
PER. 531 PERK
PER CONTANT, tegen baar of gereed
geld; per of a conto, op rekening.
PERCONTATIE, Percunctatie, uitvoesehing,
navorsching. Perconteren,
navurschen, uitvragen.
PERCUNO, Percunos, de voornaamste
God der oude Duitschers; de
krijgs- en dondergod, voor wien
in een bosch bestendig een vuur
onderhouden werd. Liet de priester,
WAIDELOT. hetzelve uitgaan,
zoo werd hij met den dood gestraft.
PERCUSSIE, percussio, Lat., slag,
stoot, schok; de indruk, welken
twee tegen elkander stootende ligchamen
voortbrengen.
PERCUSSIE. GEWEER, zulk een geweer,
dat niet door haan en pan,
maar door eenen hamer, die op
een busse of slaghoedje met knalpoeder
staat, wordt afgeschoten.
PERCUSSIE-MACHINE, stootwerktuig,
een werktuig tot het nemen van
proeven over de snelheid van beweegbare
ligchamen, uit den stoot
tegen elkander.
PER DATIVUM, door den datif, dat is,
door geschenken of omkooping
(tot ambten geraken).
PERDA YTUS, de zeegod der oude
Pruissen, wiens priesters, Sigonotka.
den visschers dag en plaats
bepaalden voor eene goede vangst.
PERDENDO, Perdendosi, Diminuendo,
verliezend, zich verliezend, verdwijnend,
verminderd.
PER DIRECTUM, regt toe.
PERDI:IE, verderf; eeuwige verdoemelliS.
PERDOEN, (scheepsw.) een touw, om
den mast te verzekeren.
Pt>RDON, eene munt op de kust van
Coromandel, omtrent 34 stuivers
waard.
PERDU, Fr., (in het spel) verloren;
het tegendeel van gagné; sentinelle
perdue, een verloren post, dat is,
op eenen gevaarlijken post uitgestelde
schildwacht; erifans perdus,
die soldaten, welke bij het stormloop
en den eersten aanval doen
moeten.
PEREAT, hij verga! hij sterve! (ver;
wensching); het tegendeel van
vivat!
PEREGRINATIE, peregrinatio, Lat.,
omzwerving, eene reis of oponthoud
in afgelegene landen. Pel'egrineren,
reizen, omzwerven, in
den vreemde.
PEREI,LE, eene graauwe kalkachtige
aarde uit Auvergne.
PEREMPTIE, Peremtie, verval, opheffing
van alle verder uitstel; de
verjaring. Peremptorisch, peremtorisch,
eens voor altijd, beslis.
send. Peremtoria cautio, eene
beslissende dagvaarding, welke
niet herhaald wordt, en, in geval
van nietverschijning, het verlies
van regt ten gevolge heeft. Tel'minus
peremtoriüs, de beslissende
geregtsdag, na verloop van welken
niets meer toegelaten wordt.
PERENNEREN, overjaren, overblijven,
voortduren, b. v. planten, die het
geheele jaar door voortduren.
PERETEREON, een groote en puntige
trepaan.
PERETTEN, eene soort van kleine,
peervormige citroenen.
PER EXPRESSUM (verk. p. expr.),
Lat., door eenen afzonderlijken
bode.
PER FAS ET NEFAS, Lat., op half eer·
lijke en half oneerlijke wegen.
Zie Ne/as.
PERFECT, volkomen, volmaakt, voltooid.
Pelfectibel. volmaak baar.
Peljectibiliteit, volmaak tbaarheid,
bekwaamheid, om volmaakt of
volkomen te worden. Perfectie,
de volkomenheid, volmaaktheid;
de voleinding; in de pprfec/ie, en
perfection, Fr., in de vulmaaktheid,
volkomen goed, onverbeterlijk.
Perfectionneren, volkomener
maken, volmaken, voltooiJén, de
laatste hand aan iets leggen; zich
perfectionneren , zich verbeteren,
volkomener maken. Perfection-
34*
PERF. 532 PERI.
nering, de volmaking, verbetering.
Perfectum, het volkomene, het
voltooide; desgelijks in de ~praakkunst,
de volmuaktverledene tijd,
b. v. liij heeft geschreven.
PERFEcTa MODO, de trippeltact beo
komt dezen naam; dewijl het getal
3 in de muzij k niet gedeeld
kan worelen, en deswege voor
volkomeller gehouden wordt dan
2 enz.
PERFER ET OBDURA., Lat., lijd en
volhard.
PERFIDE, Fr., valsch, trouweloos.
p, rfidie, trouweloosheid, valschheid.
verraderij.
PERFORATIE, per/oratio, Lat., doorboring.
Pel/oreren, daal boren, met
gaten voorzien.
PERGAMENT, Perkement, ~chrijfleder.
PER GENlTIVUM, Lat., door den te·
Ier, dat is, door den geluk steler, :
of door een gelukkig toeval, b, v.
eenen post bekomen, door een huwelijk
zijn fortuin maken.
PERGOLESE, de parel druif, eene bijzondere
soort van druiven.
PER GOVEItNO, a gouverno, tot narigt,
tot rigtsnoer.
PER GRADUS, Lat., bij trappen, trapswijze.
PERGRUB, PergrubWs, bij de oude
Lithauers, de beschermgod der
veld nuchten.
PERGULA, bij de Romeinen, een altan
of pneël op het dak van een huis,
alwaar de openbare en bezoldigde
leeraars voorlezingen hielden.
Ook openbare gebouwen tot hetzelfde
doel.
PERHORRESCENS, Lat., verwerping.
Perhorresceren, eigenlijk schrikken,
ontstellen; in de regtsgeleerdheid,
verwerpen, b. v. eenen
regter, of eenen getuige
PERIAGOES, klein vaartuig met 12
roeljers, \\'uarvan de Spanjaarden
zich in de Indische wuteren bedienen.
PERIAMBUS, Pyrrhichiü8, een versvo~
t, welke uit twee korte letter-•
grepen bestaat.
PERLAMMA, zoo veel als amulet, bijgeloovig
omhangsel.
PERIANDER, vorst van Corinthe, een
der 7 wijzen van Griekenland.
PERIAUTOLOGIE, zwachtelleer. verbandleer,
leer van de verbanden
(bandages) .
PERIBLEPSIS, het rondzien, bijzonder
het angstige rondzien van ijlhoofdigen.
PERIBOEA, dochter van ALCATHOUS,
echtgenoote van TELAMON en
moeder van AJAX. Eene andere
PERIBOEA, dochter van den reus
EURYMEnON, huwde NEPTUNUS,
en baarde hem NAUSITHOUS, vader
van ALCINOUS.
PERIBOLE, zoo heet in de oude gegesdáedenis
een met boomen of
wijn~tokken bezette, en met muren
ingeslotene plaats rondom
eenen tempel; ook de verplaatsing
der vochten.
PERIBROSIS, eene zweer, meerendeels
aan den binnensten, zelden
aan den buitensten ooghoek.
PERICARDITIS, hartzakontsteking ;
van Pericardiüm.
PERICA.RDIÜM, Lat., de h~rtzak, een
vellige zak, waarin het hart besloten
is.
P ERICARPIÜM, Lat., de huid, door
welke eene boomvrucht onmiddellijk
omsloten wordt; ook een geneesmiddel,
dat men uitwendig op
de pols bindt.
PERICHARACTER, een werktuig tot
losmakmg van het tandvleesch
enz.
PERICHARIA, zeer groote vreugde,
eene hevig aangrijpende doodelijke
vreugde.
PHRICHOLUS, een die bovenmatig
veel geld heeft.
PERICHONDRIÜM, L~t., het velletje,
waardoor de knokkel onmiddellijk
omgeven wordt.
PERICLASIS, beenbreuk, fractuur.
PIlRICLES, een door zijne be~cherming
der kunsten en wetenschapPERI.
533 PERI.
pen beroemde overheidspereoon te
Athene, echtgenoot van de vermaarde
A<PASIA.
PERICLIMENES, zoon van MEDEA, die
van zijnen grootvader NEPTUNUS
het vermogen bekwam, om zich
na".r verkiezing te herscheppen, en
in de gedaante van eenen arend
door HERCULES gedood werd.
PERIC()PE, eene zekere afdeeling of
les in het nieuwe testament, b. v.
de evangeliën en zendbrieven, wel.
ke, bij de openbare godsdienstoe ..
fenine;en, verklaard worden.
PERICRANIÜM, Lat, de uitwendige
hersen~chedelhuid; àe inwendige
heet dura mater.
PERICULEUS, periculosus, Lat., péri.
culeux, Fr., gevaarlijk. Pericu.
lum, het gevaar, de nood; het wa·
gen; periculum in mom, er is gevaar
hij het uitsteL Zie Mora.
PERIDROME, de gang of ruimte tus·
schen de zuilen en deu muur, aan
een gebouw, dat met eene colonnade
omgeven is.
PERIERES, kleine Turksche kanonnen.
PERIERGIE, al te gekunstelde schrijfwijze.
PERIGEÜM, Lat., grootste nahijheid
eener ster bij de aarde. Apogeüm
heet de verste afstand van de
aarde.
PERIGORD, Periguet, een zwart, zeer
hard en zwaar mineraal, dat tot
emailleren enz. gebruikt wordt.
PERIHELIÜM, Lat., grootste nabijheid
eener ster bij de zon. Aphe.
liürn heeft de verste afstand van
de zon.
PERIKORI~CH, bij kamp. en andere
spelen der Ouden, wat niet heilil!;
i~;.
PERIMADAROS, een 'rondom zich vretencl
huidbederf.
PERIMETER, de omvang, omtrek
een er figuur in de meetkunst, zoowel
van eene vlakte als van een
ligchaam.
PERIN, een buidel, zakje, bijzonder
balzak.
PEllINEÜM, Lat., ruimte of naad
tusschen de schaamdeelen en de
stuit.
PER INDIRECTUM, Lat., door omwe·
gen; door een' derde.
PER INTERVALLA , bij tusschenpoozen.
PERIOCHA, Gr., korte inhoud van
een tooneelspel of boek.
PÉlUODE, Fr., pel'iodIlS, Lat., omvang,
omloop, afwisseling der rij.
ken en tijden, tijdkring, tijdperk;
in geschriften, een bepaald gedeelte
van eene redevoering, of
een ge~chrift, een volzin, die door
den zarnenhang van enkele VOOTstellen
eenen volkomenen zin uit.
maken. Periodus callipica, eene
reeks van 76 jaren; periodus Dio'
II'Jsiana, eene reeks van 532 jaren;
de Juliaan'cfte periode, eene
reeks van 7980 jaren enz. Periodiek,
periodisch, afwi~selend;
op bepaalde tijden ver~chijnende
of wederkeerende. als periodieke
aanvallen van ziekte, een periodiek
geschrift of journaal.
PERIODEUTEN, voorheen geestelijke
inspecteurs, die rondreisden en in
kerkelijke aangelegenheden visitatie
hielden.
PeRIODoNICUS, kringkampvechter ,
zulk een toonkustenaar, die bij
de Grieken in alle zoogenoemde
heilige spelen den prijs behaald
had.
PERIODYNIE, eene hevige afwisselende
pijn aan een gedeelte des ligchaams.
PERlOECl, de rondomwoners , die
menschen, welke onder denzelfden
parallelcirkel, en gevolglijk
op dezelfde noorder. of zuiderbreedte
wonen, maHr in tegengestelde
helft van den middagcirkel,
en die dus 12 uren des
middags hebben, als het bij de
anderen 12 uren te middernacht
IS.
PERIOPTIEK, dat gedeelte der ge·
PERI. 534 PERI.
zigtkunde, hetwelk over de buiging
der lichtstralen op het oppervlak
der ligchamen handelt.
PERIOSTEITIS, ontsteking der beenhuid.
PERIOSTIÜM, Lat., beenhuidje, dun
gevoelig velletje der beenderen.
PERlOSTOSIS, een beengezwel, dat
het been omgeeft of schijnt te
bewoners der koude landen aan
de beide polen, dewijl de zon een
half jaar. en hare schaduw gevolgelijk
alle vierentwintig uren om
hen in een en kring rondgaat.
PERISSAB~:L. p/rissable, Fr., vergankelijk,
broos.
PERISSOLOGIE, overvloedige woorden
in eene rede.
omringen. PERISTALTISCHE BEWEGING, motus
PERIPATETICI, de navolg'ers van peristalticus, Lat., kronkelende,
ARITOSTELES in de wijsbegeerte, wormvormig-e beweging der dardewijl
zij in de tuinen van het men.
Lyceüm te Athene, al wandelende PERISTERIÜM, in de middeleeuwen,
redekavelden en leerden. eene gouden of zilveren vaas, in
PERIPETIE. de onverwachte uitgang de gedaante een er duif, waarin
van de verwarde handeling in een. de gewijde hostiën bewaard wertooneelspel;
onvoorzien geval; ont-: den.
knooping, uitslag aan het einde, PERISTOMA, eigenlijk mondrand, rand
van een blij- of treurspel; zooveel . om eene (naar een en mond geJijaIs
catastrophe. ! kende) opening.
PERIPHERIE, de omtrek van eenen PERISTROPHE, in de redekunst, als
cirkel; de omvang. men het bewijs der tegelJpartij
PERIPHRASE. Fr.. peripnrasis. Lat.. tot zijn eigen voordeel omkeert.
ûm.chrijving. Perpiphraseren,om- PÉRISTYLE, Fr., peristyliüm. Lat.,
~chrijven. (bouwk.) eene opene plaat~, met
PERIPLEROMA, aanvulling. verg oe- zuilen omgeven; eene bedekte
ding, eene redekunsti~e figuur. gaanderij; zuilengang.
PERIPLOCE. kunstige inkleeding van PERISYLLOGISMUS, zulk eene sluitrezulke
dingen, welke niet vrij ge- de, waarvan het eerste voorstel het
zegd mogen worden. besluit van eene onmiddellijk voor-
PERJPNEUMONIE, ontsteking der lon- afgaande sluitrede is.
gen. PERIsnToLE, diastole, Fr., de stil-
PERIPTERIÜM. Lat., een met zuilen stand van het hart, de korte tusomgeven
gang, die van buiten schentijd van rust, tusschen het
rondom een gebouw gaat, zamentrekken en uitzetten daar-
PERIPYEMA, verzamE'ling van etter van; de tijd tusschen den eenen
rondom eenig deel. polsslag en den anderen.
PERIRRHESIS. geheel afrukken of af- PERITHOUS, een zoon van JUPITER
breken van een gebeente, spier, en DIA (gemalin van IXION) , koenz.
ning der Lapithen en boezemvriend
PERIRRHOEA, Perirrhoë', het om- "an THESEUS.
vloeijen, oVE'ral omheen vloeijen ; PERITONAEORRHEXIS, Peritoneorgelijktijdige
ontlediging van ver- rhexis, het scheuren van het vel
scheJdene deel en des ligchaams, des buiks.
door stoelgang. zweet, pis, enz. PERITONAEUM, Lat., p?ritoine, Fr.,
PERIS. de moederschtede. De dam het dHrmnet; net rondom het ge-
(bij vrouwen het vellige deel tus- zamenlijke ingewand.
schen het achterste en den ingang PERITONITIS, de buikvelsontsteking.
der moederscheede). PERITTOMA, bet vuil. dat na de spijs-
PERISCII, Lat., kringschaduwigen, vertering overblijft. Het overgePERI.
535 PER.
blevene van eene ziekte.
PERITUS. Lat., ervaren. Artis peritus,
een kunstervarene, zaakkundigejuris
peritus, een regtsgeleerde.
PERIZOMA, een navelbreuk band.
PERJUREREN , valschelijk zweren.
PeljuriëiJs. peljurieux, Fr., meineeoig.
Perjuriüm, Lat .. meineed.
PERKINISMUS, de aanwending eener
eigene geneeswijze, om namelijk,
door bestrij king en aanroering der
lijdende deelen van het mensrhelijke
ligchaam, met zekere daartoe
ingerigte metaalnaalden, de pijnen,
ontstekingen en kramptrekkingen
van het zieke lid te genezen. Het
is de uitvinding van eenen AmerikBanschen
arts, met name PERK INS,
welke dnelve in het jaar 1786 bekend
maakte. Doch het gevolg
heeft aan de groote verwachting,
welke men daarvan had, niet beant,
l·oord.
PERKOWITZ, een Russisch schippond,
van 3:25 gewone ponden.
PER LITERAS, Lat., door brieven,
schriftelijk.
PERLUSORISCH, voor~pelend, schertsend,
wat slechts tot vertooning
geschiedt.
PERLUSTRATIE, de doorzage van een
geschrift enz. Perlastreren, naauwkeurig
bezigtigen, doorzien. Zie
Lustmtie.
PERM, eene te Konstantinopel ge·
bruikelijke gondel.
PER MAJORA (te weten suffragia),
Lat., bij meerderheid van stem.
men.
PERMANENT, voortdurend, onafgebroken.
blijvend; permanente armee,
staande leger. Permanentie, permanence,
Fr., het voortdurend aanblijven.
b. v. van eene wetgevende
vergadering; à permanence, op den
duur, bij voortduring.
PERMEABRL, perméable, Fr., doordringbaar.
Permeabiliteit, door·
dringbaarheid, eigenschap van een
ligchaam, om door zijne tusschenruimten
andere stoffen door
te laten.
PER ME LICET, Lat., mijnentwege
kan het geschieden.
PERMESSIDEN, die zanggodinnen,
welke aan de oevers van den Permessus,
eene rivier in Beötie,
woonden.
PER MILLE (verk. p. m.), per of van
de duizend.
PERMIS, Fr., een verlof- of geleibriefje.
Permissie, permission, Fr.,
verlof, vergunning, toelating. Permitteren,
veroorloven, vergunnen,
toestaan.
PERMISSIEGELD, voorheen wisselgeld
in de Belgische koopsteden.
PERMISSIE-TONNEN, in Spanje het
bepaalde aantal tonnen, hetwelk de
Indische raad en het consulaat van
Sevilie toe~tond, met de galjoenen
aan waren naar Amerika te verzenden.
PERMUTATIE, permutatio, Lat., de
ruiling, verandering, verplaatsing;
permutatis quan1itatum, verwisseling
del' grootheden, als men die
zoo veel onderling verandert als
mogelijk is, u. v. 10 personen
kunnen 14,515,200 maal aan eene
tafel van plaats veranderen.
PE RNICIëus. pernicieux, Fr., verderfelijk,
schadelijk.
PER OBLIQUUM. door sluip- of omwegen,
middellijk.
PER OCCASIE, per occasionem, Lat.,
(verk. p. acc.) bij gelegenheid.
PEROOYNIA, maagpijn.
PERON, Pierun, de dondergod der
Slavische volkeren.
PERONE, het wadebeen, de kleine
beenpijn.
PERONES,bij de Romeinen, eene soort
van hah'e laarzen, eerst door boeren,
daarna door anderen en zelfs
door vrouwen gedragen.
PERORATIE, peroratio, Lat., peroraison,
Fr., eene openbare redevoering;
oefeningsrede. Peroreren,
in het opeubaar spreken, eene re·
devoering houden.
PERPENDICULAIR, eene loodlijn; ook
PERP. 536 PERS.
lood regt, regtstandig, waterpas. iets staan blijven.
PERPETRATIE, het bedrijven, volbren- PERSICOT. Fr., persico, I tal. , pergen,
begaan eenel' misdaad. ziko, perzikbrandewijn ; brande-
PERPETUANE, Perpétuelle,Sempiterne, wijn, op perzikpitten getrokken.
zeer duurzame wollen stuf. PERSIENNE, een zonneblind, eene
PERPETuëEL, altijddurend, besten. soort van venster van smalle en
dig', levenslang. Pe1petuïteit, on- dunne plankjes of latten vervaarafgpbroken
voortduring. A perpé- digd, welke schuins op zekeren
tuité, in perpetuum, voor altljd, afstand van elkander geplaatst
voor eeuwig. Perpetuum mobile, zijn.
zie 1lfobile perpetuum. In perpe- PERSIFLAGE, fijne bespotting, foptuam
I'ei memoriam, tot eeuwig perij. Persifleren, fijn bespotten,
aandenken. belagchelijk maken.
PEHPLEX, bedremmeld, onthutst, PERSro, roode indigo, eene donkerverlegen.
Perplexiteit, verlegen- raode verwstof, bijzonder voor wol
heid, verwardheid, besluiteloos- en zijde, wordende het blaauw
heid. bedremmeling. daardoor veel vuriger, blinkender
PER PROCURA, met volrnagt, door' en duurzamer.
plaatsbekleeding. PERSISTENTIE, volharding. Persis-
PERQlTISITIE, perquisitio, Lat., ge- teren, volharden, bij iets blijven.
regtelijk onderzoek, navorsching, PEHSOON, persona, Lat., personne,
nasponng, Fr., mensch, menschelijk wezen,
PER RISUiII MULTUM POTERIS COGNOS- zonder onderscheid van jaren, ge-
CERE STlJLTUlIf, aan veel lagchen slacht of staat; het uiterlijke voorherkent
[)len den dwaas. komen van een' mensch, b. v.:
PERSA. dochter van den Oceaan en bij of zij is lang van pe1'800n; de
TETHYS, gemalin der zou, rn moe- afzonderlijke zelf,;tandlgheid, het
der van AETES, l'ERSEUS, CIRCE en I ik van eiken mensch, hoofd voor
PASIPHAë. hoofd, zoo als hij zich door uiter-
PER SALDO, na afrekening blijft over, lijk voorkomen, rang, of stand in
om te betalen, of te óntvangen. de maat8chappij, en karakter, van
PERSCRIBEREN, opschrijven, optee- anderen onderscheidt, en bijzonder
kenen. zoo als hij op het tooneel ver-
PER SE, op zich zelf. schijnt, b. v.: hoeveel personen
PERSECUTEREN, vervolgen, uitvoe- komen in dat stuk voor? Personaren
; geregtelijk vervolgen. Pel'se- lirn, persoonlijkheden, levensomclJtie,
persecutio, Lat., vervolging, standigheden. Personaliseren, pernazetting.
soorllijkheden zeggen, op den man
PEIISENNING, het gepikte zeil of was- aan spreken, beleedigillgen uiten.
doek, hetwelk ol'er de luiken van Personaliteit, persoonlijkheid, het
een schip gelegd wordt. eigen onderscheidend karakter van
PERSEPHONE, de Grieksche naam van een mensch. Morele personaliteit,
PROSERPINA. de vrijheid van een l'edelijk wezen
PERSETJS, zoon van JUPITER en DA- onder de zedehjke wet; physiologi-
NAë, bevri.ider van ANDROMEDA. sche personaliteit, het vermogen,
PERSEVANTEN, helpers en onderge- om zich in verschillende toestanschikten
van een' heraut. I den bewust te zIjn, dat men altijd
PEIISEVERANTIE, persfv/rance, Fr., dezelfde is. Personaliteiten, pervolharding;
standvastigheid in Zij-I soonlijkheden; scherpe en beleedine
gevoelens. Persevereren, vol- gende uitdrukkingen of aan merharden,
volhouden; halsstarrig op kingen, welke niet de zaak maar
PERS. 537 PERT.
den persoon betreffen. Personeel.
persoonlijk. in eigen persoon, zelf:
personele crediteur, hij, die voor
zijne schuldvordering geen onderpand
heeft: personele belasting,
zulk eene belasting, welke men
voor zijnen persoon moet betalen:
het pel'sonpel, het aantal personen,
waaruit een collegie, eene werkplaats,
enz. bestaat. Person~ficatie,
verpersoonlijking. persoonsverbeelding.
zie Prosopopeïa. Personiji-1
ceren. verpersoonlijken, levenlooze,
onbezielde dingen als handelende I
~oorstellen, als personen sprekend
Invoeren.
PERSPECTIEF, een verrekijker: de
doorzigtkunde, eene wetenschap.
om de voorwerpen zoo te teekenen
als of zij zich op zekeren afstand
aan het oog voordoen: het
uitzigt in toekomstige gelukkige
of ongelukkige gebeurteni~sen.
Pel'spectivisch, doorzigtkundig, in
de verte geschilderd.
PERSPICACITEIT, scherpzinnigheid,
heldere blik.
PERSPIRATIE, onmerkbare uitdamping.
zie Transpiratie.
PERSUADEREN, overreden, overtuigen;
overhalen. Persuasie. persuasio,
Lat., overreding, overtuiging.
Persuasief. overtuigend, overredend.
Persuasoria. Lat., overredingsmiddelen
of -gronden.
PER SUB- ET OBREPTIONEM, Lat.,
door list en bedrog.
PERTE, Fr., perdita. Ita!., verlies,
schade. A perte. met verlies. met
schade; à perte de vue, onafzienbaar:
figuurlijk, onbezonnen: en
perte, en pure perte, geheel en al
verloren: vergeefs en nutteloos.
PERTIN ACIE. pertinaciteit, pertinacité,
Fr., hardnekkigheid, halsstarrigheid.
PERTINENT, tot de zaak behoorend,
gepast, juist, regt, doelmatig. naar
den eisch. Pertinentii!n, het toebehooren,
de bijstukken eener
zaak.
PERTURBATIE, perturbatio. Lat., ontI>
teltenis, storing. verwarring. PertW'beren,
verontrusten, storen, in
verwarring brengen.
PERU, eene goud- en zilverrijke provincie
in Zuid-Amerika: eene milde
bron van winst. Peruviaansch,
hetgeen van Peru afkom~tig is, of
daartoe behoort: Peroviaansche
balsem. eene zuivere. vloeibare,
welriekende hars, welke in Peru,
Brazilië, enz., deels door insnijding
in zekere gewassen, deels
door uitkoken van de takken des
baJsembooms gewonnen wordt.
Peruviaansche koortsbast (cortex
peruvianus, ook quinquina, Lat.),
de kinabast. Pdruvienne, zekere
gebloemde stof. gros de Tours, die
op beide kanten regt en 21/4 el
breed is.
PERUN, de vuur- en dondergod der
oude Russen.
PERUSCHIM, zekere commentariën
der Rabbijnen, uit 5 afdeelingen
bestaande, waarvan de lste eene
inleiding is, de 2de zich alleen
met den tekst onledig houdt, terwijl
de 3de allegorisch, de 4de
kabbalistisch en de 5de taalkundig
is.
PERVERSIE, verslimmering, verderf,
verplaatsing uit eenen goeden staat
in een en anderen. Perversiteit. verkeerdheid,
verdorvenheid. slechtheid.
PER VlAM, op den weg, door middel,
b. v. per viam juris, door middel
of door den weg van regten.
PERVIGILIëN , nachtelijke godsdienstoefening.
PERZISCHE oRnE, eene bouworde,
waarbij, in plaats van zuilen, beelden,
welke Perzische slaven voorstelden,
aangebragt werden. Perzisch
vuur, eene zeer boosaardige
vurige ziekte. welke met den karbonkelovereenkomt.
PESADE, beweging van het paard,
als het de voorpooten opligt, zonder
de achterpooten te bewegen,
PESA. 538 PETA
eer de voorste weder op den grond
zijn.
PESANS, dus noemt men in Frankrijk,
eenige soorten van glas paarlen of
kralen, welke in den handel op de
Afrikaansche kusten gebruikt worden.
PESANT, zwaar, wigtig, bezwaarlijk.
PESEDA, eene zilveren munt, welke
in Spanje omtrent 9 en in Mexico
12 stuivers waard is.
PESO, zwaarte, last; ook een gewigt,
1/50 van eene mark goud. Bene
Spaansche zilveren munt, peso
duro, 21/ 2 gulden doende, en ook
stuk van achten genoemd. Al peso.
naar het gewigt.
PESSARIÜM, Pessulus, Pessus, eene
moederkrans.
PESSIME, Lat., zeer slecht; res peso
simi exempli, eene zaak, die een
slecht voorbeeld geeft. Pessimist,
voorstander van het Pessimismus,
of de leer, dat de wereld door en
door slecht is.
PESTILENTI E, pestilentia, Lat., de
}lest, eene aanstekende ziekte.
Pestilentiè'el, pestilentiaal, aanstekend,
besmettelijk, verpest.
PETA. eene Godin tler Romeinen, van
welke zij geloofden, dat zij de vervulling
van de wen~chen en beden
der menschen voorstond.
PETACH, eene gouden munt in de
middeleeuwen, welke gewoonlijk
byzantine genoemd werd.
PÉrALE, Fr., een bloemblad.
PETALlSMUS, vroeger te Syracuse,
eene verbanning van 5 jaren,
waartoe zij, die te veel aanzien
bekwamen, veroordeeld werden.
Bij die gelegenheid schreef ieder
burger aldaar zijne stem op het
blad van eenen olijfboom.
PÉTARADE, Fr., bespcltting, door het
maken van zeker geraas met den
mond; eigenlijk, het achtergeblaas
der paarden en ezels, terwijl die
daarbij achteruitslaan.
PÉTARDE, Fr .. eene soort van kegelvormige
spring- of klapbus, om
poorten enz. te doen springen;
Chinesche petarden, soort van luotvuurwerk,
dat, even als de tafelzwermers,
in de kamers afgestoken
kan worden.
PETASUS, een reishoed der Romeinen,
welke zich van den Pileus
daarin onderscheidde, dat hij eenen
rand had.
PETENUCHE, ook galette of galette de
cocon, is in Frankrijk eene soort
van zijde, geringer dan floszijde.
PETER, doopheffer.
PETRRE LICET, het verzoeken is geoorloofd;
men mag daarom ook
aanzoek doen.
PETERMANNEKEN, eene Trier~che
zilveren munt, omtrent 1/2 stuiver
waard, naar den daarop voorkomenden
Apostel PETRUS nenoemd.
PETESCHEN, kleine roode of zwartroode
vlekken, welke zich in zeer
boosaardige heete koortsen op de
huid vertoonen.
PETILIANEN, aanhangers eener sekte
uit de 5de eeuw, naar haren stichter
PETILIA NUS genoemd. Zij leerden,
dat goede menschen door
het gezelschap van slechte bevlekt
worden.
PETILLEREN, pltiller, Fr., knappen,
kraken, als van zekere dingen,
wanneer zij in het vuur geworpen
worden; schuimen, paarlen, als,
van wijn, bij het inschenken.
PETIT, Fr., klein, gering, onbeduidend;
petitschl'~rt, kleine letters,
bij de boekdrukkers. En petit, in
het klein. Petit à petit, allengs,
langzamerhand.
PETITIE, pétition, Fr., bede, verzoekof
smeehchrift, request. Petitionair,
een verzoeker, verzoehchriftaanbieder,
requestrant. Petitio principii.
eene soort van drogrede,
waarbij men iets op gronden bewijst,
die zelve eer8t nog moeten
bewezen worden, of veronderstelling
van datgene, wat bewezen
moet worden, b. V. : dat is z\1\art,
dewijl het zwart is. Petitioneren.
PET!. 539 PEXI.
een verzoek- of smeekschrift indie- PRXIS, het stollen.
nen, requestrerell. PEZA D'OTTO, eene rekenmunt in
PETIT-MAÎTRE, Fr., een jong, ver- Portugal van 1'/2 crusado.
waand, ingebeeld, opgeschikt PEZZESTA DA TINGERE, de gekleurde
mensch, een windbuil, pronkertje. verwlapjes, die in Italië en het
PETRARCHA, een Italiaan, in 1304 te Oosten tot het kleuren van afge-
Arezzo geboren, bekend als een trokken brandewijnsoorten, alsvan
de herstellers der wetenschap- mede door suikerbakkers gebruikt
pen, en meer nog door zijne zui- worden.
vere platonische liefde jegens LAU- PFENNIG, penning, eene kleine munt
RA, die hij in voortreffelijke liede-I in Duitschland, makende in lanren
bezong. den, alwaar de 20 guldenvoet in-
PETREFACTA, Petrefacten, Petrifica- gevoerd is, 12 een groschen, maar
tiën, versteeningen, steen gewas- in landen van de 24 guldenvoet, 4
sen. Petrificeren, versteenen, in een kreutzt:r.
steen veranderen. Petrogrophie, PHACITIS, naam eener Grieksche
steenbeschrijving. Petroleüm, Lat., godheid, dezelfde als VENUS
steenolie. PUACODES, linzenvormig, linzenkleu-
PETRINERS, heeten de wereldgeeste- rig, vol zomervlekken. Phacopsis,
lijken, die in ge ene monniksorde een linzenvlekkige, een mensch
leven, naar den apostel PETRUS. met zomervlekken of sproeten.
PETRONIÜS, een bekende satyrieke Phacoptisana, eene afkoking van
schrijver, wiens geschrift ons het linzen enz., als verzachtende drank,
verval der zeden onder NERO voor- bij weekmakende stovingen. Pllastelt.
cos, lins. zomervlek, sproet. Pha-
PETTEIA, een gedeelte van de Melo- cotos, een linzenvormig heelkunpoeïe
der Grieken, hetwelk den dig mes.
toonzetter leerde, welke toonen PHACOSIS, een donkere vlek op het
uitgelaten en welke gebruikt moes- oog.
ten worden. PHAECASIÜM, eene soort van schoe-
PETTO, de borst, boezem. In petto, nen, welke de Grieksche priesters
in het hart, bij zich; in petto hou- en wijsgeeren droegen; de eersten
den, bij zich houden, geheim hou- van wit lijnwaad, de laatsten van
den. Zie In. dun zwart leder.
PÉTULANT, Fr., moedwillig, dartel, PHAEDON, een lievelingsleerling van
uitgelaten, brooddronken. Pétu- SOCRATES, stichter eener eigene
lontie, moedwil, brooddronkenheid, school, naar wien PLATO een zijuitgelatenheid.
ner zamenspraken genoemd heeft.
PETUM, (van de Amerikaansche be- PIJAEDRA, dochter van MINOS en
naming petun) , de tabahplant, PASIPHAë, door THESEUS ge~chaakt
rooktabak. en gehuwd, verliefde op haren be-
PENTUNTSE, eene stof, welke de ehi- huwdzoon HlPPOLYTUS, die, hare
nezen ook tot hun porselein ge- liefde niet beantwoordende, het
brui ken, en voor eene gipsspath voorwerp en slagtoffer van hare
gehouden wordt, die den Bologne- wraak werd.
sersteen zeer nabij komt. PHAëNE, eene der drie bevalligheden.
PEU à PEU, Fr., allengs, langzamer- PHAENIGMUS, een opwekkingsmidhand.
del, hetwelk slechts eenige rood-
PEUl'EL, peuple. Fr., het gemeene heid op de huid te weeg brengt.
volk, anders gepeupel. Peupleren, PHAENOMEEN, Phenomeen. phenomène,
peupler, Fr., bevolken. Fr., een verschijnsel, luchtverPHAê.
5tO PHAL.
schijnsel; zonderling voorval,
vreemde gebeurtenis. Plwenomenolog
ie, verschijnselenleer, leer van
de verschijnselen (bij ziekten, in
de lucht, enz.)
PHAëTON, (fabelk.) een zoon van
PHOEBUS of de zon, die eens van
zijnen vader de vrijheid bekomen
hebhende, om den zonnewagen te
mennen, zoo onhandig daarmede
te werk ging, dat hij de aarde in
brand stak, en deswege door JUPITERS
bliksem in de Po geworpen
werd; desgelijks, eene soort van
ligte wagen, welke geheel of gedeeltelijk
open is; een open rijtuig
met een zonnedak.
PHAETONTIADEN, Phaetllsen, dp. zuster
van PHAëTON. Zie Heliaden.
PHAGAENA, de geeuwhonger, vraatzucht.
PHAGEDAENA, eene om zich vretende
boosaardige zweer. Phagedaenische
geneesmiddelen, geneesmiddelen tegen
zulke zweren. Phagedaenicus,
vretend, bijtend.
PHAJOFNEE, P/tarofnee, een ligt Japansch
vaartuig, eene soort van
pleizierjagt der Grooten.
PHALACROSIS, het uitvallen"der haren.
Phalacrotes, de kaalheid.
PHALAECISCHE VERZEN, eene soort
van verzen, welke naar den Grieksc
hen dichter PHALAECUS genoemd
zijn. Pentameter, die uit 1 spondeus,
een dactylus en 3 trochaeën
bestaat.
PHALANGE, de voetzool straf, eene in
het Oosten zeer gewone straf.
PHALANGOSIS, het gebrek, dat aan
het ooglid zich eene dubbele rij
haren bevindt. Hetzelfde als Pto.
sis.
PHALANX, phalar/ge, Fr., de legerkern,
keurbende; eene digt ge.
slotene krijgsbende bij de Macedoniërs
en Grieken, welke uit 8000
man bestond, die in een vierkant
geplaatst werd, en, uit hoofde van
hare bijzondere wapening, eene
zamenhangende bedekking vorm·
de, welke de aanvallen op haar
meestal vruchteloos maakten.
Phalan:r:orch, een bevelhebber over
zulk eene phalanx.
PHALANX, broeder van ARrADNE,
voor wier beider opvoeding PAL·
LAS bijzondere zorg droeg; maar
vertoornd, dat zij dezelve zoo
slecht beantwoordden, en eene
misdadige liefde jegens elkander
opgevat hadden, herschiep zij hen
in adders.
PHALARICA, een oorlogBwerktuig der
Romeinen, bestaande in eenen lan.
gen balk met eene ijzeren punt,
welke, met brandstoffen om wonden,
op de vijandelijke werken geslingerd
werd, om die in brand te
steken.
PHALARIS, tiran van AGRIGENTUM,
bekend door den hollen koperen
stier, welken PERILLUS voor hem
vervaardigde, en waarin hij tot
eene proef den kunstenaar zei ven
liet verbranden. wiens angstig ge.
schreeuw uit den stier als een
schrikkelijk gebulk voortkwam.
PHALENE, eene 800rt van motten,
nachtvlinders, die geheel ruwen
harig zijn.
PHALEREN, zekere sieraden, welke
den Romeinschen ruiters, die zich
in den oorlog bijzonderonderscheiden
hadden, als eereteekens gege.
ven werden.
PHALLISCH, hetzelfde als Obsceen.
PHALLOPHOROS, zij. die bij de feesten
van PRIAPUS en OSlRIS. het
schandelijke beeld van PHALLUS
droegen.
PHALLOSOPHIA, ontlasting van lucht
door het mannelijke lid. Phallorrhagia,
bloeding door het mannelijk
lid. Phaltorrhoea, de zoogenaamde
druipel' .
PHALLUS, eene ontzettend groote afbeelding
der mannelijke teeldeelen,
welke bij de feesten van PRIAPUS
en BACCHUS, Phallogogië"n of Pe.
riphalliè"n genoemd, rondgedragen
werd.
PHAL. 541 PHAR.
PH ALOë, dochter der rIVier Lyris,
welke door CLAA'l'HES van een ge·
vleugeld monster verlost werd,
over wiens dood, vóór het huwe·
lijk met haar, zij zoo veel tranen
vergoot, dat de goden haar in eene I
bron veranderden.
PHANEROGAMEN, planten met duide.
lijke geslacht8deelen.
PHANTASRREN, met zijne gedachten
rondzwerven, zich aan levendige
voorstellingen ovtrgeven, in ge.
dachten dweepen; ook in ziekten,
ijlen, raaskallen. Phantasie, de
verbeeldings. of inbeeldingskrncht,
bijzonder het scheppend, dichterlijk
of uitvindingsvermogen ; een
droombeeld, hersenschim; gril,
luim.
PHANTASMA, Lat., gedrocht, schrikbeeld,
luchtlSezigt, 8Jlook, even als
phant6me. Phantasmagorie, zoogenaamde
geestenbezwering of geestenzienerij,
eene natuurkundige
begoocheling, bijzonder door mid·
del van een gezigtkundig bedrog.
Phantast, een dweeper, grillig
mensch. Phantastisch, dweepend,
grillig.
PHANTASUS, een zoon van den slaap
of MORPHEUS.
PHAON, een jonge Le~biër, die van
VENUS eene vaas met parfum bekwam,
waarmede hij zich in den
schoonsten man veranderde en
SAPPHO liefde inboezemde.
PHARAO, Faro, eene soort van kaart
spel; bekend hazardspel, waarbij
een de bank houdt, en de overige
spelers, op zelf gekozen kaarten,
eene som gelds zetten.
PHARICON, een zeer hevig enkelvoudig
vergif.
PHARIZEëR, eene beroemde Joodsche
sekte, welker aanhangers, wegens
hunne trotschheid en huichelarij,
overal gehaat waren; een huichelaar,
schijnheilige. Pharizeesch,
huichelachtig, schijnheilig.
PHARM ACEUTICA, Lat., pharmacie,
Fr., de pharmaceutiek. de artsenijmengkunde,
apothekerskunst.
Phal'maceutisch, tot de apothekerskunst
behoorende, artsenijkundig .
PltarmacÎen. Fr., pharmaceut, apotheker.
artsenij bereider, artsenijkundige.
Pharmacochymie, de artsenijscheikunde.
Phal'macologie.
leer van de tot'bereiding der geneesmiddelen.
Pharmacopoea, Lat .•
pharmacopée, Fr., een apothekersboek,
waarin de voorschriften ter
bereiding van geneesmiddelen opgegeven
worden. Pharmacopola,
een artsenijverkooper. Plwrmacotheca,
eene huis· of rei~apotheek.
Pharmacotriba, pharmacotrips, de
wrijver of stamper in de apotheek.
PItarmaeon, een geneesmiddel.
PHARMUTIE, de 8:óte maand des jaars
bij de Egyptenaren, welke, volgens
den J uliaan~chen almanak,
den 27 Maart begint.
PHARUS, een licht- of vuurtoren.
vuurbaak, zeevuur, (naar het, door
zulk eenen vuurtoren vermaarde
eiland Pharos, nabij Alexandrië in
Egypte gelegen, benoemd).
PHARYNGEURYSMA, (ziekelijke) keel.
verwijding. Pharyngeus, tot de
keel behoorende. Pharyngitis,
keelon tsteking. Pharyngocele ,zoogenaamde
keelbreuk. Pharyngolysis,
keelverlamming. Pharyngopolatinus,
wat te gelijk de keel en
het verhemelte betreft. Pltaryngoperistole,
keelvernaauwing. Pha.
ryngorrhagirl, keelbloeding. Pha-
1'yngaspasmus, keelkramp. Pharyngotomie,
keelopening (van eene
keelverzwering). door middel van
den pharyngotomus of keellancet.
Pharinx, phm'yx, phal'us, keel.
PHASEOLEN, Fasolen, Turksche roodbloeijende
hoornen.
PHASES, phnsen, schijngestalten.
lichtgestalten, bijzonder van de
maan, als nieuwe maan, eerste
kwartier. volle maan. laatste kwartier.
PHASIANE, Godin der Colcbiërs. dezelfde
als CYBELE.
PHAT. 542 PHIL.
PHATNE, tandholte. Rhatnorrhagia, een, op verschillende plaatsen, bebloeding
uit de tandholte. staande genootschap, welks be-
PHEBE, naam van DIANA, als zmter doeling liefde en weldadigheid is.
van PHEBUS. Zij was de dochter PHILADYNAMOS, hetgene stellig vervan
URANUS en GRA, en werd ver- zwakt, en de levenswerkzaamheid
eerd als de maangodin. doet afnemen.
PHEBUS, APOLLO, de zonnegod; ook PHILALETHES, Gr., een waarheidsfig.,
hoogdravcnde schrijfstijl. vriend. Philalethie, waarheids-
PHEGEUS, koning van Arcadië, die liefde.
ALCMEON, door de Furiën ge- PHILANTHRoop,een menschenvriend.
plaagd, dewijl hij zijne moeder, Philanthrophie, de men8chenmin,
EBIPHYLE, vermoord had, opnam, zachtmoedighcid. Philanthropimet
de goden verzoende en daar- num, een menschlievend opvoedoor
het ongeluk zijner dochter dingsgesticht, als in Duitschland,
veroorzaakte. dat van BASEDOW en naderhand
PHELLOPLASTIEK, zie Felloplastiek. van SALZMANN. Ook in Nederland,
PHELOBLASTICA, kunstwerken der b. v. het instituut voor doofstombouwkunde
met kurk, in het klein men te Groningen, dat voor blinvoor
te stellen. de kinderen te Amsterdam, enz.
PHEMONOE, de eerste priesteres, wel- Philanthropisch, menschlievend,
ke te Delph0s de orakels uit8prak liefderijk.
en de heroïsche verzen uitvond. PHILANTHROPYNEN, zeker godsdien-
PHENGIT, doorschijnende en teerling- stig gezelschap te Parijs.
vormige steen, die met sterk wa- PHILATERI, een geleerd gezelschap
ter niet opbruist. te Ferrara en ook op andere plaat-
PHENIX, een fabelachtige vogel, die sen.
zich door zelfverbranding weder PHILAUTIE, eigenliefde, egoïsmus.
verjongt; van daar fig. iets on- PHILEGETON, de naam van eene der
vergankelijks, voortreffelijks, zeld- hel. rivieren bij de oude dichters,
zaams. welker wateren uit louter vuur en
PHEREA, sterke ophooping van het I brandende zwavel bestond; ook de
oorsmeer. hel zelf.
PHERECYDES, een der oud-beroemde PHILHARMONISCH, de toonkunst bewijsgeeren,
leermeester van py- minnende.
THAGORAS. PHILHELLENEN, vrienden der Grie-
PHERRPHATTE, onder dezen naam ken.
werd ter eere van PROSERPINE te PHILIATER, liefhebber der artsenij-
Cyzicum een feest gevierd. kunde, practisch geneesheer.
PHEUGIDRON, zoo veel als hydl'opho- PHILIPPICA, Lat., philippique, Fr.,
bia. Pheugydros, waterschuw. eene straf- of smaadrede, naaf de
PHIALITEN, steenen, welke, in ge- hevige redevoeringen van DEMOSdaante,
naar eene fiesch zweemen. THENES tegen PHILIPPUS van Ma-
PHIDIAS, een zeer beroemde Griek- cedonië.
sche beeldhouwer, die ten tijde PHILIPPICAE, Grieksche gouden en
van PERICLES leefde. zilveren munten van PHILIPPUS
PHIDITlëN. bij de Grieken, eene soort van Macedonië, met zijn beeld
van smulmaaltijden of 8lemppar- aan de eene zijde en aan de antijen,
waartoe ieder zijn geregt dere een staande paard, zin8pemedebragt.
lende op zijn' naam Philippos, een
PHILADELPHIE, broeder- of naasten- pltardenvriend, liefhebber van paarliefde.
Philadelphisch gezelschap, den.
PHIL. 543 PIUL.
PHILIPPISTEN, leerlingen en aanhangers
van PHILIPP. MELANCHTON,
eenen beroemden godgeleerde der
zestiende eeuw.
PHILIPPONEN. eene sekte der Oostersche
Christenen.
PHILIPPUSDAALDER, eene Spaansche
daalder. omstreeks drie gulden
Hollandsch, zijude eene zilvermunt
van PHILIP n., welke van 1560
tot 1595 voor de Nederlanden
geslagen werd.
PHILISTER, eigenlijk ieder niet-studt'nt
; een mensch van platburgerlijke
denkwijs.
PHILISTYNEN, oudtijds grensbewoners
van het J oodsche land en
vijanden der Joden.
PHILIÜS, de God der vrienden, een
bijnaam van JUPITER te Megalopolis.
PHILOCHYMICUS, een liefhebber der
scheikunde.
PHILOCTETES, zoon van PAEäN en
medgezel van HERCULES, in den
oorlog der Grieken tegen de Trojanen
beroemd.
PHILODOXIE, eerzucht, roemzucht.
PHILOENUS, drinkebroêr, hartstogtelijke
wijndrinker.
PHILOGYN, Philogynaikos, een vrouwenvriend,
beminnaar der vrou·
wen. Philogynie, vrouwenliefde,
liefde tot de vrouwen.
PHILOLOGIE, eigenlijk taalliefde, taal.
geleerdheid, taal- en oudheidkunde.
Philologisch, taalminnend ,
taalkundig. Philo!oog, een taalminnaar,
taalgeleerde, taal- en
oudheidkundige.
PHILOMATHIE, leerzucht, leergierigheid.
Philomatisrh, leergierig,
leerzuchtig.
PHILOMEEL, zie Filomeel.
PHILOMUSUS, beminnaar der vrije
kunsten en wetenschappen, bij.
zonder der dichtkunst; vriend der
zanggodinnen.
PHILONEON, een lange lijfrok zonder
mouwen, dien de Grieksche priesters
droegen.
PHILONIÜM, een pijnstillend geneesmiddel.
PHILOPINACIÜM, een stamboek.
PHILOPHYSICUS, een natuur minnaar,
natuuronderzoeker.
PHILOPOEMEN. de laatste groote veldheer
der Grieken.
PHILORISTIA, de bepalingszucht ,
woord vitterij.
PHILOWOPH, een wijsgeer, een verstands.
of wijsheidsonderzoeker
en leerliar; ook een bijnaam, welken
de goudmakers zich bijzonderlijk
toeëigenden, van waar:
goud der philosophen. Philosophaille,
het wijsgeerig gemeene
volk. Philosophema, eene waarheidllspreuk,
eene wijsgeerige opmerking
of gevoelen. Philosopheren,
eene stof wijsgeerig behandelen;
duidelijke begrippen van
de gewigtigste voorwerpen trachten
te bekomen; de oorzaken der
dingen nasporen. Philosophie, wijsbegeerte,
waarheidsliefde, de kennis
van al wat de wijsheid en
waarheid betreft; ook zekere va~theid
en verhevenheid van geest,
door middel van welke men zich
boven alle onaangename gebeurtenissen
en alle vooroordeelen verheft.
Philosophisch, wijsgeerig,
verstands-wetenschappelijk. Phi.
losophismus, de leer en de grondstellingen
der beroemdste philosophen.
Philosophist, een schijnwijze,
waanwijze. Philosophisteren,
beuzelen, haarkloven, schijnwijze
of schijngeleerde aanmerking~
n of na"poringen maken.
PHILOSOPHISCHE TEKKENS noemden
de Astrologen den steenbok en waterman;
dewijl deze geacht werden
den men.ch door hunnen invloed
tot de philosophie geschikt te maken.
PHIl OSTORGIE, neiging tot natuurlijke
liefde.
PHILOTECHNIE, kunstliefde, kunstmin.
Philotechnisch, kunstlievend,
kunstminnend. Philotechnus, een
PHU.J. 544 PHLE.
kunstvriend, kunstminnaar, kunst-I
liefhebber.
PHlLOTESIE, het wederkeerige ge-I
zondheidsdrinken, een bewijs van
goe<ie vriendschap bij de oude
Grieken. Crater philotesiüs, of poculum
philotesiüm, de welkomstbeker.
Mensa philotesia, vrije
tafel.
PHILOTEMIE, de eerliefde. Pltilotimus,
een eerzuchtige, eergierige.
PHILTROMANIE, door eenen liefdedrank
ontstane krankzinnigheid.
Philtrum, de liefdedrank ; een uit
zoogenaamde toovermiddelen toebereide
drank, door middel van
welke men eenen persoon van de
andere sekse tot liefde zoekt te bewegen.
PHILYRE, dochter des Oceaans, zeer
door SATURNUS bemind. Eens door
RHEA overvallen wordende, veranderde
SATURNUS zich in een paard,
waarna PHILYRE den Centaur CHIRON
ter wereld bragt, en op haar
gebed in eellen linden boom veranderd
werd.
PHIMOSIS, vernaauwing, verstopping.
PHINEUS, koning van PAPHLAGONIE,
zoon van AGENOR en echtgenoot
van CLEOPATRA, dochter van BO·
REAS, werd na het verstooten zijner
vrouw, door BOREAS de oogen
uitgestoken, maar bekwam de gaaf
van in de toekomst te lezen, waardoor
hij later den Argonauten van
nut was, die hem zulks vergoedden,
door hem van de Harpijen,
die hem kwelden, te bevrijden.
PHIOOL, zie Fiool.
PHLASlS, de breuk van een plat been.
PHLEBOTOMIE, aderopening, aderlating.
PHLEDONIE, zoo veel als deliriüm.
Phledonodes, ijlend, wild ijlhoofdig
sprekende.
PHLEGMA, slijm, bloedslijm, waterachtig
vocht; natuurlijke ongevoeligheid
en traagheid, onverschilligheid.
Phlegmaticus, een
slijm-, zwaar- of koelbloedige,
trage, ongevoelige. Phlegmatiek,
pltlegmatisch, pltlegmatique, Fr"
slijm-, zwaar- of koelbloedig, ongevoelig,
traag, onverschillig.
PHLllGMAGOGA, geneesmiddelen, welke
vochtigheid en slijm afscheiden.
Plegmatia, water- of slijmgezwel.
Plegmatias, een slijmerige. Pltlegmatodes,
ontstoken, van eenen Ol1tstekenden
aard. slijmachtig. PMegmatopyra.
slijmkoorts.
PHLEGMATISCHE TEEKENS, bij de
As.trologen, de kreeft, schorpioen
en de vis;.chen.
PHLEGMATHORRHAGIE, de afvloeijing
van "ochtigheden bij verkoudheid.
PHLEGAIONE, een bloedgezwel.
PHLllGMONODES, vatbaar voor ontsteking.
PHLEGYES, nakomelingen van PHLEGEAS,
waren zoo goddeloos, dat
NEPTUNUS hen allen door eenen
zondvloed uitroeide.
PHLOGIA. Phlorc. vlam. ontbranding.
PltLogodes, ontstoken, vlammend.
Phlogopyra , ontstekingskoorts.
Phlogosis. eene zachte plaatselijl,
e ontsteking, ook phlegmone en
pldegmasie genoemd.
PHLOGISTISCH, brandbaar, met phlogiston
of brandstof verbonden of
bezwangerd. Phlogistiseren, met
brandstof verbinden, brandbaar
maken. Phlogiston, brandstof,
koolstof; zuiverst en eenvoudigst
ontv lam baar grondbestanddeel eens
ligchaams.
PHLYACOGRAPHISCH, (bij de Ouden)
wanneer eene ernstige geschiedenis
in eenen vrolijken stijl wordt
voorgedragen.
PHLYAXIE. praatachtigheid, babbelachtigheid.
PHLYCTAENODES, blaarachtig. met
blaasjes bezet. Phlyctides, phlyctenae,
vuurblaren, waterblaasjes.
Plttysis, uitharsting van waterblaa8jes
op de huid. Phlyzacion,
eene brandblaar op de huid.
PHOBETOR, een zoon van den slaap
PHOB. 545 PHO~.
of van MORPHEUS.
PROBODlPSUS, waterschuw, honds·
dol.
PROBUS, de verpersoonlijkte vrees,
een zoon van MARS en VENUS.
PHOCILIDES, uit Mtlete, een Grieksc11
gnomen-dichter uit de 6de eeuw
voor CHRISTUS.
PROCION, Atheensch veldheer, uit
de school van PLATO, en een van
de deugdzaamste karakters der
oudheid.
PROEBE. Phoebus, Phoenix, zie Phebe,
Phebus en Phenix.
PHOEBOLEPSIE, poëtische razernij,
dicIJterwoede.
PHOENICE, eertijds de poolster; dewijl
de Phellicische schipper8 zich
het eerst daarnaar rigtten.
PHOENICIëRS, Phenicië"rs, overoud
vo~k aan de kusten der Middellandsche
Zee, van hetwelk de
Karthagers afstammen.
PROENIX, zoon van AMYNTOR, werd
op bevel zijns vaders de oogen
UItgestoken, maar door den Centaur
CHIRON w(~der ziende ge.
maakt, die hem de opvoeding mn
ACHILLES toevertrouwde, met wien
hij naar Troje ging. Een andere
PHOENIX was de zoon van AGE·
NOR, die zijne zuster EUROPA,
door JUTIPER geschaakt, ging zoeken,
maar haar niet vindende, zich
aan de oostelijke kusten der Middellandsche
Zee neerzette.
PHOIS, brandblaar. Phodes, hrandblaren.
PHOLADE, boorworm, boormossel,
steenboorder, eene soort van mDSsel,
welke 's nachts met een phosphorisch
licht gli1l8t~rt.
PHONAGOGlTS, het hoofdthema of de
geleider in een muzijkstuk.
PHONASCUS, een stemleider, bij de
Ouden iemand, die door teekehs
een' zanger of redenaar moest
waarschuwen, wanneer hij gevaar
liep zijne stem te overdrijven.
PRONGI, in Ava en Pegu, de algemeene
naam der geesteliJken, dragende
de kloostergeestelijken den
naam Rahaane.
PHONISCH, klinkend; phonisch punt,
het stem- of klank punt, plaats,
alwaar, hij eenen weergalm, die
onderscheidene lettergrepen herhaalt,
de sprekende persoon zich
bevinden moet.
PHONOGNOMICA, de stemkunde; eene
wetenschap, om uit de stern en
spraak van een' menseh, zijn
karakter te bepalen.
PHONUKAMPl'IE, de stembuiging,
stem breking. Phonokamptisch,
stem buigend , óttembrekend, bijzonder
van of bij eenen weergalm;
phonokamptisch middelpunt,
de plaats, van welke bij de echo,
de klank teruggekaatst wordt.
PHONURGIE, de toonkunst, de we·
tenschap der toonen en des weergalms.
PHOONE, stem, geluid.
PHORBE, voedsel voor het vee.
PHORBION, een leder, betwelk de
pijpers der Ouden voor den mond
namen, gedeeltelijk om de lippen
te sparen, gedeeltelijk om aan de
instrumenten eenen aangenamen
klank te geven.
PHORCIADEN, Graenn, de zusters en
bewaardsters der Gorgonen. Zie
Gorgonen en Graeifn.
PHORCUS, PltOrcis, zoon van PONTUS
en GEA, vader van wonderbare
zeegedrogten; van de Graeën,
Gorgonen en den Hesperischen
draak, enz.
PHORMINX, een oud snaarinstrument
der Grieken, waarmede HOMERUS
gewoonlijk z!jne barden hunne liederen
laat beg'eleiden.
PHORONOMIE, bewegingsmeetkunst,
leer van de grootheid der bewegingen,
zoowe! van vaste ligcha.
men als vloeistoffen. Phoronomiseh,
bewegingmetend • of de
be\\'egingmeting betn,ffeude.
PHOS, brandblaas, het licht.
PHOSPHORE, Fr., phosphorus, Lat.,
eigenlijk, een ltchtdrager, licht-
35
PHOS. 546 PHRE.
steen; eene stof, die in het duister
licht geeft, en welke natuurlijk is,
of door kunst venaardigd wordt;
tot de eerste soort behoort verrotte
visch, vermolmd hout, de
glimworm, enz., tot de ande.re de
Boulognesche steen tot kalk gebrand,
geest van salpeter op krijt
gegoten, enz. Phosphorescemie,
de zelfverlichting in het dOllkere.
Phospho1'esceren, van zich zei ven
in het duiskr licht geven.
PHOSPHOR-EUDIOMETER, een werktuig
om de g'esteldheid der lucht,
door middel van aangestoken phos.
phorus, te bepalen. Phosphorzuur,
een zuur, uit phosphor en
zuurstof zamengesteld.
PHOTINX, een overoud gebogen fluitsoortig
blaasinstrument der Egyptenaars.
PHOTOCAMPSIS, buiging der lichtstralen,
straalbreking. Photogeniüm,
de zoogenaamde lichtstof.
Photobophthalmus, een licht~chuw
o~g. Plwlopsie. Zie Myadesops!
e. Photosciaterie, de leer van
licht en schaduw.
PHOTOMETER, een lichtmeter. Photomet1'
ie, de lichtmeting , lichtmeetkunst.
Photometrisch, lichtmetend.
PHOTOPHOBIE, de lichtschuwheid
(van zieken, die het licht niet
verdragen kunnen).
PHOTO'l'YPE, een lichtbeeld, door de
daguerreotype voortgebragt.
PHRASE, Fr., phrasis, Lat., spreekwijs,
uitdrukking. Pltraseologie,
eene verzameling van spreekwijzen.
Phraseren, op eene gemaakte
wijze, alleen in spreuken, rede!
leren.
PHREATTIÜM, te Athene, eene regtbank,
waarvoor zIj getrokkf'n werden,
die reeds wegens een' manslag
veroordeeld en van een' nieuwen
aangeklaagd waren.
PH REN, zoo veel als Diaphragma, of
liever: midden van het ligchaam;
middelpunt van het organieke Ieven;
van daar ook ziel, verstand,
denkvermogen.
PH REN ES, de hartkuil, maag. en Ieverplaats.
PHRENESIE, Phrenesis, waanzinnigheid,
"erstandsverbijstl;'ring. Phrenetisch,
phrenoleptisch, waanzinnig,
zot.
PHRENOGASTRICUS, wat het middelrif
en de maag tevens betreft.
Phrenosplenicus, wat het middelrif
en milt te zamen aangaat.
PHRICASMUS, PI/rice, het stollen,
eigenlijk het ruw of stijf
worden. Phricodes, zulk eene
koorts, bij welke de hitte tel'ens
met huivering gespaard gaat.
PHRONESIS, verstand, beleid, gevoel.
PHRONTISTERliiM, in de eerste tijden
der Christelijke kerk, toen monasteriüm
nog eene kluis beteekende,
eene verzamelplaats van velen. die
zich met geestelijke zaken onledig
hielden.
PHRYGISCHE MUTS, eene roode muts
van bijzoDderen vorm, als zinnebeeld
der vrijheid.
PHRIJNE, eene bekoorlijke boelin,
schoone, betooverende lustdeern,
naar zoodanig eene in het oude
Athene genoemd.
PllTHA, Phthas, eene Godheid der
Egyptenaren, onder welke zij de
wereldziel vereerden.
PHTHAIMEN, volgens de fabelleer der
Egyptenaren, reuzen, die met hunne
hoofden tot aan de wolken
reikten. V 66r hen leefde nog
eene grootere reuzen soort, Emepldmen
genoemd, die bijna tot aan
de sterren kwamen. Na hen kwamen
kleinere reuzen, Cyginen genoemd.
PHl'HARETICUM, een vergif, hetwelk
spoedig doodt.
PllTHlOSIS, omkeering der oogleden
biunenwaarts, oogziekte.
PHTHIRIASIS, de luisziekte.
PHTHIRIOl>HAGEN, luizenëters, somlJIige
bewoners der Zuidzee-eilanden.
PHTH. 547 PHYS.
PIITIIISIPNEUMONIE. etterige longtering
met ontsteking.
PHTHORA, verderf. verwoesting.
PHTHORICUM. een uit- of afdrijvend
geneesmiddel.
PHTHYSIOLOGIE. de teringleer, verhandeling
over de longtering.
Phthysicus, een teringachtige.
Phthysis, de tering, longtering.
Phthysisch, uitterend, teringachtig.
PHTYAKOGRAAPH, hij, die eene ernstige
geschiedenis in een en vrolijken
en grappigen stijl voordraagt.
Phtyakographie. eene vrolijke, snakerige
voordragt van eelle ernstige
en gewigtige zaak.
PHYLACTERIÜM. eigenlijk, een bewaarmiddel;
ook gedenkcedel. aan
het kleed of op de borst bij de
Joden. waarop de 10 geboden
staan; verder eene reliquiënkas;
ook een tooverachtig ver8ier3el.
PaYLARcHRN. bij de Grieken, onderbevelhebbers
der ruiterij.
PHYLAX. eigenlijk, een hondennaam;
figuur!. een wachter. beschutter,
behoeder.
PHYLLORODOMANTIE, waarzeggerij
door middel van rozenbladeren.
Wanneer namelijk een rozenblad.
dat men zamengevouwen op de
hand slaat, eenen slag van zich
geeft, zoo beduidt zulks gelukkigen
voortgang in de liefde.
PHYMA, gezwel of verhooging der
huid. naar een uitwas gelijkende.
schurftachtig gezwel. Phymatodes,
eene kleine, naar de phyma
zweem ende, buil.
PHYSA, Physeter, de adem, het blazen,
eene blaas.
PHYSAGOGUM, een geneesmiddel, hetwelk
blaren verwekt.
PHYSALIDEN, zeeblazen ; eene merkwaardige
soort van zeedieren, zoo
groot als een kokosnoot, zacht"
van huid en fraai van kleur, welke,
even als met lucht gevulde
blazen, op de oppervlakte der zee
zwemmen.
PIIVSCON, dikbuik, dikbast. Physconia,
opzwelling van het onderlijf.
bijzonder door lucht.
PHYSEMA, Phy.·esis, opblazing van
het lijf, eene soort van trommelzucht.
Somwijlen wordt het ook
voor emphysema gebruikt.
PanlcA, Physiek, de natuurleer ,
natuurkunde, kennis der natuur,
welke zich tot de eigenschappen,
krachten en werkingen der gezamenlijke
ligchamen en voorwerpen
in het groot heelal bepaalt,
de eenvoudige natuurwetten opzoekt.
en daaruit de verschijnselen
in de lichamelijke wereld verklaart.
Physico. theologie, de natuurkundige
godgeleerdheid, de
leer van God, uit eene ver~tanrlige
natuurbeschou wing. Physicus.
een natuurkundige. Physiek •
physique, Fr., physisch, natuurlijk,
natuurkundig, wat tot de natuur
behoort. ligchamelijk, zinnelijk.
PHYSIOCRATIE, de natuurkracht, natuurregering,
het alvermogen der
natuur.
PHYSIJGENIE. Physiogonie, de natuurgeschiedenis,
natuurwording,
het ontstaan der natuur. Physiographie,
de natuurbeschrijving.
PHYSIOLOGIE, de natuurleer van dierlijke
ligchamen, bijzonder echter
VAn het menschelijke ligchaam.
Physiologisch, de natuurleer betreffende.
Physioloog, kenner van
de rnenschelijk-dierlijke natuur;
natuur- of ligchaams-onderzoeker.
PHYSIONOMIE, Physiognomie. de gelaatkunde;
de gezigtsvorm, gela,\
tsuitdrukking. Physiogncmist,
gelaatkundig. Physionomist, Physiognomist,
een gelaatkundige.
PHYSIONOTRACE, Fr., een werktuig,
in 17b8 te Parijs uitgevonden,
waarmede men in 6 minuten, een
afbeeldsel en profil, met alle
naau w keurigheid in gelaatstrekken
en eene sprekende gelijkheid,
kan teekenen.
35*
PHYS. 548 PIAR
PHYSIS, schepping, voortbrenging,
de natuur.
PHYSOSCRLE, zie Pneumatocele. Physocephalus,
een windgeweI aan
het hoofd, hoofdwindzueht. Physodes,
hetzelfde als emphysema of
windgezwel ; in het algemeen wat
veel wind heeft of maakt. Physometra,
moedertering. Physomus,
windgezwel. Physopsopltia, het
(menigvuldig) lozen van winden.
Pltysospasmus, kramp door wind
in de darmen; windkoliek.
PHYTOGNOMICA, d~ kennis van de
eigenschappen en kracht der planten
aan haar uiterlijk. Pltytograaph,
een plant- of gewasbeschrijver.
Pltytographie, de gewas
of plantbeschrijving. Phytolithen,
versteende planten, plantversteeningen.
Pltytologie, de planten-
en bloemenleer . PhytuZipolitllen,
ver~teende afdruksels van de
planten, die menigvuldig in den
zwarten of graauwen leisteen aangetroffen
worden. Phytonomie, de
leer van den wasdom der planten.
Phytotomie, de plantontleding.
PHYTON, gewas, plant.
PIA CAUSA, Lat., vroom, weldadig
oogmerk. Ad pias causas, tot eene
weldadige stichting (iets geven of
maken); pia desideria, Lat., vrome
wenschen, waarvan de vervulling
onwaarschijnlijk is,
PIACERE, Ital., eigenlijk, het believen.
Wijders, een wissel op zigt,
of binnen 2-l uren betaalbaar.
Zie voorts al piacere.
PIACULAIR, verzoenbaar, ter verzoening
dienende. Piaculum, zoenoffer;
misdaad, die door een off:;r
verzoend moet worden.
PIA FRAUS, Lat., een vroom bedrog,
met eene goede meening, schoone
misleiding.
PIANIST, een pianospeler. Piano,
ltal., (muz.) zacht Pianissimo,
zeer zacht. Piano forte, zie Furte
piano.
PlANS, eene in Zuidwestelijk Afrika
en op de Antilles mheemsche
ziekte, met de venusziekte overeenkomende.
Eene andere ziekte,
Yaws, is daarvan meer onderscheiden.
PIARISTRN, leer- of schoolmonniken,
eene soort va'n monniken, patres
piarum sclwlarum, vaders der vrome
scholen genoemd.
PIASATH, eene soort van afdak, hetwelk
over veel, dat aan den koning
der Birmannen toebehoort,
zoo als paleizen, wagens, enz.
gemaakt wordt.
PIA~T, de eertitel van eenen Pool,
die uit een oud-adellijk geslacht
·afstamt.
PIA~TER, eene Spaansehe, Turk~che
enz. zilvermunt van verschillende
waarde. De Spaansche piaster
geldt 2 gulden 35 cents, de Turksche
slechts :25 cents.
PIASTRINO, eene Toskaanschp. zilveren
munt, 12 stuivers waard.
PlATKOPEKE, eene Russische munt,
welke omtrent 2 stuivers waard is.
PlATTA, een middelmatig vr,lchtschip
zonder masten, hetwelk in
italië alleen op de reede gebruikt
wordt.
PIAZZA, I tal. , een marktplein in Italië.
PIC, eene lengtemaat in de Turksche
gewesten.
PrcAcIsMUS, zoo veel als Dropacismus
of DropaJJ.
PICA, bedorvene, ongeregelde, onnatuurlijke
eetlust; begeerte naar
ongewoon voedsel, bijzonder van
zwangere vrouwen.
PICATAPHORA, het 8ste hemelsche
huis, waaruit de Astrologen van
dood en nalatenschap voorspellen.
PICATIE, Pica/um, eene pekpleister.
PICCADE, eene soort van ragout
van patrijzen en ander wildbraad.
Piccadille, kleinigheid, vodderij.
PICCroLI, eene munt in Bassano,
waarvan er 288 omtrent 30 stuivers
uitmaken. Eene Napolitaansche
rekenmunt, waarvan 600
omtrent 1 gulden 18 stuivers doen.
PICC. 549 PlëR.
PICCOLO, Baggatino, eene venetiaan-j Zie Pleno.
Bche munt, omtrent 2 cents waard. PIëRIDEN, bijnaam van de negen
Ook hlein, b. v. Flauto piccolo, vi. zanggodinnen; dewijl zij gezegd
oline piccolo, eene kleine fluit, werden, haar verblijf ook op den
viool. berg Piërus in ThesEalië gehad te
PrcHNAMAZ, bij de Perzen, geestelij. hebben.
ken, die met de Imams der Tur. PrësTRuM, een heelkundig werktuig,
ken overeenkomen. om bij zware verlosEingen, de
PICO, Ita!., piek, een spitse berg. hoofdbeenderen van eene doode
de piek b. v. van Tenenffe. Pico- vrucht aan stuk te stooten.
teren, steken; met vleijende woor- PIëTANCE, bij geestelijke gestichten
den op iemand smalen. Picoterie, gedeeltelijk dat, wat een ieder van
hekeling, stekelachtige rede. spijs enz. toekomt, gedl'eltelijk
PICOL, Pikol, een gewigt in Chi- ook eene overvloediger en betere
na, Siam, Malakka en Batavia, portie dan gewoonlijk.
ruim 60 Neder!. ponden zwaar. PIëTAS, Lat .• piëteit, aandacht,
Ook een gewigt in verecheidene vroomheid, ldnderlijke liefde; in
streken van Amerika, van omtrent de taal der schilders, eene MARIA,
10 Neder!. punden. die het ligchaam van haren zoon
PICOTIN, hetzelfde als pik. Ook eene in haren schoot houdt. In eenen
Fran8che maat, welke zoo veel veracLteliiken zin, dweeperij. Piphaver
bevat, als een paard op eens tismus, Piëtisttrij, kwezelarij, fijntet.
vroomheid, wonderbekeeringsge-
PICROCHOLOS, hij, die zulk een over- loof, op grond der beweerde noodvloed
van gal heeft, dat zij hem z'ikelijkheid van bovennatuurlijke
opriEt. Picros, bItter. Ptcro. werkingen, hij de bekeering der
tes, bitterheid. menschen. P,ëtist, een fijnvro-
PICTOGRAPHIE, schrijfschilderkunst, me. kwezelaar. Piëtistisch, kwede
kuust om elk hand- of drUK- zelachtig.
schIift, met nog grooter snelheid PIETERMAN, zekere soort van zeete
vel menigvuldigen, dan zulks viEch, met eenen platten kop en
eenen boekdrukker mogelijk is. ronden staart.
PICTURA, Lat., I!chIldtrkunst; ook PIETON, Fr., een voetganger.
schilderwerk. PIt~TOSO, hal., (muz) <p eene wij-
PICUI.NUS, eell God der oude Pruis· ze, die medelijden kan verwekken.
sen, met VI iens naam zij den kin- PIETOT, eene munt op Malta, van
deren seluik aanjaagden. gering zilver, omtrent een halve
PIeus, Picumnus, eene Godheid der I cent waard.
oude Latijnen, die met den kop PIGMEEN, dwergen, zeer kleine lievan
een' Epecht (Pieus) afgebeeld den, eene halve el hoog.
werd, en als VOOl stander der ar- PIGMENT, pigmentum, Lat., kleur,
guriën vereerd werd. verwstof, blanke tEel.
PIÈCE, Fr., een stuk, geldstuk; een PIGNATELIA, eene maat in Italië,
klein geschrift; een kamertje, klein bijna eene kan groot.
vertrek. PIGNATELLE. eene itomeimche zil-
PIÉDESTAL. zie Pedestal. veren munt, iets meer dan 21/2
PIEKENlEK , pique nique, Fr., een cent.
vriendEchappelIjk maul, waartoe PIGNORATIE, pignoratio, Lat., verieder
deelnemer bijdraagt. panding, beleening. Pignoreren,
PlENO, ltal., (muz.) vol, volstem- verpanden, te pand nemen en gemig,
GAoro pieno, het volle koor. ven.
PIGO. 550 PINA.
PIGOMANTIE, waarzeggerij door middel
van fonteinwater.
PIKAROON, eene soort van Indiaansche
roofschppen.
PIKET, zie Piquet.
PILASTER, een hoekige pilaar ofzuiJ,
een vierhoekige pilaar, die van de
gemeene pilaren daarin onder·
scheiden is, dat hij naar den aard
der bouworde, waartoe hij behoort,
dezelfde verhuudingen en versieringen
bekomt, die eene zuil heeft.
PILLORIE, Fr., pi/lol'y, Eng., een op
eenen knop beweegbare groote kooi,
in welke men geringe misdadigers
plagt op te sluiten, en die aan de
openbare bespotting prijs te geven.
In Engeland het halsijzer,
de nijper.
PILOTIDKN, de abstracten in het orgel.
PILOOT, pilote, Fr., een stuurman,
loods, lood'-man, wiens werk het
is, schepen hinnen te loodsen, of
dezeh'e tu~~chen gevaarlijke droogten
en banken door, op eene vei.
lige reede of in eene haven te
brengen. Pilotage, Fr., loodsloon,
loodsgeld; ook het inslaan van
paalwerk. PiICJtel'en.loodsen, schepen
over gevaarlijke plaatsen brengen;
ook rammeijen, palen inslaan
of bevestigen.
PILVMNUS, een God der RutuIers,
die met zijnen broeder PICUMNUS
of PITHUMNUS, gehouden werd,
den akkerbouw uitgevonden te
hebben.
PIMELE, het vet.
PIMELORRHOEA, ziekelijke ontlasting
"an vet.
PIMENT, JamAÏca-peper;
mengsel. PimiiJnta, in
elke soort van peper.
specerijSpanje
,
PINACOTHEEK, in oude tijden, eene
plaats, alwaar schilderijen, stand·.
beelden, enz. bewaard werden; een
museüm of kunstkabinet.
PINARIERS, mindere priesters bij de
dienst van HERCULES, die de opperste,
Potitiers genoemd, helpen
moesten.
PINAS, Oostindische stof uit boombast
vervaardigd.
PIN AS, eene soort van sloep met 6
riemen; een lang, smal en ligt
vaartuig, dat. even als eene galei,
van zeilen en riemen voorzien is;
een spiegelschip.
PINCE, eene ijzeren tang, breekijzer.
Ook de schaar van eene kreeft.
PINCEREN, knijpen, met de vingers
of eenc penneschacht eene snaar
aanslaan. Pincette, eene kleine
tang (der wondheelers).
PINCHBECK, Eng., spin~bek, geel
koper, een goud nabootsend metaalmengsel.
PINDARES, volkstam in Noordelijk
Hindostan, in de gebergten van
het OORtelijk Mahratten-Iand.
Pn"DARISGH, in den smaak van PINDARUS.
Pindarisfl'en, opgesmukt
spreken, zich in het spn'ken van
verhevene, dichterlijke uitdrukkingen
bedienen.
PINDTJS, de muzenberg, berg der
zanggodinnen, een berg in Epirus,
waarvan het cene gedeelte Helicon,
het andere Parnassus genoemd
wordt.
PINGELEN, de kernen van pijnappelen.
PINGUIN, eene vetgans, een zuidelij
kc watervogel.
PINK, een visschers· vrachtli'chip, met
een' langen en hoogen achtersteven,
en eenen diepen buik, en dat
omRtreeks 300 ton bevat. In Nederland
worden de pinken hoofdzakelijk
ter haringvis.cherij gebruikt.
PINKSTERNAKEL, dit woord is eene
verbastering van het Lat. pastinaca,
witte peen, anders pastinak.
PINNACIDIëN, de vizieren of kijkgaten,
op het liniaal van eene meettafel.
PINNANT, muurli'tijl, tusschenmuur.
PINNITEN, versteende tweeschalige,
lange en gebuikte mosselen.
PINT, een edelgesteente, hetwelk uit
PINT. 551 PIQU.
zijnen aard achthoekig is. paard; een voorrijder; een paar-
PINTADOS, Oostindische gebloemde denafrigter; ook een vrouwen.
katoenen stof. ja~er.
PINXIT, Lat .• hij heeft het geschil- PIQUET, Fr., een piket, eene veld- of
derd. legerwacht, die. op eenigen afstand
PIOMBI, Lat., lood en daken, waren van eene legerplaats, uitgezet
afgrijselijke gevangenissen te Ve- wordt, om den vijand gade te
netië, welke echter in 179 Î ver- slaan, en eene overrompeling te
nield werden. verhoeden. Voorts eene Fransche
PION, de boer oflooper in het schaak- korenmaat, omtrent 9 kan bevat.
en de schijf in het damspel. tende. Ook zeker kaart~pel tus-
PIONNIER, Fr., een schansgraver. schen twee personen en met 32
PIP, eene ziekte van het pluimge. kaarten. Piquetten, piketten, pidierte,
bijzonder van de hoenders, qnet spelen.
welke in eene verstopping der PIRAMIDE, Iyramide, pronk., grafneusgaten,
en eene daarmede ver· of tijdnaald, spitszuil. Een gebondene
verharding aan de punt vaar te van hout, steen, enz., dat
der tong bestaat, waarop eene van boven spits is, maar van ondekleine,
harde, witte huid groeit, ren breed uitloopt, en eene vierdie
eigenlijk dw naam van pip hoekige gedaante heeft. Dus noemdraagt.
den de Egyptenaren hunne be-
PIPERIE, Fr., bedrog. hedrieg'erij, kende piramiden, en de Grieken
voornarntlijk in het spel. Pipeul', hragten haren Egyptischen naam
een val~che ~peler, bijzonder die over tot alle gevaarten van dezelfde
met valsche dobbelsteen en speelt. figuur; waörop andere volken dit,
PlPOT, eene maat, bijzonder voor op het voetspoor der Grieken, inshonig,
waarvan er 6 eene ton ma- gelijks deden. Piram.idaal, pymken.
midaal, in de gedaante van eene
PIJP, een lang wijn., olie- of jene- piramide, spitszuilig.
vervat. PIRAS, Pier, een worm, in zoo ver
PIQUANT, Fr., stekend. scherp, prik- dezelve tot aas voor de visschen
kelend, puntig-; stekelig, aantrek- aan den hoek gestoken wordt.
kelijk, treffend. Piquanterie, ste- PIRATE, Fr., een piraat, zeeroover,
keiachtige rede, scherpheid, brood- zet'schuimer. Pirateren, zeeroonijd,
wangunst P'qlle eene piek, verij drijven. Piraterie, zeeroospies;
in het kaartspel, ~choppen; ven]. Piratisch, zeeroo\'end.
ook een heimelijke haRt, van hier PIRITHOUS, zoon van IXION, die TUEeen
pique (pik) op iemand hebben, I SEL S be-treed; maar in den strijd
het op iemand gemunt hebben. vatteden zij zoo veel achting voor
Piqué, gestoken, gestikt; ook eene elkander op, dat zij zwoeren, niet
soort van katoenen stof, die in het van elkander te zullen scheiden.
~even zoo gewerkt is, als of de Ook stond hij vervolgens THESEUS
stof gestikt ware. Piqueren. ste- in ver8cheidene ondernemingen
ken, pnkken; beleedigen, gevoelig bij. tot dat hij, met zijnen vriend,
treffen. krenken; zich piqueren, PROSERPINA uit de hel willende
eene eer ergens in stellen, veel schaken, door CERBERUS verslonzich
op iets inbeelden, veel zich den werd; terwijl TH ESEUS. op beer~
ens op laten voorstaan; gepi- vel van PLUTO, in ketenen geklonqueel'd
zijn, hoos, gekrenkt, ge-/ ken werd, tot dat HERCULES hem
belgd op elkander zijn. Piqueur, verloste.
een prikker, steker; een jager te I PIROQUE, Fr., eene praauw, eene
PIRO. 552 PITH.
groote kano der Zuidamerikaansehe
wilden, uit eenen enkelen
boomstam vervaardigd.
PIROUETTE, Fr.,rondz waaijing, draaisprong,
(in de rij- en danskunst).
Pirouetterm. eene kringwending
maken, zieh in eenen kring rond·
dranijen.
PISA NG, de paradijs- of Adams-vijgeboom.
PISCES, de vissehen, een der 12 teekens
van den dieI'enriem.
PISCINA, in de oudere kerken, eene
plaat~, alwaar de priesters voor
het mislezen hunne handen wiessehen.
PI.É, stamp-aarde voor het bouwen;
aardbouw~tof. van waar pisé houw,
pisé muren. Pisoir, stamper, waarmede
de aarde, bij het bouwen met
leem, vastgestan pt wordt.
PISOLITH, de erwt~teen.
PISOTH, in Zevenbergen, een ge\\'igt
1/4 lood zwaar.
PISSELAEÜM, eene verbinding van
han en olie. Ook teer.
PISTACHE, gewone amandel; pimpernoot.
PISTE, Fr., het spoor. A la piste,
op het spoor, op den voet, b v.
volgen. In de rijkunst, de hoefsing.
dien een paard op den grOlid
maakt.
PISTIL, Fr., de bloemstengel, het
stampeI tje. de stuifweg (het \'TOUwelijk
werktuig der bevruchting
in bloemen en planten). Ook in
de apotheek, de vijzelstamper,
wrijft ooper.
PISTOOL. pistolet, Fr., een bekend
kort schietgeweer, dat met eene
hand afgeschoten wordt; misschien
dus genoemd naar de stad PI,toja,
in Italië. waar hetzelve eerst zou
uitgevonden zijn; ook eene gouden
munt van vencheidene landen,
ter waarde van 9 à 10 Gulden.
PISTON, Fr., de zuiger eener pomp.
PISTRINUM, bij de Romeinen, een gebouw,
waarin het koren in troggen
gestampt werd, en waartoe
men knechts, die iets misdreven
hadden, bezigde.
PITHOEGIEN, een feest van BACCHUS,
waarbij men de vaten opende, en
den vreemdelingen te drinken gaf.
PITIIO, de Godin der overreding.
PITI. eene Japansche munt, iets meer
dan 11/ 2 cent.
PITO, eene oud. Fransehe rekenmunt,
de helft van een denier.
PITSJAREN, (scheepsw.) door middel
van zeker sein aan boord roepen:
de admiraal pitsjaart, seint de kapiteinen
bij zich aan boord.
PITTAH, in Oost-Indië, eene met
muren of vlakke hekken omringde
stad of VOOl stad.
PITTAC1ÜM, een tafeltje of blad met
pek bestreken, hetwelk zamengerold
koude worden, en, met de
dagteekening der ordinatie voorzien,
aan de geestelijken gegeven
werd.
PITTORESK, pittoresque, Fr., schilderachtig,
b. v. een oord; levendig,
schoon, romantisch.
PITTOIJABEL. pitoyahïe, Fr., beklagelijk,
el barmeJijk. jammerlijk.
PITUITA, de slijm, de slijmige taaije
vochtigheid in het ligchHam. Pituiteus,
slijmig. veu!Jjmd.
PITYRIASIS, Pdyron. Porriga, eene
wort van drooge kleiaardige hoofdschilfer.
PIU, Ital., meer; bijzonder in de
muz., om de beteekenis van het
woord. waarbij het staat, te versterken.
als: piu piano, nog zachter.
piu presto, nog schielijker.
PIVOT. Fr., spil, drHaipunt.
PIZZICATO, Ital.. (muz.) geknipt, met
de vingers getokkeld, niet met den
strijkstok gestreken.
PLAAT. eene zandbank, die slechts
bij de ebbe zigtbaar wordt. bijzonder
in ri,·ieren. Blinde plaat,
die zelfs bij ebbe nog onder water
staat.
PLACEREN, plaatsen, zetten; beleggen,
uitzetten.
PLAC. 553 PLAI.
PLACET, Lat., het behaagt. wordt in- kortswijlen, gekscheren. Plaisangewilligd;
si Diis placet, zoo het terie, Fr., scherts, kortswiji; plaide
hemel wil. Dit woord betee- santerie à part, scherts ter zijde.
kent verder eene koninklijke toe- PLAISIR, Fr., pleizier, genoegen, verstemming,
inwilliging der lands· maak, verlustiging.
regering, bijzonder tot bekend· PLAÎT·IL? Fr., wat belieft u? wat
making en voll"Oering van pause. zegt gij?; ook euphemistisch ge.
lijke verordeningen; ook een ver- bezigd voor geheim gemak, sekreet
zoekschrift ; voorts een stoeltje (de platie) .
zonder leuning. PLAKET, plaquette, Fr., eene geringe
PLADAROMA. Pladarosis, Pladarotes, zilveren munt, in Braband.
ophooping van hedorvene en vuile PLAKKAAT, plak schrift, een openvochtigheid.
een lymphagezwel. baar. aangeplakt bevel van de
bijzonder aan de oogleden. Pit!· regering.
daros, slap, sponsachtig, vuil, I PLAMMOTEN, bezoedelen, met vuile
vochtig, enz. handen betasten, lJij letterverplaat-
PLAFOND, Fr., eene zoldering; eene sing, van het oude palmmotten.
bppleisterde of beschilderde kamer, PLANBE. eene maat vo.;r natte waren
zolder. Plafonneren, eene zolde- in Neder·Saksen, omtrent 1/2 kan
ring bepleisteren of met een schil. groot.
derstuk versieren. PLAN, eene vlakke plaats. vlakte;
PLAGA, een gezwel, dat na eenen ontwerp, schets; platte grond,
stoot of val ontstaat, een buil. grondteekening.
PLAGAL, zehre ktrktoon~oorten, PLANCHE, Fr., eene tafel, plaat (in
welke men be~chouwt, als of zij de munt). Planchet, eene meetaan
andere hoofdtoonsoorten, die tafel. schrijftafel.
anthenische genoemd worden, on- PLANEET, eeLe dwaalster, eene ster,
dt'rgeechikt of daarvan afhanke- welke haren stand ten opzigte van
lijk zijn. andue sterren verandert. Planeet
PLAGGEN, lange, breede, vl.Ikke lap- lezen, uit de sterren zoogenaamd
pen, die van een digtbegroeid hei· waarzeggen. Planetariüm, eene
develd afgestoken worden, om tot afbeeldlIlg van het planeet. of zonbrandstof
te dienen. nestel~el op eene kaart, of door
PLAGIAAT, plagiüm, Lat., letterdie· een kunstwerktuig in het klein,
verij, boekenplundering. Plagia. tot voorstelling van den loop of
risch, af· of u;tgeschreven. Pla· de beweging der planeten 0111 de
gilJtor, Plngiariüs, een letterdief, zon; ook eene lij~t der planeten.
boekenplunderaar, die uit andere PLANEREN, vlak, dfen of gelijk maboeken
gansche plaatsen afschrijft ken; drukpapier lijmen, of door
en die voor zijn eigen werk uit. lijm water halen.
geeft. PLANETOLABIÜM, eene planeet- of
PLAGISCOPIÜM, Lat., een windmeter, dwaalsterrneter.
eigenlijk aanwijzer van de kracht PLANIGLOBIÜM, Lat., zie Planisphaeen
de sllelheid des wmds. riüm.
PLAIDEREN, Placidtren, pleiten, een PLANIMETRIE, de vlaktemeetkunst;
regt~geding voeren, voor het ge· de vlaktemeting. Planimetri;;ch,
regt eene zaak verdedigen. vlaktemetend, vlaktemeetkundig.
PLAINTE, Fr., klagt, bezwaar. PLANIPEDES, eene soort van tooneel-
PLAISANT, Fr., vermakelijk, genoe· spelers bij de Romeinen, die noch
gelijk, grappig; zonderling, zeld- eenen soccus, noch eenen cothurn
zaam. Plaisanteren, schertsen, droegen, maar met bloote voeten
PLAN. 554 PLAT.
gingen.
PLANISPHAERIÜM, Lat., planispheer,
eene afbeelding van den aard· en
hemelbol op een plat vak, de grondteehning
van eenen bol, ecne we.
reldkaart.
PLANITEN, versteende zeeöoren of
slakken, welke naar menschen·
oaren gelijken.
PLANTAADJE, Plantagie, beplanting,
plantsoen; ook een met SUikerriet,
tabak, koffij, enz. (bijzonder van
de Europeërs in West. en Oost·
Indië) beplant oord. Planteren,
planten, zetten, stellen. Planteur,
planter, bijzonder van boom en,
boomkweeker.
PLASIS, Plasma, de vorming, vorm,
gestalte, gerlaante.
PLA8TICISMUS, de vorm drift. De wet
der algemeene vormdrift.
PLASTIEK, de boetseerkunst in gips,
leem, was, enz.; de ligchameli,lk
vormende kunst, ook de beeldhouwkunst
en beeldgieterij om·
vattende. Plastisch, ligchamelijk
vormend, beeldend, scheppend,
boetserend.
PLA~TOGRAPHIE, nagebootst schrift;
schriftvervalsch ing.
PLASTRON, het leder, dat bij oefeningen
in de schermkun;,t, tot ver·
zachting der stooten. op de bor~t
wordt v"stgemaakt. Ook een heel·
kundige borstband.
PLATA, in l:ipanje, zilveren munten.
PLATANISTA, eene met platanen of
ahornhoomen bezette plaats te Lacedemon,
welke rondom met eene
gracht omge\'en was, waarop de
Epheben kampten en elkander in
de gracht poogden te werpen.
PLATANUS, plataan, mastboom.
PLAT DE MÉNAGE, Fr., een vlak ta·
fel~tel van glas of zilver, hetwelk
tot vulling midden op de tafel ge.
plaatst wordt; en voor allerhande
tafelbrhoeften, als: zout, peper,
enz., dient.
PLATEAU, Fr, eene bergvlakte, eelle
verhevene, vlakke plaats; ook eene
tafelplank, theeblad.
PLATE.BANDE, Fr., een rabat, een
smal tuinbed langs eenen heining
of muur; ook een zoom rond een
bloemstuk.
PLATED, Pleet, met goud- of zilver.
plaatjes overtrokken metaal, geplateerd
metaal.
PLATEREN, Platteren, Plaqueren, geringe
metalen met edele beleggen,
en alzoo het uiterlijk aanzien daarvan
verhoogen; met goud. of zilverblaadjes
vergulden of verzilveren.
PLATE.FORME, Fr., een plat huisdak,
een plat op een huis; een terras,
eene opgehoogde, vlakke plaats
met vrij uitzigt; de geschutsbedding
op eene hoogt~.
PLATIASMU:;1, dat gebrek bij het ~preken,
wanneer iemand met wijd.
opengesperden mond wel eellen
"tel ken, maar toch onduidelijken,
toon voortbrengt.
PLATINA, wit goud, het zwaarste
metaal, dat in de bergwerk en van
Zuid. Amerika, in kleine hoeveel.
heden, gevonden wordt.
PLATITUDE, Fr., platheid, platte, gemeene.
lage uitdrukking.
PLATONISCH, wat PLATO en zijn leer.
stel"el betreft of daartoe behoort;
platonische liefde, bovenzinnelijke
liefde, zulk eene liefde, die louter
geestelijk en dus van al het zinnelijke
ontdaan is; platonisch jaar,
de tijd, in welken de vaste sterren
eertijds gezegd werden, hare eige.
ne beweging om den gamchen
hemel te volbrengen, na verloop
van welken de hemelsche ligcha.
men weder te zamen zoodanig onderling
geplaatst zijn, als zij bij
het begin der schepping waren;
platonische maaltijd, waar weinig
gegeten, maar des te meer over
geleerde en bovenzinnelijke zaken
gesproken wordt. Platonismus,het
leerstelsel, de grondstellingen van
PLATO. Aut Pluto philonizat, aut
PItilo platonizat, de eene denkt,
PLAT. 555 PLEN.
spreekt en handelt, als de andere.
PLATROMEl.'ER, een werktuig, het.
welk, door middel der electriciteit,
de breedte der plaatsen doet kennen.
PLATYSMAMYODES, de breede halsspier,
een breed spierachtig ligchaam.
PLAUSIBEL,plallsible, Fr., waarschijn.
lij k;aannemelij k.Plausibiliteit, waarschijnlijkheid;
aannemelijkheid.
PLAVEIJEN, bevloeren, met steenen
beleggen.
PLEBANUS, Paroecus, bij de Katholijken
, een gee~telijke, die aan het
gemeene volk de Sacramenten uit.
deelt; een stadsprediker, die van
geen stift afhan gt.
PLEBEJER, een uit de burger. of
volk8kla~se in het oude Rome.
Plebejisch, burgprlijk, gemeen, tot
het graallw behoorende, of daaralW
eigen. Plebejismus, gemeen
gedrag, lage handelwijs.
PLEBISCITUM, bii de Romeinen, eene
wet, welke d~or de volkstribunen
gemaakt werd.
PLEBOCRATIE, heerschappij van het
gemeen.
PLECHTANKER, het voornaamste an·
ker van een schip, dat men op de
plecht gereed houdt, om het in
den uitl'rsten nood te gebruiken;
fig. iemands laatste toevlugt.
PL~;CTRl'M, een muzijkinstrument,
hetwelk SAPPHO 60-:1 jaar voor J.
C. uitvond.
PLEIT, een klein vaartuig in Neder.
land, hetwelk smak zeilen voert.
PLEÏADEN, het zevengestarnte. Zie
Hyaden.
PLEIDOOI, Pleit, regtsgeding, proces.
PLEIN·POUVOIR, Fr., plena potestas,
Lat., plenipotentie. schriftelijke vol.
magt; vrije hand, onbepaalde
magt.
PLEMPE,Plaute, eene kleinevisschers.
hoot in de Noordzee.
PLENARIÜM, Lat., een reliquiënkastje,
in den vorm van een boek.
PLENIPOTENTIAIRE, Fr., plenipotentiariüs.
Lnt., een gevolmagtigde,
een met volmagt voorziene afge.
zant.
PLENO CHORO, Lat., in volle koor.
Pleno jure, met volle regt; in pleno,
in volle vergadering. Plenus
venter non studet libenter, met eene
volle maag is het moeijrlijk stude.
ren.
PLEONASMUS, Lat., woordovertolligheid
in de rede, overvloedige uitdrukking,
waardoor een en hetzelfdé
dubbel gezegd wordt. Plee
onastisch,o\'ertollig, overladen met
gelijkbeduidende woorden en uitdrukkingen.
PLEROSIS, de aanvulling, opvulling,
opstopping, enz.
PLETHORA. de overvloed van sappen,
volbloedigheid. Plethorisch, v()lsappig,
volbloedig.
PLETTE, een plat vaartuig, op den
Donau, 36 tot 40 voet lang.
PLEUMODES, een Jongzuchtige, die
aan de long lijdt.
PLEURA, eigenlijk, de zijden, het
borstvel, ribbevd. Pleuron, de
zijde, de ribbe. Pleuroperipneumo.
nie, pleuropne1Jmonie, eene heete
longkoorts, welke met het eigenlijke
zijdewee vermaagschapt is.
PleUI'OrrllOea, ophooping van een
vocht in de zoogenaamde borstholte.
Pleurorthopnae, die soort van
ûjdewee, waarbij de zieke niet
anders dan met opgerigten haIze
adem kan halen. Pleurospasmus,
de zijdekramp, bijzonder de hys.
terische. Pleurothotonus, de zijdenstaarkramp,
een tetanus, waarbij
het Jigchaam naar eene zijde
overgetwkken wordt.
PLEURIS, pleuritis, pleuresie, ploure·
sis, het zijdewee ; eene ontsteking
in de zijde,
PLEUREUSE, Fr., een treur- of rouwband,
rou\dloers.
PLEUROPNEUMONIE, zijdewee, of ontsteking
in het ribbevlies en in de
longen.
PLEXOBLASTEN, insnijdingskiemen,
PLEX. 556 PLUC.
waarbij zich de zaadjappen in 2 PLUCHE, Fr., eene soort van fluweel.
deelen over den grond uitspreiden. dat uit kemelshaar en vlasdraden.
PLEXUS. het weefsel. vlechtsel. door elkander gewerkt wordt;
PLlëREN. pUer. Fr., buigen. vouwen; wol. of half-fluweel.
(krijgsk) wijken, deinzen; zich I PLUMBATA. eene werppijl. welke door
onderwerpen. ingeg'oten lood zwaarder gemaakt
PLICA l'OLONICA, Lat., de Poolsche wordt.
vlecht. zekere ziekte, die in Polen
gewoon is, en in een bijzonder zamenpakken
en verwarren van het
haar hestaat.
PLINT, (bouwk.), het groote platte
lid. of de tafel onder aan de kroonlijst
van eelle zuil; ook eelle platte
smalle strook hout.
PLOCE. eene redeneerkunstige figuur.
waarhij een woord meermalen.
maar in een' anderen zin, herhaald
wordt.
PLOKPENNING, de penning of het
geld, hetwelk, bIj openbare ver·
koopingen. aan hem gegeven
wordt, die het hoogste bod ge·
daan het'ft. in Amsterdam gebruikelijk;
anders zegt men trekpenning.
PLOMBE, Fr., een lood. zegellood
(aan manufacturen enz.) Plombe.
ren. met lood stempP]en. als beo
lastbare goederen, bij vervoer, met
lood vullen, b. v. holle tanden.
Plomberie, de loodzegeling ; ook
loodgieterij, en uit het lood vervaardigde
werk.
PLOMO RANCO. eene soort van schoont:'
n zJlverërts uit de berg" erken
in Peru en Chili.
PLONGEÉ. Fr., de duiking, onderdui.
king. Plongeren, duiken, onderduwen;
plongeerschoot (krijgsk.),
een duikschoot. Plongeur, Fr..
een duiker, bijzonder bij de parel.
visscherij.
PLOIJEREN, plooijen, zamenvoegen,
buigen.
PLUIMAADJE, plumage, Fr" de vederen
eens vogels; vederwerk, ve·
derbosch (op hoeden en helmen).
PLUIMGRAAF, op schepen, hij, die
het opzigt heeft over het aan boord
zich bevindende vee.
PI.URAAL, pluralis, Lat., pluriel. Fr.,
(spraakk.) meervoud. Pluraliteit,
menigte; de meerderheid. bijzonder
de meerderheid van stemmen.
Pluralismus, met dit woord beteekent
KANT de gemoedsgesteldheid,
welke tegen het egoïsmus over·
staat.
PLURALISTEN. zij, die meer dan een
gee~telijk wezen aannemen.
PLUS, Lat, meer; in de rekenk., de
vermeerdering van een getal, in
tegenoverstelling van minus. minder.
Plus minus, Lat., meer of
minder. ongt:'veer, omtrent zoo
veel. Plus offerentes, Lat., de
meestbiedenden.
PLUTO. hij de Grieken Hades of Aides
genoemd. de God der hd of
benedenwereld.
PLUTTiS, de God des rijkdoms.
PLUVIALE. Lat., een regenmantel;
ook misgewaad. Pluviometer, een
regenmeter, werktuig, om het g-evallen
regenwater te bepalen. Pluviose,
de rel<enmaand. de vijfde
maand in de Fransch-republikeinsehe
tijdrekening.
PLUVIER. Fr., zekere trekyogel, van
de grootte eener duif.
PLUAIÜS, de regengever (Grieksch
ombrios). een bijnaam van JUPITER.
PLYNTERIëN, een feest, hetwelk te
Athene. ter eere van CECROPS gevierd
werd, en waarbij vijgen
werden rondgedragen, ter gedachtenis
dat hij de Grieken, die van
eikels leefden, met deze vrucht
bekend maakte.
PNEUMA, Lat., geest; lucht, adem.
Pneumatica, pneumatiek, de luchtbewegingsleer
; geestenleer. Pneumatisch,
luchtaardig, tot de leer
PXEU. 557 PNIG.
van de drukking en de beweging moest.
van de lucht behoorende ; tot de PNIGOPHOBIE, vrees voor verstikgeestenkunde
betrekking hebben- king.
de; ook wat het adenlen betreft; Po, een der lettergrepen, bij het solpneumatische
machine, eene lucht- fageren in gebruik.
pomp. Pneumatophobie, geesten- POCAAL, zie Bokaal.
vrees, vrees voor geesten. POCUETTA, ltal., eene zakviool, eene
PNEUMA'fOCELE, Pltysocele, lucht- of kleine viool, welke de dam'meeswindbreuk,
eene opzwelling van ters, in Italië, bij zich dragen,
den balzak, die sommige kinderen POCHE, Fr" een zak; dictionnaire de
mede ter wereld brengen, en an- poche, een zakwoordenboek.
deren door veel schreeuwen beko- POCILL,\TOREN, jongens of knechts,
men. I die bij de Grieken en Romeinen de
PNEUMATODES, het ademhalen, dat tafel bedienden, en in het bijzonmet
veel kugchen gepaard gaat. der de dranken aanbragten.
PNIWMATOMACHEN, zij, die, in de Poco. ltal.. (muz.) een weinig. iets,
leer van den Heiligen Geest. van b. v. poco lento of poco piano. Zie
de gewone leerstellingen afWIjken. lento en piano.
PNEuMAToMPHALEs,navelwindbreuk, POCULEREN. bekeren, overmatig drineen
gezwel aan den navel, dat naar ken, zwelgen.
eene breuk gelijkt. PllDAGA, een \Vendische god.
PNEUMATOSIS. lucht- of windgezwel. PODAGRA, Gr., voeteuvel, voetjicht,
PNEUMATOTHORAX. de luchtborst. in- het pootje. Podagrf'us. voetjichgedrongenheid
der lucbt tus~chen tig, met de voetJicht behebt. Pode
longen en haar omldel'dsel. dagricus, podagrist, een voetjicnt-
PNEtTMON. de long. P,teumonalgie, lijder.
longpijp. Pneumonemphraxis.long- PODARTHROCACE, voetgewrichtsziekverstopping.
o\'ervloeijing der lon- te, bederf aan het voetgewricht.
gen. Pneumonicum. palmonicum, PODESTAAT. opperste politie-opzigeen
longmiddel. bijzonder dienstig ter te Venetië en Genua; ook een
om het ademhalen te verligten. magthebber.
Pneumonie, de longtering, borst- PODEX, het achterste, de stuit.
ontsteking. Pneumonisch, tering- PODOLA'fRIE, de voetvereering, voetachtig;
ook de longen betreffende. aanbidding. Dè gewoonte der
Pneumonitis, de longontsteking. Chinezen, om de voeten der vrou-
Pneumonocele, longeubreuk, een wen, in hare jeugd, te prangen en
vooruitdringen der longen door het te binden, ten einde dIe, als eene
middelrif of tusschen de ribben. groote schoonheid, klein te hou-
Pneumonopathicus. aan longziekte den.
lijdende, daaruit ontstaande. Ptleu- PODOMETER, podometrum, Lat., een
mnnorrhagi(/, longbloedvloeijing. pas- of scnredenmeter, wegmeter.
Pneumonorrhagicus, door longbloe- PODONIPTEN. eene bijzondele soort
ding veroorzaak t, daartoe behoo- van wederdoopers in de 16de eeu w,
rende enz. Pneumonorrhoea. het die geloofden, dat CHRISTUS de
gedurige bloedspuwen. Pneumo- voetwassching even zoo wel bevonoscirrhus,
longverharding. len had als het avondmaal.
PNIGALIÜM, het drukken der nacht- POEDER. poudre, Fr., poudre de symmerfle.
pathie, eene stof, of een poeder,
PNIGMUS, Suffocatie. Strangulatie, het dat. op eene verborgene wijze. op
stIkken of de gewaarwording van afwerende dingen werkt. Zie Symeenen
zieke, als of hij stIkken patMe.
POëE. 558 POIN.
POëET, poète, Fr., een dichter. Poème.
Fr., een dichtstuk, gedicht.
Poëtisch, dichterlijk, dichtmatig.
Poeliseren, dichten, verzen maken.
Poëzij, poëtica, Lat., de dichtkunst.
POELCHER, Poelker, Polcher, eene
Poolsche munt, de helft van een
Poolsche groschen.
POENA, straf, Sub poena. op straffe.
Poenaal, de straf betreffende. Poenitel'en,
berouw over iets hebben.
Zie Ponitent.
POENITENTIALE, een kerkboek,
waarin de voonchriften, die biechten,
boete en aflaat betreffen, gevonden
worden.
POENITENTlARIS, de vicaris van een en
bisschop of hoogen geestelijke, die
door dezen gevolmagtigd is, om in
zijnen naam de absolutie enz. te
geven.
POIDOMETER, een werktuig voor het
afwegen van elke soort van koopwaren.
PorDs, Fr., de zwaarte, het gewigt.
Poids de marc, een goud- en zilvergewigt
van 16 lood.
POINÇON, eene groote wijnmaat, wijnvat,
met het Nederlalldsche vat of
de hectoliter overeenkomende.
POINT, Fr., een punt; oog van eene
kaart of eer.en dobbelsteen; steek
met eene naald. Tot de zamenstellingen
met dit woord behooren
onder anderen: point d'alignement,
Fr., (krijgsk.) het rig tpunt; point
d'appui, het steunpunt; point d'at·
taque, het punt van aanval; point
de direction, rigtingspunt; [Joint
d' llOnneur, het punt van eer, eergevoel;
point de ralliement, het
hereeniging~punt; point de rfUnion.
wedt'TI'ereenigingspunt, verzamelplaats;
point de vue, gezigtpunt,
oogpunt, doelwit. Voorts
bett'ekent dit woord ook, niets;
trois à point, drie om niets.
POINTEREN, stippen, be~prenkelen;
bedoelen, op .het oog hebben; het
geschut rigten; kaarten bezetten.
Pointeur, een tegenspeler in het
faro~pel, kaart bezetter ; ook geschutrigter.
POINTILLEREN, bestippen; met puntjes
teek enen ; beuzelen, over kleinigheden
twisten; ook stekelige
zetten doen.
POINTS, kantwerk, kanten; de kleine
onzuivere vlekken in de diamanten.
FOISSARDEN. Fr., vi~chvrouwen, inzonderheid
die. welke. te Parijs,
door het levendig aandeel, hetwelk
zij aan sommige gebeurtenissen
der Fransche "taatsomwenteling
namen, eene zekere beroemdheid
verkregen hebben, en
dames de la halle genoemd werden.
POITAN, eene soort van bier. hetwelk
de inwoners van Guinea uit
maïs maken.
POITOS, naam der Indische slaven
in het voormalige Hpaansch-Amerika.
POKSTEEN, variolith, een donkergroene,
zeer harde steen, die op
de eene zijde eenigzins verhevene,
naar kinderpokken gelijkende,
vlekken heeft.
POLAIR, de pool betreffende, tegenovergesteld.
Polariseren, zich naar
de paol neigen of bewegen. Polariteit,
de helling of neiging naar
de pool, bijzonder van den zeilsteen
of magneet.
POLAKKER, polacre, polaque, Fr., zekere
soort van schip in de Middellandsche
Zee.
POLDER, in Nederland, met dijken
tegen overstroom in gen beveiligde
lan derij en.
POLEMARCII, een der archonten te
Athene, die het oppertoezigt over
de krijgszaken had.
POLEMIEK, polemica, Lat., de twistleer
; godgeleerde redetwist; de
verdediging van ziju geloof, zijne
gevoelens, meellingen, enz. tegen
anders denkenden. Polomicus,
strijder, twister. Polemisclt, strijdend,
twistend, b. V. polemische
POLE. 559 POLI.
schriften, twist~chriften. Polemiseren,
strijden, twisten, bijzonder
over de geloofsleer.
POLEMOSKOOP, eene soort van verrekljk~
r, krijgs- of walkijker ; ook
een tooneelkijker; waardoor men
de voorwerpen ziet, naur welke de
kijker niet gerigt is, maar die zich
ter zijde bevinden.
POLENTA, eene in Italië zeer gewone
spijs, eene soort van brij uit de
ger~t van Turksch koren.
POLI, Fr., beleefd, beschaafd, wel·
gemanierd; gepolij"t, glad gemaakt;
poliet, listig. Politesse,
beleefdheid, be;;chaafdheid, wellevendheid;
gladheid; listigheid,
slimheid.
POLlATER, een stadsgeneesheer, stadsdoctor.
POLICHINEL, een hansworst, grappenmaker.
POLICLINICE, Polikliniek, stedelijke
heelkunde, ziektebebandeling onder
het oog der politie.
POLIET, zie Poli.
POLIMENT, een mengsel uit roodaard,
roode bolus, wat waterlood en
boomolie, waarop men verguldt.
POLIS, policie. Fr" polizza. Ital., verzekerings-
of assurantiebrief : polis
van assul'antie.
POLISSON, Fr., een straatjongen.
Polissonnerie, straatschenderij .jongensstreek.
POLITEN, te Athene, If) mannen uit
elk gild, die tollen, bergwerken
en andere openbare zaken ver·
pachtten elJz.
POLITICUS, Lat., een staatsman,
staatkundié;"e ; wereldkenner ,
schrander en doorslepen men8ch.
Politiek, politique. Fr., politica,
Lat., de staatswetenschap, staatkunde;
schranderheid, geslepen.
heid, werddkennis. Politocaster,
staatl\Undige tinnegieter; ook
staatkundig, tot de staatkunde behoorende
; sluw. schrander, door.
trapt. Politiseren, staatszaken
behandelen, over staatszaken spreken.
zich het aanzien van een'
groot staatkundige geven.
POLITIE, staats· of stadsorde, volkstucht
; de handhaving van publieke
orde en "eiligheid, der personen
en eigendommen.
POLITOER, glanzing. Polituur ,
glans; geslepenheid.
POLKA. de naam van eenen bekenden
Poolschen dans.
POLLEAR, de God des huwelijks hij
de Hindo's, met een elefantskop
en eenen dikken buik afgebeeld.
POLLET, in Oostenrijk, een pas.
POLLICITATIE (regtsg.), eenzijdige
belofte.
POLLUCTUM, een gastmaal, dat ter
eere van JUPITER of eene andere
godheid gegeven werd.
POLLUTIE, pollutio, Lat., onwillekeurige
nachtelijke bevlekking.
POLOGRAPHIE, beschrijving van de
polen.
POLONAISE, Fr., een Poolsche dans;
ook een wijde vrouwen mantel.
POLPO'l'INNIK, eene Russische zilveren
munt, van 25 kopeken.
POLTERGEEST, volgens de geestenleer
van het gemeen, een booze geest,
die met veel geraas en gerammel
, in het huis rondspookt.
POL'l'ING, eene Russische munt, iets
meer dan een halve cent.
POLTRON, Fr., (van het Lat. pollice
trunces, verminkt aan den duim,
waardoor zich, ook voormaals, de
bloodaards voor de krijgsdienst
onbruikbaar poogden te maken),
een bloodaard. Poltronnerie, blooheid,
vreesachtigheid, bangheid.
POL'l'URA, eene Hongaarsche zilveren
munt, omtrent ti stuivers
waard.
POLTURAK, Poldrak, eene Poolsche
munt, omtrent een en hal ven stuiver
waard.
POLUS. eene oud- Grieksche zih-eren
munt der stad Corinthe, met de
beeldtenis van het gevleugeld
paard (Pegasus) gestempeld en
naar hetzelve (veulen) genoemd.
POLU. 560 POLY.
POLUSCHKE, Polutzke, eene Russische
koperen munt, waarvan er 4
een kopeke doen.
POLUWALLI, eene soort van juchten,
die wegen~ hare ligtheid beroeLIld
zijn, en waarvan er 10 tot
15 stuks op 1 pud van 40 Russische
ponden gaan.
POLVERE nEL DIAVOLO, eene soort
van zand, die in Italië gevonden
en al~ geneesmiddel gebruikt
wordt. Met wijnsteen vermengd,
geeft dit zand eene goede pottepakkers
glazuur.
POLYADELPHlëN, veelbroederige gewassen,
wier stuifdraden in onderscheidene
aardsoorten vergroeid
zijn.
POLYAEMIE, volbloedigheid.
POLYANDRIE, de veelmannerij.
POLYANDRlëN, veelmannige planten,
wier bloesems vele op den kelk
staande stuifdraden hebben.
POLYANTHEA, bloemvel'zameling,
bloemlezing; verzameling van allerlei
merk waardige zaken en plaatsen.
Zie Anthologie. Polyantisch,
bloemrijk.
POLYANTHEMUM, Polyanthes, eene
plant enz. met vele bloemen.
POLYARCHIE, Polycratie, regering
van velen.
POLYAUTOGRAPHIE, kunst om schriften
en teekeningen te vermenigvuldigen.
POLYBAEA, eene Godin, welke over
de weiden en beemden gesteld
was.
POL YBALA, werptuig der oude Grieken,
bij de belegering van eene
stad.
POLYBLEUNIA, verslijming.
POL YCEPHALIS, de veelkop, de veelhoofdige
nomos, voor eene uitvinding
van MINERvAgehouden,
om het sissen der slangen uit te
drukken, met welke, volgens de
fabel, bet hoofd van MEDUSA bedekt
was.
POLYCHEZIA, chronische doorloop.
POLYCHOLIA, galzucht, overvloed
van gal.
POLYCHORD, een muzijkinstrument,
dat naar eene contrehas gelijkt en
met 10 snaren voorzien is.
POLYCHREST-MACHINE, een gezigtkundig
werktuig, hetwelk van elk
voorwerp, dat men zien, teek enen
of schilderen, wil, eene getrouwe
afbeelding geeft, in de evenredigheid,
die men verlangt, b. v. :200
maal kleiner of grooter.
POLYCHREST, veelhelpend, tot vele
einden nuttig, b v. polych1'est pillen,
polychrest zout (sal polychl'est).
POLYCHRONHICH, langdurig, duurzaam.
POLYCHYLIA, bij de Ouden, vol sappigheid;
thans in het bijzonder
overvloed van chijl.
POLYCLETES, een beroemd beeldhouwer
van Licyon in den Peloponnesus,
van wiens yoortreffdijken
arbeid zijne kunstgenooten eenige
regelen opstelden, die naar zijnen
naam genoemd werden.
POLYCOPRIA, ontlasting van eene
groote hoeveelheid drek.
POLYCYESIA, Polycyesis, meervoudige
zwangerschap, de (ongewone)
aanwezigheid van verscheidene ligchaamsvruchten,
door overbevruchting.
POLYDACRIA, Polydacryia, al te overvloedige
afzondering der tranen.
POLYDACTYLUS, hij, die te veel vingers
heeft.
POLYDIPSIA, ziekelijk versterkte
dorst.
POLYDYNAMIA, groote kracht, veel
sterkte, sthenie. Het bezit van
verscheidene krachten.
POLYEDER, veelzijdig, veelvlakkig
ligchaam, ruitenglas ; een glas aan
de eene zijde plat en aan de andere
met vele vlakken geslepen, waardoor
het een voorwerp ~oo veel
malen voorstelt, als het facetten
telt.
POLYGALACTIA, overvloed van melk.
POLYGAMIE, veelvoudige echt, d. i.,
de verbinding van eenen man met
POLY. 561 POLY,
verscheidene vrouwen, veelvrou·
werij, of van eene vrouw met verscheidene
mannen, veelmannerij.
Polygamisten, planten met gemengde
geslachten, of met mannelijke,
vrouwelijke en basterdbloesems.
POLYG<lREN, vorsten in de woudgebergten
van Madras in Oost- IndIë.
POL YGLOTTE, een vep.ltalig geschrift,
b. v. polyglottenbijbel, polyglottenlexicon,
de heilige schrift, of een
woordenboek, in onderscheidene
talen.
POLYGONE, Polygoon, een veelhoek,
veelzijdig vlak. Polygonometrie,
de veelhoeksmeting.
POLYGONUS, zeer vruchtbaar, bijzonder
van mannen gebruikelIjk, eigenlijk
zaadrijk.
POLYGRAAPH, veelschrijver, die over
vele en velerlei zaken geschreven
heeft. Polygt'aphie, veelschrijverij;
kunst om met verborgene teekens
te schrijven. Polygraphisch,
veelschrijvend.
POLYGRAMMA, eene door vele lijnen
ingeslotene figuur. Polygrammatisch,
veellJetterig .
POLYGYNIE, de veelwijverij.
POLYGYNlëN, veelwijvige planten,
met vele stuifwegen.
POLYHISTOR, een veelweter. PoZyhistorie,
veelweterij, veelgeleerdheid,
groote belezenheid.
POLYHYMNIA, eene van de negen
zanggodinnen, en wel die van de
ode.
POLYIDRIA, groote wetenschap, veel
ervaring, beleid, enz.
POLYMATHIE, wetenschap van velerlei
talen en zaken.
POLYMETER, een veelvoet, zeker vers.
POLYMETROSKOOP, een gezigtkundig
werktuig, waardoor de niet al te
groote afstand der voorwerpen van
bekende grootte in een oogenblik
kenbaar wordt.
POLYMORPHUS, dat vele gedaanten
heeft.
POLYMYTHIE, in tooneelspelen, de
al te groote opeenstapeling van
verwarde gebeurtenissen, wll.ardoor
het stuk onverstaanbaar wordt.
POLYNESIë, zie Ausü·alië.
POLYNOMISCH, veeInamig, veelledig.
PolynomiV,m (stelkunst), eene veelnamige
of veelledige grootheid,
welke uit de zamenvoeging van
vele eenvoudige grootheden bestaat.
POLYOPTER, een aan beide zijden
vlak glas, waarin echter op de eene
zijde eenige holten geslepen zijn;
zood at men door zulk een glas elk
voorwerp, verkleind, zoo veel malen
ziet, als er zich holten in bevinden.
POLYPAEDIR, het geluk van vele kin.
deren te hebben.
POLYPATHIE, veelvuldig lijden.
POLYPE, polypus, Lat., een veelvoet,
waterinsekt; eene soort van plantdier
, met eenen slijmachtigen
stam, welke, in stukken gesneden,
voor elk stuk een nieuw plantdier
oplevert; vleeschuitwas in het hart;
den neus, enz. Polypetalisch (van
bloemen), veelbladeng. Polypeus,
poZypeux, Fr., dat een vleeschuitwas
heeft.
POLYPETAAL, heet eene bloem of
bloesem, wanneer die meer dan 6
bladen heeft.
POLYPHAAG, een veelëter, vraat, veelvraat.
Polyphagie, de veelëterij,
vraatzucht.
POLYPHARMACUM, een uit vrle bestanddeelen
zamengesteld genees.
middel.
POLYPHEMUS, de zoon van NEPTU ..
NUS en de nimf THROSA, de stukste
van alle Cyclopen.
POLYPHORUS, vruchtbaar, geestrijk.
POLYPIRIA, veel ervarenheid, practisch
beleid.
POLYPLASIASMUS, de verveelvuldigingskunst,
de kunst, om schilderijen
in olieverw zoo dikwijls
af te drukken, als men verkiest,
zoo dat het afdruksel van het
oorspronkelijke niet te onder-
36
POLY. 562 POLY.
scheiden is.
POLYPOLIE, polypoliüm, Lat., de veelhandel,
de veelverkooping (het
tegendeel van monopolie), wanneer
velen, op eene zelfde kleine
plaats, in eenerlei waren handelen,
en daardoor elkander in den
grond boren.
POLYPOSIA, de drink zucht, geneigdheid
tot dronkenschap.
POLYPRAGMOSYNE, de veelwerkerij;
als men zich in allerlei vreemde
zaken, buiten zijn beroep, mengt.
POLYPTOTON, herhaling van een
woord met veranderden uitgang.
POLYSARCIE, ongemeene vetheid, onge.\
·one dikte.
POLYSCHEDIA. te ver gedrevene ver·
deeling en schematisering, b. v,
der ziekten, geneesmiddelen, enz.;
verdeelingszucht.
POLYCllIDIA, een zeer overijld en
onordelijk gedrag.
POLYSEMON, eene dubbelzinnige uitdrukking,
of die onderscheidene
beteekenissen heeft.
POLYSIALIA, overvloed van speeksel,
speeksel vloeijing.
POLYSPASTON, een heelkundig ge.
reedschap, om de verrekte ledematen
te herstellen.
POLYSPERMIA, zaadvolheid.
POLYSTAURION, zeker kleed der
Grieksche geestelijken, waarop
vele kruisen gewerkt waren.
POLYSYLLABE, polosyllabum, Lat.,
veellettergrepig woord. PoLysyllaberen
, eenlettergrepige woorden
als veellettergrepige schrijven
uitspreken.
POLYSYNCHTON zamenvoeging van
verscheidene spreuken.
POLYSYNDETON, polysyntheton, Gr.,
eene redekunstige figuur, waarbij
vele naamwoorden achter elkander
door hetzelfde koppel woord verbonden
worden; ook de opeenstapeling
van vele voegwoorden; zie
Asyndeton.
POLYSYNODIE, de veelheid der raads.
vergaderingen en beraadslagingen
in eenen staat.
POLYTECHNIEK, polytechnica. Lat.,
leer der kunsten en industriële
verrigtingen, Polytechnisch, veel.
kunstig, vele kunsten en weten.
schappen omvattende, b. v. école
polytechnique, Fr., eene alles om·
vattende leerschool.
POLYTECNIE, Politokie, die verlos.
sing, waardoor meer dan een kind
ter wereld gebragt wordt.
POLYTHEÏSMUS, veelgoderij, veelgo.
dendom, dt'! vereering van vele goden.
Polytheïst, een veelgoden.
dienaar. Polytheïstisch, veelgodisch.
POLYTONICLA VICORD, een zeer ver·
sterkt klavecimbaal.
POLYTROPHIE, te veel of te sterk
voedsel.
POLYURESIA, menigvuldige afzond.
ring van pis.
POLZ EVERA, een schoone, roode,
zwarte en groene serpentijn, met
aderen van kalksteen, marmer en
kalkspath.
POMADE, Pommade, haar. of lippenzalf.
Pomaderen, met pomade
bestrijken, zalven.
POMOERIÜM, de ruimte tusschen de
stad en de stadsmuur, de walgang,
die bij de Hetruriërs en Romeinen
bestemd was om, door middel van
het gadeslaan der vogels, voor·
spellingen te doen. Het stads.
gebied, de jurisdictie.
POMOLOGIE, de leer van de boom.
vruchten, ooftleer, ooftkunde. Po·
mologisch, ooftkundig, de ooftleer
betreffende. Pomoloog, een ooft·
kundige, vruchtkenner.
POMON A, de ooft· of tuingodin ; ook
eelle beschrijving van tuillvruch.
ten.
POMPADOUR, een breizakje der vrou·
wen.
POMPE, Fr., pracht, staatsie, pronk.
Pompeus, pompeux, Fr., prachtvol,
pronkend; hoogdravend.
POMPE D'UEFFE, eene soort van
ventilator, waardoor men versche
POMP. 563 PONJ.
lucht in eene kamer brengt.
POMPERNIKKEL, grof, zwart brood
uit Westphalen. Men zegt, dat
een door Westphalen reizende
Franschman, brood voor zich vragen
de , op het gezigt van het
zwarte Westphaalsche brood, zou
gezegd hebben: bon pour mon nikkel,
zijnde nikkel de naam van
zijn paard, terwijl de Westphalingers
daaruit opmaakten, dat hij
hun zwart brood pompernikkel
noemde; gelijk men daaraan, uit
scherts, voortaan dien naam gegeven
heeft.
POMPHOLYGODES, de pis, wanneer
er vele blaasjes op drijven, hetwelk
bij opgeblazenheid of winden
het geval is.
P~MPHALIX, de galmei, welke zich
bij het smelten van koper aanzet.
POMPIER, Fr., een pompmeester; een
brandspuitgast.
POMPON, Fr., voorheen een hoofdsiersel
der vrouwen; thans eene
wollen kuif op de schako der soldaten
: ook een zijden geweer ..
overtreksel.
PONCE, Fr., een zakje of doekje,
dat met fijne houtskool gevuld is,
om een geprikt papier daarmede
door te trekken. Ponceren, met
stof van kolen door een beprikt
voorbeeld afteekellen, doorstuiven.
PONCEAU, Fr., klaprozen- of hoogrood.
PONCTUëEL, Punctueel, stiptelijk,
naauwkeurig.
PONDERABEL, pondel'able, Fr., weegbaar.
Pondel'abiliën, weegbare
ligchamen. Pondel'eus, pondereux,
Fr., zwaar! wigtig ; nadrukkelijk,
de overweging waardig.
POND STERLING, (verk. i.. st.) En.
gelsche gefingeerde munt, ter
waarde van ongeveer 1:2 gulden.
Pond Vlaamsch, (verk. i.. vl.) Ne.
derlandsche gefingeerde munt,
hebhende eene waarde van 6 gul.
den.
PONDUS, Lat., gewigt, zwaarte; ad
pondus omniüm, op recepten, beteekent
: zoo veel aan gewigt,
als al het overige te zamen bedraagt.
PONJAARD, een korte Spaansche
dolk.
PONNY, eene Oostindische zilveren
rekenmunt, ter waarde van 80
cauris of 3/4 stui\'er.
PONSA, een God, dien de Chinezen
als den voorstander van het ver·
vaardigen van porselein vereeren.
PONS ASINORUM, Lat., eene ezelsbrug,
dat is een hulp- of verligtingsmiddel
voor onwetenden of
zwakken.
PONseH of PUNCH, ponche, Fr.,
punch, Eng., een bekende drank.
waarvan rum of arak, suiker,
citroensap en water de hoofdbe'standdeelen
uitmaken; ook wordt
de hansworst in het Engelsche
poppenspel Punch genoemd.
