Over Gerrit Achterberg, Huis

Huis

Huis, ik bewoon u nog.

Uw lampen schijnen in mijn ziel,

alsof ze met u samenviel,

en geen ruimte vermag

zijn duisternissen in te doen

tussen het licht van nu en toen.

 

Uw dingen glanzen zwaar in mij

van eeuwigheid, er is voorbij

de dood geen onderscheid met dit,

behalve dat ik nog bezit

de tijd, waarin het nederligt

tot een gedicht.

 

Gerrit Achterberg, Cryptogamen. A.A.M. Stols, Den Haag 1946

We kunnen niet spreken over een gedicht van Gerrit Achterberg zonder dat het gehele werk in zijn cryptische, monolithische betovering in dat ene gedicht aanwezig is of zelfs in ieder ander gedicht terugkeert.

Dit dichtwerk poogt steeds opnieuw het ruimte-tijdcontinuüm te verbreken of zelfs uit te wissen door de hunkering naar de hereniging van een geheimzinnige, blijkbaar dode geliefde. Het is deze absolute grensoverschrijding die het mysterie van het gedicht ‘Huis’ is. De beleving van dit mysterie is tevens de beleving van het gedicht en van de hele poëtische wereld van Achterberg. Ook in ‘Huis’ raakt Achterberg met de wijsheid van een hogere, visionaire werkelijkheid aan een wereld waar de aanblik een andere aanblik is en het horen een ander horen en de stem een andere stem en de dichter een ander mens.

‘Uw lampen schijnen in mijn ziel / alsof ze met u samenviel.’

Etymologisch betekent het woord ‘huis’: een omsluiten, een geborgen zijn of een behoeden. Het Oudnoorse ‘hoes’ en het Gotische ‘hauss’, die de oorsprong zijn van ‘huis’, betekenen ‘schedel’. Het geborgenheid schenkende huis, is het huis dat met ons samenvalt tot eenheid, het innerlijke huis, waar geen ruimte grenzen stelt. Het schedelhuis is het ruimteloze huis en valt samen met een ik waarvan het bestaan reikt voorbij de dood. Dit grenzeloze bestaan verschijnt als een vorm van liefdesverbondenheid en wekt de transformerende ervaring in de mens: het visioen. Meer zelfs: het gedicht is het visioen van het liefdesmysterie.

‘Uw dingen glanzen zwaar in mij / van eeuwigheid...’

Voor Achterberg is het ervaren van deze liefde tevens het ervaren van de universele liefde die de mens tot scheppen drijft en de liefde omvat met zijn eigen liefde, in een eenheid waarin leven en dood gelijk zijn: ‘er is voorbij de dood / geen onderscheid met dit’.

De boodschap van Achterbergs bezwering is: we ervaren de liefde als we ons diepste wezen ervaren in wie we liefhebben, in het ‘Huis’ van het tijdloze: het gedicht, als een bergsoniaanse kracht, als geest die de materie overstijgt en transformeert in geest.

Waar ontstaat deze synthese van oneindigheid? Ontstaat ze waar de betekenis van het ‘eindige’ onontkoombaar tot ons doordringt? Wellicht is ze in het hypnagogische droomcontinuüm van Achterberg, niet het bovenwerkelijke, maar een oneindig aantal mogelijke werkelijkheden, als dichterlijk visioen van een innerlijke kosmologie in het ‘Huis’ van het universum: de schedel.

Claude van de Berge, september 2018