Het Taelverbond. Jaargang 3
           
           
               
                   Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Het Taelverbond. Jaargang 3 uit 1847.
               
               
                   
                       Koppen tussen vierkante haken zijn toegevoegd.
                       p. 394: het foutieve paginanummer 494 is gewijzigd in 394.
                       p. 505: op deze pagina staan grote accolades die meerdere regels overspannen. Dit is in deze digitale versie niet weer te geven, daarom wordt op elke betreffende regel de accolade met de woorden die erop volgen herhaald.
                       p. 531: in het origineel is een gedeelte van de tekst onleesbaar. In deze digitale editie is ‘[...]’ geplaatst.
                   
               
           
           
           
               _tae002184701_01
               DBNL-TEI 1
               
                   2019 dbnl
               
           
           
               grieks
           
           
               
                   
                   exemplaar Koninklijke Bibliotheek, signatuur: 9203 C 23 [-26]
               
               Het Taelverbond. Jaargang 3. J.C. Buschmann, Antwerpen 1847
               
           
       
       
           
               Wijze van coderen: standaard
               
           
       
       
           
               Nederlands
           
       
       
           
               Het Taelverbond. Jaargang 3
               
               
               
                   
                   
                   
               
           
           
           
           
               
           
           
               
               
           
           
           
           
       
       
           
               Het Taelverbond. Jaargang 3
               
               
               
                   
                   
                   
               
           
           
           
           
               
           
           
               
               
           
           
           
           
       
       
           
               2019-02-21
               
                   AB
               
               colofon toegevoegd
           
       
   
   
Verantwoording 

Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org)

Bron: Het Taelverbond. Jaargang 3. J.C. Buschmann, Antwerpen 1847
 
Zie: https://www.dbnl.org/tekst/_tae002184701_01/colofon.php

In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} 





{==1==} {>>pagina-aanduiding<<}

HET TAELVERBOND.

{==2==} {>>pagina-aanduiding<<}


{==3==} {>>pagina-aanduiding<<}

HET
TAELVERBOND
LETTERKUNDIG TYDSCHRIFT
ONDER HET BESTUER VAN
J. VAN BEERS.
3de JAERGANG. - 4de DEEL.
ANTWERPEN,
DRUKKERY VAN J.-E. BUSCHMANN, UITGEVER.
1847.

{==4==} {>>pagina-aanduiding<<}









{==5==} {>>pagina-aanduiding<<}

[Het Taelverbond, 1847, nummer 4]

De bevelhebber van Vlissingen.


Geschiedkundig verhael.

I.

Na de demping des hevigen oproers te Luik, en toen, op negenden Mei 1469, het verdrag door het welk de hertog van Bourgondiën het graefschap van Ferette bekwam, te Sint-Omaers gesloten was, wilde Karel-de-Stoute al zyne Staten bezoeken. Op zulke reis leerde hy de noodwendigheden des volks kennen, beschermde hy deszelfs regten tegen de onderdrukking van sommige ryken en zocht hy te weten hoe zy, die de menigte in zynen naem bestierden, zich van hunne pligten kweten. Wee hem dien de hertog alsdan in gebreke vond. De strengheid waermede hy elke misdaed strafte was onverbiddelyk en joeg iedereen vrees in. Het verhael, dat wy den lezer aenbieden, levert daervan een schrikkelyk bewys.
Reeds had Karel te Gent, te Brugge en in andere steden van Vlaenderen eenigen tyd verbleven. Nu was hy naer Zeeland vertrokken, waer de overstroomingen der zee de dyken doorspoeld, en ten lande groote verwoestingen aengeregt hadden. In den beginne van Juny kwam hy te Vlissingen aen.

{==6==} {>>pagina-aanduiding<<}

Den morgen op welken hy zyne intrede in die stad gedaen had, stonden, in eene der zalen van het huis des bevelhebbers, twee hopmannen aen eene hooge vensterraem te redekavelen. De eene, een mensch in den vollen bloei des levens, was klein van gestalte, hoewel zyne gespierde armen en breeduitgezette borst getuigden dat hy met eene buitengewoone sterkte moest begaefd zyn. Ligtbruin haer omkroezelde zyn hoofd, en de slimme grimlach die steeds om zyne lippen speelde, zegde dat hy tot jokkerny gestemd scheen, terwyl een sprankel van zachtaerdigheid welke uit zyne blauwe oogen straelde, tevens de goedheid zyner inborst gissen liet. De andere kon tusschen de vyftig en de zestig jaren oud zyn. De lokken die in zynen hals nederdaelden, waren alreeds sneeuwwit, en de menigvuldige rimpels die zyn hoog en bloot voorhoofd doorploegden waren te diep, dan dat zy er door den ouderdom alleen zouden ingegraven zyn. Een likteeken liep van het linker oog over zyne wang, verborg zich onder eenen half gryzen, zwaren knevel, en gaf den ouden hopman het voorkomen van een dapperen en waren soldaet.
- Ha! de hertog laet geene enkele misdaed ongestraft; by hem komt loontje altyd om zyn boontje! sprak de jongste lachend; wel, als onze bevelhebber het boek zyner zonden doorloopt, dan is het vast dat hy zoo nog al iets zal tegenkomen, waerover hy thans met regt een akte van berouw zal mogen verwekken.
- Hy mag nog al vreezen, Frans, hernam de gryzaerd; want ofschoon hy groote krygershoedanigheden bezit, welke hem van hertog Filips het bevelhebberschap van Vlissingen deden verkrygen, heeft hy niet te min vele gebreken. Het volk heeft reeds over hem geklaegd, hy maekte meer dan eens misbruik van zyne magt. En nog..... maer ust! - deed de ouderling en legde een vinger op den mond, - spreken wy wat stiller. Hy boezemt schrik in door zyn verheven rang. Karel verdraegt niets van een hooggeplaetste; moet hy hem straffen, dan dient de rang des pligtigen tot maetstaf der kastyding.
- Hoe grooter zyne plaets is, hoe hooger hy de koord zal om

{==7==} {>>pagina-aanduiding<<}
den hals krygen, is het dat? - Doch, Herman, men kan iemand toch niet hooger dan de galg hangen.
- Maer spreek zoo luid niet, Frans, fluisterde nogmaels de oude hopman; men moest ons eens hooren. Ge weet niet hoe streng die Karel is; geen woord blyft ongestraft, en ge zoudt niet geerne hebben, geloof ik, dat uw lichaem tot voedsel der raven moest worden.
- Dat kunt ge toch wel denken, antwoordde Frans, zoo voor het kleinste woord zendt u de hertog van Bourgondiën maer stillekens naer de eeuwigheid, hy is wel edelmoedig. Ik wensch dan dat hy de stad op het spoedigste verlate.
- Ik heb gehoord, Frans, dat hy nog heden naer Gorcum vertrekt om het volk van Holland regt te doen.
- Bravo! zoo veel te beter, ziet ge wel, Herman; want ik word het moede eenen ganschen dag onder de wapenen te staen, en als een pael naest myne krygsknechten te pronken om in orde te zyn wanneer die groote heeren voorby komen. Waerachtig dat is geen leven! een soldaet moet zich zoo eens verlustigen, niet waer? Zie! - en Frans schudde verheugd de hand des gryzaerds, - dezen nacht zullen wy mogen uitblyven en dan zullen wy er eens eene malsche pint op zetten, wat zegt ge daer van?
- Helaes! myn vriend! sprak Herman met doffe stem.
Frans bezag zyn makker eens wel en hernam half lachend:
- Wel ja, ge ziet zoo aerdig? Ik geloof dat gy even als ik geerne uw vermaek hebt.
- Zwyg, Frans, ô zwyg toch!
- Ge zyt toch niet droevig, he? Wat zeg ik? Waerachtig, ik dacht er niet op. Er komen zoo hier en daer al eenige rimpels op uw gezicht; ge begint uw zestigste jaer te naderen, en als men wat oud wordt, valt ons het leven seffens lastig. Zoo ik in uwe plaets ware, zou ik nog eenig genot nemen van de stonden, die ik op de wereld nog moet doorbrengen. Ik zou ten minste eens lustig lachen.
- Weet ge wat ge zegt? - Och, laet my gerust, sprak Herman. Myne droefheid.....

{==8==} {>>pagina-aanduiding<<}

De jonge hopman schoot in eenen luiden lach:
- Ha! ha! Het liedje dat ik al honderdmael gehoord heb, gaet weêr beginnen, en nu wordt hy nog kwaed; myne woorden hebben hem beleedigd.
- ô Neen, antwoordde Herman, ik heb u leeren kennen sedert dat wy op het slagveld den rang van kapitein gewonnen hebben; ge zyt nog jong, nog gelukkig, en dus vrolyk; doch gy hebt een goedig hart, en daerom heb ik u altoos bemind. Maer hoor, uwe woorden doen my pyn. Ik bid u, lach niet met myne droefheid, ge weet hoe diep het ongeluk zynen stalen vinger op myn voorhoofd geprent heeft, hoe zeer het wigt der smarte myne ziel onderdrukt, ô lach niet, Frans, ik bid u, lach niet!
Het gelaet van den jongen hopman nam eene ernstige uitdrukking aen:
- Ik weet hoe beklagensweerdig ge zyt; ook deel ik in uwe droefheid, dit hebt ge gezien zoo menigmael ge my uwe rampen verteldet; doch waerom u niet troosten? Het ongeluk van vrouw en kind te verliezen is groot, en de wyze waerop gy ze verloren hebt is yselyk. Doch de hemel heeft voor elke wonde een balsem gegeven, en zou er voor de uwe geen zyn? o ja, maer gy verwerpt alles.
- Myne wonde is ongeneeslyk, sprak de gryzaerd met eene stem die wanhoop verried; het verdriet heeft myn hart te diep verkanderd.... voor my is er geen geluk meer dan in den dood; want by de dooden vind ik terug wat my zoo dierbaer was, wat ik verloren heb.
- Maer vriend, vroeg Frans, wie heeft u van de dood uwer vrouw en uwer dochter verzekerd? Is het niet mogelyk dat zy de vlammen ontvlugt zyn?
Herman nam de hand van Frans in de zyne en drukte ze met aendoening, terwyl een traen zich in zyn oog opdeed.
- Vriend, sprak hy, ik zie het, ge wilt my troost bieden, ik dank u; maer weet dat alle troost nutteloos is. Zwyg, ik smeek u.
Voor den lezer zullen de laetste woorden der twee hopmannen duister zyn; het is dus noodig dat wy er den zin van opklaren.
Twintig jaren voor den tyd, waerin ons verhael voorvalt,

{==9==} {>>pagina-aanduiding<<}
bewoonde Herman eene lieve pachthoeve dry uren van Vlissingen gelegen. Hy sleet er zyne dagen vreedzaem en gelukkig met eene gade, een engel van goedheid, welke hem eene dochter geschonken had, schoon als zy en tevens zoo goed.
Dit stil geluk duerde echter niet lang. Hertog Filips-de-Goede had eene belasting gesteld op het zout en de granen. De Gentenaren, die ze weigerden te betalen, maekten welhaest oproer en het duerde niet lang of ze begonnen hunnen grave en heere den oorlog aen te doen. De hertog, den opstand willende dempen, ontbood ter heervaert uit Bourgondiën, Henegauwen en Holland al zyne onderdanen, die in staet waren de wapenen te dragen. Herman bevond zich tusschen dit getal. Droevig en hartverscheurend was het afscheid dat hy van vrouw en kind nam. Een voorgevoel schokte zyne ziel op dien stond, een akelig voorgevoel dat eene wreede wezenlykheid werd. In Vlaenderen gekomen, voegde hy zich by de legers van den hertog en dra begon de schrikkelyke slagting van Gaveren, waerin het bloed van twintig duizend menschen vloeide en dry honderd dorpen tot assche verbrand of geslecht werden.
Schoon de vrede na dien bloedigen stryd gesloten werd, bleven de legers van Filips nog dry jaren onder de wapenen. Na dien tyd trok ieder naer zyne haerdstede terug. Herman spoedde zich naer de zyne; maer God! waerom mogt hy op het slagveld niet sneuvelen? waerom mogt hy zyn bloed met dit zyner broeders niet mengen? Dan ware er aen zyn hart een doodelyke slag gespaerd geweest. Hy vond op de plaets waer zyne wooning eertyds stond, niets dan puinen: een brand had des nachts alles vernield. Hy stortte bittere tranen op dien puinhoop, want daer onder, zei men hem, lag de assche van zyne gade en die van zyn kind.
Hy deed in alle omliggende dorpen opzoekingen of misschien nog een der twee persoonen die zyn hart zoo dierbaer waren, het vuer zoude hebben kunnen ontsnappen; maer alle zyne nasporingen bleven vruchteloos.
Het was dus zeer natuerlyk dat Herman telkens dat hy daeraen dacht niet tot vreugde gestemd was. Ook had Frans zyne scherst

{==10==} {>>pagina-aanduiding<<}
gestaekt en antwoordde hy nog alleenlyk op de laetste woorden des gryzen:
- Kom, Herman, laet ons dezen avond te samen uitgaen en tracht dan ten minste een oogenblik uw verdriet te vergeten.
Op den zelfden stond ging de deur der zael wyd open en een man van korte gestalte trad binnen. Zyn aenzicht waerop een bruine tint lag, zyn gitzwart haer en even zwarte oogen zegden genoeg dat hy geen kind van Vlaenderen of Holland was.
Toen hy de twee hopmannen ontwaerde, naderde hy hen en sprak op fieren toon:
- Kapiteins, ik geloof niet dat uwe plaets in deze zael zy. Ge weet wel dat onze heer Karel, hertog van Bourgondiën en Braband, graef van Vlaenderen, Henegauwen en Holland, hier ter stede is, en dat uw pligt dus eischt dat gy u by uwe soldaten bevindet.
Frans bezag hem van top tot teen en antwoordde met een spottenden lach:
- En gy hebt gewis niet vergeten dat een kapitein des hertogs geene bevelen van den geheimschryver eens bevelhebbers ontvangt.
De eerste spreker haelde de schouders op.
- Ik moest my op dit trotsch antwoord verwachten, sprak hy; nogtans het doet my het hoofd niet buigen; integendeel kan ik het slechts met een grimlach van medelyden beantwoorden.
- Laffe pennenlekker! riep Frans.
- Zoudet gy niet zeggen, hernam de andere koel, wanneer men die heeren kapiteins hoort spreken of soldaetje ziet spelen, dat ze de gansche wereld het onderste boven gaen zetten, en och arme!.....
Een hevige blos liep over het aenzicht van den jongen hopman, hy bragt de hand aen zyn zweerd; doch terstond liet hy ze nederzakken en zegde:
- Waert gy het weerdig, myn degen zou u rekenschap vragen over uwe woorden; maer een stok zou u beter gelyken, ellendige!
- Ellendige, ha! ha!
- En wat zyt ge meer? vroeg Frans spottend.

{==11==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ha! ha! ellendige! Zie, kapitein, ik geloof dat ge my niet kent; de tyd zou u wat anders kunnen toonen.
De jonge hopman kon zich niet weêrhouden van te lachen en sprak:
- U niet kennen? het is mogelyk. Over twee-en-twintig jaer waert ge een gemeen advokaet te Parys; ge waert arm, want de spitsvinnigheden uwer regtsgeleerdheid bragten geen geld op, en meer dan eens gebeurde het dat ge 's avonds met ledige beurs en ledige maeg slapen gingt. In veertien honderd een-en-vyftig, begaeft ge u, om niet van honger en gebrek te sterven, by de Engelschen die den oorlog tegen Frankryk voerden, en gy werdt verspieder by generael Talbot en verrader van uw vaderland! Na de nederlaeg van uwen meester, hebt ge u in ons land begeven, waer gy om eenige diensten aen onzen bevelhebber bewezen, by hem de plaets van sekretaris hebt afgebedeld; had hy ze u geweigerd, het zou my niet verwonderd hebben u het ambt van beul te zien vragen. Een ik u ofte niet?
- Ha, my zoo vernederen! riep de Franschman op een toon die gramschap verried.
- U vernederen! hernam Frans grimlachend; ik geloof dat de graed van eer by u zoo hoog staet als by hem die zonder blozen bekent dat hy de galg verdiend heeft.
- Ga voort, kapitein, toe! ik luister.
Herman had intusschen deze woordenwisseling in stilte nagehoord. Daer hy echter wist dat zyn makker een kryger was die ten koste van zyn bloed zyne eer zou verdedigd hebben, en daer het hem tevens niet onbekend was dat de geheimschryver de regter hand des bevelhebbers was, zegde hy eindelyk:
- Kom aen, Frans, waerom u in gramschap stellen voor zulk een verachtelyk man?
- Gy hebt gelyk, was het antwoord. De beleedigingen vallen op zyn hart juist als de dolk op het yzeren harnas, dat is te zeggen: zy botsen er op af. Kom, myn vriend, de tegenwoordigheid van dit walgelyk wezen doet my afschrikken.
Frans nam den arm des gryzaerds in den zynen en beiden

{==12==} {>>pagina-aanduiding<<}
verlieten de zael. De geheimschryver zag hen spottend na, en toen zy henen waren zegde hy:
- Gaet, pochers, gaet! Ge denkt gewis dat alles voor uw persoon zal onderdoen; maer gy hebt u bedrogen. Geve de hemel my maer eene omstandigheid om my te verheffen en ik zal toonen dat hunne woorden op myn hart niet afbotsen en dat hun hoogmoed laeg kan dalen. Ik hoop dat ik binnen kort voor die heeren niet meer zal moeten zwichten. De bevelhebber heeft my raed gevraegd om in de liefde, die hy voor de vrouw van Dupré voedt, te gelukken - ik zal hem raed geven, en dan.....
Hy zweeg en deed voorzichtig eene deur open, vlak over de gene langs welke hy binnengetreden was, en met de woorden: Heer bevelhebber, - stapte hy in de naestgelegene zael.
Die zael vormde een ruim vertrek, gansch in den smaek dier tyden, met zware zyde en kostelyke tapyten behangen. Daer de ramen zeer klein waren heerschte er eene zekere somberheid, en de zonnestralen die op de geschilderde glazen dansten, wierpen op alles eenen echt fantastischen toon. Eene breede, rykgebeeldhouwde schouw verhief zich tegen den muer, regt over de vensters, en te midden der zael stond eene langwerpige zware eiken tafel, waerover eene kostbare brugsche tapyt, met dikke franjen bezet, gespreid was. Stoelen met hooge kappen en met rood fluweel overtrokken, waren achter de tafel en voor de schouw geplaetst.
Hy dien de geheimschryver by het intreden bevelhebber noemde, was een man wiens gezicht dapperheid te kennen gaf; ook was hy een moedig en beroemd ridder aen welken Filips-de-Goede, gelyk wy reeds gezegd hebben, tot belooning zyner kloeke daden het bevelhebberschap van Vlissingen toevertrouwd had. Doch in zyne gelaetstrekken vond men ook iets dat afschrikte, iets dat u deed twyfelen of er in zyn harte ook wel geene koude wreedheid woonde.
Aen de tafel gezeten, doorliep hy eenige perkamenten en brieven, en toen de geheimschryver binnen trad, hief hy het hoofd op en sprak op grimmigen toon:
- Ha! ge zyt daer? ik wacht u reeds lang. Maer zeg eens,

{==13==} {>>pagina-aanduiding<<}
toen ge my raed gaeft, hel en duivel! sprak er dan een zinnelooze?
- Heer bevelhebber, werd er op vleijenden toon geantwoord, mag ik de oorzaek uwer gramschap kennen?
- Ik heb den hertog over onzen gevangene gesproken en hy wil Dupré zien.
- Daerop moesten wy ons verwachten, zegde de gewezene advokaet. Het is immers bekend dat Karel niemand in de boeijen laet zetten, zonder dat hy zelf de misdaed van den pligtigen onderzoekt. Hebt gy den hertog gezegd dat Dupré maer om vermoedens in hechtenis genomen werd.
- Ik heb gedaen gelyk ge 't my aenbevolen hadt.
- Dan hebt ge niets te vreezen, Heer bevelhebber; uwe handelwyze zal Karel zelfs een blyk van uwen iever zyn. Ge moet getoond hebben hoe gy de rust van den staet en de belangen des hertogs ter harte neemt, en hoe gy al uwe daden voor hem durft bloot leggen.
- Maer Dréval, hernam de ridder, hy zal Dupré ondervragen, en vindt hy hem onpligtig, blyven dan al myne poogingen niet zonder vrucht?
- Hebt gy de brieven getoond, welke Dupré aen zyne bloedverwanten van Luik geschreven heeft en welke wy door geld in handen kregen?
- Ja.
- Heeft hy ze gelezen? vroeg Dréval.
- Allen, sprak de ridder.
- Welke was op dit oogenblik de uitdrukking van zyn gelaet? hernam de geheimschryver.
- Ik heb niet de minste verandering in zyne trekken bemerkt.
- Die brieven behelzen toch niets dat tegen den gevangene zou kunnen pleiten. Hy jammert alleenlyk over den oorlog, die hem genoodzaekt heeft zyne vaderstad te verlaten. De bevelhebber heeft toch niet vergeten van de plakschriften te spreken, die Dupré zou moeten verscheurd hebben.
- Moord en dood! by myn degen, neen. Het zyn immers die brieven die ons zullen doen gelukken. Hier vrees ik niet voor, al zyn wy overtuigd van 's mans onnoozelheid.

{==14==} {>>pagina-aanduiding<<}

De bevelhebber bragt de bel, die op de tafel stond, in beweging, en een paedje, in groene zyde gekleed, trad binnen.
- Alfred, sprak de ridder, breng myn gouden beker met besten wyn; myn lever is byna verdroogd: ik heb myne tong heden nog geen oogenblik rust kunnen geven.
De kleine paedje boog zich en vertrok.
- Ja, die plakschriften zullen ons doen gelukken; ging de bevelhebber tegen Dréval voort. Voor honderd guldens...... hel en duivel! Ik vind er meer dan eenen die niet achter het oor zal krabben wanneer hy voor honderd guldens een valschen eed kan doen.
De paedje kwam terug en bragt den gouden beker op een zilveren schenkplaet en bood hem den bevelhebber aen, die hem zegde:
- Plaets het op de tafel, Alfred.
De paedje zette zich aen zyne voeten neder en haelde uit zynen buidel eenige dobbelsteenen, waer mede hy begon te spelen.
- Ge moogt u verzekerd houden van een goeden uitslag, sprak de geheimschryver, en geloof my, wy hebben met den man begonnen; de vrouw zal welhaest volgen.
- ô, Dan was ik tot myn doel! riep de ridder, die vrouw! kon ik haer bezitten! - Gy hebt haer niet gezien, niet waer? ô! Zy is schoon, zy heeft my veel doen lyden, toen ze my verstiet en haer hart aen een anderen schonk; en nogtans ik zal alles vergeten, zoo zy de myne wordt: ik heb haer toch zoo bemind. Sedert dat ik haer in Vlissingen terug gevonden heb, zweeft my hare beeldtenis dag en nacht voor de oogen. Nu, - ging hy voort terwyl een strael van yselyke wreedheid in zyne oogen schitterde en hy met de tippen zyner vingeren in de blonde haren van den paedje speelde, - nu, ze moet de myne worden, of hy dien ze meer dan my harer liefde weerdig achtte, zal met den stroom van zyn bloed het vuer myner driften uitblusschen. Ik zal er haer wel toe dwingen.
- Ja, dwing, sprak Dréval op aenmoedigenden toon, en laet zien dat ge een man zyt. Moeders bidden hare kinderen of dreigen hen te slaen, wanneer ze wat koppig zyn; maer dwingen dat is

{==15==} {>>pagina-aanduiding<<}
mannenwil. Vrouwen die weigeren zich aen een man over te geven, zyn als koppige kinderen; met dreigen en smeeken verkrygt men van haer niets. Sla en dan geven zy zich over als de kinderen, die zich in den schoot hunner moeder werpen, wanneer deze van de dreiging van slaen tot de daed zelve is overgegaen.
De bevelhebber ledigde den beker, de kleine paedje nam de schenkplaet en vertrok.
- Laet my begaen, zegde hy; als ik alles niet tot een goed einde breng, wil ik myne eer verliezen; noem my al wat ge wilt - dat moogt ge, indien ik haer binnen vier dagen niet bezit. - Maer, Dréval, wy verspillen onzen tyd met woorden. Ga en hael onzen gevangene hier. Ik verwacht den hertog op het oogenblik in deze zael. Hy geeft thans eenige bevelen aen zyn volk; ge weet dat Karel altyd zelf aen ridder en knecht voorhoudt wat hun te doen staet. De man, voegde hy er spottend by, geeft zich waerlyk moeite voor een hertog. Spoed u, hy nadert.
De geheimschryver was op een oogwenk de zael uit. Een stond daer na werd de deur geopend en Karel-de-Stoute trad met zyne ridders binnen. De bevelhebber was hem te gemoet gegaen en na de gewoonlyke beleefdheden afgelegd te hebben, sprak de hertog:
- Voor zoo veel my de tyd het toegelaten heeft uwe wyze van bestiering te onderzoeken, ben ik te vreden: ook wil ik u myn dank betoonen. Ga voort met het geluk van het volk te betrachten, op dat de menigte steeds mynen naem in uw persoon zegene.
- Deze woorden zyn te vleijend, lispelde de bevelhebber; hertog, ik heb ze niet verdiend: ze zyn my eene aenmoediging in het volbrengen myner pligten.
Karel deed als of hy deze gezegde niet gehoord hadde en ging voort.
- De tyd kort in; het uer tot ons vertrek bepaeld, is nakend. Gy hebt my gesproken over zekeren man, die eene briefwisseling met oproerigen van Luik hield: laet dien man voor my komen.
- Ik heb reeds het bevel gegeven hem hier te leiden, antwoordde de bevelhebber; hy is daer.

{==16==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Myne ridders, sprak de hertog, nemen wy plaets; wy gaen eenen heiligen pligt vervullen. En zich tot een man van zyn gevolg keerende: geheimschryver, zet u naest my en teeken alles op.
Allen zetteden zich op de stoelen achter de lange tafel.
Dan werd een man, met gansch neêrslagtig gelaet, door wachten binnengeleid. Deze bleven by de deur staen.
De hertog nam het woord:
- Nader, en zeg my uw naem.
- Lambert Dupré, antwoordde de gevangene met zwakke stem.
- Welk is uwe voedsterstad?
- Luik.
- Hoe komt het dat gy te Vlissingen woont?
De stem van den ondervraegde was zoo stil, dat Karel hem nogmaels gebood te naderen. Met neêrgeslagen oogen sprak hy:
- De oorlog, die sedert lang in myne vaderstad woedt, bragt den doodsteek aen den koophandel; en daer deze grond voor myne gade door het ongeluk heilig is en dat de nyverheid hier bloeit, heb ik hem tot verblyf gekozen.
- Ge weet gewis, waerom men u in hechtenis nam?
- Men zegt my, antwoordde Dupré, dat ik eene briefwisseling met oproermakers van Luik onderhield en dat ik de bevelbrieven des hertogs, welke in de straten gehangen waren, afgetrokken heb.
Karel hield op den gevangene steeds een aendachtig oog en ging voort:
- Is de beschuldiging ongegrond, het regt is daer om u vry te spreken. Zeg, hebt gy brieven aen zekere muiters van Luik gezonden? Antwoord, maer gedenk dat God u hoort.
Dupré verhief den blik omhoog en zyne stem werd luider:
- Ik heb bloedverwanten te Luik: mag ik geene betrekkingen hebben met hen die my door de banden des bloeds verknocht zyn?
- Gy hebt over den oorlog dien men tegen uwe geboortestad voerde, met lakende woorden gesproken.
- Nooit, sprak de gevangene op vasten toon. Ik heb dien oorlog betreurd, om dat hy my aen de liefde myner bloedverwanten onttrok.

{==17==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Men zegt nog dat de brieven des hertogs door u werden verscheurd.
- Dat is gelogen, antwoordde Dupré verontweerdigd.
- Gy beticht dus hen die u daer van beschuldigen, van valschheid? vroeg de hertog.
- Ik ben onpligtig.
Karel hield altoos het oog op den gevangene gerigt, en, om eene laetste proef te nemen of de man schuldig of onschuldig was, zegde hy zacht:
- Ge blyft by uw woord? - Weet, indien gy alles openbaert, dat gy verzachting kunt verhopen; doch volhardt gy met de waerheid af te stryden en wordt uw verraed ontdekt, dan moogt gy u op de volle strengheid der wetten verwachten.
- Ik ben onnoozel, antwoordde Dupré zonder wankelen.
- Wy kunnen toch aen die betuigingen van onschuld geen geloof hechten; ze zyn de gewoone toevlugt van den misdadige.
Na deze woorden stond de hertog regt en werd daerin gevolgd van zyne ridders; zich alsdan tot den bevelhebber keerende, sprak hy:
- Heer Van Steenveldt, op dit oogenblik kunnen wy ons van de pligtigheid of de onpligtigheid dezes mans niet verzekeren. Het is my genoeg dat ik hem gezien heb. Ik lever hem aen uwe voorzichtigheid over. Doe alle mogelyke opzoekingen. Binnen eene maend houde ik opene vierschaer te Gorcum om den volke geregtigheid te doen. Ge zult my door uwen raed in dit plegtig werk bystaen en daer spreken wy verder over dezen gevangene. Intusschen weet ge wat gy te doen hebt: de wetten zyn daer tot rigtsnoer uwer daden.
De bevelhebber antwoordde byna met fierheid:
- Geduchte Heer, ik heb gezworen myne pligten te volbrengen; de hertog, uw vader, sloeg my tot ridder.
Karel wendde zich tot zyn gevolg:
- Heeren, spoeden wy ons; ik wil voor het vallen van den nacht nog te Berg-op-Zoom zyn.
En na deze woorden gesproken te hebben, ging hy met zyne

{==18==} {>>pagina-aanduiding<<}
ridders de zael uit. Wanneer de laetste aen de deur was, liep de bevelhebber naer den gevangene:
- Beken uwe misdaed, en ge zyt vry! fluisterde hy.
- Ik ben onnoozel, hernam Dupré.
- Ik weet het ook, sprak Van Steenveldt met een yselyken lach, en nam het slagtoffer zyner wraek by den arm. - Weet ge wel dat toen gy haer, die thans uwen naem draegt, nog niet gade noemdet, een man uwe liefde benydde?
- Ja, een ellendige, die dacht dat alles voor zynen wil moest buigen, zuchtte Dupré.
- Bezie my eens wel! deed de ridder lachend.
- Hemel! riep de gevangene en sloeg verschrikt de handen voor het aengezicht.
- De man, wiens liefde gy deedt verstooten, sprak de bevelhebber aen het oor des ongelukkigen, heeft beloofd zich te wreken; ge ziet dat hy zyn woord houdt! - En zich naer de wachten, die by de deur stonden, keerende, zegde hy: draegt zorg voor dien kerel.
Hy liet Dupré als van des hemels vuer geraekt staen, en snelde henen om zich by den stoet van den hertog te voegen.

II.

Zoo lang de hertog van Burgondiën zich in Vlissingen opgehouden had, was de stad in woel geweest. De inwooners hadden hun werk verlaten; de winkels waren gesloten; want de burgers liepen op en neêr door de straten om hunnen vorst te zien; in een woord, het was een echt feest. - Doch nauwelyks was Karel vertrokken of ieder begaf zich weder tot zyne gewoone bezigheid, en de stad kreeg hare vorige stilte terug.
De zon begon allengskens ter westerkimme te neigen, en de stomppuntige gevels wierpen eene langere schaduwe in de straten

{==19==} {>>pagina-aanduiding<<}
en op de openbare plaetsen neêr. Ofschoon de hitte van een brandenden junydag door de frischheid van het opkomend avondwindje getemperd werd, bleven al de burgers in hunne huizen, als of het loopen en draven achter hunnen hertog, onder eene gloeijende zon, hen geheel vermoeid en hun allen lust tot wandelen ontnomen had.
In een straetje, dat op de groote markt uitkwam, stond een huis, welks noordsch-houten gevel vooroverhelde en, met grofgesteken beeldwerk, verscheidene tafereelen uit het heilig Schrift voorstellende, versierd was. De weinige vensters, waermede het op de straet uitzag waren uit groenachtige en in het lood waggelende glazen samengesteld, en lieten niet dan een flauw schemerlicht binnen in de vertrekken dringen. Dit huis, dat te dien tyde eene redelyk fraeije burgerwooning uitmaekte, behoorde aen Dupré.
Wanneer men binnen trad, bevond men zich in eenen ruimen winkel of werkkamer waer men, aen de gereedschappen en de stoffen welke tegen den witgekalkten muer opgehangen waren, dadelyk kon vermoeden dat daer wollen goederen geweven werden. Achter den winkel was een ander vertrek, slechts half zoo groot. Niets verried er pracht of weelde, maer de witgeschuerde tafel en stoelen getuigden dat er eene overgroote zuiverheid heerschte.
By het vensterraem lag, in een wissen wiegje een kind, dat pas vier maenden kon oud zyn, zachtjes in slaep geschommeld. De moeder, die als een wakende engel, er naest zat, hield er een ander van twee jaer op heuren schoot, en op de gezichtjes der beide kleinen lag de zoetste gerustheid verspreid. Maer met de vrouw scheen het gansch anders gesteld. Op hare beeldschoone gelaetstrekken stond zooveel angst, zulke bittere droefheid te lezen dat hy, die haer had mogen aenschouwen, zeker met innig medelyden ware vervuld geweest. Van tyd tot tyd ontrolde aen hare lippen een uit het hart opwellende zucht, en de tippen harer fyne vingeren dreven dan een traen terug welke zich opdeed in haer blauw zachtdryvend oog; of wel, wanneer heur harte te vol schoot, drukte zy het kind dat in hare armen lag tegen den kloppenden boezem, en plaetste op zyn voorhoofd een langen, stillen kus.

{==20==} {>>pagina-aanduiding<<}

Een geruimen tyd had zy daer reeds zoo gezeten, toen zy met eene stem, die byna aen wanhoop had doen gelooven, eensklaps uitriep:
- God! wat blyft Dupré lang weg! Gisteren avond, wanneer hy den winkel wou sluiten sprak hem een man aen, welken ik nooit gezien heb. Hy kwam by my, zegde dat hy spoedig zou terug keeren, en volgde den onbekende. En nog zie ik hem niet weder. Waer mag hy toch gebleven zyn? En Anna die ik uitzond om hem te zoeken, komt ook al niet. ô! Het is niet wel van zynentwege, my hier in schrikkelyk ongeduld en hartverscheurenden angst zoo lang te laten wachten. - Hy kan my toch niet vergeten zyn. Neen, hy kent te wel myne liefde, en ik weet te goed hoe zeer hy my bemint...... Zou mogelyk een ongeluk.......
En ze zweeg. Een zware traen rolde van hare wangen op het gezichtje van haer kind, dat zy nu weder onder eenen nog langeren kus aen heur bevend harte prangde. Daerna vouwde zy hare handen te samen, sloeg de blikken omhoog en het scheen of zy met een diepen zucht een vurig gebed ten hemel stuerde.
De deur van het vertrek ging open en Anna, de dienstmaegd van Dupré, trad binnen. Zy scheen mismoedig.
- Wel, hebt gy hem gevonden? vroeg terstond de moeder haer met vrees beschouwende.
Anna wachtte een oogenblik vooraleer zy antwoordde; en dan zegde zy:
- Ik weet waer hy is.
- Waer? deed de vrouw van Dupré, terwyl zy het kind dat zy in den arm hield aen de dienstmaegd overgaf en zich eene zwarte huik om het hoofd wierp.
Eene poos verliep er weder tusschen de vraeg en het antwoord.
- Ge kent myn broeder Josef, den knecht van den heer Dréval, den geheimschryver des bevelhebbers?
- Wel nu, spoed u.
- Hy heeft my gezegd waer uw man is.
- In Gods naem, zeg het my dan! riep de vrouw bevende van angst en ongeduld.

{==21==} {>>pagina-aanduiding<<}

Het scheen dat Anna niet dorst of kon antwoorden; want tweemael begon zy te spreken en tweemael verstierven de woorden op hare lippen; eindelyk hernam zy:
- Gisteren avond werd uw echtgenoot by den bevelhebber geroepen.....
- Waerom? vroeg de gade, verbleekend.
- Ik weet niet.....
- Wel, vertel my dan alles wat uw broeder u heeft gezegd.
- Hy heeft my niets meer gezegd, stamelde de dienstmaegd.
- God! God! wat ben ik diep ongelukkig! riep de vrouw van Dupré, terwyl zy heur aengezicht met de handen bedekte om eenen traen, die haer oogen ging ontrollen, te verbergen. En waer is hy daerna gegaen?
- Meer kan ik u immers toch niet zeggen dan ik weet! antwoordde Annah met een zucht.
- Maer zou hy er nog zyn?
- Dit weet ik niet.
- Ik wil naer den bevelhebber gaen. Ik zal my voor zyne voeten werpen, ik zal hem smeeken my te zeggen waer Dupré is.
De dienstmaegd antwoordde niet, want zy wist niet wat zy te doen had.
Toch heeft de lezer uit hare tegenstrydige antwoorden reeds kunnen opmaken dat zy met het lot van Dupré bekend was; maer de goede vrouw wist welke liefde hare meesteresse haren man toedroeg, en zy vreesde dus met te veropenbaren welk een ongeluk aen Dupré overkomen was, haer eene vreeselyke en bloedige wonde in het hart te stooten; zy dorst daerom niet spreken, en stond zwygend en met angstige, medelydende blikken hare ongelukkige meesteresse gade te slaen, toen deze vroeg:
- Anna, waer is myne huik?
- Ik bid u, blyf t' huis, was het antwoord. Wacht nog tot morgen en ga dan naer den bevelhebber.
Anna dacht haer het droevig nieuws allengskens bekend te maken.
- ô! Heb ik dan nog niet genoeg geleden? Zou ik dan nog

{==22==} {>>pagina-aanduiding<<}
een nacht in de schrikkelykste folteringen moeten doorbrengen? Neen, gy weet niet, kind lief, hoe pynlyk het voor het hart eener gade is van haren echtgenoot gescheiden te zyn, wanneer men niet weet waer die echtgenoot is. - Zeg, Anna, waer is myne huik?
- Gy hebt ze reeds opgezet, was het antwoord.
- Och, ja! - Zie, Anna, ik word nog zinneloos.
En de ongelukkige snelde de deur uit, en had weldra het verblyf van den bevelhebber bereikt.
Deze zat in eene laeg gewelfde zael, waer alles akelig, schrikinboezemend was. De margelsteenen muren waren grauw, de dry dikke deuren, die er zich in bevonden, met nagelen beslagen en met yzeren latten bezet. Tusschen twee dezer deuren was eene zware tralie, zoo dat de zael eene nare gevangenis scheen. Daer het daglicht slechts door twee kleine ronde ramen binnen kon stroomen, was de bevelhebber genoodzaekt geweest eene lamp te laten aensteken, en de weifelende glans dien deze van zich wierp, danste vervaerlyk op de sombere muren rond.
Naby de tralie, aen eene tafel, zat de bevelhebber voor eenige perkamenten welke hy, by het smookend lamplicht, met innig genoegen scheen te doorbladeren.
- Ha! sprak hy by zich zelven, de hertog is over myne bestiering vergenoegd, en zelfs heeft hy my gezegd, nadat hy Dupré gehoord had, dat hy meer aen zyne pligtigheid dan aen zyne onschuld gelooft. Hy nam de standvastigheid der onnoozelheid voor de onbeschaemdheid der misdaed. Ik heb hem bedrogen en alles is my medegegaen. Mogt nu Dupré's gade de myne worden! Myn geheimschryver heeft my verzekerd dat ze reeds weet dat haer man by my geroepen werd; en dan, die papieren hier, die ik heb doen gereed maken.....
Hy keerde op eens het hoofd om, want iemand trad binnen.
- Ha! gy zyt het, riep hy toen hy zag dat de ingekomene zyn sekretaris was; wat is er?
- Eene vrouw verlangt u te spreken, was het antwoord.
- Eene vrouw? deed van Steenveldt.

{==23==} {>>pagina-aanduiding<<}

- En zoo ik my niet bedrieg, ging Dréval voort, is het de vrouw van onzen gevangene.
- Zy! riep de bevelhebber uit. ô Spoed u! breng haer hier. Ga, ge kent myne bevelen opdat ze niet ontsnappen zou.
De geheimschryver vertrok, en de ridder sloeg nog een vlugtigen oogslag op de perkamenten, waervan hy er een voor zich legde, wyl hy de andere wat ter zyde schoof.
Eenige oogenblikken daerna kwam de vrouw van Dupré binnen; zy bleef op eenen kleinen afstand van den bevelhebber staen.
- Mynheer, sprak ze stil.
- Wie spreekt my? vroeg Van Steenveldt met koelheid en zyn hoofd op den linker arm latende rusten, om zoo zyn aenzicht te verbergen.
- Eene ongelukkige vrouw, die u in 's hemels naem smeekt haer te aenhooren, was het bevend antwoord. Myn man werd gisteren by u geroepen; sedert dit oogenblik heb ik hem nog niet gezien. Zyne afwezigheid heeft my in angst en droefheid gedompeld. Mynheer, kunt ge my niet zeggen waer hy is?
Van Steenveldt antwoordde met dezelfde koelheid:
- Ik weet niet wat ge wilt.
- Gy hebt myn man gisteren by u doen komen, hernam de vrouw; zyn naem is Dupré: die naem zal u mogelyk alles herinneren. Ik bid u, zeg my waer hy is. ô! Zeker begrypt gy hoe angstig het voor myn hart is niet te weten waer myn echtgenoot blyft, en hoe pynlyk het voor myn kroost is hunnen vader een oogwenk te moeten derven. Wy hebben in de wereld niemand anders om ons te beschermen en te voeden. Om Godes wil, mynheer, zeg my waer hy is! Ik zie het, gy hebt een goedig hart; gy zult myne smeekingen aenhooren.
De bevelhebber, die deze woorden met een lach van helsch genoegen had aenhoord, sprak:
- Uwen man houde ik hier.
- Hier! riep de vrouw; hier, mynheer, gy houdt hem hier! en waerom bid ik u?
Van Steenveldt, die tot nu toe neêrgezeten gebleven was, stond

{==24==} {>>pagina-aanduiding<<}
regt en kwam zich digt by de ongelukkige vrouw plaetsen.
- Die vraeg is niet moeijelyk te beantwoorden: het is eenvoudig om u hier te krygen... om u te zien.
- My! ridder?
- Weet ge dan niet, ging hy voort op vleijenden toon, hoe streelend het is voor het hart eens mans, die zich alleen op aerde bevindt, zich eens te kunnen spiegelen in het oog eener schoone vrouw?
- De echtgenoote van Dupré beefde verschrikt terug en antwoordde:
- Zulke woorden passen geenszins aen myne droefheid; mynheer, verstaet ge dan niet wat angst my benauwt?
- Verjaeg hem, schoone vrouw, hy zou uwe lieflyke gelaetstrekken kunnen schaden, sprak de ridder met zoete stemme.
- Ik eisch dat ge my zegt waer myn man is, antwoordde de vrouw vol verontweerdiging.
- Gy zyt toch niet kwaed? ik zou niet geerne zoo een lieve schoone als gy zyt stooren.
- Heer ridder, die teedere woorden doen my verschrikken; ik heb vrouweneer in het hart. Ik zeg u dat ge die vleijende tael voor anderen zoudt bewaren, en dat ik, zoo gy terstond aen myne vraeg niet antwoordt, u.....
- Ust! deed van Steenveldt, haer in de reden vallende en wreed grimlachend; ik heb het u immers niet geweigerd; ik zal het u zeggen waer hy is. Hoor, sprak hy met langzame en verschrikkende stem; uw man zit gevangen in de onderaerdsche kelders van dit slot.
- Myn man gevangen!
- Om dat hy pligtig is, ging de ridder altoos langzaem voort. Hy onderhield eene briefwisseling met zekere nietweerdigen van Luik, die oproer dorsten maken tegen onzen heer en hertog.
Het hoofd der vrouw zonk, met de bleekheid des doods overtogen, op hare borst, en hare armen vielen als magteloos naest hare zyde. Het is waer, dacht ze by zichzelven, hy zond dikwils brieven naer zyne geboortestad; maer neen.... En eensklaps riep ze:

{==25==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Dat is valsch, onmogelyk! myn man is onnoozel. Mynheer, geloof my, men heeft gedwaeld. Dupré pligtig! dit kan niet.
- Het is nogtans zóó. De hertog heeft hem misdadig gevonden en hem ter dood veroordeeld. Zie hier....
En hy toonde der arme vrouw een perkament, met een valsch vonnis beschreven!
Haer gezicht werd akelig bleek; zy zuchtte met beklemden boezem:
- Ach! myn man sterven!
De ongelukkige ging in onmagt vallen, wanneer de stem des bevelhebbers haer tot het leven terug riep.
- Gy ziet het, sprak hy; maer nogtans....
- Wat? zeg! riep zy met drift.
- Hy kan mogelyk gered, hernam Van Steenveldt.
- Is het waer? en hoe? ô spreek, ik zal God voor u bidden dat gy altyd moget gelukkig zyn, als ge het my zegt. - ô! Ge zyt my een troostende engel! Myn man gered! gered! maer hoe? zeg toch hoe!
En men hoorde aen het stamelen harer woorden en men zag aen het beven van geheel haer lichaem, hoe ongeduldig zy naer het antwoord haekte. Het was:
- De ketenen van Dupré kunnen vallen; alles hangt van u af.
- Van my! riep de vrouw met klimmende aendoening; en wat moet ik doen? God! wat ben ik gelukkig myn man te kunnen redden. Spoed u; niets zal my onmogelyk zyn; wat moet ik doen?
- Gy bemint Dupré zeer, sprak de ridder.
- Of ik hem bemin! - en is het myne pligt niet, mynheer? - Van myn zevende jaer was ik eene ongelukkige weeze. Myn vader bleef op het slagveld. Myn moeder, myn geliefde moeder..... God! ze stierf eene wel droevige dood. Zy liet my op deze wereld niets na dan tranen om haer te beweenen. De vader van myn man, die voor zyn koophandel eene reis in Zeeland deed, vernachtte by ons en heeft my dan het leven gered; hy heeft my opgevoed en bemind als zyn kind. En zoude ik nu de schuld, die de weldaeden der ouders my opgelegd hebben, den zoon niet betalen? Ik zou eene

{==26==} {>>pagina-aanduiding<<}
bedorvene ziel moeten hebben, indien ik hem niet beminde, hem die my eerst in zyne kinderlyke liefde den naem van zuster gaf en dezen daerna met dien van gade verwisselde.
De bevelhebber beet zich de lip en een vonk als die der woede blonk in zyn oog. Na eene kleine poos sprak hy:
- Voor dat ik u de voorwaerden, op welke gy Dupré kunt redden, voorstel, moet ge my zweren nooit iets te reppen van het geen gy hier hooren zult.
- Waerom die eed, ridder? vroeg de vrouw verschrikt.
- Zweert gy het?
- Ik wil weten waerom gy dien eed van my vergt.
- Ik zal het u zeggen, sprak de bevelhebber met nydigen grimlach; maer ik dacht dat gy alles zoudt doen om uwen man in vryheid te stellen.
- Dit zal ik.
- Begin dan met den eed af te leggen dien ik eisch.
- Welaen, ik zweer het, zuchtte de vrouw.
- Goed, zegde nu van Steenveldt met duivelsch genoegen. Het eerste woord dat gy van de voorwaerden, die ik u ga voorstellen, uit uwen mond laet vallen, beantwoord ik met het hoofd uws mans.
- Hemel! riep de echtgenoot van Dupré met snydende stemme en hare knieën knikten onder haer lyf, zoo dat zy zich aen een stoel krampachtig vast hield.
De bevelhebber scheen dit niet te bemerken en zegde:
- Ik kan nu vry spreken. Het is thans dry jaren geleden dat u een man, te Luik, voor de eerste mael zag. De schoonheid uws aenzichts en iets meer, de schoonheid uwer ziel werkte als eene tooverkracht op zyn hart. Op zekeren dag gebeurde het dat gy u alleen bevondt met dien man. Hy beefde en een blos van schaemte verwde zyne wangen als hy voor u stond. Hy dorst u van liefde spreken. Dit zult gy u nog wel herinneren, denk ik, en ge zult ook nog niet vergeten hebben dat uw antwoord op zyne liefdeverklaring een yskoude grimlach was. Gelyk het kille water op den brandenden kalk valt, zoo viel de koudheid van dien grimlach op het vuer zyner

{==27==} {>>pagina-aanduiding<<}
liefde; zy was niet gedoofd, integendeel ze gloeide feller. Nogmaels zeî hy u wat hy uitstond, hoe hy u beminde. En gy hebt niet geweerdigd hem te antwoorden; gy keerdet hem den rug toe. ô Dat was hem hartverscheurend! En toch bleef hy u beminnen. Niets kon de vlam dooven die in zyn boezem woelde. Hy wierp zich voor uwe voeten, hy smeekte u, gelyk een slaef hem te aenhooren. - En ten leste hebt gy hem aenhoord, aenhoord ja, maer met bitteren spot, met verpletterende verachting. Dit geheugt u nog?
- Waer wilt gy henen? vroeg de vrouw meer en meer verschrikt.
- Ge waert dan wel wreed.
- Ik minde reeds een man, zuchtte zy.
- En daerom moest gy dien anderen haten; sprak de bevelhebber met geslotene tanden; daerom moest gy hem met spot en verachting overladen; daerom moest gy zyn hart breken!
- Waer leiden die droevige herinneringen toch henen?
- Seffens; maer kent gy dien man nog?
- Het is dry jaren geleden.
- Ja - en gy hebt hem vergeten, riep de hevelhebber. Maer hy voelt nog steeds de bloedige wonde, die uwe bittere verachting in zyn harte stiet, hy heeft den spot, dien gy op zyne liefde wierpt, dry jaren lang moeten verkroppen; hy heeft de pynlyke marteling eener verstootene liefde, dry jaren lang, verdragen; hy heeft u niet vergeten, want, mevrouw, hy dien gy bespottet, vermoorddet - staet voor u, bezie hem - ik ben die man!
- God! riep de rampzalige en sloeg zich de beide handen voor het aengezicht en viel byna magteloos op eenen stoel neder.
Van Steenveldt ging voort:
- En wilt ge nu weten op welke voorwaerden gy uwen Dupré kunt redden? - Eens smeekte ik om uwe wederliefde - gy hebt my dan verstooten, en sedert dien tyd is de drift, die ik voor u voedde niet vermindert, maer heviger geworden. Ik heb nogtans alles aengewend om uwe beeldtenis uit myn geest te bannen: ik kon niet; ja, ik bemin u nog! Maer denk niet dat ik, als een bedelaer een aelmoes, eenen zoen van uwen mond zal afsmeeken. Ieder zyne