PONT, Fr, eene brug; van daar
pont-dormant, eene vaste brug;
pont-le'Jis, eene ophaalbrug; ponttournant,
eene draaibrug; pont-volant,
eene gier- of vliegende brug,
enz.: ook eene groote veerschuit
voor het transport van rijtuigen.
paarden, enz. Voorts eene Chi.
nesche lengtemaat van 11/ 2 duim.
PONTICELLO (pontit schello), de kam
aan de strijkmuzijkinstrumenten.
Sul ponticelli, over de kam, wanneer
namelijk de strijkstok zeer
nabij de kam geb ragt wordt.
PONTIFEX, Lat., priester; pontifex
maa:irnus. de opper- of hoogepriester,
paus. Pontificaal, priesterlijk,
bisschoppelijk, b. v. pontificale
ring, een gouden ring. met
een plat geslepen edelgesteente
voorzien, welken de pau~, de bisschoppen
en andere prelaten, gedurende
dc plegtige misbediening,
plegen te dragen. Als zelfstandig
naamwoord, het pauselijk gewaad;
ook een staatsiekleed. plegtgewaad.
Pontificaat. de pauselijke
waardigheid, het opperpriester-
36*
PONT. 564 POpu.
sch~p. Pontificalia, priestergewaad,
prachtige ambtskleeding van
voorname geestelijken, aartsbisschoppen,
bisschoppen, enz.; in
pontificalibus., in de ambtsklee.
ding.
PONTlOS , een wind, welke bij de
stad Lyon in Frankrijk, uit eene
rotsholte komt, de koude van den
noordewind heeft, en gewoonlijk
van middernacht tot 10 uren voor
den middag waait.
PONTIS, eene munt:. in Sicilië, bijna
3/4 stuivE'r waard.
PONTO, Ital., harten. of ruitenaas,
schoppen- of klaverenheer, als
vierde troef in het lomberspel.
PONTON, Fr., eene vlakke schuit
voor den schipbruggenbouw ; vlfJtbrug,
bruggeschuit. Pontonnier,
schipbrugmaker.
POOL, polus Lat., het draaipunt, om
hetwelk zich een ligdmam of bol
beweegt, het aspunt der aarde;
polus arcticus, de noordpool; polus
antarcticus, de zuidpool. Poolster,
noordster, nabij de noordpool,
de laatste in den staart van
van den kleinen beer.
POORTEN, Poortgaten, de schietgaten
op een oorlogsschip.
POPANS, een bullebak, sehrikbeeld,
waarmede men de kinderen beo
vreesd maakt.
POPE, een priester der Grieksche
kerk in Rusland.
POPllLACE, Fr., de volksmenigte, het
gemeen. Populair, volksgezind ;
algemeen verstaanbaar, nuttig en
gemakkelijk te begrijpen; gemeen.
zaam, volklievend en door het volk
bemind. Populariseren, iets voor
het volk verstaanbaar en aange·
naam maken; algemeen nuttig
maken; zich populariseren, zich bIj
het volk bemind maken. Popula.
riteit, volksgezindheid ; algemeene
verstaanbaar heid , nuttigheid;
volksbelieving, gemeenzaamheid,
minzaamheid jegens geringeren.
Populatie, de bevolking, volksmenigte.
Populeren, peupleren, peupIer,
Fr., bevolken. Populeus, po.
puleux, Fr., volkrijk, sterk bevolkt.
POPULARIëN, de plaatsen in een
amphitheater, welke voor het ge.
meene volk bestemd zijn.
POPULONIA, een bijnaam van JUNO,
als gesteld over het huwelijk.
POREUS, poreuJ:, Fr., met kleine
openingen voorzien, sponsachtig.
Poriiin, poren, zweetgaatjes, kleine
openingen in de ligchamen. Porositeit,
poreusheid, sponsachtigheid,
doordringbaarheid; de eigenschap
van poreuse ligchamen.
POREWIT, Porenut, een krijgsgod der
oude Duitschers, die met 5 hoof.
den in een kort oorlogsgewaad
afgebeeld werd.
PORFIER, een purpersteen, een 1'00-
de, met kwarts, en soms met an·
dere zaken, vermengde jaspis.
PORIMA, (wiskunst) een gemakkelijk
vraagstuk, welks oplossing door
ieder kan verrigt worden, en den
weg baant tot moeijelijker vraagstukken;
duidelijke grondstelling.
PORISMATA of Porismen , gevol~trekkingen
of be~luiten uit het
voorgaande. Poristica, leerwijs ,
welke bepaalt, hoe en waarom een
vraagstuk kan opgelost worden.
PORNAE, bij de Romeinen, zekere
tooneelspelel1 , welke openbare
vrouwen (porna(') spedden.
PORNIE, hoererij, ongeöorloofde om·
gang met liederlIjke vrouwsperso.
nen.
PORNOGRAAPH, een bordeel.
POROCELE, steenbreuk ; eene valsche
breuk, welke door eene verhar.
ding of een steenachtig concre·
ment ontstaat.
POROMPHALON, Poromphalos, navel.
st'eenbreuk, het vooruitsteken van
den navel, uit hoofde van eene
yerharding of van eenen daarin
zich bevindenden steen.
POROPOEÏA, de opening der poriën,
wdke door geneesmiddelen bePORO.
565 PORT.
werkt wordt.
PORO~IS, het ontstaan eener verharding,
door eene witte vochtigheid
in het oog.
POROSITEIT, zie Poreus.
POROTICUM, een likteekenen veroorzakend
geneesmiddel.
PORPHYROGENITUS, in de porfierkamer
geboren. Keizer KONSTANTlJN
had voor de verlossing der
keizerinnen, eene met porfier bekleede
kamer bestemd; waarnaar
alle kinderen, daarin geboren, gemelden
bijnaam verkregen.
PORPITEN, linzensteenen, penningsteenen.
PORRIMA, Prosa, Antevorta, eene
Godin der Romeinen, welke gere.
kend werd bij verlossingen te hel·
pen, dat de vrucht op eene regelmatige
wijze ter wereld kwam.
Eene andere, Postverta, werd bij
eene verkeerde ligging der vrucht
aangeroepen, om te maken dat de
geboorte alsdan nog gelukkig afliepe.
PORRUS, een uitwas in de huid, in
het gelaat of aan de handen, naar
een eksteroog gelijkende.
PORSELEIN, eene in het vuur halfverglaasde
stof, waaruit kostbaar
aardewerk vervaardigd wordt; zulk
aardewerk zelf.
PORT, Fr., eene haven, zeehaven;
een toevlugtsoord, vrijhaven; verder
beteekent dit woord ook briefof
vrachtgeld. en is het tevens eene
verkOl ting \'oor portwijn.
PORTAAL, de hoofdingang van eene
kerk of elk ander groot gebouw;
de ruimte voor de gangen bij de
deur ook wel het voorportaal genoemd.
PORTABEL of PORTATIEF, portable,
Fr., draagbaar, wat gedragen kan
worden.
PORTAGE, een bepaald gewigt van
waren, hetwelk ieder officier en
matroos op een bchip vrij heeft.
PORTAMENTO Dl VOCE, !tal., het
dragen der stem, het allengs wegsmelten
van het gezang; kunstterm
in de muzijk.
PORTANT (à bout), Fr., van zeer nabij,
b. v. op eenig voorwerp schieten.
PORTATEN, lijsten van de koopwaren,
welke dagelijks in de zeehavens
aankomen en de ontvangers
daarvan.
PORT D' ARMES (jJermis de), vrijbrief
of patent, om te mogen jagen.
PORTE, het Turksche hof, anders
ook de Ottomannische of Verhevene
Porte genoemd; insgelijks het
geheele Turksche rijk. Porte,
Fr., deur, poort. Tot de menigvuldige
zamenstellingen met dit
woord hehooren onder anderen:
porte-assiette, een tafel- of schotelring,
een sierlijk gewerkte ring
of krans, om de schotels bij den
maaltijd op te zetten; porte-bouquet,
het korfje of schaaltje, op
het toilet der dames, waarin bloemen
liggen; porte-crayon, een
potlood - of stifthouder ; porte-dieu,
bij de Katholijken, de priester,
die de gewijde hostie naar de
kranken draagt. Porte-épée,
een zwaard drager ; draagband voor
een zijgeweer, degenkwast ; portefeuille,
eene brieventaseh; ook
het ambt van staatsminister; porte-
guignon,porte-malhr:ur ,eene jobsbode,
een ongeluksvogel; portemanteau,
een mantelzak,valies; ook
een kapstok; porte-montre, een
horologie-kastje ; porte-voix, een
roeper, spreektrompet, enz.
PORTENTILOQUIÜM, eene avontuurlijke
rede.
PORTENTUM, eene misgeboorte. In
het algemeen, iets, dat eene voorbeduiding
heeft. Zie ook Prodigiüm.
PORTER, een sterk donkerbruin Enge18ch
bier.
PORTEREN (zich voor iemand), zich
voor iemand in de hres stellen,
zijne zaak verdedigen; voor iemand
geporteerd zijn, met iemand
PORT. 566 PORT.
ingenomen zijn, hem genegen
zijn.
PORTEUR, een drager, overbrenger;
houder van een en wissel.
PORTGRAVE, in Engeland een havenmeester.
PORTIE, portio, Lat., een rleel, aandeel;
erfdeel; zeker gedeelte brood,
vleesch en toespijzen voor een
mensch.
PORTIER, deurwachter , poortbewaarder.
PORTIQUE, een zuilengang, gewelfde
of overdekte gang tot. wandelplaatsen
enz., galerij.
PORTIUNCULA, Lat., eigenlijk, een
ldein aandeel, een weinig. In
Italië, eene kapel, waarin de heilige
FRANCISCUS gezegd worrlt,
een gf'zigt gehad te hebben. POl"
tiu71cula-feest, hetwelk rloor de
Roomschgezinden jaarlijks op
den tweeden Augustus, ter eere
van den heiligen FRANCIWUS,
hoogelijk gevierd wordt., Zonderling
is de oorsprong dezer benaming:
de dag van den tweeden
Augustus, waarop men naar de
genoemde kapel ter bedevaart
ging, was in de eerste kerk een
halve feestdag, bij de aanwijzing
van welken dag in de oude almanakken
gevoegd was lwt ""oord
portiuncula, waarmede aangeduid
werd, dat men al~dan slechts wei.
nig mogt eten. Onwetende monniken
maakten hieruit den naam
eener beilige, en haar feest wordt
op den tweeden Augustus gevierd,
waartoe scharen van mellschen, ter
bekoming van aflaat, zamenvloeijen.
PORTO, de port, het brieven geld ; het
vracht- of voerloon; POl'to franco,
franc de port, franco, port- of Jlost.
vrij, Porto franco beteekent voorts
ook eene vrijhaven; Porto marto,
eene doode haven, waar de koop.
vaardijschepen niet mogen binnen.
loopen; Porto rico, de rijke haven,
zijnde de naam van een Westindisch
eiland en van den rooktabak,
die van daar wordt uitgevoerd.
PORTRET, portrait, Fr., afbeeldsel,
de geschilderde, geteekende, gegraveerde
of geboetseerde beeldtenis
van een' mensch; ook de naau wkeurige
beschrijving van eenen
persoon. POl'tretferen, iemand op
doek enz. afbeelden. Portretteur,
een beeldtenisschilder, een schilder
van portretten.
PORTUGALOESER, eene Portugesche
gouden munt, ter waarde van omtrent
45 gulden.
PORTULAAN, het graadboek, een boek
der zeelieden, dat de ligging der
kusten en zeehavens beschrijft, en
naauwkeurig in graden opgeeft.
PORTUMNUS, bij de Romeinen, de
God der havens, die, op een' dolfijn
njdende, met eenen sleutel in
de hand afgebeeld werd.
PORZELLANITEN, versteende porseleinslakken,
die eirond en gekronkeld
zijn, en in het midden eene,
met tanden voorziene opening hebben.
POEÉ, Fr., gesteld, gezet; ook bedaard.
ernstig, bedachtzaam.
PESEYDON, Posidon, Grieksche naam
van NEPTUNUS.
POSITIE, pasitio, Lat., position, Fr.,
stelling, ligging een er plaats; de
houding des ligchaams; de toestand
of gesteldheid van zaken.
Positief, vastgesteld, bepaald; werkelijk,
zeker, stellig; het positief
re.qt, het stellige regt; de positive
l'eligie, de g~öpenbaarde, beschreven
godsdienst, in tegenoverstel.
ling van de natuurlijke; de positive
straffen, de stellige, door de wet
bepaalde straffen; (stelkunst) stellig,
wat het teeken t voor zich
heeft, in tegenstelling van negati~f,
ontkennend. Positivus, (gradus,
Lat., de eerste of stellende trap
der bijvoegelijke naamwoorden
(spraakk.). Als zelfstandig naamwoord
beteekent positief ook een
klein orgelwerk, van daar rugposiPOSP.
567 POST.
tief. Posito, gesteld, aangenomen,
in geval; posito sed non roncesso,
gesteld, maar niet toegestaan; po.
sitis ponendis, het vooronderstelde
aangenomen zijnde.
POSPOLJTE, algemeene oproeping van
den adel en het landvolk, tot den
oorlog, in het voormalig zelfstandige
Polen.
POSSE, kunnen. A posse ad esse non
valet consequentia, van de mogelijkheid
kan men niet tot de wezenlijkheid
bebluiten.
POSSEDEREN, bezitten, in eigendom
heb~,en. Possessie, possession, Fr.,
bezitting, have. Possessief, het
bezit betreffende, bezitting aanwijzend.
Possessor, Lat., possesseur,
Fr., bezitter, eigenaar.
POS"ESSO, de bezitneming door den
Paus van de kerk des heiligen JOHANNES
van Lateraan.
POSSIBEL, possible. Fr., mogelijk,
doenlijk. Possibilit,it, de mogelijkheid,
uitvoerbaarheid.
POST, Posterij, het openbare postwezen.
POST, ambt, plaats, stand; schildwacht;
ook aanteekening in een
koopmansboek. Post, Lat., later
dan; ex post, achteraan. Postdateren,
later dagteekenen ; eenen reeds
verloopen dag onderteekenen.
POST EFFLUXUM, Lat., na verstreken
uitstel.
POSTEMENT, Postament, voetstuk,
voetstel, zuilstoel.
POSTEREN. plaatsen, stellen; op eenen
bepaalden post of plaats stellen.
POSTE RESTANTE, Fr., op de post
terug blijvende, ter postbewaring
(om af te halen).
POSTÉRIEUR, Fr., jonger, nieuwer,
later. Posteriora, Lat., de achterdeelen;
het achterste. A posteriori
en a priori, zie op A. PosterÎGri.
teit, het later- of jonger-zijn. Pos.
teriteit, nakomelingschap.
POST FESTUM, Lat., na het feest, te
laat, achteraan.
POSTHIA, de zoogenaamde gerstenkorrel
in het oog.
POST HOC, ERGO PROPTER HOC, zie
Propter.
POSTHON, Posthoneus, een groot mannelijk
lid., Ook een meTI8ch met
zulk een lid. Gezv.el aan het mannelijk
lid op de voorhuid.
POSTHUMA, posthumus, Lat., een na
den dood des vaders geboren kind;
opera posthuma, Lat., oeuvres posthumes,
Fr., nagelatene schriften of
werken, die na des schrijvers dood
in het licht komen.
POSTICHE, Fr., valsch, nagemaakt,
ontleend, b. v. haar, knevels, tanden,
enz.
POSTILA, eene soort van Russische
nationale confituur, uit rijpe vruchten
met honig toebereid.
POSTILLE, korte uitlegging, verkla.
ring; een predikatieboek, verzameling
van preken.
POSTILLON Fr .. een postknecht, postrijder.
PostilIon d'amour, een overbrenger
van minnebrieven.
POSTLIMINIÜM, Lat" (regtsg.) het
weder in het vorige bezit treden,
het wederkomstregt, volgens hetwelk
iemand afwezig geweest zijnde,
altijd eigenaar van zijn vermogen
blijft.
POSTLUDIÜM, een na~pel, hetwelk in
vele plaat::!en de organi~t, na de
geëindigde godsdienst, zoo lang
maakt, tot allen uit de kerk zijn.
POST NUBILA PHOEBUS, Lat., na regen
volgt zonneschijn.
POSTNUMERANDO, natellend. Postnumel'eren,
natellen, nabetalell.
POSTPONJj;REN, achter plaatsen, beneden
stellen; uitstellen. Postpositi~,
achterstelling.
POSTPREDICAMENT, die eigenschap
eener zaak, welke uit de vergelijking
der predicamenten volgt.
POSTREMO, Lat., laatst. Postremum,
het laatste.
POSTSCRIPTUM, Lat., poscritto, !tal.,
(verkort P. S.) na~chrift (in brie.
ven).
POST TRINITATIS, (namelijk Jestum)
POST. 568 POTI.
na het feest der Drieëenheid.
POSTULANT, hij, die om eenen post
verzoekt of in eene orde wenscht
opgenomen te worden. Postulatie,
het aanzoek, verlangen, begeeren;
het aanzoek van een' persoon bij
den paus, om de keus van eenen
kandidaat, tegen welken anders
iets in te brengen zoude zijn, te
bevestigen. Postulatum, Lat., vereischte,
vorderingsstelling; in de
wijsbegeerte, eene stelling, welke
uit eene verklaring opgemaakt
wordt; en waarvan men vordert,
dat die zonder bewijs gelden zal.
Postuleren, eischen, vorderen; om
iets aanhouden, verzoeken, naar
iets dingen.
POSTUUR, gestalte, houding van het
ligchaam; zich in postuur stellen,
zich ter afwering in staat stellen.
POST VATTEN, zich bevestigen, eene
plaats bezetten, eenen vasten voet
krijgen.
Pm', eene oud-Fransche maat van 2
pinten.
POTAGE,Fr.,soep, groente- of vleeschsoep,
met allerhande moeskruiden
er in.
POTAMIDEN, riviernimfen. Potamo.
graaph. een rivierbeschrijver. Potamographie.
de rivierbeschrijving.
Potamologie. de rivierleer, rivierkennis.
POTENeE, Fr., de galg; en poten ce
stellen, haaksvormig of regthoekig
stellen.
POTENT, magtig. vermogend. Potentaat.
een magt- of gezaghebber,
landheer, vorst, gekroond hoofd.
POTERNE, Fr., eene sluipdeur of
-poort in eene vesting, waardoor
men onbemerkt eenen uitval kan
doen.
POTESTAAT, eene voormalige hooge
waardigheid en bedieniIlg in de
Zwitsersche kantons.
POTJE,potio, Lat., een drank, drankje
(geneesmiddel) .
POTJN, een mengsel uit koper, lood,
tin en galmei.
POTINA, eene Godin der Romeinen,
welke het opzigt had over het drinken
der kinderen.
POTIOR CREDITOR, Lat., een schuldeischer,
die op een ander het regt
van voorrang heeft.
POTLES, eene Engelsche korenmaat,
omtrent 54 kan groot.
POTOGRAPHIE, eene beschrijving der
(menschelijke) dranken. Potologie,
de drankenleer.
POT-POURRI, een pot met allerlei
ingemaakte of ingelegde kruiden
enz.; ook een mengelmoes, een
allegaartje; insgelijks een muzijkstuk
uit vele bekende andere stukken
zamengesteld.
POTRIMPOS, de God van den landbouw
der oude Pruissen.
POTTIN , eene Russische munt, 1 gulden
17 stuivers waard.
POUDRE, Fr., poeder, kruid. Poudre
de succession, vergif, langzaam
werkend vergif, om iemand van
kant te helpen, ten einde diens
goederen te bekomen. Zie verder
Poeder.
POUF, eene soort van pof of bol belegsel,
een sieraad der vrouwelijke
kleeding aan de mouwen, mutsen,
enz.
POUILLERIE, Fr., de kleêrkamer in
een gasthuis, waar men de kleederen,
die van de armen komen, inwerpt,
de vodden kamer; nietswaardige
dingen.
POULARDE, Fr., een gemest hoen,
kapoen. Poularderie, kapoenerij ;
plaats, alwaar allerlei pluimgedierte
gemest wordt.
POULE, Fr., potspel, biljartspel om
een inzet.
POUNDAGE, pondcijns, in Engeland
een tolgeld, dat van de waarde der
lading berekend wordt.
POL'PÉE, Fr., eene pop; een gezwachtelde
vinger, uit hoofde van eenig
gehrek. Poupon, pouponne, een
poppetje. Ma pouponne, mijn poppetje,
schatje, liefje.
POUR, Fr., om, voor, tot. Pour aePOUR.
569 PRAe.
quit, tot bewijs van ontvangst.
Pour la bonne bouche, voor een lek.
kerbeetje; pour passer Ie temps, tot
tijdverdrijf; pour tuer Ie temps, om
den tijd door te brengen, wanneer
men niets weet te doen.
POURPARLER, Fr., een onderling ge·
sprek, onderhandeling.
POURPOINT, Fr., een wambuis, kort
rokje, van den hals tot aan de heupen.
POURSUIVEREN, vervolgen, najagen; :
aan- of volhouden. [
POUSSEREN, stooten, voortdrijven;
voorthelpen; bevorderen; zich pousseren,
zich verheffen, door eigene
kracht en inspanning tot fortuin
geraken.
POUSSOIR, een heelkundig werktuig,
om bij eene traan fistel het traanbeen
door te stooten, om alzoo
aan de tranen doorgang te ver·
schaffen.
POUSSOLE, vroeger de gewone middagspijs
der bewoners van Californië,
zijnde eene brij uit meel
van geroosterde gerst, met maïs,
erwten en boon en gemengd. Eene
dergelijke brij, enkel uit meel van
geroosterde gerst bestaande, werd
Atole genoemd en al~ ontbijt ge·
nuttigd.
POUVOIR, Fr., vermogen, bewind,
kracht, magt; pouvoir exécutief,
Fr., het uitvoerend bewind. Plein
pouvoir, volmagt.
POVER, pauvre, Fr., arm.
POZZILANE, Pozzolane, eene soort
van roode aarde, tot stof vervallen
metaalschuim, welke met kalk vermengd,
den besten cement geeft;
hetzelve wordt ook tras genoemd.
PRAAIJEN, op zee, het aanroepen van
schepen, ten einde berigten in te
winnen en mede te deelen.
PRAAM, een vaartuig met een en platten
bodem, tot het ligten en ont·
laden der schepen, en tot het overzetten
van personen dienende.
PRAAUW, zeker lndiaansch vaartuig.
PRACTICA, Lat., de praktijk, uitöefening
of toepassing van de regelen
eener kunst; beöefening, b. v.
practica est multiplex, de oefening
is menigvuldig of de beöefening is
velerlei; ook handelwijs; overleg.
Practicabel, practiquable, Fr., doen·
lijk, uitvoerbaar, doelmatig; bruik.
baar, begaanbaar (van eenen weg).
Practicabiliteit, de uitvoerbaarheid,
doenlijkheid; bruikbaarheid. Practicus,
een geöefende, ervarene, de
praktijk van zijne kunst, weten.
schap, enz., b. v. een ervaren geneesheer,
advokaat of kunstenaar.
Practisch, uit- of beöefenend, aan·
wendbaar, werkdadig; practisch
verstand, het verstand als wetge.
ver voor den wil. Practisercn,
praktiseren, uitöefenen, zaken doen
(bijzonder van geneesheeren en
regtsgeleerden) ; ook verzinnen,
bedenken. Practiserend, praktiserend,
uit- of geöefenend, werkelijk;
bedenkend. Practisijn, bewerker,
regtsvorderaar . Practijken,
praktijken,ongeöorloofdekunstgrepen,
listige streken.
PRACTICANTEN, zij, die zonder eigelijke
aanstelling, in een geregtshof
arbeiden, om zich met den loop
van een regtsgeding behoorlijk bekend
te maken.
PRADO, de naam van de groote diergaarde,
twee mijlen van Madrid,
met een koninklijk lustIot; ook
een fraaije wandelweg, een lust.
hof.
PRAE, Lat., voor, vooraan, vooruit;
het prae hebben, den voorrang of
de voorkeur hebben; overwinnen,
overtreffen.
PRAECIAMIATOR, een persoon, àie,
voor de Romeinsche priesters uitging,
als zij eene offerprocessie
hadden, en het volk toeriep, gedurende
het voorbijgaan, met werken
op te houd~n.
PRAECIPITARIA, een krijgswerktuig
der Romeinen, om muren neder te
werpen.
PRAECIPUUM, iets dat men vooruit
PRAE. 570 PRAG
bekomt, bij nalatenschappen.
PRAEDIALISTEN, zekere edellieden in
Hongarije, die eertijds de lijfwacht
des aartsbisschops van Gran uitmaakten,
en op diens goederen,
Praedii, zitting hadden.
PRAEDIÜM, eene afzondt'rlijke pachthoeve,
waarop meerendeels vee geweid
wordt.
PRAEFABULATIE, de uitlegging of
verklaring, welke eene fabel voorafgaat.
,
PRAEFICAE, gehuurde klaagwij\'en bij I
de Romeinen, die onder gehuil een
klaaglied zongen, waarin de overledene
geroemd, en hen, die het
lijk vergezelden, treurigheid aanbevolen
werd.
PRARMONSTRATEN>'ERS, eene monniksorde,
door ST. NORBERT, aartsbisschop
van Maag'denburg, In
1129 gesticht.
PRAEPOTENTIE, de overmagt.
PRAEPUTIÜM, de voorhuid.
PRAESCIBEL, hetgene mogelijk IS
vooruit te weten.
PRAESEPIëN, volhleerredenen, waarbij,
in den tijd van den advent, de
geboorte van CHRISTUS voorgesteld
wordt.
PRAESTIGIATOREN, bij de Romeinen,
goochelaars, welke, in de tusschenbednjven
op het tooneel, zulke verwonderlijke
equilibristische kunststukken
uitöefeuden, dat. zij van de
meeste hunner tijdgenooten voor
toovenaars gehouden werden.
PRAESTITUëREN, voorschrijven, aanzetten.
PRAESUL, de opperste onder de Saliërs
of priesters van Mars.
PRAETEXTA, eene met purper omzoomde
toga der Romeinen.
PRAETOR, een der voornaamste staatsbeambten
der oude Romeinen,
waarvan er in den beginne slechts
twee te Rom(waren, die de regterlijke
magt 'bezorgden, de een
voor de burgers, de andere voor de
vreemdelingen. In lateren tijd wer·
den er ook in de wingewe~ten aan·
gesteld, als wanneer hun getalon.
bepaald was. De praetoriaansche
soldaten maakten de lijfwacht der
praetoren uit, en het praetoriaan.
sche legioen was eenigermate de
lijfwacht der keizers.
PRAGMATISCH, Pragmatiek, aanwendbaar,
toepasselijk, algemeen nuttig,
leerrijk, over oorzaak en uitwerking
onderrigtende en uitsluit.
sel gevende (h. v. de pmgmatische
geschiedschrijving); een pragma.
tisch edict, eene verordening, welke
niet uit het staatsregt als noodzakelijk,
maar uit zorg voor het
algemeen welzijn voortvloeit; eene
bevestigde landsverordening. Zie
Sanctie.
PRAIRÉAL; Fr., grasmaand, in den
Fransch-republikeinschen almanak.
PRAKTIJK, zie Practica en Praxis.
PRALZEN, zekere lengtemaat in
Duitschlapd.
PRANGEN, (zeeterm) beteekenende,
zoo veel zeil voeren, als het schip
kan, als men digt bij den wind
zeilt, om eenen ~terkeren vijand te
ontkomen.
PRAT, trotsch, hoovaardig, opgeblazen.
PRATER, een lustbo8ch bij Weenen,
"an het Spaansche Prado.
PRAXIDICE, eene Grieksche Godin,
die de regtmatige aanslagen bevorderde;
volgens sommigen, MINERv
A onder een en anderen naam.
PRAXIS, Gr., practica, Lat., prati.
que, Fr.; de plaktijk, uit- of beo
oefening, ervaring. In praxi, in
de uitöefening of toepassing.
PRÉADAMITEN, menschen, die, vol·
gens sommigen, reeds voor ADAM
zouden geleefd hebben.
PREADVIES, een voorloopig uitge.
sproken gevoelen of raad, betreffende
de eene of andere zaak, door
één of meer personen. Zoo plagten
onder anderen de voormalige
staten van Holland elkander schriftelijk
preadvies mede te deelen.
PREALABEL, prealable, Fr., voorlooPREA.
571 PREe.
pig, voorafgaande. ven; vooruit nemen.
PREAMBULEREN, eene inleiding ma- PRECIPITAAT, een neêrplofsel, een
ken, eene voorafspraak houden; neêrslag; het bezinksel, de droes,
omwegen maken. Préambule, Fr., bij scheikundige ontbindingen.
preambulum, Lat., eene voorrede, Precipitatie, neêrstorting, neêrinleiding;
ook wijdloopigheid. ploffing; de overijling, jagt ; pre-
PREBENDARIÜS, Lat., een stift- of cipitato, Lat., met overhaasting.
domheer, bezitter van eene pre- Precipiteren, (scheikunde), neêrbende.
Prebende, stift, de inko m- slaan, bezinken, door oplossing
sten, welke aan een canonicaat op den grond van de vaas brenverknocht
zijn; kerkelijke verzor- geu; ook overijlen.
ging; ook eene lijfrente. PRÉCIS, Fr., een kort begrip, de
PRÉCAIR, Fr., twijfelachtig, onzeker, I hoofd. of zakelijke inhoud. Prewankelend.
Precariüm, Lat., eene , cisie, bondige beknoptheid in uitvergunning;
een verdrag, waarbij drukking.
men iemand iets tot een onbepaald PRECISTEN, zij, die, krachtens het
gebruik geeft, onder beding, het· regt van eerst aanzoek tot prebenzelve
terug te geven, zoodra het den, aanbevolen werden.
gevorderd wordt. PRECLUDEREN, uitsluiten; voor uit-
PRECAUTIE, voorzigtigheid, voorzorg. gesloten of uitgevallen verklaren.
Precautioneel, precautionel, Fr., Preclusie (regtsg.), de uitsluiting,
voorzigtig, behoedzaam. Precave- afwijzing. Preclusief, uitslui·
ren, verhoeden, voorzien, zich in tend, geheel afwijzend.
acht nemen. PRÉCOCE, Fr., praecox, Lat" vroeg.
PRECEDENTIE, voortrede, voorrang. rijp, van vruchten; ook van het
Precederen, voorgaan, den voor- verstand; ontijdig, voor den tijd
rang hebben. manbaar, van daar jitle précoce.
PRECEPTOR, Lat., een leeraar, leer. Precociteit, précocite, Fr., vroegmeester.
Preceptoraat, leeraars. of ontijdige rijpheid.
ambt, onderwijzersplaats. Precep. PRECOGNITIE, voorkennis.
tum,precept, Lat., leer, voorschrift, PRECONISATIE, eene lofprijzing, eene
regel, hevel. overdrevene lof verheffing; ook
PRECHNIT, Kaapsche chrysopas, eene eene pauselijke bevoegd-verklasteensoort
van eene zacht groene ring voor een bisdom. Preconise·
klenr, en zeer onregelmatige kris- ren, bovenmate loven, al te zeer
tallisatie. De overste PRECK bragt verheffen.
hem het eerst van de Kaap de PltECUM PRIMARIARUM JUS, Lat.,
Goede Hoop naar Europa. het regt der eerste bede; het regt
PRECIES, précise, Fr., juist, stipt, I van eenen Roomschen keizer, om,
naauwkeurig, bepaald. Precisie, na aanvaarde regering, de onver·
précision, Fr., juistheid, stipt- vnlde kerkelijke ambten naar wil.
heid. lekeur te begeven.
PREClëus, précieux, Fr., kostbaar, PRECURSORISCH, voorloopig.
duur; opgesierd, opgrsmukt (in PRÉDÉCESSEUR, Fr., predecessor, Lat.,
de uitdrukking). Bene précieuse, voorganger, b. v, in een ambt.
eene vrouw, welke in haar geheele PREDELIBERATIE, voorloopige begedrag,
maar bijzonder in hare raadslaging.
spraak, gemaakt of gezocht is, PREDESTINATIE, prédestination, Fr.,
welke zich bloot van opgesmukte de voorbeschikking, voorverordi.
uitdrukkingen bedient. 'I nering; in de taal der godgeleer-
PRECIPlëREN, gebieden, voorschrij. den, de onvoorwaardelijke genaPRED.
572 PREë.
dekeus: het door velen beweerde I PREëxISTENTlAAN, hij, die beweert.
raadsbesluit van God, omtrent de dat God, bij de eerste schepping.
zaligheid en verdoemenis der men· I de zielen van alle menschen reeds
schen; ook praedeterminismus. geschapen had. Preëxistentie, de
Predestineren, predetermineren, te vooraan wezigheid. Preifxisteren ,
voren of vooraf bepalen, voorbe. vooraf bestaan, eerder leven.
schikken. PREFATIE, préJace, Fr., praefatio,
PREDICABILJëN, onder dit woord Lat., voorrede, voorberigt, inleiworden
al de gesteldheden ver· ding.
staan, welke van de voorwerpen PREFECT, prefekt, stedehouder, land.
kunnen gezegd worden. Men ver· voogd. Prefectuur, het stedehou.
deelt deze gesteldheden in de vol. derschap, de landvoogdij; ook de
gende klassen: 1) het geslacht (ge. plaats, waar de prefect zijne zit·
nus); 2) de soort (species) ; 3) de ting houdt.
vorm, (forma); 4) de ondeelbaar. PREFERABEL of PREFERENT, préfé.
heid (individualiteit). rable, Fr., verkieslijk, de voorkeur
PREDICAAT, Attribuut, naam, bena· verdienende, den voorrang toeko.
ming; (redeneerk.) datgene, wat mende. Preferentie, préférence,
van eene zaak gezegd wordt, of de Fr., de voorrang, voorkeur, vooreigenschappen,
die aan een voor· trekking; (in het kaartspel) de
werp toegekend worden; in het beste. of troefkleur. Prefereren.
dagelijksche leven, de ambts. of hooger stellen of achten, voortrek·
eernaam, titel, welken men iemand ken, verkiezen, den voorrang ge.
geeft. ven.
PREDICAMENT , toekenningsbegrip , PRAEFIXUM, Lat., het voorgeplaat.
eigenschap, zoo veel als Kategorie. ste, de voorgezette lettergreep. het
Zie dit woord. tegengestelde van suffixum. Prae.
PREDICEREN, voorzeg~en, voorspel· fixus terminus, aangevoegde, beo
len, waarzeggen. Predictie, voor· paalde termijn of dag. Prefix,
zegging, voorspelling, waarzeg. prefisso, Ital., betaling, zonder
ging. uitstel of respijtdagen.
PREDIKANT, Protestantsch gods. PREFORMATIE. de voorvorming, voor·
dienstleeraar ,evangelie.verkon. afgaande vorming; de toestand van
diger. Predikatie, eene leerrede. bewerktuigde ligchamen voor hun.
PREDILEcTIE,praedilectio, Lat, voor· ne ontwikkeling. Preformeren,
liefde, vooringenomenheid, bijzon. voorvormen, vooraf vormen of
dere zucht of neiging tot iets. scheppen. Gepreformeerd, te voo
PREDISPONEREN, voorafschikken , ren gevormd of geschapen; gepre.
voorbereiden, te voren gent'gen formeerde kiemen, het gevoelen,
maken. Predispositie, de voor- dat alle diertn en planten reeds
loopige toebereiding, de geschikt- vóór het begin der wereld gevormd
heid of aanleg tot iets, b. v. tot en in hun zaad ingesloten geweest
eene ziekte. zijn, en daaruit zich alle toekom.
PREDOMINATIE, prédomination, Fr., stige geslachten blootelijk ontwik.
overheersching, opperheerschappij. kelen.
Predomineren, overheer8chen, de PREGADI, in Venetië, toen het nog
overhand hebben, het hoogste ge. een' eigen' staat uitmaakte, de se·
zag voeren. naat of groote raad, tot welke alle
PREëMINENT, uitstekend, voortreffe- edellieden, boven de 25 jaar, beo
lijk. Preè'minentie, voortreffelijk- hoorden.
heid, voorrang. PREGNANT, Fr., zwanger, bezwan.
PREJ. 573 PREM.
gerd; oneig., veel beteekenend,
veelomvattend, gewigtig.
PREJUDICIABEL, préjlldiciable, Fr.,
te voren beöordeeld; nadeelig,
schadelijk. Prejlldiciëel, in rEgten,
datgene, waarvan iets anders
afhangt, en hetwelk alzoo eerst
bepaald of beslist moet worden.
PreJudiciè·ren. vooraf oordeel en ;
benadeelen, schaden. PraeJudicium,
Lat., prijudice, Fr., een voorafgaand
oordeel, yoorbeslissing;
schade, nadeel. Sine praeJudicio,
Lat., zonder nadee1ige gevolgen.
PRÉJUGÉ, Fr., vooroordeel, een oordeel,
dat zonder behoorlijk onderzoek
geveld is; eene bloot opgevatte
meen ing.
PRELAAT, praelatus, Lat., prélat,
Fr., een voorname geestelijke of
kerkelijke persoon, een bi~schopstitel.
Prelatie, voortrekking, voorrang,
het regt van eenen zoon, om
het ambt, door zijnen vader bekleed,
na diens dood bij voorkeur
te bekleeden. Prelatuur, de hoogwaardigheid,
de waardigheid en
woning van eenen prelaat.
PRELEGAAT, vooruitmaking, voorerving,
bij voorkeur boven anderen.
Prelegeren.prelegateren. vooruit
maken, eene erfgifte vooruit
doen.
PRELIMINAIR, voorloopig, inleidend.
Preliminarièn, les préliminaij'es,
Fr., praeliminaria, Lat., de inleidingen
tot eenen te sluiten vrede,
voorloopige verhandelingen of
overeeukomstpunten.Prelimineren,
voorbereiden, den weg banen tot
iets.
PRELUDEREN, voorspelen, een voorspel
maken; inleiden, voorbereiden.
Praeludiüm, Lat., prélude,
Fr., een voorspel i een voorloop er,
voorteeken .
PRElI1A, eene Godin der Romeinen,
welke de bruid den gordel losmaakte,
en belette, dat het doel gemist
werd.
PREMATURITEIT, prématurité, Fr.,
ontijdigheid; vroeg-rijpheid (van
vruchten en van het verstand).
Prematuur, vervroegd, te vroeg
rijp i ontijdig, voor den tijd.
PREMEDITATIE,de voorafgaande overlegging,
voorbedachtelijkheid. Premediteren,
te voren overleggen of
bedenken, voorbedachtelijk ondernemen
i gepremediteerd, vooraf
overlegd; voorbedachtelijk.
PRÉMICES, Fr., primitiae, Lat., de
eerstelingen, b. v. van de vruchten,
welke onder anderen de Ouden
aan verscheidene Goden, bijzonder
aan APOLLO, offerden.
PREMIE, praemiüm, Lat., belooning,
prijs. eereloon i bij kooplieden, de
verzekeringsprijs, dat is, de prijs,
welke aan den verzekeraar voor de
verzekering moet betaald worden;
ook zekere bij prijzen, welke in de
loterij aan enkele nommers toevallen.
PREMIER, Fr., de of het eerste, de of
het voornaamste, de opperste. Les
premiers, les premières, de 5 eerste
trekken in sommige kaartspelen.
PREMISSEN, prémisses, Fr .• praemissae,
Lat., voorafgaande voorstellen
of stellingen eener sluitrede. waaruit
het besluit of de gevolgtrekking
(de conclusie) wordt afgeleid
(in de redeneerkunde). P1laemissis
praemittendis, (verk. P, P.)
Lat., met vooruitzending van het
vooruit te zendene ipraemisso titu-
10, Lat., met vooruitgezonden titel,
de behoorlijke titel worde gezet.
PREMNON, de uiterste spitsen van het
wit in het oog.
PREMUNIëREN, wel bewaren, verzekeren.
verschansen, bemuren.
PRENDRE, Fr., nemen. Aprendre,
om te nemen, veil, b. v. dat huis
is à prendre, men kan het krijg€U,
als men wil. Sans prendre, (lomberspel),
uitspelen zonder andere
kaarten te nemen. Preneur, de
nemer of afkooper van eenen wissel.
PREN. 574 PRÉC.
PRENOTIE, voorbegrip, voorloopig
begrip; voorkennis.
PRENUMERANDO, Lat., vooruitbetalend,
met of door vooruitbetaling.
Prenumerant, een vooruitbetaler .
Prenumeratie, vooruitbetaling.
Prenumereren, vooruitbetalen.
PREOCCUPATIE, praeoccupatio, Lat.,
voorinneming , voorafbezetting ,
vooroordeel, vooringenomenheid.
Preoccupel'en, voorinnemen ; vooraf
bezetten. Gepreoccupeerd, préoccu
pé, Fr., te voren bezet, vooringenomen;
bevooroordeeld.
PREOPINEREN, eerst stemmen, zijn
gevoelen het eerst zeggen.
PRE ORDINATIE , voorbeschikking.
Preordineren, voorbeschikken.
PREPARAAT, toebereidsel; preparaten,
kunstmatig toebereide ligchaamsdeelen.
Preparandus, hij, die zich
voorbereidt, b. v. tot een examen.
Preparatie, toe- of voorbereiding,
aanstalte. Préparatoir, Fr., voorbereidend,
bij voorraad. Prepareren,
voor- of toebereiden, vervaardigen,
gereed maken.
PREPONDERANTIE, prlpondél'ance,
Fr., overwigt; overmagt, meerderheid.
PREPONEREN, preposeren, vooraanstellen,
vooropplaatsen. Prepositie;
vooropplaatsing ; (spraakk.)
een voorzetsel of betrekkingswoord.
Praepositus, Lat., een
voorgestelde, voorgeplaatste, voorstander
van een stift, proost.
Preposituur, de proostdij, het ambt
van een' proost.
PREPOSTEREREN, het achterste voor
zetten, alles onder elkander werpen.
PREROGATIEF, prérogative, Fr., praerogativa.
Lat., voorregt, voorrang.
PRÉSAGE, Fr.,praesagiüm, Lat., voorteeken,
voorbeduiding, voorspelling,
voorgevoel.
PRESBYOPIE, Presbytie, de vérzigtigheid,
of dat gezigtsgebrek, als
iemand in de verte wel goed, doch
in de nabijheid maar slecht zien
kan.
PRÉSCIENCE, Fr., prescientie, de
voorwetenschap, het voorafweten .
PRESBYTER, een oud, eerwaardig
man, oudste kerk- of gemeentevoorstander,
priester. Presbyterianen,
Protestanten in Engeland,
die de bisschoppelijke waardigheid
niet erkennen; maar de Kerk
slechts door de oudsten of presbyters
willen bestuurd hebben.
PRESCRIBEREN, voorschrijven, gebie.
den; in de regtsgel., verjaren,
vervallen verklaren. Geprescribeerd,
verjaard, vervallen verklaard.
Prescriptie, voorschrift, verordening;
verjaring, vervallenverklaring
van een regt.
PRÉSENCE, Fr., presentie, tegenwoordigheid,
bijzijn, van daar présence
d' esprit, tegenwoordigheid van
geest, welberadenheid. Praesens,
Lat., (spraakk.) de tegenwoordige
tijd. Présent, tegenwoordig, aanwezig
; ook een geschenk. Presentabel,
présentable, Fr., vertoonbaar,
dat aangeboden kan worden. Presentant,
de toonder en houder van
een wissel; de voorsteller tot
een en post enz. Presentatie, de
inleiding; de vertooning van eenen
wisöel; het regt, om iemand tot
het een of ander ambt voor te
dragen. Presenteren, voorstellen,
vertoonen, aanbieden; het geweer
voor zich houden. Pl'esentgelden,
geschenk- of vrijwillige gelden,
die de ridderschap en landstenden
vroeger aan den landheer opbragten.
Presentiegelden, aan wezigheidof
daggelden, bijzonder in stiften.
PRESERVATIE, bewaring, behoed ing.
Preservatief, een behoedmiddel.
Preserveren, bewaren, behoeden.
PRESES, PRESIDENT, praeses, Lat.,
een voorzitter; oppertoezigter;
voorstander. Presideren, voorzi tten,
het woord voeren; voorstaan.
Presidiaal, dat tot de waardigheid
van voorzitter behoort. Praesidiüm,
Lat., het voorzitterschap; het opPRES.
575 PRET.
pertoezigt.
PRESIS, presma, Lat., ontsteking;
gezwel; ontstekend gezwel. Ontsteking
met opzetting.
PRESOMPTIE, zie Presumtie.
PRESSANT, dringend, haastig, geen
uitstel lijdende. Pressentiment,Fr.,
een voorgevoel, vermoeden. Presseren,
noodzaken; drukken, dringen;
haasten. Pressé, gepresseerd,
die of dat haa~t heeft, geen uitstel
kan lijden, die dringende zaken
om handen heeft. Pressuur, druk,
bezwaar.
PRESSEN, schepen, wagens, enz., in
beslag nemen. Matrozen pressen,
matrozen met geweld tot de zeedienst
dwingen.
PRRSTABILEREN, voorafbepalen.Prestabilismus.
het geloof of de leer
der voorafbepaling.
PRESTANT, een orgelregister. Prestanten,
de grootste en schoonste
tinnen orgelpijpen, die gewoonlijk
vooraan of in het gezigt geplaatst
worden. Prestatie, het doen, afleggen
(van eenen eed); de kwijting,
betaling (van eene schuld);
vervulling (van eene belofte enz).
Presteren, doen, afleggen; bewijzen;
vervullen.
PRESTIGlëN, prestiges, Fr., toovermiddelen,
verblmdingen, begoochelingen.
PRESTISSIMO, (muz.) ten uiterste
snel, 2'00 gezwind als mogelijk is;
presto, snel, gezwind.
PRESUMABEL, présumable, Fr., vermoedelijk,
waarschijnlijk. Presumeren,
vooronderstellen, vermoeden,
zich inbeelden. Presumtie,
het vermoeden, de vooronderstelling;
de argwaan; de inbeelding.
Presumtief, presumtivelijk, vermoedelijk.
PRESUPPOSITIE, de vooronderstelling.
PRETENDENT, een vorderaar, eischer,
aanspraak maker , bijzonder een
aanspraak maker op de kroon van
een rijk, een kroonvorderaar. Pretenderen,
eischen, vorderen, verlangen,
aanspraak maken op iets;
voorgeven, beweren, staande houden.
Pretensie, eisch, vordering,
verlangen; aanmatiging; ook voorwendsel.
PRETEREN, leenen, ter leen geven;
zich preteren, zich tot iets verleenen,
zich daarnaar schikken.
Voorts beduidt preteren ook, rekken,
medegeven.
PRETEXT, pr{texte, Fr., voorwendsel,
voorgeven, uitvlugt. Pretexteren,
voorgeven, tot voorwendsel nemen.
PRETINTAILLE, Fr., een getand, bol
sieraad, eene soort van boordsel
aan de kleederen der vrouwen.
PREUVE, Fr., proef, bewijs.
PREVALENT, den voorrang hebbende.
Prevaleren, meer zijn of gelden,
den voorrang hebben; in den
koophandel, zich schadeloos stellen,
zich doen betalen,
PREVARICATIE, pligtverzuim, ambtsontrouw.
PREVENIëREN, voork6men, beletten;
iemand van iets verwittigen. Preventie,
het voork6men, de voork6-
ming, het beletten; vooroordeel,
vooringenomenheid; waarschu wende
kennisgeving. Preventief, voork6mend,
verhinderend.
PREVISIE, prévoyance, Fr., het vooruitzigt,
het voorzien V'in toekomstige
gebeurtenissen en de daarop
gegronde voorzigtigheid.
PRÉv6T, eertijrIs in Frankrijk de
naam van onderscheidene hoofdbeambten
of aan het hoofdgeplaatste
personen, als prévót d'armée,
kapitein-geweldiger enz. Zie dienbetreffende
de woorden Proost en
inzonderheid Provoost.
PRIAAP, Priapus, Heidensche tuingod;
ontuchtig voorgesteld afgods.
beeld; ook het mannelijk lid.
Priapismus, eene pijnlijke verstijving
van dat lid. Priapolith, de
lidsteen, versteening, welke met
het mannelijk lid gelijkvormig is.
PRIAMUS, koning van Troje, onder
PRIC. 576 PRIM
wien de vermaarde verwoesting! de p.erste zijn, zich boven anderen
dezer stad plaats had. verheffen; van daar primus, Lat.,
PRICASEN, in Rusland, de tol. en ge· de eerste prijsbehalel' op eene
regtsho'ltc.r., waartoe de handels- school.
aangelegenheden behoorden. PRIMGETALLEN, (rekenk.) eerste of
PRIJS, prise, Fr., buit; een veroverd ondeelbare getallen, b. v. 1, 3, 5,
of met geweld genomen schip 7, 11 enz.
enz., van daar: iets voor goeden PRIMlCERIÜS, Lat., de eerste dom.
prijs, dat is, voor een' goeden buit heer.
verklaren; eenen prijs opbrengen. PRIMIGENIA, een bijnaam, welke aan
Zie verder Prix. verscheidene goden, als scheppers
PRIJSCOURANT, eene lijst, waarop de der dingen, gegeven werd, Ook
geldende waarde of marktprijs der FORTUNA had onder dezen naam
gangbaarste handelsartikelen is eenen tempel te Rome.
aangeteekend. PRIMITIEF, oorspronkelijk, eerst, al.
PRIMA, de eerste, hoogste klasse, lereerst, aanvankelijk. Primitiva
stem, soort, enz. Prima. wissel, ecclesia, de eerste kerk, de Chris.
eerste wissel (van meer wissels, telijke kerk in de drie eerste eeu'
die over eene en dezelfde som zijn wen na CHRISTUS; verba primitiva,
opgesteld), en van daar ook se· stam· of grondwoorden.
cunda., tertia.wissel, tweede, derde PRIMITIëN, zie Prémices.
wissel. Prima· ballerina ,prima. PRIMO, pro primo, Lat., ten eerste,
donna, prima parte, Ital., eerste vooreerst. Primo geniture, de
danseres, zangeres, tooneelspeel. I eerstgeboorte. Zie jus primoge.
ster. Prima. vista, ltal., op zigt niturae. Primogeonitus, de eerst.
(van eenen wissel); ook iets op geborene. Primo.uomo, de eerste
eerste gezigt, van het blad weg tenorzanger. Primula veris, de
spelen. Prima· volta, I tal. , de eerstelingen der lente, de sleutel.
eerste maal. bloem. Primum mobile, de eerste
PRIMAAT, primas, Lat., eerste of op. beweeggrond, de hoofddrijfveer ;
perste aartsbisschop van een rijk; de eerste beweging. Volgens het
ook de waardigheid of het ambt stelsel van ARISTOTELES, was de
van eenen primaat (het primaat- wereld uit negen holle kogels za·
schap). Pl'imae viae, Lat., de mengesteld, waarvan er zeven voor
eerste wegen, zoo noemen de artsen de zeven planeten, de achtste voor
de maag en het gedarmte, dewijl de vaste sterren bepaald, maar de
in beiden de afvoering der stof negende zonder sterren was. Thans
begint. PI imair, Fr., eerste, is de ongegrondheid van dit stel.
voornaam; oorspronkelijk, b. v. : sel bewezen; maar men heeft dit
primair onderwijs, eerste of lager woord behouden, om de schijn.
onderwijs; primaire scholen, lagere bare beweging des hemels in 24
scholen in Frankrijk; primaire ge· uren aan te duiden.
bergten, oorspronkelijke of grond. PR.IMORDIAAL, eerst, oorspronkelijk,
gebergten. Prime, de eerste stem, b. v. primordiale kracht, oonpron.
eerste toon van elke klankladder; keJijke of grondkracht.
(schermk.), de eerste positie na PRINCIPAAL, het of de voornaamste,
het trekken van den degen (de eerste, hoofdzakelijkste, b. v.: de
houw van boven naaf het hoofd); principale crediteur, de voornaam·
ook de eerste drukzijde, schoon. ste of eerste schuldeischer; ook
druk; het eerste biduur in de hoofdzaak, het hoofdwerk,
de kloosters, enz. Primeren, hoofdpunt; de heer, meester, last.
PRIN. 577 PRIS
gever (aan een' makelaar enz.). 'zigtk ) een driezijdig geslepen glas
Principale, het voorste en voor· (voor de straalbreking). Prisma.
naamste pijpwerk aan orgels. tisch, kantzuilig; prismatische kien.
Principaliteit, de heerschappij, op. I ren. grond. of regenboogsklellren.
permagt, voortreffelijkheid. Prin.!PRISON, Fr., gevangenis, kerker;
epe, Fr., principiüm, Lat., de hechtenis. Prisonnier, een ge.
grond of bron, aanvang, grond. vangene.
oorzaak; het grondbeginsel, begin. PRISTAF, in Rusland, een commissa.
sel; grondstelling; grondstof. ris, die eenen gezant op de gren.
PBINCIPIAAT, datgene, wat van iets zen ontvangt, hem vergezelt en
anders, principe, voortkomt, b. v. vo~)r hem zorgt. Gewoonlijk ge·
de werking van de oorzaak. I schiedt dit, van de eene plaats tot
PRIOR, Lat., prieur, Fr., de eerste, de andere, door aanzienlijke edel.
vroegere, voorgaande; ook de prioor, lieden.
de eerste of opperste \'oorstander PRISTINUS, Lat., vorig. In pristinum
van een klooster of stift, de naaste statum redigeren, in vorigen staat
aan den abt. Denzelfden rang terug brengen.
heeft, in de nonnenkloosters, de PRITANÉE, Fr., pritaneüm, Lat., het
priores of priorin. Priora, Lat., raadhuis, in het oude Athene; ook
vroegere dingen, gebeurtenissen; de geregtszaal; eene plaats alwaar
het voorgaande. Prioraat, het zij, die zich tot het algemeene
prioor. of voorzitterschap; de welzijn bij den staat verdienstelijk
waardigheid, de zetel en het ge· gemaakt hadden, hun onderhoud
bied van eenen prior of eene prio. bekwamen.
res. A priol'i, zie bij A priori- PRIVAAT, niet openbaar, huiselijk,
teit, de eerstheid, den voorrang of· I geheim, bijzonder, ingetugen;
de voorkeur hebbende. ambteloos, van daar: Prit'aat.au.
PRIPEGALA, een afgod, ann wien de diëntie, bijzondere gehoorgeving;
\Venden, nog in het begin dt!r Privaat· biecht, oorbiecht; Privaat.
1 :2de eeuw, de Christenen, die in col/egie, eene vuorlezing niet vu or
hunne handen vielen, onder de ieder, of in het openbaar, maar
schrikkelijkste folteringen, offer. slechts voor eenigen; Privaat.
den. zaak, de eigene, huiselijke annge.
PRISCIANUS, een beroemd spraak.! legenheid. Als hoofdwoord wordt
kunstenaar, in het lantste der 5de I het, even als Privé, voor het ge.
en in het begin der 6de eeuw. i heim gemak gebezigd.
PRISE, Fr., greep, vingergreep; een !PRIVAl'IE, berooving, onttrekking,
snuifje,dat 18, zooveel snulf,als men I ontblooting, gebrek; afwezighCld
tusschen den top van den duim eener eigenschap. Privatief, uit·
en VOClrsten vinger nemen kan: I slUItend, afzondt!rlijk, eigen, b. v.
eene prise; wijders, vangst, huit;, privativejagt, eigene, aflOnderlijke
een genomen en opgebragt schip, 'I jagt. Privé, Fr., voor zich·zel.
of de dnarop gevondene waren, ven, voor zijn' eigen persoon;
zie PriJs. En prise, in gevaar ook het secreet, geHeim gemak.
van weggenomen te worden. Hors I Priveren, berooven, uitsluiten, ont·
de prise, buiten gevü.ar. I trekken.
PRISEREN, !:lchatten, de waarde aan· iPRIVILEGIE, privilegiüm, Lat., een
slaan. I riseur, de schatter of Ivoorregt; een vrij heids· , verlofs.
waardeerder van de geldwnarde i of vergunningsbrief van de rege.
van eenig voorwerp. I' ring. Privilegiëren, bevoorreg.
PRISMA, (meetk.) eene kantzuil; (ge. ten, met een vuorregt beschenken.
I 37
PRIX. 5ï8 PROB.
PRIX, Fr., de prijs, waarde eener I heid, goede trouw.
zaak. Prix jixe, vaste prijs. A PROBLEEM, problema, Lat., opgave,
non prix, onder den pi ijs, met vraagstuk; twijfelachtige vraag,
schade. Hors de prix, boven den welke nog te onderlOel<en is.
prijs, duur, zeer duur. A tout Problematisch, onzeker, twijfd,
prix, tot eiken prijs. Prix poar ach tig, onuitgemaakt.
prix, evenredig. PROCATALEPSIS, de redekunstige fi.
PRO, Lat., voor, tot, naar, ten, enz. guur, waal bij men datgene, wat
Pro en contra, voor en tegen. Pro iemanrl Vérweten kan worden, tot
aris et Jocis, voor haard"teden en verontschuldiging bijbrengt.
altaren, dat is, voor gorlsdienst en PROCA'l'ARXIS, eene gelegenheidsvaderland;
voor zijn' e::gendom. oorzaak, waardoor de aanleg of
Pro coutant, voor gt reede beta- stof eener ziekte ontwikkeld wordt.
ling'. P1'0 cent, ten honderd of PROCEDEREN, Processeren, handelen, van het honderd (bij interesten) te werk gaan; een regtsgeding voe-
Pro futuro, voor het vervolg. Pro ren. Procedure, Fr., de handel wijs;
libita, naar welgevallen. Pro me- de regtspleging. Proces, (in de
moria, tot aandenken. Pro pa- scheik.) de voortg'ang, de handeltria
, voor het \'aderland. Pro wijs; (regt~gel.) een regtsgeding,
primo, secundo, etc. vooreerst, ten regtzaak, pleiduoi. Proces-verbaal,
tweede. Pro rato, naar evenre- proc'ks-verbal, Fr., eene van ambts·
dighcid. Pro re nata, naar dat' wege schrlftelijke uiteenzetting of
de nak geschapen staat, naar beo geschreven verhaal van de toevinden
"an zaken. Pro saldo, tot! drugt eener gebeurtenis. Processluiting
(der rekening), als rest. ! cie, een plegtige kerkelijke om-
PROA, gundelachtige oorlogsbarken ! gang of bedevaart; een feestelijke
in Tunis. i optogt. Pl'ocessualisch, regtsge-
PROASMA, bij de Grieken, omtrent I dingelijk, wat een regtsgeding behetzelfde
als bij ons Ritornel. ! treft.
PROA TJLION, een voorspel op de fluit. PROCELEUSMA'l'ICUS, een verslid of
PROBABEL, pl'''oable, Fr. waarschijn- voet vun 4 kortl'l lettergrepen.
lijk, vermoedelijk. Probabiliol'ist,: PROCHARISTERlëN, te Athene, een
die het met de \', aarschijnlijkheid' feest in de lente, waarbij JUPITER
houdt. Probabilismvs, leer der en MINEHVA, om wasdom der
Jezuiten, volgens welke ieder het vruchten en goed weder allngeroeongerijmdste
gevoelen voor waar pen werden.
kan aannemen, wanneer het hem PROCHRONISMUS, eene latertijdstelslechts
waarschijnlijk voorkomt; ling, w.mneer men in de tijdrekeleer
van de waarschijnlijl\ste ge- ning' eene gebeurtenis later opvoelens.
Probabiliteit, waarschijn- geeft, dan zij werkelijk heeft plaats
lijkheid, geloofbaarheid. gehad; het tegendeel van Para-
PROBATl M, Lat., Jll'obaat, bewezen, chronismus,
echt, beproefd, getoetst; probatu- PRODICEN'l'IE, het vooruitsteken, uit.
mest, het is beproefd, op de }Jroef wijken van een ligchaamsdeel, b.
goed bevonden. Probatie, beproe- V. de lijfmoeder.
ving, proefneming, bewijs. Pro- PROCINCTU (IN) gereed, op stel en
.iatoriüm, Lat., een bewijs~chrift. sprong, in procinctu mottis, bereid
Proberen, beproeven, de proef ne· om te sterven.
men; toetsen, onderzoeken van PROCLAMATIE, eene openlijke bemetalen,
enz. kendmakiog,afkondiging der over·
PnOBI'l'EIT, braafheid, regt schapen- heid; het aflezen van de geboden
PRO. 579 PROC.
van twee verloofden. Proclame- verder van zijnen bliksem, ver van
ren, uitroepen, verlwndigen, open- het vuur, ver van den brand, of:
lijk bekend maken. de lage stand is minder gevaarlijk
PRO CATHEDRA, Lat" op den leer- dan de hooge.
stoel (iets voordragen), op den PROCURADORES, in Spanje, de leden
kansel, van den predikstoel. der tweede kamer.
PROCOELIL.~, Procoelus, dikbuik, bij- PROCURA1'IE, de zaakwaarneming, het
zonder die met eenen hangbuik bestuur van eene zaak; ook de
voorzien is. schriftelijke volrnagt, welke men
PrWCONDYLGS, het eerste (onderste) iemand geeft, om, in zijnen naam,
vingerlid; de knop van het voorste zekere zaken te verrigten ; per prolid
des vingers. curationem, bij of door volmagt.
PROCONSUL, een stedehouder in den Procurator, procureur, regtzaakoud-
Romeinschen staat, wiens voerder, pleitbezorger, zaak beheerwaardigheid
Proconsulaat genaamd der, gevolmagtigde. Procureren,
werd. verschaffen, bezorgen, tot stand
PROCRASTIN ATlE, verschuiving, ver- brengen, bewerk~telligen.
traging, uitstel. PROCUREUR- G~NÉRAL, Fr" de procu-
PROCREATIE, procreatio, Lat., voort- reur· generaal, was voorheen in
teling, voortbrenging. Frankrijk degene, in wiens naam
PROCRUSTES, de verminker; een fa- voor de hoogste geregtshoven alle
belacbtige wreedaard in Attica, die zaken, waarbij de j,oning eenig
zijne ga<ten in eene korte oflange belang had, voorgedragen en verslaapplaats
paste, naar dat zij lang volgd werden. Jn Nederland is
of kort waren, en alzoo gelegen- de procureur-generaal de hoofdheid
had, om ze, te kort voor de ambtenaar van het Openbaar Milange
~laapplaat8 zijnde, uit te rek- nisterie bij den Hoogen Haad en
ken en te lang zijnde, in te kor- de Provinciale Geregtshoven, en
ten; zoodat hij hen altijd deed heeft al zoo, krachtens deze zijne
sterven. THESEUS handelde ein- betrekking, een toezigt op den
delijk met hem, zoo als hij met geregelden gang van het regt duor
anderen gedaan had. Van daar het gehetle land.
verstaat men overdragtelljk door PRODIGAAL, ,-erkwistend, doorbrenhet
bed van Procrustes, den wille- gend. Prodigaliteit, verkWIsting.
keurigen vorm, waarin men een Prodigeren, verkwisten, doorbrenvoorwterp
met geweld besluit of gen.
inkleedt. PRODIGE. Fr., prodigiüm, Lat .• een
PROC'l'AGRA, (rhumatische en arthri. wonder, \\onderteeken. Prodi·
tische) aarspijn. Proctalgia, aars- giëus, prodigieux, Fr., wonderbaar,
pijn. Proctatl'esia, gebrek aan bovennatuurlIjk; verbazingwekopening
in den aarsdarm. Proc- kendo
titis. aarsontsteking. Proctocele, PRODHUOMINI, bij de Malteser rideene
aarsdarm breuk. Proctorheu- der~, de opzieners en hoofdw der
ma. rhumatieke aar~pijn. Proc- kerken en hospitalen.
tOl'rhagia, bloeding uit den aars. PRODIORTHOSIS, de hepaling ,'an een
Pl'octorrhoea, aarsvloeijing, aan- voorstel.
houdende afgang van bloed, slijm, PRO DOTTO, Ital., (kooph.) het zuiver
enz. uit den aars. Pro etos, de bedrag, of de winst.
aars, het achterste. PRODROMUS, Lat., een voorlooper;
PROCUL A JOVE, PROCUL A FULMINE, I voorloopige verhandeling.
Lat., hoe verder van JUPITER, hoe: PRODUCENT, (in regten) lllj, die het
37*
PROë. 580 PROF.
bewijs, de getuigen, enz. aanvoert, In Frankrijk en België de titel
in tegenstelling van Rf'producent, van ieder, die van de eene of an·
hij, tegen wien het bewijs gevoerd dere kunst zijn beroep of bestaan·
wordt. Produceren, voorleggen, middel maakt. Professoraat, het
toonen, bijbrengen, b. v. van beo hoogleeraarsambt.
wijzen, getuigen, enz. in regten ; PROFEET, voorzegger, voorspeller;
het voortbrengen, telen van vruch. godstolk of godsdienstleeraar van
ten; ook vervaardigen, maken; het oud.Joodsche volk. Profetes,
opleveren. Product, voortbreng- voorzegster, zieneres. Profetie,
sel \'an natuur of kunst; (rekenk.) voorzegging, openbaring. Profe.
heloop, uitkomst, getal, dat men teren, voorzeggen, voorspellen.
verkrIjgt door twee getallen met Profetisch, voorspellend, vol voor·
elkander te vermenigvuldigen. gevoel.
Productie, de voortbrenging; het PROFICIAT! Lat., wel bekome het u!
bij brengen, te voO! schijn brengen, Gud zege ne u!
b.v. van getuigen.Productiif,voort- PROFIL, Fr., zijdebeeld, het gelaat
brengend, scheppend, vruchtbaar. op zijde; in doorsnede, wanneer
Productiviteit, de yoortbrengings. namelijk een gebouw als doorge.
kracht, scheppende kr,lcht, vrucht· sneden aan het oog voorgesteld
baarheid. wordt.
PRoëcTASIS, dat gedeelte van een PiWFLIGATIE, nederwerping. Proflivoorstel,
waarin de korte inhoud geren, nederslaan, nederwerpen.
der zaak, welke te onderzoekt:n PROGLUëRF.N, voortvloeijen , ont·
staat, opgegeven wordt. sprillgen, voortgaan (van eenezaak,
PROEDROS, magistraatspersoon te die haren oorsprong uit eene an·
Athene. waan'an er 9 waren, en dere heeft).
die in de volksvergaderingen de te PROFLUVIÜM, Lat., elke tegennatuur·
behandelende zaken aan het volk lijke uitgieting, zoowel door na·
voorlegden. Ook een afgezet pa. tuurlijke Uitgangen van het mentrialch,
die een bisdom bekomen schelijk ligchaam, als door gewon.
heeft, of als vergeten burger leeft. de vaten.
PRoëMINENT, vooruitstekend. PRO FORMA, Lat., voor den schijn,
PROFAAN, oningewijd, ontwijd; we· welstaan~halve.
reldlijk, gouddoos , roekeioos; PROFUND, profundus, Lat., Pl'olond,
onheilig, met de godsdienst spot. Fr., diep. grondig. b. v. van ken.
tend; profane geschieder.is, de al- nis. Profundimetrie, de diepte.
gemeelle of ongewijde (niet bij. meting.
belsche of kerkelijke) ge~chiede. PROFUSIE, uitgieting; verkwisting;
nis. Profanatie, or.theiliging, ook overvloed, Profuus, verkwis.
ontwijding; ontëering, misbruik. tend; wijdloopig-.
Profantren, ontheiligen, ontwij- PROFIJT, profit, Fr., de winst, het
den; met de godsdienst spotten; nut, voordeel, de opbrengst. Pro.
misbruiken. fitabel, pl'ofitable, Fr., voordeelig,
PROFESSIE, bekentenis. openlijke winstgevend, nuttig. Profiteren.
verklaring; kunst, handwerk, be- winnen, voordeel of nut trekken
roep, ambacht. Professioneel, beo of hebben; nuttig, winstgevend
roep. of handwerk matig. Ex ziJn; ook leeren, vorderen.
professo, Lat., met vlijt, wel over- PROGASTOR, een mensch met een'
dacht, opzettelijk. Professor, sterk vooruitpuilenden buik, met
professew', een openbaar leeraar eenen hangbuik.
op eene hoogeschooJ, hoogleeraar. I PROGENlTUUR, kroost, nakomeling.
PROG. 581 PROG.
schap. schets of voorstelling van de schijn-
PROGLOSIS, de punt der tong, bare ligging van zekere ligchamen
PROGNOSTICEREN, Prognostiqueren, of figuren, zoo als men die in de na.
prognustiquer, Fr., voorzeggen, tuur, uit een zeker punt, zien
voorspellen, b. v. den afloop eener zoude. Projectiel, een werptuig,
ziekte enz. Prognosticum, Lat., bijzonder die van de artillerie.
een voorteel,en, eene voorbedui- PROLAPSUS, voorval; uittreding, uitding.
Prognostiek, proguo.~tica, i zakking, uitzetting, wanneer ze·
Lat., de voorzeggings- ofvoor8pel- I kere inwendige deelen uitwendig
ling8kunst. Prognostisch, voor., te voorschijn komen, zonder, even
beduidend, voorspellend, voorzeg- als bij eene breuk, met de huid
gend. bedekt te zijn, b. v. de endeldarm,
Pao GRADU, Lat., ter verluijging van lijfmoeder, enz.
eene akademische waardigheid (om PROLATIE, (muz.) het rekken, sle.
doctor te worden.) pen, het aanhouden van eene let-
PROGRAMMA, gedrukt berigt; aan- tergreep in den zang.
geplakte aankondiging; uitnoodi. PROLEGOMItNA, de inleiding, voor·
gingsgeschrift tot eene plegtig- herinnering, voorlQopige verkla.
heid; schriftelijke opgave van de ring.
muzijkstukken, welke er op een PROLEPSIS, Gr., zie Antiripalio; (re.
concert zullen gespeeld worden dek.) de voorwegneming, voorkoenz.
mende beantwoordiug van eene te·
PaOGREDEREN, Progrediëi-en, voort- genwerping, die men doen konde.
gaan, voortschrijden: vorderen, Proleptisch, voorkomend, voorbe·
vorderingen maken. Progressen, antwoordend.
vorderingen, trdpswijze voortgang, PROLETARlëN, Proletarii, bij de oude
Progressie, voortschrijding, voort- Romeinen, zood,wige burgers. die,
gang: (stelk ) reeks, b. v. reken- wegens hunne armoede, den staat
en meetkundige reeks, reeks van met niets, dan met hunne kindegetallen
, die gelijkelijk opklim- ren konden dienen.
men of afdalen. Progressief, op- PRO LIBITO, Lat., naar gelieve, wel.
klimmend, toenemend, trap~wijze. gevallen.
PROR DOJ,OR! 0 smart! 0 wee! prah PROLIFIEK, prolifique, Fr., vrucht.
scelus! 0 schande! baar, vruchtbaarmakend.
PaoRIBEREN, verhinderen, beletten; I PROLIFEREREND, die bloemen en
verbieden. Prohibitie, verbod: ver- vruchten, welke aan eellen steel,
hindering, beletsel: het prohibitie- buiten anderen, uitgroeijen.
systeem, de in- en uitvoersheper- PROLOCUTORIÜM, eene openbare
king in een land. Prohibitief, spreekplaats.
verbiedend; verhinderend, belet- PROLONGATIE, verlenging, vertra.
tend. ging, uit~tel, later gestelde termijn,
PROJECT, project, Fr., "oornemen, Prolongeren, verlengen, uitstellen,
oogmerk: ontwerp, plan, ter uit- eenen lateren termijn of tijd be.
voering van eene zaak; projf/.cten- palen.
maker, plannen- of ontwerpen ma- PROLOOG, prologue, Fr., prologus,
ker. Projecteren, ontwerpen, af- Lat., eene voorrede, eene inlt::i.
beelden, plannen en voorslagen dings- of openingsrede.
maken: door eene teekening voor· PROMAGISTER, een staatsbediende der
stellen. Projectie, (scheik.) het al-II oud-Romeinsche keizers, die de
lengs inwerpen van een ding in I keizerlijke rescripten dateerde en
de smeltl<roes; bij schilders, de verzond.
PRO. 582 PRON
PRO MEMO RIA, zie Pro. Promemoria,
gedenkschrift; ingeleverd stuk,
aanvrage.
PROMENADE, Fr., eene wandeling;
ook wandelweg, wandelplaat5.
Promeneur, een wandelaar; rondzwerv~
r. Promeneren, wandelen.
PROMESSE, Fr., promissio, Lat., belof
te; ook eene schuldbekentenis
met belofte om op een en b?paalden
tijd te betalen. Promittent,
belover, toezegger. Promitteren,
promettre, Fr., beloven, toezeggen.
PROME'fHEUS, (fabelk.) roofde het
vuur van den hemel, en werd
daarvoor aan den Kaukasus vastgeklonken,
alwaar hem een arend
dagelijks de altijd weder aangroeijende
lever wegvrat.
PROMI'fOR, een God der Romeinen,
die over de uitgaven ge~teld was.
PROMOTIE, bevordering, stalldsverheffing,
bijzonder de verkrijging
van eene akademische waardigheid.
Promotor, Lat., de bevorderaar,
de toekenner van akademi5che
waardigheden. Promotus,
Lat., een bevol derde, die met
eene akademi~chp. waardigheid
begiftigd is. Promoveren, b~vorderen,
verheffen, verhoogen, eene
akademische waardigheid verkrijgen.
PROMPT. Fr., prompt, vaardig, spoedig-,
vlug. snel; stipt, gereed. ballr;
prompte betaling, gereede of stipte
betalmg'. Promptitude, Fr., gereedheid,
stiptheid, spoed, vaardigheid.
Promptuariiim, Lat., eene voorraadl,
amer, magaziJn, alwaar alles
gereed of voorhanden is; figuurl.
een hulpboek. waarin men terstolld
de benoodigde uitlwmst kan
vinden; een kort begrip of uittreksel
eener wetenschap.
PROMtJLGATIll, openbare hekendmaking.
kennisgeving. afkondiging,
verhreiding (van wetten en7-.).
Promulgeren, bekend maken, verspreiden,
kond doen, afkondigen.
PRONAUS, bij de Grieken, de voorhof
des tempel~. In eene kerk, dat gedeelte,
al waal' de toehoorders stonden
en hetwelk ook Narthex heette.
Ook het binnenvertrek eens 1<1008-
ters, alwaar de monniken bij het
koorzingen staan.
PRONERllN, prijzen, uitbazuinen,
zwetsen. Proneur, een bovenmatige
lofredenaar, zwetser.
PRONIKGETAL. het aggregaat van een
vierkant getal en zijn' wortel,b. v. :
van den wortel 4 is de tweede
magt 16; gevolgelijk de pronik
20.
PRONO, een God del' Wenden aan de
Oostzee, die volgens sommigen de
voorzigtigheid en volgens anderen
de geregtigheid voorstelde.
PRONOMEN, Lat., (spraakk.) een
voornaamwoord, dienende, om de
lastige herhaling van een voorafgenoemd
zelf~tandig naamwoord
te vermijden.
PRONONCEREN, Pronunceren, Pronunciëren,
uit~preken; beslissen,
uitspraak doen, b. v. in een geschIl,
regtzaak, enz. Prononciatie
of pronunciatie, uitspreking, uitspraak.
PaoNsELEN, IOlOeijen, kwanselen.
PRONUBA, een bijnaam van JUNO, als
de huwelijkelI voorstaan de. Ook
bij de Romeinen. eerbare matronen,
die huwplijken maakten, en
slechts één man gehad mogten
hebben.
PROÖEMIÜM, het voorgezang. voorspel.
voorberigt, de inleidlflg.
PROOST. een opperste, kerk- uf stiftvoorstander,
kloosterhoofd, oppergeestelijke.
Proostdij. het ambt
en de woning van eenen pro)st.
PRoPAllnEUTlEK, propaedeutica. Lat.,
de vooröefening, vourkenllis, voorbereidende
kundigheden; voorschool.
Propaedeutisch, voorbereidend,
voorüefenend, vooronderrigtend.
PROPAGANDA, Lat., eene kerkelijke
voortplantings-, verbreidings- of
PROP. 583
bekeeringsinrigting te Rome: de
propaganda jide. Gedurende de
omwenteling in Frankrijk werd
een genootschap, hetwelk de volksregering
algemeen wenschte te
maken, la propaganda, en zijne
lf'den propagandisten, genoemd.
Propagatie, voortplanting, uit- of
verbreiding. Propageren, voort.
planten, uitbreiden, zich versprei.
den (van het licht en den klank).
PROPATHIE, het voorgevoel, vermoeden
van eene ziekte.
PRO PATRIA, zie Pro.
PROPENSITElT, neiging, geneigdheid,
zucht, overhelling'.
PROPER, propre, Fr., lief, dun, net,
zindelij k. Properheid, propreté,
Fr., netheid, zindelijkheid.
PROPHEET, zie Profeet.
PROPHYLACTICA, Lat., prophylaxis,
Gr., verhoeding, yoorkoming;
(genee~k.) leer, welke over het
behoud van de gezondheid handelt.
Prop1tylactisch, verhoedenrl,
voorkomend; z~o veel als preservatief
·
PROPLASTlEK, de kunst om voorbeel.
den uit klei te vervaardigen, ten
einde er van hout, steen of metaal
naar te maken.
PROPONENT, Lat., een voordrager,
voorsteller; een Protestantsch kan.
didaat, die tot het predikambt on·
derzocht en bevoegd verldaard,
maar nog niet als predikant ge.
plaatst is. Proponeren, voorstel.
len, voordragen, voorslaan.
PROPOETIDEN, Grieksche melf'.Jes,
zu~ters, die de magt van VENUS
ontkenden, welke haar tot straf
zoo ver bragt, dat zij dezelve op
eene zeer gemeene wijze beleden,
en haar hierop in keisteenen ver·
anderde.
PR()PORTIE, propol·tio, Lat., evenre·
di~heid, overeenstemming, even·
matigheid; (wisk.) de evenredig.
heid, gelijkheid van twee verhou·
dingen; zij is driederlei: reken.
kunstig, meetkuIlstig en harmo.
PROP.
niseh. In proportie, en p"oportion,
Fr., in evenredigheid, in verhou.
ding, naar mate. Proportionaal
proportioneel, evenredig, gelijkma.
tig; proportionaal- cirkel, verhou.
dingscirkel ; een werktuig. door
middel van hetwelk onderscheidene
opgaven in de meetkunst gemakkelijk
kunnen opgelost worden.
P,'oportioneren, proportionner, Fr.,
evellredig maken, in verhouding
brengen, naar zekere verhouding
of maatstaf inrigten, afmeten.
PROPOS, Fr., propoost, rede, uit.
drukking; voornemen, oogmerk;
voorslag, aanbod. A P"opos, zie
Apropos. Mal à propos, zie op
Mal. Propositie, propositio, Lat.,
voorslag, aanbod, voorstel; stel.
ling. Propositio major, het meer·
der voorstel, de hoofdvoorstelling.
Propositio minor, het minder voor·
s~el. de ondervoorstelling (in eene
sluitrede) .
PROPOSTA, wanneer 2 koren hun ge.
zalig afwisselen, dat koor, hetwelk
het eerst zingt. Bij kooplieden,
het aanbod.
PROPPEN, kegelvormige houten, wel.
ke deels de monding van het
scheepsgeschut, deels de gaten,
waardoor de ankertouwen of takels
van het schip gaan, tegen het in.
dringende water beveiligen. Die
voor de kanonnen, heeten wind. of
mond proppen.
PBO PRAESENTJ, Lat., voor het tegen.
woordige, voor nu of thans.
PROPRAETOR, bij de ltomeinen, de
plaatsvervanger van eenen praetor.
Ook een afgetreden consul, die als
landvoogd in eene provincie kwam.
Eindelijk een krijgsbevelhebber,
die omtrent met een' luitenant-ge.
neraal bij ons overeenkwam.
PROPRIA AUCTORITATE, Lat., uit
eigene magt of op eigen gezag.
Prop riet air, projlrietaris, proprie.
tariüs, Lat., een eigenaar, bezitter,
land- of grond. eigenaar. Pro.
priëteit,de eigendom ,het eigelldoms.
PRO. 584 PROS
regt, de eigenaardigheid.
PRO PRIMO, zie Pro.
PROPRIO MARTE, door eigene kracht,
zelf, zonder vreemde hulp. Proprio
modo, eigenmagtig. Het gaat
mij in proprio aan, het betreft mijn'
eigen persoon, mijn eigen welzijn.
PROPTER, Lat., om, van wege. Post
hoc, ergo propter hoc, daarna, en
derhalve daarom.
PROPTOSIS, de wezenlijke uitpuiling
van een deel, b. v. van het oog
enz.
PROPUGNATJE, voorvechting, bescherming.
PROPYLEÜM, voorhof of voorplaat~,
pracht·ingang. Bij de Grieken, was
het eene met zuilen voorziene vierkante
plaats voor de tempels, alwaar
in de opene lucht het brandaltaar
stond.
PRO RATA, zie Pro. Pro rata et grato,
Lat., voor geldig (krachtig) en
mlDl!enomen houden. Pro re nata,
zie Pro. Pro rocognitis et liquidis,
Lat .. (regtsg.) voor erkend en bewezen
verklaren (van ei~chen).
PROREC'lOR, eene akademische waardigheid,
hetplaatsven-angend hoofd
aan eene hooge- of latijnsche
school. Prorectoraat, het ambt of
de waardigheid van cenen Prol
·eetor.
PROROGATIE, de verlenging of verschuiving
van eenen termiJn; de
verdaging of tijdelijke sluiting van
het parlement enz. Prorogeren,
verlengen; verdagen.
PROS, barken in Tonquin, wier vooren
achtersteven zoo hoog opstaan,
dat zij de gedaante van eene halve
maan bekomen.
PRO SA, eene Godheid van het heidendom,
die over het kinderbaren ge··
steld was. Bij het mis.Afer, het
evangelie, enz. werd ook een gezang
in proza, sequentie ~enoemd,
te harer eere gezongen. Prosariüm,
een boek, hetwelk deze gezangen op
de onderscheidene feesten bevat.
PRO SALDQ, zie Pro.
PROSARMA, het genotene, bijzonder
spij8, geneesmiddelen.
PROSCENIÜM, het voorste deel van
een schouwtooneel.
PRmcHEMATISMUS, het aanhangen
van eene letter of lettergreep aan
een woord.
PROSCRIBEREN, vogelvrij verklaren,
uit het land verbannen. Proscriptie,
de vogelvrijverklaring, verbanning;
ook af!'chaffing, verwerping.
Proscrit, Fr., een vogelvrijverklaarde,
verbannene, bailing.
PROSECTOR, Lat., een voorsnijder,
voor- of opperöntleder (in openbare
ontleedzalen).
PRO sEcuNno, zie Pro.
PROSECUTIE, prosecutio, Lat., de
voort- of doorzetting; geregtelijke
vervolging.
PROSELIET, een nieuwbekeerde; hij,
die van geloof verandert. Praselitenmaker,
een geloof"werver. Proselitenmakerij,
proselietismus, geloofswerverij,
bekeeringszucht, de
zucht, om nieuwe aanhangers van
zijne godsdienst te maken.
PROSERPINA, (fabelk.) de helgodin;
gemalin van PLUTO; fig. eene booze
vrouw.
PROSERTICON, een gedicht, hetwelk
eene gelofte voor de herstelling
van een en zieke behelst.
PROSIT! Lat., wel bekome het u!
uwe gezondheid! het doe u nut of
voordeel!
PROSLAMBANOMENOS, de toeg'evoeg-
. de toon. Met dezen naam plagten
de oude Grieken den diepsten hunner
toonen, die met onze A overeenkomt,
uit te drukken.
PROSODIE, de lettergref.pmaat, de
leer van de tijd- en toon meting,
de regelmatige uitspraak der woorden.
Prosodiek, de leer van de
lettergreepmeting en toonzetting.
Prosodisch, het tot die leer behoorende.
PROSONOMASIE, gelijkheid III de
woorden.
PROSOPALGlA, aangezigtspijn.
PROS. 581$ PROS.
PROSOPOC4.RCINOMA, opene aange., aangebragt wordt, borstpleister.
zigtskankel'. PROSTERNATIE, Prostratie, de neêr.
PaosPHEaoMENA, inwendige genees· I werping, neêrbuiging, Imiebui.
middelen. ging, voetval. Prosterneren, zich
PaOSPHYSIS, zamengroeijing der Ie. I nederwerpen, een' voetval doen.
den, b. v. van 2 vingeren. Ook PROSTHESIS of Prothesis, Gr., de
die oogziekte, waarin de oogleden i vOQraanplaatsing (van eene letter
aan het hoornvlies groeijen. ofIettergreep, bij zekere woorden).
PaosoPoLEPSIE, partijdigheid, aan· PaosTHIoN, het mannelijk lid. Van
zien van personen; wanneer alleen voren, eigenlijk alzoo, het voorste,
geringe en arme misdadigers ge. in tegenstelling van het achteiste.
straft, en andere verschoond wor· PaosTITuÉE, Fr., eene openbare hoer.
den. I Prostitueren, openlijk prijs geven,
PaosoPoMANT, een gezigts. of ge. ontëeren, schandvlekken; zich beo
laatswaarzegger. Prosopomantie, lagchelijk of verachtelijk maken.
gezigts. of gelaatswaarzeggerij ; Prostitutie, prostitutio, Lat., schen.
"oor~pelling van iemands toekom. ding, ontëel'ing, schandvlekking.
stige lotgevallen uit de trekken ontuchtig leven.
van zijn gelaat. PaosTRATEN. in de oude kerk, boe·
PROSOPON, het aanzien, de gestalte tenden, die aan den ingang der
van een' mensch. kerk op de knieën vielen, of zich
PaosoPoPEÏA, de persoonsverdich. met het gansche ligchaam bogen.
ting, persoonsverbeelding, per. PaosTRoPAEëN, onheil stichtende ge·
soonsvoor:5telLing; wanneer men niën, die door de Grieken geëerd
levenlooze dingen als sprekend en werden.
handelend aanvoert, b. v.: het aard. PRO STUDIO ET LABORE, Lat., voor
rijk dorst naar regen. Zie Personi. genomene moeite en arbeid.
jieren. PaOSTYLOS, Gr., eene zuilenpoort,
PaoHEcT, prospectus, Lat., het aan· een met zuilen versierde ingang
zien, uitzigt; eene bouwkunstige (in de houwkunst der Ouden).
schets of voorstelling; een door. PaOSYLLOGISMUS, ecne sluitrede, die,
zigtkundig tafereel, waarop ber. tot bewijs eener stelling, in eene
gen, gebouwen, geheele landschap. andere gemaakt wordt.
pen en gezigten zoo voorgesteld PROTAGONIST, overwinnaar, zege.
en geordend zijn, dat zij het oog praler; hij die in den strijd de
misleiden en voor hetzelve een overhand behoudt.
vergezigt opleveren; ook het plan PROTA~I8, Lat.,protase, Fr., (redek.)
of ontwerp tot een werk, en bij- het eerste deel van een en zin. Pro·
zonder een boekwerk, dat bij in. tasis, heet ook dat gedeelte van
teekening zal uitgegeven worden. een to:meeldicht of ·stuk, hetwelk
PROSPEREREN, gedijen, gelukken, in den inhoud opgeeft. Protatisch,
gelukkige omstandigheden verkee· tot de inleiding behoorende.
ren, hloeijen, wélslagen. Prospe. PaoTEcTIE,protectio, Lat.,protection,
riteit, de welstand, welvaart, bloei, Fr., bescherming, begunstiging.
voorspoed. hoede. Protector, Lat., protecteur,
PaosslMo, Lat., van de eerstvolgende Fr., een be8cherot~r, behoeder, pa.
maand. troon; rijksbeschermer. Protec.
PaosTATA, de eerste droes. Prosta· toraat, de waardigheid en het ambt
talgia, pijn der voorafgaan-de droes. van eenen protector. Protectoriüm,
Prosternidiüm, een middel of iets Lat., een schuts· of bescherm brief.
dergelijks, dat voor op de borst Protégé, Fr., een gunsteling, bePRO.
586 PROT.
gunstigde. Protegeren, bescher- collen maakt, een protocol houdt,
men, begunstigen, onder zijne be- enz.
scherming- of hoede nemen. Ge- PROTOEPISTOLARIÜS, een Grieksch
protegm'd, beschermd, begunstigd. geestelijke. die in de kerk de zend-
PRO TEMPORE, Lat., Jlaar tijdsgele- brieven leest.
genhE'ïd. voor nu. PROTOGALA, de eerste moedermelk,
Pao TERTIO, Lat., voor het of ten het colostrum.
derde. PROTOPATHIE, de voorliefde voor iets,
PROTEST, protpsturn, Lat.,protét, Fr., dat men boven al het andere stelt.
protesta, ltal., tegenspraak, regts- Protopatisch, voornamelijk, hoofdvoorbehoud,
weigering, verwer- zakelijk, voor al het andere gaande.
ping; de niet-a'lmneming van een en PROTOPLA~TEN, de eerstgevormde
wissel, welke door eenen openba- menschen, oorspronkelijke menren
notaris in eene wettelijke ac te schen.
wordt bevestigd. Protestant, een PaoToPoPE, een opperpriester in Rustegenspreker;
een vrijgelool'ige, land.
hervormcle, hetzij Gereformeerde PROTOTYPE, Prototypus, het eerste
of Luthersche. Protestantismus, de voorbeeld, oorspronkelijk model,
leer ook het geloof der Protestan- toonbeeld.
ten. Protestatie, betuiging. open- PROTOPRAXIE, (regtsgel.) de lste
bnre verzekering, stellige belofte; klagt, of het regt, om door den
behoorlijke tegenverklaring; afwij- schuldenaar, voor alle anderen,
zing, wettelij ke verwel ping van voldaan te worden.
eenen wissel. Protesteren. protes- PaoT0PRoVINCIAAL, in groot";. rijkter,
Fr., stellig of openltjk verkla- steden, een overheidspersoon, die
ren; verzekeren; zlCh tegen iets vroeger het ambt van opperlandverzetten
; eenen wissel protesteren, heer bekleedde.
is dien, wegens niet-betaling, wet- PROTOSl'ATARJÜS, een voornaam betelijk
afwijzen. ambte der Griek8che keizers, die
PRoTEm;, (fabelk.) zeegod, welke in zijnen IIaam regt sprak.
alle ged'lRnten kon aannemen; PROTOSYNCELLUS. bij de Grieken, de
figuurl. een onbestendig, \'eran- vicalis van den patriarch.
derlijk mensch PROTRACTIE, vertraging, verlenging,
PRoTocor" een aanteekenings- of uitstel.
handelingsboek ,een register. waar- PRO 'fRIB UN ALl, Lat., voor het ge.
in notariéle acten, geregtelijke regtshof.
handelingen. onderhandelingen PaovE, zie Prebende.
tUf-schen diplomatieke personen of! PROVENÇALEN, de naam van ridder.
beraadslagingen van eenen rijks-· lijke dichters uit de 12de en 13de
dag, een congres. enz. wonlen op- eeuw in Zuid. Frankrijk (Provence)
geteekend; ook aan elk afzonder- en in Spanje. Pl'ovenra(l.lsch,
lijk schriftelijk verslag of berigt eigene taal van Zuid-Fraukrijk,
van het voorgevallene en verhan- nu een dialect.
delde in regterlIjke zaken enz. PROVENIëREN, voortkomen, ontstaan;
wordt veelal de naalll v~n protocol voordeel aanbrengen of opleveren.
toegekend. Proiocollel-en, ten pro- Provenu, Fr., de opbrengst, de
toeol brengen, van ambtsweg'e of winst, het voordeel; het bedrag.
geregtelijk neêrschrijven; een za- PnovENIER, de genieter een er lijfkelijk
berigt maken of geven, in rente uit eene geestelijke stichting.
het protocol opteekerien oflllschrij- Proveniershuis, het gesticht, waar
ven. Protocollist, hij, die proto- de zoodanigeilleven, die eene prove
PROVo 587 PROX.
of prebende genieten. steld is ; wijders diegene, welke de
PROVERBE, Fr., provel'biüm, Lat., overtreders, onder de krijgslieden
spreekwoord, denk· of zede~p\'euk en schutters, gevangen neemt, ook
(bijzonder van SALOMO). Provel'· kapitein. geweldiger genoemd, en
biaat, pl'overbialiter, Lat., spreek. van hier wordt die gevangenis zelwoordelijk,
denkspreukig. Pro. ve, de provoost, of het strafverblijf
verbié'us, rijk in spreekwoorden, der soldaten, genoemd.
denk. of zedespreuken. PROXENEN, bij de Grieken, zE'kel'e
PROVIAND, mondvoorraad, levens· ambtenaars, die doorreizen de
middelen, teerko~t. Provianderen, vreemdelingen van aanzien ver wel.
zie Approvianderen. komden en verzorgden. Ook bur-
PROVIDENTIE, providenee, Fr., provi./' gers van eenen staat, die met een'
dentia, Lat., de Voorzienigheid; anderen in briefwisseling stonden
die eigenschap van God, door en daardoor beschermers daarvan
welke hij alle mogelijke dingen werden.
voorziet, bewaart en onderhoudt. PROXIMITEIT, nabijheid, nabuur.
Voorts beduidt dit woord ook, schap. Pro.vimo of proxima, Lat.,
voorzorg. Providentiè'el, vooruit. de naastvolgende (tijd, dag, maand,
ziend; door de Voorzienigheid be- enz.).
schikt. PROZA, prose, Fr., prosa, Lat., on·
PROVINCIAAL, gewestelijk, dat tot rijm, ongebonden rede. Pro.
een landschap of provincie behoort. zaïsch, rijmeloos, in onrijm, in de
Provincialismus, een gewestelijk taal van het gewone leven. Pro.
taaleigen, een woord hetwelk zaï~t, een prozaschrijver, een schrijd
slechts in zeker landschap gebezigd ver in ongebonden stijl.
wordt. Provincie, provincia, Lat., PRUDE, Fr .. eene stuurEche schoone,
province, Fr., een landschap, ge- schijnzedige, preut8che. Pruderie,
west; ook een wingewest. schijnzedigheid, niet gemeende in.
PROVI&IE, voorraad, mondvoorraad; getogenheid.
vergoeding voor gedane moeite, PRUDENTIF., prudence, Fr., voorzig.
bezorging~loon van makelaars, tigheid, bedachtzaamheid.
commissionairs, expediteurs, enz. PRUD' HOMME, Fr., een regtschapen
Provisioneel, voorbehoedend; bij man; ook een zaakkundige.
voorraad, voorloopig, voorshands. PRURITUS, het hevige jeuken in de
Provisor, opziener, meesterknecht; huid; oneigenlijk, de al te groote
zaakbewrger of bevoegde waame·. neiging tot iets. Pruritus novatu.
mer van eene apotheek enz. Pro. I turipndi, Lat., de nieuwheidsjeukte,
visor imperii, rijksbe~tuurder. Pro. de nieuwheidszucht.
visoraat, het ambt van eenen pro. PRYTANEN, bij de Grieken, 50 man·
visor. nen, die in de lste maand van elk
PROVISORIO MODO, Lat., uit voorzig. jaar het gansche volk, ter onder.
tigheid. zoeking der wetten, bijeen moes·
PROVOCATIE, uitdaging, terging; beo ten roepen. Bij de Rhodiërs, had
roep (bijzonder op een heoger ge. de voornaamste regent dezen naam
regtshof). Provoceren, uitdagen, en te 8myrna droegen dien de ma·
ergens toe opwekken; zich op iets gistraatsper~onen.
beroepen (bijzonder van een lager PRYTANEÜM, Lat., plaats in eenige
op een hooger geregtshof). Griek8che steden, alwaar de poli.
PROVOOST, (van het Fr. prévót, en tieregters zich verzamelden; ook
dit van het Lat. praepositus) ; ei. de tijd, gedurende welken, zulk
genIijk iemand, die over iets ge· een regter te bevelen had. In PaPSAL.
588 PSEU.
rijs is vroeger, onder den naam lijke bedienden, welke voorname
van prytanée, eene openlijke leer. vrouwen het haar krulden, en het
en opvoeding8school gesticht, met welriekende dingen inwre,·en.
waarin eenige honderden kinderen PSEUDAESTHESIA. Pseudaesthesis, ge-
(van gestorven verdienstelijke man- voelsmisleiding, gevoelsbedrog.
nen), meestal op kosten van den PSEUDAPOSTEMA, valsch ab~ces,
staat, gevormd en opgevoed wor- schijnbare verzwering; verzameden.
ling van etterachtige stof in eenig
PSALLENDA, eene antiphone, welke deel.
op den fee8tdag van een en heilige, PSEUDARTHROSIS, va18ch gewricht.
na het eindigen der levensbeschrij- PSEUDASTHMA, onechte aamborstigving,
gebruikelijk is. heid, b. v. van borstwaterzucht,
PSALLEREN, in de kloosters, met lui- van gezwellen buiten de longen,
der stem bidden. Psallette, eene van ribbebreuken.
zing. of zangschool. PSEUDEPIGRAPHISCH, zulke schriften,
PSALM, een plegtige zang tot Gods welke aan iemand toegekend woreer,
bijzonder de geestelijke ge. den, die de ware schrijver daarvan
zangen in den Bijbel. Psalmist, niet is.
een p~almdichter, ~chrijver van PSEUDIATROS, voorgewende geneesgeestelijke
gezangen; ook een heer.
psalmzanger. Psalmodie, het psalm- PSEUDO, Gr., valsch, gewaand, nagezang;
de melodie, naar welke gemaakt, onecht, bedriegelijk,
de psalmen gezongen worden. (in zamemtellingen) b. v. pseudo-
Psalmodiê'ren, psalmen zingen. nym, pseudonymisch, valschnamig,
PSALLOCITARIST, een die de citer met verdichten naam. Pseudonymispeelt
en daal bij zingt. teit, eene verborgenheid onder
PSALTES, bij de Grieken, een geeste- eenen valschen naam. Pseudony-
]ijke, die de psalmen afzingt. mus, een valschnamige, valschna-
PSALTIS, een mllzijkimtrument der mige schrijver, met een' \\ illekeu.
Russen, hetwelk naar een hakke- rig aangenomen naam. Pseudo.
bord gelijkt, doch met de vingers pl'qfeet, valsche profeet. Pseudo.
bespeeld wordt. pIepsis, het valsche zien, wanneer
PSAITRlëN, bij de Romeinen, meis- men dingen ziet, die in het geheel
jes, welke gedurende den maaltijd niet voorhanden zijn, als vliegen,
ter begeleiding van een muzijkin. netten, vonken, enz., eene oogstrument
zongen, somwijlen ook ziekte.
daarbij dansten. PSEUDODIXTERON, eene soort van
PSANMISMUS, een bad, hetwelk uit tempel, rondom welken zalt:n wadroog
en warm zand bestaat. ,ren.
PSAMMOANTH, Psammoliet, de been. ! PSEUDOMEMBRANE, de huid, welke
breuksteen. bij pasgeboren kinderen over het
PSAMMOMANTIE, waarzeggerij door trommelvlies zit.
middel van zand. PSEUDOMEN EÜS, heet een sophismus,
PSAMMOS, zand en gruis in het men· door welke men verstrikt wordt,
schelijke ligchaam. De urine, men mag antwoorden zoo als men
waarmede dezelve geloosd worden, wil.
heet Psammodea. PSEUDOMOLA, eene yalsche of schijn-
PSATHAROSIS, psath.yrosis, het ver- bare mola, die b. v. uit stukken
morzelen, murw maken, b. v. der van de moederkoek bestaat.
beenderen. PSEUDOPHILOSOPHEN, in het alge-
PSECADEN, bij de Romeinen, vrouwe- meen, valsche philosophen, som·
PSEU. PSYC.
tijds ook dezulke, die de wijsbe- I zielkundig. Psycholoog, een zielgeerte
tot nadeel van de godsdienst I kundige, zielonderzoeker. Psychoaanwenden.
I macltie, ziel·. of gemoedstrijd.
PSEUDOPHTHISIS, valsche of schijn- Psychomantie, geestenbezwering,
bare longtering. b. v. de vermage. geestenhanning; kunst om de ziering
van (niet erkende) diabetes. len der overledenen op te roepen,
PSEUDO PNEUMONITIS, schijnbare I en zoogeIJaamd te laten versehijlongpijn,
b. v. door kramp in an· I nen. Psychopannychie, zielenslalolp,
dere deelen der borst. , Psychopannychiten, zij, die geloo-
PSEUDOPULITICISMUS, valsche rege- i ven, dat de ziel, na de scheiding
ringswijze. I van het ligchaam, zich in eenen
PSEUDOSMIA, reukbedrog, reuksmis- I werkeloozen toestand bevindt.
leiding, bijzonder eene enkele I PSYCHROLOGIE. platte l'Jial. Psychrovoorbijgaande.
Pseudosphnesia, I loog. hij, die zulk eene taal spreekt.
hetzelfde, bijzonder aanhoudend, PSYCHROMETER. werktuig, om de
paralytisch. vochtigheid der lucht af te meten.
P5l<UDOTHANATOS. schijndood. Zie Chygrometer.
PSILOCITARI5T. die alleen de citer PSYCHROPHOBIA,Psychropltobos.vrees
"peelt, zonder daarbij te zingen. (groote gevoeligheid) voor koude,
Zie Psallocitarist. I bijzonder voor koud water.
PSILoTRoN,hetzelfdealsDepilatoriüm. PSYC'l'ICA. verkoelende, verfrisschen.
PSITTACISMUS, het gebruiken van de geneesmiddelen.
woorden, die men niet verstaat, I PSYCHROS, koud, huiverig, grillig;
even als een papegaai. koel, verfrisschend. Psychrosper.
PSOïTIS, de lendenspierontstekillg. masia, het zoogenaamde koude
PSOLE, de ontbloote en opgezwollene zaad, de zaadkoelte. Psyehrosperglans,
van het mannelijk lid. maticus, met koud zaad voorzien,
PSORA, zekere soort van schurft. Pso- van zaadkoelte voorkomend.
riasis, eene plaatselijke, drooge, PSYDRACIA, kleine blaartjes op het
jeukende schurft, welke ook som- hoofd, welke een dun en scherp
tijJs begint te etteren. Psorica, water bevatten; de kleine vlakke
g~nee~middelen tegen de schurft. puistjes op de huid, welke van den
PSOROPHTHALMIE, de oogjeuking. steek der insekten, het branden
P8YCHAGOGA, Psychagogica, middelen met netels, enz. ontstaan.
tegen onmagt en schijndood, die PSYLLEN, slangenbezweerders, in
het lev~n terug voeren. Psychago- Egypte.
gie, ziellijdend, levenbehouding; PSYXIS, verkouding. verkoeling.
de kunst, om schijndooden weder PTARMICA, Sternutatoria, artsenijen,
in het leven terug te brengen. welke het niez~n veroorzaken,
Psychagogisch, zielleidend, leven- nieskruid.
behoudp.nd. PTEROPHOREN, bij de Romeinen, 100-
PSYCHE, de ziel. Psychisch, de ziel pers of renboden, die van eenen
of den geest betreffende. Psycho- verloren slag berigt bragten.
logie, de zielkunde, zieleleer. Men PTERYGliiM, een vlies op het oog.
verdeelt dezelve in empirische psy- PTILOSIS, hetzelfde als Madarosis.
ehologie, op ervaring gegronde PTOLEMEëN, naam der Grieksche rezieleleer
; en in rationale of theore- genten in Egypte, na de PHARAO'S.
tiscne (metaphysische, of trans- CLAllDIVS PTOLOMEUS, de, nog bij
eendentaie) psychologie, de uit ver- ons, beroemde sterrekundige der
standsbegrippen afgeleide, boven- oudheid.
zinnelijke zieleleer. Psych.ologisclt, PTOSIS, zie Opthalmopthosis. - Pto.
589
PTYA. 590 PUER.
sis iridis, de breuk van het vlies i PUERIEL, pUÉril, Fr., kinderachtig,
des oogappels. I jongensachtig. Puel'ilia, Lat.,
PTYALAGOGA, geneesmiddelen, welke I jongensstreken, kinderachtighe.
de speekseluitwerping bevorderen. den, kinderpotsen. Pueriliteit,
Ptyalismus, kwijling, bestendige kinderachtig gedrag of handelspeekseluitwerping.
wijze.
PTYSMAGOGA, Ptysmatagoga, ontlas- PUGILISMUS, de vuistkamp. worstel.
ting bevorderende middelen. . strijd. Pugilisten, pugilen, in het
Pu, eene Chinesche lengtemaat van! algemeen, kampvechters, doch bij
2400 geometrische schreden. : de Romeinen bijzunder dezulken,
PUBERTEIT, geslachtsrijpheid, man· i die met den cestus vochten.
baarheid, huwbaarheid, mondig- I PUGILLAX, eene met was overtrokheid.
' ken tafel, op welke de Ouden
PUBLIEK. public, Fr., publicum, Lat., I door middel van eenen griffel
openbaar, openlijk, bekend, alge. schreven.
meen. lIet publiek, het gezamen- PUGIl.LUM, Lat., 7.00 veel als men
lijke volk, de groote massa van (van kruiden, bloesems, enz.) met
menschen eener plaats enz. Pa- drie vingers grijpen kan.
blica auctoritate, Lat., met open· PUIS~ANT, Fr .• magtig, vermogend;
bare (overheid,) goedkeuring. puismnt "ijk, schatrijk.
Publicatie,publicandum, Lat.,open- PUL, Pullo, in Perzië, over het alge.
bare afkondiging, bekendmaking; meen alle koperen munten, welke
ook de verschijning of uitgave van in het land ge"lagen worden.
een boek, dagblad, enz. Pablice- PULAWE, een muzijkinstrument der
ren, openlijk bekend maken, af· Birmannen naar een gewoon oe·
kondigen; in het licht geven, b. taaffluitje gelijkende.
v. boeken, tijd~chriften, enz. Pa- PULCHINELLA, potsenmaker, hans.
blicist, een staatsregtskenner, een worst.
schrijver of leeraar in het staats- PULIATS, Pulichis, in sommige lan·
regt. Publiciteit, de ruchtbaarheid, den van Azië, de personen van de
algemeene bekendheid, openbaar- laagste volksklas~e, welke omtrent
!leid. met de pa"ea's overeenkomen.
PUCELAGE, Fr., maagdom. PULK, een regement Kozakken.
PucELLE,.,Fr., eene jonkvrouw. Pu. PULLARIERS, waren bij de Romeinen
ceile d'Ol'léans, de mangd yan Or- personen, die het pluimgedierte,
leans, (JOHANNA D' ARC, in de vijf- dat bij de Ailguren henoodigd wa~.
tiende eeuw.) bewaarden, en daarmede de pullo.
PUD, een Russisch gewigt van 40 mantie verrigtten, dat is, het voor·
pond, gelijk aan 16 kilogrammen. zeggen van toekomstige dingen
PUDDING, eene Engelsche "pijs, uit de wijze, waarop de hoenders
waarvan de hoofdbestanddeelen aten.
zijn: broodkruim of meel, run· PULMONICl'M, zie Pneumonicum.
dermerg of schapenvet, krenten of PULMONIE, Fr., de longzllcht. Pul.
rozijnen, enz. monisch, longzuchtig , de longen
PUDENDA, Lat, de schaam· of ge- betrt'ffende.
slachtsdeelen. Pudeur, Fr., pudici- PULPITUM, op de schouwburgen der
teil, de schaamte, schaamachtig- Ouden, eene plaats op het prosce.
heid, eerbaarheid, kuischheid. niüm, iets lager dan het tuoneel,
PUDICITIA , de verpersoonlijkte maar hooger dan het orchest.
schaamachtigheid en kuischheid, Eene soort van lessenaar of kaneene
Godin der Romeinen. sel, van waar de dichters en ge.
PULS, 5!H PUND.
leerden hunne schriften aflftzen,'
en zich met elkander onder hiel- I
den. ,
PULSA~TEN, eertijds zij, die in een i
klooster verlangden opgenomen te i
worden; dewijl zij zich door klop- :
pen aan de deur moesten aanmel- I
den. .
PULSATIE, het ~laan, kloppen, bij- .
zonder \'an de slagaderen en het;
hart. Pulsatief, noemt men zulk:
eene pijn in het ligchaam, welke'
een ~laan of kloppen, dat naar den 1
pols gelijkt, veroorzaakt. Pulsi-'
loog, een polsmeter, werktuig, ter
afmeting van de snelheid van den
pols. Pulsus, Lat., pols. slagader.
PULTURAK, Pulgroz. eene Hong'aar- :
sehe munt van 11/ 2 kreutzer. :
PULVER, stof, poeder. Puluerisatie, i
poeljermaking, het wrijven van
iets tot poeder. Pulveriseren, tot
poeder maken, In stof veranderen.
PUNCH, zie Ponsch.
PULVILLUS, plukselkoek,eene groote,
ronde pluksel wiek, waarvan men
zich als verband, na het afzetten
van eene borst, een been, enz. bedient.
PULVINARIÜM, een met geneesmiddelen
gevuld kastje of zakje. Bij
de Romeinen, met kussens voorziene
stellen, waarop de beelden
der goden stonden.
PULYA VASZONY (misschien Apulisch
lijnwaad) een eenvoudig, kripachtig
weefsel uit vlas in OpperHongarije
ven-aardigd.
PnNCl'. punctum, Lat., eene stip, een
punt.sluitteeken; bepaald doel; het
onder worp der rede. Punctatie,
het eer~te ontwerp van een verdrag
of contract. Puncteren, punteren,
met stippen teekenen, kenmerken;
bij schilders. met de
punt van het penseel stippende
teekenen. Gepuncteerde manier,
in de graveerkunst, gestipt; gepuncteerde
noten, zijn zulke noten,
die, dool' eene bijgevoegde stip, de
helft verlengd worden. Puncteerkunst,
punteerkunst, de waarzeggingskunst
uit punten of stippen.
Punctualiteit, stiptheid, naau \ikeurigheid,
stipte handhaving der
orde. Punctuatie, de zinscheiding
door het plaatsen der zin- en
scheitel'kens, punt- of teekenzettin~.
Punctuè"el, stipt, zeer naau wkeurig.
Punctuur, (bij de boekdrukkers)
een steek; puncteren,
twee stalen stift jes aan het timpan
der drukpers; ook de daardoor
ont5talle gaatjes in het gedrukte
vel, punctulLrgaten genoemd.
PUND, Panda. eene munt der AngloSaksen,
welke 10 manklIs of 60
shillings of 300 pellega's bevatte.
Door verbastering is daaruit naderhand
het Engelsche pond sterling
ontstaan.
PUNlëRS, eig-enlijk, Pheniciërs en
Panisch, Phenicisch, vervolgens
echter ook voor Karthagers en
Karthaagscll ; dewijl Karthago
eme Phenicische volk planting was.
Punische trouw, noemden de Romeinen
trouweloosheid of verradel
ij; dewijl zij de Karthagers
in het algemeen daarvan beschuldigden.
PUNITIE, punition, Fr., straf, bestraffing.
PUNT, PUN1'EREN, zie Punet, Puncteren.
PUNTALE, in eenige Spaansche havens,
de plaats, alwaar de schepen
aanlanden en liggen; maar eigenlij
k de ij zeren haken en ringen,
waaraan zij \'fIstgelegd worden.
PUPIL. eigenlijk, de oogappel; ook
voedsterling, pleegzoon; een onmondige,
minderjarige wees, die
voogden heeft. Pupillariteit, minderjarigheid.
PURGATIE, purgans, Lat., een buikzuiverend
middel, afdrijvend middel;
ook purgatief en purgeermid.
del genoemd. Purgeren, zuiveren,
reinigen; figuurl. zich regtvaardiPURG.
592 PUSD.
gen, verantwoorden. Gepurgeerd, I
gezuiverd, gereinigd. .
PURGATORIÜM, Lat., purgatoire, Fr.,
de zuiveringsëed; ook het vagevuur.
PURIFICATIE, zuivering. loutering
der metalen, des bloeds, enz.
Purificeren, zuiveren, reinigen,
louteren.
PURIM, PURIMFEEST, het feest der·
Joden, tot aandenken hunner verlos~
ing, ten tijde van ES'l'HER, ook
HA MANs-feest genoemd.
PURISMUS. taalzuivering, overureven
ijver tot taalzuivering, taalvitterij.
Purist, taalzuiveraar, taal- of
woordenvitter. Puristery, overdrevene
zucht tot taalzuiverheid.
_.PUltll'EINEN : L~_iE.~I,;>~::iJ;'en; eene.
!' godsdienstige sekte 111 Engeland, !
. welke tot de Presbyterianen be-
I hoort. Deze Hervormde sekte
I _verwerpt~-d~· nlsscnoppeJijken gé:
\ heel en al, duldt de liturgie niet
\.. en beweert, dat ~.ij het zuivere.
woord Gods belijdt. . ... - .. '-.- ---
PURPER, fijne katoenen stof van eene
hoog donkerroode kleur, tot verkrijging
van welke kleur men
zich bediende van eene soort van
zeeslakken, door de Hebreeuwen
Argaman, door de Grieken Porphyra
en door de Romeinen Purpura
genoemd.
PURPURA, Lat, de scharlakenkoorts.
PURPURATEN. eertijds de voornaamste
bectmbten aan het keizerlijke hof.
thans de kardim\als; beiden wegens
de kleur hunner Ideeding.
PURPURINA, een uit koper vervaardigd
metaal, waarvan men zich tot
het onechte vergulden bedient.
PURPURITEN, versteende slakken,
welke kronkelig. en van knoppen,
strepen, takken en eene ronde
opening voorzien zijn.
PURULENT, etterend. Purulentia,
Lat., ettermakende geneesmiddelen.
Purulelltie, ettering.
PUSCOETUS, een God van verscheidene
Wendische en Slavische volken,
die geloofden, dat hij onder
den jelleverboom in den grond
woonde. hem alzoo onder dezen
boom offerden en baden, dat hij
hun de Barstuken , aardgeesten,
zenden mogt, om hen in hunnen
arbeid bij te staan.
PUSDOGAN, Pustikan, een voorheen
gebruikelijk geweer, bij de Hongaren
en Polen; ook een stok boven
met eenen knop voorzien, en
naar eene strijuknods gelijkende.
PUSILLANIEM,pusillanime, Fr., kleinmoedig,
versaagd. Pusillanimiteit,
pusillanimité, Fr., kleinmoedigheid,
versaagdheid.
PUSSA, eene Godin der Chinezen,
die de zendelingen bij CYBELE
vergelijken. Zij wordt op de
kruin van eenen lotusboom met
16 armen afgebeeld, in ieder van
welke zij iets houdt.
PUSTRICH, Puster, een vuurgod der
oude Duitschers.
PUTSCHE, in Opper-Duitschland eene
zoutmaat.
PUSZTE, Puszta, in Hongarije, eene
woestijn, ook eene uitgestrekte,
vrije en algemeene veeweide.
PUS'l'ONEN, priesters en toovenaars
der oude· Pruissen, die door aan·
raken en aanblazen ziekten wilden
genezen.
PUTA, eene Godin der oude Romeinen,
die dver het snoeijen der boomen
gesteld was.
PUTREFACTIE, putréfaction. Fr., verrotting,
ontbinding; ook bederf,
vervuiling. Putreftceren, van gelijke
beteekenis met digereren,
doen verrotten, verteren, ontbinden.
PUTTONEN, priesters der oude Pruissen,
die uit het water waarzeiden.
PUUR, pur, Fr., rein, zuiver, onvervalscht,
echt; ook louter, enkel,
bloot.
PYANEPSlëN, een feest, hetwelk de
Atheners den 7den dag der maand
Pyanepsion vierden, ter gedachPYCN.
593 PYRE.
tenis van den terugkeer van TBE- zich bevat.
SEUS, nadat hij den Minotaurus PYRETICA, koortsmiddelen.
gedood had. PYRETOLOGIE, beschrijving, verhan-
PYCNOTICA, Lat., geneesmiddelen, deling over de koortsen.
welke het waterige bloed verdik- PYRGoïDAAL-GETAL, torenvormig geken.
Pycnotisch, verdikkend (van I tal, is, wanneer men een zuilgetal
geneesmiddelen). en een pyramidaal getal van gelijk
PYCTATIÜM, eene soort var. condui- I
' geslacht zamenneemt, maar zoo,
telijst, welke men nazag, eer een dat de zijde of wortel van het pynieuwverkoren
bisschop gewijd ramidaal getal 1 minder is dan bij
werd. het zuilgetal. B. v. 18 is een
PYGMEëN, dwergen; een verdicht driehoekig zuilgetal, waarvan de
volkje, uit zeer kleine menschen zijde 3, daarentegen 4 een tri gobestaande.
Pygmeïsch, dwerg- naaI pyramidaal getal, welks zijde
achtig. 2 is. De som 18 + 4 is het tri-
PYLADES, zie Orestes. gonaal pyrgoïdaal getal.
PYLAEA, eene plaats bij Thermopyle, PYRJAMA, een van buiten verwaralwaarhet
gel'egtshof der Amphyc- mend geneesmiddel.
tionen gehouden werd. PYROBOLIE, de vuurwerkerskunst.
PVLOCLASTRUM, een krijgswerktuig PYROBOLOGIE, beschrijving der vuurtot
het doen openspringen der werken.
poorten. PYROCAREN, vrouwen, die buiten het
PYLORITEN, tweeschalige mosselen, klooster de gelofte van kuischheid
wier beide schulpen niet regt op deden, en in de 13de eeuw ontelkander
passen. stonden.
PYOGENESIS, Pyogenia, ettervorming, PYROLOGIE, de leer van het vuur.
ettermaking. Pyon, pus, etter. PYROMANTIE, de waarzegging uit de
Pyophthalmia, etterige oogontste- vlammen van het offervuur.
king. Pyophthalmus, etteroog. PYROMETER of PYROSKOOP, vuur-
Pyoptysis, etteruitwerping, etter- meter, een werktuig tot meting
hoest. Pyorrhagia, de plotselinge van de uitzetting der vaste ligchalozing
van eene groote hoeveelheid men door het vuur.
etter. Pyosis, ettering, verëtte- PYRONOMIE, kunst, om het vuur goed
ring; in het algemeen, ophooping te besturen.
van etter. PYROPBAAN, eene soort van opaal,
PYRAMIDE, zie Piramide. welke door middel van verwar-
PVRAMIS, een spits toeloopende hoed, ming doorschijnelld wordt. Het
dien de Grieken onder hunne kei- is dezelfde soort van wereldöog,
zerlijke reg'ering droegen. dat in het water doorschijl1endheid
PYRAMUS, een jonge Assyriër, be- bekomt en van daar hydrophaan
roemd door zijnen ongelukkigen heet.
minnehandel met THISBE. PYROPBORUS, eene soort van kruid,
PYRASMOLOGIE, beproevings- of ex- dat door de lucht aangestoken
perimentaalleer. wordt.
PYREcTICus,koortsachtig, met koorts PYROSIE, het kokende branden.
behebt. PYROSIS, een brandende gloed in het
PYREëN, de tempels der oude Per- gelaat.
zen; dewijl daarin een altoosdu- PYROTECBI!i>iE, zie Pyrobolie.
rend vuur brandde. PYROTELEGRAAPH, werktuig, om bij
PYRETERON, het gedeelte van den den nacht den afstand van eenen
chemischen oven, dat bet vuur in ontstanen brand te bepalen.
38
PYRO. 594 PYTH.
PYROTHI~CH, bijtend, invretend. Zie I PYTHIÜ8, een bijnaam van APOLLO.
Caustica. De Pythische spelen werden, APYRRHA,
zie Deukalion. POLLO PYTHIÜS ter eere, alle vier
PYRRHICHA, eene 800rt van dans, jaren, te Delphos gevierd.
naar zijnen uitvinder PYRRHUS, PYTHON, (fabelk.) eene vreeselijke
volgens anderen, Pyrrhichus, ge- slang of een geduchte draak, die
Iloemd. De Grieken hadden twee LATONA, toen zij zwanger was, zeer
soorten van dezen dans, dien zij vervolgde, en ook vele andere verden
kinderen leerden. De eene woestingen aanrigtte, maar door
een oorlogsdans ; de andere ter APOJ,LO, toen hij slechts vier daeere
van BACCHUS, met stokken, gen oud was, gedood werd. Tot
die vau klimop omstrengeld wa- aandenken dezer overwinning werren.
den de Pythische spelen, bijzonder
PYRRHUS, zoon van ACHILLES, on- te Delphos, maar ook op andere
derscheidde zich bij de belegering plaatsen van Griekenland, gevierd.
van Troje door zijnen moed en PYTHONISSA, eene waarzegster, prozijne
wreedheid. HERMIONE, zij- fetes.
ne gemalin, eenen minnehandel PYULCEUS, Pyulcon, Pyuliüs, een etmet
ORESTES hebbende, liet door tertrekker, een werktuig tot het
dezen PYRRHUS vermoorden. uithalen van etter uit groote en
PYRRICHIÜS, in de dichtkunst, eene diepe abscessen.
voetmaat van twee korte letter- PYURIA, het (dikwijls slechts vergrepen.
meende) etter wateren, de ontlas-
PYRRHONISMUS, wijsgeerige twijfel- ting van etter (of dergelijke stofzucht;
neiging. om aan alles te fE'n) met de pis.
twijfelen. Zie Scepticismus. PYXIS, eene vaas, waarin de gewijde
PYTHAGORAS, was een wijsgeer, wiens hostie bewaard wordt.
leerlingen hem vijf jaren zwijgend
moesten aanhooren; van daar: een
pythagorisch, stilzwijgen bewaren,
zeer stilzwijgend zijn. PythagoQ
rische stelling. het bewijs, dat het Q, als Romeinsch getal. beteekent
quadraat der grootste zijde eens 500.
regthoekigen driehoeks zoo groot Q. B. F. F. Q. S., quod bonum Jelix
is, als de quadraten der twee ove- Jaustumque sit, of enkel: Q. F. F. Q.
rige zijden te zamen genomen. S., quod jelix jaustumque sit, God
Pythagorisclle tafel, de tafel van geve daartoe of over dit werk zijvermenigvuldiging.
nen zegen!
PYTHIA, de naam van de priesteres Q. D. B. v., quod Deils bene vertat,
in den tempel van APOLLO te Del- God late het wel gelukken!
phos; ook eene profetes, waar- Q. E. D., quod erat demonstmndum,
zegster. hetgeen te bewijzen was.
PYTHIAS, eene tijdrekening van 4 QUA ER., quaeritur, de vraag is.
jaren, welke van de Pythische spe- QUA EST., quaestio, eene vraag; quaest,
len ontleend was. quaestionis, waarover gesproken
PYTHlëR~, bij de Romeinen, ten tijde wordt, of eene bewuste zaak.
der koningen, 4 waarzeggers. van Q. E., quinta essentia, de quintwelke
er altijd een zich bij den essens (op geneeskundige recepkoning
bevond; terwijl de anderen ten).
reizen naar het Delphische en an- Q. L., quantum libet, zoo veel als
dere orakele deden. men belieft.
Q. P. 595 QUAD.
Q. P., quantum placet, zoo veel als
men verkiest.
Q. Q, qualitate qua, op eens anders
last, in eens anders naam.
Q. s., quantam satis of sufficit, zoo
veel als toereikend is.
Q. V., quantum vis, zoo veel als gij
wilt.
QUA, b. v. qua koning, als of in de
hoedanigheid van koning.
QUADRAAT, een volkomen vierhoek,
vierkant; quadraat, vierhoekig,
vierzijdig. Quadraat, (het) eene
regtlijnige, vierkante, regelmatige
figuur, welke enkel gelijke zijden
en enkel regte hoeken heeft; ook
het product van een met zich-zelf
vermenigvuldigd getal.
QUADRAGESIMA, de Zondag in de
vasten, welke de vierdp. voor palmzondag
is, en anders ook invocavit
genaamd wordt, naar de gewoonlijke
Antiphonie uit Psalm 98, 15 :
invocavit me et ego exaudiam. Qua.
dragesimale, de veertigdagige vasten
voor Paschen. Quadrans ,
apothekersgewigt van 3 oncen;
ook het vierde deel eener geheele
erfenis. Quadrant. het vierde gedeelte
van eenen cirkelboog. of
een in 90 graden verdeeld astronomisch
en mathematisch werktuig,
om hoogten en andere zaken
te meten. Quadratl'ix, eene door
de oude wiskunstenaars uitgevondene
kromme lijn, met behulp van
welke zij, bij het maken van eenen
cirkel tot een vierkant, den hoogsten
graad van naauwkeurigheid
poogden te bereiken. Quadratuur,
uitvinding van een quadraat,
zoo wel in lijnen als in getallen,
hetwelk aan eene andere figuur
gelijk is; het maken tot een vierkant.
Quadratuur des cirkels, uitvinding
van een quadraat, dat juist
zoo groot is, als de inhoud eens
cirkels; iets onuitvoerbaars. Qua.
dratus homo, Lat., een groot, grof
mensch, een vierkante vent.
QUADRANTAAL,bij de Romeinen, eene
maat, welke omtrent 20 kan beo
vatte.
QUADRATA, een vierhoekig gebouw
voor den tempel van APOLLO,
waarin het geld, tot vergrooting
der stad bestemd, bewaard werd.
QUADREREN, quadrare, Lat., vierkant
maken, den inhoud van een vier.
kant berekenen; een getal met zich
zelf vermenigvuldigen; p'l8Sen, zich
schikken, overeenkomen. Hoc
quadrat, dat schikt zich. Hoc non
quadrat, dat schikt zich niet.
QUADRIENNIÜM, Lat., in het algemeen,
een tijd van 4 jaren, bijzon.
der de eerste jaren na bekomene
moudigheid.
QUADRIFRONS, een bijnaam, dien
JANUS droeg, wanneer hij, waarschijnlijk
om de 4 jaargetijden voor
te stellen, met 4 aangezigten af·
gebeeld \\ erd.
QUADRIGA, een heelkundig bindsel
met kruiselings loop ende slagen;
het kruisborstverband.
QUADRIGA, een wagen op twee wielen
met vier naast elkander gespannen
paarden, gelijk de oude Grieken
en Romeinen, inzonderheid
bij de wedstrijden, gebruikten;
ook een span van vier paarden.
Insgelijks enkel een viertal, b. V.
quadriga liberorum , een viertal
kinderen.
QUADRILATERAAL, vierkantig, dat
vier zijden heeft.
QUADRILLE, lomberspel met 4 in
plaats van 3 spelers; ook dans
met 4 personen.
QUADRILLIOEN, I millioen trillioenen
of I millioen tot de vierde
magt verheven, b. v.
(1,000000,000000,000000,000000) .
QUADRINOMIÜM, Lat., quadrinome.
Fr., in de stelkunst eene vierledige
grootheid, b. v. a + b + c + d.
QUADRIPARTEREN, vierendeelen, in
vier deel en verdeelen. Quadripartition,
Fr., quadl'ipartitio, Lat.,
de verdeeling in vier deelen. Qua.
drisyllabisch, vierlettergrepig. Qua·
38*
QUAD. 596 QUAE.
driviüm, een viersprong; ook de
vier wiskundige wetenschappen,
als: de muzijk. cijferkunst, landmeetkunde
en sterrekunde; welke,
nevens de spraakkunst, de redenleer
en redekunst. de zeven vrije!
kunsten uitmaken. .
QUADRISECTIE, verdeeling in 4 ge- •
lij ke deelen.
QUADRO. vierstemmige muzijk.
QUADRUMANEN, quadrumani, quadrimani,
Lat., vierhandige schepsels;
zoo wordt onder anderen het apengeslacht
genoemd. Quadrupeden,
quadrupèdes, Fr ,quadripedes, Lat .•
viervoetige dieren. Quadl'upel,
quadruplum, Lat., quadruple, Fr.,
viervoudig, viermaal zoo groot.
Quadruple-alliance. Fr., quadrupel
alliantie, een viervoudig verbond.
Quadrupleren, verviervoudigen,
viervoudig maken.
QUADRUPI.ATOREN, openbare aanklagers
bij de Romeinen, die hun'
naam daarvan hadden, dat zij 1/ ..
van het geld ontvingen, hetwelk
de beschuldigden betalen moesten.
QUADRUPLICEREN, het derde verantwoordingsgeschrift
des aangeklaagden,
hetwelk tegen het derde
beklagschrift des klagers (tripliek)
overstaat. (de quadrupliek), inleveren.
Zie Dupliek.
QUAERENTEN, eene sekte van dweepers
in Engeland, van soortgelijke
gevoelens als de Expectanten, van
wie zij zich echter in zoo ver onderscheiden.
dat zij wel eene ware
kerk stellen maar ver borgen; moetende
zij diensvolgens gezocht
worden. Hiervan hebben zij hun'
naam, zoo als ook de Engelschen
hen Seekers. Zoekers noemen.
QUAERITUR, de vraag is, of, er wordt
gevraagd.
QUAESITOREN. te Rome zekere ambtenaren.
die over begane misdrijven,
bijzonder dezulke, waarvoor
geene uitdrukkelijke wetten bestonden,
tot buitengewone regters
aangesteld werden.
QUAESITUM JUS, Lat., een wel verkregen
regt.
QUAESTIE, quaes/io, Lat., vraag, geschil.
vraagstuk, strijdpunt; ook
pijnbank. Quaestie moveren, quaestionem
movere, Lat., eene vordering
doen. De zaak in qvaestie, dat is,
de zaak waarover gehandeld wordt.
Daar is geen quaestie van, dat is,
dat behoeft geene navraag. dat is
hui ten kijf, dat spreekt van zelf;
quaestioneren, ondervragen, uitvragen;
ook pijnigen; iemand qaaesi'ione/'
en, iemand velerhande vragen
voorleggen, hem met vragen bestormen
of lastig vallen.
QUAESTIONARISSEN, questionnaires,
Fr., SlImmisten, werden de Scholastiken
in de 13de eeuw genoemd,
toen zij in de godgeleerdheid,
een en zwerm van philosophische
kunstwoorden, bepalingen, onderscheidingen
en spitsvindige vragen
mengden.
QUAESTOR, qllesteur, Fr., een Ra.
meinsch ambtenaar. die met de
staatsinkomsten en uitgaven te doen
had; een questor. penningmeester.
Quaestuur, het ambt eens questors.
QUAKER, zie Kwaker.
QUALIFICATIE, toekenning der noodige
eigenschappen; betiteling,
benoeming, deugdelijkheid, geschiktheid
tot iets. Qualificatiif,
nader bepalend. beschrijvend. Qualificeren.
eene zaak nader bepalen,
beschrijven, hare eigenschappen
opgeven; ook een en persoon zekeren
titel geven, hem tot eenen
post benoemen; insgelijks zich
qualificeren, zich ergenis toe bekwamen,
geschikt maken; gequalificeerd,
geschikt, vatbaar, geregti
gd : een gequal~ficeerd persoon
wordt gezegd van iemand, die geschikt
en geregtigd is tot een
ambt.
QUALIFICATOREN, bij de inquisitie,
die geestelijken, welke beslisten,
of een aangeklaagde aan ketterij
schuldig was of niet. Ook de bijQlJAL.
597 QUAR
zitters of assessoren van de gene- van het hertogdom Parma en Piaraals
en provincialen der geestelij- cenza, waarop MARIA met het kind
lijke orden. afgebeeld is, en daaronder de
QUALIS PERSONA, TALIS PERIZOMA, waarde met soldi XXXX, waarvan
Lat., men geeft iemand schoenen de naam (veertiger).
naar zijne voeten. Qualis rex, ta- QUARDERONNEREN, de scherpe hoelis
grex, zoo als de heer is, zijn ken of kanten aan eene plank of
zijne onderdanen. eenen balk afstooten en afronden.
QUALITEIT, qualité, Fr., qualitas , QUARRÉ, Carré, een vierhoek, vier-
Lat., de gesteldheid, de eigenschap kant; en quarré, in het vierkant,
van een ding of van eenen per- b. v. van soldaten.
soon, ook de stand in de burger. QUARRETTE, eene Italiaansche kolijke
zamenleving ; de titel, de be- peren munt, omtrent 11/ 2 cent
naming, die iemands waarde en waard.
rang in de burgerlijke zamenleving I QUART, quartus, Lat., het vierde van
beteekent. Qualiteit en quantiteit, een geheel. Een boek in quarto,
hoedanigheid en hoeveelheid. wanneer een vel papier in vieren
QUALITER, even als; ta liter, qualÎter, verdeeld is. Van hier quartijn,
ook qua liter, qualiter, op wat wijze kwartijn. Zie Kwart.
het ook zij. QUARTA, de vierde klasse in de
QUAND.MêME, Fr., tot eIken prijs, school.
hoe het ook ga. QUARTALITIüM,in Hongarije, de som,
QUANINA, eene Godin der Chinezen, welke eene adellijke dame, die met
welke gelofte van eeuwige kuisch- eenen ongeadelde of ongegoede ,
heid deed, en zich daardoor het quartalist genoemd, trouwt, uit de
ongenoegen van haren vader op vaderlijke goederen bekomt.
den hals haalde. Hij veroordeel- QlTARTAAN, vierdendaagseh, als quarde
haar, op eene eenzame plaats, taflnkoorts, vierdendaagsche koorts.
tot zwaren arbeid, waarin haar de welke op den 4den dag terugkomt.
dieren en zelfs hoogere wezens QUARTANE, quartaanslang, verouderd
hielpen. zwaar geschut, het eerste schoot
QUANTITEIT, de hoeveelheid, me- 24 pond, het laatste 16 pond ijzer.
nigte; ook de grootte, een ding QUARTANO, eene maat voor natte
hetwelk vermeerderd of vermin. waren in Spanje en het zuiden van
derd kan worden. In de spraak. Frankrijk.
kunst, duur, dat is, de kortheid of QUARTARIO, eene maat in Venetië,
lengte der lettergrepen. waarvan er 4 één staro uitmaken.
QUANTUM, Lat., eene zekere som; de QUARTATIE, het scheiden der metagrootte,
menigte, veelheid, getal, len, bijzonder van de edele, door
de maat. Quantum est, quod nes- vocht of sterk water.
rimus! hoe veel is er, dat wij niet QUARTA TONI, (muz.) de 4de trap
weten! van eenen grondtoon, waarin zich
QUARANTAINE, de proef- of legtijd de modulatie bevindt. Tegenwoorvoor
schepen, scheepsvolk en rei. dig bedient men zich, in plaats
zigers, die van plaatsen komen, van deze uitdrukking, meer van
welke men van pest verdenkt, en het woord Subdominance.
welke tijd vroeger op 40 dagen QUARTANT, eene maat voor vloeistofwas
bepaald; ook de inrigting, fen, omtrent 11/ 2 emmer groot.
waar deze proeftijd moet gehou- QUART D'ÉCU, Fr., eene rekenmunt
den worden. te Genève, omstreeks één frank
QUARANTANA, eene zilveren munt waard.
QUAR. 598 QUAR.
QUARTE, eene Genuesche korenmaat, stemde.
waarvan el' 8 ééne mine doen. QUARTICENO, eene inhoudsmaat te
Eene Fransche maat van omtrent Bologna.
2 pint of kan. Houten kisten QUARTIDI, de vierde dag eener De.
van eene zekere grootte, waarin cade.
de rozijnen van Provence verzon· QUARTIERMEESTER, Kwartiermeester,
den worden. In de muzijk. een burgerlijke of militaire inlegeraar;
interval van 4 trappen, welke 3 ook stuurmansmaat, opzigter over
soorten onder zich heeft, namelijk de scheepswachten.
de zuivere, verhoogde en vermjn- QUARTILLO, eene Spaansche munt,
derde quarte. Ook de a snaar op het vierde gedeelte eens reaals ;
de violine, viool en violoncel; de- ook een gewigt van ongeveer één
wijl zij (lP de beide laatste instru- pond.
menten de 4de snaar is. QUARTLEIN, in de Rijll8treken, eene
QUARTER, Eng., een vierde gedeelte, inhoudsmaat, waarvan de 20 één
eene korenmaat, welke 10 gallons I aam uitmaken.
bedraagt of ruim 3 hectolitres Ql'ARTO, Lat., ten vierde; ook eene
(Neder!. mudden). Spaansche koperen munt, welke
QUARTERON, een door eenen blanken 4 maravadis of omtrent 3 cents
en eene Mulatin, of door eenen doet.
Mulat en eene blanke vrouw, QUARTS, zie Kwarts.
voortgeteeld mensch, zoo wel van QUAS, een drank in Rusland, welke
het mannelijke als vrouwelijke ge· daar de plaats van ons bier beslacht.
kleedt.
QUARTET, kwartet, een zangstuk voor QUASI, gelijk, als ware het, onge.
vier stemmen. Zie Kwart. veer, in schijn van, even als of.
QU.1RTETTINO, een quatuor, waarin Quasi-contract, eene handeling,
de partijen beknopt en gemak- waardoor iemand op dezelfde wijze
kelijk gemaakt zijn. verpJigt wordt, als of hij een con·
QUARTEREN, goud en zilver, in reden tract gesloten hadde. Quasi-pos.
van 3 tot 1 zamensmelten, om het sessio, wordt van ligchamelooze
dan door de quart (zie quartatie) dingen gezegd, welke dus niet ei.
te kunnen scheiden. genlijk kunnen bezeten worden,
QUART-FAGOT, eene soort van fagot, als: het regt van te jagen, vee hoe·
welke eene quarte dieper staat dan den en weiden, en andere regten.
de gewone, in het orkest: ook ge· Quasi-delictum, eene door verzien
woonlijk slechts bij zulke muzijk begane overtreding. Quasi modo
gebruikt, die uit enkel blaasinstru- geT/iti, de eerste Zondag na Pa.
menten bestaat, en wel in plaats schen.
van de contraviolon. Quart-fluit, QUASI-SYNCOPE (muz.), voorheen de
eene bijzondere soort van fluit, figuur, waarbij eene noot, die men
waarvan de grootste 4 toon en die· in het opslaan van den takt om·
per, de kleinste 4 toonen hooger geslagen heeft, in den onmiddel.
dan de gewone dwarsfluiten staan. lijk daarop volgenden nederslag
QUARTIANEN, voorheen in Polen sol. herhaald en op nieuw aangeslagen
daten, die de grenzen tegen Rus. wordt.
land verdedigen moesten, en hun. QUASSATIE, in het algemeen, kwet.
nen naam daarvan bekwamen, dat sing, maar bijzonder die der wer·
koning SIGISMUNDUS AUGUSTUS velbeenderen, wanneer deze wel in
het vierde gedeelte van zijne ta· hunnen stand blijven, maar niet
felgelden tot hun onderhoud beo meer vast aan elkander zijn. Ook
QUAS. 599 QUAT.
eene scheiding van het verband der
vlechten en banden.
QUASSlA, Quassie. zie Kwassiehout.
QUATALIS, als zoodanig.
QUATERNIOMEN. de verdeeling (door
sommigen voorgewend, maar niet
wezenlijk gegrond) in het voorma·
lige Roomsche rijk. volgens welke
tot elke orde er altijd 4 behoorden.
als: 4 hertogen, Brunswijk, Beijeren,
Lotharingen en Zwaben; 4
graven. Schwarzburg, Kleef,
Grätz en Savoije; 4 burggraven,
N euren berg,Maagden burg,Reineck
en Stromberg; 4 abten. Fulda.
Weissenhurg, Murbach en Kempten;
4 steden. Augsburg. Aken,
Metz en Lubeck. enz. Van daar
noemden zich de graven van
Schwarzburg Vier-graven van het
Roomsche rijk.
QUATERNE, (in het lottospel of de
getallenloterij) vier bezette en tegelijk
uitkomende nommers. Zie
verder katern.
QUATERTEMPER, Quatemper, Quatuor
tempora. Lat., in de RoomschKatholijke
kerk. de vier strenge
boet- en vastedagen, welke, op
den eersten vrijdag van ieder vierendeeljaars
, moeten gehouden
worden.
QUATRAIN, een klein gedicht, dat uit
4 verzen of dichtregels bestaat.
QUATRE-COULEURS. eene soort van
goud, waarin vierderlei kleuren
zich voordoen. en tot zakuurwerken
en dergelijke dingen gebruikt
wordt. Quatre-mains, Fr., quatro
mani. Lat.. een muzijkstuk voor
4 handen gezet. Quatre mendians,
4 soorten van vruchten, welke in
Frankrijk gedurende de vasten gegeten,
en gewoonlijk, onder elkander
gemengd, verkocht worden,
als: vijgen, rozijnen, amandelen
en hazelnoten. Quatre-nations, een
collegie, hetwelk door den kardinaal
MAZARIN in 1661, bij de Universiteit
te Parijs, gesticht werd,
voor 60 jonge edellieden, uit de
pas veroverde districten van Pignerol,
den Elzas, de Nederlanden
en Roussillon. Deze kweekelingen
waren diensvolgens uit 4 natiën
zamengesteld, te weten: de !taliaansche,
Duitsche, Nederlandsche
en Spaansche.
QUATRICINIÜM, de naam van kleine
vierstemmige muzijkstukken, voor
4 hoornen of trompetten, of 4
hoornen en 2 trompetten.
QUATRICROMA, 1/64 noot of dergelijke
pauze.
QUATRINO, eene koperen munt in
Italië, iets minder dan één cent
waard, en waarvan er 1 saldo 3 tot
5 bevat, naar gelang deze in een
land zwaarder of ligter is.
QUATRO, (vierde) benoeming van onderscheidene
I taliaansche kleine
munten. De Romeinsche is eene
zilveren munt, en geldt omtrent
71/ 2 cent; de -Genuesche is eene
koperen munt en geldt 4 denaro.
QUA'l'UOR, hetzelfde als Quartet.
QUA'l'UORVIR, te Rome en elders,
een ambtenaar, tot een uit 4 personen
bestaand collegie behoorende.
Men vond dezelve te Rome,
alsmede in de voormalige rijksstad
Nordhausen, alwaar zij de eerste
waardigheid na de burgemeesters
bekleedden.
QUEBRAUTO, zie Mal de Ojo.
QUEEN'S BENCH, de naam van het
oppergeregtshof te Londen.
QUEINOME'l'ER, een werktuig, om de
snelheid der lucht te meten.
QUEKKER, een palmwijn, die zeer
vurig is.
QUENTO, in Portugal, eene wijze van
betalen bij de munt; eene som van
2675 dukaten, 8 realen en 26 maravadis.
QUEREL, querelle, Fr., twist, gescbil,
krakeel. Querellaat, een beklaagde;
hij, tegen wien eene aanklagt
bij de regt bank is ingediend, in
tegenstelling van Querellant, een
klager, eischer; hij, die zoodanige
aanklagt bij het geregt indient.
QUER 600 QUIL
Querelleren, twisten, harrewarren.
QUERQUERA, Lat., de koude koorts.
QUERQUETULARIëN, nimfen, welke
in een eiken bosch nabij Rome
vereerd werden.
QUEUE. Fr., de staart van een dier;
de stee!, sleep; in het biljartspel,
de stootstok; aan vrouwenkleede.
ren, een lendestuk, zekere opvul.
ling van achteren; ook bij optogten
enz., het laatste gedeelte van
de daaraan deelnemende volksmassa.
QUIBUS, Lat., een zot, gek.
QUID AD TE, Lat., wat gaat het u
aan? quid ad me, wat gaat het mij
aan? quid hoc siM vult, wat moet
dat bed uiden? quid rei est, wat is
het? quid novi, wat nieu ws is er?
quidfaciëndum, wat moet er nu ge.
daan worden?
QUIDAM, zeker iemand; ook zooveel
als Quibus.
QUID PRO QUO of QUI PRO QUO, misslag,
verzien, misverstand, ver·
wisseling; artsenijmiddelen, die
bijna eene gelijke kracht hebben,
zoodat men het eene voor het an·
dere nemen kan. Het eene voor
het andere. Quid quid sit, het zij
wat het wil.
QUIës, de verpersoonlijkte rust, eene
Godin der Romeinen, onder welke
men zich, zoo als het schijnt, het
eerst de rust in den dood denken
moest. Hare priesters werden zwijgenden
genoemd.
QUIëSCENTIE, rust. Quiësceren, rus·
ten, zich gerust stellen, stilzitten.
Quiëstismus, gemoedsrust, volko.
mene berusting des gemoeds in
God. Quiè'stisten, eene bijzondere
soort van Mystiken, die in zeke.
ren toestand van rust en ongevoeligheid,
zonderlinge verschijningen
meenen te hebben. Deze toestand
heet quiê'tismus. Quiëtisten werden
ook, geuurende de Fransche omwenteling,
diegenen genoemd, welke
door een rustig gedrag geen
onmiddelliJk aandeel aan de zaken
namen, en bloote aanschouwers
bleven.
QUILADE, een geFigt in Spanje en
Portugal, volgens hetwelk de edelgesteenten
gewogen worden.
QUILARODA, hetzelfde als Ki/ar.
QUILLAGE, een kielregt of tol, welken
buitenlandsche koopvaardijschepen,
die voor de eerste maal
in Fransche havens het anker werpen,
betalen moeten.
QUILLOT, Quilot, eene korenmaat in
de Levant, welke 22 oka's bevat.
QUILO, eene Florentijnsche zilveren
munt, 12 soldi geldende.
QUIMOS, een dwergachtig volkje op
Madagascar (eene soort van cretins)
.
QUIN ARIÜS, eene oud- Romeinsche
zilveren munt, welke 10 assen of
omtrent 22 1/ 2 cent deed.
QUINCAILLE, Fr., allerhande klein
ijzer., staal- en koperwerk. Quincaillel'ie,
Fr., handel in verscheidene
dingen, die uit ijzer, staal,
koper, enz. gemaakt worden, als:
knoopen, gespen, horologiekettingen
en sleutels, messen, scharen,
brillen, scheermessen, enz; ijzerkramerij.
QUINCUNX, het gevijfde of de gedaante
eener Romeinsche V. B. v.
boornen in quincuncem (als een vijf
of in het kruis) planten.
QUINDECAGOON, een vijftien hoek of
eene figuur, die 15 zijden heeft.
QUINDENEN, Quindeniüm, eene soort
van annaten, welke door eenige
gestichten aan het hof van Rome
betaald moeten worden, en alle 15
jaren de helft der jaarlijksche inkomsten
bedragen.
QUINDEZE, de oude naam van een
quintregister in het orgel, welks
diepste pijp 11/ 2 voet lang is.
QUINE, (in het lottospel of de getallenloterij)
vijf op eene rij bezette
en uitgetrokken nommers, ook
quinterne genoemd.
QUINQUAGESIMA, de zesde Zondag
voor palmzondag, ook estomihi geQUIN.
601 QUIN.
naamd; insgelijks de vijftig dagen landen een gewigt, hetwelk omtusschen
Paschen en Pinksteren. trent met den centenaar overeen-
QUINQUATRUS, een feest der Romei- stemt.
nen, hetwelk den 16 Mei begon QUINTADENA, Quintaderna, een oren
5 dagen lang, ter eere van gelregister, welks pijpen twee ver-
MINERVA, gevierd werd. schillende geluiden geven.
QUINQUENNALIëN, zekere plegtige QUINTANA, in de legerplaatsen der
spelen, welke naar de Olympische Romeinen, de plaats, alwaar aIJergeleken,
en door de Romeinen alle I lei levensmiddelen en andere din-
5 jaren gehouden werden. gen verkocht werden.
QUINQUENNALIS, een ambtenaar in I QUINTAS, een gewigt in Afrika, 147
de Romeinsche volkplantingen , azen of iets minder dan 1/2 lood
wiens ambt 5 jaar duurde. In de zwaar.
groote koloniën bevonden er zich QUINTATON, eene der meest gewone
4, maar in de kleinste slechts 2. en beste orgelstemmen.
QUINQUENNELLUM, zekere patent- QUINTA TONI, zoo noemde men eerbrief,
welke gewoonlijk slechts voor tijds den vijfden trap van dien
5 jaren verleend werd. klankladder, waarin de modulatie
QUINQUENNIÜM, Lat., een tijdperk van een toonstuk zich bevindt,
van 5 jaren; ook eene 5jarige waarvoor men zich thans gewoonstudie.
lijk van het woord Dominante
QUINQUEPRIMEN, de vijfmanllen, die bedient.
in steden, welke het Romeinsche QUINT-BAS, eene quintfiuit in het peburgerregt
hadden, de hoogste daal eens orgels van 6 voet toon.
raadsbedieningen bekleedden. QUINT-CIRKEL, een cirkel, welke
QUINQUERTIÜM, de oefening in de ontstaat, wanneer men, van c uit,
vijfderlei soort van kampspelen, in opklimmende quinten voortgaat,
als: het schijfwerpen, loopen, dan- tot dat men weder daarop terug
sen, boogschieten en worstelen. komt.
QUINQUESSIS, eene oud-Romeinsche QUINTE, de vijfde toon van den
munt, van 5 a"sen of omtrent 121/ 2 grondtoon; de dunste en helderste
cent. snaar op snaarinstrumenten; eene
QUINQUET, eene Argandsche lamp vijfde in het kaartspel; ook een
met dubbelen lichtstroom. zekere stoot (in het schermen).
QUINQUEVIR, een ambtenaar, die tot Oneigenlijk ver~taat men door
een collegie behoort, hetwelk uit 5 quinten, listige streken, zie kwint.
personen bestaat. De Romeinen Quintuplicer'en , vervijfvoudigen.
hadden er tot onderscheidene werk- Quintuplum, het vijfvoudige.
zaamheden, als, om de landerijen QUlNTERNE, een muzijkinstrument,
onder de soldaten te verdeelen enz. welks ligchaam naar eene viool
Het, uit 5 personen bestaande, zweemt, en hetwelk met 4 tot 5
Fransche Directoire, droeg daar- rijen darmsnaren overtrokken is.
van den naam van Quinquevirat Tot begeleiding van het gezang,
(vijfmanschap). wordt het even als eene luit ge-
QUINQUINA, anders ook China, kina, speeld.
koortsbast, middel tegen de koorts. QUINTESCENS, quinta essentia, Lat.,
QUINTA, de 5de klasse eener Latijn- eigenlijk, de vijfmaal overgehaalde
sche school. geest eener vloeistof; het fijnste.
QUINTAL, een gewigt in Spanje, beste, edelste, krachtigste eener
hetwelk omtrent 150 pond mark- zaak; figuurl. het voornaamste,
gewigt houdt. In verscheidene beste, de kern van iets, van een
QUIN. 602 QUIR.
boek, enz.
QUINTET, een vijfstemmig toon- of
muzijkstuk.
QUINTIDI, de vijfde dag eener Decade.
QUINTILLE, het lomberspel voor vijf
personen.
QUINTINISTEN, eene soort van vrijgeesten,
die ten tijde der hervorming
ontstonden, en van eenen
Franschen kleermaker QUINTIN
hunnen naam ontvingen. Zij leerden,
dat de evangelische vrijheid
daarin bestond, dat ieder gelooven
konde, wat hij wilde.
QUINTOLE, zulk eene notenfiguur,
welke ontstaat, wanneer eene
hoofdnoot van den takt, b. v. een
vierde, in 5 noten van gelijke
duurzaamheid ontbonden wordt.
QUINTUS, Lat., de vijfde; ook de 5de
leermeester.
QUINZE-VINGTS, Fr., eigenlijk, 15
maal 20 of 300; de naam eener
zeer weldadige stichting in Parijs,
ter verzorging van 300 blinden.
QUIPos. Quippos. het knoopenschrift
der Peruanen, waarvan zij zich,
vóór de komst der Spanjaarden,
bedienden, in plaats van schrift.
Men rijgde namelijk verscheidene
draden van venlchillende kleur aan
eene snoer, en legde daarin veel of
weinig knoopen, naar vereisch der
bedoelde zaak. Iedere kleur had
hare bijzondere beteekenis; en
wanneer men door de plaatsing en
mengeling der kleuren iets niet
genoeg l\Onde aanduiden, dan bediende
men zich van de knoopen.
Op deze wijze hielden zij niet
alleen hunne boeken, maar bewaarden
ook, door daartoe aangestelde
beambten, hunne geschienissen,
wetten, openbare inrigtingen,
aangegane verbonden, enz.
QUI PRO QUo, zie Quid pro quo.
QUIRAT, een gewigt in Egypte, het
vierde deel van een engels.
QUIRINAAL, kleine berg of heuvel
binnen de muren van Rome, alwaar
ROMULUS een en tempel had.
QUIRITEN, bijnaam der oude Romeinen.
QUISQUILIëN, quisquiliae, Lat., alles
wat slecht is, niet deugt, en hetwelk
men wegwerpt; fig. slechte
voortbrengselen van den geest,
smakelooze lettervruchten.
QUI TACET, CONSENTIRE VIDETUR,
Lat., die zwijgt, schijnt toe te
stemmen; geen antwoord is ook
een antwoord.
QUITANTIE, quittanee, Fr., kwijting,
kwijtbrief, bewijs van schuldvoldoening.
Quitte, Fr., los, vrij,
ledig, onbelast. Quitteren, eenen
kwijtbrief geven, als voldaan onderteekenen;
ook ontslaan, verlaten,
laten varen. Quitte ou double, niets
of dubbel.
QUI-VA-Là? of Qui vive? Fr., wie
daar? een gewone kreet der Fransche
schildwachten, wanneer zij
eenig gerucht gewaarworden, of
iemand hooren aankomen.
QUI VIVE, zie Qui.va-là?
QUOD ERAT DEMONSTRANDUM, hetgeen
te bewijzen was.
QUODLIBET, (van Quod, wat, en
Libet, belieft of behaagt, zamengesteld),
een zamengesteld ding,
een mengelmoes. Men verstaat
daardoor eene schilderij, eene teekening,
een geschrift, waarin vele
zeer ongelijksoortige voorwerpen,
zonder merkelijke betrekking op
elkander, daargesteld wordeu; ook
een muzijkaal stuk voor allerlei
stemmen; ook laffe scherts der gemeene
lieden.
Quo MODO, manier van uitvoering,
handelwijze.
QUOTA, quotum, Lat., quote. Fr., het
evenredigaandeel,hetwelkeen ieder
heeft te betalen of bij te dragen.
Quoteren, naar evenredigheid verdeelen;
met getallen of teek enen
voorzien, nommeren. Quotisatie,
Quotatie, schatting, berekening of
bèpaling van hetgeen ieder moet
opbrengen of bijdragen. Quotiseren,
schatten, het aandeel bepalen,
QUOT. 603 RABA.
hetwelk ieder in de belastingen
dragen moet; ook iets evenredig
verdeelen.
QUOT CAPITA TOT SENSUS, Lat., veel
hoofden, veel zinnen.
QUOTIDIANUS, Lat.,
Febris quotidiana ,
koorts.
dagelijkseh.
alledaagsche
QUOTIEN1', de uitkomst eener deeling
of divisie, b. v.: het quotient
is 4, wanneer men 12 door 3
deelt.
QUOVELI, bij de Mahomedanen, kluizenaars,
die voor de dorpen of steden
in kleine kluizen leven, en in
den reuk van groote heiligheid
staan.
QUOVIS MODO, op allerlei wijze, het
koste wat het wil.
R.
R, als Romeinsch getal, beduidt 80.
R, op recepten, recipe, men neme.
R. of re8p., responde of respondeatur.
antwoord,of er worde geantwoord;
ook responsum, Lat., r/ponse, Fr.,
antwoord.
R. I. S. A., Romanorum imperator
semper Augustus, de Romeinsche
keizer, altoos de vermeerderaar des
rijks.
R. tC, beteekent Roomsch-Katholijk
of Roomsch-Katholijken.
R. M., regia majestas of majestatis, de
of der Koninklijke Majesteit.
R. P., révérendpère, eerwaardige pater.
REG., t'egula, regel; ook regiüs,
koninklijk.
RESP., respublica, de staat, de vrijstaat
of republiek.
RA, de zeilsteng, een lange ronde
staak, welke aan den mast hangt,
en waarop het zeil gerold wordt.
RAADPENSION ARIS, zie Pensionaris.
RAAR, rarllS, Lat., zeldzaam, kost.
baar. Rm'iteit, zeldzaamheid, een
zeldzaam,schoonding. Om ne rarum
est carum, Lat., zeldzame dingen
zijn duur. Rarum contingens, eene
zaak, die zelden voorvalt.
RABANNEN, eene soort van kleine
trommels, op welke de Indische
danseressen, voor hare bewegin.
gen, de maat slaan.
RABAT, rabatto, I tal. , rabot, Fr.,
aftrekking. korting van den bepaalden
prijs een er waar; over-, op.
of omslag van een kleed; bef of
kraag voor geestelijken en regters ;
ook een smal tuin- of bloembed.
Rabat geven, van eene te betalene
som van iedere honderd enkele
percenten doen korten. Rabatte.
ren, aftrekken, korten; (in de
kolfbaan) den bal achter den paal,
op het schot spelen.
RABBANITEN, Rabbiniten, ook Talmudisten,
zijn die Joden, die bij het
Oude Testament ook nog den Talmud
volgen, of de schriften der
Rabbijnen aannemen, in tegenstel.
ling van de Caraïten, die den Talmud
geheel verwerpen.
RABBI, Rabbijn, heet zoo veel als
meester, en is de eertitel eens uitleggers
der Joodsche wet. Rabbinismus,
de leer, de grondstellingen
der rabbijnen.
RABETEREN. dom maken, verstompen;
door kwade behandeling, alle
gevoel van menschelijkheid, en alle
verstandelijke vermogens verstikken.
RABIDOQUIN, een verouderd geschut,
hetwelk 11/ 2 pond ijzer schoot.
RABINET, een geschut, hetwelk 8
pond ijzer schiet.
RABULIST, een woordenrijke en daar.
bij listige pleitbezorger, die het
regt verdraait, een advokaat van
kwade zaken. Rabulisterij, het gedrag
van zulk eenen pleitbezorger;
regtverdraaijing.
RACCOMMODEREN, raccommoder, Fr.,
herstellen, weder in orde brengen,
vernieuwen, verhelpen.
RACCORDEREN, op nieuw stemmen,
b. v. eene viool; weder verzoenen,
vereenigen ; ook gelijk, effen aan
elkander bouwen of voegen, gelijk
RACi';;. 604 RAD!.
twee deelen van een gehouw.
Raccordement, het gelijk- of effenmaken
j aan elkander bouwen, geschikte
vereeniging van twee deelen;
het op nieuw stemmen van
een speeltuig; ook in de ~childerk.,
de overeenkomst der tinten en
halve tinten, in eene verbeterde
schilderij.
RACE, zie Ras.
RACKASIRA, een lndiaansche balsem,
van eene geelbruine kleur en eenen
bitterachtigen smaak; hij breekt
ligtelijk in de koude, en geeft, aangestoken,
eenen zeel' aangenamen
geur van zich.
RADEGAST, een God der oude Duitschers,
welke bijzonder door de
Obotriten (de tegenwoordige MeckIenburgers),
vereerd werd. Op
zijn hbofd zat een vogel met uitgebreide
vleugelen; op de borst had
hij eenen ossenkop, in de regterhand
een schild en in de linkerhand
eene speer.
RADEREN, afschaven; uitkrabben,
uitschrappen, ook met sterk water
in koper etsen.
RADIAAL, hetgeen stralen heeft.
Radiaalkroon, eene stralenkroon:
zie Auréole. Radiatie, het uitschrappen
van eenen post in eene
rekening enz.; ook het stralen
schieten van een lichtgevend lig.
chaam, straal werping.
RADICAAL, ingeworteld; wat den
oonprong, den grond, den wortel
eener kracht of eigenschap uitmaakt;
oorspronkelijk, aangeboren.
Radicaal bedelf, grond bederf.
Radicaal.kuur, eene volkomene
genezing. Het radicale kwaad, de
erfzonde. Radicaal-vocht, het levenssap.
RADICALEN, eene politieke partij in
Engeland p.n andere landen, die
zich de geheele verandering of
hervorming van de bestaande
staatsregeling tot hoofddoel stelt.
RADIOMETER, een graadboog, werk.
tuig om de poolshoogte te me·
ten.
RADIÜS, Lat., een straal; ook half.
meter, de halve middellijn van
eenen cirkel j zoo zijn de speken
in een rad zulke radii of halfmeters.
RadiUs is ook de weg eens
lichtstraais van het eene punt tot
hetandere. Radiüsvector, (sterrek.)
de regte lijn uit het brandpunt der
elyptische baan, in het middel.
punt der planeet getrokken; ook
de lijn uit het middelpunt der
krachten in het zwaartepunt des
bewogen ligchaams.
RADIX, Lat., een wortel; in de rekenkunst,
een wortelgetal, ieder
hoofdgetal, dat verkregen wordt,
als men een getal met zich zelf
vermenigvuldigt; in de spraak.
kunst, het stam. of wortelwoord,
waaruit andere woorden ontstaan
zijn.
RADOTEREN, zotte, onverstandige
reden voeren, suffen.
RADOUCEREN, zachter maken, verzachten,
een metaal zijne hardheid
benemen; fig. matigen, doen bedaren,
ter neder zetten.
RAEPS, Rappes, wijn, welke tot versterking
op vroege druiven gegoten
is, en daarmede nogmaals gegist
heeft.
RAFI, Rafiditen, onder de Perzianen,
diegenen, welke, buiten den Ko.
ran, geen ander gewijd boek er·
kennen, en zich daardoor van de
Sunniten onderscheiden.
RAFFINADE, eene soort van suiker,
welke door een· en andermaal koken
en zuiveren, uit de melissuiker
voort geb ragt en geraffineerde suiker
genoemd wordt. Raffinaderij,
raffinerie, Fr., de verfijning en loutering
in het algemeen j ook de
plaats, waar de suiker gekookt en
gezuiverd wordt. Raffinadeur,raffineur,
Fr., iemand, die salpeter,
zwavel, maar inzonderheid suiker
loutert j ook de werkman, die het
zilver van het lood, dat het nog
bij zich heeft, geheel en al zui vert.
RAFF. 605 RAIT.
Raffinage, de herhaalde loutering
of zuivering des e.alpeters, der
zwavel, der zouten, enz., maar inzonderheid
der suiker. Raffineren,
reinigen, louteren, verfijnen; ook
fig. napluizen, iets trachten uit te
vorschen. Een geraffineerd mensch,
dat is,een listig, doortrapt mensch.
RAFFINEMENT, Fr., haarkloverij,
vitterij, het uitpluizen een er zaak;
muggenzifterij; de nieuwsgierige
of neuswijze bemoeijing, om de
oorzaken en den zamenhang der
dingen uit te vorschen ; ook spitsvindigheid.
I
RAFRAICHISSEREN, Rafl'aicheren, rafraichir,
Fr., ververschen, verfrisschen,
verkoelen.
RAGE, Fr., woede, razernij; fig. verzotheid
op iets.
RAGGIO, Ragione, !tal., zoo veel als
firma, de naam of teekening, onder
welke een huis handel drijft;
ook eene koopmansrekening.
RAGOCZ, een veld niet ver van Pesth,
waarop de Hongaren voorheen,
onder voorzitting van den koning,
hunne rijksdagen gehouden hebben.
RAGOÛT, Fr., een vleeschg;eregt, bereid
met gekruide saus, die den
eetlust opwekt. Ragoût à la diable,
een mengelmoes van allerhande
spijzen.
RAILLEREN, railier, Fr., spotten,
schertsen, kortswijlen. Raillerie,
Fr., scherts, kortswijl, boert. Par
raillerie, uit scherts. Raillerie à,
part, alle scherts ter zijde. Railleur,
Fr., schertser, spotter, spotvogel.
RAILS, Eng., de ijzeren scheenen
der spoorwegen, over welke de
raderen rollen.
RAILWAY, Eng., een spoorweg.
RAISON, Fr., rede; het vermogen,
om duidelijke begrippen te vormen,
om te oordeelen en te besluiten;
ook verstand, dat is, het goede
gebruik, dat de menseh van
zijne rede maakt; ook een verstandig
gedrag; al datgene, hetwelk
met het verstand, de billijkheid,
het regt en de opgelegde
pligten overeenkomt; voorts grond,
oorzaak, beweegreden; ook handelsnaam
of firma. Un être de raison,
Fr., ens ratjonis, Lat., eene
hersenschim, een onding. Raison
d'état, het voordeel van den staat.
Raisonnabel, raisonnable, Fr., redelijk,
billijk; grootmoeàig of
mild. Raisonnement, Fr., oordeelskracht;
beöordeeling, oordeelvelling;
ook tegenspraak. Raisonneren,
raisonner, Fr., redeneren, oordeelen,
besluiten; ook tegenspreken,
tegenwerpingen maken; den
mond roeren. Raisonneur, Fr., een
zwetser, babbelaar; ook een persoon,
die er veel tegen inbrengt,
wanneer hem iets bevolen wordt;
een tegenspreker, dwarsdrijver.
RAITZEN, Raetzen, een volk van
Slavischen oorsprong, voorheen
naar de rivier Rasca in Servië,
Rasciërs genoemd. Naar de landen,
welke zij thans bewonen,
worden zij Serviërs en Ill!Jri~rs
genoemd.
RAJA'S, Rajahs, Redsjahs, in OostIndië,
inlandsche vorsten, die gedeeltelijk
vrij, gedeeltelijk schatpligtig
zijn. Zij, die slechts kleine
bezittingen hebben, heeten Pokigars;
allen behooren tot de kaste
der krijgslieden. Door Raja's worden
voorts ook de schatpligtige
onderdanen bij de Turken ver·
staan.
RAJIPONS, eene soort van Indische
dappere soldaten, die echter slechts
eene lans en eenen sabel voeren.
RAJOCA, een harde witte steen,
waarvan voorheen fraaije beeldwerken
gemaakt werden.
RAKET, rachetta, Ital., roquette, Fr.,
bij het balspelen, een klein net
tusschen eenen ronden beugel,
met eene handgreep, om den bal
daarmede te slaan.
RAKET, in de vuurwerkkunst, een
RAKO. 606 RAMA.
gedeelte van een lustvuurwerk,
hetwelk uit eenen met lagen kruid
gevulden cilinder bestaat, die,
wanneer hij aangestoken wordt,
in de hoogte schiet, en dan met
een en sterken klap uitgaat. Congrevische
raketten of brandmketten
bestaan uit een' ijzeren, hollen
kogel, waaraan eene blikken bus
vol gaten is vastgemaakt; een
lange, daaraan gehecht~ stok
dient, om er de noodige rigting
aan te geven. Het gestel om te
werpen is een werktuig met twee,
naar alle zijden beweegbare laden
of goten. Zoodra de kogel daarin
gelegd en aangestoken wordt,
vlie/.;t hij, met een verschrikkelijk
geweld, eenige duizend schreden
voort, terwijl uit de gaten der bus
een aanhoudende vuurstroom
vloeit, welke p'ekaardig is, aan alle
voorwerpen v~st blijft hangen, en
niet kan gebluscht worden. Na
omtrent tien minuten volgt het
uiteen springen des kogels zelf.
De werking dezer vreeselijke Engelsche
uitvinding is genoegzaam
bekend geworden.
RAKOEUM, een klein viervoetig dier,
de spion van den leeuw, die zich
altijd een eind wegs vooruit begeeft,
wanneer de leeuw op roof
uitgaat.
RAKY, de aangenaamste drank der
IIIyriërs, van pruimen toebereid.
RALENTEREN , langzamer maken, verminderen,
belemmeren, verzwakken.
RALLENTANDO. I tal. , (muz.) afnemend,
langzamer.
RALLIEMENT, Fr., het weder te zamentrekken
der door den vijand
verstrooide of uit elkander gedreven
troepen. Ralliëren, de verstrooide
troepen weder verzamelen,
weder vereenigen. Gerallièerd,
weder verzameld, weder te zamen
gebragt.
RAM, een God in Oost-Indië, wien
de schepping der apen toegeschreven
wordt, die door zijne verclerders
voor verstandig gehouden
worden; weshalve zij dezelve niet
dooden, maar van hen gelooven,
dat zij ook met de geloovigen in
het paradijs zullen komen.
RAMASAN, Ramadan, de negende
maand van het Turksche jaar,
merkwaardig wegens de den Turken
daarin aanbevolen dagelijksche
strenge vasten, van den opgang
der zon tot aan haren ondergang ..
Aan het einde der maand houdt
deze vasten op; en dan volgt het
groote vreugdefeest, genaamd de
beiram, een offerfeest met plegtige
ommegangen.
RAMASSEREN, oprapen. Geramasseerd,
eigenlijk, verzameld, dik,
sterk: krachtig, stevig, b. v. een
gem masseerde (stevige) kerel.
RAMBERG, werden eertijds in Engeland
de zwaarste oorlogsschepen
genoemd; thans zijn het ligte en
lange rivierschepen. Ook geeft
men somwijlen dezen naam aan
de Patachen.
RAMENTA, Lat., de kleine splinters
van geb rok ene beenderen; het draderige,
hetwelk bij den loop afgaat;
kleine stukjes van iets; het
geschaafde.
RAMIFICATIE, vertakking, verdeeling
of uitbreiding in takken.
RAMO, een van de voornaamste goden
der Heidenen in Oost-Indië,
wiens naam zij elkander als een'
groet toeroepen.
RAMPE, (bouwk.) eene schuins opgaande
vlakte, of hellend vlak, dat
in stede van eenen trap gebruikt
wordt; ook de zijleuning eens traps.
Desgelij ks de opril aan de bank
voor de kanonnen; een zacht glooijende
weg aan eenen wal (waarvoor
de Franschen echter liever
pente gebruiken).
RAMPONEREN, beschadigen, bederven;
ook bespotten, vernederen.
RANA, Ranula, Ratrachus, die zweer
aan de tong, welke men vorsch
RANC. 607 RAPP.
noemt.
RANCUNE, Fr., wrok, diep gewortel.
de haat, vijandschap.
RANDGLOSSE, aanmerking op den
rand van een geschrift, rand. of
kantteekening.
RANG, rij, orde; ook de waardig.
heid, de stand, de plaats, welke
iemand, met betrekking tot het
aanzien, waarin hij staat, bekleedt;
de trap van eer. Rangeren, in or·
de stellen, zetten, brengen, leg.
gen, enz.; ook, aan een' kant
doen; iemand rangeren, hem teregt
zetten, tot zijnen pligt brengen;
zich rangeren, zich in eene rij, in
zekere orde stellen.
RANIMEREN, ranimer, Fr., weder
levend maken, bezielen; figuur!.
opvrolijken, opwekken; ook het
gezigt eene betere kleur geven;
zich ranimeren, verschen moed vatten.
RANTSOEN. losgeld, losprijs; het
geld, waarmede een slaaf of krijgs.
gevangene losgekocht wordt; ook
het geld, waarmede eene vijande.
lijke plundering afgekocht wordt;
op de schepen is het de maat en
het gewigt van spijsendrank, welke
aan het scheepsvolk dagelijks worden
uitgedeeld, bij de landtroepen
de portie genoemd. Bij de land.
troepen daarentegen draagt slechts
de maat van voeder, welke ten
behoeve der paarden uitgedeeld
wordt, den naam van rantsoen, in
onderscheiding van portie. Rant·
soeneren, los. of vrijkoopen; ook
op rantsoen stellen: het scheeps.
volk rantsoeneren.
RANZ DES VACHES, zie Kuhreihen.
RAPACITEIT, rapacité, Fr., roofzucht,
roofgierigheid.
RAPlDITEIT, rapidité, Fr., snelheid,
gezwindheid.
RA PA TEL,rapatelle,Fr .,een helder weef·
sel van paardenhaar, waarvan in .'
Normandië de fijne zeven enz. ge·
maakt worden, en dat ook tot het
stijfmaken van kleederen dient.
RAPPÉ, rapé, Fr., grof geraspte
snuiftabak.
RAPPEL, terugroeping. Rappeleren,
terugroepen; ook herinneren.
RAPPIER, Rapier, een schermdegen.
RAPPORT, Fr., het berigt, verslag,
hetwelk men van eene 7.aak geeft;
overeenkomst, gemeenschap met
iets of iemand; ook het weder.
zijdsch verband of de zamenhang
"an zekere dingen met elkander.
Rapport (magnetisch) heet de beo
trekking of gemeenschap van den.
genen. die gemagnetiseerd wordt,
met den magnetiseur of diens toe·
stel. Rapporteren, terugbrengen,
terugvoeren; berigt of verslag geven;
verklikken, aanbrengen; ook
betrekking hebben of in verband
staan tot iets of iemand. Rappor.
teur, een berigtgever; verslaggever
bij het geregt; een oorblazer,
aanbrenger; ook hoekmeter.
RAPPROCHEREN, rapprocher, Fr.,
nader brengen of voeren; ook verzoenen.
RAPsoniE, zie Rhapsodie.
RAPTIM, Lat., hals over kop; m
grooten haast.
RAQUE'l'TEN, zie Raket.
RAREFACTIE, verdunning der lucht.
des bloeds; verwijding der zweet·
gaten; uitbreiding een er zaak, die
te voren in een eng bestek besla·
ten was.
RARITEIT, zie Raar.
RAS, eene ~oort van zijden of wollen
stof, op welker oppervlakte men
geen wol of haar ziet.
RAS, in het ArabisC'h, eene kaap.
RAS, race, Fr., een tuk, eene soort
mn dieren. Zie verder Race.
RASBUTTEN, Rasputen, een talrijke
volksstam in Oost.Indië, welke
tot de tweede klasse van de kaste
der krijgslieden behoort. Woordelijk
heet het vorstenkinderen ;
dewijl de eersten van vorsten af.
stamden.
RASEREN, raser, Fr., scheren, af.
scheren; ook ~stingwerken sleeh.
HASI. 608 RATA.
ten, sloopen. Rasuur, het afscheren
der haren, bij de Room~chKatholijke
geestelijken.
RASIEL, noemen de Joden eenen
engel, die aan ADAM een boek uit
den hemel gebragt zoude hebben,
waarin de hoogste wijsheid bevat
was. ADAM had echter na zijnen
val dit boek weder verloren.
RASIERE, voorheen eene korenmaat
in de Oostenrijksche en Fransche
Nederlanden.
RASO, eene lengtemaat in Italië.
RASPATORIÜM, RatuIa, een heelkundig
werktuig, waarmede men de
beenhuid van de beenderen scheidt,
de beenderen, welke van den beeneter
aangetast zijn, af~chaaft, ook
de tanden van wijnsteen enz. zuivert,
alle welke verrigtingen raspatuur
heeten.
RASSURANT, Fr., geruststellend,
vreesbenemend.
RASTA, waren bij de oude Duitsehers
rustplaatsen aan de wegen, \~elke,
dewijl zij zich op eenen bepaalden
afstand van elkander beo
vonden, tevens dienden om den
weg te meten.
RASTEL, Rastello, (vestingb.), eene
kleine uit~pringing, welke uit den
bedekten weg, door het glacis gesneden,
en met eene afhellende
borstwering omringd is.
RASTRAAL, een werktuig, waarmede
men vijf lijnen in eens op papier
trekt, om noten te schrijven. Rastreren,
notenlijnen trekken.
RATA, ratae partes, Lat., evenredige
def!len, aandeelen, bijdragen. Pro
rata, naar evenredigheid of verhouding.
Pro rato et grato, voor
krachtig en aangenaam houden.
Rato temporis, ter behoorlijker tijd.
De rato caveren, zorgen, dat het
beslotene zijn beslag krijge. eautionem
rati stellen, slechts voor
zijn aandeel borg stellen.
RATAFIA, eene soort van sterken
drank, van aard beziën en andere
vruchten en kruiden, op brandewijn
getrokken.
RATATOUILLE, Fr., dooreengestampt
middagëten der soldaten, doorgaans
Ratjetoe geheeten.
RAT DE CAVE, kelderrot, spotnaam,
aan de peilers of beambten der
vereenigde regten droits réunis
(mede spottend droits ruineux genoemd),
onder de Fransche overheersching,
gegeven.
RA'l'EL, een Perzisch gewigt van omtrent
een half pond NederJandsch.
RATELWACHT , heet op sommige
plaatsen, de nachtwacht, van den
ratel, dien hij gebruikt; zoo als
hij op de meeste andere plaatsen
klapwacht of klepperman genoemd
wordt, naar de klep of klap, waarmede
hij voorzien is.
RATIFICATIE, ratificatio, Lat., bel(
rachtiging, goedkeuring; ook de
oorkonde der bekrachtiging. Ratificeren,
bekrachtigen, goedkeuren.
RATIN, Ratyn, nopjesgoed, zekere
wollen stof. Ratineren, laken en
andere wollen stoffen van nopjes
voorzien, friseren of fraise ren.
RATIO, Lat., raison, Fr., reden, oorzaak,
grond. Rationes decidendi,
de redenen, waarom zoo en niet
anders gesproken of geöordeeld
wordt; ratio dubitandi, de reden,
waarom men twijfelt; rationes dubitwldi
et decidendi, redenen van
twijfel en beslissing; ratio legis,
de reden, waarom eene wet zoo
ontworpen en zamengesteld is.
RATIOCINATIE, het verstandig oordeelen
en besluiten. Ratiocine,
·en., sluitredenen maken, besluiten.
Ratiociniüm, Lat., besluit,
sluitrede.
RATION, in de beteekenis van voedsel
of voeder, zooveel als Rantsoen.
RATONIAAL, Rationeel, rationalis,
Lat., redelijk, overeenkomstig met
de rede; ook met verstand begaafd
of daarop gegrond. Rationalist,
iemand, die zijne godsdienstige
grondstellingen alleen uit de
RAT!. 609 HAVI.
rede afleidt. Rationalismus , de
godsdienst der rede, het redegeloof.
Ratione, Lat., ten aanzien van, uit
hoofde van: ratione conscientiae, gewetenshalve;
ratione officii, ambtshalve.
RATISSOIR, Fr., het krabijzer, schaafijzer
(der schoorsteenvegers, salpeterzieders,
bakkers, enz.) het afstrijkijzer
voor eene deur of trap,
om de schoenen of laarzen daaraan
af te strijken.
RATITI, heeten de Romeinsche koperen
munten, op welker keerzijde
scheepsnavels (ratesJ afgebeeld waren.
RATJETOE, bedorven van Ratatouille,
zie dat woord.
RATO, de rato, (in den kanselarijstijl)
wil zeggen, dat eene zaak voor
goedgekeurd en besloten moet gehouden
worden.
RAUDE, eene ziekte bij menschen en
dieren, waarbij de huid, door de
daaronder verborgene scherpe
vochten doorgevreten wordt, en
op de doorgevretene plaatsen, eene
ruwe korst bekomt.
RAVAGE, Fr., verwoesting; in het
algemeen, eene daardoor veroorzaakte
groote schade; veel ravage
in een huis maken, veel geweld maken,
veel wanorde veroorzaken.
Ravagel'en, verwoesten, vernielen,
plunderen.
RAVELIJN, ravelin, Fr., eene voor- !
schans, een bolwerk, dat eene
halve maan of twee zijden van
eenen driehoek vertoont, en op
zich zelf, door de gracht van den
wal eener vesting afgescheiden.
gemeenlijk voor eene poort aaugelegd
wordt, om dezelve te dekken.
RAVIN, Ravyn, holle weg, eene diepte
in den vlakken grond of in zeer
zacht afloopende hellingen; ook
eene bergkloof.
RAVIR (à), Fr., bekoorlijk. verrukkelijk.
Ravissement, vervoering,
verrukking.
RAVITAILLEREN, op nieuw provianderen
of van levensmiddelen voor·
Zlen.
RA!.! EREN, Royeren, uitdoen, doorhalen,
door:,chrappen, b. v. eenen
post in eene rekening.
RAIJONNANT, Fr., schitterend, prach.
tig; ook stralend.
RAZZIA, Razia, benaming van cenen
strooptogt der Fransche troepen
in Noord-Afrika.
RE, de tweede noot van den toonladder,
de D.
REAAL, eene rekenmunt in Spanje.
Mexico en andere landen. De
Reaal de Plata, zih'ercn reaal,
geldt in Spanje 24 1/ 2 cent; de
Reaal de Vellon, koperen reaal,
12 1/ 2 cent. In Mexico heeft de
zilveren reaal eene waarde van
321/ 2 cent. Vroeger had men ook
de gouden reaal, ter waarde van
nagenoe~ een en hal ven dukaat.
H,EAAL, Reëel, zakelijk, wezenlijk,
in tegenoverstelling van wOOl'delijk,
als: reale en verbale injul'ii!ll;
gene zijn dadelijkheden, deze zijn
8chimpwoorden; reale dpfinitie,
zakelijke bepaling; ook werkelijk,
innerlijk, b, v. de l'eèïe waarde, de
gehalte waarde, de zakelijke of
innerlijke waarde van geld, munten
of effecten, in tegeno\'er5telling
van de nominale waarde, de
naamswaarde. ReaalsclIOol, eene
school, in welke uiet enkel woorden
en talen, maar (>01. de tot het
het burgerlijke leven noodige
kunsten en wetenschappen geleerd
worden. Realia, gewigtige zaken,
die iets van meer belang dan enkele
woorden betreffen, wezenlijke
dmgen. Realisatie, het in werking
brengen, de bewerkstelliging,
verwezeniijkir;g; ook de omzetting
in klinkellde munt of specie.
Realiseren. tot een werkelijk bestaan
brengen, verwezenliJken;
waren en andere zaken verkoopen,
tot geld maken; ook in de redeneerkunde,
heet realiseren, eene
39
REAC. 610 REAU.
reeds erkende waarheid, uit de on- REA UMUR. een der vroegere grootste
dervinding, verklaren of bewijzen, natuurkundigen, bijzonder bekend
bij voorbeeld. de stelling: alle men· door zijnen thermometer.
sclten zijn sterfelijk, wordt door de REBAB, een strijk~peeltuig der Turondeninding.
ten aanzien van het ken met twee ~naren.
sterven der memchen. gerealiseerd. REBATTEMRNS. Fr., in de wapendat
is bevestig'd of bewezen. Rea. kunde, allerlei verzonnen figuren
lismus , (het tegenge8telde van die in elkander schijnen te 100.
idealismus) de leer, dat buiten on· pen; in de muzijk, de veelmalige
ze voon,tellingen. en onafhankelijk herhaling van denzelfden toon,
daarvan, werkelijke dingen voor- ook Repercussie genoemd.
handen zijn. Realisten, de aan· REBEBE, eene korenmaat in Alexanhangers
dezer leer. Realiteit, drië, van omtrent 42 Neder!. kop.
het ware wezen van een ding, REBEL, rebelIe, Fr., oprOt'rling. opwerkelijkheid,
wezenlijkheid; ook roermaker • muiter. Rebelleren,
rf-gtschapenheid van karakter. reb&ller, Fr., opstand yeroorzaken,
Su~ieclive realiteit. denkba"rheid. aan het muiten slaan. Rebellie,
Ohjective realiteit, werkelijkheid. rébellion, Fr .• oproer, muiterij; de
RBACTIE, l'eactio, Lat , réaction, geweldadige op;;talld tegen zijne
Fr., tegen. of terugwerking, het wettige overheid.
telllgdrijven van eene staatkundi. REBELLIONEN, de carunkels der
ge rigting of beweging, en wel aangegroeide huid en van het
bijzonder van de naar vrijheid hoornvlies, of kleine, weeke, roode
strevende beweging van het Iibe· en vleezige uitwa8sen van een
ralismu5. Reactiollairen, tegen. verdikt IYlllphatisch vocht voort·
strevers. tegenstanders. be~trijders komende.
van het liberalismus, vijanden van REBES, Hebr., eigenlijk, woeker;
de naar \'fijheid strevende politie- ook over het geheel, voordeel, ge.
ke partij in een land. Reagentia, win.
Lat., terug- of tegenwerkende i REBRACHIATORIëN, kleine strikken,
middelen, waardoor de Reactie I waaI mede de oude monniken, om
wordt bewerkt. Reagel'en, terug. I bij den arbeid niet gehinderd te
of tegenwerken. worden, hunne kleederen onder de
REAR-ADMIRAL. Eng., bij de Engel- armen opbonden.
~chen de Schout. bij. nacht, dewijl REBUS. wourdenspel. figuurraadsel;
hij de rear of achterhuede een er laffe grappen. dubbelzinnigheid.
gloote vloot kommandeert. Rebus sic stantibus, Lat., de zaken
RRA!:'SURANTIE, tegen verzekering , ZQO geschapen staande.
wanneer een assuradeur, wegens RÉBU'l', Fr., afwijzing, weigerend
eene door hem verzekerde som beo antwoord; ook uitl'chot, het weg.
zorgd is, en dezelve door een' der. geworpene. Rebutant, terug!:'too.
de wederom laat verzekeren. tend, moed benemend, verdrietig,
REATUS, weerbarstigheid, moedwil.. onaangenaam. Rebuteren, afwijlig
bestaan, vergrijp, waarover zen, voor het hoofd stooten; ook
men aangeklaagd wordt. In rea· afschrIkken, den moed benemen.
tu, beschuldigd, aangeklaagd. RECADENTIA, Lat., _ terugkeering.
Ouk wordt reatus genomen voor Jus l't:cadentiae, Lat., de terugkeede
ellendige gesteldheid en het ring of het vervallen van een regt
erbarmelijke ,"oorkomen van eenen aan zijnen vorigen bezitter.
in hechtenis zittenden misdadi. RECAMBIO, ricamNo, ltal., récllange,
ger. Fr., tegen wissel, welken men,
RECA. 611 RECE.
wegens eenen niet betaalden wissel,
met de kosten wederom trekt.
RECANTATIE, herroeping van aangedane
smaadredenen en beleedigingen;
intrekking van hetgeen men
gezegd of geschreven heeft. Recanteren,
herroepen.
RECAPITO, het adres gel'en. Aanneming
van eenen wissel; ook wel
de wissel zelf.
RECAPITULATIE, korte herhaling of
beknopte opsomming van den
hoofdinhoud van iets. Recapituleren,
iets kort of zakelijk herhalen,
den inhoud kort zamenvatten.
RECENSENT, beöordeelaar, bijzonder
van boeken, tijdschriften, enz. Recenseren,
iets onderzoekend doorloopen,
een boek enz. beöordeelen.
Recensie, heöordeeling, boekbeöordeeling.
RÉCENT, Fr., versch, nieuw, onlangs
voorgevallen. Recentiore, Lat.,
op heeter daad.
RRCENTIORES, de nieuwere of jongere
schrijvers.
RECEPTATOR, Lat., in regten, de heIer,
de verberger van het ontvreemde.
RECEPIS, rédpisse, Fr., blijk of bewijs
van ontvangst, b, v. van waren
of geld.
RECEPT, voorschrift, welke bestanddeelen
men ter bereiding eener
zaak (bij voorbeeld, artsenij, spijs,
verw, enz.) nemen moet, bijzonder
een artsenijvoor:,chrift. Recept
eren , artsenij middelen voorschrijven;
ook dezelve, volgens
het voorschrift, gereed maken.
Receptoriüm, Lat., het receptenboek
d"r apothekers; ook de sakristie,
plaats voor de heilige vaten.
Receptuur, de kunst van artsenijmiddelen
voor te schrijven.
RECEPl'ACULUM, Lat.,réceptacle, Fr.,
de plaats, waar iets verzameld
wordt, bergplaats; ook in de
kruidkunde, dat gedeelte eener
bloem, waar de bevruchtingdeelen
tezamengewasssen zijn.
RECEPTIE. de opname of ontvangst
van een en persoon of eene zaak;
ook de aanneming van eenen persoon
als lid van een gezel~chap.
RECEPTI1'IëN, bona receptitia, Lat.,
speldegeld ; ook dat vermogen
eener vrouw, hetwelk zij zich ter
harer eigene beschikking voorbehouden
heeft.
RECES, schriftelijk vergelijk; afscheid,
wederkomst: op reces
scheiden; ook achterstand, verzuimde
betaling eener som, die
men schuldig is, en deze som zelve.
Recesseren, een eind\'ergehjk
of verdrag maken.
RECETTE, Fr., ontvangst; la recette
et la dépense, ontvangst en uitgaaf.
RECEVEUR, Fr., ontvanger, inzamelaar
van bepaalde gelden.
RÉCHANGR, Fr., tegenwissel, zie verder
Ricambio.
RECHERCHE, Fr., onderzoek, na·
vraag; ook aanzoek.
RECIJIMDAR, Rikoiabdar-Aga, een
berliende van den Turkschen keizer,
die zijnen stijgbeugel houdt,
wanneer hij te paard stijgt.
RECIDIVE, het wederinstorten van
eenen zieke. 11Îeuwe aanval van
eene reeds doorgestane ziekte; ook
het op nieuw bedrijven van een
kwaad. Recidiveren, wcderillstorten
(van eenen z!eke); dezelfde
fout op nieuw begaan.
RECIEF of RESCIF, ricif, Fr., eene
ontvangceêl of schnftelijke verklaring
van eenen schipper, beo
treffende de door hem geladene
goederen.
RECIPE, (verk. R.) Lat., neem of men
neme; zoo beglllIlen de geneesheeren
hunne recepten.
RRCIPIANGULUM, Lat., hoekmeter,
een werktuig. om de hoeken op
het veld te meten.
RÉCIPIëNDAIRE, Fr., recipiilndus,
L'lt., iemand, die om een ambt
aanhoudt, of in een gezeiscilap
wenscht te worden opgenomen;
39*
RECI. 612 RE CO.
de optenemen kandidaat. !
RECIPIëNT, een ontvanger, opnemer; i
in de scheikunde, een vat (ontvan- ,
ger) ter opname van het door dis- :
tillatie voortgebragte; ook het;
klokkenvormige glas op het bord!
der luchtpomp. Recipiéi-en, aannemen,
toelaten, opnemen, ontvangen.
RECIPROCATIE, dciprocité, Fr., wederzijdsche
betrekking, wederkee- !
righeid; ook eene vermeende beweging
van het uurwerk, die men I
zegt, dat daaraan door de bewe- :
ging der aarde wordt medege-!
dedd. Réciproque, Fr., wederzijdsch,
wederkeerig, onderling.
Reciproceren, reGÏ"roqueren, op:
gelijke wijze behandelen, met ge- '
lijke munt betalen, vergelden.
Reciprocum verbum, Lat., wederkeerig
werkwoord, in de spraakkunst,
bij voorbeeld: zich verdedigen.
zich iets inbreiden, enz.
RECITATIE, ddt, Fr., de mondelinge
voord ragt van een gedicht of prozllstuk.
Recitatief. een tus,chendillg
tus.chen .preken en zin~en,
in de zangspelen, dat tot vel binding
der handeling dient; eene
SOOrt van declamerend grzang,
waarbij de maat niet naau" keurig
in acht genomen wordt. Reciteren,
réciter, Fr., opzeggen, mondeling
voordragen.
RECLAMATIE, r(clamation, Fr.. terugvo,
dering; klagt, bezwaar in
regten ; r/clame, geregtelijke terugvordering,
of de aanspraak,
welke de eigenaar maakt Ol' hetgeen
hem ontnomen is. Reclame,'
en, terugvordt ren of -eischen ,
aanspraak op iets maken; zijne
bezwaren indienen.
RECLINEREND, heet een zonnewijzer,
welke onder een en grooteren
of kleineren hoek dan de poolshoogte
naar het noorden helt.
RECLUSIE, het in verzekerde bewaring
nemen, de opsluiting.
RECOgNITIE, de navorsching eener
zaak; ook een herhaald onderzoek,
eene herhaalde bezigtiging; insgelijks
dankbaarheid, vergelding voor
ontvangene dien~ten, eene wederdienst:
verder erkeutenis, bekentenis;
de gereglelijke handeling.
wanneer iemand eene oorkonde
voorgelegd wordt, dat hij dezelve
erkenne en voor geldig aanneme.
Recognitiegelden zijn zoodanige gel.
den, welke de erfpachter of bruiker
aan den grondeigenaar betaalt,
als een bltjk, dat hij diens regt
van grondeigendom erkent. Recognosceren,
erkennen, voor echt
verklaren; iets navorschen; in de
krijgsk, de positie en gesteldheid
des vijandelijken legers bespieden
en daarvan kennis geven, Recognoscering,
bespieding of opneming
der p(;sltie of ligging.
RECOLHIM EN'fOS, kloosterachtige
toevlugsplaatsen in Spanje, voor
jonge vrouwen en weduwen, welke
geene gelofte doen.
RECOLLECTIE, verzameling der gedachten,
RÉCOI,LETS, Fr., FranciskanermonIlikrn,
welke op klompen met
bloote voeten gaan, barrevoeter
monniken.
RECOMMANDABEL, récommandable,
Fr., aanbevelingwaardig, lofwaardig,
prijzenswaard. Recommandatie,
aanbeveling, voorspraak,
Recommanderen, irIs aanbevelen,
aanp: ijzen; ook iemand aanbevelen,
verzoeken, dat men dien bescherming
verleene, vriend~chap
of liefde betoone,
R~COMPENSE, Fr .. belooning, dat is,
de ter belooning gegevene zaak;
ook fig. loon. vergelding, straf; en
dcompense, daarvoor, in plaats
daarvan. Recumpenseren, beloonen,
fig. vergelden.
RECOMPLETEREN, weder voltallig,
weder geheel maken.
RECUMPOSITIE, de wedervereeniging
der deelen eens ligchaams, vooral
ook in de scheikunde.
RECO. 613 RE CT.
RECONCILIATIE, réconcilialion, Fr.,' RECTANGULUM, Lat., een regthoek,
verzoening, wederbevrediging; ook figuur, welker hoeken alle regt
de wederinwijding eener ontwijde zijn. Rectangulaire, Fr., regthoekerk.
Reconciliëren, réconcilier, kig.
Fr., verzoenen, wederbevredigen. RECTASCENSIE, rectoscensio, Lat.,
RECONFRONTATIE, réé onjrontation 'I de regte klimming of regte op-
Fr., tweede verhoor der getuigen ldimming (in de sterrekunde).
en des aangeklaagden. Reconfron. RECTE, Lat., regt, juist, naauwkeuteren,
nog eens tegen elkander rig, goed, zeker, genoegzaam;
verhooren. eerlijk, opregt. Recte bene, Lat.,
RECONNAISSANCE, Fr" erkentelijk. zeer wel.
heid, dankbaarheid; ook het we- RECTIFICATIE, rectijicatio, Lat., de
der erkennen; insgelijks, eene teregtmaking, verhelpillg, teregtschriftelijke
bekentenis van iets I brellging, het in orde brengen;
ontvangen te hebben. Reconnais· herhaalde distillatie of overhaling.
sallt, Fr., erkentelijk, dankbaar. Rectijiceren, verbeteren, teregtma-
RECONVALESCENT, hij, die uit eene l,en, verhelpen, in orde brengen;
ziekte herstelt, aan de beterhand ook zuiveren en versterken door
is. ReconL'alescentie, de herstelling herhaald overhalen; gerectificeerde
uit eene ziekte. Recont'alesceren, spiritus, meermalen overgehaalde
herstellen, aan de beterhand zijn, wijngeest. Spiritus rectur, het arogenezen.
mati.che gedeelte een er plant.
RECONVENTIE, tegenklagt, tegen- RECTOR FOLIO, Lat., op de regter.
ei~ch, b. v. in regten. zijde, dat is, op de eerete of voor·
HECOURS, Fr., buitengewoon beroep ste bladzijde.
op hooger geregtshof; regt op RECTOR, Lat., een opziener, bestuur·
schadevergoeding; zijn recours aan der of eerste leeraar van eene La.
iemand nemen, zich door hem. tijnsche school of een gymnasiüm.
schadeloos laten houden. Re. Rector magnificus, de opperbe.
cou/·s·wissel, tegcnwi8sel. sluurder van eenen akademi8chen
RECREATIE, récréation, Fr., uitspan. raad of senaat. Rectoraat, de waarning,
verluotiging, verfris,"chmg. digheid of het ambt van een en
RECR"DITIEF. de teruproepingsbl ief rector.
(vfin eenen gezant). waardoor het REçu, Fr., schriftelijk bewijs, dat
creditiel vernietigd of teruggeno. men iets ontvangen of aangenomen
men wordt. heeft.
RÉCRÉMENS, Fr., zekere vochten, bij RECUEIL, Fr .• verzameling. verscheivoorbeele!,
het ~peeksel, de ga!, delle zamenl!ebragte of verzamelde
enz., welke van het bloed ufge. dingen Recueilleren, verzamelen,
scheiden worden. vergaderen; zich ,'ecueiltel'en, zich
RECRIMINATIE, rfcrimination, Fr., bekorten; tot zich zeI ven komen,
tegentleschuldiging, tegenklagt, in zich zeI ven keerèn.
terugeisch. RECULEREN . terug. of achteruitgaan,
RECRUTEREN, werven. ligten, voltal. wijken, deinzen; terugstooten of
lig maken, geheel maken ("an . springen.
troepen). Recrutering, troepen. RECURRENT, hulpzoeker. gebruikma.
ligting of. aanvulling. Recruut, ker van het Reeow's, zie dat woord.
nieuw aangeworven soldaat, pas Recul'1'eren, hulp zoeken. zIjne toe·
in dienst getredene. vlugt nemen tot iets of iemand.
RECTA, (namelijk via), langs den R~:cnsABEL, rtcusable, Fr., verwerregten
weg; regtuit. pelijl<, weigel baar. Recusatie, reRÉDA.
614 REDH.
cusatio, Lat., weigering, nrwer- I REDHOSTJMENTtlM, Lat., de wederping,
het afslaan, terugzenden; i vergelding van iets; loco redl/Ostirecusatiojudicis,
het verwerpen van! menti, in plaats van eene wederden
regter; recusatio juramenti, de· vergelding.
weigering van den eed. Recuseren, RE DIësIS, aldus noemen de tegenwt'igeren,
verwerpen, afslaan, te- waardige Solmisatorendentoondis.
rugzendp.n. REDIGEREN, opstellen, op het papier
RÉDACTEUR, Fr., een verzamelaar, brengen, voor de drukpers gereed
d/Ukbezorger, rangochil,keren uit- maken. Zie Redactie.
!rever, bijzonder van tijdschriften. REDINGOTE, Fr., (eigenlijk naar het
Redactie, de ,·erzameling. druk be- ETJgel8ch riding. coat) een rijrok,
zorging; ook de gezamenlijke rang- overrok, in den vorm van eenen
schikkers en uitge\'ers van een priesterrok, wijd en lang tot op de
tijdschrIft, dagblad, enz. voeten; redingote ajustie, Fr., mor-
REDAN, glooijing van muren, welke gendragt der dames, lang overkleed
van de hellmg eens bergs naar be- om uit te gaan.
neden loopen. Vestingwerk, dat REDlTE, Fr., herhaling.
8lechts uit faces en courtines be- REDIVIVUS, Lat., weder levend, herstaat,
en welks liniën in- en uit- nieuwd.
8pringende hoeken maken. REDOPPEREN, het wenden van het
REDATEREN, de dagteekening van paard met cene halve volte.
eenen brief veranderen, op nieuw REDOUBLEREN, verdubbelen, dat is,
dateren. vroeger dateren. met meer sterkte of nadruk herha-
REDDELOOS, wordt een schip ge- len; vermeerderen, versterken.
noemd, hetwelk in een gevecht of REDOUTABEL, rédoutable, Fr., vreestorm
zijne ma~ten, touwen en selijk, ontzaggelijk, geducht.
zeilen verloren heeft. REDOUTE, Fr., eene veld- of schrik-
REDDITIE, reddilia, Lat., teruggaaf, schans, kleine vierhoekige ver·
wedergeving, o,'ergaaf (van eene schansing; ook eene maskerade,
ve~ting). maskeradedans. Redoutes à machi-
REDEKUNDE, de wetenschap, welke eaulis, gemuurde redouten van 2,
den memch opleidt, om wel en 3, ook wel meer etages boven
bondig te redekavelen, anders on- elkander, van welke de bovenste
der den naam var. logica bekend. altijd omtrent één voet over de
REDEMTIE, l'edemtio, Lat., terug- benedenste uitsteekt. In den grond
koop, loskooping, verlossing, be- van dit uitstek worden openingen
vrijding, gelaten, waardoor men den voet
REDERIJKER, verbasterd van rhetori- der redoute ontdekt, en de aan nakeI',
onder welken nanm er zich, derenden begroeten kan.
weleer, door geheel Nederland, REDRES, l'edressement, Fr., herstel,
een aantal lieden in gezelschappen goedmal<ing, beterschap. Red/'esof
genootschappen vereenigde, om seren, te regt brengen, herstellen,
zich in de redekunst, rhetorica, te eene zaak wederom den behoorlijoefenen.
Ook thans nog hestaat ken vorm geven, verbeteren; ook
op enkele plaatsen van ons Vader- weder oprigten.
land zulk een genootschap of ge- REDUCEREN, terugbrengen, terugzel~
ehHp (Redenjkel'skarner). voeren; verminderen, beperken. in
REDHIBITIE, redltibitio, Lat .. de te- prijs lager stdl~n; herleiden. Rerugneming
van eene gekochte zaak: ducering en reductie, terug,'oering,
tegen teruggave van den koop- I terugbreng'idg, herleiding (van maplijs;
koopvernietigiDg. i ten, gewigten en munten); ver·
REDU. 615 REëE.
mindering van prijs of waarde;
afdanking van troepen enz.; rt:ductio
ad arbitriilm boni viri, de overlating
aan de regteJiijke willekeur.
RElHTCTOR, eene zamengestelde machine
tot het herstellen van beenbreuken
en verrekkingen van sterke
ledematen, bij welke men uit
hoof';e van den sterken tegcnstand
der Fpieren, dit met de handen.
strikken of doeken alleen niet bewerksteiligen
kan.
RÉOUIT, eene soort van kleine citadellen,
welke naar het veld toe bestaan
uit 2 bastions. en 2 halve,
van dl n omvang der vesting afgesnedene,
courtinen, en naar de stad
toe uit 2 kleinere, gewoonlijk halve
bolwerken, welke daarvan door
eene bijzondere gracht afgesneden
zijn. Ouk de ldeine ravelijns, welke
in de groote op den insl'ringenden
hoek der eontresearpe aangebragt
worden.
REDUNDANTIE, overvloed, overmaat,
overtolligheid. Redunderen. overvloeijen
; in overvloed zijn.
REDUPLICAAT, een nogmaals verdubbeld
afschrift. Reduplicatie, de
wederverduhbeling. Redupliceren.
wederverd ubbelen.
REDUPLICATIEF, drukt uit. dat een
predicaat aan het subject noodzakelijk;
specificatief daarentegen,
dat het daaraan slechts toevallig
toekomt. .. De koning van Zweàen
heeft in U psal te bevelen," is
een voorbeeld van het eel ste, en
.. de student is schilder ," een voorbeeld
van het laatste.
RED\,RATOR, een der Heidensche goden,
die den akkerbouw beschermden.
REEDE. (zeel'aart) eene niet zeer die- i
pe plaats in zee, op eenigen afstand
van de kust. alwaar de schepen.
voor de winden en stormen beveiligd.
ten anker kunnen liggen.
R~eder, de eigenaar van een schip.
de uitruster van schepen. Reederij,
het uitrusten ,'an schepen; ook
eene vereeniging of maatschappij
van reeders. die, voor gemeenschappelijke
rekening. schepen
uitrusten.
RF.ëEL, zie Reaal.
REEF. (,cheepsw.) zulk eene strook
van een zeil, als van eenige ne\'ens
elkander geplaatste koorden \'001'zien,
die elk tegenover zich een
gaatje hebben. waardoor men ze
trekt, om het zeil in te korten.
REEP, in het algemeen. een touw,
hetwelk in het midàen van eene
zeil steng, tegen de ra bevestigd i~.
Langs hetzt:lve loopt het zeil naar
beneden, en wordt daaraan opgehe~
chen.
RE ET CORPORE ARRESTERF.N, persoon
en goederen in beslag nemen.
REëxPORTATIE. het wederuitvoeren,
b. v. van handelsHltikelen.
RF.F-\CTlE. de korting, welke voor
bt'~chHdigde waren in den handel
wordt toegestaan.
REFK, eene len;;temaat op het eiland
Madagascar. omtrent 0,516 Ned.
el lang.
REFECTORJÜM, Lat., de eetzaal in
kloosters en andere geestelijke gestichten.
REFERAAT, het berigtgeversambt;
ook berigt. verslag. Referent. referendaris.
referendariüs, référendaire,
Fr., een herigtgever, voordrager
uit den inhoud der aeten
(bij geregtelijke zittingen): ook
een verslaggever van uitgekümene
werken. Refereren, berigtE'n, ver.
slag doen, voordragen. Referendum.
Lat., het te berigtene, waarover
berigt moet medegedeeld wordell;
ad referendum, om te berigten
(over te nemen); ad referen.
dum nemen, iets in overweging
nemen, om aan het bestuur dienbetreffende
van herigt te dienen.
REFERKIN, zie Refrein.
REFIEClëNTIA, Lat.. versterkende,
verk wikkende artsenij middelen
REFLECTEREN. weêrkaatsen, terugstralen;
nadenken, overwegen,acht
REFO. 616 RE FR.
geven. Reflector, Lat., een terugwerper,
terugkaatser. Zie Reverbère.
Reflexie, reflectie, de terug·
kaat~ing, terugstraling; overdenking,
overweging, be~piegeling;
reflexiehoek. (gezigtk.) hoek van
terugkaatsing. gelijk zijnde aan
die van in valling.
REFORMATIE, riformation, Fr .• hervorming,
verbetering. zuivering
eener zaak door afschaffing en verwerping
van het verkeerde en ge·
brekkige; bijzonder de kerkher.
vorming of godsdienstverbetering
door LUTHER, CALVIJN en anderen,
in de eerste helft der 16de eeu w
en later, daargesteld, door het uit
den weg ruimen van de dwalingen
en misbruiken, welke in de geloofsleer
waren ingeslopen. Refol"
mator, Lat .• n{formatellr, Fr , verbderaar.
hervormer. bijzonder, een
geloofszui,·eraar. leer- of kerk verbeteraar
. RIfarme, Fr., de verbetering.
hervorming; iJuijgsd.) de
vermindering, door afdanking of
door uitmonstering; op refarme
stelten, buiten dienst en op verminderde
soldij stellen. Reformeren,
hervormen, verbeteren, wijzigen.
REFORMISTEN, )'eformers, Eng., voorstanders
van de hervorming in
Engeland en van het kir sstdsel in
Franluijk. Reformistisch, wat met
die hervorming in verband staat.
REFRACTAIR, réji'actaire, Fr., een
"eêrspannige; een, die, in de
krijgsdienst opgenomen zijnde,
zich daaraan onttrekt.
REFRACTIE, rifractio, Lat., de breJ(
ing der lichtstralen, strnalbreking.
R~frangibel, rlfrangible, Fr.,
(natuUl k.) bn·ekbaar. dat gebro.
ken kan worden. Refrangibiliteit.
breekbaarheid; eigemchap der
lichtstralen, om. bij den overgang
uit eene middenstof in eene andere
van verschillende digtheid, hunne
vorige rigting meer of minder te
veranderen.
REFREIN, Referein. zekere soort van
gedicht, bij de oude Rederijkers
gehruikelijk. van het Lat .• raferre,
wederbrengen, omdat men aan het
einde van elk koppel vers denzelfden
regel (de keerwoorden ) herhaalde,
even als in het zoogenoemde
rondeel; ook verdrietige herhaling
van eene en dezelfd~ zaak.
REFRICIëREN. weder opkrabben, op
nieu w opemcheuren, als eene wond.
REFRIGERANTIA, Lat., verkoelende
geneesmiddelen.
RÉFUGIÉ. Fr., een uitgewel<ene, vlugteling,
bijzonder een geloofsvlugteling,
zoo Hls. onder LODEWIJK
Xl V. (in 1685), de Protestantsche
uitgewekenen uit Frankrijk
REFUUS, rejas. Fr., weigering. weigerend
antwoord; een blaau wtje.
Refuseren, weigeren, van de hand
wijzen
REFUTATIE, refutatio, Lat., wederlegging.
Refuteren. wederleggen.
REGAAL, koninklijk. voortreffelijk;
in orgels, een register. dat de menschelijke
stem nabootst, en van
daar ook, vox llUmana, menschenstem
genoemd wordt; ook een
gastmaal. Regale, (meerv. Regalia)
een koninklijk of ander landsheerlijk
voorregt; hoogheidsregt.
Regale/'en, onthalen. vergasten.
REGARD. Fr., blik. aanblik; ontzag,
achting; betrekking. Regal'deren,
letten, acht geven; ontzien; betreffen,
betrekking hebben.
REGATTA. een volksfeest te Venetië,
bestaande in eene wedvaart met
gondels op de kanalen, van de St.
MarcIlsplaats af tot aan een zeker
doelwit.
REGEL, een rigtsnoer, voorschrift.
REGEL-ZUSTERS, vrouwen van de
derde orde van St. FRANCISCUS,
die wel kloosterwetten en ordesteekenen
hebben, maar niet te zamen
wonen en gehuwd of ongehuwd
zijn kunnen.
REGEMENT, eene groote troepenafdeeling;
ook bestuur.
REGE. 6]7 RÉGI.
REGEN· ELECTROMETER, een geïso- zeker gedeelte van het menscheleerd
vat, hetwelk den regen op· lijk Iigchaam.
vangt, en door eenen daarmede RÉGISSEUR, Fr., een beheerder; re·
verbonden' gewonen electrometer keningvoerder, belastingontvan.
de sterkte en gesteldheid van de ger;. tooneelbeheerder, die de rol.
electriciteit daarvan aantoont. I len uitdeelt.
RÉGENCE, Fr., het regentschap, I REGIsTER.alphabetischgerangschikte
rijkshestuur, gedurende de min. I naamlijst of bladwijzer; geregts·
derjarigheid, afwezigheid, ziekte, I boek; actenboek; in orgels, ver·
enz. van eenen vorst. I scheidene tot eene soort van ge.
REGENERATIE, de wedervoortbren- luiden behoorende pijpen: alle
ging, wedergeboorte; herschep. I registers bijzetten, alle stemmen
ping, om vorming. Regenereren. laten hooren; registers houden,
weder voortbrengen; herstellen, bij boekdrukkers, zorgen, dat bij
omvormen. den w\!derdruk het blad juist in de
REGENT. landheer. vorst, heerscher, punctuurgaten van den schoondruk
rijksbestuurder; ook de bestuurder kome, opdat de kolommen op bei.
van een godshuis of liefdadig ge. de zijden overeenkomen; ook lucht·
sticht. Voorts wordt de grootste of trekgat in smeltovens. In het
diamant in eene vorstelijke kroon zwarte register, in een kwaad
regent genoemd. blaadje, eenen slechten naam,
REGESTUM, een boek, waarin alle staan; registerschip, een ingeschrebullen
en brieven der pausen ge- ven vaartuig, dat bijzondere han.
plaatst worden. delsvoordeelen geniet. Vroeger
REGETAIREN, noemt men in Guinea was dit vooral het geval met de
openbare vrouwen, die den koning Spaansche schepen, welke tot de
voor de vrije uitoefening van haar vaart en handel op West-Indië en
handwerk, eene zekere jaarlijkEche Amerika geregtigd waren.
schatting betalen moeten, van wel· REGISTRATIE, het inschrijven van
ke zij vrij zijn, zoodra zij eenen oorkonden of acten. Registrator,
zoon ter wereld brengen. iemand, die de acten wettelijk in.
RÉGIE, Fr., de leiding, het beheer schrijft; een oorkondeuschikker.
van zekere handelstakken voor den Registratuur, eene bewaarplaats
staat, met verantwoording van de der oorkonden, acten, enz.; ook
daaruit voortvloeijende inkomsten. het geregtelijke inschrijfboek.
Regie van den tabak, het beheer, Registreren, in het register of re·
de alleenhandel van den taba\c gistratuur schrijven.
REGIFUGIÜM, een feest, hetwelk de REGLEMENT, voorschrift, rigtsnoer,
Romeinen, tot gedachtenis aan het verordening, bepaling. Regleren,
verjagen hunner koningen, jaar- regelen, rangschikken, voorschrij.
lijks den 23 Februarij vierden. ven.
REGILLA, eene tunica van witte kleur REGNUM, Lat., rijk: Regnum animale,
met purperkleurige strepen, welke vegetabile et minerale, het dieren.,
de Romeinsche vrouwen den dag 'I planten- en delfstoffenrijk.
voor haar huwelijk aantrokken, en REGRES, regressus, Lat., teruggang;
zich daarin te slapen legden. I verhaal van schade op iemand.
RÉGIME, Fr., regimen, Lat., staats-' Regressirif, teruggaande, terug.
bestuur; levensregel, eet regel , werkende.
rigtsnoer.
RÉGION, Fr., kring, streek, gewest,
b. v. een luchtgewest, aardstreek;
REGRET, Fr., leedwezen, berouw,
spijt; à regret, ongaarne. Regret.
teren, betreuren, beklagen; terug
REGT. 618 REIS.
wenschen.
REGTHOEK, zie Reetangulum.
REGULA, Lat., zie Regel. Regulair,
regulier, juist, regelmatig, in orde,
op eene ordelijke wijze. Regulm iteit,
regelmatigheid, juistheid. Regulariseren,
reguleren, regelen,
schikken, rangschikken, in orde
brengen, bijzonder van uurwerken.
Regularist, regulator, een regelnar,
rangschikker. Regulatief, voorschrift,
rigtsnoer, rangschikking.
Rf'gulering, regeling, rangschikking.
Regulieren, regu!ares, Lat.,
ordesgeestelijken.
REGULATOR, hij de horlogiemakers,
de onrust, met het snekrad in een
zakuurwerk, zoo als de sling~r met
zijnen lins aan de slingeruurwerken.
Ook een werktuig, dienende,
om eene altijd eenparige warmte
te onderhouden.
REGULUS, rigule, Fr., het zuiverste
en fijnste gedeelte van eene erts,
die bij het smelten midden in de
massa blijft staan; de koning: I'egulus
antimonii, het halfmetaaldeel
van het spiesglas, waarvan men,
naar vencheidenheid der bijgevoegde
zouten of metalen, onderscheidene
koningen heeft.
REGURGITATIE, zie Vomeren.
REHABILITATIE, het weder in den
vorigen stand, staat of eer plaatsen.
Rehabiliteren, weder in den vorigen
stand plaatsen, weder in staat
stellen, wederom eerlijk maken,
herstellen.
REINE·CLAUDE, Fr., eene soort van
zeer sappige groene pruimen.
REINETTE, kOlJingsappel. eene zeer
smakelijke soort van appelen.
REINTJE, benaming van den vos in
de fabelen: ReirItje de Vos.
REIS, eene rekenmunt in Portugal,
Bombay en elder!'. In Portugal
gelden de 4 en in Bombay de 5
reis omtrent 1 cent.
REIS, bij de Turken, in het algemeen
een bevelhebber, maar bijzonder
de bevelhebber van een schip.
Reis-effendi, de rijkskanselier en
minister van buitenlandsche zaken
bij de Porte, die mede in den Divan
zitting heeft. Ieder Pt'lcha
heeft desgelijks eenen Reis-effendi,
welke gepaster Onder-reis-(::!fendi
zoude heeten, en onder den
vorigen staat. Reis- katib of kiatib,
de geheimschrijver van den
Turkschen keizer.
REIS NAAR JAFFA, een spreekwoord,
van de gevaarvolle reizen der
kruisvaarders naar het Heilige
land afkomstig, en beteekenende
over het algemeen eene gevaarlijke
onderneming.
REÏTERATIE, herhaling. Reïtereren,
herhalen, vernieuwen.
REJECTIE, afwijzing, verwerping.
REKIABDAR-AGA, hetzelfde als Rec1timbar.
RE LA, in de oude solmisatie van
GUIDO die mutatie, volgens welke
op den toon a of d niet re, maar
la gezongen moest worden.
REI,AAS. zie Relatie.
RELacHE, Fr., uitspanning, rust, het
ophouden, nalaten. Sans reldehe,
zonder staken, onophoudelijk, rusteloos.
Reldehement, Fr., verslapping,
laauwheid, vermindering,
veronachtzaming.
RELAIS, Fr., pleisterplaats, verwisseling
van paarden, nieuw voorspan;
de tusschenruimte in de tapijten,
alwaar eene nieuwe kleur
of figuur begint.
RELANCEREN, (jagtk.) een wild weder
opjagen; fig. iemand opzoeken,
ten einde hem tot iets, wat
hij ongaarne doet, over te halen.
RELATIE, relaas, verhaal, berigt,
melding. de betrekking, waarin
de eene zaak tot de andere, of de
eene persoon tot den anderen
staat; gemeenschap, verkeer. Relatief,
relative, Lat., in verhouding
tot, betrekkelijk; pronomen relativum,
betrekkelijk voornaamwoord,
in de spraakkunst.
RELAXANTIA, Lat., ontspannende of
RELE. 619 REMA.
losmakende middele~. Relaxatie,
lo!;making, verslapping, uitzetting
der spieren; het ophouden, ver·
zachten of verminderen der straf.
RELEGATIE, re/egatio, Lat., de ver·
banning naar zekere plaats. Re.
legeren, verbannen, wegzenden.
RELEVANT, Fr., gewigtig; ter zake
dien8tig. Relevatie, relevatio, Lat.,
ontheffing, bevrijding. Releveren,
verligten, ontheffen, vrijspreken;
iemand weder op de been bren.
gen, voorthelpen, herstellen; doen I
uitkomen; afhangen, afhankelijk
zijn.
RELICTEN, in de regtstaal, nagela.
tenen.
RELIëF, Fr., verheven of gedreven
werk in marmer, metaal, enz.;
fig. glans, rop.m, eer, aanzien.
Hautrelief, plein. reliëf, t'eliiff entier,
geheel verheven werk. Zie
Basreliëf,
RELIGIE, religio, Lat., réligion, Fr.,
de godsdienst, godsvrucht; ge.
loof, geloofsstelsel , geloofs. en
deugdenleer; ook naauwgezetheid.
Religiëus, réligieux, Fr., godsdien.
stig, vroom, godvruchtig, naauwgezet.
RELIQUIARIÜM, Lat., dliquaire, Fr.,
verzameling van heilige overblijf.
selen. Reliquie, het overhlijfsel.
overschot, bijzonder van ,de beenderen,
kleederen of andere dingen
van heiligen.
RELIQUUS of RELIQUA, het overige,
over8chot. wat er nog flan het geheel
ontbreekt, bij titels: et reli.
qua, wanneer men den ganschen
titel niet wil zetten.
RELOCATIE, relocatio, Lat., weder.
verhuring of verpachtilJg. verlenging
van den huur- of pachttijd.
REMA, (voorheen Scylla), eene hooge
rots in de straat van Messina.
welke voor de schippers gevaarlijk
was.
REM ACU TETIGISTI. Lat., woordelijk, ,
gij hebt de zaak met de' naald I
aangeroerd, dat is, gij hebt den
spijker op den kop geslagen, gij
hebt het getroffen, geraden.
REMANCIPATIE. bij de Romeinen. de
scheiding eener soort van echtelijk
verdrag, waarbij de bruid den
bruidegom door eeIlen handslag
gegeven was geworden, en hij
haar nu, bij de scheiding, dezen
handslag terug gaf.
REMARQUABEL, remarquable, Fr.,
opmerkenswaardig, opmerkelijk.
Remarque. Fr., opmerking. aan·
merking. Remarqueren, aanmer·
ken, opmerken; waarnemen, gade
slaan.
REMBOURS. remboul'sement, Fr .. wederbetaling,
teruggave van het ge·
dane gereede uitschot; ook de
dekking van een en wissel. Remboursabel,
remboursable, Fr., aflosbaar.
wederbetaalbaar. Rembour·
seren, wederbetalen, aflossen; ook
de dekking van eenen wissel toezenden.
REMEDIABEL. remrfdiable, Fr., herstelbaar,
geneeslijk, verhelpbaar .
Remedie, remède, Fr .• remediüm,
Lat., een middel, hulpmiddel. ge.
neesmiddel, redmiddel. Remedieren,
herstellen, verhelpen. genezen.
RE MI, in de oude solmisatie, de mutatie,
volgens welke op den toon a
niet re, maar mi gezongen moet
wor!fen.
REMINISCENTIE, de herinnering. het
herinneringsvermogen. Reminiscere,
naam van den tweeden Zondag
in de vasten, van de eerste
woorden der vulgata, Ps. 25 : 6.
Reminiscere Domine etc., Heer gedenk
enz.
REMIS, RÉMISE, Fr., uitstel van
eenen betalingstermijn; rabat. afslag.
korting. Rémise, de zending
of overmaking van iets, bijzonder
echter van geld, wissels, enz.;
een koets. of wagenhuis; in het
kaartspel, kamp. op, onbeslist gebleven.
ook enkelvoudig verloren,
door dat de partijen gelijki.iogig,
gelijkpuntig zijn, dat is, even veel
REMI. 620 REMP.
oogen, punten, steken of slagen
hebben. Remissie, remissio, Lat.,
de terugzending; n-ijstelling ,
kwijtschelding van belasting,straf,
enz.; het verminderen of nalaten
van koorts. Remissoriales (namelijk
literae), terugzendings. of te·
rugwijzings. schrift, waardoor een
regt·geding weder naar de vorige
regtbank teruggewezen wordt.
REMITTENT, een terugzenrler ; over·
zender, overmaker van geld of
\vissels, ook een toegever, kwijtschelder.
Remitteren, terugzenden;
overzenden, geld of wi~sels overmaken;
ook iets van eene vorde.
ring laten vallen.
REMONSTRANTEN, tegensprekers;
eene godsdienst-partij van de Gereformeerde
Kerk in Nederland.
Remonstrantie, remonstratie, re·
mOT/stratio, Lat., tegenvoorstelling,
tegenwerping, bijzonder het, op
de Dordrechtsche synode, door de
aangeklaagden ingeleverde tegenschrift,
waarvan zij den naam van
Remonstranten bekomen hebben.
Remonstreren, tegenvoorstellen
doen, tegenwerpingen maken.
REMONTE, Fr, de geheel- of voltalligmaking,
bijzonder van paarden
en ruiters. Remonte- of remonteerpaarden,
paarden tot het voltalligmaken
der ruiterij dienende. Remonteren,
op nieuw opmaken (van
hoede? enz.); van nieuwe paarden
voorzien.
REMORES, bij de Romeinen, die voo
gelen, welke, bij de v'-'orspelling
uit hunne vlugt, eenig kwaad beteekenden.
REMOTlE, verwijdering; afzetting,
ontslag uit eenen post. Removeren,
wegbrengen, verwijderen;
ontslaan, afzetten.
REMOTIS ARBITRIS, Lat., na het wegzenden
der getuigen, in het geheim.
Remotis portibus, na bet
wegzenden van beide partijen.
REMPART, Fr., muur, wal, voormuur
van eene stad, vesting.
REMPHAN, de Syrische naam van
HERCVLES; sommigen meenen, dat
het de Godin VENUS geweest is.
REMPLAÇANT, een plaatsvervanger,
plaatsbekleeder (bijzonder in de
krijgsdienst). Remplaceren, in iemands
plaats treden, iemands
plaats vervullen, innemen, weder
bezetten.
REMUNERATIE, belooning, vergelding.
REMURlëN, een feest, hetwelk de
Romeinen ter eere van REM us (zie
Romulus) en tot gedachtellis aan
zijnen dood in Mei vierden, en
hetwelk, als zullende dienen om
zijne ~chim te verzoenen, ook Lemuriën
genoemd werd.
REM US, zie ·ROMULUS.
RENAIS~ANCE, Fr., wedergeboorte;
in de bouwk., stijl ei la renaissance,
eene meer of min gelukkige vermenging
van den stijl dé'r middeleeuwen
met dien der Ouden, vooral
in de 16de eeu w de heerscht!nde
smaak in Frankrijk.
RENCONTRE, Fr., ontmoeting, het
toevallig zamentreffen, onverwacht
tegenkomen, bijzonder van vijandelijke
hoopen krijgsvolk; oneenigheid,
t\\ eestrijd ; ook gelegenheid.
Rencontreren, ontmoeten,
aantreffen. vinden.
RENDANT, Fr., rekeninghouder, rekeningvoerdrr;
rendant van rekening,
die rekening doet. Renderen,
opleveren, opbrengen, afwerpen,
bljzonder van de winst eener
zaak.
RENDEZ-VOUS, Fr., eene afgesprokene
zamen- of bijeenkomst; afgesproke
ne plaats ter zamenkomst;
iemand een l·endez·vous geven, iemand
ergens bestellen. Een rendezvous
huis, een stille knip, een geheim
bordeel.
RENEGAAT, een afvaUigP., die van
het Christendom tot het lslanismus
is overgegaan; een geloofsverzaker.
RENETTE, een stalen werktuig, waarRENP.
621 RENT.
mede men het vernagelen der paarden
onderzoekt.
RENFONCEMENT, Fr., dieping, diep.
te; (doorzigtk.) als de voorwerpen
zeer ver verwijderd schijnen;
(bouwk.) de dieping in eenen
muur yoor een schilderijvak enz.
RENFORCEREN, versterken, vermeerderen,
sterker maken, verhoogen.
Renfort, Fr., versterking.
RENITENT, een wederstrever, weêrspannige.
Renitentie, weêrspannig.
heid, tegenstand.
RENOMMÉE, Fr., beroemdheid;
naam, faam, mare, gerucht. Par
renommée, bij naam, bij gerucht.
Gerenommeerd, beroemd, befaamd.
Renommist, een vechtenbaas ; hij,
die wegens zijne baldadig'heid en
twistzucht bekend is.
RENONCE, Fr., ont7.egging, verloo·
coeuing ; de ontbrekende kleur, in
het kaartspd. Renonceren, zie Renonciiil'en.
Zich renonceren, in het
l<aartspel, eene kleur wegwerpen,
om renonce te bekomen, en de opgespeelde
kaart met troef te kun.
nen halen.
RENOVATIE, renovatio, Lat., vernieu.
Wlll~, herstelling. Reuoveren,
verrneuwen, herstellen, verbeteren;
(van wissels) hunnen verval.
tijd of inlossing uit. of later stel.
len.
RENSRIGNEMENT, Fr., aanwijzing,
melding, inlichting, berigt; inzon·
derheid aanwijzin.,g van de uiter·
lijke teekenen, waaraan iemand te
kennen is.
RENTE, jaarlijksche geldinkomsten,
de opbrengst van kapitalen, lan.
derijen, enz. Eene Lijfrente, jaar.
lijksche inkomsten, die met den
dood van hem of haar, die dezehe
geniet, vervallen of ophouden.
Rentenier, iemand, die van zijne
ren ten leeft, of, in het algemeen,
die renten te innen heeft. Rente.
nieren, van zijne renten of inkomsten
leven. Renteren, renten, in.
tresten of renten opbrengen, winst
opleveren. Rentmeester, een zaak.
waarnemer.
RENTOILEREN, verdoeken; eene oude
schilderij op nieuw doek overbrengen,
en het bedorvene daaraan verbeteren,
welk laatste retoucheren
genoemd wordt.
RENTREREN, weder ingaan; twee
einden doek of andere stof zoo aan
elkander naaijen of maken, dat
men de naden niet kan zien.
RENUITEN, in oude tijden, monniken,
die niet opgesloten leefden, maar
rondtogen.
RENUMERATIE, wederuitgave, terugbetaling.
RENUNCIATIE, weigering, afstand,
on tzegging. Renunciatio successi·
onis, Lat., afstand van de nalatenschap.
Renunciatio litis, Lat.,
de opheffing van het gevoerde pro.
ces. Renunciëren, weigeren, ontzeggen;
ook afzien, afstand doen,
b. v. van eene zaak; in het kaartspel,
de kleur niet bij8pelen, verzaken.
RENVERSEREN ,omkeeren, omverwerpen,
het onderste boven kee.
l'en.
RENVOOI, terugzending; aan- of verwijzing
in boeken. Renvoyeren,
terugzenden; ontslaan, zijn af.
scheid geven; verwijzen.
REO NEGANTE,ACTORI INCUMBIT PRO·
BATIO, Lat., wanneer de aangeklaagde
iets loochent, moet het de
aanklager bewijzen. Actore non
probante, reus est absalvendus, wan·
neer de aanklager niets bewezen
heeft, dan beboeft de aangeklaag·
de geen teg·enbewijs.
REORGANISATIE, wederinrigting ,
nieuwe inrigting. Reorganiseren,
weder inrigten, hervormen, herscheppen.
REPARABEL, rfparable, Fr., herstel.
baar, hernieuwbaar, verbeterlijk.
Reparatie, repal'atuur, verbetering,
hernieuwing, herstelling, vergoe.
ding, schadeloosstellmg. Réparation
d'honneur, Fr., herstel van
REPA. 622 REPO.
eer, vereerlijking. Repareren, ver· terugtrekken; ook weder zamen·
beteren, herstellen, vernieuwen (b. vouwen.
v. een gebouw); weder goed ma· REPOLON, de halve volte, welke een
ken (als eellen misslag). paard, met binnenwaarts gekeerde
REPARTEREN, deelen, verdeelen. Re. kroep, in 5 tempo's maakt.
partitie, verdeeling, indeeling. REPONDEREN , antwoorden; beant·
REPAS, de terugtred van een paard. woorden, overeenkomen, instaan,
REl'ASSEREN, eene plaats weder voor· borg zijn of blijven.
bij gaan of doortrekken; ook door. REPOS. Fr., rust. Reposeren, zich
loopen, verbeteren, b. v. van ge· verlaten op iemand.
schriften, rekeningen, enz. REPOSITORIÜM, Lat., gestel, boekge.
REPEAL, Eng., herroeping, ophef. 8tel, boekenplank.
fing, bijzonder van de Unie of ver· REPOUSSEREN, terugdrijven, afslaan,
eeniging van Ierland met Enge. b. v. den vijand.
land. Repealers, de voorstanders REPOUSSOIRS. zeer sterk geteekende
van die herroeping in het Engel. of sterk geschaduwde voorwerpen,
sche parlement. welke men voor in eene schilderij
REPERCUSSIE. terugwerping. terug. brengt, opdat de andere wijken
kaatsing (van lichtstralen) ; in de zouden, of meer verwijderd zou·
muzijk, wanneer twee of meer den schijnen.
stemmen gevoegelijk op elkander REPUÉSAILLE, Fr., eigene regt ver·
volgen. schaffing; tegengeweld, waarmede
REPERTORIÜM, Lat., répertoire. Fr., I men zich op ip.mand, wegens beo
een zaakregister. blaffert. boek om leedigingen, verhaalt; wederver.
na te slaan, aanwijzingsboek ; ook gelding; wraakoefening, weêr.
eene lijst ven de stukken, die in wraak.
den schouwburg zullen vertoond I REPRESENTANT, een vertegenwoor.
worden. diger, plaatsbekleeder, plaatsver.
REPETENT, een onderleeraar voor de vanger (van een of meer afwezi.
herhaling van het geleerde; herha· gen); volkvertegenwoordiger, af.
Ier. Repeteren. herhalen. Repe· gevaardigde in eene staten verga.
titie, herhaling; repelitie./lOrolo. dering. Rryresentatie, vertegen.
gie. een slaand zakuurwerk. Sig. woordiging, plaatsbekleeding : ook
num repetitionis, Lat., een herha. de voorstelling of opvoering vaa
lingsteeken :,j:. Repetitor, Lat.. een tooneelstuk. Representatiif,
répétiteur, Fr .• die de Jes~en van vertegenwoordigend, plaatsvervan.
den hoogleeraar met de studenten gend. Representeren, vertegen.
herhaalt. woordigen, de plaats bekleeden,
RÉPÉTITEUR, bij oorlogsvloten, een voorstellen; ook iets vertoonen.
schip, hetwelk de signalen van den REPRESSIE, repression. Fr., onder.
admiraal herhaalt. drukking, beteugeling, stremming.
REPLETTE, volbloedigheid, zwaarlij. Repressief, belemmerend, onder.
vigheid; overlading van de maag. drukkend, beteugelend.
REPLICA'l'O, (muz.). herhaald. RÉPRIMANDE, Fr., berisping, beo
REPLICEREN, antwoorden, heme, straffing, verwijt, doorhaling;
men, tegen inbrengen. Repliek. schersenderwijze, een bokking.
1'éplique, Fr., een tegenantwoord, lange neus. Reprimanderen, beo
tegeuschrift; (regtsg.) het tweede ri~pen, bestraffen, verwijten, door.
klaagschrift. halen.
REPLIëREN (krijgsk.). wijken, te· REPRIMEREN, weêrhouden, onder.
rugdeinzen, zich op eenigen post drukken, verhinderen, beteugelen.
REPR. 623 REPU.
REPRISE, Fr., herneming, terugneming,
herovering van een schip;
ook in de muzijk, de herhaling
van het hoofdgedeelte eener aria, ,
enz. Zie Prise.
REPROBATIE, l'eprobatio, Lat., tegenbewijs;
veroordeeling, verwerping.
Reprobel'en , niet aannemen of
goedkeuren, verwerpen; rusten;
een tegenbewijs maken.
REPROCHABEL, r'prochable, Fr., ver·
werpelijk, berispelijk, strafbaar.
Rtproche, Fr .• verwijt, berisping,
bestraffing. Reprocheren, verwijten,
berispen, bestraffen.
REPRODUCENT, een ttgenbewijsvoerder.
Reproduceren, weder te voorschijn
brengen, herstellen; tegenbewijs
voeren, tegengetuigen bij.
brengen. Reproduct, hij, tegen
wien een tegenbewijs gevoerd
wordt. Reproductie, de wedervoortbrenging
, herstelling, hernieuwing,
vervolkomening. Reproductief,
wedervoortbrengend ,
herstellend, vergoedend. Rrproductiviteit,
reproductive kracht, het
herstellingsvermogen, bijzonder
van wormen, allJphibiën, enz.
REPROTEST of Reprotestatie, eene te·
genvoorstelling , tegenverklaring.
Repl'otesteren, eene tegenvoorstelling
indienen, eene tegenverklaring
doen.
RllPl'ILIëN, reptilia, Lat .• kruipende
dieren, Reptilia parnassi, Lat.,
fig. geleerde brekebeenen, ellendige
dichters.
REPUBLIEK, rfpublique Fr" I'es publica,
Lat., de algemeene zaak,
het gemeenebest, de vrijstaat; elke
staat namelijk waarin het opperste
gezag nitt door eenen erfelijken
vorst wordt uitgeöefend, maar
door eenen president of directori"
G.m (bestuur van velen), gekozen
door het volk zelf. Zoodanig een
bestuur kan Aristocratisch, Democratisch
of Aristo.democratisch
zijn: Aristocratisclt, als daartoe
slechts auellijken of de aanzienlijksten
worden toegelaten; Democratisch,
als daartoe de burgerlijken,
zonder aanzien des stands,
worden gekozen, en Aristo. demo·
cratisch, als de beide voorgaande
vormen gemengd in het bestuur
worden opgenomen. Republikein,
een gemeenebestgezinde, vrijheidsvriend,
Republikeinsch, gemeenebestgezind,
vrijheidlievend.
REPUBLIKANISEREN, monarchale staten
in republieken hervormen, zoo
als onder anderen de Fran~chen
bij hunne revolutie in 1 ï!J3 en later
deden. Republicanismus, gehechtheid
aan den republikeinschen
regeringsvorm. Republicomanie,
ingenomenheid of overdrevene
liefde voor de republikeinsche
staatsgesteldheid.
REPUDIATIE, verwerping; verstooting,
echt~cheiding. RepudiëreTI,
verwerpen; verstooten, echtscheiden,
REPUGNANT, Fr., terugstootend, hinderlijk,
afkeerwekkend, walgelijk.
REPULSA, Lat., een weigerend antwoord,
afwijzing. Repulseren, terugstooten,
afwijzen. Repulsie,
repulsio. Lat., terugstooting, afwijzing.
Repulsief, terugstootend, afwijzend.
REPUTATIE, réputation, Fr., naam,
goede naam, eer, aanzien.
REQUEST, requéte, Fr., een klaag-,
verzoek- of smeekschrift; bede,
verzoek. Requestrel'en, een verzoekschrift
enz. indienen.
REQUIëM, Lat., eene zielmis in de
Roumsche kerk voor een en afge.
storvene, tot rust zijner ziel. welke
met de woorden begint: l'equiëm
aeternam donCl eis Domine! Heer!
geef hun de eeuwige rust enz.
Requiescat in pace, hij (zij) ruste
in vrede!
REQUIRANT, requirant, Fr., een verzoeker,
eischer; navorscher, navrager.
Requireren, verzoeken, vorde·
ren, eischen, in regten; iets navorsehen,
onderzoeken; leveringen
RES. 624 RESE
vorderen of uitschrijven, b. v. bij RESERANTIA, Lat., openende geneesmilitairen.
Requisiet, een ver- middelen.
eischte, noodzakelijke eigenschap. RESERVAAT, voorbehoud, beding; ook
Réquisiteur, verzamelaar, bijeen- I het voorbehoudene, bedongene.
brenger. Rlquisitie, eisch, vorde- I Reservando, Lat .. voorhehoudend,
ring; beslag op personen of goe-' met voorbehoud. Reservatie, réserderen;
de uitschrijving van leve- vation, Fr., I'eservatio, Lat., voorrantiën
voor de militairen; ook, behouding; reservatio honol'is in
onder de vroegere Framche repu- sententia, Lat., dat de straf. die
bliek, de oproeping aan de jonge- iemand in een vonnis opgelegd is,
lieden tot de krijgsdienst. Réqui.. aan zijne eer niet schadelijk zijn
sitionnaire, Fr., zie Conscrit. Re. i zal. Reservatio mentalis, hei mequisitoir.
de eisch van het Open. lijk voorbehoud, wanneer iemand,
baar Ministerie. die eene verklaring, of eenen eed
RES. Lat., eene zaak. Zie Factum. doet, en iets daarmede strijdig bij
Res judicata, een vonnis. Res liti-, zichzelven denkt, en dus zijne pargiosa,
eeI,)e onbesliste, nog han-I tij of den regter tracht te misleigende
zaak. &s nulliüs, eene zaak, den. Reservatis et j'eservandis, met
die niemand toebehoort: res nul- voorbehoud van datgene. wat voor
liüs cedit occupanti, eene zaak zon· te behouden is. Réserve. Fr., uit.
der meester kan de eerste de beste zondering, voorbehouding; behoed·
in bezit nemen. Res Jacti, daad- zaamaeid,achterhoudendheid; achzaak.
Res mobiles. roerende goe- terhoede, reserve, van hier reservederen)
Res immobiles, onroerende corps, corps.de-réserve, Fr., spaargoederen.
of hulpbende; en réserve, in voor-
RESCINDEREN, vernietigen, opheffen, raad, ter zijde; sans réserve, zonvoor
nietig verklaren, omverstoo- der uitzondering. Reserveren,
ten (van kontracten, testamenten, voorbehouden, bedingen; iets tot
enz.) Rescissie, de geregtelijke eenen anderen tijd behouden, bevernietiging,
omverstooting, ver- sparen. verschuiven, terugleggen;
werping van iets. cas réservé, eene zonde, welke de
RESCONTRE. riscontro, Ita!., de ver- paus alleen vergeven kan.
rekeningsdag, het te voren over- RESInENT, een staatszaakvoerder of
eengekomen of bepaald tijdstip ter .zaakgelastigde in vreemde hoofdaf-
of verrekening, bij effectenhan- steden. Residentie. de zetel. hofdelaars,
kooplieden, enz. plaats. Resideren. wonen, bijzon-
RESCRIBEREN, terugschrijven, ant- der van vorsten, ook van notariswoorden,
inzonderheid, van beo sen enz., verblijven, zijn' zetel
sturen aan bijzondere personen. houden.
Rescript, schriftelijk antwoord of' RESIDUUM, Lat., het bezinksel, overbescheid,
bijzonder van vorsten of blijfsel, grondsap.
besturen aan minderen; ook eene RESIGNATIE, resignation, Fr., de afpauselijke
verordening of bevel als standdoening van een ambt of
antwoord op eene theologische post; gelatenheid, onderwerping
vraag. Rescriptie, eene schrifte-. aan den goddelijken wil; zelfverlijke
aanwijzing tot heffing of uit-' loochening. Resigneren. afstand
betaling van eene geldsom, in den doen, nederleggen ; zich met gelavorm
van een bevel; in Frankrijk, tenheid in zijn lot schikken.
gedurende de omwenteling, eene RESISTENTIE, tegenweer. weêrstand,
staatsverzekering ,landsobligatie verzet. Resisteren, weêrstaan, zich
op de domeinen. verzetten, tegenstand bieden.
RE SO. 625 RESP.
RE SOL. deze lettergrepen beteekenden
in de solmisatie die mutatie.
volgens welke op den toon d of g
niet meer re maar sol gezongen
werd. Op toon d moest sol gezongen
worden, wanneer men bij
afdaling uit den herachord van c
in de herachord van g ging; op
toon g moest dit g-eschieden, wanneer
de afdalende melodie zich uit
de herachord van l in de hemchord
van c bewoog.
RESOLUTIE, résolution, Fr., beslissing.
besluit; vastberadenheid.
Resoluut, vastberaden,on verschrokken,
moedig; ronduit, openhartig.
Resolventia, Lat., oplossende of
verdeelende geneesmiddelen. Re·
solveren. oplossen, verdeelen; zich
bepalen. besluiten. Geresolveerd,
onvenchrokken, moedig, koen.
RESONANS BODEM, klank- of zangbodem,
de holle bodem van verscheidene
snaarinstrumenten. op
welken de snaren liggen, en waardoor
haar klank versterkt wordt.
RESONANl', résonnant. Fr., terugkaatsend,
weêrgalmend. Resonantie,
résonnance, Fr., de terugkaatsing',
weêrgalm, echo, weêrklank. Resoneren,
résonner, Fr., terugkaatsen,
weêrgalmen.
RESORBENTIA, Lat., inzuigende geneesmiddelen.
RESORTUS, het regt van eenen leenheer,
volgens hetwelk alle appellatiën,
die zijne leenmannen betreffen,
eerst voor hem moeten
geb ragt worden.
RESPECT, Fr., eerbied, ontzag. hoogachting;
betrekking, opzigt; met
respect, met verlof (te zegg-en).
Respectabel, respectabte, Fr., eerwaardig,
achtenswaardig, aanzienlijk.
Respectabiliteit. achtenswaardigheid.
Respecteren, achten,
hoogachten, in eere houden, eerbiedigen,
ontzien; verschoonen,
ongemoeid laten; ook etnen wissel
aannemen te betalen (honoreren).
Respectief, betrekkelijk, we- ,
derkeerig, onderling. wederzijdsch.
Respectuëus. respectueux, Fr., eerbiedig.
vol eerbied.
RESPICIëREN, in aanmerking nemen,
acht geven op iets.
RESPIJT, uitstel, verlenging van den
betaaltermijn ; respijt- of respectdagen,
die dagen, welke, na den
vervaldag van eenen wissel, aan
den betrokkene nog ter betaling
worden toegest.aan; anders ook
Discretie-, Faveur- en Honneurdagen
genoemd.
RESPIRATIE, de ademing, het ademen,
lucht scheppen; het uitrusten.
Respireren, ademen, adem
halen, lucht scheppen; uitrusten,
zich herstellen.
RESPIRATOR, Lat., een werktuig, om
in groeven en andere met mephitische
dampen vervulde plaatsen,
zonder gevaar adem te halen.
RESPONDENT, antwoorder, verdediger
van een geleerd twistgeschrift
op de hoogesche.len. Responderen,
reponderen, antwoorden, hervatten,
wederleggen ; ook zich voor
iets verantwoordelijk stellen, borg
blijven. Responsabel, responsabie,
Fr., verantwoordelijk, aansprekelijk
, Responsabiliteit, verantwoordelijkheid.
Rssponsiej, antwoord
bevattend, antwoordend. Respon.
soriüm, Lat., een kerkgezang, in
hetwelk de geestelijke een psalm
begint en het koor met het overige
voortvaart. Responsum, schriftelijk
antwoord, aanschrijven.
RES PUBLICA, Lat., het algemeene
welzijn, gemeenebest, de vrijstaat.
Zie Republiek.
RESSORT, Fr., veêr; drijfveêr, veêrkracht;
vak, gebied; bestuur,
werkkring, grondgebied. Ressorteren,
tot cenen bepaalden werkkring,
tot eene zekere regt bank,
onder een bepaald bestuur of regtsgebied
behooren.
RESSOURCE, Fr", hulpbron, toevlugt,
red- of bestaan middel ; verzamelplaats
van een besloten gezelschap.
40
REST. 626 RÉTA.
REST, reste, Fr., het overschot, I RÉTABLE, Fr., het altaarblad, veroverige,
achterlijke. Restant, Fr., sierd ruggestuk van een altaar,
overig, overgebleven, achterlijk; waarin meerendeels een schilderook
achterstallige schuldenaar; stuk besloten is.
paste restante, zie Paste. Resteren, RETABLISSEMENT, Fr., de hersteloverig
blijven; achterstallig zijn. ling, wederoprigting. Retablisse-
RESTAURATECR, restaurant, Fr., een ren, herstellen, wederoprigten; gehersteller,
wederoprigter; gaar- retablisseerd, hersteld, weder opkok,
spijshuishouder. Restau1'a- gerigt.
tie, herstelling, verbetering; troons- RETALIATIE, wedervergelding.
herstelling; verfrissching, verster- RETARDANDO. ritardanda(muz.), verking;
ook een spijshuis, purtieta. tragend. aanhoudend.
fel. Restaureren, herstellen; ver- RETARDATEN, onkosten van een verfrisschen,
verkwikken; ook van traagd regtsgeding; de niet te
schilderijen, verhelpen, in orde regten tijde betaalde belastin~en;
brengen. achterstallige interessen. Retar-
RESTAURANTIA, Lat .• herstellings- of datie, retardement, Fr., vertraging,
versterkingsmiddelen. hindernis, uitstel. Retarderen,
RESTEREN. zie Rest. vertragen, ophouden.
RESTlTUëREN, herstellen; terugge- RETAXATIE, herschatting, wederopven,
vergoeden. Restit"tie. resti- neming, nieuwe begrooting.
tutia. Lat., herstelling; wedergave, RETENTIE, terughouding, voorbevergoeding
; restitutia expensarum, houding; retentieregt,jus retentiode
teruggave of vergoeding der nis, terughoudingHegt. Retenkosten
; restitutio in integrum, de tum, Lat., de stilzwijgende verherstelling
in den vorigen toe- zachting van een vonnis; eene
stand. bedriegelijke voorwaarde, bij het
RESTO, PRO, zoo veel als per saldo. sluiten van een contract. Rete-
RESTRICTIE, "estrictio, Lat., beper. nu, retenue, de eerste post op de
king; voorbehoud, beding. Res- rekening van een' advokaat. welke
trictief, beperkend of voorbeholl- aanduidt, dat hij de hem opgedradend.
Restringeren, beperken, I gene zaak ter verdediging heeft
begrenzen. zamentrekken, verkor- aangenomen.
ten; restringerende middelen, stop- RETICULUM, Lat., eene soort van
pende of zamentrekkende midde- I netje, hetwelk de Romeinsche (lalen.
I ter ook de hedendaagsche) vrou-
RESULTAAT, résultat. Fr., de uitslag, I wen o\'er het hoofd droegen, om
uitwerking, einduitkomst; de op- de haren bijeen te houden.
brengst, vrucht; het gevolg, be- Een werkzakje der vrouwen. Zie
sluit, b. v. van een ondéTzoek. Ridicule.
Resulteren, volgen, voort~pruiten, RETICULUS, bij de Romeinen, eene
voortkomen. soort van opgestroopte schoenen.
RÉSUMÉ, Fr., "esumtie, zamenvatting RETINA, Lat., het netvlies in het
der hoofdpunten, beknopt overzigt oog.
van iets. Resumeren, iets kort RETIRATIE, de wederdruk , afdruk
herhalen, zamenvatten; nalezen en van een blad op de keerzijde. angoedkeuren.
ders ook de vel'SO, in tegenstelling
RESURRECTIE. resurrectio, Lat., de van dcn schoondruk de prime.
opstanding der dooden; resurrec- RETIREREN (zich), zich terug trektiemannen,
benaming van de lijk- ken, afdeinzen; van de wereld,
dieven in Engeland. van de bezigheden afzien, zich in
HETO 627 RETR.
rust begeven.
RETORSIEREGT, jus retorsionis, Lat.,
regt van wedervergelding.
RETORTE, Fr., (scheik.) eene kolf,
kolfilesch, helm, een ronde krom.
halzige vaas, kromhals.
RETOUCHEREN, retoucher, Fr., ver·
helpen, opwerken, overwerken,
de laatste hand aan iets leggen
(schilderijen en koperen platen).
Zie Rentoileren.
RETOUR, Fr., terugkeer. wederkee.
ring, terugreis; hetgene men bij
eene ruiling toegeeft, retourvracht.
terugvracht ; ook wissel- of geldterugzending.
Retourneren, we·
derkeeren; terugzenden; teruggeven.
Retourwissl'l, ritorno, !taL,
de wissel, dien de remittent aan
den houder, in plaats van de voluta.
behandigt; ook de herwissel
draagt somwijlen dezen naam.
RETRACT, het intreden in de regten
van een' ander'.
RETRACTATlE, Retractie, de terug.
neming, herroeping (van zijn
woord of het beweerde); optrekking
of verkorting van spieren en
zenuwen. Retracteren, terugtrek.
ken. terugnemen, herroepen, b, v.
van woorden; optrekken (van spieren
enz.).
RETRAITE. Fr., terugtogt, aftogt;
afzondering, eenzaamheid; rustplaats;
terugkeer, b. v. van solda.
ten naar hunne woonplaats.
RETRANCHEMENT, Fr., beperking,
vermindering, verkorting; ver·
schansing. veld- of leger~chans.
Retrancheren. afsnijden, ver~chansen.
RETRATTO, 1 tal. , herwissel, tegenwissel.
Zie retourwissel.
RETRIBUëREN, beloonen. vergelden.
Retributie, de teruggave, vergelding,
bdooning.
RETRO. Lat., terug, rugwaarts. Retroactie,
de terugwerking. Retroactief,
rugwaarts of terugwerkend.
Relroageren. terugwerken.
RETROBANIVIÜM, in de oud. Noormansche
wetten, eene algemeene
oproeping tegen eenen indringenden
vijand.
RETROCEDEREN, weder aftreden of
afstaan. Retrocessie, de weder.
aftreding of -afstand.
RETRODATEREN, terug dagteekenen,
de dagteekening in een geschrift
vervroegen. Retrodatering, de
vervroeging van de dagteekening.
RETROGRADATIE, teruggang. Retrograderen,
teruggaan. achterwaarts
gaan. Retrogradief, rugwaartsgaand
, terugloopend (bijzonder
van planeten).
RETROREVOLUTION AIR, tegenrevolutionair.
antirevolutionair, hetgoene
eene omwenteling terug doet gaan.
REÜNIE, réunion, Fr., wedervereeni.
ging. hereeniging; verzoening, bevrediging,
bijeenkomst, vergadering.
Reünilren, weder vereenigen,
hereenigen, verzoenen; bijeen·
komen.
REÜSSEREN, gelukken, goed uitval.
len. slagen, zijn doel bereiken.
Reüssite, de goede uitslag, gelukkige
uitkomst.
RE UT, in de solmisatie die veran·
dering, volgens welke op den toon
g niet meer re maar ut gezongen
werd.
REVALEREN, zich op iemand verhalen
(wegens het beloop eener vordering).
REVANCHE, Fr., revange, vergelding,
genoegdoening, weêrwraak. het
verhaal; een tweede spel, om het
verlies van het eerste te herstellen.
Revancheren, vergoeden,
wreken.
RÉVEILLE, Fr., de wektrommel, het
signaal voor het ontwaken der
~oldaten; ook de trommelslag,
welke in eene vesting. des mor·
gens, geslagen wordt, eer de poorten
opengaan.
REVELATIE, rfvélation, Fr .. ontdek.
king; openbaring. Reveleren, ont.
dekken; openbaren.
REVENU, Fr., het inkomen. Reve.
40*
RE VE. 628 REVI.
nuln, inkomsten of renten. derverlanging van eenen eigen-
RE VERA, Lat., in der daad of in dom.
waarheid. REVISIE, de herhaalde doorz'lge,
REVERBERATIE, terugkaatsing, te- monstering, herziening; in de
rug\\'erping van het licht, terug- boekdrukkunst, de tweede proef
straling. RI:verbère, Fr., eene van een hlad, de verbetering van
groote straatlantaarn; een hol ge- het proefblad. Revisor, een onslepen
spiegel, welke bet licht der zoeker, naziener, bijzonder van
terugwerpt; licht weerkaatsende rekeningen, enz.
lamp. Revel'bereren, terugwerpen REVIVICATIE. Reviviscentie, het we-
(lichtstralen), terugkaatsen. Re. I der levend maken, (bijzonder van
verbèrevuur, een vuur, dat, door kwikzilver), de herstelhng in zijhet
maaksel van den oven, zoo nen natuurlijken toestand; van
geleid wordt, dat het de potten of andere metalen is het reductie.
ligchamen, die ter verkalking over· REVOCABEL, révocable Fr., herroegegeven
worden, aan alle kanten pelijk , wat teruggenomen kan
bereikt en in gloed zet. worden. Revocabilileit. herroep-
REVERENDE, reverenda, (namelijk baarheid. Revocatie, herroeping,
vestis) Lat., priesterrok, koorrok ; terugname, intrt:kking, bijzonder
een lang zwart opperkleed der van ambten of verrigtingen. Regeestelijken.
vocatoria, Lat., herroepings- of
REVERENTIR. révérence. Fr., de bui- terugroepings!Jrief, waardoor on·
ging, neiging, ontzag. eerbied, derdanen uit vreemde dienst in
eerbetuiging. I hE't vaderland teruggeroepen wor-
REVERIëN, rt!veries, Fr., droomerijen" den. Revocatorisch, eene herroedweeperij,
het ijlen of bazelen der I ping of terugroeping bevattende.
zieken, zotte verbeeldingen; mij- I Revoceren, revoqueren, terugroemeringen,
diepe gedachten. pen, terugnemen, intrekken.