{==28==} {>>pagina-aanduiding<<}
beurt, gy hebt de uwe gehad, ik moet thans de myne hebben. Ik bemin u nog; doch thans huist de wraek naest de liefde. Uw man is onnoozel; maer met hem begin ik myne wraek. Het was hy, dien gy de voorkeur gaeft op my: voor iederen traen, dien gy my deedt weenen, zal hy er ook eenen storten; voor iederen zucht, dien uwe koude onverschilligheid my onttrok zal hy er ook eenen slaken; de pynen, waer mede gy my marteldet, zal ik hem een voor een op andere wyzen doen onderstaen, en, om myne verstooten liefde te wreken, wil ik er eens vermaek in scheppen u op uwe beurt te zien kruipen. Kortom, gy zelve zult u aen my overgeven, gy redt uwen man niet, of gy zegt my: ik ben aen u.
- God! wat hoor ik, zuchtte de vrouw, ho! dat is helsch! - Bestaen er zulke menschen? Heer ridder, die voorstel is afgryslyk, maer ge meendt het niet, niet waer?
- Ik meen het, was het koude antwoord.
- Hy meent het! mompelde de vrouw tot zich zelve wyl zy haer aenzicht in heure handen verborg - hy meent het........ Welnu! riep zy eensklaps opspringend en hem met fierheid aenschouwend, uit - welnu! dan veracht ik uwe voorwaerden, gelyk ik u veracht heb en nog veracht. Ik vrees u niet. Ge weet niet wat eene vrouw kan braveren, die zich het hart door de rampen gebroken voelt. Denk niet dat ik het ongeluk dat gy op myn hoofd getrokken hebt, door eene laffe pligtschennis zal trachten te ontkomen. Ga heen! ge zyt den naem van man en ridder onweerdig, gy die u zoo laf op eene vrouw kunt wreken. Ga van my! Uw verfoeilyk gedrag ontslaet me van myn eed!
En na deze woorden gesproken te hebben vlugtte zy de zael uit.
De bevelhebber, die een oogenblik verslagen was blyven staen, wilde haer volgen, toen hy eensklaps by de deur door Herman tegengehouden werd.
- Maek u weg! riep hy woedend, terwyl hy den ouden hopman van zich wilde stooten. Doch deze hield hem met kracht staen en zegde.
- Ik bid u, blyf hier.
De bevelhebber trok zyn dolk en dreigde Herman te doorsteken:

{==29==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Pak u uit myn weg of uw bloed stroomt!
- Doe wat gy begeert - lever my aen den beul zoo ge wilt; maer aenhoor my en dan zult ge my danken en zegenen.
Deze woorden, zoo vreemd voor den ridder, deden hem stil staen; hy vroeg:
- Wel wat moet gy hebben? maer spoedig, hoort ge.
- U het leven redden, antwoordde Herman luid; doch stil sprak hy by zich zelven; die vrouw zal gevlugt zyn, God dank!
- My het leven redden? vroeg Van Steenveldt verschrikt en zyn dolk terug in de scheede stekende, wat is er dan? Is de stad in oproer?
- Neen de stad is in rust; maer daer aenstonds bevond ik my daer, by die deur......
- Waer, zegt ge?
- Daer, by die deur.
- En wat deedt ge daer?
- Ik weet niet. Iets dat ik niet kan uitleggen, maer dat myn hart ontroerde en deed beven, trok my naer deze kamer.
- En gy hebt my beluisterd?
- Vrees niet; ik was alleen, heer ridder.
- Ha! ha! sprak Van Steenveldt met een vreeslyken spotlach, gy hebt alles gehoord? Ge zult zwygen: eene gloeijende tang, die u de tong uit den gorgel zal halen, zal u het spreken wel beletten.
- Doe met my wat u belieft; daer is weinig aen my gelegen; maer luister. Stel den echtgenoot der vrouw, die daer aenstonds uit deze kamer gevlugt is in vryheid. Bevelhebber, vreest ge niet in uw eigen werk uwe dood te vinden even als die monik, die door het buskruid stierf waer hy de uitvinder van was? Gy die door uwen rang digter by den hertog staet dan ik, ge weet hoe streng deze is. Vreeslyk zal de wraek zyn, die hy op u zal nemen, indien hy weet dat de man dier ongelukkige vrouw ten onregte gevangen zit. Is het u niet bekend wat vyand van oneerlyke minnaryen onze hertog is? Gedenkt ge 't nog, dat hy over twee jaren eenen zekeren Wouter Condeyt, overtuigd van verkrachting op

{==30==} {>>pagina-aanduiding<<}
eene vrouw, op een rad deed leggen? Alle voorspraek der hovelingen en der vrienden van den schuldige waren zonder vrucht; men kon zelfs zyne begrafenis niet bekomen; hy werd tusschen hemel en aerde gehangen tot....
- Wie gaf u het regt my deze lessen te geven? vroeg van Steenveldt verwoed.
- Heer ridder, antwoordde Herman moedig, myne liefde tot de geregtigheid en myne liefde tot u.
- Het ware beter dat gy u met het oppassen uwer soldaten bemoeidet dan met myne woorden af te luisteren; en waert ge zoo oud niet, zoo deed ik u op het oogenblik met het hoofd tusschen de knieën in eenen zak binden en u als eenen razenden hond in de zee werpen. Het water zou u het beluisteren myner woorden wel afleeren.
- Niets van al wat ik gehoord heb, zal ooit myner lippen ontvallen.
- Ik zou het bytyds voorkomen, hernam de ridder; thans ga henen; ik laet u het leven uit medelyden.
En Herman vertrok met langzame schreden; aen de deur bleef hy droevig staen. Hy twyfelde of misschien geene nieuwe bede het steenen hart des bevelhebbers hadde kunnen breken. Een traen rolde uit zyne oogen en bleef op zynen gryzen knevel hangen.
Van Steenveldt was aen de tafel gaen zitten en verborg het hoofd in zyne handen. - Zy is gevlugt, dacht hy; maer ze zal terug keeren; de maetregelen waren genomen..... Die oude luistervink moest my tegenhouden..... Maer - en hier overliep hem als eene rilling - die man, ofschoon hy het zwygen belooft, kan my verraden. Myne welligt wat al te barsche tael moet hem gekwetst hebben. Wy willen alle verraed voorkomen. En zich omkeerende, zag hy Herman, die nog altoos droevig by de deur stond.
- Herman Van Harderode! riep hy.
- Heer bevelhebber! zegde Herman, naer Van Steenveldt snellende.
- Er zyn stonden, begon deze, dat de drift den mensch vervoert en hem zyne pligten doet vergeten. Als ge daer by de deur

{==31==} {>>pagina-aanduiding<<}
stondt, hebt gy gehoord hoe zeer en hoe lang reeds ik die vrouw bemin. Zy ontving my met verachting. Dan heb ik alles aengewend om de stem der liefde te doen zwygen; doch vergeefs. Over eene maend ontmoette ik haer in deze stad. Haer te zien ontstak myn drift met meer gloed. Ik heb haren man doen vatten opdat ze myner liefde zoude beantwoorden. Ik had myne pligten vergeten; gy roept er my tot terug.
- Zult gy uwen gevangene de vryheid geven? vroeg Herman verheugd.
- Ik zal naer u luisteren, en om u te toonen dat ik u aenhoor, doe ik op het oogenblik de deur van zynen kerken ontsluiten.
- Dank, hemel! riep de hopman met vervoering.
De bevelhebber haelde van de tafel eenen sleutel en:
- Zie hier, sprak hy, den sleutel zyner gevangenis, welke zich in de onderaerdsche gangen dezes huizes bevindt. De toegang tot de zelve is hier in deze zael.
Aen beide kanten der yzeren tralie was er eene deur. De eene geleidde in de zael, waer de misdadigen gemarteld werden, en de andere naer de kerkers. Het was deze, welke Van Steenveldt opende.
- Ga in, zegde hy. Ge zult kleine deurtjes in den dikken muer uitgekapt zien; het vyfde is een yzeren; dit zult gy ontsluiten; daer zit de gevangene.
- Herman wierp een blik in de donkere gangen welke voor hem open stonden; hy deinsde verschrikt rugwaerts:
- Wat yselyke gangen! ik vrees byna.
- Wacht, ik zal u lichten, sprak de bevelhebber en nam de lamp van de tafel. Men zou byna denken den inkoom der helle te zien.
- En wie weet, voegde er Herman stil by, zoo gy me niet aenhoord hadt, of gy mogelyk niet binnen kort in deze kelders hadt gezucht?
- Het is waer - ook zal ik u myn gansch leven dank weten, sprak de ridder een weinig ongeduldig, en hield de deur in de hand.

{==32==} {>>pagina-aanduiding<<}

Herman zette eenen voet op den eersten trap, en met de vingeren naer een leun tastende om zich vast te houden, zegde hy:
- Hoe donker! ik zie niets voor myne oogen.
- Nu zult ge beter zien, antwoordde de bevelhebber en hief de lamp boven zynen schouder.
Herman stapte langzaem den kelder in; doch nauwelyks was hy op den derden trap, of de ridder schoot in een luidweêrgalmenden schaterlach en, de deur met zulke kracht toewerpende dat de gansche zael daverde, riep hy:
- En zie dat gy er nu ooit uitgeraekt!... Gy hebt het loon van uwe moeite gekregen, gy, luistervink, die my eene beminde prooi kwaemt onttrekken. - En de lamp met den sleutel op de tafel plaetsende, ging hy voort: en nu naer myne schoone omgezien!.... Zy is uit het slot niet kunnen vlugten, want myne gegevene bevelen zullen haer dit wel belet hebben.
Naeuwelyks had hy deze woorden gesproken of zyn geheimschryver trad de zael binnen.
- Waer is zy? vroeg terstond de bevelhebber,
- Toen zy van hier henen gesneld is, antwoordde Dréval, hebben haer de soldaten de vlugt belet met haer de punten hunner zweerden te toonen; zy is in bezwyming gevallen. Zyt gy by haer gelukt?
- Myne woorden hebben slechts verachting gevonden.
- Ik dacht noglans. - Ze was bleek.......
- Van verontweerdiging.
- Mogelyk van vrees, hernam de geheimschryver zachtjes. De bloote zweerden moesten haer verschrikken.
- Minder dan myn voorstel.
- Hebt gy geweld gebruikt?
- Ik trek liever het vossen- dan het wolvenvel aen, antwoordde de ridder.
- Wel hoor, zegde de geheimschryver vleijend, zou de heer bevelhebber myn raed willen volgen?
- Deed ik het niet altyd?
- Luister.

{==33==} {>>pagina-aanduiding<<}

En Dréval fluisterde hem iets stil en vertrouwelyk in het oor, en bezag daerna den bevelhebber met vreugde en ondervragenden blik.
- Gevonden! riep Van Steenveldt met drift; dáér, achter die yzeren tralie. - Maer wat doet gy met de vrouw?
- Zy bekomt uit haren zwym; het heeft ons veel moeite gekost haer tot het leven terug te roepen: hare ziel moest hevig geschokt zyn. Ik leide haer hier, ze zal my gedwee volgen, want hare zinnen zyn nog gansch verward.
- En wat met hem gedaen? vroeg de bevelhebber.
- Slechts eene geeseling, dat is het zachtste, en de knoopen zullen hem wel een schreew onttrekken maer hem toch niet dooden.
- Op onze hoede! Ik ga de noodige bevelen geven en dan zullen wy ons best doen dat zy ons niet ontsnappe.
En beiden verlieten de zael. Het gezicht des geheimschryvers blonk van vreugd, want, dacht hy, hy zal gelukken en dan zal ik, om myn loon te eischen, wel daer zyn.
Van Steenveldt was in de zael getreden waer al de folteringen dier eeuwen verzameld waren. Op een gegeven teeken, kwamen twee beulen voor, aen welke hy, op koorden en roeden wyzende, eenige bevelen gaf.
Dréval keerde korts daerna in de zael terug. De vrouw van Dupré hing aen zynen arm. Wankelend ging ze voort en het aengezicht der ongelukkige was doodsbleek. Heure haren, druipend van het zweet, vielen verward langs hare wangen; heur adem steeg luid en pynlyk uit haren golvenden boezem op, en heur hoofd hing een weinig voorover gebogen. De geheimschryver plaetste haer in eenen leunstoel neder en sprak op een geveinsden toon van medelyden:
- Blyf hier, mevrouw; gy hebt rust noodig. Ge zyt zoo bleek; ach! uw staet is akelig: blyf hier.
- Hier? zuchtte de gade van Dupré. - Neen, laet my vertrekken.
- Ge zyt zoo zwak, ging Dréval altoos op den zelfden toon voort; ge zult vallen. Rust een weinig. Uwe ziel is nog te zeer ontroerd. Binnen luttel stonden zullen wy gaen.
- De lucht, die ik inadem, versmacht my. Laet my gaen, ik

{==34==} {>>pagina-aanduiding<<}
bid u, ô laet my gaen! ge zult een goed werk doen dat u by God zal aengerekend worden.
- Gy hebt nog eenige zorg noodig, antwoordde de geheimschryver; ik ga trachten ze u te geven. Een oogenblik, en ik keer weder.
By de deur ontmoette hy den bevelhebber; beiden wisselden stil eenige woorden en wanneer Dréval henen was, deed Van Steenveldt de deur in het slot, en kwam daerna zachtjes naer het slagtoffer zyner doemnisweerdige liefde. Met het hoofd op de borst, lag daer de vrouw afgemat in haren stoel.
- Waer ben ik? zuchtte zy. Wat drukt de lucht hier pynlyk! ik kan nauwelyks ademen..... God! wat ben ik ongelukkig! Die laffe bevelhebber! Wat afschuwelyk voorstel om myn man te redden! Myn man..... en waer mag hy zyn? mogelyk in de handen van den beul! Myne vlugt werd misschien de oorzaek zyner dood! ach!
Zy hield de handen voor het gezicht, en aen de tranen, welke door hare vingeren heen biggelden kon men bemerken hoe bitter zy weende. De bevelhebber kwam met zyne armen op de kap van haren zetel leunen, en het hoofd een weinig over haren schouder stekend, bezag hy de dieplydende met wreed genoegen.
Na eenige oogenblikken ging zy voort:
- Die eed!.... Hemel! had ik maer niet gezworen nooit iets te zeggen van hetgeen ik zou hooren. Wat afschuwelyk mensch is die bevelhebber! Ik, myne deugd vermoorden om mynen echtgenoot te redden, hem ontrouw worden om zyn hoofd van onder de handen des beuls te trekken!.... God! wat harde beproeving zendt gy op myn hoofd; wat valt uwe straffende hand zwaer op myn hart; heb ik zulks toch verdiend op de wereld?..... mag ik de liefde, die ik Dupré zoo plegtig zwoer, met den voet vertrappen? Neen! nooit geef ik my aen dien schelmachtigen bevelhebber over! nooit word ik de prooi van dit monster!
- Goed! gelyk gy wilt, al ware het duivel! sprak Van Steenveldt met een spotlach en nog altoos op den zetel leunende.
De vrouw sprong regt als werd zy door eenen hevigen elektrischen schok aengeraekt, en gansch haer lichaem beefde onder den indruk dier woorden.

{==35==} {>>pagina-aanduiding<<}

- God! hy! gilde zy angstig uit.
- Myne tegenwoordigheid doet u wel zeer afschrikken; waerachtig, dat doet my pyn.
- Laet my van hier gaen! hernam zy in wanhoop.
- Alleen, zonder uwen man? vroeg de ridder spottend.
- Hy is onpligtig, sprak de vrouw. Gy zult zyne banden losmaken of......
- Gy zult recht eischen by den hertog, misschien? zegde de bevelhebber, terwyl de wreedheid eens tiegers zich op zyn gelaet uitdrukte. - Gy kent uwen eed. Geen woord, verstaet ge, of het bloed van uwen man....
- Ach! riep ze met hartverscheurende stemme.
- Weet ge dat ge thans in myne magt zyt? dat de vlugt u onmogelyk is? Maer vrees niet, ik wil van myne mannenkrachten op u geen gebruik maken. Om Dupré te redden zult ge my van zelf zeggen: ik bemin u.
- Nooit.
- Ge moet my dan wel haten!
- Ik zou het doen, indien ik u niet verachtte.
- Het is my om het even, sprak de bevelhebber, uwe woorden doen my niets; doch wat myne tael niet vermag, zal er mogelyk eene die ge liever hoort, verkrygen. Eerst vraeg ik u nog eens of ge my uwe liefde schenken wilt?
- Nooit, zeg ik, nooit.
Van Steenveldt keerde zich naer de tralie en riep:
- Welaen dan, beulen, aen het werk!
- Wat roept gy? vroeg Dupré's gade met beklemde borst.
- Gy gaet het vernemen; was het spottend antwoord.
- Op den zelfden stond hoorde men het geklets van koorden op een bloot lichaem en een pynelyke kreet van achter de tralie komen. Dupré werd gegeeseld.
Zyne gade stond daer bevend in het gansche lyf; zy klemde zich aen de tafel vast, want de grond scheen haer te ontgaen. Moeijelyk en pynelyk werd hare ademhaling. Zy twyfelde, de rampzalige, of die schreeuw waerlyk uit den mond van haren echtgenoot kwam.

{==36==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Kent gy die stem? vroeg Van Steenveldt.
De vrouw scheen hem niet te hooren.
- Luister goed; ging hy voort, tusschen het wedergalmend kletsen der koorden en roeden.
- De stem van myn man.... Neen! riep ze.
- Gy twyfelt?.... Luister dan.
- Wat zyt ge wreed! - En een smeekende blik op den ridder werpende, hernam zy: Maer neen! Het is slechts een spel om my te verschrikken, niet waer? het is slechts een leugen; ge kunt eene diepongelukkige zoo niet martelen.
- Een spel, wat denkt ge? Een spel, sprak Van Steenveldt en een nieuwe kreet deed zich hooren. Luister en oordeel of dat een spel is.
- Houd op! riep de vrouw in de uiterste verschriktheid, hoort ge niet..... hy zal bezwyken!
- Neen, neen, vrees niet, hernam de bevelhebber met helschen lach: het is alleenlyk eene geeseling. Eenige koorden met yzeren bollekens, streelen hem den rug. Zy laten wel strepen blauw en zwart, zy onttrekken wel eenen schreeuw maer dooden niet. Daertoe hebben wy wel andere middelen. Vooreerst het keelstoppen; en weet ge waerin dat bestaet - het keelstoppen? Men spalkt den mond des pligtigen open, en men giet een lepel kokend lood in zynen gorgel. Of wel, een ander middel: men maekt een groot vuer aen den voet van eene wip, aen wier top eene koord door eene katrol gaet; men bindt den misdadige met het middenlyf aen de koord vast. Als het vuer in vollen gloed staet, laet men hem van boven af de wip in de gloeijende vlammen vallen, waer hy eenige stonden blyft braden. Dan trekt men hem weder naer omhoog in de koude lucht, en korts daerna ploft hy terug in het vuer. En dat heet het volk het klokkenluiden; ô, maer dat is pynelyk!
- Zwyg, riep de vrouw weenend, in Godes naem, zwyg!
- Wy hebben ook een eenvoudiger middel, ging de bevelhebber altoos lachend voort: men bindt de armen des pligtigen op den rug; men legt zyn hoofd op den kapblok, en de beul doet de rest.

{==37==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ik bid u, houd op!
De bevelhebber beantwoordde die bede met een:
- Beulen, zyt gy vermoeid? Slaet toe!
En een pynlyker kreet ontvloog, onder de nieuwe en krachtigere slagen, aen de bloedende borst van Dupré.
- Mevrouw, sprak de bevelhebber, iedere weigering die ge doet, is een teeken dat ge geeft om de pynen uws mans te verdubbelen.
- Hebt ge dan geen medelyden met eene zwakke vrouw?
- Hadt gy er ooit met my?
De droeve echtgenoote wierp zich voor hem op hare knieën en, hare samengevouwen handen vooruitstekende, smeekte zy:
- In Gods naem - ge zyt toch geen tieger. Kunt gy vermaek scheppen in die pynelyke kreten? Kunnen myne bittere tranen u het hart niet weeken? Ach! ik smeek u, doe dit yselyk werk staken; ge wilt my niet dooden - zoo wreed zyt ge toch niet. Laet Dupré nu vry. Hy heeft zoo veel geleden - hy is zoo zwak - hy zal sterven. Trek hem uit de handen der beulen, en ik zal de vorige smarten die ge my deedt uitstaen, vergeten.
Van Steenveldt vatte haer by de hand:
- Geef u aen my.
- Nooit, riep ze, hem met afkeer terug stootende, wyl zy verwilderd regtsprong.
De bevelhebber bezag haer met zynen altyd vervaerlyken grimlach en zegde:
- Hy heeft te weinig geleden. Beulen staekt uw werk.... Ik wil het spel thans kort maken. Zoo gy nog eens weigert, vat ik de bel, dáér, van de tafel. Ik roer haer zachtjes met myne twee vingeren: zy klinkt - de beul heft de haren van uwen man op. By een tweeden schel slingert hy zyn byl....
- Zwyg!
- Voldoet ge my? - Is uw antwoord: ja, dan vallen de ketenen van Dupré terstond; is het: neen, dan valt zyn hoofd.
- Ik tart uwe bedreigingen, riep de vrouw met den moed der wanhoop.

{==38==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ik dacht dat gy voor uwen man wildet sterven; zoo hoog zettet gy uwe liefde voor hem op. Gy kunt hem redden - en gy laet hem naer den kapblok leiden.
En de bel rinkelde voor de eerste mael.
De arme vrouw zonk schier magteloos in eenen zetel. Haer hoofd viel slingerend achterover, en haer oog blikte treurig ten hemel.
- God! is er dan geene straf voor het kwaed? Zal de boosheid dan zoo op aerde zegevieren? nokte zy.
- Uw gepreêk valt op myn hart als de graenkorrel op de rots. Ge moest het voor anderen behouden; - sprak de ridder, en zyn spottoon werd steeds vervaerlyker. - Nu wacht de beul met ongeduld het tweede teeken. Zyn arm moet vermoeid zyn zoo lang de byl omhoog te houden. Gy die medelyden vraegt, heb er dan ook met een beul; hy ook is een mensch. Voor den laetsten keer, verstaet ge: zyt ge aen my?
- Ik lever my aen geen duivel, zuchtte zy.
- Dan zal ik den beul maer uit zyn ongeduld trekken, antwoordde Van Steenveldt en greep naer de bel.
De vrouw sprong verwilderd op; hare oogen flonkerden in haer hoofd, hare tanden klapperden op elkander, en, den arm des bevelhebbers krampachtig vastgrypende, sprak zy op somberen toon:
- Laet af..... Ik ben aen u. Op 't oogenblik verlost ge mynen man........ God! gy ziet het! Ik verlies de bloem der vrouwendeugd.... ik vertrap haer niet met den voet.... de schelm steelt ze my. - En zy viel afgemat in eenen zetel. - Ik ben aen hem, ging zy na eene poos voort; maer nooit mag hy myne liefde verwachten. Ik heb voor hem slechts een vloek...... Ha! waerom werd ik vrouw geschapen! Ware ik man, myne stem zou meer klem hebben; doch, hemel, gy zult de uwe aen de myne paren; ik vervloek den lafaerd! Al wat hy mynen man deed lyden worde hem dubbel op het hoofd gestort! Ik vervloek hem!
En de bevelhebber, als ware al het afgryslyke van zyn wreed gedrag hem op eens voor de oogen gezet, bleef, eenige oogenblikken, verschrikt en verpletterd onder deze vervloeking staen.



{==39==} {>>pagina-aanduiding<<}

III.

Des anderdags, wanneer de zon reeds sints eenige uren boven de kimmen prykte en hare gouden stralen op den doorschynenden groenachtigen spiegel der Schelde liet dansen, bevond zich de gade van Dupré alleen in de zael, waer zy den vorigen dag de gruwelykste zielemartelingen had uitgestaen. Ze lag tegen de yzeren tralie, juist naest de deur der onderaerdsche kerkers. Haer hoofd hing een weinig voorover gebogen en, langs haren linker schouder, vielen de ravenzwarte haerstrengen verward op haren zwoegenden boezem neêr.
Eene blauwachtige bleekheid was over haer gezicht verspreid en hare oogen schenen vuer, zoo rood waren ze bekreten. Tusschen luide en pynlyke snikken sprak zy:
- Ik heb dan den moed gehad my aen dit monster te leveren om Dupré te redden; ongelukkige! Die schelm heeft my het offer van zyne vuige snoodheid gemaekt, en hy leeft! Goddelyke regtveerdigheid is er dan geene straf voor den booswicht? Eeuwig de prooi van eenen magtige te zyn, is dit het lot der zwakken? Hemel! en waerdoor heb ik dit verdiend?
En hier waren heure snikken zoo bitter en zoo luid dat de arme vrouw geen woord meer kon spreken. Eindelyk borst zy in tranen uit en na eenige oogenblikken weenens, ging zy voort:
- Wat ben ik toch diep rampzalig op de aerde! Had ik niet genoeg geleden? moest een snoode hand de eer, die eenige bloem van het vrouwenhart, my nog ontstelen? God! ja, ik heb thans Dupré gered; ik heb hem uit de handen van den dood getrokken; maer hoe zal hy my ontvangen? Mogelyk zal hy my vervloeken. Ik verbrak immers de trouw, die ik hem met zoo heiligen eede zwoer? Hy zal my als eene ondankbare doemen, en ik ben hem zoo oneindig veel verschuldigd. Zyn vader, die by ons eene schuilplaets tegen het onweêr was komen zoeken, redde my uit

{==40==} {>>pagina-aanduiding<<}
de vlammen. Hy stelde zyn leven bloot om myne moeder uit den brand te halen. Hemel! waerom bleef zyne pooging zonder vrucht? Ik heb hem naer Luik gevolgd, want ik was weeze; men had my gezegd dat myn vader op het slagveld te Gaveren dood gevonden werd; hy heeft my naest zyn zoon opgebragt en bemind. En Dupré my vervloeken! God! ware ik te Luik gebleven, dan had ik dien laetsten droppel van lyden niet moeten proeven. Maer deze grond was my heilig; niet ver van hier rust de assche myner verbrandde moeder. Neen Dupré zal my niet doemen; ik zal my voor zyne voeten werpen; ik zal hem vergiffenis vragen en hy zal my vergeven. Het was immers om aen zyne pynen een einde te stellen dat ik myne deugd zag bevlekken. Maer waer is hy? ô, zyne boeijen zyn nog niet gevallen. Die trouwelooze bevelhebber!..... En eensklaps verschrikkend, riep ze: Ach! daer is het monster! - Welnu, ik vrees hem niet! - En zy zette zich moedig in het midden der zael.
Inderdaed Van Steenveldt trad binnen, en sprak met eene geveinsde zoetheid:
- Myne lieve, ge waert reeds zoo spoedig henen. Ik heb u lang gezocht. Wat wilt gy in deze afgryselyke zael doen? Wy gaen in prachtigere vertrekken dan dit: kom.
- Lafhartige, ga heen! sprak ze den arm vooruitstekend.
- Wees toch zoo boos niet, hernam de ridder spottend.
De vrouw was dol getergd, het witte schuim der woede stond haer op den mond.
- Ha! riep ze met een grimlach, maer met den yselyken grimlach der wanhoop, gy lacht! ja, dit ontbrak nog aen den zegeprael van uwe wandaden; als de duivel eene ziel in den afgrond gesleurd heeft dan lacht hy ook! - en het hoofd verheffend ging ze voort: maer ik beef niet meer voor u. De zwakke vrouw die gy overwonnen hebt, is thans boven de vrees. Het ongeluk heeft haer groot gemaekt; de rampen hebben haer moed in het hart gegoten. Beef gy zelf, lafaerd!
- Maer, zegde de bevelhebber op valschen, fleemenden toon, waerom nu zoo wreed zyn jegens my? ô! Wist gy hoe ik u beminne...
- Welnu, onderbrak zy hem, zoo gy my bemint, zult gy aen

{==41==} {>>pagina-aanduiding<<}
myn verzoek voldoen. Ga henen, want uwe tegenwoordigheid is my hatelyk; uwe woorden doen my walgen, en uwe laffe teederheid baert my afschrik.
- Gy hoont my! sprak nu de ridder, als of hy gram ware geweest; niet op dien toon, hoort ge, of de liefde kon in woede veranderen. Vergeet niet dat gy in myne magt zyt en dat ik met u kan doen wat my belieft.
- Uwe bedreigingen doen my niet schrikken, en met uwe martelpynen voer ik den spot.
- Indien wy daer eene proef van namen, zoudt gy anders spreken, geloof ik! en dit zeggende keerde Van Steenveldt zich met den rug naer haer.
Zy liet deze gelegenheid niet verloren gaen.
- Beul! riep ze en nam hem langs achter zyn dolk af. Wel begin dan!
De bevelhebber wendde zich om; eene plotselyke bleekheid rees op zyn aengezicht, hy zag de vrouw met het bloote lemmer, daer dreigend voor hem staen.
- God! ik ben ontwapend, riep hy uit en sidderde.
- Ha! gy beeft! grynsde zy hem zegepralend toe; ha! dit oogenblik is my meer weerd dan al het goud der aerde. Uw hart is benepen door den angst dien de boozen by het aenschouwen des doods gevoelen. Wel, eeuwig verknage u die vrees tot vergoeding der pynen die ge mynen man deedt lyden; verschrikkelyk verscheure zy uw hart!.... Ho! nu smaekt myne ziel een oneindig genot. Ge weet, ik heb u vervloekt - myn vloek is verhoord! God heeft over my gewaekt, uwe straffe begint, snoodaerd, zy begint!
En zy zwierde het stael voor zyn aenzicht; en schoon was ze op dit oogenblik! vreeslyk schoon met heure vlammende oogen, met heure zwarte haren die om heuren jagenden boezem golfden, met dien flikkerenden dolk welken hare trillende hand rondzwaeide, vreeslyk schoon, nu zy, zwak schepsel, den wreedsten der beulen deed sidderen!
- Ge wilt my niet vermoorden? vroeg Van Steenveldt angstig, en de tafel, welke achter hem stond, krampachtig vasthoudende.

{==42==} {>>pagina-aanduiding<<}

- U vermoorden!.... Neen daer! en ze wierp den dolk met zulke kracht weg dat het vuer uit de vloersteenen sprong. Ge moet leven, op dat de knagingen van den boosdoener uwe ziel zouden doorvlymen, valsche ridder.
- O woede! zuchtte de bevelhebber, zich de handen wringend.
- Ja, valsche ridder! Ja, want waer is myn man? Hadt gy niet beloofd hem in vryheid te stellen, zeg?
- De tyd heeft my belet deze belofte te volbrengen; was het antwoord. Maer ga in de voorzael, binnen eenige stonden is uw echtgenoot by u.
- Wee u! zoo gy uwen woorde te kort doet, zegde de vrouw en vertrok.
De bevelhebber raepte zynen dolk op en knarstandde.
- Moord en dood! ik heb van ontzetting voor eene vrouw moeten beven; ik heb voor haer moeten staen als een kind dat gekastyd wordt, voor zynen vader, ik die den dood zoo dikwils op het slagveld in het aenzicht heb getart. Zy heeft zich verheugd in mynen angst, onuitwischbare hoon! en my niet wreken? Dit zullen wy zien....... Ik moet haer Dupré terug geven. Zy is altoos verbonden door den eed, welken myne voorzichtigheid haer afeischte, zy zal wel zwygen. Haer echtgenoot kan my verraden; dit moeten wy voorkomen. Het middel is gevonden.
Hy schelde en de kleine paedje, welken wy in het begin van ons verhael zagen, trad voor.
- Alfred, roep mynen geheimschryver.
- Ridder, ge schynt zoo verwoed? vroeg de kleine.
- Dat dunkt u maer, vriend lief, antwoordde de bevelhebber met een gemaekten lach; en ware het zoo, dan zal het toch nooit tegen u zyn. Nu spoed u en doe Dréval komen.
Alfred boog zich en snelde heen. Eenige stonden later was zyne boodschap volbragt, want de geheimschryver stond voor Van Steenveldt. Deze sprak:
- Men heeft het bevel niet volvoerd dat ik gisteren avond gaf om de vrouw van onzen gevangen te dwingen zich aen my over te geven?

{==43==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Neen, heer, was het antwoord; gy hebt slechts één teeken gegeven: het moest immers maer by den tweeden bel geschieden?
- 't Is waer; maer zie dat het thans binnen eenige stonden volbragt zy. By myn degen! ging hy voort toen Dréval henen was, er zal geen verraed zyn: myn middel is onfeilbaer.

Verlaten wy eenige oogenblikken die nare tooneelen van angst en wreedheid, om op zoek te gaen naer Frans De Wilde, Hermans vriend.
Zoodra Karel-de-Stoute de stad verlaten had om zich op weg naer Berg-op-Zoom te begeven, wilde onze hopman de toelating, welke aen de soldaten gegeven werd, van 's nachts uit te blyven, waernemen, om zich eens wel te vermaken. De jonge kapitein was een man van opgeruimde inborst; geen enkel partytje zou hy hebben laten voorby gaen, en wanneer hy zich te midden van eenige vrolyke gezellen bevond, kende zyne uitgelatenheid geene teugels. Maer hoorde hy dat iemand zyner vrienden leed, dan verliet hy op staenden voet alle vreugden om tot den lydende te snellen.
Herman was de man voor wien Frans de grootste vriendschap had. Men zal zich misschien verwonderen dat een jong mensch als Frans, zich zoo nauw met iemand kon verbinden, die dertig jaren meer telde dan hy; doch dit was zoo, en zelfs zou hy, indien het noodig ware geweest, geen oogenblik gewankeld hebben zyn bloed te geven om den gryzaerd uit het lyden te redden of te wreken. En zulks zal niemand verwonderen, wanneer hy zal weten welke verpligtingen de jonge hopman aen den ouden Herman had.
In den bloedigen oproer van Luik, welken de hertog van Bourgondiën zoo veel moeite had om te dempen, gebeurde het, zekeren dag, dat Frans handgemeen werd met een der byzonderste belhamels, een beenhouwer. Deze stond gereed om den jongen kryger een bylslag op het hoofd te lossen, wanneer Herman, zyn zweerd rondzwierende, een houw in den schedel van den beenhouwer gaf, die, rood van borrelend bloed, schier levenloos ten

{==44==} {>>pagina-aanduiding<<}
gronde stortte. De Wilde was dus zyn leven aen Van Harderode verschuldigd. Ook wonnen de beide krygers op denzelfden dag den rang van kapitein.
Frans had den ganschen nacht, met eenige andere hopmannen, doorgebragt in eene herberg, genaemd de Vier Lepels, en niet verre van het Karmelieten klooster gelegen.
Het was nu reeds zeven ure 's morgens.
Aen eene lange hardhouten tafel, waerop dobbelsteenen naest eenige kannen lagen, zat Hermans vriend nog met dry zyner makkers.
- Wel nu, sprak hy, terwyl hy twee teerlingen in zyne hand liet rammelen, dat is winnen, he! Hoeveel bezit ge nog ieder?
- Zoo arm als Job, antwoordde de eerste.
- Ik weet niet of ik nog genoeg heb, zegde de andere, om een knop aen myn kleed te laten zetten.
- Bah! de weerd kan maer onthouden hoe veel pinten ik gehad heb, sprak de derde, want al keerde ik myne tesschen honderd mael om, dan kan ik hem toch nog niet de schaduw van een blind oordje toonen.
Frans klopte met eenen ledigen pot op de tafel en zegde aen de weerdin, die toegesneld was:
- Vul onze dry kannen nog eens en zeg my dan hoe veel wy verteerd hebben. Vrienden, ik betael het gelach; het kan er af, ik heb genoeg gewonnen.
Een lange bravo volgde op deze woorden.
Als de weerdin terug kwam, gaf hy het geld dat ze vroeg.
Een kapitein, die aen eene ander tafel gezeten had, wendde zich tot Frans en zyne makkers en vroeg:
- Sa, vrienden, blyft gy nog langer hier? - ik ga wat slapen.
- Als dit hier ledig is, gaen wy mede, was het antwoord.
- Zie, hernam de nieuwbygekomene, De Wilde, gy hier zonder Van Harderode! - het is nooit gebeurd; ik bemerk het nu eerst.
- Ja, antwoordde Frans; ik heb hem wel tienmael willen mede nemen; hy was aen het suffen; het doet my spyt dat hy niet hier is.
- Die plaeg schynt Herman nog al dikwils te overvallen?

{==45==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Het is niet zonder reden; Van Harderode heeft bittere stonden; dat weet ik. Maer zwygen wy daer over. Waerom ons droevig maken na zulk een lange vreugde? Toe, toe.
De hopman, welke des nachts het huis van den bevelhebber had moeten bewaken en nu afgelost was, was intusschen in de herberg getreden en had de laetste woorden van De Wilde gehoord. Hy ging tot hem en sprak:
- Ja, Van Harderode heeft het zeker bitter, want God weet waer hy is.
- Wat wilt ge zeggen? vroeg Frans, half met verwondering en half met schrik.
- Dat Herman tegenwoordig zit waer hem de ketenen niet ligt zullen wegen, of misschien sedert gisteren avond naer de eeuwigheid is.
- God! riep De Wilde, wees klaerder.
- Ik moest gisteren avond wacht houden by de geregtszael om te beletten dat daer eene sukkel van een vrouwmensch de vlugt zoude nemen. Och God! ze viel in bezwyming als zy het flikkeren van myn degen zag. Terwyl ik my daer stond te verdrieten, was Herman in de zael getreden waer de bevelhebber zat. Den ganschen nacht heb ik vergeefs naer zyne terugkomst gewacht en dezen morgen heel vroeg was de zael ledig. Er was geen Herman te vinden. Dus zit hy gevangen of is hy mogelyk een man der andere wereld.
- Zyt ge zeker dat hy niet wedergekeerd is uit de zael, vroeg Frans met nadruk.
- Dat ik zoo zeker was van in den hemel te komen, dan ging ik er geleersd en gespoord naer toe.
- De Wilde fluisterde de makkers die met hem gespeeld hadden iets in het oor, waerop zy antwoorden: het is wel, wy zullen het doen als ge niet terug keert; en, na hun vaerwel gezegd te hebben verliet hy plotselings de herberg.
Gelyk men vermoeden kan was hy ter ontdekking van Herman gespoed.
Hy kwam in de regtszael by Van Steenveldt, op het oogenblik

{==46==} {>>pagina-aanduiding<<}
dat dezes geheimschryver hem verliet om zyn bevel te doen gaen uitvoeren.
De ridder was neêrgezeten toen Frans binnen stapte en, zich omkeerende, vroeg hy:
- Hopman De Wilde, wie gaf u het regt by my te komen, zonder u te doen aenkondigen?
- Wil het my niet ten kwade duiden, heer bevelhebber, sprak Frans beleefd; de zaek die my tot u voert, heeft my dezen kleinen pligt doen vergeten.
- Is het eene zaek van groot belang voor my? vroeg Van Steenveldt.
- Voor my misschien meer dan voor u, was het antwoord.
- Dan moogt gy ze my ook zwygen.
- Ik wil nogtans dat ge my aenhoort, heer bevelhebber.
- Zachter, als het u belieft: hopman De Wilde, zulken toon verdraeg ik niet.
- Heer ridder, er was een tyd, sprak Frans met nadruk, dat ik u eerbied toedroeg, dat ik u beminde als een kind zyne ouders: het was toen ik op het slagveld onder uwe bevelen vocht. Maer zoo ik thans nog iets in myn harte voor u voel, is het alleenlyk smaed en verfoeijing.
- Vervloekt! riep Van Steenveldt regtstaende; gy durft my beleedigen in myne tegenwoordigheid, ellendige! dit betaelt ge my duer.
- Ik lach met uwe bedreiging. De heilige pligten die ik thans vervul, verheffen my boven de vrees; maer ge weet niet wat de vriendschap vermag; gy hebt nooit bemind - daer voor is uw hart niet vatbaer......
- Moet ik zulken hoon van eenen nietsweerdigen verdragen? Ik doe terstond uwen kop op den grond voor uwe voeten rollen! sprak de bevelhebber knarstandend.
- Ik herhael dat ik met uwe bedreigingen spot. - Ik wil eens weten wie van beiden het meeste beven mag...... Waer is hopman Van Harderode?
- Wat gaet my dit aen? was het koude antwoord.

{==47==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ha! dat gaet u niet aen? hernam Frans met klem. Maer hoor eens, heer bevelhebber. Er zyn in deze kamer dry uitgangen; myn vriend is by u langs die deur gekomen, door welke ik binnen trad. Men heeft my gezegd dat hy niet uitgegaen is, langs waer hy kwam; en, weet, men heeft het goed gezien. Hy, die in die kamer treedt, - en hy wees op de zael waer Dupré gegeeseld werd - komt nooit levend terug, dit weet ge beter dan ik. De derde deur van deze plaets geleidt naer de onderaerdsche kerkers. Dus is de vraeg: is hopman Van Harderode dood of gevangen?
- De kelders zyn ruim en groot genoeg; er is nog plaets, verstaet ge dit? sprak Van Steenveldt spottend.
- Zoo, hy zit gevangen, heer bevelhebber? Ik wil de reden van uwe handelwyze niet kennen, maer daer ik overtuigd ben van de onnoozelheid myns vriends, bid ik u, op eigen stond, zyne boeijen te slaken.
- Of wel ik doe u beiden aen eene koorde....
- Wacht u van in uwen eigen strik gevangen te worden, viel de Wilde hem in de rede; ik vrees niet. Indien ik binnen eenige oogenblikken by myne makkers niet terug gekeerd ben, gaet er een brief naer den hertog; uw gedrag wordt hem bekend gemaekt, en de koorde, welke gy my daer even beloofdet, kan de plaets van het gouden halssnoer, dat ge draegt, wel vervangen. Ik handel met grootere voorzichtigheid dan gy.
- Doemnis! mompelde de ridder woedend....
- Heer, hernam Frans, gy hadt my schoon schrik in te jagen, met my van ophangen en onthalzen te spreken; dit is u niet gelukt.
- Moord en dood! sprak de bevelhebber, zyne vuisten stuiptrekkend toewringend; uwe woorden ontwapenen my, ik moet sidderen voor u, ik beken het. Maer wat wilt ge?
- De vryheid van myn vriend, ik heb het u reeds gezegd.
- De vryheid van hopman Van Harderode! weet ge wat ge vraegt?
- En spoedig! sprak De Wilde bevelend; hy heeft reeds te lang in de duistere kelders geleden, dus gauw, of een hooger bevel zal er u toe dwingen.

{==48==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ziet ge niet dat ik niet kan? ik ga myn leven bloodstellen; hy zal my by den hertog aenklagen.
- Slaek zyne ketenen en ik beloof u op myne eer, dat myn vriend u zyn lyden zal vergeven.
- Heb dank! hopman, heb dank! riep Van Steenveldt als verheugd uit; maer op eens scheen hy in gedachten te verzinken.
Hy wist dat Herman alleen zyn gedrag jegens Dupré en dezes vrouw kende, en dat hy het by Karel-den-Stouten kon verraden.
Frans had hem tusschen twee afgronden getrokken en onvermydelyk moest hy in eenen vallen. Van Steenveldt voelde het; ook nam hy zyn besluit. Hy gaf De Wilde den sleutel der kerkers, denkende dat er nog tyd was om uit den strik te geraken en daerna de beide hopmannen van kant te krygen. Hy zegde:
- Ik ga van hier; myne tegenwoordigheid zal Van Harderode in gramschap stellen. Tracht hem te stillen; ik zal hem vergiffenis vragen.
- Tel op myn woord, antwoordde Frans.
- Bestel my spoedig den sleutel terug, sprak de bevelhebber in het henen gaen.
De Wilde wierp nog een blik van verachting op hem en zuchtte:
- De wreedaerd! waerom heeft hy dien grysaerd in den kerker geworpen? Mogelyk heeft myn vriend in zyne goedheid zyn gedrag berispt. Wat snoode wraek! doch laten wy Herman niet langer in die verdufte krochten.
Hy wrong den sleutel in het slot rond en de deur van de onderaerdsche gevangenissen draeide op hare hangels. Herman trad den kelder uit, bleek, en met een bebloeden zakdoek om het hoofd gebonden. Nauwelyks was hy boven en had hy Frans gezien of hy sprong hem om den hals en riep:
- Ben ik vry?... Myn vriend, gy myn redder!
- Wat zie ik? vroeg de jonge hopman, van waer komt dit bloed aen uw voorhoofd?
- Die bevelhebber is toch een wreed mensch, sprak de gryzaerd. Hy houdt een man gevangen, die niet aen de minste misdaed pligtig is. Ik bid hem dien man in vryheid te stellen; de valschaerd! hy

{==49==} {>>pagina-aanduiding<<}
schynt my te aenhooren; hy doet de deur van deze kerkers open, zeggende dat de gevangene er opgesloten zit. Nauwelyks ben ik den eersten trap afgestegen, of hy slaet de deur achter my toe. In den donkeren schuif ik uit, over eene pad, geloof ik, en stort van eene hoogte van twaelf trappen met het hoofd op den grond. Ik weet niet hoe lang ik bewusteloos op de steenen bleef liggen. Toen ik bekwam, wilde ik my verlossen, doch te vergeefs; ik sloeg op de eiken deur, maer 't scheen of ik op eenen muer sloeg, zoo dik is zy. Ten leste vond ik, naest de deur en de posten, eene spleet, en ik kon hooren spreken - God!....
- En moeten wy aen de bevelen van zulken man gehoorzamen? vroeg Frans, hem in de rede vallende; neen, ik voel my verontweerdigd. Herman, ik ben als vrywilliger in het leger gekomen, ik mag het dus verlaten; myne oude moeder zal my met opene armen ontvangen. Ik ga den sleutel der kelders aen den bevelhebber terug dragen, en leg dan ook myn degen af.
- Gy verlaet my? sprak Van Harderode tot Frans die wilde vertrekken; waer gaet gy zonder uw vriend? Ja, het is schande dat wy onzen degen nog langer dragen en onder het bevel van zulk een man staen; ik ook wil myn zweerd afgeven; maer zeg my eerst, hebt gy geene vrouw gezien?
- Waer?
- Hier in deze zael.
- Ik vond geen sterveling buiten den bevelhebber, antwoordde De Wilde.
- Ik heb haer nogtans daer straks gehoord, wen ik voor de spleet in de onderaerdsche gangen zat; zy lag tegen de deur; daerna ging ze verder de zael in, en dan kon ik haer niet meer verstaen.
- De wonde, die gy aen het hoofd hebt, sprak Frans met medelyden, heeft mogelyk uwen geest hevig geschokt; het was misschien alleenlyk een spel uwer inbeelding?
- Een spel myner inbeelding! hernam Herman droevig; myn vriend, kondet gy voelen wat er in myn harte omgaet, gy zoudt dit niet zeggen.

{==50==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ik mag hier niet meer vertoeven: ik moet dezen sleutel by den bevelhebber wederbrengen; hy heeft het my geboden; en bleef ik nog langer, dan is het zeker dat hy woedend tegen my zou uitvallen.
- Ga, maer leg uwen degen nog niet af. Wacht een weinig, dan geef ik den mynen ook. Ik wil eerst de vrouw, die ik gehoord heb, zien.
- Gelyk ge wilt; maer het spyt my dat ik nog langer de knecht van eenen beul moet blyven, sprak Frans en vertrok, om den sleutel naer Van Steenveldt te dragen.
Herman ging mismoedig met den elleboog tegen een muer liggen, en zuchtte:
- Een spel myner inbeelding!..... Mogelyk is het niet meer.... Maer neen! ik voel myn hart te hevig ontroerd; ik heb te wel geluisterd als ik tegen die deur zat.... Een droom! Neen! dit kan niet - maer God! daer is zy!
En inderdaed, de echtgenoote van Dupré trad binnen.
- Waer is de meineedige? riep zy: Hy belooft my spoedig myn man te zenden; ik heb met ongeduld gewacht; maer vergeefs. De godvergeten lasteraer!
Herman's knieën knikten; hy beefde in geheel zyn lichaem. - Die gelaetstrekken, sprak hy, alles zegt het my - neen ik bedroog me niet! Hemel! wat slag bereidt ge my - ik bezwyk. En naer de vrouw vliegende, riep hy:
- Mevrouw!
- Wie zyt ge? Ga van my? Vervloekt zoo gy me raekt! sprak zy op woesten toon en deinsde terug.
- Laet die wreede woorden daer, sprak Herman smeekend; die zyn me pynlyk. Ge ziet, ik ben een gryzaerd: mogelyk hebben de jaren my reeds wat kindsch gemaekt; mogelyk is het een spel myner inbeelding; maer ik bid u, aenhoor my.
- Weg! Alles wat dit huis bevat is valsch; doch Gods vloek zweeft er op; eens zal hy uwe hoofden treffen. - Beeft, doemelingen!
Ieder dezer woorden ging als een degensteek in het harte des

{==51==} {>>pagina-aanduiding<<}
hopmans. ô Wat leed de ongelukkige gryzaerd! Een vloed van bittere tranen borst uit zyne oogen, en smartelyk rolde het van zyne lippen:
- Ik bezweer u, spreek toch zulke harde woorden niet; zy verscheuren myne ziel. Ik heb u immers niets misdaen. Heb medelyden met my; wil my aenhooren, ik smeek u.
- Ja, hy ook smeekte, de booswicht, riep de vrouw met eenen nydigen grimlach; hy smeekte en terwyl deed hy mynen echtgenoot geeselen! het monster! hy smeekte, en terwyl zocht hy myne eer te ontrooven!..... Weg!
Herman dreef met geweld de brandende tranen uit zyne oogen en wrong zich kramptrekkend en wanhopig de handen; hy sprak met zielverscheurende stemme:
- Rampzalige! Zy verwerpt my! Afgryzelyke folteringen! en nogtans, ik voel het aen het kloppen myns harten: zy is het! Ja, er is eene stem in my die het my zegt. Ik ben tot stervens ontroerd. Ach! Zy verstoot my! Zy verstoot my!....
- Ha! gy ook, gy beeft! Wel, dat is de straf van den booze. Vrees, want God is regtveerdig.
- Zwyg! riep de gryzaerd; wat pynigt ge myne ziel.... Wees toch medelydend..... Antwoord my.... Een woord slechts. Hoe was de naem uwer moeder?
Die vraeg verjoeg eensklaps de woede der vrouw. Eene droevige uitdrukking kwam zich op haer gelaet vertoonen en den hopman met goedheid aenziende, sprak zy:
- Myner moeder?.... Hebt gy haer gekend? Zy was wel ongelukkig, niet waer? Zoo levendig verbrand!
- Hoe was heur naem?
- Maer zeg, waertoe die vraeg?
- Spreek, Blandina! riep Herman, haer by den arm vattende.
- Wie zeî u dat ik Blandina heet? vroeg ze en bezag den ouderling met de uiterste verwondering.
- Hoor my, ging hy voort; bewoondet gy met uwe ouders over zestien jaer geene pachthoeve boven Westcapelle?
- Wel - en.....