REVERS, Fr., een averegtsche slag REVOLTANT, aanstootelijk. ergerlijk,
met de hand, de huitenzijde (van hoogsthjnderlijk. Révolte. Fr.,
de hand); de keer- of achterzijde opstand, op reel'. Revolteren, in
van een en gedenkpenning, een opstand geraken, zich tegen de
blad, eene stoffe, enz. ; tegenspoed, overbeid verzetten, omwentelen.
ongeval; opslag van een kleed; Revolutie, omwenteling, omvertegenschrift,
tegenbewijs, tegen- storting, omkeering, bijzonder
verzekering. staatsom wenteling. Revolutionair,
REVERSALIëN, tegenschrijvingen; oproerig, eene staatsomwenteling
oorkonden, waardoor gebeurde beöogende, omwentelingsgezind;
zaken verklaard worden, Diet na- ook een opstandeling, die aan eene
deelig aan de algemeene orde te staatsomwenteling deel neemt, of
zijn. die helpt bevorderen, bij voorbeeld
REVERSIBEL. terugvallend, weder door geschriften, gesprekken. Reovergaande
(van renten). Rever- volutioneren, omwentelen, eene
sibiliteit, wederkeerbaarheid, de staatsomwenteling veroorzaken of
hoedanigheid van het weder ver- bewerken. -
,'allen aan den eigenaar, die er REVUE, Fr., de wapen- of legervroeger
over heeft beSchikt. Re· schou w, monstering; de revue pasversie,
terugvalling, wederkeering, seren, gemonsterd, naauwkeurig
b. v. van een goed enz., aan den upgenomen of beöordeeld worden;
vroegeren beschikker daarover. ook overzigt, de titel van verschil-
REVINDICATIE, terugvordering, we- lende Franse he tijdschriften; in
REVU. 629 RAAC.
het Engelsch heet die titel Review.
REVULSIE, sterke beweging der S8ppen
in het ligchaam, afleiding,
afwending daarvan. Revulsiej, de
sappen verdeelende, afdrijvende.
REX, een overheidspersoon te Athene,
welke over de priesters, de Eleusinische
geheimen en het vieren
van godsdienstige feesten het opzigt
had. Zijne echtgenoot, REGINA,
had het opzigt over verscheidene
godsdienstige gebruiken, welke
slechts de vrouwen betroffen en
zeer geheim gehouden werden. Rex
convivii of mensae, een persoon, die
door de Romeinen bij gastmalen
gekozen werd, om de orde te handhaven,
en voornamelijk toe te zien,
dat niemand genoodzaakt werd,
meer te drinken dan hij verdragen
konde, uit welken hoofde hij ook
modimperator heette. Een door de
Grieken en Romeinen, tot een
zelfde einde, bij de offermaaltijden
aangesteld persoon, bek wam den
naam van symposiarch. Rex sacrorum,
bij de Romeinen, de voornaamste
geestelijke na den opperpriester
(pontifex).
REZ, eene korenmaat te PhilippeviJle,
in Gidet, enz., omtrent 7 Neder!.
kop houdende.
REZ DE CHAUSSBE, Fr., de benedenste
verdieping, de woning gelijkvloers,
benedenwoning.
RHABDOLOGIE, de staafjesrekenkunst,
wetenschap om met staafjes te rekenen.
Rhabdomantie, het raden,
door middel eener roede; de voorgewende
kunst, om verborgene
dingen, b. v. schatten enz., door
middel van de wigchelroede, te
ontdekken.
RHACHITIS, de kromming van de
ruggegraat, Engelsche ziekte, dewijl
daarbij niet zelden, in de gevolgen,
de ruggegraat verbogen
wordt. Rhachitisch, met de Engelsche
ziekte behebt, krombeenig.
RIJACHIAGRA, jichtige ruggepijn.
Rhachialgie, gestadige pijn in de
ruggegraat. Rhachiophyma, gezwel
aan den ruggegraat. Rhachioporalysis,
ruggemergsverlamming.
Rhachiorrhe'llma, het lenden
wee, de lendenpijn, het spit.
Rhachis, graat, ruggegraat.
RHACHOS, Rhacosis, eigenlijk iets
verscheurends of vencheurds; eene
verslapping van den balzak, waardoor
dezelve buitengewoon verlengd
wordt. Zweren en wonden,
welke zeer verscheurd zijn.
RHADAMANTVS, (fabelk.) een van de
drie neJsche regters der schimmen;
flguur!., een hardvochtig,
streng, ernstig man.
RHAGADES, drooge en diepe spleten
der huid, welke door snelle afwisseling
"an koude en warmte ontstaan;
venerische etterbuilen.
RHAGAIDES, het druivenvormige oogvlies.
RHAMNES, de Romeinsche ridders
of edelen. ROMULUS rigtte van
hen 3 afdeelingen op, waarvan
hij de eerste naar zich zei ven
Rhamnenses; de andere, naar TATIUS,
den Latijnschen koning,
Tatiënses, en de derde, naar LUCOMON,
Luceres noemde.
RHAMNUSIA, (fabelk.) de wraakgodin,
bijnaam van NEMESIS. Zie
NEMESIS.
RHAPHANIA, de kriewelziekte, de
Russische catharre.
RHAPHANOIDES, dwarsbreuk, zulk
eene breuk, waarbij het been dwars
gebroken is.
RHAPHE, de mlad; de heelkundige
naad, de vereeniging der schedel-,
gezigts- en andere breede beende.
ren.
RHAPSODIE, Rapsodie, rhapsodi(/,
Lat., met dit woord duidde men
oorspronkelijk eene rij van enkele,
onderling zamenhangende gezangen
aan, bijzonder de gezangen
van HOMERUS. Rhapsoden, waren
bij de oude Grieken, de rundtrekkende
volkszangers, welke met
eenen lauriertak in de hand, deels
RHEA. 630 RHIN.
de gedichten van HOMERUS, deels de neusgaten. Rhinalgia, neushunne
eigene gedichten, voor het pijn. Rhinanchone, neusvernaauvolk
opzeiden. Thans verstaat wing. Rhinariüm, een kleine neus;
men door rlwpsodieil, verzamelin- eene neu~zalf. Rhinenrhysia, het
gen van verhalen, dichtstukken, inspuiten in den neus. Rhinenehyta,
ook wetenschappelijke voonlrag- neusspuit. Rhinscresmus, neusten,
die wel in een en geest Vl'r- jeuking, neuskrieweling. Rhinovaardigd
zijn, doch niet regtstreeks plastiea, rhinoplastiek, de kunst
met elkander in verband staan. om eenen verloren neus weder te
RllOpsedisch, stukswijze voorge- herstellen. Rhinorrhagia, neussteld,
niet zarnenhangend; en in bloedvloeijing, sterke neusbloeeen
en verachtelijken zin, zamen- ding. Rhinorrhagieus, met neusgelapt,
zamengdlanst. Rhapsodist, bloeden beh~bt, daarvan afkomeen
verzamelaar van niet zamen- stig enz. Rhinostegnosis, neusverhangende
stukken, van een men- stopping.
gelrnoes of rommelzo. RHINIÜM, onderscheidene oogzalven
RHEA, (fabelk.) de moeder der goden, met mechanisch scherpe deden,
bijnaam van CYB ELE. die tevens als vijlen moeten die-
RHEA SYLVIA, Ilia, dochter van NU- nen.
MITOR, werd, nadat zij door MARS, RHINOCEROS, eene uit den hoorn van
moeder van ROMULUS en REI,IUS eenen rhinocerosvervaardigdevaas,
geworden was, in de gevangenis waarin de rijke Romeinen de kostgeworpen,
maar daaruit naderhand bare oliën en zalven bewaarden,
door bare zonen weder bevrijd. waarvan zij zich bij het baden be-
RHEMBASMUS, het ronddwalen, bij- dienden.
zonder het nachtwandelen. RHIPHACUS, een der verschrikkelijk-
RHETOR, Lat., redenaar, lecraar der ste centauren, die met zijn lijf baredekunst
of welsprekendheid, re- ven de huogste boom en in het
deriiker. Rhetoriek, rhetorica, Lat., bosch uitstak en door 'l'HESEUS gede
redekun8t, leer der welopre- dood werd.
kendheid. Rhetorisch., redekun- RHIZAGRA, eene tang der tandmeesstig,
op redenaarswijze. ters, om de wortels der tanden
RHETORIAro'EN, eelle sekte onder de mede uit te halen.
Oostersche Christenen, welke van RHIZOBLASTEN, zie Geoblasten,
haren 8tichter RHEl'ORIUS den RHIZOPHAAG, die slechts van wortenaam
had, en voornamelijk leerde, len leeft.
dat onderscheidene gevoelens in RIIIZOTOME, een, die geneeskundige
geloofszaken Gade niet ongevallig wortelen verzamelt en verkoopt;
zijn. ook een geneesmiddel, hetwelk
RH EU MA, rheumotismus, Lat., RltU- I eene kwaal met wortel en tak uit.
matisme, Fr., vloeijing, zinking. roeit.
Rheumatiek, rheumatisch of rhuma- RHODE, eene dochter van NEPTUNUS
tiek, rlwmatisch, vloeijend, met en AMPHITRITE, werd door den
zinkingen gekweld. zonnegod HELIUS bemind, die het
RHEXIS, (in het algemeen '·oor rhog- eiland Rlwdus, gelegen in de Midma
gebruikt) wordt bijzonder van dellandsche Zee, naar haar beeen
geFprongen of gebersten oog noemde.
gebruikt. RHODIACUM, bij de Romeinen een
RHIG08, RigUl', Frigus, de huiverig- bijzonder drinkgereedschap, het.
heid, koort~koude. I welk geacht werd de hacht te
RHIN, Rhis, de neus. Rhinis nares, I hebben, om zoowel de dronkenRHOD.
631 RHYP.
schap als de opwekking van 7.În. plaats, of elke lijn uit de plaats
nelijke begeerten te verhinderen. van het schip naar eene van de 32
RRODOM ELI, rozenhonig . Rhodome- punten der gewone indeeling van
lOri, rozen appel. De zoogenaamde den gezigteinder_
rozen- of kwemarmelade, uit ro- RHYPARIA, de vuilnis, onzuivere
zenappelen of uit kweën met ro- toestand, bijzonder van het darm.
zen water. kanaal.
RRODOPE, koningin van Thracië, RHYPOGRAAPH, een kladschilder;
welke in het gebergte van haren knoeijer, die bijzonder smerige on·
naam veranderd werd. derwerpen voorstelt.
RHOEAS, Rhyas, het volslagen ge· RHYPTICA, Lat., zuiverende midde.
brek, of ook de gebrekkige klein. len. Rhyptisch, zuiverend, bloed.
heid der traan fistel, welke altijd zuiverend, de bloedscherpte ver·
eene traanvloeijing ten gevolge minderende (geneesmiddelen).
heeft. 'RHYTMISCH, versmatig, wel geör.
RHOECUS, de centaur, die bij den dend. Rhythmus, de evenmatige
strijd met de Lapithen naar de welluidendheid, klankmaat (in de
bruiloft van Pirithous vlugtte en dicht· en redekunst).
in zijne vlugt dool' ATALANTE ge- RHYTHMOMACHIE, zie Lythmomachie.
dood werd. RHYTHMOMETER, taktgever, een me·
RHOGMA, in het algemeen, scheur of chanisch kunstwerk, waardoor dke
spleet van een been, mRar bijzon- graad van de beweging der tijd.
der eene vlakke hersen-schedel. maat op het naauwkeurigst wordt
breuk zonder verplaatsing der stuk· aangewezen.
ken. RYTHMAPOEIE, was bij de Grieken
RHOMBIET, versteende gekronkelde een der gewigtigste deel en van
slak. hunne muzijk, en wel die, aan
RHOMBODODECAEDRUM, een lig- welke men heden ten dage de uit.
chaam, met 12 ruitvormige zijden. drukking takt-orde geeft, en die den
RHOMBUS, eene ruit, een gelijkzij- toonzetter leert, de toonvolten en
dige, scheeve vierhoek; ook eene de daaruit verbondene melodische
heelkundige bandage, welke den deelen, onder elkander, in eene
naam van hare gedaante bekomen goede verhouding te brengen.
heeft. RHYTIDOSIS, Attrophie, eene oog-
RHOPALISCH, wordt gezegd van ver- ziekte, waarbij het oog, door gezen,
welker eers\e woord eenlet- brek aan voeding, kleiner wordt,
tergrepig is, maar de anderen al. verwelkt, zich meer of minder diep
lengs in aantal lettergrepen toe- in de oogholte terugtrekt, en het
nemen. gezigt verloren gaat of ten minste
RHOPOGRAAPH, een schilder, die al. zeer verzwakt.
leen kleinigheden, zoo als plauten, RHYTIS, de rimpel.
dieren, enz. schildert. Rhopogra- RIADHIAT, eene godsdienstige oefephie,
beschrijving van struiken en ning der Mahomedaansche bewoheesters.
I ners van Hindostan, bestaande in
RHUM, bij de Birmannen, eene soort I het vrijwillig opsluiten, op brood
van altane aan de gebouwen van en water (dat zij eerst na zonson·
voorname staatsbeambten, waar- I dergang nuttigen) gedurende 14
van de koninklijke bevelen bekend, dagen in eene donkere plaats. al·
gemaakt worden. waar zij verder niets doen dan met
RHUMB, de windroos. Bij de zeelie- eene sterke stem Hu schreeuwen
den, de wereldstreken van hunne en het ligchaam verdraaijen. Deze
RIAL. 632 RIel.
levenswijze, gepaard met het ge-I dien de Romeinsche vrouwen in
loof, dat hierdoor de booze geest den rouw droegen.
door eene hoogere magt gedwon- RICINUS, de wonderboom, uit welks
gen wordt, hun het toekomstige I zaadkorrels de geelachtig groene
te ontdE'kken, brengt hen zoo ver, ricinmölie gewonnen wordt, welke
dat zij eindelijk rueenen, stemmen tegen wormen, verstoppingen, enz.
te houren en verschijningen te dient.
zien. RICOCHET-SCHOT, een schot, waarbij
RIALTO, de grootste brug in Venetië, de kogel herhaalde malen op den
slechts uit eenen enkelen pilaar grond of het water afstuit en zich
bestaande, waarop het gevecht weder verheft, even als dit, bij de
tusschen de Castellanen en Nico- keiling op het water, met eenen
letten, twee partijen onder het ge- steen, het geval is.
meen, voorviel. RrcoRso, hetzelfde als Ricambio.
RIBATTULLA, is, wanneer een paard RIDDERSLAG, slag met het piat van
in courbetten zich van voren op- het zwaard op den rug, waardoor
heft. en tevens met de achterpoo- iemand, volgens oud gebruik, tot
ten ribatteert of nazet. ridder geslagen werd.
RIBAUDEQUIN, in oude tijden, eene RIDENDO DICERE VERUM, Lat., al
soort van groote handbogen, waar- lagchende de waarheid zeggen.
mede pijlen van 5 tot 6 voet ge- RIDICUUL, ridicule, Fr , belagchelijk,
schoten werden; naderhand een bespottenswaard. Ridicule, retistuk
geschut, hetwelk 1/2 tot 11/ 2 cul!?, eene kleine werkbeurs der
pond ijzer schOut. vrouwen.
RIBECA, eene met 3 snaren voorzie- RIDOTTO, !tal., eene schuilplaats. In
ne, quintwijze gestemde violine, Venetië heeten de huizen, waar,
waarmede men voorheen, met eene gedurende de vastenavond vrol,jkkleine
pauke, het bruidspaar op het heid, de masken of vermomden
land in de kerk geleidde. zamenkomen, om zichl met dans
RIBODAGE, ribordage, Fr., het aan- en spel te verlustigen, Ridotti.
atooten van het eene schip tegen RIE, Rige, Riege, de houten won inhet
andere; de daardoor veroor- gen der landlieden in Lijfland,
zaak te schade en 8Chadevergoe-1 waarin zij, op balken, boven den
ding. kagchel, het koorn in schoven
RICA, was bij de Romeinen, bijzon- droogen of dorschen, eer zij het
der bij de vrouwen, eene eigene wegbergen.
soort van hoofddeksel, bij de offers RIENNISTEN, die uiterlijk niets geen
bruiloften gebruikelij k. looven, of tot geen godsdienstig
RICAMBIO, ItaL, keer- of herwissel, genootschap behooren; (zooveel als
een wis~eI. die met protest terug- niltilisten).
gaat. Zie Recambio. RIF, eene van de zeekusten zich ver
RI CA VlO, Ital., (kooph.) het zuiver uitstekende zandbank; verborgene
bedrag (van gekochte wHren). klippen.
RICECRATA, ItaL, eene soort van RIGAUDON, rigodon, Fr., een klein
prelud,üm of phantasie, waarbij muzijkstuk in 4/4 maat, voor eenen
het schijnt, als of de speler de vrolijken en luchtigen dans ingeharmonische
gangen zoekt, welke rigt.
hij daarna op het stuk moet aan- RIGIDE, Fr., stijf, strak; scherp;
wenden. hard, streng, onverbiddelijk. Rigi-
RICINUM, een gewaad, zijnde eene diteit,strakheid; strengheid,scherpsoort
van sluijer of kleinen mantel, heid.
RIGI. 633 RIJKS.
RIGIDISTEN, eene soort van Jamenisten,
die den Paus weinig achting
betoonen, maar een heilig leven
leiden.
RIGOR, Lat., rigueur, Fr., hardheid,
strengheid; rigore juris, naar
streng regt. Rigoreus, rigoureus,
rigoristisch, rigoureux. Fr .• rigorosus,
Lat .• scherp, gestreng, onbarmhartig.
Rigorosum examen.
een scherp onderzoek. Rigorismus.
Lat.. eene te strenge zedeleer ;
overdre\'en ijver voor eene zaak.
Rigorist. een gestreng zedeleeraar;
iemand van zeer strenge zedelijke
grondbeginselen. die zelfs ten aanzien
van onverschillige dingen,
die noch goed noch kwaad zijn,
niets over het hoofd ziet. daar hij
geenen middelweg in de menschelijke
daden erkent.
RIG~BANKSTUKKEN, koninklijk Deensche
koperen munten. die bij het
drukkend gebrek van 1811 tot
1814. niet zoo zeer als noodmunten.
maar als schuldbrieven. voor
eene toekomstige aflossing. uitgegeyen
werden.
RIJDENDE ARTILLERIE, eene artillerie,
welke. met behulp van verscheidene
paarden, veel sneller dan
de gewone kan voortgebragt worden.
RIJDER, gouden rijder, Nederlandsche
gouden munt, ter waarde van
ruim 14 gulden.
RIJK, heet eene schilderij. welke
veel figuren heeft, zonder overladen
te zijn; ook zulk eene. waarin
de figuren met sierlijkheid ontwikkeld.
en de tint en kleur der voorwerpen
wel aangebragt zijn.
RIJKDOM, allegorische .godheid der
Romeinen, dochter van den Arbeid
en de Spaarzaamheid.
RIJKSDAALOER, Nederlandsche zilveren
munt, waarvan vroeger twee
soorten. namelijk de Hollandsche
rijksdaalder van 50 stuivers en de
Zeeuwsche rijksdaalder van 52
stuivers bestonden. In de plaats
van den eerstgenoemde bestaat
thans de Zilveren Dukaat.
RIJKSDAG, eene vergadering van den
Vorst en de rijksstenden, ter beraadslaging
en beslissing van openbare
aangelegenheden, welke,
krachtens de staat~gesteldheid,niet
door den vorst alleen kunnen bepaald
worden.
RIJKSINSIGNIëN, de kleinoodiën van
het Duitsche rijk, welke vroeger
bij de keizerskrooning werden gebruikt.
en thans nog te Aken
worden bewaard.
RIJM ,de gelijkluidendheid der laatste
lettergrepen in 2 verzen. Is het
rijm slechts in de laatste lettergreep
van 2 verzen gelijkluidend,
zoo heet hetzelve mannelijk; zijn
echter beide de laatste lettergrepen
gelijkluidend, zoo is het vrouwelijk.
RIME. Fr., rijm, dichtmaat; sans rime
sans raison, of ni rime ni raison,
zonder zin of verstand.
RIMESSE, hetzelfde als Remise.
RIN~'ORZANDO, Rinjorzato, Ita!.,
(muz.) sterker, in sterkte toenemende.
Rinforzo, Ital., de versterking.
RIJNVERBOND. werd 14 Augustus
1658 tus8chen de 3 geestelijke
keurvorsten, den koning van Zweden
en eenige Duitsche vorsten,
tegen Oostenrijk gesloten. Den
H Jllnij 1806 ontstond een nieuw
verbond van dezen naam, waarvan
zich NAPOLEON beschermer verklaarde.
RIJSBERMEN, bij dijken en vestingwerken
dienende om hunnen voet
tegen den golfslag te beveiligen.
RIKIABDAR-AGA. zie Rec1timdar-aga.
RILEH, een muzijkinstrument der
Rmsen, eene gemeene dorps- of
boeren lier .
RIMA, hetzelfde als fissuur.
RIMBORSO, hetzelfde als Rembours,
Remboursement.
RINDUR, WALLAS moeder, eene der
18 godinnen uit het Scandinavisch
geslacht Asen. Zie dlt woord.
RINF. 634 RISO.
RINFRANCO GEVEN, is. bij kooplïe- waagd, gevaarlijk.
den, uitgezette gelden weder in- RISOLUTO, (muz.) welberaden, moenen.
dig, van eene voordragt, waarbij
RIO (Spaansch), eene rivier. b. v. de toonen niet zangerig ineensmel-
Rio Janeiro. Rio grande. ten, maar, als ware het, van el-
RIPIFNO, Ripienno of Choro pleno,· kan der afgezonderd voorgedragen
Ita!., (muz.) stemvullend. hetgeen' worden.
het volle koor zal aanstemmen; RISTORNEREN, bij kooplieden, het
eene stem, die niet noodzakelijk terug-, af- en toeschrijven; ook
tot het stuk behoort, maar slechts het afzien, tegen eene schadeloostot
aanvulling of versiering dient. stelling. van eene geslotene assu-
RIPOSO, Ita!., eigenlijk, de rust. rantie. Ristorno, Ital., de terug-
Verder een kunstwoord voor schil- keer van eenen wissel; het af- en
derstukken, welke doode vogels, bijschrijven van een en pust in het
hazen, enz voorstellen; anders stil grootboek enz.
leven. RI STRETTO. !tal., een kort brgrip,
RIPOSTE, Fr., tegenstoot of tegen- uittreksel, hoofdinhoud. Ristretsteek,
in de schermkunst, \\ anneer to di conto. een beknopt conto-cuumen
den stoot van zijne partij rant, een rekening~uittreksel.
heeft afgekeerd; wijders een snel RISUS, allegorische godheid van het
en treffend antwoord. Riposteren, lagchen en de vrolijkheid.
eenen tegenstoot toebrengen; ook RISUS. Lat., het gelach. het lagchen.
een snel en trtffend antwoord ge- Risum teneatis amici! vrienden!
ven. onthoudt u van lagchen, lacht niet!
RISAK, in Egypte, eene soort van Zie per risum.
lijfrenten. Uit vrees dat hunne RISVEGLIATO, ltal.. (muz.) met toeerfgenamen,
door de roofzuchtige nemende vrolijkheid of levendigregering,
het hunne ontrukt zal heid.
worden. vermaken vele lieden hun RITARDATO, Ritm'dando, zie Retarvermogen
aan eene moskee. met dando.
de bepaling. aan hunne erfgena- RITORNEL, ritornello, Ital., (muz.)
men zekere renten uit te betalen. dat gedeelte van een concert enz.,
RISALIET, (bouwk.) voorsprong, uit- waarmede gewoonlijk het stuk met
stek, dat is, een van onderen tot alle instrumenten begint, en de
boven eenigzins vooruitstekend hoofdgedachte van het geheele
deel van een gebouw, dat van bo- stuk kortelijk voordraagt; terwijl
ven of met een fronton, of met een aan het einde, wanneer al de stem-
Italiaamch dak eindigt. Zulk een men en speeltuigen in werking gevooruitstek
wordt gewoonlijk in weest zijn, het ritornel herhaald
het midden der façade, of wanneer wordt; een herhalingsthema. Ook
deze van aanmerkelijke breedte is, een drieregelig ltaliaansch volksook
wel aan iederen hoek a'lnge- lied.
bragt. RITORNO, zie Ristorno.
RISCONTRO, zie Rescontre. RITRATTA, een keer- of herwissel; de
RISENTITO (muz.), levendig, vol uit- terugtrekking van eenen getrokdrukking.
ken wissel.
RISICO, Ita!., risque, Fr., het wagen, RITUAAL, Lat., kerkenboek, kerken.
waagbtuk, gevaar. Risqueren, risi- orde, voorschrift van kerkelijke
queren, wagen, in gevaar brengen, gebruiken, bijlOnder bij de open.
op het spel zetten; gevaar loopen. bare godsdienstoefeningen; ook de
Gerisqueerd, riscant, risquant, ge- regeling van de in acht te nemen
RIVA. 635 Rom.
ceremoniën bij de inwijding enz. I het koren bewaren zoude.
in geheime genootschappen. Ri-I ROBJNOCRATIE, de heerschappij en
tuëel, gebrul'kehjk, ordelijk. Ritus, invloed der advokaten op de ge-
Lat., gebruik, bijzonder kerkge-I regtshoven.
bruik enz. ROBINSONADE, eene ROBINSONS ge-
RIHL, Fr., mededinger, wedijveraar; schiedenis, avontuurlijke geschieook
medevrijer. Rivaliseren, wed- den is of verhaal.
ijveren, mededingen. Rivaliteit, ROBORANS, een versterking~middel.
mededinging, wedstrijd, wedijver. Roborantia, Lat., versterkende ge-
RIVOLTATO, ltal., (muz.) omgekeerd, neesmiddelen.
omgewend, wanneer b. v. de bas ROBOT, zie Robath.
tot discant of deze tot bas wordt ROBUSTE, Fr., sterk, welgespierd.
gemaakt. ROCAILLE, Fr., grotwerk, steen- en
RIZE, eene telwijze der Turken; eer:.e schulpwerk. Rocai/leur, een grotsom
van 15,000 dukaten. werkmaker.
ROASTBEAF, Eng., geroosterd of half ROCHET, Fr., een kort koorhemd,
gebraden rundvleesch. een met mouwen voorzien opper-
ROB, RuM of Roob, vruchtensap of kleed der Roomsche priesters, hetvruchtenmoes,
meestal met suiker welk boven de gewone kleederen
bereid of gekookt; rob sambuci, aangetrokken wordt. en een weinig
Lat , vlier~ap, vliersiroop. boven de knie afhangt; ook een
ROBATH, Robat, vroeger in Bohemen, kort manteltje, hetwelk de pairs
Moravië, Oostenrijk en eenige van het Engelsche parlement draaangrenzende
landen,de leendienst, gen; insgelijks de spoel, waarop
hofdien~t; zekere werkzaamheden de draadtrekkers den draad winof
diensten, die de onderdanen aan den.
hunne overheid enlandheeren ver- ROCHETTA, eene soort van soda of
pligt waren te bewijzen. potasch, welke uit de Levant komt.
ROBBER, Rubber, (in het whistspel) Rococo, ouderwetsche smaak, de
twee achter elkander gewollnen verouderde, weder mode gewordepartijen
van drie gespeelde. ne smaak.
ROBE, Fr., een tabbaard, een lang RODOMONTADE, Fr., snoeverij, praambts-
of staatsiekleed, bijzonder lerij.
een lang vrouwenkleed, sleepkleed. ROEBEL, eelle Russische zilver- en
Gens de robe, burgerlijke ambte- papiermunt ; de eerste geldt p. m.
naars; homme de robe, een man 2 gulden; de laatste is gelijk aan
van den tabbaard, regtsgeleerde ; het 1/4 van den zilveren roebel.
robe-de-chambre, huisjas, slaflprok. ROEDE, eene lengtemaat van 10 Ne-
Robe ronde, een lang vrouwenkleed, derlandsche ellen of meters.
dat van voren open en van onderen ROEF, afzonderlijk kamertje in de
afgerond is. Hollandsche schepen en trekschui-
ROBESPIERRISEREN, naar het stelsel ten.
van ROBESPIERRE handelen. Ro- ROELAND, Roland, groot kolossaal
bespiel'rismus, stelsel van ROBES- standbeeld van hout of steen in
PIERRE, schrikbewind. Robespiel'- eenige steden, als een teeken van
rist, aanhanger van het schrikbe- hare vrijheid, of van het regt
wind. van strafuitoeff'ning. Roelandszuil,
ROBIGALlëN, een feest, hetwelk de of steenen Roeland, zoo als die,
Romeinen den 250ten April ter vóór eenige jaren, nog te Amstereere
van den God ROBIGUS vierden, dam te zien was.
opdat hij hen voor den brand in ROE-NEUG, de grootste lengtemaat
ROGA. 636 ROME.
in Siam, 3200 inlandsche ellen of i
2000 toisen bedragende. i
ROGATE, bidzondag, de vijfde zondag
na Paschen.
ROGATlE, te Rome, toen het nog
eene republiek was, de vergaderingen
van het volk, ten einde de regering
te vragen, om deze of gene
acte te sanctionneren. Tegenwoordig
eene suppliek of smeel,schrift.
Rogatoren, die personen te Rome,
welke bij de rogatiën de stemmen
verzamelden.
ROKOSZ, gewapende verbindtenis der
edellieden, eertijds in het koningrijk
Polen.
ROLADE, Roleren, zie Roulade, enz.
ROLAND, een held der oudheid, een
zusterszoon van keizer KAREL den
Grooten, beroemd in oude ridderboeken
en gezangen.
ROLIM, in Pegu, vóór de heerschappij
der Birmannen, de opperste
priester.
ROLLE, een stuk zamengerold papier,
of perkement; die bladen piJpier,
waarop dat geschreven is, wat een
tooneel speler op het toon cel te
zeggen heeft; de persoon en zijne
handelingen, :welke een tooneelspeler
op het tooneel voorstelt;
het gedrag; ook eene naamlijst
van onderecheidene dingen eener
soort; eene lijst, een register, bij
voorbeeld een monsterrol voor ma·
trozen enz.
ROMAN, eene verdichte, wonderbare
geschiedenis; bijzonder liefdesgeschiedenis.
Romancier, Fr., een
romanschrijver; romancière, eene
romanschrijfster. Romance, korte
avor. tu ur/ij ke ridder geschiedenis
of -verhaal in verzen. Romanesk,
romanesque, Fr., romanachtig, verdicht,
avontuurlijk; ongeloofelijk.
Rom anisch , van het oud. Romeinsch
afstammend, van daar dat de Italiaansche,
Spaansche, Portugesehe,
Framche talen, enz. Romanische
talen worden genoemd. Romaniseren,
romans schrijven; eene ware
geschiedenis als eenen 'roman inkleeden.
Romantiek, romanticismus,
de smaak der Christelijke middeleeuwen,
door de nieuwere dichters
weder opgewekt. Romantisch, al
wat in dien geest en smaak is bewerkt;
dichterlijk schoon, verrukkelijk,
schilderachtig, bekoorlijk,
betool'erend.
ROME, de verpersoonlijkte sterkte en
manhaftigheid, welke men tot eene
dochter van MARS maakte.
ROMERA, de nationale dans der Turken,
waarbij de dansers en danseressen,
elkander bij de hand houdende,
om iemand rond dansen,
die eenen zakdoek aan de voeten
eener begunstigde schoone werpt,
die den zei ven alsdan opneemt en
op gelijke wijze handelt.
ROMMELZO, eene menigte dingen,
zonder keus, goed en kwaad onder
elkander.
ROMPSLOMP, slordig; als zelfstandig
naamwoord, een boel, die overhoop
ligt.
ROMULUS, stichter van Rome, de
tweelingsbroeder van REM us, dien
hij vermoordde. Hij beval den
Sabijnschen maagden roof.
RONDAS, een rond schild.
ROND D'EAU, Fr .. eene groote ronde
waterkom, met graszoden bezet.
RONDE, Fr., omgang; rondgaande
wacht; ook ronde dans, kringdans;
een rondgezang. A la ronde, in
eenen kring rond; in het rond;
ook eene soort van biljart~pel.
Rondeau, Fr., rondeel, een rondgedicht,
eene soort van gedicht,
hetwelk voorheen, in Frankrijk en
Nederland, veel voorkwam, doch
thans, om den dwang, die den
dicht("r daardoor veroorzaakt werd,
niet meer in gebruik is; ook eene
soort van muzijkstuk, welks eerste
gedeelte telkens na het einde van
elk volgend deel, herhaald wordt
(met refrein). Rondeel is ook een
rond buitenwerk, bolwerk, of
ronde sterke toren, die bij oude
ROND. 637 ROSA.
steden, in plaats van een bolwerk I
dient; eene rondte of vlakte, door
verscheidene rondom gebouwde
huizen ingesloten. I
RONDELET, eene soort van rondzang, I
welke bij het dansen gezongen
werd.
RONSINERRN, naar RONSIN, in 1792,
genoemd en beteekenende, met
kartetsvuur ombrengen; zoo als de
verdachte inwoners van Lyon, volgens
deze methode spoediger dan
op eenige andere wijze mogelijk
was, ter dood gebragt werden.
ROOB, zie Rob.
ROODBOEK, het roode boek, lijst van
de geheime uitga"en der voormalige
Fran~che koningen.
Roos, eene huidontsteking, door belette
uitwaseming enz. ontstaande,
ook St. Antoniusvuur genoemd. De
witte en roode roos, twee partijen,
de Yorksche en Lancastersche, die
Engeland jaren lang door burgeroorlog
verwoest hebben en eerst
in 1485 onder HENDRIK VII. ophielden.
Roos van Jel'icho, eene
laag van wit spath, waart:Jsschen
eene, naar eene roos gelijkeude,
gebladerde glasërts ligt.
RI)OIJEN, zie Wïjnrooijen.
RoPY, eene OostindJsche goud- en
zilvermunt, waarvan de gouden 18
gl. geldt, doch de zilveren eene
verschillende waarde heeft, namelijk
van 60 tot 120 cents.
ROQUEREN, in het schaakspel, den
koning met het kasteel van plaats
doen verwisselen.
ROQUILLE, eene kleine wijnmaat, 1/4
van eene Parijsche chopine.
RORARIERS, bij de Romeinen, ligtgewapend
voetvolk, hetwelk met
pijlen den eersten annval deed.
RORATE, de godsdienst, welke bij de
Katholijken in den advent gehouden
wordt, en waarbij, uit Jezajas,
rorate coeti, druppelt gij hemelen,
gezongen wordt.
ROSA, Lat., rose, Fr., de roos, eene
bloem. Sub rosa, Lat, onder de
roos, in vertrouwen; rosee, rozenrood,
rozenkleurig. Rosariüm,
een rozenkrans; krans van groote
en kleine koralen, bij de RoomschKatholijken
in gebruik. Een volkomen
rozenkrans moet bestaan
uit 450 kleine koralen, welke het
ave, en tien groote, welke het vader
ons beduiden.
ROSAYARIERS, eene Mahomedaansche
sekte van de partij der Scythen,
in 270 van de Hedschira ontstaan.
ROSBAAR, een draagbaar, draagzetel.
ROSBEIJER, eigenlijk, rosbaijaard of
beiart, het paard der vier heemskinderen,
dat den naam van baijaard
droeg; figuur!., een wild
schepsel: rosbeijers van kinderen.
Roscrüs, de naam van eenen beroemden
tooneelspeler, den leermeester
van CICERO, in de mondelijke
voordragt.
ROSENOBEL, een rozenstuk, Engelsche
gouden munt, met eene roos.
ROSETTE, Fr .. eene kleine roos, een
roosje; rozensteel1, een edelgesteente,
dat van onderen plat, van
boven hoekig geslepen is. Ook,
bij de beeldholl wers, zeker sieraad,
in de gedaante eener kleine roos,
ROSIN ANT, het paard van DON QUIXOTE;
ook een ellendig paard,
knol, slecht rijpaard.
ROSKOLNIK, in Rusland, de naam
van diegenen, welke niet tot de
orthodoxe Grieksclle kerk behooren.
ROSMARIJN, Rosemaryn, zeedauw •
een bekend, welriekend gewas.
ROSSALIëN, vuurvlekken, vurig roode
vlekken, welke met gezwel en
hevige pijn zich over het gansche
ligchaam verspreiden, tot zij op
den 7den of 9den dag weder verdwijnen.
ROSSOLI, eigenlijk, een fijne van het
kruid Zonnedauw (ros solis) getrokken
likeur; ook in het algemeen,
elke andere, uit kruiderijen,
ROST. 638 ROUL.
met suiker en amber gemengde
likeur, waarvan de beste in Italië
wordt gemaakt.
ROSTBIEF, zie Roastbeef.
ROT, verscheidene bij elkander zich
bevindende levende dingen van
dezelfde soort, b. v. een rot men·
schen, soldaten, enz. ; in eene ver·
achtelijke beteekenis, een aantal
per~onen, welke zich tot een scha.
delijk of boosaardig doel hebben
verzameld. Rolten, zamenrot·
ten, zich zamenvoegen, vereeni.
gen, tot een slecht oogmerk zich
verzamelen.
ROTATIE, raderloop , omdraaijing,
omloop, omwenteling, beweging
om de as, b. v. de dagelijk8che
beweging van de aarde enz.
ROTOLO, Rottolo, !ta!., een handels.
gewigt in onderscheidene streken
van Italië en de Levant.
ROTULAE. in de apotheken, met ge·
neesmiddelen gemengde, uit suiker
bereide balletjES.
ROTULATIE, het ordelijk bijeenvoegen
en zamenrijgen van schrifteljjke
stukken of acten. Rotuleren, ac·
ten, volgens volgorde, teekenen
en zamenrijgen.
ROTULUS MORTUORUM, het boek,
waarin men de namen der overle.
denen, voor wie zielmissen worden
gelezen, opteekent.
ROTUNDE, Rotonde, een gebouw, dat
van binnen en van buiten rond is,
b. v. het pantheon te Rome. I
ROTURIER, Fr., een burgerlijke niet- :
adellijke; en rûturier, burgerlijk,
gemeen.
Roucou, een droog. geel, naar violen
riekend deeg, hetwelk uit Indië
aangebragt en tot verw gebezigd
wordt.
RouÉ, Fr., woordelijk een gerad.
braakte; fig. een uiterst liederlijk
of slecht mensch.
ROUGE, Fr., rood. Rouge et noir,
rood en zwart, een bekend hazard· I
spel.
ROULADE, (muz.) een toonlooper,
het rollen der stem, aangenaam
voor het gehoor, bij het zingen;
ook opgerold kalfsvleesch.
ROULEAU, Fr., eene rol, roIstuk;
rolgordijn. Rouleren. rollen, 100.
pen, omloopen (van geruchten),
in omloop of gangbaar zijn, gang
of koers hebben (van geld).
ROULETTE, Fr., een kans~pel, dat
met ivoren balletjes gespeeld
wordt.
ROULIERS, in Frankrijk, de vracht.
voerlieden, die de koopwaren naar
de haven brengen en daarvan afhalen.
RouPoNo D' ORO, zie Ruspono.
ROUSSETTE, het groene sagrijn of de
krispelig toebereide vischhuid, die
tot horologiekasten enz. wordt
gebruikt.
ROUT, in Engeland, een talrijk
praal., thee. of speelavondgezel.
schap.
ROUTE, Fr., weg, rij. of straat.
weg: togt, koers, marsch van sol.
daten.
ROUTIER, Fr., de opziener en direc.
teur der openbare vervoeringen of
transporten. Ook een wegwijzer
voor zeevarenden, zeespiegel, zee·
kaartenboek.
ROUTINE, Fr., ervarenheid, vaardig.
heid in iets, door langdurige of
aanhoudende oefening of behan.
deling verkregen; sleur, slender.
Routineren (zich), zich oefenen,
vaardigheid verwerven in iets.
Geroutineerd, geoefend, ervaren,
doorkneed. Routinier, Fr., een
ervarene geöefende, iemand, die,
door lange oefening en ervaring.
ge8chiktheid tot iets heeft.
ROVERSCIOMENTO, de omkeering of
verwisseling der stemmen in het
dubbele contrapunt.
ROYAL, Fr., rooijaal, koninklijk;
roijaal.papier, eene zeer groote
papiersoort. Roijali.~eren, konings.
gezind zijn of maken, naar ko.
ninklijke of monarchale grondstel.
lingen inrigten. Royalismus, de
HUAD. 639 RUBH
koningsgezindheid. Royalist, een
koningsgezinde. Royalistisch, koningsgezind,
koninklijk.
RUADE, Fr., het achteruitslaan van
een paard met de achterpooten.
Bij het dansen het achteruitslaan
met de voeten.
RUBA, Rubbo, Rubia, een gewigt in
Italië van 12 1/ 2 kilogram me. Ook
eene korenmaat in Italië, omtrent
83 Neder!. kop groot.
RUBAA MISKAL, (het vierde gedeelte
van een miskal), eene Marokkaansche
zilveren munt, met Arabisch
schrift voorzien, 2 1/ 2 dirkem of
omtrent 60 cents waard.
RUBATO TEMPO, (muz.) van het Italiaamch
ru bare (rooven), beteekent
eene eigenaardige ~oort van gevoel
volle voordragt, voornamelijk
van langzame stukken, bij welke
men in de bovenstem aan de waarde
van vele lloten iets rooft of
onttrekt, en zich alzoo niet streng
aan den takt bindt.
RUBBER, zie Robber.
RUBEFAClëNTIA, Lat., bijtende geneesmiddelen,
welke roodheid,
vurigheid en blaren voortbrengen.
RUBESCEREN, rood worden.
RUBEZAHL, de bekende Duitsche
berggeest, wien het bijgeloof zijne
woning in het Reuzengehergte
aanwees, en beweerde, dat hij alle
gedaanten aannemen, en de
menschen plagen of ook gelukkig
maken konde.
RUHICEL, de roodgele diamant.
}{UBIFICATIE, het roodmaken, aanrooden
(in de chemi(').
RUBLER, eertijds 8alzburgsche batzen,
\\ elke de aartsbisschop
LEONHARD, sedert 1495, liet
slaan.
RUBRICA, eene om zich vretende,
scherpe en brandende schurft.
RUBRICAIRE, de titel der Pandecten
of ook in het algemeen van elk
geleerd werk.
RUBRICELLE. klein boek. hetwelk de
orde der dagelijksche gebeden en
misoffers bevat, en wat ieder
Roomsche geestelijke zich jaarlijksch
moet aanschaffen.
RUBRIEK, l'ubl'ica, Lat., rubrique,
Fr., eigenlijk, roode aarde; wijders,
naar een oud gebruik, het met
rooden inkt geschreven op- of
bovenschrift ; van hier beteekent
rubriek eene afdeeling, klasse,
aanwijzing van hetgeen verhan.
deld is of zal worden.
Ruc, een fabelachtige vogel, die zich
in Zuid. Afrika ophouden en zoo
groot zijn zoude. dat hij eenen
elefant konde wegvoeren.
RUCTATIE, Ructus, het oprispen van
de maag.
RUDIARlëRS, bij de Romeinen, oude
kampvechters, die in den stand van
rust gesteld waren, en tot teek en
een houten zwaard, rudis genoemd,
bekwamen.
RUDIMENTA, Lat., een boek. hetwelk
de allereerste gronden der Latijn.
sche taal bevat, spraakkunst. Ru.
dimenten, de grondbeginselen, al.
lereerste gronden.
RUDITEIT, ruwheid, lompheid, onbe·
schaafdheid.
RUDOLPHINI<,CHE TAFELS, (Kepier.
sche regels), noemde KEPLER zijne
tafelen, voor de juiste berekening
van den loop der planeten, ter eere
van keizer RUDOLPHUS IJ.
RUFETS- AGALARI, heet bij de Turken
een kwartiermeester.
RUG!, eene korenmaat te Livorno,
ruim 3 Ned. IIludd. groot.
RUI, hetzelfde als rei, eene rei van
zingende dansers. Ruijen, hetzelfde
als reijen, zingend dansen.
RuïNE, Fr, een bouwval, puinhoop,
overblijfsels; ondergang, verderf,
verwoestmg. Ruïneren, verwoesten,
ongelukkig maken, ten gronde
rigten.
RUITEN, plunderen, in de spreekwijs:
Tuiten en rooven.
RUL, eigenlijk, driftige toeloop; ver·
der het ongemeen vertier van zeRUM.
640 RUPT.
kere koopwaren, wanneer men als mede men somtijds eene verzwedriftig
toeloopt. om te koopen. ring opent.
uit vrees voor het stijgen van den RUPTUUR, eene breuk: oneenigheid,
prijs. vredebreuk.
RUM, suikerbrandewijn; een sterke RURAAL, landelijk, boerseh; hetgeen
brandewijn, bereid uit suiker- i den landbouw betreft. Ruraalgeriet,
doch niet zoo goed als de! dicht, velddicht; c6de ru ral, Fr.,
al'ak, welke een extract van rijst is. wetboek voor den landbouw.
RUMILIA, bij de Romeinen, de Go- RU~MA, een mineraal uit kalk en
din der zangeres~en en tevens de arsenicum bestaande, in kleur en
beschermster van het zingen: wes- gedaante naar het hamerslag gehalve
de jonge vrouwen haar offer- lijkende, en waarvan de Turken
den. zich tot het wegbijten der haren
RUMINATIE. herkaauwing; fig., her- bedienen.
haalde overdenking, overpeinzing. RUSPONO, eene Toskaansche gouden
Rumineren, herkaauwen; meerma- munt, 40 lires doende.
len overdenken, wikken en wegen. RUSTICITEIT, boerschheid, onbe-
RUMLET, eene Engelsche maat van schaafdheid, plompheid. Rustiek,
181/ 2 gallon. boersch, landelijk: onbeschuafd,
RUMOER, rum or, Lat., een groot plomp.
alarm of beweging onder -het volk, RUTA CAESA, Lat., roerend goed,
een verward geraas en gejoel, het- heet in de regtstaal, al hetgene tot
welk uit de verwondering, bij eene nut van een gebouw of grond, uit
onverwachte gebeurtenis, plotse- de aarde gegraven, gehouwen of
ling onder het volk ontstaat en anderzins bijgebragt. maar nog
zich overal verspreidt. niet tot het bestemde gebruik aan-
RUNCINA, eene Godin der Romeinen, gewend is geworden (in tegensteldie
zij aallriepen, om het veld van ling van muur- en nagelva:st).
onkruid te zuiveren. RUTBEs, de onderscheidene trappen,
RUNDA, Ital., een muzijkstuk, het- die een gestudeerde Turk, van den
welk met alle instrumenten, op Sokta tot aan den Muf ti naar de
den rondgaanden gezondheids- rij op, moet beklimmen.
dronk, in gezebchappen geblazen RUWAARD, (I'an ruwe, rust en waren,
wordt: de ronddronk. bewaren) eigenlijk rustbewaarder:
RUNEN, oude regtlijnige letters of wijders, een bestuurder van zeker
karakters,waarvandeGermaan~che landschHp, zoo als dat van Voorne
volkeren zich ter tooverij bedien- en Putten: JAN DE WI'fT, en zijn
den. Runenschrift, tooverschrift. broeder de ruwaard.
RUOTA, Rota romana, eene der hoog- RYPTISCH, zie Rhyptisch.
ste geestelijke regtbanken teRome,
uit 12 prelaten, die wekelijks tweemaal
in het paleis van den Paus
vergaderden, bestaande.
Rup, eene Turksche zilveren munt.
welke bijzonder in Armenië geslagen
wordt en 1/4 piaster geldt.
RUPERTUS-ORDE, eene wereldlijl,e
ridderorde, door JOH. ERNST, aartsbi~~
chop van Salzburg ingesteld.
RUPTORIÜM, een bijtend middel, hetwelk
de huid wegvreet, en waar-
S., als Romeinsch getal, beduidt 70.
S. of St., sint, saint, Fr., sanctus,
Lat., heilige of heilig.
S., in de muzijk, solo, alleen.
t:l., sign. of signetur, op recepten, het
worde geteekend.
S. A., sine acido, zonder zuur; ook
secundum arte71l, volgens de regels
s. 641 ss.
van de kunst.
S. A. R., Bon Altesse Royale, Fr.,
Zijne of Hare Koninklijke Hoogheid.
S. A. s., Bon Altesse Sérénissime, Fr.,
Zijne of Hare Doorluchtige Hoogheid.
Sc., scilicet, namelijk; ook sc. of
sculps , sculpsit, hij heeft het gegraveerd
of gestoken.
SCR., scripsit, hij heeft het geschreven.
S. D. G., soli Deo gloria, aan God
alleen de eer.
S. E., Son Éminence, Fr., Zijne Eerwaardigheid.
SECT., sectio, eene afdeeling, zie
Sectie.
S. E. of S. E. C., salvo el'rare calculi,
met voorbehoud van eene mogelijke
fout in het rekenen; zonder dat
het mij, of iemand, tot nadeel
kan strekken, in geval ik mij verrekend
heb.
S. H., salvo honore, onverminderd,
of behoudens de eer.
S. J., societatis Jesu, van de maatschappij
van Jezus, een Jezuit.
S. M., Sa Majesté, Fr., Zijne of
Hare Majesteit.
SOLV., solvatw', het worde opgelost.
S. P. D., salutem plurimam dicit, hij
groet u zeer. Dit is de gewone
aampraak in eenen Latijnschen
brief.
S. P. Q. R., senatus populusque Romanus,
de Romeinsche raad en het
Romeinsche volk.
SQ., sequens, het of de volgende;
Seqq., sequentia, de of het volgende.
SR., sieur, Fr., heer.
S. R. E., socrae Romanae ecclesiae,
der heilige Roomsche kerk.
S. R. 1., sacri Romani imperii, van
het heilige Roomsche rijk.
S. s., Sa Sainteté, Fr., Zijne Pauselijke
Heiligheid.
S. S., sacra scriptura, de heilige
schrift; ook scriptores (s. s.), de
geleerden, schrijvers.
Ss., semis, op recepten, de helft van
het opgegevene gewigt.
S. ST., op recepten, sine stipitibus,
zonder stelen.
S. T., salvo titulo, met voorbehoud
des titels.
ST. N., stili novi, Nieuwe Stijl.
ST. v., stili veteris, Oude Stijl.
SABAZIA, eene godsdienstige plegtigheid
der Romeinen, door welke
zij zich tot de bijzondere dienst
van JUPITER of BACCHUS lieten inwijden.
SABBAT, de rust- of vierdag. de zevende
en laatste dag in de VI eek,
bij de Joden de Zaturdag, bij de
Christenen de Zondag.
SABBATARIëN, eene sekte in Engeland,
welke den Zaturdag als den
dag des Heefen viert.
SABBATER, bij de Joden, elke werkdag;
dewijl zij dezelve van den
Sabbat af, van 1 tot 6 tellen. Sabbaterweg,
bij de Joden, eene soort
van lengtemaat van 8 stadiën of
omtrent 1/2 uur; dewijl zij op den
Sabbat geen en grooteren weg mogten
maken.
SABBATINA, in Italië, eene smulpartij,
welke des Zaturdags wordt
aangerigt.
SABBATINISCHE VRAAG, een moeift
jelijk op te lossen regtsgeleerd
vraagstuk, naar den regtsgeleerde
PYLEUS, die omstreeks het jaar
1170 te Bologna leeraarde, en in
de disputeeroefeningen, welke hij
Zaturdags avonds hield, moeijelijke
vragen te voorschijn bragt.
SABBAT-JAAR, bij de oude Joden,
elk 7 de jaar. ook het vrij jaar genoemd;
dewijl daarin niet slechts
de dienstboden, maar ook de schulden
werden vrij gelaten.
SABBATS-VROUW, bij de tegenwoordige
Joden, eene Christen vrouw,
welke hen op den Sabbat bedient;
dewijl J oodsche bedienden op dezen
dag geen werk mogen verrigten.
41
SABE. 642 t;ACC.
SABEÏSMUS, de sterrendienst, aanbidding
der sterren; de godsdienst
van eenige Oostersche volkeren,
die de hemelsche ligchamen, in·
zonderheid zon en maan, goddelijke
eer bewijzen. De godsdienst
der Saberrs is eene mengeling van
Joodsche, Christelijke en Maho·
medaansche grondstellingen.
SABELLIANEN, aanhangers van den
Afrikaanschen bil:óschopSABELLIUS,
in de derde eeuw, welke, gelijk de
N0ëtianen, beweerden, dat er
slechts één zelf8tandig goddelij k
wezen is, hetwelk de namen vader,
zoon en geest in zich bevat, en dat
er dus slechts één persoon in de
Godheid is Sabellianismus, de leer
der Sabellianen.
SABIGATRIX, hetzelfde als Tribade.
SABYNEN, een oud-ltaliaansch volk,
aanvankelijk de magtigste vijand
van het jeugdige Rome, waarmede
het echter naderhand tot één volk
zamensmolt. Sabijnsche maagdenroqf,
eene, op last van ROMULUS,
door de Romeinen verrigtte schaking
van de vrouwen en dochters
der Sabijnen, bij gelegenheid van
het inwijdingsfeest van Rome.
SABITHA, eene Egyptische maat voor
natte waren, omtrent 15 kan groot.
SABEL, eigenlijk een zwaard; ook
een marterdier en het bont daarvan.
In de wapenkunde, de zwarte
kl ur.
SABON, Fr .. sabon-fl'actuur, het grofste
drukschrift, dat voor openlijke
aanslagbiljetten, gelijk ook voor
boektitels, wordt gebruikt.
SABOT, een god der oude Silesiërs,
die aan den, aan hem gewijden,
Zobtenberg werd verëerd.
SABREREN, nedersabelen, met de
sabel neêrhouwen.
SACARE, een goud- en zilvergewigt
op Madagascar. 1 scrupel zwaar.
SACCADE, een ruk of snelle trek met
den teugel, als het paard de stengen
op de borst zet.
SACCAGE, Fr., zakregt, was, vóór de
Fransche omwenteling. in Frankrij
k een regt der bezitters in steden
en vlekken, om van het koren,
hetwelk aldaar ter markt werd gebragt,
uit iederen zak eene bepaalde
maat of hoeveelheid te nemen.
SACCUS, Lat., een zak. Saccus lierniosus,
breukzak, de verlenging en
uitzetting van het buikvel en de
algemeene bedekking, welke de
uitgetreden, eene breuk vormende,
ingewanden bevat.
SACER, een oud geschut, hetwelk
een 12 ponds kogel schoot.
SACERDO'rAAL, priesterlijk.
SACHIBARONEN, bij de regtIjanken
der oude Duitschers zij, die, in
moeijelijke en twijfelachtige gevallen,
door den regter en de schepenen
werden geraadpleegd.
SACK, in Perzië, eene som gelds,
welke in een' zak wordt gewogen
en 50 tomans of omtrent 1550
gulden bedraagt.
SACRAMENT, zie SakrfJment.
SACRA, Lat., heilige zaken; ook heili~
domrnen. Zie Sacral'iüm.
SACRAMENTALEM, mitpurgatoren, bij
de oude Duitechers, die getuigen,
welke bij de eedgerigten. tot versterking
van de onschuld des beklaagden,
ruet dezen, eenen behoor
lijken eed moesten afleggen.
SACRAMENT-HUISJE, eene getimmerde
houten galerij, welke men eertijds,
bij eenen overgang over de
gracht, over den dam bouwde, ten
einde voor den mineur eenen veiligell
gang in de vijandelijke werken
te hebben, en het, tot lading
del' mijn bestemde, kruid zonder
gevaar te kennen overbrengen.
SACRARIÜM, Lat., in de legerplaatsen
der Romeinen, eene plaats, alwaar
de adelaars en teek enen van
de legioenen werden bewaard. In
oude kerken,eene getraliede plaats
bij den altaar, welk geen leek
mogt betreden. In Roomsclle
kerken,de plaats, alwaar het hoogSACR.
643 SAFF.
waardige, of de gewijde hostie
voor de zieken, wordt bewaard.
SACRIFICATEN , in de eerste eeuwen
der Christelijke jaartelling, die
Christenen, welke, om de vervolgingen
te ontgaan, eenige uitwendige
gebruiken der Heidensche
godsdienst mede maakten, maar
deswege van de Christelijke gemeente
waren uitgesloten en wanneer
zij terugkeerden, kerk boete
moesten doen.
SACRIFICIE, sacrifice, Fr., sacrificiüm,
Lat.. een offer, eene offerande.
Sacrificeren, offeren; fig. op off"!
ren, zich sacrificeren, zich opofferen.
SACRILEGIE, sacrilège. Fr., sacrilegiüm,
Lat., kerkroof, kerkdieverij,
heiligschennis, ontwijding van een
heiligdom.
SACRUS, een Arabisch gewigt, ruim
3 Nederl. lood zwaar.
SACRUM COLLEGIÜM, Lat., de vergadering
der kardinalen te Rome
SADALACHARS, toovenaars in Biledulgerid
in Afrika, die voorgeven,
over de booze geesten magt te
hebben.
SADDucEër, aanhanger van eene
Joodsche sekte, wier stichter een
rabijn, met name SADOK was, welke
omtrent twee honderd jaren
vóór CHRISTUS leefde. Zijne leer,
dat men de deugd om haars zelfs
wil, zonder uitzigt op belooning,
moet oefenen, bragt hem tot het
gevoelen, dat er, in een ander Ie·
ven, noch belooning, noch straf
zal plaats hebben. Zijne aanhangers
loochenden daarom de opstanding
en de onsterfelij kheid der
ziel, en geloofden noch in engelen,
noch in geesten, doch waren
in hunne zeden gestreng en onberispelijk.
SADRACH, eigenlijk geestenvorst ;
woesteling, boosaardig woedend
mensch.
SADRE, Sedes, de opperste Mahomedaansche
priesters in Perzië, vier
in getal. die in geestelijke zaken,
welke het hof en de hoofdstad betreffen,
uitspraak doen. De opperste
van hen heet Sadre. Cassa.
SAFFIER, een blaauw edelgesteente.
SAFFLOERS, saiflooro, Lat., wilde saffraan.
distelsaffraan.
SAGACITEIT, sagacité, Fr., navorschingskracht,
scherpzinnigheid;
die eigenschap van het verstand,
om de verborgenste omstandigheden
en kenteekens aan eene zaak
duidelijk en juist te erkennen.
SAGE, Saga, eene legende, volksoverlevering.
SAGO, Sogu, Sego, palmmerg, toebereid
merg van eenen Oostindischen
boom, bestaande in korrels,
die, in wijn g~kookt, eene smakelijke,
geleiachtige soep maken.
SAILLANT, Fr., (bouwk.) vooruitstekend,
vooruitspringend. overhangend;
fig., uitstekend, (in
werken van vernuft).
SAlMIEK, weleer een provinciale
landdag in Polen.
SAÏQUE, Fr., tschaike, een klein
koopmansschip, hetwelk in de Levaut
op de Mlddellandsche Zee
wordt gebruikt.
SAISISSERE~, saisir, Fr., vatten,
grijpen; in beslag nemen, aanhalen.
SAIZOEN, saison, Fr., het jaargetijde;
bijzonder de bron- of badtijd, alsmede
de duur van de muzikale
wintervermakelijkheden enz. eener
hoofdstad. De saison, van pas, te
regter tijd. Hors de saison, ten
onpas, ontijdig.
SAKALI-SCHERIF, eenige haren uit
den baard van MAHOMED, die heilig
bewaard, en jaarlijks, op- den
2ïstell dag na de Ramessan, worden
vertoond.
SAKADION, een amathist, welke in
het gele valt.
SAKERDAAN HOUT,eene Indische houtsoort,
bruin van kleur met zwarte
strepen. en aangenaam van reuk.
SAKI, eene soort van bier, hetwelk
41*
SAKR. 644 SAKR.
de Japanezen uit rijst toebereiden,
zijnde hun geliefde drank bij hunne
gastmalen.
SAKRAMENT, sacramentum, Lat., sacrement,
Fr., bondzegel, heiltee.
ken; eene meer of min geheimzinnige,
plegtige, godsdienstige
handeling, waarbij men, door middel
van een uiterlijk teeken of
zinnebeeld, een geestelijk goed
verkrijgt. In dezen zin is het
woord thans bij de meeste Protes.
tantsche Christenen in gebruik.
Het is een Latijnsch woord, het.
welk oorspronkelijk beteekende
een onderpand, dat door degenen,
die een regtsgeding aanvingen, bij
eenen priester wenl gebragt , om
door hem aan de winnende partij
afgegeven te worden; wijders den
krijgsëed der soldaten. In de
eerste eeuwen der Christelijke tijdrekening,
noemde men alle zinne·
beeldige teekenen van goddelijke
en geestelijke zaken een sakra.
ment. In volgende tijden, werd
het woord alleen gebruikt voor
zekere Christelijke uiterlijke handelingen
of godien~tplegtigheden,
waardoor men geloofde, de god.
delijke genade te verwerven; in
dezen zin heeft de Roomsch·Ka.
tholijke kerk zeven sakramenten,
waaronder de gewijde hostie of het
heilige sakrament des altaars het
voornaamste is. Zoo ook noemt
de meerderheid der Protestanten
den doop en het heilig avondmaal
sakramenten. Sakramenteren, de
sakramenten toedienen. Sakre.
)'en, sacrer, Fr, heiligen, zalven,
wijden, huldigen; ook vloeken,
zweren.
SAKRISTIE, Sakristij, Sacristij, een
afzonderlijk vertrek bij de Roomache
kerken, alwaar de kerksieraden
en . gereeaschappen worden
bewaard en de geestelijken hunne
ambtskleederen aantrel<ken. Dit
woord is uit het monnikenlatijn
der middeleeuwen, in plaats van
Sacrariüm, gevormd geworden.
Bij de Protestanten, Lutherschen,
enz. heet zoodanig een vertrek
eene kerkenkamer.
SAKRISTIJN, de naam van den kos.
ter eener Roomsche kerk, welke
met het bewaken en het schoonhouden
van het kerkgebouw zelf,
het bewaren van de kerksieraden
en -gereedschappen, enz. is belast.
SAKSISCH BLAAUW, eene blaauwe
verw, zijnde eene oplossing van
witte kobalt in vitrioololie , waarbij
men indigo voegt.
SALACIA, zeegodin en vrouw van
NEPTUNUS, ook AMPHITRITE genoemd:
eigenlijk de verpersoonlijkte
eb, zoo als Venilia de vloed.
SALADIN, eigenlijk Salaheddin Jussuf
Ebn Ayub, een beroemd Sultan
van Egypte en Syrië.
SALAISON, eigenlijk het inzulten;
voorts ook de naam van allerlei
ingezouten eetwaren, als: haring,
stokvisch, labberdaan, pekelvleesch,
enz.
SALAM, de in Oost. Indië gewone
manier van groeten, welke in eene
buiging bestaat, waarbij men beide
handen zamenvoegt en tot aan
het hoofd opheft. Ook is het
bij hen, zoo als bij de aldaar
wonende Engelschen, gebruikelijk,
elkander eene soort van complimentkuarten
te zenden en deswege
eenen bijzondel'en Salamdrager
in dienst te hebben.
SALAMANDER, eene zwart en geel
gevlekte, spanlange hagedis, die
noch giftig is, noch in het vuur
kan leven, gelijk men weleer beuzelde.
Bij de Ouden was de salamander
het zinnebeeld des vuurs;
en in de fabelleer worden de salamandel's
vuurgeesten genoemd.
SALAMEK, Arab., vrede zij met u !
ook eene pligtpleging, eerbetuiging,
buiging.
SALAMETLI.l:TESINI, een tol, welken
in Turkije vreemde schepen, als
SALA. 645 SALI.
zij eene haven verlaten, moeten
betalen.
SALANGANE, de Oostindische zwaluw,
wegens hare eetbare nesten
(Indiaansche vogelnestjes of Tunkuns-
nesten) bekend.
SALAREGIA, eerbewijzen, welke te
Rome aan koninklijke personen en
zulke regeringen, welke men met
koningen gelijk acht, worden gedaan.
SALARIëREN, bezoldigen; ook eene
jaarwedde toekennen. Salal'is ,
salariUm, Lat., salaire, Fr., be zolding,
loon, jaarwedde.
SALDEREN, rekeningen afsluiten of
vereffenen, eene schuld betalen of
delgen. Saldo, rekeningsoverschot
; de afsluiting van de rekening,
ook saldering genoemd; per
of pro saldo, als overschot der vorige
of laatste rekening.
SALEION AL, eene metalen orgelpijp
van 16, 8 en ook 4 voet toon, in
klank aan de viola di gamba gelijk.
SALEP,Salab, een 8lijmachtige drank,
welke door de Turken warm
wordt gebruikt, en een afkooksel
van den salabwortel is.
SALE8IANERINNEN, tot de Karthuizer-
orde hehoorende nonnen,
welke haren naam van des ordespatroon
FRANS VAN SALES hebben.
Hare orde heet ook de visitatione
Mariae.
SALIANE·BEGHLERBEGH, bij de Turken,
een van die hooge ambtenaars,
wien niet, zoo als den meesten,
als bezolding een zeker district
is aangewezen, maar die dezelve
uit de staatskas ontvangt.
SALIARISCHE GEDICHTEN, werden ter
eere van MARS, op diens feesten,
door zijne priesters gezongen.
SALICET, een naar het saleionaal gelij
kend orgelregister.
SALIëRS, bij de Romeinen, de priesters
van MARS, 12 jonge en voorname
geestelijken, wier werk bijzonder
daarin bestond, dat zij de
ancilia dansend in de stad ronddroegen,
en daarbij ter eere van
MARS liederen zongen.
SALIFICATIE, zoutvol'ming.
SALIKTAR, de sabeldrager van den
Turkschen keizer.
SALINE, Fr., een zoutwerk ; eene
zoutmijn; ook eene zoutziederij.
SALISATOREN, bij de Romeinen, zekere
personen, die, uit het trillen
en de ontwillekeurige bewegingen
der ledematen, voorspellingen deden.
SALISCHE WET, over het algemeen,
eene verzameling van wettelijke
bepalingen der oude Franken, in
de middeleeuwen; in het bijzonder,
het tweeën veertigste artikel daarvan,
krachtens hetwelk de vrouwen
van de regering of troonsopvolging
worden uitgesloten; salische
goedel'en, zulke goederen, die
alleen op mannelijke erfgenamen
overgaan.
SALITIE, eene oefening der jonge
Romeinsche ruiters in de bekwaamheid,
om, met eene lans of
een iOwaard in de hand, aan beide
zijden op een paard te springen.
SALIV ANTIA, Lat., geneesmiddelen,
door welke de speekselvloed , sa.
livatie, of ptyalismus wordt opgewekt.
SALIVATIE, speekselvorming, kwij.
ling. Saliveren, veel speeksel uit.
werpen, kwijlen.
SALM, Salma, eene korenmaat in
Spanje en Italië. Ook vierhoe.
kige stukken, waarin het tin in
Engeland wordt gegoten.
SALMAGUNDI, Salmigundi, ragout
van allerhande opgewarmd vleesch,
meerendeels van klein gesneden
gebraad, met eene sau~; figuurl.,
eene kwalijk zamenhangende rede.
SAL METALLORUM, Lat., de steen der
wijzen of de universeel tinctuur.
SALMIAK, eene zamentrekking van
Sal-Ammoniak, ammoniak-zout, in
het algemeen, alle onzijdige zou·
SALM. 646 SALT.
ten, welke door verzadiging der
zuren met het vlugtige alkali ontstaan;
in het bijzonder echter datgene,
hetwelk men door de vereeniging
van dit alkali met zout·
zuur bekomt.
SALMONEÜS, een zoon van AEOLUS
en ENARETE. Hij was koning in
Elis, buitengemeen trotsch en geloofde
JUPITER gelijk te zijn. Hij
wilde, door O\'er eene koperen brug
enz. te rijden, JUPITER nabootsen,
en werd door dezen tot straf verpletterd;
terwijl zijne residentie
Salmonea door diens bliksem werd
verbrand.
SALON, Fr., eene groote zaal, gezel~
chapszaal; ook eene zekere plaats,
hetzij zaal of groote tent, bestemd
tot het houden van tentoonstel.
lingen enz.
SALOPE, Fr., vuil, morsig; eene slet,
slons, slordig vrou wspersoon; ook
een vrouwenmantel, ochtend· of
huiskleed.
SALPETER, Salniter, in het algemeen
het onzijdig zout, hetwelk door
verzadiging der salpeterzuren met
loogzouten ontstaat; bijzonder
echter datgene, hetwelk uit de
vereeniging van dit zuur met het
planten. loogzout wordt bereid.
SALPÉTRIÈRE, eene bekende gevangenis
en tevens tuchthuis te Pa.
rijs.
SALPINGEMPHRAXIS, verstopping der
Eustachische pijp. Salpingem.
phracticus, door salpingemphraxis
ontstaan, daaraan lijdende enz.
Salpingostenochoria, vernaauwing
der Eustachische pijp. Salpillgostenochoricus,
door vernaauwing der
Eustachische pijp ontstaan, daar.
mede behebt, enz.
SALPINX, eene trompet der oude
Grieken, die ook de l'egte of argivische
trompet werd genoemd.
Ook eene zeeschelp, die men eerst
als trompet gebruikte.
SALSAMENTEN , noemt men in de
keukens alle ingelegde visch. Salsamenten-
poeder, een uit verscheidene
kruiderijen zamengesteld poeder,
om de spijzen spoediger daarmede
te kruiden.
SALTANTES , rozenvlekken , raode
vurige blaren ter grootte eener
boon, uit scherpe stoffen meerendeels
aan de voeten ontstaande,
die dikwijls zweren en zulk onlijdelijk
branden en jeuken veroorzaken,
dat de daarmede geplaagde
van pijn opspringt, waarvan de
naam.
SALTERIO, in Italië, een snaarinstrument,
hetwelk naar eene luit
zweemt. Salterio persiano, is
driehoekig en heeft 6 snaren, welke
met de vingers worden bespeeld.
Salterio turhesco, heeft
verscheidene draadsnaren en eene
vierhoekige gedaante.
SALTO, Ital., een sprong. Salto
mortale , een doodelijke sprong,
zeer gevaarlijke sprong; fig., een
te groot waagstuk. SaltareIlo ,
Ital., een springer; in de muzijk,
eene springende, huppelende beweging.
Saltarelli, de springers,
anders de hamers of tangenten,
welke in de hoogte springen en
de snaren aanraken. Per saltum,
Lat., met een en sprong.
SALUBER, salubre, Fr., salubris,
Lat., gezond, ter gezondheid dienstig,
heilzaam. Salubriteit, salubritas,
Lat., gezondheid, gezonde
gesteldheid, bijzonder van de
lucht.
SALuëREN, groeten, eerbewijzen.
SALUS, Lat., heil; laus Deo, salus
populo, ter eer van God en tot heil
der menschen. Salut, saluut, heil
en groete. Salutatie, begroeting,
groet. Saluteren , verwelkomen,
begroeten, en wel bijzonder op
militaire wijs, dat is, met kanonschoten.
SALUTATIO ECCLESIASTICA, Lat., die
kerkelijke plegtigheid, wanneer
de priester tegen het volk zingt:
dominus vobiscum, en het koor antSALU.
647 SAMB.
woordt: et cum spiritu tuo.
SALUTATOREN, in Rome. zij, die
meer dan eenen patroon hadden,
en des morgens van den eenen
naar den anderen gingen, en voor
de deur op hem stonden te wachten,
om zich hem aan te bevelen;
ter onderscheiding van de deductoren,
die slechts éénen patroon
hadden, dien zij, wanneer hij uitging,
vergezelden.
SALUTATORIÜM, Lat., eertijds de
spreekkamer in de kloosters; ook
eene kapel aan de kerken, alwaar
de bisschoppen, eer de godsdienst
begon, door de aanwezigen werden
verwelkomd.
SALVATIE SCHRIFT, verdedigings- of
reddingsschrift, eene bij de act en
gegeven nadere uitbreiding van
te voren bewezen punten.
SALVE, wees gegroet; eene groet,
groetenis. Salve regina, een in
de Roomsche kerk gebruikelijk
gezang, ter eere van de Maagd
MARIA.
SALVO, een eereschot, begroeting,
door het lossen van het ge~chut
of klein geweer. Verdèr beteekent
dit woord, even als salva,
salvis, met voorbehoud, behoudens,
zonder benadeeling, b. v.:
salva approbatione, onder voorbehoud
van de goedkeuring; salvo
errore calculi, met voorbehoud van
eene mogelij ke feil in het rekenen;
salvis e:cceptionibus, met voorbe·
houd van de aanmerkingen of wederleggingen
; salvo honore, behoudens
de eer; salvo honore et
stipendio, behoudens eer en jaar.
wedde; salvo jure quocunque, behoudens
alle regt; salvo titulo,
behoudens dp.n titel.
SAMAAR, een deftig vrouwenkleed.
SAMADAN, de 9de maand van het
jaar der Arabieren.
SAMARATH, eene sekte onder de Banianen
in Oost-Indië, welke de
zielsverhuizing aanneemt, en waarbij
het verbranden der vrouwen
na den dood harer mannen het
sterkst in zwang was.
SAMBOS, die kleurling, welke uit de
vermenging van een' neger met
eene mulattin ontstaat.
SAMBUCA, Sambuken, een driehoekig,
met snaren van verschillende leng.
te voorzien muzijkinstrument der
Romeinen. Ook met ladders voorziene
schepen, waarvan men zich
bediende, om de muren en wallen
eener aan zee of eene rivier gelegene
vesting te beklimmen.
SAMBUCISTRIAE, bij de Romeinen,
die vrouwen, welke bij de gastmalen
het gezelschap met gezang
en muzijk vermaakten.
SAMNITEN, eene soort van kampvechters
bij de Romeinen, die de.
zen naam bekwamen; dewijl zij
zulke wapens droegen, als bij een
Italiaansch volk van denzelfden
naam in gebruik waren.
SAMOJEDEN, volksstam in Rusland
aan de IJszee, van eene kleine gestalte;
daar zij naauwelijks 4 voet
hoog zijn.
SAMOQUIN, een Turkscll koop vaardij8chip
, hetwelk tot de kustvaart
wordt gebruikt.
SAMUM of SAMMOEM, de (Afrikaansche
€U Aziatische) gloei- of verzengwind
; een wind, welke bijzonder
in de zandwoestijn van
Arabië waait, en den reiziger
eenen zekeren dood veroorzaakt,
hetwelk deze alleen, door bij tijds
met het aangezigt in het zand te
gaan leggen, tot dezelve is overgetrokken,
kan voorkomen.
SAMURDIN, SamoreuiC, eene kaan of
schuit op den Rijn, gewoonlijk
voor den houthandel I1aar Holland
gebruikt wordende.
SANACHIES, eene soort van huisdichters
in Schotland, die voorheen
talrijker waren dan thans, en door
de hoofden der stammen werden
gehouden. om de daden hunner
voorvaderen en hunne eigene te
bezingen.
SANA. 648 SAND
SANAE MENTIS, Lat., bij gezond
verstand.
SAN BENITO, ook sac benito, Spaansch,
saccus benedictus, Lat., het martelhemd
; een geel, met vlammen
en duivels beschilderd hemd
met eene dergelijke muts, welke in
Spanje den veroordeelden ketters
werd aangetrokken en opgezet, als
men hen naar den brandstapel geleidde;
ook een halve rok zonder
mouwen, van boven met eene
opening, waardoor het hoofd gaat,
en welke die ketters werd aangetrokken.
SANCHONIATHON, de naam van eenen
Phenicischen schrijver, die door
velen voor den oudsten wordt gehouden.
SANCTIE, sanctio, Lat., wettige beo
paling, vaststelling, bekrachtiging.
Sanctijicatie. heiliging, heiligspreking.
Sanctijiceren, sanctijier, Fr.,
heiligen, heilig spreken. Sanctio.
neren, bekrachtigen, voor wettig
verklaren, eene wet bekrachtigen,
goedkeuren. Sanctuariüm, Lat.,
sanctuaire, Fr., het heiligdom, de
heilige plaats; de plaats alwaar
bet hoogaltaar staat; ook eene
vrijplaats. Sanctum sanctorum,
het heilige der heiligen, allerheiligste,
de afgescheidene plaats in
den tabernakel en tempel der oude
Joden, in welke de arke des
verbonds was geplaatst. Sanctitas
vestra, uwe heiligheid, de titel,
waarmede de Paus wordt aangesproken.
SANDALE, in de Levant en de Middellandsche
Zee een ligter, of schip
om te ligten.
SANDALEN, eene soort van voetbeIdeeding,
reeds in den hoogsten
ouderdom bij de Grieken en Romeinen
in gebruik; voet. of schoenzolen
van leder of hout, welke,
vooral in warme landen, b. v. in
Oost. Indië enz., in plaats van
schoenen worden gedragen.
S.~NDALINA, Sandaliüm, een bij verrekking
van het springbeen gebruikelijk
hevelverband of dolobra.
SANDA~TRES, hetzelfde als GaramIJntit.
SANDELHOUT (Santaal. of Santelkout)
een hard, digt en zwaar, wit, geel
of rood hout, dat uit Oost-Indië,
bijzonder van het eiland Timor, de
kust van Coromandel, enz. tot ons
komt.
SANDOZAIN, aan het Birmannische
hof, een voorlezer van alle verzoekschriften
en officiële stukken.
SANDRAHA, een van Madagascar
komend hout, nog zwarter dan
ebbenhout en buitengemeen glad.
SANDRAK, Sandarak, eene witte hars
of gom, die uit den Jeneverboom
vloeit, en die, tot poeder gestampt,
onder anderen dient, om de plaats
van uitgeschrapte woorden op
nieuw beschrijfbaar te maken.
SANDSCHJ AKI (Sangiak) , de kleine
stadhouders in de Turhche provinciën,
die hunnen naam van
Sandsckjak, dat is standaarden
hebben, onder de pacba's staan en
slechts één paardenstaart voeren.
Hun gebied heet Sandschjakat.
Eene andere soort van onderstedehouders,
die echter in rang boven
de vorigen zijn, heeten
Sandsjak.Begh. Sandsjak.Darlars,
de vaan dragers van den Turkschen
keizer.
RANDSCHJ AK· SCHERIF, MAHOMEDS
heilige vaan of standaard.
SANGENOTOCORA, bij de Japannezen,
eene soort van biechtstoel, welke
zich op eellen hoogen berg bevindt
en uit twee weegschalen bestaat,
in eene van welke de biechtende
zit j terwijl de andere, door een
onbekend mechanismus, (hetwelk
de inboorlingen voor een werk van
hooge geesten aanzien) naar beneden
gaat. Wordt de eerste schaal
met de andere gelijk, zoo bekomt
de biechteling absolutie; maar
blijkt het, doordien hij Iliet genoeg
SANG. 649 SANS.
rijst. dat hij een groot zondaar is.
zoo storten hem de priesters in
eenen nabijzijnden afgrond.
SANGPROID. Fr., koelbloedigheid;
kalmte, bedaardheid.
SANGGRIS. een in de West-Indië ge- .
bruikelijke drank uit madera wijn,
suiker, citroemap, kruiderijen en
geroosterd brood gemaakt wordende.
SANGLANT, Fr., bloedig, met bloed
bevlekt; ook gevoelig, bijtend. een
onaangenaam gevoel van het gemoed
verwekkende.
SANGREc.een drank uit Portugeschen
wijn, met kaneel en muskaatbloe.
sem gemengd.
SANGUINEUS, Sanguineux. Fr., bloedrijk,
volbloedig. Sanguinisch. zeer
levendig. ligt geraakt. prikkelbaar;
ook wellustig. SanguinocI·atie. de
bloed regering. b. v. in Frankrijk
onder ROBESPIERRE.
SANGUINARIERS, eene sekte der wederdoopers,
die men beschuldigde,
dat zij menschenbloed dronken.
SANHEDRIN, de hooge raad in het
oude Jeruzalem, het hoogste gees·
telijke en wereldlijke geregt, beo
staande uit priesters. leviten en de
oudsten des volks. Na de verwoesting
van Jeruzalem door de
Romeinen, werd het Sanhedrin met
den Joodschen staat zelven opgeheven.
SANIASSI, taogui.avadut, eene soort
van Fakirs in Indië, die zich, om
het hoogste wezen welbehagelijk
te worden, aan bijna ongeloofelijke
martelingen onderwerpen. Hunne
kweekelingen heeten Bail·akui.
SANIES, de jeukte in zweren en dergelijke
ongemakken.
SANITEIT, sanitas, Lat., santé, Fr.,
gezondheid, welstand.
SANQUEZ, in de Oostersche landen,
pelgrims, welke in eenen lederen
zak water dragen, waarvan zij ie.
der, die het verlangt, zonder geld
of tegen eene geringe vergelding,
te drinken geven.
SANS, Fr.. zonder. Sans comparaison,
zonder vergelijking. Sans
compliments, zonder omslag of
pligtplegingen. Sans doute, zonder
twijfel, volstrekt. Sansjaçons, zonder
omstandigheden; ook un sansjaçon,
een lompert. Sans prendre,
zonder te nemen, dat is, spelen
zonder kaarten te koopen of te
ruilen. Salls souci, zonder zorg,
buiten zorg; ook de naam \'an het
koninklijk lustslot bij Potsdam.
SANSCULOTTE, Fr .• eigenlijk, broekenlooze,
of die te behoeftig is. om
zich eene broek, of over het geheel
kleed eren aan te schaffen; wij ders
een factie-naam, in de Fransche
omwenteling. waarmede de Republikeinen
werden betiteld. De
vrouwen, welke tot deze partij behoorden,
werden sans jupons genoemd.
Sansculotterie en sansculottismus,
de ::tand en gezindheid
der Sansculottes.
SANSKRIT, of de Sanskritische taal,
heilige en geheime, maar tegenwoordig
uitgestorvene taal der
Braminen, in Hindostan, waarin
bijzonder hunne godsdienstige boeken
zijn vervat, en welke voorheen
niemand. dan een Bramin konde
lezen. Zij telt vijftig letters en
heeft vele zamengestelde woorden,
die somwijlen uit twintig lettergrepen
bestaan.
SANTALlER, eene munt in Pegu, Malakka
en Java, omtrent 30 cents
waard.
SANTAME, eene munt in Goa, welke
bijna even zoo veel als een dukaat
weegt, maar van eenigûns slechter
goud is.
SANTÉ, Fr., gezondheid; ook een
gezondheids- of ligchaamsgordel.
dien men om het lijf draagt, ten
einde het verkoelen van het onderlijf
te verhoeden. A votre santé,
op u we gezondheid. Officiers de
la santé, beambten in een ziekenhuis,
inzonderheid, zij, die zorgen,
dat van besmette plaatsen niets
SAPA. 650 SAPP.
worde ingevoerd. eenen trocheus of jambus, eenen
SAPA, een wijn in de Oost, welken spondeus, eenen dactylus en dan
men zoo veel laat verkoken, dat weder uit 2 trocheën bestaan.
slechts l/a er van overig blijft. Ook SAPPINE, Sappinière, kleine schepen
het sap van verl'chillende vruchten, van dennenhout, op de Loire in
dat, of alleen of met suiker ver- gebruik.
mengd, ter dikte van een moes SAPPINOS, eene bleekvioletkleurige
wordt verkookt. amathist, welke dikwijls naar het
SA PAN, de naam van 5 onderscheide- witte trekt,
ne hoofd sekten in Pegu en Ava. I SARABAÏT, noemt men een' monnik,
Bij de eene, Sapan-Daiche, is het die veel buiten het klooster rondgebruikelijk,
elkander met rozen- zwerft.
water te besprengen. Bij eene an- SARABANDA, Spaansch, sarabande,
dere, Sapan-Don01', laat men snel- Fr., eene soort van Spaanschen
zeilen, waarbij prijzen worden uit- ernstigen dans; ook het muzijkgedeeld.
De drie overige sekten stuk daartoe.
houden vele processiën met onder· SARABARA, een bij de Meden en Bascheidene
gewijde beelden. byloniërs gebruikelijk kleed, eene
SAPETES, een huh;elijk feest in Span- soort van lange broek, welke het
je en Savoye, hetwelk den 5 De- onderlijf en tevens de dijen en
cember invalt, en waarop men zij. voeten bedekte.
ne vrienden heimelijk geschenken SARACENEN, een uit Arabië afstam.
pleegt te doen. mend volk, hetwelk de leer van
SAPHIER, zie Saffier. MAHOMED het eerst aannam en
SAPleNTI SAT, of dictum sapiënti sat hem op zijne krijgstogten verge.
est, Lat., één woord is voor een' zeIde; in het algemeen verstaat
wijs man genoeg. men thans door dit woord, ooster-
SAPONIFICATJE, zeepvorming. lingen, b. v.: Arabieren, Mahome·
SAPPE, Fr., loopgraaf, onderaardsche danen, enz.; fig. beteekent het,
gang in of bij vestingwerken, om ruwe, roofzieke en alles vernielen·
door de contrescarpe in de gracht de troepen.
te komen; sappe couverte, dak- of SARAKIS, de ~talknechten des Turkstormloopgraaf;
sappe double, dub. schen keizers.
bele loopgraaf; sappe tournante. SARANNEN, de leerlingen en zangers
slang. of keerloopgraaf. Sapperen, der Barden en Druiden.
loopgraven maken, ondermijnen. SARCASME, Fr., sarcasmus. Lat .•
Sappeur, Fr., een loop. of mijn- honend gelach, spotrede, bijtende
graver, een maker van onderaard- spotternij, die door merg en been
sche gangen. drilJgt; hekeling, bitterheid.
SAPPHISCH, wordt gebezigd van eene SARCEPJPOCELA, Sarcoë'piplocele, de
verssoort, door de dichteres SAP- netl'leeschbreuk. Sarcepipompha.
PHO uitgedacht. lus, sarcoëpiplomphalus, navel-net.
SAPPHO, eene der heroemdste Griek- vleeschhreuk. Sarchydrocele, eene
sche vrouwen, die bijzonder haren vleeschwaterbreuk. Sarcites, eene
roem aan de Lyrische poëzij is ver- opdrijving der vleezige deelen;
sehuldigd , waarin zij uitmuntte. ook eene vervleezillg. Sarcocele,
Uit wanhoop dat PHAON hare lief- vleeschbreuk, eene verharding. uit.
de niet beantwoordde, stortte zij zetting en verstopping van het
zieh van de Leukadische rots in de bovenste gedeelte des bals. 'Vordt
Middellandsehe Zee. Zij vond de zulk een vleeschuitwas zoo hard
Sapphische verzen uit, welke uit als een kraakbeen, zoo heet het
SARC. 651 SARD.
chondrocele, en verbeent het ge.
heel en al, dan osteocele.
SARCOLOGIE, (heelk.) de vleeschleer
leer van het vleesch, of de weeke
deelen des ligchaams. Sareolo.
giseh, hetgeen tot de vleeschleer
behoort.
SARCOMA, Sm'eosis, in bepaalde he·
teekenis. een vleezige polijp;in het
algemeen, een enkel, met de huid
gelijkkleurig, vleezig gezwel, van
ondencheidene gedaante en groot.
te. Sareomphalum, sarcomphalus,
een uit den navel voortkomend
vleeschgewas, dat week, rood en,
hij het aanraken, somtijds bloe.
dend is.
SARCOPHAAG, Sarkophaag, eigenlijk,
vlee8chëter of vleeschvreter,
vleeschverteerder; bij de ouden,
eene doodkist van een en ligten,
zwamachtigen steen, welke bij de
stad Assus in Mysië werd gegra.
ven, en die de eigenschap bezat,
dat het daarin gelegde lijk, uitge.
nomen de tanden, in veertig da·
gen verteerde. Naderhand werd
deze naam voor iedere doodkist
gebruikt; en thans verstaat men,
in de schoone kunsten, door sar·
kophaag , eene in den smaak der
oudheid gebouwde grafnaald.
SARCOPHAGA, Lat., bijtende en
vleeschverterende geneesmiddelen.
SARCOPHYIA, het verwekken van
nieuw vleesch in wonden en zwe·
ren. Sarcophyma, (bijzonder sterk
opgedreven) vleeschgezwel. Sar.
copyodes, wat tevens etterig en
vleeschachtig is. Sarcothlasis ,
kwetsing van het spiervleeseh.
Sareothlasma, vleeschkwetsing.
SARCOSIS, Sarcostosis, vleeschverhar.
ding, vleeschverbeening; wild
vleesch (in wonden). Sareotisch,
vleeschaanzettend; dat het vleesch
in eene wonde doet wassen.
SARDAGAAT, een agaat met bleekroo.
de, de kleur van den sardus nabij.
komende, aderen en vlekken. •
SARDANAPALUS, een verwijfd en wel·
lustig koning der Assyriërs; van
daar de naam van eIken grooten
zwelger en wellusteling.
SARDER, een half doorschijnende fijne
hoornsteen ; een bleekroode kar.
neool.
SARDONIKS, Sardonyx, eene steen·
soort, welke roode ringen of stre·
pen heeft, wier grond onyx, maar
de strepen sardus, en met eene
hoorn of andere verw geschaduwd
zijn.
SARDONISCH. gedwongen, bitter;
een sardonische lach, een gedwon.
gen, bittere lach, een spotgelach.
SARISSOPHOREN, eene soort van pie.
keniers of lansiers der Romeinen.
SARMATEN, bij de Ouden, de Slavische
en andere volken, waarschijn.
lijk afstammelingen der Meden, die
de Noordelijke landen van Europa
en Azië bewoonden.
SARON, een zeegod, bijzonder als
beschermer der zeelieden vereerd.
SARPEDON, koning van Lycië, zoon
van JUPITER en LAODAMIA (dochter
van BELLEROPHON), bondge.
noot van PRIAMUS, dien hij te hulp
kwam, maar waarbij hij door PA·
TROCLUS werd gedood.
SARRAS, in het gemeene leven. eene
groote sabel, zoo als die de zware
kavallerie draagt.
SARRITOR, God des akkerbouws, die
bijzonder over dat gedeelte was gesteld,
hetwelk het wieden en het
uitroeijen van onkruid betrof.
SASSAPARIL, Sarsaparil of Sarsaparilwortel,
de gedroogde wortel van
een wijngaardgewas, uit vele lange,
rankachtige, dunne worteltjes
bestaande, welke allen uit eenen
bol uitschieten.
SASSO, een handelsgewigt in Venetië'
waarvan 72 een pond aldaar
of 3 Neder!. once uitmaken.
SAT, eene maat voor drooge waren
in Siam, waarvan 40 eene seste
(omtrent 3/4 schepel), en 40 sesten
een cohi doen.
SAT, Lat., genoeg. Sat cito, si sat
SATA. 652 SATU.
bene, wat goed gedaan wordt, gaat 1 en onrijm met elkander afwissespoedig
genoeg. len. Satureren, verzadigen; zu·
SATAN, Hebr., aanklager; weder- ren inzuigen.
strever, duivel; lasteraar; ook een SATURNILABIÜM, een sterrekundig
boosaardig menseh. Satanseh, werktuig, door middel waarvan
boosaardig, duivelsch, helsch. I men de stelling der manen van SASATANIANERS,
eene sekte. welke den TURNUS, voor eIken tijd, gemak.
Satan vereerde dewijl zij oordeel. kelijk kan vinden.
de, dat hij de magt. ha.d. kwaad te SATURNIT, een loodhoudend mine.
doen. raaI, hetwelk in kleur en gewigt
SATELLIET, trawant, wachter, hege- naar het lood gelijkt, maar veel
leider, leidsman; in de sterrek., smeltbaarder en zeer bros is.
is de maan een satelliet der aar- SATURNUS, in de fabelleer, de God
de; figuur!., een ondergeschikte des tijds; ook de naam van eene
medehelper van voorname perso- der bekende planeten. Saturnanen.
Zien, zekere feesten bij de oude
SATER, Satyr, een veld- of bosch. Romeinen. welke in de maand
god; volgens de fabelleer, een December, ter eere van SATURNUS,
gedrogt met een menschenhoofd met de grootste buitensporigheid
en bokspooten; figuur!., een zin. en weelderigheid werden gevierd.
nelijk, geil memeh. Non semper erunt saturnalia, het
SATIJN, zekere soort van zijden stof. is niet altijd kermis.
Satinade. Fr., halfzijden stof. Sa. SATURNUSBERG, in de Chiromantie,
tineren, op satijn stikken; ook het verhevene vleezige gedeelte in
glanzen, van daar: gesatineerd pa- de vlakke hand, achter den mid.
pier. Satinet, gestreepte stof van delsten vinger, welke vinger zelf
zijde en boomwol. Saturnus. vinger wordt genoemd.
SATIRE. Fr .. een hekelschrift. hekel. SATYRIASIS. eene soort van priapis.
dicht. spotschrift. Satiricus. een mus, welke minder van een pijn.
spotter, hekeldichter. Satiriek. lijk dan van een wellustig gevoel
satirisch, spottend, bijtend. he- vergezeld gaat.
kelend. Satiriseren. bespotten, SAUCYS. saucisse. Fr .. eene kleine
hekelen, doorbalen. braadworst; ook eene lange lede.
SATISFACTIE. satisfaction. Fr., satis- ren zak, gevuld met kruid, waar·
factio. Lat, bevrediging. genoeg· aan eene lont wordt vastgemaakt,
doening; schadeloosstelling. om zoo eene mijn aan te steken.
SATRAAP, een Perzische stedehouder SAUF· CON DUIT, Fr., een geleibrief.
of landvoogd; ook een heersch- vrijgeleide.
zuchtig en overmoedig mensch. SAUM, eene vochtmaat, in Zwitser-
SATTAU. eene soort van barken op de land. In Oostenrijk, een handels-
Barbarysche kusten. gewigt, dat 275 pond bedraagt of
SATUM. Suah. eene Joodsche koren. ruim 154 kilogrammen.
maat van omtrent 16 kan. SAUMPANU. eene kleine Chinesche
SATURANTIA. (medicamenta) • Lat., bark, met één zeil, 2 tot 6 riemen
geneesmiddelen. welke de zuren en a6 man.
inzuigen en afleiden. Saturatie, I SAUVAGE, Fr., het bergen, redden
(in de scheikunde), de verzadi· I der goederen van een verongelukt
ging; bijzonder van twee tegen ge· ' schip. Droit de sauvage, het berg.
stelde zouten, als zuur· en loog- geld daarvoor.
zout tot een middelzout. Satura SAUTEREAUX, Fr., aan de klavieren,
varroniana, voordragt, waarin rijm enz., de tangenten, welke bij het
SAUV. 653 SBOR.
bespelen van het instrument, de
snaar aanslaan, en terstond weder
terug springen.
SAUVE-GARDE, een vrijgeleide, eene
bedekking of veiligheidswacht.
Sauveren, redden; ook bezuinigen;
sauve qui peut, redJe zich wie
kan.
SA v ANN A, eene groote gras v lakte of
woud weide in Noord-Amerika.
SAVANTASSE, een geleerde praler;
iemand, die zich het aanzien van
een' geleerde geeft, zonder het te
zijn; een geleerde windbuil.
SAVOIR- FAIRE, Fr., woordelijk, het
weten te doen; de geschiktheid,
bekwaamheid, bedrevenheid, goede
handeling van zaken, handigheid,
behendigheid. Savoir vivre, Fr ..
woordelijk, het weten te leven; de
levenswijsheid, wellevendheid.
SAVONNEERTAPIJTEN, eene soort van
Turksche tapijten, welke zich van
de hautelissen alleen door hunnen
fluweelachtigen grond onderscheiden,
en, wegens hunne levendige
kleuren, meer werking doen dan
de andere.
SAVONNETTE, Fr., een zeep- of waschbal;
savonnette de sérail, een waschwater,
dat ter verfraaijing \'an het
vel wordt gebruikt.
SAVOYARDEN, Savoyers, eigenlijk,
bewoners van Savoye; bijzonder
diegenen hunner, welke uit armoede,
hun brood buiten 's lands, met
eene lier en met gezang, winnen,
of zich als schoorsteenvegers verhuren.
SAYAH, Sayahiten, eene soort van
Turksche bedelmonniken, die wel
kloosters hebben, maar minder
daarin zijn, dan het land rondzwerven.
SAYNETE, een klein, met gezang en
dans verbonden, tusschenspel der
Spanjaarden in één tooneelbedrijf
en gewoonlijk van een' satyrieken
inhoud.
SBIRREN, geregtsdienaars, politiebeambten,
straatwachten in Italië.
Hun hoofdman heet barifJello.
SBORSO, Ital., een voorschot, uitgaaf
voor een' ander.
SCABELLETJE, een voetbankje, waarop
vroeger de misdadigers te pronk
zaten.
SCABIES, Lat., de schurft. Scabië'us,
scabieu3J, Fr., scabiosus, Lat.,
schurftig, schurftachtig.
SCADENZA, !tal., de vervaltijd van
eenen wissel.
SCALDEN, Skalden, Skialden, dichters
der oud.Noordsche volken.
SCALEN, een driehoek, als dezelve
ongelijkzijdig is, of een kegel,
cilinder, enz., wanneer de as daarvan
geen' regten hoek met het
grondvlak maakt.
SCALPELLUM, Lat., een scalpel, een
ontleedmes. Scalperen, (van het
Eugelsche scalp, de huid, die de
hersenpan bedekt), het aftrekken
der hoofdhuid, hetwelk de wilden
in Noord-Amerika aan hunne
krijgsgevangenen of vijanden plegen
uit te oefenen.
SCALPRUM, een heelkundig werktuig,
waarvan men zich voorheen bijzonder
tot het afzetten van vingerleden
bediende.
SCAMANOER, zoon van JUPITER en
VORIS, wegens zijne onsterfelijkheid
in eene rivier veranderd.
SCAMMA, bij de Grieken, eene met
grachten omgeven plaats, waarop
de kampvechters in het openbaar
streden.
SCAMMONEÜM, Scammonic-h,ars. eene
graauw zwarte of zwartbruine, sterk
afdrijvende gom uit de Levant.
SCAMNUM HIPPOCRATES, trek- of inrigtbank
van HIPPOCRATES, wip.
ambe, eene machine tot weder in
het lid brengen van eenen uit het
schoudergewricht verrekten bovenarm,
SCANDEREN, verzen meten, volgens
de tijdmaat verdeelen, zoo verdeeld
opzeggen. Scantie, de versmeting,
versdeeling.
SCANDINAVIë, algemeene naam voor
SOAP. 654 SOEL.
Denemarken, Zweden en Noorwe. ook het inbalsemen; thans ook het
gen. Scandinavisch, wat tot die toebereiden van een geraamte. Scelanden
betrekking heeft, b. v. leton, sceletum, scetetus, squelette.
Scandinavisch verbond. Zie Schelet.
SCAPHA, eigenlijk de gracht, en in SCELOTYRBE, de scheurbuik, bijzon.
het algemeen iets uitgeholds, zoo der aan de voeten.
als eene schuit enz. Ook de holte SCEMANDO, Ital., (muz.) afnemend,
uitwendig aan het oor, tusschen verdwijnend.
de helix en antheli:c. Desgelijks SCENARIO, het kort opgeschreven
het schuitvormige voorhoofd bind. ontwerp van zulke tooneelspelen,
sel, bij het aderlatp.n, hetwelk echo waarvan de tekst door de tooneel.
ter mede bij andere Roofdverwon. spelers wordt geëxtemporiseerd.
dingen wordt aangewend. SCÈNE, Fr, tooneel, schouwplaats,
SCAPHANDER, een zwemkleed, zwem· tooneelvoorstelling; tafereel; voorgordel,
een van kurk of ander ligt val. Scenisch, tooneelachtig. too·
hout gemaakt kleed, om zich daar. neelmatig, het tooneel betreffende.
mede boven water te houden. SCENOGRAPHIE {Jf SKENOGRAPHIE, de
SCAPINO, een laag komische karak. doorzigten- of vérgezigtenschildeterrol
op het ltaliaansch tooneel. ring. Scenographisch, vérgezigten.
SCAPULA, het schouderblad, breed. schilderend, doorzigtkundig.
schouderbeen. SCEPTER, zie Schepter.
SCAI'ULIER, een schouderkleed , SCEPTICISMUS, de twijfelleer, leer der
schouderrok (van de geestelijken Sceptici, leerlingen van PYRRHO,
der Roomsche kerk, bijzonder van die aan alles twijfelden, en al wat
de Benedictijner. monniken) ; ook men hun voordroeg, eerst wilden
rozekrans. overdenken. Volgens KANT, is het
SCARABEëN, kevers; keversteenen. de grondstelling van eene kunst-
SCARAMOUCHE , Fr., scaramuccio, matige onwetendheid, welke de
Ital., een hansworst, potsenmaker. grondvesten van alle kennis onder-
SCARDAMYCTA, een knipöoger, die mijnt, om, zoo mogelijk, volstrekt
dikwijls met de oogen knipt. Scar. ge ene zekerheid daarvoor meer
damygmus, het knipöogen. over te laten.
SCARIFICATIE, het koppen, koppen. SCEPTIS, het zien, met betrekking
zetten. de insnijding. kerving. tot een naauwkeurig onderzoek,
Scariftcatoriüm, Lat., het kopij zeI', het zelf-zien, hef zelfstandig onkerf.
of snij-ijzer. derzoek; dikwijls zoo veel als scep-
SCARLATINA, Lat., de scharlaken. ticismus.
koorts. SCEVOPHYLAVIÜM, in de Grieksche
SCARTA FACCIA, Lat., bij de kooplie- kerk, de plaats, alwaar de gewijde
den, een uittreksel en korte lijst I zaken en gereedschappen worden
van alle zaken op missen, beurzen, bewaard; terwijl de lagere geestemarkten,
enz. lijke, die daarover het opzigt heeft,
SCAZONTISCHE VERZEN, welke eene Scevophylax wordt genoemd.
soort van jamben zijn, en in het SCHAAK, Schaakspel, koningsspel. het
6de en laatste lid achter aan eenen bekende, veel inspanning vordespondeus
of trocheus, of twee lan. rende spel, hetwelk de Chinezen
ge lettergrepen hebhen. beweren, reeds twee honderd jaren
SCEL;,;TIA, de droogheid, magerheid. vóór onze tijdrekening gekend te
Sceleteusis, het droogmaken of uit- hebben. Schaak geven, den koning
teren van een ligchaam; het toebe· noodzaken zijne plaats te verlaten;
reiden van eene mumie, van waar schaakmat, de koning is ingesloSCHA.
655 SCHA.
ten. overwonnen; figuur!., krach- aldaar in gebruik zijn, worden
teloos, verloren, weg; schaakpat, bewaard.
de koning moet gespeeld worden, SCHAKAN, eene strijdkolf. waarvan de
en kan geene vrije ruit vinden. Polen zich eertijds bedienden.
SCHAAL, scala, Lat., eene weeg- SCHAKO. Czako, tzako. Poolseh, een
schaal; eene toon- of klankladder, hoofddeksel, hooge hoed of muts
in de muzijk; ook eene graden- der krijgslieden.
schaal enz. SCHALAUNE, een korte mantel, welke
SCHABATTE, in de koperhutten, een nog in eenige kloosters en vorstentoestel,
waarin een aanbeeld staat. scholen gebruikelijk is.
SCHABINE, bij de goudslagers, de SCHALISIM, een houten muzijkinstruafval
van de metaalbladen. ment der Joden, met 3 snaren, dat
SCHABRAK, een zadeldek. Zie Cha- met eenen strijkstok van paardenbraque.
, haar wordt gestreken.
SCHACA, eene Godin der Babyloniërs, I SCHALMEI, de riet- of herdersfluit.
welke bijna met de OPS der Ro- SCHAMANEN, priesters in ~Iberië,
meinen overeenkomt. Op haar Kamschatka en het grootste gefeest,
hetwelk 5 dagen duurde, deelte van Tartarije, welke tevens
bedienden de heeren hunne knechts, geneesheeren, toovenaars en geestgelijk
bij de Saturnalia. bezweerders zijn: zij plegen met
SCHACH of SCHAH, oppelheer of ko- de door het volk den goden aanning
van Perzië. gebragten rijke offers en geschen-
SCHAGCHEREN, waarschijnlijk aan de ken een schandelijk bedrog, door
gemeene Joden ontleend, die dit zich dezelve ten nutte te maken.
woord bij hunnen handel of nego- Schamanische godsdienst, de godstie
veelal in den mond hebben. vereering van voorschrevene vol-
In het gemeene leven, is het ge· ken, welke meerendeels heidenen
bruikelijk voor eenen gewinzuch- zijn en vele goden aanbidden.
tigen handel drijven, woekeren. SCHAMES, een koster of klokkenist
Van hier schagcheraar, woekeraar. bij de Joden.
SCHADUWEN, (schilderk.) schaduw SCHAMHUSAI, naar het gevoelen der
aanbrengen, de dOllkere plaatsen Joden, een engel, die zich met
in eene figuur door donkere kleu- USAEL tegen de schepping van den
rcn uitdlUkken. Scltaduwing, scha- mensch verzette en deswege uit
duwgeving. Schaduwlteeld, zie Sil- den hemel werd geworpen.
houette. SCHAMIEL, een engel, van wien de
SCHAEDEKET, bij de Mahomedanen, Joden gelooven, dat hij hun gebed
eene vrijwillige opbrengst, welke voor God brengt.
tot ondersteuning der armen en SCHAMIR, volgens eenige Rabbijnen,
tot onderhoud van vrome gestich- een worm in de gedaante van eenten,
zoo als ook van schansen, en gersten korrel, welke de kracht
bruggen, wegen, fonteinen, enz., zoude hebben, om rotsen te doen
strekt. springen, als men die daarmedtl
SCHAFF, eene korenmaat in sommige aanraakte.
streken van Duitschland. SCHAMMAl'A, bij de Joden, de groote
SCHAHBENDER, havenmeester en ont- vloek of ban, welke zij over afvalvanger
van het havengeld in Pegu ligen uitspreken.
en Ava. SCHAMPANS, in China en Japan, ge-
SCHAHED en KOHEY, in Egypte, eene bruikelijke vaartuigen, iets kleiner
soort van regtspersonen op de dor- dan de jonken, van eene slechte
pen, bij wie de weinige acten, die bouwing, met éénen mast en één
SCHA. 656 SCHA.
zeil. SCHARARAT, een der magtigste stam-
Sc HAM· YELl. een verstikkende, naar men der zwervende Arabieren.
den Sirocco gelijkende, wind te SCHARLAKEN, eE,ne gloeijend raode
Konstantinopel, ook wind van Da- kleur, uit zuiver rood en geel zamascus
genoemd; dewijl hij uit die mengesteld. Scharlakenkoorts, eene
streek komt. vurige vlekkoorts, waarbij zich het
SCHAN, San, een gewigt in Siam, eerst in het gezigt een sterk rood
ruim 3 Nederl. once zwaar. met gezwellen vertoont, dat zich
SCHANDAAl" Scandalum, Lat., erger- over het gansche ligchaam ver·
nis, aanstoot, opspraak, schande- spreidt, en nadat het eenige dagen
lijkheid of schandelijke zaken. heeft gestaan, in schilfers afvalt.
Schandaliseren, scandaliser, Fr., Scharlakenäker, het door calcineergernis
of aanstoot geven; ook ring van vitrioolzuren gescheidene
belasteren. Schandaleus, scanda- ijzer, hetwelk tot glasschilderen
leux, Fr., ergerlijk, aanstootelijk. wordt gebruikt.
SCHANGOLLAS, een Afrikaansch ne-I SCHATIR , Chatir, in Turkije, de
gervolk, hetwelk de boschachtige voetbedienden van den Grootvibergstreken
van Habesch aan de zier en van andere voorname groobronnen
van den Nyl bewoont, en ten.
ook Kolla heet. Dit volk gaat SCHAVEELEN, inschikken; plaats mageheel
naakt, heeft noch priesters keu; schikken.
noch opperhoofden, en bewijst al- SCHEBEK, Schebeke, vaartuig met
leen aan den ouderdom bijzonde- zeilen en riemen.
ren eerbied. SCHEDA, Schedula, cedel, eene korte
SCHANG-FU, de naam van het heilige schriftelijke aanwijzing van iets,
boek der Chinezen. dat nog verder moet uitgewerkt
SCHANSKLEED, een zeildoek, hetwelk worden.
men ter verberging van het gene er SCHEDIASMA, een kort, vlugtig opvoorvalt,
op een oorlogsschip, over stel, eene proef.
de verschansing hangt, wanneer, SCHEEREN , de klippen aan de Zweedgedurende
het gevecht, de kooijen sche kusten, inzonderheid voor
en dekens tusschen de verschan- Stokholm, die zich ver in zee
sing gestCluwd zijn. uitstrekken, en voor het binnen-
SCHANSKORF, cilindrieke korf, zonder loop en van de schepen in die habodem,
met zeven of negen piket- ven en andere handelplaatsen alten
of paaltjes om in den grond te daar zeer gevaarlijk zijn. Scheesteken,
en dienende om, met zand renbooten, scheerenvloot, vaartuigen
gevuld, spoedig eene batterij te tot dekking van den ingang in de
bekleeden. scheeren.
SCHANSLOOPER, een schippersmantel SCHEIK, Scheikh, SIteik, de oudste
met armen. onderbevelhebber van eene Arabi-
SCHAPRADE, Schapraai, etenskas. sche horde.
SCHAPSKA, Czapska, de vierkante SCHEIKUNDE, de kunst, om de namuts
der Pooische Uhlanen, welke I tuurlijke ligchamen, door hulp van
ook hier en elders bij sommige vuur of andere oplossingsmiddekavallerie-
korpsen is ingevoerd. len, van elkander te scheiden, de-
SCHARAFI, eene oude in Egypte ge- zelve in hunne bestanddeelen op te
slagene gouden munt, welke de lossen. Zie Chemie
Arabieren Dinar of Medkal.Aldegel SCHELDAL, eene Deensche munt, omnoemen,
en omstreeks 8 gulden trent 1 gulden 20 cents waard.
waard is. SCHELET, Skelet, squelette, Fr., geSC
HE. 657 SCHE.
raamte, beendergebouw . Schelet- I welke door de Europeërs ook sera·
teren. skeletteren, een men~ch of I phinen worden gen~~md.
dier tot een geraamte maken. SCHERIF, zie Sherif.
SCHELLENCIMBAAL, een oud muzijk- SCHERIF, eene Turksche gouden
instrument van denzelfden aard als I munt. ook sultan in genoemd, om.
de klokkencimbaal. De Hebreeu- trent 3 gulden waard.
wen noemden dit speeltuig Tselt- SCHERMUTSELING, een gevecht tusselim.
schen kleine hoopen, in den oorlog.
SCHELONG, eene voorheen in Polen Schermutselen, in kleine hoopen
gangbare kleine koperen munt, vechten.
welke echter niet in het land ge- SCHERZANDO, Ita!., (muz.) schert.
slagen, maar van buiten 's lands send, beuzelend.
werd ingevoerd. SCHETS, ontwerp van eene schilderij,
SCHEMA, Lat., voorbeeld, model, omtrek; hoofdtrekken van eene
schets, ontwerp; ook gestalte. zaak. Schetsen, ontwerpen.
Schematisch, voorbeeldig, schets. SCHEURBUIK, scorbut. Fr., de mondmatig,
ontwerpachtig. Schema ti. of tan<lvleeschziekte, eene gewone
seren, schetsen, een denkbeeld ziekte der zeelieden.
door overeenkomst met iets zin. SCHIBBOLETH, Schisboleth, Hebr.,
nelijks bevattelijk maken. Sche. leus, herkenning~woord, kenmerk,
matismus, de voorschetsing ; ver· kenteeken aan de spraak, waar.
klaring of voorstelling door voor· door men zich verraadt. van niet
beelden. tot eene \ partij te behooren.
SCHEMCHA L, Schaf kal, de opperste (Zie het boek der Regteren, hoofdst.
vorst der Dagesthaner Tartaren, 12, vs. 6.)
die uit de Myrsen of kleine vor· SCHICKER, Joodsch, sikker, dron.
sten wordt gekozen. ken, bezopen.
SCHEMEN, Hebr., een schaduw. SCHICKSEL, Joodschduitsch, juf·
beeld; de schaduw. vrouw; christenmeisje.
SCHEMHAMPHORAS, volgens de Jood. SCHIDACEDON, eene beenbreuk in de
sche overlevering, een verborgen lengte; terwijl daarentegen die in
naam van God, waarvan zij geloo. de dwarste cauledon heet.
ven, dat hij, die denzelven weet, SCHIEMAN, (scheepv.) iemand, die
wonderen en ongeloofelijke din. voor de pompen en de reinheid
gen kan voortbrengen. van een schip moet zorgen; hoog.
SCHEMNESCHI.AGA, een hofbeambte, bootsmansmaat.
die den stoel draagt, waarvan de SCHIëTTo,Schiëttamfnto. !tal., (muz.)
Turksche keizer zich hij het paard- slechtweg. zonder sieraad.
rijden bedient,,"om op en af te SCHILDBOEREN, in Tyrol, eene soort
stijgen. van niet lijfeigene maar vrije boe-
SCHENETTE, rJepette, een paard van ren, die echter aan den adel opeenen
:3paanschen hengst en eene brengen, en wier hoeven schild·
Italiaansche merrie. hoeven heeten.
SClfEOL, Hebr., het schImmenrijk; SCHILDGROSCHEN, eene soort van
het graf. Saksische groschen uit de 15de
SCHEPTER of SCEPTER. sceptrum, Lat., eeu w, omtrent 6 1/ 2 cent waard.
een vorsten- of konine:sstuf. SCHINDALAMOS. Schindalmus, Schin.
SCHERAl'I. Scherefi, ee~e in Perzië dalamus, Scindalmus, zoo veel als
gangbare gouden munt, waartoe Schindalesis, het splijten, de spleet.
ook de derwaPrts gebragte Vene. breuk.
tiaansche zechinen behooren en SCHINDERLING, eene oude lig te Bei.
42
SC rIl. 658 SCHO.
jersche landmunt, sedert het jaar flesschen worden bij het schok
1450 buiten koers. verkocht.
SCHIPS, eene korenmaat in Delle- SCHOLARCH, een schoolbestuul'der,
marken. schoolopziener. Scholarchiaat, het
SCHIRRI, eene teekening, welke schoolopzienersambt. Scholastiek,
slechts met de pen, kool of krijt scholastit'a, Lat., de schoolleer ,
is ontworpen. schoolwijsheid; ook de school~che
SCHISM,\, Gr., splijting of scheu- of spitsvoudige godgeleerdheid,
ring, bijzonder wegens verschil van der middeleeuwen, welke in eeue
gevoelens omtrent zekere punten mengeling der Christelijke leer en
in de godsdienst, geloofs- of kerk- de wij~begeerte van ARISTOTELES
tWÎ8t. Schismaticus, een scheur- bestond, en zich slechts met kleinmaker.
afvallige, geloofsverdeeler; geestige en niet!lbeduidende verook
een vrede-, eendragt- of rust- deelingen en verklaringen (haarver8toorder.
Scltismatisch, afval- kloverijen) ophield. Scholastie.
lig, kettersch. ken, schoolgeleerden , ~choolwij-
SCHLEIFER, een aantal noten, welke zen; ook woordkramers der midworden
gesleept. Ook een oud- deleeuwen, schoolvossen, pedan-
Duitsche dans, waardoor vrijaadje ten. Scholastisch, scholastiek,
en wederliefde werd uitgedrukt. schoolsch, spitsvindig.
8CHLICKDAALDER, eene soort van SCHOLIA, Lat., scholiën, geleerde
daalder, welke de graven VAN aaumerkingen, bijzonder korte
SCHLICK in de lste helft der 16de woordverklaringen of ophelderin.
eeuw te Joachimsdallieten slaan. gen van duistere plaatsen in oude
SCHMASCHIl, Schmase, eene soort van schrijvers. Scholiast, een ver·
pelswerk, een fijn toebereid lams- klaarder, aunmerker, uitlegger,
vel, hij zonder van doodgeboren bijzonder van oud-Grieksche schriflammeren.
ten.
SCHMOEZEN, heet in de Jodentaal, SCHOLOM.LECHEM, Hebr., vrede zij
toespreken, den onderhandelaar met uI
spelen. SCHOONE KUNSTEN, onder dezen al-
SCHNICK, Snik, een vaartuig, naar gemeenen naam begrijpt men de
eene kaag gelijkende; ook eene dichtkunst, redekunst, schildertrekschuit
in Vriesland en Gro. kunst, beeldhouwkunst, toonkunst,
ningen. danskunst, en, sedert eenigen tijd,
SCHOB ER, in sommige oorden een de schoone tuinierskunst.
bepaald afllltal van 60 koornscho- SCHOON ER, Schoener, een lang, meesven.
tal 2 of 3 mastig zeeschip, waar-
SCBOENION, de naam van een mu- van de tonnen inhoud zeer verschil·
zijkstuk der Grieken, welks ka- lend is.
rak ter weekelijke uitdrukking ge- SCHOOT, touw aan de hoeken der
weest moet zijn. . zeilen, door middel waarvan men
SCHOENOS, bij de Egyptenaars, een dezelve zoo stelt, dat zij den wind
weg van 30 stadiën. vatten.
SCHOFEL, Shovel, SJove!, ten uiterste SCHORPIOEN, een kreeftachtig kerf.
slecht, armzalig. dier, met geleden staart.
SCHOFT, een schouder; een vierde SCHOTERIM, bij de Joden, zekere bevan
eenen dag bij werklieden; ook ambten uit den stam Levi, van
een verachtelijk mensch, schob- welke sommige in de geregtshoven
hejak. zaten, andere zich bij het leger
SCHOK, een zestigtal in Duitschland: bevonden, alwaar hun werk was,
SCHO. 659 SCHR
om den marsch te regelen en voor I keljaar.
de krijgstucht te zorgen. SCHRYARI, eene soort van verouderd
SCHOTSCII COLLEGIE, eene soort van I blaasinstrument, in maaksel aan
seminarie te Rome, in 1712 door de doedelzakken gelijk, maar van
den Paus gesticht, tot onderhoud onderen open.
van de geestelijken, bestemd om SCHUIT, nóemen de Nederlanders,
de Katholijke Godsdienst in Schot- uit hoofde van gehjkheid met
land en Engeland te behouden, en eene schuit, eene Japansche zilverder
uit te breiden. veren munt, omtrent 13 gulden
SCHOUT, vroeger in Nederlandsche waard.
dorpen het hoofd der gemeente; SCHURIN-MURSA of MIRSA, de titel
thans draagt echter aldaar die per- van de voornaamste klasse der
soon, even als in de steden, den edellieden in de Krim of in Tau.
naam van burgemeester. rië.
SCHOUT-BIJ-NACHT, een voornaam SCHUTTEN, een schip door de sI ui-
Nederlandsch zeeofficier, die op zen laten.
den vice-admiraal volgt, en wiens SCHWABACHER5, eene soort van boek.
pligt het is, bij nacht te zorgen, drukkerletters , welke eene zeer
dat de schepen volgens hunnen vette snede hebben.
rang zeilen, en het eene schip het SCHWADRONNEREN, met eene sabel
andere, door overzeilen of ander- heen en weer zwaaijen en hakken;
zins, niet beschadige. fi;;., veel en snoevend spreken.
SCHRAAG, een houten toestel met Schwadronneur, een praler, snoeschuins
staande, kruiselinge poo- ver.
ten, tot onderscheiden gebruik. SCIAGRAPHIE, zie Skiagraphie.
SCHRAFFEREN, schaduwlijnen trek- SCIAMACHIE, de gemakkeltjkste onken
of griffelen. der de gymnastische oefeningen,
SCHRECKENBERGER, eene oud-Sak- waarbij er zich een alleen in het
sische munt, ter waarde van 22\/2 loopen, springen en werpen oecent,
van zilver uit den Schrec- fent; figuurlijk, spiegelgevechten.
kenberg bij Annaberg in Sak- SCIAMAN'rlE, het waarzeggen uit de
sen geslagen, en naar den daarop 8chaduw.
zich bevindenden engel, die het SCIATERICA, zie Gnomonica.
wapen houdt, ook engelsgroschen SCIA'l'HER, een wijzer, welke door
genoemd. zijne schaduw eene zekere lijn,
SCHREDE, eene lengtemaat van on- b. v. de middaglijn aanwijst.
derscheidene grootte. De gewone SCIATICA, de heup- of lendenpijn.
schrede werd op 2, 2 1/ 2 en 3 voet SCIATRAPIlA, Sciatroplta, een weekegerekend;
de dubbele 4 en 5. De lijke, vertroetelde (mensch); een
geometrisclte schrede, welke men die in de schaduw (bestendig in
gewoonlijk bij bepaalde opgaven de kamer) is opgevoed.
aanneemt, houdt 5 oud-Fransche SCIBILE, Lat., wat geweten kan WOfvoeten.
den. Science, Fr., scientia, Lat.,
SCHRIKKELJAAR, het jaar, dat aan wetenschap, kennis. Scient~fique,
het einde van de maand Februarij, ' wetenschappelijk, geleerd.
die men dan schrikkelmaand noemt, I SCIERlëN, een feest, hetwelk in
éénen dag, die den naam van I Arcadië ter eere van BACCHUS
schrikkeldag voert, verspringt. of werd gevierd, en zijnen naam daaréénen
dag meer krijgt. dan ande-j van bekwam, dat men zijn beeld
re jaren. Om het vierde jaar is onder eene soort van scherm in de
er, nagenoeg geregeld, een schrik. I schaduw plaatste.
42*
SOlE. 660 SOLE.
SCIEROPIA, eigenlijk het schaduw. SCLEROPHTHALMIE, zie Sklerophthal.
zien, donkerzien, eene zwakheid mie.
van gezigt. SCLEROTICA, Indurantia, verhardende
SCILICET, (verk. sc.) Lat., namelijk, geneesmiddelen.
te weten; denk eens! SeLERUS. Sclirus, Scliroma. Scirrho.
SCINDAPSOS, een instrument der oude ma. Hetzelfde als Scirrhosis.
Grieken, hetwelk, volgens PTOLO· SCLIRosAReoMA, een roodachtig har.
ME US, door seINDAPSOS uit Creta de uitwas aan het tandvleesch,
werd uitgevonden. naar eenen hanenkam gelijkende.
SCINTILLATIE, fonkeling, schittering. SCOLIONIROSIS. het lijden aan zware,
ScroeeHEzA, Sciolto, I tal. ,(muz ) vrij. lastige, verwarde druomen (.çomnia
ongebonden; alzoo de noten niet sinistro).
slepend, maar afgezonderd en af. I SCOLIOSIS, dat gebrek in de rug.
gestooten. gegraat, als dezeh'e zijwaarts ge-
SCIRA, Sciophorien, een feest, het· kromd is ; zijdebogchel.
welk jaarlijks, in Mei, te Athene, SCOLOMA, die soort van zwarte staar,
ter eere van MINERVA, werd ge· als de zieke eene enkele zwarte
vierd. Dewijl men op dezen dag vlek ziet.
sterk met dobbelsteenen plagt te SCOLOPENDER, de assel, een insek.
spelen, en daarbij veel bedrog tengeslacht met veel pooten.
plaats had, zoo noemde men daar· SCOLOPENDRIT, een doorschijnende
van in het algemeen elke listige steen met ingevallen grasgroene
bedriegerij sciraphon. buigingen.
SCIRACI.BASCHI, de keldermeester SCOLOPOMACHAëRON, een heelkundig
aan het Perzische hof. werktuig, een mes, welks punt
SCJ&ON, een bij de Ouden zeer he- eenigzins gekromd en even als een
rucht straatroover, die, in eene hanenbek is gevormd.
engte aan zee gelegen, de reizi· l
' SCONCERTEREN,Disconcerteren,(muz.)
gers opwachtte, hen dwong zijne niet zamenstemmen.
voeten te wasschen, bij welke be- SCONE, eene Engelsche maat voor
zigheid hij hen met eenen trap steenkolen, die 21 chaldrons tot 5
van de steile rots in zee schopte. pecks houdt.
Ook een drooge, heete wind in SCONTO, zooveel als Disconto.
Griekenland, welke uit de streek ScoN'rRINo, Eng., Mediterranean
van het voorgebergte Sciron in pass; Spaansch, Cata Partida ;
Thessalië waait. Duitseh, Ausschnitt- of Control-
SCIRRHEUS, scirrheux, Fr., bUilig,! Bogen; Nederl., controolpas, een
knoesterig. hardgezwollen. Scir. genummerd stuk perkement, het.
rhosis, scirrhus, een knoop, een I welk door de vergelijking met de
hard kliergezwel, verharding. f matrice (proefmaat) , waar het
SCIRRHONEN. kleine wormpjes, wel- I tand~gewijze is uitgesneden, en
ke in de huid steken, en met het I welke proefrnaat den zeeroovers,
bloote oog naauwelijks te zien zijn. I die niet kunnen lezen, ter hand
SCISSIE, scissio, Lat., splijting, af. wordt gesteld, het bewijs van in
scheiding. orde te zijn bevat.
SCISSUUR, hetzelfde als Rhagodes, I SCONTREREN, Rescontreren, vergelij-
SerrIE, een klein vaartuig met één ken, tegen elkander houden, noemt
verdek en één driehoekig zeil. I' men bijzonder bij kooplieden. als
SCLERIASIS, eene drooge, vurige, zij ten tijde der jaarmis enz. hun.
meerendeels ongelijke verharding I ne rekeningen tegen elkander ver·
en gezwel. gelijken en sluiten, en het saldo
seop. 661 seRI.
gewoonlijk niet met gereed geld
betalen, maar aanwijzingen of
wissels daarvan afgeven. Scontre,
zie Rescontre.
SCOPE, Scopia, Scopus, Lat., de
schouw, bezigtiging, beschouwing,
het inzigt.
SCOPELISMUS, eene bedreiging door
houding en gebaren.
SCOPTICUS, een spotter. Scoptisch,
bijtend, honend, spottend.
SCORBUT, blaauwschuit. scheurbuik,
tandvleesch bederf.
SCORDEREN, Discorderen, verstem·
men, ontstemmen.
SCaRIFICATIE, het zuiveren van slak.
ken.
SCORPIODEXIS, Scorpiostigma, de
scorpioensbeet, of juister de scor·
pioenssteek.
SCORROTAl, een menschenëtend volk
in de binnenlanden van het Philip'
pijnsche eiland Bagabag, die hUllne
hutten zeer symmetriek met hoofd.
schedels versieren.
SCORTATIE, in het algemeen, elke
vleeschelijke vermenging buiten
den echt.
SCORZATO, (schilderk.) de verkorting,
of de kunst, om de voorwerpen en
h:mne deelen niet in hunne even·
redigheid, maar in perspectief voor
te stellen, hetwelk in alle schil·
derwerk ten uiterste noodzake·
lijk is.
SCOTISTEN, eene naar Joa. DUNS
SCOT benoemde sekte van Scholas.
tieken, welke in de 14de eeuw
leerde. dat de Maagd MARIA zon·
der zonden ontvangen en geboren
was.
SCOTOMIE, eene oogziekte, waarbij
het den zieken toeschijnt, dat hij
door enkel nevel ziet.
SCRIBA, Lat., een schrijver, geheim.
schrijver, secretaris. Scribent. een
schrijver, zamensteller van een
werk. Scribel'en, schrijven. Scrip.
turn, Lat., al het geschrevene, een
schriftelijk opstel. Scriptura. het
schrift, een handschrift. Scriptura
sacra, de bijbel of heilige schrift.
Scripturist, een schriftonderzoeker,
schriftgeleerde. Zie Scripturisten.
SCRIBONEN, gevolmagtigden, welke
door de Grieksche keizers her. en
derwaarts werden gezonden, bij.
zonder naar de soldaten in de provinciën,
om hun de bevelen ken·
baar te maken, en somwijlen te
voltrekken.
SCRINIÜM, hetwelk eigenlijk eene
kist. kast of bewaarplaats betee·
kent, heet, door den paus gebezigd,
zooveel als in petto.
SCRIl'TURISTEN, eene sekte onder de
wederdoopers, die geene andere
godsdienstleer aanneemt, dan die,
welke met uitdrukkelijke woorden
in de Schrift staat.
SCROFEL, scrofula, scrophula, Lat.,
krop. of kliergezwel. Scrofuleus,
scrophuleufC, Fr., met klieren beo
hebt, klierachtig; kropachtig.
SCROTOCELE. eene balzaksbreuk.
Scrotum, ook scoriüm, de balzak.
SCRUPEL, 5chrupel, scrupule. Fr.,
scrupulus, Lat., een oud. Neder.
land~ch apothekersgewigt, het
derde va.n een drachme of 1.:30625
Neder!. wigtje bevattende; wijders
twijfel, bedenken, bijzonder ge.
wetenstwijfel. naauwgezetheid van
geweten. Scrupuleren, nadenken,
bedenkingen mal'en. Scrupuleus,
scrupuleurc, Fr., al te naauwgezet,
vol bedt'nkingen. angstvallig. Scru·
pulositeit. scrupuleusheid, an gstval.
ligheid, bedenkelijkheid, overdre.
vene naauwgezetheid.
SCRUTATIO, scrutiniüm, Lat., onder.
zoek, navorsching; ook de verza·
meling der stemmen bij eene keus,
door geslotene stembriefjes of ko·
geItjes. SCl'uteren. scrutineren, uit·
vorschen, onderzoeken. doorgron.
den; stemmen inzamelen.
SCUDO, (meerv. scudi) een Italiaan·
sche daalder van verschillende
waarde, op de meeste plaatsen
echter omstreeks 21/ 2 gulden
doende.
SCUL. 662 SCYT.
SCULPSIT. (verk. SC. of sculps.) Lat.. zijne gedachtennederschreef. Wanhij
heeft het gegraveerd (op kope- neer nu de strook weder afgewonren
platen). Sculptuur, beeldhouw- den werd, zoo konde niemand het
kunde,de kunst, om figuren,op on- geschrevene daarop lezen. dan hij,
gelijk gemaakte vlakken, in haren die zulk eenen stok had.
ganschen omvang schoon voor te SCYTHEN, noemden de Grieken en
stellen; snijkunst, beeldhouwwerk. Romeinen, in het algemeen. de
SCl:RRA. bij de Romeinen. zooveel bewoners der noordèlijkste hun
als hofnarren der voorname lieden. bekende landen, en verbonden
SCURRIL. potsachtig. plat, grof daarmede het denkbeeld van ruwschertsend.
Scuniliteit, potsen- en onbeschaafdheid.
mal,erij. grove scherts, onnoozele SCYTITIS, de huiuontsteldng.
potsen, platheden, gemeene aar- SDEGNOSO (muz.), trotsch, grootsch.
digheden. SEAM, een g-ewigt, hetwelk van 24
SCLTUM STOMACHICUM, Lat., maag- steen tot 5 pond bevat.
schild, wordt zoo wel een met SEPOYS, Sipoys, Sipoyers, in Oostkruiden
gevuld Imssen of zakje,. Indië, soldaten, die door de Britals
ook eene pleister, die op de: sche O. I Comp. uit de inboormaag
gelegd wordt, genoemd. lingen genomen en op de Europe-
SCYLLA, gevaarlijke klip bij Messina sehe wijze gewapend en gedisciin
Sicilië: fig. iedere gevaarlijke plineerd worden.
Illaats of elk dreigend gt vaar: inci- SERACEUS LIQUOR.een kleverig vocht,
dit in scyllam , lJui vult vitare cha- het welk door de, tusschen de vette
rybdin, van den wal in de sloot; huid en de eigenlijke huid liggende
hd eene gel'aar willende ontvlug- droesem wordt afgpzonderd. Seten,
vervalt men in het andere, baceus humor oculorum, oogdragt,
SCYPHATI, holle munten, zijn Gothi· een vocht, in de oogen tegenna-
8che zilveren munten uit de mid- tuurlijk afgezonderd, en de oogen
deleeuwen, welke den \'orm van toeklevende.
een horlogieglas hebben. SEBAPTISTEN, eene soort van weder-
SCYPHUS, bij de oude Romeinen, een doopers, die reeds in de 13de eeuw
drinkgereedschap, in de gedaante bekend werden,
van de bladen der waterplanten. SEBASTIA, een feest, hetwelk de Grie-
Ook vroeger een bij het avondmaal ken, toen zij onder de heersrhapgebruikelijke
kelk, van den gewo- pij der Romeinen stonden, ter eere
nen aileen daarin onderscheiden, der keizers, bijzonder van de verdat
de priesters denzell'en in de gade, vierden.
hand hielden, maar den anderen SEBASTIAANSPENNINGEN, Portugeaan
de communicanten zeI ven ga- Bche Iwperen munten, ter grootte
ven. Scyplws Herculis, een bij de van Reis, welke SEBAS'fIAAN 1.,
Thebanen gebruikelijk drinkge- omstreeks 't jaar 15iO liet slaan.
reedschap, met twee ooren en het- SEBASTIKERS, de voornaamste klasse
welk zeer groot was; zuodat zich onder de scholieren van PYTHAGOook
alleen groote drinkers daarvan RAS, wien hij niets meer verhorg,
bedienden. maar die hij in al zijne leerstellin-
SCYTALA, was bij de oude Lacede- gen inwijdde.
moniërs eene soort van geheim SEBASTOS, op Romeinsch-Grieksche
schrift, be8taande in eene smalle munten hetzelfde als AUGUSTUS en
strook perkement, die men digt tevens, dat hij, wien men dezen
naast elkàn)jer rond eenen stok titel gaf, werd vergood.
wikkelde, enih,de lengte daarvan SEBEKIES, eene soort van zware
SEC. 663 SECO.
Turksche ruiters. second-lieutenant, tweede luitenant.
SEC, Secg, Sect, vino seaco, ltal.,: Secondair, sec!mdair, tweede, midzekere
kostbare zoete wijn van i delbaar (in zamenstellingen), bij
gedroogde druiven in Spanje en: voorbeeld: secondaire scholen, mid.
Italië, en bijzonder op de Azori. del bare scholen, waarop middel.
sche eilanden. baar onderwijs gegeven wordt;
SECANS, Lat., secante, (wisk.) de ook ondergeschikt, afhankelijk.
snIJlijn; bijzonder in de driehoeks- Secondant, helper, hulp, bijstand,
meting, die regte lijn, welke uit bijzonder in een tweegevecht, of
h('t middelpunt van een en cirkel, in het redetwisten; ondermeester,
door zijnen omtrek tot aan de medehelper in eene school.
tangente of raaklijn wordt getrok. SECOUREREN, helpen, bijstaan, on·
ken. dersteunen, bijspringen. Secours,
SECEREN, snijden, opensnijden, ont· hulp, bijstand, onderstand.
leden, bijzonder een dood lig-' SECQ, zie Sec.
chaam. I SECREE'!' of SEKREET, secrétus [ocus,
SECHl, 8echio, eene ltaliaansche maat Lat., geheim gemak; geheim; ge.
voor natte waren, van 11 tot 15 heim zegel van eenen vorst. Secrekan.
taite, eene schrijfkast, een bekend
SECHSFR, in Saksen, Brandenburg stuk huisraad. Secl'etail'ie, Secreen
alldere Nuord. Dllitsche landen tarie, secretarij, de gehtime kaneene
munt, welke 6 penningen selal'ij of schrijfkamer van een'
geldt; elders een zesstuiverstuk. vor,;t of van het bestuur, bijzon-
SECHSTJNG, eene korenmaat in Pas. der van de stedelijke regering.
sau, houdende omtrent 3 ~chepels. Secretaris, een geheim:>chrijver j
SECHSTINNE, Sestine, eene 800rt van 1
1
ook schrijver, afschrijver. Secreta.
verzen, welke uit 6'/2 strophen en I'iaat, het ambt of de waardigheid
elke strophe uit 6 regels bestaat, van geheimschrijver.
en waan'an de kunst daarin gele- SIlCRETEREN, geheim houden. ver·
gen is, dat het laatste rij mwoord bergen, \'erzwijgen. Secretisten,
in de voorgaande strophe, het eer- afgezonderden, zonderlingen.
ate in de volgende en het eerste SECRETIE, de afzondering, doorzij.
hier het tweede enz. in de orde ging; afzondering van de vochten
wordt. Zijn alle rijmwoorden zoo in het dierlijke ligchaam; het af.
rond !!:eweest, dat het eerste het gezonderde.
laat8te~ geworden is, zoo herhaalt SECT, zie Sec.
men ze in elk halfvers, naar hunne SECTE, Fr., sekte, aanbang, geloofsvolgorde.
partij, een genootschap \'an eener.
SECHTER, in Frankenland en aan den lei leer en gevoelens, bijzonder in
Nederrijn, eene maat voor drooge het godsdienstige. '
waren, wa,arvan er 2 op een meter SECTIE, de afdeeling in een boek; de
en 4 op een sim mer gaan. helft van een peleton militairen;
SECHZEIINER, in sommige streken de wijk eener stad; ook de chirur.
van Duitschland, eene dubbelbat- gische insnede; lijkopening; steenzen.
In Zwitserland eene maat snede.
voor drooge waren, waarvan 16 SECTOR, (meetk.) èen gedeelte van
een immi maken. een en cirkel, begrepen tuaschen
SECLUDEREN, uitsluiten, b. v. van tw\'-e stralen en den tusschenstaaneene
erfenis, troonsopvolging, enz. den boog.
Seclusie, uitsluiting. SÉCULAIR, Fr., honderdjarig; ook
SECOND, Fr., tweede, of andere; wereldlijk, niet geestelijk of ker.
SECU. 664 SEDE
ke1ijk. Brachiüm seculare, Lat., soort, welke uit een sedatiefzuur,
de wereldlijke arm of magt. Secu- kalk- en bitteraarde bestaat.
larisatie, de verwereldlijking, de SEDE, een klein vaartuig. waarvan
verplaatsing uit den geestelijken bijzonder de visschers in Provence
in den wereldlijken stand; de ont- zich bedienen.
trekking van de geestelijke bezit- SEDECIMO, een boekformaat, waarbij
tingen der kloostt'rs enz. Secula. het vel 16 bladen of 32 bladzijden
riseren, verwerelàlijken, wereldlijk heeft.
maken, een geestelijk goed in een SEDENTAIR, zittend; op dezelfde
wereldlijk veranderen, kerkelijke plaats blijvend; eene sedentaire
bezittingen intrekken. Seculum. levenswijs, eene zittende levens-
Lat., eene eeuw, tijdvak van 100 manier; een sedentaire post, een
jaar. ambt, waarbij men op dezelfde
SECUNDA, Seconde, het zestigste deel plaats blijft, en niet nu hier en
eener minuut; de tweede school- dan daar moet zijn.
klasse; (muz.) de tweede toon na SEDES, Lat., zetel, woonplaats; ook
den grondtoon; (schermk.) de stoelgang; sedes opostolica. de pautweede
soort van stoot; (kooph) selijke stoel; sedes belti, het oorsecunda-
wissel, tweede wisselbrief. I logstooneel; sedes fixa, eene vaste
Wanneer kooplieden, voor groote woonplaats.
sommen gelds, op afgelegene Plaat-I SEDETZ Il, een oude naam van een
sen wissels geven, worden er ver- eenvoetig oetaafregister der orgels.
scheidene af,chriften daarvan ge- I SEDIMENT, sedimentum, Lat., bemaakt,
die echter door de namen I zinksel, droesem, grandsap, van
prima. secunda, tertio, onderschei- vloeistoffen.
den zijn, ten einde, bj verlies van SEDITIE, oproer, opstand, muiterij,
een en daarvan. de andere moge rustverstoring. Seditiëus séditieux,
dienen. Secunderen. seconderen, bij- Fr., seditiosus, Lat., oproerig, onstaan,
helpen, onderstand verlee- rustig, muitend.
nen; in de toonkunst, de tweede SEDUCTIE, sPduction, Fr., verleiding,
stem (secondo) zingeu of spelen. verlokking of overhaling tot het
SECUREREN, verzekeren, in zeker- kwade; ook bedrog, arglistigheid.
heid stellen, te hulp komen. Secu- Seduisant, verleidelijk; arglistig.
riteit. zekerheid, verzekering, vei- SE ER, Ser, Ceer, Ceir, een gewigt op
ligheid, vertrouwen; ook zorge· het vaste land van Indië, 5 en ook
loosheid, onbekommerdheid. Seca- 3 Nederl. once zwaar.
rus, Lat .. secuur, zeker, vast ver- SEFERLI, bijzondere bedienden van
trouwend; onbekommerd; animus den Turkschen keizer, die zich met
securllS, een goed geweten. zijne wasschingen bezig houden.
SECUNDICERIÜS, ten tijde der vroe- SEGESTA, Segetia, bij de Romeinen,
gere Romeinsche keizers, omtrent de Godin van het opkiemend zaad.
hetzelfde, wat men thans vice- SEGHBAN, Segban, in Turkije, de
president noemt. huissoldaten der paelJa's, zoowel
SECURITAS, de zekerheid, werd door te voet als te paard, dienende om
de Romeinen verpersoonlijkt en de bagaadje te bewaken, en ingegorldelijk
vEreerd. val van nood als reserve-korps.
SEDANTIA, Lat., pijnstillende of be- SEGMENT, segmentum, Lat., afsnijdarende
middelen. 8edantiej, stil- ding; gedeelte van eenen cirkel.
lend, pijnstillend, bedarend, ge- SEGNO, Ital., (muz.) het teeken; dal
ruststellend. segno, van het teeke'n weder af te
SEDATIEF-Sl'ATH,Boracit, eeue steen- beginnen.
SEGR. 665 SEKS.
SEGREGATIE, afzondering. waarvan de gemeene sikkel, om-
SEGREGATORIÜM, een glazen trechter trent 60 cents, de koninklijke 90
of zijgdoek, om de olie van de wa- cents, en de sikkel des heiligteren
en geestrijke vochten af te doms 1 gulden 20 cents waard
zonderen. was. In goud bedroeg hij om-
SEIJlD, bij de Turken, een zalige of trent 4 dukaten.
heilige, bijzonder echter een mar- SEKSE, se;cus, Lat., geslacht, kunne,
telaar. natuurgeslacht, bijzonder der vrou-
SEID, in het Arabisch Heer beteeke- wen. Zie verder Sexuaal.
nende, is een eernaam, die bijzon-j SEKTE, zie Secte.
der aan de afstammelingen van SELADON, zeegroen; ook een verliefd
MAHOMED wordt gegeven. herder of smachtend minnaar.
SEIGNEUR, Fr., sinjeur, een voornaam SELAH, Hebr., altijd, zonder einde,
heer, gebieder. Seigneurie, eene onophoudelijk.
heerlijkheid, het gebied van een' SELAM, in Turkije, een ruiker, waaraanzienlijk
heer. van elke bloem eene bijzondere
SEIKS, Sieks, een oorlogzuchtig volk, beteekenis heeft, en dienende, om
hetwelk in de omstreken van den aan iemand zijne gedachten te
mond van den Indus langs de ge- openbaren.
bergten, die Perzië en Indië van SELATIN, eene dschami of moskee,
elkander scheiden, zich ophoudt. welke door een' Sultan is gebouwd.
SEITONEN, bij de oudePruissen, pries- SELECT, uitgezocht, uitgelezen, uitters,
welke tot de laagste klasse verkoren. Selecta, Lat., het uitbehoorden
en zich bijzonder onle- gelezene gedeelte, de keur; ook
dig hielden, met het genezen van keurbende.
ziekten door tooverij. SELEMNU!:i, een jongeling, die door
SEJA, eene Godin der Romeinen, zijne schoonheid de nimf AltGYRA
onder wier bescherming het zaad in liefde tot hem deed ontbranden,
stond, zoo lang het nog niet was maar door haar werd vergeten, nagekiemd.
dat zijne schoonheid met den tijd
SÉJOUR, Fr., verblijf, verblijfplaats, was vervlogen. Hij verteerde van
oponthoud, het verwijlen op eene verdriet hierover, en werd in eene
andere plaats dan die zijner wo- rivier veranderd. die de kracht had,
ning. Sejourneren, verblijven, dat zij, die zich daarin baadden,
vertoeven. rustdag houden, eenen hunne liefde vergaten.
tijdlang zich in eene plaats op- SELENE. Gr., de maan, maangodin.
houden. SeLeniet, maanbewoner, maanbur-
SEJUNCTIE, de afscheiding. afzonde- ger; ook maansteen; een uit kalkring.
Ook noemt men zoo dit ge- aarde en vitrioolzuur bestaand
deelte eener rede, waarin wordt zout. Selenographie, maanbeschrijgezegd,
in welk opzigt men met ving. Selenographisch, maanbezijne
tegenpartij overeengekomen, schrijvend, wat de maanbeschrijen
wat nog verder uit te maken is. ving bevat of betreft.
SEKKEL, Sikkel, bij de Joden, een SELllNIASIS, Selenogamia, het nacht.
gewigt, hetwelk volgens som mi- wandelen, de maanzucht.
gen, ten tijde van CHRISTUS, om- SELEUCIANERS, aanhangers eener
trent met ons oud lood overeen- sekte uit de 4de eeuw, naar haren
kwam; maar daarentegen ten tijde stichter SELEUCUS benoemd, die
van MOZES, tot op de Babylonische God voor ligchamelijk en, met de
gevangenschap. slechts 1/4 of 1/, stof, welke zij als eeuwig aannadaarvan
bedroeg. Ook eene munt, men, voor de oorzaak van het
SELI. 666 SEMI.
kwaad hielden.
SELICTAR.AGA, Silhadar.Aga, de
voornaamste hofbeambte van den
Turhchen keizer, die hem bij
plegtige gelegenheden de sabel
voordraagt, en tevens voorsnijder
en hoogste opziener van het kei.
zerlijk paleis is. Onder hem staan
alle overige hofbedienden, heb.
bende hij ook zitting in den Divan
en behoorende hij tot de Koltuk
Viziers, die den keizer mogen aan·
raken.
SELINU~I~CHE AARDE, eene kleiaarde,
in Sicilië, glinsterend, week en
zeer broos. Zij werd door de oude
schilders en naderhand ook in de
geneeskunde gebruikt.
SEMAINIER, (qui est de semaine) een
die de week heeft, die gedurende
eene week zekere diemten heeft te
verrigten , b. v. in kloostl'rs, bij
schouwburgen, enz.
SEMBEILA, eene munt bij de Romei.
nen, van omtrent 2 penningen.
SEMELE. de moeder van BACCHUS.
SEMEL PRO SEMPER, Lat., eens voor
altijd.
SEMESTER, sémestre, Fr., semestris,
Lat., halfjaar. Semestre aestivum,
het zomerhalfjaar; semestre hibernum,
het winterhalfjaar. Semestt'aal,
halfjarig.
SEMI, Lat. en Fr., half (in zamen·
stellingen), bij yoorbeeld : semidia.
meter, halve middellijn of straal.
Zie Radiüs. Semicolon, semikolon,
(~praakk.) de kommapunt (;).
Semi d'm', zie Similor. Semitoniüm,
Lat., (muz.) een halve toen,
SEMIBREVIS, (muz.) de oud.Latijn.
Bche benaming \'an de eensslaande
noot of de gansche maatnoot.
SEMICONGIÜS, eene maat voor natte
waren, welke 2'/2 kan houdt.
SEMICROMA, (meerv, semicrome)
(muz.), de ltaliaansche naam voor
'/'6 noot.
SEMIDIAPASON , eene onvolkomene
octaaf of zulk eene, welke eenen
halven toon te weinig heeft. Semi.
diapente, zulk eene quinte. Semi.
diatessm'on, zulk eene quart. Se.
miditonus, zulk eene ter", Semiditono
con di a pente, zulk eene sep.
time.
SEMIMINIMA, een vierde gedeelte van
eene noot,
SEMIMODlÜS, Semodiüs, eene oudRomeinsche
maat, welke 8 sextariën
hield.
SEMINARIE. seminariüm, Lat., eene
kweekschool, voorbereidingsschool,
bijzonder voor Roomseh. Katholijke
priesters. Seminarist, een
k\~ee~eling of leerling op een se·
mmane.
SEMIOLOGIE en SEMIOTICA, Gr., de
teekenleer (geneesk.), de leer van
de teckens der ziekten. Semiolo.
gisch, hetgeen over deze teek enen
handelt.
SEMIORDINAAT, de helft eener regte
lijn, welke binnen eene kromme
lijn getrokken en door de middel.
lijn in twee gelijke deelen wordt
gedeeld.
SEMIPITE, vroeger de kleinste rekenmunt
in Fraukrijk, het '/s van een
denier.
SEMIRAMIS, de gemalin van NINUS,
koning van Assyrië, die, na hem,
den troon beklom, en zich, zoo
wel door gelukkige oorlogen, als
door persoonlijke dapperheid, doch
meer nog door eene wijze regering
en vele goede inrigtingen, in haar
uitgestrekt rijk, beroemd maakte.
SEMIS, bij de Romeinen, eene munt,
alsmede een gewigt van 6 oncen.
SEMlSPEcuLuM,een heelkundig werk·
tuig, waarmede, bij de steensnij.
ding. de wond in den hals der blaas
wijder wordt gemaakt, ten einde
er de tang gemakkelijker in te
kunnen brengen.
SEMÏTISCHE TALEN, de talen der
Oostersche volken, die van SEM
afstammen, bijzonder het Hebreeuwseh,
Syrisch, Chaldeesch,
Arabisch, enz:
SEMNOTIS, hoog prachtig karakter
SEMO. 667 SE~A.
in den schrijMijl.
SEMONEN, noemden de Romeinen
die klasse der goden, waaraan zij
niet de opperheerRchappij over de·
wereld, maar alleen zekere kleine
verrigtingen toeschreven.
SEMPER, immer; semper idem, Lat.,
altijd, altijd dezelfde. Sempiterni.
teit, eeuwigheid. bestendige duur.
SEMPITERNE, (Perpftuelle, Perpe.
tuane) , de naam van eene geke.
perde wollen stof, van groote duur.
za'lmheid.
SEMPRONIUS en CAJUS, de namen van
twee beroemde regtsgeleerden in
Rome, welke somwijlen worden
gebruikt, wanneer men eene regt·
zaak tUEschen twee personen beo
handelen en hunne namen niet
noemen wil, terwijl dan de ce ne
partij Sempronius en de andere
Cajus wordt genoemd.
SEMUNCIA, bij de Romeinen, eene
munt, alsmede een gewigt van 1/2
on ce.
SEN, Sex, eene lengtemaat in Siam,
waarvan 4 een jod, 25 jods een
roennug of eene mijl uitmaken.
SENAAT, de raad der Ouden, staats·
raad, stedelijke raad, hooge raadsvergadering.
Senateur, senator, een
raadsheer, medelid van een en raad.
Senatoriaat, raadsheerlijk, eenen
raadsheer toekomende of pa~sende.
Senatus consultum,een raadsbesluit,
het wettig genomen besluit van
eenen hoogen raad. Senatus con·
sultum Macedonianum, eene Ro·
meinsche wet, volgens welke een
vader de schulden, door zijne min.
derjarige zonen, zonder zijne voor·
kennis, gemaakt, niet gehouden is
te betalen. Senatus consultum Tre·
bellia~um, eene Romeinsche wet,
volgens welke hij, die van eene
nalatenschap weder afstand mott
doen, gehouden is, om van het af.
getrokkene het vierde gedeelte der
schulden mede over te nemen. i
Senatus consultum Vellejanum, eene I
wet, volgens welke de vrouwen,
wegens eenen gegeven borgtogt,
niet aangetast kunnen worden, ten
zij dat de leening tot haar eigen
waar voordeel is aangewend geworden.
SENACULUM, was in Rome de naam
van onderscheidene gebouwen, in
welke de raad vergaderde, om O\'er
openbare aangelegenheden te beraadslagen.
SENAGE, eertijds in Bretagne in
Frankrijk, bijzonder te Nantes, het
regt, om van alle schepen, die in
den tijd van de vasten, verschen
zeevisch derwaarts bragten, den
besten en grootsten "oor den
koning te nemen.
SEND,in de middeleeuwen in Duitschland
een geestelijk zedengerigt,
of liever eene soort van kerkvisita.
tie, welke zoo wel de hooge als
lage geestelijken in hunne ker.
spelen op bepaalde tijden moesten
aanrigten. Zoo veel als Synode.
SENDERBEGLI,bij de Turksche legers,
eene wort van vrijwilligers, welke
tot de eerste snelle aanvallen
werden gebruikt.
SIlNIOR, de oudere, oudste. Senio.
riaat, het ambt en de waardigheid
van oudste; opvolging naar ouder.
dom; ook het voorregt d!:s oudsten
bij erfenissen. Seniores, de oud.
sten.
SENSAAL, makelaar. Sensarie, ma·
kelaarsloon.
SENSATIE, sensation, Fr., zinnelijke
gewaarwording, ge\'oel; opzien,
indruk, beweging, gisting. Sensi.
bel, sensible, Fr., gevoelig, ligtge.
raakt; erkent~lijk, dankbaar, merk.
baar, tastbaar, duidelijk, in het
oog vallende. Sensibiliteit, sensibi.
litas, Lat., prikkelbaarheid; gevoe·
ligheid, ligtgeraaktheid ; erkente.
lijkheid.
SENSIFICEREN, voor zinnelijk hou.
den of uitgeven, tot een en zinne.
lijken oorsprong terug brengen;
denkbeelden sensijiceren, uit de zin.
nen afleiden. Sensitief, gevoelig,
SENS. 668 SEPA.
zinnelijk, voor gewaarwordingen 1 derd, bijzonder.
vatbaar. Sensitiva, Lat., eene plant, SEPARABEL, srfparable, Fr., scheidhet
kruidje roer mij niet. Senso- baar, afscheidelijk, ontbindbaar,
riüm, Lat., het zin werktuig, de i oplosbaar. Separatie, sfparation,
gevoel zetel. denkkracht: sensoriüm I Fr., scheiding. afzondering, oploscommune.
de kleine hersenen, de i sing; ook echtscheiding; separatio
oorsprong van alle hoofdzenuwen, . quoad thorum et mensam. de scheigemeenschappelijke
zitplaat~ van! ding van tafel en bed. Separatie!.
het gevoel. Sensualismus, de zin- I scheiding bewerkend. afzonderend.
nelijkheid. wellustigheid. Sensua- i Separatismus. de kp.rkelijke afzonliteit,
de zinnelijkheid. het Zinne-j dering. afscheiding van de kerk.
lijk aanschouwingsvermogen. Sen- Separatisten, afgescheidenen, zon·
suëel, zinnelijk, wellustig. derlingen; zij, die aan de openbare
~ENSUS, Lat., de zin, het verstand. I godsdienst, uit zekerebeweeggron
Sensu latiori, in ruimeren zin; den. geen aandeel nemen; in Ensensu
strictiori, in engere beteeke- geland degenen, die zich, in de
nis. Sensus communis, Lat., het uiterlijke gebruiken, van de Engewone
menschenverstand. gelsche kerk afscheiden. Voorts
SENTENTIE, sententia, Lat., eene beteekent dit woord ook die
meening; uitspraak, zin- en zede- schuldeischers, welke hun nog
spreuk, korte gedachte; in het werkelijk voorhanden zijnde eigenbijzonder
eene regtspraak, vonnis; dom uit eenen boedel terugvorsententia
absolutoria. een vonnis van deren; ook zij, die blootelijk vervrijspreking;
s. condemnatoria. een langen, dat hunne schuldvorde·
veroordeelend vonnis; s. confirma- ring uit zeker dt!el van het vermotoria.
een bekrachtigend vonnis; gen des schuldenaars worde bes.
interlocutoria, tmschenvonnis; taald. Separeren, scheiden, afzons.
dtfinitiva, een eindvonnis. Sen- deren, verdeelen.
tentiè'us, sententieux, Fr., zinrijk, SEPARATORIÜM.bij de Chemisten,een
leenijk, denhpreukig, kernspreu- scheiglas. Ook een heelkundig
kig, vol schoone gedachten. Sen- mes voor het afzonderen of af.
tentioneren, "beslechten. oordeel Echeiden.
vellen. SEPEDON, de vuilnis; een vuile zweer.
SENTIMENT, Fr., het gevoel. de ge- Sepedogenesis,het ontstaan van vui.
waarwording, het bewustzijn van ligheid. Beplon, de zoogenaamde
den indruk eens voorwerps ; ge- vuilstof. Zie ook Septica.
voelen, denkwijs, meening, ge- SEPE-SALAR, in Perzië. de opperste
dachte. Sentimentaliseren, over- veldheer in oorlogstijden, wiens
dreven ofbelagchelijkgevoelig zijn, ambt met den oorlog eindigt.
Sentimentaliteit, sentimenteelheid, SEPHIR. de 3de maand van het jaar
gevoeligheid, overgevoeligheid. der Turken.
Sentimenteel, overdreven en belag- SEPTAANKOORTS, de zevendaagsche
chelijk gevoelig. koorts.
SENTINUS, een God der Romeinen, SEPTEMBEU, als zijnde de 7de maand
van wien zij geloofden, dat hij den der Romeinen, die hun jaar met
kinderen in het moederlijk lig- Maart begonnen. Bij ons de 9de
chaam de kracht van te gevoelen maaud.
gaf. SEPTEMBRIsADE,Fr.,slagting.moord-
SEN ZA, Ital., (muz.) zonder; senza tooneel te Pariis, in September
vio/ini, zonder viool. 1792. Septembrisel'en, moorden,
SEPARAAT, op zich-zeI ven, afgezon- willekeurig ter dood veroordeelen.
SEPT. (}69 SEPT.
Septembriseur, een septemberbeul ning van Egypte. 200 jaren v66r
of moordenaar. Septembrist. een, CHRISTUS geboorte, vervaardigd;
die aan de moordtooneelen in Sep- een Griek~ch Oud Testament van
tember 1792 wel geen deel geno- de zeventig Alexandrijnsche overmen,
maar die toch gebillijkt heeft. zetters.
SEPTEMVIR. Lat., een zeven man , ze- SEPTUNX, 7 oncen ; ook :/12 van een
venh.eerscher. Septemviraat, zeven· geheel.
manschap, zevenheerschappij;eene SEPULTUUR, sepultura, Lat., begraregering,
welke uit 7 leden he- fenis, ter aarde bestelling; se pulstaat.
! tW'a konesta, welvoegelijke 'of eer-
SEPTEMVIRAAL TAFEL, vroeger het I volle begrafenis.
hoogste rijksgerigt in Hongarije, SEQUELE, gevolg, stoet, tros. Sehetwelk
zijnen naam daarvan quelen, de gevolgen,
heeft, dat het voorheen uit 7 le- SEQUENS. sequentia. Lat.. het volden
bestond. welk aantal echter gende. Sequentes, de volgenden.
naderhand is vermeerderd. Sequentie, eene volgorde, reeks.
SEPTENNI~M, een tijd van 7 jaren. Sequenza, eene soort van lofzang,
SEPTENTRIO, Lat., de zeven heldere welke in de Roomsch- Katholijke
sterren aan de noordpool (de kerk, op bepaalde tijden, deels
groote beer genoemd; van daar met alle instrumenten, deels met
het noorden. Septentrionaal, noor· begeleiding blootelijk van het ordelijk.
gel wordt gezongen.
SEPTERIÜM, een feest, hetwelk alle SEQUESTER, séquestre, Fr., het ge-
7 jaren te Pelphos werd gevierd, en regtelijk beslag of arrest op een
waarbij men bijzonder den strijd 1 goed. Sequestratie en sequestrevan
APOLLO met PYTHON voor- ring, de beslaglegging en beslagstelde.
besturing. SequestratQr, beslag-
SEPTET, ook septuor, een zevenstem- legger. Sequestreren, goederen
mig muzijkstuk. geregtelijk in beslag nemen en
SEPTICA, bijtende of doorvreten de aan een' derde ter bewaring of
geneesmiddelen. Septiscl" bijtend, beheer opdragen.
doornetend, vuiligheid veroorza- SEQUITUR, er volgt uit.
kende, in tegenstelling van Anti- SEQUIN, de naam der Italiaansche
septisch, dl' vuiligheid weêrstaan- zechinen in Turkije. Ook eelle
de. Zie ook Sepedon. Egyptische gouden munt van om-
S~;PTlDI. de zevende dag der Fransch- trent gelijke waarde.
repuhlikeinsche week. SERAF, Seraph, Serafijn, eigenlijk
SEPTlDUUM, een uitstel van 7 dagen. vlammen; figuur!. een vuur- of
SEPUIME. (muz.) de zevende toon luchtengel, een hoogere geest.
Yan eene octaaf. 'I Serafisch. serafijnsch, een seraf of
SEPTIMESTRIS, zevenmaandseh, ze- serafijn eigen. De Franciskanen
ven maanden oud. I noemen den stichter hunner orde:
SEPTUAGESIMA, de derde Zondag onzen serafijnsehen vader, en hunvoor
de vasten, zeventigste dag ne orde werd door hen de orde der
voor Paoehen. Serafijnen genoemd.
SEPTUAGINTA, zeventig. van daar de SERAI-AGASI, de opzigter over alle
zeventig vertalers. of de Grieksehe kamers in het paleis van den Turkoverzetting
van het Oude Testa-I schen keizer. Onder hem staat als
ment, door zeventig geleerde Jo-, hulp de Serai-Ketodasi, wiens werk
den te Alexandrië, op bevel van I bijzonder bestaat, in het beleggen
PTOLOMEUS PHILADELPHUS, ko- van den vloer met tapijten.
SERA. 670 SER!.
SERAIDAR-AGASI, een persoon, die, I SERIPONS, in Indië. groote en wijde
bij afwezigheid des Turksehen kei- schoenen, gewoonlijk van rood,
zers, het opperbevel in diens resi- verguld leder, welke men bij het
dentieslot heeft. ' uitgaan over een ander schoeisel
SÉUAIL, het verblijf of paleis des aantrekt.
Turkschen keizers; en daar dit SERMOEN. sermo, Lat., sermou, Fr.,
met vrouwen is opgevuld, verstaat eene rede, leerrede, redevoering,
men onder sérail ook wel de plaats, predikatie of preek, eene langwijwaar
zich de vrouwen van den lige en drooge voordragt ; ook eene
Grooten Heer bevinden; schoon vermaning.
deze anders den naam van harem SERON, een bij de Negers in gedraagt.
bruik zijnde gewigt van 250 azen
SERASKIER, een Turksch opper veld- of 12 Neder!. wigtjes.
heer, welke, in de afwezigheid SERONS (serrons) bij de Portugezen,
des grootviziers. het bevel voert. de lederen balen, waarin cochenil-
SERENADE, een avond- of nachtmu- Ie, indigo, amandelen en andere
zijk. drooge waren worden verzonden.
SERENATA, ltal., in Italië, eene bij- SERPENT, eigenlijk eene slang.
zondere soort van muziik, eene Voorts een slangvormig gekromd
cantate, waarvan een too~eelmatig blaasinstrument van koper, bijonderwerp
de grondslag is; bijna, zonder bij krijgsmuzijk in gebruik.
wat in het kerkmuzijk het oratori- Serpentist, een slanghoornblazer.
um wordt genoemd. SERPENTIN , Serpentyn. een verou-
SERBDAR, een titel, dien, bij de Tul'. derd zwaar geschut, veldslang.
ken en Perzianen, die officieren Ook eene soort van speksteen,
hebben, welke omtrent met onze van groenachtig zwarte kleur,
luitenant-generaals overeenstem- waaruit allerlei zaken worden vermen.
vaardigd.
SERENISSIMA, doorluchtigste, rege- SERPENTINE, de slangvormige kronrende
vorlltin. Serenissimus, door. keling eener rivier. Serpenteren,
luchtigste, titel van eenen rege- kronkelen, zich slangsgewijs berenden
vorst. wegen.
SERGEANT, eerste onderofficier bij SERPENTINISCHE VERZEN, eene soort
het voetvolk; wachtmeester. Ser- van verzen, welke met hetzelfde
geaut.majoor, eerste onderofficier woord eindigen, waarmede zij aaneener
kompagnie; opperste wacht- vangen.
meester in eene vesting. SERPIGO, zoutvloeijing; vreten de
SERGIE, Sargie, serge, Fr., eene ligte vlecht; in het algemeen, een uitgekeperde
wollen stof. slag met kleine huid blaart jes of
SERI, in Ava en Pegu, de naam van kleine vlechten, welke uit bedordie
ambtenaars, welke bij ons ge- vene sappen ontstaan.
heimschrijvers (secretarissen) hee- SERRADSCHJY, Serrigios, bij de Turten.
Seri-dogi, staatssecretaris. ken, eene ruiterij, die in oorlogs-
SERIE, seriés, Lat., reeks, rij, orde, tijd door de gezamenlijke Pacha's
'getallenreeks; in una serië, in ééne I wordt geleverd, en dewijl zij, als
reeks. ' ongeöefend, in het gevecht niet
SERlëus, sérieux, sérieusement, Fr., bruikbaar is, bij de bagaadje komt.
ernstig', plegtig, statig. SERRAKULI, in Turkije, grenssolda-
SÉRINETTE, Fr., eene kleine lier of ten, uit kavallerie en infanterie
draaiorgel, waarop men de vogels bestaande, die door de Paella's
tot zingen afrigt. onderhouden en ingeval van nood
werden gebruikt, om de JanitsaSERU.
671 SERV.
ren voltallig te maken.
SERUM, Lat., de waterige vochtigheid
in het menschelijke ligchaam,
welke aan het melksap en het
bloed meer vloeibaarheid geeft.
SERVANTE, Fr., eene meid of dienares;
aanrigttafeltje, b. v. voor borden
enz. Servanten , bedienden
in het algemeen.
SERVATITlÎiM, Lat., bergloon, of
vergelding der moeite voo\' het
bewaren van in schipbreuk verlorene
goederen.
SERVETlANEN , de aanhangers van
MICH. SERVETUS, die in de 16de
eeuw in Spanje leefde en, met betrekking
tut de godsdienst, onderscheidene,
van de gewone afwijkende,
gevoelens koesterde; onder
anderen, dat in de godheid niet
meer dan één persoon bestond.
SERVICE, Fr., dienst, bediening,
dienstbetooning ; inlegeringsof
verzorgingsgeld (der burgers
voor soldaten). Zie verder Servies.
SERVlëNTEN, servans. cótoypurs d'armes,
Fr" bij de Malteser ridders.
de leekebroeders, die hunnen adel
niet bewijzen.
SERVIES, service, Fr., opdissching,
tafelgeregt ; het vaatwerk, waarvan
men zich aan tafel bedient j
van hier t!tee-servies, een servies
voor dertig personen, enz.
SERVIEL, Servilisclt, slaafsch, slaafachtig,
laag, kruipend. Servile,
Fr., (al te letterlijke) vertaling.
Serviles , in Spanje, de hevige
(ultra) koningsgezinden.
SERVITEN, eene geestelijke orde van
monniken en nonnen, in 1232 gesticht,
tot de bedel-orde behoorende
en den regel van AUGUSTINUS
volgende.
SERVITEUR, Fr., dienaar; bediende j
ook eene buiging.
SERVITIA, Lat., heerendiensten, leen- :
diensten, leenen. .
SERVITUUT, eene dwang- of leendienst,
dienstbaarheid j bezwaar,
regt, b. v. : de noodzakelijkheid,
om een' ander op zijnen grond zekere
vrijheden toe te staan j erfdien~
tbaarheid.
SERVUS SERVORUM, Lat., de kr.echt
aller knechten, eertitel der pausen.
SESCUNX, een gewigt van 11/ 2 once.
SESGAM.BASCHI, eene andere schrijf.
wijze voor Segltdlln-Basclti.
SESQUI, een woord, hetwelk, bij maten,
gewigten, enz. geplaatst, 11/ 2
beteekent.
SESQUIPEDAAL, anderhalfvoetigj tig ..
hoogdravend van woorden, uitdrukkingen,
stijl, enz.
SESSIE, sessio, Lat., de zitting, ver·
zameling van afgevaardigde personen,
om over iets te beraadslagen
j geregtszitting,
SESTER, eene maat in Zwitserland en
den Elzas voor drooge en natte
waren, en 8 tot 11 kan groot.
SESTERIE, voorheen in Frankrijk eene
landmaat van 100 Fransche vierkante
roeden,
SESTERTIE, eene oud-Romeinsche
kleine zilveren munt.
SESTETTo,ltal., zesstemmig muzijk.
stuk, gezang voor zes personen,
anders .~extet, sextuor.
SESTINO, eene voormalige kleine koperen
munt in Milaan en Mantua,
welke 1/6 van een saldo bedroeg.
SETIER, Septier, mutsje, oude maat
in Frankrijk voor natte waren.
SETIS, eene bark bij de Turken en
andere Oostersche vul ken.
SETON, setaceüm, Lat., een haar.
snoer, ter afleiding van al te veel
ligchaamsvochten.
SEV ARAMBlëN, onder dezen naam
werd, in het begin der vorige eeuw,
in eene soort van Robinson, een
verdicht land beschreven, en in
het boek tevens eene volmaakte
staatsregeling voorgesteld. Nog
bedient men zich van dat woord
somtijds in denzelfden zin als
Utopia en Platonische republiek.
SÉVÈRE, Fr., ernstig; gestreng, hard;
onverbiddelijk. Sevel'iteit, ernst;
hardheid, gestrengheid.
SEVI. 672 SFOR.
SEVIE, platte riviervaartuigen in
Frankrijk.
SXVIGNÉ, een zilveren of gouden
schuifje, dat door de dames als
hal~sieraad, bij wijze van eene
borstspeld, wordt gedragen.
SEXAGENARIÜS, een zestigjarige.
SEXAGESIMA, de 2de Zondag voor
de vasten; dewijl daarvan tot op
Woensdag in de paaschweek, bij
de Katholijken mediüm paschae, 60
dagen zijn.
SEXAGESIMAALREKENING , Sexagenaalrekening,
eene rekenwijze, welke
leert, de 60deelige breuken te
berekenen.
SEXENNIÜM, een jaarzestal of eene
tijdruimte van 6 jaren.
SEXTANT, een hoogtemeter, een wiskunstig
en sterrekundig werktuig,
bestaande uit een zesde van eenen
cirkel of 60 graden.
SEXTARIÜS, eene oud-Romeinsche
maat voor natte waren, iets meer
dan 1/2 kan.
SEXTALA, 1/6 van eene ance af4 wimpels.
SEXTE, de zesde toon in de klank.
ladder.
SEXTIDI, de zesde dag der Franschrepublikeinsche
week of Decade.
SEXTUOR, Sextet, zie Sestetto.
SEXUAAL, se:cuel, Fr., het geslacht,
of de geslachtsdrift (se:cus) betreffende.
Sexuaal systema, (plantk.)
indeeling der plantsoorten , volgens
hare geslachtsdeelen, zoo als
LINNAEUS heeft uitgevonden en in
zwang gebragt.
SEXYA, eene soort van Mahomedaansche
bedelmonniken, die wel
kloosters hebben. maar meerendeels
in het land rondtrekken. en
het overschot hunner bedelarij aan
het klooster brengen.
SEYMIKE, werden voorheen in Polen
de kleine landdagen genoemd.
SEYRAS, een goud. en zilvergewigt
in Oost. Indiê, omtrent 6000 azen
of 2881/ 2 Neder!. wigtje zwaar.
SEYS, in Perzië, eene soort van lieden,
die voor bt'ter en heiliger worden
geacht dan anderen, niet !Suiten
hun geslacht trouwen, geen'
wijn drinken, geenen hond aanraken
en op geene leugen mogen
betrapt worden.
SFORZANDO, Ita!., (muz.) versterkt,
sterker.
SGUARDIO, was het hoogste gerigt
bij de Malteserridders. Eene vergadering
van hen, die de geschillen
tusschen de meerderen en mindt'ren,
ook van de overige ridders
onder elkander, besliste, en voor
welke de grootmeester zelf kon
aangeklaagd worden.
SHABAT. de 5de maand in het jaar
der Syriërs. 28 dagen houdende.
SHAWAL, de lOde maand in het Arabische
jaar van 29 dagen.
SHAWL, Eng., een manteldoek •
groote omslagdoek der vrouwen.
SHEBATH. de 5de maand van den
Joodschen almanak.
SHERIF. Arab., eigenlijk, heilig,
een afstammeling van lIIAHOlllED,
vorst en heer; ook een landregter
in Engeland, welke het vonnis der
regters voltrekt, de gezworenen
kiest, enz.
SHILLING, eene Engelsche schelling,
ter waarde van 60 cents, waarvan
er 20 een pond sterling of 12 gulden
Neder!. cour. doen.
SHIRE. Eng., graafschap, heeten in
Engeland de provinciën, waarin
het land is verdeeld, b. v. Buckinghamshire
enz.
SHRAPNELL. SHELLS, eene soort van
granaten, door den Engelschen
overste SHRAPNELL uitgevonden,
en na het springen eene menigte
geweerkogels met groot geweld
verspreidende, waardoor zij voor
de kavallerie en infanterie zeer
gevaarlijk worden. Men vervaardigt
ze alleen te W 001 wich en
hare inrigting is zelfs voor de Engelsche
artilleristen tot nu toe een
geheim.
SI, deze syllabe wordt bij de oude
SIAC. 673 SICH.
solmisatie gevoegd, om ook voor I SICHIAN, een God der Chinezen, die
den 7den hoofdtoon van het no- wordt gezegd het ongehuwde letenstelsel
eene beteekenis te heb- ven der geestelijken van beide ge.
ben. slachten ingevoerd te hebben.
SIACHBANDAR, in Perzië de ontvan- SICILIAANSCHE VESPER, de beruchger
der in- en uitgaande regten, te moord op paschen, 1282, op
eene soort van generaal-pachter. het eiland Sicilië gepleegd, waar-
SlAGON, de kinnebak, Maxilla. Sia- voor het luiden der klokken op den
gonagm, de jicht in de kinnebak- vespertijd het tceken gaf, en meer
ken. dan 8000 Fransehen werden ver-
SIALAGOGA, speeksel verdrijvende moord.
middelen. Sialagogisch, speeksel SICILICUS, Siciliquus, een oud-Roverdrijvend.
Sialaloeäsis, speek- meinsch gewigt van 2 drachmen,
selbederf, verandering van het van waar nog heden een apothespeeksel
in zijne vermenging. kersgewigt van gelijke zwaarte.
Sialismus, de speekselvloed. Sia- SIC ITUR AD ASTRA, Lat., zoo komt
Ion, Sialos, Siëlon, het speeksel. men tot de sterren, dat is, tot de
Ook eene taaije vette vochtigheid, eer. Sic transit gloria mundi, zoo
taaije lympha, kleverig bloed wa- i verdwijnt de heerlijkheid dezer
ter, ledewater, bijzonder in zieke-\ wereld. Sic volo, sic jubeo, stat
lijke gewrichten. Sialorrhoea, het pro ratione voluntas, zoo wil ik het
k-:vijlen, speekselvloeijen. Sialo- nu eenmaal hebben; in plaats van
zemia, speekselverlies. alle gronden, zal mijn wil gelden.
SIAMOlSE, eene stof uit zijde en ka- SICYONIA, sierlijke schoenen der
toen, oorspronkelijk uit Siam af- Romeinsche vrouwen, van rood
komstig. leder met goud geborduurd, en
SIAMPAN. Gangpau. Pancang, een het eerst uit de stad Sicyon afklein
Chineesch vaartuig. met één komstig. Ook een bijnaam van
zeil en 2 tot 6 riemen, zeer snel VENUS, naar eenen tempel, ter hazeilende
en tot 35 personen kun- rer eer in Sicyon gebouwd.
nende opnemen. SIDERAAL, Siderisch, tot de sterren
SIBYLLE, eene waarzegster, bij de behoorende, bij voorbeeld: sideoude
Grieken en Romeinen. Si- raaljaar, sterrejaar (het tijdvak,
byllijnsch, sibyllinisch, waarzeg- waarin de aarde op hetzelfde punt
gend, voorspellend, b. v. de sibyl- harer loopbaan weder terugkomt).
lijnsche boeken. Sibyllist. iemand, SIDERATIE, slag. Ook het geheele
die aan zulke waarzeggerijen ge- afsterven van een lid of het koud
loof slaat. 1 vuur.
SIC, Lat., zoo! ei! zie eens! dus SIDERIT, eene uit kleiaarde en mestaat
er woordelijk! taal ijzeraarde bestaande delfstof,
SICCA, een naam der Mongolische ro- welke zeer bros is, en welker krispij,
eene zilveren munt, omtrent tallen somwijlen in eenigzins plat-
1 gulden 20 cents waard. gedrukte driekante piramiden be-
SICCANTIA, Lat., opdroogende mid- staan.
delen. SIDEROGRAPHIE, de kunst van op
SICCHOS, een onverdragelijk, gevoel- staal te graveren.
loos menseh, die alles of ten min- SIDEROMANTIE, eene soort van waarste
veel met verachting en zon- zeggerij, alsmede de vuurproef,
der deelneming aanziet, en bij de door middel van gloeijend ijzer.
treffendste dingen koud en onge- SIDEROTECHNIE, de ijzerhuttenkun.
voelig blijft. de.
43
SI DI. 671! SIGN.
SI DllS PLACET, Lat., wanneer het
den goden behaagt; spottend, dat
heeft nog tijd.
SIEBENER, eene bekende, thans zeld.
zame Oostenrijksche zilveren munt
van 7 kreutzers of omtrent 30
cents.
SIëRRA, Spaansch, een gebergte,
een bergketen.
SIësTA, Spaansch, een middagslaapje.
(gedurende de sterke zonnehitte
, in Spanje, Portugal en
Italië) .
SlEUR, heer; een eertitel, waarvan
zich de meerderen dik wijls jegens
de minderen bedienen; ook een
grondeigenaar.
SIEYIST, een aanhanger van SIEYES,
een der vele partij namen, welke in
de Fransche omwenteling ontstonden.
SIFFLEREN, fluiten, uitfluiten, uit.
jouwen. Sijfteur, een fluiter; ie.
mand, die altijd fluit, of hij, die
uitfluit, uitjouwt.
SIGAINE, '/24 van een' Turkschen
piaster.
SIGALEON, hetzelfde als HARPOCRA·
TES.
SIGIAMI, eene godheid in Ava en
Pegu; een booze geest, de voorstander
der elementen, die donder
en bliksem in zijne magt heeft.
SIGILLARIëN, een feest der Romei.
nen, op hetwelk vrienden elkan.
der kleine beeldjes plagten toe te
zenden.
SIGILLATIM, Lat., bijzonder, in het
bijzondere.
SIGILLUM, Lat., het zegel. Loco
sigelli (veTk. L. S.), in plaats van
het zegel. Sub sigillo confessionis,
onder het zegel der biecht of der
geheimhouding.
SIGMA, bij de Grieken en Romeinen,
eene baak met kussens, in de gedaante
van een sigma of hal ven
cirkel, op welke zij aan tafel half
liggend zaten, en waarop voor 7
of 8 personen plaats was.
SIGNAAL, teeken, sein, leuze, wacht.
woord, parool. Signa,ement, Fr .•
de beteekening of beschrijving
van een' persoon, b. v. in een pas
enz. Signaleren, signaliseren, ie·
mands signalement opgeven; door
teekens berigten of aanduiden.
Signatum, Lat., onderteekend en
bezegeld. Signatuur, teekening
of merking; onderteekening, hand.
teekening; briefje aan de artsenij.
fleschjes; ook bladbeteekening bij
boekbinders. Signeren, teekenen,
onderteekenen, bestempelen.
SIGNET, een handzegel, cachet, brief.
sluiter.
SIGNIFICATIE, signification, Fr .. beo
teekenis, zin; geregtelijke aan·
zegging. Significatief. beduidend,
vol beteekenis. Significeren, aan·
duiden, te kennen geven; aanzeg.
gen.
SIGNORA, Ital., mejufvrouw, gebied.
ster. Signol'e, heer, gebieder.
Signoria, seigneurie, Fr., heerlijk.
heid; heerschappij. Te Venetië,
toen het nog eene republiek was,
de doge met 6 raden, die het
voornaamste regeringscollegie uit·
maakten.
SILCHlDZE, de lste maand in het
jaar der Turken.
SILEEN, Silenus, een zekere halfgod;
een oude bosch god of sater; fig.,
een wolf in het schaapsvel.
SILENTIARlëRS, eene soort van mono
niken, die gelofte van een eeuwig
stilzwijgen hadden gedaan, en
waartoe de Trappisten behoorden.
SIL ENTlëus, stilzwijgend, stil, karig
in woorden of in het spreken. Si.
lentiüm, het stilzwijgen; als uit.
roep: stil! Altum silentiiim, diepe
stilte, een diep stilzwijgen.
SILHADARI, dat is, zwaarddragers,
worden de oudste en eerste onder
de Spahis genoemd.
SILHOUETTE, Fr. eene schaduwtee·
kening, schaduwomtrek, schaduw.
beeld, afbeelding van een gezigt,
volgens de schaduw. Silhouette.
l'en, afteekenen, in een schaduw.
SI Lr. 675 SIMO.
beeld voorstellen.
SILIGNOZEN, de geslachtsnaam der
planten met lange schoten.
SILLEN, Sil/i, hekeldichten vol parodiën,
waarin de verzen van beroemde
dichters in een en belagchelijken
zin op vreemde onder.
werpen werden toegepast. Alle
waren in heroïsche verzen ge.
schreven. Sillograaph, hekeldich.
ter.
SILLON, eene borstwering onder aan
de gracht eener vesting, waaronder
men dezelve kan bestrijken.
SILVANUS, (fabelk.) een boschgod,
en, zoo als alle boschgoden, voor
de vrouwen zeer gevaarlijk.
SILVESTRINERS, geestelijke ordeslie.
den in Italië, door SILVESTER
GERZOLANO in 1234 gesticht en
door JULIUS INNOCENTlUS IV. in
1528 bevestigd.
SIMANTRU, in de oud· Grieksche
kerk, een lange staf van metaal of
hout, waarvan men zich in de
kloosters even als van eene klok
bediende, daar men met eenen hamer
er op sloeg, om de geestelijken
zamen te roepen.
SIMILARGENT, schijnzilver, een gemengd,
naar zilver gelijkend me·
taal, waaruit allerlei gereedschap,
als lepels, vorken, enz. worden
vervaardigd.
SIMILE, gelijkheid, schijnbaarheid;
simile claudicans, eene hinkende
vergelijking. Similis semili gaudet,
gelijk zoekt gelijk.
SIMILOR, Semilor, Semi d'or, halfof
schijngoud, spinsbek.
SIMION, bij de Grieken, eene wegmaat
van 1000 schreden.
SIMMER of SIMMRI, eene maat voor
drooge waren in sommige streken
van Duitschland.
SIMMICIÜM, een overoud muzijkinstrument
met 35 snaren, hetwelk,
kort na den tijd van HOM ERUS ,
door PYTHOCLIDES, of volgens an·
deren, door SIMUS of SIMMICUS
werd uitgevonden.
SIMONIANERS, aanhangers van SIMON
den toovenaar, die ten tijde
der Apostelen zeer berucht was,
van dezen, de gaaf van wonderen
te verrigten wilde koopen (van
waar de handel met geestelijke
zaken den naam van Simonie verkreeg).
en eene leer voordroeg,
die zich door vele ongerijmdheden
en zelfs afschuwelijke din.
gen onderscheidde. Bijzonder
leerde hij de gemeenschap der
vrouwen, en loochende de opstanding.
SIMONIE, in het kerkelijke regt,
eene overtreding der wet, volgens
welke men geene geestelijke ambten
door gaven en geschenken
mag trachten te verkrijgen; eene
van SIM ON den toovenaar (Handelingen
der Apostelen. achtste
hoofdstuk) ontleende benaming,
welke de gaven des geestes met
geld wilde koopen.
SIMONISTl!:N, St. Simonisten, voorstanders
van het Simonismu!, eene
nieuwe godsdienstige en staatkundige
sekte, afstammende van den
Franschen graaf ST. SIMON, en
waarvan het leerstelsel onder anderen
tot grondslag heeft: de afschaffing
van al de voorregten der
geboorte; de gelijkheid van regten
der vrouwen met de mannen;
de volkomene gemeenschap van
goederen, enz.
SIMPEL, simpie, Fr., eenvoudig,
kunsteloos; onnoozel, dom. Simplex,
Lat., een domkop, eenvoudige,
onnoozele hals, bloed. Simplicia,
Lat., eenvoudige geneesmiddelen.
Simpliciteit, eenvoudigheid,
ongekunsteldheid; onnoozelheid,
domheid Simpl~ficatie ,
vereenvoudiging, Simplificeren,
vereenvoudigen, verkorten, iets
met korte woorden voordragen.
Simplex sigillum veri, Lat., het
eenvoudige is het teeken der waarheid.
SIMULATIE, simulatio, Lat., naboot-
43*
SIMU. 676 SINE.
sing, geveinsdheid, huichelarij;
de schijn. Simuleren, voorgeven,
voorwenden, veinzen, huichelen.
SIMULTAAN, simultané Fr., gelijktij ..
dig; gemeenschappelijk. Simultanéïteit,
gelijktijdigheid, het zamentreffen,
overeenkomen der dingen,
gevoelens,krachten te zelfden tijde.
Simultaneüm, Lat., het gemeenschappelijke
regt van verscheidene
geloofsgenooten op eene kerk, ter
verrigting hunner openlijke godsvereering.
SIN-BOJAREN, de zonen der Bojaren,
die voorheen in Rusland een eigen
korps ruiterij uitmaakten.
SINCEER, sincèl'e, Fr., opregt, ongeveinsd.
Sincel'iteit, opregtheid,
braafheid, openhartigheid.
SINCHIR1N, eeiie werpspies bij de
Jaloffers, eenen Negerstam , die
dezelve, door middel van eenen in
het midden vastgemaakten strik,
met veel behendigheid weten te
werpen.
SINDAR· BASCHI, de hoogste opziener
over de zadelkamers aan het Perzische
hof.
SINDON, bij de oude Grieken, Poen
gewaad, uit kostbare, in Phenicië
vervaardigde, linnen stoffen bestaande,
slechts door voornamen
gedragen. In vorige tijden een
doek, waarop men bij het avondmaal
de hostiën legde, en de overig
gebleven inwikkelde.
SINE, Lat., zonder. Sine cerere et
Baccho Fl'iget Venus, zonder wijn
en brood is de liefde dood. Sine
die et Consule, zonder dag of datum
(de oude Romeinen beteekenden
nameltjk de jaren door de
namen der Consuls van die jaren).
Sine ira et studio, zonder haat of
liefde, onpartijdig. Sine mom,
zonder verwijl, zonder uitstel.
Sine praejudicio, zonder nadeelige
gevolgen. Sine qua non (te weten,
conditio) eene onmisbare voorwaarde.
SINECURE, Eng., eene werkelooze
kerkelijke bediening; een ambt,
waarbij men geene am btsbezigheid
te verrigten en echter een
goed inkomen heeft; zoodanige
zijn er nog veel in Engeland, alwaar
men niet zelden eene soort
van handel daarmede drijft.
SINE KEMAN, eene soort van viool
d'amour, die in Turkije gebruikelijk
is.
SING, een titel van de krijgsbevelhebbers
der Seiks of Sieks, welke
leeuw beduidt en door hen achter
hunnen naam wordt gezet.
SINGERIN, een verouderd geschut.
hetwelk 45 pond schoot.
SINGULARISEREN, (zich) zich door
iets zonderlings onderscheiden.
Singulariteit, zonderlingheid, zeldzaamheid,
eigenaardig'heid. Singulier,
ongemeen, zeldzaam, wonderlijk.
SINrs, Scinis, de pijnhoombuiger bijgenaamd,
een vroegere beruchte
straatroover, die de Corinthische
zeeëngte door zijne rooverijen onveilig
maakte. Hij bond de reizigers
aan twee pijnboomen, die hij
nedergebogen had, en liet ze dan
in de hoogte springen, waardoor
zij in stukken werden gescheurd.
SINISCALCO, de huisopzigter; in het
bijzonder, eertijds de Grootmeester
der Johanniter ridders op het
eiland Malta.
SINISTER, ongelukkig. rampspoedig;
verkeerd.
SINJEUR, hetzelfde als Seigneul·.
SINKESETIJD, in Guinea, die mousson
of jaartijd, van Julij tot September,
wanneer de anders heldere
lucht droevig en nevelig is.
SINKING FUND, Eng., een ter langzame
amortisatie of vernietiging
der Engelsche nationale schuld bestemd
fonds.
SIN ON, zoon van SISYPHUS, die voor
den listigsten en verdorvensten
van alle menschen doorging. Hij
was, door zijne geveinsdheid. oorzaak,
dat de Trujanen het GriekSINO.
677 SIRE.
sche houten paard binnen de muren
van Troje haalden, opende
daarna aan de daarin verborgene
Grieken den uitgang, en gaf alzoo
gelegenheid tot de verovering
van Troje.
SINOPE, eene dochter van ASOPUS.
J UPITUR beminde haar, en zij beloofde
hem wederliefde, wanneer
hij haar eene bede wilde toestaan.
Zij bad hem daarop, haar
haren maagdom te laten. Daarna
schaakte APOLLO haar, en verwekte
bij haar SYRUS, van wien
de Syriërs hunnen naam hebben
bekomen.
SINUS, zeeboezem; zak of hol een er
zweer; holte in een been, dat
een en naauwen ingang heeft.
Voorts eene hoofdlijn in de driehoeksmeting.
door sommigen, onder
anderen door de Nederlandsehe
wiskundigen, de halve pees
of halve boorden van eenen hoog
genoemd; door andere hedendaagsehen,
waaronder, ook de DuitBche
wiskundige BÜRJA, de steun
van den hoek of boog. Tot dit
stelsel behoort ook de sinus versus,
dwarssteun ; tangens, raaklijn;
secans, snijlijn; alsmede de
cosinus, zijsteun ; cosinus versus,
zijdwarssteun ; cotangens, zijraaklijn
; cosecans, zijsnijlijn. De
straal van den boog wordt de
hoofdsteun, sinus totus, genoemd.
SINusoïDE, eene eigenaardige kromme
lijn, volgens welke eene vlakte
wordt gemuurd, die men achter de
ophaalbruggen aanbrengt, om een
zeker evenwigt tusschen dezelve
en de brug, als ZIj opgehaald is,
daar te stellen.
SINZENDORFIANEN, Zinzendorftanen,
noemt men, naar hunnen stichter,
de Hernhutters.
SIOFNA, Siöena, de Godin der liefde,
de 7de uit het Scandinavische goden
geslacht Asen. Zie dit woord.
SIPOYS, zie Sepoys.
SIR, Eng., heer, mijnheer.
SIRE, de titel van een gekroond
hoofd, namelijk van eenen keizer
of koning.
SlRRNE, (fótbF'!lk.) Sireen, eene meermin
of zeenimf, van welke de
Ouden verhaalden, dat zij het bovenlijf
van eene vrouwen het onderlijf
van eenen visch had, zich
in zee ophield, en op eene innemende
wijze zong; wijders eene
bekoorlijke verleidster; sil·enengezang,
liefelijk, verleidelijk gezang,
loktoonen.
SIRIASIS, eene ontsteking der hersenen,
bijzonder bij kleine kinderen.
SIRIÜS, de hondster.
SIRMA, eene zalf, waarmede de Turken
de oogleden en wenkbraauwen
bruin verwen.
SIROCCO, Scirocco, de brand- of gloeiwind;
een drooge, heete zuidoostewind
in Italië. Deze wind is
zoo nederdrukkend, dat men van
een slecht geschreven werk zegt:
ltet is geschreven, toen de Sirocco
woei.
SIRTEN, Syl'ten, ondiepten, zandbanken
in zee.
SISACHTIA, in de oude regten, over
het algemeen bevrijding van de
verpligting der wetten; bijzonder
een aan den schuldenaar vErleende
kwijtbrief.
SISMOMETER, een aardbevingsmeter;
werktuig, ter meting van de schokken
der aardbevingen, en ter vooruitbepaling
van hare aannadering
dienstig, uitgevonden door DOMINICO
SASSANO, uurwerkmaker te
Napels.
SISSONE, bij het dansen, een sprong
op beide voeten te gelijk, waarbij
zij kruiselings over elkander geslagen
en weder uit elkander worden
gehragt.
SISTE REN, stellen, daar stellen ; zich
laten vinden, verschijnen; ook tegenhouden.
SISTRUM, een muzijkinstrument bij
de oude Egyptenaars, in den vorm
van eenen wijden, boven zamengeSISY.
678 SIVA.
trokken gaffel, met metalen staafjes
en ringen, die, bij de min!!!te
beweging, een helderklinkend geluid
geven; een werktuig, waarmede
het volk tot de godsdienst,
of ook, als de Nijl overstroomde,
werd zamengeroepen.
SISYPHUS, was, volgens de fabelleer,
veroordeeld, om in de hel eenen
grooten steen tegen eenen berg
op te wentelen, die altijd weder
naar beneden viel; fig. zegt men:
Sisyplti saxum volvere, den arbeid
van SISYPHUS, dat is, zwaar en
vergeefsch werk verrigten.
SITACRATIA, Lat., onvermogen, om
spijzen behoorlijk bij zich te behouden
en te verteren. Sitacraticus,
de spijzen niet behoorlijk bij
zich behoudende, wat daardoor
ontstaan i~, enz.
SITICINES, bij de oude Romeinen, die
blaasinstrumenten, welke bij de
begrafenissen werden gebruikt.
SITOS, Sitio, het tarw, voedsel, spijs,
brood, bijzonder kleine tarwebrooden.
Sitiologia, sitiologice,
sitologia, de kennis der levensmiddelen,
leer der spijzen. Sitophylax,
een politiebeambte te Athene, die
zorgen moest, dat koom en meel
op een en billijken prijs bleef.
SITS of CHITS, fijn bont katoen, eigenlijk
Oostindisch fijn katoen, welks
bloemen en figuren niet, zoo als
bij het ge-wone katoen, met vormen
gedrukt, maar geschilderd
zijn.
SITUATIE, situatio, Lat., situation,
Fr., gesteldheid, ligging, stelling,
stand. Situëren, stellen, plaatsen,
leggen; gesituê'erd, gelegen, in
eenen zekeren toestand zich bevindende.
SIT VENIA VERBO, Lat .. met \'erlof,
het zij mij geöorloofd het woord
of de uitdrukking te gebruiken.
SIV À, Siwa, eene Godin der oudNoordsche
Duitschers, door sommigen
voor de Maan, door anderen
voor dezelfde als de VENUS
der Romeinen gehouden.
SIV ADIARE, eene korenmaat te Marseille,
iets meer dan 5 kan groot.
SI VOLTI SUBITO of PRESTO, Ital.,
men keere het notenblad schielijk
om.
SIX-PENCE, eene Enge18che zilveren
munt, een 6 stuiverstuk of 1/2 shil.
ling, dat is 1/40 van een pond ster·
ling.
SIXTINISCHE KAPEL, heet het pauselijke
geslotene genootschap van
toonkunstenaars te Rome, dat bij.
zonder uit een aanmerkelijk getal
zangers bestaat.
SJEUP, een lijfgordel, dienstgordel
der officieren.
SKALDEN, de volksdichters der oude
Zweden, Noorwegers, Deenen en
IJslanders.
SKEIPERTOGAN, een met glaskoralen,
pennen van stekelzwijnen en rob.
benharen versierde zak, om pijpen,
tabak en vuurtuig daarin te heb.
ben, dien de Noord-Amerikaansche
wilden dragen en de Europeanen
ook wegens zIjne fraaiheid gebrui.
ken en waarderen.
SKELET, zie Scelet.
SKILLING DANSK, eene Deensche
kleine munt.
SKISEREN, zich heimelijk of in stilte
verwijderen. Een uit het tarokspel
ontleend woord, alwaar het Ski
afleggen is, hetwelk in den loop
van het spel op eIken tijd, dat het
den bezitter het beste toeschijnt,
!<an geschieden.
SKLEROPHTHALMIE, droogheid der
oogen, zoo dat men ze niet wel
kan open. en toedoen. Sklero.
thisch, middel, om het vleesch aan
het ligchaam hard te maken.
SKOLlëN, tafel. of rondzangen; ook
tafelspreuken der oude Grieken.
SKOTER, oorspronkelijk eene zilveren
munt, 1/24 van een mark. Daarna
eene zilveren munt, welke de
Grootmeester der Duitsche orde
van 1370 tot 1410 liet slaan.
SKOTTEN, nevens de Pikten, de oud.
SKUL. 679 SLEN.
ste bekende bewoners van het he. eene plegtigheitl, daarin bestaan.
dendaagsche Schotland. de, dat de monarch, om kersmis,
SKULD, eene der 3 Nornen (oud. vergezeld van den voornaamsten
Noord~che godinnen: Urd, We·Snda adel en de geestelijkheid, in een en
en Skuld, het verledene, tegen. plegtigen optogt door de residen.
woordige en toekomstige voorstel. tie reed, nu in dit dan in dat huis
lende). afsteeg, waarvan de eigenaar den
SKUI,LER, kleine vaartuigen op den stoet onthalen en een rijk ge.
Theems, die slechts door één man. schenk aan de geestelijkheid moest
worden voortgeroeid. I geven.
SKURGUDUR, de algemeene naam der SLENDRIAAN, Slenter, het vermogen,
goden van de oud· zuidelijke vol. om zijne daden, op eene gedach.
keren, wier beelden zich slechts tenlooze wijze, naar zekere voor·
onder eene soort van deksel of schriften te verrigten.
hemel of onder een open dak beo SLlATA, Russisch glas, een in Sibe·
vonden; dewijl men het voor on· I rië en verscheidene hoognoorde.
gepast hield, eene godheid in een! lijke landen van het Russisch ge·
gebouw te willen besluiten. bied gevonden wordend, in blade·
SKUTA. eene soort van schuiten in ren brekend mineraal, hetwelk
de Finlandsche scheeren en de eenigzins de plaats van glas kan
Schotsche golf. innemen.
SLABBER, kleine buizen, welke ter SLlCHTAI, eene soort van Turksche
haringvangst uitvaren. Slabber- ruiters, naar de Spahis gelijkende,
goed, datgene, wat door een' ha. en bij het leger, onder bevel van
ringvisscher op 1 dag boven 5 een' Aga, op den linkervleugel
lasten wordt gevangen; dewijl vechtende.
meer dan dit door de manschap SLOTA, Solota, eene Turksche zilve·
niet wel kan gekaakt worden, wes· ren munt, omtrent I gulden 20
halve het meerdere eerst later cents waard.
ingezouten of ook wel wordt ge. SLUIS, een kanaal, hetwelk met val.
rookt. of vleugeldeuren kan gesloten wor·
SLAGSCHADUW, (schilderk.) de scha· den, om het water daarin naar
duw, welke een verlicht voorwerp welgevallen te verhoogen, te ver·
op den grond maakt. lagen, of wel geheel tegen te hou-
SLAGWOORD, bij tooneelspelers, de den.
laatste woorden van een' acteur, SLURF, de snuit van een' olifant.
waarop de volgende begint te spre. SMAK, semaque, Fr., smack, Eng.,
ken of te handelen. eene soort van kleine koopvaardij.
SLAM, Slem, iIJ het whistspel, al de schepen met één mast.
slagen. SMALT, het smeltblaauw of de blaauw-
SLANTAR, eene Zweedsche koperen verw, die men uit de kobalt beo
munt, welke na den dood van komt, wanneer deze verglaasd en
KAREL XII. werd geslagen. dit glas gemalen en geslamd wordt.
SLAVEN, Slavanen, een Europesche SMANT, Spek. de aardachtige stof,
volksstam, bestaande uit eene men· welke zich bij het koken van de
ging van Polen, Russen, enz., vitriool of het zout op den bodem
welke westelijk Hongarijp., Slavo- zet.
nië en Moravië bewoont. Slavisch, SMARAGD, een edelgesteente van eene
Slavonisch, tot dien volksstam beo min of meer donkergroene kleur.
hoorende, b. v. de Slavische talen. SMECTICA. zuiverende (afwasschen.
SLAWENS, bij de Russen voorheen, de, afdrijvende) middelen; deter.
SMEI" 680 SOBO.
gentia.
SMELT, kleine visschen, die in Zeeland
uit het slib worden opgedolven.
SMERDES, Smerdis, een Magiër en
opvolger van CAMBYSES op den
Perzischen troon, voor wiens vermoorden
broeder van denzelfden
naam hij zich uitgaf en deswege
Pseudosmerdis ot valsche SMERDIS
wordt genoemd.
SMERGEL, amaril, eene zelfstandigheid
gebezigd tot slijpen en polijsten.
SMIENT, een zwemvogel, van het geslacht
der eenden; ook een mager,
schraal mensch.
SMILE, een heelkundig tweesnijdend
mes, op de eene zijde eene holle
en op de andere eene bolle buiging
makende.
SMINUITO, (muz.) verkleind, dat is,
wanneer in plaats van eene groote
noot verscheidene kleine, welke
zamen even zoo veel doen, worden
gezet.
SMOKKELAAR, sluikhandelaar; ook
een vaartuig, waarmede sluik. of
verboden handel wordt gedreven.
Smokkelen, den sluik., smokkel. of
verboden handel drijven.
SMORZANDO of SMORZATO, Ital.,
(muz.), immer zwakker, verdwij.
nend, afnemE'nd, zich verliezend.
SNAAR, eene schoonzuster; ook eene
schoondochter.
SNIF, SNOF, SNORUM, eene soort van
kaartspel, bij de Parij zen aars vroe·
ger veel in gebruik, wanneer zij
zich op het land ophielden; bij ons
bekend, onder den naam van snip,
snap, snor.
SNIK"NAK, onnoozel gesnap.
SNOTRA, verstandig en wel ervaren;
de Godin der zedigheid, de 13de
uit het geslacht Asen, Zie dit
woord.
SOAVE, ltal., (muz.) zacht, zoet,
liefelijk, aangenaam.
SOBER, sohre, Fr., nuchteren, matig.
Sobriéleit, matigheid, nuchterheid.
SOBORNA ULLOSIENIA, of het gezamenlijke
regt, werd eene soort
van corpus juris genoemd, welke
de Russische ezaar in het jaar
1647 liet verzamelen, maar die
tegenwoordig door nieuwe wetten
grootendeels buiten gebruik is geraakt.
SOCIAAL, gezelschappelijk , maatschappelijk.
Socialismus, eene
nieuwe sekte, die de maatschappij
hervormen wil op het tweevoudig
beginsel van de gemeenschap des
arbeids en de evenredige verdeeling
van de opbrengst. Socialisten,
de aanbangers van dat her.
vormingsstelsel. Sociabel, sociabIe,
Fr., gezellig, verdragelijk.
Socié"ren, gezelschappelijk vereeni.
gen of verbinden, zamenvoegcn.
Socirteit, gezelschap. genootschap.
vereeniging. Socit'taire, Fr., een
gezelschapslid, medelid van een
gezelschap, genootschap; Societas
Jesu. Lat., het genootschap. of de
maatschappij van JEZUS, de Je.
zuiten.
BOCIl, in het algemeen, gezellen,
medegenooten; bij de Romeinen,
eene benaming van hunne eerste
en oudste bondgenooten, de Latijnen,
zoo als ook van andere
volkeren, wien zij met dezen ge.
lijke regten tgestonden.
SOCINIAAN, ook wel antitrinitaris,
unitaris genoemd, een aanhanger
van het Socinianismus, of de leer
van FAU8TES SOCINUS, eenen Italiaanschen
edelman in de zestiende
eeuw, volgens welke de godheid
van CHRISTUS. benevens de erfzon.
de, wordt ontkend.
SOCLE, het onderste lid aan het voetgestel
van eene zuil; ook het voetstuk
van een borstbeeld,
SOCRATISCH, wat betrekking op so·
CRATES, een der verlichtste wijs.
geeren der oudheid. heeft; socratische
leerwijs, Jeerwijs, om door
geschikte vragen, onderscheidene
SODA. 681 SOLA.
denkbeelden in de ziel des toehoor- i fen de : solair.microskoop, zonneders
op te wekken, en hem tevens I microskoop.
de vragen zelf te laten oplossen of i SOLAKI, eene uitgezochte lijfwacht
beantwoorden. ' der Turksche keizers; boogschut.
SODA, Sode, de asch, welke een zout, i ters.
bijzonder uit zeeplanten getrok- I SOLANO, Spaansch, een zuidweste.
ken, bevat. hetwelk tegen het vuur I wind, die voor de Andalusiërs,
is bestand: zoutasch. ruim zoo erg is, als de sirocco voor
SODALITEIT, een genootschap, bij- de Italianen.
zonder geestelijke brf\ederschap. SOLA-WISSEL. zie Sola di cambio.
SOEL. de zon, de 15de Godin uit het SOLDATESK, soldatesque, Fr., op solgeslacht
Asen. Zie dit woord. datenmanier, op de wijze eens
SOEUR. Fr., zuster. krijgsmans.
SOFA, Sopha, een Turksch rustbed. SOLDEREN. met gesmolten metaal,
één voet hoog van den grond, om b. v. met een mengsel van tin en
gemakkelijk daarop te zitten of te lood enz. aaneenhechten of digtliggen.
maken.
SOFFITE, saffito, Ital.. (bouwk.) vak. SOLDO. eene kleine Italiaansch~ munt
zoldering. eene in vakken verdee- van verschillende waarde; dewijl
de zoldering, welke vakken met zich dezelve naar de lire regelt.
verhevene lijsten ingevat, en met SOL D'oR,eene oud·Fmnkische (zeld.
schilder-, beeldhouw- of snijwerk zame) gouden munt, welke onder
voorzien zijn. CLODOVEÜS naar den sn lido aureo
SOGGETTO, (muz,) eene melodie, om der Romeinen geslagen en benaar
dezelve eene compositie te noemd werd.
vervaardigen; desgelijks een tekst. SOLDURIERS. bij de oude Galliërs, zij,
welke gecomponeerd moet wor- die een zeker onderling vriend.
den. schapsverbond hadden gesloten,
SOI·DISAN'l', Fr., zoo genaamd, zoo niet alleen om alles te deelen, maar
als men voorgeeft. ook om 'llles gemeenschappeliik te
SOIGNEREN, zorgvuldig behandelen dulden of te verdragen, zelfs den
of gadeslaan. Soigneus, soigneux, dood. -
Fr., zorgvuldig, bezorgd, oplet- SOLDIJ, het dienstloon der soldaten.
tend. SOLEMNEEL. solemnel, Fr., plegtig,
SOIRÉE, Fr., avondstond, avond; ook plegtstatig, feestelijk. Solemniteit,
een avondgezelschap. plegtigheid, feestelijkheid.
SOIT! Fr., het zij zoo! goed! SOLENITEN, versteende mosselen,
SOJA. eene Oostindische en Japan. die als zamengevoegde pijpen ge.
sche boonensoort, welke veelal vormd en op beide zijden open
wordt ingelegd, en waarvan het zijn.
meel, in plaats van boter of saus, SOL FA, deze beide lettergrepen beo
bij de spijzen wordt gebruikt. teekenen in de solmisatie die mu-
SOL, (muz.) de vijfde toon in de tatie, volgens welke op den toon c
klankladder, anders de G. niet meer sol maar fa moet ge-
SOLA DI CAMBIO. Ital., sola.wissel, zongen worden.
enkele wisselbrief. welke slechts SOLFÈGE, een oefeningsstuk voor het
alleen wordt uitgegeven, en waar· gezang, doch zonder tekst, alleen
op geen secunda. tertia, enz. volgt. op noten of vokalen.
Zie Secunda. wissel. SOLFEGGlëREN, zie Solmiseren.
SOLAIR, solaire, Fr., solarisch, tot SOLIDAIR, solidaire, Fr., in solidum,
de zon behoorende, de zon betref- I Lat., allen voor éénen en één voor
SOLI. 682 SOLO.
allen, b. v. borg blijven. Solidariteit,
maatschappelijk-wederkeerige
verpligting.
SOLIDE, Fr., vast, duurzaam; blijvend;
grondig; welgesteld, vertrouwbaar.
Solideren, bevestigen,
verzekeren. Soliditeit, digtheid,
vastheid, duurzaamheid; gegoedheid,
vertrouwbaarheid.
SOLI DEO GLORIA! (verk. s. D. G.)
Lat., aan God alleen zij de eer! I
SOLILOQUIÜM, Lat., eene alleen- I
spraak.
SOLIPSISMUS, hetzelfde als Egoïsmus
SOLITAIR, solitaire, Fr., eenzaam,
ongezellig; als hoofdwoord: een
kluizenaar; worm; ook een eenige
groote steen, of diamant, in eenen
ring, die met geene kleinere is ingevat.
Solitairspel, een spel voor
een' enkel' persoon op eene kleine
tafel, van zevenendertig gaten
voorzien, met houten of beenen
staafjes gespeeld wordende; ook
eene soort van quadrillel'pel.
SOLITUS, Lat., gewoon, gebruikelijk;
more solito, volgens gebruik,
naar gewoonte, volgens oude gewoonte.
SOL LA, de 2 Aretinische lettergrepen,
waardoor in de solmisatie die
mutatie wordt beteekend, volgens
welke op den toon d, als de melodie
uit de hexachorde g, in de hexachorde
J zich afdalend bewoog,
niet de syllabe sol maar la moest
gezongen worden.
SOLLECITO (muz.), treurig, bedroefd.
SOLLICITANT, een verzoeker, dinger,
bijzonder ~prekende van ambten;
een regts.eischer. Sollicitatie. het
verzoek, aanhouden, eene dringende
bede, de mededinging naar
eenen post. Solliciteren, verzoeken,
om iets aanhouden, mededingen.
Solliciteur, Fr., een wettig
aangesteld persoon, om zaken voor
anderen, bijzonder bij de regering,
te bezorgen.
SOLMISEREN, Solfiëren, Solfeggiëren,
de klankladder of de noten (volgens
hare benaming ut, re, mi,Ja,
sol, la, si) afzingen; het muzijkaal
A, B, C zingen.
SOLO, (muz. en kaartsp.) alleen, zonder
begeleiding of hulp; ook een
alleen spel , -zang of .dans.
SOLOCISMUS, eene taalfout, bijzonder
tegen de woordvoeging.
SOLO REGGIO, aan het Roomsch keizerlijke
hof, het verlof aan de
kleine Italiaansche republieken
verleend, om eenen gezant derwaarts
te zenden.
SOLOTNIK, een Russisch gewigt voor
goud en zilver, gelijk aan 4 Neder!.
wigtjes 2.6 korrel.
SOL RE, in de solmisatie die mutatie,
volgens welke op den toon d of 9
niet de lettergreep sol, maar re
moest gezongen worden.
SOLSTITIÜM, Lat., zonnestand, zonnestilstand,
zonnekeering, als de
dag het langste en kortste is ; dewijl
de zon alsdan eenige dagen
schijnt stil te staan, en vervolgens
terug te keeren; solstitiaalpunten,
zonnestand~punten. Solstitiüm aestivum,
zomerzonnestilstand (21
Junij, wanneer wij den langsten
dag en kortsten nacht hebben) ;
solstitiüm hubernum, winterzonnestilstand
(21 December, wanneer
wij den kortsten dag en langsten
nacht hebben).
SOLUBEL, soluble, Fr., oplosbaar,
voor oplossing vatbaar. Solutie,
oplossing. beantwoording, verklaring,
ontknooping.
SOL UT, in de solmisatie die verandering
van lettergrepen, volgens
welke op den toon 9 of c niet meer
sol, maar ut moest gezongen worden.
SOLUTIO CONTIGUl, eene bij breuken
plaats vindende verrekking. Solutio
continui daarentegen, zulk cene,
welke bij eene wond of bij beenbreuken
volgt.
SOLVABEL, Solvent, in staat om te
betalen, in tegenstelling van insolvent,
buiten staat of onmagtig
SOLV. 683 SOMN.
om te betalen. Solvabiliteit, sol- I
ventie, het vermogen om te be- i
talen, betaaIbaarheid. Solve.!
ren, oplossen, verklaren, ontknoo- ,
pen; betalen, vereffenen. Solvit, !
Lat., hij heeft betaald (op reke- :
ningen voor kwitantie).
SOLVENTIA, (geneesk.) Lat., oplossende
middelen.
SOMA, eene soort van gewigt, zooveel
als een lastdier kan dragen;
ook in Italië eene maat voor natte
waren.
SOMASCERS, de in 1528 te Venetië
vereenigde Clerici van St. Magol
tot verzorging van armen en op·
voeding van weezen, naar hunnen
hoofdzetel, het stadje Somasca in
het Milanesche ; in 1568 als geestelijke
orde, naar den regel van
AUGUSTIN erkend.
SOMATOLOGIE, de leer van het menschelijke
ligchaam, bijzonder van
de vaste deelen daaraan.
SOMBER, sombre, Fr., duister, donker;
droevig, knorrig, zwaarmoedig,
verdrietig. .
SOMME, eene soort van schepen der
Chinezen, platte barken van 80
tot 90 voeten.
SOMMATIE, sommation, Fr., opeisching,
dag vaard i ging, geregte.
lijke àanmaning tot betaling,
enz.
SOMMEREN, sommer, Fr., eischen,
aanmanen; dagvaarden, betaling
vorderen; opeischen ; ook zamenstellen,
bijeenvoegen.
SOMMIST, de voornaamste onJer de
beambten der pauselijke kamer,
welke de uitvaardiging der bullen
bezorgen.
SOMMONOKHODOM, een God, waarvan
de Siamezen gelooven, dat hij
in verschillende Iigchamen rondgewandeld,
en alzoo eene diepe
kennis van alle dingen verworven
heeft.
SOMNAMBULE, Fr., een slaapnachtwandelaar,
het zij natuurlijk
of door het dierlijk magnetismus
daarin gebragt. Somnambulismus,
somnambulatie, het nacht- of slaapwandelen
; ook de toestand van
eenen persoon, die door het magnetiseren
in slaap is gebragt, b. v.
diens slapendspreken , helderzigtigheid,
enz.
SOMNILOQUE, Fr., een slaapspreker,
iemand, die overluid droomt.
SOMNUS, de gepersonifiëerde en vergode
Slaap. Zie Morplteus.
SOMPAJA, sompaye, de kleinste zilveren
munt in Siam, omtrent 8
tot Hl penningen waard.
SONATE, eigenlijk, een klinkstuk, muzijkstuk
voor het klavier of de forte-
piano, en in afwisselend adagio
en allegro bestaande, met weinig of
geen accompagnement. Sonatine,
een klein muzijk8tuk van deze
soort, kleine sonate.
SONDE, een dieplood, een werktuig
om de diepte en gesteldheid eener
zaak te onderzoeken, bij voorbeeld,
de diepte der zee; ook een
werktuig, waarmede de heelmeester
eene wonde peilt, anders tentijzer
genoemd. Sonderen, de diepte
onderzoeken; uitvorschen, iemands
gedachten, gevoelen, een
geheim trachten uit te vorschen,
te doorgronden; eene wonde peilen.
SONI STANTES, onbewegelijke toonen
; aldus werden bij de Grieken
en Romeinen de beide uiterste toonen
van eene tetrachorde genoemd;
dewijl zij in alle drie de klankgeslachten
onveranderlijk waren.
SONNET, een klinkdicht, rijmdicht
van slechts enkele regels.
SONNITEN, hetzelfde als Sunniten,
eene sekte der Mahomedanen.
SONOMETER, een klank- of geluidmeter.
SONOOR, Sonorisclt, welluidend, helderklinkend,
voltoonig.
SOPHA, zie Sofa.
SOPHISMA, (meen'. SopMsmen) , eene
dl'ogrede, listige en bedriegelijke
:sluitrede. Sapltist, een drogredeSOPH.
684 SORT.
naar. Sophisterij, drogredekunde, I SORTE, Fr., soort, slag. Sortet'en,
spitsvindigheid, haarkloverij; het uitzoeken, naar soorten afdeelen.
gebruik van drogredenen. Sophis- , Bij de kooplieden heet wel gesar·
tisch, bedriegelijk, listig, spitsvin-, teerd zijn, zoo veel als een volle·
dig. Sophistiseren, door listige en : dig, uitgezocht magàzijn of·pak.
spitsvindige ~luitredenen en ver.; huis hebben. Sortiment, goederen.
draaijingen bedriegen. i voorraad, een voorraad van uitge.
SOPHISTICATIE, in de scheikunde, de i zochte waren. Zie Assortimmt.
vervahching van het goud enz. i SORTIE, Fr., een uitgang; vijande-
SOPHRONISTEN, overheidspersonen te' lijke uitval in een beleg; ook uit·
Athene, opzieners over de jeugd, voer van waren.
welke zij tot een stil en ingetogen SOSPITA, beschermster, redster, bijleven
aanmaanden. naam van JUNO.
ROPlëNTIA, Lat., stillende of ver· SOSPIRO, een kwart pauze.
zachtende geneesmiddelen, SOSTANZA, een bij de kooplieden,
SOPORATIEF, Soporeus, slaapverwek. naar den ouden stijl, nog gebrui.
kend, inslaapbrengend; verdrietig, kelijk woord, om welstand of cre·
vervelend, langwijlig, zoo dat men diet uit te drukken.
er bij inslaapt. Soporifera (medi- SOSTRUM, Sotrum Honorariüm, het
C1menta) , Lat., slaapmiddelen. heelingsgeld, geneesheersloon.
SOPRA AGIO, het opgeld, dat nog SOTADISCH, onzedelijke, snaaksche
boven het gewone moet gegeven verzen, van SOTADES, een' Thra.
~vorden, als de koers boven pari cisch dichter.
IS. SOTER, behouder, redder; een bij.
SOPRAAN, Soprano, Ital, (muz.) de naam, die aan verscheidene goden,
hooge- of bovenstem, discant. zoo als JUPITER, BACCHUS en HE·
SORBET, Serbet, een uit vruchten en ! LIOS werd gegeven.
suiker, citroensap, rozenwater en SOTERISCH, de oude munten, welke
amber toebereide aangename, en in het bijzonder de Grieksche keiin
Turkije gebruikelijkekoeldrank. zers met het kruis of het beeld
SORBONNE, eertijds het hoofdcollegie van CHRISTUS lieten slaan.
der godgeleerde faculteit te Parijs; SOTHIS, in de fabelkunde, het begin
ook de faculteit zelve en de geza- van alle dingen, de eerste dag, en
menlijke docturen daarvan. de hondster ; dewijl de Egyptena-
SORDINE, surdine, sordino, Ital., I ren daarmede hun jaar beginnen.
(muz.) een demper, toonverdoo- SOTTILE, (bij Italiaansche gewigten
ver aan muzijkinstrumenten ; con gevoegd) ligt gewigt.
sordino, gedempt. Sordunen, ge. SOTTISE, Fr .• zotheid, domme streek,
dempte orgelpijpen. een0 beleedigende uitdrukking.
SORGUDSCH, een eereteeken der Tur- SOT1'O VOCE, ltal., (muz,) met eene
ken, bestaande in een' ver~ierden zachte, doffe stem.
vederbos, dien de sultan en allen, Sou, eene Fransche koperen reken.
die in den Divan zitting en stem munt, een 5 centimes stuk, waar·
hadden, droegen. van er 20 in een livre of franc
SORITES, eene kettingsluitrede, op- gaan. Een sous is gelijk aan 21/ 2
eengehoopte sluitrede; wanneer cent Neder!.
men telkens iets bij het vorige SOUBA~SEMENT, Fr., de grondmuur
voegt, en daaruit nieuwe gevolgen van een fundament; het onderste
trekt. van ,den voet een er kolom; ook
SORTABEL, sortable, Fr., geSChikt'1
gepast, geëvenredigd.
een verlengstuk, het aanzetsel van
eenige stof tot verlenging van iets.
SOUB. 685 sous.
SOUBATTEN, bidden, smeeken. I broek of de slopkousen.
SOUBRETTE, Fr., eene sluwe kame- SOUS8IGNEREN, onderteekenen, zijne
nier, kamerjuffer, bijzonder in dat handteekening op of onder iets
karakter op het tooneel. plaatsen.
SOUCIS DE HAUNETON, allerlei kleine SOUTANE. Fr., een lijfrok der
zorgen voor het vrouwelijk hoofd- Roomsch-Katholijke geestelijken.
tooisel. SOUTENABEL, houdbaar, wat men
SOUDIS, eene munt te Ormus, die 4 houden,bewijzenofverdedigen kan.
payes of omtrent 6 cents geldt. Souteneren, ondersteunen, in stand
SOUFFLEREN, blazen, inblazen; voor- houden, staande houden; verdedizeggen,
influisteren. Souffleur, bln- gen, beweren.
zeI', inblazer; influisteraar, voor- SOUTERRAIN, Fr., een onderaardsch
Legger (bijzonder op het tooneel). gewelf, onderaardsch vertrek.
SOUFFIET, Fr., een klap, oorvijg, SOUI'IEN, Fr., steun, bijstand, onmuilpeer.
Souffletteren, oorvijgen dersteuning; ook een middel ter
of klappen uitdeelen. opstijving van vrouwentooisel.
SOUFFREREN, lijden, ondergaan; dul- SOUVENIR, Fr., een aandenken, heden,
toelaten. rinneringsgeschenk ; een schrijf-
SOULAGEMENT, Fr., verligting, on- of zakboekje.
dersteuning, bedaring, ,verzach- SOUVEREIN, souverain, Fr., vrijting,
troost. Soulageren, verligten, heerschend ,oppermagtig, onafverzachten,
bedaren, troosten. hankelijk; als hoofdwoord: op-
SOUN, tsoun, een algemeene naam perheer, landheer, onbepaald geder
voornaamste en meest gewone bieder; ook eene Engelsche gouschepen
in China, zoowel van oor- den rekenmunt, ter waarde van 12
logs- als koopvaardijschepen. gulden. Souvel'einiteit, de opper-
SOUPÇON, Fr., argwaan, verdenking. magt, opperheerschappij.
Soupçonneren, verdenken, mistrou- SOWAAS, een Japansch mengsel van
wen, gissen, vermoeden. goud en koper, hetwelk eene don-
SouPÉ of SOUPER, Fr., het avond- kere kleur heeft.
eten, avondmaal, de avondmaal- SOIE, Fr., zijde, zijden stof. Soitijd.
Souperen, avondmalen, het jeux, zijdeachtig, als zijde, zeer
avondmaal houden. fijn.
SOUPLE, Fr., lenig, buigzaam; ge- SPAANSCH ZWARI', kurk zwart, eene
dwee gezeggelijk. Souplesse, buig- schilderverw uit gebrande kurk bezaamheid,
lenigheid; rapheid. reid; zoo als Spaansch wit, meer
SOURCE, Fr., eene bron; oorzaak; schelpwit wordt genoemd.
ook handelsbron. SPACCIO, Spacio, een adviesbrief, voor
SOURDELINE, eene Italiaansche zak- alle op tle Duitsche jaarmarkten of
pijp. m!ssen uitgegeven wissels of re-
SOURDINE, zie Sordino. A la SOUl'· mIsen.
dine, gedempt; fig., heimelijk, in Sncu:, Spaciëus, zie Spatie enz.
stilte. SPADILLE, schoppenaa~, de hoogste
Sous, Fr., onder. Sous-lieulenant, troef in het lomberspel.
zie Second. SPADO, een onmagtigej zekere soort
SOUSBANDE, een kruisband, papier- van gesnedene.
strooken ter sluiting van een of SPAGIRISCH, zoo veel als chemisch:
meer bladen druks enz., die men spagirische philosoplzie, die scheimet
den post verzendt. kunst, welke zich met de verëde-
SOUSPIEDS, leêren of elastieke voet- ling der metalen onledig houdt.
riemen ter nederhouding van de en den zoogenaamden steen der
SPAH. 686 SPAS.
wijzen zoekt te vinden.
SPAHI, de geregelde en bezoldigde
ruiterij der Turken.
SPALIER, zie Espalier; ook eene soort
van ltaliaansche wollen tapijten.
Spalieren, een en muur daarmede
bekleeden.
SPALME, teer, tot gebruik der schepen,
van waar spalmeren, van gelijke
beteekenis als kalfateren is.
SPALNIKI, kamerheeren aan het Russische
hof.
SPALT, een schitterende steen, naar
het kristal zweemende, maar nog
witter.
SPAN, eene korenmaat in Zweden.
SPANDEREN, zie Spenderen.
SPANIOOL, Spaanse he snuiftabak.
SPANSEREN, wandelen.
SPANT, bij de scheepstimmerlieden in
gebruik, voor het model van een
vaartuig.
SPARAGMODES, aan vele hevige krampen
lijdende. Spamgmus, eene hevige,
verscheurende kramp; ook
de hevige werkingen van den helleborus.
SPARGEREN , uitstrooijen , verspreiden,
ruchtbaar maken.
SPARGANOSIS, opzetting der borsten
door het niet tijdig ledigen daarvan.
SPARGILLUM, Lat., de wijkwast bij
de Roomsehen.
SPARTA, ambt, dienst, verzorging;
post spartam sumere mart ham, na
bekomene verzorging eene vrouw
nemen. Sparta et martha, wie
eerst een ambt heeft, heeft ook
spoedig eene vrouw.
SPARTANEN, de inwoners van de stad
Sparta; ofschoon door sommigen
met de Lacedemoniërs, bewoners
van het landschap Lacedemon, verwisseld.
Spartaanseh, gestreng,
hard (even als in het oude Sparta).
SPARTUM, Sparterie, een op zandige
heuvelen groeijend gras, dat in
Spanje tot mat- en vlechtwerk
wordt gebezigd.
SPASMA en SPASMUS , de kramp,
kramptrekking. Spasmodique ,
krampachtig, krampaardig. Spas.
mologie, de krampleer, leer van de
kramppijnen.
SPASSAPENSIÈRE, de mondtrommel,
het bromijzer, een klein muzijkinstrument,
dat met de tanden
vastgehouden en door het aanslaan
der stalen tong wordt beo
speeld.
SPAT, hard gezwel aan de pooten der
paarden.
SPATEL, Spadel, bij de Apothekers,
een strijkmes voor pleisters enz. ;
bij de schilders, het tempermes.
SPATH, kalkachtige steensoort, welke
zich kristallijnachtig, gedeeltelijk
in dunne bladen en gedeeltelijk in
knoppen, vormt.
SPATIE, spatiüm, Lat., de ruimte,
tusschenruimte, tijdruimte; bij de
letterzetters, een klein stiftje,
waardoor de letters van elkander
worden afgescheiden. Spatiêus,
ruim, wijd, uitgestrekt. Spateüm
deliberandi, Lat., de bij de wet bepaalde
tijd, binnen welken een
erfgenaam zich kan bedenken, of
hij eene nalatenschap aanvaarden
wil of niet. Spatiüm vacuum, de
buiten al het geschapene zich bevindende
ruimte, het ijdel; zie Vacuum.
SPECERIJEN, geurige, verhittende
kruiderijen.
SPECIAAL, Speciëel, bijzonder, afzonderlijk;
bepaald, naauwkeurig;
naauwbevriend, zeer vertrouwd.
Specialiteiten, specialia, Lat., bijzonderheden,
bijzondere omstandigheden.
Specialissima, de kleinste
of geringste omstandigheden.
Specialzseren, bijzonder kenmerken
en aanduiden.
SPECIE, species, Lat, soort, in tegenoverstelling
van genus; eene
hoofdregel der rekenkunst; geldof
muntsoort; ook pasmunt, klein
geld. Speciëils, spécieu:c, Fr.,
schoonschijnend, schijnbaar, misleidend.
Specificatie, stuks wijze
SPEC. 687 SPED.
opgaaf, naauwkeurige optelling.
Specificeren, stuk voor stuk of
naauwkeurig opgeven, bij name
optellen. Specificum, Lat., een
specifiek middel, een bepaald,
doelmatig en onfeilbaar geneesmiddel.
Specifiek, .~p(ciftque. Fr.,
soortelijk, b. v. specifieke zwaarte,
of de verhouding van het gewigt
der ligchamen, ten opzigte van de
ruimte, die zij innemen; zoo is
een kubieke duim grond negentien
maal zoo zwaar, als dezelfde
hoeveelheid water; goud is ook
specifiek zwaarder dan lood.
SPECIMEN, Lat., eene proef, bewijs,
proefstuk.
SPECTACULEUS, schandelijk, opzienbarend.
Spectakel, spectacle, Fr.,
een schouwspel, vertooning; ook
geraas, opzien, verwarring, opschudding.
van daar een spectakel
maken. Spectator, aanschouwer,
toeziener, waarnemer.
SPECULANT, een bespiegelaar , beschouwer,
gewinzoekende ondernemer,
die de hoop op volgende
verhooging der prijzen koestert.
Speculatie, waarneming, bespiegeling;
eene handels-onderneming
of een koop, welke zich op vermoedelijke,
niet aan iedereen bekende
betrekkingen en gebeurtenissen
grondt. Speculatiif, beschouwend,
bespiegelend, zoo veel
als theoretisch,' ondernemend, op
vermoedelijke winst berekend;
twijfelachtig, onzeker. SpeculeI'en,
beschouwen, bespiegelen, bepeinzen,
nadenken; handelsplannen
maken, op winst loeren of
uitzijn, b. v. in de fondsen speculeren.
SPECULUM, Lat., (heelk.) de spiegel,
een werktuig, om zekere
deelen van het ligchaam open te
houden, ruimer te maken of ook
te openen, b. v.: speculum oculi,
de oogspiegel, een instrument, om
de oogleden daarmede op te spalken;
speculum oris, de mond spiegel,
een spalkijzer, om den mond
open te houden.
SPEDITO, spedidamente, !tal., (muz.)
vaardig, haastig. spoedig. gezwind.
SPELEMEIJEN, zich in de Meimaand
op het land vermaken; wijders,
zich in de vrije lucht op het land
verlustigen.
SPELONK, spelunca, Lat., hol, roofnest.
SPENCER, een Engelsche vestrok, een
korte rok zonder panden, zoo als
lord SPENCER plagt te dragen.
SPENDAB EL, mild, mededeelzaam.
Spenderen, spanderen, uitdeelen,
schenken; besteden.
Sl'ERANZA, ltal., hoop! (als opwekkende
toeroep).
SPERMA, het dierlijke zaad. Sperma
ceti, eene witte, fijne, vette stof,
welke de hersens van vele walvischsoorten,
bijzonder van den potvisch,
omgeeft, en, aan de lucht
blootgesteld, tot eene halfdoorzigtige
talk verhardt; zij VI ordt, als
geneesmiddel, in- en uitwendig gebruikt;
ook vervaardigt men daarvan
schoone kaarsen. Verkeerdelijk
hield men voorheen de sperma
ceti voor het zaad van den walvisch.
Spermatisch, wat tot het dierlijke
zaad behoort of daarop betrekking
heeft. Spel'matologie, de zaad leer,
leer of verhandeling over het dierlijke
zaad.
SPERMATACRATIE, het onvermogen
om het zaad bij zich te houden,
neiging tot menigvuldige bevlekkingen.
Spermatocele, eene zaadbreuk.
Spermatocopa, zaadverwekkende
of vruchtbaarmakende geneesmiddelen.
SPERON ARE, een klein, plat, snelzeilend
vaartuig met zes riemen, in
Malta en Sicilië gebruikelijk.
SPES, de hoop, welke bij de Romeinen
verpersoonlijkt en goddelijk
vereerd werd.
SP HALMA TYPOGRAPHICuM,eenedrukfout.
SPHEER, sphaera, Lat., eigenlijk, een
SPHE. 688 SPIA.
bolrond ligchaam; in het gebruik, zegelkunde, leer van de zegels der
eene sterrekundige afbeelding van oude oorkonden. Sphragistisch,
het heelal of den hemel, door zegelkundig, de zegelleer betref.
middel van ver~cheidene kringen, fende.
en den aardbol in hun midden; SPIALTER, Spiauter, bijnaam van het
ook fig., de kring, waar binnen zink.
iemands vatbaarheid zich bepaalt. SPINA BIFIDA, kegelvormig, somwijSphaera
armillaris, de luingbol,. len langwerpig gezwel, dat op de
een werktuig, uit verscheidene cir- i ruggegraat van pasgeborene kinkels
of kringen bestaande, welke i deren wordt waargenomen; ook
de cirkels van den hemelbol in het spinola, hydrorhachitis, waterzucht,
klein op eene dergelijke wijze opening of spleet van de ruggevoorstellen.
Deze kringbol stelt, graat genoemd.
even als de kunstige hemelbol, een SPICCATO, Ital., (muz.) duidelijk (bij
model van den 8chijnbaren hemel het uitspreken der woorden of het
voor, met dit onderscheid, dat de laten hooren der toonen) .
laatste eenen vasten bol heeft, van SPlCILEGIÜM, Lat., de korenlezing,
daar ook op hare oppervlakte de nalezing, naöogst; figuur!., verzasterrenbeelden
kan bevatten, ter- meling van enkele schriften en
wijl de eerste alleen de kringen verhaudelingen, bijzonder van enaanwijst,
waardoor men in het kele oorkonden.
binnenste zien en de luchtver- SPIEGEL, in de scheepsbouw kunst,
schijnselen des te beter Imn verkla- dat met beeldhouwwerk versierde
ren. Spherica, spkerologie, de leer gedeelte van achteren aan het schip,
van den aard- en hemelbol of der hetwelk zich van den achtersteven
globen. Spherisch, rond, bol- of tot aan de kajuit uitstrekt; gekogelvormig.
Spkel'istica, bij de woonlijk verstaat men daaronder
Ouden, ligchaamsoefeningen met het gansche achterdeel van het
den bal, het balspel. Spheroïde. schip.
een langwerpig rond, een bolvor- SPIESGLAS, Spiesglans, antimoniüm,
mig ligchaam. Lat., zeker hard, zwaar, donker-
SPHEKISMOS, de naam van een nomos graauw metaal, met glanzige strevoor
de fluit, bij de oude Grieken. pen.
SPHENISCH, een gelal, dat drie onge- SPILLAGE, datgene, wat van de walijke
zijden heeft, b. v. 24, welks ren uit de vaten en balen naar
zijden 2, 3 en 4 zijn. buiten dringt, en in den ballast
SPHINCTER, eene sluitspier, welke een valt.
zeker deel zamen trekt. SPILMAAG, bloedverwantschap van
SPHINGONTA ADSTRINGENTIA, Lat., moederszijde, in tegenoverstelling
sterk zamentrekkende en tevens "an zwaardmaag, van vaderszijde.
sluitende geneesmiddelen. Spilzijde, moederszijde, zu'aard-
SPHINX, een fabelachtig mon~ter der zijde, vaderszijde; omdat de vrououdheid,
hetwelk het hoofd en de wen, bij het spinnen, de spil beborst
eener schoone vrouw, en de handelen, en de mannen het zwaard
vleugelen eens adelaars heeft; doch ter verdediging dragen.
voor het overige veel met eenen SPINAAL, li'choenmakersgaren.
leeuw overeenkomt; het zinnebeeld SPINA VENTOSA, kwaadaardige beender
wijsheid en van alle verbor- eter; ook teredo, al'throcace, windgenheden
in de natuur en in de doorn, worm of been kanker gede
godsdienst. noemd.
SPHRAGISTIEK, spkragistica, Lat., de SPINET, eene zekere soort van klaSPIN.
689 SPIR.
vier, welks snaren men met pun.
ten van penneschachten aanslaat.
SPIN HAAK, een houten werktuig met
eenen haak, waarmede de landlie.
den hunne touwen spinnen.
SPINOLA. Zie Spina bifida.
SPINOSIST, aanhanger van het gevoe.
len van B. DE SPINOSA, dat God en
de wereld één wezen is.
SPINSBEK, zie Pinehbek.
SPINT, het wit van het hout, naast
aan het hart van den boom.
SPINTHEROMETER, vonkmeter , een
werktuig om de lengte van de
electrieke vonk te meten.
SPION, een bespieder, uitvorscher;
hij, die de geheimen van anderen
tracht uit te vorschen, om daar·
van voor hen een nadeelig gebruik
te maken, bijzonder in den uorlog;
ook een bekende raamspiegel.
Spionneren , bespieden, beloeren,
uitvorschen.
SPIRAAL, kring. of slakvormig ge.
draaid, schroefvormig. Spiraal.
lijn, schroef. of slakkelijn ; eene
lijn, welke zich om haar middel.
punt in altijd vergrootende krin.
gen beweegt. Spiraalveêr, opgewonden
veêr in zakuurwerken;
slakkeveêr.
SPIRATO, Ital., (kooph.) beteekent
de pas verloopene maand, of het
kortelings geëindigde jaar.
SPIRITOSO, of spirituoso, ook eon spirilO,
Ital., (muz.) verlevendigd,
bezield, vurig.
SPIRITUAL EN, naam van verEcheidene
sekten, die de gaaf van den
geest alleen, of in hoogeren graad
dan anderen, geloofden te bezitten.
SPIRITUALIëN, spiritualia, Lat., geestelijke
aangelegenheden, geloofszaken.
~AJ,!§M.,Vcs, ... de geestenleer; leer
van het wezen van den geest.
Spiritualist, die aan geene stof g;elooft,
het ~t!W!5!~:iNtiiîáû:î:i.a:.
·'7ist ISplräualile,t,' onligchamelijk.
heid, geestelijk leven. Spirituë'el,
Spil'ituel, Fr., geestelijk, onligcha.
melijk ; geestig, zinrijk, snedig.
SPIRITUëus, geestrijk, vol geest, ui.
termate sterk, b. v. van dranken.
Spiritus, Lat., de geest, geestrijk
vocht, het geestrijke wezen, dat
uit gewassen, met achterlating
van het krachtelooze en waterige,
wordt getrokken. Spiritus familiaris,
geheime gedienstige geest;
spiritus vini, de wijngeest. Spiri.
tualiseren, in de Echeikunde, den
geest uit iets trekken, het geest.
rijke daarin afscheiden.
SPLANCHNA, ingewanden. Splaneh.
neurysma, ziekelijke uitzetting der
ingewanden. Splanehniea, midde·
len tegen de ziekten der ingewan.
den. Splanehnologie, de leer van
de ingewanden der dierlijke lig.
chamen. Splaneltnolysis, verslap.
ping, verlamming, oplossing, af·
scheuring der ingewanden.
SPLEEN, Eng., de kwade luim, ver·
drietelijkheid; miltzucht, zwart·
galligheid. Splenetiseh, miltzuch.
tig; geneesmiddelen, welke daar.
tegen dienen. Splenorrhagia, milt·
bloed vloeijing.
SPLENDIED, splendide, Fr., schitte.
rend, prachtig, heerlijk, met veel
pracht en onkosten verknocht;
ook mild.
SPOOIÜM, in het algemeen, elke metaal
· of mineraal·asch, maar bij.
zonder van gebrand ivoor.
SPOLIATIE, roof, berooving. geweld.
dadige ontblooting, plundering.
Spoliator, Spolia/eur. Spoliant, ge·
weldige beroover, overweldiger.
Spoliëren, berooven, plunderen.
SPONDA, een kussen, waarop de Ou.
den rustten, als zij bij den maal.
tijd halfliggend zaten; van daar
thans sponde, eene legentede ,
slaapplaats.
SPONDEUS, de gelijktred (dichtk.),
een voet van twee lange lettergre.
pen, b. v. raadhuis.
SPONDYLERARTHROSIS, ruggewervel.
verrekking. Spondylocace, ziekte
van den ruggewervel, en daaruit
44
SPON. 690 STA A
ontstaandeverrekking, verdraaijing en tevens bevelhebber der lijfwacht.
van de ruggegraat. STAAR, eene bekende oogziekte, waar·
SPONGI, gezwollen droes aan den van men twee hoofdsoorten heeft,
hals. de witte of graauwe staar, (catal::)
PONGlëus, spongieux, Fr., spons- racta, suffusio ltypochyma) en de
ach tig, vol poriën of gaatjes. Spon- zwarte staar (amaurosis, gutta
giet, sponssteen. screna obscuratio). Staarmes, een
SPONSALIA, Lat., trouwbelofte, ver- gekromd en aan de punt tweeloving,
ondertrouw; sponsa/ia clan- snijdend mes, tot het opereren der
destina, heimelijke ondertrouw; staar.
sponsalia pllblica, openbare onder- STABAT MATER, Lat., de moeder (van
trouw. Sponseren, vrijen, om een I JEZUS) stond (bij het kruis), de
meisje aanzoek doen; ondertrou- aanvangswoorden van een bekend
wen, huwelijken. geestelijk Roomsch-Katholijk ge-
SPONTAAN, vrijwillig, uit eigene be- zang (van PERGOLESI).
weging. Spontaneïteit, vrije wils- STABIEL, stabile, Fr., duurzaam, bekracht,
vrijwilligheid; willekeur, stendig, vast. Stabilel-en, vasteigen
goeddunken. stellen, bevestigen. Stabiliteit,
SPORADEN, verstrooid liggende ei- bestendigheid, vastheid,duurzaamlanden.
Sporadisch, verstrooid, heid; het voortdurend bstaaan.
op zich-zelf staande; sporadische STABLARIERS, Bacularen, eene sekte
ziekten (in tegenstelling van de onder de wederdoopers, die dezen
epidemische), zulke ziekten, die naam deswege ontving, dewijl zij
slechts enkele memchen aantas- leerde, dat een Christen geene
ten; die slechts hier en daar re- andere wapens mogt dragen dan
geren, en eene bijzondere oorzaak een' stok en geen geweld met gehebben;
sporadische volken, ver- weId beantwoorden.
strooide, omdolende volken. STABLAT, in de Framche gebergten,
SPORCO, Ital., zoo veel als bruto, bij eene soort van stallen onder de
kooplieden. sneeuw, waarin zich de boeren des
SPRIET, aan smakken en andere winters ophouden.
dergelijke schepen eene steng, om STACCATO, Ital., (muz.) kort, stoohet
zeil uit te spannen. tend, gebroken.
SPURISCHE ZIEKTEN, zulke ziekten, STADIE, stadiüm, Lat., eene lengtewelke
den gewonen loop niet ne- of wegmaat ; eene tijdruimte in de
men, noch van de gewone toeval- voortgaande ontwikkeling van een
len worden vergezeld. voorval, van eenen toestand of van
SPUTATORIA, Lat., geneesmiddelen, eene ziekte. Oudtijds verstond
welke tot bevordering van den men eigenlijk door dit woord eene
toevloed van speeksel worden ge- loopbaan, waarin men om den prijs
kaauwd. wedijverde. Deze loopbanen had-
SQUARE, Eng., eene vierkante markt- den dan eens de lengte van 1000,
plaats, plein te Londen. dan eens die van 500, en dan eens
SQUIRE, hetzelfde als Esquire, zie wederom, zoo als de ltaliaansche,
dat woord. die van 625 voeten, of 125 passen
SRINT, eene landziekte in Hongarije, of schreden.
met ontsteking en gezwellen aan STAER, in Tyrol, een kubel van een
mond, hals en achterste gepaard cubiekvoet inhoud, tot het uitmegaande.
ten der erts.
SSU.BASCHI, So-Baschi, vroeger de STAGMA, elk vocht, dat door distilgeneraal
der 8ste horde Janitsaren latie wordt verkregen, Stalagma,
STAG. 691 STAM.
dat vocht, hetwelk men door het
nogmaals distilleren bekomt.
STAGNATIE, allerhande oponthoud
of verhindering; stilstand of bederf
(van het water en de vochten
in het menschelijk ligchaam).
Stagneren, stilstaan, staken; bederven
(van water en andere vochten).
STAKET, Staketsel, rij van palissaden,
paalwerk; digt naast elkander geplaatste
loodregte latten, ter bescherming
of bevestiging der tuinen,
erven, enz.
STALACTITEN, drop- of druipsteenen;
eene steensoort uit kalkaarde met
lucht zuur verbonden. Bijzonder
die, waarvan de figuren, welke in
sommige grotten aan het verwelf
als kegels hangen, den naam stalagniten
dragen; terwijl die, welke
na de druiping op den grond als
zuilen worden gevormd, den naam
stalactiten behouden. Stalactos,
druppelend, wat door druppelen
is ontstaan.
STALAGMA, zie Stagma.
STALTICA, heelmiddelen, welke het
vleesch in de wonden weder herstellen.
STAMBOOM, even als stam, eene
reeks van menschen, die uit een en
gemeenschappelijken oorsprong
voortkomen. Intusschen wordt
door stamboom eene reeks van menschen
aangeduid, welke zich in
verschillende gelijktijdige geslachten
verdeelt; waaraan men een
denkbeeld van takken hecht, die,
in vereeniging met den stam, eenen
volslagenen boom vormen.
STAMllUL-EFFENDI, de opperste regter
in burgerlijke en lijfstraffelijke
zaken in Stambul of Konstantinopel.
Stam but- Kadisi, de politieregter.
Stambul-Mukalisi, de ontvanger
van zekere inkomsten,
welke omtrent 520 beurzen bedragen.
STAMENTIENPIJP, zeker verouderd
blaasinstrument, waarvan de grootste
soort Stamentienbas werd genoemd.
STAMHOUDER, iemand, die een geslacht
in stand houden, of zijne
uitsterving, door verwekking van
kinderen, moet voorkomen.
STAMINA, Lat, bevochtigingswerktuigen
del' gewassen.
STAMPE, in West-Indië een werktuig,
waarmede men den Negers
den naam des bezitters inbrandt.
STAMPILLE, een stempel, bijzonder
naamstempel, welke eertijds van
hout was en werd gebruikt door
koningen e1J. vorsten onder oorkonden,
en thans nog wel bij loterijen
en andere handelingen wordt
gebezigd.
STANDAARD, (krijgsk.) eene vaan,
ruiter vaan ; model, rigtsnoer ; ijkmaat,
slaper of legger.
STANNIOOL, Stagnool, bladtin, tinfoelie.
STANISLAUS-ORDE, eene door den
laatsten koning van Polen, STANISLAUS
AUGUSTUS, in 1765 gestichte
orde.
STANTE PEDE, Lat., op staanden voet,
terstond, dadelijk, onverwijld.
STANTI, staande of loopende van den
dag of de maand.
STANZE. bij een gedicht, dat uit verscheidene
gelijke afdeelingen bestaat,
elke zoodanige afdeeling,
waarvoor men in het gemeene leven,
ofschoon onnaauwkeurig, vers
zegt.
STAPEL, (scheepsb.) een toestel van
sterke balken, waarop de kiel van
een schip gezet, en het schip
wordt gebouwd, en van waar
het, afgebouwd zijnde, in het water
wordt gelaten, hetwelk men van
stapelloopen noemt.
STAPELREGT , volgens hetwelk alle
of zekere waren, die aan eene
plaats aankomen, eenigen tijd ten
verkoop moeten blijven liggen, eer
zij verder mogen gaan. Stapelplaats,
zulk eene plaats, welke met
dat regt is voorzien.
STAPHYLAGRA, eene tappentang, tap-
44*
STAP. 692 STAT.
penhouder.
STAPHYLOM, oogziekte, waarbij zich
op het hoornvlies een~ zweer als
eene druivenkorrel plaatst.
STAR, Staro, een gewigt in 'fyrol en
onderscheidene landen van Italië,
hetwelk omtrent met een centenaar
overeenkomt.
STARELLO, eene korenmaat te Milaan.
STAR01>T, een landvoogd, edelman,
voornaam staatsbeambte in Polen,
welke eertijds een koninklijk slot,
met zijne dikwijls zeer aanzienlijke
aanhoorigheden, beheerde en
het regt daarin handhaafde enz.
Starosty, stedehouderschap, landvoogdij,
waardigheid of gebied van
eenen sta rost (in Polen).
STASE, Stasis, stilstand {van vochten).
STASIMON, een godsdienstig nachtgezang
der Grieken, hetwelk,
na eenen met gezangen gepaarden
dans rondom het altaar, stilstaande
wordt gezongen.
STATE MATER, bij de Romeinen, eene
Godin, wier beeld op de markt
stond, en verhoeden moest, dat de
steenen door het vuur, hetwelk des
nachts menigvuldig daarop werd
gestookt, niet bedierven.
STATANUS, Statilinus, een God, van
wien de Romeinen geloofden, dat
hij den kinderen leerde vast staan,
en hen voor gevaarlijke vallen
bewaarde.
STATARISCH, staande, vertoevende,
ophelderende, (lezing, b. v. der
oude schrijvers), welke aan de
cursorische is tegenovergesteld.
STATER, eene munt bij de Romeinen,
en daarna ook bij de Joden,
welke met den sikkel en zilverling
overeenkwam.
STATIEF, voetstuk, strekkende tot
steun voor de meettafel van landmeters
enz.
STATIEK, statica, Lat., statique, Fr.,
de weegkunst; de stand- of evenwigtsleer.
STATIëus, statieux. Fr., pronkend,
pralend, vol staatsie.
STATION, Fr., een stand, oponthoud,
stand- of ligtplaats ; aanleg, pleisterplaats,
postrust , wisselplaats
(voor postpaarden, schepen, enz.).
Stationair, stilstaand; blijvend,
voortdurend. Als hoofdwoord,
bij de oude Romeinen, eene schildwacht;
ook een wachtschip. Stationeren,
op schildwacht plaatsen;
een schip eene vaste ligplaats geven,
als wachtschip ergens liggen.
Gestationeerd, geplaatst, gelegen,
als wachtschip.
STATIONAIREN, godsdienstige dweepers,
die in de vroegste Christelijke
eeuwen leefden, en zich bijzonder
onderscheidden, door in de opene
lucht op eene zuil te staan, waarom
zij ook styliten of pilaarheiligen
heeten, en waartoe ST. SIMON behoorde.
STA'l'lST, figurant, eene stomme rol
op een tooneel.
STATISTICUS, een statenkenner, staathuishoudkundige.
STATISTIEK, statistica, Lat., de statenkunde
, statenbeschrijving ,
staathuishoudkunde; eene wetenschap,
die de gesteldheid der staten
leert kennen. Statistisch, staathuishoudkundig.
Statistische voorwerpen
zijn voornamelijk: bevol.
king, regeringsvorm. krijgsmagt,
godsdienst, 's lands inkomsten,
openlijke inrigtingen ter bevordering
van kunsten en wetenschappen,
eigene voortbrengselen, fabrijken,
manufacturen, koophandel,
enz.
STATUE, Fr., gehouwen of gesneden
beeld, standbeeld, beeldtenis,
beeldzuil ; figuur!., een ongevoelig
mensch. Statue équestre, een
standbeeld te paard, ruiterbeeld i
sta tue pédestre, een standbeeld te
voet. 8tatuëren, oprigten i vaststellen,
verordenen, bepalen i een
exempel statuëren, een voorbeeld ter
waarschuwing geven of stellen.
STA'l'US, Lat., de staat, stand, toestand,
gesteldheid van een ding;
STAT 693 STEK.
staatsgesteldheid ; ook pracht, notisch, zamentrekkend en verstop.
praal, staatsie. In statu quo, in pend.
denzelfden toestand. Status in STEKAN, eene voormalige maat voor
statu, een staat (of afzonderlijke natte waren in Holland, welke 16
betrekking) in den staat. Status mengelen hield en waarvan 12 een
activult en passivult, de stand van vat uitmaakten.
het vermogen, de vorderingen STELA, Lat., bij de Romeinen, wegen
de schulden, de bate en scha. zuilen, welke niet slechts dienden,
de. Status causae, de toestand der om de afstanden van plaatsen te
zaak. doen kennen, maar ook om de
STATuuR,ligchaamsgestalte of .hoog- vredesverdragen met vreemde vol.
te. keren en de besluiten er op te gra.
STATUTEN, wetten, verordeningen, veren, om die spoediger bekend te
regten , voorschriften van eene maken.
stad, maatschappij of burgerlijk STELECHIET, een lange vingerdikke
genootschap. steen, van eene grijze kleur, naar
STAURACINUS, eene soort van mantel, een klein van takken beroofd
met vele ingewevene kruisen, door boompje gelijkende.
sommige ordeslieden gedragen. STELLINO, eene Toskaansche zilveren
STAUROPHOREN, de kruisdragers bij munt van COSMUS lIl. (1680).
de processièn der Roomsch· Kat- STELLION AAT, stellionatus, Lat., elk
tholijken. Ook voorheen een arglistig bedrog in handel en wanvoornaam
geestelijke aan de So. del, bijzonder die bedriegelijke
phie-kerk te Konstantinopel, welke daad, dat men verkoopt, verzet en
het regt had, op zijnen hoed een verpandt, wat niet van ons is, of
kruis te dragen. een met schulden bezwaard goed
STAUROPllYLAX, eertijds de patriarch voor onbezwaard uitgeeft.
bij de kerk te Jeruzalem, die de STEMMA, stamboom, geslachtstafel.
stukken van het kruis van CHRIS· Stemmatographie, de stambooms-
TUS bewaarde. of geslachtskunde. Zie Genealogie.
S'l'EALIET, speksteen. STEN AGMA, de zucht, het gesteun.
STEAMBOAT, steamer, Eng., stoom- Stenagmus, stena:xis, het zuchten,
boot, stoomer. steunen.
STEARIEN· KAARSEN, gezuiverde talk. STENG, op schepen, een opgezette
kaarsen. mast, welke, naar zijnen stand op
STEEKIND, (stadskind), een mensch, de masten, onderscheidene namen
die zijne eigene huishouding niet draagt.
kan voorstaan en, wegens slecht STENOCARDIA, zoogena8mde borst.
beheer, onder voogdijschap wordt zucht.
gesteld. STENOCHORIA, Stenygrochoria, Steno.
STEEN, een gewigt, dat gewoonlijk eh.orie, de vernaauwÎng (\'an eenige
li5 van een centenaar, maar op ruimte). Bij de nieuwere gesommige
plaatsen iets meer of neeskundigen, bijzonder de ver·
minder weegt. naauwing of ten minste naauwe
STEGANOGRAPHIE, geheim schrijf. toestand der moederscheede; zookunst,
de kunst om met cijfers, of ! dat coïtus en cOllceptio onmogelijk
geheime teekens, te schrijven. I worden.
STEGNOSIS, het zamentrekken en STENOGRAAPH, Stenographist,iemand,
verstoppen dt"l' zweetgaten en ope- die met vele verkortingen en wel
ningen der aderen, door daartoe gekozen teekenen schrijft. een
aan te wenden heelmiddelen. Steg. snelschrijver. Stenographie. de
STEN. 694 STER.
snelschrijfkunst, de kunst van snel Lutherschen Leeraar MÜLLER te
en met vele verkortingen te schrij- Leyden, die in 1701 deze lmnst
ven. heeft uitgevonden. Stéréotyporen,
STENTATO, (muz.) met eenen toon, vaststaande drukvormen vervaardie
smart uitdrukt. di gen en daarmede drukken. Ste-
STENTOR, was de heraut der Grieken reotypie, plaatletterdruk ; ook giebij
het beleg van Troje, die ster- terij van stéréotypen.
ker konde schreeuwen dan vijftig STERIEL, stérite, Fr., onvruchtbaar,
anderen; van waar nu nog over- schrdal, dun. Steriliteit,onvruchtdragtelijk
van eenen geweldi- baarheid, dorheid, misgewas; fig.
gen schreeuwer, die eene goede droogheid; ook gebrek aan goede
keel of zwarte stem heeft, wordt gedachten.
gezegd: hij heeft eene stentorstem. STERLING, (Pond of Livre), eene
STEPHANITAE, bij de Grieken, de voorheen geslagen, doch nu slechts
overwinnaars in den muzijkalen gefingeerde Engelsche rekenmunt,
wedstrijd, wanneer de prijs in ter waarde van 20 Eng. schellin.
een en krans bestond. gen of omtrent 12 gulden Nederl.