{==52==} {>>pagina-aanduiding<<}

- God! ik kan niet meer! - Uw vader? vroeg Herman met snelle stem terwyl hy in al zyne lidmaten sidderde.
- Wat?
- Hoe is zyn naem?
- Waertoe vraegt ge dit alles? Sprak de vrouw bevend en hem strak in de oogen ziende.
- Aenhoor my slechts - heette uw vader niet Van Harderode? Men heeft u gezegd dat hy te Gaveren dood gevonden werd..... Men heeft zich bedrogen.
- Van Harderode! myn vader!.... Leeft hy nog?
- Myn kind! myn kind! riep Herman - en hy klemde Blandina aen zyn kloppend harte; en lang bleef zy, door duizend gewaerwordingen overstelpt, met het hoofd op haers vaders schouder liggen. Doch eensklaps rukte zy zich uit zyne armen los en sprak somber:
- Ik uw kind? - Neen, dien naem ben ik niet meer weerdig.
- ô Gy doodt my? riep de gryzaerd droevig. Ik weet alles. Uwe ziel is altoos rein, myn kind; ge zyt niet pligtig. Alleen de misdaed heeft zich iets te verwyten, het ongeluk niet. Ge zyt nog zuiver als te voren; wees gerust, ge zult gewroken zyn. De snoodaerd heeft u eenen eed afgeëischt; maer de hemel heeft u bewaerd: hy heeft my gezonden om u te wreken.
- Dank ô God! zegde Blandina; doch terstond viel haer hoofd op hare borst neder en ze sprak weder somber: Vader, is myne ziel nog zuiver? Heb ik den eed niet verbroken, welken ik Dupré zwoer? - Ja, ik ben pligtig: ik ben mynen man ontrouw geworden.
- Al wat ge deedt, was immers uit liefde voor hem?
- ô, Ja!
- Myne dochter, gy zyt een engel gebleven, kom hier aen myne borst. Er is geene vlek op de lelie van uw hart gevallen, en indien er eene ware, dan zou myn vaderkus haer uitwisschen.
En Herman drukte zyne lippen op haer voorhoofd.
- Daer nadert myn vervolger! riep Blandina verschrikt.
- Vrees niets, antwoordde de hopman; ik ben oud, maer

{==53==} {>>pagina-aanduiding<<}
myn arm is nog krachtig en de wraek zal my dubbelen moed geven.
- Vlugt, myn vader! want dit monster gaet op de gruwelen als de voet op het gras.
- Ik zal my een weinig verwyderd houden. Wee hem, zoo zyne hand u raekt!
De bevelhebber trad binnen met deze woorden:
- Waerom hebt ge de kamer verlaten, waer ik beloofd had Dupré te doen brengen.
- Had ik niet lang genoeg gewacht, zeg, en waer is hy nu? vroeg Blandina.
- Ge zult hem in de voorkamer vinden, hernam de ridder met zyn helschen lach en spoedde zich henen.
- Vader kom, riep de vrouw bevend en leidde Herman by de hand voort. - Smeek toch by myn echtgenoot vergiffenis af. Kom, sneller. ô Ik ga hem wederzien, maer de schaemte klimt op myn voorhoofd; heb medelyden met uwe dochter, wie anders kan er voor haer hebben. Smeek by Dupré, ik bid u, smeek voor haer.
- Wees kalm, kind, herhaelde Herman steeds. Uw man zal u niet vervloeken, hy zal u zegenen.
In de voorzael gekomen, zagen zy in eenen hoek eene berrie staen, met een zwart laken bedekt.
- God! riep Blandina, en sloeg byna van schrik achterover. Vader, zie hoe de beulen hem hebben doen lyden! Zie, hoe zy hem hebben afgemat!... Hy kan niet meer gaen..... Kom.....
En ze trok den wankelenden Herman naer de berrie voort. Een hoek van het zwart laken werd opgeligt en Blandina stortte in bezwyming; haer vader stond als versteend.........
Op de berrie lag het lyk van Dupré!



{==54==} {>>pagina-aanduiding<<}

IV.

Na dat Karel-de-stoute, Vlissingen verlaten had, ging hy voort met Zeeland en Braband te bezoeken. Overal trachtte hy het volk te voldoen; maer zyne strengheid boezemde ieder meer schrik dan liefde in. De hertog scheen niet anders te zoeken - en nogtans was niets gemakkelyker dan zyn persoon te naderen: edel en onedel, elk werd in zyne tegenwoordigheid toegelaten en, indien Karel zoo zeer wenschte van iedereen gevreesd te worden, was toch zyn groot vermaek de klagten zyner onderdanen, die der arme lieden mogelyk met meer gedienstigheid nog dan die der anderen, aen te hooren.
Te Gorcum, gelyk wy in het begin van ons verhael gezien hebben, wilde hy opene vierschaer houden. Den 28 juny was hy binnen de muren dier stad getrokken, waer eene menigte volks uit Holland, Braband en Zeeland kwam samengestroomd, om regt van Karel te eischen. Den 1 july was daertoe de bepaelde dag.
In eene groote zael van het regtshof had de hertog eenige zyner ridders vergaderd. Aen den hoek eener lange tafel, met een kostbaer tapyt van rood Utrechtsch fluweel bedekt, zat Karel, aen den anderen hoek zyn geheimschryver Boisseau, en achter de tafel, bevonden zich de ridders, waervan sommige neêrgezeten waren, andere op de kappen der stoelen leunden en eenige regt stonden. Den bevelhebber van Vlissingen kon men bemerken tusschen degenen die neder zaten: hy was dáér; de hertog had het hem bevolen, gelyk wy gezien hebben. Voor hem bevond zich een hoog breed venster, dat uitzicht had op het voorhof waer men gewoonlyk de pligtigen regtte. Zy, die voor het een of ander leed hun aengedaen dachten regt te mogen vragen, en buiten deze nog vele nieuwsgierigen hadden zich op dit voorhof vergaderd; want het gebeurde somtyds dat een misdadige ter dood werd veroordeeld,

{==55==} {>>pagina-aanduiding<<}
en dat de straf het vonnis onmiddelyk volgde; en te meer, wanneer er in een paleis of raedhuis iets gebeurd, wat talryke menigte vereenigt zich alsdan niet om te zien wat daer achter de muren geschiedt?
Het is dus niet wonder dat het volk op het voorhof zoo digt op een gepakt stond, als hadde dit een vloer van menschenhoofde gekregen. De zon, die in het midden van hare blauwe baen prykte, zond gloeijende stralen op al die schedels neder. De lezer stelle zich het jammeren der vrouwen voor, wier krytende kinderen schier verpletterd werden; het ongeduldig stampen dergenen welke zich verdroten om dat er nog geene onthalzing of ophanging plaets greep; dan het krakeelen van eenige persoonen die men op den voet getrapt had of tegen het lyf gevallen was; verder het morren en vloeken van soldaten die orde moesten houden onder die menigte, maer er niet toe kwamen; ten leste, het blazen van allen, want het zweet liep by beken langs hunne aenzichten af, en hy zal zich een gedacht konnen vormen van deze vergadering.
Op de yzeren tralie van het venster, dat zich het digst by de regtszael bevond, was een hoop jongelieden geklommen, die, indien men naer hun schateren en hunne gebaren moest oordeelen, zich buitengewoon vermaekten.
- Eh! Rombaut, zeg eens, riep een matroos die zich met handen en voeten aen de tralie vasthield, wie is er daer binnen gegaen?
- Een boer, die zeker gaet klagen omdat de hazen 's nachts zyne koolen opeten.
- En wie moet er nu ingaen? vroeg een derde; ik kan dat van hier niet zien.
- Wel, hernam Rombaut, ik weet niet wat het voor iets is. Maer het schynt my eene begyn: zy is van top tot teen in het zwart en een lange sluijer bedekt haer gezicht.
- Die zal zeker vermoeid zyn, schreeuwde de matroos met een lach, onder haren regel te leven. Ik geloof dat ze zal gaen vragen om in het klooster te treden waer er twee paer schoenen

{==56==} {>>pagina-aanduiding<<}
onder het bed staen; want volgens ik kan zien heeft ze daer iets by de hand.
- Dien ouden daer? vroeg een ander. Ik geloof dat gy er den zot meê houdt. Zy is nog een frisch ding, en ze zal gemakkelyk wat anders kunnen krygen. Dat ze maer eens by my kome.
Doch de boer, die volgens Rombaut klagten was gaen doen, omdat de hazen zyne koolen opaten, trad de zael uit.
- Hooren wy er thans anderen, sprak Karel-de-Stoute.
- Zyn er nog? Vroeg een ridder stil aen den hoofdman, die by den inkoom stond.
De hertog had deze woorden gehoord en regtspringend, riep hy:
- Wie doet die vraeg? Wie is er hier vermoeid? Of is er misschien iemand voor wiens oor de klagten des volks niet zoet genoeg zyn? Het is ons, grooten, niet genoeg ons door het vermaek te bedwelmen en het geringe volk door de trotschheid van sommigen te laten onderdrukken. Dit zal ik nooit lyden, daerom draeg ik de kroon van Bourgondiën niet. Ik ben te Gorcum gekomen om geregtigheid te doen aen allen die regt vragen. Ik ligt deze zitting niet op voor dat de laetste klagt gehoord zy. Hy, wien dit te zwaer valt, mag vertrekken; ik gedoog hem in myne tegenwoordigheid niet. En zich nederzettende vroeg hy aen den hoofdman: wie nu?
- Een gryzaerd met zyne dochter, was het antwoord.
- Laet hen binnen treden.
En de vrouw, wier kleedsel Rombaut ons deed kennen, en welke niemand anders dan Blandina was, werd met haren vader binnengebragt. Op dit oogenblik liep er eene hevige siddering over het lichaem des bevelhebbers en hy keerde zich een weinig met den rug naer de binnentredenden.
De ouderling wierp zich met zyne dochter voor Karels voeten, en bood hem een brief aen met deze woorden:
- Regt, hertog, regt voor myn kind.
Karel brak den brief open, las hem terwyl eenige teekens van gramschap zich op zyn gelaet vertoonden, en sprak:

{==57==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Staet op!... vrouw, uw man werd vermoord; zyn naem is?
- Dupré, zuchtte zy.
- Dupré!... dien naem heb ik nog gehoord, hernam de hertog nadenkend. Uw man verbleef te Vlissingen, geloof ik; hy was beschuldigd van oproer tegen my te willen maken.
- Leugen! sprak Blandina.
- Is het overige, wat my de brief zegt, waer?
- Zoo waer als er een God is die ons hoort, zegde Van Herderode.
- Vrouw, regt zal u geschieden. En met eene schrikkelyke stem ging hy voort: vreeslyk zal de straf van den booswicht zyn!
Wie op dit oogenblik het gelaet des bevelhebbers had gadegeslagen, hadde gezien dat eene nare bleekheid er zich over verspreidde.
- Hoofdman, sprak Karel, leid dezen gryzaerd en zyne dochter henen. Gy, ridders, laet my alleen. Slechts Van Steenveldt blyve hier om my raed te geven.
Wanneer zyne bevelen volvoerd waren, zegde hy aen den bevelhebber, terwyl hy hem den brief van Blandina aenbood:
- Lees, liegt dit geschrift ofte niet? Ik eisch dat gy my de waerheid zegget. Neem dan aen. Waerom weigert uwe hand dit geschrift te aenveerden? ô, Ik zie het, het beven uwer leden, de bleekheid van uw aenzicht zeggen my reeds genoeg.
- Genade! geduchte heer, genade! smeekte de ridder op zyne knieën.
Karel schoot in woede en den brief op de tafel werpende, riep hy:
- Genade! gy durft my die nog vragen? Gy die eenen onnoozelen man als eenen pligtige in de boeijen wierpt; die my deedt gelooven dat hy misdadig was. Gy hebt my bedrogen; gy onbeschaemde, hebt met my gespot! met my, Karel, hertog van Bourgondiën!
- Om 's hemels wille! zuchtte Van Steenveldt.
- Gy vraegt genade! gy, die eene zwakke vrouw door laffe

{==58==} {>>pagina-aanduiding<<}
bedreigingen marteldet; die haer de vryheid van haren onschuldigen man ten pryze van hare eer aenboodt, die, na eene helsche drift te hebben voldaen, uw woord ontrouw werdt, en in plaets van den echtgenoot dier ongelukkige vrouw zyne vryheid te geven, hem den dood gaeft!.... En gy zyt ridder? Daer! - schreeuwde de hertog in klimmende gramschap en trok den bevelhebber zyne gouden ketting van den hals. - Gy zyt onweerdig deze eereteekenen te dragen. Geef my uw degen!
Van Steenveldt stond langzaem op en gaf Karel den gevraegden degen af.
- Hertog! sprak hy.
- Ge spreekt nog?
- Ik bid u!
- Ge wilt u verschoonen?
- Ik ben pligtig, stamerde hy; ik belyde het, maer vergeef eene misdaed waertoe een onweêrstaenbare drift my vervoerde. Ik heb die vrouw bemind; myne liefde werd verworpen en ging over tot razerny. Ik was my zelven niet meer meester. Zeker verdien ik groote straf, doch uwe genade zal de strengheid van het regt verzachten. Gedenk toch, voor dat uw mond myn vonnis uitspreke, de diensten, welke ik den heere, uwen vader bewees.
- Ha! ik moet my die herinneren! sprak Karel spottend. Ze zyn zeer goed in myn geheugen geprent. Indien gy uwe pligten zoo wel onthielt als ik uwe diensten onthoude, dan zoudt ge thans niet als misdadige voor myne voeten moeten smeeken. Ge denkt mogelyk dat ik u beloonen zal tot andermans nadeel: gy bedriegt u. Ik sta nu als regter voor u, en niet als de belooner van uwe diensten, verstaet ge dit? Eene vrouw die gy in het ongeluk gedompeld hebt, het bloed van eenen ongelukkigen echtgenoot lafhartig onthalsd, roepen my om wraek. Ik heb beloofd dat goede geregtigheid zou gedaen worden en de hertog van Bourgondiën verbreekt zyn woord nooit!
- Geduchte heer, sprak de bevelhebber met zwakke stemme; ik doe alles wat de klagten van die vrouw kan stillen.

{==59==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ik ben waerachtig nieuwsgierig. Laet hooren wat ge doen zult.
- Ik beloof, op myne eer, haer te trouwen en al myne schatten aen haer en hare kinderen te maken.
Eene geveinsde kalmte verscheen op het gezicht des hertogs en hy sprak:
- Ik wil thans niets beslissen. Het is toch altoos goed dat gy u met die vrouw verzoent en hare klagten stilt. Welnu schryf uw voorstel op dit perkament in der voege, als ik u zeggen zal; schryf.
De bevelhebber schreef de volgende woorden, die hem de hertog voorzegde:
- Ik zweer op myn woord de weduwe van Dupré te huwen en na myne dood al myn goederen, roerende en onroerende, aen haer en hare kinderen te laten.
Na dat hy het met zynen naem onderteekend had, overhandigde hy het perkament aen Karel. Deze sprak:
- Ik zal het voorstel doen; intusschentyd, ga in de kapel en spreek uwe biecht. Wordt het voorstel aengenomen, dan weet ge dat men met God verzoend moet zyn als men het sakrament des huwelyks ontvangt; wordt het verstooten, dan wilt ge toch met geene zonde op het hart in de eeuwigheid gaen, geloof ik. Nu, ga henen.
Hy zag den ridder met verachting na en dacht: een bevelhebber van Vlissingen durft den hertog van Bourgondiën bedriegen. Wy zullen dien worm bytyds verpletten.
Hy belde en den hoofdman verscheen.
- Gelei den ouderling, zegde Karel, en zyne dochter die my regt kwamen vragen, hier.
Luttel stonden daerna was zyn bevel volvoerd.
- Gryzaerd, sprak hy, gy hebt regt voor uw kind gevraegd; ik heb beloofd u zulk te laten weêrvaren.
- Dan ben ik verzekerd het te bekomen, zegde Herman. De hertog is een ware ridder.
- Dan zal de moordenaer, voegde er Blandina by, zyne welverdiende straf hebben.

{==60==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Valt zyn hoofd, hernam Karel, dan zyt ge niet gewroken; want dan zou de vlek die hy op uwe deugd wierp, niet uitgewischt zyn. By het volk zoudt gy altoos voor eene trouwelooze gade doorgaen. Het volk immers weet niet wat helsch gedrag de bevelhebber jegens u hield. Gy zoudt het kind dat ge draegt, dat toch uw bloed is, dat ge zult beminnen al haet ge den vader, van een ieder verstooten zien, en gy zoudt lyden, vrouw, bitter lyden.
Blandina zag den hertog verwonderd aen.
- Hoor, ging deze voort, ik wil uwe eer hersteld zien. De bevelhebber belooft u te trouwen; hy biedt u zyn hart en zyne schatten!
- God! riep Herman, verbleekend.
Blandina bleef eenige oogenblikken als versteend; dan, hare verontweerdiging lucht gevend, sprak zy:
- Zyne schatten, zegt ge! Heb ik u begrepen? hy biedt my zyne schatten voor het bloed van mynen man. Ik voel dat de blos der schaemte op myn voorhoofd klimt, wanneer men my dien koop voorstelt: - Geld voor bloed! Hy biedt my zyn hart? - Die man heeft my waerlyk liefgehad!.... Wanneer hy marteling op marteling verzon om myne ziel te folteren; wanneer hy my de akelige kreten die het geeselen mynen man onttrok, deed hooren; dan schepte hy vermaek in myn lyden, want dan speelde een grimlach van helsch genoegen om zynen mond; die man heeft my waerlyk bemind!... Wanneer de zuchten in mynen benepen boezem smoorden, dan hitste hy lachend de beulen aen om de folteringen myns mans te verdubbelen, en zoo zocht hy nieuwe pynlyke kreten uit myn hart te roepen. Die kreten moesten hem wel zoet zyn, want dan blonk zyn oog van vreugd. En die man heeft my liefgehad, niet waer?..... Hertog, ik verstoot zyn voorstel met verachting. - Hebt ge vergeten dat er tusschen my en den bevelhebber een stroom vloeit, die ons altyd van elkander verwydert - een bloedstroom? Weet ge niet dat er tusschen my en hem een eeuwige scheidspael ligt - het lyk van myn vermoorden man?
- Myn kind, bedaer!.... riep Van Harderode. - Hertog, overdenk wat ge vraegt; myne dochter met den moorder van

{==61==} {>>pagina-aanduiding<<}
haren man doen trouwen, weet ge wat dit beteekent? ô, Dit is afschuwelyk!
- Vader, en gy jonge vrouw, denkt ge dat ik iets anders wil dan uw goed? vroeg Karel met nadruk.
- Zoo ik dacht, antwoordde Blandina, dat gy iets anders wildet, hadde ik u geen regt geeischt.
- Laet my dus begaen; volg myn verzoek en trouw met den bevelhebber.
- Met den moorder van Dupré?... nooit!
- Gy weigert dus naer my te luisteren?
Blandina zuchtte diep en sprak:
- Wanneer de beulen mynen man geeselden, en onder de verdubbelde slagen de koorden hem een pynelyk geschreeuw deden slaken, dan is my geen enkele slag, geen enkele schreeuw ontgaen; ik luisterde. Iedere kreet van mynen echtgenoot zonk tot in het diepste van myn hart en vond daer eenen wedergalm, die my riep: haet aen den lafaerd! en ik heb geluisterd. Eischt gy nu dat ik doof blyve voor die kreten, voor den galm dien zy in myn binnenste deden ontstaen?..... Dit kunt, dit moogt ge niet..... Ik moet den bevelhebber haten, ik heb het gezworen en gy vraegt dat ik hem beminne, hertog!
- Om dat dit huwelyk niet alleen uw geluk, maer ook dit van uw kroost zal zyn. Wat lot is uwe kinderen beschoren, nu zy de hand die hun het voedsel gaf, verloren hebben?..... Uw vader is te oud - gy zyt te zwak. Wat staet hen te wachten? - Armoede en ellende! Gy weigert my te aenhooren; wat zult gy antwoorden, wanneer gy uwe kinderen van honger en gebrek zult hooren smeeken en weenen?
- Ik kwam hier, sprak Blandina, om regt te krygen en niet om nieuwe martelpynen uit te staen.
- Gy misgrypt u over myne inzichten, hernam Karel. Ik doe u het voorstel des bevelhebbers uit pligt en ik verzoek u het te aenveerden uit liefde voor uwe kinderen.
- Ik verstoot het uit liefde voor Dupré.
- Ik deed het u kennen; om dat ik denk dat het uw geluk zal maken.

{==62==} {>>pagina-aanduiding<<}

- En ik verwerp het uit eerbied voor my zelve, antwoordde Blandina met fierheid.
- En zoo ik u gebood het te aenveerden,
Blandina nam Hernam by de hand en zegde:
- Vader, laet ons vertrekken.
- Blyf, sprak Karel op dwingenden toon. Ik heb uw goed gewild; gy hebt geweigerd aen myn verzoek te voldoen. Nu zult gy aen myn bevel gehoorzamen. Spoed u naer het outer.
- Het helsch treurspel door een moordenaer en vrouwenverkrachter begonnen, antwoordde Blandina met een nydigen grimlach, moet een hertog van Bourgondiën eindigen; het is schoon!
- Ik verdraeg geduldig, sprak Karel en scheen vergramd, dat men weigeringen doet aen myne verzoeken; maer minder dat men my beleedigt. Ga! want ik lyde in het geheel niet dat men zich tegen mynen wil verzet.
- Dat weten wy, ging de weduwe van Dupré met bitteren grimlach voort; want ge zyt hertog en graef. Het geringe volk moet de hand der grooten in zyn aengezicht laten slaen en die hand, beklad en rood van burgerbloed, dan nog dankend kussen. Wy moeten ons gedwee den nek laten klemmen door de vuist dier trotschen - wy mogen niet klagen; gy hebt geene ooren dan voor het gewoel van het feest en voor de laffe tael eens vleijers. Willen de grooten de wonden des volks heelen, dan is hun troost woorden en hun geneesmiddel vergif!
- Die hoon gaet te ver. Ga, of ik doe u wegsleuren.
Herman vatte Blandina by den arm en riep wanhopig:
- Men rake ze niet. Kom, myne dochter, dezen laetsten slag nog gevoeld! Hebben de slagen van een bevelhebber ons het hart niet kunnen breken, die van een hertog zullen het vermorzelen. De daed is volgens den rang. Kom aen, Blandina!
En hy trok haer naer de kapel voort. De hertog scheen verheugd, want hy sprak:
- God dank! ik heb het verkregen; nu is myn doelwit getroffen.
Hy ging aen de deur van het naestgelegen vertrek, en riep:

{==63==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Myne ridders, komt, spoedt u. - In gewigtige zaken, ging hy voort, wanneer zy by hem waren, zie ik u geerne naest myne zyde. - En het perkament met het voorstel des bevelhebbers beschreven, aen zynen geheimschryver gevende:
- Druk het hertogelyk zegel op dit perkament en overhandig het daerna aen de vrouw, die terstond uit de kapel zal treden. Dit geschrift van eenen misdadige moet haer tot waerborg dienen dat zyne goederen en erfdeelen haer na zyne dood toebehooren. Nu nog iets. Ik wil regt doen op het voorhof. Ga, draeg dit bevel.
- Vorst, aen wien?
- Begrypt ge dit niet?
- Vergeef, geduchte heer, vroeg Boisseau; het is....
- Voor den beul.
De geheimschryver boog zich en ging henen.
- Heeren, sprak Karel tot zyne ridders, myne handelwyze moet u waerschynelyk een raedsel zyn. Binnen luttel stonden zal u alles verklaerd worden, en ik ben zeker dat ge zult bekennen dat ik regtig handel.
Op dit oogenblik keerden de bevelhebber, Blandina en haer vader uit de kapel terug. Eene zekere vreugde lag op het gezicht van Van Steenveldt, zyn oog blonk helder; hy dacht den dood ontsnapt te zyn. Het gelaet der vrouw en des gryzaerds integendeel waren bleek en hunne oogen ten gronde gerigt.
- Bevelhebber, vroeg Karel, ge zyt verzoend met de weduwe van Dupré?
- Vorst, de priester Gods heeft ons vereenigd.
- Gy, vrouw, zyt ge nu voldaen?
Blandina antwoordde met een stille grimlach, maer met een grimlach, waerin zich de diepste wanhoop en de bitterste zielesmart verzamelden.
- Ik had my nogtans beloofd dat ge mynen naem zoudt zegenen, hernam de hertog.
- Ik ook - met een vloek! zuchtte de vrouw.
- Het doet me spyt dat ge myne inzichten blyft misdenken....... Bevelhebber, gy zyt zeker te vreden?

{==64==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ja, hertog, zegde Van Steenveldt op dankbaren toon.
- Maer de geregtigheid niet! donderde Karel met verschrikkelyke stem; en den arm uitstekende naer het venster dat op het voorplein uitzicht had, grynsde hy den bevelhebber toe: daer wacht men u!
- Dank! dank! - Vader, ik ben van het monster verlost, riep Blandina in geestvervoering.
Op het voorhof had het volk eene plaets geruimd. Eene diepe stilte heerschte nu onder de nieuwsgierige menigte. Te midden der lediggemaekte ruimte stond een kapblok en naest dien kapblok, de beul, met opgestroopte armen en eene byl in de hand.
Van Steenveldt had met het oog de rigting gevolgd waer de hertog hem heen wees, en hy zag zyn wachtend vonnis staen. Bleek als ware hy reeds dood geweest, sprong hy vooruit, viel op zyne knieën en smeekte:
- Genade! genade!
Maer kalm en onverbiddelyk klonk de stemme des hertogs:
- Die schonk Karel van Bourgondiën nooit!
En eenige stonden later ging er, als uit eenen mond, een lange zucht op uit de menigte die op het voorhof was vergaderd.
Het hoofd van den bevelhebber van Vlissingen, was grimmend voor de voeten van den beul gerold!

Hendrik Peeters.








{==65==} {>>pagina-aanduiding<<}

Brief aen zyne K.H. den Hertog van Braband

over de onlangs in openbare zitting der belgische Akademie gehoudene rede van den H. Baron de Stassart.

Genadige Prins!

Gy hebt onlangs eene publieke zitting onzer Akademie bygewoond, waer Gy tamelik vreemde meeningen hebt hooren uiten over eenige mannen, die den vaderlande tot groote eere strekken. Waert Gy bestemd om het voordeel eener openbare onderwyzing, gelyk uwe edele oomen, te ontvangen, en uit deze frissche en levendige bronne de kennis onzer geschiedboeken en onzer oude instellingen te putten, dan ware het van gering belang zoo de dwaling somtyds tot U insloop. Doch U is het voordeel niet voorbehouden, het volk te kennen door uwe eigene verkeering met hetzelve. De geschiedenis onzes en ook uwes lands, Genadige Prins, - daer Gy er in geboren en door de wet beroepen zyt er eens over te heerschen - die geschiedenis zal U niet gelyk onzen zonen geleerd worden. Zoo die taek aen de verwaende onwetendheid eens vreemdelings niet wordt toevertrouwd, dan zal ze zeker aen menschen te beurt vallen, die, door hunne standvooroordeelen, den wenschen en der hope van 't levendig gedeelte des volks vyandelik geworden zyn. U en zullen onze geschiedenissen met de geëischte onpartydigheid niet worden verteld, zy en zullen noch uit de nationale bronnen geput, noch van de vreemde bestanddeelen gezuiverd zyn, die ze zoo lang vermomd en vervalscht hebben. Voor U zullen ze op de oude

{==66==} {>>pagina-aanduiding<<}
baen voortslenteren, en met die valsche verwen bedekt blyven, die heur in droeve tyden, toen Belgiën noch zelfstandig noch zelfbewust was, zyn opgedrongen geworden. Wanneer men U die grootmoedige stryden zal vertellen, die ons borgerzonen, het hart doen kloppen, dan zal men U voorts van ongehoorzaemheid en muitery spreken, den banvloek uitroepende over die heldhaftige martelaers, die hun leven opofferden, nu om 's lands gebied tegen den buitenvyand, dan om de nationale vryheid tegen de binnendwingelandy te verdedigen.
Dikwils genoeg zullen in uwe ooren de stemmen weêrgalmen van hovelingen, yverig om U de waerheid te verzwygen en de geschiedenis naer uwe, door hen opgewekte, nooit bedaerde driften, te vermommen. Hier moet by tyd de ruwere stem eenes volkmans die lastige rolle by U spelen, welke eertyds een slaef, gebonden aen den wagen des romeinschen zegepralers, vervulde, en U dus tegen dien zwymelgeest helpen beschutten, die een tot de kroon bestemd hoofd zoo ligt aengrypt. In uw eigen belang zelfs, gelieve my, Genadige Prins, voor eenige oogenblikken uwe aendacht te schenken.
Ik zal my niet ophouden by de tamelik vreemde gedachte van Godvrede van Bulloen en onzen vlaemschen vorsten hunnen borgerbrief te bestryden, omdat zy leenhouders waren des konings van Frankryk. In dien gevalle zouden er, de heele middeleeuwen door, geene Belgen in Belgenland geweest zyn, dewyl zy, die door geene leenbanden aen den franschen monarch waren gehecht, gelyke leenpligten hadden jegens den keizer van Duitschland. Dus moet men, oftewel loochenen dat er een Belgiën bestond, oftewel erkennen dat dit land, zoo zeer mishandeld door die mannen zelve, die zich voor deszelfs zonen uitgeven, het regt heeft die mannen, welke het voortgebragt heeft, als de zyne te aenschouwen.
Ook zal ik my niet langer ophouden by de niet minder vreemde gedachte, Karel-de-Groote en zyne voorvaders te verfranschen. Er was een tyd, Genadige Prins, waer men ernstig beweerde dat de Capetingers de wettelike erfgenamen waren der door hen onteigende Karlovingeren, en dat ze desvolgens op de landen,

{==67==} {>>pagina-aanduiding<<}
die eertyds in derzelver ryke ingelyfd waren, aenspraek maken konden. Zulks geschiedde in name van een uwer moederoomen, van dien Lodewyk den XIVe, wiens grootheid aen ons Belgiën zoo noodlottig wierd. Zulke aensprake die in de XVIIe eeuw Europa's gramschap verwekte, zou slechts in de XIXe de schouders doen optrekken. Belacheliker ware ze toch niet dan die, waermede onze groote historische gestalten tot fransche helden zouden vervormd worden. Wie weet niet (en gy zelf, Genadige Prins, hoe jong ook en hoewel gy geen lid der Akademie zyt, welligt weet gy het al) dat der Karlovingeren stam op 't grondgebied der germaensche Franken geboren was; dat hy jegens Neustrië, het gebied der romeinsche Franken, slechts eene vreemde dynastie was, opgedrongen by gevolge eener geweldige tegenwerking; dat hy er uit dien hoofde, altyd onvolklief bleef en dat Hughe Capet's troonbestyging juist daertoe geschiedde, om de vreemden uit eenen bodem te jagen, waer het geweld alleen ze ingevoerd had. Dit zyn daedzaken door de nieuwere wetenschap bestadigd, en welke de Franschen zelve hebben leeren aenerkennen. Austrasië vooral, die landstreek, welke ten tyde der verdeeling des frankischen ryks, Lotherryk of Lotharingië genoemd wierd, is het geboorteland, het heimland (om wat op zyn hoogduitsch te spreken) der Karlovingers. Hebben Landen, Herstal, Jupille de hoofden dezes doorluchtigen stams niet zien geboren worden? Was niet het oude Ardennenwoud hunne gewoone jagtplaets? Waren niet hunne talryke lusthoven, tusschen Maes en Rhyn verspreid, het lievelingsverblyf eeniger van hen? Is het ook niet in 't midden der lotherryksche volkeren dat onzes grooten Karels leste afkomelingen, uit Neustriëns grondgebied teruggedreven, nog eene scherm- en schuilplaets vonden, om er hunnen levensloop te eindigen?
In der waerheid, Genadige Prins, zyn er zekere zonderbare meeningen, die eener wederlegging niet weerd zyn. Misschien zelfs zou ik my de bovenstaende beschouwingen hebben gespaerd, waren niet zulke strydvragen van nationale eigenliefde inderdaed gewigtiger dan dat in den eerste schynt. Een volk moet van

{==68==} {>>pagina-aanduiding<<}
zyne groote mannen veel houden; onze te lange onverschilligheid te dien opzichte, heeft al menig wapen tegen ons geboden.
Doch men heeft zich daermede niet vergenoegd, ons eenige van onze roemzuilen aen te vallen. Een borger, wiens in eere stelling door 's vryen Belgiëns bestuer ambtelik is afgekondigd geworden, heeft van het diepste zyns grafs waerin hy zoo lang miskend gelegen had, kunnen gevoelen dat des lasters ademtogt zyne assche wederom verontrustte. Die daedzake gewigtig zynde, vordert nadere uitlegging. Hoort deze bezonderheden aen, Genadige Vorst, ze maken een van de belangrykste hoofdstukken onzer geschiedenis uit.
Op 't einde der XIIIe eeuw, wierd ons Vlaenderen in zyne zelfstandigheid, ja in zyn bestaen gedreigd, van den koning, die zich deszelfs opperleenheer noemde. Dat Vlaenderens zelfstandigheid op veel sterkere grondvesten lag dan die der andere kleine staten, welke leengoederen van Frankryks kroone hieten, en dat deszelfs bestaen aen het behouden van vriendelike betrekkingen met Engeland vastgebonden was, is overbekend. Geerne hadde de koning over de Vlamingen die yzeren hand uitgestrekt, welke hy zynen anderen leenlieden had weten optedringen, geerne hadde hy dezelve mede ingewikkeld in zynen vreeseliken stryd met het huis van Plantagenet, waerin het een of het ander koningryk op 't punt stond te verzinken. Zeker wierd het centralisatiestelsel door de Capetingers ingevoerd, Frankryk voordeelig, dewyl het er de monarchische eenheid grondde; maer het was niettemin eene schending der bestaende betrekkingen, eene inbreuk aen de wettelike, door den tyd gevormde instellingen; men mag dus die staetkunde, die de leenbanden tegen de veel nauwere banden der oppermagt verwisselde, niet anders aenzien, dan als eene onregtmatige verweldiging. Het wederstaen was voor Vlaenderen èn een recht èn een dringende nood.
Toen heerschte Gwido van Dampierre. Zyn grootvader van moederzyde was Boudewyn van Constantinopel, die edele en deftige gestalte, welke nu gekheid en onwetendheid alleen ons betwisten kunnen. Zyn vader was een vreemdeling, dien de handelingen

{==69==} {>>pagina-aanduiding<<}
der staetkunde het bed der gravinne Margaretha hadden laten intreden, ten nadeele van eenen Belg, den ongelukkigen Bosschaert van Avesnes. Er was Gwido een middel voorhanden, om dit oorsprongsgebrek goed te maken, namelik zich met de nationale belangen te vereenzelvigen, gelyk het u ook te doen staet, Genadige Prins, indien Gy over onze zonen heerschen wilt.
Gwido had sedert eenige jaren zyne moeder opgevolgd, toen de troonbeklimming eens nieuwen leenheeren hem dwong, een schadelik verbond, zynen voorganger opgedrongen, te zweren waer te zullen nemen; zulk was het beding zyns leenpligts, en, vervulde hy dit niet, dan moest hy zich eener ongelyke worstelinge overgeven. Die nieuwe leenheer was Philippe-le-Bel, oorbeeld der ontrouw, weerde voorganger eens Machiavels, Philippe-le-Bel, die reeds in de XIIIe eeuw die verfoeijelike staetkunde betrachtte, welke twee eeuwen later, met zoo veel uitkomst, ten schandeliken hove der Borgias wierd uitgeoefend. De graef van Vlaenderen wierd een van zyne slagtoffers. Ontwyfelachtige daedzaken leverden hem weldra nieuwe bezwaren op en bewezen hem dat zyne vernedering in het Louversche paleis was beslist geworden.
De oorlog was tusschen Engeland en Frankryk pas uitgeborsten. Vlaenderens belang was klaerblykelik: het moest zich onthouden van party te nemen, den leenheer niet vergrammen en tevens zich de markt niet sluiten, waer de nationale nyverheid met oorstoffen verzorgd wierd. Zulks geloofde Gwido in eene familie-verbindtenis te vinden en hy bestemde zyne dochter Philippine den zone van Edward I tot vrouw. Dat kon natuerlik als toereikende reden worden bygebragt, om de wapens niet voor Frankryk te nemen, terwyl jegens Engeland de leenband zou aengeroepen worden, om tegen Frankryk geenen oorlog te voeren. De uitslag bewees dat de graef misrekend had, toen hy op 's engelschen konings belofte vertrouwde.
Philippe-le-Bel verborg den spyt, dien hy over de bedoelde verbindtenis gevoelde, veinsde onverschilligheid, en uitte slechts het verlangen, de jonge prinsesse, wier peet hy was geweest, nog eenmael te zynen hove te zien, eer ze de zee overvaerde.

{==70==} {>>pagina-aanduiding<<}
Vertrouwenvol door zyn rein geweten, geleidde Gwido zyne dochter naer Parys. Toen voer de koning uit, overlaedde hem met onverdiende verwyten, hiet hem gevangen houden en voor zyne Cour des Pairs betrekken. De arme bruid des Prinsen van Wallis, die eenen troon met deszelfs glans had gedroomd, ontwaekte 's anderendaegs tusschen eens kerkers muren.
Zoo weinig had de graef van Vlaenderen zyne leenpligten overtreden, dat dit Pairenhof, aen welks onafhanglikheid reeds degelyke slagen waren toegebragt geworden, hem nogtans van de betichting vry sprak. Hy moest desvolgens in vryheid gesteld worden; doch Philippe wilde maer één van zyne slachtoffers loslaten; hy hield de jonge prinsesse als een gyzelaresse, die voor zyns leenmans gedrag moest instaen. Gwido keerde wanhopend naer zyn slot Winendale terug. Gedurende ettelike maenden overlastte hy met zyne klagten den beul van zyn kind. Philippine zag Vlaenderen niet weder, en bezweek, eenige jaren nadien, onder het lyden der gevangenschap, misschien zelfs onder het vergift of onder de mishandelingen; want de geschiedenis, die niemand vleit, Genadige Prins, heeft die verschrikkelike betichting tegen den franschen heerscher als mogelik aengenomen.
Aldus teruggestooten, begreep de ongelukkige vader dat hem niets te verschoonen meer stond en weldra vereenigde een verbond zyne zaek met die der vorsten welke de heerschzuchtige staetkunde van Philippe-le-Bel tegen Frankryk had doen opstaen. Kwalik viel het hem uit. Flauwelik ondersteund van ongetrouwe bondgenooten, verraden van vele zyner lieden door goud en list omgekocht, wierd Gwido gedwongen eenen wapenstilstand te vragen. Dien verleende hem de koning, latende ook de beslissing der strydpunten met zyne vyanden den Pause over; een nieuwe listige maetregel, die den grave duer kosten moest.
Inderdaed, toen de paus Bonifacius VIII, die ook het slagtoffer des trouweloozen monarchen moest worden, zyn vonnis had uitgesproken, verklaerde Philippe zich er aen te onderwerpen, behalve wat zyne strydigheden met Gwido betrof, aen welken het roomsche hof op alle punten regt gegeven had. Dus nam hy in eenen keer

{==71==} {>>pagina-aanduiding<<}
den grave zyne bondgenooten weg, en deze vorst wierd van zyne medeborgers niet behoorlik ondersteund.
Want die vlaemsche borgers, die men U voorzeker, Genadige Prins, als onrustig en krygszuchtig zal afschilderen, toonden nogtans weinig lust om oorlog te voeren. By middel van bedriegelike beloften, had de fransche vorst der private eerzucht en den stoffeliken belangen een lokaes opgeworpen; er werd eene fransche party gevormd, die in Gent heur hoofdwapenplaets had, en de leeuw van Vlaenderen moest niet eerder ontwaken, dan by het gerinkel der met hoongeschreeuw geschudde ketenen, door order eens onbarmhartigen overwinnaers.
Aldus van het noodlot mishandeld, boog Gwido het hoofd neder. Karel van Valois had hem aengespoord om naer Parys te gaen, en zyns leenheeren toorn trachten te lenigen, hem belovende dat hy hem weder naer Vlaenderen zou terugbrengen, indien hy geen billike voorwaerden kon verkrygen. Gwido stemde er in toe. Toen hy by 's konings paleis met zyne twee oudste zonen en vyftig van zyne getrouwste lieden was aengekomen, verklaerde Philippe dat hy zich door zyns broeders beloften niet verpligt hield, en liet den Graef naer Compiegne gevangen leiden. Door verfynde wreedheid, wierden des graven zonen en andere kerkergenooten, ieder in eene afzonderlike gevangenplaets gedompeld. Het Pairenhof, voor hetwelk wederom eene betichting van ontrouw wierd aengedrongen, toonde zich dienstwilliger voor den monarch: het schoone leengoed Vlaenderen wierd verbeurd verklaerd, en met Frankryks kroone vereenigd. Ten toppe zyner wenschen, kwam Philippe naer Vlaenderen, om bezit te nemen van zyne nieuwe overwinning. Hy speelde er de rolle van een genadig heerschap, en trachtte zich vooral de genegenheid aentewinnen dezer burgeraristocratie, die het schepenambt uitsluitelik bekleedde, en met de ambachtslieden zoowel als met den graef worstelde. De keus des mans, die door den overwinnaer tot het bestieren des gewonnen lands wierd aengesteld, was bediedenisvol. Jacques van Châtillon was een hard en hoogmoedig edelman, met zyns stands vooroordeelen heel en gansch doordrongen, desvolgens de gemeentevryheden vyandelik,

{==72==} {>>pagina-aanduiding<<}
niets anders ziende in de vrye gewoonten der Vlamingen, dan vermetelheid, eene voorbeeldelike straf verdienende. Hy had tot makker den kanceleer Pieter Flotte, eenen baetzuchtigen en gemoedloozen rentmeester, zyns meesters alleszins weerdig. Dezes last was, den volke het voortbrengsel zyns dagelikschen arbeids aftepersen; genes, den wederstand uittedooven in 't bloed der ongelukkigen.
Als Philippe, na eenige maenden verloop, het bezit zyner nieuwe overwinning wel verzekerd waende, schudde hy eene lastige veinzing af. De ambachtslieden hadden zich verzet tegen zekere lasten die de schepenen hun opdringen wilden; nu gaf men het oproerig karakter der klagten voor, om een lang bezonnen ontwerp tot stand te brengen, namelik het bouwen van kasteelen en het afbreken der stadswallen. Wierd die uitvoering eens volbragt, dan kon de koning als alleenheerscher in Vlaenderen gebieden.
Om de gedreigde nationaliteit te verdedigen, was er op Gent geen staet te maken. Daer heerschte de fransche party, van Philippe zorgvuldig geleid en gespaerd. Brugge ving dus den wederstand aen onder het geleide van twee groote burgers: Pieter De Koning en Jan Breydel. Ze behoorden dezer minderheid der burgeraristocratie toe, by dewelke des koopmans belang en der ryken gewoonlike ikzucht den vaderlandschen zin niet hadden uitgedoofd. Eerst deed men vertoogen, en dan, toen het parysche Parlement de klagt der gemeene lieden van Vlaenderen verworpen had, en toen de dwingelandy, onbedekter voorhoofds, aen den dag kwam, dan begreep men dat het wederstaen met gewapenderhand een pligt geworden was. Er was nochtans in den beginne eenige weifeling, want de toorn des volks, zoo verschrikkelik hy ook uitbreekt, ontbrandt altyd traegzaem.
By 't zien van de verbittering dier borgeren, die hy alle dagen door nieuwe tergingen prikkelde, was Châtillon uitermaten blyde. Vertrouwende op zyne met yzer gepantserde krygslieden, op zyne zoo zeer beoefende schutters, hield hy eenen aenval voor geenszins gevaerlik en zocht zelfs eene wapenontmoeting, om de geheele onderwerping des lands te kunnen volbrengen. De dag was gekomen,

{==73==} {>>pagina-aanduiding<<}
waerop onze oude gemeentekracht en magt in Frankryk geschat zouden worden.
Door eenen opstand bedreigd, had Châtillon Brugge moeten verlaten. Na eenige dagen kwam hy er met een leger terug. De borgers onderhandelden. Er wierd besloten dat slechts een klein getal Franschen de stad zouden mogen ingaen en dat er aen de in den oproer te zeer ingewikkelde vaderlanderen een vrye doch droevige uitweg naer de ballingschap zou gelaten worden. Maer de stedehouder van Philippe hield het verdrag niet. Hy rukte met al zyn troepen Brugge in, vreeselike dreigingen uitsprekende en vele wagens medeslepende, die, gelyk men zeide, met koorden waren beladen, om de tot zyne wraek bestemde borgers voor hunner huizen dorpel optehangen.
Toen ontviel dezen zoo mishandelden volke het geduld. Er wierd aen de gebannen eene boodschap gezonden, die ze weder opriep, om met hunne medeborgers een hatelik jok te helpen afschudden. Hunne terugkomst gaf het sein tot den moord der beulsknechten van Châtillon, dezer bloedhonden, welke het volk met den name van hangboeven (suaccards) geschandvlekt had. Eens meimorgens 1302 (des vrydags voor O.H. Hemelvaert volgens den eenen, Sinte Urbanusdag volgens den anderen kronykschryver), kwamen de bannelingen, van Koning en Breydel geleid, de stad Brugge weder in, vermeesterden zich der poorten en drongen in alle straten, iedereen als leuswoord gevende twee vlaemsche uitdrukkingen (schild en vriend) welker uitspraek voor monden, aen de mildere zuidklanken gewoond, onmogelik was. Zoo onverwacht aengevallen, konden de Franschen der volkswoede niet wederstaen. Weinigen ontvluchtten den moorde.
De bevrydende beweging, wier leiding weldra door Gwido's jongere zonen en vooral door hunnen neef, den heldhaftigen Willem Van Gulik aengenomen wierd, won schielik en overal veld. In korten tyd behield de vreemde geen andere stad in Vlaenderen dan Gent en eenige verschanste plaetsen, waerin Châtillon in aller haest eene bezetting had kunnen werpen. Toen de koning vernam dat er op een tusschentyd van twintig jaren, den Siciliaen-
{==74==} {>>pagina-aanduiding<<}
schen Vesperen nu in de Brugsche Metten eene jonge zuster gegeven was, was zyne gramschap groot. Hy haestte zich een talryk leger te verzamelen, wiens bevel hy den grave Robert d'Artois overgaf. Ook deze keus was veelbelovend: in den beginne des vlaemschen oorlogs had Robert zynen oudsten zoon verloren en hy verlangde hem te wreken. Zyne soldaten, 's mans gedachte vertalende, traden overal voort, dragende boven op hunne lansen bessemen en fakkels eene bedreiging die geen ydel zinnebeeld bleef. Zy rukten inderdaed enkel moordend en brandend voort. Zoo doende, vleide, op eene weerdige wyze, de graef van Artois Philippes vrouw, dewelke hem by zyn vertrekken, had aenbevolen van met der lansen yzer de vlaemsche verkens, en met der spiesen yzer de vlaemsche zoggen te doorsteken.
Grof is het woord, Genadige Prins; ik zou my gewacht hebben, U hetzelve te herzeggen, ware het niet uit eenen koningliken mond gevallen.
In de vlakten omtrent Kortryk werden de Franschen met de Vlamingen handgemeen. Het gevecht was bloedig en de zegeprael hevig betwist; maer ten langen leste kreeg de goede zaek de overhand. Wie geen kwartier en gaf, dien wierd er geen gegeven, en dat was regt. Robert van Artois, van zyn peerd geworpen, terwyl hy die onversaegde borgers voorthieuw, die hy zoo onbeschaemd kwaed gespuis (ribeaudaille) noemde, wierd doodgeslagen; en men heeft voor moorders degene durven uitschelden, die in de beweging en ophitsing des gevechts, aen de bevelen hunner oversten gehoorzamende, geweigerd hebben hem genade te schenken! Maer nooit was de moord eens mans door de hand van zyns gelyken zoo geregtveerdigd. Gods wet zegt immers: wie het zweerd uittrekt, zal door het zweerd omkomen, en in geenen wetboek staet het, myns wetens, geschreven dat er aen het wild, van moord levend dier, het leven moet gelaten worden. Treffend is voorwaer die gevoeligheid, die zich ten voordeele des moorders vertoont juist als hy in zyn bloedbad betrapt en door de magt alleen tegengehouden wordt! Zeker ware het stichteliker geweest, dien bloedzatten roovershoofdman aen zyn lot te zien ontsnappen,

{==75==} {>>pagina-aanduiding<<}
slechts met het teruggeven van zyn zweerd! Zulks was, wel is waer, een in de middeleeuwen aengenomen gebruik tusschen die edele ridders, wier handwerk menschen te slachten was, gelyk ossen te slachten dat van eenen beenhouwer is. Doch, daer men U, Genadige Prins, deze verouderde bepaling van het aristocratisch wetboek deed opmerken, hadde men U ook moeten zeggen, dat zy op de onedele borgers en dorpers geenszins toepasselik was. Voor hen, als ze op het slagveld vielen, was er geene genade. En zy zouden diengenen genade gegeven hebben, die hun den titel en de regten van menschen niet toekenden! Bespotting!
In 't verhalen der daedzaken zal ik niet verder gaen. Met den slag by Kortryk wordt het eerste bedryf gesloten van dit bloedig en roemryk drama, dat eene geheele eeuw omvat en aen onze verwonderde oogen de deftigste gestalten onzer geschiedenis voorstelt. Men mag doen wat men wil, hunne gedachtenis zal toch in eere hersteld worden; door slecht en onbeduidend geschreeuw, voortgesproten uit vooroordeelen of onwetendheid, en afgekeurd door het algemeen gevoelen, zal hunne schitterende roemkrans nimmer kunnen uitgedoofd worden.
Nu, Genadige Prins, laet ik vrymoedig uw gemoed beslissen; wat meent Gy van Jan Breydel? Heeft men ten onregte zynen naem op eenen stoomsleper ingeschreven? Is er oneer by, wen wy ons door hem laten voortslepen?

een wael.