STEPHANUS-ORDE, van dezen naam Bij verkorting wordt deze wettetelt
men drie orden, onder welke lijke Engelsche muntvoet geschre-
?e Hongaarsche de voornaamste ven: L. St. of P. St.
IS. STERNOTHRAX, hij, die eene enge en
STEPPE, woest land van aanzienlijke korte borst en deswege aanleg tot
uitgestrektheid in Aziatisch -Rus- longtering heeft.
land en andere landen. STERNUM, het borstbeen, eigenlijk,
STER-AMIANTH, Sterüsbest, eene ami- I het (voorste) vaste beenachtige
anthsoort. wier draden even als I deel der borst.
eene ster loopen. STERNUTATORIÜM, een niesmiddel.
STERCORATIE, (landb.) de bemesting. STETHOSKOOP, stethoscopiüm, Lat.,
Stercereren, bemesten. borsthoortuig, eene hoorbuis door
STÈRE, in het metriek stelsel, de LAENNEE, te Parijs, in 1816, uitnaam
van de eenheid der ligchaams- gevonden, om de ziekten der
maat, cubiekmeter. Nederlandsche borstholte te onderzoeken en des
maat, de cubieke el; voor het te beter te leeren kennen.
brandhout, de wisse. Stereographie, STEVEN, het verlengde gedeelte van
de ligchaamsbeschrijl'ing, ligcha- de kiel eens schips naar voren en
menteekening. Stereomantie, waar- achteren, wordende het eerste de
zeggerij uit de vier elementen. voor- en het andere de achtersteven
Stereometrie, de ligchaamsmeting. genoemd.
Stereotornie, de ligchaamssnijding, STEWARD, Eng., opperrigter, opperof
aanwijzing om digte, 'vaste lig- hofmeester; in de vrijmetselaarschamen
te scheiden, of door te loges, eene waardigheid, zoo veel
snijden. als bij groote plegtigheden, een
STÉRÉOTYPE, vaststaande drukplaat, maarschalk.
uit letterspecie bestaande, gegoten STHENIE, kracht, sterkte,ligchaamsin
een' vorm, welke op de losse, kracht,verhoogde levenswerkzaamdaartoe
te voren gezette druklet- heid; het tegendeel is asthenie.
ters is vervaardigd. Ten onregte Sthenisch, krachtig, van kracht
is de uitvinding der stéréotype overvloeijende.
aan DmUT te Parijs toegeschreven, STIBILIA, Lat., uit spiesglans bereide
daar de eer daarvan aan ons va- geneesmiddelen.
derland toebehoort, en wel aan den STICCATO, de strooviool, een muzijkSTIC.
695 STIG.
instrument, dat uit verscheidene
vierkante staven van onderscheidene
grootte bestaat, welke op twee
draden gespannen, op dor stroo
gelegd en met houten kloppers
worden geslagen.
STICHODOI, bij de oude Grieken, die
zangers, welke bij het op zingen
van hunne gedichten eenen lauriertak
in de hand hielden.
STICHOMANTIE, waarzeggerij door
middel van daartoe gekozene verzen.
STICTISCH, Styptisch, geneesmiddelen,
welke droogen, versterken en
zamenhechten.
STIEFELETTEN, kamaschen, Duit.,
guétres, Fr., slopkousen.
STIER, een der 12 teekens van den
dierenriem.
STIERENGEVECHT, een volksvermaak
der Spanjaarden, (even als de hanrngevechten
bij de Engelsehen),
dat met veel plegtigheden en groote
kosten wordt g·egeven.
Sl'IGMA, een punt, stip, teek en, likteeken
; ook een merkteeken ,
brandmerk, hetwelk de Ouden den
nieuw aangeworvenen soldaten en
den slaven, die zich aan het een
of ander schuldig hadden gemaakt,
op het voorhoofd of op den linkerschouder
plagten te branden, om
hen daardoor kenbaar te maken.
Stigmaten, bij de Roomschgezinden
, de vijf wondteekens van
CHRISTUS, welke, volgens de legen
de, den H. Franciscus zijn
ingedrukt geworden. In de natuurlijke
geschiedenis, de openingen,
welke men als kleine punten
aan de zijden van eenige insekten
ziet, door welke zij lucht scheppen.
Stigmatiseren, brandmerken;
schandvlekken; lasteren, kwaadspreken.
Stigmatographie , de
kunst om met punten of stippen te
schrijven.
STIGMEOLOGIE, leer van aan de lettergrepen
den toon te geven, accentuatie.
STIGMIET, een steen met zwarte
stippen, welke boompjes, land.
schappen,enz. vormen.
STILET, een kleine dolk, stokdegen;
ook eene peilnaald der wondheelers.
STILLEVEN, (schilderk.) eene schil.
derij, waarin geene dan levenlooze
voorwerpen worden voorgesteld,
aJs:een bloemstuk, fruitstuk, visehstuk,
jagtstuk met dood gevogelte,
hazen, enz.
STIMATOSIS, bloeding uit het mannelijk
lid.
STIMULANS, Lat., een geneesmiddel
ter opwekking. Stimulatie, prikkeling,
opwekking, aansporing.
Stimuleren, opwekken, aanzetten,
aansporen. Stimulus, prikkel,
drijfveêr, spoor, aandrijving.
Sl'INKPOT. een holle ijzeren bol, die
met stinkende brandstoffen opgevuld,
uit een' mortier wordt geschoten,
om daarmede brand te
verwekken.
STIPENDIÜM, Lat., eene stichting,
waarvan de inkomsten bijzonder
ter ondersteuning van onbemiddelde
studenten strekken. Stipendiaat,
stichtingsgeld, gestichtsgeld.
STIPULATA MANU, Lat., dat is, met
handslag iets beloven.
STIPULATIE, overeenkomst, toezegging,
bepaling, vaststelling, afspraak,
verdrag. Stipulercn, afspreken,
bedingen, vaststellen, beloven.
Gestipuleerd, afgesproken,
bedongen, vastgesteld, beloofd.
STIRPS, Lat., de stam, eelle spruit.
Per stirpes succederen, de nalatenschappen
naar de stammen, en
niet naar de hoofden verdeelen.
STOA, de sekte en leer der Stoïcijnen;
ook eene zuilenzaal te Athene.
STOCCO E BERETTINO, degen en hoed,
namelijk de gewijde, die de
Pausen aan vorsten of veldheeren
plagten te 7.enden, om daarmede
de ketters te bestrijden.
STOCHASTIEK, stochastica, Lat., de
SToa. 696 STOï.
gissingskunst, leer der waarschijnlijkheid.
Stochastisch, vermoedelijk,
waarschijnlijk.
STOCK, Eng., het kapitaal in eenen
handel, hetzij van eenen bijzonderen
koopman of van eene maatschappij.
Publick stocks, de Engelsche
staatsschuld brieven, namelijk
het kapitaal der Engelsche bank,
der Oost. Indische en ZuidzeeCompagnie,
hetwelk ieder op eene
zekere som is bepaald, en waarvan
de actiën aan rijzing en daling
onderhevig zijn, en van den eenen
op den anderen kunnen overgaan.
Stock-brokers, makelaars in effecten.
Stock-exchange, verzamelingsplaats
der stock-geïntresseerden,
nabij de bank en beurs te Londen,
alwaar elk lid jaarlijks tien guinjes
betaalt. Stock.jobbers, in Engeland,
lieden, die zich door eenen
windhandel met actiën op eene
onbetamelijke wijze zoeken te
verrijken. Stock.johbing, stockhubbling,
Eng., is eene bloote weddingschap
op het stijgen en dalen
der fondsen.
STOECHARIÜM, een koorrok, dien de
oud. Christelijk. Grieksche geestelijken
droegen, gewoonlijk wit,
maar in de vasten purper.
STOECHOLOGIE, leer of wetenschap
van de elementen.
STOECHIOMETRIA, het meten der
grondstoffen en de leer daarvan;
de chemische elementair leer.
STOECHlON. de grondstof, het element;
elke aanvang van iets.
STOE'rERIJ, paardenfokkkerij.
STOFFAADJE, Stoffage of Stoffering,
de versierende voleinding; optooijing
met sieraden (als van kamers,
kleed eren , hoeden, enz.); het
voorzien van eene schilderij met
personen, dieren, figuren, enz.
Stoffeerdn' , een kamerschilder ,
vergulder, aanstrijker. Stofferen,
optooijen, versieren, bezetten (eene
kamer, een kleed, enz.); figuren
of groepen op eene schilderij aan.
brengen.
SToïcISMUS, de leer der oud· Grieksche
Stoïcijnen,. ook standvastigheid;
onverschilligheid omtrent
zinnelijke indrukken, ongevoeligheid
in smarten, enz. Stoïcijn,
eene soort van oud.Grieksche
wijsgeeren, die gestreng en eenvoudig
leef tien , en het hoogste
goed in de verIooching van alle
geyoel stelden; figuur!., een standvastig,
ongevoelig, onaandoenlijk
man. Stoïcijnsch, stoïsch, standyastig,
ongevoelig, streng, onverschillig.
STOKBEWAARDER, cipier, de opziener
over eene gevangenis, naar het
vroegere gebruik, om de voeten
der gevangenen in eenen stok te
sluiten.
STOKPAARD, een bekend speeltuig
van de kinderen; figuur!., lievelingsonderwerp
, waarmede men
zich pleegt bezig te houden.
STOLA, Lat., étole, Fr., stool, priesterkleeding,
koorrok; een lange en
breede, met drie kruisen voorziene
en op beide zijden, van den hals
tot op de voeten afhangende band,
welken de Roomsch-Katholijke
priesters over het koorhemd hebben,
en, bij het lezen der mis,
kruiselings over den buik binden,
beduidende de gehoorzaamheid van
CHRISTUS en zijne vrijwillige onderwerping.
Jura stolae, geestelijkheidsregten.
STOMA, de mond, monding, laatste
opening van een vat, enz. Stomacace,
mondbederf. Stomacita, geneesmiddelen,
welke tegen de ziekten
des monds worden aangewend.
Stomatorrhagia, bloeding uit een
of meer deelen der mondholte,
mondbloedvloeijing.
STOMACHALE, een maagmidde!. Stomachica,
maagmiddelen. Stomachus,
de maag.
STONE, steen, een vleeschhouwersgewigt
in Engeland van 8 pond.
STOP! houd op ! halt! staak! stuit!
STOO. 697 STRA.
STOOP, eene maat voor natte waren
in onderscheidene landen en van
verschillenden inhoud of grootte.
STOORJUNKARE, een God der Laplanders,
dien zij voor THORS onderbestuurder
houden, en onder
het afbeeldsel van eenen steen
vereeren, die een klein natuurlijk
uitwas heeft, in de gedaante van
een hoofd.
STOOTER, eene oud-Hollandsche rekenmunt
ter waarde van 12 1/ 2
cent.
STOPPEN, (zeeterm), den afloop van
den vloed, voor anker liggende,
verwachten.
STOPPINE, de uit katoen of vlasdraden
zamengedraaide zunders, tot
het afvuren van ernst- en kunstvuurwerken
in gebruik.
STOPWOORD, een aanvullingswoord,
hetwelk eigenlijk overtollig is.
STORAX, eene balsemachtige en wellÏekende
gomhars, die van den
storaxboom in het Oosten en zui.
delijk Europa wordt verzameld.
STORNEREN, in het boekhouden, een
post, die bij vergissing verkeerd op
eene rekening is gelJragt, zonder
die uit te doen, weder op eene
andere wijze in rekening brengen,
namelijk door eenen tegenpost te
maken; het af. en bijschrijven.
Storno, de verbetering van eenen
verkeerd geboekten post.
STORTBAD, eene soort van bad,
waarbij het water met geweld op
het lijdende deel stort.
STORTHING. de rijksdag of stendenvergadering
in Noorwegen.
STORTI, cornamuti torti, de Italiaan.
sche naam van die verouderde
muzijkinstrumenten, welke men
kromhoornen noemt.
STRAAL, lichtstraal. In de wiek .•
eene regte lijn, die uit het midden
van eenen cirkel naar zijnen om trek
wordt getrokken.
STRABJLISMUS, Strabismus. Strabosi.
teit, het schelen, eene kramp der
oogleden, waarbij de oogappel naar
den neus, de slapen, het voorhoofd
of de wangen wordt getrokken;
zoodat de voorwerpen niet in eene
regte lijn kunnen waargenomen
worden. Strabo, een schele, scheel.
ziende.
STRACTIE, bij de boekdrukkers, het
uitligten van eenige woorden of
regels, welke met eene andere kleur
moeten gedrukt worden.
STRALITEN, tufsteenen.
STRAMIEN, borduurgaas, borduur.
papier.
STRAND REGT , het regt van eenen
bezitter van het strand, om de
daarop geworpene dingen \'oor zich
te behouden.
STRANGULATIE, verworging, ophan.
ging. Stranguleren, verworgen,
ophangen.
STRANGURIE, de koude pis.
STRAPADE, Strapiclwrde, wipgalg,
wip.
STRATAGEEM, stratagème. Fr., krijgs.
list, listige aanslag. Stratarithme.
trie, de kunst, om een bataljon,
naar zekere gegevene figuur, in
slagorde te plaatsen, en de daartoe
benoodigde manschap te berekenen.
Strategie, strategetiek, de
legerbesturing. krijgskunst; kunst
om een leger, eene \'loot, de voor·
deeligste stelling te doen innemen,
en de geschiktste wendingen te
doen maken. Strategisch. krijgskundig,
wat het in slagorde plaatsen
van een leger betreft. Strato'
graphie, de leger. of oorlogsbe.
schrijving. Stratocratie, de legerheerschappij
, ~oldatenheerschappij;
de luijgsregeringsyorm, vastgesteld
voor iedere stad, welke in
staat van beleg wordt verklaard.
STRATIFICEREN, bij chemi~che werk·
zaamheden, laagsgewijze op el.
kander leggen.
STREEK, kompasstreek, (zeevaartk.)
een van de 32 winden, volgens
welke het kompas is afgedeeld;
de weg, dien een schip op zee
neemt.
S'fRE. 698 STRA.
STRELITZEN, de voormalige Russi.
sche soldaten der keizerlijke lijf.
wacht.
STREMMA, de verrekking, verdraai.
jing, verwrikking van een lid.
STRENIA, Stremia, eene Godin der
Romeinen, die werd geacht de
jonge krijgslieden dapper en moe·
dig te maken, en ook het opzigt
had over de geschenken op Nieu.
wejaarsdag. op welken dag men
haar feest vierde.
STRIET, stretto, Ital., stricto, Lat.,
stipt, naaauwkeurig, scherp, streng.
Strictissime, op het naauwkeurig.
ste. Stricto jure, volgens streng
regt; stricto sensu, in den streng.
sten zin van het woord.
STRICTUUR, vernaauwing,zamentrek.
king.
STRIGELIANEN, aanhangers van VIC·
TORIN STRIGEL, een godgeleerde
uit de 2de helft der 16de eeuw,
die, in het stuk van bekeering en
genadE, van de overige hervormers
afweek. leerende dat de mensch
daarbij zelf konde medewerken.
STRINGENDO of STRIGNENDO, persend,
even zoo veel als stretto.
STRINGENT, scherp, gestreng, bon.
dig. Stringeren, eng zamentrek.
ken, zamensnoeren; strillgerende
middelen, zamentrekkende midde.
len. Non stringit, het hindert
niet, het gaat deze zaak niets aan.
STRIX, dat een nachtuil beteekent,
noemden de Romeinen heksen of
spoken, waarvan zij geloofden, dat
zij zich in nachtuilen veranderden
en den kinderen het bloed uitzo.
gen, en ook wel volwassenen op.
aten.
STROMBITEN, versteende slakken,
welke lang en smal zijn.
STRONKELEN, tegen afgeknotte stron·
ken aanloopen; strompelen, strui.
kelen.
STRONTIANIET, eene delfstof, welke
van den granietberg, bij het Schot.
sche dorp Strontian, alwaar zij
wordt gevonden, haren naam heeft.
STROP, een sterk touw, boven met
eenen haak, tot het vastmaken van
het want aan een schiD.
STROPHE, Gr., eigenlijk, wending;
in de toonkunst, de veranderde
herhaling; in de dichtkunst, een
vers of eene versafdeeling.
STROPHOS, hevige pijn of kramp in
de darmen bij het kolijk.
STRUCTOREN, bij de Romeinen, die
knechts, die de spijzen opdroegen
en voorsneden.
STRUCTUUR, de bouw, bouwtrant;
gestalte, ligchaamsgestalte; za·
menvoeging , zamenstelling, in.
rigting, orde, zamenhang van eene
rede, schrift, enz.
STRUFERETARIÜS, bij de Romeinen,
zij, die op plaatsen, alwaar eene
misdaad gepleegd of de bliksem
ingeslagen was, aan de goden
gewijde koeken (strufes) offerden.
STRUMA, het algemeen, onder den
naam van kropgezwel bekende,
ongemak aan de keel.
STRUMSTRUM, een muzijkinstrument,
dat naar eene citer gelijkt, en uit
eene doorgesneden pompoen wordt
vervaardigd, welke de Indianen bij
godsdienstige verrigtingen gebrui.
ken.
STRUSSE, platte rivierschepen in
Pruissen en Rusland, bijzonder op
de Wolga.
STÜBCHEN, eene maat voor natte
waren in Duitschland, omtrent 4
kan groot.
STliBER, stuiver, eene zilveren munt
in de Rijnprovinciën.
STUC, Fr., stucco, ltal., pleisterkalk,
gips; stuccatuur,pleister., gipswerk.
tot versiering van muren, zolde·
ringen, enz., in verheven werk.
Stuccatore, Ital., stucateur, Fr.,
een gipswerker, stukadoor.
STUDENT, studiosus, Lat., een leer.
ling, bijzonder op eene hooge.
school. Studeren, onderzoeken,
navorschen, beöefenen, zich op
eene zaak vlijtig toeleggen, zich
aan de wetenschappen wijden.
STUI. 699 STYL.
Studie, studiüm, Lat., oefening,
vlijt, inspanning, navorsching,
onderzoek, leerijver; kunstbeproeving
; voorbeeld ter nateekening,
schets.
STUIVER, het twintigste deel van
eenen gulden, eene waarde van 5.
cents.
STUK VAN ACHTEN, eene Spaansche
munt.
STULTUS, Lat., een dwaas, onverstandig,
onbezonnen mensch. Stultitia,
de dwaasheid, onbezonnenheid.
STUMPER, iemand, die zijn werk verbroddelt,
omdat het hem aan de
noodige bekwaamheid hapert; een
hals, sukkelaar.
STUPEFACTIE, eigenlijk, het inslapen;
de verdooving van een deel
des ligchaams; wijders verbazing,
verstomming. Stupefactief, een
narcotisch of verdoovend middel.
STUPIDITEIT, botheid, domheid, gevoelloosheid.
Stupied, stupide,
Fr., dom, bot, stompzinnig.
STUPRATA, Lat., eene verkrachte, bezwangerde,
ontëerde. Stuprator,
ontëerder, verkrachter. Stupreren,
eene vrouw ontëeren, verkrachten.
Stuprum, Lat., ontëering, schending,
verkrachting; stuprum violentum,
Lat., gewelddadige ontëering,
verkrachting.
STUURBOORD, heet, in de zeevaart,
de regterzijde van het schip j wanneer
men van den achter- naar
den voorsteven ziet.
STUWAADJE, al wat gebezigd wordt,
om iets vast te stuwen.
STYL, stylus, Lat., de voordragt, uitdrukking,
daarstelling in geschrift
en kunst; stylus curiae, kanselarijstijl;
de tijd- of dagrekening, b. v.:
de Oude en Nieuwe stijl, de eerste
volgens den J uliaanschen, en de
andere volgens den Gregoriaan.
Bchen almanak, zijnde twaalf dagen
van elkander onderscheiden;
de eerste of de Oude stijl wordt
nog in Rusland gebruikt. Stili.
seren, door woorden uitdrukken,
in woorden inkleeden. Stilist,
een steller, schrijver (ten aanzien
van zijne voordragt of uitdrukking).
Stilistiek, de kunst van de
schriftelijke voordragt. Stilistisch,
doelmatige of schoone woorden
betreffende, b. v. opgaven, oefeningen.
STYLITEN, zie Stationairen.
STYLOBANT, zuilstoel, voetstuk.
STYLOMETRIE, de kunst om zuilen
te meten.
STYMA, eene sterke en aanhoudende
el"ectio penis. Stymatosis, bloeding
uit het mannelijk lid, met erectie
daarvan.
STYMPHALIDEN, fabelachtige vogels,
welke zoo groot waren, dat ieder
met zijne vleugels de zon konde
bedekken.
STYPTICA, Lat., in het algemeen,
stoppend of opdroogend; bijzonder
bloedstillende middelen. Styptisch,
stoppend, bloedstelpend, zamentrekkend.
STYX, volgens de fabelleer, een stroom
der Onderwereld, de helrivier der
oude Heidenen.
SUADA, de welsprekendheid, overredingsgave
; ook eene aangename,
vloeijende voordragt.
SUASORIA, Lat .. overredingsmiddelen,
overredingsgronden. Suasorisch,
overredend, welsprekend,
bewegelijk.
SUA SPONTE, Lat., vrijwillig, uit zich
zelven.
SUASSA, een metaal in Oost. Indië,
hetwelk men natuurlijk en kunstig
heeft. Het eerste is een aan goud
zeer rijke koperërts; het tweede
een mengsel van koper, staal en
goud, van vuriger en hooger kleur
dan het zuivere goud.
SUAVE, liefelijk, aangenaam. Suaviteit,
(van den reuk, de muzijk, en
van schilderijen) liefelijkheid, bevalligheid,
zachtheid; in de mystische
taal, zachte gemoedsaandoeningen.
SUB. 700 SUB!.
SUB, Lat., onder, bij, tegen, om.
Sub speciè amiticiae, onder den
schijn van vriendschap enz.
SUBACTIE, de doorwerking, Yermenging.
SUBALTERN, ondergeschikt, onderhoorig;
ook een ondergeschikte,
onderbeambte. Subaltern· officier,
onderbevelhebber. Subalternitcit,
de ondergeschiktheid, onderhoorigheid.
SUBALTERNATlE, bij muzijkstukken,
die gesteldheid, waarbij een algemeen
stuk onder de bijzonderen
wordt gezet.
SUBARATEN, munten, welke alleen
met zilveren platen ol'erdekt, maar
daartusschen van erts zijn. Wordt,
in plaats van het laatste, ijzer ge·
nornen, zoo heeten zij subserraten.
SUBASSEN, bij de Turken, een geregtsdienaar
in de steden. 1
SUB CONDITIONE, Lat., onder voorwaarde.
SUBDELEGAAT, subdélégué, Fr., een
ondergevolmagtigde, bij. of hulpgezant.
SUBDIVIDEREN ,onderafdeelen, onderafdeelingen
maken. Subdivisie,
onderafdeeling, indeeling, bijzon ..
der in voordragten en redeneringen.
SUBDUCTIE, afvoering, afleiding der
onzuiverheden in het ligchaam;
doorzijging. In de rekenkunst,
hetzelfde als substractie.
SUB ET OBREPTIO, Lat., bedrog, door
het verzwijgen van ware en het
opgeven van valsche omRtandigheden.
SUBFEUDUM, Lat., achterleen. Sub·
feudatie, achterbeleening.
SUB RASTA, Lat., onder de piek, dat
is, openlijk aan den meestbiedende,
b. v. verkoopen, omdat bij
de oude Romeinen, ter plaatse
waar dit geschiedde, eene piek werd I
uitgestoken. Subhastatie, open· I
bare. bijzonder geregtelijke ver-.
kooping. I
SUBIET, subito, plotseling, eensklaps; in de muzijk, gezwind.
SUBIGUS, een van de bruiloftsgoden
der Romeinen, die de bruid geneigd
maakte om zich over te geven.
SUBINGRESSIE, intreding in eens anders
plaats.
SUBINTRANT, zulk eene koorts, welker
aanvallen altijd eerder komen
dan dat de andere voorbij zijn.
SUBINTRODUCTA, noemde men, na het
invoeren van het celibaat, die vrouwen,
welke men den geestelijken
veroorloofde, tot het waarnemen
van hunne huishouding, bij zich
te hebben.
SUBJECT, sujet, Fr., subjectum, Lat.,
(taalk.) het onderwerp; de handelende
persoon; de zaak of persoon,
waarvan iets gezegd, bevestigd of
ontkend wordt; het grondwezen,
grondbegrip. Subjectie, onderwerping;
ook zelfondervraging lin de
redeIe ). Subjectief, onderwerpelijk,
in tegenstelling van voorwerpelijk
(objectief), wat in ons, in
onze gedachten voorhanden is,
(terwijl objectief wat buiten ons is
voorstelt), innerlijk, persoonlijk.
Subjective waarheid, welke enkel
haren grond in ons zelve, in onze
wijze van denken en voorstellen
heeft. Subjectiviteit. persoonlijkheid;
de gesteldheid van een onderwerp.
SUB JUDICE LIS EST, Lat., de zaak is
nog onbeslist.
SUBJUNCTIEF, verbindend; bijgevoegd.
Subjunctivus, zie Conjunctivus.
SUBLAPSAR, in de leer der voorbeschikking,
hij, die gelooft, dat
God, den val van ADAM voorziende,
heeft be~loten, eenigen voldoende
genade tot zaligheid te
8chenken, maar anderen zulks te
weigeren; daarentegen supralapsar,
hij, die gelooft, dat God, zonder
aanzien van goede of kwade daden,
van eeuwigheid heeft besloten,
sommigen te verdoemen en
SUBL. 701 SUBO.
anderen zalig te maken.
SUBLIGACULUM, Lat., een breukband.
SUBLIEM, sublime, Fr., verheven,
hoog; sublime gedachten, verdien.
sten. Het sublime, het groote,
verhevene, voortreffelijke (in ge·
dachten, uitdrukking, enz.) Sublimiteit,
verhevenheid, voortreffelijkheid.
SUBLIMEREN, (scheik.) naar boven
drijven, vervlugtigen, de vaste dee·
leu van een ligchaam (b. v. kwikzilver)
door vuur in de hoogte
drijven, om die dan in den helm
weder op te vangen, en door koude
te laten stollen. Sublimaat, hetgeen
op zulk eene wijze naar boven
is gedreven, bijzonder de mercurius
sublimatus. Sublimatie, de
naarbovendrijving.
SUBLINGUAAL, zulk een geneesmiddel,
hetwelk men onder de tong
neemt.
SUB LITTERA, Lat., onder de letter
(b. v. N.)
SUBLOCATIE, onderpacht, onderhuring.
SUBLUNARISCH, ondermaansch ,
aardsch; figuurl., veranderlijk, vergankelijk.
SUBLUXATIE, verdraaijing, verwringing,
verstuiking.
SUBMIS, soumis, Fr., onderdanig,
onderworpen. Submissie, onderdanigheid,
onderwerping, nederigheid.
Submitteren (zich), zich
onderwerpen, zwichten.
SUBMISSE, (muz.) stil, zeer zacht.
SUBNORMAAL, SubnormaalliJn, dat
gedeelte van de as eener kromme
lijn, hetwelk tusschen de halve
ordinaat en de normaallijn ligt.
SUB NUMERO, Lat., onder het nommer
of getal.
SUBORDINATIE, ondergeschiktheid,
dienstgehoorzaamheid, bijzonder
bij den soldatenstand ; afhankelijkheid.
Subordineren, onderschikken,
in rang en waardigheid beneden
een' ander plaatsen.
SUBORNATIE, heimelijke verleiding.
omkooping. Suborneren, heimelijk
aanzetten, verleiden. omkoopen.
SCB POEN A, Lat., op straffe, op
boete.
SUB PRAETEXTU. Lat .• onder voorwendsel.
SUB-PRINCIPAALBAS, een orgelregister,
met een pedaal van 32 voet
toon.
SUBPRINCIPALIS MEDIAMON, de Latijnsche
naam der 2de snaar van
de tetrachorde Meson, welke met
onze kleine j overeenstemt.
SUBREPTIE. bekruiping. listige bemagtiging
van eene zaak, door
opgave van valsche omstandigheden.
Obreptie, listige bemagtiging
van eene zaak, door verzwijging
van zekere noodzakelijk aan te
voeren waarheden of omstandigheden.
SUBROGATIE, onderschuiving, instelling
in eens anders plaats, in eens
anders regt; inplaatsstelling. Subrogeren,
in eens anders plaats
stellen, onderschuiven.
SUB ROSA, Lat., onder de roos (als
beeld der vertrouwelij kheid), dat
is, in het vertrouwen. in het geheim.
SUBRUNCINATOR, een veldgod der
Romeinen. die over de aren was
gesteld.
SUBSCRIBENT, souscripteur. Fr .. een
onderteekenaar. een inteekenaar;
iemand. die zich, door ollderteekening,
tot iets verbindt. Subscriberen,
sousscrire, Fr., onderteekenen,
onderschrijven; inteekenen.
Subscriptie, souscription, Fr., onderteekening;
inteekenillg.
SUBSIDIAIR, hulpverleenend. ondersteunend;
subsidiaire hypotheek,
nadere of tweede pandsteJling bij
ontoereikendheid der eerste. Subsidie.
subsidiüm, Lat., hulp. bijstand,
geldelijke ondersteuning;
subsidie. tractaat. verdrag. waarbij
men elkander hulp en bijstand belooft.
Subsidiën, onderstandsgelSUBS.
702 SUBT.
den, bijzonder tot het voeren van
den oorlog of andere staatsdoeleinden
enz.
SUBSEMIFUSA, de Latijnsche naam
van 1/16 noot.
SUBSEMITJN, de groote ters der dominante,
of de onderste halve toon,
zoowel van den hoofdtoon, als in
het algemeen van eIken, waarin
wordt afgeweken.
SUBSEQUENS, Lat., het navolgende,
dat op iets, dat voorgaat, betrekking
heeft.
SUBSIGNATIE, sovssignation, Fr., onderteekening
, onderschrijving.
Subsigneren, soussigner, Fr., onderteekenen,
onderschrijven. Sub
signo, Lat., onder of met het teeken.
SUBSISTENTIE, subsistance, Fr., onderhoud,
bestaan, levensonderhoud;
voortduring. Subsisteren,
bestaan, voortduren; zijn onderhoud
of te leven hebben.
SUBSTANTIALITEIT, de wezenlijkheid,
zelfstandigheid. Substantie, zelfstandigheid,
wezenlijkheid, het
wezenlijke, gewigtigste, de kern,
hoofdinhoud, het hoofdbestanddeel.
Substantiën, bestanddeelen,
stoffen. Substantiëel, substantiel,
Fr., wezenlijk, zelfstandig; ook
voedzaam, krachtig. Substantief,
substantivum , Lat., zelfstandig
naamwoord.
SUBSTI1'uëREN, in de plaats stellen,
toevoegen; tot erfgenaam enz. in
eens anders plaats benoemen.
Substitutie, in plaatsstelling, plaatsvervanging;
benoeming tot erfgenaam
enz. in de plaats van een'
ander. Substituut. een in de plaats
gestelde, plaatsvervanger of -bekleeder,
toegevoegde.
SUBSTRATUM, Lat., het voorliggende,
tegenwoordige; het tegenwoordige
geval; in casu substrato, in het tegenwoordige
of onderhavige geval.
SUBSTYLAAR.LIJN, in de zonnewijzerkunst,
die lijn, waarover de wijzersteng
wordt opgerigt.
SUBTIEL, subtil, Fr., teeder, fijn,
dun; fig., listig, haarklovend,
scherpzinnig, spitsvindig. Subtilisel'en,
verfijnen, verdunnen; haarkloven,
spitsvindig zijn. Subtiliteit,
fijnheid, dunheid; scherpzinnigheid,
haarkloverij, spitsvindigheid.
SUBTRACTIE, aftrekking. Subtrahent,
aftrekker. Subtraheren, aftrekken,
afnemen (een klein getal van een
grooter). Subtrahendum, Lat., getal,
dat afgetrokken moet worden.
SUB UNA SPECIë, Lat., onder eene
gedaante.
SUBURBANTJS, in eenige steden, een
geestelijke, die de ambtsverrigtingen
in de voorsteden of in nabij
gelegene dorpen heeft uit te oefenen.
SUB UTRAQUE (j'orma), eene uitdrukking,
waarmede men het avondmaal
onder tweederlei gedaanten
aanduidt.
SUBVENIëREN, te hulp komen, hel.
pen, bijspringen, ondersteunen.
Subventie, hulp, bijstand.
SUBVERSIE, omverwerping; onder.
gang, verval. Subversief, omver·
werpend, omkeerend; alles, wat
eene geheele omkeering in den
staat der zaken voortbrengt. Subverteren,
omverwerpen, omkeeren,
overhoop werpen.
SUCCADE, ingemaakte vrucht, wor·
tels, enz., waarvan men natte en
drooge heeft, die bijzonder uit
Oost. Indië tot ons komen.
SUCCEDEREN, opvolgen, bijzonder in
een ambt of eene waardigheid; gelukkig
van de hand gaan, wél sla.
gen in iets. Succes, succès, Fr.,
de gunstige afloop, de goede uitslag,
het gelukkig gevolg. Successie,
opvolging, volgreeks; troons-,
ambts- of erfopvolging; ook de
nalatenschap of erfenis zelve;
successio ab intestato, Lat., de na·
tuurlijke of wettige erfopvolging
(waartoe geen opzettelijk testa·
ment wordt vereischt); successio
SUCC. 703 SUFF.
feudalis, de leensopvolging. Successief,
opvolgend; allengs, langzamerhand.
Successor, Lat., successeur,
Fr., opvolger, erfgenaam.
SUCCIE, het zuigen van tegennatuurlijkr.
vochten uit het ligchaam door
bloedzuigers enz.
SUCCINCT, Fr., kort, beknopt, met
weinig woorden.
SUCCINCTORIÜM, Lat, bij de Roomsche
priesters, eene soort van gordel,
welke bij godsdienstige gelegenheden
wordt omgedaan.
SUCCULENT, krachtig, voedend, saprijk.
SUCCUMBEREN, bezwijken, onderdoen;
sterven.
SUCCURSALE, eene bij- of hulpkerk.
Succus, Lat., sap, bijzonder een uit
sap bestaand geneesmiddel. In
succum et sanguinem veranderen, in
sap en bloed veranderen, zich iets
eigen maken. Succus gastricus, het
maagsap.
Suco, eene zilveren munt in Aûë,
bijzonder in Sumatra, Malaga,
Peg u en Siam, van omtrent 60
cents.
SUDARIÜM, Sudatoriüm, een zweetbad,
zweetmiddel; in het Nieuwe
Testament, de zweetdoek.
SUDERS. die kaste der Hindo's, welke
de handwerkslieden en boeren
bevat.
SUDORIFERUM, Lat., sudorifique, Fr.,
een zweetmiddel.
SUEGLIATO (muz.), vrolijk, opgewekt.
SUEVEN, algemeene naam van eenen
oud-Duitschen volksstam.
SUFFENUS, een dichter der Romeinen,
die alleen zijne eigene middelmatige
werken schoon, maar
aan alle andere iets te laken vond;
weshalve zijn naam nog dient om
een berisper uit te drukken.
SUFFETEN, de hoogste overheidspersonen
der Karthagers, waarvan er
twee waren, die jaarlijks werden
gekozen, en in het bestuur der
zaken om den anderen dag elkander
afwisselden.
SUFFIBULUM, een hoofdsluijer der
Vestaalsche maagden, bij het offeren,
van eene witte kleur met purper
omzoomd.
SUFFICIëNT, toereikend, genoegzaam.
Sufficièntie, toereiker.dheid. Sufficit,
Lat., het is genoeg, het is voldoende.
Suffisance, Fr., laatdunkendheid,
eigenwaan, trotsche zelf·
genoegzaamheid. Suffisant, genoegzaam,
voldoende, toereikend;
ook ingebeeld, laatdunkend.
SUFFOCATIE, stikking, verstikking.
Suffoqueren, stikken, verstikken.
SUFFRAGAAN-BISscHoP,een bisschop,
die aan eenen aartsbisschop onder.
geschikt is; een wijbisschop.
SUFFRAGE, Fr., suffragiüm, Lat.,
stem, keus; eene goedkeuring.
SUGGEREREN, aan de hand geven,
verstrekken; iets kwaads inblazen.
Suggestie, heimelijke ingeving, inblazing,
verleiding.
SUGGRUNDARIÜM, in Rome, de plaats,
alwaar men kinderen, die nog geen
40 dagen oud waren, en niet wer·
den verbrand, begroef.
SUGILLATIO, Lat., bloedzweer, met
bloed vermengd; blaauw teeken,
van stooten, slaan; ook spotternij,
laster.
SUlCIDIÜM, Lat., suicide, Fr., de
zelfmoord.
SUl JURIS, Lat., uit zich zelven, uit
zijn eigen regt, aan niemand on·
derworpen.
SUITE, Fr., het gevolg, de stoet, de
gezamenlijke begeleiders; eene
volgreeks van kamers; het vervolg,
de voortzetting, bij voor·
beeld, van een boek; de zamen·
hang van woorden of gedachten;
de suite, achtervolgens, onmiddel.
lijk, terstond; en suite, vervolgens,
daarna. Suiten, (muz.) verscheide.
ne achter elkander volgende stuk.
ken.
SUJET, Fr., onderdaan; onderwerp;
oorzaak, reden, aanleiding, gelegenheid
j (muz.) het thema, de
SULF. 704 SUMV.
hoofdvoorstelling. Zie verder Subject.
SULFER, sulpltur, zwavel. Suljuré,
Fr., gesulfureerd, gezwaveld. Suljureren,
zwavelen, met zwavel verzadigen.
Sulfureus, sulfureu:c, Fr.,
zwavelig, zwavel bevattende.
SULFlCAR, noemen de Turken, de
voor heilig gehouden sabel van
ALl, waarmede hij de vijanden, als
maaijers het koorn, nedervelde en
zoogenaamd zelfs bergen deed
splijten.
SULlNE, een wit blanketsel der
Turksche vrouwen.
SULTAN, de Groote Heer, de titel
van den Turksehen keizer en van
eenige Tartaarsehe en Oostindisehe
vorsten. Sultane, de titel van
de bevoorregte gemalin, alsmede
van de dochters, des Turksehen
keizers; Sultane validé, sultanemoeder,
de moeder van den regerenden
sultan of keizer.
SULTANA, Turksche oorlogsschepen
van den 2den rang, gewoonlijk 60
à 70 stukken voerende.
SUMACH, (rhus coriaria), de looijersboom
in Zuid-Europa.
SUMATER, tus5caen de keerkringen,
eene soort van stormwind van
korten duur.
SUMMA, Lat., de som, het beloop,
bedrag, geheel. Summa summarum,
het gezamenlijk bedrag, alles bijeengenomen.
Summair, summarisch,
beknopt zaamgevat. Summariüm,
Lat., korte inhoud; ook
een priester-overhemd. Summatie,
summering, de bijeenrekening, zamenvoeging.
Summeren, sommer,
Fr., de som opmaken, optellen,
zamenrekenen.
SUMPTUM, in de Pauselijke kanselarij,
eene 2de afgifte, als de lste
verloren is geraakt.
SUMTlE, bij de mit. het gebruiken
van het, door den priester gewijde,
brooct
SUMTUëus, sumtueu:c, Fr., kostbaar,
kostelijk, prachtig. Sumtuositeit,
kostbaarheid, pracht, praalvertoon.
SUMTORlÜM, een lepeltje, waarmede,
in de Grieksche kerk, de gewijde
wijn uit den kelk wordt genomen.
SUNNA, bij de oud-Noordsche voll,
en, de Godin der zon; haar broeder
heette MANl, de God der maan.
Suo CONTO, ltal., (kooph.) voor zijne
of eigene rekening.
SUOVETAURILIA, oud - Romeinsch
feest van MARS, waarbij drie dieren,
namelijk sus, een varken,
ovis, een schaap, en taurus, een
stiel', rondom het gansche in slagorde
geplaatste leger tot ontzondiging
gevoerd, en dan ter eere
van MARS geöfferd werden.
SUPANEN, noemden de oude Pruissen
hunne edellieden, en nog later was
dit woord in Lithauen gebruikelijk.
SUPER, Lat., over, zeer, buitengewoon,
b. v. superfijn, zeer fijn.
SUPERATIE, overtreffing, voorrang;
(Sterrek.) het meerdere, dat eene
dwaalster zich sneller beweegt dan
eene andere.
SUPERBE, superbe, Fr., heerlijk, voortreffelijk,
majestuëus; ook trotseh,
hoovaardig.
SUPERCARGO, de eerste ladings- of
warenopzigter op koopvaardijschepen,
die aan den eigenaar rekening
doet van den verkoop.
SUPEREROGEREN, ten overvloede
doen, meer doen dan men verpligt
is, zoo als, b. v.: de overtollige
goede werken bij de Roomseh-Katholijken
(opera supererogationis).
SUPERFlcrëEL, oppervlakkig, niet
grondig.
SUPERFLUX, Lat., overtollige dingen;
superflua non nocent . beter te veel,
dan te weinig. Superfluüm, Lat.,
het overtollige.
SUPERFOETATIE ,overbevruchting,
overbezwangering ; nawas.
SUPERGENIALE, een kleed der Grieksche
geestelijken in de gedaante
van eenen kelk_
SUPE. 705 SUPP.
SUPERIëuR, supérieur, Fr., voornaam, popaedion, een heelend, brijachtig
uitstekend; meerder, hooger, mag- omslag aan de voeten.
tiger. Superiëuren, meerderen, SUPPLANTEREN, den voet ligten, on·
boven ons geplaatste en over ons derkruipen.
magt uitöefenende personen. Su- SUPPLEANT, suppléant, Fr., een
perior, Lat., supérieur, Fr., de plaatsvervanger; een persoon, die,
opperste, voorstander, eerste, b. v. bij afwezigheid van een' anderen,
van een klooster. Superioriteit, diens plaats vervangt, diens ambtsde
meerderheid, overmagt, voor- bezigheden waarneemt, b. v. suprang.
het overwigt. pleant-vrederegter. Supplement,
SUPERINTENDENT, een oppertoezie- aanvulling, toevoegsel, toelaag ,
ner, b. v. over kerken en scholen, bijvoegsel. Supplementair, aanvuldie
over de andere opzieners het lend, tot volmaking dienende.
toezigt heeft. Zie verder Surin- Suppleren, voltallig maken, aanvultendance.
len, het ontbrekende er bijvoegen.
SUPERINVENTARIÜM, datgene, wat SUPPLIANT, Supplicant, een aanzoeeen
pachter aan huishoudelijke ker, verzoeker, requestrant. Supzaken
verbeterd en vermeerderd plicatie, nederig verzoek, smeeheeft.
king; ook, even als Suppliek, een
SUPERLATIEF, superlativus, Lat., verzoek- of smeekschrift, ootmoe-
(spraakk.) de hoogste trap of dige bede. Supplicatiën, in de
graad in vergelijkingen, de over- Roomsche kerk, zekere buitengetreffende
trap. In superlativo , wone openbare gebeden. Suppliif-
(namelijk g1'adu), in den hoogsten ren, Supplieeren, supplier, Fr., negraad.
derig verzoeken, smeeken, een
SUPERNATANTIE, overvloed van sap- verzoekschrift indienen.
pen. SUPPONEREN, vooronderstellen, ver-
SUPERNATURALISMUS, de boven na- moeden, gissen, als mogelijk, als
tuurleer, het geloof aan de open- waar aannemen; onderschuiven,
baring. Supernaturalist, iemand, ondersteken. Suppositie, eene
die aan de openbaring gelooft. vooronderstelling, gissing, aanne-
SUPERNUMERAIR, surnumel'air, Fr., ming; onder steking, onderschuiiemand,
die boven het bepaalde of ving.
gewone getal van beambten is aan- SUPPORT, Fr., steun, ondersteuning,
gesteld. hulp, bijstand, bescherming. Sup-
SUPERPOOTEN, schilderij of versie- portabel,supportable, Fr., dragelijk,
ringen boven eene deur; een deur- lijdelijk, verdragelijk. Supportestuk.
ren, verdragen, lijden; ondersteu-
SUPERPOSITIE, de op elkander plaat- nen. helpen.
sing of passing, bijzonder in de I SUPPORTO, de interest, dien een
meetkunde. koopman aan een' ander op wissel
SUPERPROTEST, zie Sopraprotesto. voor de maand en bij grootere
SUPERRATIONALISMUS, het stelsel te- sommen zelfs per dag berekent,
gen het redegeloof overstaande, en waarbij gewoonlijk een jaarlijkop
wonderen gegrond zijnde. sche interest van 6 ten 100 wordt
SUPERREVISIE, het nogmaals naauw- aangenomen.
keurig nazien van een reeds ge- SUPPOSITA, Lat., ondergeschoven
daan onderzoek. dingen.
SUPERSTITIE, bijgeloof. Superstitiëus, SUPPOSITIE, zie Supponeren.
superstitieu:c, Fr., bijgeloovig. SUPFOSITORIÜM, een uit onderschei-
SUPPEDANEÜM, Supplantaneüm, Hy- dene bestanddeelen bereid of ook
45
SUPP. 7üf) SURD.
uit vele stoffen zamengesteld heelmiddel,
hetwelk kegelachtig gevormd
en tot bevordering van den
stoelgang in het achterste wordt
gestoken; een steek- of zetpilletje.
SUPPRESSIE, onderdrukking; verheling,
verberging; afschaffing, opheffing,
intrekking. Supprimeren,
onderdrukken, weglaten; yerhelen,
verbergen; afschaffen, opheffen,
intrekken.
SUPPUTEREN, ettering, zwering.
Suppurant, etterend. Suppuratief,
ettermakend. Suppureren, etter
geven, zweren.
SUPPUTATIE, berekening, raming,
overslag. Supputeren, berekenen,
een overslag maken, ramen.
SUPRA, Lat., boven; ut supra, als
boven.
SUPRALAPSAR, zie Sub/apsar.
SUl'REMA'rIE, Supremaat, suprematus,
Lat" de opperheerschappij, opperrnagt
(van den paus), dat is, zijn
voorrang en oppertoezigt over de
Katholijke bisschoppen en kerken;
ook de opperste magt des
konings van Engeland in kerke.
lijke zaken; opperhoofd der kerk.
(Eng. supremacy).
SURA, een geestrijke drank, welke
uit het sap der kokosnoten wordt
bereid
SURADSCHJY, in Turkije, de artilleristen,
welke in de laatste tijden
op den Europeschen voet zijn ge.
organiseerd.
SURCHARGEREN, surchurger, Fr.,
overladen.
SURCOUP, Fr., in het kaartspel, wanneer
eene getroefde kaart wordt
overtroefd. Surcoupé, Fr., overgetroefd.
Surcouperen, overtroeven,
iemand, door eene hoogere
troef, den trek afnemen.
SURDASTRUM, eene soort van trommeI,
welke met houten kloppers
boven en beneden geslagen en
voorheen, met accompagnement van
eene herderspijp, als geneesmiddel
tegen den steek der tarantula werd
aangewend.
SURDELINE, eene soort van Italiaansche
zakpijp.
SURDlTEI'r, doofheid.
SUREN, naam der afdeelingen of
hoofdstukken in den koran.
SUREN AS, bij de Parthers, de voornaamste
staatsbeambte van den
koning, die groote ruagt en eenen
aanzienlijken hofstaat , benevens
eene eigene hofhouding, had.
SURFACE, Fr., oppervlakte, buitenzijde.
SURINTENDANCE, Fr., superintendentie,
het oppertoezigt. Surintendent,
oppertoeziener. Zie Superintendent.
SURMA, eene zalf, waarmede de bewoners
van Ava en Pegu de tanden,
oogleden en wenkbraauwen
zwart verwen.
SURNASSEN, bij de Turken, lieden,
die op eene soort van schalmei
blazen.
SURNUMERAIR, zie Supernumerair.
SURON, een!) uit Zuid-Amerika komende,
in eene ruwe ossenhuid
gepakte baal.
SURPLOMB, niet loodregt, op zijde
hangend, overhangend.
SURPLUS, Fr., het overschot, meerdere,
wat er overig is, rest.
SURPOIDS, Fr., overwigt, uitslag.
SURPRENANT, Fr., verrassend, wonderlijk,
zeldzaam, buitgengewoon,
bewonderenswaardig. Surpreneren,
verrassen, overrompelen; ontstellen,
verbazen. Surprise, Fr.,
overval, verrassing, overrompeling;
bevreemding, verbazing, ontsteltenis.
SURRA, een stempel met den naamtrek
des Turkschen keizers. welke
onder de uitgevaardigde stukken
wordt gedrukt.
SURRE<EMINI, de opperste aanvoerder
eener karavaan naar Mekka.
SURROGAAT, hetgeen in de plaats van
iets anders wordt gesteld, bij voorbeeld,
surrogaatkoifij, kunstkoffij.
SURSEANCE, opschorting, regterlijk
SURT. 707 SUST.
toegestaan uitstel of opschorting schortband.
van betaling. SUSTENU, Fr., het beweerde, de
SURTAR.BRAND, eene delfstof, welke meening, het gevoelen. Sustinein
IJsland voorkomt en voor ver· ren, staande houden, van gevoesteend
hout doorgaat. len zijn, beweren, meenen. Sus·
SURTOUT, Fr., eigenlijk, over alles I tenue, Fr., meening, gevoelen.
heen; een overrok, overkleed; een SUTSCHU, in Oost. Indië, een sterke
tafelstel van goud of zilver, het. . drank, die uit rijst wordt getrokwelk
men midden op eene tafel zet, ken.
en waarop de peperbos, het zout- SUTSCHUWUD.MURSA, een edelman
vat, enz., zijn geplaatst; ook eene van de 4de klasse der Krimsche
kar, in de gedaante van eenen korf, Tartaren.
tot vervoer van levensmiddelen,ge. SUTUR, naad, voeg, als: de naadreed
schap, enz. vormige zamenvoeging van de
SURVEILLANcE,Fr., bewaking,toezigt. beenderen der hersenpan, en de
Surveillant, bewaker, toeziener. zamenvoeging van de lippen een er
Surveilleren, bewaken, het toezigt wond, door middel van draad en
hebben, een waakzaam oog hou- garen.
den. SUUM CUIQUE, Lat., aan ieder het
SURVIVANCE, Fr., de overleving; zijne of wat hem toekomt. Suus
verwachting van, of hoop op iets, cuique mos, Lat, een ieder heeft
(bij voorbeeld een ambt), wanneer zijne manier van doen.
men dezen of genen overleeft. SUZEREIN, opperleenheer. Suzerei.
SUSCEPTIBEL, susceptible, Fr., vat- niteit, opperleenheerschappij.
baar, ontvangbaar; gevoelig, prik. SUZIERS, eene monniksOl'de onder
kelbaar. Susceptibiliteit, ontvan- de Mahomedanen, wier leden de
kelijkheid; prikkelbaarheid, ligt- gelofte van barmhartigheid, ook
geraaktheid. jegens de dieren, hebben gedaan.
SUS MINERV AM (docet) , het zwijn SWANTOWIT, een krijgsgod van eeniwil
MINERVA, dat is, het kind wil ge Slavische volkeren, inzonderzijnen
vader leeren. heid van de Sorbeuwerden, welke,
SUSPECT, Fr., suspectus, Lat., ver- op eene zuil staande, met 4 koppen
dacht. Suspicie, argwaan, ver- werd afgebeeld.
moeden, mistrouwen. Suspiciè'us, SWEDENBORGIANEN,noemt men somsuspicieux,
Fr., argwanend, ver- tijds in het algemeen alle zoogemoedend.
Suspecteren ,suspicië. naamde geestenzieners, maar bijren,
verdenken, vermoeden, mis. zonder de aanhangers van EMAtrouwen.
NUEL SWEDENBORG, een' in 1689
SUSPENDEREN, ophangen; opschor- geboren' Zweed, wiens leer ook
ten, schorsen; uitstellen, verschui- door eene bijzondere sekte, nog
ven; ab officio suspenderen, in het in Engeland en Amerika be~taanambt
schorsen, tijdelijk buiten I de, wordt gevolgd.
dienst stellen. Suspensie, uitstel, SWICENT, eene soort van rooktabak,
vertraging; opschorting, schor- komende van het Westindische
sing, tijdelijke buiten dienst stel- eiland St. Vincent.
ling: ook besluiteloosheid, onze- SYBARIETEN, inwoners van Sybaris
kerheid. In suspenso, Lat., en (eene voormalige stad in Calasuspens,
Fr., in twijfel, besluite-, brië), die een verwijfd leven leidloos,
onuitgemaakt. den; van daar wordt overdragte-
SUSPENSOIR, Fr., suspensoriüm, Lat., lijk een weekelijk, vertroeteld,
(heelk.) draagband, breukband, wellustig mens eh een Sybariet ge-
45*
SYBA. 708 SYLV.
noemd. Sybaritisch, weelderig, wenschen, zouden behulpzaam
verwijfd, vertroeteld. zijn.
SYBARIS, een mythologisch monster, SYLVA, eene soort van volksfeest en
dat zich in een hol van den Par- schouwplaats bij de Romeinen,
nassus ophield en menschen en vee waarbij men eene grooteplaats
roofde. met boomen bezette en allerlei
SYCOMA, Sycosis, de vlechtachtige (tamme) dieren er in deed, die
ruwheid der oogleden, waarbij de door het volk ongewapend moesinwendige
oppervlakte met Ideine ten gevangen en overweldigd worharde
balletjes is bezet, welke naar den.
vijgenkorreltjes gelijken. I' SYMBLEPHARON, vergroeijing van het
SYCOMANTIE, waarzeggerij uit vijge- ooglid met den oogappel.
bladeren. SYMBOOL, symbole, Fr., symbolum,
SYCOMORE, de wilde vijgeboom. Lat., het teeken of kellteeken,
SYCOPHANT, een aangever, aanbren- waardoor men de eene zaak van
ge, oorblazer, pluimstrijker. de andere onderscheidt; ook zin-
SYDEROXYLON of SIDEROXYLON, nebeeld, zinspreuk; geloofsbelijcontradictio
in adjecto, een ding, denis, b. v. Symbolum apostolicum,
dat zich zelftegenspreekt, bij voor- de (zoogenoemde) geloofsbelijdebeeld,
een houten ijzer, vierkante nis der Apostelen. Symbolisch,
cirkel. zinnebeeldig; de kerkelijke ge-
SYENIET, Egyptisch graniet, waar- loofsbelijdenis betreffende; symbovan
de obelis\{en zijn gebouwd. lisehe boeken of schriften, belijde-
SYLLABE, eene lettergreep. Syllabe- nis schriften of (onderscheidene)
ren, syllaben uitspreken, of letters geloofsbelijdenissen van christelijzamenvoegen,
spellen. Syllabisch, ke kerken. Symboliek, symbolica,
lettergrepig j syllabisch gezang (in Lat., de leer van de zinnebeelden;
kerkgezangen en recitativen), wan- de wetenschap, welke zich tot het
neer tot iedere noot eene letter- onderzoek en de verklaring der
greep gesproken of gezongen wordt. kerkelijke geloofsbelijdenis be-
SYLLEPSIS, (redek.) figuur, waarbij paalt. Symboliseren, verzinnevelerlei
zaken door een enkel dub- lijken, zinnebeeldig voorstellen.
belzinnig woord. dat verscheidene SYMMETRIE, de overeenstemming,
denl<beelden verbindt, worden uit- gelijkheid of overeenkomst in maat;
gedrukt; in het algemeen, wanneer gepaste verhouding of zamenstemmen
bij eene uitdrukking meer op ming der deelen met het geheel.
den zin, of op het geen men wil Symmetriek, symmetriscll, overeenzeggen,
dan op de regelen der taal, stemmend, gelijkmatig.
acht geeft. SYMPAECTES, bij de Benedictijnen,
SYLLOGISEREN, besluiten, een besluit, een monnik, die de jongeren en
eene gevolgtrekking of sluitrede novicen moest toespreken, wanneer
maken. Syllogismus, eene sluitre- hun de vervulling der strenge orde,
redekunstige gevolgtrekking, desregelen te zwaar werd.
Syllogistica, de leer der sluitrede- SYMPATHETISCH, medegevoelend ,
nen. Syllogistisch, wat tot de deelnemend; geheimkrachtig. Symsluitredenen
behoort. patkie, het medegevoel; ook ge-
SYLPHE, een (verdichte) luchtgeest. I heime kracht, ingebeelde werking
Sylphen en Sylphiden, verdichte van het eene ligchaam op het
luchtgeesten, van het mannelijke andere; in het algemeen, datgeen,
en vrouwelijke geslacht, die den I hetwelk op eene verborgene wijze
mensch, in de vel' vulling zijner op afwezende voorwerpen werkt:
SYMP. 709 SYNA.
sympathetische poeder, poudre de
sympathie, Fr., zie Poeder. Sympathiseren,
mede of gelijk gevoelen,
dezelfde gevoelens of gedachten
hebben als een ander.
SYMPEPSIS, eigenlijk, de spijsvertering;
de vermeende inwendige
koking en afscheiding van eene
zoo gezegde ziektestof door een
absces. Het gebruikelijkste voor
etter.
SYMPHOMA, bij de Grieken, de consonnanten,
waarvan zij er slechts 6
telden, namelij k 1) diatessaron of
de zuivere octaaf; 2) diapente, de
zuivere quint; 3) diapason, de octaaf;
4) diapason cum diatessaron,
de zuivere undecime; 5) diapason
cum diapente, de zuivere duodecime,
en 6) disdiapason, de dubbele
octaaf. Alle tersen en sexten
werden door de Grieken tot de
dissonanten gebragt.
SYMPHONIE, symphonia, Lat., sinJonia,
!ta!., eene welluidende zamenstemming
, zamenklillking;
een groot veelstemmig muzijkstuk.
Symphonisch, zamenstemmend,
zamenklinkend. SympllOnist,
een vervaardiger van symphoniën.
SYMPTOOM, een toeval, hetwelk gemeenlijk
op eene ziekte volgt en
daarmede is verbonden; een teeken,
bijzonder ziekte teek en ; ook
de aanwijzing, voorbode, bij voorbeeld,
van eene staatsverandering,
enz. Symptomatisch, tot de kenteekenen
en toevallen eener ziekte
behoorende. Symptomatologie,
de leer van de ziekteteekens of
ziektetoevallen .
SYMPTOSIS, de verslapping der vaten,
b. V. na eene lediging, vermoeijenis,
enz.
SYN, Synia, de Godin der regtvaardigheid,
de llde uit het Scandinavische
goden geslacht Asen. Zie
dit woord.
SYNACTICA, Lat., zamentrekkende
geneesmiddelen.
SYNAGOGE, eene verzameling; bijzonder,
de Jodenschool,Jodentempe!.
SYNALEPSIS, zamentrekking van twee
lettergrepen in eene, bijzonder aan
het einde van de eene en het begin
van de andere; uitlating van
eene letter in het schrijven of
spreken.
SYNANCHE, keelziekte, keelontsteking.
SYNANTHESIS, wanneer in eene rede
twee stukken in orde zijn geplaatst,
en met het laatste weder wordt
begonnen.
SYNAPHE, in het toonstelsel der Grieken,
de zamenhang van twee vereenigde
tetrachorden, waarin de
4de snaar der 1 ste tetrachorde tevens
de lste snaar der volgende
uitmaakt.
SYNARTHROSIS, gewricht; ook gewrichtsverbinding.
SYNAXARlON, bij de Grieken, een
boek, hetwelk de legenden hunner
heiligen bevat.
SYNCAMPE, een zeer buigzaam gewricht,
in het bijzonder het ellenbogengewricht.
SYNCATEGOREM, een woord, dat op
zich zei ven geen bepaald begrip
uitdrukt, en om zulks te doen eerst
met een ander moet verbonden
worden.
SYNCAUSIS, wanneer de excrementen
in de koortshitte ook zijn verbrand.
SYNCELLUS, in de oud-Grieksche
kerk, een voornaam geestelijke, de
naastvolgende op den bisschop.
SYNCHONDROSIS, de kraakbeenvereeniging.
SYNCHONDROTOMIE, de schaambeensnijding
of de doorsnijding van den
knobbel, die de schaambeenen vereenigt
(bij moeijelijke verlossingen).
SYNCHRONISMUS, de gelijktijdigheid;
verbinding van gelijktijdige, schoon
in verschillende landen voorgevallen
gebeurtenissen. Synchronistisch,
gelijktijdig.
SYNC. 710 SYND.
SYNCHYSIS, de verwrikking van de
inwendige deelen des oogs, de oplossing
van het glasachtige vocht.
Ook de mieslag, dat woorden, d,ie in
zeker gedeelte eens volzins behooren,
in een ander worden geplaatst.
SYNCOPE, de weglating van eene of
meer letters, in het midden van
een woord; ook eene plotselijke
verzwakking, magteloosheid ;
voorts de deeling van eene muzijknoot.
Syncoperen, eene of meer
letters in een woord weglaten; eene
muzijknoot twee noten laten gelden;
het laatste gedeelte van de
eene met het begin der volgende
noot verbinden.
SYNCRETISMUS, geloofsvereeniging,
vereenigingszucht; leer, dat zekere
daden en karakters der menschen
goed en kwaad tevens zijn. Syncretist,
een geloofsmenger, v~reeniger
van onderscheidene geloofsstelsels;
hij, die godsdienstige partijen
van tegengestelde leerstelsels
wil vereenigen ; die aan de tegenpartij
te veel voet geeft. Syncretistiscn,
vermengend, geloofsvereenigend.
SVNCRISIS, vergelijkende zamenstelling
van elkander tegensprekende
personen, dingen of denkbeelden.
Syncritisch, vergelijkenderwijze.
SVNCRITICA, Lat., verbindende, vereenigende
genee~middelen; ook
slap of week makende middelen.
SVNDESIs,het zamenbinden, de werktuigelijke
verbinding door windsels
of verbanden enz. Zie Syndesmus.
SYNDESMOLOGIE, leer van de ligamenten
of banden in het menschelijke
ligchaam. Syndesmologisch,
deze leer betreffende.
SYNDESMOTOMIE, de leer van de ontleding
der beenbanden.
SVNDESMOPATHlE, het lijden of ziek
zijn der banden. Syndesmopathicus,
aan ziekte der banden lijdende,
daartoe geneigd, daarvan afkomstig
enz. Syndesmopharyngeus (musculus)
, de bandkeelspier, een gedeelte
van den ondersten keelsluiter.
SYNDESMOSIS, verbinding door banden.
SYNDEsMlTs,eigenlijk, de verbinding,
het verband; tegenwoordig in het
bijzonder de gewrichtsband.
SYNIJlCAAT, het ambt of de waardigheid
van eenen syndicus of bestuurder,
beheerder, regtsverdediger
van eene stad, een gild, enz. ;
ook de schrijver van eenen staatsraad,
geregts schrij ver.
SYNIJlCATOREN, in Genua, onder de
vorige staatsgesteldheid, zekere
beambten, die den Doge en de
andere hooge ambtenaren gadesloegen.
SYNDROME, de ophooping van vele
toevallen bij eene ziekte, de gezamenlijke
verschijnselen.
SYNDYASMUS, de verbinding tusschen
twee voorwerpen; de bijslaap.
SYNECDOCHE, figuur in de redekunst,
waarbij men het geheel door een
deel uitdrukt, en ook omgekeerd,
b. v.: zielen voor mensclten, de
jeugd voor jonge lieden.
SYNECHIE, eene tegennatuurlijke vergroeijing
der voorste vlakte van het
vlies der Iris met het hoornvlies,
of van het achterste vlak met het
bekleedsel der kristallins en de
straalkamer.
SYNDRORON, een algemeen teek en
of een toeval, hetwelk zich tegelijk
met eene ziekte vertoont, maar
toch niet noodzakelijk daarmede
is verbonden, ofschoon men daaruit
tot haren aard, kracht en duurzaamheid
kan besluiten.
SYNEDRIÜM, Lat., eene verzameling
van zittende (overheids) personen;
synedriüm ecclesiasticum, de kerkeraad.
SYNEMMENON, de naam der 3de tetrachorde
in het groote en on veranderl.
ijke klankstelsel der Grieken.
SYNERGISMlJS, de leer, dat, bij de
bekeering van den menech, zijn
SYNE. 711 SYNO.
eigen vrije wil en zijne natuurlijke
zielskrachten moeten medewerken.
Synergist, iemand, die deze
leer voorstaat.
SYNEVROSIS, zamenvoeging der beenderen
door middel van eene pee!.
SYNGENEI!, bij de oud. Perzische
koningen, die trawanten en bedienden,
die zich het naast rond.
om hunnen persoon bevonden.
SYNGENESlëN, de algemeene naam
der gewassen met zamengegroeide
stuifdraden.
SYNGNOME, bij de redenaars, wan·
neer men zijne schuld bekent en
tot de discretie der tegenpartij
zijne toevlugt neemt. Bij de rede·
kundigen, de zucht, om alles van
den goeden kant aan te zien en ten
beste uit te leggen.
SVNGRAMMA. een afzonderlijk deel
van een, uit verscheidene deelen
bestaand, grooter werk.
SYNGRAPHA, een door getuigen beo
vestigd handschrift, of onderteekening.
SYNIZESIS, Synisesis, eene gansche
vernaauwing, somtijds zamengroeijing
van den oogappel, zoodat
geen spoor eener opening ove·
rig blijft, en het gezigt ten uiter.
ste verzwakt. ja zelfs geheel weg
is. Hoofdzakelijk hetzelfde als
Synechie.
SYNKATEGOREMA, een stop. of lap.
woord, om eenen zin of een vers
vol te maken; een woord, dat
zonder bijvoegsel geene beteekenis
heeft. Synkategorematisch, medebeduidend,
medebeteekenend.
SVNKATEGORISCH, beperkt, voorwaardelijk,
met beperking of
naauwkeurige bepaling. Zie Kategorisch.
SYNOCHA, eene aanhoudende koorts,
welke verscheidene dagen duurt,
en nu eens klimt, dan weder daalt.
SYNODAAL, wat eene synode betreft
of van haar uitgaat. Synode, vereeniging
, vergadering, zamenkomst
van geestelijken; algemeene
kerkelijke vergadering. bijzonder
bij de Hervormden. Synodisch,
wordt van de maansbeweging, van
de eene nieuwe maan tot de andere,
gezegd; synodische maand, de
tijd van de eene nieuwe maan tot
de andere.
SYNONIEM, zinverwant, verwant·
schapt, van gelijke beteekenis. Synoniemen,
zinverwante woorden,
woorden van gelijke beteekenis, of
zulke woorden, welker beteekenis,
volgens hun hoofdbegrip. aan elkander
gelijk. doch door eenige
nevenbegrippen onderscheiden zijn,
welke alleen door eene naauwkeurige
ontleding kunnen aangewezen
worden. Synonimie, zinver·
wantschap. Synonimiek, 8yllOni.
mica, Lat., de leer der zinverwantschap;
eene verzameling en ver·
klaring van zinverwante woorden.
SYNOPSIS, een ontwerp, overzigt,
kort uittreksel eener wetenschap.
Synoptisch, ontwerpmatig, kort,
beknopt, een overzigt gevende.
SYNTAGMA, zamenvoeging, verzamelwerk
van allerhande zaken onder
elkander; zamenflansing van aller.
lei dingen in een boek.
SYNTAXIS, Lat., synta:ce, Fr., in de
spraakkunst. de woordvoeging; de
leer van de zamenstelling en rang.
schikking der volzinnen.
SYNTERETICA, de wetenschap van het
behouden der gezondheid.
SYNTHEMA, afgesproken teeken, overeenkomst,
verdrag.
SYNTIIESIS, de zamenstelling, ver·
binding der denkbeelden: ook zamenvoeging
van gescheidene dee.
len. Synthetisch, zamenstellend,
verbindend: van de oorzaken op de
gevolgen en werkingen afdalend;
het tegendeel van analytisch; synthetisch
bewijs, wanneer in eene
voordragt alle verklarende en beo
wijzende voorstellen 'datgene voor·
afgaan, wat moet verklaard of
bewezen worden.
SYNTONISCH of HARD, die twee BOOfSYNY.
712 SYSS.
ten van het gewone diatonische
klankgeslacht, welks tetrachorde
in eenen hal ven toon en in twee
gelijke geheele toon en is verdeeld.
SYNYMENSIS, de zamenhang der
beenderen, door middel van een
perkementvelletje.
SYPHYLIDOKLINIEK,degeneesleerder I
venusziekte. Sypltilis, de venusziekte.
Sypltilitisch, met de venusziekte
besmet, venerisch. Antivenerische,
antisyphilitische middelen,
middelen tegen de venusziekte.
SYRlGlëN, noemt men die plaatsingen
van twee planeten, waarin zij
met de aarde in eene genoegzaam
regte lijn sta'l.n.
SYRINGES, de naam van een hoofddeel
van dat lied, waarmede de
zangers, die in de Pythische spelen
om den prijs kampten, zich
moesten laten hooren.
SYRINGOTOMIE, van syrinx, de fistel.
het snijden van de aarsdarmfistel,
hetwelk met een bijzonder werktuig
syringotomus of fistelmes geschiedt.
SYRINX, eene dochter der rivier Lathon,
op welke PAN verliefde, maar
die, om zijne liefkozingen te ontwijken,
naar de rivier Lathon
vlugtte en door de nimfen in riet
werd veranderd, waaruit naderhand
PAN zijne veldpijpen of herdersfluiten
sneed en naar haar benoemde.
SYRISCHE GODIN, de VENUS URANIA,
welke te Hierapolis in Syrië eenen
kostbaren tempel had.
SYRMA, een lange rok, met eenen
sleep, welke in de oude treurspelen
werd gebruikt, om de tooneelspelers
een schijnbaar grooter aanzien
te geven.
SYROOP of SIROOP, elk geneesmiddel,
dat met suiker of honig gemengd,
tot eene dikte, als de gewone syroop
wordt gebragt.
SYRTEN, zie Sirten.
SYRYGIA, eene consonerende verbinding
der toonen, in het bijzonder
van den harmonischen drieklank.
Van hier noemden de oudere toonleeraars
den drieklank, als dezelve
slechts driestemmig, dat is, zonder
verdubbeling van een' toon
daarvan werd uitgeöefend, syrygia
simplex. Syrygia composita, werd
dezelve genoemd, wanneer een of
meer intervallen, bij zijn gebruik,
werden verdubbeld.
SYSSARCOSIS, de zamenvoeging van
vleezige deelen; alsmede de vereeniging
der beenderen door middel
van vleezige deelen.
SYSSEL, de benaming der provinciën
of districten in IJsland, waarvan
elk uit 15 of 16 kerspelen be~taat,
en waarover een sysseZ-man het oppertoezigt
heeft.
SYSSITIA, de naam der gemeenschappelijke
maaltijden, welke de Spartanen
hielden, en waartoe zij eene
matige hoeveelheid van zeer eenvoudige
levensmiddelen namen,
waarvan zij eene gansche maand
leefden.
SYSTAI.TISCH, zamentrekkend (b. v.
van het hart en de slagaderen).
SYSTASIS, de zamenstelling, het maken
van een stelsel, enz.
SYSTEEM, Systema, Lat, de behoorlijke
zamenhang van gelijksoortige
dingen; de verbinding van vele
onder elkander zamenhangende
deelell, welke een geheel uitmaken;
een leerstelsel. In de muzijk,
heeten aldus de vijf lijnen, waarop
de noten staan. Systematisch, stelselmatig,
wetenschappelijk, bondig,
volgens grondstellingen. Systematiseren,
wetenschappelijk rangschikken
of zamenstellen, in wetenschappelijk
verband brengen.
Systematologie, de stelselleer.
SYSTOLE, de zamentrekking van het
hart, hartspanning; in de spraakkunst,
de lettergreepsverkorting.
of verkorte uitspraak van eene lange
let tergreep .
SYSTYLlëN", zuilgangen. Systyleux,
Fr., veelzuilig. Systylon, Gr., een
SZAP. 713 TABA.
gebouw, welks zuilen digt bij elkander
staan.
SZAPU, eene korenmaat in Hongarijë,
welke twee Presburger metzen
bevat.
SZEK, Szekesvelden. Szekesgrond, eene
zeldzame soort van met zoutduin
en loogzout vermengde aardgrond,
in Hongarije, welke witachtig en
bij droog weder zeer hard, maar
bij nat weder glibberig is. dewijl,
uit hoofde van de harde korst, het
water er op blijft staan.
SZEKLER, grenshoeders, grensbewoners.
Stam der Magyaren in Zevenbergen.
SZIlLONG, dat is, schelling, eene
Poolsche munt, waarvan er 90
een en Poolschen gulden of 30
cents doen.
SZOPA, voorheen in Polen. een groot
gebouw, hetwelk ten tijde van de
keus eens konings bij Warschau
van planken werd opgeslagen. en
waarin de Senatoren zaten; terwijl
de gemeene adel zich buiten
hetzelve onder den blooten hemel
bevond.
T.
T., beteekent, als Romeinsch getalmerk,
160.
T., op muzijkstukken, tenor, de diepe
middelstem; ook tutti, spel of
gezang van allen.
T. A., testantibus actis, zoo als de
acten getuigen, volgens den staat
der acten.
TAB., tabula, lijst, tabel.
TEST., testamentum, of testis, laatste
wil, of getuige.
TIT., titulus of titulo, ti tel.
TOM., tomus, het deel van een boek.
T. T •• onder brieven. totus tuus, geheel
de uwe, uw ware vriend.
TABAGIE. Fr., tabakskamer. ,;ertrek,
of koffijhuis, waarin tabak wordt
gerookt; een rook gezelschap. I TABARBUM, een misgewaad, koorrok;
ook in het algemeen elk opperkleed
der geestelijken bij ambtsverrigtingen.
TABAXIR, eene natuurlijke bamboes.
suiker of riethonig. zijnde een wit
sap. dat in Oost- Indië van zelf uit
het jonge bamboesriet vloeit. en, in
de zon gedroogd, tot inmaken en
geneesmiddelen wordt gebruikt.
TABCHANE, in Perzië, de koninklijke
gehoorzaal.
TABEL, ta belle, overzigtstafel; eene
lijst. waarop personen en zaken
worden opgeteekend. Chronologische
tabellen, tijdrekenkundige ta·
felen; lijsten, waarop de gebeurtenissen.
volgens de tijdorde. worden
aangevoerd. Genealogische tabellen,
geslachtslijsten. Tabellarisch,
in den vorm eener tabel.
T ABELLARIER8, in de eerste Christentijden,
die geestelijken. welke,
uit vrees voor verraad, brieven over
de belangen der Christenen van de
eene gemeente naar de andere overbragten.
Bij de Romeinen, een
knecht. die als schrijver bij zijn'
heer werkzaam was.
TABEONIN, zekere geleerden bij de
Mahomedanen, navolgers der leerlingen
van MAHOMED.
TABERNAKEL, tabernacle, Fr., tabernaculum,
Lat., eene tent, loofhut
der oude Joden. Ook wordt die
plaats tabernakel genoemd, waarin,
bij de Roomschgezinden, het ci.
boriüm of de monstrantie wordt
bewaard; wijders eene plaat~, om
heilige of gewijde zaken te bergen;
ook eene kleine verhevenheid
op eene galei, alwaar de kommandant
zijne plaats heeft.
TABES, Aropftie, de dorzucht of eene
algemeene uittering, waarbij alle
deelen des ligchaams verdorren.
Tabes dorsalis, de rugverdorring.
TABLE, Fr., tafel, disch. Table
d' Mte, Fr., tabuIa hospitis, Lat.,
algemeene, opene tafel, waarvan
elk gebruik kan maken. Table
ronde, Fr., ronde tafel; eene oudTABL.
714 TAClI.
Engelsche ridderorde, die door
koning ARTHUR werd ingesteld:
de ridders van de ronde tafel,
twaalf ridders, die, volgens eenen
ouden roman, den koning overal
vergezelden, altijd aan eene ronde
tafel aten, en zich daaraan, bijzonder
na een geëindigd tornooispel,
zeer te goed deden. Iemand, die
gaarne lang aan tafel zit, wordt
daarom een ridder van de ronde
tafel genoemd.
TABLEAU, Fr., tafereel, schilderij,
ontwerp, lijst, rol, register; voorstelling
in den vorm eener tabelIe.
TABLETTEN, schrijf tafelt je; verscheidene
blaadjes ivoor of perkement.
TABOURET, een zetel of stoeltje zonder
leuning.
TABULAAT, in vele plaatsen, bijzonder
in kloosters, een plankenvloer
of met planken belegde vloer.
TABULATUUR, tablatuur, voorheen de
algemeene benaming der muzijkteEokens.
Na de uitvinding der noten.
bedienden zich velen van letters
en lettergrepen, waarmede de
toonen nog heden worden benoemd.
Deze schrijfwijze noemde
men de Duitsche, het schrijven
met noten de Italiaansche tabulatuur.
TABULET, marskraam, marsje; een
houten kastje met schuifladen.
Tabuletskramer, marskramer, een
rondtrekkende kleinhandelaar.
TABUNE, in Rusland, de paardenmarkten,
waarheen de Tartaren
hunne paarden bij duizenden bren·
gen.
TACAMAHAcA,takamahak,eene harde,
doorschijnende en welriekende
boom hars van donkere kleur, die
in Nieuw-Spanje, Madagascar,
enz. van den zwamhoutboom wordt
gewonnen.
TACET, (muz.), eene pauze of het
stilzwijgen, terwijl de andere stemmen
zingen; ook hij, zij of het
zwijgt. Tacitus consensus, stilzwijgende
toestemming.
T ACHYDROOM, een hardlooper.
T ACHYGRAAPH, Tacheograaph, een
snelschrijver. Tachygraphie, de
snelschrijfkunst, ~nelschrijving.
TACHYPYRIiiM, Lat., een vuurgereedschap,
om spoedig vuur te
maken.
T ACHYS, snel. Tachyepseta, de snelkoker.
Tachytanatos, snel doodend,
spoedig stervend, den dood
nabij. Tachypyrion, tachypuriot,
zie Tachypyriüm.
TACITA, de muze van het stilzwijgen,
door NUMA POMPILIUS bij de
9 ouderen gevoegd, en van welke,
even als van EGERIA, hij voorgaf
wetten voor zijn volk te bekomen.
TACITURNE, Fr., stilzwijgend, geheimhoudend.
Taciturniteit, de
stilzwijgendheid, geheimhouding.
TACON, bij de Joden, een metalen
muzijkinstrument.
TACT, tactus, Lat., eigenlijk, het betasten,
bevoelen: het gevoel; een
zuiver en juist oordeel in zaken
van smaak en de gebruiken der
wereld; in de toonkunst, de tijdmaat,
toon maat, regelmatige verdeeling
van den tijd der toon en
onder elkander; het aangeven van
de maat.
TACTICUS, een krijgs- of wapenkundige.
Tactiek, de krijgskunde,
legerstrijdkunst; de leer van de
bewegingen enz. eens legers.
Tactisch, wat tot de krijgsdienst
behoorf.
TAEBSTEEN, een lichtgraauwe marmerachtige
steen, welke in het
Oostenrijksche aan de Ens wordt
gevonden.
TAEL, laes, tail, een gewigt in China
en Oost-Indië, dat tot het wegen
van goud, zilver en andere kostbare
waren wordt gebruikt. Ook
eene Japansche en Chinesche zilveren
munt, ongeveer één gulden
waard.
TAENARA, bij de oude Heidenen, de
hel, de verdoemden. Taenarus, de
ingang der hel.
TAAN. 715 TALA.
TAANlëN, banden, die bij het offeren
der Ouden werden gebruikt.
TAEPOKONISCH, van boven naar beneden;
nederwaarts geschreven,
gelijk de Chinezen.
TAFELSTEEN, een dunne diamant, in
de gedaante van eene kleine tafel,
daar hij boven en onder vlak geslepen
is.
TAFFIA, Taffie, dit is de naam, dien
de bewoners der Antillische eilanden
aan den brandewijn van het
suikerriet geven, en wel aan dien,
welken men van het schuim en de
grove siroop van de suiker stookt.
De Franschen noemen dezen brandewijn
guldive en de Engelschen
rum.
T AFFIR, verklaringen en uitleggingen
van den Koran.
TAFTSTEEN, zekere afwisselend,lichtgrijze
en donkergroen gestreepte
steen.
TAGES, een afstammeling van JUPITER,
die in Hetrurië uit de aarde
voortkwam, en uit de vlugt der
vogelen de toekomst voorspelde.
TAILLE, Fr., tailje, de ligchaamsgestalte,
grootte, de gedaante of
vorm van het bovenlijf; ook snede.
Taille douce, eene gegraveerde
plaat.
TAILLEUR, Fr., een ldeêrmaker; ook
de bankhouder in het farospel.
TAKELAADJE, takel, takelwerk,
touwwerk, alle scheepstouwen op
een schip. Takelen, een schip van
touwwerk voorzien.
TAKER, op de bijzondere werven in
Engeland, scheepstimmerlieden,
die het bouwen van een geheel
schip, volgens een gemaakt contract,
aannemen, en afzonderlijke
deelen, ter bespoediging, wederom
aan anderen aanbesteden.
TAKT, TAKTIEK, enz., zie Tact, enz.
TALAAR, een koningsmantel, lang
staatsiekleed; ook een lang opperkleed
van de Roomsch-Katholijke
geestelijken, tot op de hielen
neêrhangende.
TALAIS, eene van de hoofdgodheden
der Armeniërs, waarschijnlijk VE.
NUS.
TALAPOINEN, geestelijke orde~lieden
of bedelmonniken in Indië,
bijzonder in Siam, Laos, Ava en
Pegu.
TALARIëN, de schoenen met gouden
vleugels, waarmede MERCURIUS
wordt afgebeeld.
TALARO, eene Florentijnsche zilveren
munt, omtrent 2 gulden 65 cents
waard.
TALASIO, Talassius. oorspronkelijk,
een beroemd Romeinsch krijgsman,
die zeer gelukkig in het
huwelijk was, na zijnen dood tot
een' huwelijksgod verheven en bij
het trouwen aangeroepen werd,
om een' even zoo gelukkigen echt
te geven.
TAI,EA, in de oude muzijk, de identiteit
der kleine deelen, in een en
hetzelfde deel van een gezang bevat,
met betrekking tot den naam,
de plaats en de waarde der noten
en pauzen.
TALED, Taleet, Tallith, Jodensluijer,
Joodsche tempelsluijer; een mantel.
dien de Joden, bij hun mor·
gengebed in de synagoge, over
het hoofd werpen.
TALENT. natuurlijke begaafdheid,
vermogen of natuurlijke aanleg,
vatbaarheid; ook, bij de oude
Grieken en Joden. een zeker gewigt
en eene bepaalde geldswaarde
in goud en zilver.
TALIBULIL1IH, bij de Turken, eene
soort van geleerden, wier naam
eenen naar wijsheid en kennis
strevende beteekent.
TALIE, op schepen. een touw, dienende
om den terugloop van een
stuk, na het afvuren, te stuiten,
en het weder op de batterij of op
zijne plaats te brengen.
TALIo, Lat .. de vergelding. Jus
talionis, het regt der wedervergelding.
TALISMAN, Arab., een tooverbeeld,
TALI. 716 TALP.
-middel of -ring, een amulet; een
in metaal of steen gesneden beeld,
dat, om den hals gehangen of bij
zich gedragen, zeer buitengewone
uitwerkselen zou te weeg brengen.
Men heeft dergelijke talismannen
van goud, zilver, lood en
gemengd metaal, met allerlei
beelden en teekenen, sterren, HebreeuwEche
letteren, driehoeken,
enz., bezet.
TALITER QUALITER, Lat., eenigermate,
eenigzins, zoo wat, middelmatig.
TALK, Talksteen , eene kleiachtige
steensoort, zonder eene bepaalde
gedaante en gelijkende naar eene
verzameling van korte, glanzige,
zachte en zeepachtige blaadjes of
schubbetjes van eene witte, gele,
groene en zwarte kleur; men gebruikt
dezen talksteen ook, om het
wrijven der raderen, katrollen
enz., te voorkomen of te verminderen.
T ALLARO, Talle1'o, eene Venetiaansche
zilveren munt, ter waarde
van 10 lire currenti.
TALLEVAUNES, potten uit een en
steen, gres genoemd, waarin men,
op sommige plaatsen in Frankrijk,
de boter verzendt, om ze goed te
houden.
TALMUD, Joodsch wereldlijk en kerkelIjk
wetboek, hetwelk de uitlegging
en verklaring der Mozaïsche
wet bevat, en in twee deelen is
verdee1d, wordende het eerste
Mischna, de tekst, en het andere
Gemara , verklaring, genoemd.
Talmudisten, belijders van den talmud.
TALoN, Fr., hiel, vers, hak aan
eenig schoeisel. Ook een werktuig,
bij gipswerken uit het grofste,
wordende gebruikt. In het
kaartspel, de overschietende, stokof
koopkaarten. Ook het bewiJS,
gevoegd bij eene obligatie, op
welks vertoon nieuwe coupons
worden afgegeven.
TALPA, Talparia, Tupinaria,eenesoort
van brij gezwel aan het harige gedeelte
des hoofds, ook spekbuil,
molshoop en molshoopgezwel genoemd.
TALPATSCHEN, een schimpnaam,
die der Hongaarsche infanterie
door de huzaren werd gegeven,
en afkomt van het Hongaarsche
talp, voetzool, waarvan talpas, iemand
met breede voetzolen, en tevens
een plomp mensch.
T HUS, Fr., de glooijing, helling
of schuinte van eenen wal, de afhellende
schuine kant aan iets; en
ta/us, hellende, schuins.
TALUS, een neef en kweekeling van
DEDALUS, bij wien hij de kunst
van beeldhouwen leerde, en door
wien hij, uit nijd, dat hij onderscheidene
werktuigen uitvond, van
eene rots werd geworpen. Ook
een reus op het eiland Creta, door
VULKAAN aan MINOS ter bescherming
van het eiland geschonken en
door de Argonauten gedood.
TAMARINDE, de vrucht van eenen
Westindischen boom, van een'
zuurachtig aan gen amen smaak.
TAMARISK, Tamari:c, een groot heestergewas,
welks vrucht de looijers
in plaats van galnoten gebruiken,
terwijl de Mongolen uit de punten
der takken eene soort van thee
bereiden.
TAMBAIK, een mengsel van goud en
koper, dat op Sumatra in gebruik
is, en waarvan het woord tombak,
spinsbek, afkomstig schijnt.
TAMBOER, tambour, Fr., eene trommei;
trommelslager; ook eene
met schietgaten voorziene soort
van ligte verschansingen aan muurwerk.
Tamboeren, trommelen; ook
ergens op aandringen. Tamboerijn,
eene handtrommel met bellen,
die slechts met de eene hand
wordt geslagen.
TAMBOUREN, borduren, haken. Tambourijn,
borduur- of naairaam.
TAM DlU, Lat., zoo lang; schertsenTAML.
717 TANS.
derwijze zegt men: een tarndiu,
een mensch naauwelijks zoo groot.
TAMLING, een inzonderheid bij munten
gebruikelijk gewigt in Siam,
van gelijke indeeling als het ge.
wigt tael, maar slechts half zoo
zwaar.
TAMPON, eene stop, tap, prop, b. v.
voor de monding van een kanon; ,
een stopsel van linnen pluksel, bij I
heelkundige operatiën, ter stelping!
van het bloed. Tamponeren, met:
eenen tampon of een stopsel stuiten.
TAMURUS, Tharnmurus, een God der
Syriërs, met ADONIS overeenstemmende.
TANAGRA, dochter van EOLUS, die
haren naam aan eene stad in Beötië
gaf.
TANFANA, eene godheid der oude
Duitsehers, waarvan nog heden
een boschje, waarin zij werd vereerd,
te Bocholzhausen, in het
bisdom Paderborn, wordt gevonden.
TANGAS, bij eenige Indische volkerer.,
eene groote soort van barken,
waarin voor omtrent 100 personen
plaats is.
TANGENT, in de meetkunde en drie·
hoeksmeting, eene raaklijn, eene
regte lijn, welke eene kromme
lijn zoodanig aanraakt, dat er
tusschen deze en de regte lijn
geene andere regte lijn meer kan
getrokken worden. Tangenten,
(muz.), kleine loodregt staande
houten staafjes, welke, door middel
van de claves of toetsen van
eene fortepiano, of een klavier, in
beweging worden gebragt, en de
snaren aanraken; ook dragen de
hamertjes in speelwerken, welke
door de stiften van de rol of de
ton worden opgeligt, dezen naam.
Tangeren, aanraken, aanroeren; in.
druk maken.
TANGOUL, eene soort van koperërts,
welke in ronde koeken, van omtrent
5 kilogrammen. uit Salé, op de
Barbarijsche kust, naar Frankrijk
wordt gebragt.
TANSAS, eene Tartaarsche zilveren
munt, omtrent 60 cents waard,
die de voormalige Khans met hunnen
naam lieten slaan.
TANTALISEREN, tandtergen. Tanta.
lus, volgens de fabelleer, de naam
van eenen koning der Oudheid,
die, uit hoofde van zijne euvelda.
den, door de goden ter helle was
gedoemd. en daar, onder eenen
boom, vol van de schoonste vruchten,
in het water staande, niet
eten of drinken kon; figuurlijk,
een rijke gierigaard, die bij een
groot vermogen gebrek lijdt.
TANT à TANT, Fr., in het spel, gelijk,
niets gewonnen of verloren,
b. v.: wij zijn tant à tant, niemand
heeft gewonnen.
TANTEYWORTEL, een vleezige wortel,
met eene dikke,lichtbruine, zwammige
schors, sedert kort als ge·
neesmiddel in gebruik.
TANTI, Lat., zoo veel, zoo duur.
Tanti non est, het is de moeite niet
waard. Tanti poenitere non erno,
zoo duur koop ik het berouw niet.
TANTIÈME, Fr., bepaald deel van een
geheel.
TANTUM, Lat., zoo veel, genoeg.
Tantum quanturn sat est, tot zoo
veel als genoeg is. In altel'um
tantum, nog eenmaal zoo veel, voor
het dubbel bedrag.
TAPABOR. Fr., eene reismuts of
kap, die men over de schonders
kan neêrslaan; eene regenkap.
TAPAGE. Fr., geraas, gerammel,
gedruiseh. luidruchtigheid; in de
schilderkunst, opgehoopte figuren
in wilde beweging.
TAPHlUS, Taphus, zoon van NEPTU·
NUS en HIPPOTHOE, hoofd eener
rooverbende, waarmede hij zich
op een eiland vestigde, dat hij
Taphusa noemde.
T APIGI.BASCHI, bij de Perzen, de
opperbevelhebber over het zware
geschut.
TAPI. 718 TARA
TAPINOSIS, bij de redenaars, wan· TARAXIS, eene niet erge soort van
neer men zich van zachtere uit. oogontsteking.
drukkingen bedient, dan de zaak TARDEREN , tarder, Fr., vertoeven,
en het onderwerp vereischen. verwijlen, dralen, vertragen. Tar.
TAPTOE, de trommelslag, die de sol· do, (muz.) langzaam, slepend.
daten naar hun nachtkwartier TARGINETTE, een schimpnaam op de
roept. eerste constitutie, welke Frank.
TAPIJT, kamer· of vloerkleed; op het rijk, gedurende de omwenteling,
tapijt brengen, iets voordragen, ter van den afgevaardigde TARGET beo
tafel, ter sprake of op de baan kwam.
brengen. Tapisseren, eene kamer TARGUE, een vrolijk spel der matro·
met tapijten bekleeden. Tapisse. zen, waarbij zij, op eene dwars
1'ie, tapijtwerk, muurbehangels. over het schip gelegde en met vet
Tapisseur, kamerbekleeder, tapijt. bestrekene steng, den prijs, die
werker. daaraan vast gemaakt is, met
TAQUINEREN, taquiner, Fr., plagen, bloote voeten moeten zoeken te
kwellen, zaniken. bekomen.
'rARA, zie Tarra. TARGUM. Heb., Chaldeeuwsche over·
TA RABAT, een zeker klokje, waardoor I zetting en verklaring van het Oude
de kloosterlingen tot het verrigten Testament.
der gebeden bij nacht worden ge- TARIEF, Tarif, (een Perzisch, in al.
wekt. Ie nieuwere talen overgenomen
TARAKANT, eene 800rt van lastig on· woord), eene lijst van waren met
gedierte, in Rusland en Siberië. bijgevoegde prijzen; een regle-
TARANTULA, eene groote harige en ment, aanslag of prijsopgave, b.
vergiftige spin in Italië, bijzonder v. voor tollen enz. ; ook de bepain
Sicilië, met acht pooten en acht ling van reis. en teerkosten, en
oogen, door welker steek en ver· van andere ongelden.
gif iemand wordt gezegd zijn ver· T ARIÈRE, in oude tijden, eene soort
stand te verliezen, en wel op zulk van muurbreker, zijnde een toe·
eene wijze, dat deze ziekte alleen stel, dat men op rollen tegen de
door de muzijk en het dansen naar murm dreef.
dezelve kan genezen worden. Ta. T ARINO, eene zilveren munt in Sicilië
rantulismus, de tarantulabeet, en en Napels van ongelijke waarde, en
de daardoor veroorzaakte ziekte, 60, 80 of 90 cents doende.
de dansziekte, de Veits. of St. Vi. TARIRI, een boom, welken de Indi.
tusdans. anen, die uit Para zijn gevlugt, in
T ARA PUTTEN , eene soort van roovers Guyana hebben overgebragt ; de
en vrijbuiters in Hongarijë. bladeren daarvan dienen, om het
T ARAS, zoon van NEPTUNUS en stich· katoen purper en violet te verwen.
ter van de stad Tarente in Italië. T ARMA, een gewigt te Venetië, waar·
TARASUN, een drank der Chinezen, van 9 eene once doen.
zijnde een uit rijst getrokken TARO, eene Siciliaansche zilveren
brandewijn. munt, omtrent 20 cents waard.
T ARAXACUM, de leeuwenstand, bo- TAROK" (spel) het zevenkoningspel;
ter· of hondsbloem. een Italiaansch, uit 78 bladen
T ARAXIPPUS, een der ondergoden, bestaand kaartspel, hetwelk echter
van wien men geloofde, dat hij bij waarschijnlijk van Egyptischen
het wedloopen de paarden schuw oorsprong is, dewijl de gansche
maakte; weshalve men hem te zamenstelling van het spel op het
voren offerde. getal zeven berust. Het wordt
TARR 719 TARY.
met twee, drie en ook met vier rijen verborg, zeer treffend wordt
personen gespeeld. geschilderd
TARRA of 'rARA, de aftrek van het TARY, een gewigt in Coromandel,
bruto.gewigt der waren voor de van 100 palvins of 1000 pagoden,
vaten, kisten, enz., waarin dezelve of omtrent 31/ 2 kilogramme.
worden verzonden. Zie Netto , TAS, eene hoop, bijzonder stroo of
Bruto, Sporco. Tarra.rekening, de koom, Optassen, ophoopen.
aftreksrekelling. Tarreren, het TASIS, in de redekunst, wanneer eene
gewigt van het vaat· of kistwerk periode zoo lang is, dat zij niet in
enz. van koopwaren bepalen. eenen adem kan voorgedragen wor-
T AROLOS, eene Turksche zilveren den,
munt, van omtrent 1 gulden 55 TASSE, Fr., een drinkschaaltje of
cents waarde. ! kopje.
TARRAS, Tras, Tieras, Tiras, een I TASTATUUR, het klavier of greepgraauwe,
zeer poreuze steen, in de werk der orgels of andere slag-
Rijnstreken , zeer dienstig voor instrumenten.
cement. TASTO SOLO, Ita!., (muz.) het aan-
TARRIK, eene korenmaat te Algiers, slaan der enkelvoudige (niet begeomtrent
22 kan groot. leide) bastoonen.
TARTAGLIA, eene kHrakterrol in de T ATouëREN, het ligchaam met figucornische
opera, een stamelaar, ren beprikken en beschilderen,
wiens laag comieke actie in de gelijk vele wilde volkeren in Ame.
wijze van zich uit te drukken is rika en Afrika gewoon zijn te
gelegen. doen.
TARTAN, zekere Schotsche geruite TAUROMACHIE, het stierengevecht,
wol/en stof; ook een Schotsche kunst van met stieren te vechmantel.
ten; een bij de Spanjaarden nog
TARTANE, Tartine, eene soort van hoogstgewigtig feest, waarbij zerivierschepen,
zonder verheven kere ridders, met daartoe opgedek,
met een driehoekig zeil. kweekte stieren, te paard en te
TARTAREN, een zeer talrijk volk, voet moeten vechten. Deze gruwdat
een groot gedeelte van Mid. zaIDe plegtigheid wordt te Madrid
den. Azië bewoont. op de prachtigste en kostbaarste
TARTARUS, (fabell,,) het schimmen· wijze gevierd.
of doodenrijk, de benedenwereld of TAUSE, eene maat voor natte waren
hel; (geneesk.) de wijnsteen. Tal'. te Zurich, van 25 tot 30 maten.
tarus emeticus, braak wijnsteen. TAUTACISMUS, Parechesis, in de re-
Cremor tartari, opgeloste en ge. dekumt, de wanklank, dat ver·
zuiverde wijnsteen. scheidene gelijkluidende lettergre-
T ARTSCHE, eene soort van lang half. pen op elkander volgen.
rond schild, dat nog lang na de TAUTAN, de naam van het gemeene
uitvinding van het vuurgeweer in volk op Otaheiti, hetwelk zich
gebruik was. met den landbouw, de vischvangst
TARTUFFE, huichelaar, schijnheilige, en andere geringe werkzaamheden
bedrieger, booswicht, naar een onledig houdt.
tooneelspel van MOLIÈRE, waarin TA UTOCHRONISCH, gelijktijdig, geeen
schijnheilige bedrieger (de lijkdurend.
toenmalige koninklijke biechtvader TAUTOGRAMMA, een gedicht, waarin
LA CHAISE), die, onder eene god. aIJe \'erzen met dezelfde letter bevruchtige
houding en een vroom ginnen.
voorkomen, de grootste schelme- TAUTOLOGIE, de woordverkwisting
TAX. 720 TECC.
(in woorden van dezelfde beteekenis),
als men ondoelmatig, met
verscheidene woorden, hetzelfde
zegt; de woordherhaling. Tautologisch,
woordverkwistend, van gelijl<
e beteekenis.
T AX, taxa, Lat., taks, belasting; opbrengst,
aanslag, bepaalde of vastgestelde
prijs; taxa stolae, zie
jura stolae. Taxateur, Fr., taxator,
Lat., schatter, waardeerder,
prijsbepaler . Taxatum, Lat.. het
geschatte. gewaardeerde. Taxatie,
de schatting, waardering, prijsbepaling,
zetting. Taxeren, schatten.
waarderen, de waarde of den
prijs bepalen; aanslaan, eene belasting
opleggen; ook beschuldigen,
iemand een gebrek te last
leggen.
T AXIONOMIE. de theorie der rangschikking,
b. v. der planten.
TAYGETE. eene dochter vun ATLAS
en PLEJONE. jagtgenoote van de
kuische DIANA, had bij JUPITER
eenen zoon, LACEDEMON genoemd,
TAYM, de geschenken, welke de
Turksche keizer en andere Oostersche
Vorsten aan vreemde af.
gezanten, bij hun vertrek, doen.
TCHARUCH, Turksche boodschapper
of overbrenger van een en firman
naar elders.
TCHELEBl, de zonen der Turksche
viziers en bas sa' s, zoolang zij niet
werkelijk in de krijgsdienst, waarin
zij als vrij willigers worden opgenomen,
zijn aangesteld.
TCHINGUI, danseressen van eenen
twijfelachtigen naam in Turkije,
die bij gastmalen enz. hare kunsten
in de huizen voor eene matige
belooning verrigten.
TCHODAKAR'AGA, de manteldrager
van den Turkschen keizer.
TEAUTNA, de God der bewoners van
Otaheiti, welken zij als onzigtbaar
vereerden, en wien zij alle
zes maanden een jong zwijn of·
ferden.
TEBHILA, een godsdienstig baden
van het gansche ligchaam in koud
water, hetwelk de Joden op hunnen
verzoendag verrigten.
TBCCALIS, een ge\\igt in Pegu, bijna
1/. once zwaar.
TECEDON, de longzucht, longtering.
TECHNEMATHOTEEK, eene kunstkamer,
kunstverzameling.
TECHNIEK, technica, Lat., de kunst·
taal, kunstwoordenleer; kunstleer,
leer der kunstregelen, handgrepen.
Technicus, kenner en uitöefenaar,
van de uiterlijke kunstregelen.
Technisch, kunstmatig, tot de
kunst of kunsttaal behoorende ;
technische termen, terminus technicus,
Lat., kunstbewoordingen, die
bij kunstenaars of handwerkers
gebruikelijk zijn. Technologie, de
kunstleer, de beschrijving van de
kunsten, handwerken, manufacturen,
enz. Technologisch, kunstbeschrijvend,
kunst- of handwerkkundig
; de handwerken of beroepen
betreffende. Technoloog, een
kunstgeleerde, een kenner van de
kunst- of bedrijfsleer.
TECHNOPAEGRICUM, eene soort van
verzen, waarvan de begin- en
eindletters zamengenomen iets beteekenen.
TECMARIS, Tecmarsis, het gissen bij
eene ziekte, wanneer de verschijnselen
en toevallen daarin zoo ingewikkeld
zijn, dat de geneesheer
tot ge ene juiste bepaling kan geraken.
TECNOCTONIA, kindermoord. Tecnogonia,
kinderverwekking. Tecnopoeïa,
het kindervoortbrengen
en baren. Tecnon. het verwekte,
jonge kind.
TECTE, Lat., bedekt, verborgen,
geheim of in het geheim; tecto
nomine, onder eenen bedekten
naam, of met naamverzwijging.
Tectuur bedekking, bedeksel; papieren
zegel bedekking (op waszegels
enz.).
TE DEUM, (laudamus) Lat., Heer,
God, U loven wij! of de AmbroTEFT.
721 TELE.
sische lofzang.
TEFTERDAR of De/ter-dal', de schatmeester
eens sultans.
TEILI, gewapende vaartuigen of oorlogsbooten
in Ava en Pegu, en aldaar
een aanzielllijk gedeelte der
krijgsrnagt uitmakende.
TEINT, Tint, teinte, Fr., kleur; de
kleur van het gelaat en de huid;
(schilderk.) de tint, kleur, graad
van kleursterkte. Halve. tint, zie
Mezzotinto, Mezzatinte. Teintuur,
de kleuring; fig., oppervlakkige
kennis van eene wetenschap of
kunst; een algemeen begrip; de
eerste indruk, die van de opvoeding
in de ziel overblijft.
TEKMESSA, eene dochter van TEUTHRAS,
door AI AX gevangen ge,
nomen, nadat hij haren vader had
gedood. Hij trou wele haar vervolgens
en verwekte bij haar EURYSACES,
van wien ALCIBIAIlES
naderhand zijn ge8lacht afleidde.
TEKST, textus, Lat., texte, Fr., hoofdstelling,
grondspreuk, grondstof,
(bij voorbeeld eener leerrede); de
zamenhan~ende woordverbinding
van eenig document. Iemand den
tekst lezen, hem een verwijt doen,
hem zijnen pligt voor oogen houden.
TEKUPHA, ieder der 4 gelijke deelen,
waarin de Joden het jaar verdeelen.
TELA, eene gouden munt in Perzië,
van het gewigt eens dukaats.
TELAMON, een zoon van AEAKUS en
EUDEÏS, werd met zijnen broeder
PELEUS door hunnen vader verbannen,
nam deel aan den togt der
Argonauten, en was de vriend en
wagenmenner van HERCULES.
TELAMONEN, (bouwk.) lastdragers;
beelden, welke in plaats van de
zuilen, lasten dragen.
TELCHINEN, zoons van THALASSA,
die gezegd werden op het eiland
Rhodus NEPTUNUS te hebben opgevoed.
TELEGONUS, een zoon van ULYSSES
en CIRCE, doodde zijn' vader zonder
hem te Jennen, en stichtte
naderhand de stad Tusculum.
TELEGRAAF, een vérschrijver, een
werktuig, (door LA CHAPPE in
Frankrijk 1794 uitgevonden),
waardoor men, met bepaalde teekens,
zijne gedachten of allerlei
berigten, op een en verren afstand,
met ongewone snelheid kan mededeelen.
Telegrapltie, de vérschrijfkunst
of hare wetenschap. Kryptotelegraphie,
de geheime vérschrijfkuns~.
Tachykryptotelegrapltie,
verkorte geheime vérschrijfkunst.
Telegrafisch, de vérschrijfkunst
betreffende, door vérscbrijving
medegedeeld, bij voorbeeld
tijding'en: een teleqrafisch
berigt.
TELEKAAL, een vérroeper, scheepsroeper.
TELEMAcHus, de eenige zoon van
ULYSSES en PENELOPE, die, door
MINERVA. in de gedaante van MENTOR,
vergezeld, zijnen vader ging
zoeken.
TELEMATOLOGIE, zie Thelematologie.
TELEMUS, een waflrzegger, die onder
de Cyclopen leefde, en aan POLYPHEMUS
zijn lot, dat ULYSSES hem
van het gezigt zou berooven, \'oorspelde.
TELEOLOGIE, Telologie, de doelleer,
leer van de eindöogmerken der
dingen. Teleologisch, doelleerend,
het doel of eindöogmerk betreffende.
Telos, het einde, doel,
einddoel; ook het levenseinde, de
dood.
TELEPHASSA, de gemalin van AGENOR,
bij welke hij EUROPA, CADMUS,
PHOENIX en CILIX verwekte.
TELEPHlÜM, eene boos'lardige, ongeneeslijke
zweer.
TELEPHONIE, het aanwenden van de
spreektrompet of roeper, tot het
zelfde einde als de telegraaf,
wanneer beletselen (b. v.) een
dikke mist) het gebruik van dit
laatste onmogelijk maken.
46
TELE. 722 TELL.
TELEPHUS, zoon van HERCULES en wat heen; middelmatig.
AUGE, gemaal van AEGIOPE en TELLINEN, tweeschalige mosselen:
koning van MYSlë, na den dood telmosselen. Telliniten, versteende
zijns schoonvaders. telmosselen.
TELESKOOP, telescopiüm, Lat., een TELL'S KAPELLETJE, in het Zwitserverrekijker,
spiegelverrekijker; een I sche kanton Uri, aan het Vierwerktuig,
waardoor de vérafzijnde I waldstätter-meer, ter plaatse, alvoorwerpen
zich duidelijk aan het waar TELL uit de boot sprong.
oog voordoen. Het bestaat uit een TELLURIÜM, Lat., eene vourstelling
zamenstel van onderscheidene gla- van de aard- en maansbeweging ;
zen en spiegels, waarvan het glas, een toestel, welke de beweging
dat naar de voorwerpen is gerigt, der aarde om de zon, en die der
het objectief glas, en die, welke maan om de aarde, zigtbaar voorzich
bij het oog bevinden, oculaire, stelt; ook ep.ne in Zevenbergen,
of oogglazen worden genoemd. In door KLAPROTH, nieuwelings ontplaats
van glazen, worden er som- dekte ertssoort. Tellurisch, tot de
tijds metalen spiegels in gebruikt; aarde behoorende.
in welk geval het spiegelteleskoop TELLUS, de verpersoonlijkte en verwordt
genoemd. Teleskopisch, dat gode aarde, welke uit zich-zelve de
alleen door verrekijkers is waar te bergen en URANUS baarde; zij benemen,
b. v. zekere sterren. zat de gaaf der voorzegging, en in
TELESMA, bij de Grieken, dergelijke den strijd van JUPITER met de
ding~n, als de Talismans bij de reuzen, zond zij dezen laatsten
Mahomedanen. TYPHON tot bijstand.
TELESPHORUS, (fabelk.) een genius TELOLOGIE, zie Teleologie.
der gezondheid. TELYNISCHE PROEVEN, opstellen over
TEL EST NOTRE PLAlSIR, Fr., dat is onderwerpen van wijsbegeerte,welonze
wil; zoo behaagt het ons; een sprekendheid en dichtkunst. Zie
voormaals gebruikelijk slot van Braga.
koninklijke en keizerlijke beslui- TEMAN, eene maat voor natte waren
_ ten, bevelen of verordeningen. in Gelukkig-Arabië, hetwelk 10
TELETHUSA, de gemalin van den Menceda's of omtrent 21 kan be-
Cretensischen koning LYGDUS, bad vat.
ISIS, dat zij hare dochter IPHIS, TEMERAIR, téméraire, Fr., vermetel,
wier geslacht zij voor haren ge- roekeloos,euvelmoedig. Temeriteit,
maal had verborgen gehouden, in témérité, Fr., vermetelheid, moedeenen
jongeling zou veranderen wil, euvelmoed, roekeloosheid.
TELIOCHORD ,eene forte. piano, welke TEMPE, eene lustplaats, eene schilniet
is getemperd, en geheel zui- derachtige, bekoorlijke landstreek,
ver in Dur Mol stemt. naar het Thessalische Tempe be-
TELLE, eene soort van munt der Ja- noemd, dat tusschen de bergen
panezen, zijnde een snoer, waaraan Oiympus en Ossa is gelegen.
600 kaesches zijn geregen, die 31/ 2 TEMPEEST, temp€te, Fr., onweder,
gulden doen. storm.
TELLENON, een oorlogswerktuig der TEMPELIER, ridder eene voormalige
Ouden, waaraan men eene kast in geestelijke orde, naar den Jeruzade
hoogte trok, opdat de daarin lemschen tempel -benoemd. De
zich bevindende manschap kon Tempelieren leefden van hunne
zien, wat de belegerden achter de groote inkomsten zoo weelderig,
muren en op de torens deden. dat zij aanleiding gaven tot de
TELLE QUELLE, Fr., zoo wat, zoo spreekwijs: drinken als een tempeTEMP.
723 TEMP.
lier, zuipen, onmatig drinken.
TEMPERA, Ital., alla tempera schilderen,
heet op paneel gespannen
doek, hetwelk met gips is bestreken,
met waterverw beschilderen.
TEMPERAMENT, de bijzondere ge.
steldheid des mE-nschelijken lig.
chaams, welke zich op de verschillende
mengeling der sappen en de
verschillende betrekking van hen
tot de vaste deelen grondt; ook
de daaruit ontstane gewone gemoedsgesteldheid
of natuurlijke
gemuedsstemming, Het cholerische
temperament, het warmbloe.
dige; het melancholische, het zwaarbloedige
; het phlegmatieke, het
koudbloedige; het sanguinische,
het ligtbloedige temperament.
Hij heeft veel temperament beteekent:
hij heeft eene sterke neiging
tot zinnelijkheid; figuur!., een mid.
delweg , een gematigd midden
tusschen twee uitersten; ook de
maat en wijs, welke men in eene
zaak zoekt te treffen. In de muzijk,
zie Temperatuur.
TEMPERANS, meerv. Temperantia,
Lat., (in de artsenijkunde) een
verdoovend, verkoelend, pijnstillend
middel.
TEMPERATUUR, de gesteldheid der
lucht, met betrekking tut de
warmte en koude, de droogte of
vochtigheid. (In de muzijk), die
stemming, volgens welke aan een ige
toonen iets van de naauwkeurige
zuiverheid, die zij, met betrekking
tot zekere andere toonen,
moesten hebben, wordt benomen,
opdat zij ook in andere toonsoor··
ten zouden kunnen gebruikt worden;
over het algemeen, de matiging,
verzachting. Tempereren,
temperen, matigen, minderen, beperken,
verzachten; getemperd,
gematigd. Tempermes, een mes,
waarmede de schilders hunne verwen
vermengen.
TEMPESTA'S schilderstukken van
PIETER MOLIJN, welken men, omdat
hij zoo natuurlijk storm en
onweêr schilderde, slechts tempesta
noemde. Tempestatief, tempestuë"
us, stormachtig. bulderend;
fig., twistziek, razend en tierend.
TEMPESTIARII, onweêrverwekkers;
dus heetten, in de middeleeuwen,
de heksenmeesters, welke vermaard
waren in het verwekken
van onweêr. In de kerken werd
er tegen hen gebeden; ook waren
er andere heksenmeesters, die genen
tegenwerkten.
TEMPESTlEF, tijdig, te regter of te
bekwamer tijd.
TEMPO, Ital., de regte tijd, het ware
oogenblik. In de muzijk- en
danskunst, het juiste tijdpunt der
maat; in de rijkunst, de bepaalde
tijd voor de te maken bewegingen
te paard; in de schermkunst en
wapenoefening, het bedoelde tijdpunt
voor de verschillende handgrepen
enz. Tempo giusto, ltal.,
(muz.) in de juiste maat, niet te
gezwind of te langzaam, naar gelang
het ~tuk het vordert.
TEMPORAIR, Fr., wat slechts eenigen
tijd duurt, tijdelijk. Temporeel,
wereldlijk, aardsch, tijdelijk, het
tegenovergestelde van eeuwig.
Tempus, Lat., de tijd; ex tempore,
voor de vuist, op staanden voet.
De tempO/'e, naar den tijd; pro
tempore, heden, thans; ad tempus,
een en tijdlang, voor eenen tijd.
TEMPORALIëN, wereldlijke inkomsten
der geestelijkheid.
TEMPORISATIE, draling, vertraging,
verschuiving, in afwachting van
een' geschikten tijd. Temporiseren,
zich naar den tijd of den loop
des tijds schikken, een gunstiger
tijdstip afwachten; dralen; de huik
naar den wind hangen.
TENABEL , tenable, Fr., houdbaar,
verdedigbaar.
TENACITEIT, vasthoudendheid; ook
taaiheid, b. v. van metalen.
TENAKEL, tenaculum, Lat., een ge-
46*
TEND. 724 TENT.
spleten hout, (nijper) tusschen
hetwelk de zetter, bij de boekdrukkers,
het te zetten handschrift
klemt; ook een vierhoekig raam
met vier punten, aan welke een
doek wordt vastgemaakt, waardoor
vloeibare dingen worden ge··
goten.
TENDENTIE, de strekking, neiging,
rigting naar zeker doel; ook het
doel, het oogmerk van een \'oornemen.
TENDER, Eng., het voertuig, dat aan
eenen stoom wagen is toegevoegd,
om steenkolen en water aan te
voeren; ook kleine schepen, welke
vroeger in Engeland voor het matrozenpressen
of den presgang ,
alsmede bij grootere >,chepen om
berigten over te brengen, in gebruik
waren.
TENDEREN, spannen; bedoelen,
trachten.
TENDO, de pees, snaar, gespannen
luit.
TENEDlON, noemden de Grieken de
zilveren en koperen munten van
het eiland Tenedos.
TENESMODES, stoelgangpersend, tot
den stoelgang betrekking heb.
bende.
TENESMUS, Lat., tenesme, Fr., persing,
gedurige neiging tot stoelgang,
zonder gevolg.
TENEZ! Fr., daar, zie daar! neem
aan!
TENaNTAGRA, jichtig of rhumatisch
lijden aan groote spieren en vlechten,
bijzonder van de halsspieren.
TENOR, Lat., en Ital., teneUl', Fr.,
inhoud, b. v. van eenen brief; ook
manier, vorm, wijs. Tenor, tenore.
(muz,), de diepe middelstem tusschen
alt en bas. Ten01'ist, een
tenorzanger.
TENSIO, de spanning, uitrekking.
TENTAMEN, Lat., voorloopige beproeving,
welke de eigenlijke beproeving
of het wezenlijke onderzoek
voorafgaat. Tentatie, verzoeking,
aanvechting, beproeving.
1èntative, poging. proef. TentatOl'
, Lat., beproever, Tenteren,
vooraf beproeven; ook verzoeken
of in verzoeking brengen, vervoeren.
TENTIGO, zooveel als Priapismus.
TENUTO, Ital., {muz.) gerekt, uitgehouden.
TEPHILLIM, Hebr.. zwarte, smalle
en met knoopen voorziene lederen
riemen, welke de Joden, wanneer
zij bidden, om het hoofd, de handen
en de armen wikkelen.
TEPHRAMANTIE, voorspelling uit de
asch der offerdieren.
TEPIDARIÜM, in de Romcinsche baden
dat vertrek, waarin laauw water
en eene matige warmte was.
Het diende tot overgang uit het
heete bad (caldariün1J in het koele
(frigidariüm) .
TERAMBUS, een zoon van CUSTRUS
en OTHREIS, speelde fraai op de
lier en herderspijp, werd, nadat
zijn vee doodgevroren was, in eenen
kever veranderd.
TERAS, een huiveringwekkend wonder;
eene zeer in het oog loopende
misgeboorte.
TERATOLOGIE, Gr., de leer der wonderen
of wonderlijke dingen, als:
bloed regens, teekens aan den hemel,
enz. ; het verhaal daarvan, en
de neiging, om zoodanige wonderverhalen
te verspreiden.
TERCERON, Sp., de afstammeling
van een' Europeaan en eene Mulattin.
TERDSCHUMAEN, eene andere schrijfwijze
voor DrogTrJan.
TEREBRATI!'), het uithoren van eenen
boom enz., om de sap daaruit te
bekomen; het aftappen. V-an het
Lat., terebra, eene boor.
TEREBRATULI'l'EN, noemt men de
Ammonshoornen.
TERE us, een zoon van MARS en BISTON
IS, koning van Daulis en gemaal
van PROCNE.
TERMERUS, een beruchte roover in
Thessalië, die de reizigers met
'I'ERG. 725 'fERM.
zijn hoofd, waarmede hij op hen
losrende, doodstootte, maar door
THESEUS, die harder hoofd had,
werd gedood.
TERGIVERSATIE, uitvlugt; draling.
Tergiversator, iemand, die uitvlugten
zoekt; ook die van eene Idagt
geheel en al afziet. Tergiversel'en,
uitvlugten zoeken j eene zaak vertragen,
dralen.
TERM, bewoording, kunstbenaming.
TERMEN, terminus, Lat., een grensbeeld,
grenszuil, in de gestalte
eener omgekeerde piramide, waarop
eene menschelijke figuur is geplaatst,
zoo als de Romeinen, weleer,
op de grenzen plaatsten, en,
onder zulk een beeld, eene godheid,
den Deus terminus, den
grp.nsgod, vereerden. In de
bouwk., worden dezelve in plaats
van zuilen of pilaren gebruikt, om
de balken te onderschragen, en
in de tuinen. als btandbeelden, in
de opene lucht geplaatst; figuur!.,
hij staat als een termen of termi.
nus, waarvoor wij zeggen; hij
staat zoo stijf en onbewegelijk als
een paal of beeld.
TERMIETEN, buitenlandsche witte
mieren.
TERMINTHUS, hondsbladerenj zwartblaau
we bloedzweren, welke zich
in eenige boosaardige ziekten aan
het ligchaam, bijzonder aan de
been en, vertoonen.
TERMIJN, terminus, Lat., een bepaald
tijdpunt, een tot eene zekere
zaak, inzonderheid tot eene
geregtelijke handeling, vastgestelde
dag. In terminis blijven, bij
de woorden, bij de zaak stil
staan. Casus in terminis, juist
hetzelfde geval. Contradictio in
terminis, tegenstrijdigheid in de
uitdrukking. Ante terminum, vóór
den termijn.
TERMINARIiis, een bedelmonnik, die
zijnen va~ten omtrek heeft, waarin
hij mag bedelen en prediken.
TERMINATA, Lat., afgemaakte of afgedane
zaken.
TERMINATIE, begrenzing; voleindiging,
beslag, einde; de terminatie
van een woord, dat is de uitgang
daarvan. Termineren, begrenzen,
in grenzen insluiten. tot grenspaal
dienen; ook eindigen, ten
einde brengen, voleinden, besluiten;
insgelijks bij de bedelmonniken,
eenen zekeren omtrek bereizen
om aalmoezen op te zamelen.
TERMINISMUS, de leer van den tijd
der genade, volgens welke God
ieder mensch eenen zekeren termijn
tot bekeering zoude hebben
gesteld; terwijl, wanneer deze termijn
werd verzuimd, er noch vergeving
der zonde, noch zaligheid
was te wachten. Terminist, een
aanhanger dezer leer.
TERMINOLOGIE, leer der gebruikelijke
kunstwoorden; ook een kunstwoordenboek.
TERMINUS, (in de redeneerk.) een
gedeelte eener sluitrede. Terminus
ad quo. de tijd en de plaats, van
waar of waarvan; terminus ad quem,
tot hoe ver men iets moet rekenen.
Terminus technicus, eene kunstuitdrukking.
Zie Technisch.
TERNA VICE, Lat., ten derden male.
TERNE, Tern, drie, drietal; in de getalloterij,
of zoogenaamde Fransche
loterij, drie bezette en uitgekomen
nommers.
TERPSICHORE, eene der negen zanggodinnen,
en wel die der danskunst
en der muzijk.
TERRA, de aarde, land. Terra firma,
vast land, in tegenstelling van een
eiland; terra incognita. onbekend
land. Terrestris, Lat., tot de aarde
behoorende, daaruit ontstaande,
enz.; figuurl., aardseh, tijdelijk,
enz. Globus terrestris, de aardbol.
TERRA SIGILLATA, Lat., zegelaarde,
fijne klei- of potaarde.
TERRAS, een aard wal of . heuvel; eene
met zoden bedekte, verhevene, van
aarde gemaakte plaats; ook de
TERR. 726 TERS.
voorgrond van landschappen, bij
de schilders. Terrasseren, met
eenen wal van aarde omgeven; met
aarde beschutten: ook op den
grond werpen, nederwerpen ; fig.,
ter nederslaan, dat is, demoedigen,
den moed benemen; iemand tot
stilzwijgen brengen. Terrasseerder,
een walmaker, dijkgraver,
schansgraver, terrassenmaker.
TERREIN, eene plaats, en, met betrekking
tot den graad harer uitgestrektheid,
eene streek; ook bodem,
grond; figuur!. het terrein
kennen, eene zaak verstaan, met
hare omstandigheden naauwkeurig
bekend zijn; ook zijne lieden kennen.
Terrein winnen, immer veld
of grond winnen, verder komen,
meer en meer voorwaarts rukken.
Het terrein betwisten, zich dapper
verweren.
TERREUR, Fr., schrik, ontsteltenis.
Terribel, terribilis, Lat., terrible,
Fr., vreeselijk , ijselijk, verschrikkelijk,
ontzettend. Terrar panicus,
Lat., ten'eur panique, Fr., een plotselijk
ontstane, maar ook even
schielijk overgaan de schrik; ongegronde
vrees. TeITorismus, de
heerschappij des schriks, het~chrikbewind,
in dien voor Frankrijk zoo
ongelukkigen tijd (1793 en l794),
toen alle staatsburgers, onder MURAT'S
en liOBESPIERRE'S bloeddorstige
regering, in gedurige vrees
werden gehouden, om, onder I'oorwendsel
van het welzijn des staats,
vermogen, vrijheid en leven te
verliezen. De aanhangers van dat
bewind heeten terroristen.
TERRINE, Fr., een soepschotel of
-scbaa!.
TERRITOOR, territoriiim, Lat., territoire,
Fr., de grond of bodem, het
grondgebied, een regtsgebied. Territm
·iaal. regten, de landsheerlijke
regten ; ook die aan den grond of
bodem verbonden zijn. Territoriaal-
systeem, het stelsel, volgens
hetwelk de Kerk, als een deel in
het gebied des Staats, geheel en
al aan dezen is onderworpen.
TERSHAUNA, het admiraliteitshuis en
de scheepstimmerwerf te Konstantinopel.
Tershaupa-Emini, de tuigmeester
van den Kapudan-Baschi,
die het opzigt daarover heeft. Onder
h m staat de Terskauna- Kiahihasi
. ..
TERTIA, de derde schoolklasse. Tertia
wissel, (in den handel) het
derde gelijlduidende afschrift eens
wissels. Zie Prima. Tertiüm comparationis,
Lat., het punt yan vergelijking;
datgene, waarin twee
met elkander vergeleken dingen,
bij hunne overige yerscheidenheid,
overeenkomen. Tertiüm non datur,
er is geen derde; of het een, of
het ander.
TERTIAAN, een orgelregister, welks
grootste pijp van 2 voet eene
groote ters, de kleinste eene quint
geeft.
TERTIAAN KOORTS , derdendaagsche
koorts; eene afwisselende koorts,
welke den derden dag, of omtrent
ua verloop van 48 uren, wederkomt.
TERTIANERINNEN, eene 'wereldlijke
zusterschap bij de Katholijken,
waarvan de leden, ter bewaring
harer kuischheid, den FRANCISCUSgordel
dragen.
TERTIARIERS, Franciskaner monniken
van de 3de klasse.
TERTS, (muz.) de groote terts, eene
uit twee geheele toonen bestaande
terts; de kleine bestaat uit eenen
heelen en eenen halven toon. In
het piketspel, eene rij van drie op
elkander yolgende kaarten; in de
schermkunst, de derde soort van
stoot, in de aangenomene reeks
van kunstige stooten; in de wisk.,
het zestigste gedeelte eener sekonde.
TERTS DECIME, iseen interval van 13
trappen, of de sexte van de octaaf
des grondtoons.
TER UNCA, (driemaal gekromd) is een
oude naam van 1/8~ eener noot.
TERZ. 727 TEST.
TERZEROL, een zak pistool, klein pi-, doen.
stool. dat men zeer gemakkelijk I TESTIFICATIE, betuiging, bekrachtiin
den zak kan dragen. ging. Testificeren, betuigen, iets
TERZET, een zang- of toon stuk voor met getuigen bewijzen. Testimo-
3 stemmen; de driezang, het drie- niüm, Lat., een getuigschrift, eene
spel. getuigenis.
TESBUCH, een bij de Turken gebrui- TESTON, eene zilveren munt, welke
kelijke rozenkrans van 99 korrels. in Portugal 100 reis of 25 cents,
TESCHINEN, Tesehinken, eene soort en in Florence en in den Kerkelijvan
schoone, getrokkene buhen, ken Staat 2 livres 3 paoli of omnaar
de stad Teschen, alwaar zij trent 75 cents geldt.
worden vervaardigd. TESTUDO, voorheen een schild boven
TESKJEREDSCHI- of TESCHERAGI-BA- de stormrammen, waaronder de
SCHI, eene hulp van den Reis-ef- belegeraars stonden, wanneer zij
fen di, die veel aandeel aan de werk- met de muurbrekers werkten: ook
zaamheden neemt, en den eerstge- een muzijkinstrument, teven!! chemelde
gewoonlijk volgt. lys genoemd. Tegenwoordi~, eene
TEST, TESTACTE. proef, proefëed, een bandage, bij het verrekken der
in 1763 door het parlement voor- knieschijf gebruikelijk. Eindelijk
geschrevene religie-eed, dien ieder een breed en week gezwel aan het
Engelschman. bij het aanvaarden hoofd.
van een openbaar ambt. moest af- TETANUS, doodkramp; de hevigste
leggen, ten einde daardoor te be- soort van kramp. waarbij alle ontuigen,
dat hij geen geheime Ka- der het hoofd zich bevindende deetholijk
was, maar de leer van het len zoo stijf worden, dat zij noch
geestelijk oppergezag van den paus voor- noch achterwaarts kunnen
verwierp. gebogen worden.