Luik, den 20 july 1847.








{==76==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vlaemsch-Duitsch zangverbond.


Vereeniging te Gent.

Eerste verjaerfeest gevierd van 26 tot 29 juny 1847.

Indien men over vyftien jaren had durven zeggen dat de vlaemsche tael in vlaemsch-België niet ten ondergange gedoemd was, dat er na verloop van weinig tyds eene hymne aen het Vaderland in de vlaemsche tael door Vlamingen, Hoogduitschers, ja zelfs door Walen, te midden der tweede stad van het Ryk, zou worden aengeheven, hadde menigeen met een medelydend schokschouderen geantwoord, als om te zeggen: ‘droomen! droomen! men roept geene dooden uit den eeuwigen slaep!’
Thans echter is er geen twyfelen meer overig: daedzaken kunnen spreken en spreken wezenlyk voor hem die al of niet hooren wil. De schyndoode maegd van den vlaemschen lande is uit den sluimer opgestaen; zy heeft den hertelyken handdruk harer edele hoogduitsche zuster gevoeld, zy heeft van blydschap getrild en dan van geestdrift gejubeld en hare stem met degene van Germanië vereenigd, om den Heere te loven en duitsche liederen ter eere van den gemeenen geboortegrond ten hemel te doen stygen. Meer dan zestien honderd Hoogduitschen en Vlamingen hebben, op den 26

{==77==} {>>pagina-aanduiding<<}
juny 1847, elkander den broederkus gegeven en plegtig gezworen dat broederlykheid voor hen geen ydel woord meer zyn zou, maer dat zy elkander voortaen met ziel en zin, als het telgen van éénen stam betaemt, verkleefd bleven. ‘Het verbond heeft zyne hooge zending begrepen, en op zyn vaendel, door de hand der keulsche jonkvrouwen geborduerd, te regte, de zinspreuk gesteld: Durch das schöne steht das Gute. Het heeft, als een levend Evangelium, voor leuze de woorden: Verbroedering en volksbeschaving! aengenomen.’ 1.
De vereeniging van al die zangmaetshappyen om in het hoog- en nederduitsch te zingen, en de goedhertigheid, die al de genen welke tot dit doel gekomen waren overal hebben ontmoet, hebben eene groote beteekenis. Zy bewyzen dat de vlaemsche beweging in het volk is doorgedrongen en dezes genegenheid heeft gewonnen; zy bewyzen dat de oproep van onze vaderlandsche schryvers niet in de woestyn heeft gegalmd; maer in meestal de borsten, die nog voor het schoone en het vaderlandsche kloppen, wederklank heeft gevonden; zy bewyzen dat iedereen begint te gevoelen dat men door zich zelven ook iets vermag als men het maer wil; dat de Vlaming nog te veel kennis zyner eigene waerde bezit, nog te veel echt duitsch bloed door de aderen voelt stroomen om ooit de gewillige slaef en de kruipende naäper van zuidsche volkeren te worden, wanneer hy in rei en rang zyner stamgenooten als broeder kan worden aenschouwd.
Eere zy dan den mannen, die medewerkten op dat de vereeniging der spraekverwante broeders in Gent, in de stad waeruit Artevelde, het zuiden eens beven deed, zou plaets hebben! Eere zy hun die wilden dat naer den ouden zetel der volksvryheid en grootheid, germaensche broeders uit alle oorden zouden toevloeijen, om te komen verklaren, dat tweelingen kunnen gescheiden worden, maer dat de band des bloeds, die hen vereenigd, steeds sterk blyft en nimmermeer kan vernietigd worden. Eere zy

{==78==} {>>pagina-aanduiding<<}
vooral den dichter Van Duyse, die het eerst op de grootsche gedachte der stichting van het Zangverbond is gekomen en oneindig veel tot deszelfs bloei heeft bygebragt en nog dagelyks bybrengt.

Des zaturdags 26 juny, ten zeven ure des avonds, kwam het konvooi dat de hoogduitsche en verscheidene inlandsche gezelschappen 1 voerde, aen de standplaets des yzeren wegs aen, waer zy uit name der belgische maetschappyen op het hertelykste begroet werden. De schoone kristalen beker 2 door den graef van Erbach-Erbach aen het Zangverbond verleden jaer geschonken, werd hun met den eerewyn aengeboden en menigmael op de verbroedering der hoog- en nederduitsche stamgenooten geledigd. Van daer trok de onoverzienbare stoet, waerby zich al de maetschappyen der stad en de muziek van verscheidene toonkundige genootschappen vervoegd hadden, naer het stadhuis, alwaer de stedelyke overheid de Zangers ter verwelkoming afwachtte. Op weg ontvingen de maetschappyen overal luide bewyzen van genegenheid: menigmael stegen er juichkreten uit het volk op en strooiden bevallige vrouwenhanden bloemen uit de vensters op den stoet. De studenten der Hoogeschool, gehoord hebbende dat hunne medebroeders

{==79==} {>>pagina-aanduiding<<}
der Universiteit van Bonn het feest kwamen bywoonen, hebben zich aen de talryke genootschappen aengesloten om hen op eene onderscheidene wyze te onthalen.
De Zangmaetschappyen werden op het stadhuis in de Troonzael ontvangen, en door den voorzitter des verbonds, aen het stadsbestuer voorgesteld, dat door den mond des burgemeesters de Rhynlandsche zangers welkom in Gents muren heette. De welsprekende doctor Weyden heeft de overheid bedankt in eene improvisatie welke door een herhaeld handgeklap toegejuicht is geworden. Vervolgens hebben de heeren Friederich, Vogel en Van Duyse het woord genomen: elke der zinsneden dier heeren gold de broederlykheid en het aenknoopen van altyd nauwere betrekkingen tusschen de spruiten des ouden duitschen stams.
Ten tien ure begaven zich de leden des verbonds naer de prachtige zael van het Casino, om zich van naderby te leeren kennen en elkander aldaer de hand toe te reiken, en eenige groetliederen aenteheffen 1. Doch eene groote menigte burgers had de zael reeds gansch gevold en maekte alle plegtigheid onmogelyk. Ondanks de algemeene verwarring heeft het Männer-Gesang-Verein van Keulen zyne stem durven laten hooren en daerdoor op eens eene heilige stilte doen heerschen, die slechts door toejuichingen na iedere stroof der chooren onderbroken werd. De heer Van Duyse was zoo gelukkig niet en de aenspraek die hy, als voorzitter van het Zangverbond voor Vlaenderen, aen de hoogduitsche en belgische Zangers toesturen wilde en reeds begonnen had, heeft hy moeten staken. Doch voor hen die een waer belang in het Zangverbond stellen zyn de woorden des heeren Van Duyse niet verloren: elke

{==80==} {>>pagina-aanduiding<<}
maetschappy heeft een afdruksel ontvangen van de redevoering die moest gehouden worden.
Den volgenden dag, zondag 27 juny, gelukte alles oneindig beter.
De reuzenzael der pas-perdus van het paleis van justicie, die anders reeds zoo een heerlyk vertoog oplevert, was voor het concert ryk versierd geworden. Aen elke zuil prykte een schild van eene nering der stad Gent. De estrade voor de zestienhonderd zangers en het orchest bestemd, besloeg de helft der uitgestrekte zael.
Eerst verscheen Franz Weber, muziekbestuerder van het Männer-Gesang-Verein van Keulen, op het gestoelte, waervan hy het choor en het orchest besturen zou. An Bacchus van Mendelssohn-Bartholdy, werd met kracht aengeheven. Dan ging men over tot het uitvoeren van den Broedergroet, woorden van Th. Van Ryswyck, getoonzet van J. Eykens, bestuerder der Antwerpsche lyrische vereeniging, van den Sangergruss van Strauss en van het heerlyke Motet van Bernhart Klein: Gott sei mir gnädig.
Daerna heeft de maetschappy Concordia van Bonn, waervan acht-en-dertig leden tegenwoordig waren, een allerliefst choor van A.E. Becker, das Kirchlein gezongen, dat met eenen donder van bravos is onthaeld geworden. By de muziek der volgende woorden:

Und wenn die Glocken klingen, 
Im frischen Morgenhauch 
Dan regt mit zarten Schwingen, 
Sich dort ein Glöcklein auch; 


was iedereen zoodanig door de klanknabootsing begoocheld dat men waerlyk dacht het klokske van de dorpkerk te hooren kleppen. Kon het anders of het publiek en de overige zangers moesten met geestdrift bis roepen? Concordia voldeed aen het algemeen verlangen en om hare tevredenheid te toonen, liet zy het daerby niet; maer voerde nog een choor Hüte dich, van den thands te Gent

{==81==} {>>pagina-aanduiding<<}
verblyvenden professor Girschner uit. Het is ons onmogelyk te zeggen met welk genoegen dit voortreffelyk stuk aenhoord werd.
Kon men nog na de heerlyke zangen das Kirchlein en Hüte dich de aendacht van het publiek boeijen? Voor een gewoon choor zyn wy overtuigd van neen; maer Carl Ludwig Fischer, kapelmeester te Wurtzburg, trad op het gestoelte en zou de uitvoering zyner Kriegerscene besturen, en, men oordeele daerdoor over de verdienste van het uitmuntend stuk dat de vergelyking met de beste toonkundige voortbrengselen kan doorstaen, het verrukte nog meer al de toehoorders!
Het tweede gedeelte des concerts ving aen met het Zangverbond, gedicht van Eug. Stroobant, muziek van C. Leibl, kapelmeester der hoofdkerk van Keulen, opzettelyk voor de plegtigheid gemaekt. De leden der Zangmaetschappy van Brugge hebben in dit choor, de solos gezongen en het meest bygedragen om dit grootsch en ernstig geschreven stuk te doen gelukken.
Dan volgden: der Rhein, van Parny; de Zegeviering, woorden van Rens, muziek van Beausacq, Juich Rhyn, door Mengal, waervan de uitvoering weinig of niets te wenschen overliet.
Het Rhein preussisches Kriegerlied van Weber, droeg de algemeene goedkeuring weg en sloot wonderwel die eerste luisterryke muziekvereeniging des verbonds.
Het concert van den tweeden dag, Maendag 28 Juny, liep nog beter af. Thands hadden de Zangers zich heel en gansch aen de zael gewoon gemaekt en waren reeds meer op elkander gezet, waerdoor dan ook de chooren met meerder kracht en zekerheid dan den vorigen dag aengeheven werden. Op zondag ontbrak er hier en daer nog al iets aen het ensemble, wat de chooren door allen gezongen aengaet, thands liet de uitvoering niets meer te verlangen.
Men begon met het uitmuntend motet Super flumina Babylonis, van Gevaert. Die jongeling welke tegenwoordig Gent bewoont en dit jaer den eersten prys te Gent en te Brussel heeft behaeld, en wiens naem over eenige maenden weinig bekend was, is slechts

{==82==} {>>pagina-aanduiding<<}
achttien jaer oud, maer is reeds een groot toondichter: de hoogduitsche komponisten, die zich toch allerbest in het stuk van muziek verstaen, hebben over het motet van den veelbelovenden Gevaert met de grootste bewondering gesproken, en konden in het eerst moeijelyk gelooven dat een jongeling van achtien jaren een zoo gevoelvol en zuiver stuk had kunnen schryven. Wy zyn met hen overtuigd dat Gevaert eens eene schitterenste parel aen de kroon van den roem des Vaderlands worden zal.
Het is ons onmogelyk in het bezonder over al de toonkundige gewrochten te spreken om hunne verdiensten uiteen te zetten. An die Künstler, woorden van Schiller, getoonzet door Mendelssohn Bartholdy, De Gentenaren voor den slag van Beverholt, Frühlings Andacht, Die jungen Musikanten, Lenzfragen, hebben algemeen bevallen en een donderend handgeklap verwekt, en Meerestille en Glückliche Fahrt van Fischer bewyzen dat deze toonzetter eene plaets tusschen de eerste maëstri dezer eeuw verdient.
Onder de persoonen die het laetste concert bywoonden, hebben wy den vicaris-generael van den aertsbisschop van Keulen, Cupers en den wereldberoemden Componist Spohr, kapelmeester van den groothertog van Hessen-Cassel, opgemerkt.
Gedurende het concert regende het bloemen op iederen muziekschryver en iedere maetschappy die uitmuntte.
Dynsdag 's morgens, 29 Juny, werden in de promotiezael der Hoogeschool de door den Gentenaer Braemt vervaerdigde medaliën uitgereikt, aen de maetschappyen die aen het zangverbond hebben deelgenomen. De medalie verbeeldt aen de eene zyde eene jonge maegd, de maegd van België. ‘Haer edel hoofd, welks lokken zonder kunst, maer niet zonder aenvalligheid, zweven, draegt de bloemenkrans, haer ten welkom geschonken door Gent, de koninginne der bloemen. In eene luchtige kleeding als eene Muze uitgedoscht, houdt zy in hare linkerhand de rustende lier van Gretry, om die eerlang te paren aen een forschig speeltuig, terwyl hare regter hand op den schouder van een gryzaert steunt. Haer bezielend oog ziet met kunstliefde, met zusterliefde, op eenen gryzaert, den schedel met Wodan's eikenloof versierd; in streng

{==83==} {>>pagina-aanduiding<<}
gewaed, voert hy de groote harp van 't Noorden; die gryzaert is haer vriend, haer bondgenoot: het is de oud germaensche Bard.
In 't verschiet eene rookende fabriekschouw, die zich als een eerzuil der nyverheid, in de lucht verheft; en de voornaemste kerken, die Gent eerst aen de feestgenooten van verre hebben aengekondigd, en voor welke ook de godsdienstige kunstoefeningen des zangsverbonds zoo merkwaerdig zyn. En dan Gents Belfort, van de twaelfde eeuw - Gents Belfort, de oude arke van 't verbond onzer vroeger gemeentevryheden, thans hier wederom met zynen roemryken draek versierd; eindelyk, op den voorgrond de stoomsleper, die met een aental koetsen vol verbondsleden Gent te binnenschiet. Hen overwappert de vlag van België.
De legende draegt: Vlaemsch-Duitsch Zangverbond.
Langs de keerzyde prykt, met het opschrift: Eerste verjaringsfeest gevierd te Gent op den XXVII-XXVIII Juny MDCCCLVII. Het blazoen der stad Gent, waernevens die der beide steden, zetels der middencomités, en waeronder de microscopishe beeldtenis der medalie hangt, ter getuige der kunstgenegenheid van 't edele Gent.’
De uitreiking der medalien leverde een schoon en hertroerend tooneel op. Hoogduitsche broeders, zoo als doctor Weyden, Eisen, Vogel, enz., die geestdriftvol verklaerden dat zy nimmer het hertelyk onthael zouden vergeten hebben, dat hun in Gent was ten deele gevallen, Vlamingen zoo als de gewezen schepen Rolin, Dautzenberg en Van Duyse, welke met tranen in de oogen deze openhertige dankzeggingen liefderyk beantwoordden - Vlamingen en Hoogduitschers, van welke er eenige omtrent twee honderd mylen hadden afgelegd, kwamen daer zich nogmaels vriendschap tot in den dood zweren!
Des avonds begaven eenige voorname hoogduitsche leden des Verbonds, onder welke de beroemde tooneelschryver Roderich Benedix, Franz Carl Eisen, de vicaris-generael Cupers en verscheidene andere zich bevonden, naer het Keysersgenootschap, alwaer zy door de leden en eenige gentsche letterkundigen verzocht waren. Daer sprak men nogmaels over den innigen band die

{==84==} {>>pagina-aanduiding<<}
den neder- en hoogduitschen stam moet omstrengelen en over de vlaemsche taelbeweging, die de verbroedering der twee volkeren moet bewerkstelligen.
Des anderendaegs, woensdag, zyn de zangmaetschappyen naer Oostende vertrokken. Onze hoogduitsche broeders hadden ons den Rhyn doen bewonderen, wy hebben hun den uitgestrekten Oceaen laten aenschouwen.
Lang zal de vereeniging van het Zangverbond te Gent in het geheugen van elkeen blyven, die het geluk had er deel te kunnen aen nemen, en overvloedig zullen de vruchten zyn die de vlaemsche zaek er door zal inoogsten.

J.F.J.H. Manuels.






{==85==} {>>pagina-aanduiding<<}

Boekbeoordeeling.

Chronique Contemporaine et rétrospective, organe de la littérature belge-française et de la littérature neérlandaise (fl. et holl.) - histoire, etc. La Flandre libérale, revue politique, littéraire et scientifique. Gand, H. Hoste, rue Magelein. 1846-1847.

Reeds van over lang stelden wy ons voor, eenige weinige woorden over de Chronique Contemporaine et rétrospective te zeggen, doch liever hebben wy gewacht tot dat er eenige afleveringen zouden verschenen zyn. Thands dat de eerste jaergang volledig en de Chronique in de Flandre libérale herschapen wordt, is er geene reden van uitstel meer.
Verwylen wy eerst een oogenblik by de Chronique, voor zooveel als zy met onze taelbeweging zich bemoeit. De Chronique stelde zich by haer verschynen voor de onregtvaerdige, onvaderlandsche vooroordeelen, die eenigen ten opzichte onzer tael hebben, gematigd en gevoegelyk te bestryden, - vooroordeelen die bovenal de hersens beheerschen van schryvers welke slecht ingelicht zyn aengaende de behoeften des geestes in ons vaderland; de Chronique zou by middel van kritische artikelen en vertalingen der verdienstelykste voortbrengselen, onze nederduitsche letterkunde doen kennen, en daerdoor doen waerderen. Zy zou zulks doen in name des heiligen vooruitgangs, in name der volkseenheid zelve; daer zy den yver waermede er voor de moedertael sedert eenige jaren in Vlaemsch-België gestreden wordt, aenzag als wettig, als vaderlandsch, zou zy de aenmoediging van elken weldenkenden Belg over die loffelyke poogingen inroepen. Dat het der redactie ernst was en zy het publiek met geene ydele, schoonschynende woorden paeijen wilde, zulks bewyzen de vertalingen die beurtelings in het tydschrift verschenen, als daer zyn: de heele Reinart de Vos naer de uitgave van Willems, de Mystieke Lelie van P.F. Van Kerckhoven, Montaigel en Aloud Nederduitsch regt 1 van

{==86==} {>>pagina-aanduiding<<}
Ph. Bloemaert, alsmede een uitgebreid artikel op den Noord-Nederlandschen dichter Bellamy. De inleiding, welke zich aen het hoofd der eerste aflevering bevindt, heeft ons vooral bevallen om de juiste vaderlandsche gedachten die er omtrent onze vlaemsche zaek in ontwikkeld zyn en die de poogingen der meeste vlaemsche schryvers in haer waer daglicht plaetsen: de redactie bewyst in de inleiding hoe onbillyk, hoe antinationael, ja hoe onmogelyk het is de fransche tael aen al de Belgen geweldelyk te willen opdringen, en dit alles op gronden die op de geschiedenis der volkeren rusten en door niemand kunnen wederlegd worden. Een artikel, dat wy met niet min genoegen gelezen hebben, komt voor in de zesde aflevering, bladz. 257, en is getiteld: la littérature neérlandaise jugée a l'étranger (de nederduitsche letterkunde by den vreemde beoordeeld.) De schryver van dit opstel, C.L., wreekt daerin met veel talent en belezenheid de nederlandsche letterkunde op de belachelyke aenvallen van eenige verwaende weetnieten, die niet kennen wat zy verachten, en deelt de allervleijendste gevoelens mede, die men in de werken van de grootste engelsche, hoogduitsche, ja zelfs fransche letterkundigen en geleerden van alle eeuwen, over de waerde der nederduitsche letterkunde en tael, aentreft. Opitz, Leibnitz, Klopstock, Adelung, Jean Paul, Bosworth, Bowring, Baillet, Marmier, de Encyclopédie, enz. enz., treden opvolgelyk in het strydperk om hem beurtelings, ondanks vlaemsche aterlingen, ridderlyk in den kamp voor de tael der vaderen, te ondersteunen. - Voor zoo verre over de Chronique.
Het tydschrift: La Flandre libérale, dat de Chronique staet te vervangen, zal steeds den zelfden nationalen weg volgen. Ofschoon zy hoofdzakelyk aen eene wyze politiek, in harmony met de behoeften en den vooruitgang onzer eeuw zal toegewyd zyn, zal zy nogtans de nederduitsche taelbeweging in België geenszins uit het zicht verliezen; maer deze met een opmerkzaem oog, telkens dat zy eenen stap verder doet, opvolgen. De gedachten in het welgeschreven en welberedeneerde prospectus desaengaende uitgedrukt, zyn allerduidelykst en laten daer omtrent geen twyfel meer mogelyk:
‘De oproep aen eene nationale letterkunde in België heeft, bovenal in de vlaemsche gewesten, een byzondere moeijelykheid: namelyk het gebrek aen eene landtael, den gantschen lande eigen..... De eenheid is de eerste voorwaerde van het leven en het voortdurend bestaen eens volks: onze twee talen in twee verschillende gedeelten onzes lands gesproken, maken dan van ons geene twee verschillende, nog min twee vyandige volkeren! Herinneren wy ons dat de liefde tot den geboortegrond niets bekrompens, niets hatelyks, met zich voert; leggen wy ons vooral toe, indien de eenheid in onze tael ontbreekt, deze in onze gedachten en gevoelens te doen heerschen. Zulks is

{==87==} {>>pagina-aanduiding<<}
een edel doel dat men kan bereiken, en wy kunnen niet nalaten onzen spyt uit te drukken, daer dit doel altyd door de verdedigers der vlaemsche tael niet is begrepen geworden. De vlaemsche bevolking uit hare verlatenheid en afzondering opbeuren, haer met den geest en het hart aen al de volksbelangen deelachtig maken, en onder haer de gedachten verspreiden die de magt en de grootheid onzer instellingen uitmaken: zulke taek kon de edelmoedige zielen verleiden....... De zaek der vlaemsche tael is in onze gewesten de zaek des volks.’
Gelyk men ziet is deze geloofsbelydenis zeer klaer en ieder vriend der vlaemsche beweging weet daeruit wat men van de Flandre libérale te verwachten heeft. Wy gelooven ten volle op deze hare woorden te mogen betrouwen, immers de Chronique is daer om ons te bewyzen, hoe de redactie van dit tydschrift, die toch, dezelfde als die der Flandre libérale is, aen hare beloften getrouw bleef. De Flandre libérale verschyne dan en bewandele de nuttige baen die zy zich zelve zoo wys, zoo ondubbelzinnig, in haer prospectus afteekent, en wy durven haer welverdienden byval van het publiek en hertelyke deelneming by meest al de vlaemsche letterkundigen voorspellen.

J.F.J. Heremans.






{==88==} {>>pagina-aanduiding<<}

Het lied des dichters.


Noch rykdommen heb ik, noch schatten van goud, 
Voor my zyn geen trotsche paleizen gebouwd, 
My voert er geen vierspan naer 't vorstelik slot, 
En toch ik en ruil met geen koning myn lot! 
 
De vrouwe die 'k lief heb, draegt scepter noch kroon, 
De hairvlecht is de eenige tooi van heur schoon, 
Geen staetsiekleed siert haer met prachtigen schik, 
En toch is geen koning gelukkig als ik! 
 
Geen lyfwacht beveiligt myn slaep in de nacht, 
By my houdt alleenig de huishond de wacht, 
Geen leger gehoorzaemt myn wenk en myn blik, 
En toch is geen koning zoo magtig als ik! 
 
My staet er geen gulzige tafel gedekt, 
Myn eetlust en wordt met geen kruiden gewekt, 
'k En lesch mynen dorst met geen smaekvollen wyn, 
En toch kreeg geen koning myn mael voor het zyn! 
 

{==89==} {>>pagina-aanduiding<<}

Want, draeg ik noch mantel noch kroone noch staf, 
God schonk my toch meer dan hy koningen gaf, 
God schonk my de heilige gave van 't Lied, 
En gaf my de Schepping voor have en gebied. 
 
De Ruimte en de Tyd stellen vorsten de wet, 
My zyn er noch perken noch palen gezet. 
Ik denk - en de schatten van 't Oosten zyn myn, 
Myn beker vloeit over van keurigen wyn; 
 
Ik droom - en myn tafel, met bloemen omzet, 
Brengt kostliker spys dan een vorstlik banket, 
Ik wenk - en myn hut is een prachtige zael 
Bewaekt van een lyfwacht zoo trouw als het stael; 
 
Ik blik - en de vrouw die 'k uit allen my las, 
Is ryker getooid dan vorstin het ooit was; 
Ik wil - en 't verleden verryst daer ik wil; 
Ik spreek - op myn woord staen de werelden stil! 
 
Want, draeg ik noch mantel noch kroone noch staf, 
God schonk my toch meer dan hy koningen gaf, 
God schonk my de heilige gave van 't Lied, 
Hy gaf my de Schepping voor have en gebied, 
 
Hy stelde over Ruimte, over Tyd my als vorst, 
En sloot myne magt in myne eigene borst. 
En daerom aenbid ik uw goedheid, myn God! 
En ruile met koning noch keizer myn lot! 
 
Joh.-Alf. De Laet. 









{==90==} {>>pagina-aanduiding<<}

Karel Lodewyk Ledeganck.


Elegie.

Behoudt uw moed; want Vlaendren staert ons aen, En Karels voorbeeld zy ons heilig.


Rens, Op K. Ledeganck.

I.


Nog zweeft het plechtig uer bestendig my voor de oogen, 
Vereerde Ledeganck, ô zoon der Elegie, 
Waerop ik, op uw baer ten diepste neêrgebogen, 
Met saemgevoegde hand en met geplooiden knie, 
Het somber Requiem, by sombere orgelzangen, 
Beluisterde, als een stem die aen het graf ontklom, 
En 't heilig outaer zelf, daer 't waslicht droef aen glom, 
Met zwarten sluier zag omhangen. 
 
Die zwarte sluier scheen my, biddende, onder 't knielen, 
In éénen wenk verbreid, als waer' hy 't floers der nacht, 
Dat gantsch een starrenheir geheimvol koomt bezielen 
Met een verheven strael der goddelike pracht. 
Verdwenen was voor my de tempel en de bare, 
En, kalmer, ademde ik nu bovenaerdschen troost, 
By 't lied, teêr als de groet van de aerd aen 't geelend oost, 
Als hymnen van een geestenschare. 
 

{==91==} {>>pagina-aanduiding<<}

My ruischte, lettervriend, de weêrklank van de toonen, 
Die ge aenhieft, als ge uw voet op 't aerdsche had gesteld; 
Als gy, den blik omhoog, als een van Vondels zonen, 
Met breede vleugelen der dichtmacht opgesneld 
Ten stoel des Oppersten, uw zachte ziel liet spreken, 
(Uw ziel, de onsterfelike), en harer waerdig spraekt, 
En, hier beneden al van hooger vuer ontblaekt, 
Hem 't hemeloffer dorst ontsteken. 
 
Wie zong reeds om uw wieg, gelijk een biddend engel? 
Uw moeder, uit wier borst een melodienstroom 
Verkwistend uitbrak, als een wonder toongemengel, 
Het allerroerendste, dat ons hier naderkoom'. 
Ze zong, bywijlen van het bloemtjen onzer velden, 
De milde boekweid in haer hemelblauw gewaed, 
Van koesterende lente, of met een fier gelaet 
Van Vlaenderens beroemde helden. 
 
Als ge opgroeide onder lach en lust, en kus, en spelen, 
Zong zy u voor, gelijk een blankgewiekte geest, 
Al wat het kindjen of den jongeling kan streelen, 
Die in het moederoog des Heeren liefde leest. 
Ze zong in 't erflik vlaemsch, de goede burgervrouwe; 
Ze zong met een gevoel godvruchtig, teêr en groot; 
't Was uit die zielebron dat uw gezang ontsproot, 
Tot lafenis by werk en rouwe. 




II.


Gy ook, gy zeide: ‘Laet de kindren tot my komen!’ 
Uw letter-oogstrael waekte op Vlaendrens onderwijs; 
Gy droomde een zegening, die volksbeschavers droomen, 
En sloofde reeds uw kruin in 's leven lente grijs, 

{==92==} {>>pagina-aanduiding<<}

Maer ook u jonde 't uer der rust, wat d'aerdsgezinde 
Niet wint, die enkelik voor ijdle statten tobt: 
Een harte, dat voor deugd en geestverrijking klopt, 
En 't lief gezin, dat u beminde. 
 
Wat kunstenaer benijdt niet zelfs uw korte dagen, 
Zoo vol verfijnd genot, stil aen natuer ontvloeid? 
Hoe weinigen, die met uw peinzend oog haer zagen, 
Als gy aen 't schoone van des Heeren werk geboeid! 
Gy, nieuwe Poot, ontgont u zelv' den letterakker, 
Die zoo veel vruchten teelde uit uw poëtisch zweet. 
By 't veldtafreel vergat gy moede, last en leed, 
En voelde u weêr tot zingen wakker. 
 
Nog onlangs zeidet gy: ‘Weêr gaet de schepping zwanger 
Van Godes adem; zie, de lieve lente naekt. 
Aenschouw ik de ochtenstond van 't lachend jaer niet langer, 
Waerby de menschengeest, verjeugdigd, blijde ontwaekt 
Als 't lied der vogelen in 't frisch abeelenloover?’ 
Een dorre noorderwind snelt, snorrende, voorby...... 
Daer ligt de lentebloem van Vlaendrens poëzy, 
Maer hare geuren zijn niet over! 




III.


Men zegt, een schim blies op uw smeulend dichtvuer neder, 
De schimme van Stevin, by de eerzuil hem gesticht. 
't Ontsprankelde, en ontglom, en blonk, en blaekte weder, 
En nooit, nooit staptet gy als grooter bard in 't licht. 
Komt, eert in zynen slaep uw zanger, Zustersteden, 
Gelijk één huisgezin op d'eigen broeder trotsch. 
Vereert uw Ledeganck, die, dichtorakel Gods, 
Al stervend, heerlikst heeft gestreden! 
 

{==93==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zoo vonkelt soms een ster in winternachtgordijnen 
Het schoonste, op de eigen stond, dat zy, vervonklend, stort; 
Zoo hoort men onverwachts de liederen verkwijnen 
Der teedre philomeel, met moed ten strijde omgord, 
Die 't kunstig snarenspel met vollen boezem tartte; 
Zy blaest al zingende den zwakken adem uit, 
Maer onverwonnen rust zy op de stomme luit 
En weenend denkt aen haer ons harte. 
 
Nu rust gy van de taek u door den Heer gegeven, 
En die ge trouw volbragt, als wakkre strijdgenoot. 
Nu plukt ge de eeuwge vrucht van uw kortstondig leven, 
Die verder staerdet dan de grenzen van den dood. 
Gy kent de zege reeds van onze volksbeschaving, 
Gy ziet de ons (ballingen!) zoo donkre toekomst in: 
Het vrije Belgie is u enkel huisgezin, 
En dit gezicht is hemellaving! 
 
Vriend, gy vielt in uw bloem, maer liet den Nederlanden 
Een letterschat, die in geen duisternis verzinkt, 
Maer, als een gloriestar, gedaeld uit Godes handen, 
Met onverdoofbre glans op uwen grave blinkt. 
Uw borgereerenaem blijft tot blazoen der telgen 
Van uw gelukkige echt, tot kroon der brave weêuw, 
En by uw laetste bed rijst wakend onze Leeuw, 
Schut van den vlaemschen Bard der Belgen. 
 
Prudens Van Duyse. 






{==94==} {>>pagina-aanduiding<<}

Kunst- en letternieuws.

Een koninklyk besluit gegeven te Neuilly, den 21 July, luidt als volgt:
Willende aen den heer Hendrik Conscience, griffier by de koninklyke Akademie van Schoone Kunsten te Antwerpen, een byzonder blyk onzer achting geven, en de poogingen erkennen door hem zoo gelukkig aengewend, om door zyn werken den smaek der vlaemsche letterkunde optewekken:
Verlangende dat onze zeer beminde zonen, onder de leiding eens schryvers wiens werken zooveel opgang hebben gemaekt, voortgaen met de studie der tael door eene zoo merkweerdige meerderheid hunner landgenooten gesproken;
Wy hebben besloten en besluiten:
De heer Hendrik Conscience is benoemd tot leeraer van vlaemsche tael en letterkunde, voor den Hertog van Braband en den Graef van Vlaenderen.
- De heer Nolet de Brouwere van Steeland is door Z.M. den koning der Nederlanden, tot ridder der orde van de Eiken Kroon, en door Z.M. den keizer van Rusland tot ridder van het orde van St.-Anna benoemd.
- Over eenige dagen is in Hanover onder den titel van Ein Spieler, eene hoogduitsche vertaling verschenen van 's heeren De Laet's novelle Het lot, voorkomende in den tweeden jaergang van het Taelverbond. - Van Conscience's Lambrecht Hensmans hebben wy reeds dry verschillige hoogduitsche vertalingen gezien.
- Een der beste hedendaegsche Noord-Nederlandsche prozaschryvers, de heer Van Limburg Brouwer is op den 21 Juny laetst te Groningen overleden, slechts 51 jaren oud zynde Hy was hoogleeraer der wysbegeerte by de Universiteit der genoemde stad, lid van het koninklyk nederlandsch instituet en een groot getal letterkundige maetschappyen. Hy was in de geleerde wereld bekend door talryke latynsche, fransche en nederduitsche werken. Vóór 1830 was hy hoogleeraer by de Universiteit van Luik.
- De heer F. Rens, verzamelaer van het Nederduitsch Letterkundig Jaerboekje, heeft zynen gewoonen omzendbrief aen de letterkundigen gezonden.
Wy kunnen onze schryvers niet genoegzaem aenmanen, om ten minsten een hunner beste stukken aen den heer Rens over te maken. Het Gentsche Jaerboekje, dat van de heropkomst onzer letterkunde dagteekent, moet het peil zyn waerop men jaerlyks zien kan tot welke hoogte onze litteratuer geklommen is.
- Het jury des vierden wedstryds voor muziekopstel, door het staetsbestuer uitgeschreven, heeft, met eenparigheid van stemmen, den eersten prys toegekend aen den negentienjarigen heer Gevaert, van Huysse, leerling der toonkunst-bewaerschool te Gent; zoodat deze veelbelovende jongeling gedurende vier jaren eene jaerwedde van 2,500 fr. zal genieten om zich in Duitschland, in Italië en te Parys in zyne kunst te gaen volmaken. - De tweede prys, een eerepenning ter weerde van fr. 300, is den heere Lemmens van Antwerpen toegewezen.
- By gelegenheid der prysuitreiking aen de leerlingen der Akademie van teekenkunde te Gent, die op den 1n July geschiedde, is door den heer N. Cornelissen verklaerd dat de edelmoedige burger die het, in 1845 ten stadhuize ingehuldigde, borstbeeld van Jacob van Artevelde op eigen kosten, had doen vervaerdigen, de heer Jakob Lieven Van Caneghem was, in de laetste dagen van Juny alhier overleden, en die den heer Cornelissen had aenbevolen dit geheim eerst na zynen dood bekend te maken. De heer Van Caneghem, op den 30 January 1764 te Ledeberg, by Gent, geboren, was een der grootste eigenaren der provincie, gewezen koopman en fabriekant, oud-lid van den departementalen raed onder Napoleon en van de provinciale staten onder koning Willem I.

{==95==} {>>pagina-aanduiding<<}
Door de bekendwording van het geheim diens vaderlandschen mans eindigen de uiteenloopende gissingen, welke omtrent den schenker van het bedoelde borstbeeld bestonden. Zyne nagedachtenis blyve in bestendige vereering!
- Op den 17 juny jongstleden werd te Leyden de jaerlyksche algemeene vergadering der maetschappy van nederlandsche letterkunde gehouden. Dezelve werd door den heer M. Siegenbeek, als voorzitter, geopend. In zyne aenspraek herdacht de hoogleeraer de 13 leden, in den afgeloopen tydkring van 1846-1847 afgestorven, inzonderheid de heeren J.F. Willems en Karel Ledeganck. Tot onderwerp eener nieuwe prysvraeg werd gekozen: Eene geschiedenis der nederlandsche taelkunde, bestaende in een kritisch overzicht van de werken ter opheldering onzer moedertael tot heden in het licht verschenen, en ten slotte aenwyzende, op welke hoogte zich de wetenschap tegenwoordig bevindt, en welke hare eischen zyn voor de toekomst.’

Verschenen Werken.

Te Antwerpen, by J.E. Buschmann: Volksleven. (eerste schets) Voor twee centen minder, door Eug. Zetternam. - In gr. 8o, prys: 75 centiemen.
- By P.E. Janssens: Meibloesem, door Hendrik Peeters. - Een boekdeel in-8o. Prys fr. 1.50.
- By Karel Oberts: De Broederhand, 6de aflevering. Deze aflevering bevat: Redevoering op het feest van den Olyftak uitgesproken door L. Vleeschouwer. - Liefde op den yzeren weg, naer Koenig, door J.M. Dautzenberg. - De Engel, naer het deensch van Andersen. - De heer baron de Stassart en zyne redevoering door L. Vleeschouwer. - Twee stukken poezy en mengelingen.
- By J. Van Ishoven: De vlaemsche beweging. Een woord aen hel publiek en aen de vlaemsche schryvers, door P.F. Van Kerckhoven.
- By P. Janssens is eene fransche vertaling van deze brochure verschenen.
- Te Brussel by Delevigne en Calewaert: Wilkomgruss dem Deutsch-Vlamischen Sangerbund. Wilkomgroet den Duitsch-Vlaemschen Zangverbond, in Gent 26 juny 1847; door J.M. Dautzenberg.
- Te Gent, by C. Annoot Braeckman: By het eerste verjaringsfeest van het Vlaemsch-Duitsch Zangverbond, door dezes voorzitter voor Vlaenderen, Prudens Van Duyse. - 26 juny 1847.
- By de gebroeders De Busscher: Duitsch-Vlaemsch Zangverbond. - Eerste verjaringsfeest gevierd te Gent van 26 tot 30 juny 1847, met begunstiging van 't staetsbestuer van België en der stedelyke regering van Gent - Prys: 50 cent.
- By D. Verhults: Les Musiciens Gantois comtemporains. A propos du festival de la confédération lyrique Belge-Allemande 1847. Dit wel geschreven werkje van 12 blz. in-8o, geteekend L.V.D.W. (L. Van de Walle), is de vertaling omen bywerking door den schryver zelven gedaen van de artikels getiteld de Hedendaegsche Gentsche toonkundigen, voorkomende in de Eendragt.
- Te Brugge by Van de Casteele-Werbrouck: Notice sur Jean Breydel, chevalier flamand. Een deeltje in-8o van 26 blz. geteekend C.C. (de abt Carton, lid der Belgische Akademie.) Dit werkje is zyne geboorte aen de fameuze redevoering van Monsieur le baron de Stassart verschuldigt.
- Te Breda, by Broese en Comp.: Hondleiding tot de kennis der maleische taal, door J.J. de Hollander. Prys: gl. 1.
- Te Amsterdam, by P.N. Van Kampen: Diana, door A.L.G. Toussaint. Een deel in gr. 8o met vignet. Prys: gl. 3-23.
- Te 's Gravenhage, de twee eerste afleveringen van: Magazijn van nederlandsche taalkunde. Tijdschrift ter praktische beoefening der nederlandsche taal.

{==96==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Te Alkmaar, by H.J. Van Vloten, boekhandelaer: de Erfenis, een oorspronkelijk nederlandsch verhaal uit den tegenwoordigen tijd, door A. Van de Werken. Een deel in groot 8o met vignet. Prys: gl. 3-60.
- Te Haarlem, by A.C. Kruseman: Lach en luim, losse dichtstukjes van W.J. Van Zeggelen. Tweede druk. Prys: gl. 1-80.


Aengekondigde Werken.

De gebroeders F. en E. Gyselynck te Gent, hebben het prospectus laten uitgaen eener inschryving op Bilderdijk's volledige werken. De voorwaerden der inteekening zyn:
1o De volledige werken van Bilderdijk en zyne echtgenoote zullen omtrent zes boekdeelen in groot 8o, elk van 600-800 bladzyden, op twee kolommen met eene nieuwe letter gedrukt, uitmaken.
2o Elk zeer compres gedrukt vel, van 16 bladzyden, zal den inteekenaren tegen 22 centimen berekend worden; hetgeen buitengewoon goedkoop mag heeten, daer het ruim zes mael meer dan een gewoon vel bevat.
3o Ze zullen worden uitgezonden by afleveringen van 72 bladzyden (4½ vellen druks), tegen den prys van een frank de aflevering, zoo dat de kompleete Bilderdijk, welke in Noord-Nederland, in publieke boekverkoopingen, op niet minder dan 350 nederl. guldens komt te staen, door ons voor omtrent 60 franken wordt aengeboden.
4o Er verschynen twee afleveringen in de maend.
5o De inteekening staet open tot primo september 1847, na welk tydstip de prys met een vierde zal verhoogd worden; zullende er, na het sluiten der inteekening, volstrekt geene exemplaren dan tegen verhoogden prys te bekomen zyn.
6o Voor de genen die hunne exemplaren vrachtvry langs de post verkiezen te ontvangen, wordt de prys met 20 centimen de aflevering verhoogd.
7o De betaling geschiedt telkens by de aflevering.
8o Men teekent in by de uitgevers F. en E. Gyselynck, boek- en steendrukkers. Kamstraet, Nr 36, te Gent, en by alle boekhandelaren des ryks.
9o De lyst der belgische inteekenaren zal gedrukt worden.
Daer de uitgevers niets willen verzuimen om de kennis met Bilderdijk volkomen te maken, zullen de enkele tegen- of ophelderende schriften, door weinigen gekend, onder den tekst geplaetst worden: van dergelyke schriften evenwel zal een allerspaerzaemst gebruik worden gemaekt. Ook zal men de titelvignetten door Bilderdijk geëtst getrouwelyk op steen terug geven. Een levensberigt, door W. Leclercq; een overzicht, door Da Costa; het alfabetisch register der stukken, volgens Glinderman; de aenwyzing der nagevolgde dichters, naer Pan; de alfabetische lyst der taelkundige opgehelderde woorden en spreekwyzen, naer De Jager, zullen allen wensch voor volledigheid vervullen. De laetste aflevering zal een portret van Bilderdijk bevatten; als ook dat zyner egade, wier gedichten grootendeels tusschen de zyne zyn ingevlochten, en de overige, als een natuerlyk aenhangsel op Bilderdijk's werken, noodzakelyk in de verzameling worden opgenomen.
- Te Amsterdam, by Warnars-Meijer is aengekondigd: Eduard van Gelre, geschiedkundig roman, door J. Van Lennep. 2 deelen in-8o.
- Te Haarlem, by de Erven Bohn: Gedichten van N. Beets. Tweede uitgave. De eerste druk van deze gedichten bevatte nog geen 40 stukken; deze zal er meer dan 100 inhouden. Prys: ingenaeid gl. 1-80, in carton gl. 2.




{==*1==} {>>pagina-aanduiding<<}

Lente zang

Woorden van R.B. Boucquillon. Muziek van J.E. Volckerick.


{== afbeelding 
	
==} {>>afbeelding<<}
    


Len__te! lie__ve, zach_te len_te! Strooiuw schat_ten o __ver'd aerd, Schenk ons bloemp_jes lief en 
_ gen_rig bloempjes my _ ner lief _ste waerd; bloempjes om haer hoofd te sie __ren roos_jes 
rood als ha_re mond, Le ___ lie knop _ jes wit als mar_mer, wit _ter dan men im _ mer 



{==*2==} {>>pagina-aanduiding<<}


{==*3==} {>>pagina-aanduiding<<}


{== afbeelding 
	
==} {>>afbeelding<<}
    


vond Le__ he knop_ jes wit__ als mar_ mer wit_ter dan men im_mer vond. vond 
Len _te! lie _ ve, zach te len te! Spreiduw geu ren door de lucht en be __ 
wie_rook beemd en bosschen, waer heen soms myn lief __ je vlugt; Geef het groen weer aen de 
vel_den Geef aen't woud zyn sier _sel wêer; Want myn lief _je mint het lom _mer en ik 
min myn lief_je têer Want myn lief_je mint het lommer en ik min myn lief __je têer. 
Len _ te! liev' en zach _ te len _ te! Maek dat in de fris _sche laen nim_mer 
noor_ der wind komt woe len, Wen myn liefje er door wil gaen, Dat voor my 'd or ka_nen blyven zoo't ge _ 
__ not haer slechts om zweeft: Al __les is my goed en lus_tig, wen zy slechts in vreugd _ den 
leeft Al __ les is my goed en lus_tig, Wen zy slechts in vreug_den leeft. 



{==*4==} {>>pagina-aanduiding<<}








{==97==} {>>pagina-aanduiding<<}

De zoon van den leeuw.


(1322.)

I.

In eene der zalen van het kasteel te Yperen zat, in eenen fluweelen, rykgebeeldhouwden zetel, een ziekelyke, sombere gryzaerd, wiens diepgerimpeld voorhoofd nog minder onder het wigt der jaren, dan onder dat van lange smarten, gebogen hing. Zyn ziellooze en weifelende blik, zyne zwakke stem, het onvrywillig beven zyner lidmaten, alles in hem scheen een naderend einde te voorspellen. Wie zou, by het aenschouwen van die verfletste, maer nog edele gelaetstrekken, van dit uitgeleefde, krachtelooze lichaem, in dezen man, den geduchten krygsheld erkend hebben, die om zyne liefde tot den geboortegrond en zynen haet voor vreemde overheersching den Leeuw van Vlaenderen was geheeten; wie hadde in hem den dapperen medekamper van Karel d'Anjou in Sicilië begroet, of den onverschrokken verwinnaer des gebanvloekten Manfrieds, dien anderen held, welke, in weêrwil van de verhalen der oude chronyken, min pligtig dan ongelukkig was?
Robrecht van Bethune was, in 1305, zynen rampzaligen vader, in het graefschap van Vlaenderen opgevolgd. Reeds lang had hy

{==98==} {>>pagina-aanduiding<<}
zich door zyne dapperheid onderscheiden en gansch Europa wedergalmde van zynen roem. Van verre krygstogten in zyn vaderland teruggekeerd, zag hy dit door de begeerlyke eischen van Frankryk onderdrukt. Toen zwoer hy aen elke overweldiging van Filips den Schoone te wederstaen, en van dit oogenblik, is hy zynen eed getrouw gebleven. Deze vorst had in Vlaenderen geen onverzoenlyker vyand dan hy. De haet, dien hy tegen dien koning voedde, werd hem eene worsteling van alle dagen, van alle stonden. Hy was de verpersoonlyking dier Klauwaerts, gelyk men ze noemde, welke den Slag der gulden Sporen wonnen, na zich, in de Brugsche metten, tot die onbegrypelyke zegeprael voorbereid te hebben. Gedurende twintig jaren had Robrecht te kampen met den overweldigingsgeest van drie achtereenvolgende fransche kondigen, die, uit denzelfden bloede gesproten, hunnen haet tegen al wat vlaemsch was, van elkander schenen over te erven.
Johanna van Navarre, vrouw van Filips den Schoone, verfoeide het huis van Vlaenderen. In de byzonderheden van dien wrok, welke zooveel onheilen na zich sleepte, zullen wy hier niet treden: het zy genoeg als wy zeggen dat de verdelging van dien stam, de meest geliefkoosde harer droomen was. Enguerrand de Marigny en Pierre de Nogaret, wier namen de gansche geschiedenis uitmaken, hielpen de koninginne in het volvoeren van haer wraekzuchtig opzet; zy begonnen, eerloozen als ze waren, met de takken van den ouden stam, dien zy vernielen wilden, aen te randen. De jongste van graef Gwydes dochteren, Filippina, de schoone verloofde van Eduard van Engeland, lag in de kerkers van het Louver. Zy werd vergeven, en koningin Johanna beschuldigde men van dien moord. Korts daerna greep de slag van Kortryk plaets, en Robert van Artois liet aldaer het leven. Razend, omdat zy in die meslée de vilains et de manans 1 gelyk de Franschen het vlaemsche leger heetten, haren oom verloren had, zou de onverzoenlyke koningin de gansche grafelyke familie onder de hand willen gehad hebben, om ze met eenen enkelen slag te

{==99==} {>>pagina-aanduiding<<}
verpletteren. De gelegenheid om hare wraekzuchtige plannen ten uitvoer te brengen, bood zich al spoedig aen. Gwyde van Dampierre en verscheidene zyner kinderen zuchtten sints lang in de gevangenissen des franschen konings.
In het verdrag van 1305, dat Vlaenderen zoo noodlottig werd, was, onder anderen, de vrymaking des ouden graven, vastgesteld. Maer destyds verstond de staetkunde, welke een Machiavelli of Talleyrand scheen te bezielen, het ten uitvoer brengen van een verdrag op eene gansch andere wyze. Nauwelyks hadden de vlaemsche gemeenten de eerste voorwaerden des vredes aenvaerd, of de mare van Gwydes overlyden werd alom verspreid. Nog altoos omsluijert eene ondoordringbare geheimenis, hetgeen er voorviel in de kerkerholen van Compiègne, toen daer, op 7 maert 1305, de graef van Vlaenderen, verre van zyne kinderen, verre van zyn vaderland, eenzaem en verlaten den geest gaf. Wanneer Robrecht de teugels van het graefschap in handen kreeg, wist Frankryk hem nieuwe bezwaren te opperen, onder voorwendsel, dat hy de voorwaerden, in het verdrag aengeduid, niet te na kwam. Om des te beter te gelukken, blies het tusschen de huizen van Vlaenderen en Henegouw het vuer van oude veeten weder aen, welke niets noodig hadden dan eens opgerakeld te worden, om beide landen in lichterlaeije vlam te zetten. Hoewel hy met zynen neef Robrecht eenen wapenstilstand van vyf jaren gesloten had, ging Willem, graef van Henegouw, Holland en Zeeland een verbond aen met koning Filips, die, by middel dezer verdeeldheden, zyn doel, namelyk de zoo lang betrachte verovering des graefschaps, wel hoopte te bereiken. Maer daer was eene voorzienigheid die dat ongelukkig land bewaekte; zonder haer ware Vlaenderen, uitgeput van geld en mannen, na eenen oorlog van zoo vele jaren, bezweken in de vreeselyke worsteling, waer Filips den Schoone uit den geest van onafhanklykheid der Vlamingen, uit den twist tusschen Robrecht en zynen zoon ontstaen, uit den wederstand der Klauwaerts, uit de goede inzichten der Leliaerts, in een woord, uit al wat hem dienen kon, party wist te trekken. Zyn zoon, Lodewyk de Muiter, gebruikte al even geweldige middelen om Vlaenderen onder het juk

{==100==} {>>pagina-aanduiding<<}
te brengen. Dezes opvolger, Filips de Lange, vast vermoeid van zoo veel menschenbloed nutteloos te vergieten, nam zyn toevlugt tot list. Hy slaegde in zyne onderneming; eene soort van overeenkomst werd tusschen beide partyen gesloten, en het gevolg dier schikkingen was het huwelyk van Lodewyk, Robrechts kleinzoon, met Margaretha, des franschen konings dochter.
Robrecht van Bethune nogtans, hetzy hy nu zyne vorige, vreeselyke zielskracht verloren had, hetzy hy, op het einde zyner dagen omgeven van Leliaerts die de meerderheid der groote heeren in het graefschap uitmaekten, zich inbeeldde dat hy, na zoo vele opofferingen, niets meer kon dan zich nederbuigen voor de fransche almagt; - Robrecht van Bethune scheen zynen ouden wrok te vergeten. Hy onderteekende de voorwaerden van het verdrag van Parys, stond Ryssel, Dowai en Orchies, dat nu byna sedert twintig jaren het hoofdpunt dier bloedige geschillen was, aen Frankryk af, en gaf met vreugde zyne toestemming aen eene verbindtenis tusschen zynen stam en dien der Valois. En inderdaed, men moet zulks bekennen, dit was een doelmatig middel om aen de rampen des graefschaps een einde te stellen. Maer de gemeenten, die haer bloed hadden vergoten om de verbrokkeling des vaderlands te beletten, aenschouwden dit alles onder zulk een voordeelig daglicht niet. Stilzwygend en met tegenzin gaven zy hare toestemming aen die overeenkomst. Ook verloor Robrecht veel van eene volksliefde, welke zyne vertrouwelykheid met de Leliaerts reeds duchtig verflauwd had.
Van al de Vlamingen die de vreemde overheersching haetten, was er geen zoo afkeerig van als Lodewyk van Nevers, des graven erfgenaem en oudste zoon. Met innig smartgevoel had hy de verandering van zyns vaders denkwyze gadegeslagen. Veel minder schreef hy die aen eene diepe overtuiging, dan aen eene verzwakking van 's mans geestvermogens toe, en, zoo hy zyn eigen meester ware geweest, dan hadde hy er voorzeker nooit in toegestemd, zynen zoon aen de dochter van Vlaenderens aerdsvyand te schenken. Maer, door Robrecht van Bethune beurteling gepraemd, en met de ontvreemding zyner erven bedreigd, door de smeekingen der Leliaerts

{==101==} {>>pagina-aanduiding<<}
vervolgd, op alle wyzen, en langs alle kanten gedwongen en geprest had hy die verbindtenis aengenomen. Daer hy echter wilde toonen hoe weinig hy haer goedkeurde, vertrok hy naer zyn graefschap van Nevers, zynen vader overlatende aen den invloed der franschgezinden, wier getal rondom hem dagelyks grooter en grooter werd.
Filips de Lange wendde nogtans zyne oogen van Vlaenderen niet. Door het verdrag van Parys benoemde Robrecht Lodewyk, zyn oudsten zoon, tot opvolger in het graefschap, by uitsluiting van zyn tweeden zoon, insgelyks Robrecht geheeten, aen welken hy, ter vergoeding, eene menigte landeryen liet, onder voorwaerde dat deze aen alle toevallig erfregt op het graefschap Vlaenderen zou verzaken. Daer werd terzelfder tyd vastgesteld dat, indien Lodewyk van Nevers vóor Robrecht kwam te sterven, diens zoon, Lodewyk, dezen laetsten opvolgen zou. In dier voege was de koning van Frankryk verzekerd dat het graefschap zynen schoonzoon niet kon ontgaen. Daer hy echter de vyandelyke gevoelens des graven van Nevers jegens Frankryk kende, en veronderstelde dat, volgens den natuerlyken gang der zaken, graef Robrecht de eerste moest sterven, vreesde hy dat Robrechts zoon, het bewind in handen krygende, het gesloten verdrag zou in den wind slaen, en zich verbinden met de Engelschen en Vlamingen, om de steden Ryssel, Dowai en Orchies, welke hem zooveel moeite gekost hadden, op nieuw aen Frankryk te ontrukken. Dan geraekten de kwade driften weder aen het gisten; haet en heerschzucht ontwaekten geweldiger dan te voren; Leliaerts en Franschen zwoeren met duren eede, dat Lodewyk van Nevers geslagtofferd zou worden.
Graef Robrecht, afgeleefd naer ziel en lichaem, werd omsingeld van bedriegers die hem ophitsten tegen zynen zoon, die dezen afschetsten als een heerschzuchtig en wederspannig kind, dat zynen vader altoos had gedwarsboomd, zoodra er sprake was van met Frankryk vrede te sluiten, en aen Vlaenderen wederom rust te doen erlangen. Geheel zyn handel en wandel werd verkeerdelyk uitgelegd; zyne afwezendheid ging door voor ongehoorzaemheid; de schandelykste geruchten werden over gansch zyn gedrag uitgestrooid, tot zoo

{==102==} {>>pagina-aanduiding<<}
verre, dat de ongelukkige gryzaerd misschien zou geweigerd hebben zynen zoon te ontvangen, indien deze by hem op een onderhoud aengedrongen had.
Pierre de Pecquigny was het werktuig des vreemden in al die hatelyke kuiperyen. By den grave ingeleid door de heeren van Hallewyn en van Ghistel, de twee hoofden der Leliaerts in Vlaenderen, had hy derwyze Robrechts vertrouwen weten te winnen, dat deze hem welhaest als een beproefden en belangloozen vriend liefhad.
Het was in september 1322, weinige maenden nadat het verbond tusschen den koning van Frankryk en den graef van Vlaenderen met een verdrag gesloten werd. Zooals wy gezegd hebben, scheen de gryzaerd in droeve gepeinzen weggezonken, aen innig zielelyden ten prooi. Hy werd uit zyne mymering opgewekt door de tegenwoordigheid van iemand die met al de vertrouwelykheid eens bevrienden, de zael binnentrad. Robrecht zag op, wreef met zyne vermagerde hand over zyn voorhoofd, als wilde hy er een nevel van pynlyke herinneringen van wegjagen, en, den binnentredende herkennende:
- Zyt gy het, trouwe Pecquigny, sprak hy, weemoedig glimlachende, terwyl hy den Franschman de hand reikte.
- Ja, heer graef, antwoordde deze, en het scheen als of hy met angstvolle, diepbedroefde blikken om zich heen zag.
Pierre de Pecquigny was een klein, mager manneken. Zyn droog voorkomen had iets onaengenaems en terugstootends, dat hy met zyne hoofsche gebaren en zyn honigzoeten toon niet vergoeden kon. In zyne kleine, immer rondzwervende oogen, in gansch zyne houding lag eene onrust, een weifelen welk niets goeds voorspelde, en, wat moeite hy zich ook gaf om haer te verzachten, bleef zyne stem snydend en schrael.
- Maer wat is er dan toch gebeurd? vroeg Robrecht, verschrikt door de uitdrukking welke op het gelaet van het mager manneken te lezen stond.
- Och God! heer graef, zult ge my met kalmte en zonder afgryzen aenhooren kunnen? Ik wilde dat ik uw vaderharte niet moest verbryzelen... Uw leven is in gevaer...

{==103==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Myn leven! mompelde de graef. Laffe spotterny! maer het is de moeite niet meer waerd dat men het my ontneme, ik heb nog zoo weinigen tyd overig. Ik voel het, ik ben digt by het einde.....
- Niet digt genoeg voor een ontaerden zoon! fluisterde Pecquigny den gryzaerd op doffen toon in het oor, om hem al het afgryselyke dier openbaring beter te doen beseffen.
- Wat zegt gy, rampzalige! Myn zoon Lodewyk zou naer myn leven staen? riep de graef, zich met eene koortsige beweging oprigtende. Maer hy viel aenstonds in zynen zetel neder, en, zyn aenzicht met beide handen bedekkende: - Ha! maer dat is niet zoo, niet waer, Pecquigny? Ik heb u kwalyk verstaen, niet waer? stamelde hy met gebroken stemme, terwyl hy in de gelaetstrekken van dien ongeluksbode eenige hoop te lezen zocht.
- Helaes! heer graef, ik zeg u de waerheid.... men wil u vergeven.
- Maer, hoe weet gy?
- De ellendeling, welken Lodewyk van Nevers met het uitvoeren van zyn schelmstuk belast had, is my het opzet van uwen zoon komen bekend maken.... Onder twee voorwaerden, heeft hy dit verraed gepleegd: ten eerste dat hy om zyne daed nooit vervolgd of belaegd zal worden, ten tweede dat men hem eene somme van 100 ponden als belooning geven zal.
- Myn zoon een vadermoorder! snikte de arme gryzaerd, op hartverscheurenden toon. O God! waer heb ik dan toch op de wereld zulke kastyding verdiend, dat de hemel dit monster op myne levensbaen heeft gesmeten?... Het is dan dáer dat hem zyne heerschzucht, zyne ongehoorzaemheid heeft gebragt! Het is zoo dat hy myne teedere zorgen, myne liefde, myne zelfverblinding beloont! Het is daerom dat hy altyd weg was, dat hy myne tegenwoordigheid schuwde, dat hy zich maenden lang in zyn graefschap van Nevers ophield, zonder in de minste betrekking met zynen ongelukkigen vader te treden! Wat helsche geest heeft hem dan toch dit yselyk opzet ingeblazen?
- Gy vraegt zulks, heer graef, hernam Pecquigny met ver-
{==104==} {>>pagina-aanduiding<<}
pletterende koelheid; maer vergold hy u ooit de liefde die gy hem toedraegt? Deed hy ooit iets om u te behagen, om uwe verlangens te voorkomen? O neen, altoos uwe inzichten bestrydende, heulde hy met de gemeenten die tegen u opstonden; wanneer gy den vrede met Frankryk sluiten wildet, zocht hy, door alle middelen, de liefde der Vlamingen van u af te wenden om ze op zich te trekken, onder voorwendsel dat hy de onafhanklykheid des vaderlands verdedigen moest.... Ja, heer graef, vervolgde de helsche Pecquigny, om de wonde op welke hy reeds zoo lang het zwadder zyner lastertael gespogen had, nog meer te verbitteren; ja, gy zyt te goed, gy zyt verblind geweest! Sints tien jaren heeft Lodewyk alles in 't werk gesteld om u omver te werpen en na u te heerschen.... Zyn schandig gedrag, zyne zedelooze uitspattingen hebt gy gelaekt, gy hebt hem uit uwe tegenwoordigheid verbannen, en die vernedering heeft in zyn hart eenen haet ontstoken, eenen onverzoenlyken haet tegen u en de dappere Leliaerts, welke die altyd vernieuwde euveldaden niet verduren konden....
- Helaes! onderbrak hem de oude Robrecht, ik heb misschien te vroeg den raed myner vrienden gevolgd; want, gy moet toch bekennen dat men het ongelyk van mynen zoon zeer vergroot had; het vervolg heeft zulks bewezen.
- Aen die welwillendheid welke gy laet blyken, erken ik de goedheid uws harten.... Maer graef Lodewyk verdient die niet.... Nooit kon hy u het vertrouwen vergeven, welk gy uwen tweeden zone, Robrecht, schonkt. Het was Robrecht dien gy in uwe plaets naer Reims stuerdet om, by de krooning van Lodewyk den Muiter, het zwaerd voor dien koning te dragen; het was Robrecht, dien gy als Vlaenderens voogd aensteldet, toen gy naer Parys over den vrede waert gaen onderhandelen; het was nogmaels Robrecht dien gy met de andere gezanten, naer Avignon, tot paus Joannes XXII zondt, om dezes bemiddeling te vragen in de geschillen tusschen uw volk en den koning van Frankryk opgerezen. Welnu, de hoogmoed van Lodewyk van Nevers is gekwetst geworden door die voorkeur, toegestaen aen

{==105==} {>>pagina-aanduiding<<}
zyn jongeren broeder, aen dien Robrecht, welken hy reeds zoo ten onregte haette, omdat hy, volgens Lodewyks beweering, in de verdeeling uwer goederen, meer bekomen had dan hem toekwam.... Hy wilde zich dan wreken, heer graef, hy wilde uwen dood, om zelf te heerschen, om daerna zynen broeder uit zyne erven te verjagen, met de Engelschen een verbond aen te gaen, de Vlamingen op te hitsen, en eenen nieuwen oorlog tegen Frankryk te beginnen, wanneer ieder deftig burger niets meer dan vrede en eendragt tusschen de beide landen verlangt.... Ho! heer graef, zoo ik u niet als de getrouwste uwer dienaren ware toegedaen, zou ik u al die pynlyke zaken niet komen bloodleggen; ik versta wat het uw vaderharte kosten moet, al die verraderlyke aenslagen te aenhooren. Maer het is noodig dat gy levet om den bond met koning Filips den Lange aengegaen, te bevestigen, het is noodig dat de wederspannige zoon gestraft, en de geest van oproer voor eeuwig verpletterd worde!
- Ik geloof u, Pecquigny; gy hebt my daer een hoog bewys van uwe verkleefdheid gegeven. Lodewyk van Nevers is myn zoon niet meer. Van heden af verloochen ik hem en ga ik hem aen de geregtigheid myner baronnen overleveren. Zit daer neêr, Pecquigny, en schryf.
En de graef van Vlaenderen wien de verontwaerdiging iets van zyne oude zielskracht weêrgegeven had, deed den snooden bedrieger het bevel opschryven, op staenden voet den graef van Nevers aen te houden, en hem in het kasteel van Rupelmonde te doen opsluiten, tot dat een regelmatig onderzoek over zyn lot beslissen zou.
- Thans gelast ik u den inhoud dier brieven te doen uitvoeren, ging Robrecht voort. Gy zult zien of ik goed regt doe; myn zoon heeft op myne toegevendheid geene aenspraek meer wanneer de geregtigheid hem van my eischt.
- Heer graef, ik heb myn pligt gedaen en gy de uwe, antwoordde Pecquigny en vertrok.
Nogtans had het besluit des graven den valschen uitzendeling

{==106==} {>>pagina-aanduiding<<}
der Leliaerts niet voldaen. Hy wilde Lodewyk van Nevers gestraft zien; maer zonder gerucht en in het duister. Voor het hof der ryksbaronnen verschynen, Pecquigny wist wel, dat dit voor den beschuldigde een middel was om zyne onschuld op eene schitterende wyze te doen blyken. Een onderzoek in de gewoone vormen, had vele netelige vraegpunten doen opryzen, welke allen ten voordeele van Lodewyk beslist zouden worden. Leliaerts en Klauwaerts hadden wederom tegenover elkander gestaen, de kuiperyen der eerste zouden ontdekt worden en moeijelyk ware het te voorzien waer de wederwerking door dit zonderling geding te weeg gebragt, zoude opgehouden hebben. Ook verliet Pecquigny het kasteel van Yperen, met onrust en misnoegdheid in het harte. Hoe slim, hoe doortrapt hy ook zyn mogt, aerzelde hy een oogenblik over het besluit dat hem te nemen stond. Eindelyk zich voor het voorhoofd slaende als iemand wien eensklaps de gedachte, welke hy lang gezocht heeft, te binnen schiet, sprak hy tot zich zelven:
- Ik heb de gramschap van den eene te baet genomen, rigten wy ons nu tot de heerschzucht van den andere!

II.

De heer van Vianen was een dier magtige vlaemsche baronnen, welke om hunnen wederstand aen de overweldigingen van Frankryk, den toen zoo roemryken naem van Klauwaerts verdiend hadden. Vriend van Lodewyk van Nevers, had hy niet opgehouden de nauwste betrekkingen met hem te onderhouden en had hy zich onophoudend getrouwen aenhanger zyner party getoond. Toen de vrede met Frankryk geteekend was, had de heer van Vianen tot zynen edelen vriend, welke zyn verblyf te Nevers gevestigd had, eenen bode gestuerd, om hem te verzoeken op de feesten die hy in zyn slot geven zou. Lodewyk had de uitnoodiging zyns getrouwen aenhangers niet kunnen afslaen; hy was gekomen, hoewel

{==107==} {>>pagina-aanduiding<<}
hy weinig trek gevoelde naer dit Vlaenderen waer zyn vader en zyn broeder hem weinig heen te lokken schenen.
De groote zael van het kasteel te Vianen weêrgalmde van vreugdekreten en feestgejuich. Het vrolyk schertsen, het schaterlachen en de drinkliederen, klonken met verwarde toonen door elkander heen. Frankryks wynen perelden in de breede zilveren hanapsen, die gedurig in het ronde gingen. Rondom eene rykopgedischte tafel zat een twintigtal heeren, wier verfrommelde kleedy zoowel als hunne woorden en woeste gebaren getuigden, dat er van eene zoo even gehouden jagtparty sprake was. Aen het achtereinde der zael brandde, in eene dier voorvaderlyke schouwen welke men thans niet meer dan in oude kloosters terugvindt, een hoogopflikkerend vuer. De glans dien het verspreidde, zoowel als de drie yzeren lampen die aen het welfsel hingen, hulde al die gelaetstrekken in dien waggelenden, weifelachtigen gloed, welke het den schilder zoo moeijelyk is met getrouwheid weder te geven.
Het was Sint-Huibrechts dag, een feest door iederen jager thans nog met godsdienstigen eerbied gevierd. Met den vroegen morgen was de schitterende stoet het slot van Vianen uitgetrokken, om op het wild, dat er destyds in overvloed was, los te gaen, en, in der waerheid, bogen en valken der edele gasten hadden zoo wel hun best gedaen, dat de keuken van hazen, wilde konynen en sneppen opgepropt was. Elk jager, iets wat zelden gebeurt, was over zynen dag tevreden. Ook werd er teug op teug gedronken, om al de vermoeijenissen te vergeten, welke men had uitgestaen gedurende den langen, harden togt.
Aen het oppereinde der tafel zat Lodewyk, graef van Nevers en Rethel.
- By Sint-Huibrecht van Ardennen! riep hy toen ieder over zyne eigene behendigheid en al den buit, dien hy gemaekt had, gestoft had; het schynt dat ik alleen ongelukkig ben geweest. Ik had al wel juist te mikken, gelyk mynheer d'Oultre u kan getuigen, nooit kon ik iets houden liggen.
- Ge zyt al te nederig en te regtuit, heer graef, antwoordde hy die aen Lodewyks linkerzyde zat. Ik geloof waerachtig, dat het wild u wou beet nemen met zich niet te laten afmaken.

{==108==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Eh! myn goede vrienden, riep de heer van Vianen eensklaps uit, wat houdt gy u bezig met gelukkige of ongelukkige scheuten? Wy zyn terug in ons kasteel om dezen dag te vieren. Dat gaet ter eere van mynheer Sint-Huibrecht! en hy stak zynen drinkbeker omhoog.
- Ter eere van mynheer Sint-Huibrecht! riepen allen in geestdrift en insgelyks hunne hanapsen boven hun hoofd verheffende.
De deur ging op dit oogenblik open. De slotvoogd kwam, gansch ontroerd, tot by den heer van Vianen, en fluisterde hem iets in het oor.
- God sta my by! sprak deze toen hy den slotvoogd aenhoord had, myne heeren, dat is een wonder voorval, acht wapenknechten, door eenen hoofdman geleid, zyn dit slot binnengetreden en vragen naer mynheer van Nevers.
- Naer my! riep de graef verwonderd, dat is zonderbaer. En waerom?
- Ik zal gaen zien, hernam de heer van Vianen. Doch als hy wilde uitgaen kwam de slotvoogd terug, en overhandigde den grave van Nevers een perkament met het zegel van Robrecht van Vlaenderen bestempeld.
- Oh! oh! wat mag myn zeer geduchte vader zoo laet op den dag van my verlangen, zei Lodewyk schertsend. Maer nauwelyks had hy het perkament ontplooid, of eene doodsche bleekheid verspreidde zich over zyn gelaet.
- Wat is dat? wat is dat? vroegen verscheiden der gasten met zichtbare onrust, daer zy de ontsteltenis zyner wezenstrekken bemerkten.
- Dat is nu onverstaenbaer! vervolgde Lodewyk, terwyl hy zyne vastheid poogde te hernemen; daer wordt iets schrikkelyks tegen my gebrouwd, geloof ik; hoort eens die geheimzinnige zinsnede van dezen brief:
‘Zeker groote misdaed wordt u te laste gelegd; wy heeten u uw persoon zonder uitstel over te leveren in de handen van drager dezer, welke, van onzentwege gelast is, u, in ons kasteel van Rupelmonde, te geleiden.’

{==109==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Van Rupelmonde! maer dat is eene gevangenis waer niet wordt opgesloten dan wie van de hoogste misdaden beschuldigd wordt! riep de heer van Vianen. In uwe plaets zou ik een tweeden bode wachten.
- Gy ziet het, myne goede heeren, sprak Lodewyk met edele verontwaerdiging, myne vyanden houden niet op in het duister tegen my te werken. Helaes! ik meende dat ze my nu met ruste zouden gelaten hebben. Ik hoopte vreedzaem en gelukkig te leven. Ik bedroog my! de Leliaerts zyn onverbiddelyk....
- Heer graef, dat moet eene noodlottige vergissing zyn.
- Neen, neen, alle wederstand aen de bevelen myns vaders zou hunne strengheid schynen te regtvaerdigen.
- Wy zullen u vergezellen, riepen verscheidene vrienden des graven; wy zullen waken op dat gy het slagtoffer eener hinderlaeg niet moget worden.
- Heb dank, heb dank, myne heeren! eens, hoop ik, zal ik uwe opregte genegenheid kunnen vergelden. Haelt de gramschap des graven van Vlaenderen niet nutteloos over u. Wacht betere tyden om my van dienst te zyn.
- Myn gezelschap zult gy ten minste niet kunnen weigeren, sprak Garnier, de kapelaen van graef Lodewyk.
- Nu, het zy zoo, u kan ik welligt in 't kort van noode hebben, volg my. Tot wederziens, beminde en trouwe vrienden, sprak de ongelukkige vorst, terwyl hy beurteling de hand van byna al de aenwezigen ging drukken. Vaerwel, misschien... voegde hy er zuchtend by. En aen de sombere wolk die op dit oogenblik zyn voorhoofd drukte, was het ligt te gissen dat hy over zyne toekomst niet gerust was.
Eenige stonden later, ofschoon de nacht reeds lang gevallen was, reed de graef van Nevers en Rethel, vergezeld van zyn getrouwen biechtvader, droevig en mymerend, te midden der lyfwacht die hem naer het kasteel van Rupelmonde geleiden moest.



{==110==} {>>pagina-aanduiding<<}

III.

Een draver, gansch met zweet en stof bedekt, stapte over de ophaelbrug van het kasteel van Cassel, gewoon verblyf van Robrecht, des graven van Vlaenderen jongsten zoon. De ruiter welke dit paerd bereed vroeg om aenstonds by den edelen meester van dit slot toegelaten te worden. Deze liet den vreemdeling niet wachten; maer hem te gemoet ylend, ontving hy hem met die vertrouwelykheid welke men slechts voor zyne goede vrienden ten toon spreidt.
- Voorwaer, heer van Pecquigny, dat is een bezoek waeraen ik my niet het minste verwachtte.
- Edele heer, ik kom lynregt van Yperen, en heb u over de gewigtigste zaken te onderhouden.
- Uw geheimzinnig voorkomen maekt my ten uiterste nieuwsgierig. Kom binnen en dan zult ge my, tusschen een glas ouden Beaunerwyn en een gebraden ganzenbout, eens spoedig zeggen wat er gaende is.
Wanneer al de knechten de zael, waer zyzich bevonden, verlaten hadden, schoof Pecquigny zyn stoel nader by dien van Robrecht, en begon in dier voege:
- Gy weet dat ik aen uwen vader gehecht ben en dat ik hem meer dan een bewys myner genegenheid heb gegeven.
- Ja, ja, ik weet dat ge een razende Leliaert zyt. Maer wat geeft dit, nu Leliaerts en Klauwaerts elkaer verstaen moeten, mits de vrede gesloten is. Verder....
- Zie hier wat ik u heb mede te deelen. En Pecquigny ontwikkelde wyd en breed hetgeen hy te zeggen had, legde de ontwerpen van Lodewyk van Nevers tegen zynen vader bloot, en verhaelde welke maetregel er genomen was om dien misdadigen zoon te kastyden.

{==111==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Lodewyk wil myns vaders dood! riep Robrecht van Cassel, bitter glimlachend uit. Niets verwondert my in dit, onder zoo vele opzichten, hatelyk mensch. Slechte zoon, slechte broeder.... Ik heb het altoos gedacht dat hy de schande zou zyn van ons geslacht, dat hy 't blazoen van den huize van Vlaenderen zou bezoedelen. En hy is het nogtans die in het graefschap van Vlaenderen zal opvolgen.
- Ja, zoo gy zwak genoeg zyt om dat niet te beletten.
- Wat zegt ge?
- Dat gy met van uw toevallig erfregt af te zien, verzaekt hebt aen alle aenspraek op het graefschap, hernam Pecquigny, met vonkelende oogen, met snerpende stem.
- Ja, gy hebt gelyk, sprak Robrecht, ik heb my te goeder trouw laten om den tuin leiden; met dit verdrag, dat my myne regten ontnam te onderteekenen, heb ik myne eigene oneer onderteekend....
- Welnu! dit alles kunt gy verbeteren, ging de sluwe onderhandelaer voort.
- Hoe dat? geef my een middel om terug te krygen wat ik verloren heb.
- Eerst moet de vadermoorder voor zyn schelmstuk boeten. Ja, Robrecht, daer valt niet te aerzelen, uw broeder moet sterven, hy moet.... maer door Vlaenderens ryksbaronnen mag hy niet geoordeeld worden....
- Waerom niet? Het vonnis ware des te plegtiger.
- Ja, maer uw naem, de naem uws vaders, de naem van gansch uw geslacht ware voor immer geschandvlekt. Een zoo afgryselyk schelmstuk bezoedelt al wat het omringt. Wanneer de beersen zullen vergaderd zyn en bewysstukken zullen vragen, o! vrees dan niet, daer zullen er in tyds geleverd worden; dan zal elke nieuwe inlichting, elke nieuwe omstandigheid de schuld uws broeders vergrooten en de misdaed nog yselyker maken; dit geding zal gansch de Christenheid overklinken; koningen en prinsen zullen weten dat er in het geslacht der graven van Vlaenderen een vadermoorder is geweest, en wanneer gy hunne

{==112==} {>>pagina-aanduiding<<}
kinderen voor uwe kinderen zult ten huwelyk vragen zullen zy voor u terugdeinzen, als of de vloek van Gods kerke was neêrgebliksemd op uw hoofd....
- Dan moet men hem de vryheid wedergeven, sprak Robrecht van Cassel, ondanks zich zelven, door Pecquigny's woorden verschrikt.
- Neen, neen, dat niet..... maer hem treffen, 's nachts, in zyne gevangenis, opdat die schande niet kome over u....
- Myn broeder! sidderde Robrecht.
- De moordenaer uws vaders! grynsde Pecquigny.
- Wat doen? God! wat doen?
- Lodewyk van Nevers eens dood, hebt gy de handen vry, vervolgde Pecquigny, om in het hart des vorsten de heerschzucht weder op te wekken.
- Ho! maer gy vergeet de voorwaerden van het verdrag van Parys! riep Robrecht ongeduldig; en gy zyt het dien ik zoo hoor spreken, gy Pecquigny, de slaef, de ziele der Leliaerts.
- Wel, mynheer, niets hoofdzakelyks is er aen die voorwaerden veranderd. Met zyne dochter aen den jongen Lodewyk te schenken, had de koning van Frankryk niets in het oog dan het bezit van Ryssel, Dowai en Orchies; nu, wordt gy of die prins graef, de uitvoering van het verdrag zal niettemin haren gang gaen, en die steden aen Frankryk behooren.... Overigens bezit gy de genegenheid der Vlamingen, terwyl de zoon van Lodewyk van Nevers nog een kind is, dat, in Frankryk grootgebragt, echtgenoot eener vreemdelinge, nimmer betreurd zou worden. Eens graef van Vlaenderen, is het van uw belang, een verdrag, dat u voordeelig is, getrouw na te komen; iedereen zal uwe verheffing tot het graefschap goedkeuren..... En nu wat zyt gy, ik vraeg het u, met al uwen moed, uwe ondervinding, uwe kennissen? eene heerschap, niets dan eene heerschap gelyk er twintig in Vlaenderen zyn....
- Niets, ho! dat is waer! mompelde Robrecht, meer en meer door den duivel der heerschzucht aengeprikkeld.
- En zie tusschen welke uitersten gy te kiezen hebt, vervolgde

{==113==} {>>pagina-aanduiding<<}
Pecquigny, altyd met dien kouden, afgemeten overleg, waertegen geene enkele ernstige opwerping mogelyk is; indien uw broeder voor de ryksbaronnen verschynt, indien zyne misdaed bewezen wordt, sterft hy den dood des vadermoorders; de schande van dit schelmstuk valt op uw geslacht en gy zyt onteerd. Indien integendeel, de misdadige in zynen kerker omkomt, weet er niemand iets van dit noodlottig geheim, zweeft er twyfel en onzekerheid op Lodewyks einde: de eenen zullen hem onnoozel verklaren, anderen pligtig; maer wat geeft dit? De twyfel blyft toch bestaen, de misdaed is gewroken en uw naem wordt niet besmet. Robrecht van Bethune eens gestorven, want uw vader kan geene lange dagen meer te leven hebben, verstaet gy u met den koning van Frankryk en wordt gy graef van Vlaenderen. Reken dan op my, heer Robrecht; gy weet dat ik het vertrouwen der Leliaerts en des franschen konings bezit, ik zal u kunnen van dienst zyn..... Maer uw vader is zwak, hy zal zynen pligtigen zoon vergiffenis schenken, Lodewyk van Nevers weder in vryheid stellen, dit alles voorzie ik. Het is dan hier uw pligt, de eer van gansch uwe familie te wreken. Ja, Lodewyk van Nevers moet de schanddaed die hy ontworpen heeft uitwisschen, en ik, ik ook moet wraek hebben voor den haet dien hy my immer toedroeg, wraek voor al de beleedigingen die ik van hem heb moeten uitstaen!
Alsdan greep er tusschen die twee menschen een dier vertrouwelyke, stilgefluisterde samenspraken plaets, gedurende dewelke het oor, ieder oogenblik, de tegenwoordigheid van een onbescheiden verspieder vreest, en het oog, angstig ronddwalend, van onrust flonkert by het minste gerucht. Pecquigny stelde alles in het werk om het laetste goed gevoelen, de laetste edelmoedige opwelling in de ziel van Robrecht van Cassel uit te dooven.
Weldra gingen beiden den ouden graef te Yperen vinden. Lodewyk van Nevers werd hem met de zwartste kleuren afgeschetst. De vreeselykste beschuldigingen werden op het hoofd van den ongelukkige gestapeld. Er werd gesproken van wraek, van geheime halsregting in 't kasteel van Rupelmonde. Doch hoe groot de misdaed ook mogte zyn welke men den prins te laste legde, met welk

{==114==} {>>pagina-aanduiding<<}
een glimp van waerheid men zyn yselyk opzet ook afschilderde, Robrecht van Bethune deinsde terug voor eene teregtstelling in het duister. Men had vergeten dat hy vader was, dat hy, oud en langen tyd door het noodlot verdrukt, meer dan eens het offer zyner ligtgeloovigheid, zyner goede trouw was geweest. Geslingerd tusschen zyne vaderliefde en de schande waermede zyn geslacht bedreigd was, bleef de graef van Vlaenderen ten prooi aen de wreedste onzekerheid. Het waren Leliaerts, gezworen vyanden van zynen zoon, die hem omringden, die om eene voorbeeldelyke straffe riepen, en nogtans voelde de gryze man iets in het diepste zyns harten dat hem toeriep: uw zoon is onnoozel, doe hem niet sterven!
- Gy ziet wel, Pecquigny, dat alles nutteloos is, sprak Robrecht van Cassel tot zyn vertrouweling, nadat hy eene stellige weigering by den graef van Vlaenderen gehaeld had. Wy moeten ons getroosten, tot het hof der beersen uitspraek over de pligtigheid des vadermoorders heeft gedaen.
- Neen, neen, dit niet, antwoordde de ellendeling met een helschen glimlach; de eer van uwen luisterlyken naem gaet my te zeer ter harte, dan dat ik nog geene laetste pooging wagen zou. Betrouw u op my. Binnen drie dagen zullen wy elkander vinden, te Gent, by den jood Bartholomei, en, zoo ik alsdan niet heb gezegepraeld over den onwil van uwen vader, hebt gy het regt my den onbehendigsten der onderhandelaers te heeten.
- Dan tot binnen drie dagen, hernam Robrecht, die nogtans van die laetste poogingen van Pecquigny weinig verhoopte.


IV.

In het tydstip waerover wy handelen was niets meer geheiligd, niets meer onschendbaer dan het zegel eens edelmans. Het moest zoo zyn in eene eeuw, waer de adel noch lezen noch schryven

{==115==} {>>pagina-aanduiding<<}
kon, en zich derhalve vergenoegde de akten, welke van hem uitgingen, met een byzonder kenmerk te bestempelen. Men begrypt ligt dat het vervalschen of namaken van dit teeken van echtheid aenzien werd als een schelmstuk dat de grootste straffen verdiende. De vorsten lieten hun zegel niet bewaren dan door mannen van gekende trouw en beproefde verknochtheid. En, om der waerheid wille moet men het bekennen, luttel voorbeelden bewyzen dat er ooit van zulk vertrouwen misbruik gemaekt zy.
De graef van Vlaenderen, Robrecht van Bethune, had de gewoonte zyn zegel altyd by zich te houden. Misschien had de ondervinding hem geraden aldus te handelen, misschien dorst hy, omgeven van mannen die hem weinig genegenheid inboezemden, er niet toe besluiten zich een enkel oogenblik van dit teeken zyner oppermagt te ontdoen.
Op zekeren nacht dat de oude graef in eenen diepen slaep lag gedompeld, ging de deur van zyne kamer zachtjes open en een man, wiens gelaetstrekken onder de breede randen van een vilten hoed verborgen waren, kwam voorzichtig op zyne teenen binnen geslopen. Van tyd tot tyd stond hy stil, angstige blikken om zich heen werpende en zynen adem weêrhoudende als of hy iets scherp beluisteren wou. Dan schoof hy weder, in stilte rondtastende, naer het bed des gryzaerds voort, want daer heerschte in het vertrek eene volslagen duisternis. Doch, na eenige oogenblikken drong een strael der maen door de kleine spitse vensterbogen, en dit weifelend licht liet hem toe met meerder zekerheid voort te gaen.
- Myn zoon, myn zoon! riep eensklaps Robrecht van Bethune, voorzeker aen eenen yzingwekkenden droom ten prooi. Lodewyk, zy zullen u vermoorden..... vlugt...... houdt op, slaet niet toe.... Dood! ach!.... en de oude Leeuw van Vlaenderen slaekte een pynlyken gil, regtte zich, met verglaesde oogen, met hygenden boezem, overeind, als eene schim in zyn leger op, terwyl hy zyne stramme handen vooruit stak, om een vervaerlyk spook, dat hem misschien in droom verschenen was, van zich te weeren.

{==116==} {>>pagina-aanduiding<<}

De onbekende, ondanks zich zelven door die onsamenhangende woorden des graven verschrikt, bleef beweegloos als een standbeeld in 't midden der kamer staen. Onder de wyde plooijen van den mantel die hem bedekte, wrong hy eenen dolk in zyne stuiptrekkende vuist. Want, liever dan erkend of ontdekt te worden, zou hy den gryzaerd getroffen hebben, indien deze tot hem gekomen was. Maer spoedig verdween zyne vrees, toen Robrecht van Bethune, allengs kalmer wordende, zyne dreigende houding liet, om zich op nieuw neêr te vlyen, en weldra zacht en vreedzaem in te sluimeren, alsof geen enkele nare droom hem verontrust had. De vreemdeling ging dan op nieuw tot by de bedsponde, stak zyne hand stoutmoedig onder het oppereinde van de oorpeluw waerop de gryzaerd rustte, en haelde er iets glinsterends uit, dat hy haestig onder zyne kleederen wegstak. Dan, wederom tot by de deur genaderd, verliet hy de kamer, terwyl hy de oogen strak op Robrechts leger gevestigd hield. Een aendachtig oor hadde, weinige oogenblikken later, zyne voetstappen hooren wegsterven op een verborgen trap, die naer het buitenste gedeelte van het kasteel geleidde.
Zoo wy nu den onbekende volgen, zullen wy hem, in eene enge modderige steeg, een huis met een vervallen houten gevel, zien binnen treden. Daer deed hy eene vermolmde kast open, haelde er een met zorg gevouwen perkament uit te voorschyn, smolt eenige druppels geel was, en drukte, onder op het geheimzinnig schrift een zegel, dat langs de eene zyde graef Robrecht van Bethune, van top tot teen geharnast, met den magtigen draek op het hoofd, en langs de andere den rustenden leeuw van Vlaenderen verbeeldde. Dit alles gedaen zynde, sloot hy het perkament, behoorlyk verzegeld, in een linnen zakske, dit laetste in zyn lederen beugel, en, terwyl er een glans van innig genoegen op zyn wezen blonk, murmelde hy:
- Eindelyk zullen wy gewroken zyn; hier is het doodvonnis van Lodewyk van Nevers! Ik wist wel dat ik zou zegepralen!
Aen die bloeddorstige woorden zal de lezer voorzeker den laffen Pecquigny herkend hebben.

{==117==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zoohaest zyne afschuwelyke taek volbragt was, spoedde zich de ellendeling terug naer het kasteel van Yperen. Eene tweede mael in het vertrek des graven dringen, Robrechts gouden zegel wederom op de plaets leggen waer hy het genomen had, dit alles was het werk van een oogenblik. Niets was er verlegd geworden, en, wanneer 's anderendaegs, de rampzalige gryzaerd, nog sidderend by de herinnering zyns drooms, van zyn leger opstond, vermoedde hy niet dat zyn zegel gediend had om het doodvonnis van zyn zoon te bestempelen. Denzelfden morgen verliet Pecquigny den graef, onder voorwendsel dat hy eenige dringende zaken binnen Gent te beridderen had.
Weldra had een fiere klepper hem verre van de stad Yperen gevoerd.
- Moed, Pecquigny, moed! gy zyt een groot staetkundige, sprak hy tot zichzelven, terwyl hy zyn paerd den vollen teugel vierde, gy zult mildelyk beloond worden, want nu is dit trotsche huis van Vlaenderen voor immer neêrgeveld. Wat u betreft, Robrecht van Cassel, wy zullen u wel beletten het graefschap te bekomen: Vlaenderen moet toch ten laetste aen ons Frankryk komen. Robrecht van Bethune en Lodewyk van Nevers eens van kant, blyft er niets meer over dan een heerschzuchtige die geene kans heeft te gelukken, en een kind, dat koning Filips den Lange op zyne leest geschoeid heeft. Moed dan Pecquigny, en vooruit, zonder aerzelen vooruit!
Ongelukkig werden zyne woorden, even als de bladeren die rondom hem heen dwarrelden, door den hevigen noorderwind verstrooid, en de misdaed stapte, met stoute schreden, naer heur afschuwelyk doelwit voort.
Getrouw aen hunne afspraek, liet Robrecht van Cassel zich op het vastgesteld uer, by den jood Bartholomei, bevinden. Nauwelyks was hy er eenige oogenblikken, toen Pecquigny insgelyks verscheen.
- Gy ziet dat ik myn woord houd, sprak hy onder het binnentreden. Wat ik gehoopt heb is verwezenlykt; alles is gelukt.
- Welhoe! vroeg Robrecht van Cassel met onrust, myn vader zou zyne toestemming?...

{==118==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Zie liever, hernam Pecquigny, hem den geheimzinnigen brief, dien hy had medegebragt, onder de oogen leggende.
- Maer welke is dan die magt, die gy op mynen vader uitoefent! riep Robrecht van Cassel, veeleer verslagen dan tevreden over den uitslag van Pecquigny's handelingen.
- Hebt gy dan vergeten, hernam deze met slimgeveinsde belangstelling, dat uw doorluchtige vader al zyn vertrouwen in my gesteld heeft? Ik heb hem doen begrypen dat hier zyne eer op het spel stond, en de oude graef was nimmer doof voor de dringende stemme der pligt.
- Maer nogtans, ik ben zyn zoon....
- Dat is waer; doch een vader slaet dikwils eerder geloof aen de woorden van eenen vreemde dan aen die van zyn eigen kind. Maer dralen wy niet langer. De graef van Vlaenderen is zwak en goedhartig; laten wy hem den tyd niet om zich over een besluit te berouwen, dat, overigens, de voorzichtigheid zoowel als de rede te gebieden scheen.
- Al wat ik weet, Pecquigny, hernam Robrecht van Cassel, welke, zyns ondanks, eenen onverwinnelyken afkeer voor dien man gevoelde, is dat gy een doortrapte kerel zyt, en dat ik u niet gaerne voor vyand zou hebben.
- Edele heer, geen mensch op aerde is u meer toegedaen dan ik, hernam Pecquigny, zoo 't scheen, met de diepste nederigheid.
- Maer, wie zal zich gelasten deze brieven te dragen?
- Uw dienaer, edele heer, indien gy vertrouwen genoeg in hem stelt.
- Ga dan, riep Robrecht uit, ik verlaet my op u.


V.

Van al de leenroerige kasteelen, welke eertyds België overdekten en waervan heden nog eenige overblyfselen bestaen, is er geen enkel zoo vermaerd als het kasteel van Rupelmonde. Dit slot, welk om zyne ligging als oninnemelyk beschouwd werd, is byna altoos

{==119==} {>>pagina-aanduiding<<}
de gevangenis of de verblyfplaets des rampspoeds geweest. Daer werd, volgens zekere overlevering, Bosschaert van Avesnes, echtgenoot van Margaretha van Constantinopelen, op bevel van Johanna van Vlaenderen, onthalsd. Daer was het verblyf van Gwyde van Dampierre, den vader van Robrecht van Bethune. Onder het huis van Bourgondië speelde Rupelmonde nogmaels eene groote rol, namelyk toen het ten gevang verstrekte aen die Jakoba van Beijeren, zoo vermaerd om hare ongelukken en hare schoonheid als om de ongeregeldheden van een ligtzinnig en onvoorzichtig gedrag.
In 1337 stond Filips Vilain van Gent, erfgenaem van eene der aenzienlykste familiën van Vlaenderen, den grave het slot van Rupelmonde af, waervan zyne voorvaderen tot dan toe kasteleins geweest waren. In het voorbygaen zullen wy aenstippen dat de Vilain's heden in het bezit zyn van hetgeen er van dit edel en aloude slot nog overblyft. In 1462 werd zekere Jan Constain, die, na langen tyd het vertrouwen van Karel den Stoute genoten te hebben, gepoogd had zynen edelmoedigen meester te vergeven, gezamenlyk met zynen medepligtige, Jan Emy, in het kasteel van Rupelmonde ter dood gebragt. Beiden werden op den torentrans ten toon gehangen, tot dat de raven en de tyd de laetste overblyfsels dier moordenaers hadden weggeknaegd.
Tydens den bloedigen oorlog van Gaveren, welke over gansch Vlaenderen zooveel schrik en verwoesting verspreidde, had Filips, hertog van Bourgondië, gedurende eenigen tyd, het middenpunt zyner krygsverrigtingen in die sterkte gevestigd. Een moorddadig gevecht greep plaets onder de muren van Rupelmonde. Indien iets de onvolledige bydrage welke wy over dit vreeselyk gebouw mededeelen belangryker kan maken, zouden wy hier byvoegen dat het met het kasteel van Ryssel de eer genoot, ter bewaerplaets aen de handvesten der graven van Vlaenderen te verstrekken.
Omtrent den tyd waer wy gebleven zyn, vervulde Jan, heer van Verrières, het ambt van kastelein van Rupelmonde. Dapper, openhartig en grootmoedig, was hy een dier breedgeschouderde mannen, met gespierde vuisten, ruwe en grove gelaetstrekken,

{==120==} {>>pagina-aanduiding<<}
die men altoos de eerste ontmoet, wanneer er eenig feit te plegen is, waervoor buitengewoone lichaemskracht en onverschrokken heldhaftigheid vereischt worden. Het was een echte middeleeuwsche hersenkliever, die voor eene bende van honderd mannen niet ware geweken, als hy maer dacht dat het zyne eer gold hun te wederstaen. De moed, de onverbreekbare verknochtheid aen de vlaemsche zaek, die hy, tydens de langdurige oorlogen van Vlaenderen tegen Frankryk, ten toon spreidde, hadden graef Robrecht er toe bewogen hem te roepen tot het aenzienlyk ambt welk hy bekleedde, en, men moet zulks bekennen, nooit was er vertrouwen beter geplaetst geweest. Overdreven vaderlandsvriend, gelyk iedere oude krygsman, was hy nog inniger gehecht aen het huis van Vlaenderen, dat, door ongeluk en verraed, zoo lafhartig op den boord zyns ondergangs was gebragt. Een instinkt van edelmoedigheid, gewoon kenteeken eener ingeboren en diepgewortelde deugd, boeide hem aen al de leden der grafelyke familie, en hy zou duizendmael zyn leven voor elk hunner gegeven hebben.
Wie zal dus de smartvolle verwondering schetsen, welke den heer van Verrières beving, wanneer hy op het kasteel van Rupelmonde, den zoon zyns meesters zelven als gevangene, door eene bende wapenknechts, geleiden zag? Hy kon niet bevroeden hoe het mogelyk was, dat Lodewyk van Nevers en Rhetel, die vorst welken hy steeds zoo warm voor de vlaemsche zaek gekend had, pligtig zoude zyn. Gewend echter, zooals hy was, aen de blinde onderwerping van een man, die nooit anders dan lydelyke gehoorzaemheid gekend heeft, dorst Jan van Verrières geene enkele twyfeling, geen enkel vermoeden opperen. Hy las het bevel des graven van Vlaenderen; Lodewyk van Nevers ware zyn eigen zoon geweest, zoo hadde hy hem niettemin, gelyk de brieven luidden, in het zekerste gedeelte van het slot doen brengen, en hem als een gewoon gevangene bewaekt.
Reeds waren er verscheidene dagen verloopen sedert de aenkomst van Lodewyk van Nevers op het kasteel van Rupelmonde, en geen enkele brief, geen enkele bode was hem nog komen

{==121==} {>>pagina-aanduiding<<}
openbaren, voor welke misdaed hy te dezer plaetse gebragt was.
- Heer van Verrières, sprak de vorst, zekeren morgen dat de kastelein hem was komen bezoeken, dit is nu eene gevangenis die verwonderlyk lang duert. Zeg eens, weet ge nu nog niet waerom ik hier werd opgesloten?
- Zoo waer als ik leef, heer graef, ik weet er niets van.
- By myne eer! ik heb al wel te zoeken, ik kan maer niet bevroeden wat my den toorn myns vader op den hals gehaeld heeft.
- Geduld, heer graef, geduld! dat kan zoo toch niet blyven duren.
- Maer zoo ge my onder borgstelling liet uitgaen, al ware 't slechts voor drie dagen, zoo zou ik my te Ryssel, by mynen vader gaen verregtvaerdigen.
- Zulks is onmogelyk; op myn hoofd sta ik voor u in. Ik ken slechts twee zaken, aen welke men onvoorwaerdelyk moet gehoorzamen: God en zyn pligt!
De kastelein ging uit. Lodewyk bleef ten prooi aen de sombere gedachten, welke sedert zyne geheimnisvolle aenhouding, niet opgehouden hadden hem te kwellen.
Tegen den avond vernam hy het geschal eens horens; korts daerna hoorde hy de ophaelbrug van het kasteel nederdalen, en de zware stappen van een paerd weêrgalmen in het binnenhof, waerop het smalle venster zyner kamer uitzicht had. Alles is van belang voor eenen gevangene, alles wekt zyne aendacht op. Ook werd Lodewyk van Nevers, door dit buitengewoon gerucht, uit zyne mymering getrokken. Hy haestte zich te gaen bespieden wat daer omging, voor zoo veel ten minste, de hoogte van den toren, waer hy opgesloten was, hem zulks toeliet. Wat moeite hy echter aenwendde, was het hem onmogelyk de gelaetstrekken van den ruiter, die binnen gekomen was, te onderscheiden. Na eenige oogenblikken van nutteloos onderzoek, verviel hy wederom in zyne droevige overpeinzingen, en de vreemdeling werd door eenen dienstknecht in eene der lagere zalen van het slot geleid. Niet lang echter bleef deze te Rupelmonde; weldra hoorde de

{==122==} {>>pagina-aanduiding<<}
graef op nieuw zyn klepper trappelen, en daer de kleedy des onbekenden, welke veel prachtiger was dan die van een gewoonen bode, zyne nieuwsgierigheid reeds sterk had geprikkeld, begaf hy zich wederom naer het venster. Zyne verwondering rees ten top, toen hy den vreemdeling, met luider stemme, tegen den kastelein die hem met groote eerbetuigingen uitgeleidde, hoorde zeggen:
- Vergeet niet dat de graef van Vlaenderen wil dat het bevel welk ik u breng zonder uitstel volbragt worde. Hy rekent op uwen iever zooveel als op uwe getrouwheid; maer stilzwygen vooral!
In weêrwil van zich zelven door die zonderlinge woorden getroffen, hield Lodewyk van Nevers nog altoos zyne oogen strak op het binnenhof gevestigd, wanneer de deur zyner gevangenis openging. De heer van Verrières stond voor hem, bleek, met verwarde wezenstrekken, met diepontroerden blik.
- Wat is er dan toch gaende? vroeg Lodewyk den kastelein te gemoet springend, en vermoedend dat deze eenige schrikkelyke tyding bragt.
- Och God! och God! wat yselyke zaek! nokte de oude krygsman. Zoo gy wist, myn arme, myn beste heer.... Zie, ik heb veel bloed op het slagveld vergoten, ik heb menigen vyand in het heetste van het gevecht getroffen.... maer ik heb nooit gedacht dat ik, op het einde myner dagen, de beul van den zoon myns meesters zoude worden!
- Wat zegt gy! riep de gevangene, misschien het lot radend dat hem voorbehouden was.
- Lees, heer graef, en zoo het waer is, hetgeen ik niet kan gelooven, dat gy aen zoo een yselyk schelmstuk pligtig zyt, haest u dan Gode vergiffenis af te smeeken, want de graef van Vlaenderen eischt dat er spoedig regt gedaen worde!
Alsdan nam de graef van Nevers en Rhetel het noodlottig schrift, met afschrik uit de handen des kasteleins, en naermate hy voortlas, zag men eene doodsche bleekheid zich over zyne wangen verspreiden. Gedurende dien tyd poogde Jan van Verrières al zyne gelaetstrekken te ontleden, want hy geloofde dat elke

{==123==} {>>pagina-aanduiding<<}
zielsaendoening zich by den mensch op het wezen bespeuren laet; doch ziende dat de uitdrukking welke zich dit oogenblik op Lodewyks aenzicht vertoonde, noch vrees noch schaemte noch wroeging, maer veeleer een edel gevoel van smart en verontwaerdiging verried, scheen de oude krygsman daerdoor even voldaen als gerust gesteld te zyn.
- Ik ben het slagtoffer eener helsche kuipery! riep Lodewyk met die warmte welke byna altoos de tolk der waerheid is. Aenhoor my, heer van Verrières, en doe naderhand wat uw geweten u zal gebieden. By myne eeuwige zaligheid, by de ziele myner moeder, zweer ik hier voor u, en mogten alle Vlamingen my hooren, dat ik onpligtig ben aen het schelmstuk dat myn vader my te laste legt!
- Ik weet niet wat gy gedaen hebt om my zoo veel vertrouwen in te boezemen, sprak Jan van Verrières; maer ik geloof u op uw woord. Een zoon van den huize van Vlaenderen vadermoorder zyn! Ho neen! om u te bewyzen dat ik aen uwe regtzinnigheid niet twyfel, ga ik, misschien voor de eerste mael myns levens, eene daed van ongehoorzaemheid plegen. Hoewel die brieven al de kenteekenen eener onbesprekelyke echtheid opleveren, vermoede ik eenigen afschuwelyken aenslag. Ik zal wachten vooraleer ik het uitvoer, dat onmenschelyk bevel van u in 't geheim in de kerkers van dit slot te doen onthalzen, en daerna uwe dood aen eenige natuerlyke oorzaek, gelyk er zooveel zyn, toe te schryven.
- Wat doen die woorden my goed! Nu ge my niet voor schuldig aenschouwt dunkt het my dat ik min rampzalig ben. Maer hebt gy den brenger dier brieven niet ondervraegd? vervolgde Lodewyk, terwyl de kastelein, met de nauwkeurigste aendacht, de geringste kleinigheden van het grafelyke zegel onderzocht, in hoop van er eenig gebrek, eenigen zweem van vervalsching aen te bemerken, welke zou toelaten de echtheid er van in twyfel te trekken.
- Aen zyne trotsche tael, aen zyn gebiedenden blik, was het gemakkelyk te zien dat die bode eenige verheven persoonaedje van uws vaders hof is, welk dezes onbeperkt vertrouwen geniet.