TESTACEA, wormen met schalen, TETARTAEA. (febris) tetartaeus, de
schaaldieren. vierdaagsche koorts.
TESTAMENT, testamentum, Lat., dui- TÊTE, Fr., hoofd; de beeld- of keerdelijke
verklaring van datgene, wat zijde eener munt; ook bij een
iemand wil. dat, na zijnen dood, leger, de spits. het voorste. Tétezal
geschieden, laatste wil, uiterste à.téte, een gesprek onder vier
wil; ook het geschrift, hetwelk den oogen, eene geheime zamenkomst.
uitersten wil inhoudt of bevat. Tes- TETHYS. eene dochter van URANUS
tamentum ad pias causas, laatste en GEA, gemalin van den Oceaan,
wil tot godvruchtige oogmerken, en bij hem moeder van 3000 dochtot
het stichten van kerken, scho- ters. de Oceaniden.
len, enz.; testamentum hologra- TETRACHORDlÜM, een muzijkinstruphum,
een testament, hetwelk men ment met vier snaren.
zelf gesteld, geschreven en getee- TETRACOMOS, een no mos der oude
kend heeft. Voorts beteekent tes- Grieken, die ter eere van HERCUtament
ook, bijbel, de Christelijke LES werd gezongen.
godsdienst oorkonden. Testamen- TEDRADIAPASON, de Grieksche naam
tair, tot een testament behooren- der viervoudige octaaf.
de. Testateu)', testatrice, Fr., tes- TETRADRACHMA. gewigt van vier
tator, testatrix, Lat., hij. of zij, drachmen of één lood. Ook eene
die een testament maakt; erfma- munt van 4 drachmen of ruim 1
ker of -maakster. Testeren, den gulden.
laatsten wil laten opstellen, een TETRAëDRON, Tetraëdrum, Tetraëder,
testament maken, eene erfmaking eene dliehoekige piramide, of een
TETR. 728 TEUT,
ligchaam, dat tusschen 4 driehoeken
is besloten.
TETRAGRAMMATON, Gr., de naam
van vier letters, eigenlijk de naam
van Jehovah, die in het Hebreeuwsch
uit vier letters bestaat.
TETRAGOON, een vierhoek.
TETRAGONAAL.GE'rAL, hetzelfde als
quadraat- of vierkant getaL Tetragonometrie,
de wetenschap om
door middel van quadraat-getallen
te rekenen.
TETRALOGIE, zoo noemde men, bij
de Grieken, vier dramatische stukken
van eenen dichter, waarvan
drie treurspelen waren, maar het
vierde een boertig gedicht was, en
welke met oogmerk werden opgesteld,
om bij de geleerde wedstrijden
den prijs te behalen.
TETRAoRcHID, hij, die vier teelballen
heeft en deswege voor onvermogend
wordt gehouden.
TETRAPETAL us, planten met vier
bloembladen.
TETRAPHARMACUM, een uit vierderlei
bestanddeelen zamengesteld geneesmiddel.
TETRAPLA, de bijbel in vier nevens
elkander geplaatste talen.
'l'ETRAPODOLOGIE, natuurlijke geschiedenis
der viervoetige dieren.
fETRARCH, een viervorst, lid van een
bestuur van vieren. Tetrarehaat,
regering van vIer personen, viervorstendom.
TETRASTICHON, een gedicht van 4
verzen.
TETRATONON, de Grieksche naam
der overmatige quint of kleine
terts.
TEvcER, een zoon van den riviergod
SCAMANDER, en eer~te koning van
Troje, naar wien de Trojanen ook
Teucri werden genoemd. Ook een
zoon van TELAMON en HESIONE,
die een voortreffelijk boogschutter
was, en met zijn' broeder AJAX
naar Troje optrok.
TEUT, de naam van eenen goddelijk
vereerden krijgsheld der oude
Duitschers. Teutonen, eene volkstam
der oude Duitschers; af~tammelingen
van Teut. Teutonisch,
Duitsch, oud-Duitsch.
TEUTATES, eene Gallische godheid,
aan welke menschen werden geofferd.
TEXT, zie Tekst.
TEXTUUR, weefsel, verbinding; de
wijze van aaneenvoeging der moleculen
of zamenstellende deeltjes
van een ligchaam.
THAERET, een godsdienstig wasschen
der Turken, na het verrigten van
natuurlijke behoeften.
THAIS, de boelin van ALEXANDER
DEN GROOTEN, en later de gemalin
van den Egyptischen koning PTOLOMEÜS.
THALAc, eene verbindtenis huiten of
benevens het huwelijk, bij de nieuwere
Grieken
THALASSAMETER, een werktuig, om
de eb en vloed te meten.
THALER, een daalder, eene Duitsche
zih'eren rekenmunt van verschillende
waarde; de Pruissische thaIer,
welke in 30 zilver-groschen
is verdeeld, geldt onder anderen
1 gulden 80 cents.
THALES, een der zeven wijzen van
Griekenland.
THALIA, eene der negen zanggodinnen,
en wel de zanggodin des blijspeIs;
ook eene der drie bevalligheden;
insgelijks eene der Nereïden.
THALLOPHOREN, jonge lieden van
beiderlei kunne, die bij de Panathomeën
den olijftak voor de godin
MINERVA uitdroegen.
THALPSIS, het vochtig en warm houden;
stoven. Thalpus, vochtige,
bevruchtende warmte.
THALYSIA, een feest, dat de Grieken,
na inzameling der veldvruchten,
ter eere van BACCHUS en CERES
vierden.
THAMIMASADES, naam van NEPTUNUS,
bij de Scythen.
THAMMUZ, de vierde maand in het
THAM. 729 THEB.
jaar, bij de Joden, met onze maand
J unij overeenstemmende.
THAMYRIS, kleinzoon van APOLLO,
die zoo verwaand wa!!, dat hij een'
wedstrijd, in het zingen, met de
Muzen aanging, die, na de zege
op hem behaald te hebben, hem
met blindheid en vergetelheid straf·
ten.
THANATOLOGIE, leer van de oorzaken
en de natuur des doods.
THASIANI, in de fabelleer der Bir·
mannen, een man, die met een
boek en eene pen wordt voorge.
steld, en de goede en kwade daden
der menschen opschrijft.
THAUMATOLOGIE, van gelijke beteekenis
met Teratologie, leer der
wonderen. ThaumatomacMe, woordenstrijd
over de wonderen. Thaumaturg,
een wonderdoener, wonderman.
Tlwumaturgie, de wonderdadigheid,
het doen van wonderen.
THEA, de dochter van URANUS en
GEA, aan welke de oorsprong van
het licht werd toegeschreven, wegens
haren gemaal, HYPERION,
moeder VRn GELlOS, SELENE en
AURORA. Ook bij de Astrologen,
het 3de hemelsche huis, waaruit
zij van vrienden en bloedverwanten,
kleine reizen, gastvrijheid,
enz. waarzeggen.
THEANDRISCH, goddelijk en men·
schelijk tevens. Theantropos, Godmensch.
THEATER, de schouwplaats, schouwburg;
het schouwtooneel. Anatomisch
theater, theatrum anatornicum,
Lat., eene zaal of groote tent,
waarin het zamenstel of al de deelen
van het menschelijke ligchaam,
vervaardig'd in was enz., vertoond
en verklaard worden. Un coup de
théatre, Fr., een theaterstreek, tooneellist;
een buitengewoon en on,-
erwacht voorval, of eene omstandigheid,
waarin iemand plotseling
wordt gebragt. 'Pheatraal, too·
neelmatig; bedriegelijk.
THEATYNERS, Tkeatiners, geestelijken
eener orde, door CARAFFA,
bisschop van Theati, gesticht,
welke noch liggende gronden, noch
vaste inkomsten mogten bezitten,
maar van vrijwillige milddadigheid
moesten leven.
THEBAANSCHE HARP, een muzijkin.
strument, dat, met betrekking tot
den ouderdom der kunsten in
Egypte, merkwaardig is.
THECA, een ding tot bewaring. eene
bus, artsenij doos, vanwaar apo.
theek, eene instrumentkast voor
wondheelers, vroedmeesters, enz.
THÉ.DANSANT, Fr., eene danspartij,
waarbij aan de genoodigden thee
wordt toegediend.
THEÏST, een godsbelijder, het geloof
aan een en God. Zie De'ismus.
THELE, de vrouwelijke borst, moederlijke
borst; ook de borsttepel.
Thelisis, ontsteking des tepels.
Thelogonia, zoo veel als nympho.
mania. Theloncus, (gezonde of
ziekelijke)zwelJing der vrouwelijke
borst.
THELEMATOLOGIE, het eerste deel
der praktische wijsbegeerte; dezelve
veridaart de natuur van den
menschelij ken wil. en handelt over
de begeerten, hartstogten en drif.
ten, de eigenliefde, gemoedsge.
steldheden, enz.
THELEMEGE, een groot schip, hetwelk,
ten tijde der Ptolemeërs, in
Egypte gebruikelijk was, en eene
menigte met de grootste pracht
versierde kamers had.
THELONICUS, Theleticus, Thelyca, het
zwakkere (vrouwelijke) grondprincipe,
als tegenstelling' van Andro·
nia. Thelycus, vrouwelijk, van
thelys. Thelygonia, vrouwelijke
rondbrenging, het vrouwelijk aandeel
aan de daad van voortplan ting.
Tltelys, vrouwelijk, vruchtbaar,
schoon bloeijend.
THEMA, Gr., de grond. of hoofdstelling,
de stof, waarover geschreven
of gesproken wordt; het onderwerp
eener rede of verhande.
THEM. 730 THEO.
ling; ook eene schoolöefening, schen liefheeft; de naam van een
taak, opgegeven stuk, om uit te (1796) in Parijs ontstaan, de verwerken;
(muz.) de hoofdgedachte. breiding van de natuurlijke gods-
TUEMATOGRAPHlE, de wetenschap dienst ten oogmerk hebbend gevan
de vervaardiging en het ge- nootschap van verstandige, brave
bruik der sterrekundige tafelen. mannen.
THEMIS,1:Jij de Grieken en Romeinen. THEOMANIA, theomantie, waarzeggede
Godin der geregtigheid, aan rij. door gewaande onmiddellijke
welke men de eerste mededeeling goddelijke ingeving. Theopneustie,
van de uitspraken der goden, en zoogenaaIpde goddelijke ingeving;
de eerste invoering der offers in eene hoogere, goddelijke geestver-
Griekenland toeschreef; ook de voering.
wet. welke de God der wereld en THEODOLIET, een landmeetkundig
der natuur heeft voorgeschreven. werktuig, om vlakten en hoogten
THEMISTIADEN, voorspellende nim- te meten.
fen. naar de vermaarde waarzeg- . THEOGONIE, leer van de afstamming
ster THEMIS alzoo genoemd. I en het geslacht der Heidensche
THEMISTOCLES. beroemd _Grieksch godheden; de godenleer.
veldheer, en redder van zijn vader- THEOPHANE. een meisje, door NEPland.
door den slag bij Salamis,enz. TUNUS gehuwd. en in een schaap
THEMONATICUM, disselgeld ; eene veranderd, waarna zij moeder
soort van belasting. werd van den ram met het gqlden
THEocRATIE. woordelijk,eeneonmid- vlies.
dellijke gudsregering. zoo als bij THEOPLEGIA. Theoplexia. zooveel als
de Israëliten in het Oude Testa- apoplexie foudroyante, eene zeer
ment: werkelijk echter. meestal snel dood ende beroerte.
de priesterheerschappij. THEORBE, ltal.. eene groote luit met
THEODICëA, de leer en verdediging zestien snaren.
van Gods goedheid. ten aanzien THEOREMA, eene bespiegelende leervan
de vrijheid des menschelijken stelling. bespiegeling. Theoreticus.
wils. en den oorsprong van het Lat., een bespiegelaar ; diegene,
kwaad in de wereld. 1'heognosie. welke grondige kennis van eene
kennis van God; god wetenschap. kunst of wetenschap, en van hare
Theologie.godgeleerdheid.Theoloog, regels heeft, zonder dezelve uit te
godgeleerde. Theologisch, godge- oefenen. Theoretisch. bespiegelend.
leerd, tot de godgeleerdheid behoo- beschouwend; tot de grondkenrende.
Theologiseren, over godge- nis eener wetenschap behoorende.
leerde zaken spreken of handelen. Theo1'Îe, grondkennis eener kunst
Theologumenoll, Gr.. eene opgave of wetemchap. bestaande in beuit
de godgeleerdheid. Theophanie, spiegeling zonder uitöefening of
goddelijke verschijning of opeuba- praktijk daarvan.
ring. Theophant, die voorgeeft. THEOREN, te Athene. eene soort van
dergelijke verschijningen of god- priesters, die naar buiten 's lands
delijke openbaringen te hebben. gezonden werden. om voor het
Theophilanthropie, de l~er aangaan- 1
1
welzijn der republiek te offeren,
de de liefde tot God en de men- orakels te raadplegen en openbare
schen, eene soort van natuurlijke' feesten in andere steden bij te wogodsdienst.
Theophilanthropist of nen.
theophilantropijn, een aanhanger TH EOS. bij de sterrekijkers, het 9de
dezer leer, een Gods- en men- hemelsche huis, waaruit zij van
schenvriend, die God en de men- verre reizen, als ook van de wijsTHEO.
731 THER.
heid en godsdienst eens menschen
voorspellen.
THEOSOPBIE, gewaande godswijsheid,
geestenzienerij en dweeperij,
waarvan de voorstanders theosophen
worden genoemd. Theosooph,
eene voormalige soort van
zoogenaamde wijsgeeren of dweepers,
die aan hun verstand en
doorzigt in het geheel niets, maar
alles aan eene gewaande bovennatuurlijke
goddelijke ingeving toeschreven,
waardoor zij voorgaven,
tot de geheimste en verborgenste
kennis van God en de natuur te
geraken.
THERAPENTEN, bij de oude Joden,
eene soort van kluizenaars of anachoreten,
die zich enkel aan het
beschouwelijke leven toewijdden.
THERAPHIM, beeldjes, door de oude
sterrekijkers gebruikt, om toekomstige
dingen te voorspellen.
THERAPEUT, een geneeskundige,
doctor in de medicijnen. Therapeutisch,
geneeskunstig, genezend.
Therapie, therapeutiek, de leer van
de genezing der ziekten, geneeskunst.
THERESlëN-ORDI1,eene militaire orde,
door MARIA THERESIA, in 1757,
ter gedachtenis aan de bij Collin
op de Pruissen bevochten overwinning,
ingesteld.
THERJAK, een zamenstel van onder.
scheidene tegengif ti ge geneesmiddelen,
die met honig tot een conserf
worden gemaakt.
THERIAKE, opiumëters in ht't Oosten.
THERIODES, wild, boosaardig, zeer
hevig; thans alleen van hevige en
gevaarlijke ziekten gebruikelijk.
THERIODEXIS, de beet van een wild,
vergiftig. woedend dier, bijzonder
die der slangen.
THERIOMA, eene boosaardige, wegvretende
zweer, met veel pijn,
ontsteking, enz., bijzonder in de
longen; niet zom'eel als telephiüm.
hetwelk slechts eene ongeneeslijke I
zweer, bijzonder aan de beenen
beteekent.
THERMANTICA, verwarmende middelen,
THERMASTRIS, thermanstris, de vuurtang;
ook eene tandtang.
THERMEN, (thermae) , bij de oude
Romeinen, groote gebouwen, welke
tot allerlei oefeningen van den
geest en het lischaam. inzonderheid
ook tot het gebruik van warme
baden of bronnen (thermaalbronnen)
bestemd waren, Men
vond daarin zalen voor wijsgeeren
en redenaars, vertrekken voor
boekverzamelingen, afgezonderde
vrije plaatsen om te spelen, enz.
THERMIDOR, Fr., de elfde maand,
de hittemaand in den nieuw -Franschen
almanak, van 19 Julij tot
17 Augustus.
THERMIDORISTEN, zoo heetten de
afgevaardigden, die tot den val
van ROBESPIERRE het hunne toegebrágt
hebben.
THERMOLAMPE, eigenlijk, een warmverlichter,
eene door LEBON in Parijs
uitgevonden spaarlamp, of
spaaroven, waardoor tegelijkertijd
de spijs gekookt, en de kamers
verwarmd en verlicht worden.
THERMOMETER, eigenaardiger thel'moskoop,
warmtemeter; een werktuig,
waardoor men de verschillende
graden van warmte der lucht
naauwkeurig kan bepalen. Gewoonlijk
gebruikt men daartoe
vloeibare ligchameu, bij voorbeeld,
kwikzilver, wijngeest, enz., die, in
eenen glazen bol met eene naauwe
buis, zoo worden ingesloten, dat
hunne oppervlakte in de buis
stijgt, wanneer zij zich uitbreiden,
en valt, wanneer zij zich te za men
trekken. De hoogere stand toont
alsdan eene grootere warmte, de
lagere eene mindere warmte aan.
De meest in gebruik zijnde thermometers
zijn die van REAUMER,
FAHRENHEI'l' en CELSIUS. De thermometer.
schaal van den eerstgeTHER
732 THES.
noemde is in 80, van den tweede ~ THESIS, Gr., tltèse, Fr., eene hoofdin
212 en van den laatste in 100 of grondstelling; eene uitdrukking,
graden verdeeld, en welk cijfer bij een door woorden uitgedrukt 001'-
alle drie de hitte van kokend wa- deel, hetwelk of eene toestemming
ter aanduidt. Bij REAUMER en of ontkenning bevat, en waarvan
CELSIUS duidt voorts 0 graden en' de juistheid nog eerst moet bewebij
FAHRENHEIT 32 graden het! zen worden; ook een openbaar gevrie8punt
van water aan; terwijl: schilpunt. In thesi, naar den
bij de beide laatstgenoemden door, regel; ook in het algemeen, in de
40 graden onder 0 en bij den eer- i muzijk, de volle aanslag, waarmede
ste door 32 graden onder 0 het! een stuk begint.
vriespunt van kwik wordt aange- I THESMOPHORIëN, feesten der godin
duid. CERES, de graangodin; het oogst-
THERMOGENIÜM, Thermon, de warm- feest.
testof, warmtevorming. : THESMOTHETEN, waren te Athene
THERMOPHAGIE, het heet eten. Ther· I die 6 Archonten, welke geene bijmophagicus,
een heetëter. 'zondere namen hadden.
rHERMOPOLIÜM, eene plaats, alwaar THESPIADEN, een bijnaam der Muheete
of verhittende dranken wor- zen, naar de stad Thespia, in Beoden
verkocht. tië, alwaar hare dienst het eerst in
THERMOPOSIA, het (al te) heet drin· i zwang kwam. De 50 dochters van
ken. THE8PIUS, waarvan iedere in éénen
THERMUTHIS, eene Egyptische Go- nacht moeder van eenen zoon werd.
din, die de booze menschen straf- THESTIUS, een zoon van ANTENOR,
te, en wier zinnebeeld eene soort en vader van IPHICLUS, ALTHAEA
van slangen was, die haren naam en LEDA.
droegen, goddelijk vereerd werden, 1'HETIEK, thetica, Lat., eene verzaen
zoo vergiftig waren, dat ie- meling van dogmatil$che stellinmand,
door dezelve gebeten, in gen, bijzonder het geloof betrefvier
uren stierf. fen de. In de aardrijkskunde, de
THERSITES, was een mismaakte leer van- het binnenste der aard-
Griek, onder diegenen, welke korst, spleten, kloven, lagen, bed-
Troje belegerden; van daar, dat dingen, enz. Thetisch, laagsgeieder
wanschapen mensch, som- wijze.
tijds, zoo wordt genoemd. THETIS, eene der Nereïden of zee-
THESAURIER, schat- of penning- godinnen, gemalin van PELEUS, en
meester. Thesaurisatie, het schat. moeder van ACHILLES.
ten verzamelen. Thesaurus, Lat., THEURG, een geestenziener, geestrésor,
Fr .. schat, rijkdom; schat- tenbezweerder ; iemand, die zich
kamer. Thesaurus ecclesiae, de beroemt, omgang met geesten te
kerkscbat; daardoor verstaan de hebben, en, met hunne hulp, bo-
Roomsch.Katholijken de overtollige vennatuurlijke dingen te kunnen
goede werken, zoo van de maagd verrigten. Theurgie, de voorge-
MARIA, als van de Heiligen en alle wende geestenzienerij. Theurgisch,
andere vrome zielen, welke den wat hiertoe behoort, of hierop ge.
leeken dan te stade moeten komen. grond is.
Zie voorts Trésor. THIASARCH, voorstander een er gods-
1'HESEUS, een der beroemdste helden dienstige broederschap.
der oudheid, wiens geschiedenis THING, vergadering, bijeenkomst, b.
echter met allerlei fabelen is om- v. van de stenden enz. Zie Storkleed.
thing.
THIR 733 THOR
THIRS, thyrsus, Lat., eene stoof, die
met wijngaardranken en loof was
omslingerd, en door d~ priesters
van BACCHUS werd gedragen.
THLADIAS, Thlasias, Thlibias, eigenlijk,
een gewonde, van daar een
gesnedene, een klophengst. Tltlasis,
het wonden, verdrukken, vanwaar
eene hoofdverwonding', waarbij
de beenderen eenen indruk,
met of zonder breuk, hebben
bekomen. Thlasma, tltlirnma, de
kwetsing, eigenlijk, het gekwetste
deel.
THLIPSIS, zamendrukking der vaten
van het menschelijk ligchaam, door
eene uitwendige oorzaak, welke
den omloop der daarin zich hevindende
vochten verhindert.
THOAS, zoon van ANDRAEMON, vorst
in Calydon, en een der dapperste
G,ieksche helden, die zich ook in
het houten paard bevond.
THOGHRA, afbeeldsel van de keizerlijke
waardigheden, gewoonlijk ook
met invlechting van den naam des
Sultans, op de Turksche munten.
THOLUS, het middelpunt van een
koepelgewelf of de sluitsteen daarvan;
ook de geheeIe koepel.
THOMAS-CHRISTENEN, eene Christelijke
sekte der Nestorianen in het
Oosten, bijzonder in Malabar,
Cochin en Coromandel.
THOMIS'l'EN, eene, door THOMAS
AQUINAS, in de 13de eeuw, gestichte
partij, leerende, dat de
maagd MARIA in zonden ontvangen
en geboren is, en eene volstrekt
werkende genade stellende.
THOON, een der reuzen, dien de pB.rken,
in den strijd tegen de goden,
met eene knods dood sloegen.
THOPTSCHJY, Topdsclly, de artilleristen
bij de Turken, en, in bepaalder
beteekenis, de kanonniers en
konstapels, die, even als vroeger
de Janitsaren, in odo's en horda's
zijn afgedeeld.
THOR, ook Asather of Aukuthnr genoemd
(zoon van ODIN), een God
der oude Duitschers, en de 2de uit
het Scandinavisch godengeslacht
ASEN, de sterkste onder alle goden
en Illenschen; zoo omtrent de JUPITER
der N oordsche volken.
THORA, Tora, het Joodsehe wetboek;
namelijk de vijf boeken van
MOZES, waaruit de voorzanger in
de synagoge, op den sabbat, een
stuk zingt.
TnoRAcIcA, Lat., borstmiddelen.
Thoracicus, tot de borst behoorende,
daarvoor dienende. Thoracocystis,
zakwaterzucht der borst,
eene hydatide in de borst. Thoracodyne
, thoracodynia, borstpijn.
Tlwl'acopathia, borstlijden, borstpijn.
THORACICl, visschen, met buikvinnen
onder de borstvinnen, aan de borst.
THORAX, borst. een heelkundige
band, welke, bij borstverwondingen
aangewend, ook cataphracta,
kuras- of harnasband wordt genoemd.
l'HOT, THAUT, 'l'HEUT, dikwijls met
HERMES of den Egyptischen MERCURIUS
verwisseld, is eigenlijk niets
meer dan eene zuil, waarop de
Egyptenaren hunne kennis in hieroglyphen
schreven.
TH REE PENCE, Eng., eene zilveren
munt, het eerst onder de koningin
ELIZABETH, in 1560, geslagen,
ter waarde van 15 cents.
THRENI, Gr. en Lat., klaagliederen,
bijzonder die van den profeet JEREMIAS.
Threnicurn, threnodie, een
treur- of klaaglied.
THRICHIASIS, Gr., eene oogziekte,
wanneer de haren der oogleden
achterwaarts groeijen.
TH ROMBUS , een klomp geronnen
bloed, dat bij verwondingen ontstaat,
en het yerdere voortbloeden
stuit. Ook een klein bloedgezwel,
hetwelk zich voordoet, war.neer,
bij eene aderlating, de opening te
groot of te klein wordt gemaakt.
THRYM, een reus, in de Noordsche
mythologie beroemd, die den god
THRY. 734 TIBl.
THOR zijnen grooten hamer ontnam,
maar, met zijn gansche geslacht,
door dezen werd gedood.
THRYPSIS, het verbreken, vermolmen,
fijn wrijven, week of weekelijk
maken. _
THUCYDIDES, een beroemd Grieksch
geschiedschrijver, de eerste na HERODOTUS.
THULE, (fabelk.) een wonderland in
het verste Noorden.
THYADEN, priesteressen van BAC'
CHUS.
THYESTES, de zoon van PELOPS, die
van zijnen broeder ATREUS menschenvleesch
te eten bekwam.
THYÏTES, een harde, groenachtige,
naar Jaspis gelijkende steen, welke,
gewreven wordende, een naar
melk zweem end sap geeft, en
wordt geacht in oogziekten goed
te 'lijn.
THYMA, Thymion, Thymus, tijmwrat,
eene kleine wrat, welke somtijds
aan de oogleden ontstaat.
THYMUS, het (begeerende) gemoed,
de ziel, de hartstogt, toorn. Ook
eene vurige blaar, die jeukte en
branding veroorzaakt, De borstslijm.
THYRSUS, zie Thirs.
TI, boven de tempels der Birmannen
een scherm van ijlerwerk.
TIARA, Tiaras, het hoofdtooisel der
voormalige Perzische en Armenische
vorsten en offerpriesters; ook
de drievoudige pauselijke kroon,
eene soort van muts, om welke
drie gouden, met edelgesteenten
omzette kroonen, de eene boven
de andere, zijn vastgemaakt.
TIBERO, eene korenmaat in Tripoli,
omtrent 3 Neder!. kop groot.
TXBETAANSCHE KOESTAARTEN, zijn in
Perzië, Indië en overige oostelijke
landen zeer duur en gezocht. Zij
zijn dik, en ~ebben lange vliegende
haren, zoo als onze paarden,
maar veel fijner en blinkender, en
worden tot vliegenverjagers , en
door de Tartaren ook tot sieraad
gebruik.
TIBIA, eene soort van pijpen, welke,
_ aanvankelijk, uit de scher.nbeenen
van dieren gemaakt, en vandaar
alzoo benoemd werden. Tibiae
pares, een blaasinstrument der
Grieken en Romeinen, dat uit 2
gelijke, van boven en beneden,
met elkander verbondene instrumenten
bestond, met een gemeenschappelijk
mondstuk. Tibia multisonans,
de sterkklinkeude fluit,
een blaasinstrument der oude
Egyptenaars. Tibia siticinum, eene
treurfluit der Ouden, bij de begrafenissen,
door Siticines, de lijkblazers
of muzikanten bespeeld.
Tibia utricularis, de zakpijp.
TIBOSE, een, in de voormalige Mongolische
landen, gangbare ropij,
omtrent 1 gulden 20 cents waard.
TIC, dus noemen de Franschen het
kribbenbijten der paarden; ook
eene zekere trekking der leden,
bij de menschen, bijzonder echter
eene trillende beweging in sommige
gedeelten van het aangezigt,
welke men zich dikwerf dwaaselijk
aanwent; insgelijks eene eigene
manier, eene luim: c'est son tic,
dat is zoo zijne luim.
TICAL, eene munt, in Siam, in goud
1 gulden 85 cents, in zilver 30
cents waard. Ook een gewigt
van de zwaarte dezer munt; dus
omtrent één aas.
TICKET, Eng., een stembriefje; ook
een toegangskaartje.
TIëNsu, een God der Tunkinezen,
dien zij als den beschermer der
kunsten "ereeren, en wien zij offers
brengen, opdat hij aan hunne
kinderen vernuft en kunstaanleg
moge geven.
TIERCELLOTEN, noemt men de mannetjes
der valken.
TIERCERAN, in de Gothische bouworde,
de boog, die uit de hoeken
der schoring zijnen oorsprong
neemt.
TIERCEREN, tiereer, Fr., tot op een
TIER. 735 TIMO.
derde verminderen. Tiereering ,
de vermindering tot op een derde;
het betalen van slechts een derde
gedeelte der renten van de staatsschuldbrieven
. Tiers.ttat , ia
Frankrijk, de derde stand, of de
burger- en boerenstand.
TIERCON, eene Fransche maat, welke
1/3 van eene andere is, als een
mud enz. Ook kisten van dennenhout,
waarin de witte en gemarmerde
zeep wordt verzonden.
TIERETEIN, een halflinnen en halfwollen
weefsel.
TILBURY, eene ligte cabriolet met
twee wielen en één paard.
TILLET, eene leveringsceêl, dat is
eene lijst der boeken, welke de
eene boekhandelaar van den anderen
begeert.
TILMA, Tilton, iets geplukts, pluksel
of wonddraden. Verscheuring van
enkele spierdraden, b. v. in de
beenspieren. Tilmos , tilsis , het
plukken of rukken, het uitplukken
der vederen, enz. Tilos, de vezels,
een uitgerukte draad, het haar,
bijzonder een ooghaartje.
TIMAR, leengoederen in Turkije,
welke door de leenheeren (timario.
ten), gedurende hun leven, worden
bezeten. Timariot, de bezit.
ter van een Turksch leengoed, die
daarvoor met een bepaald aantal
uitgeruste manschap, zoo dikwijls
er eene algemeene oproeping der
onderdanen plaats heeft, op eigene
kosten, moet te veld trekken.
TIMBA NG, in Batavia, eene maat voor
drooge waren, van 5 pikol; desgelijks
voor natte waren, van 7
kulak, of omtrent 1/2 emmer.
TIMEKEEPER, Engelsche benaming
van den chronometer.
TIMIDE, Fr., timidus, Lat., beschroomd,
bloode , vreesachtig,
versaagd. Timiditeit, beschroomdheid,
versaagdheid, vreesachtigheid,
bloodheid.
TIMMIOS, Teonius, in Turkije,·eene
oud·Fransche zilveren munt, van
5 sous, ook timmin genoemd.
TIMOCRATIE, die regeringsvorm, volgens
welken de burgers. grondeigenaars
in de openbare landsvergaderingen
verschijnen, en alzoo
aan de regering deel hebben.
TIMON, de naam van eenen mensch.
hatenden Athener, die zelfs in zijn
grafschrift, den lezer daarvan nog
allerlei ongeluk toewenschte; fi·
guurl., een vijand del' menschen,
een menschenhater.
TIMOROSO, (muz.) vol eerbied, en
tevens trillend.
TIMPAAN, timpan, Fr., tympanum,
Lat., zeker perkement, dat de
boekdrukkers aan de pers gebruiken.
TINCTUUR, teinture, Fr., toebereid
water om te verwen; verw; fig.,
aanvang in eene wetenschap of
kunst, geringe kennis, eerste indruk
op het gemoed; eerste
grond, dien men tot iets legt, in
het leven en den wandel; ook het
aftreksel van kruiden; tinctuur der
chemisten, apothekers, enz.
TINE, een gebouw, dat zich in elk
Chineesch dorp bevindt, en waarin
de twisten der boeren, door
hunne opzieners of oudsten, worden
beslecht.
TINEA, het hevigste hoofdzeer, erfzeer
genoemd, wanneer dat in eene
familie erfelijk is.
TINGEREN , aan geringe metalen de
kleur en deugd van het goud mededeelen.
TINKAL, de ruwe, ongezuiverde bo.
rax, die in olifantenhuiden en
groote blazen uit Oost. Indië komt.
TINKEL, eene graauwe of grijswitte
delfstof, in gedaante van kristal,
welke half doorschijnend, week
en broos is, waarschijnlijk van
dergelij ke stof als tinkal.
TINT, zie Teint.
TINTENACK, tintenague, Fr., eene
soort van koper in China, waaruit,
naar het gevoelen van eenigen, de
echte tombak of dom bak wordt
TIRA. 736 TIRO.
gemaakt.
TIRADE, Fr., iets dat zamenhangt
of op elkander volgt, eene reeks
van op elkander volgende woorden,
gedachten of plaatsen, in een I
boek, over hetzelfde onderwerp;
ook eene lang uitgehouden streek
met den strijkstok, waarbij meer
op elkander volgende toonen, of
noten, ge~leept en met elkander
worden verbonden. Tout d'une tirade,
met eene streek, zonder ophouden.
TIRAILLEREN, timiller, Fr., heen en
weder trekken, omtrekken, omreizen;
ook vele schoten achter elkander
doen; met de scherpschutters
aantasten; wijders het trekken
en weder trekken der wissels,
slechts om geld te maken, en eigenaardig
wisselruiterij genoemd.
Tirailleur, Fr., een scherpschutter;
wanneer, bij eenen aanval,
telkens weder een man voortreedt
en op den vijand schiet.
TIRAN, Tijran, een dwingeland,
wreedaard; heerscher, willekeurig
gebieder. Tiranniek, tiranniseh,
wreedaardig, gewelddadig, willekeurig.
Tiranniseren, hard, wreed
of willekeurig behandelen. Tiranny,
dwingelandij, wreedheid.
TIRAS, timsse, Fr., een strik net, vogelnet
, om kwartels, snippen,
leeuwrikken, enz. te vangen. Ti-
1'asseren, tirassc1', Fr" vogels met
zulk een net vangen.
TIRE, Fr., de trek; in de wapenkunde,
de streep van hermelijn.
Tire-ligne, etne trekpen. Tirelire,
het zingen der leeuwrikken ;
alsmede eene spaarpot. Tiré (L
quatre épingles, gesnuerd, gedrongen,
opgeschikt.
TIRESIAS, een Thebaan, zoon van
EVERRES en de nimf CHARICLO,
die eens 2 parende slang~n met
een en stok sloeg, en tot straf in
eene vrou \V werd veranderd; maar
weer in eenen man veranderde,
toen hij die daad herhaalde.
TIRO, heette een jonge Romein, die,
met zijn zeventiende jaar, voor
bekwaam tot de krijgsdienst was
verklaard; ook elke beginner in
zaken, kunsten, wetmschappen en
handwerken; scholier, leerling.
Tironische noten, verkortingen in
het schrijven, waarvan zich TIRO,
de vrijgelalen slaaf van CICERO,
het eerst heeft bediend.
TIROIR, Fr., eene lade, schuiflade,
of, eigenaardiger, treklade , van
tirer. Pièces à tiroir, tooneelstukken,
waarvan enkele tooneelen
geenen zamenhang onder elkander
hebben; stl.lkken zonder zamenhang.
TISANE, Fr., gekookt gerstewater.
TrsIPHoNE. eene van de drie helsche
furiën der oude Heidenen; figuurl.,
een boos wijf.
TITAN, (fabelk.) bijnaam van APOLLO,
(dichter!.) de zon.
TITANEN, een reusachtig godengeslacht,
dat, volgens de fabelleer
der Ouden. eenmaal vruchteloos
den hemel bestormde. Titans-arbeid,
een hoogstmoeijelijk werk.
TITANIET, Titaankalk, eene delfstof,
waarin de hedendaagschen eene eigene
metaalstof hebben ontdekt.
TITEL, titre, Fr., titulus, Lat., opschrift,
boven schrift ; ook het titelblad;
insgelijks de benoeming
der eertitels van eenen openbaren
persoon. Voorts een regtsgrond,
voorwendsel, b. v.: quo titulo,
Lat., à quel titre, Fr., met welk
regt, onder welk voorwendsel?
Titulair, titularius, Lat., titulaire,
Fr., volgens den titel; hij, die
slechts den titel eener waardigheid
voert, zonder die waardigheid werkelijk
te bezitten. Titulaluur, betiteling,
eerbenoeming. Tituleren,
betitelen, benoemen; iemand
eenen titel geven. Titulomanie,
de titelzucht; de zucht of het verlangen,
om zich met bijzondere
eer titels te laten aanspreken.
TIl'HON, Tithonius, Tithoneüs, een
TITI. 737 TOBI
zoon van den Trojaansehen koning
LAOMEDON en broeder van
PRIAM, werd door AURORA bemind,
die hem naar Ethiopië wegvoerde,
en bij hem MEMNON
baarde.
TITILLATIE. het kittelen.
TITTHE, Titthos, Titthion, TittMs,
borsttepel, tepel, voedster.
TITYUS, een zoon van JUTIPER en
ELARA, een vreeselijke reus, die
LATONA geweld wilde aandoen,
maar door APOLLO en DIANA met
pijlen werd doorschoten. JUPITER
liet hem in de onderwereld, tot
straf, door gieren de altijd aangroeijende
ingewanden afknagen.
TJALK, een lang en smal vaartuig,
met één mast, dat men op de
Zuiderzee en de Wadden veel
ziet.
TLEPOLEMUS, een zoon van HERCULES
en ASTYOCHE, werd in den
Trojaanschen oorlog door SARPE·
DON gedood, en daarna door de
Kariërs goddelijk vereerd.
TMESIS, eene spraakkunstige figuur,
wanneer men een zamengesteld
woord deelt en iets daartusschen
plaatst.
TMETICA, Lat., geneesmiddelen,
welke de afgelegene rhumatische
stof verdeelen.
TMOLUS, een zoon van MARS en
THEOGENE, koning in Lycië, kende,
bij den wedstrijd van PAN
met APOLLO, aan den laatste den
prijs toe. Hij ontëerde ARIVE,
nimf van DIANA, in den tempel
der Godin, die eenen wilden stier
op hem afzond, waardoor hij op
eene ellendige wijze om het leven
kwam.
TOAST, Eng., een vriendschappelijke
dronk op gastmalen, met eenige
bijgevoegde aanmerkingen en betuigingen,
ten aanzien van den
persoon, wiens gezondheid gedronken,
of ten opzigte van de
zaak, waaraan, bij die gelegen.
heid, wordt gedacht; ook het drin·
ken op de gezondheid van eenen
afwezenden persoon.
TOBIASVISCH, bij LINN., amodytes
tobianus, een zandäal of smelt.
TocETos, zooveel als toeos, het baren,
de verlossing, bevalling. Toeologia,
de verloskunde.
TOF, Joodsch, goed. ToJetk, goede
daad.
TOGA, in navolging der oude Romeinen,
eene soort "an mansovermantel
; de ambtsdragt van overheidspersonen
enz.
TOILET, toilette, Fr., eigenlijk, een
doek, dien men over eene tafel
uitspreidt, om er datgene op te
leggen, hetwelk de dames, bij hare
aan· en ontkleeding, tot sieraad
en opschik dient; ook de kaptafel
zelve. Zijn toilet maken, zich
aankleeden, zich opschikken.
TOISE, Fr., vadem, roede; eene
Fransche lengtemaat van 6 voet.
TOISON D'OR, Fr., het guldenvlies ;
ook de ridderorde van het guldenvlies.
TOL, het kleinste gewigt op Coromandel,
waarvan er 24 een seer
doen.
TOLENTINBROOD, (waarschijnlijk van
de stad Tolentino), zeker gebak,
dat weleer de Augustinermonniken
als een toovermiddel verkochten,
en waarmede zij eenen aanm~
rkelijken handel dreven.
TOKKELEN, gedurig aanraken: de
snaren tokkelen.
TOLERABEL, tolérable, Fr., verdragelijk,
lijdelijk; fig., middelmatig.
TOLERANT, tolérant, Fr., verdraagzaam,
geneigd, om een' iegelijk,
die niet van ons gevoelen is, te
dulden, bijzonder in godsdiell/!t
zaken. Tolerantie, tolérance, Fr.,
verdraagzaamheid, toegevendheid,
vooral in het stuk van godsdienst.
Tolereren, tolérer, Fr., verdragen,
dulden, met toegevendheid behandelen;
ook niet verhinderen, laten
geschieden.
TOMAHA WK, eene soort van knods
47
TOMA. 738 TONO.
of strijdbijl bij de wilden. I TONOLOGIE, de toonleer.
TOMAN, Tomani, eene Perzische re- TONSUUR, geschoren kale plek op
ken munt van 50 abas8i of omtrent het hoofd, waardoor de Roomsch-
40 gulden. Ook een gewigt, om Katholijke geestelijken tot het
die som in klinkende munt af te priesterambt worden gewijd; de
wegen. geschoren kruin der prie8ters.
TOMBAK, geelkoper, eene kunstig TONTINE, eene soort van toenemende
zamengesteld, naar goud gelijkend lijfrente, naar LORENZO TONTI,
metaal; spinsbek. den uitvinder (in het jaar 1653)
TOMBE, Fr., grafsteen; grafkelder. aldus genoemd, volgens welke de
Tombeau, Fr., graf; fig., de dood, langstlevende deelnemers de renhet
einde, de ondergang. Lit en ten der eerst stervenden erven, en
tombeau. eene soort van ledekant. gevolgelijk altoos hoogere renten
TOME, Fr. tomus, Lat., een deel, trekken.
boekdeel. TONus, de spankracht der dierlijke
TOMIN, Tomine, een goudgewigt der deelen, bijzonder der dierlijke ve-
Spanjaarden, waarvan er 2 eene zelen.
once maken. TOG SENI, munt van geel metaal, in
TOMoTocIA, zooveel als hystoroto- China en Japan, 2 seni waard.
mia, eigenlijk, verlossing door de TOPAAS, een bleekgeel doorzigtig
snede. edelgesteente.
TON, een vat; ook een scheepsterm, TOPARCH, burgheer, eigenaar eener
een half last, houdende ongeveer burg, gebieder over een klein stuk
2000 oude ponden of 988 kilo- lands. Toparchie, zulk eene heergrammen.
schappij.
TONADILLA, een klein schouwspel TOPH, een oud-Hebreeuwsch muzijkder
Spanjaarden, een comisch instrument, naar eene tambourine
verhaal met muzijk, hetwelk door gelijkende, en door vrouwen bedanseressen
wordt gezongen, en speeld wordende.
waarmede het stuk sluit. TOPHUS, zandsteen, steengewas ;
TONCA, Tonka, Spaansche snuif, met eene van de verheffing eeniger
fijne toncaboonen vermengd. beenderen uitwendig bemerkbare
TONELLADE, in Portugal hetzelfde opzwelling van een been.
als bij ons last. Bij natte waren TOPIEK, topique, Fr., eene plaatsbevat
het 52 almuda's, bij drooge aanwijzing; ook een uitwendig
54 aroben. geneesmiddel. Topisch, plaatse-
TONISCH, versterkend; tonische mid- lijk, de plaats of ligging betrefdelen,
remedia tonica, Lat., ver- fende; ook uiterlijk, uitwendig, b.
sterkende geneesmiddelen. v. van een geneesmiddel.
TONJE, eene kleine Indiaansche boot, TOPOGRAAPH, een plaatsbeschrijver ;
met of zonder zeil. Somwijlen landschapsschilder. Topographie,
worden er 2 zamengebonden, en bcs('hrijving van een bijzonder
zulk een vaartuig heet dan kata- land of oord. Topographisch,
panel. plaatsbeschrijvend.
TONN AGE, Fr., de geheele scheepsla- TOPOLOGIE, ars topica, Lat., geschiktding
; ook het tonnegeld, eene be- I heid, om zich de eigenschappen
lasting, welke" van de handelssche- eener zaak, naar zekere orde der
pen, naar hunnen tonnen· inhoud, begrippen, die daarmede gepaard
moet betaald worden. gaan, in het geheugen te prenten.
TONNE GOUDS, eene som van honderd Top. SCHAXE, in Konstantinopel, het
duizend gulden. arsenaal en de daarbij zich beTOPU.
739 TORQ.
vindende geschutgieterij, waarvan I TORQUETUM, een verouderd wiskunden
vreemdelingen de toegang is dig werktuig, om de beweging
ontzegd. van den aequator boven den ge-
Topus, knodsen, die de Turksche en zÎgteinder voor te stellen.
Arabische rijders dragen. TORRAKAN, eene soort van insekten,
TOQUE, Tacque, in de landen, alwaar mot, boekworm.
men naar caurin rekent 40 daar· TORREUTOMATOGRAPHlE, beschrijvan.
In China een woord, bij het ving van halfverhevene (basrelief)
gehalte van het zilver in gebruik. werken, van hout of elpenbeen.
Het fijnste houdt 100, het gering. TORRICELLrSCHE BUIS, de tegenwoorste
80 en het Fransche zilver 93 dige barometer, van TORICELLI,
tot 95 toques. eenen leerling van GALILEI, we·
TOQUEREN, met weinig vette en stou- gens de eerste daarmede gedane
te trekken of strepen schilderen, proefnemingen, aldus genoemd.
op de wijze een er schets, waarbij TORROPIL, een bromijzer , mond·
echter deze vrije streken dezelfde trommel; een, bij de Esthlandsche
werking doen als vele zorgvuldig landlieden, zeer geliefkoosd en bebehandelde.
kend toollwerktuig.
TORA, de opgerolde wet, bij de Jo· TORso, !tal., een romp, een uit de
den. Zie Thora. oudheid overgebleven, maar ver-
TORAILLE, eene soort van ruwe on· minkt standbeeld, zonder hoofd,
bewerkte koralen. armen en voeten.
TORCADORES, naam der ridders, TORT, Fr., omegt, beleediging, na·
welke in Spanje, bij de aldaar deel, ongelijk; iemand t01·t aangewone
stierengevechten, aan den doen; à tort, ten onregte; à tort
strijd deelnemen. et sans cause, tegen regt en billijk.
TORcuLAAR, tornaculum, Lat., tour· heid; à tort et à travers, in het
niquet, Fr., draaistok, aderpers ; wild, in het honderd.
een verbandstuk , hetwelk eene TORTuëus, tortueu.:c, Fr., verwron·
soort van kleine pers is, door mid· gen; vol bogten of krommingen.
del waarvan men de polsader ne· TORTUUR, torture, Fr., foltering;
derdrukt, om alzoo bloedingen te die pijnigingen of smarten, welke
stillen of voort te brengen. men eenen misdadiger aandoet,
TORMENTATIE, kwelling, foltering. om hen tot bekentenis te bren-
Tormenteren, plagen, kwellen, fol. gen; de pijnbank; figuurl., een
teren. hooge graad van ligchamelijke
TORNADO, in de keerkringslanden, smarten; ook de grootste inspan.
een hevige wervelwind of orkaan, ning van den geest.
gepaard met zwaren donder en TORUS, de sterkste steun aan den
bliksem, gedurende het regensai. voet eener zuil. Ook elk rond
zoen aldaar. lid, dat eenen hal ven cirkel uit.
TORNISTER, Hoogd., lederen reiszak, maakt, of hooger dan de staf is.
randsel. bijzonder in het veld. TORY, (meerv. tories) in Engeland,
rORNO, Hal., kring, omloop; in de naam der hofpartij, der aristo"
vondelingshuizen, de bak, waarin craten of koningsgezinden, welke
de kinderen worden gelegd. der regering zijn toegedaan.
TORPEDO, de beefäal, donderäal. TOSKAANSCHE ZUILEN, zie Zuilen.
TORQUEREN, martelen, folteren; ook orde.
eenen schuldenaar met geweld TOST, zie Toast.
aantasten en voor het geregt bren· TOSTON, Tostum, zie Teston.
gen. TOTAAL, total, Fr., totaliter, Lat.,
47*
TOTE. 740 TOUR.
geheel, ten volle. Totaliteit, het
geheel de gezamenlijkheid. In
totum, Lat., gansch, geheel en al.
TOTEBEL, een bekend vischnet; ook
een slordig en haveloos vrouwspersoon.
TOU-CANI, eene Oostindische koperen
munt, waarvan 16 eenen fanon
doen.
TOUCHANT, Fr., treffend, aandoenlijk,
zielroerend. Toucheren, aanraken;
treffen, roeren, aandoen;
ook beleedigen.
TOUCHE, Fr., aanraking; proef,
toets; orgelteeken ; ook in de
schilderkunst, eene penseelstreek
enz.
TOULOUSISCHKRUIS, in de wapenkunde,
een kruis, dat ruitenvormig
doorgebroken, en aan de einden
met lwgels of paarlen is ver.
sierd.
TOUPET, Fr., eene kuif, 10k, opgezet
voorhoofdhaar .
TOUQUET, bij de trompetterskoren,
de vierde trompetstem, die dikwijls,
bij gebreken der pauken, de
grondstem moet maken.
TOUR, Fr., omvang, omtrek; een
reisje, uitstapje; beurt; eene wandeling,
rondgang; ook een streek,
pots; een tour de bdton, een bui.
tenkansje, een ongeöorloofd ge·
win, een voordeel, dat men hei.
melijk geniet, door, op eene beo
hendige wijze, van het een of an·
der partij te trekken. Tour de
force, eene inspanning, die veel
kracht vordert. Het wordt figuurlijk
in het zedelijke gebruikt,
om eene stoute en moedige daad
uit te drukken; insgelijks betee·
kent het valsohe haarlokken; ook
de afdeeling van eenen dans.
Le grand tour, de groote reis, die
jonge lieden uit den hoogen stand
veelal plegen te doen, ter voltooi.
jing hunner opvoeding. Tour. àtour,
beurtelings, bij beurten.
TOURBASTIONE, een toren op een
bolwerk, met schietgaten voorzien.
TOURIST, een, voor zijn genoegen,
rondreizend persoon. Tournée, Fr.,
eene rondreis.
TOURMENTATLE , Tourmenteren , zie
Tormentatie enz.
TOURNEBOUT, een, met riet omwonden,
blaasinstrument, hetwelk met
vele gaten voorzien, en aan het
beneden einde is omgebogen.
TOURNEREN, tourner, Fr., draaijen,
wenden of eene wending geven.
A conto tourneren, (in het krijgswezen)
in den rug vallen, omsingelen.
Tournez! keer het blad
om. Tournure, Fr., de wending,
welke men aan eene zaak geeft, of
die eene zaak aanneemt; ook gestalte,
houding, gesteldheid van
ligchaam of geest; bevalligheid.
TOURNIQUET, Fr., een draaiboom,
draaibord; wervel; ook een heelmeesters
werktuig, om het bloed
te stelpen.
TOURNOOI, tournois, Fr., een krijgsof
steekspel der oude ridders; ook
een spiegelgevecht.
TOURNOIS, eene kleine munt, die
voorheen in Tours is geslagen;
ook eene benaming, waarvan men
zich in Frankrijk slechts daarom
bedient, omdat men niet voor een
gewigt zoude houden hetgeen eene
munt is, namelijk !f10 livres tournois
zijn 100 Fransche livres in
geld, maar geene ponden in gewigt.
TOUT, Fr., alles, het geheel; tout·àfait,
geheel en al; tout de méme,
juist zoo; eveneens; tout de suite,
zoo dadelijk, oogenblikkelijk; tout
au plus, uiterlijk, ten hoogste; tout
beau, zacht wat! zachtjes! enz.
TOUT ANNONCÉ, ook Todos, in het
lomberen, de alsteek, doorgang,
alles gewonnen.
TOWARSIS, Towarzysz, eigenlijk,
edellieden, was oorspronkelijk de
naam van het lste lid der Pool.
sche kavallerie, hetwelk met lansen
was gewapend. Dit lste lid
bestond uit edellieden, maar het
TOWE. 741 TRAC.
2de uit ruiters Szeregowy, en was
met karabijnen gewapend.
TOWER, Eng., toren; een groot ver.
sterkt kasteel in Londen, hetwelk
zoo wel tot eene staatsgevangenis,
als tot eene bewaarplaats voor de
kroonsieraden, tot een tuighuis,
enz. dient.
TOXIKOLOGIE, leer der vergiften en
tegengiften.
TRABEA , een koninklijk purper
kleed; een eerrok ; een prachtig
kleed der oude Romeinen, niet
ongelijk aan de toga; ook een
triumfkleed der oud-Romeinsche
veldheeren.
TRACAS, Fr., eene met getrommel
en gewoel gepaard gaande bewe.
ging; verwarring, onrust. Tracasseren,
tracasser, Fr., heen en
weder loopen; zich om eene beu·
zeling kwellen; ook kibbelen, har·
re warren , plagen. Tracasserie ,
Fr., onnutte hindernissen, zwarig·
heden, tegenwerpingen; leelijke
trek; kibbelpartij.
TRACE, Fr., spoor, indruk, kenmerk,
teeken ; ruwe schets; op
den grond gemaakt voor eene tee·
kening, b. v. van eenen tuin, enz.;
het plan van een gebouw. Het
wordt ook gezegd van de eerste
steken, welke men met de naald
doet, om de omtrekken der figuren
van een tapijtwerk te maken.
Traceren, tracer, afteekenen, af.
schetsen, ontwerpen; ook voor· I
teekenen , den omtrek van iets
maken, uitsteken. Getraceerd, af·
afgeschetst, afgeteekend.
TRACHEA, de luchtpijp. Tracheïtis,
luchtpijp ontsteking . Trachelagra,
de jicht, als zij zich in den nek
heeft vastgezet. Trachelopanus,
hal~droesgezwel. Trachelophyma,
opzwelling van het achterste gedeelte
van den hals in het algemeen.
Trachelus, de nek, achterste
gedeelte van den hals. Tracheoblennorrhoea
, luchtpijpslijmzucht.
Tracheocele, de luchtpijpbreuk.
Tracheopyosis, luchtpijp.
verëttering. Tt'acheorrhagia, lucht·
pijpbloedvloeijing. Tracheotomie,
luchtpijpsnede. Trachielcus, de
luchtpijp verzwering.
TRACHOMA, de ooglidsschurft, zekere
uitslag der oogen, ook Datymma
genoemd. Van hier trachomaticum,
een middel (oogzalf) tegen
de Trachoma. Volgens sommigen,
een geringe graad van Psorophthalmie.
TRACTAAT, zie Traktaat.
TRACTABEL, Traitabel, tractable, trai·
tabie, Fr., toegevend, handelbaar;
ook gedwee, zachtzinnig. Tractabiliteit,
handelbaarheid, toegevendheid.
Tractant, traktant, iemand,
die een' ander onthaalt. Tractatie,
een heerlijk onthaal; eene smul.
partij. Tmctement, traktement, trai·
tement, Fr., onthaal; de behandeling,
manier van behandelen, bejegening
in het bewijzen van achting
en beleefdheid; ook bezoldiging.
Tracteren, traiter. Fr., heerlijk ont·
halen; verhandelen; bejegenen,
behandelen.
TRADITIE, de overlevering eener zaak
in eens anders handen; ook de
overlevering of overbrieving, b. v.
van een oud verhaal, een oud gevoelen,
enz.; het overgeleverde of
het verhaal zelf. Traditioneel, tra·
ditionnel, Fr.. op de overlevering
gegrond, b. v. traditionele wetten,
meeningen, dat is, wetten, meeningen,
die op de overlevering zijn
gegrond.
TRADITOREN, in de eerste tijden der
Christelijke kerk, zij, die, om ver·
volgingen te ontgaan, hunne heilige
boeken aan de overheid ter
verbranding overleverden.
TRADUCTEREN, Traductie, zie Translatie
enz.
TRAFIJK, Trafiek, trájic, Fr , traffico,
1 tal. , nering, handel; de handel,
welke door koop en verkoop, of
ook door verruiling der waren,
wordt gedreven. Trafikant, trafiTRAG.
742 TRAI.
quant, handelaar, koopman in zelf
vervaardigde voorwerpen. Trajikeren,
t/'ajiquer, Fr., handelen,
koopmanschap drijven.
TRAGANT, Tragacant, gummi tragacanthae,
gomme d'adragant, een
geel of roodachtig taai sap, uit
den tragantstruik, hetwelk de suikerbakkers,
apothekers, schilders,
verwers, boekbinders, enz. gebruiken.
TRAGEA, Tragema, hetzelfde als Trisenet.
TRAGÉDIE, Fr., treurspel; fig., een
droevig voorval. Tragi-comédie,
Fr., een tooneelstuk, waarin men
eene ernstige handeling tusschen
aanzienlijke personen voorstelt, en
waarin voorvallen en personen
voorkomen, die ook tot het blijspel
kunnen behooren, en waarvan de
ontknooping niet treurig is. Tragi-
comisch, treurig, vrolijk, hetgeen
betrekking daarop heeft. Tragicus,
een treurspelspeler; ook een treurspeldichter.
Tragisch, hetgeen tot
het treurspel behoort; over het
algemeen, medelijden en droefheid
verwekkend; treurig, droevig.
TRAGOPOGON, boksbaard, haverwortel.
TRAHIT SUA QUEMQUE VOLUPTAS,
Lat., ieder heeft zijn stokpaardje.
TRAIN, Fr., de trein, het gevolg,
b. v. van een en persoon; de gang
of loop der zaken; de reeks van
wagens op eenen spoorweg; het
gezamenlijke geschut eens legers.
Mettre en train, Fr., in trein brengen,
in beweging brenger!. Train
d' artillerie, Fr., artillerie-trein, alles,
wat tot de toerusting van het
grove geschut behoort. Tout d'un
train, Fr., op eenmaal. Traineren,
traIner, Fr., trekken, slepen; slepende
blijven; dralen, slepende
houden of op de lange baan schuiven.
Trafneur, Fr., een soldaat,
die, uit hoofde van vermoeidheid
of ziekte, achterblijft; ook een
landlooper, strooper.
TRAITABEL, zie Tractabel.
TRAITE, zie Tratta. Traiteur, een
tafelhouder, gaarkok.
TRAJANEëN, feesten der Romeinen,
door keizer ADRIANUS, ter eere van
TRAJANUS ingesteld, en waarbij
muzikale wedspelen werden gehouden.
TRAJECT, trajet, Fr., overvaart, overtogt,
veer.
TRAJECTIE, zamenvoeging der woorden
van een geschrift, welke de
woord voeging wel niet vereischt,
maar gebezigd wordt, gedeeltelijk
tot bevordering der sierlijkheid,
gedeeltelijk om een en anderen zin
voort te brengen.
TRAJECTORIA, eene kromme lijn, den
weg beschrijvende, dien een zwaar
ligchaam doorloopt.
TRAJO, eene kleine zilveren munt
in Venetië, 5 soldi of 1/4 lira
doende.
TRAKTAAT, Tractaat, verdrag, overeenkomst,
vergelijk. Traktaatje,
tractaatje, eene kleine verhandeling,
kort opstel, bijzonder ter versprijding
van bijbelkennis.
TRAMONTANE,tramontano,Ital. ,eigenlijk,
aan gene zijde van het gebergte;
ook een hinderlijke noordewind,
in Italië en in de Middellandsche
Zee; vervolgens de noord·
ster, de noordpool, naar welke de
zeevarenden hunnen koers rigten ;
van daar, figuurl., de tramontane
verliezen, in verwarring komen,
van zijn stuk geraken, niet meer
weten, wat men doen zal.
TRANCHANT, Fr., scherp, bijtend,
bits.
TRANCHÉëN, tranchées, Fr., grachten,
greppels, om het water af te leiden
en eenen grond te leggen, enz.;
ook in het krijgswezen, de loopgraven.
TRANCHEREN, trancher, Fr., snijden,
in stukken snijden, doorsnijden;
ook voorsnijden, van daar trancheermes,
een voorsnijmes, en trancheur.
een voorsnijder.
TRAN. 743 TRAN.
TRANQUILLE, Fr., stil, rustig, bedaard,
gelaten. Tranquilliseren,
tranquilliser, Fr., geruststellen,
bevredigen.
TRANS, over, aan gene zijde. bijzonder
in zamenstellingen met namen
van bergen, wateren, enz.
TRANSACTIE, transactio, Lat., transaction,
Fr., vergelijk, vereffening,
minnelijke schikking. Transigeren,
transiger, Fr., in der minne
schikken, een vergelijk treffen; bij
de administratie over 's lands belastingen,
eene gepleegde smokkelarij
tegen eene bepaalde som
gelds afmaken.
TRANSCENDENT, Transcendentaal,
transcendant, transcendantal, Fr., in
eene zedelijke beteekenis, verheven,
zeer uitmuntend, eenen hoogeren
graad van volkomenheid bezittende
dan andere dingen. In
de wijsbegeerte, datgene, hetwelk
enkel in de beschouwing bestaat,
en niet onder de zinnen valt; hetgeen
de grenzen der gewone ondervinding
te buiten gaat; iets
boven7.Ïnnelijks. Transcendentie,
transcendance, Fr., blijkbare meerderheid
, voortreffelij kheid , een
hoogere graad van magt of andere
voorregten boven die van andere
menschen.
TRANSCORPORATIE, transcorporation,
Fr., verandering van een ligchaam
in een ander.
TRANSCRIBEREN, transcrire, Fr., overof
afschrijven. Transcriptie, transcription,
Fr., overschrijving.
TRANSFEREREN, transférer, Fr., overbrengen,
naar eene andere plaats
vervoeren; ook op een' ander over·
dragen, b. v. den eigendom, de
bezitting, enz.
TRANSFIGURATIE, transfiguration, Fr.,
verandering van gedaante; de verheerlijking
van JEZUS op den berg
Tabor; ook het bekende schildermeesterstuk
van RAPHAëL, hetwelk
die verheerlijking voorstelt. Transfigureren,
van gedaante veranderen.
TRANSFORMATIE, transformation, Fr.,
herschepping, gedaanteverandering.
Transformeren, transformer,
Fr., veranderen, herscheppen, eene
andere gedaante of vorm geven.
TRANSFUSIE, transfusio, Lat., transfusion,
Fr., het overgieten, doorzijgen,
filtreren; ook het overtappen
des bloeds van het eene dier
in het ligchaam van het andere.
TRANSGRESSIE, transgression, Fr.,
overtreding, overschrijding.
TRANSIGEREN, zie Transactie.
TRANSITEREN, doorgaan, doorvoeren
van handelswaren. Transito, doorgang,
doorvoer van dergelijke wa·
ren. Transito-goederen, doorgaande
goederen. Transito. tol, de doorgangtol.
Transito-handel, de doorvoerhandel,
of de handel met waren,
die van elders ingevoerd, en
weder naar andere oorden uitgevoerd
en verzonden worden.
TRANSITIE, transition, Fr., de overgang
in eene rede, van de eene
zaak tot de andere; ook de overgang
in de muzijk, van den eenen
toon tot den anderen.
TRANSITIEF, transitoir, transitif, Fr.,
overgaaude; (in de spraakk.),
wordt zulks van die werkwoorden
gezegd, wier werking of handeling
van het eene voorwerp op het andere
overgaat, b. v.: slaan bepaalt
zich niet alleen bij dengenen, die
slaat, maar gaat ook over tot den
persoon, die geslagen wordt enz.
TRANSLATIE, Traductie, overbrenging;
vertaling. l'ranslateren, traduceren,
overbrengen; overzetten,
vertalen. Translateur, traducteur,
iemand, die iets op een' ander
overbrengt; ook een overzetter,
vertaler, vertolker.
TRANSLOCATIE, translocation, Fr.,
plaatsverandering, overbrenging.
TRANSMIGRA'rIE, transmigration, Fr.,
het wegtrekken, de verhuizing;
volksverhuizing; ook de gewaande
overgang van de ziel in een ander
TRAN. 744 TRAN.
ligchaam; zielsverhuizing. Trans.
migreren, van de eene plaats naar
de andere verhuizen.
TRANSMISSIBEL, transmissible, Fr.,
overzendbaar . Transmissie, trans·
missio, Lat., transmission, Fr., over·
zending, overlevering; overërving.
Transmissio hereditatis, Lat., de
overdraging der erfenis; ovérbren.
ging, ter hand stelling. Transmitteren,
transmettre, Fr., overbrengen,
ter hand stellen, overdoen,
overzen den.
TRANSPARANT, transparent , Fr.,
doorzigtig, door8chijnend; ook een
gelijnd papier om regt te schrij.
ven; een doorschijn beeld.
TRANSPIRABEL, transpirable, Fr .. wat
voor uitdamping, uitwaseming, vat·
baar is. Transpireren, transpirer,
Fr., uitwasemen, uitdampen; fig.,
uitlekken, bekend worden. Transpiratie,
uitwaseming.
TRANSPLANTATIE, transplantation,
Fr., verplanting, overplanting.
Transplanteren, transplanter, Fr.,
overplanten, verplanten.
TRANSPONEREN, Transposeren, tmnsposer,
Fr., verzetten, anders zetten,
dan het de natuurlijke orde
der dingen vereischt, b. v. woor·
den, letters. In de muzijk, een
stuk hooger of dieper in toon stel·
len, zingen, spelen. Tmnspositie,
transposition, Fr., verplaatsing,
verzetting, b. v. van een muzijkstuk
in een' anderen toon.
TRANSPORT, Fr., overbrenging, overvoering,
overzending van de eene
plaats naar de andere; ook de overdraging
eener opgetelde som van
de eene op de andere bladzijde; de
vracht van hetgeen verzonden is;
het verzondene zelf; fig., hevige
drift, vervoering, verrukking. Een
transportschip, een schip tot overbrenging
of vervoer van troepen
enz. Transportabel, transportable,
Fr., vervoerbaar; overdraagbaar,
b. v. van schulden, verbindtenis·
sen, enz. Transportatie, transpor.
tation, Fr., hetzelfde als Deportatie.
Transporteren, transporter, Fr.,
overbrengen, vervoeren; overdragen,
b. v. de som eener rekenpost;
ook geregtelijk afstaan; insgelijks
in den oorlog, onder een geleide
van krijgsvolk, overvoeren; fig., in
vervoering of verrukking brengen.
Transporteur, Fr., een werktuig,
om hoeken te meten, en op eene
andere vlakte over te brengen;
een hoek. of graadmeter.
TRANSSUBSANTIATIE, iranssubstan.
tiation, Fr., de verzelfstandiging;
ook de verandering van het brood
en den wijn, bij het avondmaal,
in het ligchaam en bloed van JEZUS
CHRISTUS, volgens de leer der
Roomsch-Katholijken.
TRANSVECTIE, leendienst. Ook ze·
ker feest bij de Romeinen, ter gedachtenis
aan de overwinning bij
RegiIlo op de Latijnen behaald.
TRANSVERSAAL, transversal, Fr.,
dwars door, overdwars; scheef.
Transversalen, of collatéralen, ver·
wanten van zijdelingsche linie, als
broeder en zuster, en hunne kin.
deren; zoo ook kleinkinderen.
TRAP, Drep, Dorzucht, eene ziekte der
schapen, waarbij het voeder hen
doet uitteren, en zij, na eenige
weken, sterven.
TRAl'EZIÜM, Lat., trapéze, Fr., onge·
lijkzijdig vierkant.
TRAPPE, (LA) eene zeer strenge
kloosterorde, in de zeventiende
eeuw gesticht, welker medeleden
een wollen hemd dragen, volstrekt
geen vleesch eten, op stroo slapen
en nimmer spreken. Trappist,
trap piste, Fr., broeder dier orde.
TRASSAAT, de betrokkene, in tegenstelling
van den trassant, de trek.
ker (eens wissels). Trasseren, eenen
wissel afgeven, trekken.
TRASSEL, een gewigt in Aribië van
omtrent 14 kilogrammen.
TRATTA, Ital., een getrokken wissel,
waarvan het bedrag op eenen beo
paalden tijd en eene aangewezen
TRAT. 745 TREM.
plaats betaalbaar is.
TRATTO, de corda, di corda, eene
vroegere straf der misdadigers in
Italië, waarbij hun de ledematen
met touwen uit elkander getrokken
en gerekt werden.
TRAUMATICA, Lat., heelende of wondmiddelen.
TRAVAIL, Fr., werk, arbeid; moeite,
afmatting, vermoeijenis; ook noodof
hoefstal. Travailjeren, travailZer,
Fr., werken, arbeiden; kwellen,
afmatten.
TRAVERS, traverse, Fr., een dwarsweg
of -pad; een dwarshout,
dwarsbalk; ongelukkig toeval,
onverwachte verhindering. A travers,
dwars door. De travers, van
ter zijde. Traverseren, dwars doorof
overgaan, doorreizen; figuurl. ,
in den weg staan, belemmeren,
hinderen; in de rijkunst, schuins
of ter zijde loopen.
TRAVERSIÈRE, eene visschersboot te
Rochelle, met één mast en twee
zeilen.
TRAVESTEREN, travestir, Fr., verkleeden,
vermommen; ook het
v. erk eens schrijvers in eenen
kluchtigen of belagchelijken stijl
inkleeden. Getravesteerd, verkleed;
ingekleed.
TRA w AYT, trabante, I tal., een begeleider,
lijfwacht;ook eene bijplaneet.
TRÈFLE, Fr., klaver; in het kaartspel,
het klaverblad.
TREILLAGE, Treillis, Fr., latwerk,
staketsel; in tuinen, een houten
traliewerk, rondom hetwelk natuurlijk
loof wordt geleid.
TREIN, zie Train.
TREKVOGEL, een vogel, die jaarlijks
af- en aantrekt, zoo als de ooijevaar
enz.
TREMA, een deel- of scheidilJgteeken,
twee punten, die somwijlen
boven zekere klinkletters geplaatst
worden, ten teeken, dat die niet
met de daarnevens staande tot
twee klanken zamengetrokken,
maar op zich zei ven moeten uitgesproken
worden, b. v. confeniëren.
Ook bedient men zich soms, duidelijkshalve,
van dit teeken, wanneer
2 of 3 klinkletters naast elkander
staan, niet tot aanwijzing
dat de geteekende klinkletter dan
afzonderlijk of alleen moet uitge-'
sproken worden, maar dat daar
eene scheiding in de uitspraak
plaats heeft, b. v. beöe!enen, toeëigenen,
enz.
TREMISSIS, het derde deel een er Romeinsche
gouden munt, solidus
genoemd; een derde.
TREMOIS, driederlei gemengd koren,
gemengd voeder. Ook zomergraan,
dat slechts drie maanden op het
veld staat.
TREMOLANTE, bij glasmakers, het
klaterkoper, dat, gecalcineerd, aan
het glas eene schoone blaauwe
kleur geeft.
TREMOLIET, eene delfstof, die met
den groven asbest veel gelijkheid
heeft.
TREMPLIN, Fr., springplank voor
koorddansers; eene schuinsliggende
plank, waarop deze kunstenaars
den aanloop nemen, om eenen
grooten sprong te doen.
TREMULANT, tl'emblant, Fr., een bevende
toon, langzame triller; ook
een orgelregister. Tremulatie, de
beweging der deelen eens ligchaams,
zonder merkelijke beweging
des geheels. Tremuleren, (in
de muzijk en zangkunst) bij eene
heele noot, met eene trillende beweging,
den toon lang uithouden.
TRENGA DEÏ, de Godsvrede: eene
verordening des keizers, in de tijden
van het vuisregt, dat, bij de
toenmalige zoo gewone oorlogen,
de kerken en liefdadige gestichten
moesten verschoond worden.
TRENTE-UN, Trente-et·un, Fr., een en
dertig; zeker bekend kaartspel.
TREPAAN, Trepaneerboor, trépan, Fr.,
schedelboor; eene heelkundige
boor, om de hersenpan mede te
doorboren; van hier trepaneren,
TREP. 746 TRIP.
trépaner, Fr., de hersenpan of den
schedel doorboren.
TREPIDATIE, tripidation, Fr., siddering,
beving; ook (in de sterrek.)
de schijn baar zwenkende beweging
des sterrenhemels.
TRÉSOR, Fr., trezoor, schat, een
voorraad van kostbare dingen, in.
zonderheid goud en zilver, geld,
enz.; ook schatkamer. Trésorie,
Fr., trézorie, de schatkamer, de
plaats, waar de gelden des staats
worden bewaard. Trésorier, Fr.,
trezorier, schatmeester, rentmeester,
betaalmeester.
TRES SE, Fr., een uit goud. of zilverdraden,
zijde, garen, enz., geweven
boordsel op de kleederen ; ook
eene haarvlecht, haarsnoer. Tresseren,
vlechten, het haar vlechten.
TRIALIST, iemand die beweert, dat
de mensch uit drie deelen bestaat,
namelijk: uit ligchaam, ziel en
geest.
TRIANDRIëN, planten, welker bloesems
3 stuifdraden hebben.
TRIANGEL, triangle, Fr., triangulus,
Lat., een driehoek. Triangulaire,
Fr., driehoekig. Trianguleren, eene
meting door driehoeken verrigten.
Trias harmonica. Lat., de muzikale
drieklank; het accoord.
TRIANGELKRUIS (wapenk.). zulk een
kruis. aan welks 4 einden zich driehoeken
bevinden.
TRIANGULAIR. of Trigonaalgetal, een
driehoekig getal, zulk een veelhoe.
kig getal, dat in een' driehoek
kan uitgelegd worden, zoo als: I,
3, 6, 10, 15, 21 enz., ontstaande
uit de som der rekenkunstige reeks
I, 2, 3 enz., b. v. 1 = 1, 1 + 2 = 3, 1+ 2 + 3 = 6, 1 + 2 +
3 + 4 = 10, enz.
TRIARCHIE, driemanschap, heerschappij
van drie personen in een
land.
TRIAS, de driel.eid, het drietal. Ook
in de godgeleerdheid, de Drieëenheid.
TBIBOME'fER, wrijvingmeter ; een
werktuig, om de graden der wrijving
te bepalen.
TBIBOULET, een werktuig, in de gedaante
van eenen afgeknotten kegel,
waarop iets ronds wordt uitgedreven.
TRIBULATIE, tribulation, Fr., tegenspoed,
wederwaardigheid; ook beangstiging,
kwelling. Tl'ibuleren,
beangstigen, kwellen, verontrusten,
pijnigen.
TBIBULCON, een drievoudige kogeltrekker,
tot het uittrekken van kogels
uit wonden.
TRIBUNAAL, tribunal, Fr., regtbank,
regterstoel.
TRIBUNAAT, tribunat, Fr., het ambt
van eenen gemeens man ; desgelijks
de tijd der waarneming van
zoodanig ambt.
TRIBUUN, tribun, Fr., tribunus, Lat.,
een gemeensman, volksvoorstander.
TRIBUNE, Fr., bij de Romeinen, eene
verhevene plaats, van waar men
tot htt volk sprak, of de schouwspelen
bezag; bij de Fransehen,
en ook bij ons, eene afgezonderde
verheven plaats, in de hooge landsvergaderingen,
voor het volk geschikt;
in de bouwkunst, de lantaarn
op eenen koepel.
TRIBUS, de 3 afdeelingen, waarin
ROMULUS de inwoners van Rome
verdeelde,en welke ieder een' voorstander
of tribuun had.
TRIBUUT, tribut, Fr., de aan een
volk opgelegde schatting, welke
het van tijd tot tijd, ten teeken
zijner onderwerping, moet betalen;
ook elke andere schatting aan den
landheer, deels van landerijen,
deels van personen; impost, belasting;
fig., hetgene men meent,
van anderen, als eene verpligting,
te mogen vorderen. Tributair,
tributaire, Fr., schatpligtig, cijnsbaar.
TRICENNIÜM, eene tijdruimte van 30
jaren. Tricesimatie, het straffen
van den 30sten man (b. v. bij een
TRIO. 747 TRIë
vergrijp, waaraan velen deel hebben).
TRICHIASIS, ziekte der oogleden,
wanneer hunne haren naar binnen
groeijen, en het oog kwetsen.
TRICHISMUS, die soort van beenbreuk,
wanneer het been slechts
eene haarkleine spleet bekomt.
TRICHITIS, haarontsteking. Trichoma.
de beharing, het behaard zijn.
TricltOnosis, haarziekte. Trichopltyca,
tricltophytica, haarmiddelen,
die den groei van het haar bevorderen.
Tricltorrhaea, trichorrhysis,
het uitvallen der haren. Trichosis,
het harig worden. Trichotomia,
het haarsnijden, haarkloven,
het splitsen in drieën. Trichotomus,
driedeelig; haarsnijdend,
haarklovend. Trichoton, het behaarde
deel des hoofds. Trichotus,
behaard. Trichuris, een haarschaartje.
TRICHRUS, een bloedsteen van zwarte
kleur, welke, gewreven, rood - of
geelachtig wordt.
TRICINIÜM, een driestemmig muzijkstuk;
een klein muzij kstuk voor 3
blaasinstrumenten.
TRICK (whistspel), iedere steek boven
de vereischte 6 steken.
TRICOLON, een gedicht van driederlei
verssoorten.
TRICOLOR, tricolore, Fr., driekleurig,
b. v. : de Fransche nationale kleur,
uit wit, rood en blaauw bestaande;
ook de driekleurige amaranth.
TRICOT, Fr., gebreid werk. Tricotage,
Fr., breiwerk, het breijen. Tricoteren,
tricoter, Fr., breijen.
TRICTRAC, Fr., toccatogli, Ital., tiktakspel
; eene soort van spel, waarbij
iu een bord de dobbelsteenen
uit eenen beker geworpen worden,
bij de Latijnen lusus latrunculorum
genoemd. Ook het bord waarop
dat spel wordt gesj>eeld.
TRIDENT, Fr., eene drietand, een
vork met drie tanden, waarmede
de zeegod, NEPTUNUS, bij de Ouden
wordt afgebeeld.
TRIëNNAAL, triennal, Fr., driejarig.
TRIëNNIiiM, Lat., tijd van drie jaren.
TRIFOLIÜM, Lat., een drieblad, klaverblad;
fig., gezelschap van drie
personen.
TRIGLOTISMUS, Lat., de zamenstelling
uit drie talen.
TRIGLYPHE, Fr., eene driespleet ;
een sieraad aan eene Dorische zuil.
TRIGONAAL, zie Triangulair. Trigonometrie,
driehoeksleer; de kunst of
wetenschap, om uit drie gegevene
deelen van eenen driehoek, de
overige drie door berekening te
vinden; driehoeksmeting.
TRIGONUM, Trigoon, een driehoek.
TRIEMITONIÜM, Tricltemitoniüm, de
Grieksche naam der kleine terts.
TRIERARCH, bij de Romeinen, de bevelhebber
van een schip met 3
roeibanken. Bij de Atheners, de
naam van die burgers, welke de
oorlogsschepen moesten onderhouden.
TRIETERICA, een feest, hetwelk ter
eere van BACCHUS alle drie jaren
werd gevierd, tot aandenken aan
zijnen togt naar Indië, welke 3
jaren duurde.
TRIGAMIE, een drievoudig huwelijk.
TRIGLA, TRIGLOF, TRIPLAT , een
Wendische afgod, met 3 koppen;
een driehoofd, driekop.
TRIGONON, een snaarinstrument der
oude Grieken, van driehoekige gedaante,
met eenen zan~bodem.
TRILLER, zie Trillo en Trémulant.
TRILLIOEN, duizendmaal duizend
billioenen.
TRILLO, de triller; het scherp en
duidelijk slaan van twee bij elkander
gelegene, en op het haastigstverwisselende
toonen.
TRILOBIET, eene soort van versteende
mosselen.
TRILOGIE de deeling in drieën, eene
drieheid.
TRIMESTER, een vierendeel jaars,
drie maanden.
TRIMETER, een driemeter, driematig
TRIM. 748 TRIP.
of zesledig Jambisch vers; ook
Senal'iüs, zesvoet.
TRIMOURTl, benaming van de Drieeenheid
der Indiërs.
TRINITARIS, trinitarius, Lat., een
drieëenheidsbelijder ; ook eene
Roomsche monniksorde, die zich
hoofdzakelijk onledig houdt met
Christenen uit de Turksche slavernij
te bevrij den. Triniteit ,
Lat., trinitus, Fr., trinité, Drieëenheid.
TRINOMISCH drienamig; hetgeen uit
drie deel en of leden bestaat. Trinomiüm,
drienamige grootheid, in
de stelkunde.
TRINQU ART, een klein schip van 12
of 15 ton, waarvan de Franschen
zich ter haringvangst in het Kanaal
bedienen.
TRIO, Ital., een driespel, driestemmig
muzijkstuk; fig., een klaverblad
van vrienden, gezelschap van
drie personen. Triole, (muz.) een
drieslag, verbinding van drie toonen
of noten.
TRIOBOLON, een gewigt van 11/ 2
drachma.
TRIOBOLUS , eene oud-Grieksche
munt, omtrent 15 cents waard.
TRIODUM, een kerkboek der Grieken,
hetwelk voorschrijft, hoe de
godsdienst, gedurende de vasten,
moet gehouden worden.
TRIOECIA, Trioecie, Trioikie, in het
stelsel van LINNEÜS, eene onderafdeeling
voor de planten, welke
deels in gescheidene geslachten,
deels als hermaphroditen bloeijen,
en al zoo te gelijker tijd eene
drievoudige huishouding hebben.
TRIOMF, zie Triumph.
TRIORCHID, Triorchis, hij, die drie
teelballen heeft; zeer geil.
TRIPEL, triple, Fr., drievoud, drieledig.
Tripel-alliantie, triple-alliance,
Fr., een drievoudig verbond.
Tripleren, verdrievoudi.
gen, verdriedubbelen.
TRIPLICAAT, een derde afschrift.
Tripliceren, het derde aanklag.
schrift inleveren. Tripliciteit, drie·
voudigheid. Tripliek, het tweede
verantwoordingsgeschrift, beant.
woording van de in het dupliek
gemaakte tegenwerpingen. In
triplo, in drieën, onder drievoudig
afschrift. Triplum, Lat., het drievoudige.
TRIPOLI, eene witgraauwe aarde, tot
gladmaken of polijsten gebruikt
wordende.
TRIPSIS , eene kneuzing of kwet.
sing.
TRIPTOLEMUS, een kweekeling van
CERES, die hem eenen met draken
bespannen wagen gaf, om het l.o.
ren in de geheele wereld uit te
strooijen.
TRIPus, de gouden drievoet, waarop
de Pythia van Delphos zat; ex
tripode dictam, magtspreuk.
TRIQUEBALLE, Fr., sleep- of ge.
schutwagen ; ook malle Jan ge·
noemd, bij de artillerie in ge·
bruik.
TRIREGNUM, Lat., de drievoudige
kroon van den paus.
TRIREME, een roeischip of galei der
Ouden, met 3 rijen roeibanken.
Oneigenlijk, bekwamen ook de
schepen van nog meer rijen roei.
banken dezen naam.
TRISENET, grof gestooten poeder;
met grof gestooten specerijen beo
strooid, in wijn geweekt, witte·
brood.
TRISET, (tre-sept, trois-sept, drie ze·
vens) zeker kaartspel.
TRISMEGISTUS, de driemaal groote en
verhevene, de bijnaam van HER·
MES of den Egyptischen MERCURIUS.
TRISlIIUS, de kinnebakskramp, mond.
klem.
TRISTE, Triest, Triestig, treurig,
droefgeestig, bedroefd.
TRISTICHON, een drieregelig gedicht.
TRISYLLABUM, Lat., een drieletter.
grepig woord.
TRITAEOPHYA, eigenlijk, driedaag.
TRIT. 749. TRoe.
sche koorts. Ookfebrisremittens, len der Chinezen.
die iederen derden dag eene exa· TROCHAEUS, (dichtk.) voet van eene
eerbatie heeft. lange en eene korte lettergreep,
TRITE, de 2de snaar in de drie hoog- als: leerde.
ste tetrachorden van het Grieksche TROCHANTI!:R, een rolheuvel aan het
toonstelsel. dij been.
TRITHEÏSMUS, driegoderij, het geloof TROCHILUS, keelholte.
aan drie goden, ketterij van hen, TROCHISCATIE, bij de Apothekers,
die stellen, dat de Drieëenheid in als zij de geneesmiddelen tot een
drie onderscheidene Goden be- deeg bewerken, en daaruit troehis.
staat. Trithèïst, een driegoden- ei, troehesques, of kleine koekjes
belijder. maken.
TRITOGENIA, bijnaam van MINERVA. TROCHITEN, versteende zeesterren,
TRITON, (fabelk.) de naam van eenen in gedaante naar kleine molenrazeegod,
die de zoon en begeleider deren gelijkende.
van NEPTUNUS was; ook in de TROCHLIET, versteende, kronkelende
muzijk, een drieklank of drie- slak, kronkelslak.
toon. De Tritons, de onderzeego- TROCHODES, Trochoïdes, eene geden.
wrichtsverbiuding, waarbij de
TRITON IA., somwijlen de naam van beenderen in of op elkander als in
MINERV A. eene rol bewegen, zoo als de beide
TRITS, een drietal. halswervelen.
TRITURATIE, trituration, Fr., de ver- TROGLODIETEN, holbewoners; bij de
maling, verbrijzeling, het poe. Romeinen en Grieken, eene soort
der wrijven, bijzonder ook van de van menschen, die in holen en on·
spijzen tusschen de tanden of in der de aarde leefde; wijders Jo.
de maag. den, die eertijds dien naam droe·
TRIUMPH, Triomf, de zege, overwin. gen, en worden gezegd, in ver·
ning, zegepraal; ook het over- borgene holen, afgoderij gepleegd
winningsfeest. Triumpheren, ze- te hebben; figuurL, zij, die zich
gepralen, juichen; ook eenen ze· ergens schuil houden; ook mijn.
gepralenden intogt houden. Tri. werkers.
umphant, zegepralend, juichend. TROILUS, een zoon van PRIAMUS en
TRIUMVIR, Lat., een drieman. Tri. HECUBA, nog zeer jong door
umviraat, het driemanschap. ACHILLES, in den tempel van APOL·
TRIVIA, een bijnaam van DIANA. LO, gedood.
TRIVIAAL, trivial, Fr., eigenlijk, het. TROJAANSCHE OORLOG, een der begeen
men allerwegen vindt, ge· roemdste oorlogen der Oudheid,
meen, laag, plat, aUedaagsch van bijzonder door HOMERUS in zijne
het Lat., triviüm, zijnde eene lliade bezongen. Van de einde.
plaats, waarvan drie wegen onder- lijk listige bemagtiging der stad
scheidene rigtingen hebben, een Troje of Iliüm door de Grieken,
driesprong, kruisweg. Triviaal. en wel na een vruchteloos beleg
scholen, burger. en volksscholen, van 10 jaren, is het gezegde af.
waar slechts de noodzakelijkste en komstig : het Trojaanselte paard
nuttigste, maar geene geleerde we- inhalen, zelf zijnen vijand of zijn
tenschappen worden verkregen. verderf binnenvoeren, tegemoet
Trivialiteit, trivialité, Fr., gemeen- rennen.
heid, platheid, onbeduidendheid, TROJAK, eene Poolsche munt van
b. v. in uitdrukkingen. I omtrent 10 cents en waarvan er
TRo, eene aoort van driesnarige vio- 2 een sehostak doen.
TROK. 750 TROP.
TROKAR, Trokaar, een wondheelers
werktuig, tot het aftappen van het
water, zijnde een driehoekige naald
in een kokertje.
TROMBE, waterhoos, zeekolom, groo.
te zwarte wolk, welke zich, in de
gedaante van eenen trechter, met
eenen wervelwind op de aarde of
op de zee nederstort, en het wa·
ter enz. met onstuimigheid in de
hoogte trekt.
TROMBOSIS, het stollen van het
bloed of andere vochten in het
menschelijke ligchaam.
TROMPETTE MARIN, Fr., zeetrompet
; een muzijkinstrument met
eene enkele dikke snaar.
TRoNa, de natuurlijke natron of tripoli.
TRONC, een klein vaartuig; met één
dek en één vierkant zeil. Zie
voorts Truncus.
TRONQUEREN, besnoeijen, afstompen,
verminken.
TROOISCHGEWIGT, Trooischmark(naar
de stad Troyes) , een goud. en
zilvergewigt, waarvan men zich
voorheen in Frankrijk, Engeland
en Nederland bediende.
TROPE, tropus, Lat., (redek.) woord.
wending, woordenkeer, woordver.
wisseling, verandering der betee·
kenis van een woord, figuurlijke
uitdrukking, b. v.: de lente des
levens, voor de jeugd. Tropisch,
verbloemd, oneigenlijk. Tropolo.
gie, de leer der tropen, dat is van
de oneigenlijke of verbloemde uit·
drukkingen en spreekwijzen.
TROPHEëN, zegeteekenen; de vanen,
standaards en de overige buit,
welke in eenen slag zijn veroverd.
TROPHON, Trophoniüs, een zoon van
ERGINUS en beroemd bouwmeester
van zijnen tijd. Hij bouwde met
zijnen broeder AGAMEDES verscheidene
tempels, onder anderen ook
den tempel te Delphos.
TROPICUS, Lat .. trope, keerkring; de
plaats, alwaar de zon, in den zo·
mer of winter, weder terug schijnt
te keeren. Er zijn er twee, te
weten: de keerkring van de kreeft
tropicus cancri, en die van den
steenbok, tropicus capricorni. De
tijd, gedurende welken de zon van
een dezer punten tot het andere,
en weder terug tot het eerste
schijnt te loopen, heet een tropisch
zonnejaar. Tropisch, de keerkringen
betrefferlde.
TROPOLOGIE, zie Trope.
TROPPO, haL, (muz) al te zeer,
wordt tot nadere bepaling der
woorden gebruikt, welke de tijd.
maat aantoonen, b. v. Allegro non·
troppo, niet al te vrolijk.
TROQUEREN, troquer, Fr., ruilen,
ruilhandel drijven.
TROS, een zoon van ERICHTHONIUS,
vader van GANYMEDES en koning
van Troje, dat van hem zijnen
naam ontleende.
TROS, de zware bagaadje van een
leger en de daartoe behoorende
personen, pak. en rijknechts, mar·
ketenters, zoetela'trs, enz. Tros.
sen, hooi en stroo op de paarden
pakken. Troswagen, bagaadjewa.
gen.
TROTS, trotschheid, hoogmoed. Trotseren,
tarten, tergen, braveren, b.
v. een gevaar.
TROTTEREN, het draven eens paards
enz.
TROTTOIR, Fr., een opgehoopte
steenweg of voetpad van steenen
naast den grooten weg.
TROUBADOUR, eene soort van beo
roemde oude dichters, in Provence,
in Frankrijk, uit de middeleeuwen;
zij maakten op allerlei
voorkomende gelegenheden en ge·
beurtenissen verzen, werden hooggeschat,
en vonden onder de Duit·
sche minnedichters de ijverigste
navolgers.
TROUBAHOUACHE, eene maat van 3
kilogrammen, welke men op Madagascar
voor de rijst gebruikt.
TROUBLE, Fr., wanorde, onrust, verwarring;
volksopstand. TroubleTROU.
751 TSCH.
ren, verontrusten, storen, verwarren;
troebel maken.
TROU-MADAME, zeker spel met ivo.
ren balletjes, op eene soort van
biljarttafel, aan welker einde een
klein portaal met vijftien openingen
is, waarin men deze balletjes
zoekt te stooten.
TROUPE, Fr., een hoop, troep, menigte
; een rondreizend gezelschap,
muzikanten, tooneelspelers, enz.
Troupes, Fr., krijgsbenden, troepen.
TROUSSEAU, een bundel, b. v. sleutels,
pijlen, enz. Ook hetgene
eene bruid tot uitzet wordt medegegeven.
TROUVÈRE, trouveur, Fr., de benaming
van de oudste Noord-Fransche
dichters.
TRUCHMENEN, TURKOMANNEN, een
groote Tartaarsche volkstam in
Azië, rondom den Kaukasus.
TRUMEAU, Fr., het stuk van een en
muur tusschen twee vensters, een
vensterkolom ; ook een penantspiegel;
een groote spiegel ter
bekleeding der kolom tusschen
twee vensters of ramen.
TRUNCUS, Lat., tronc, Fr., de enkele
romp eens ligchaams. De stam
van eenen boom. De hoofdstam
eener familie.
TRUSTEES, in Engeland, eene soort
van fideÏcommissarissen of personen,
die, krachtens eene wettige
volmagt, een hun toevertrouwd
goed bezitten of besturen.
TRUSTER, eene maat, met welke in
de omstreken van Nantes het zout
wordt verkocht. Daarvan maken
25 een mud.
TRUTINA HERMETIS. een door HERMES
TRISM EGISTUS gevonden engel,
volgens welken, de sterrewigchelaars
uit de geboorte het oogenblik
der ontvangenis willen berekenen.
TSALO, bij de Birmannen, eene gouden
keten, welke op de borst wordt
gedragen en den adel aanwijst.
TSCHAIKE, naam van een klein schip
of eene boot, waarvan zich de
Hongaren op den Donau, en de
Kozakken op den Nieper bedienen,
om daarmede van den eenen
oever naar den anderen te varen.
TSCHAKO, zie Schako.
TSCHAMPUTREN, eene gewoonte der
Hindos en andere Oostersche volken,
om zich, bijzonder bij het baden,
door anderen met de handen
te laten drukken, hetwelk het
gansche ligchaam verligt.
TSCHAUS, TSCHIAUS, CHIAUS, bij de
Turken, eene soort van geregtsdienaars,
die de verzoekschriften
aannemen, staatsboden.
TSCHEKI, hij de Birmannen, de voornaamste
ambtenaar na den Maiwun.
TSCHENGIWUN, bij de Birmannen, de
hoofdopziener over de elefanten.
TSCHERTACKEN, Cerdaken, in Croatië
en de streken aan de Turksche
grenzen, kleine, op palen staande
wachthuizen, waar men met eene
ladder opklimt, om op de strooptogten
der Turken te passen.
TSCHERWONEZ, eene oud. Russische
goudmunt, welke (1660) onder
PETER den Grooten, naar het model
der Duitsche dukaten werd
geslagen. Op de voorzijde stond
de beeldtenis des keizers, en op
de keerzijde de rijksadelaar; des.
tij ds bedroeg zij 21/4 roe bel.
TSCHOBMAN, bij de Birmannen, een
schatpligtig vorst.
TSCHOCKEL, een groot mes, waarmede
bergwerkers de spanen splijten,
waarvan zij de bergkorven
vlechten.
TSCHOEMOR, eene plaatselijke ziekte
in Hongarije. welke uit eene met
walging gepaarde koorts be:otaat,
en een gevolg is van het eten van
vele vette spijzen.
TSCHOKEI, bij de Birmannen, een
voor de wacht opgerigt vast ge.
bouw.
TSE-TANG, dat is, zaal der voorvaTSII.
752 TUCO.
deren, is in China een gebouw,
zoo als er elke familie een heeft,
en in welke het beeld van den
man wordt gevonden, die zich
onder de voorouders des stams
door verdiensten boven anderen onderscheidde.
TSIIAMBEK, een bergvet in Perzië,
hetwelk een en geur heeft, die naar
amber zweemt, en viermaal hooger
dan zilver wordt geschat.
TUAC, een drank der Indianen, van
het sap, dat uit de afgesnedene
takken van den sago boom loopt en
wit als melk, versch gedronken,
zoet, maar, na het koken of gisten,
zuurachtig is.
TUBA, de trompet. In de ontleedkunde
heeft men de tuba Eustachiana,
een trompetachtig deel van
den gehoorgang, door BARTH. EUSTACHIUS
het eerst waargenomen,
en de Tubae fallopianae, of moedertrompet.
TUBERCULEUS, gezwollen, knobbelig.
TUBILUSTRIÜM, het feest der trompetters,
bij de oude Romeinen,
hetwelk jaarlijks den 13den J unij
werd gevierd.
TUBIPOREN, pijpkoralen. Tubiporiten,
versteende pijpkoralen, wormsteenen.
Tubus, Lat., eene pijp,
buis; een verrekijker. Zie Teleskoop.
TUBTJLITEN, CANOLITEN, versteende
slakken, welke smal, lang, ongekronkeld,
en als een gebogen
hoorn zijn gevormd.
TUCCIA, eene Vestaalsche maagd,
die hare beschuldigers beschaamde,
door het dragen van water
in eene zeef naar den tempel van
Vesta.
TUCHTFELDIANEN, aanhangers van
TUCHTFELD, die, in het begin der
vorige eeuw, te Halle in Duitschland,
alle uiterlijke godsdienst en
de symbolische boeken verwierp,
en biecht en avondmaal voor
kunstgrepen hield, waarmede de
zielen werden gevangen
Tuco, een gewigt op Coromandel
van 11/4 bis of 50 paloins, dat is
3 pond 21 1/ 2 lood Leipziger handelsgewigt.
TUCONEREN, in de hooge geestelijke
stiften, het zamenkomen der domheeren,
om de inkomsten onder
elkander te verdeelen, waarvan een
nieuwe, die voor de eersternaai er
bij is, niets bekomt.
TUDOR, de stamnaam van het koninklijk
geslacht in Engeland, dat
met HENDRIK VIII. begon.
TUGRA, de naam des Turkschen keizers,
zoo als die op de munten en
eenige poorten van het binnenste
des serails is te zien.
TUI, (scheepsw.) een der touwen,
waarmede men de schepen vertuit
of vastlegt.
TUILERIE, tegel- of pannebakkerij,
panne- of tegelschuur. Tuileriën,
beroemd keizerlijk paleis en publieke
tuin te Parijs, aldus genoemd
naar de tegelbakkerijen,
welke zich te voren op die plaats
bevonden.
TUINKRAKOL, eene bijzondere soort
van huisjesslakken.
TUISKO, Tuiskon, een God der oude
Duitschers, naar wier gevoelen hij
uit de aarde was voortgekomen.
TUIT, TULT, eene Turksche zilveren
munt, omtrent 60 cents waard.
TUK, geslepen, afgerigt: tuk op ,·oof.
TULBAND, hoofdtooisel, hoofddeksel
der Turken; ook een bekend gebak.
TULE, Tulle, een netvormig gazen
werfsel.
TULIPOMANIE, de tulpenzucht, tulpenwoede
; eene hartstogtelijke
tulpenliefhebberij, daar men weleer
voor eenen enkelen tulpbol
duizend en meer guldens besteedde;
van hier tulpenhandel, evenveel
welke handel in tulpen; inzonderheid
die windhandel, welke, in
1637, van staatswege werd vernietigd.
TULL. 753 TURL.
TULLA, de vertrouwde en dienares
van FRIGGA, de 5de Godin uit het
geslacht Asen.
TUMAN, de straalkrans rondom het
hoofd der heiligen.
TUMEFACTIE, gezwel, het zwellen.
TUMULI, oude grafsteden of graven.
TUMULT, opschudding, gIOraas, oploop,
oproer. Tumultuant, een rustverstoorder,
oproermaker. Tumultuëren,
opschudding verwekken,
oproerig worden. Tumultuëus, tumultueux,
Fr., oproerig, onordelijk.
TUN of TON, een Engelsch handelsgewigt
van 20 centenaars. De
centenaar (Ilundredweigllt) heeft
aldaar 112 pond, of 4 quarters, of
8 steen (stones). Gevolgelijk heeft
de tun 2240 Engelsche ponden of
ruim 1015 kilogrammen.
TUNc ET NUNC, Lat., voorheen en nu.
TUNICA, Lat., tunique, Fr., eene witte
wollen onderrok, zonuer mouwen,
bij de oude Romeinen; ook een
onderkleed df:r Roomsch.Katholijke
geestelijken.
TUNNEL, Eng., een onderaardsche
gang of weg, bijzonder die onder
den Theems te Londen.
TUPPA, in de landen, alwaar de Lamaische
godsdienst heerscht, de
jonge lieden, die zich tot den geestelijken
stand wijden.
TURAK, eene Hongaarsche kleine
munt, van omtrent 2 cents.
TURALO, MUSTAPHUR, eene Turksche
gouden munt, welke 105 para's,
of omtrent 2 gulden 25 cents
geldt.
TURBATIE, turbation, Fr., verwarring,
stoornis. Turbel'en, verontrusten,
de rust verstoren. Turbulent, onrustig,
woelig. Turbulentie, turbulenee,
Fr., onstuimig·heid, onrustigheid.
TURBIMITEN, versteende slakken,
welke smal, lang en zeer gekronkeld
zijn, en eene kleine opening
hebben.
TURBITH, een afdrijvend middel, bijzonder
van den hal'sachtigen wortel
des Indischen Turbithstruiks,
van het geslacht der Jalappe.
TURLUPINADE, Fr., eene laffe grap,
eene zoutelooze en platte zin- of
woordspeling.
TURMA, bij de Romeinen, eene afdeeling
ruiterij, gewoonlijk uit 30
man bestaande, en in 3 decuriën
verdeeld.
TURMACHE, een scheepsbevelhebber
bij de Turken.
TURMALIN, TURNAMAL, trip, Ceylonselte
magneet, een harde, half doorschijnende,
meest donkerbruine
in wendig blinkende steen, welke
door verwarming en verkouding,
volgens zekere eigene wetten, zeer
electriek wordt.
TURMEN, in China en Siam, een bij
·het zilver gebruikelijk gewigt, hetwelk
te gelijk als rekenmunt
wordt gebruikt, 12 dukaten waard
is en ook Siltras heet.
TURNAMAI" zie Turmalin.
TURNOSE, eelle zeer oude munt, welke
het eerst te Tours in Frankrijk
werd geslagen, 1 aas woog en
omtrent 30 cents waard was.
TURNUS, een zoon van DAUNUS en
VENILIA en vorst der Rutuiers,
die, door LATINUS beleedigd, eenen
oorlog begon, waarin hij door
ENEAS overwonnen en gedood werd.
TURPITH, mineraal turpitlt, een zwavel-
geel poeder, hetwelk door het
kwikzilver- vitriool, wanneer men
het geheel droog in heet water
werpt, worelt neêrgeploft.
TURR, een muzijkinstrument der
Birmannen, naar eene violine gelijkende,
hetwelk met eenen strijkstok
wordt gestreker., maar slechts
drie snaren heeft.
TURTE, '['orte, een ligchaam, dat boven
breed is, maar beneden spits
toeloopt, eene omgekeerde piramide.
TUSCULANUM, de naam van het vroegere
landgoed van den redenaar
CICERO; ook elk aan de zanggodin-
48
TUTA. 754 TYMP.
nen gewijd landgoed.
TUTANEGO, Tutania, een zinkërts,
uit 6 à 9 tiende deelen zink, en
voor het overige uit ijzer en klei
bestaande; ook eene metaalvermenging,
uit 2.5 on ce koper, 1
kilogramme spiesglans en 2.2 once
tin bestaande.
TUTANUS, een God, dien de Romeinen
in gevaren, om hulp plagten
aan te roepen.
TUTÉLAIR, Fr., beschermend; in de
hoedanigheid als voogd, tot de
voogdij behoorende. Ange tutéZaïre,
Fr., beschermengel. Tuteur,
Fr .• tutor, Lat., voogd, bescher-I
mer.
TUTIA, eene soort van zinkkalk ; een
grijs en digt product, hetwelk bij
het smelten der zink opstijgt en
zich aanzet; ook tu tie en tutzi genoemd.
TUTTI, !tal., geheel; (muz.) spel of
gezang van allen; dat alle stemmen
of muzijkinstrumenten invallen.
TWIST, eigenlijk, een geschil; Engelsch
katoenen garen; ook een
zekere drank.
TYBELIN, Tybilen, een God der oude
Saksers, dien zij voor het booze
grondwezen hielden.
TYBURN, eene plaats, even buiten
Londen gelegen, al waar vroeger
alle tèr dood veroordeelden werden
geëxecuteerd.
TYCHE, Grieksche godin van het gelukkige
en ongelukkige toeval.
TYDEUS, een zoon van OCULUS en
PERIBEA, gemaal van DEIPHILE,
dochter van ADRASTUS, koning van
Argos, die uit Calydon vlugtte,
dewijl hij zijnen broeder MELANIPpus
op de jagt gedood had. Tot
aandenken der Calydonische jagt,
droeg hij eene wilde-zwijnshuid.
TYLOSIS, hetzelfde als Scleriasis.
TYMPANISCHlRA, de naam der Trompette-
marine.
perkement. Zie Timpaan.
TYMPH, Tumph. eene Poolsche zilveren
noodmunt, in 1665, onder JO,
, HANNES CASIMIR, geslagen.
I YNDARIDEN, naam van CASTOR en
POLLUX, naar hunnen vader TYNDARUS,
koning van Laconië •.
TyPE, typus, Lat., (boekdrukk.) eene
gegoten drukletter; een afdruk;
voorbeeld, ontwerp, gietvorm; afbeeldsel,
eveubeeld. Antitypus, een
tegenbeeld. Typisch, afbeeldend,
voorbeeldelijk; wat in de toekomst
werkelijk geschieden of zich herhalen
moet; typische theologie, die
godgeleerdheid, welke in de gebeurtenissen
van het Oude Testament
voorbeelden van en toespelingen
op de geschiedenissen van
het Nieuwe Testament vindt. Typologie,
leer of kennis van de voorbeelden.
TYPHLOSIS, Typhlotes, de blindheid.
Typltloticus, door blindheid ontstaan
of daartoe behoorende.
TYPHOMANIE, slaapziekte, met koorts
en razernij of waanzinnigheid verbonden.
TYPHON, Typhoon, een heete, verderfelijke
zuidewind, een orkaanachtige
wervelwind, welke dikwerf
in de Chinesche Zee plaats heeft,
en hoogst gevaarlijk voor de zeeschepen
is.
TYPHus, eene soort van aanstekende
koorts, gepaard met verdooving,
bijzonder eene zenuwzinkingkoorts
; ook gevoelloosheid, zinneloosheid.
TYPISCH, zie Type.
TYPOGRAAPH, een boekdrukker. Typographie,
de boekdrukkunst. Typographisch,
druk kunstig, de hoekdrukkunst
betreffende. Typographist,
hij, die over de boekdrukkunst
iets heeft geschreven.
TYPOLITEN, afdruksels; steenen,
waarin andere ligchamen zich hebben
afgedrukt, alvorens die verhard
zijn.
TYMPANITIS, windzucht, trommelzucht.
Tympanum, Lat., het trommelvlies
in de ooren; ook zeker TYPOMETRIE, landkaarten druk, de
TYR. 755 u.
kunst om landkaarten als boeken
te zetten en te drukken.
TYR, de 6de god uit het geslacht
ASEN, het lot van den oorlog beslissende.
Zie dat woord.
TYRAN, zie Tiran.
TYREMESIS INFANTUM, Lat., het
kaasachtige overgeven del' kinderen,
vulgo, het kazen.
TYRIASIS, de slangen uitslag ; eene
soort van Elephantiasis, waarbij
de huid, door het daaronder liggend
slechte vleesch, gemakkelijk
kan afgetrokken worden.
TYROCINIÜM, oorspronkelijk, de dag,
waarop de jonge Romeinen (Tyrones)
met de mannelijke toga werden
bekleed. Van daar bekwam
dit woord de algemeene beteekenis
van leertijd of leerjaren.
TYROSIS, het stollen der melk, als
zij in de maag tot kaas wordt.
TYRRHENIA, een oude naam voor
Hetrurië en zijne oudste bewoners,
die uit Lydië overgekomen, en als
geöefende zeevaarders en kooplieden,
ook wel als vrijbuiters werden
vermeld.
TYRRHENISCHE FLUIT, een krijgsinstrument
der oude Grieken, van
eenen sterken toon, behoorende
waarschijnlijk onder de trompetsoorten,
en is vermoedelijk dezelfde
als de Tyrrhenische trompet,
van welke verscheidene oude schrijvers
spreken.
TYRTAEÜS, een veldheer der Lacedemoniërs,
die den moed der krijgslieden,
door zijne vurige, wegslepende
gezangen, wist te verlevendigen
of op te waHeren.
TZABER- MEKTER-BASCHI, een officier,
die bij de Turken het opzigt
over de tenten heeft.
TZUNET, bij de Turken, de besnijdenis,
die, wel is waar, in den koran
niet wordt geboden, maar toch
gewoonlijk in het 13de jaar plaats
heeft, dewijl ISMAëL in dat jaar
werd besneden.
TZUTRI, in Perzië, de Georgische
Christenen.
u.
U. J. D. beteekent utriusque Juris
Doctor, Lat., doctor der beide
regten.
ULT., ultimo, op den laatsten dag
(der maand).
U. S., ut supra, als boven.
UBBONITEN, een tak der Mennoniten,
naar hunnen stichter UBBO
PHILIPPI aldus genoemd.
U BERTEIT, volheid, overvloed, vrucht.
baarheid, rijkdom.
UBI BENE, IBI PATRIA, Lat., waar
het iemand wel gaat, daar is zijn
vaderland.
U BI, in de logica, een bijzonder praedicament,
waarbij men eene zaak
beschou wt ten aanzien van de
plaats, waar zij zich bevindt. Deze
eigenschap, van op eene plaats te
zijn, heel ubiteit of ubitatie; ter.
wijl ubicatie de uitbreiding in eene
plaats, welke actief is, dat is, van
de plaats, die de zaak in zich bevat,
of passief, dat is, van de zaak,
welke in de plaats is besloten.
UBIQUE, Lat., overal. Ubiquiteit in
de bedorven schooltaal der middeleeuwen
ubiquitas, de overalomte.
genwoordigheid, het overal zijn.
Ubiquitisten, ubiquitarissen, worden,
in de kerkelijke geschiedenis, diege.
nen genoemd, die de alomtegenwoordigheid
van het ligchaam van
CHRISTUS in het brood des avond.
maals, uit kracht van de persoon.
lijke vereeniging van zijne godde.
lijke en menschelijke natuur, beweren.
U CHEN, de naam van die schriftsoort,
waarmede de Thibetanen hunne
heilige boeken schrijven, ook, op
de wijze der Chinezen, met onbewegelijke
typen drukken. Het gewone
schrift. dat bij brieven en
andere aangelegenheden wordt ge.
bruikt, heet Umin.
U FFER, eene soort van Engelsche
48*
UGAB. 756 ULEM.
rivierschepen.
UGABH, een muzijkinstrument der
oude Joden, naar onze orgels zweemende.
UIRTEN, in Graauwbullderland, onder
den ouden regeringsvorm, volksvergaderingen
tot het kiezen van
zijne gevolmagtigden en bestuurders,
waar zij ook brasten en dansten.
UITEREN, hetgeen van binnen is
genaaid, van buiten overnaaijen.
UITLEGGER, een wachtschip, dat
tot bescherming van den koophandel
op de kusten kruist.
UITSPANSEL, eigenlijk, al wat wordt
uitgespannen; verder de hemel,
in navolging van de Hebreeuwen,
die dezen naam aan den hemel gaven,
omdat zij hem als een gewelf
beschouwden, dat over den aardbodem
was uitgespannen.
U KASE, een besluit, bevel, verordening
of kabinetsorder van den Russischen
keizer of Czaar.
UKIL, een rentmeester der dorp- en
landbezitters in Egypte, die met
het opzigt over de inzameling van
den oogst voor hen is belast.
UKLUR, dapper strijder, de 12de god
uit het Scandinavisch godengeslacht
Asen. Zie dat woord.
UKOWALLISTEN, eene bijzondere sekte
van doopsgezinden, naar hunnen
stichter UKO \VALLES, zoo genoemd,
en in sommige leerstellingen
van de overigen doopsgezinden
afwijkende.
ULANEN, oorspronkelijk, Tartaren"
die naar Polen kwamen, en zich in .
Litthauwen vestigden, aldaar eene
goede ligte kavallerie (lansiers) uit·
makende, welke vervolgens bij
andere Europische legers is nagevolgd.
ULCERATIE, verëttering, zwering;
ook verbittering. Ulcereren, veretteren,
zweren.
ULCUS, Lat., ulcère, Fr., eene zweer,
etterbuil, onderscheidt zich van
een abces en eene etterende wond
daardoor, dat zij geen goeden etter,
maal' slechten en onzuiveren
bevat, waarvan zij moet gezuiverd
worden, eer zij kan genezen worden.
Ulcus anthriticum, jichtzweer.
Ulcus artificiale, kunstzweer, zooals
de fontenelle enz. Ulcus venej'iüm,
chancre, venusbuil, venerische
zweer.
U LEMA, de vergadering der Turksche
regtsgeleerden en geestelijken.
U LITI~, ontsteking van het tandvleeseh,
ontsteking van een likteeken,
b. v. het likteeken van reeds
genezene dollehondsbeten. Ulon,
het tandvleesch. Uloneus, tandvleeschgezwel.
Opzwelling of wanstaltigheid
eens likteekens. Ulorrhagia,
bloeding uit het tandvleesch.
U LOTICA, heelmiddelen, welke likteekens
veroorzaken. Uloticus,
likteekens voortbrengende, ofschoon
niet door wonden veroorzaakt.
ULNA, het elleboogsbeen ; ook el.
U LPIANUS, beroemd regtsgeleerde uit
Tyrus, in Syrië, gedurende de regering
van keizer ALEXANDER SE·
VERUS. Zijne regtsverklaringen,
in pandecten opgenomen, zijn ten
deele nu nog geldij\'.
ULTÉRIEUR, Fr., aan gene zijde gelegen;
verder, dat volgt.
ULTIMA, Lat., de laatste (lettergreep.
Ultimatum, de laatste verklaring,
de laatste voorslag, b. v.
bij eene onderhandeling; het eindbescheid.
Pltimo, zie Ult. Vltimum,
het laatste, uiterste. Ultimus,
de laatste, benedenste.
ULTRA, Lat., aan gene zijde, ginds,
over, verder. Plus ultra, altijd verder.
Non plus ultra, niet verder, de
hoogste trap of graad. Voorts
beteekent dit woord ook, overdreven,
overspannen in zijne staatkundige
gevoelens, van daar: ultra-
liberalen, ultra- roijalisten, ultra-
revolutionairen.
ULTR. 757 UNGU.
ULTRACREPIDAMIE, de dwaze neiging,
om zonder kennis te willen
bedillen. Ultracrepidiseren, zonder
kennis, alles beördeelen; van
het Latijnsche gezegde: ne sutor
ultm crepidam, schoenmaker, houd
u bij uwe leest'.
U LTRAMARYN, cotor ultramarinus,
Lat., eene overzeesche kleur, bergblaauw,
hemelsblaauw.
ULTRAMON'l'AAN, ultramontain, Fr.,
eigenlijk, aan gene zijde van het
gebergte, bijzonder over Alpisch;
van daar overeenkomstig met den
geest en de grondstellingen van
het pausdom. Ultramontanen, verdedigers
van de onbeperkte kerkelijke
magt en de onfeilbaarheid
van den paus.
ULYSSES, zoon van LAëRTES, koning
van Ithaca, echtgenoot van PENELOPE,
vader van TELEMACHUS, een
der deelnemers aan den Trojaanschen
oorlog, en door zijne dapperheid
en slimheid beroemd.
UMBER, Umber-aarde, bergbruin ,
eene soort van donkerbruine verwaarde.
U MBILICIET, eene soort van versteende
slak, navelslak.
UMBRELLA, Lat., een zonnescherm
der dames.
UNA HIRUNDO NON FACIT VER, Lat.,
ééne zwaluw maakt nog geen' zomer.
UNANIEM, unanime, Fr., unanimis,
uno animo, Lat., eenstemmig, eensgezind,
van eenerlei gevoelen.
Unanimiteit, eenparigheid, overeen~
temming in gevoelens en gezindheden.
UNCIA, Lat., eene once.
UNCIAALLETTERS, groote of kapitale
beginletters (in druk).
UNDECAGONE, een elfhoek.
UNDULATIE, eene golving, golfsgewijze
beweging, het !.'chommelen.
Unduleren, eene golvende beweging
hebben, zich golfsgewijze
bewe~en, goh'en, schommelen.
Undulismus, de golfslag, golving.
UNGUENTUM, eene zalf, of een, met
vet toebereid, geneesmiddel, hetwelk
de dikte van gewonen honig
heeft, dus dunner dan ceraat en
dikker dan een liniment.
UNIATEN , in Polen, die Grieken,
welke wel de gebruiken hunner
kerk volgen, maar evenwel den
paus als het opperhoofd der gezamenlijke
kerken erkennen.
U NICHORDUM, van gelijke beteekenis
als Tympanischira.
UNICl (namelijk nummi) , die Romeinsche
en Grieksche munten,
welke slechts eene enkele maal
III muntverzamelingen voorkomen.
UNIE, union, Fr., vereeniging, eenheid,
eendragt. b. v. in geloof enz.
In de schilderkunst, de gescbikte
verbinding en zamenstelling der
kleuren, zoodat zij, als eene enkele
onafscheidbare massa, in het
oog vallen, en geene enkele plaats
daarin bijzonder uitsteekt. Unionisten,
degenen, die in godsdienstige
gezindheden met elkander
overeenstemmen.
UNIEK, unique, Fr., unicus, Lat.,
enkel, alleen, eenig in zijne soort;
ook wonderlijk, zonderling,
UNIFORM, een- of gelijkvormig; als
hoofd woord, gelijke dragt of am btskleeding
, dienstkleeding (der
krijgslieden). Uniformeren, gelijkkleeden
; eenparig, gelijkvormig,
overeenstemmend maken.
Uniformiteit, de eenparigheid, ge.
lijk- of eenvormigheid, overeenstemming.
U NIGENITUS, de eeniggeborene
(zoon Gods); de bulle l'nigenitus,
eene bul door CLEMENS XI. in
1713 tegen de Jansenisten uitge.
vaardigd.
UNILATERAAL, unilateralis, Lat., eenzijdig.
b. v. : zoodanig contract,
waarbij slechls de eene partij
wordt verbonden.
UNISONO, Ital., eentoonig, eenstemmig,
gelijklujdend. Unisonus, de
UNIT. 758 UNO.
zamenstemmlng. ht!t vermengen
van twee gelijke toonen, waarvan
geen hooger of dieper dan de andere
is.
UNITARIÜS, een eenheidsbelijder; hij,
die slechts éénen persoon in de
Godheid aanneemt; ook een eenheidsvriend,
aanhanger der eenhoofdige
regering.
UNITEIT, de eendragt, gelijkvormigheid;
de eenheid, elk ding op
zich-zelf beschouwd. Unitifif. vereenigd,
zamengevoegd. Unitis viribus,
Lat., met vereenigde krachten.
UNIVERSAAL-INSTRUMENT, een sterrekundig
werktuig, om de declinatie
en regte klimming der vaste
sterren ten allen tijde, ook bij
dag, te vinden.
UNIVERSAAL-MENSTRUUM, noemden
de oude scheikundigen een (denkbeeldig)
vocht, dat alle ligcharnen
konde ontbinden, zonder dezelve
aan te tasten, of zich-zelf te veranderen.
UNIVERSALE, Lat., algemeen; ook
eene algemeene uitschrijving, vorstelijke
brief en manifest, (bij zonder)
in het voormalige Polen.
Universalia, algemeene voorwerpen;
gemeene middelen. Universaliteit,
de algemeenheid; die
eigenschap eener zaak, krachtens
welke zij aan alle, of ten minste
aan het grootste gedeelte van de
dingen eener 8oort, eigen is, of ook
de onderscheidene soort van een
geslacht in zich bevat, de algegemeene
inhoud. Universeel, universel,
Fr., algemeen, allesomvattend;
universele erfgenaam, algemeene,
eenige of uitsluitende erfgenaam.
UNIVERSALIST, hij, die de algemeenheid
van Gods genade gelooft.
UNIVERSITEIT, hoogeschool, akademie,
leerschool voor vele wetenschappen;
ook gezamenlijkheid.
UNIVERSUM, het heelal, wereldgebouw.
UNO ANIMO, Lat., eensgezind, met
dezelfde gemoedsgesteldheid. Uno
contextu, in eenzn zamenhang, on·
afgebroken. Uno are, uit eenen
mond, eenparig. Uno tenare, in
eens voort; in eenen trant.
UN poco, Hal., (muz.) een weinig,
bij voorbeeld un poco allegro, een
weinig of eenigzins gaauw.
URACHUS, urethra, Lat., de pisbuis.
Umcratia, ontmenging of slechte
vermenging der pis, als de pis
zigtbaar vette en dergelijke deelen
bevat. Urane, het pisvat, pisglas.
Urecchysis, pisuitstorting,
bijzonder in het celweefsel. Urema,
eigenlijk, het gepiste. Uresis,
het pissen. Ureter, ureteris, m'eteres,
de pislater, pisgang, pisleider,
tusschen nier en blaas. Ureteralgia,
pijn in de pisgangen.
Ureterodialysis, kwetsing of verscheuring
van een of van beide
pisgangen. Ureterolithiasis, urolithiasis,
verwekking van steenen
in de pisgangen. Ureterorrhagia,
uretltrorhagia, bloeding uit de pisgangen,
bloedvloeijing uit de
pisbuis. Urethralgia, pisbuispijn.
Urethritis, pisbuisontsteking.
Ul'ethrophyma, pisbuisgezwel,
opzwelling (van enkele
plaatsen) in de pisbuis. Urethrospasmus,
pisbuisluamp. Urethrotomia,
pisbuissnijding. Urethrotomus,
een heelkundig mes voor
de steensnijding. Uricum, de pisstof.
Urina, de pis. Urinosis ,
pisachtig. Urocele, urocoelia,
pisbreuk, uitstorting van pis in
het onderlijf, balzakzwelling
door uitstorting van pis. Urochezia,
ontlasting van pis met den
stoelgang. Urocrisia, urocrisis,
het kennen eener ziekte uit de pis.
UroliUiüs, pissteen. Uromphalus,
opzwelling des navels door (werkelijke
of vermeende) pis, navelpiszwelling
; ontlasting van pis
door den navel; eigenlijk, pisnavel.
Uroplania, het uittreden en verURAN.
759 URW.
spreiden van pis in andere deelen.
Urorrhagia, sterke pisvloeijing.
Vrorrhaea, pisvloeijing, pislozing,
U RANIA, de hemelsche, eene van de
negen zanggodinnen, die bijzonder
als de uitvindster der sterrekunde
wordt voorgesteld; naam
van VENUS.
URANIKON, een muzijkinstrument,
hetwelk uit twee harpen bestaat,
zes octaven heeft en door claviatuur
wordt gespeeld; uitgevonden
door F. VAN HOLBEIN.
URANIÜM, URANIET, een nieuw ontdekt
metaal, door KLAPROTH op
het einde der vorige eeuw uit de
pikblende en den groenen glimmer
gescheiden.
URANOGRAPIIIE, de hemelbeschrijving.
Uranologie, hemelkunde.
Uranometrie, hemelmeting. Uranoskoop,
een hemelkijker, hemelwaarnemer.
Uranoskopie, hemelbeschouwing
of -waarneming.
Uranoskopus, de sterreziener; de
_ naam van eenen visch, die beide
oogen op het hoofd heeft.
URANUS, (fabelk.) de oudste der
Goden en vader van SATURNUS;
ook eene, door HERSCHEL in 1781
te Londen ontdekte, dwaalster,
welke nog verder dan SATURNUS
van de zon is verwijderd.
URBAAN, steedsch, wellevend, welgemanierd,
bevallig. Urbaniteit,
de steedsche wellevendheid, welgemanierdheid.
U RBANISSEN, eene soort van Clarissemonnen,
welke onroerende goederen
mogen bezitten.
URD, het verledene; eene der Nornen,
de 3 oud-Noordsche godin.
nen : URD, WERANDA en SKULD,
het verledene, tegenwoordige en
toekomstige.
URENTIA, Lat., scherpe of bijtende
middelen.
U RGENT, dringend, noodzakelijk, dat
geen uitstel lijdt. Urgentie, drang
der omstandigheden, nooddrang.
URIAS.BRIEF, een brief, met oogmerk
geschreven, om den overbrenger
nadeel te doen, en waardoor
deze zelf zijn ongeluk moet
bewerken; zie de Bijbelsche
geschiedenis 2 Samuel 11, vs.
14-17.
U RICOLACAS, bij de hedendaagsche
Grieken, een in den ban gestorvene,
van wien zij gelooven, dat
zijn ligchaam niet verrot en zijn
geest om het graf rondwaart, ten
einde de voorbijgangers om te
brengen, dewijl hij zich met menschenbloed
zou voeden.
UBIM en THUMMIM, de borétlap des
hoogepriesters, in het Oude Tes·
tament, en de daardoor bekomene
godspraken.
URINE, Fr., pis. Urinaal, UI'inal,
Fr., een pisglas; zie voorts UrocriterÏüm.
Urineren, wateren, zijn
water lozen.
U RNE, Fr., eene lijkbus, waarin de
Ouden de asch van een en overledene
bewaarden; eene waterkruik,
welke door de schilders den rio
vier. of watergoden onder de armen
wordt gegeven; eene vaas,
tot sieraad op iets geplaatst; ook
eene bus, waarin oudtijds de stemmen
werden verzameld.
U ROCRITERIÜM, pisteeken ; pisbeöordeeling.
Uromant, een piswaarzegger,
of waarzegger uit dè pis.
Uromantie, piswaarzeggerij. Uroskoop,
een piskijker, pisbeschou.
wer. Uroskopie, de piskijkerij,
pisbeschouwing .
U RPHEDA, een eed, dien een vrijge.
laten gevangene moest afleggen,
dat hij zich, wegens de verduurde
gevangenschap, niet zoude wreken.
URSELINIlN, Urseliner-nonnen, eene
in de 16de eeuw, ter eere der
heilige URSULA, gestichte nonnen
orde, welke zich onledig houdt
met jonge meisjes op te voeden en
zieken te verplegen.
URTICATIE, de netelgeeseling (tegen
gevoelloosheid of verlamming der
USAL. 760 USUR.
ledematen), het geeselen met
brandnetels, om in de verslapte
ledematen weder leven en warmte
te brengen.
USALTON, eene Georgische munt,
omtrent 30 cents waard.
USANTIE, usage, usance, Fr., gebruik,
gewoonte, handelsgebruik.
USBEKEN, oorspronkelijk, een volk.
hetwelk zich later in Groot.
Bucharije heeft neêrgezet, doch
daar, des zomers, nog veelal eene
nomadische leefwijze leidt. Dit
volk belijdt de Mahomedaansche
godsdienst.
U SCIAM, eene zalf, waarmede de
Arabieren van beiderlei kunne zich
armen, lippen en andere zigtbare
deelen des ligchaams violet kleu·
ren.
USCUFI, eene soort van gouden of
vergulde helmen, welke de voorname
Janitsaren, alsmede de 1.00.
pers des Turkschen keizers, vroe·
ger droegen.
U SKOCHEN, een volkstam in Illyrië
en Dalmatië; die voorheen ge.
vreesde zeeroovers op de Adriatische
Zee waren.
Uso, Lat., usance, Fr., gewone beo
talingstermijn, wisselgebruik, ééne
maand zigt. Uso· wissel, een wis.
sel, welh vervaltijd a uso is beo
paald. Uso doppio, dubbele beta.
lingstermijn.
USQUEBAC, safraanbrandewijn.
USTlON, de branding, het branden,
wordt somwijlen ook voor Cauterisatie
gebruikt.
USACAPEREN , door verjaring beko·
men; door lang bezit en gebruik
den eigendom van iets verkrijgen.
Usacaptie , gebruikneming , eigening
door gebruik. Zie T/erjaring.
USUëEL, usuel, Fr., gebruikelijk, in
gebruik, naar de gewoonte.
USUFRUCTUS, Lat., usufruit , Fr.,
lijftogt, vruchtgebruik. Usufrue.
tuariüs, Lat" vruchtgebruiker,
vruchttrekker.
USUM, een Turksch woord, hetwelk
voor een en legernaam geplaatst,
een en grooten heer of vorst beteekent.
USURE, Fr., woeker, woekergeld of
-winst.
USURPATEUR, Fr., usurpator, Lat.,
onwettige of onregtmatige bezitnemer
of bezitter van iets; overweldiger,
regerings- of troonsroover.
USUl"]Jatie, wederregtelijke
aanmatiging; bezitneming, overweldiging;
daad, waardoor iemand
eene zaak, die hem niet toekomt,
üch toeëigent; het onwettige
bezit zelf. Usurperen, aan
zich trekken, zich aanmatigen,
overweldigen, gewelddadig of onregtmatig
zich toeëigenen.
Usus, Lat., gebruik. Ex usu, door
oefening, volgens gebruik. In
usu, gebruikelijk, Ad usum, ten
gebruike.
UT, de naam der eerste noot, in de
klankladder, anders de C.
UT DIEsrs, of diese, bij de hedendaagsche
Solmisatoren, de toon
cis.
UTENSILIA (meerv. utensiliën), Lat.,
utensi/es, Fr., gereedschap, bruikbaar
huis. en keukengereedschap.
UTERINI, zusters en broeders van
dezelfde moeder.
UTERUS, Lat., de baarmoeder.
UT FA, in de E>olmisatie die mutatie,
volgens welke op den toon c of f,
in plaats van de lettergreep ut, de
fa moet gezongen worden.
UTIEL, utile, Lat. en Fr., nuttig,
voordeelig, heilzaam; miscere utile
dulei, het nuttige aan het aangename
paren. Utilisatie, de aan·
wending ten nutte of ten beste.
Utiliseren, ten nutte maken of
aanwenden, gebruiken. Utiliteit,
het nut, de nuttigheid, bruikbaarheid.
UTOPIA, utopie, Fr., de naam van
een verdicht land, welks inwoners
hun leven in wellustige en vad!ige
ledigheid doorbrengen; het zoo·
genaamde Luilekkerland. Utopisch,
UTRA. 761 v. V.
utopiaanseh, nergenshuizig; inge- V. v., vice versa, heen en weder;
beeld, verdicht. Utopist, een Lui- omgekeerd.
lekkerlander, nergensthuis. VERT., vertatur, men keere (het
UTRAQUISTEN, bijnaam, welke voor- blad) om.
heen aan eene partij der Hussieten VID., videatur, zie of men zie.
werd gegeven, welke het Avond. I VIZ. vide licet, namelijk, te weten.
maal (sub utraque, namelijk spe. Voc., voce, op het woord, of artikel,
cië) onder beiderlei gedaante wil. als men iets uit een woordenboek
de uitgedeeld hebben. aanhaalt, b. v. : videatul', Fabri
th, RE, MI, FA, SOL, LA, de 6 toon· thesaurus, voce Galathus.
syllaben (naar GUIDO ARETIN, in VOL., volumen, de band of het deel
de llde eeuw), naar welke men van een werk.
eertijds de klankladder plagt af te V. S., volti subito, !tal., (muz.) keer
zingen; van daar Utremifasolla. schielijk om.
rièrs, zij, die zich van deze 6 syl. VT., vidit, hij heeft het gezien of
laben bedienen; vergelijk ook Sol· doorgezien.
feggieren en Solmiseren. VA! Fr., het ga! het gelde! het zij
UT RETRO, Lat., zoo als op de voor· zoo! (in het kaartspelen) va ban·
gaande bladzijde, als achter. que, het gelde de bank; va· tout,
UT SUPRA, zie U. S. om alles te gelijk.
UVEA, (namelijk membrana) Lat., V A, eene veldmaat der Chinezen,
uvée, Fr., het druivenvliesje in het welke 4 van hunne ellen bedraagt.
oog. VAARSCHROEF, het tegenoverstaande
UXORIÜM, Lat., bij de Romeinen, van moerschroif, of enkel moer,
eene schatting, welke alle oude waarin de vaarschroef gaat.
vrijers, of zij die ongehuwd bIe. VAAS, vase, Fr., in het algemeen, een
ven, aan de openbare kas moesten vat, pot, groote pul, kunstige
betalen. bloempot; ook een leemen vat of
UyCU, een op de Antilles gebruike. pot van eene schoone antieke ge·
lijke drank, welke uit aardappelen, daante, welke ook in de beeldende
siroop of suikerriet bestaat, en in kunsten als sieraad wordt ge.
aarden vaten, door water, tot bruikt. Vasa sacra, Lat., het
gisting wordt gebragt. vaatwerk, dat in de kerken wordt
UZAINE, kleine rivierschepen, welke gebruikt.
op de Loire, bijzonder tot vervoer VACANT, Fr., vacerend, ledig, open.
van zout, worden gebezigd. staand, onbezet. Vacantie, de tijd,
gedurende welke eene plaats on- V bezet is; opschorting van ambts.
• werkzaamheden, rusttijd voor lee·
raren en leerlingen; ook voor de
V., als Romeinsch cijtergetal, beo leden van hooge geregtshoven, re·
teekent 5. geringsleden, enz. Va cat, Lat.,
V. A., votre altesse, Fr., Uwe Hoog. het ontbreekt, is open of onbezet
heid. . Vacatuur, vacature, Fr., de open ..
V. A. R., votre altesse royale, Fr., I valling, het openstaan of onvervuld
U we Koninklijke Hoogheid. zijn van een ambt of post. Vace-
V. D, volente Deo, Lat., zoo God wil. ren, openstaan, onvervuld zijn.
V. D. M., verbi divini minister, die. VACCINATIE, de koepokïnenting.
naar van het goddelijk woord. I Vaccine, de koepokken, koepokïn-
V. T., vetus testamentum, het Oude I enting. Vaccineren, de koepokken
Testament. I inenten. De merkwaardige en
VACI. 762 VADE.
gelukkige verbreider der zoo weldadige
koepokïnenting was EDUARD
JENNER, een Engelsche geneesheer,
op het einde der vorige
eeuw.
VACILLATIE, de wankelende, waggelende,
of ook trillende beweging
eens ligchaams; het wankelen
of waggelen; onbestendigheid,
besluiteloosheid, wankelmoedigheid.
Vacilleren, waggelen, wankelen;
besluiteloos of wankelmoedig
zijn.
VACKMIAT-VEZIER, deuitdeeler der
aalmoezen, een der voornaamste
ambtenaren aan het Perzische hof.
V AcuëREN, ledig maken, ontledigen.
Vacuiteit, ledig'heid, ijlheid. Va.
cuum, Lat., ledig, ijl; de ledige
ruim te. Volgens het gevoelen
van eenige geleerden, 'Wude daar,
waar de wereld met alle ligchamelijke
en stoffelijke dingen ophoudt,
eene ruimte zijn, die ledig van
alle, ook nog zoo fijne stof is.
Zie Spatie, Spatiüm.
V ACUF, bij de Turken, vrome gestichten;
ook geschenken aan
geestelijke gestichten, onder voorwaarde,
dat de gever of zijne erven
daarvan zekere jaarlijksche
renten bekomen, maar dat het kapitaal,
na het overlijden van die
allen, aan het gesticht vervalt.
V ADE-MECUM, Lat., eigenlijk, ga
met mij, begeleid mij; iets, dat
men altijd bij zich draagt, als een
zak boek , eene verzameling van
luimige verhalen, snedige gezegden,
enz.
VADER, in plaats van het meer
gewone pater, in de kloosters der
bedelmonniken, degene, die de
wereldlijke zaken daarvan bezorgt.
VADERS, kerkvaders, degenen, die.
van de tijden der Apostelen af tot
op AUGUSTINUS, over de geschiedenis
en de leer der Christelijke
godsdienst schreven.
VADERS dER VERLOSSING, zie Mathuriners.
V ADERS VAN AUVERGNE, voorheen
zeker landelijk genootschap, in
het departement Puy de-Dtlme ,
hetwelk men eerst voor een geheim
genootschap hield, maar dat,
onder den naam van PINONS, PERrouP
en GUESLE, landlieden vereenigde,
die de bevordering van
deugd en eenvoudigheid van zederi
ten doel hadden.
V ADIMONIÜM, eigenlijk, de belofte,
om voor het ge regt te verschijnen;
de borgtogt.
VAGEBOND, vagabond, Fr., vagabundus,
Lat., een rondzwerver, landlooper.
Vagabonderen, vageren ,
rondzwerven, het land afloonen,
als ledigganger of landlooper r~ndtrekken.
VAGE, vague, Fr., vagus, Lat., onbepaald,
wijdloopig; onduidelijk,
weifelenä, b. v. in uitdrukki!lg;
couleur vague, bij de schilders,
eene lichte kleur, of zeker licht,
b. v. op de wolken. In vago, onbepaald,
in het wild.
VAGEVUUR, eigenlijk, een veegvuur,
schuijervuur; een voorgewende
middelstand van smartelijke zuivering,
waarin de zielen der menschen,
bij hun verscheiden, geraken.
om voor eene eeuwige gelukzaligheid
vatbaar of rijp te worden;
(volgens de leer der RoomschKatholijke
kerk).
V AHANVIEZ, de opperste geheimschrijver
des konings van Perzië,
die hem de ingekomene schriften
voorleest, en de antwoorden daarop
uitvaardigt.
VAKIE, een Perzisch gewigt, 1 once
zwaar.
V AL, een goud- en zilvergewigt in
Oost. Indië, 7 à 9 azen zwaar.
Ook een scheep stouw, dienende
om de ra's en vlaggen op- en neêr
te laten.
VALABEL, valable, Fr., geldig, regtsgeldig;
aannemelijk; ook de waarde
hebbende, van goed allooi zijn
VALE. 763 VALU.
(van munten).
VALE! Lat., (bij het afscheid nemen)
vaarwel! leef gezond! Valediceren,
afscheid nemen, vaarwel
zeggen; ook afdanken.
V ALEN CIA, bij de oude Romeinen,
de Godin der gezondheid, welke
met de Grieksche llYGEA overeenstemde.
V ALET, Fr., de boer in het kaart.
spel; valet de chambre, kamerdienaar.
V ALETUDINARIÜS, Lat, valétudinai.
re, Fr., een ziekelijk mensch, sukkdende
zieke, die bestendig
krukt, of van eene zwakke ge·
steldheid is.
VALEUR, Fr., valor, Lat., de waarde,
munt waarde , geldigheid eener
muntspecie. Valeur reçue, de
waarde genoten of ontvangen; eene
uitdrukking, waarvan men zich op
wissels bedient. Valeur reçue
comptant, in gereed geld genoten.
Valeur en compte, waarde in rekening.
Valeur en marchandises,
waarde in koopwaren. Valuatie,
waardering, ~chatting, bijzonder
der munten. Valuëren, schatten,
waarderen; de waarde der mun·
ten bepalen.
VALIDATIE, de geldigverklaring,
goedkeuring (op wissels). Vali.
de, geldig, regtmatig , wettig.
Valideren, geldig maken of verkla.
ren; geldig zijn, voor goede beta.
ling gelden. Validiteit, de geldigheid,
regtsgeldigheid een er
zaak.
V ALHALLA of WALHALLA, volgens
de oud.Noordsche fabelleer, het
verblijf der gesneuvelden in den
hemel, de woning der helden aan
gene zijde van het graf.
VALIES, valise, Fr., valigia, Ital.,
een mantelzak, een langwerpige
lederen reiszak.
VALREEP, op schepen, touwen met
knoopen, welke van het boord naar
beneden, bijzonder achter bij de
boot hangen, om daartegen op te
klimmen.
VALUTA, Ita1., het bedrag, de waar·
de (van wissels).
V AMPYR, vampire, Fr., bloedzuiger;
eene soort van groote vledermui.
zen in Amerika, welke den slä·
penden het bloed uitzuigen; terwijl
zij hen met de beweging harer
vleugelen verkoelen.
VANDALISMUS of Vv· ANDALISMUS, de
dolzinnige ijver of woede, om werken
van kunst en genie te vernie·
len, ontleend aan de Vandalen of
Wandalen, waarschijnlijk een Slavische
volkstam, die, in de 5de
eeuw, Italië overstroomde, en zich
aan vele verwoestingen van kunstgewrochten
te Rome schuldig
maakte. In het algemeen, woest·
en barbaarschheid.
VANILLE, een gewas in Oost- en
West· Indië, welks specerijachtige,
peulvormige hulsels tot de choco.
lade worden gehruikt.
V ANITElT, vanité, Fr., vanitas, Lat.,
ijdelheid, vergankelijkheid. Vanitas
vanitatum, et ornnia vanitas,
ijdelheid der ijdelheden, het is al.
les ijdel.
VANTEREN, roemen, pralen, snoe·
ven.
V APEUR, Fr., damp, welke uit vloei.
stoffen opstijgt; een dampbad.
Vapeurs, dampen, maagopstijgin.
gen, spanningen in het onderlijf;
en daaruit ontstaande grillen en
kwade luimen, bijzonder bij vrouwen;
ook ingebeelde ziekte der
dames, om de gebreken van het
hart en de opvoeding te bemantelen.
Vaporeren, dampen, ver·
vliegen. Vaporisatie, de uitdam·
ping, uitwaseming.
V ARA, eene soort van harpoen, waar·
mede de Spanjaarden op de Westindische
eilanden de schildpadden
dooden. Ook eene Spaansche
lengtemaat.
VARDING, Vierding, Fierding, eene
kleine munt in Riga, waarvan 60
eenen zilveren dukaat doen.
VAR!. 764 VART.
V ARIA, Lat., gemengde zaken; velerlei,
allerlei. Variabel, variable,
Fr., veranderlijk, onbestendig.
Varianten, (variate leeteones), de
verschillende lezingen (van den
tekst der band. en drukscbriften).
welke meestal door de afschrijvers
zijn veroorzaakt. Vat'iatie, varia.
tion, Fr., verscheidenheid, verandering.
bijzonder in de muzijktoonen.
Val'iëren, veranderen. af·
wisselen, onderscheiden zijn, ont·
aarden. Vari~teit, variëtas, Lat.,
afwisseling. verscheidenheid; af·
wijking, onderscheid, b. v. in
soort en hoedanigheid van waren
enz.; varièïas deleetat, verscheidenheid
behaagt. Variorum, Lat.,
de Nederlandsche uitgaven der
klassieke schrijvers, met de ver·
schillende lezingen en aanmerkin·
gen van onderscheidene schrij.
vers.
VARICELLEN, de windpokken, val.
sche pokken.
V ARICOcELE,krampaderbreuk, bloed·
adergezwel. Varieompkalus. een
krampadergezwel of bloedaderknoop
aan den navel.
VARINAS, een bekende rooktabak,
naar de Amerikaansche stad Vari.
nas zoo geheeten.
VARIOLEN, variolae, Lat., de pokken,
kinderpokken; kinderziekte.
Varioliden, gewijzigde pokken.
VARIOLIET, een steen van donkergroene
kleur, met ronde, graauw.
achtige vlekken.
VARIX, aderbreuk, bloedaderlmoop,
aderkrop, krampader ; een gezwel
dat, door tegennatuurlijke uitzet.
ting een er bloedader, op een of
meer plaatsen ontstaat. Varix
anevrismatieus, pols. bloedadergezwel,
kramp-slagadergezwel.
V ARRONIAANSCHE ÉPOQUE, de tijd.
rekening van de bouwing van
Rome, naar VARRO, die dezelve
in het 3de jaar der 6de Olympiade,
of 753 jaren vóór CHRISTUS
bepaalde.
VARTABETS, eene soort van Armenische
monniken, welke plaatsvervangers
der bisschoppen of zelfs
bisschoppen en leeraars der gods.
dienst zijn.
VARUS, Tontkus, Venusbloem, puistjes
in het gezigt of kleine harde
knobbeltjes, door scherpe stoffen
of belette uitwas~ming ontstaande.
V ASAL of VASSAAL, eigenlijk. al wie
iemands brood eet en tot zijn gezin
behoort; bijzonder een lid van
het gezin van eenen koning of
vorst, aan wien meN, in het middeleeuwsch
Latijn, den naam van
vassus, zoo als naderhand dien van
familiaris, gaf; en daar zulke lieden
doorgaans met leen en werden
beschonken, een leenman; voorts
ook, in het algemeen, een onder·
daan, afhangeling.
V ATICANUS, een Romeinsche god, die
bij de kinderen het begin der menschelijke
stem bestuurde.
V ATICINIA, Lat., waarzeggerijen,
voorzegging'en, voorspellingen.
V ATIKAAN, vatieanus, Lat., vatiean,
Fr., eigenlijk, een der zeven bergen
van Rome; het pauselijk paleis
en hof op dien berg gelegen;
ook de pauselijl,e stoel en troon.
VAUDEVILLE, Fr., een volkslied;
straatlied. Ook een klein tooneelstuk,
waarin liedjes, naar beo
kende zangwijzen, worden gezongen.
VA UXHALL, Eng., een prachtige lusttuin,
eene verzamelplaats tot publieke
vermakelijkheden in warme
zomernachten, welke ook,om reden
van de fraaije verlichting, heerlijke
muzijk, veelal druk wordt
bezocht.
VEADOREN, de opzieners in de rentkamer
in Portugal, van wie ieder
een' zekeren tak der inkomsten
0nder zich heeft.
V ECTIS, hevel, hefijzer, zeker heelkundig
werktuig, bij het trepaneren
in gehruik.
VECTOR, (Radiüs) Lat., in de meetVEDA.
765 VEGE.
kunde, de regte lijn, die, uit het
brandpunt eener ellips, tot den
omtrek wordt getrokken.
V EDAS, eene verzameling van de vier
oudste gewijde boeken der Hindo's,
welke hunne godsdienstige
gevoelens over God, de ziel en de
wereld behelzen.
V EDETTE, Fr., eene ruiterwacht, een
voorpost te paard; ook een schilderhuisje
op den vestingwal.
VEEM, een onderling verhonden gezelschap;
een der twee bijzondere
rotten van Amsterdamsche waagdragers,
die zich, door de bijnamen
van klapmutsen en bontehoeden,
onderscheiden. Veemgerigt, heimelijk
gerigt, de bloedban, (bijzonder
in de middeleeuwen) waardoor
men de destijds plaats hebbende
gebrekkige regtsöefening verbeteren,
en inzonderheid geweld,
onderdrukking en moord straffen
wilde. De veemregters vergaderden
meestal in afgelegene bosschen
en onderaardsche gewelven,
en hadden overal hunne bespieders.
Hij, die voor hunne vergadering
werd geroepen, moest daar verschijnen,
of anders duchten door
sluipmoord te vallen. Verscheidene
gruweldaden, en de verkorting
eindelijk van de regten der
wettige overheid, veroorzaakten,
in het begin der zestiende eeuw,
hunne uitroeijing.
V EERLING (quadrans) , een zilveren
muntje, waarop 3 torens, met eene
poort in het midden, door de stad
Hamburg, sedert 1336, geslagen,
en van welke er 4 eene waarde
van 30 cents hebben.
VEETE, f/ eede, haat, wrok, vijandschap.
VEGASCHE KOGELS, gewone Duitsche
30 ponds bommen, welke, uit een'
door VEGA verbeterden. mortier
geschoten, 1600 vademen ver dragen.
V EGETABILIëN, planten, gewassen;
ook plantenspijzen. Regnum vegetabi/
e, Lat., het plantenrijk. Vegetatie,
de wasdom, groeijing, het
plantenleven. Vegetatief, groeijend,
wassend. Vegeteren, wassen,
groeijen, de levenskracht uit de
aarde trekken; ook een plantenleven
leiden, lt;)ven zonder eenige
werkzaamheid te verrigten.
V EGETOMINERALE ZEEP, eene, uit
mineraal alcali en zuivere olijfolie
vervaardigde, zeep.
VEHEMENT, hevig, onstuimig, hartstogtelijk.
Vehementie, véhémence,
Fr., hevigheid, drift, onstuimigheid.
VEHIKEL, vehiculum, Lat., een voertuig,
vervoermiddel, bezorgingsof
gelegenheidsmiddel , hetwelk
primitief door keizer NERVA in
Italië is daargesteld, en waartoe
de voerlieden. met paarden of muil·
dieren, bestendig gereed moesten
staan.
VEINE, Fr., vena, Lat., ader; en
veine zijn, tot eenig werk gunstig
gestemd of opgewekt zijn. F ena
poëtica, Lat., de dichtader, ge.
schiktheid tot het verzen maken.
Veineus, veineux, Fr., tot de aderen
behoorende.
VEITS- of ST. VITUS·DANS, eene zeer
zonderlinge ziekte, welke echter
vroeger meer gewoon was dan
thans, en in eene soort van stuipen
krampachtige trekkingen in de
uiterste ledematen bestaat, in de
krampachtige beweging der vin.
gers, en in de voeten een on wille.
keurig springen of dansen Yeroorzaakt.
Zie dienbetreffende Tarantula.
VEJOVIS, volgens sommigen PLUTO,
volgens anderen een bijzondere
God der Romeinen, het booze
grond wezen, waaraan zij offerden,
opdat het hun geen nadeel zuude
berokkenen.
V EKA, eene korenmaat in Hongarije,
omtrent een half Neder!. mud of
hectoliter.
VELDTREIN, de gezamenlijke nasleep
VELD. 76R VEND
van een leger in het veld, als geschut,
voertuig voor krijgsbehoeften,
en verdere noodwendigheden,
met de daartoe behoorende paarden
en manschappen.
VELDTROS. veld- of krijgspakkaadje,
en de daarbij behoorende perso·
nen.
VELEDA, Velleda, eene, in de eerste
eeuw levende. maagd en waarzegster,
welke door sommige Duitsc
he volken goddelijk werd vereerd.
V ELG, de buitenste omtrek van een
rad.
VELINISCHE GODIN, eene Godin, wier
beeld zich op eenige oude munten
bevindt. Zij wordt door velen voor
MINERVA gehouden, welke van de
stad Velia dien naam zou bekomen
hebben.
VELLON, Pelon, de koperen munt in
Spanje, waarvan twee stuks realen
met één reaal in zilver of de plata
in waarde gelijk staan.
V ELoeE, (muz) snel. gezwind, zooveel
als presto. relocissimo, zeer
snel.
VELOCIPÈDE of DRAISINE, Fr., een
snellooper, loopwielen; een werktuig,
hetwelk men, daarop zittende
als op een paard, met de voeten in
beweging brengt, om alzoo spoedig
voort te gaan.
VELOCITEIT, vélocité, Fr., snelheid,
gezwindheid.
VELTE. eene oud-Fransche maat voor
natte waren, 6 kan houdende.
VELYN, perkement-papier; fijn en
glad papier, hetwelk van het vel
van zeer jonge kalveren,lammeren
en geiten wordt vervaardigd.
VENAAL, v{nal, Fr., veil, te koop;
omkoopbaar. renaliteit, de veilheid,
omkoopbaarheid.
V ENDÉMIAIRE, de wijn- of eerste
herfstmaand, in den Fransch-republikeinschen
almanak.
VENDITA, Penta, in Spanje, eene
eenzaam liggende herberg; eene
verkoopplaats ; voddemarkt; ook
eene vergaderplaats.
VENDU, rente, Fr., verkoop, verkooping;
bijzondere op veiling bij enkele
stukken of deelen en tegen
contante betaling.
VENEFICIÜM, Lat., de giftmenging.
vergiftiging; betoovering door een'
liefdedrank. Veneftcus, een giftmenger;
veneftca, eene giftmengster.
Venenum, vergift, venijn; ook
boosheid.
VENERABEL, vénérable, Fr., eerbiedwaardig,
vereeringswaardig. f/ enerabile,
het hoogwaardige, de gewijde
ouwel of hostie (in de
Roomsch-Katholijke kerk). reneratie,
de vereering, eerbiediging.
f/ enereren, vereeren, eerbiedigen,
eerbied betoonen.
VENERISCH, eigenlijk, hetgene VENUS
betreft, maar gewoonlijk, in eenen
slechten zin; veneriek, met de Venusziekte
besmet, dezelve betreffende
of daartoe behoorende.
VENETIAANSCH GLAS, een voortreffelijk
wit glas, dat niet ver van Ve·
netië, op een klein eiland, bij de
stad Murano, van bergkristal en
andere zuivere steenen, en de beste
alcali van Alexandrië wordt vervaardigd.
V ENIA, Lat., verlof; venia aetatis,
afslag van eenige jaren der minderjarigheid;
mondigverklaring. Het
veniam aetatis bekomen, v66r den
tijd meerdeljarig worden verklaard.
VENTA, zie Vendita.
V ENNOOT, een dedgenoot, compagnon,
medehandelaar. Vennootschap,
handelsgemeenBchap, handelsge.
zelschap ; een vennootschap met iemand
sluiten, een handelsgemeenschap
of compagnieschap met iemand
aangaan.
VENTIEL, ventil, Fr., in de orgels,
de lucht. of windklep, welke belet,
dat de wind, die door de blaasbalken
in de pijpen wordt gedreven,
niet weder terug kan gaan; ook,
om den wind uit te laten; bij de
VENT. 767 VERB.
pompen, de klep, welke de terugvalling
van het water verhindert.
Ventilatie. luchting, zuivering;
een naauwkeurig onderzoek, eene
zifting, breedvoerige uiteenzetting,
b. v. van eene zaak en hare
omstandigheden enz. Pentilator,
een windvang, luchttrekker; luchtreiniger;
een toestel, om versche
lucht in een vertrek te brengen.
Ventileren, luchten; iets rijpelijk
onderzoeken, eene zaak van alle
kanten beschouwen; schiften.
VENTJAGERS, wind- of haringjagers,
de ligte schepen, welke het eerst
van de haringvangst terug komen.
VENTOSE, Fr., de windmaalld, in
den Fransch-republikeinschen almanak,
van 19 Februarij tot 20
Maart.
VENTRJLOGuïsT, Ventriloque, Fr.,
een buikspreker. Zie Gastriloog.
VENUS, fabelk.) de Godin der liefde;
geslachtsliefde, wellust; (sterrek. )
eene dwaalster, ook de morgen- en
avondster genoemd.
VENUSBAL, zandbal, een, bijzonder
venerisch, teelbalgezwel. P enusberg,
in de chiromantie, de vleezige
verhevenheid in de hand, onder
den duim.
VERABUSEREN (zich), zich vergissen.
V ERACCIJNSEN, pacht of belasting
opleggen; den accijns betalen.
V ERACITEIT, véracité, Fr., geloofwaardigheid,
waarheidsliefde.
VERADONISEREN, verfraaijen, op"
smukken, zoo schoon als ADONIS
maken.
VERA'S HYDRAULISCHE MACHINE,jUniculair
· machine, een werktuig,
door VERA uitgevonden, om water,
door middel ,'an een touw zonder
eind, in groote hoeveelheid en met
geringe kosten tot eene aanmerkelijke
hoogte op te voeren.
VERBAAL, verbalis, Lat., woordelijk,
mondeling. Proces-verbaal, zie
Proces. Verbale injuriën, woordelijke
beleedigingen, lasteringen.
Verbaliseren, eene zaak mondeling
behandelen. daarover spreken;
ook veel onnutte woorden gebruiken.
VERBENA, bij de Romeinen, elk
kruid of loof, waaruit kransen
rondom de altaren werden gemaakt.
Ook de krans, die de 001'logsboden
(daarnaar verbenariüs
genoemd) droegen, welke een verbond
sluiten of oorlog aankondigen
moesten.
V ERBERATIE DER LUCHT, de trillende
beweging der lucht, door welke
het geluid wordt voortgebragt.
VERBEUS, verbeux, Fr., woordenrijk,
wijdloopig. Verbositeit, woordenrijkheid,
wijdloopigheid. Perbum,
(meerv. verba) Lat., een woord,
werkwoord.
V ERBOUWEREREN, ontstellen, onthutsen.
VERDE ANTICO, Ital., groen marmer,
van uitnemende schoonheid (uit
Griekenland) .
VERDEDIGINGSLIJN, eene lijn, welke
men uit den hoek der flank, alwaar
zij zich met de courtine vereenigt,
naar de bolwerkspunten
trekt.
VERDICT, Eng., de uitspraak, beslissing
van gezworenen (de jury).
VERDING (Ferdonum, Ferto), in de
14de eeuw eene Duitsche munt,
welke 1/4 mark of 4 lood zilver.
munt deed.
VERDRIJVEN, in de schilderkunst,
de kleuren of verwen met een borstelpenseel
onder elkander brengen,
of in elkander werken.
VERDIJEN, iets verzweren, om het
niet te doen.
VERGALOPPEREN (zich), zich voorbijloopen,
zich overijlen; eenen
misslag begaan uit onbezonnenheid
of door te groote drift.
V ERG EETBOEK ,een denk beeldig boek,
waarin men datgeen, als het ware,
opschrijft, hetwelk men zal vergeten:
in het vergeetboek geraken.
VERHAKKING, eene verschansing, uit
gevelde hoomen bestaande, die
VERH. 768 VERL.
dwars over en in elkander worden! met iets in zijn' schik.
gelegd, met de takken in en door i VERLAAT, een met deuren en schut.
elkander gevlochten, om den vij. tingen voorzien zijl of sluis, om
and (b. v. door een bosch) den i het al te hooge water af te laten
doorgang te beletten. of af te keeren.
VERHARDDRAVEN, door harddraven VERLOREN HOOP, enfants perdus, Fr.,
laten winnen, aan hem, die het een kommando vrijwilligers.dat tot
hardste draaft, ten geschenke ge. den eersten aanval bij een en storm
ven. of andere gevaarlijke ondernemin-
V ER HOUDING, zie Proportie. gen wordt gebruikt. - Ferloren
VERILLON, een verouderd muzijkin- post, de uiterste post tegen den
strument van 8 à 10 glazen, die vijand.
naar den klank uitgezocht, of door VERMALEDIJEN, vervloeken, verwenmiddel
van daarin gegoten water schen. Zie r erdijen.
gestemd werden. VERMICELLI, Italiaansche draadvor-
VERHYPOTHEKEREN, iets aiR onder- mige meelknoedels.
pand doen inschrijven. Zie Hypo- VERMILLIOEN, de met wijngeest of
theek. urine bereide cinaber.
VERJARING, prescriptie, het verkrij- VERNAAL, tot de lente behoorende,
gen van een voordeel, uit hoofde hetgeen in de lente plaats heeft.
dat een ander zijn regt binnen VERNAGELEN, met geweld eenen naeenen
bepaalden tijd niet doet gel of grooten spijker in het zundgelden,
en hetzelve al zoo heeft gat van ecn stuk geschut slaan,
verloren. ten einde het op deze of dergelijke
VÉRIFICATEUR, Fr., onderzoeker en wijze onbruikbaar te maken. Bij
verklaarder van de waarheid, een paard, eenen nagel, onder het
deugdelijkheid en echtheid van beslaan, door den hoef tot in het
een geschrift, oorkonde of zaak. vleesch drijven.
Verificatie, de bekrachtiging, sta- V ERONISCHE AARDE, een tot stof ge.
ving van de waarheid eener zaak, worden berggroen, hetwelk bij
enz., ten gevolge van een vooraf Verona wordt gevonden.
ingesteld onderzoek naar hare VERPLANTING DER ZIEKTEN, transdeugdelijkheid
of echtheid. Veri- plantatio morborum, in de oudere
jiëren, verijiceren, de deugdelijk- heelkunde (ook thans in het Dierheid
van eene zaak bewijzen, sta- lijk Magnetismus), waarbij men,
ven, bekracht.igen. door magische en magnetische
V ERINTERESTEN, de renten van het kracht of door sympathetische midkapitaal
laten oploopen; ook den delen, de ziekten in een ander
interest van een kapitaal of pand ligchaam tracht af te leiden en te
verliezen, namelijk door het onge- verplaatsen.
bruikt te laten. VERPONDING, een grondlast, welke
VERITABEL, véritable, Fr., waar, in Nederland van alle onroerende
echt, onvervalscht, onvermengd, goederen moet betaald worden.
zuiver; waarlijk, met de waarheid VERROTERIëN, verroteries, Fr., allerovereenstemmend
, waarachtig. lei kleine glaswaren, glaskoralen
Vérité, Fr., de waarheid. En véri- en glasparels, tot verzending naar
té, in waarheid. A la vérité, het is de Afrikaansche kust, alwaar dewaar,
ik beken het; ik kan het zelve zeer gewild zijn.
niet loochenen. VERS, eene kleine afdeeling in de
VERKUISCHT, eigenlijk, zuiver, zin- heilige schrift; een regel van een
delijk; figuur!., ergens op gesteld, gedicht; ook een geheel gedicht.
VERS. 769 VERS.
VERSAAL-LETTERS, Versaliê'n, groote
beginletters.
VER SACRUM, een offer, dat de Romeinen
in den dringendsten nood,
b. v. in den 2den Punischen oorlog,
aan de goden offerden, en uit
al het vee bestond, dat van den
Isten Maart tot den lsten Mei
was geboren.
VERBATIEL, versatil, Fr., veranderlijk,
wuft, wankelmoedig, onbestendig.
Versatile, ingeniüm, Lat.,
een onbestendig, wuft, veranderlijk
menBch. Versatiliteit, versatilité,
Fr., veranderlijkheid, onbestendigheid,
wankelmoedigheid, wuftheid,
het weifelen, in gevoelens en
meeningen.
VERSCHANSING, de verzekering of
versterking van een leger, kamp,
post, enz. Ook draagt de beschutting
op het bovendek eens
schips den naam van Verschansing.
VERSEREN, met eenig werk bezig
zijn, ~rgens mede omgaan; in gevaar
verseren, in gevaar verkeeren
of zijn. In eene zaak geverseerd
zijn, in eene zaak ervaren, geöefend
zijn, daarin tehuis zijn.
VERSIE, omkeering, wending; ook
overzetting, vertaling.
VERSIFICATEUR, Fr., een verzenmaker,
rijmer; iemand, die alleen
de theorie van het verzen maken
verstaat, zonder zelf dichterlij k
talent te bezitten. Versificatie, de
versbouw, verzenvorming ; de aard
en wijze, hoe een vers is gemaakt
of ingerigt. Versificeren, verzen
maken, berijmen.
V ERSINO, eene korenmaat in Savoije,
houdende 20.75 kilogramme.
VERSIO IN REM, Lat., aanwending
tot zijn eigen voordeel of waartoe
eene zaak of geld is bestemd.
VERSLIJ KING, Opslijking,Aanslijking,
de verhooging van den oever door
slijk, die door het water wordt
aangevoerd.
VERSO, de andere zijde; folio verso,
de ommezijde van een blad, in tegenstelling
van: folio recto, de
eerste zijde.
VERSTANDSWEZEN, zie Noumenon.
VERSTERKEN, in de schilderkunst,
eene schilderij meer kracht in de
teekening of in het koloriet geven.
VERSUS ECHOïcus, Lat., een gedicht,
welks laatste lettergrepen, door
de echo herhaald, eenen zin opleveren.
VERTE, keer om (het blad).
VERTEBRAAL-SYSTEM A, is van het geheele
zenuwstelsel dat gedeelte,
hetwelk het naast van het ruggemerg
uitgaat of zich daarmede
vereenigt.
V ERTEX, schedel, top,
VERTICAAL, loodregt. Verticaalcirkel,
een groote cirkel aan den hemelbol,
welke door het zenith en
nadir gaat, de topcirkel. Verticaallijn,
de toplijn, loodregte lijn.
V ERTUGADIN, in Antwerpen, vroeger
de schildlouïzen, welke aldaar 12
gulden 70 cents deden.
V ERTUMNUS, (fabelk.) de God der
tuin vruchten, die over de jaargetijden
was gesteld.
V ERTU-ORDE, Ordre pOU1' la vertu
militaire, eene door den landgraaf
van Hessen-Kassei in 1769 gestichte
orde.
V ERTUYEN, bij de zeelieden, een
schip zoo voor twee ankers leggen,
dat het aan geene al te groote
slingeringen bij het op- en afgaan
van het water is blootgesteld.
V ERVE, Fr., dichtvuur ; geestdrift,
verbeeldingsgloed ,
VERZAKKING, in den waterbouw
enz., het zakken, zinken of lager
worden van eenig bouwwerk, hetzij
van rijs, hout- of steenwerk.
VESICATORIÜM, Lat., vésicatoire.
Fr., eene trekpleister, spaanschevliegpleister
.
V ESICA UTIA, blarentrekkende heelmiddelen.
V ESICULAIR-SYS1.'EMA, het stelsel, dat
het opstijgen der dampen in de
lucht of het blijven daarvan in de
49
VESP. 770 VETR.
gedaante van nevel en wolken uit
het verwekken van holle blaasjes
verklaart.
V ESPER, de late namiddag of avondtijd;
ook de namiddagsgodsdienst,
avolldmis. Vespertinel', een geestelijke,
die de vespers houdt; namiddag~
prediker .
VESTA, (fabelk.) de Godin des vuurs,
der zedigheid en kuischheid; ook
eene planeet.
VESTALEN, priesteressen der Godin
VESTA, en bewaarsters van het
heilige vuur, dat op het altaar dier
Godin altijd brandend moest gehouden
worden. Zij moesten eene
altijddurende kuischheid bewaren;
waarvan nu nog eene zeer kuische
vrouweene vestale wordt genoemd.
Vestaalsch, dat tot de
Godin VESTA behoort, alles wat
kuisch, ingetogen, eerbaar is;
vestaalsche maagd enz.
V ESTIARIÜS, een kerkdienaar, die het
opzigt over het kerk gereedschap,
misgewaad en andere versierselen
heeft.
VESTIBULE. Fr., vestibulum, Lat.,
een voorhof, eene voorzaal, de ingang
van een gebouw; de plaats
voor een gebouw, welke eene
op zuilen rustende overdekking
heeft.
VESTIGIE, vestige, Fr., vestigiüm,
Lat., de stap, voetstap, het kenteeken.
Vestigia me terrent, de
voet~tappen schrikken mij af (het
antwoord in de fabel van den vos
aan den zieken leeuw, die hem in
zijn hol noodigde).
VETERAAN, een oud soldaat, een bejaard
en uitgediend krijgsman;
ook een ervaren en in zijn vak
grijs geworden ambtenaar enz.
VÉTÉRINAIR, Fr., veterinariüs, Lat.,
een veearts, paarden doctor. Eene
veterinaire school, école vétérinaire,
Fr., eene veeartsenijschool.
VETO, Lat., ik verbied, geef mijne
toestemming niet, verwerp; de afkeuring,
verwerping. Het absolute
veto, het onvoorwaardelijke, volstrekte
verbods- of verwerpingsregt
van eenen vorst enz.; het
suspensive veto, diens uitstellende
verbodsregt.
VETROK, een celachtig weefsel, dat
het binnenste bekleedsel van het
vleesch van dierlijke ligchamen
uitmaakt, in welks holligheden
zich hun vet verzamelt.
VETTURINO, Ital., een voerman of
huurkoetsier, die de reizigers, met
zijn rijtuig en paarden, van de
eene plaats naar de andere brengt.
VEXATIE, kwelling, verontrusting,
knevelarij, afpersing, verdrukking.
Vexatorisch, drukkend, kwellend,
plagend, afpersend, verontrustend.
Vexeren, kwellen, plagen, verdrukken,
omegt aandoen.
VEZIER, (minder goed Vizier) Turk.,
eigenlijk, een lastdrager, iemand,
die een' ander te hulp komt; wijders,
een staatsdienaar of minister
in het Ottomannische rijk. Grootvezier
, de eerste staatsdienaar of
minister van dat rijk.
VIA, Lat., weg; middel; viafacti,
gewelddadig, eigendunkelijk. Op
brieven, passen, enz. beteekent
dit woord, ter aanduiding van den
genomen of te nemen weg: over;
via Parijs, over Parijs.
VIADUCT, eene boogbrug, over eenen
weg, eene rivier, enz. aangelegd,
ter dienste van eenen spoorweg.
V IATICUM, Lat., reis- of teergeld,
reispenning ; in de Roomsch-Katholijke
kerk, het heilige avondmaal
of laatste oliesel, hetwelk
eenen stervenden wordt toegediend.
VIATOREN, de naam der kamerheeren
in Portugal.
V IBILIA, (fabelk.) de Godin der reizigers.
V IBRATIE, slingering, boogvormige
beweging een er beweegbare lijn,
rondom een punt; draaijing; beving;
trilling, trillende beweging
eener getokkelde snaar op een muVICA.
771 VICT.
zijkinstrument, of van de pees eens
hoogs, wanneer de pijl is afgeschoten.
De vibratieleer, leer van
de trillingen. Vibreren, trillen,
trillingen maken, wordende hoofdzakelijk
slechts van de trillende
beweging eener getokkelde en
klinkende snaar van een muzijkinstrument
gezegd.
VICAREAAT, het ambt van eenen vicaris;
de plaatsbekleeding, het
plaatsbekleedend bestuur. Vicariè'ren,
iemands plaats bekleed en,
diens ambt waarnemen. Vicaris,
vicaire, Fr., vicariüs, Lat., een
hulpgeestelijke, kerkelijk plaatsbekleeder
; een ambts- of plaatsvervanger.
VICE, Lat" in plaats. In zamenstellingen
beteekent vice zooveel als:
onder, tweede waarnemend, b, v.
vice-admiraal, onder-vlootvoogd;
vice-president, tweede of VI aarnemend
voorzitter enz. Vices, de
beurt wisselende am btsverrigtingen,
beurtvervullingen. Vice-ver.
sa, omgekeerd, heen en weder,
naar eene plaats heen en van daar
terug. Alia vice, een andermaal;
hac vice, voor dit maal.
VICESIMATlE, eene gewoonte bij de
Romeinsche soldaten om, bij over·
tredingen door velen, den 20sten
man te straffen.
VICIëus, zie Vitiëus.
VICOMTE, Fr., viscount, Eng., (oor.spronkelijk
Vice.Gomes) , ondergraaf,
onderregter , is, sedert ver·
scheidene eeuwen, een bloote eertitel
van adellijke huizen, wier
goederen vicomté heeten, en die
daardoor den rang onmiddellijk na
de graven bekomen.
VICOMTE·GEWIGT, een, ten minste
voorheen, te Rouaan gebruikelijk
gewigt, zwaarder dan het mark gewigt,
makende 100 van die pon.
den 104 en bij wol 108 gewone
ponden.
VICTA, bij de Romeinen, eene Go.
din, welke over spijs en drank of
voedsel was gesteld.
VICTIEM, victime, Fr., een offer,
slag toffer ; ook een offerdier.
VICTORIA, (fabelk.) de Godin der
overwinning of zegepraal. Vic.
torie, victoire, Fr., de zege, overwinning.
Victoriëus, victorieux,
Fr., overwinnend, zegevierend.
VICTORIATUS, eene oud-Romeinsche
munt van 5 en naderhand van 8
assen, naar eene daarop gestempelde
Victoria benoemd.
VICTUALIëN, Victalië'n, levensmiddelen,
eetwaren. Victus et amictus,
Lat., kost en kleederen.
VIDAME, heetten vroeger in Frankrijk
zekere ambtenaren, die het
wereldlijk regtsgebied der aartsbisschoppen
en bisschoppen bestuurden.
Naderhand werd dit
am bt een leen, zoo als: de Vidame
van Rheims, de leenhouder van
Rheims.
VIDE, videatur, Lat., men zie er op
na! sla op! zie! Videtur, het
schijnt, dunkt; zijn videtur geven,
zijn gevoelen zeggen; vidi, ik heb
het gezien, gelezen. Visum est,
me~ heeft het zoo voor goed aangezIen.
VIDE-BOUTEILLE, Fr., zoo noemt
men den eenen of anderen lusttuin
nabij de stad, al waar men met
goede vrienden vertrouwelijk eene
flesch gaat drinken.
VIDIMATIE, de bekrachtiging, schriftelijke
goedverklaring van de echtheid
van eene kopij. Vidimeren,
verijiifren, bewaarheden, in regten,
eene kopij met de oorkonde of het
origineel vergelijken, en daarbij
betuigen, dat dezelve daarmede
volkomen overeenstemt. Zulk een
bewijsschrift of visa wordt vidimu$
genoemd.
VIDUALITIÜM, het weduwloon, of
dat met den stand overeenkomende
onderhoud, hetwelk aan eene
weduwe wordt gegeven.
V IDUUS, een God, van wien- de Romeinen
geloofden, dat hij het was,
49*
VIEF. 772 VIGN.
die het menschelijke ligchaam van
de ziel beroofde.
V lEF, viJ, Fr., levendig, vlug, waklier,
fikseh; ook hevig, tot sterke
gemoedsbeweging en hartstogten
overhellende.
VIERDEVAT, eene Hollandsche korenmaat,
houdende 1/4 schepel of
695 Nederl. kop; 12 vierdevat
maakten één zak of 83.44 Neder!.
kop.
VIERDING, in Bremen 1/4 mark of 8
groot, dat is 2 groschen 8 penningen.
Een bisschopsvierding, eene
oud-Silezische munt, 4 zilveren
groschen of 25 cents doende.
VIEREN, lange dunne houten banden,
welke bij schepeu tusschen deelen
worden ingelegd, om de tusschenruimten
aan te vullen.
V IEZEVAAS, gril, grillige kuur.
V IGESIMO, bij de boekdrukkers, dat
formaat, waarbij een vel 20 bladen
of 40 zijden verkrijgt. Vigesimo
quarto, als het uit 24 bladen
48 zijden bestaat.
VIGILANT, waakzaam, bij de hand.
Vigilantie, waakzaamheid, zorgvuldigheid.
Vigileren, waakzaam
zijn, vlijtig acht op iets geven,
scherp toezien.
V HHLIARIÜS, in de kloosters, die
geestelijke, welke de overigen tot
het morgengebed moet wekken.
VIGILIE, vigilia, Lilt., eigenlijk, het
waken. Ook de heilige avond
vóór een hoog feest bij de Roomschen.
Vigiliën, vigiliae, Lat.,
bij de Romeinen, de nachtwachten
der soldaten; voorts bij de
Roomsch-Katholijken, de nachtelijke
gebeden voor de zielerust van
eenen afgestorvene.
VIGINTI-VIRAAT, bij de oude Romeinen,
een, uit 20 personen bestaande
, lager magistraats-collegie,
waaruit de voorname magistraatspersonen
werden gekozen.
VIGNE, eene rank, wijnstok; ook een
wijnberg, wijnhof. De vignes,
zoo noemt men de met wijnber.
gen omgeven lusthuizen, rondom
Rome en eenige andere steden van
Italië.
VIGNET, vignette, Fr., een plaatje of
beeldje tot sieraad op den titel,
of ook aan het einde van eeu
boek, hetwelk voorheen uit een
wijngaardblaadje bestond. en van
daar vignette : insgelijks een boekdrukkers
blokje tot versiering.
V IGO, op vele Engelsche gouden en
zilveren munten van koningin ANNE,
van 1703, vindt men dit woord
onder het borstbeeld, als een zegeteeken,
of tot aandenken, dat
deze munten uit het goud en zilver
werden geslagen, hetwelk op
de Spaansche zilvervloot (in de
haven van Vigo) buit was gemaakt.
VIGOGNE, Fr., wol van het Peruaansche
schaap, hetwelk de fijnste en
schoonste wol, de zoogenoemde
vigogne-wol, levert. De natuurlij
ke kleur dezer wol is als die van
roode gedroogde rozen, en wordt
gebruikt ter vervaardiging van de
fijnste doeken en de schoonste hoeden.
VIGOROSO, Ital., (muz.) krachtig,
met nadruk, nadrukkelijk.
VIGOUREUS, vigoureux, Fr., krachtig,
sterk, wakker. Vigueul', Fr.,
kracht, sterkte, nadruk, levendigheid.
VIKIL, bij de Perzen, zekere factoren
of makelaars, die zij, tot bevordering
van hunnen handel, in
andere landen houden.
VILA IN, Fr., laag, gemeen, schandelijk,
onzedelijk, ontuchtig.
V ILIPENDEREN, gering achten of
schatten, verachtelijk behandelen.
VILLA, een landhuis, landgoed, bijzonder
naar de oud- Romeinsche
bouworde. De prachtigste woonhuizen,
met eetzalen, zuilengangen,
badkamers, in verband met
de schoonste en heerlijkste tuinen,
waren weleer de landhuizen der
rijke Romeinen. In Italië, inzonderheid
bij Rome, worden nog
VIM. 773 VINO.
dergelijke fraaije landhuizen ge.
vonden.
VIM, een honderdtal; eene vim tak.
kebossen is honderd bossen.
VINAIGRE DE QUATRE VOLEURS, roo·
versazijn, pe~tazijn; een uit ver·
scheidene kruiden toebereide wijn.
azijn, welke, bij aanstekende ziek.
ten, een zeer goed behoedmiddel
is, en waarmede vier roovers zich,
gedurende eene pest, geheel frisch
en gezond zouden gehouden hebben.
VINALlA, twee jaarlijksche feesten
der Romeinen, waarop zij aan JU·
PITER en VENUS de eerstelingen
van den wijn offerden.
VINANELLA, Hal., een boerenlied,
welks verzen altijd op eenerlei
wijze eindigen.
V lNCTUUR, bindsel, band, bandage.
Vinculum, Lat., het band, noemen
de wondheelers de, bij hunne ver·
banden benoodigde, smallÇ. banden.
Vinculum jugale, de huwelijksband.
VINDICATIE, vindicatio, Lat., eigenlijk,
wraak; ook redding, verdedi.
ging; bijzonder, geregtelijke terug.
vordering zijns eigendoms. Vindicatief,
wrekend, straffend, wraakzuchtig.
Vindiceren, eigenlijk,
wreken, straffen; ook redden, bevrijden:
insgelijks zich geregtelijk
toeëigenen, als eigendom terug.
vorderen.
VINDICTA, wraak, bestraffing; ook
klagten wegens toegebragte schade
of omegt. Ook bij de Romeinen
de staf, waarmede zij de slaven,
die zij vrij lieten, aanraakten; vandaar
in de Pandecten het hoofdstuk
vindicta de manumissis.
VINEA, bij de oude Romeinen, een
ligt houten gebouw, omtrent 8 voet
hoog, 7 breed en 16 lang, hetwelk
op raderen werd voortgerold, en
waarin de belegeraars de stadsmuren
naderden.
VINGT-UN, Fr., een en twintig, (een
bekend kansspel met kaarten).
VINOMETER, een wijnmeter.
VINTIN, eene Portugesehe, bijzonder
in Oost. Indië gebruikelijke munt,
van omtrent 7.ij cent waarde.
VIOCUREN, bij de Romeinen, zekere
overheidspersonen, die het opzigt
over de wegen en straten hadden.
VIOLATIE, violation, Fr., schending,
overtreding; ontëering, verkrach.
tiging. Violeren, viaier, Fr., schen.
den, overtreden; ontëeren, ver·
krachten (met geweld).
VIOLENT, Fr., violenter, Lat., geweldig,
gewelddadig, onstuimig. Violentie,
violence, Fr., gewelddadigheid,
hevigheid, onstuimigheid.
VIOOL, Viooltje, viola, Lat., violette,
Fr., een bekend en algemeen ge.
liefd paarsch bloempje, het zinnebeeld
der nederigheid en beschei.
denheid. Violet, viool- of paarschkleurig.
VIOOL, viola, ltal., viole, Fr., het
bekende strijkiustrument van dien
naam; viole d'amour, Fr., eene
viool, met vier metalen snaren en
eene darmsnaar; viola di gamba,
ltal., viole de jambe, Fr., de knie.
viool, e(m bas, die, wegens zijne
grootte, met de knieën wordt genouden.
Violine, vialino, Ital.,
violon, Fr., de discantviool, de ge·
wone viool, met vier snaren. Via.
linist, violist, een vioolspeler. Vi.
oloncel, violoncello, Ital., de kleine
bas. of knieviool; violoncellist, een
bas. of lmievioolspeler.
VlOOLSTEEN, een leiachtige grijze of
bruine steen, welke, gewreven,
eenen vioolachtigen geur bekomt.
V IRAGO, een groot en sterk vrouws·
persoon, manwijf, eene helleveeg.
V IRANDO, met dit Portugesche woord
benoemt men in Oost. Indië een
balkon.
VIREMENT, virement de parties, het
afrekenen en overbrengen van pos·
ten der kooplieden, bijzonder op
de missen te Lyon.
VIRGINAL, eigenlijk maagdelijk, on·
bevlekt, kuisch; ook de Engelsche
VIRG. 774 VIS.
naam voor de spinet of klavecimbel.
Virginiteit, de maagdom,
maagdelijkheid, onbevlektheid,
kuischheid.
VIRGINENSIS, Virginiana, eene Godin,
van welke de Romeinen geloofden,
dat zij de bruid den gordel
losmaakte, om welke reden zij
door den bruidegom en de bruid
werd aangeroepen. Zie ook Prema.
VIRGULA DEVINATORIA of MERCURIALIS,
baguette devinatoire, Fr.,
"de wigchel- of tooverroede, eene
roede, door middel van welke bijgeloovige
menschen vroeger onder
de aarde verborgene schatten
trachtten te ontdekken.
VIRIEL, viril, Fr., virilis, Lat., mannelijk,
tot den man behoorende.
Viriliteit, virilité, Fr., mannelijk.
heid. Virile stemmen, mansstem.
men. Viritim, Lat., man voor
man.
V IRIPLACA, eene Godin der Romeinen,
in wier tempel oneenige echtelieden
zich weder verzoenden.
VIRTUALITEIT, de aan eene zaak eigene
kracht, om eene werking
voort te brengen; de vermogende
kracht, in tegenstelling van de
werkende.
V IRTUALITER, volgens de kracht, uit
kracht, krachtens.
VIRTUOOS, virtuoso, I tal. , een groot
kunstenaar, meester in eene kunst,
bijzonder in de muzijk. Virtuositeit,
groote kunstvaardigheid,
kunstvolkomenheid.
VIRULENT, venijnig, etterend. Virulentie,
etterachtigheid, etterach tige
toestand van eene wonde.
VIRTUS, de deugd, welke door de
Romeinen verpersoonlijkt en tot
eene dochter des Hemels en der
Waarheid werd gemaakt.
VIS, Lat., kracht, geweld. Vis legis,
kracht van wet; vis probandi, bewijskracht.
Vires, krachten; conjunctis
viribus, met vereenigde
krachten.
VISA, Ital., een bewijs van bekrachtiging;
eene getuigenis, waaruit
blijkt, dat een bevoegde persoon
een geschrift gezien en goedgekeurd
heeft.
VIS. à-VIS, Fr., tegenover. De Franschen
bezigen dit woord ook als
zelfstandig; un vis. à. vis (een tegenover),
bedoelende daarmede
eene soort van rijtuig (berline),
slechts voor twee tegen elkander
overzittende personen ingerigt.
VISCERA, Lat., de ingewanden. Visceraal,
de ingewanden betreffende;
visceraal elixir, maag-elixer, een
geneesmiddel, hetwelk bijzonder
voor de ingewanden dienstig is.
VISCERATIE, bij de Romeinen, gemeenschappelijk
gebruik van het
offervleesch, hetwelk door de priesters,
onder zingen en dansen,
plaats had. Ook de verdeeling van
ongekookt vleesch onder het volk,
hetwelk, bij plegtige gelegenheden,
te Rome in gebruik was.
V ISCOSITEIT, kleverigheid, taaiheid;
slijmachtig vocht, slijm.
VISÉ, Fr., gezien. Visé et certijié,
gezien en bevestigd, of deugdelijk
bevonden. Viseerder, een onderzoeker
van passen enz.; een ijkmeester,
rooijer. Viseren, onderzoeken,
meten, b. v. den inhoud
van een vat enz.; voor gezien teekenen;
mikken, op iets doelen.
VISIBEL, visible, Fr., zigtbaar, blijkbaar,
klaarblijkelijk. Visibiliteit,
zigtbaarheid. Visie, visioen, verschijning,
droombeeld, nachtgezigt,
hersenschim; ook inzage, b.
v. ter visie liggen, ter inzage liggen.
Visionair, visionnaire, Fr.,
een ziener, geestenziener, àroomer,
dweeper; hij, die voorgeeft,
verschijningen of openbaringen te
hebben; iemand vol dwaze inbeeldingen.
VISIEIt, zie Vezier en Vizier.
VISITATIE, bezigtiging, onderzoeking;
huiszoeking; ook tuchtiging.
Visite, Fr., bezoek, opwachting,
bijzonder het bezoek van
VIST. 775 VITR.
eenen arts; een visite. kaartje, een zig. Vitrificatie, verglazing, ver·
bezoekkaartje. Visiteren, bezigti. andering in glas. Vitrificeren, ver·
gen, doorzoeken, bezoeken. Visi. glazen, in glas veranderen, tot
teur, Fr., visitator, Lat., bezoeker, glas maken.
onderzoeker, peiler; zeker ambte. V ITROMETER, een werktuig, dienen.
naar bij de convooijen en licenten, de, om de kracht der straalbreking
die de schepen enz. doorzoekt of en lichtverspreiding van elke soort
naziet. van glas te bepalen, en deswege
VISTA, ltal., zigt; a vista, op zigt of bij de vervaardiging van achroma.
vertoon (van eenen wissel), ter· tische kijkers zeer nuttig is.
stond te betalen. V ITULA, bij de Romeinen, de Godin
VISUM REPERTUlIi, Lat., een bezigti. der uitgelatene vrolijkheid; van
gings- of onderzoeksberigt, een vitulus, een kalf, dewijl zij maakte,
schouwverslag, (bijzonder van ge- dat men als jonge kalveren rond.
neesheeren en wondheelers), om- sprong.
trent gevondene lijken. V ITlJMNUS, een God, van wien de
VITA, Lat., het leven. Vita ante Romeinen geloofden, dat hij den
acta, te voren geleid leven, vorige kinderen in de baarmoeder het Ie·
levenswandel. Jus vitae et necis, ven schonk.
zie/us. Terminus vitae, levensein. VITUS.DANS (St.), zie Veits.dans.
de. Praesumtio vitae, vermoeden, VITZDOM (uit vice dominus), een stad·
dat iemand nog in leven is. Vita houder of plaatsbekleeder van een'
brevis. ars tonga, het leven is kort, regerendheer; bijzonder in de mid·
de kunst is lang. Vitaal, vitalis , deleeuwen degene, die in gees.
Lat., tot het leven behoorend, Ie. telijke gestichten het wereldlijk
vendbevorderend, dat levenskracht regtsgebied uitoefende. In som·
heeft. Vitaliteit, levenskracht. Ie· mige streken van Opper.Duitschvensvermogen.
Vitalitiüm, Lat., land en aan den Rijn komt de titel
ligchaamsbehoefte, levensonder. van Vitzdom thans nog werkelijk
houd; het schenken van zijn ver· voor, en beteekent een stede.
mogen aan iemand. om een' ander houder over eenig district.
levenslang te onderhouden. V ITZLIPUTZLI, een God, onder wel.
VITE, Fr., spoedig. snel. gezwind. ken de Mexicanen het booze grond.
V ITIëus, vitieux, Fr .• gebrekkig, ver· wezen vereerden, en hem, als een
keerd; ondeugend; bedorven, man van ontzaggelijke grootte, in
slecht. Vitiositeit, boosheid, ver- zittende houding afbeeldden.
dorvenheid (van het menschelijke V IV A ! Vivat! Vive! hij, zij of het
hart). Vitiüm, Lat., vice, Fr., ge· leve! Een Vivat, een heilwenbrek,
bederf, ondeugd. Vitiüm schend vreugdegeroep. Viva va ce,
canonicum, een ligchamelijk ge- Lat., met levende, luide, hoorbare
brek, dat tot den geestelijken stem, mondeling.
stand (in de Roomsche kerk) on· VIVACE, Ital., (muz.) levendig, vu·
bekwaam maakt. rig. Vivacissimo, zeer levendig,
VITRESCIBEL, vitrescible, Fr., ver· zeer vurig. Vivaciteit, vivacité,
glaasbaar. Vitrescibiliteit, ver- I Fr., levendigheid, vrolijkheid, wakglaasbaarheid;
de eigenschap van kerheid.
eenige ligchamen, om door middel V IVIFICATIE, bezieling, levend· of
van vuur gesmolten en in glas ver- levendigmaking.
anderd te worden. Vitresceren, VIVIPAREN, zoogdieren, dieren. wel.
verglazen, tot glas worden. Vi. ke levende jongen ter wereld bren·
treus, vitreux, Fr., glasachtig, gla- gen.
VIVI. 776 VOCE.
VIVISECTIO, ontleding van levende \
dieren.
VIVRES, Fr., levensmiddelen, mond.
voorraad.
V IZIllR, Visier, een mikijzer aan
schietgeweren; de opening of
schuif van eenen helm voor de
oogen. Iemand iets in het vizier
zeggen, hem iets ronduit zeggen of
in het gezigt verwijten. !
VLAAMSCH, van Vlaanderen; een pond i
vlaamseh, eene gefingeerde reken.
munt van 6 gulden.
VLEET, een, ter walvi~chvangst uit.
gerust, van 7 sloepen begeleid,
groot schip. Ook eene geheele
uitrusting te dier zake; ook, een
drijfnet tot de haringvangst; bij
de vleet, als met een haringnet op·
gevischt, in menigte.
V LIES, wollenvacht, schapenvacht.
Het gulden vlies, eene fabelachtige
schapenvacht (zie Argonauten ).
Ridders van het Gulden Plies, wier
ordeteeken eene gouden schapen.
vacht is.
V LOOT, een kleiner of grooter aantal
gezamenlijk zeilende schepen, al
of niet onder een gemcemchar,pe.
lijk bevel staande.
VLOTSCHUIT, Vletscl/Uit, eene soort
van ligter, welke te Amsterdam tot
het in· en uitladen van schepen
wordt gebruikt.
V LOUW, een net, hetwelk bijzonder.
lijk dient, om snippen te vangen.
V OCAAL, Vokaal, zelfklinker, klink.
letter, in de spraakkunst; ook wat
met de stem geschied t, b. v.: "Jo·
wIe muzijk, zRngmuzijk, in onder.
scheiding van instrumentale mu·
zijk. Vocabulaire, Fr, vocabula·
1'iüm, Lat., woordenboek, woor·
denlijst, alphabetische lijst van de
woorden eener taal. Vocabulist,
de vervaardiger van een woorden·
boek. Vocatie, de roeping, beroe·
ping tot een ambt; ook neiging,
aanleg; dagvaarding; vocatie}; noo·
diging. Vocativus, de vijfde naam·
val of roeper in de spraakkunst;
fig., een schalk, looze vogel. Voceren,
roepen, noodigen; voor de
regtbank roepen.
VOCE, de stem, bijzonder de menschenstem
; bij onderscheidene uitdrukkingen
in gebruik, b. v.: portamento
di voce, het dragen der
stem; a mezza voce, met halve
stem, enz. Men vindt het ook in
de partituren der zangstukken, aan
het begin eener aria, tot aandui.
ding der zangstem.
VOCES ARETINAE. Zie Solmiseren.
Voces Belgicae, Nederlandsche syllaben,
of de 7 syllaben, bo, ce, di,
ga, lo, ma, ni, die men, toen de
oude solmisatiE: van GUIDO niet
meer aanwendbaar was, in de Nederlanden
aannam. Voces Hammerianae,
de 6 Aretinische syllaben
ut, re, mi, fa, sol, la, in verband
met de zevende si, door KILIAAN
HAMMER er bijgevoegd, om
de zoogenaamde lInitatie te vermijden.
V OER, voeder, eelle wagenvracht;
een voe1' hooi; ook een wijnvat van
verschillende grootte.
VOETEREN, te voet gaan.
VOETLAAN, een aanhanger van den
bekenden VOETIUS. Ook wel,
schertsenderwijze, een voeteerder.
VOETKUS, een bewijs van den grootsten
eerbied, hetwelk de pausen
van elk, die hen naderde, plagten
te vorderen.
VOGELVRIJ, evenzeer aan alle beleedigingen
blootgesteld, als een
vogel in de lucht, welken men ongehinderd
kan dooden.
VOGUE, Fr., gebruik, zwang; aanzien,
naam; in vogue zijn, gezocht
worden, toeloop hebben, in zwang
zijn.
VOICl, Fr., ziehier; voilà, ziedaar.
VOILE, Fr., sluijer.
V oLATIEL,volatile,Fr.,vlugtig,spoedig
vervliegend of verdampend. Volatiliseren,
(scheik.) vlugtig maken,
doen vervliegen of verdampen.
Volatiliteit, vlugtigheid, vervliegVOL.
777 VOLS.
baarheid; eigenschap van een ligchaam,
om, aan het vuur blootgesteld
zijnde, spoedig in damp te
veranderen; ook veranderlijkheid,
on bestendigheid, wankelmoedigheid
in zijne ontwerpen.
VOL BOLWERK, waarbij de walgangen
der tus!5chen wallen zamenkomen,
zoodat er in het midden van
het bolwerk geene plaats ledig
blijft.
V OLE, het halen vnn al de slagen in
het kaartspel.
VOLEÉ. Fr., vlugt, menigte. A la
voleé, in de vlugt, in der ijl. Des
gens de la première voleé, lieden
van den e,ersten rang.
VOLIÈRE, eene groote vogelkooi,
waarin zich vele vogels te zamen
of afgezonderd bevinden; eene
vogelvlugt, een duivenslag.
VOLKAAN, zie Vulkaan.
VOLKSVERHUIZING, die gebeurtenis,
wanneer een talrijk volk zijne
woonplaats verlaat, om voor zich
eene andere op te zoeken, of ook
om eene andere te veroveren. In
het bijzonder verstaat men daaronder
de togten van g'eheele volkeren,
die in de eerste eeuwen, na
Christus geboorte, uit het Noorden
naar het Zuiden plaats hadden, en
aan geheel Europa, alsmede aan
het noordelijk gedeelte van Azië,
eene andere gedaante gaven.
VOLONES, noemden de Romeinen die
slaven, welke zich, in tijden van
nood, vrijwillig tot de krijgsdienst
aanmeldden. Zij genoten gelijke
regten met de overige soldaten, en
bekwamen, als zij zich goed hielden,
het burgerregt.
VOLON1'AIR, volontaire, Fr., een vrij.
williger, vrijwillig soldaat.
VOLONTÉ, Fr., de wil, het believen,
welbehagen. A la volonté, naar
believen, naar welgevallen. Billet,
payable à volonté, een wissel betaalhaar,
zoodra de houder het
verkiest. Polente Deo, Lat., indien
God wil.
V OLSELLA, vulselIa, korentang; een
heelkundig werktuig van zilver of
staal, tot menigerlei gebruik.
VOLTAÏSMUS, voltaïsche batterij, de
toestel, door den hoogleeraar VOLTA,
in Pavia, uitgevonden, tot
versterking van het galvanismus.
VOLTE, Fr., de volkomene kringloop
met het paard, in de rijbaan; ook
kaartslag , kaartkeering of -verruiling;
zoo is de volte slaan, eene
kaart behendig eene andere plaats
geven, de middelste, bij voorbeeld,
boven, en de bovenste in het midden
brengen.
VOLTEREN; in de schermkunst, eene
beweging, welke tegen het traverseren
der tegenpartij (somtijds ook
zonder dit) wordt gemaakt, en
daarin bestaat, dat men, om weder
met hem in eene regte lijn te
komen, den linkervoet, naar zijne
regterzijde heen, achter den regtervoet
zet.
VOLTI, Ital., (muz,) keer om! omgekeerd!
P olti subito, keer schielijk
om !
VOLTIG EREN. springen, kunstsprongen
maken, bijzonder van en op
een paard. P oltigeur, Fr., een
springer, kunst- of lucht8pringer.
P oltigeurs, eene soort van ligt
voetvolk, bestemd tot het tirailleren
op den vleugel eener armee.
V OLTURN A, Vulturna, eene, bijzonder
door de Hetruriërs vereerde,
Godheid, in wier tempel zij staatszaken
verhandelden.
VOLUBEL, volubilis, Lat., buigzaam,
lenig, bewegelijk. rolubiliteit, volubilitas,
Lat., bewegelijkheid,
buigzaamheid, radheid, bijzonder
die der tong (volubilitas linguae).
F olubilitas fortunae, de onbestendigheid
der fortuin.
VOLUMEN, (verk. rol.) volume, Fr.,
eigenlijk alles, wat opgerold kan
worden, bijzonder eene rol papieren
of schriften, gelijk bij de ouden;
van daar een pak, bundel
schriften enz. ; insgelijks de grootVOLU.
7;8 VOTI.
te, dikte, ligchamelijke inhoud en
omvang van iets, bijzonder van
een boek; een band, een deel.
F olumuneus, volumuneux, Fr., veel
plaats beslaande, dik, diklijvig ;
ook veeideelig, uit vele deelen of
banden bestaande (van boeken).
V OLUMNUS, een God, van wien de
Romeinen geloofden, dat hij de
neigingen der menschen beheerschte,
en hen tot het goede leidde.
Men had ook eene dergelijke godin
17 olumna, en beiden werden door
echtelieden aangeroepen, om een
wederkeerig goed vertrouwen te
onderhouden.
VOLUPIA, de Godin der welvaart. In
haren tempel stond ook een beeld
van de Godin der ongelukkigen,
Angeronia, met omzwachtelden
mond.
VOLUPTUëus, voluptueux, Fr., wellustig,
genot-ademend.
VOLUSJA, F olutina, eene Godin der
Romemen, welke voor het uiterste
der korenaren zorg droeg.
V OL UTE, de krullen of sieraden in de
kapiteelen der zuilen van de hooge
orden.
V OL UTITEN, versteende slakken, welke
gekronkeld en schroefswijze
zijn gevormd.
VOMEREN, braken, overgeven. 170-
mitief, vomitoriüm, Lat., een braakmiddel.
VOMICA, zweer, etterbuil. JTomiceus,
wat de etterbuilen betreft, daar- II
toe behoorende.
V OORGEBERGTE, een gebergte" dat I
voor de overige kust in zee uitsteekt,
anders kaap genoemd.
VOORLOOP, de sterkste wijngeest,
die bij het disteleren het eerst afloopt.
VOORNOEN, voormiddag.
VORACITEIT, voracité, Fr., de vraatzucht,
gulzigheid.
VOTA, Lat., de stemmen, kiesstemmen
; ook geloften. P ota majora,
de meeste stemmen. meerderheid
van stemmen. JI otant, een stemuitbrenger,
stemgever. rotatie,
v?tering, de stemming, stemgevmg;
stemzameling. Foteren,
stemmen, zijne stem geven. F otivist,
een arme Katholijke wereldgeestelijke,
die zich, alleen door
het lezen van missen, onderhoud
verschaft. F otum, Lat., gelofte,
zegenwensch; stem bij eene keus,
kiesstem ; ook goedkeuring; votum
castitatis, de (klooster) gelofte van
kuischheid en eenen ongehuwden
staat; votum obediëntiae, gelofte
van (onvoorwaardelij ke) gehoorzaamheid;
votum paupertatis, de
(klooster) gelofte der armoede.
roveren, geloften doen; wenschen.
VOTIEF, een geschenk, hetwelk aan
eene I,erk, uit hoofde eener gelofte,
wordt gemaakt. Naast dezelve
worden somtijds votiq-tafelen
opgehangen, welke opgeven, waarin
de gelofte bestond. J7otief-gelden,
op sommige plaatsen, de geregtskosten
enz.
V OUA, eene Siamesche lengtemaat,
van omtrent 6 voet.
VOULE, eene maat van omtrent 2.5
Nederl. once, waarmede op Madagascar
de rijst wordt gemeten.
V ox, Lat., de stem. De toonkunstenaars
hebben vier voces of
stemmen, als: bas, tenor, alt of
discant. Fox humana, de menschelijke,
of menschem:tem (benaming
van een orgelregister). P ox clamentis
in deserto, de stem des roependen
in de woestijn. P ox populi,
vox Dei', de stem des volks is de
stem Gods.
VOYAGEUR, Fr., een reiziger; zwerver.
Guide des voyageurs, wegwijzer.
V RIJLEEN, een leengoed, welks bezitter
tot geene diensten is verpligt.
VROED, wijs, voorzigtig, loos, geslepen.
V u, Fr .• gezien; eene goedkeuringsformule
op sommige stukken; in
Frankrijk, op wissels, wanneer
VUE. 779 VULP.
men wel de juistheid van den
daarin uitgedrukten vervaltijd erkent,
maar zich nog niet tot betaling
verbindt.
VUE, Fr., gezigt, uitzigt, aanblik,
aanschouwing, voorstelling, oogmerk,
doel. Op wissels, à vue,
op zigt, in het oogenblik, dat de
wissel hem, op wien hij getrokken
is, wordt vertoond; en de vue, na
zigt, van het tijdstip af gerekend,
dat de wissel is aangeboden.
VULGAIR, vlllgaris, Lat., alledaagseh,
gering, gemeen, laag. Plllgariteit,
gemeenheid, onbeschaafdheid.
Pulgata, de eerste en gewone Latijnsche
bijbelvertaling, waarvan
men zich uitsluitend in de Roomsche
kerk bedient. Fulgeren, vulgeniseren,
verspreiden, onder het
volk brengen. Pulgo, Lat., gewoonlijk,
in het gemeene leven,
naar het gewone gebruik. Fulgus,
Lat.. het gemeene volk, de gemeene
man, de groote hoop.
VULKAAN of VULCANUS, (fabell.). de
God des vuurs en der smeden:
zijne knechts waren de reusachtige
Cyclopen, en zijne werkplaats de
vuurspuwende berg Etna, waar de
bliksems voor JUPITER werden
gesmeed; en van daar noemt men
alle vuurspuwende bergen vulkanen.
Aan Pulkaan offeren, in het
vuur werpen, verbranden. flulkanisten,
zie NEPTUNUS.
VULKANISCHE PRODUCTEN, zulke natuurlijke
ligchamen, welke dool'
het onderaardsche vuur ontstaan,
of ten minste aanmerkelijk zijn
veranderd, en door de vulkanen
worden uitgeworpen.
VULNERABEL, vlllnerable, Fr., kwetsbaar,
wondbaar. Fulneraria, (medicamento)
, Lat., wondmiddelen,
wondartsenijen . fI ulneratie, de
verwonding, kwetsing. fI ulnereren,
wonden, kwetsen. Vulnlls,
Lat., de wond. Vulnus letale, eene
doodelijke wond.
VULPIBUS (CUM) VULPINANDO, Lat.,
vossen moet men met vossen vangen.
VULPINALlA, eene gewoonte der oude
Romeinen, volgens welke zij
jaarlijks, in April, als zij hunne
equiriliën of rosspelen vierden,
eenen vos met eenen brandenden
fakkel verbrandden.
VULTISPEX, een gelaatsbeschouwer,
gelaatskijker (zooveel als physionomist).
VULTURNUS, de oostzuidoostenwind.
een van de sterkste en hevigste
winden, waarschijnlijk dezelfde als
Eurus.
VULTUS SANCTUS, volta santo, eene
zilveren munt del' republiek Lucca,
van de grootte eens halven guldens,
en 21/ 2 lire waard, in de 17de
en 18de eeuw eenige malen 'geslagen.
Op de keerzijde is Christus
aan het kruis. met het omschrift
VllltUS sanctus.
VUURPIJLEN (CONGREVISCHE), zie
Raket.
w.
HET W AALSCH, W ALLONSCH, de taal
der Walen of Wallonen, of van de
oorspronkelijke Fransclle bewoners
van die landstreek in België,
welke tusschen de Schelde en de
Maas is gelegen. Deze taal is een
bedorven oud.Fransch dialect, met
vele Hollandsche en Spaansche
woorden vermengd. Waalsche kerken,
de naam van zulke kerken in
Nederland, waar de dienst in de
Fransche taal wordt verrigt.
WAANZINNIGHEID, tijdelijke berooving
van verstand, of aanhoudend
verlies der vrijheid van bewustzijn
over de geestelijke verstandswerkzaamheid
van den mensch
in den wakenden toestand. Het is
de andere hoofdklasse van verstandsverbijstering.
en staat tegen
over de koortsachtige verstandsdwaling
(deliriüm, phantaseren in
WAAR. 780 WALE.
de koorts).
WAARDEREN, schatten. Waflrdijn,
iemand, die aangesteld is, om den
aard en de waarde der metalen,
vooral van goud en zilver, te onderzoeken
of te toetsen, zoo als in
de munt.
WAARDGELDERS, soldaten, die aangenomen
worden en geld trekken,
om de stad, hare omstreken, en,
des noods, de kusten te hewaken.
WAARDIJN, zie TtVaarderen.
WAARDGEEST, zie Waren.
W AARHEIDSDAALDER,eene der hekelmunten
van hertog HEINR. JUL. VAN
BRUNSWIJK-LUNEBURG (1598). Op
de keerzijde staat de naakte waarheid,
welke den laster en de leugen
met voeten treedt, waarbij het
omschrift: Veritas omnia vincit
enz.
WADDEN, ondiepten nabij de kusten,
bijzonder in de Noordzee. Waddenvaarders,
zulke platbodemde
schepen, welke over die ondiepten
heenvaren.
WAGGON, Eng., een wagen, bijzonder
een spoorwegwagen voor passagiers.
W AIDALOTTEN, priesters der oude
Pruis sen , die den Sigonoten ondergeschikt
waren.
WAK, eene opening in het ijs; zekere
uitgestrektheid van water, dat
niet is toegevroren.
WAL, eene regelmatige verhooging
van aarde, welke rondom de vestingwerken
wordt aangevoerd, en
naar beide zijden heen eene glooijing
of allengsche helling bekomt.
WALDENZERS, eene godsdienstige
partij, welke in de 12de eeuw in
Frankrijk ontstond, en van PETRUS
WALDUS, den stichter der sekte,
wordt afgeleid. Volgens anderen
beteekent hunne naam dallieden
of dalbewoners, dewijl zij bijzonder
in sommige dalen om Frankrijk
zich uitbreidden.
W ALDRAPPE, een dek van wollen
stof, of uit eene dierenhuid, dat
men een paard onder den zadel
legt.
W ALE, Wille, de bekwame boogschutter,
de 11 de god uit het geslaoht
Asen. Zie dat woord.
WALEN of WALLONEN, zie Waa/sch.
WALHALLA, zie Valhalla.
v,r ALKEN, bij de hoedenmakers, het
haar of vilt, door eene stootende
en douwende beweging in
het rond, vast in elkander werken.
WALKYON. Walkyriërs, eigenlijk
Valkyriërs, strijdgodinnen uit het
geslacht Asen (zie dat woord),
boodschapsters van ODIN, die de
gesneuvelde helden, in Walhalla,
den drank der goden toereiken.
WALLISMUNTEN, onderscheidene Engelsche
munten, welke, ten tijde
van JACOBUS Il., sedert 1688
werden geslagen, na de poging van
den koning, om eenen valschen
prins van Wallis onder te schuiven,
om de Katholijke erfopvolging
voort te planten.
W ALNIKA, Walynka, een, in Rusland
gebruikelijke, eenvoudige
doedelzak.
WALPURGIS, eene almanaksheilige en
de aan haar gewijde Iste Mei. Van
daar Walpurgisavond en Walpurgisnacltt,
even als St. Nicolaasavond
enz.
WäLSCHLAND, Hoogd., Italië.
WANDALEN of VANDALEN, zie Vandalismus.
WANGEN, sterke houten, waarmede
een mast aan de kanten wordt
belegd, om dien te versterken.
WALSCHOT, het zaad van den walviseh.
W AR, Wam, de 9de godin uit het
geslacht Asen, die over de bruiloft,
het huwelijk en de geheime beloften
en eeden der gelieven was
gesteld. Zie dat woord.
WARANDE, eene gaard, diergaarde,
bekoorlijke dreef.
W ARDISCH SPEL, een gymnastisch
WARE. 781 WEB.
spel der Perzen, in bijzonder daar- WEB of WEBBE, eene lengtemaat bij
toe ingerigte gebouwen. War- den linnenhandel in Duitschland,
dischkltane genoemd. waardoor men doorgaans een stuk
WAREN, verschijnen, spoken. Waar- linnen verstaat van 60 à 70 Oude
geest, een spook, en wel de geest ellen of 41 à 48 Nederl. ellen
van eenen afgestorvene, welke, (mètres).
gelijk men oudtijds beuzelde, des W EDA, een oorlogsgod der oude
nachts kwam waren, of rusteloos Vriezen, als MARS, maar met vleuzich
heen en weder bewegen. gels afgebeeld wordende.
W ARN ASARIE, eene bloemlezing; de WED AM, zie Vedam.
veelkleurigheid van bloemen. WEDERDRUK, hetgeen aan de weder-
WARRANT, eene geregtelijke volmagt zijde van een vel, tegen over den
of bevel tot in hechtenisneming in I schoondruk, wordt gedrukt.
Engeland. WEDGEWOOD, eene soort van En-
WASA-ORDE, eene ridderorde, welke gelsch aardewerk.
door GUSTAAF lIl., koning van W EDRO, eene Russische maat van
Zweden, in 1772, werd ingesteld, omtrent 13 kan.
bijzonder voor hen, die nuttige W EEKLAGT, noemde het bijgeloof
uitvindingen doen. weleer een spook, dat door zijn
W ASCH·AMBER, barnsteen, aan de geschreeuw voor gevaarlijke plaatnoordelijke
kust van Engeland, sen waarschuwen, en somtijds ook
oorspronkelijk met eene schors vooruit zoude aantoonen, dat er
overtrokken,waarvandezelveworJt in een huis iemand zal sterven.
gezuiverd. WEERWOLF, een, in eenen wolf ver-
WATERBOUWKUNDE, de kunst, om anderd, mensch; een bijgeloof uit
aan of in het water te bouwen, en vroegeren tijd, waarbij men het
allerlei werken aan te leggen. daarvoor hield, dat zulke verande-
WATERKAARS, zeker vuurwerk, dat ringen of voor altijd, of slechts
op het water drijft en voortbrandt. voor zekere tijden plaats vonden,
WATERPROEF, bestand tegen het wa- in welk geval een mensch nu dit,
ter. en dan weder wolf was.
WATERSCHEPEN, Waterschuiten, vaar- WEESE, de fijne slib, welke de stroom
tuigen, waarmede men de stad aan de Boven·Elbe, in de lente en
Amsterdam en ook zeeschepen zoet zomer, met zich voert, en op het
water toevoert. Ook bedient men lage voorland laat vallen.
zich van zoodanige vaartuigen, om WEGGE, een wittebrood van eene
de hier en elders bestaande zout- bijzondere gedaante.
keeten van zeewater te voorzien. WEIGELlANEN, de aanhangers van
WATERTWIST, sterk en digt ineen- VAL. WEIGELS, die in de laatste
gewerkt wit katoen, vervaardigd helft der 16de eeuw predikant te
op watermolens. Zschopau was, en in verscheidene
WATKENISCHE CONDUCTOR, een werk- opzigten van LUTHER'S leerstelsel
tuig, naar zijnen uitvinder aldus afweek.
genoemd, dienende, om, bij been- \VEIGEREN, bij een schip, wanneer
breuken, de beenderen in den be- het bij eene wending den wind
hoorlijken stand te behouden. niet behoorlijk vat, en gevolge-
WATTA, Watten, het eerste spinsel lijk geene streek houdt. Bij een
rondom de huisjes der zijwormen, geweer, wanneer hetzelve, na het
of de vloszijde, waar die huisjes aftrekken, niet afgaat. Bij het
in gewikkeld zijn. Watteren, op- bouwen, wanneer de palen, bij het
vullep. met watten. inheijen, niet verder in den grond
WEK!. 782 WERP.
gaan, en het heiblok zoo geheel! WERPGESCHUT, de houwitsers en
weêrstaan, dat men zich genood- mortieren, alzoo genoemd uit
zaakt ziet, om de koppen der pa- hoofde van den grooten boog of
len af te nemen. worp, welken de geschotene voor-
WEKIL, bij de Turken een plaats- werpen beschrijven.
vervanger. WERS1', eene Russische mijl, waar-
WEKIL-CHARES, een proviandmees- van er 7 in 1 Duitsche mijl (1963
ter bij de Turken. Rijn!. roeden of 11/a uur gaans)
WEKKER, in de uurwerken een ha- zijn bevat.
mer, welke, op eenen willekeurig WESPENDAALDER of MUGGENDAALbepaalden
tijd, snelle geraasmaken- DER, eene hekel munt van hertog
de slagen aan eene klok maakt. HENDRIK JULIUS VAN BRUNSWIJK·
WENDEN, een tak der Slaven of Sla. LUNEBURG, in 159~, waarop een
vanen in Noord. en Oost-Duitsch- Leeuw een nest met 10 wespen
land. verstoort, doelende op 10 vijande-
WERANDA, het tegenwoordige, eene lijk gezinde vasallen des hertogs,
der 3 nornen. Zie Urd. die door den keizer waren ge.
WERELD-AS, eene lijn, welke men straft.
zich door het middelpunt des WESTFAALSCHE GERIGTEN, in de
aardbols getrokken, en tot in het middeleeuwen, eene bijzondere
oneindige verlengd denkt, en op soort van lijfstraffelijke ·regtbanwelke
het heelal rondom de aarde ken, die, in het geheim en zonder
schijnt te draaijen. Hare uiterste aanklager, op de faam af straften,
punten geven de polen der wereld en ook onder den naam van hei.
of wereld polen. melijke gerigten in fVesifalen, vrij-
W ERELDÖOG, eene soort van opaal, gerigten en veemgerigten of faamwelke
hare doorschijnendheid door gerigten bekend zijn.
verwedering heeft verloren, maar WEY, in Engeland, de grootste maat
dezelve in het water weder be- voor drooge waren, omtrent 13
komt. schepels of 361.53 Nederl. kop
WERELDSTELSEL, alle hemelsche lig. groot.
chamen te zamengenomen, en als WHAABYS, Wahebis, Wehabis, geéén
kunstig zamenhangend ge- woonlijk, maar verkeerd, Wecha.
bouw beschouwd. Men onder. biten genoemd, eene sekte van
scheidt bijzonder drie wereldstel- godsdienstige dweepers in Arabië,
seis, te weten: het Ptolemeïsche, welke, sedert eenige jaren, daar·
dat van COPERNICUS en dat van door veel opzien hebben gebaard,
TYCHO BRA HÉ, waarvan het 2de dat zij het Islamismus wilden herthans
algemeen als het ware we· vormen, en der Turksche opperreldstelsel
is aangenomen. heerschappij, door de verovering
WERELDSTREKEN, de 32 gelijke dee- van Mekka en Medina, gevaarlijk
len, waarin men den gezigteinder schenen te zullen worden.
pleegt in te deelen, en welke, aan- WHIGS, in Engeland, de volkspar.
gezien de schippers naar deze ver- tij of de vrijheidsvrienden in's rijks
deeling de rigting der winden op- parlement. Zie Tory.
geven, ook de 32 winden worden WHlM, Eng., eene gril, dwaze ingenoemd.
beelding, poets.
WERF, de plaats, alwaar schepen WHISKY, een Engelsch open rijtuig
gebouwd en hersteld worden. voor één paard, met zeer hooge
WERP, eene korenmaat, welke te kap; ook de naam voor koren-
Emden 7 mètres houdt. brandewijn, jenever, in Schotland
WHIS. 783 WIND.
en Ierland.
WHIST, een oorspronkelijk Engelsch
kaartspel, hetwelk onder 4 personen
met 52 kaarten wordt gespeeld,
van welke twee altoos de
tegenspelers der twee overige zijn;
een vooral door de Engelschen
zeer geliefd spel, waarbij groote
opmerkzaamheid wordt gevorderd.
W HITE-BOYS (witte jongens), onrust·
stichters in Ierland, sedert meer
dan 50 jaren, die hunnen naam van
de witte hemden ontleenden, die
zij over hunne Ideeding droegen.
WIADER, eene Poolsche maat van
20 kan.
WICLEFITEN, de aanhangers van J.
WICLEF, eenen beroemden godgeleerde,
die in de tweede helft der
14de eeu IV in Engeland tegen de
ingeslopene kerkelijke gebruiken
ijverde, op eene verbetering der
leer aandrong, en in vele leerstellingen
van de Katholijke leer afweek.
WIDAR, volgens de oud.Noordsche
fabelleer, de God der sterkte en der
stilzwijgendheid, bijna geheel de
Grieksche HERCULES, de lOde god
uit het geslacht Asen. Zie dat
woord.
WIDDTJM, Widem, Widmut, in de
oud.Duitsche taal, de goederen,
welke aan de kerk of aan vrome
gestichten zijn gewijd.
WIEL, Wieling, waal, kolk, die door
eene dijkbreuk ontstaat; draaikolk,
afgrond.
WIEDEMAAND, de maand Junij.
WIEMOUWEN , zich heen en weder
bewegen, drentelen.
WILDMANSDUKATEN , eene gouden
munt van hertog BRUNSWIJK·LUNEBURG.
WIMPEL, eene lange, smalle scheeps.
vaan, welker gedaante haar van
eene vlag en eenen vleugel onderscheidt.
WIND, hiervan komen, in de zee·
vaart, onder anderen de volgen.
de uitdrukkingen voor: frissche
wind, die sterk genoeg waait; halve
wind, als die van terzijde inkomt;
harde of sterke wind, die met he.
vigheid waait; slappe wind, die op·
houdt, of geene kracht meer heeft.
Den wind winnen, heet alzoo naar
een ander schip toekomen, dat
men het onder den wind hebbe, en
de wind van ons naar het andere
schip waait. Bij den wind liggen,
het zeil zoodanig aantrekken, dat
het den wind niet kan vatten, en
men in staat is, in volle zee stil te
houden. Bij den wind zeilen, den
wind van voren langs het zeil doen
schrampen. Boven den wind zijn,
is, wanneer men, in opzigt tot een
ander schip, zoodanig zeilt, dat
men tusschen hetzelve en den wind
is. Onder den wind zijn, is, wan·
neer de wind van het andere schip
naar het onze waait, en ons derhalve
ongunstig is.
WINDZAK, een orgellVerk, wanneer
de con cellen te breed zijn, of er
zulk eene inrigting is getroffen,
dat zich de wind in de windlade al
te zeer voor de ventile legt, of in
het algemeen, wanneer het pijpwerk
niet spoedig spreekt.
WINGEWEST, eigenlijk, een overwonnen
gewest: de wingewesten der
Romeinen. In het Lat. heet het
provincia, doch dit is geheel iets
anders, dan ons provincie en het
Fr. province, dat slechts een gewest
aanduidt.
WINGOLF, volgens de Noordsche fabelleer,
het paleis der vriendschap
en liefde, dat zich in de Argard of
woning der goden bevond. KLoPSTOCK
heeft daarnaar aan 8 zangen,
waarin hij zijne vrienden beft
zingt, die hij in dit paleis laat
verschijnen, den naam Wingolf
gegeven.
W ISCH, Stroowisch, een bundel stroo.
W ISSCHER, een borstel van varkensborstels
aan eene stang, waarmede
het zwaar geschut, na het losbranden,
wordt uitgewischt.
WISC. 784 WITH.
WISCHNU, Wishnu, TTiscnnu, eene der
drie voornaamste godheden der
Hindo's. In de vroegste tijden
geloofden zij slechts aan éénen
god, die de drie eigenschappen,
van te scheppen, te onderhouden
en te vernielen, in zich vereenigde.
In vervolg van tijd werden deze
eigenschappen verpersoonlijkt, en
zoo ontstonden er drie bij7.0ndere
godheden, namelijk: ORMURD, de
schepper van alle dingen; WISCHNU,
de onderhouder of onderhoudende
voorzienigheid, en AHRIMAN
of SCHIWEN, de verwoester.
W ISCHNU is alzoo eene weldadige
godheid; zijne gemalin is LACKSCHMI,
de Godin der wijsheid en
liefde.
WISPEL, eene korenmaat, in het
noorden van Duitschland in gebruik,
en meestal 24 schepels of
667,44 Nederl. kop, maar op sommige
plaatsen ook minder doende.
WISSELREGT, het regt, volgens hetwelk
er over geschillen, ter zake
van wissels, wordt beslist.
WISSELRUITERIJ, een voortgezet
misbruik van het wisselcrediet;
eene in den handel zeer slechte en
allernadeeligste kunstgreep van
eenen bijna bankbreukigen koopman,
die zich, door het geld van
anderen, nog eenigen tijd tracht
staande te houden; hij trekt, bij
voorbeeld, eenen wissel op een
buitenlandsch huis van koophandel,
twee maanden na dato betaalbaar,
en verkoopt dien, hetwelk
slechts met verlies kan plaats heb.
ben. Op den vervaltijd moet hij
echter de volle som voldoen, waarbij
nog wisselkosten enz. komen;
en wanneer hij zulks niet kan
doen, moet hij hetzelfde spel weder
op nieuw beginnen. Zulk een
wissel heet ook een ruiterwissel.
WISMUTH, Bismuth, een zeer stroef
halfrnetaal, van eene witgele, in
het roodachtige spelende, kleur,
hetwelk, gebroken zijnde, een uit
kleine blaadjes bestaand weefsel
toont.
WITHERIT, koolzure soort van zwaar·
aarde, of baryt, een vergift, uiterlijk
naar aluin gelijkende.
WITTEKIND, een beroemd vorst der
oude Saksers, en een hunner voortreffelijkste
aanvoerders in den
oorlog tegen KAREL den Grooten.
W ITTINE, Poolsche rivierschepen met
één mast en zonder verdek, welke
bij stil weder worden getrokken.
'VLADIMIR' S-ORDE, eene Russische
orde, door CATHARINA 11., in
1782, ter gedachtenis aan den eersten
Christelijken grootvorst, WLADIMIR
den Grooten, zoowel voor
militaire als civiele personen ingesteld.
WODAN of ODIN, de oppergod der
oude Scandinaviërs of oud. Europesche
N oordsche volken, naar
wien de Woensdag (Wodansdag)
is benoemd.
WODKA, FVudki, de benaming voor
den brandewijn bij de Russen in
Polen.
WOELING, sterke touwen, welke om
de boegspriet en schraag worden
gewonden, ten einde beiden zamen
te houden.
W OERA, WOl', volgens de oudNoordsche
fabelleer, de Godin der
wijsheid, die alle geheimen doorgrondt,
en voor wie niets verborgen
blijft. De lOde Godin uit het
geslacht Asen. Zie dat woord.
WOERHAAN, een fazant; het wijfje
wordt woerlten genoemd.
WOlLACH , het dek, dat over een'
Hongaarsch zadel wordt gelegd.
WOlLOK (Russisch), vilt- of haardekken
van allerlei grootte, tot
vloertapijten in kamers, waarvan
de meeste uit Archangel, per echip,
worden verzonden.
WOlMODE, een krijgsoverste of heirvoerder
in Walachijë en Moldavië;
insgelijks een stadhouder in Polen;
van daar woiwodschap, stadhouderschap;
ook een landschap,
WOLD. 785 WORP.
district. I WOLDRIG, Woldrager, laniger, Lat.,
een schaap.
WOLFSIJZER, eene soort van angel,
alsmede een sterk vangijzer, met
2 veeren, om wolven daarmede te
vangen.
WOLK-KOLOM, in de oudere geschie·
denis der Joden, eene donkere
wolk, welke op hunnen weg, door
de Arabische woestijn, bij dag,
voor hen henen trok, en hun tot
wegwijzer diende. Des nachts
leidde hen, in plaats van deze,
eene vuurzuil.
WOLKSNEDE, (wapenk.) eene lijn,
welke de gedaante eener wolk
heeft.
WOORDGRONDING of W OORDAFLEI·
DING, de ontleding van een woord
tot in zijnen oorsprong.
WOORDVOEGING, de onderlinge zamenvoeging
en verbinding van de
onderscheidene taaldeelen, naar
den eisch eener taal.
WOOTZ, eene zeer geachte staalsoort
in Indië, welke eene grootere hardheid
aanneemt, dan eenige andere
soort in die streken.
W ONDEREN DER WERELD, waren bij
de Ouden 7 kunstgewrochten, als:
1) de tempel van DIANA te Ephe.
ze; 2) het Mausoleüm of de graf.
stede des konings van Carië ; 3)
de Kolossus of het reuzenbeeld te
Rhodes; 4) de Egyptische piramiden;
5) het standbeeld van JUPI'
TER te Olympia; 6) de muren en
hangende tuinen van Semiramis
te Babylon, en 7) de vuurbaak van
Alexandrië.
WOR, zie Woera.
WORM, eene ziekte der boom en ,
wanneer hunne schors door de Jwvers
zoo zeer wordt aangetast. dat
het voedingsap er uitvloeit, en de
boom en daarvan sterven. TVorm,
dolworm , bij de paarden eene
scherpte der sappen, welke zich,
door kleine bruinroode builen, op
onderscheidene plaatsen doet ken.
nen, en een voorbode van het rot
is. Vrefende worm, eene, rondom
zich vretende, zweer in de buitenste
huid.
WORP, de schoot met eenen houwit.
ser of mortier, uit hoofde van den
hoogen boog, welken het gescho ..
tene beschrijft.
WORTEL, het getal, dat met zich
zeI ve een of meermalen vermenigvuldigd,
een ander getal geeft, dat
men de magt noemt, zoo is b. v.
van 4-16, 64, 256 enz. de 2de,
3de, 4de magtswortel enz.
WOUTERMAN, bij de timmerlieden,
een latje, dat men waterpas aan
eenen muur of een beschot vastspijkert,
om er het einde van eene
plank op te leggen.
WRAK, de romp van een gestrand
schip.
WRONG, een zamengewrongen doek,
dien de Oosterlingen om het hoofd
_ dragen.
WRONGEL, gestremde melk, die gewrongen
en geperst wordt, om er
kaas van te maken.
WUIVEN, met den hoed zwaaijen.
WUN, bij de Birmannen, een \·oor·
naam hofbeambte, wiens werk door
het voorgeplaatste woord wordt
bepaald, zoo als Asse-wun, opperbetaalmeester
; Dai-wun, koninklijke
wapendrager; Mai-wun, ste·
dehouder eener provincie, in de
hoofdstad eene soort van burge.
meester; Rai-wun, kommandant
eener stad; Tschengi-wun, de voornaamste
opziener der olifanten.
W UNGI, bij de Birmannen, staatsministers,
waarvan er vier zijn. Op
hen volgen vier Wundok, die mede
in de Lotu zitten en tot uitvoering
der gewigtigste staatszaken
worden gebruikt. Vier Alla-wun
of ministers van binnenlandsche
zaken ge,,:en op Wungi acht, en
hebben altijd vrijen toegang tot
den monarch, hetwelk niet het ge·
val is met de eerstgenoemden.
WIJNVERLATEN, wijn uit het eene
50
x. 786 XE NI.
vat in het andere laten loopen.
Wijnverlater, iemand, die dit doet;
ook die wijnhandel drijft.
x.
X, als Romeinsch cijfer, beteekent
10.
X, op de Fransche munten, het tee·
ken der muntstad Ville Franche
of Amiens.
XR. is in het Hoogduitsch eene aan·
genomene verkorting voor Kreu.
zer, kreutzer, eene koperen munt.
XAENORPHICA, (muz.) snaarinstru·
ment, door c. L. nÖLLIG te Wee·
nen uitgedacht, en uit eene soort
van tafel bestaande, ter breedte
van 2 voet 3 duim en ter lengte
van 2 voet 7 duim. Welluidend·
heid van toonen, kracht, volstem.
migheid en menigvuldige afwisse·
ling zijn daarvan de hoofdeigen~
schappen.
XANOIKA, een feest, hetwelk de Ma·
cedoniërs den 8sten dag der maand
Xanthius jaarlijks vierden, waar·
bij men de soldaten monsterde en
den goden offerde.
XANTHO, eene nimf, dochter van den
OCEAAN en TETHYS.
XANTIPPE, de heerschzuchtige en
kijfachtige vrouw van den beroem.
den Grieksehen wijsgeer SOCRATES.
Overdragtelijk wordt de naam van
XANTIPPE nu aan elk kwaad, listig,
boosaardig en twistziek wijf
of helleveeg gegeven.
XARAPFEN, in onderscheidene Oos.
tersche landen, eene soort van wisselaars,
die eene bijzondere beo
kwaamheid hebben in het onder.
kennen van de valschheid der munten
door gezigt en gevoel.
XATAGUE, een gewigt in Bengalen,
hetwelk 1/16 van een seira beo
draagt.
XENELASIS, wet bij de Spartanen,
volgens welke geen vreemdeling in
de stad mogt blijven.
XENIëN, zoo heetten, bij de Romei.
nen, en bijzonder bij de Grieken,
die geschenken, welke de eene
gastvriend aan den anderen tot
aandenken achterliet of medegaf.
De Romeinsche dichter MARTIALIS
gaf aan vele van zijne kleine he.
keldichten dien naam.
XENOCRATIE, de heerschappij van
vreemdelingen.
XENODOCHIÜM, een gasthuis, hospi.
taal, ziekenhuis.
XENOGRAAPH, een ervarene in het
lezen van het schrift van vreemde
talen. Xenographie, de kennis van
de geschreven vreemde talen.
XENOMANIE, overdreven zucht voor
alles wat vreemd is.
XENOPHILIE, de voorliefde voor het
vreemde.
XENOPHON, beroemd Atheensch ge.
schiedschrijver en veldheer, omtrent
450 jaren vóór CHRISTUS ge.
boren.
XENOTAPHIÜM, eene grafstede voor
vreemdelingen.
XERANTHEMUM, bloem, van papier
of stroo gemaakt.
XERAPHIÜM, een geneesmiddel tegen
den uitslag.
XERASIE, eene uitdrooging der ha.
ren, waarbij zij aan wol gelijkende
worden en gepoederd schijnen.
XERIF, zie Sherif.
XERODES, in de geneeskunst, een
droog gezwel.
XEROMIRUM, een geneesmiddel, het·
welk uit eene opdroogende zalf, of
ook uit bestanddeelen tot beroo.
king dienende, bestaat.
XEROPHAGIE, uitsluitend gebruik van
drooge spijzen; vruchten, enz., ge·
durende de vasten.
XEROPHTHALMIE, drooge ontsteking
der oogen.
XESTIZ, eene maat der oude Joden,
omtrent 1/4 kan groot.
XILORGANO, Xilorganum, de Itali.
aansche naam der stroofiedel, eene
soort van muzijkinstrument met
eene claviatuur.
XISU. 787 YAM.
XISUTHRUS, door 8ATURNUS van de
overstrooming , welke de geheele
aarde zoude bedekken, onderrigt,
liet hij zich een groot schip bou.
wen, waardoor hij en zijn huisge.
zin werd gered. Toen hij uit het
schip kwam, verdween hij en werd
onder de goden geplaatst.
XOCOATI, een uit gekookte maïs bestaande
drank der Mexikanen.
XUTHUS, zoon van HELENUS, huwde
eene dochter van ERECHTHEUS,
bij welke hij ION en ACHAEUS ver·
wekte.
XYLINON, de boomwol. Xylon, de
katoenboom.
XYLOGLYPTIEK, de houtsnijkunst.
XYLOGRAPHIE, de houtdrukkunst ,
het drukken met houten letters of
platen; ook houtsneê.
X YLOLATRIE, de houtaanbidding ,
aanbidding of vereering van houten
beelden.
XYLOLOGIE, de beschrijving of leer
der houtsoorten.
XYLORGANUM, zie Xilorgano.
X YSTICUS, een kampvechter in den
Xystus. Xystarch, een opziener
over den Xystus en de kampvech.
ters daarin.
XYSTlJS, bij de Ouden, een bedekte
gang, eene kamp- of strijdplaats,
om zich te oefenen; ook eene laan;
in kerken, eene zijde, een vleugel.
Y.
Y, op de Fransche munten, het teeken
der munlstad Bourges.
Y ACHT, Jagt, een snelzeilend scheepje.
Y ACHT-CLUB, eene vereeniging tot
oefening in het snel zeilen en
roeijen.
Y ALT AS , in Turkije, eene openbare
afkondiging, welke de UIemma
pleegt te doen, als zij op de regering
ontevreden is, en daardoor het
volk oproept, om zich tot het
wegnemen der bezwaren te vereenigen.
YAM, Yamswortel, de broodwortel,
een Oost- en Westindisch knolgewas,
dat als een gewoon voedsel
aldaar menigvuldig wordt aangekweekt.
In Suriname wordt die
wortel dikwijls een half centenaar
zwaar.
YANKEE, een spotnaam der Noordamerikaansche
Engelschen.
YARD, eene Engelsche el van 3 Eng.
voeten, gelijk aan 0,917 Nederl. el.
YATAGAN, zie Jatagan.
YAZ-BACHI, een Perzisch officier, die
honderd ruiters onder zijn bevel
heeft.
Y E- KING, een aldus getiteld beroemd
boek, van den Chineschen
keizer FOHL
YEOlllAN, Eng .. een rijk, doch nietadellijk
landeigenaar; ook eene
lijfwacht, koninklijk trawant in
Engeland. Yeomanry, de Engelsche
burgerlijke militie.
YNCA, Inca, weleer de naam der koningen
of vorsten van Peru. De
. ynca' s of inca's, waren niet alleen
wereldlijke regenten, maar ook
priesters, en werden, bij hun leven,
als kinderen der zon, en na hunnen
dood, als goden vereerd.
YOLATOLE, een drank der Amerikanen,
uit gebrande aren van Turksch
koren bereid.
YaNK, eigenlijk, een Chineesch koopvaardijschip,
hetwelk echter ook
tegen den vijand als oorlogsschip
wordt gebruikt. Zie ook Jonk.
YONSALTUM, eene verouderde rekenmunt
in Perzië, welke ongeveer
30 cents gold, en waarvan er 10
één minaltoun maakten.
Y sop, zie Isop.
YTTERIET of GADOLINIET, een zwarte,
ondoorschijnende, schitterende
steen, zeer naar de lava gelijkende,
en sterk op den magneet werkende.
De mineralist GADOLIN
trof denzelven in de steengroeven
van Ytterby in Zweden aan, en
ontdekte, dat hij uit eene eigene
50*
YT.TS. 788 ZAMA.
grondaarde, Ytteraarde, bestond,
welke in bijtende vaste loogzouten
onoplosbaar is.
YUS-BASCHI, zie Yaz.Bachi.
YUSDROM-CHEKY, een Turksch gouden
zilvergewigt van 100 drachmen,
'elk van 16 /rara of taim, ieder 4
grein bedragende.
z.
Z, als Romeinsch cijfergetal, beteekent
2000.
ZABBARA, in Perzië, Spanje en Sici.
-lië, de aloëplant,:waaruit een draad
wordt bereid, die tot allerlei weefsels
kan gebruikt worden, als tot
paardendekken, doeken, mutsen en
kanten. Het ge weefde is echter
niet zeer st\!rk.
ZABRA, Sraansche schepen van 60
tot 70 ton en 8 5tukken geschut.
ZACKEL, Zaden, Hongaarsche en
Wallachische schapen (ovis trepsiceros)
, met eene grove wol als
geitenhaar. In Hongarije en Bohemen
draagt men pelzen van zulke
vellen, die men Guba noemt.
ZAGAAI, eene, bij de Negers in gebruik
zijnde, werpspies.
ZAGNEUS, de geheimzinnige naam
van BACCHUS, onder welken in de
Mysteriën werd voorgesteld, hoe
JUPITER, in de gedaante eener
slang, hem, bij zijne dochter PERSEPHONE,
verwekte.
ZALENCUS, een discipel van PYTHAGORAS,
wetgever der republiek
Locris, eene Grieksche volkplanting
in Groot- Griekenland, omtrent
500 jaar vóór CHRIS'l'US.
ZALIZI-MERKTER- BASCHI, de bevelhebber
over de trompetters en andere
veldmuzikal'lten van den
Turkschen keizer.
ZALM, een Turksche ruiter, onder
de landmilitie; ook het stuk land,
hetwelk hem, als leengoed, tot
zijn onderhoud is toegewezen.
ZALOT, eene Turksche munt, ter
waarde van omtrent 4 cents.
ZAMARIF, de titel van den voormaligen
beheerscher van Calcutta.
ZAMBO, de naam, die in Amerika
aan de afstammelingen van Ame.
rikanen en Negers wordt gegeven.
ZAMBRUCK, kleine schepen, van welke
men zich in den Archipel bedient,
om niet verder dan van het
eene eiland tot het andere te varen.
ZANGLEY, de naam van de Chinesche
kooplieden, welke zich op de
Philippijnsche eilanden hebben gevestigd.
ZARPHANA-EMINI, een Turksche beambte,
welke het oppertoezigt over
het muntwezen heeft.
ZATOU, eene maat, waarmede men
op Madagascar de rijst, welke nog
in de doppen is, meet, en die ruim
24 1/ 2 kilogram me houdt.
ZATTORE, een klein schip, hetwelk
men in Italië op de rivieren ge.
bruikt.
ZAUNO, eene comische karakterrol op
het Italiaansch tooneel; een boer
uit Bergamo, die het eigene zijner
landslieden in taal, gebaren en
spotachtige invallen heeft.
ZAV AN AS, eene Syrische godheid.
ZEBAOTH of SABAOTH, Hebr., heer
der heirscharen; van daal': Heer
God zebaoth, Heer aller heirscha.
ren, God aller werelden.
ZECHINE, zecchino, Ital., séquin,
Fr., eene Italiaansche goudmunt,
van de grootte en zwaarte van
eenen dukaat.
ZÈLE, Fr., ijver. Zeloot, ijveraar,
vooral met betrekking tot de godsdienst
en de wetten. Zeloten waren
weleer, bij de Joden, overdrevene
ijveraars voor Gods eer en hunne
godsdienst, en dikwerf steenigden
zij dezen of genen, of ruimden
dien, op eene andere wijze, uit den
weg, welken zij voor eenen onge.
loovige of verachter van hunne
godsdienst hielden. Zelotismus ,
de gezindheden en grondbeginseZELO.
789 ZEUG.
len van eenen geloofsijveraar. Ze- ZEUGMA, in de taalkunde, een verlotypia,
jaloerschheid; argwaan, bindingsmiddel, de verbinding en
die in waanzin ontaardt. vereeniging van twee voorstellen of
ZELOS, de verpersoonlijkte ijver, een zelfstandige naamwoorden door één
zoon van PALLAS en den STYX. werkwoord, dat eigenlijk slechts
ZEMA, het gezodene, afgekookte, af- aan één daarvan toekomt.
kooksel. ZEUS, (fabelk.) de Grieksche naam
ZEMINDAR, op het vaste land van van JUPITER.
Oost-Indië, een kleine vassaal, ZEUXIS, een beroemd Grieksch schilpachter
of landeigenaar. der, die omtrent 400 jaar vóór
ZEND-AVESTA, Perz., de verzameling CHRISTUS leefde, en de schilderder
heilige wetten van ZOROASTER; kunst tot een en hoogeren trap
een godsdienstboek van de oude van volmaaktheid bragt dan voor-
Perzen en hunne nakomelingen de heen.
Parsen. ZHE-HOL, de zomerresidentie van
ZENITH, Arab., het punt aan den den Chineschen keizer, eene daghemel,
juist boven ons hoofd; reis ten noorden van den grooten
kruin-, top- of schedelpunt, het muur_
tegenovergestelde van Nadir. ZIABARISTEN, eene Mahomedaan-
ZENKON-COURICH-ISI, een Perzisch sche godsdienstige sekte, welke
hofbeambte, die voor den koning, I beweert, dat alles in de wereld
bij het te paard stijgen, den stijg- door voorbeschikking plaats heeft,
beugel vasthoudt. en den mensch volstrekt geen vrije
ZENONISMUS, het stelsel van den wil overblijft.
wijsgeer ZENO, het hoofd der StoÏ- ZIAN, eene Algerijnsche zilveren
cijnsche school. Zenonist, een StoÏ- munt, welke 103 aspers of omtrent
cijn, aanhanger van de leer van 80 cents geldt.
ZENO. ZIANGi, in sommige streken van
ZENT, in Frankenland en in eenige Oost-Indië, de naam van de ropij.
Opper-Duitsche streken, zoowel ZIELESLAAP, de toestand der ziel,
het regtsgebied als regtsdistrict. waardoor zij zich, volgens het
ZEOLIET, een edelgesteente, gewoon- gevoelen van sommigen, na hare
lijk van heldere en geelachtig wit- scheiding van het ligchaam, tot
te kleur. de wedervereeniging daarmede, in
ZEPHYR of ZEFlR, een koele. zachte een en staat van donkere en onduiwestewind,
een aangenaam koeltje; delijke gewaarwordingen bevindt.
(fabelk.) een kleine windgod. Ze- ZIELSVERHUIZING, zie Metempsychophyrisch,
suizend, zachtwaaijend. sis.
ZÉRO, Fr., de nul, niets. ZIGEUNERS, de Duitsche naam van
ZERYNTHE, een befaamd aan HECA- het rondzwervend volk, dat wij
TE gewijd hol in Thracië, waar Heidenen noemen.
men heenging om te offeren, ten ZIGZAG, ZIGEZAAG, het heen en weêr;
einde gevreesde gevaren afte wen- slangswijzevormig ; zigzagvormige
den. lijnen, lijnen, gelijk aan die, welke
ZESIS, het afkoken. de loopgraven maken. Voorts
ZESTOLUSIA, een heet bad; ook heet wordt de naam van Zigzag ook aan
water in het algemeen. Zestos, zeker garneersel voor vrouwenkleegekookt,
kokend heet. deren gegeven.
ZETAE, ZESTAE, dampbaden , met ZIGITEN, in de oud-Grieksche en
inbegrip van meer andere gerijfe- Romeinsche schepen, die roeijers,
lijkheden. welke in het achterste gedeelte
ZIME. 790 ZOïC.
daarvan onbedekt zaten, beschermende
wapenen droegen en konden
strijden.
ZIMENT-AMBT, in vVeenen, de inrigting.
waar alle gewigten en maten
onderzocht, en met een teeken
geijkt worden.
ZINDIKEN, de vrijgeesten en atheïsten
onder de Mahomedanen.
ZINGIBER, eene Arabische of Indische
specerij. waarschijnlijk de
gember.
ZINGIBERIET, gembersteen, eene soort
van tweekleurige steenen, die naar
gember gelijken.
ZINGOLIN, de naam van eene violette,
in het roodachtige vallende, kleur.
ZINIBI, SIMBOS. naam der cauris in
sommige streken van Afrika.
ZINK, Spiauter, een blaauwachtig wit
metaal, hetwelk tusschen het stugge
en lenige het juiste midden
houdt, en deswege vroeger onder
de half· metalen werd gerekend.
ZIRKOoN-AARnE, eene eigene in de
Zirkonen (eene soort van gele edelgesteenten)
aanwezige aarde, in
de zuren oplosbaar, maar met het
koolzuur niet verwant.
ZLOTA, ZLOTUS, eene Poolsche zilveren
munt; een Poolsche gulden,
ter waarde van omtrent 28 cents.
ZOAGRIA, de redding en behouding
des levens of der levensgeesten.
Ook de belooning daarvoor of voor
de redding van een mensch uit het
water enz.
ZOANTHROPIA, eene melancolieke
krankzinnigheid, met het vaste
denkbeeld van in een dier verandenl
te zijn. De meer algemeene
vorm voor Cynanthropia, Syccanthropia.
ZODIAK, Zodiacus, (sterrek.) de dierenriem;
de streep of gordel aan den
hemel, bevattende de twaalf hemelteekens,
die de zon jaarlijks
schijnbaar doorloopt. Zodiakaal,
tot den dierenriem behoorende.
Zoë, het leven; ook het levensvermogen.
ZOÏCKE, eene ~oort van vlot of vaartuig
in Rusland, waarmede tot 25
man kunnen overgezet worden.
ZOÏLUS, een ten tijde van koning
PTOLOMEUS PHILADELPHUS te Amphipolis
in Thracië geboortige Critricus
of bediller der oudheid, die
ten uiterste hekelachtig was, en
alles laakte, wat niet van hem of
uit zijne school afkomstig was.
Overdragtelijk wordt Zoïlus nu
gebruikt voor een en scherpen, wangunstigen
bediller.
ZOMOS, eene krachtige of voedzame
soep; heet vleeschnat, bouillon,
enz.
Z6NE, Fr., de lucht-, hemel- ofaardstreek,
aardgordel. Men heeft
er vijf, te weten: twee'koude of
bevrozene, (zonae frigidae), twee
gematigde (zonae temperate) , en
eene heete of verzengde (zona torrida).
ZONIseHE GODHEDEN, bij de Chaldeërs,
de lagere goden, aan wien
zij slechts de heerschappij over
eene kleine bepaalde aard- of hemelstreek
toeschreven.
ZONNAR, een lederen gordel, dien
de Christenen en Joden in Azië
plegen te dragen, ten einde zich
"an de Mahomedanen te onderscheiden.
ZONNEPAARDEN, in de fabelleer, de
paarden, die den zonnewagen trokken.
ZOÖCHEMIE, dierlijke scheikunde.
Chemische ontbinding van dierlijke
zelfstandigheden.
ZOÖGONES, godheden, die het levensbehoud
van alle dieren voorstonden;
ook bijnaam van JUPITER.
ZOÖGRAAPH, een dierbeschrijver.
Zoägmphie, de dierbeschrijving •
beschrijving van de natuur en eigenschappen
der dieren; ook de
dierafbeelding.
ZOÖLATRIE. de dieraanbidding. diervergoding.
ZOÖLIET, de diersteen. versteend dierlijk
ligchaam, eene dierlijke verZOaL.
791 ZUMA.
steening.
ZOÖLOGIE, de dierkunde, dierenleer,
natuurlijke geschiedenis van het
dierenrijk. Zoölogisch, de dieren
betreffende; dierkundig, dier beschrijvend;
zoölogische tuin, dierentuin.
Zoölogist, zoölogicus,
een dierkenner.
ZOÖNOMIE, de levenskrachtleer, kennis
van de wetten des dierlijken
levens.
ZOÖNOSOLOGIE,Zoöpathologie, verhandeling
over de ziekten der dieren.
ZOÖPHAAG, een dierenvleesch-eter.
ZOÖPHARMACOLOGIE, de kennis der
dierlijke geneesmiddelen; leer der
geneesmiddelen voor het dierenrijk
in het algemeen.
ZOÖPHORISCH, waarop zich een dier
bevindt; zoöphorische kolom, eene
zuil waarop een dier staat.
ZOÖPHYTEN, dierplanten of plantdieren.
ZOÖPLASTIEK, de nabootsing, navorming
van dierengestalten.
ZOÖTOMIE, de ontleedkunde der dieren,
de dierenontleding.
ZOÜTOMIST, een ontleder van dieren,
dierenontleder.
ZOÖTYPOLIET, een steen, waarin het
afdruksel eens diers is.
ZOPISSE, het oude pik, hetwelk bij
het op nieuw kalfateren van schepen
wordt afgekrabt, en uit het
zeewater ziltige deelen aan zich
heeft getrokken.
ZOROASTER,ZERDUSCHT, die in Perzië,
5 1/ 2 eeu w vóór CHRISTUS, de stichter
was van de afgodendienst, onder
den naam van SABAïsMUS bekend.
ZOTICA, de dierlijke levenskracht.
Zotisch, het leven betreffende.
ZUILEN. ORDE , kolommen. orde ; de
verhouding der gezamenlijke deelen
eener zuil, zoo onderling, als
met betrekking tot de geheele zuil.
Men neemt gemeenlijk in de bouwkunst
vijf soorten van zuilen aan,
namelijk: de Toskaansche, zijnde
de eenvoudigste; op deze volgt,
bij opklimming, de Dorische, dan
de Jonische, vervolgens de Romeinsche,
en eindelijk de Corinthische,
als de schoonste en sierlijkste.
ZUMASIEL-ACHIR, de 7de maand in
het jaar der Turken.
ZURIITH, bij de Joden, eene Cabalistische
wijze van de schrift uit te
leggen, wanneer zij of zekere letters
naar de waarde, welke zij als
getallen hebben, verklaren, of in
de opgegevene woorden eene rekenkunstige
evenredigheid zoeken,
en uit de letters, welke dezelve
uitdrukken, eenen geheimen zin
willen trekken.
ZURNA, een instrument bij de Turksche
krijgsmuzijk , hetwelk, ten
aanzien van de gedaante en klank,
naar de hobo gelijkt.
ZWAARDMAAG, ZWAARDZIJDE , zie
Spi/maag, Spilzijde ..
ZWABBER, eene scheepsdweil.
ZWADDER,slangenspog; fig. ,lastering.
ZWADE of ZWAD, een regel afgemaaid
gras, hetwelk aan de linkerhand
van den maaijer blijft liggen.
ZWARTE KUNST, ets- ofschrapkunst,
ter vervaardiging van prentwerk.
Zie verder Necrocautie.
ZWÖLFER of Dreibätzner, de sedert
1500 in Oostenrijk, Beijeren en
den Palts geslagene 10 conv. kreutzerstukken,
waarvan er 5 één Rijnschen
gulden doen.
ZYGIA, de bruiloftsgodin, een bijnaam
van JUNO, dien zij als bevorderaarster
van het huwelijk bekomt.
ZYMOLOGIE, verhandeling over de
gisting of verzuring, gistingleer.
Zymoma, een gistingmiddel, gist.
Zymosimeter, gistingmeter ; een
werktuig, om den trap van gisting
en verzuring, ook den graad van
de warmte des bloeds, te meten.
Zymotechnie, dat gedeelte der scheikunde,
hetwelk over de gisting of
verzuring handelt. Zymotisch, gis.
tend, dat is, doende gisten, gisting
bevorderend.
L IJ S T
VAN DE INGESLOPEN MEEST ZINSTORENDE DRUKFEILEN.
:Blaaz.: 2 Kol. 1 Reg. 13 v. O. staat: Abalinatie, lees: Abaliënatie.
-
15 2" 8 en 9 v. B. pe- lees: per-
. 23 ".2
" .4;1-' 2"
19
2
17
24
... 47 " 1
.,' 49 2
• ; c 5S'
:n 66.
;,_ 70
,,7t
" 1
" 2
" 1
" 1
" 2'
1
76 1
,l 157 " 1
22
18
18
15
8
" 21
" 23
17
';, 2QQ ,,2 " 21
.,.206· '" 2 2
13
19
13
15
22
. ,; ~29 " 2
.... 231 ,j 1
" 242 ." ·1
,,~.,2tW.,·, . 1
•• 256 ." 2
', .. 330 " 2
.. 39'1 " 1
,',406 ,,- 1
. " 481 " 1
',,495 2
" 496 " 2
,,583 " 2
" 698 " 1
",744 ,j 2
- "." -", " 2
"
"
"
"
23
17
19
23
17
19
15
13
13
5
V. O.
v. O.
v. O.
v. B .
v. O.
v. B.
v. B.
v. B.
v. O.
v. B.
v. O.
v. O.
v. O.
v. O.
v. O.
v. O.
v. B.
v. B.
v. O .
v. B.
v. O.
v. B.
v. O.
v. B.
v. O.
v. O.
v. B.
v. B.
v. O.
"
"
"
racutus, acutus .
Aleptica, lees: Aliptica.
Antholpgie, lees: Anthologie.
Antiphraagh, lees: Antigraaph.
Ant.aphrydisiaca, lees: AntiphrydisJaca
.
Achimie, lees: Archymie.
worstel kust, lees: worstelkunst.
Autogpaphe, lees: Autograaph.
Ayantureren, lees: Avantureren.
auoué, lees; avoué.
Backonijnerwond, lees: Backonijnerwoud.
hoefijers, lees: hoefijzers.
hoeken, lees: boeken:
Dupe Hebren, lees: Dupe Herren.
baart jes, lees: blaartjes .
Etablissememt, lees: ~tablissement .
gest, lees: geest.
niets, lees: iets.
raddraaljers, lees: raddraaijers.
FOlmula Comcordïae, lees: Formula
Concordiae.
iscidentie, lees: incidentie.
Lare, lees: La Re.
Lacus communis, lees: Locus communis
.
bezitting, lees: bezetting.
OscIleren, lees: Oscilleren.
strument, lees: instrument.
Pbo Praesenti, lees: Pro Praesenti.
Striet, lees: Strict.
Transsubsantiatie, lees: Transsubstantiatie.
Aribië, lees: Arabië.
L IJ S T
VAN DE INGESLOPEN ;\IEEST ZINSTORE:>nE DRUKFEILEN.
Bladz. 2 Kol. 1 Reg. 13 v. O. staat: Abalinatie, lees: Ahaliënatie.
15 pe- lees: per- " 2
33
"
2
44
"
2
" 47 " 1
" 49 " 2
" 55
" 1
66 " 2
70 " 1
71 " 1
" " 2
74 " 1
76 " 1
" 157 "
1
" 200 " 2
" 206 "
2
" 229 "
2
.. 231 " 1
" 242 " 1
,,246
" 1
.. 256 "
2
.. 330 " 2
" 391 " 1
" 406 " 1
.. 481 " 1
" 495 " 2
" 496 .. 2
.. 583 .. 2
.. 698 .. 1
744
" 2
.. 2
,,8en9v.B.
" 19 v. O.
2 v. O.
17 v. O.
24 \'. B.
22 v. O.
"
18 v. B.
18 v. B.
15 v. B.
8 v. O.
21 v. B.
"
23 v. O.
17 v. O.
"
21 v. O.
2 v. O.
1 ;3 v. O.
19 v. O .
13 v. B.
15 v. B.
22 v. O .
" 23 v. B,
17 v. O.
19 v. B.
"
23 v. O .
17 v. B.
"
19 v. O.
15 v. O .
13 v. B .
13 v. B.
.. 5 v. O.
raeutus, aeutus.
Aleptiea, lees: Aliptiea.
Antholpgie, lees: Anthologie.
Alltiphraugh, lees: Antigraaph.
Ant,aphrydisiaca, lees: AntiphrydisIRca.
Aehimie, lees: Arehymie.
worstelkust, lees: worstelkunst.
Autogpaphe, lees: Autograaph.
Ayantureren, lees: Avantureren.
auoué. lees; avoué.
Baekonijnerwond, lees: Baekonijnerwoud.
hoefijers, lees: hoefijzers.
hoeken, lees: boeken.
Dupe Hebren, lees: Dupe Herren.
baart jes, lees: blaartjes.
Etablissememt, lees: ~tablissement.
gest, lees: geest.
niets, lees: iets.
raddraaljers, lees: raddraaijers.
FOlmula Comcordïae, lees: Formula
Coneordiae.
iscidentie, lees: incidentie.
Lare, lees: La Re.
Laeus communis, lees: Locus eommums.
bezitting, lees: bezetting.
O~elleren, lees: Oscilleren.
strllment, lees: instrument.
Pbo Praesenti, lees: Pro Praesenti.
Striet, lees: Strict.
Transsubsuntiatie, lees: Transsubstantiatie.
Aribië, lees: Arabië.