{==124==} {>>pagina-aanduiding<<}
Ik beken u dat ik hem niet heb durven ondervragen. En toch, ik was te zeer ontsteld door het bevel dat hy my bragt, om naer zynen naem te vernemen.
- Maer was er dan op zyn degen of op het hoofd van zyn draver geen enkel wapenschild te erkennen?
- Ik heb er geen bemerkt.
- God! wat gedaen! zuchtte Lodewyk al de naerheid van zynen toestand overdenkende. Onteerd, verloren in den geest myns vaders, met schande en verachting overladen door al wie my liefhad, heb ik zelfs het middel niet om my voor de oogen myner landgenooten te reinigen, myne onschuld te bewyzen! De graef van Vlaenderen beveelt mynen dood zonder my te hooren, zonder my weder te zien! Ziedaer wat de wraekzucht, wat de haet der partyschappen vermag. Want ik twyfel er niet aen, het zyn de Leliaerts die dit alles berokkend hebben. In onrust en angst heb ik myn leven versleten. Nooit heb ik een oogenblik van vrede, een oogenblik van duerzaem geluk gesmaekt. Myne jeugd is onder den adem der staetspartyen verwelkt; ik had eenen vader, ik had eenen broeder welke de natuer het my tot pligt maekte, te beminnen; eene eerlooze politiek heeft tusschen hen en my een twistvuer ontstoken, dat de berekende boosheid van sommige mannen, nog ophoudelyk aenblaest. Ik had kinderen die ik al vroeg edelmoedige gevoelens van eer en vaderlandsliefde wilde inboezemen: men heeft ze my ontnomen; zy hebben hunne opvoeding ontvangen in het Louver, dit hof van verraed, waer men my onmeêdoogend gevangen hield, om des te beter het hart van mynen zoon en myne dochter meester te worden! Ho! mynheer, ging de arme graef van Nevers voort, terwyl hy zyn aenzicht op de borst des ouden krygsmans nederboog, om de tranen die hem verstikten beter te verbergen; ik heb alles opgeofferd, jeugd, rust, overtuiging, ja alles, opdat een min schadelyke vrede dan die welken men ons voorstelt aen myn Vlaenderen een weinig rust en luister zou wedergeven; daer ontbrak myne vyanden nog iets om hunne zegeprael verzekerd te zien, zy moesten myn leven hebben! Als ik my te binnen breng al wat ik geleden heb

{==125==} {>>pagina-aanduiding<<}
sints den slag der Gulden Sporen, al de beleedigingen waermede men my onophoudelyk vervolgt, dan roepe ik met diepgevoelde overtuiging uit, dat er daerboven eene wonderbare Voorzienigheid is, die den zwakke kracht geeft, die hem geduld en onderwerping inboezemt, om den yselyksten tegenspoed te dragen. Zie, nu weêr dat een onregtvaerdig vonnis my veroordeelt om in dit kasteel te sterven, vind ik medelyden by een onverbiddelyk man, die niets anders dan zyn pligt kent.
- Ja, medelyden en bescherming, heer graef; betrouw u op my en wy zullen de booze plannen dergenen die uw verderf zoeken, verydelen.
Des anderendaegs gaf Jan van Verrières, het bevelhebberschap van het kasteel van Rupelmonde, voor drie dagen, aen zynen luitenant, Matthys van Baesrode over. Dan, na de ophaelbrug neêrgelaten was, trok hy het geduchte slot uit, alleenlyk gevolgd van eenen schildknecht, die, even als hy, van top tot teen gewapend was.
Vast raedt men dat Jan van Verrières naer Yperen vertrokken is. Inderdaed, de vrome kastelein zette er zoo veel spoed achter, dat hy, nog denzelfden avond met zynen makker op het kasteel aenkwam, waer de oude Robrecht van Bethune voortdurend zyn verblyf had. Nauwelyks vernam deze dat de heer van Verrières daer was, of hy gebood dat hy aenstonds zou binnen geleid worden.
- Waerachtig, heer Jan, my dunkt dat ik nooit aengenamer bezoek heb ontvangen, riep de graef, een weinig opgeruimd by het zien van den ouden krygsmakker, die, integendeel, bleek en bevend, voor zynen meester stond, tot welken hy zyne oogen niet dorst verheffen, uit vreeze dat deze zyne ongehoorzaemheid op zyne gelaetstrekken lezen mogt. Ik was zeer nieuwsgierig te weten hoe alles is afgeloopen in uw oud kasteel van Rupelmonde.
- Uwe bevelen zyn ten uitvoer gebragt, heer graef, antwoordde Jan van Verrières, zyne ontsteltenis met moeite verbergende.
- Ik was wel zeker, hernam Robrecht, dat, hoe hard, hoe pynlyk de taek ook zy waermede ik myn trouwen Verrières mogt belasten, hy niet zou aerzelen ze tot het einde te vervullen.

{==126==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Gy hebt veel moed noodig gehad om een dergelyk bevel te geven, sprak de kastelein, ditmael graef Robrecht in de oogen beziende.
- Ja, gy hebt gelyk, en ik hadde het niet gedaen, ware zyne pligtigheid niet zonneklaer bewezen geweest; maer heeft de graef van Nevers u met geene boodschap voor my belast?
- Met geene enkele. Helaes! heer graef, hy zwoer op zyne ziele dat hy onnoozel was en hy heeft u zynen dood vergeven.
- Zynen dood! riep Robrecht van Bethune, ten uiterste ontroerd en verschrikt. Zynen dood, ongelukkige! Maer wat hebt ge dan gedaen? spreek, uw stilzwygen vermoordt my!
- Welhoe! dit bevel, die noodlottige brieven? vroeg de kastelein die zyne vreugde niet kon onderdrukken; maer toch zyn uiterste best deed om ze nog te verbergen; die bode welken gy my gezonden hebt....
- Van dit alles bestaet er niets! sprak Robrecht op den toon der innigste smart en nadat hy de brieven doorloopen had; dit bevel heb ik nooit gegeven. O God! o God! wat voor eene yselyke geheimenis is dat dan toch! dit zegel is het myne, ik herken het.... En nogtans, ik dacht er nooit aen, myn zoon te doen sterven. Myn rampzalige Lodewyk! ho! gy hebt hem zonder mededoogen gedood!
En de ongelukkige vader verborg zyn grys en eerbiedwaerdig voorhoofd in zyne handen, om aen de tranen die hem verstikten een vryen loop te geven. De kastelein verliet, met de vreugde in het harte, voor een oogenblik het vertrek, om een gansch ander tooneel van ontroering te bereiden.
Robrecht van Bethune bleef eenige oogenblikken in zyne smart verzonken, en al wat hem omringde vergetende, om alleen te denken aen den slag die hem getroffen had. Eindelyk hief hy het hoofd weder op, gereed om den braven Verrières met verwytingen te overladen. Maer in stede van den kastelein, zag hy Lodewyk van Nevers zelven nevens zyne sponde geknield, zag hy zyn eigen zoon, het kind dat hem als door een wonder wedergegeven werd. Wy zullen ons niet ophouden met de beschryving van wat er alsdan

{==127==} {>>pagina-aanduiding<<}
in het kasteel van Yperen omging. Robrecht drukte Lodewyk aen zyn hart, alles werd vergeten in eene lange warme, omhelzing. De graef van Vlaenderen dacht aen niets anders dan aen het gevaer waermede zyn zoon was bedreigd geweest, en hy dankte den hemel, die hem een wys en voorzichtig man als den heer van Verrières voor dienaer gegeven had. Toen de eerste oogenblikken van uitstorting voorby waren, sprak de graef met zynen zoon en den kastelein langen tyd over het gebeurde; alle drie verloren zich in gissingen over de kuipery waervan de graef van Nevers en Rhetel byna het slagtoffer was geworden; maer geen van hen vermoedde wie de ware pligtige was.
- Vader, sprak Lodewyk op plegtigen toon, ik herhael hier den eed welken ik gedaen heb, ik ben onpligtig aen het yselyke schelmstuk dat men te mynen laste heeft durven leggen.
- Al wat er gebeurd is zegt my dat ik u moet gelooven, Lodewyk.
- Maer nu, vervolgde de prins met waerdigheid, moet ik myne vyanden nog beschamen; de hoon was openbaer, de herstelling zy het insgelyks; myne onschuld moet voor ieders oogen schitteren. Roep uwe ryksbaronnen van Vlaenderen by een; doe de feiten welke men my optygt onderzoeken; ten gestelden dage zal ik voor de balie verschynen en gy zult zien of haet en laster altoos zullen zegevieren.
- Wat gy verlangt zal geschieden, sprak graef Robrecht, verheugd over het edelmoedig voorstel van zynen zoon. Tot gy geoor deeld zyt, blyft gy gevangen. Heer van Verrières, ik stel mynen zoon onder uwe bewaring. Welkdanig bevel gy moget ontvangen, gy zult het my mededeelen, al kwame het zelfs van my. Uwe voorzichtigheid en uwe gehechtheid aen ons huis, hebben myn kind behouden. Gy zyt een waerdige en trouwe dienaer. Ga, de graef van Vlaenderen zal de verknochtheid van den kastelein van Rupelmonde weten te vergelden.



{==128==} {>>pagina-aanduiding<<}

VI.

Zooals Lodewyk van Nevers het begeerde, had de graef van Vlaenderen een geregeld onderzoek betrekkelyk den gevangene van Rupelmonde ingerigt. Uit al de ontvangene mededeelingen, uit al de afgelegde getuigenissen, bleek het weldra, dat Robrecht van Bethune's zoon een slagtoffer van haet en partygeest was geweest. Het rykshof had zich in het kasteel van Kortryk vergaderd. Daer bevond zich al wat Vlaenderen aen trotsche hoofden en magtige heeren bezat. De oude graef Robrecht nam het voorzitterschap waer. Aen zyne regterzyde zat meester van Carette, proost van Brugge, erfkanselier van het graefschap; aen zyne linker, Jan, graef van Namen, broeder van Robrecht van Bethune. Dan kwamen, volgens hunnen rang geschikt de heeren van Maldeghem, van Lampernesse, van Axel, van Masmines, van Gysegem, Eustachius Bernage, Seger van Kortryk, Pieter van Loo, en eene menigte andere waervan de opsomming den lezer vervelen zou. Wanneer zy allen ten pleite verzameld waren, legde de graef van Vlaenderen hun uit, dat zyn zoon Lodewyk, beschuldigd zynde van eenen aenslag op zyn leven te hebben willen smeden, gevraegd had om door zyne ryksbaronnen gevonnisd te worden, en dat hy, die begeerte inwilligende, hen allen ten spoedigst had vergaderd, om tot de oordeelvelling over te gaen. Hy verzocht hen diensvolgens goed en billyk regt te doen.
Toen het geding door den kanselier van Vlaenderen was geopend geworden, zag men aen de balie den beschuldigde verschynen, niet met de nederige houding en den vreesachtigen, beschaemden oogopslag des pligtigen, maer met stoutverheven voorhoofd, met vasten blik. Uitgedaegd door meester van Carette, om zich te ontschuldigen van de feiten die men hem te laste legde, stond de graef van Nevers regt, en met edele fierheid over de schitterende vergadering heenziende, begon hy aldus:
- Ik was nauwelyks twintig jaren oud, toen de hoon dien koning Filips den Schoone op ons huis uitstortte, de geheimzinnige dood

{==129==} {>>pagina-aanduiding<<}
van Filippina van Vlaenderen, myns vaders zuster, de onophoudelyke overweldigingen waermede Frankryk myn vaderland bedreigde, myn harte met haet en wrok tegen onze verdrukkers vervulden. Dien haet, ik verklaer het hier, drage ik nog altyd dáer, krachtig en levendig, maer onvermogend, helaes! Eene noodlottige beschikking heeft altyd gewild dat ik er het slagtoffer van zoude zyn. In 1303 zat myn vader opgesloten in het Louver. Hy kon zyne gevangenis niet verlaten zonder zich behoorlyk te doen vervangen; op my was het dat zyne keuze viel. Ik vertrok, voldaen en gelukkig, want ik wist wat Robrecht van Bethune beraemde, om zyn land aen het juk des vreemden te ontrukken. Herinnert u het schandig verdrag van 1305 en hoe dit het graefschap alle zedelyke kracht ontnam. De Vlamingen weigerden al de voorwaerden van eenen onteerenden vrede te vervullen. Ik juichte by dien edelmoedigen wederstand, ik staefde hem uit al myne magt; ik werd daervoor gestraft door het verbeuren myner graefschappen Nevers en Rhetel in Frankryk. Daer was misschien jongheid, onervarenheid in myn gedrag; maer het was toch de opwelling eener warme en edeldenkende ziele. Myne vyanden oordeelden er anders over, ik werd afgeschetst als een wederspannige zoon. De graef van Vlaenderen vatte eenen afkeer tegen my op. U zeggen welke party wist te zegepralen over onze huiselyke twisten, is niet noodig, vermeen ik. Ondervraegt de Leliaerts, die zullen u antwoorden. En nogtans wanneer het er op aenkwam de zaek van het vaderland te verdedigen, heeft myn vader nimmer mynen arm gemist. Toen de graef van Vlaenderen, zyn leger tusschen Lessines en Geeraerdsbergen had neêrgeslagen, om den grave van Holland den oorlog aen te doen, heb ik my dan niet gespoed hem ter hulpe te snellen? Als een onvermoeijelyke schildwacht heb ik nooit opgehouden over de onafhankelykheid des vaderlands te waken, en wilt ge daer van een laetsten bewys: in 1313, voorzeker in hoop van op het graefschap Vlaenderen de 
hand te leggen, gebood Filips de Schoone, mynen vader en my dat wy de zee zouden oversteken om de Sarracenen te gaen bevechten; ik haelde mynen vader er toe over zich tegen dit bevel te verzetten; woedend

{==130==} {>>pagina-aanduiding<<}
omdat ik zyne overweldigingsplannen dwarsboom, neemt de koning van Frankryk myne graefschappen van Nevers en Rhetel, welke my sedert kort wedergegeven waren, eene tweede mael in beslag... En na al die bewyzen van vaderlandsliefde, is men komen zeggen dat ik een verbond met Frankryk had aengegaen, om mynen vader omver te werpen en des te eerder over Vlaenderen te heerschen; men heeft het gerucht durven verspreiden dat ik my aen Lodewyk den Muiter verkocht had. Ja, men heeft alles in het werk gesteld om my zóo te verpletteren dat ik my nooit meer oprigten zou. Ja, de schandige vermetelheid myner vyanden is zoo hoog gestegen, dat er heden eene beschuldiging van vadermoord op my weegt.... Ik rade, ik weet wie myne beschuldigers zyn, vervolgde de graef van Nevers altyd met meer en meer warmte, terwyl hy zyne vonkelende oogen over de heeren die hem omringden dwalen liet, als wilde hy daer tusschen zyne persoonlyke vyanden erkennen; myne beschuldigers zyn Leliaerts, ja Leliaerts, verstaet gy, dat is te zeggen, verraders, lafhartige, eerlooze verraders, die, terwyl het vaderland door de klauwen van den vreemden gier verscheurd werd, zochten welk middel dit vaderland het spoedigst, geboeid en gebonden, zou leveren aen dien valschaerd van een koning, wiens nagedachtenis ten eeuwigen dage door elken vlaming zal zyn gevloekt. Ho! gelooft niet dat ik Filips den Schoone ten onregte haet; dat het enkel eene gril zy die my de Franschen verfoeijelyk maekt. Gyzelaer van dien vrede des onregts van 1303, opgesloten in dezelfde gevangenis als myn vader, was ik op het punt het slagtoffer van 't verraed te worden. Koningin Johanna wilde mynen dood. Aengespoord door haer, hoopten Enguerrand de Marigny en Pierre de Nogaret, hare verachtelyke raedgevers, my te doen omkomen door vergif. Ik was myne redding niet verschuldigd dan aen het medelyden van myn cipier. Later bedreigden Filips handlangers mynen vader met eeuwigdurende gevangenis, om my te dwingen myne toestemming 
in de wedergaef van Ryssel, Dowai en Orchies te geven. Ik weêrstond niet langer, want de herinneringen aen het geheimzinnig einde van graef Gwyde en zyne dochter lag nog versch in myn geheugen..... Nog later scheidde men my van myne kinderen, werden myne goederen

{==131==} {>>pagina-aanduiding<<}
verbeurd verklaerd en als ik dan, ten uiterste gedreven, door al die knevelary, regt vraeg, en voor het hof der pairs wil verschynen, dan ontvangt men myne klagten met een lach... Al die zaken zyn u bekend, ik twyfel daer niet aen, maer ik wil ze u hier herhalen, om u myne langdurige rampen, en al de vervolgingen die ik heb uitgestaen te herinneren...... Myne arme kinderen, nauwelyks mogt ik die na hunne geboorte eens aenschouwen. Ik wil ze naer Vlaenderen doen terugvoeren, om ze onder myne oogen te zien opgroeijen, om hun de tael hunner vaderen te leeren, en hun eene vlaemsche opvoeding te bezorgen. Helaes! myn vaderregt wordt miskend, de fransche koning belet hen te vertrekken en houdt hen onmeêdoogend gevangen. Al die dwingelandy had een doel, myne heeren. Waer men te Parys heen wilde, was het bezit van 't graefschap Vlaenderen, was de vernietiging van ons huis. Myne kinderen, myn zoon Lodewyk vooral waren een hinderpael voor het verwezenlyken van dit boosaerdig opzet. Zy moesten dan zorgvuldig bewaekt worden, verre van hunnen vader, verre van hunnen geboortegrond.... Sterk door myne onschuld en myn goed regt, verschyne ik voor het hof der Pairs; wat men my te laste legde, was misdaed van geschonde majesteit, vredebreuk, trouwloosheid, verbond aengegaen met de Engelschen, aenhitsing tot burgeroorlog. Ik wil my zuiveren van al die schelmstukken, uitgevonden door haet en eigenbelang; men weigert my te hooren en, o schande! men verklaert vyand des konings allen klerk of regtsgeleerde die zich zou aenbieden om myn voorspreker te zyn. Gy ziet het, dat was eene ware regtsmiskenning. Alsdan, smyt ik woedend mynen handschoen voor de voeten van den meineedigen vorst, en vrage een tweegevecht met dengenen die hem zal oprapen. Helaes! myne stemme vindt geen weêrklank; al degene die my omringen zyn myne vyanden, alwie zich daer bevindt gevoelt, zich pligtig in het diepste zyner ziel; geen dier mannen, fluweel en zy van buiten, slyk en modder van 
binnen, durft het oordeel Gods aenvaerden; allen zwygen, lafhartigen als ze zyn, vast geloovende dat een spotlach genoeg is om zooveel laegheid te verregtvaerdigen. Welhaest gebiedt de koning van Frankryk dat men my vastgrype. Van de eene

{==132==} {>>pagina-aanduiding<<}
gevangenis in de andere gesmeten, bedreigt men my met opsluiting in het kasteel van Montlhery, nare krocht, waer de Tempeliers eerst gevangen en daerna verbrand zyn geworden.... Wanneer ik het bestond over zooveel hardheid te klagen, dreigt my de meêdoogenlooze Nogaret, de moordenaer van onzen heiligen vader Bonifacius VII, met eene nog wreedere opsluiting.... Eindelyk bekwam ik, in myn huis binnen Parys in hechtenis gehouden te worden; doch, welhaest omringd van vyanden en verraders, verlaet ik die stad om in myn vaderland weder te keeren. Dan beroep ik my voor al dien hoon op den paus. Maer Clemens bekleedde destyds den stoel van Avignon, en kon hy, gunsteling van Filips aen wien hy alles verschuldigd was, myne verdediging op zich nemen?.... Aldus beurteling gevangen, balling, ontbloot van myn erfgoed, gebanvloekt, ging ik, door den vrede met koning Filips den Lange gesloten, eenige rust genieten, wanneer men my met een afschuwelyk schelmstuk beladen komt. Gy zyt onderrigt van de geheimnisvolle middelen die men gebruikt heeft om my zonder oordeel in het kasteel van Rupelmonde te doen omkomen; dit ware reeds een treffend bewys myner onschuld. Pecquigny, dat is de eerlooze die dezen hatelyken aenslag gebrouwd heeft. Maer achter dien man verschuilt zich eene gansche party, de Leliaerts, die mynen dood van noode hadden om hier voor immer te zegepralen.... Gy zoudt misschien aen de waerheid myner gezegden twyfelen, zoo ik u hier de omstandigheden welke dit alles verzeld hebben niet te binnen riep. De graef van Vlaenderen is oud en ziekelyk; weldra zult gy misschien van zoo een grootmoedigen vorst beroofd zyn. Door de overeenkomst die hy met mynen broeder Robrecht en my gesloten heeft, verzaekt deze aen een toevallig erfregt op het graefschap. Onverbiddelyke vyand der vreemde overheersching, ben ik de eenigste die eenige achterdocht aen de fransche party inboezem. Men vreest dat ik by de dood myns edelen vaders de oude vlaemsche party zou opwekken, 
om aen Frankryk overwinningen te ontrukken, die het ten koste van zoo veel bloed verkregen heeft. Ik ben een hinderpael voor de ontwerpen van staetuitbreiding des konings, vermits het huwelyk

{==133==} {>>pagina-aanduiding<<}
zyner dochter Margaretha met mynen zoon, hem een verzekerd overwigt op Vlaenderen waerborgt, na myne dood. Is een der bepalingen van het verbond niet dat, al stierve ik voor mynen vader, myn zoon Lodewyk onmiddelyk graef Robrecht van Bethune zou opvolgen, ter uitsluiting van mynen broeder, Robrecht van Cassel? Gy ziet het dus wel, het is de party van den vreemde die belang in mynen ondergang heeft.... Door schandige kuiperyen is men er in geslaegd, mynen vader en Robrecht van Cassel zelven te verblinden. Gy hebt myne verdediging gehoord, myne heeren, gy zyt myne natuerlyke regters, oordeelt nu of ik pligtig ben!
Lodewyk van Nevers had die lange pleitrede met zooveel warmte als ongedwongenheid uitgesproken. Het uitwerksel dat hy op de vergadering te weeg bragt, was onberekenbaer. Ook schenen de latere beraedslagingen van Vlaenderens ryksbaronnen geen ander doel te hebben, dan de verregtvaerdiging van den edelen beschuldigde nog luisterryker te maken.
Des anderendaegs na de plegtige zitting die wy bygewoond hebben, was het Paeschfeest van het jaer 1322. Aen de toebereidsels die men in het kasteel van Kortryk maekte was het ligt te gissen dat er eenige groote gebeurtenis voor handen was. Inderdaed, toen het middag op Sint-Maertens toren was geslagen, waren al de heeren rondom den graef van Vlaenderen, in de groote zael waer wy hen reeds gezien hebben, vereenigd.
Wanneer zy allen in deze plaets vergaderd waren, deden de wapenherauten de wachten vertrekken, en riepen driemael met luide verstaenbare stemme, van de pui tot de menigte die buiten stond:
- Treedt binnen en aenhoort het woord der edele beersen van Vlaenderen!
Alsdan drong er een hoop volks binnen in het kasteel, om het uitspreken van het vonnis by te woonen. De stilte hersteld zynde was de kanselier van Vlaenderen opgestaen om de oordeelvelling van het hof bekend te maken, toen een nieuw gerucht er de lezing kwam van vertragen. Een ryk uitgedoschte ridder, kwam eensklaps door de

{==134==} {>>pagina-aanduiding<<}
menigte gedrongen, en bleef hygend, bleek, met zweet overdekt voor de indrukwekkende regterschap staen.
- Hou op! riep hy, zich tot den kanselier wendende, myn broeder is onpligtig! Iedereen erkende alsdan Robrecht van Cassel. Deze, onbewust van den uitslag der beraedslagingen en vreezende te laet te komen, had niemand over den aerd van het vonnis ondervraegd. Daer hy vermoedde dat het ten nadeele van Lodewyk van Nevers zou zyn, had hy zich gehaest er de lezing van te beletten.
- Ja, uw broeder is onpligtig, murmelde de oude graef, door duizend verschillige gewaerwordingen ontroerd.
- Ik ook, voer Robrecht van Cassel voort, ik heb, ofschoon onvrywillig, in dien yselyken aenslag gedeeld.... Maer ik heb den verrader gestraft. Hy wilde vlugten om het lot dat hem wachtte te ontkomen, de eerlooze Pecquigny; maer ik heb hem met eigen handen gedood. Aenhoort my, myne heeren, want myne getuigenis is hier van het hoogste gewigt.
Aenstonds verhaelde de prins hoe Pecquigny hem had zoeken in het net te wikkelen, om zyne hulp te bekomen in het bewerken van het verderf zyns ongelukkigen broeders, hoe hy nu eens met zynen hoogmoed te prikkelen, dan weder met eene langverzwondene hoop in zyn hart op te wekken, hem had aengespoord om het gerigt des graven van Nevers te doen vervroegen. By het hooren dier woorden sidderde de gansche vergadering van verontwaerdiging. De Leliaerts zelven, om niet te laten vermoeden dat zy voor iets in die schanddaed waren, hielden zich als of zy in die edelmoedige gevoelens der meerderheid deelden. Lodewyk werd door allen onschuldig uitgeroepen, lang voor het officieel vonnis bekend was.
- By God in den hemel, zweer ik het dan, riep Robrecht van Cassel met vuer, myn broeder heeft nooit eenen aenslag op het leven van den graef van Vlaenderen willen maken, myn broeder is onnoozel; wie het tegendeel zal zeggen, heet ik lafaerd en leugenaer, en dien dage ik, van heden af, tot een tweegevecht uit.

{==135==} {>>pagina-aanduiding<<}

Alsdan gaf de kanselier van Vlaenderen lezing van het vonnis, door hetwelk Lodewyk, graef van Nevers en Rhetel, onpligtig en vry van alle vervolging werd verklaerd.
Beide zonen van Robrecht van Bethune vielen ontroerd, in de armen van hunnen ouden vader, die, terwyl er vreugdetranen over zyne gerimpelde wangen rolden, hen aen zyn harte drukte en stamelde:
- Gy zult my niet meer verlaten, myne kinderen; blyft vereenigt als goede broeders, ik heb maer weinige dagen meer te leven; blyft by my, gy zult myn troost in myne laetste stonden zyn.
- Ho! zegen ons nu! riepen Robrecht en Lodewyk, elkander by de hand nemende, en op de knien vallende voor den zetel des gryzaerds.
- Ja, ik zegen u, myne kinderen! sprak de oude Leeuw van Vlaenderen, zyne bevende handen plegtig over de twee broeders uitstekende, en den betraenden blik ten hemel heffende, als om hem de bekrachtiging van dien zegen af te smeeken; ik zegen u.... Ik ben gelukkig.... en nu mag de Heer my van de wereld halen!
Drie maenden nadien, op 24 july, overleed de ongelukkige graef van Nevers, te Parys, waer hem eenige zaken van aenbelang geroepen hadden. Zyne dood wordt door sommigen aen hartzeer, door anderen aen 't vergif toegeschreven; wy onthouden ons over dit netelige vraegpunt eenige uitspraek te doen. Hy werd begraven by de Minderbroeders te Parys. Gansch Vlaenderen beweende de dood diens vorsten, door zooveel uitmuntende hoedanigheden, door zoo veel moed en zielskracht beroemd. Om zyne nagedachtenis te vereeren deed de oude graef Robrecht op 3 augusty van hetzelfde jaer in de groote kerk van Kortryk eene lykdienst vieren, waerin al wat er magtig en befaemd in Vlaenderen was, zich bevinden liet. Hy zelf stierf kort daerna en werd op het choor van Sint-Maertens kerk te Yperen begraven.

Baron J. de Saint-Genois.








{==136==} {>>pagina-aanduiding<<}

Boekbeoordeeling.

Margaretha van Constantinopelen, drama door Eug. Zetternam. - Antwerpen, P. Janssens-Jacobs, 1847. In-12o, bladz. 155. 1.

Omtrent twintig jaer nadat Johanna van Constantinopelen, volgens een groot getal vaderlandsche, onfransche chronykschryvers, haren vader, keizer Baudewyn, had doen ophangen (1225), stierf zy zelve met berouw in het hert, geene enkele spruit, die haer opvolgen zou, nalatende 2. De graefschappen Vlaenderen en Henegouw vervielen op Margaretha, hare zuster, welke weduwe was van den onthoofden Bosschaert van Avesnes, of Avennes en van haren tweeden man Willem van Dampierre. Van beide deze echtgenooten had zy mannelyke kinderen. De Dampierres beweerden dat hunne halve broeders, de Avennes, basterds waren daer deze uit

{==137==} {>>pagina-aanduiding<<}
Bosschaert van Avennes waren gesproten, welken men zegde geestelyken geweest te zyn en uit dien hoofde geen wettig huwelyk te hebben kunnen aengaen. Nogtans had de paus de spruiten van Bosschaert echt verklaerd, zoodat zy alleen, als zynde de oudste, op de grafelyke waerdigheid aenspraek maken konden. Doch zulks beviel geenszins aen Margaretha: deze ontaerde moeder haette de kinderen van haren eersten bedde doodelyk, terwyl zy degene van haren tweeden bedde, namelyk Willem 1, Gwyde, Jan

{==138==} {>>pagina-aanduiding<<}
en Maria, uitsluitelyk toegenegen was en bevorderen wilde. Zoo verre ging heur haet dat zy, volgens Despars, in diervoege moet gesproken hebben: ‘dat hy (Jan van Avennes) niet alleen bastaert, maer bovendien een papenhoerenkijnt was, ende navolgentlick gheel ende al ombequam ende inidone om naermaels eenichsins te moghen suceederen, enz.’ Zy wendde zich tot den koning van Frankryk en stelde hem als scheidsman tusschen hare twee zonen aen, en deze zyn voordeel en de verlamming der Vlamingen in dien twist ziende, besliste in 1246 dat de zonen van den eersten bedde het graefschap Henegouw erven en de Dampierres Vlaenderen bezitten zouden. Doch Jan van Avennes, die het regt aen zynen kant had, wilde zich aen dit oordeel niet onderwerpen: hy was overtuigd dat Frankryk hier gansch uit eigen belang had besloten en Vlaenderen by middel van verdeeling van grondgebied ten voordeele van zyne nimmer verzaedbare roofzucht wilde verzwakken. Hy verklaerde den oorlog aen zyne moeder, welke op dit oogenblik van alle hulp beroofd was, en overwonnen werd. De oudste der Dampierres was naer het Heilig Land gereisd en kon dus Margaretha niet bystaen. Weldra keerde hy weder en kwam in Henegouw, waer hy in 1251 vermoord werd. Jan van Avennes had, naer het gevoelen van eenigen, deel in dien moord.
Wy hebben geloofd den lezer deze waerlyk dramatische daedzaken te moeten herinneren, vooraleer tot eenige byzonderheden van het drama Margaretha van Constantinopelen over te gaen.
Op den onbluschbaren haet dien Margaretha tegen hare kinderen, by Bosschaert van Avennes gewonnen, koesterde, rust het heele tooneelstuk. Het studeren van de geschiedenis dier tyden heeft den heer Z. geleerd dat de wrok, welken de gravin haren eersten kinderen toedroeg, haer soms in de hardste bewoordingen, eener moeder onwaerdig, deed uitvallen en wel zoodanig dat zy daer door toonde alle moederlyk gevoel verloren te hebben, en niets anders dan den dood van Jan en zynen broeder Baudewyn te wenschen. De schryver van Margaretha wist party uit dien haet te trekken. Hy zou geen drama vervaerdigen, zooals het ten onzen dagen maer al te veel gebeurt, zonder hoofdgedachte, zonder zedelyk doel; neen: de strekking van zyn tooneelkundig voortbrengsel zou tegen den kindermoord geleid zyn, en Margaretha, als moeder die den dood harer kinderen begeert en beraemt, daerin in al heure afschuwelykheid voorgesteld worden. Deze is de byzonderste persoonaedje van het drama. Jan van Avennes zou tegenover zyne ontaerde moeder als een goedige, grootmoedige zoon geplaetst worden, alles willende aenwenden om Margaretha tot verzoening en edele, billyke gevoelens over te halen. De geschiedenis meldt ons weinig van het karakter van Willem; maer dit weinige bewyst in zyn voordeel niet. De heer Z. had dan de vryheid het karakter der geschiedenis uit te breiden. Hy maekte

{==139==} {>>pagina-aanduiding<<}
van Willem een losbol, die ofschoon met Beatrix van Braband gehuwd, alleen zoekt jonge meisjes tot den val te brengen, en die in heel zyn handel en wandel toont nimmer in staet te zullen zyn om den troon van Vlaenderen te beklimmen. Willem staet dus, door zyn liederlyk gedrag ook in verband met het doel van het werk: het beteugelen des kindermoords.
Zie daer wat de historische persoonaedjes aengaet, door Zetternam in zyn drama gebragt: zy zyn alle trouw naer de voorschriften der geschiedenis geschilderd.
Om deze historische figuren te doen handelen zou hy er eenige ingebeelde byvoegen. Zoo hebben wy ridder Otho van Beekdal, die verloofd is aen zekere freule Machteld, welke hem, terwyl hy van het Heilig Land wederkeert, ontrouw wordt. Deze ontrouw wordt bewerkt door den snooden Willem, die eerder dan Otho uit Egypten in Henegouw aenkomt, en van Otho, alsdan zyn vriend en weinig te voren zyn redder van den dood, den last had gekregen Machteld van heurs verloofden liefde te verzekeren. Otho heeft zich dan wel diep in Willem bedrogen: ook grypt hem, by zyne wederkomst, eene naer bloed bygende woede aen, wanneer hy de liefde van Machteld en Willem verneemt. Otho biedt zyne dienst Jan van Avennes aen, en om zich te wreken legt hy alles in het werk om van Jan de toelating te verkrygen om Willem te vermoorden. Eene andere persoonaedje die insgelyks eene hoofdrol vervult, is Otho's verloofde, van wie wy reeds spraken. Machteld is eene onervaren maegd, meer zwak dan pligtig, die argloos eerst aen de liefde van Willem geloof slaet, later de magt niet heeft om zich van den wellusteling los te scheuren en eindelyk, ondanks de bemoeijingen van Margaretha, verleid wordt. Machteld is alsmede, gelyk men ziet, met het doel verbonden. In Margaretha treffen wy de bejaerde vrouw aen, die al de schande der gevolgen van haren gewaenden schuldigen omgang met Bosschaert gevoelt, en in Machteld het jonge meisje dat, nog vol begoochelingen, die schande nog niet heeft kunnen berekenen. Eene schepping, die ons tusschen al de min of meer zwarte figuren, buitengewoon beviel, is Rombaut. Telkens dat Jan van Avenues strikken in zyne brooder- en moederliefde gespannen worden, tracht die jonge edelman, met zyne gemoedelyke, opregte tael graef Jan op den goeden weg te doen terugkeeren, waervan de brandende wraekzucht van Otho en de onverzadelyke dorst naer heerschappy en schatten van wege de bondgenooten, hem willen verwyderen. Al deze persoonaedjes zyn naer den waren geest des tyds gemaeld en met 
zeer veel kunst in beweging gebragt.
Wy zullen ons niet inlaten met hier eene uitvoerige analysis van het drama te geven, daer er weinig vlaemsche lezers zyn, die met het belangryk tooneelstuk reeds geene kennis hebben gemaekt.

{==140==} {>>pagina-aanduiding<<}

De heer Z. verstaet het tooneelschryven geheel anders dan de twee of drie welke zich er te lande sedert eenige jaren mede gemoeid hebben. Tot nu toe dacht men, naer het voorbeeld der Franschen, het toppunt der volmaektheid in het vak bereikt te hebben, wanneer men een wanschapen inbroglio van yselyke gruwelen heeft uitgespuwd; wanneer men de helsche ondeugd ongestraft den strot der reine deugd heeft laten toestampen; wanneer men onverwachte, onwaerschynlyke effekten en toestanden uit onvoorziene daedzaken, uit verrassende, schreeuwende toevallen heeft doen voortspruiten: de schryver van Margaretha volgt hierin een ander stelsel. Ofschoon hy de slagen geenszins veracht en hy in verre na niet wars is van zyne persoonaedjes met scherpe trekken af te teekenen, denkt hy nogtans dat alles uit de karakters moet voortvloeijen en dat het tragische niet alleen ten doel mag hebben te verbazen en te schokken, zonder dat er eenige zedelyke gedachte in het spel zy: - neen, hy toont ons dat voor hem het tooneel tot iets groots bestemd is, namelyk om den spiegel te zyn, waerin de aenschouwer, te zyner verbetering, de afschuwelykheid der ondeugd en al de jammerlyke gevolgen, welke het botvieren der driften na zich sleept, kunne bemerken 1.
Wat nu de leiding van het stuk en de aeneenschakeling der tooneelen betreft, daerover moeten wy den schryver nogmaels lof toezwaeijen. Het belang klimt meer en meer en boeit aengroeijend by elk tooneel de aendacht des lezers. Eene enkele aenmerking hebben wy op het eerste bedryf te maken: de twee maskers bevielen ons daer weinig.
Ondanks de wezenlyke verdiensten die het drama onderscheiden, gelooven wy nogtans dat by het vertoonen, het veel minder byval dan by de lezing zal genieten. Zulks komt deels daeruit voort dat de hedendaegsche buitensporige, overdrevene, onnatuerlyke fransche tooneelstukken onzen smaek bedorven en onze maeg onbekwaem gemaekt hebben, voortaen iets anders

{==141==} {>>pagina-aanduiding<<}
dan Don Quichotten en Deussen ex machina te verteren. Vaderlandsch tooneel, tot welken ellendigen staet zyt gy vervallen! Groote, geniale Shakspeare! zoo meent men tegenhangers van uwe onsterfelyke meesterstukken te hebben vervaerdigd, ja zoo meent men u voorby te hebben gestreefd!.....
Doch genoeg: later komen wy hier welligt op weder.
Iets heeft ons in het algemeen in het drama van den heer Z. gehinderd: de mangel aen idealisering. In andere voortbrengselen van denzelfden schryver hebben wy dit alsmede bemerkt. Wy zien ongaerne altyd de natuer onmiddelyk op de hielen volgen, zoo als de schryver van Margaretha het tot hier toe deed. Wel bevinden er zich lieve, aengename tafereelen in het werk, zooals die waer de zwakke Machteld en de regtschapen Rombaut optreden; doch zy schynen ons in geen genoegzaem getal. Hadde de heer Z., by voorbeeld, Machteld niet meer kunnen poëtiseren en Rombaut meer doen handelen? Wy zyn overtuigd dat het stuk daer oneindig zou by gewonnen hebben. De donderlucht moet altyd zoo loodzwaer ons het herte niet bevangen, de lachende zonne moet zich meer vertoonen.
De volgende zyn, onder andere, uitmuntende tafereelen.
Eerste bedryf, eerste tooneel. - De vermomde Otho treedt, onbekend aen Machteld, in hare kamer, spreekt van hunne vroegere betrekkingen en verwyt heur hare trouwloosheid.
Tweede bedryf, eerste tooneel. - Van Torrelas, heerschzuchtige en geldzieke ridder, leeraert Rombaut, wiens edele, ongekunstelde ziel, by al die listige en doemniswaerdige redeneringen, van verontwaerdiging opbruist.
Tweede bedryf, achtste tooneel. - Jan van Avennes erkent in Rombaut eenen vriend, eenen echten vaderlander.
De alleenspraek van Jan van Avennes die het vierde bedryf opent, is insgelyks voortreffelyk. Hoe waer is het tafereel dat Jan van Avennes, over den staet van het toenmalige Vlaenderen, en ja op het huidige België toepasselyk, daer ophangt!
De stryd tusschen vaderlands- en broederliefde, dien Otho graef Jan levert heeft ons niet min getroffen.
Eenige tooneelen zyn al te lang en zouden voor het tooneel ongeschikt zyn.
Eene kleinigheid hebben wy nog te doen opmerken. Otho moet in het zesde tooneel des eersten bedryfs vuer met zyn zwaerd slaen en de lamp ontsteken. Wy zyn nieuwsgierig om te weten hoe men dit op het tooneel zonder phosphoorstekken doen zou.
De tael is zuiver; maer de styl is dikwyls niet genoeg gekneed en slordig.

{==142==} {>>pagina-aanduiding<<}
Herhalingen der zelfde woorden komen er overvloedig in voor. De schryver denke toch er eens ernstig op na dat goede styl eene hoofdvereischte is 1.
En hiermede wenschen wy den heer Zetternam geluk met zyn nieuw dramatisch voortbrengsel. Moge hy zich nooit door de bedilzucht van onkundige verwaenden laten ontmoedigen; maer steeds verder op de letterbaen treden; moge hy vooral de gave der scheppende Kunst, die God hem zoo mild schonk, altyd ter veredeling des menschelyken herten gebruiken.
J.F.J. Heremans.


Kunst- en letternieuws.

Een besluit van den minister van oorlog, van 21 juny, opent eenen wedstryd voor de aenneming ter krygsschool van jonge lieden die zich tot het voetvolk of de ruitery bestemmen. Het programma der takken van onderwys waerover de mededingers zullen ondervraegd worden, is by het besluit gevoegd, en bevat dat de kennis der fransche tael verpligtend is. Met het nederduitsch, dat men gezworen heeft nimmer regt te zullen doen, is het anders gelegen: het programma zegt er het volgende over: ‘De kennis der vlaemsche tael zal kunnen vervangen worden door de duitsche of engelsche talen.’ Zie hier wat het Algemeen Brusselsch Nieuwsblad, dat geene gelegenheid laet voorbygaen om aen onze grieven te doen herdenken, daerover zegt: ‘Is dit nu geene bittere spotterny met de helft van ons volk? Wanneer toch zal het staetsbestuer van zyne dwaling terug komen? Wanneer zal het Noord- en Zuid-België in gelyke maet regt doen? Wy vragen niets meer. Mits wy fransch moeten kunnen, dat men dan ook de Walen vlaemsch doe leeren: zoo zal er evenwigt zyn, en beide volksgedeelten zullen er hun nut uitrapen. Maer de tael van het grootste gedeelte des volks, een bron van nationaliteit, gelykstellen met eene vreemde spraek, dat is eene schande, en die schande duert nu reeds lang voort. Reeds zoo dikwyls verhieven wy onze stem en onze klagten: de klagten van zoo veel duizenden, die zich in

{==143==} {>>pagina-aanduiding<<}
hun nationael eergevoel vernederd en hunne belangen gekrenkt zagen, bleven onaengehoord.
Wat hebben wy met het engelsch en het duitsch te verrigten? heeft men die hoofdzakelyk noodig in ons land? Neen!... Maer de vlaemsche tael heeft men noodig. Hoe wil een overste tot de burgers spreken die hy verdedigen moet, tot de soldaten die hy gebieden moet en door wie hy zich moet doen eerbiedigen, indien hy hunne tael niet kent? Hoe zal hy weten of hy beleedigd wordt of niet, indien hy de spraek niet verstaet, waerin men hem aenspreekt? Maer, zal men zeggen, vele krygslieden kunnen het fransch. Ja, zeggen wy, maer velen kunnen het ook niet. Waerom stelt het staetsbestuer om dit alles te voorkomen dan niet vast, dat de vlaemsche tael verpligtend is, om in de krygsschool aengenomen te worden? Het gelooft misschien dat zulks onnoodig is? Vele krygsoversten van verschillende rangen denken er geheel anders over; zy denken dat het noodig is, de tael te kennen der krygslieden die men gebieden moet. Mogt welhaest ook ons staetsbestuer zoo denken!’

- Onze stadgenoot de heer Michiel Verzwyvelt heeft van den koning der Franschen de gouden medalie ontvangen, voor het tentoonstellen te Parys van zyne gravuer den engel des goeds en den engel des kwaeds, naer het schoone tafereel van G. Wappers. Dit meesterstuk prykt thans in de tentoonstelling te Gent, en wordt er van iedereen bewonderd.
- De koninklyke commissie voor het uitgeven der oude wetten en ordonnanciën van België heeft in hare zitting van 3 oogst besloten, dat als eene ordonnancie in het fransch en in het vlaemsch zal bestaen, alleen de fransche tekst zal worden gegeven, terwyl, wanneer zy slechts in het vlaemsch zal uitgevaerdigd zyn, de vlaemsche tekst in het fransch zal vertaeld worden. Deze beslissingen zullen ook op de ordonnanciën in het spaensch, duitsch of engelsch afgekondigd, worden toegepast! - Vlamingen, hoe verre zal men het met uwe tael in uw eigen land nog brengen? Men stelt haer met het spaensch, engelsch en hoogduitsch gelyk, en zulks in België, waer het nederduitsch toch door de helft der inwooners gesproken wordt! en dan durft de Indépendance beweren dat de Vlamingen niet hoeven te klagen. En zoo kwetst men den Vlaming dagelyks in zyne eer!
- Het tooneelfestival, door de koninklyke Maetschappy van Rhetorica: De Fonteinisten, te Gent, uitgeschreven, zal den 25 october aenstaende beginnen en van week tot week, namelyk voor de vreemde genootschappen des Zondags en voor De Fonteinisten des Maendags, in de volgende orde worden voortgezet: Maendag, 25 october 1847, De Fonteinisten. Opening van het Festival, met een nieuw oorspronkelyk stuk: Geregtigheid en wraek of de vader regter over zynen zoon, drama in vyf bedryven, van den heer A. Ruysch, gevolgd door: De witte Lykbidder of het feest in den kelder, zangstukje, door den heer E. Rosseels, van Antwerpen. - Zondag, 7 november, Antwerpen, De Hoop. - Maendag, 15, De Fonteinisten. - Zondag, 21, Brugge, Yver en Broedermin. - Maendag, 29, De Fonteinisten. - Zondag, 5 December, Geerardsbergen, Voor eer en kunst. - Maendag, 13, De Fonteinisten. - Zondag, 19, Antwerpen, Jong en leerzuchtig - Maendag, 27, De Fonteinisten. - Zondag, 9 January 1848, Sottegem, De Zuigelingen van Polus. - Maendag, 17, De Fonteinisten, buitengewoone vertooning voor den armen. - Zondag, 23, Brugge, Kunstliefde. - Zondag, 6 february, Veurne, Arm in de borze en van zinnen jong. - Zondag, 20, Brussel, De Wyngaerd. - Zondag, 19 maert. Lokeren, Koninglyke Maetschappy van Rhetorica. - Zondag, 26, Nieupoort, Van vroescepe dinne. - Zondag 2 april, St.-Nikolaes, De Goudbloem.
- De Maetschappy van tooneel-en letterkunde: Broedermin en Taelyver, te Gent, heeft door de nieuwsbladen bekend gemaekt dat de kampstryd, dit jaer door haer uitgeschreven, welke, volgens art. 7 der pryskaert, in een festival moest veranderd worden, indien er zich geen genoegzaem getal mededingende

{==144==} {>>pagina-aanduiding<<}
genootschappen aenboden, geheel onderbleven is by gebrek aen aenmoediging van wege het stads- en staetsbestuer.
Het is inderdaed eene beklagelyke zaek dat noch stads- noch staetsbestuer den vaderlandschen geest wil opbeuren. Wanneer het het zedenbedervend fransche tooneel geldt, dan zyn er steeds duizenden, ja honderd duizenden gereed, maer voor het vlaemsch tooneel is er niets, of zoo het onze bestuerderen belieft, by tyde eene aelmoes. En toch worden die fransche koordedansers van het zweet en bloed des vlaemschen burgers betaeld! en waerom? om onze zeden te verderven, met onzen vlaemschen landaerd den spot te dryven en ons slaven van den vreemde te maken.
- Het bestuer van het Vlaemsch-Duitsch Zangverbond heeft besloten, de som van fr. 800, zuivere opbrengst der alhier gegevene concerten, te wyden aen de vervaerdiging van een venster in het hooge choor der domkerk van Keulen.
- Te Gent is een verzoekschrift aen den stedelyken raed in omloop strekkende, om van de stad eene toelage van drie duizend franken te bekomen, voor elke der aldaer bestaende tooneelmaetschappyen. Wy durven hopen dat aen die billyke vraeg regt zal gedaen worden.
- Den 11 july, is te Grave, in Noorbraband plotseling overleden de nederduitsche letterkundige Lesage-ten Broeck; hy was bekend door de uitgave der Katholyke nederlandsche stemmen, den Godsdienstvriend, en de uitspanningslectuur.
- Van wege de koninklyke Akademie van schoone kunsten, te Berlyn, wordt berigt dat er aldaer, van den 3 april tot 7 juny 1848, eene tentoonstelling van kunstgewrochten zal plaets hebben, waerby ook werken van vreemde kunstoefenaren zullen worden aengenomen.

Verschenen werken:

Te Antwerpen, by J.E. Buschmann: Geschiedenis van Antwerpen, 1e aflevering van het vierde deel. - Deze aflevering bevat 3 platen.
- By P.J. Van Aarsen en Cie: De Zondagscholen te Antwerpen, van in de vroegste Jaren tot op den huidigen dag, door P. Visschers, priester. Ten voordeele der Zondagscholen, in-8o, IV en 68 blz. Dit werkje is eene belangryke bydrage tot de geschiedenis van Antwerpen.
- Te Brussel by C.J.A. Greuze: Maria van Bourgonje, tydvak uit de geschiedenis van ons vaderland, door Michiel J.F. Van der Voort. Een boekdeel in-8o, van 300 blz. - Over dit merkwaerdig geschiedkundig werk zal eerlang verslag gedaen worden.
- Te Gent by L. Hebbelynck: Hageroozen, verhalen, door Eduard Michiels. Een boekdeel in-12o, van 214 blz., met gesteendrukte titelplaet. Prys: fr. 1-50.
- By de Wed. Gysdaele en zoon: Myn eerste blik in de wereld, door Felix A. Boone. Een boekdeel in-12o, van 124 blz. Prys: fr. 1-25.
In eene volgende aflevering zal er over deze twee verdienstelyke werken breedvoeriger gesproken worden. Wy kunnen echter niet nalaten ze van nu af ter lezing aen te bevelen.
- By Snoeck-Ducaju en zoon: Vlaemsch tooneel, door H. Van Peene. Nr 13: De Gek van 's Gravenhage, tooneelspel in vyf bedryven.








{==145==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hoe Pietje Triste fortuin deed.

- Gelyk ge zegt, voor het geld koopt men de boter! - zei Tist Lanssens tot zyne vrienden, bonten hoop van verschillende klassen, gewoone bezoekers van het estaminet het Meuleken.
- En voor het geld verkoopt men zyne ziel!
- Aen den duivel? - vroeg een schippersgast.
- Foei, jongen!.... Maer 't is waer, gy zeelieden weet nog niet dat de duivels van het vast land het hazepad hebben gekozen, omdat er de menschen te goed of te slecht zyn, hetgeen my onbekend is. Er zyn nu al andere zielkoopers als de duivel, en die laten zich al veel gemakkelyker voldoen; zy vragen ten minste de ziel maer voor dit leven en niet voor het ander.
- En wie zyn die kooplui? - vroeg de matroos met gapenden mond.
- Wel, het gouvernement, de katholieken, de liberalen......
- Bah! bah! - viel hem eene fraeije blonde jongeling in de reden, - als ik myne ziel verkoopen wilde, zou ik ze nog liever aen den duivel overgeven dan aen al de anderen, al eischen de laetste haer maer voor dit leven. Ik zou dan ten minste uit het bereik der dagbladeren blyven, waervan, onder ons gezegd, het grootste gedeelte toch ook al verkocht is.

{==146==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Wel jongen, - riep een man uit den hoop; - ik weet al wat beters om u aen te verkoopen dan de duivel, het gouvernement, de katholieken of de liberalen. Geen van die allen zou u immers toch willen, omdat uw haer nog te blond en uw kin te kael is, en omdat ge geen den minsten invloed hebt.
- Ge wilt dan zeggen dat de blonde geen verstand heeft? Hy heeft nogtans in een collegie gestudeerd, en God weet wat boeken hy al niet heeft gelezen!
- Dan moet hy zeker veel verstand hebben. Maer tusschen verstand en invloed is verschil, zei een zekere boer tegen zynen burgemeester; en ik geloof dat hy gelyk had.
- Meent ge dan dat mannen van invloed en verstand zich zullen verhuren en verkoopen, gelyk men eenen ezel verhuert en verkoopt?
- Het zelfde geld dient voor beiden, en dus is dat wel mogelyk, te meer, daer de talenten op geene andere wyze meer beloond worden, gelyk we gisteren nog in dat bladje lazen dat we nergens dan in het Sint Janneken vinden.
- Maer, om op uw thema terug te komen, Tist, zeg eens aen wie ik my zou moeten verkoopen, - sprak de blonde.
- Ja maer, dat is niet alleen met de ziel maer ook met het lichaem.
- Dat gaet me, met lyf en ziel!
- Aen eene vrouw.
- Zeker voor een liefdekus? - zei de blonde, - merci!
- Geenszins; voor geld.
- Loop!.... Geven de vrouwen geld voor mannen? Ik geloof het tegendeel!
- Wat doen dan sommige ryke, oude, versleten wyfkens, die al met eenen voel in het graf gesprongen zyn, en niettemin eenen blondkop zonder oorden trouwen?.... Is dat niet verkoopen?
- Ja wel, dat lykt er aen.
- En de bloed die dat wyf zonder er liefde of genegenheid voor te hebben neemt, verkoopt die zich niet?
- Dat begint er op te trekken, - hernam de blonde.
- Hewel! ik zou u raden aen zoo een oûken u te verpanden.

{==147==} {>>pagina-aanduiding<<}
Er is geen gelukkiger leven dan dat van die verkochte ventjes, jongen! met het geld van hunne afgryselyke wederhelft, verkrygen zy de vermaken die deze hun niet meer schenken kan, en zy kunnen daerna met haren rykdom nog een lief meisje nemen, naer hunnen zin.
- Waerlyk, zoo een huwelyk moet een echt aerdsch paradys zyn; destemeer daer de oude, die nog nooit eenen man heeft kunnen krygen, haer jong ventje liefkoost, streelt en bemint.
- En er meê uit ryden gaet.
- Zoo is het, - hernam de blonde. - Men kan den luijaerd spelen, als het wyf ryk genoeg is, wel te verstaen. Zoo een partytje is toch zoo slecht niet, en ik ben van zin er naer uit te zien. Wat dunkt er u van, Pietje Triste?
De persoon tot welken de blonde deze woorden rigtte, zat alleen, aen eene nabystaende tafel, en had naer de aengehaelde samenspraek scherp geluisterd. Hy was een man van eene lange, magere gestalte. Zyne broek, die oorspronkelyk zwart moest geweest zyn, was geel van ouderdom, en zoo versleten, dat men er de weefdraden van tellen kon. Daerop droeg hy eene witte vest, een insgelyks witten das, beiden echter van zeer betwistbare zuiverheid. Een veel te groote frak omgaf zyne magere leden en spande, door zyne zwaerte, in breede plooijen op den rug. Het gelaet van den ongelukkige was geelkleurig, vael; zyne haren waren grys, en hy zag er zoo droevig, zoo afgeleefd uit, dat men hem eenen veel hoogeren ouderdom zou toegekend hebben, dan hy wezenlyk had bereikt. Geheel zyn voorkomen geleek aen dat van den lykbidder die, dikwils goed beschonken, aen de kennissen komt melden dat de erfgenamen met droefheid laten weten dat hun beminde bloedverwant - waer zy zoo veel stuivers van verwachten, en dien zy reeds zoo lang dood gewenscht hebben, eindelyk - overleden is.
Dat voorkomen had hem dan ook den naem van Triste verdiend.
De oudste bezoekers van Het Meuleken zegden dikwils dat zy dien ongelukkigen nog vrolyk gekend hadden, en dat dit nog zoo vele jaren niet geleden was. Hoe het ook zy, Pietje Triste schudde

{==148==} {>>pagina-aanduiding<<}
weemoedig het hoofd, in antwoord op de vraeg hem door den blonde toegestuerd.
Deze riep spottend tegen zyne makkers:
- Zie! zulk een huwelyk behaegt Pietje ook al niet; hy schuddebolt of hy ging weenen. Dat Tristje is toch een ongelukkig manneken niet waer? dat zal nooit in iets behagen vinden. Waerom zyt ge toch zoo treurig, Piet?
- Waerom?... om dat myne beminde vrouw niet sterft... En die treurigheid strekt zich over alles uit, - antwoordde de magere lykbidder.
- Ha! Pietje is getrouwd! He bazin! Pietje is getrouwd. Ha! ha! ha! kunt ge dat gelooven? Ha! ha! ha! - En geheel het gezelschap aen het schaterlachen. Maer de bazin, aen welke die uitroep regtstreeks was toegestuerd, kwam van achter haren toog en sprak ernstig:
- Waerom zou hy zoo wel niet getrouwd zyn als een ander, al ziet hy er zoo mager uit; er trouwen er al teederder. Vraeg hem maer inlichtingen over de kwestie die u daer straks bezig hield, hy zal er u, geloof ik, wel kunnen geven.
- Meent gy 't bazin? wel Pietje, wat denkt gy er dan van? Hoe vindt gy een huwelyk tusschen een jongen, armen snaek als ik, en eene oude, ziekelyke, versleten, maer ryke jonge dochter? want zoo is het vraegstuk, niet waer? - vroeg de blonde aen hem die het te berde had gebragt.
- Wel, wat zal ik er u al veel van zeggen? - antwoordde Pietje. - Er zyn goede en slechte oogenblikken: goede, als de vrouw op sterven ligt; slechte, als zy geneest en eene gezondheid bekomt die doet vreezen dat zy den jonge zal overleven. Het is zoo eene mengeling van angst dat zy niet vroeg genoeg sterven zal, en begeerte naer heure dood, - voegde hy er zeer wysgeerig by.
- Ta! ta! dat is het paradys niet dat wy ons voorstelden. Ge weet er al niemedalle van, Pietje!
- Ik zou er u nogtans de beste inlichtingen kunnen over geven; want, zoo als ge my hier ziet, ben ik de echtgenoot van eene millionnaire!

{==149==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Gy? gy? - riepen allen.
- Ja ik! En ik zou niet dan wyn mogen drinken, - vervolgde hy, zyn glas bier treurig beschouwende.
- Dat is onmogelyk!
- Is dat waer, bazin? - vroeg de blonde. De bazin knikte toestemmend, en nu ging de blonde voort:
- Maer hoe zyt ge aen dat gulden wyfken gesukkeld? Zeg ons dat eens.
- Men mag uit geen vryaedje klappen, - zei Pietje Triste deftig.
- Och! ik zou het toch zoo gaerne weten, Piet; ge zoudt my den weg leeren.
- En moet ge er u aen stooren dat men uit geen vryaedje klappen mag. Het is genoeg als ge gezeid hebt dat het niet mag zyn. Wy luisteren naer de woorden maer slaen geene acht op de daden.
- Och! Piet, het zou zulk een vrolyke avond zyn!
- Toe! vertel het maer eens.
- Nu, Piet, laet u zoo lang niet kwellen, - zei de bazin. - Ik zal u een pintje voor niet tappen.
- Ge zult me toch nog overhalen! - zei nu Piet, wiens hart watertandde naer het beloofde pintje.
- Och! ja, Piet, vertel het ons! vertel het ons! - En reeds schaerden zich de aenwezigen rondom den mageren persoon, welke nu van ieder met belangstelling werd beschouwd, hoewel men anders zelden op hem het oog geslagen had.
- Ge moet dan beloven te zwygen, en my niet te onderbreken, - zei Piet, - dat is eene voorwaerde.
- Toegestemd! toegestemd! - riepen allen in choor, en de grootste stilte heerschte een oogenblik later in de herberg.
Nu nam de verteller een snuifken, klopte de korrelen van zyn morsig hemd, kuchte eens en sprak eindelyk, na nog eenige oogenblikken te hebben vertoefd om te verzinnen hoe hy zou aenvangen:
- Altyd ben ik niet geweest wat ge my hier ziet, jongens! Ik was eens schoon en fier, en toen droeg ik krullend haer en een baerdeken. Volmaekter heerken dan ik was er niet te vinden, en

{==150==} {>>pagina-aanduiding<<}
geen was zoo voortdurend naer de laetste mode opgeknapt. Myne kleederen waren wel niet van de kostbaerste; maer tegenwoordig is katoen zoo goed als laken en zyde, zoo dat ik volkomen voor een jonker kon doorgaen. Dat gebeurde ook by de menigte, hoewel de weinige ervaren kenners of mannen van smaek die er nog bestaen, my reeds op vyftig stappen afstands slechts voor een kleêrmaker aenzagen. Tot die nuttige klas behoorde ik inderdaed en ik was wel de slechtste werkman niet. Myne snede was bevallig, myn naed onverbeterlyk. Maer vrienden, er waren grootere begeerten in my opgerezen dan een uitmuntend kleêrmaker te zyn. Ik dacht aen niets minder dan aen representant te worden!..... Waerom lacht gy, jongens?..... Er zyn al erger dingen te zien dan kleêrmakers die representant worden! Maer ik ga voort:
Men praette my dat ontwerp uit het hoofd en bewees my dat ik te praktisch en in verre na niet ideäel of theoretisch genoeg van gedachten was om representant te zyn. Ik liet my gezeggen, hoewel ik het theoretische in romans geleerd had..... Ingenieur te zyn, daer waren myne kennissen te gering voor en myn geweten wat nauw..... Er was dan niets beter dan pastor te worden in het vooruitzicht van eens bisschop of ten minste vicaris te zyn benoemd. Doch myn karakter plooide zich niet genoeg naer al hetgeen er in dien staet vereischt wordt. Hadde ik lust gehad om schoolmeester te worden, ware het gemakkelyker gegaen; tegenwoordig is men dat als men wil; maer, meester spelen is nog een ellendiger stieltje dan het kleêrmaken, zoo dat ik wel verpligt was by de naeld te blyven.
Maer wat leed ik, vrienden! Myne droomen van fortuin deden my den nederingen staet waerin ik geboren was vervloeken. Reed er een rytuig voorby, ik aenzag het met eenen blik van afgunst en zwoer er eens zoo een te bezitten. Op de werktafel, als myne beenen kruislings onder myn lyf staken, liepen myne gedachten altyd op verheffing, en ik zwaeide myne hand niet eenmael omhoog in de ydele lucht zonder te wenschen haer eens te kunnen steken in eenen ouden versleten geldzak. De betrachting naer faem was geweken; myn eenige wensch was geld, geld!

{==151==} {>>pagina-aanduiding<<}

En geld was er slecht te winnen! Ik was wel goed werkman, gelyk straks gezegd is; maer ik was niet naer Parys geweest, en, in geen ambacht is men werkman vooraleer men daer geweest zy. Ten minste moet men voor dry dagen, 't zy te Rysel of elders, de fransche soupe geroken hebben en terugkeerende roepen: je viens de la cité des beaux-arts! eer men van de kalanten als echte kenner aenzien wordt. Ik besloot dan voor vier-en-twintig uren naer Frankryk te gaen, met het krediet dat my die reis zou bezorgen een winkel à l'instar de Paris op te rigten, waermede ik zeker was hier of daer eene dolle trui met veel oorden aen myn been te krygen......
- Geen dom gedacht, Piet! - riep de blonde. - Is het u gelukt?
- De hemel had er anders over beschikt, - antwoordde Piet, niet dan het wit zyner oogen latende zien. - Maer luister, ge zult dat aenstonds wel vernemen.
De toebereidsels voor de reis waren reeds gemaekt; zelfs had ik myn pasport al ontvangen, - waerop men, 't zy in het voorbygaen gezegd, iets aerdigs had geschreven om aen de andere mogendheden te laten weten dat ik het niet had kunnen betalen, - wanneer ik toevallig hoorde vertellen dat er eene oude, ziekelyke, ryke jufvrouw Kans was, welke grooten zin had om te trouwen.
Is het wel noodig, riep ik in myzelven, naer Parys te gaen om fortuin te zoeken, wanneer ze my hier toevliegt?
Zoo gezegd zoo gedaen: Parys werd uit het hoofd gezet en jufvrouw Kans in de plaets gestoken.
Het kwam er nu maer op aen te weten hoe ik myne huwelyksvraeg zou doen. Nog nimmer was er eene door my gedaen, zelfs had ik nog nooit met een meisje van mynen stand willen vryen, uit vrees van myne reputatie zoo wel als alle uitzicht op fortuin te verliezen. Ik sliep in geene dry nachten om over de vraeg te denken; ik ging uren lang op de stadsvesten overendweêr wandelen, en ten lange leste kwam ik op het gedacht haer eenen brief te schryven.
- Dit gedacht is harer waerdig! - riep er een. - Ge liept dan geen gevaer dat men met u den spot zou dryven, indien zy

{==152==} {>>pagina-aanduiding<<}
toevallig geen zin in u vond; men kon ten minste met uwe woorden niet rondloopen, gelyk dat nog al gebeurd met die van verachte aenbidders.
- Zoo is het. - En Pietje vervolgde:
- Er was dan beslist dat ik haer eenen brief zou schryven; maer het opstellen van zulken brief was nog een hinderpael die byna onoverschrydbaer was. Ik dubde, klom op mynen zolder, trok my de haren uit het hoofd, sloeg my met vuisten om myne gedachten by een te zamelen, en vermits ik nog al romans gelezen had en daer zoo niet weinig liefdeverklaringen in staen, had ik weldra een fonds de pensée waer ik wat van het myne byvoegde uit vrees dat jufvrouw Kans, ook die romans gelezen hebbende, mogt zien dat ik het overgeschreven had.
Dien brief als bron van myn geluk of ongeluk gelyk gy het noemen zult, heb ik altoos heilig bewaerd, en draeg ik gewoonlyk by my. - Dit zeggende haelde de verteller een groen, ouderwetsch zakboeksken uit den grooten frak, nam er een morsig papier uit en:
- Zie, hier is hy, ik zal hem u voorlezen. - Het gezelschap kuchte en dronk nog eens, en Pietje las:
Mejufvrouw Kans!


Vooreerst moet UEd. weten wie ik ben. Ik heet Piet De Flikker, ben kleêrmaker van mynen stiel en werk by baes Step. Ik woon in een groot huis, met nog vele huisgezinnen, Keistraet, No 1.


Helena was niet zoo verliefd op Paris als ik het op u ben. De liefde dringt in de paleizen der koningen en in de hutten der herders. Hoe ze by my is binnen gekomen weet ik niet; maer ik bemin u, ho! myn harte vlamt als de berg Vesuvius......


- Die berg smoort ook dikwils, - onderbrak er iemand uit den hoop; - die figuer is slecht gekozen.


- Ik heb ze toch uit een boek gehaeld, en nog wel uit een klassiek boek.


- Wat is dat een klassiek boek? - vroeg de schippersgast.

{==153==} {>>pagina-aanduiding<<}
- Ik geloof dat men daer de kinderen in de klas meê onderwyst.... Maer ik ga voort en hoop dat ge mynen brief niet meer zult beknibbelen; hy is zelfs van jufvrouw Kans naer waerde geschat.


- Neen, neen, ga maer voort!


- Het is een meesterstuk!


- Wie nog spreekt vliegt de deur uit!


- Myn harte vlamt als de berg Vesuvius. Geloof toch niet, Mejufvrouw, dat ik van zin ben u te verleiden; ik heb zelfs nog geen jong meisje verleid, hoe zoude ik UEd. verleiden, UEd. die reeds zoo vele jaren, door een achtbaer gedrag getoond hebt dat gy onverleidelyk zyt. Neen, jufvrouw, ik min u met zuivere, met opregte liefde, ik min u uit den grond myns harten, met al de krachten myner gevoelige ziele!... En, niet voor uw geld, daervan moogt ge verzekerd zyn; zulke lage begeerten zyn nimmer in myn grootmoedig hart opgerezen.


Ik vraeg u dan ons te samen te laten verbinden door Cupido en den Pastor die ons beiden zullen zegenen en gelukkig maken:


Dengenen die voor UEd. eeuwig brandt,


Petrus De Flikker.
P.-S. Morgen zal ik het antwoord komen afhalen.
- Met dien brief, - vervolgde de magere Piet, na den brief in zyn zakboeksken, en dit laetste in zyne tesch gestoken te hebben, - begaf ik my naer het huis van haer die ik beminde. Maer, hoe nu daer binnen geraekt? Het woelde my zoo bang om de maeg; ik beefde als een riet en zuchtte als een gaeiken dat om zyn torteltje smeekt. Ik dorst niet regtstreeks op haer huis afgaen, zoo zeer was ik bevreesd, en wel drymael ging ik voorby de wooning van jufvrouw Kans, alvorens ik den moed had te bellen. Eindelyk ging de schel en ik gaf den brief aen den knecht die opendeed.
- Van wie is die brief?
- Ik hoorde die vraeg maer half en had reeds het hazepad gekozen.

{==154==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Naer huis om u van den schrik te herstellen? - vroeg er een.
- Neen, naer de comedie, - hernam de verhaler bedaerd.
- Naer de comedie? - riepen allen verwonderd.
- Waerom?
- Wel, om te zien hoe ik my zou moeten gedragen als men my, hetgeen ik nauwelyks dorst hopen, by de ryke jufvrouw binnen liet. Er werd juist een drama gespeeld: de...... de...... ik kan my nu het stuk niet herinneren, maer daer waren, als naer gewoonte, verscheiden liefdetooneelen in, waeruit ik veel party kon trekken. Ik vestigde al myne aendacht op de gebaren van den eersten amoureux, en, om my alles vast in het geheugen te prenten, bootste ik hem zelfs na, iets waer men zeer mede lachte. Maer gy weet, - het publiek is dom, - en ik zat boven!
Des anderendaegs begaf ik my naer jufvrouw Kans. Myn angst was nu nog vergroot, en wel twintigmael liep ik overendweêr eer ik het bestond aen te bellen. Myn lot zou beslist worden; myn hart klopte hevig!.... Maer ik ondervond weldra dat myn angst onredelyk was; want niet zoohaest had ik gescheld of de knecht verscheen en vroeg:
- Zyt gy het niet die gisteren dien brief bragt?
- Om u te dienen.
- Wilt ge my dan volgen?
Ik knikte en volgde den lakei naer de zael waer jufvrouw Kans my wachtte.
- Dat hadt ge niet verwacht, he Piet? - zei de blonde, den echtgenoot van jufvrouw Kans op den schouder kloppende.
- Toe, toe, ik was er zeker van. Maer ge moet zwygen of ik zwyg ook.
- Bazin, ge zult den blonde moeten de deur uitzetten!
- Hy zal wel zwygen. Het is een goede kalant. Wacht, Pietje Triste, - vervolgde de bazin, - drink eerst eens, man lief; van al dat vertellen zou de keel wel droog worden. - En zy bragt Piet het beloofde glas.

{==155==} {>>pagina-aanduiding<<}

Al de gezellen ledigden ook hunne pinten en deden ze op nieuw vullen, iets wat de bazin zeer aengenaem was; want alleen om te doen drinken had zy aen Piet een glas beloofd en gegeven.
Piet hernam, na eens gehoest en het bier van zyne lippen gevaegd te hebben:
- Ik was gebleven, geloof ik, waer de knecht my langs prachtige zalen, naer het salet van jufvrouw Kans bragt? Maer wat troffen my de rykdommen, jongens, welke ik daer ontmoette! Ik verwonderde my en was blyde tevens op zulke zachte tapyten te gaen, en groote gouden pendulen op de schoorsteenen te zien schitteren; want ik was nog nimmer geweest dan in het kael kabinet van de heeren welker kleêren ik moest aenpassen. Het gedacht, in vele boeken ontvouwd, dat de rykdommen onregtvaerdig verdeeld zyn, en dat met de pracht die daer met zoo groot een overvloed verspild was, ik en menig ander geen honger zou hebben moeten lyden, of des winters van koude sidderen, schoot my te binnen. Maer dat is een dom gedacht, jongens, of liever het is - geen gedacht! Het zyn maer woorden om boeken of gazetten te vullen; hoe meer men het genot der rykdommen begrypt, hoe meer men de holheid dier woorden voelt.
Ik, ten minste, doorzag al de kinderachtigheid van zulke gedachten, zoohaest ik door die prachtige zalen stapte, welke weldra de myne zouden worden.
Die verschillende gewaerwordingen hielden my zoo geheel bezig, dat ik nog niet had opgemerkt dat de knecht my met jufvrouw Kans in hare kamer had alleen gelaten. Deze maekte van myne geestverbystering gebruik om my in oogenschouw te nemen, en my dunkt wel dat haer onderzoek gunstig uitviel; immers een glimlach, welken ik aen welbehagen toeschreef, zweefde op hare lippen.
Ik nam nu ook de vryheid haer te bezichtigen. Ik deinsde achterwaerts, en, God! hoe kon het anders, het was een echt monster! haer ryk toilet kon dit niet verbergen: in weêrwil het blanketsel zag ik dat hare kaken geel en gerimpeld waren, en, hoe kunstig ook vastgemaekt ontwaerde ik dat zy nagebootste

{==156==} {>>pagina-aanduiding<<}
krollen droeg. Haer nauwingeregen keurslyf en de groote pelgrimskraeg die van hare schouders hing verdoken slechts haer bultje! Ik bemerkte nog dat zy menigen valschen tand in den mond droeg, en dat hare oogen, zy mogten zoo zuiver mogelyk gewasschen zyn, leeperig waren. Toen verstond ik genoeg waerom niemand haer tot dan toe gewild had, en zeker vond ik ook zeer weinig smaek in haren persoon; maer het geld maekt bevallig, vrienden, ten minste verdragelyk, mogelyk aengenaem.
Zy bemerkte voorzeker het uitwerksel niet dat ze op my te weeg bragt, althans vroeg ze my op honigzoeten toon:
- Het is aen den schryver van den brief dien ik gisteren ontving, dat ik de eer heb te spreken?
- Om u te dienen.
- Zet u neder, - hernam zy, op eenen stoel wyzende.
- Excuseer, excuseer, mejufvrouw.
- Mag ik geloof slaen, mynheer, aen de gevoelens die in uwen geachten brief zyn uitgedrukt?
- Nu herinnerde ik my de gebaren en gezegden van den eersten amoureux in het drama welk ik, daegs te voren, had zien vertoonen. Ik viel dan ook plotselings op myne knien en riep uit:
- Ho! myn engel, zoudt gy daeraen kunnen twyfelen! Heb ik u myn hart dan niet genoeg blootgelegd? Ho! myn engel! myne godin! myn hart brandt van eene verslindende liefde voor u, en, zoo gy niet in genade op my nederziet, vrees ik dat my die vlam zal..... zal..... roosteren.
- Maer hoe kunt ge liefde voor my hebben, vriend, gy hebt my misschien nog nooit gezien!
- Dat is te zeggen, - antwoorde ik onthutst, terwyl ik op myne knien zitten bleef, - twee of drymael in de kerk..... Maer, lieve engelin myns harten, gy verscheent me daer als een licht in de duisternissen, die myne ziel omhulden; uw beeld prentte zich in myn hart om er nimmer uit te verdwynen! des nachts kwelt ge my in myne droomen, en geen oogenblik, neen, geen enkel oogenblik zyt gy uit myne gedachten.

{==157==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ik geloof u, mynheer, - antwoordde zy met een lach vol toegenegenheid; - maer om my zulks te bevestigen is het onnoodig al die gebaren te maken, en zoo op uwe knien te zitten.
- Ho! hartsgodin! - riep ik uit, - laet my u aenbidden en van liefde aen uwe voeten sterven!....
Intusschen had Pietje Triste onvrywillig de gebaren aengenomen waermede hy eens zyne beminde in liefde ontstak, en welke hy van den eersten amoureux had afgeleerd. Hy draeide zyne armen als de vleugelen van een windmolen, stak ze beide omhoog als of hy gekruizigd werd, of sloeg er eenen vooruit als wilde hy schermen.
De toehoorders en aenschouwers van dit tooneel schoten in een schaterlach.
- Waerom lacht gy? - vroeg Piet spytig.
- Wel, hi! hi! hi!... omdat, hi! hi! hi!...
- Ik schei er uit van vertellen! - hernam Piet boos weg.
- Maer Tristje ge sloegt daer ook zoo aerdig met uwe armen, en spraekt zoo....
- Wel gy domme kinkels! - hernam Piet nog even gram, - lacht gy er meê als de eerste amoureux zoo slaet en spreekt?
- Zeker niet; maer dat is op het tooneel!
- Begrypt ge dan niet dat ieder, in dergelyk geval, om natuerlyk te zyn, moet doen gelyk de tooneelisten op de planken?
- Hy heeft gelyk! - riep er een, - en wy zouden moeten beschaemd zyn over onze onbeleefdheid.
- Piet zal onze domheid wel vergeven, niet waer Pietje?
- Ja, ja, hy zal wel voort vertellen.
Pietje Triste hernam knorrig, na nog eens gedronken te hebben:
- Mejuffrouw Kans stond op en hief my van den grond. Zy grimlachte zoo aerdig dat ik er vervaerd van werd, doch hare vragen herstelden my weldra, zy vroeg: of ik geen de minste fortuin bezat en of het voor haer alleen was en niet voor haer geld dat ik haer beminde.
- Het is voor u! - riep ik uit, - voor u alleen, aenbiddelyke schoonheid, dat myn hart poppelt!
Verder beantwoordde ik nog eenige vragen omtrent myne

{==158==} {>>pagina-aanduiding<<}
ouders, en, daer de inlichtingen welke ik haer gaf voldoende waren, eindigde zy:
- Gy staet my wel aen, mynheer De Flikker, en als ik het zoo bevind gelyk ge zegt, stem ik toe in uw verzoek.
- Dan trouwen wy, myn aertsengel! - riep ik huppelend van vreugde.
- Ja, myn vriend; maer laet my nu alleen en kom morgen met my middagmalen.
- Ik was om in de lucht te springen van blydschap, vrienden! De knecht zelf, nam vermaek in my zoo opgeruimd te zien, en zei dat ik wel eens zoo gezond scheen nu ik uitging dan toen hy my binnenliet.
Op straet wachtte my een makker af, om te vernemen hoe het afgeloopen was.
- Alles goed, alles goed, mynheer! - riep ik hem van verre toe.
- Hoe, mynheer? wat beteekent die mynheer, ben ik dan niet meer uw vriend?
- Vergeef my, ik was al in de gewoonten van de hooge wereld verward.
- Ik hoop toch dat ge my niet zult vergeten als ge ryk wordt, en dat we dan te samen van het geld zullen smeeren.
- Voorzeker, wy zullen te samen ryden gaen.
- En by de goede meisjes?
- Zonder twyfel, want de andere kan my niet bekoren. We zullen ook veel in de comedie te vinden zyn; daer kan men den trant der wereld en de goede manieren der haute société leeren, iets dat ik nog al zal van noode hebben.
- Dat is het! dat is het! wy huren eene logie en krak!... Maer kom nu meê een pint drinken op het wel gelukken van uw huwelyk.
In plaets van bier dronken wy wyn. Myn makker die beter dan ik van geld voorzien was betaelde, meenende dat ik het hem later ruimschoots zou vergoeden. Helaes! tot nu toe heb ik dat niet gekunnen! - En het gelaet van Pietje Triste trok zich nog wranger te samen dan naer gewoonte.

{==159==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Welhoe! ge zyt dan niet met de juffer getrouwd? - vroeg de blonde.
- Hoe zou ik dan heur gemael zyn?
- Gy hebt gelyk.
- Dat is toch wonder!
- Ge zult nog al wonderlyker dingen hooren. Maer, mynheeren, laet my voortgaen want het wordt laet.
Het gezelschap dronk nog eens en Piet hernam:
- Het zal wel niet noodig zyn u alles te verhalen wat my tusschen de vryaedje wedervoer; het zy genoeg u te verklaren dat wy na zeven weken, kort en goed, tot het huwelyk besloten. Doch ik kon geen ander contract verkrygen dan dat van gescheiden goederen, dat is: ik niets en zy alles, gelyk het voor het huwelyk was.
- Dat was een leelyke misrekening voor u, - merkte de de blonde op.
- Ja, maer zy zegde dat ze dit alleenlyk zoo wilde, omdat ik geen misbruik van heur geld zou kunnen maken, dat, voor 't overige, alles zou zyn alsof er een ander contract bestond. Daerby maekte zy een testament, waerin ze my eenigen en algemeenen erfgenaem verklaerde.
- Ik zou toch de plompheid niet begaen zulke overeenkomst te maken!
- Zulke plompheden worden nog al meer gepleegd, vriend. En waerom dan ook de vrouwen niet betrouwd?..... Zy spreken dikwils zoo ondubbelzinnig, houden bytyden toch ook al haer woord, en zyn wel somtyds openhartig! Doch, hoe dat alles ook zy, ik aenvaerdde de conditiën.
Op den huwelyksdag werd er natuerlyk feest gehouden; een feest dat des te schitterender was, daer myne vrouw geene speelreis wilde wagen. Dat bruiste wel regtstreeks tegen de mode en het algemeen gevoelen, maer zy wilde het zoo! De talryke bloedverwanten myner vrouw woonden de bruiloft by; het klein getal der myne had ik niet willen laten noodigen. - Ge moet daerom niet vermoeden dat ik het reeds genoeg in het hoofd

{==160==} {>>pagina-aanduiding<<}
gekregen had, om die arme bloeijers te verachten. - Ondertusschen bewezen myne nieuwe bloedverwanten my groote vriendelykheid en wenschten my alle geluk en zegen. Ik liet my nogtans met dat uiterlyke niet bedriegen en begreep wel dat ze my inwendig naer den duivel en al zyne verdoemenissen wenschten! Zy aenzagen my als een geldgier die met hunne gouden prooi wegvloog, hoewel zy zelve gieren waren die op het geld van jufvrouw Kans aesden. Niet eens namen zy in aenmerking dat ik myne vrouw kon gelukkig maken; het was hun genoeg dat ik hun een erfdeel ontstal om my te verachten! En zoo zyn de menschen, jongens; zy zien splinters in een anders oogen, terwyl ze balken in de hunne dragen..... Gelyk ik daereven zegde, lieten zy hun misnoegen of hunnen haet niet in het minste blyken: zy vreesden dat ik hun daerom de noen- en avondmalen mogt onttrekken waerop zy zoo dikwils genoodigd werden, en dat ik geene geschenken aen hun of aen hunne kinderen zou geven. Zy waren ook zeer verheugd over het ellendig huwelykscontract, en spotteden heimelyk met myne onvoorzichtigheid. Hadden zy het gevolg geweten zy hadden wel meer gespot!
Te midden van het bal, en terwyl de genooden, inweêrwil hunne inwendige razerny lustig flikkerden, riep my myne vrouw, en wy gingen naer de slaepkamer....
- Hier hebben wy nu het byzonderste! - onderbrak de blonde.
- Dat zal opmerkelyk zyn.
- Gy kost de schoonheid uwer vrouw bewonderen, Pietje.
- En tellen hoeveel valsche tanden zy had.
- En zien of ze reeds kael was.
- Zwyg! anders weten wy niets meer.
- En ge zoudt er ook aen verliezen, - hernam Pietje Triste treuriger dan ooit; - want myn eerste trouwnacht was zoo aerdig dat gy er u zult over verwonderen. Doch ik ga voort:
Nauwelyks waren wy in het slaepsalet, waervan myne vrouw de deur met zorg gesloten had, of zy zegde my:
- Wy zyn nu toch getrouwd, mynheer!
- Om u te dienen.

{==161==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Het is nu niet meer noodig te loochenen dat ge my voor myn geld hebt getrouwd! - hernam zy zoo bitter weenende dai ik bewogen werd.
- Maer vrouw....
- Er valt niet te maren! - riep zy hevig. Ik zweeg om haer te laten uitweenen; maer zy vroeg eensklaps al lachend:
- Gy hebt ook vele boeken gelezen, mynheer?
- Om u te dienen, - antwoordde ik om haer te voldoen en te stillen; ik heb veel romans gelezen.
- Die zoo veel van liefde spreken, niet waer?
- Ja, - antwoorde ik geheel verwonderd en niet begrypende waer zy heen wilde.
- Die bewyzen dat het geluk niet alleen in het stoffelyke maer ook in het zedelyke bestaet; die zeggen dat men meer moet zien naer de hoedanigheden der ziel dan naer die des lichaems?
- Juist zoo...
- Spotterny! - borst zy nu uit, hevig heen en weêr wandelende. - O helsche spotterny!.. Waertoe dienen toch de boeken? - hernam zy lachend. - Zy zyn niet goed dan om hunne eigene nutteloosheid te bewyzen: men leest ze met vermaek en slaet hunne leering in den wind!... Zie, heer De Flikker, indien er eens eene vrouw was die met zielshoedanigheden kon gelukkig maken ben ik het geweest!... Ho! myn hart was zoo vol liefde, myne ziel zoo rein! en ik heb zoo lang gehoopt dat er iemand zou zyn die dat liefderyk hart, die reine ziel zou willen!... Ik hechtte my aen hen die lazen, veel lazen, denkende dat hun gevoel verfynd was als dat der schryvers welke die boeken maken waerin zy hunnen tyd verspilden. Ik toonde hun al myne genegenheid, al myne liefde op de ondubbelzinnigste wyze, en geen eene, geen enkele heeft my begrepen!... Zy spotteden met my, omdat de natuer zoo wreed met my heeft gespot! Ja, - riep zy uit, hare valsche krollen en tanden wegwerpende, haer blanketsel afvagende, - ik ben leelyk, afschuwelyk leelyk! en in myne jongheid was ik het weinig minder; maer waerom, waerom niet eens naer het inwendige gezien? Is het dan toch zoo onbestaenbaer dat in

{==162==} {>>pagina-aanduiding<<}
een afgryselyk huis een schoone heer woont? O ik wachtte, ik wachtte zoolang naer iemand van mynen stand, van myn vermogen, die my zou toonen dat hy my voor myzelve beminde; maer hoe wreed is myn geduld bedrogen, hoe onmeêdoogend myne begoocheling weggerukt! En nu, nu ik weet dat my niemand voor my wil, nu ik verzekerd ben dat men nooit naer de ziele ziet, nu myne ziel is verbitterd, verkoopt gy u aen my onder schyn van liefde, om met myn geld de vermaken na te jagen!... Maer dat zal niet gebeuren! - riep zy met verdubbelde gramschap, - en gy zult te midden der genieting met uwe ongelukkige vrouw niet spotten!
Myne gemalin was in een soort van razende wanhoop; ik zegde zoo teeder ik kon, om haer te bedaren:
- Maer, lieve vrouw.....
- En maer niet, en loochen niet! - viel ze my woedend in de reden; - ik weet het! gy hebt het zelf gezegd, den dag dat ge my zoo belachelyk uwe liefde zwoert. Ik deed u verspieden, en gy kwaemt met uwen lagen vriend overeen myn geld te verbrassen en den lust dien ge by my niet verzaden kost elders te gaen boeten. Maer dit zal u niet lukken, lafaerd, dat zweer ik u! Er is mogelyk maer eene wet die de vrouwen bystaet, en had men voorzien wat party zy er kunnen uit trekken men had ze ook vernietigd..... Die wet is myn contract: ge zyt myn knecht, myn slaef!.... Ha! ik zal my op u over de mannen, myne verachters, wreken!.... Hoe zeer gy er ook om smeeken mogt, gy zult niets, niets bekomen dat u in staet zou stellen u te vermaken, en..... ik zal u met myne jaloezy vervolgen!
- Dat was een schrikkelyke uitval, - viel hier een der toehoorders er tusschen.
- Zy heeft haren Georges Sand gelezen, - merkte de blonde aen, die, gelyk wy weten in een collegie had gestudeerd.
- Toch had ze wel gelyk.
- Dat is mogelyk, - zei de matroos; - maer ga voort, Piet, ik geef u nog een pintje.
De scheepsgezel gaf dat uit medelyden.
Piet hernam, na nog eens duchtig gedronken te hebben:

{==163==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ik wilde my toch van myne vrouw niet laten overbluffen; ik wilde my doen gelden en sprak ernstig:
- Maer, vrouw, ik meende dat ik met u te trouwen, min of meer regt had op......
- Niet het minste! al wat ge hier ziet is het myn, en wat ik u zal geven zal ik u geven als aen een bedelaer!
- Ja maer, als dat zoo is, aenzie ik my niet als getrouwd, daervan moogt ge verzekerd zyn!.... Ik zou ryk zyn en geen enkel vermaekje mogen nemen, en geen enkel centje mogen versnipperen! Hola! dat gaet te grof en ik verlaet de kamer.
- Zoo niet, man lief! - hernam zy spottend; - wy zyn nu door den pastor vereenigd, dat nu Cupido ons ook vereenige, gelyk gy zoo kiesch en zoo klassisch in uwen brief zegdet. Ha! gy meendet dan de grootste straf uwer lage begeerlykheid, uwer zielverkoopery, uwer geldzucht te ontgaen, neen, vriend, dat zal niet!
- Ik zal toch deze kamer verlaten! - riep ik met vastheid.
- Zie, - sprak zy, heel bedaerd een papier uit haren boezem halende, - dat is het testament waerby ik u algemeenen erfgenaem benoem. Zoo ge weigert dan verbrand ik het.
- Wat kon ik doen? - vervolgde Pietje Triste, terwyl hy zyn aenzicht met beide handen bedekte. - Maer, o God! niets, niets is er folterender dan de omhelzingen eener vrouw die u walging inboezemt, wanneer ieder harer omhelzingen u herinnert dat gy ze uit straf uwer geldzucht onderstaet!.... Doch ik mag niet verder spreken; ge zoudt zeggen dat ik onzedelyk word en uit het huwelyksbed babbel; alleenlyk zal ik er byvoegen dat zonder dit myn leven dragelyk zou geweest zyn.....
Piet dronk eens om zich van zyne aendoening te herstellen; dan hernam hy:
- Myn verhael loopt ten einde, vrienden. Myne vrouw heeft stipt haer woord gehouden: nooit heb ik geld genoeg van haer ontvangen om de vermaken te genieten welke ik my buiten myn huwelyk beloofde. In het eerst kon ik my daer niet aen gewennen; ik vloekte en tierde en sloeg de goeden pendulen

{==164==} {>>pagina-aanduiding<<}
die in den beginne zoo zeer myne bewondering verwekten, in stukken. Jufvrouw Kans schoot dan toe en hoewel zy gebrekkig en ziekelyk was, moest ik doorgaens, voor haer het onderspit delven. - Ge moet niet denken, jongens, dat er by den ryke ook geene lieve tooneeltjes plaets hebben; maer men laet dat uit kiescheid in de boeken en op den schouwburg achter. Nogtans moogt ge gelooven dat ik het duchtig ondervonden heb. - Als myne goede vrouw my niet tot bedaren kon krygen of magtig worden, wees zy op hare borst, en ik werd dadelyk gedwee. Daer bewaert zy, moet ge weten, het belangryk testament, niet omdat zy vreest dat ik het haer zou ontnemen; want zy weet te wel dat het my niet onbekend is dat zy dien laetsten wil met eenen van lateren datum kan vernietigen; maer omdat ze begrypt dat ik vrees, zoo zy hem eens vernietigt, er nimmer eenen zoo voordeeligen te zullen bekomen.
- Zy gebruikt dus het testament voor tem- en dwangmiddel?
- 'S nachts verbergt zy het zeker onder haer oorkussen?
- Zoo is het, - en Piet vervolgde:
- Ziende dat ik met geweld niets winnen kon, gebruikte ik list. Ik maekte schulden; maer het helsche wyf was daer aenstonds van onderrigt en sneed my de kans af: zy deed het publiek verwittigen dat zy geene der schulden door Piet De Flikker, haren echtgenoot gemaekt, zou betalen, en dat zy niet geloofde dat hy immer in staet zou zyn haer zelf te voldoen.
Die geldbron uitgedroogd zynde, verzette ik myne kleederen die toen zeer prachtig waren, in den berg van barmhartigheid; maer zy ontnam my myn kostelyk gewaed en gaf my de vodden in de plaets welke ik nu aen heb, en waervoor zeer weinig te bekomen is. Zy bedreigde my daerenboven dat, zoo ik nog iets wegdroeg, ik nimmer iets in de plaets zou bekomen, en ik geloof dat zy inderdaed woord zou gehouden hebben.
Niet alleen van de vermaken die door geld gekocht worden, beroofde ze my, maer zelfs van die welke op genegenheid steunen. Ik was vroeger, gelyk ik gezegd heb van geen onaengenaem voorkomen, en er waren meisjes die my heur hart schonken. Zy

{==165==} {>>pagina-aanduiding<<}
verbrak die voor my ongeoorloofde verbindtenissen op de belachelykste, hoonendste wys. Hoe bedekt ik ook mogt handelen, zy is er altoos achter gekomen, en ik geloof dat ze zooveel speurhonden heeft als de politie.
Op den duer werd ik verpligt my naer alles te schikken.
Hoe noode ik het ook doe, dwingt ze my dikwils haer by hare bloedverwanten te vergezellen; stel ik my er tegen, zy wyst op het noodlottig testament, en ik ben dan wel genoodzaekt haer te volgen. Dan schittert zy van goud, zilver en juweelen, en ik steek tegen haer af alsof ik haer knecht ware. Ik kruip daerom van achter in het rytuig, opdat toch niemand my zou zien en met my spotten, maer toch ziet en bespot men my. En waerom zou dit anders? Men spot wel met hen die door arbeid en talent zyn tot fortuin gekomen, en men verwyt hun hunne lage afkomst alsof hun die geene eer aendeed!.... By al die bezoeken overladen my hare bloedverwanten met de uitgezochtste beleefdheid, en de suikerachtigste vriendelykheid; maer, daer ik weet wat zy op het hart hebben, gevoel ik dat het niet is dan de hoonendste spotterny waerin myne vrouw behagen schept.
Te huis gaet het anders: daer word ik gevierd en gevleid, daer geniet ik al wat de rykdommen verschaffen kunnen; maer ô hemel! doet my zulks niet gevoelen hoe ik in myne ydelheid gekrenkt ben, en dat ik voor de rykdommen al myne andere folteringen verduer.
Ho! vrienden, - vervolgde de bedrukte, in eene soort van belachelyke wanhoop, - zie daer myn leven! zoo word ik voor myne geldzucht gestraft!.... En dat duert nu zoo al zes jaren, zes lange jaren! en het eenigste genoegen dat ik in al dien tyd heb gesmaekt en nog smaek is dat myne teêre gade my toelaet, alle avonden, hetgeen ik voor myn huwelyk gewoon was, hier in het Meuleken een pintje te komen drinken, waertusschen ik de gazet lees. Zy geeft my daervoor ook alle avonden zes centen.....
- Dat leven is onverdragelyk, gansch onverdragelyk, en ik zal ten minste uwen raed niet volgen, Tist, - zei de blonde tot

{==166==} {>>pagina-aanduiding<<}
dengenen die hem geraden had zich met lyf en ziel aen eene vrouw te verkoopen.
- Ja, ja, dat leven is onverdragelyk, Pietje Triste, - riepen er velen onder den hoop. Maer Piet had zich hersteld van de wanhoop waerin hem de opsomming der onaengenaemheden zyns levens gebragt had, en sprak met eenen glimlach van gevoeld overwigt:
- Neen, het is niet onverdragelyk, dat leven! Vergoedt het testament niet alles, myne vrienden? Myne vrouw is voortdurend ziekelyk gelyk ze was toen ik haer huwde; zy wordt ook al oud en zal niet lang meer leven; en dan, als zy dood is, dan heb ik haer geld! dan kan ik my vermaken en in genoegten baden! En wil ik dan nog een wyfje koopen, dan zal het er ten minste een naer mynen zin zyn!
- Maer als uw wyf al zes jaren aen ziekte heeft kunnen weêrstaen, kan ze nog vele jaren leven en u zoo oud laten worden eer zy sterft, dat gy geene vrouw meer kunt krygen die u anders bemint dan voor uw geld. Die vrouw zou u dan..... ge weet wel?..... gy waert immers ook van zin uwe vrouw te bedriegen?
- Ja maer, - antwoordde Pietje vrolyk, - er bestaen dan toch nog buiten het huwelyk zoo vele vermaken die aen dien ouderdom passen, en niet zonder geld te bekomen zyn!.... Wat gy er ook van zegt, de fortuin is het leven, en ik zou u raden, blonde, ook eene ryke vrouw te trouwen!
En het ryke Pietje Triste ledigde gretig het pintje bier dat hem door den matroos gegeven was.................................
Zes weken nadien was het geheel gezelschap, behalven Pietje Triste, wederom in het Meuleken vereenigd.
Tist Lanssens zei tot den blonde:
- Weet ge dat van Pietje Triste?
- Neen, wat is er van?
- Hy is dood!
- Wel och arme! die ongelukkige bloed die nog hoopte met het geld zyner vrouw, na hare dood, schoon weêr te spelen! De zieke overleeft den gezonde!

{==167==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Hy is heden met de grootste pracht begraven: al de bloedverwanten waren by de plegtigheid tegenwoordig; de zyne kwamen er om een brood!.... De weduwe weende, weende zoo bitter dat men er medelyden meê had.....
- Is dat waer? Betreurt zy hem dan?
- Heeft zy hem dan toch bemind?
- Of was ze misschien bedroefd het slagtoffer te missen, waerop zy hare wraekzucht tegen de mannen, hare verachters, kon botvieren?
De lezer zal dat welligt beslissen.

Eug. Zetternam.
1846.






{==168==} {>>pagina-aanduiding<<}

Nederduitsche begravings-plegtigheden.

Doodenbrand. - Uit het geloof aen de Walhalle, waer niemand dan gesneuvelden werden toegelaten, kwam eene bloedige dood vereerend voor; op het slagveld te vallen was de zaligste dood des Belgs. Hy aenzag het leven als een proeftyd om tot de zael der onstervelyken, de verblyfplaets der Goden en Walkuren te geraken, en voor niets was hy meer beducht dan, als eene vrouw of een onvrye, door langdurende ziekte gefolterd, op zyn bed te moeten sterven, en als deze naer de zael van Hella neder te dalen. Velen dan, door deze begrippen geleid, wanneer eene hevige ziekte hen overviel, en na de wichelary en vogelzang daerover geraedpleegd te hebben, bragten zichzelven door het zwaerd den dood toe, om zoo regtstreeks by Gode terug te varen 1. Niemand schetste met sterkere trekken deze oud-dietsche gevoelens van den vryen kryger en kloekmoedigen jager af, dan lord Byron by den aenhef van den Zeeroover, waer hy de volgende woorden in den mond des krygers legt: ‘Wie kan ons geluk beseffen? Gy niet, slaef der weelde,

{==169==} {>>pagina-aanduiding<<}
die op het zicht der woedende baren terugkrimpt en bezwymt; noch gy ook niet, hoogmoedig kind der ledigheid en der pracht, dat door den slaep niet wordt verkwikt en nergens vermaek in vindt! - Hy alleen wiens hart van vreugde klopte op de wellende golven kan het innige genoegen en de verrukking beschryven dergenen die op de onafmetelykheid der zeeën zweven, waer de overtogt der stervelingen geene sporen achter zich laet. Dat hy het zegge hoe wy den stryd voor den stryd zelven beminnen, hoe wy vermaek vinden in het gevaerlyk krygsgewoel, dat menig zonder siddering niet zou aenzien. Met welke drift jagen wy niet na 't geen de bloodaerd vermydt! Daer, waer bange zielen beven, voelen wy ons door eene nieuwe kracht bezield; en de ontwaekte hoop in het diepste des harten geeft ons onweêrstaenbaren moed. - Geene vrees van de dood.... indien onze vyanden met ons sneuvelen. De dood schynt ons min droevig dan de vervelende rust! Zy kome wanneer zy wil, het leven is ons vol genot: en moeten wy het verliezen, wat is er aen gelegen of het door ziekten zy of in gevechten? Dat hy, die zichzelven overleeft, verliefd op zyne eigen vervallene vermogens, vervuld door tallooze krankheden lange jaren zyn ellendig leven in het ziekebed voortsleept met bevangen borst en lamme lidmaten; voor ons is het groene gras verkieselyker aen een dergelyk folterbed. Dewyl de ziel door zucht op zucht den ouderling ontvliegt, verryst de onze zonder geweld by de ligtste wonde. Dat zyn graf met urne en grafteeken pronke, en degenen die hem gedurende zyn leven haetten hetzelve met bloemen versieren! Voor ons worden weinige tranen gestort; maer zy zyn opregt: wanneer de Oceaen ons in zyne golven ontvangt, regten de gezellen een maeltyd op ter gedachtenis des gevallen, en de beker wordt ter zyner eer gevuld en ter zyner herinnering door den vriendenkring geledigd.’ - Het lyk eens gesneuvelden vorsten werd op een ryk versierd bed (baer of berrie) gelegd, in het beste gewaed 
of wapenrusting gehuld, het zwaerd in de hand en de schild aen de linke zyde. Vrienden en magen kwamen dan den afgestorven bezoeken en gedurende drie nachten en drie dagen hielden zy daer de lykwacht. Men bragt dranken aen den doode

{==170==} {>>pagina-aanduiding<<}
toe en zong liederen ter zyner gedachtenis 1. Dan had de uitvaert plaets. De doode door zyn geslacht en geburen gevolgd, werd naer de begraefplaets gedragen, gewoonlyk in de nabyheid van het Heilig Woud of de kerk der landstreek. Daer werd het doodenmael gehouden; het lyk op een houtstapel tot assche verbrand en deze, in een aerden pot of lykbus verzameld, werd met een zoden heuvel overdekt, of in den grond van het gemeen kerkhof bygezet. Deze lykbrand had gewoonlyk des avonds plaets, by ondergaende zon, 't welk microcosmisch voor de dood van Balder werd gehouden, en de plegtigheden by de begravenis van Balder gevolgd en zoo nauwkeurig in de Edda beschreven zullen wel ter dezer gelegenheid gevolgd geweest zyn 2. By den lykbrand van vorsten of uitstekende wykingen verbrandde men op denzelfden scheijerstapel met den held zyn paerd, zyn hond en soms zyn kamerknecht; ook hief men lofgezangen ter hunner eere aen. Zoo vond men in het graf van koning Childeric te Doornik twee geraemten, en Claes Willemsz (XVe eeuw) in den 
Minneloep B.I. v. 504 beschryft deze omstandigheid als ten zynen tyde nog in gebruik zynde, daer hy zegt:

Dat schiede ooc meest in der heyden tyden: 
Die mochten min dat sterven myden, 
Dan wy; want si dat vast geloefden, 
Wanneer si him hoirs lijfs beroefden, 
Dat si dan lijflic al te samen 
In een ander werelt quamen. 
Want het is noch huden mede 
Over al heydenscip ene zede, 

{==171==} {>>pagina-aanduiding<<}

Als coninc of hoghe vorsten sterven, 
So plach, men him daer by te werven 
Horen heymelicsten camerlinc, 
Ende merryen melck, dits ware dinck, 
Die graeft men mede metten here, 
Dat houden si voor grote eere; 
Want si meynen 't waer grote schande 
Dat hoer heer in eenen anderen lande 
Comen soude sonder ghesinde, 
Ende sonder dranc die men minde; 
Want melc van merrien houden si daer 
Voer den edelsten dranck voirwaer, 
Die men den heren schenken mach. 


De heidensche begraefplaetsen bestonden in grafheuvelen voor enkele persoonen of voor gansch een geslacht, en in gemeene begraefplaetsen, heiden-kerkhoven of woerden.
Grafheuvelen. - Zy zyn van verschillende grootte, en als ligte heuvels opgeworpen; de gewoone hebben van ½ voet tot 4 voeten hoogte en in omvang van 6 tot 20 schreden. Omtrent het middenpunt dezer heuvels vindt men de aerden asch- en beenderurnen, niet zelden met platte steenen of schelen gedekt en met ruwe steenen omzet. Soms vindt men eene kleiner urne nevens de groote, welke gewoonlyk eenige spyze of drank, mogelyk de merrien-melk waervan de Minneloep spreekt, voor den afgestorvene vervatte. Andere kleine bussen zyn met beenderen vervuld, en deze zullen wel kinderurnen geweest zyn.
Dergelyke grafheuvelen treft men hier te lande aen in de omstreken van Ronse, Rousselare, te St-Denys-Westrem, Merendre, Melle, Dickelvenne, Mespelare, Pontrave, Baesrode, Waesmunster. Degene in de omstreken van Ronse zyn de meest gekend en reeds ten jare 1836 door den heer Dr Vander Meersch van Audenaerde in belangryke aenteekeningen beschreven 1; de hoogleeraer Roulez

{==172==} {>>pagina-aanduiding<<}
trok ook de aendacht der oudheidkundigen hierover door artikelen in den Messager des sciences historiques (1838) geplaetst. Later gaf de heer Joly van Ronse, die eenige dezer grafheuvelen deed openen, nauwkeurige beschryvingen der aldaer gevondene voorwerpen 1. - In Braband en Limburg werden er verscheiden op het einde der verleden eeuw geopend en beschreven door den kanonik Heylen 2, die deze beschryvingen met afteekeningen der aldaer gevondene lykbussen in het licht gaf onder den titel van Historische verhandelingen over de Kempen, door Ad. Heylen, Turnhout, 1840. Reeds vroeger in het begin der XVIIde eeuw had G. Wendelin de aendacht der geleerden en oudheidsminnaers daer over getrokken, daer hy zegt in zyne Leges salicae illustratae, bl. 194: ‘Tumbis istis plena est Hasbania, item et Taxandria, praesertim circa Turnholtum;’ en verder ‘eae vero sunt operis Francici nec Romanorum quidquam referunt.’ In Haspengouw tusschen de gemeenten Runon en Hamal treft men drie merkwaerdige grafheuvels aen, welke wel 30 voeten hoogte zouden hebben; het is twyfelachtig of dergelyke heuvels even als de drie by Thienen voor grafheuvels te houden zyn; het zouden offerplaetsen kunnen zyn voor eene groote menigte of gedenkteekenen van groote bedryven. Nog treft men gewoone grafheuvelen aen in de omstreken van Tongeren, te Hosden, in de gemeente Moxhe, langs den ouden herreweg te Blehen, Raven, enz. Zoo het schynt, uit eene plaets uit den Itinéraire (c. II. 552) van den abt Defeller, bestonden aldaer in de 
XVIe eeuw nog talryke grafheuvelen en hooge steenblokken 3. - In Gelderland op de

{==173==} {>>pagina-aanduiding<<}
Veluwe werden lykbussen en urnen gevonden; te Dieren, in het Onzalige Bosch, waer nog een offerberg bestaet; by het Uddelermeir en omtrent Roekel zyn ook grafheuvels geopend. - De heer Dr L. Janssen deed opdelvingen doen in ontelbare grafheuvelen in het land van Cleve, te Palzdorp, by Kalbeek, Goch en Kalkar; hy liet eene nauwkeurige en belangvolle beschryving van zyne opsporingen uitgaen: Gedenkteekenen der Germanen en Romeinen aen den linken oever van den Neder Rhyn. Utrecht by R. Natan, 1836. Ter Kalbeekscher heide tusschen de stedekens Udem en Goch deed gemelde heer meer dan 200 lykheuvels openen; by Kalkar, ter plaetse genaemd de Dooden Heuvel zyn nog meer dan 100 grafheuvels aenwezig. Hy schryft deze allen aen den menapischen volkstam toe, welke hier zyn zetel had, en van daer uit de Kempen, Braband en Vlaenderen bevolkte, dat nog lang in de middeleeuwen Menapie werd genaemd.
Veelvormig zyn de urnen en potten, welke men in deze heuvels aentreft; het grootste getal zyn op een rad gedraeid, schoon er ook worden aengetroffen, welke met de hand gevormd zyn, zoo als genoegzaem naer de onevenredige gedaente dezer urnen kan opgemaekt worden. Eenige der urnen dragen versieringen, meest rond den hals, bestaende in linien, puntjes of cirkelvormige ornamenten. Voorwerpen welke niet zelden by deze urnen of aschbussen gevonden worden, zyn: metalen ringen, arm-, been- en vingerringen; metalen kronkeldraden, door eenigen als armringen aenzien, door anderen als hairversiersels, hairnaelden, mantelgespen (fibulae), enz. Ook wel kleine plat-ronde uit aerde gebakken steentjes of uit harden steen gekapt, meest al ongeveer twee duim breed met een gaetjen in het midden voorzien; men denkt dat

{==174==} {>>pagina-aanduiding<<}
deze dienden om het garen op te winden. Er worden ook grafheuvels aengetroffen, welke onverbrande geraemten behelzen; deze zyn van lateren tyd en mogen tot de VIe eeuw gebragt worden. De helden tydens de groote volksverhuizing, als Alaric en Childeric, werden niet verbrand. In de salische wet is er slechts sprake van begraven, daer men echter grafheuvels (tombae) schynt aenteduiden: ‘Si quis tombam super mortuum hominem expoliaverit.’ De eerste christenen wierpen ongetwyfeld ook wel een heuvel over hunnen begraven vriend, en in de vroegste tyden werden zy niet altyd rondom de kerken ter aerde besteld; koning Radbout's graf was by zyn hof of kasteel te Rynegom en daer omtrent werd de leeraer Adelbert ook begraven. Naderhand werden beider stoffelyke overblyfselen naer de abdy te Egmont overgebragt, tydens de regering van graef Diederik I.
Gemeene begraefplaetsen, heiden-kerkhoven, woerden. - Men geeft den naem van heiden-kerkhoven of woerden aen uitgestrekte en veeltyds hooge en vierkante akkers, soms met grachten en wallen omringd, welke, voor hunne bebouwing, met tallooze aschbussen en urnen, een of twee voeten onder den grond, vervuld waren. Weinige dezer bleven tot op heden onaengeroerd; het grootste getal werd reeds lang in vruchtbare velden verkeerd; maer nog kan men ze ligtelyk van de overige akkers onderscheiden door de dikke lage zwarten grond, ontstaen uit de vermenging der houtasch, en door de menigvuldige pot- en urnenscherven, welke er nog gevonden worden, waerdoor zy niet zelden onder de benamingen van steenakker, steenland, steenveld, bekend staen. Meest altyd treft men in de omstreken dezer woerden grafheuvelen aen, welke mogelyk de asch vervatten van de aenzienlyksten des gewestes. - Het woord woerd zou volgens eenigen van eene der Nornen, van Urth, moeten afgeleid worden; Urth is de schikgodin van het verleden en het was dus niet zonder reden dat de godsakker haer werd toegewyd. Naer den aerd onzer tale zou het noordsche Urth eene aenblazing w of v aennemen en zoo wurth of vurth vormen; 't geen naer de gewestuitsprake tot woerd of weird overging. Deze afleiding is niet ongegrond en komt des te waerschynlyker voor, daer de Nornen of Parken hedendaegs nog door de

{==175==} {>>pagina-aanduiding<<}
schotten weird-sisters genaemd worden, eene benaming welke tydens Shakespeare's leeftyd nog in algemeen gebruik was, aengezien hy dezer in zyn Machbeth dien naem toelegt. Anderen willen 't met het Ags, worth 1, dat kust, strand beteekent, en wearth, wardh, dat nu nog gebruikt wordt om buitendyken of eilanden in rivieren aen te wyzen, in verband brengen; by ons klinkt dit weert, waert en in de Schelde vindt men Burcher-weert, by Burcht, Bornheimer-weert, enz., in de Maes: Bommelerwaert, enz., in den Rhyn: Nonnenwerth, enz. Men mag dit woord echter niet verwarren met den uitgang voort, voorde, welke in vele plaetsnamen voorkomt, en van varen moet afgeleid worden, en bygevolg eenen weg of bane beteekent; nog wordt dit woord hier te lande gebruikt om eene wadplaets aen te wyzen, even als het Hd. Furth en het Eng. ford.
In Braband werden eenige dezer heiden-kerkhoven of woerden opgespoord, onderzocht en beschreven door den heer doctor Hermans in het reeds genaemd Noord Brabands mengelwerk 2. De eerw. heer O.G. Heldring deelde nauwkeurige berigten mede over degene door hem ontdekt in de Overbetuwe, in het werk ten jare 1838 uitgegeven: Wandelingen ter opsporingen van bataafsche, romeinsche oudheden, legenden, enz. De woerden aen den linken Wael-oever en in Bommelwaert werden aengewezen door den heer Dr C. Leemans. Het Westland werd nauwkeurig onderzocht door D. Buddingh en hy liet ons de beschryving der woerden welke

{==176==} {>>pagina-aanduiding<<}
hy aldaer aentrof tusschen Monster en Ter Heide, in de duinen; te Naeltwyk, in 's Gravezande, te Lier (Ooster-lee), het Woud, te Schiplinden, Wateringen en Loosduinen. In Vlaenderen heeft men tot dusverre weinig acht gegeven op de gemeene begraefplaetsen of woerden; te Ronse echter treft men in de nabyheid der grafheuvelen, door den heer Joly beschreven, aen het gescheed van Ronsse en Ellezeele, by de kapelle Ter Heiden, een kouter aen, Furt-veld genaemd, 't geen, naer de benaming te oordeelen, als eene woerdplaets mag aenzien worden. Nog twee steenvelden worden in de omstreken van Ronse gevonden, welke wel zouden verdienen nauwkeurig onderzocht te worden. - Te Heusden, by Gent, digt by het leen Kerkhove, dat aen de hedendaegsche kerke paelt, is eene beplante weide: Vurten-driesch genaemd, waer vroeger het wykbeeld zich verhief en de schepenen zich ter Vierschaer vereenigden; ten noorden des Vurtendrieschen ligt de Steenakker en de hofstede Ten-dorpe, in het Cartularium der abdy van S. Baefs, ten jare 967 Hemthorp geheeten. Deze gelegenheid en de benaming der omstreken schynt een heiden kerkhof aen te wyzen, des te meer dat men my verzekerde in de omstreken lykheuvelen voormaels te hebben bestaen. - Ten jare 1846 wanneer men te Lede by Aelst aen den nieuw aengelegden weg naer Wichelen werkte, ontdekte men een akker, waer men op eene lengte van 100 voeten en 25 voeten breedte tallooze aschurnen vond, van verscheiden vorm, in rood, zwart en grys aerdenwerk, met eenige lans-yzers, tangen en gespen. Naer het oppervlakkig berigt der dagbladeren te oordeelen mag men deze plaets voor een heiden-kerkhof houden en wel van eene inlandsche bevolking, schoon er eenig roomsch aerdenwerk werd aengetroffen. Het vinden van roomsch aerdenwerk en van roomsche munten laet ons niet immer toe te besluiten dat aldaer romeinsche legerplaetsen of volksplantingen bestonden; dit bewyst alleen dat deze vlek gedurende of kort 
na het beheer der Romeinen bewoond was. Het roomsch geld had gedurende dit tydvak loop door gansch het land; het roomsch aerdenwerk werd op verscheiden plaetsen onzes lands gebakken en overal verspreid,

{==177==} {>>pagina-aanduiding<<}
als blykt uit het opschrift van een tempelouter by Domburg in Walkeren ontdekt, waerby een handeldryver (Secundinius Silvanus) in fyne tegelaerde (negociator cretarius) aen Nehalennia zyne gelofte voldoet, wegens behoeding van handelswaren (ob merces bene conservatas). Deze noodige pyp- en fyne tegelaerde werd hier overgebragt en te lande verwerkt.
Hunebedden. - Dat de Hunenbedden grafsteden waren werd reeds vóor meer dan eene eeuw door Keysler aengegeven, thans door Westendorp bewezen en naer hem door de ervarenste oudheidkundigen aengenomen. Hune zou zoo veel beteekenen als doode; en tot op heden bleef dit woord in dezen zin nog gebruikt by de oude uitdrukking van doodshembde 't welke in Friesland Hunekleed, in Westphalen Hennekleid wordt genaemd. Niet slechts de beteekenis van het woord deed hier toe besluiten; maer ook de volksoverleveringen, en de voorwerpen welke daer onder gevonden worden, en vooral, 't geen allen twyfel wegneemt, de runische opschriften waermede dergelyke gedenkteekenen in Denemarken versierd zyn. 1
De hunebedden zyn samengestelde steenblokken, soms twee, soms vier regtstaende, waerover eene dekplaet, een platten steen of verscheiden steenstukken gelegd zyn. Dergelyke steenhoopen werden gevonden in Engeland, Bretagne, Scandinavie, en in de landschappen Brandenburg, Maegdenburg, Pomeren, Westphalen, Friesland, Drenthe en eenige afgezonderde steenen in Belgie, als de steen Brunehaut, te Hollain by Doornik; de steen te Kerkhem; een nu vernield hunebed te Binche; en de Duivelssteen by Namen. In het landschap Drenthe worden de merkwaerdigste gevonden in de gemeenten Noordlaren, Anlo, Annen, Eext, Bongen, Rolde, Zuidlaren, Tecklenburg, Ulsen en Tinarlo. Een der aenzienlykste in het algemeen is wel die te

{==178==} {>>pagina-aanduiding<<}
Burgerwald in de landstreek Hummeling (bisdom Munster) gelegen; het wordt Surwolds-huus genaemd en werd reeds nauwkeurig door Keysler beschreven; het bestaet in een zeer groote steen welke op twee granietblokken rust, waer onder eene kudde van ongeveer honderd schapen zich kan veilig houden; in den loop der verleden eeuw werd het verwoest en gedeeltelyk vernield. Naer de sage des volks zou Sorwold, de Friezenkoning daer begraven liggen: De hunenkoning Sorwold ligt begraven te Borgenvold in een golden huusholt. - In het Luneburgsche wordt een schoon hunebed aengetroffen in een der zoogenaemde Zeven steenhuizen, tusschen Ostenholt en Dorsmark. Zy liggen op eenen heuvel en onder den grootsten kan een man regt staen. De dekplaet is 16 voeten lang en 15 voeten breed. Min regelmatig zyn de zes andere hunebedden, aldaer steenhuizen genaemd; in Meklenburg ook noemt men deze steenhoopen of onderaerdsche steenkamers gemeenlyk steenhuizen. - Onder deze hunebedden, zoo wy zegden, worden by de lykurnen en beenderen flint- en keisteenen wapenen, wiggen, bylen, donderbeitels, enz. gevonden; 't geen op eene hooge oudheid wyst; in de grafheuvelen, die tot een jonger tydvak behooren worden geene wiggen meer aengetroffen; daer vindt men allerlei metalen voorwerpen in. 1

Ph. BLOMMAERT.



{==179==} {>>pagina-aanduiding<<}

De spelling in Noord-Nederland.

Men weet hoe in Noord- en Zuid-Nederland het spellingstelsel van Siegenbeek schipbreuk leed voor het onderzoek. Vooral in deze laetste jaren heeft zich over de nederlandsche taelkunde eene onmiskenbare Bilderdijksche tint verspreid, en de eenparigheid in de spelling heeft opgehouden. In Noord-Nederderland zal Siegenbeek welhaest niet meer gevolgd worden dan in staets-akten en in schoolboeken, terwyl men in Belgie, mede een' weg inslaet, welke het stelsel van den Leidschen hoogleeraer niet gunstig is. Intusschen ware het wenschelyk dat deze taelkundige anarchie niet lang duerde, waeruit misschien een stelsel staet geboren te worden, dat het gevaer voor splitsing tusschen zoogenaemd hollandsch en vlaemsch zal wegnemen. Een eerste, maer hoogstgewigtige stap werd daertoe dezer dagen gedaen door den met roem bekenden Ds J.H. Halbertsma, die vroeger reeds in zyn Letterkundige Naoogst menigen wenk diensaengaende gegeven had. In eenige Toelichtingen op de redevoering over de gevolgen van het vervoer door stoom heeft Ds Halbertsma van eene nieuw ontworpene spelling gebruik gemaekt, in welke wy, onder eenige hem eigene opvattingen, het eigenaerdige der stelsels van Bilderdijk, Willems en Bormans vermeenen teruggevonden te hebben. Wy zullen het stelsel van Ds Halbertsma hier niet trachten uit een te zetten, in afwachting dat de doorkundige taelgeleerde zelf zyne denkbeelden ontwikkele. Intusschen geven wy gaern de volgende proeve, waeruit men gemakkelyk zich een denkbeeld van dit stelsel van toenadering en verwydering tevens vormen kan. In een naberigt op gemelde Toelichtingen valt de schryver de Siegenbeeksche spelling van het woord Ligchaam op de volgende wyze aen:

{==180==} {>>pagina-aanduiding<<}
‘Alleen wil ik door een voorbeeld mijne mening ophelderen, en zal alzo zeggen, dat in de spelling van het éne woord ligchaam vijf misslagen tegen den aert der Nederlantsche spraekklanken begaen zijn, en één tegen den oorsprong.
In lichaem is ch gemeen aen beide de lettergrepen des woords. De zelfde ch sluit lich, en opent chaem. Lig-chaam geeft aen elke lettergreep hare eigene verschillende consonant; de g sluit lig, de ch opent chaam. Eerste misslach.
Ondersteld dat de consonant, die de eerste lettergreep sluit, verscheiden ware van de consonant, die de twede lettergreep opent, alsdan zou de eerste lettergreep met ch moeten sluiten. Zag, videbam; ik lig, discumbo; weg, via; zijn onmogelijkheden in het Nederlandsch, en als zodanich herkend door het fijne en tedere gehoor onzer vaderen, die bestendich schreven zach, lich, wech, of de g door de aspiratie verscherpten in zagh, ligh, wegh. In lig-chaam sluit lig met g. Twéde misslach.
In wech, zorch, lach, sluit de lettergreep met de aspirata ch, doch zo spoedich wordt en, de uitgang van het meervoud, niet achter het woord gehangen, of de ch, die slot-consonant van het thema was, verandert in openings-consonant der terminatie en door dezen sprong van aspirata ch in media g. Alzo wech, we-gen; zorch, zor-gen; lach, la-gen. De reden is duidelijk. De opene en losgelatene keel in de g sluit niet, maer wel de klemming van het strottenhooft in ch. Lig-chaam opent chaam met ch. Derde misslach.
In lig-chaam heeft lig hare eigene slot-consonant, chaam hare eigene openings-consonant. Het zij zo! In dat geval zijn echter g en ch zulke nauwe buerlieden, dat zy door dezelfde poging der spraekorganen uitgebracht worden. Dat dit met g en ch, ene media en aspirata, zou kunnen gebeuren, is even onmogelijk, als in het eigenste ogenblik met dezelfde poging de keel tot aen den bodem te openen en los te laten, en by het strottenhooft te klemmen; even onmogelijk, als met dezelfde spieren des gelaets in het zelfde ogenblik te lachen en te schreyen. Vierde misslach.
Gene a kan door zich zelve verlengd worden. De a in raem,

{==181==} {>>pagina-aanduiding<<}
bekwaem, wordt niet geboren door op het a-geluid als een orgeltoon aen te houden. Dit is bewaerd voor de uitventers van schelvisch en groenten. De verlengde a vloeit by de Nederlanders uit in ene stomme e gelyk by de Hoogduitschers (sic) dikwerf in h. Ook dit hoorden onze vaders duidelijk, en zy schreven zelden anders. Ligchaam toont de a verlengd door haer zelve. Vijfde misslach.
Ik ben de man niet om den grond onzer spelling te plaetsen in talen, die buiten het Nederlandsch liggen; dewijl echter de heerschende spelling hare voornaemste stelregels op dat gezach vooral bouwt, zal ik eindigen met te zeggen, dat ligchaam zijnen eigenen oorsprong wederspreekt. Lichaem is zamengesteld uit lic en haem. Gothisch, leik, vleesch. Nederl. volkstael, een dood lijk, een dood vleesch of cadaver, by misbruik in onze boekentael alleen, lijk. Gothisch, hamon, kleden. Angelsaxisch, hama, omkleetsel, vel; lic-hama, vleeschomkleetsel, huid, wat in de huid zit, het lichaem, verwisseld met flaesc-hama, vleeschomkleetsel, huid, lichaem. Out-Friesch, hama, homa, omkleetsel; hirt-homa, het hartvlies, lik-homa, lik-koma, lichama, lichaem. Ang.-Sax. cild-hama (kind-bekleedsel) baermoeder. Lant-Friesch, hâm, vlies waer het ongeboren veulen in zit. Noort-Friesch, hame, het vlies waer de ongeboren aer in schuilt. IJslandsch, hamr, vel; ham, hemd. Oud-Hoochduitsch, hemidi, hemd. Out-Saxisch, moeder van het Nederlandsch, hamo, bekleetsel; guth, gevecht, van waer God, by onze Germaensche vaders als by de oude Israëllers, de Heer der heirscharen: in het lied van Hildebrand, guth-hamo, strijdrok, pantser. Fethar-hamo, vederkleed, wiek. Lic-hamo vleeschrok, huid, lichaem. Uit lic-haem vloeit lichaem, maer hoe lig-chaam? Zesde en laetste misslach.’







{==182==} {>>pagina-aanduiding<<}

Boekbeoordeeling.

De Zoon des volks, geschiedkundig roman, (1790), door Lodewyk Gerrits. Antwerpen, P.E. Janssens, 1847, een boekdeel in-8o, 160 bladz.

Terwyl het wachtwoord onder de vyanden der vlaemsche beweging gegeven schynt om onze moedertael te verguizen; terwyl enkele windbuilen zelfs loochenen dat er voor haer eenige hoop in de toekomst ligt en haer als een onnut, versleten werktuig, als eenen tak die eens weelderig opschoot, maer thands voor eeuwig is verdord, willen versmeten zien; terwyl er zelfs schryvelaers zyn die de mogelykheid van het bestaen in België eener letterkunde en a fortiori van eene vlaemsche letterkunde in twyfel trekken, en reeds over het gewaende, en slechts in hun ziek brein uitgebroeide, mislukken van de edele poogingen der Vlamingen in de handen klappen, toont eene magtige jongelingschap dagelyks dat zy de heilige zaek der volksbeschaving en verlichting door de tael der vaderen, hardnekkig aengekleefd blyft, en zy overtuigd is dat de verspreiding van gedachten onder het volk haer eene zending is, waervan nimmer spitsvindige drogredenen haer zullen kunnen afkeeren. Om te bewyzen dat de vlaemsche kampers op het oogenblik, min dan ooit, hunne gelederen zien verminderen en geenszins hunnen moed laten zinken, zullen wy slechts, om van de oudere letterkundigen niet te gewagen, onze lezeren aen de Hageroozen door den heer Eduard Michels, Myn eersten blik in de wereld door den heer Felix-A. Boone, Meibloesem door den heer Peeters, Den laetsten dag der eerste wereld, door den heer Hendrickx, Bernhart De Laet door den heer Eug. Zetterman, en aen Den Zoon des volks, door den heer L. Gerrits, doen denken. Al deze jonge, onlangs opgetreden schryvers hadden geene boekdeelen in het nederduitsch, éen uitgezonderd, tot dus verre in het licht gegeven! En toch is men onbeschaemd genoeg met een zeker vermaek in fransche dagbladen uit te bazuinen dat, in 
deze laetste maenden, de vlaemsche taelbeweging te gronde is gegaen om nimmermeer te verryzen, en sluit men dolzinnig de oogen om den glans niet te beschouwen, dien onze letterkunde sints deze laetste maenden in de bovengenoemde werken ten toon spreidt!

{==183==} {>>pagina-aanduiding<<}

In afwachting dat wy in het byzonder over elk dezer letterkundige voortbrengselen kunnen spreken, zullen wy eenige oogenblikken by de beschouwing van den Zoon des volks van den heer Gerrits verwylen.
Over eenige jaren trad er byna geen jonge schryver op het letterkundig tooneel, die geen gansch assortiment van spaensche hoeden met breede kanten, van wyde spaensche mantels en inquisitieraden en pynbanken te koop bood. Het was alsof geen ander tydvak onzer ryke geschiedenis eenige stof tot een romantisch verhael konde opleveren; alsof de Nederduitscher nooit voor de heilige regten der menschheid, nooit voor vryheid en afschaffing van alle onverdiende voorregten, dan tegen Spanje had gestreden; alsof wy over al de overige bladzyden onzer jaerboeken moesten blozen. De heer Gerrits heeft, en wy loven er hem om, eenen anderen weg dan velen der jeugdige letteroefenaren ingeslagen: zyn roman is aen de brabandsche omwenteling ontleend. De keuze van dit in onze letterkunde ongerepte tydvak strekt den schryver ter eer: immers tot hier toe had het niemand durven wagen de heldhaftige worsteling tusschen Jozef den tweede en onze goede grootvaders, hunnen onoverwinbaren afkeer van alle nieuwigheden en hunne zegeprael op dien keizer te malen; en nogtans is dit tydperk zoo belangryk uit hoofde der onbetwistbare overeenkomst tusschen de toenmalige gebeurtenissen en den hedendaegschen toestand onzes vaderlands; en nogtans liggen er lessen in opgesloten die, zoo wy den bloei onzer gewesten, de grootheid, de beschaving van het vlaemsche volk, en het bewaren onzer onafhankelykheid betrachten, geenszins mogen uit het oog verloren worden. Zeker heeft die overeenkomst niet weinig bygedragen om den heer Gerrits op de gedachte van zynen Zoon des Volks te brengen.
Thands zullen wy overgaen tot het onderzoek van de aeneenschakeling der verschillende tooneelen welke zich in het werk des heeren G. opdoen, en na de ontleding van iedere afdeeling des romans, eenige bemerkingen, die wy noodig achten den Schryver mede te deelen, laten volgen. De lezer zal er ten zelfden tyde het verhael door leeren kennen.
I. De jonge graef Van Rammeveld, trotsch en roemzuchtig edelman, wordt des nachts te Brussel door de Oostenrykers achtervolgd. Hy kloutert (sic) over de daken en kruipt door een zoldervenster in een huis, alwaer hy voor de kamer staen blyft. Hy ziet door de reten der deur een meisje, eenen jongeling en eenen priester by eene doodskist knielen. De priester (de Schryver vergeet ons zynen naem te melden,) hitst den jongeling, Albrecht geheeten, aen, opdat hy zich naer de Sint-Annakapel zou begeven, om daer onder het volk het vuer des oproers tegen keizer Jozef den tweede aen te blazen. Albrecht, een vondeling, door de thands voor hem dood liggende vrouwe opgevoed, is een begaefd werkman, en wordt de Zoon

{==184==} {>>pagina-aanduiding<<}
des Volks genoemd, dewyl hy uit het volk gesproten, de menigte naer zynen wil kan bewegen. By het hooren der aenwakkering des priesters schiet Van Rammeveld ylings in de kamer om te zeggen dat hy ook den Oostenrykers haet toedraegt; doch wanneer hy het meisje ziet, blyft hy plotseling staen. En geen wonder! dit meisje, Maria, is de aengenomen zuster van den Zoon des Volks en werd weleer door den graef met eerlooze voorstellen beleedigd. Nu vreest Van Rammeveld dat Albrecht zal willen wraek nemen over den hoon zyner Maria aengedaen; te meer daer de Zoon des Volks een meisje uit den hoogen stand beminde, dat Van Rammeveld gaerne in zyn bezit zou gehad hebben. Albrecht echter toont zich den graef geenszins vyandig: hy aenschouwt hem als eenen martelaer der vryheid. Van Rammeveld zweert altoos de regten des volks te zullen verdedigen. Maria, die Albrecht buiten zyn weten bemint, volgt dezen naer de kapel. Beneden in het huis vergaderen lage werklieden, die in het oproer, alleen een middel zien om zich met plunderen te verryken. Aen hun hoofd staet Maria's broeder, Robert, een verachtelyke boef, die zyner zuster en zynen pleegbroeder, uit hoofde van beider deugden, een doodelyken haet heeft toegezworen. In Sint-Annakapel voert de priester alsook Albrecht het woord. Robert wil er zyne makkers tot plunderen aensporen; maer de Zoon des Volks velt hem ter neder en belet hem te spreken. De vergadering zweert by de heilige hostiën zich des morgens te zullen wreken.
Gelyk men heeft kunnen bemerken dragen de persoonaedjes, welke ten tooneele gevoerd worden, den stempel der eeuw en vertegenwoordigen zy zeer wel den geest des tyds. Van Rammeveld is een edelman, die in het oproer alleen eigen roem zoekt, en die, ondanks den eed van voor het volk te stryden, slechts dat volk wil vertrappelen; de Zoon des Volks is een werkman, die zyne regten als mensch, als Belg gevoelt, de dwingelandy haet en vol opoffering van zyn eigen welzyn, alleen het geluk zyner medebroederen betracht; Robert is insgelyks een man des volks; maer wordt door alle schandelyke driften beheerscht en heeft voor goud zyn geweten veil; de priester is het toonbeeld van den priester dier eeuw: het is hem niet genoeg dienaer des Heeren te zyn: hy gelooft zich daerenboven geroepen om het vaderland te helpen redden; eene andere persoonaedje met wie wy later zullen kennis maken, het meisje, dat door Albrecht bemind wordt, is alsmede door haer lot aen de gistende gebeurtenissen van het einde der vorige eeuw vast: het is eene, door Jozef den tweede, uit het klooster verjaegde non. Zoo zyn dan hier al de wenschelyke bouwstoffen aenwezig. Geene enkele der krachten, die medegewerkt hebben om de brabandsche omwenteling te doen uitbarsten, bleef vergeten, en wy erkennen het met genoegen, zulks is eene groote verdienste, die aen jonge schryvers dikwils ontbreekt. De heer G. heeft te regte

{==185==} {>>pagina-aanduiding<<}
gedacht dat het niet voldoende is om een historischen roman te schryven, dat men eene figuer uit de geschiedenis neme en daerrond eenige versierde persoonaedjes schikke: hy wist dat de historische roman de ziel eener eeuw moet wedergeven; dat hy als het ware het aenvulsel der geschiedenis is.
Wat de aeneenschakeling der feiten en de voorstelling der persoonaedjes in dit eerste hoofdstuk betreft, daerop valt weinig aen te merken. Wy zullen alleen zeggen dat wy niet zien waer de Schryver met zyn lyk heen wil: noodzakelykheid was er toch niet, en het werk heeft er in belangrykheid geenszins bygewonnen. Ook heeft de schryver niet geweten waer hy er mede zou verblyven. Wy hadden insgelyks het hatelyke karakter van graef Van Rammeveld scherper afgeteekend gewild. Zulks ware hem by den lezer in eenmael in zyn waer daglicht stellen.
II. De heer G. verhaelt verder hoe er des anderen daegs een bededag gehouden wordt. Men vecht en overwint de Oostenryksche benden. Albrecht wordt gewond; doch wil de wapenen niet neêrleggen; want hy nadert de straet waer zyne geliefde woont, en de hemel weet wat er van haer geworden is! Weldra echter valt hy magteloos in de armen van den Graef, die den vechtenden drom met Albrecht in de armen opvolgt, mitsgaders met het doel om het meisje op te sporen. Op eens laet Van Rammeveld den Zoon des Volks zakken en vliegt heen. Het huis der geliefde brandt, zy zelve loopt gevaer om in de vlammen om te komen; zy strekt de armen uit en wil door het venster springen. De Oostenrykers hebben in en om hare wooning hunne standplaets gekozen. Albrecht ziet haer, hy rigt zich op en snelt heen; doch wordt door Robert, die zich op eens vertoont ten gronde gesmeten: te vergeefs smeekt de gewonde jongeling den woesten Robert om de vryheid. Deze wil hem niet lossen. Intusschen keeren de Oostenrykers terug: zy willen zich eenen weg ter vlugt te midden der menigte banen. Robert verwydert zich en Albrecht ylt naer het huis zyner geliefde, brengt haer in den tuin en valt naest heur in onmagt. Het meisje, Helena genaemd, verzorgt haren redder. Zy bemint hem, doch zy is eene uit het klooster verjaegde non. De priester, dien wy reeds by het lyk van Maria's moeder ontmoetten, en die Helena's broeder is, vindt, van Vonck vergezeld, weldra hen in den tuin. Vonck pryst Helena over hare liefdadigheid en Albrecht over zynen moed en zyne vaderlandsliefde. Van Rammeveld wordt middelerwyl onder de gekwetsten gevonden en met Albrecht naer de wooning van Vonck gebragt, alwaer Helena hen beide op dezelfde kamer oppast.
De verjaegde non is eene gelukkige schepping: zy zal iedereen bevallen en zet niet weinig belangrykheid aen den roman by. Iets wat ons min beviel is de reden die de schryver opgeeft om aen te toonen, hoe het den Zoon des

{==186==} {>>pagina-aanduiding<<}
Volks onbekend was, dat Helena non was; wy zien toch, al hebben wy den besten wil der wereld om het niet te bemerken, door dit ligt weefsel de onwaerschynelykheid helder stralen. Het is slechts in dit hoofdstuk dat de schoone figuer van den edelhertigen Vonck, die in deze hachelyke dagen eene zoo grootmoedige rolle vervulde, optreedt. Volgaerne hadden wy hem meer in den roman aengetroffen en daerdoor den waerdigen volksvriend meer doen bewonderen.
III. De schryver leidt ons in de kamer der twee gekwetsten. Albrecht maekt in zyne koorts zyne liefde aen Helena bekend, en Van Rammeveld, die zich insgelyks op die kamer bevindt, ziet by die bekentenis de verlegenheid van het meisje: hy brandt van minnennyd en wil zich wreken. Helena gaet uit. Een twist ontstaet tusschen den Zoon des Volks en Van Rammenveld en geeft aenleiding tot eene worsteling waerin de graef moet onderdoen. Doch Robert komt op het oogenblik binnen en mishandelt Albrecht, daer Van Rammeveld belooft hem daervoor te zullen betalen: deze biedt verder den snoodaerd goud aen, indien hy de Vonckisten helpt plunderen, Helena schaekt en het gerucht verspreidt dat Albrecht met Maria boeleert. Van Rammeveld, van zyne wonden hersteld, verlaet de kamer: hy hoort eene samenspraek tusschen den priester en Helena, waerin deze hare zondige liefde voor Albrecht wanhopig mededeelt. De graef treedt binnen, belastert, op het eerlooste, den Zoon des volks en brengt het zooverre dat broeder noch zuster Albrecht meer spreken zal.
Het is ons leed, dat in dit anders wel geschreven en boeijend hoofdstuk ons weder onwaerschynlykheden voorkomen. In het algemeen, (en wy hadden dit reeds hooger kunnen aenstippen en het volgende hoofdstuk is er ook niet vry van te pleiten), springt de heer G. wat al te gemakkelyk met Albrecht om: hy doet hem te dikwils nedervallen en weder opstaen en stryden; eerst stortte hy neder, daer zyne wonden hem de krachten hadden uitgeput, en staet op om Helena te redden, en wordt seffens daerna door Robert nedergerukt; wederom staet hy op, om naer Helena te snellen, redt haer, en zie hem daer weder magteloos ten gronde; van zyne koorts nauwelyks bekomen, levert hy weêral slag aen Van Rammeveld en Robert, en valt om zich nogmaels op te rigten. Wy vragen het den heer G., is dit alles wel natuerlyk? Doet men de polichinellen aldus ook niet bewegen? Wy hebben nog eene andere grieve tegen dit hoofdstuk: wy begrypen niet uit welken hoek Robert op eens, zonder dat de lezer het zich in het vervolg des romans uitleggen kan, te voorschyn komt om den graef te helpen.
In het IVe hoofdstuk vinden wy Albrecht in zyn bed terug: hy is toornig. Maria komt als een engel hem troosten. Op eens hoort men de deur

{==187==} {>>pagina-aanduiding<<}
toegesloten worden. Het huis wordt geplunderd. De Zoon des volks zoekt alomme eene uitkomst; maer vindt er geene: hy brandt de deur af. Zyne eerste zorg is Helena te zoeken, zy is geschaekt en haer broeder ligt vermoord. Albrecht begeeft zich naer de wooning van Van Rammeveld. Hy ziet het volk plunderen en Robrecht aen het hoofd van het grauw. Hy spreekt de menigte aen om haer te bedaren, te vergeefs. By den graef gekomen, eischt hy Helena; maer Van Rammeveld doet hem vastgrypen en gevangen zetten. Daerna wil de wellustige edelman Helena verkrachten doch wordt door haer met een mes gewond en valt dood: Helena ontvlugt.
Tot hiertoe hebben wy de goede Maria weinig handelend gezien: thands vertoont zy zich in al de schoonheid harer zelfsverloochening. Daer waer zy zich by Albrecht bevindt, is zy inderdaed voortreffelyk. Dit tafereel verdient ten volle onzen lof. Jammer maer dat zy daer wezenlyk als een engel uit den hemel daelt en dat hare komst door niets te voren noch daerna gewettigd wordt. Ons dunkt het ook een al te gedienstig toeval te zyn, dat zoo maer eenvoudig een mes op de tafel heeft gelegd om Maria tegen Van Rammeveld te wapenen en hem te doorsteken. De verbeelding van den heer G. is verre van zoo arm zyn, alsdat hy tot zulke middeltjes zyne toevlugt hadde mogen nemen.
V en VI. Eenigen tyd daerna ontmoet de lezer Helena op den weg naer Antwerpen om daer Albrecht die met de andere verdedigers van het volk in het kasteel opgesloten zit, te bezoeken. Aen de poort des slots, herkent zy in den gevangenbewaerder Robert, en vindt zy Maria die aen den ingang weent. Robrecht wil de meisjes niet inlaten. Helena zegt goud voor den Zoon des volks by zich te hebben, waervan zy een gedeelte aen Robrecht zal geven, indien hy haer inlaet. De schelm, reikhalzend naer al het goud, slaet aen op 's meisjes leven; doch wordt door den zoon des gelukkig afwezigen (!) bevelhebbers van het kasteel betrapt, die dan ook de beide meisjes by den stervenden Zoon des volks brengt. Albrecht erkent in de vrouwe des bevelhebbers zyne moeder, verneemt dan eerst dat Helena non is, en geeft den geest. Maria wordt door de vrouw des bevelhebbers ingenomen. De ongelukkige Helena dweept met de gedachte dat zy Van Rammeveld gedood heeft en met hare, zoo als zy denkt, heiligschendende liefde voor Albrecht tot haer laetst oogenblik toe. Robert boet zyne schelmstukken in den kerker.
Zeker zyn de schoone toestanden in hoofdstuk V vervat bovenal de andere van het boek treffend voorgedragen, en al hadde de heer G. slechts de bladzyden, die daertoe in betrekking staen geschreven, zoo zou hy toch het vertrouwen dat wy voor de toekomst in zyn talent stellen nog verregtvaerdigen. De laetste oogenblikken van Albrecht en de stryd tusschen hem en zyne moeder zyn hertroerend. Het einde waer de schryver zelf eenige

{==188==} {>>pagina-aanduiding<<}
echt vaderlandsche wenken geeft, is als het ware, de zedeleer die door den lezer uit den roman kan getrokken worden en sluit het merkwaerdig boek wonder wel.
Zeggen wy thands ons gevoelen over het werk van den heer G. in het algemeen.
De Zoon des Volks is een veelbelovend boek, waerin de ware geest des tyds op elke bladzyde doorstraelt; maer waerin, van den anderen kant, volkomen gebrek is aen gepaste uiterlyke schildering van gebouwen en persoonen, hetgene alleen in staet is om ons ten volle in verleden tyden terug te tooveren. De hoofdpersoonaedjes zyn allerbest gekozen; doch hare karakters dikwils niet genoeg ontwikkeld; de toestanden zyn treffend; maer niet altyd natuerlyk aengelegd.
De styl is soms al te opgeblazen en vervalt wel eens tot declamatie. Van tyd tot tyd stoot men op onnauwkeurigheden in de tael: zoo wordt door den Schryver het woord gevoelen voor gevoel kwistig gebruikt, en rede met reden verward, zoo treft men den vorm welkers (welks), het vierde voor het eerste en het eerste voor het vierde geval, het fransche myn God! voor het eenvoudige, vlaemsche God! en anderen, aen.
De heer Gerrits toonde ons dan door zyn verdienstelyken eersteling, dat hy geroepen is, om eene schoone plaets tusschen de vaderlandsche letterkundigen te bekleeden, en dat hy de nederduitsche tael niet als liefhebber, als kunstenaer, zooals het te veel gebeurt, beoefent; maer daerin een middel ziet ‘om de Belgen hunne eigene waerde te doen gevoelen.’ Wy wenschen dat zyn talent tot stevigheid en mannelykheid moge gedyen, om het vlaemsche volk op den weg der verlichting en beschaving voort te leiden.
Gent.
J.F.J. Heremans.







{==189==} {>>pagina-aanduiding<<}

De treurwilg.


Fantazy.

Een wandelaer.


I.


Waerom, o wilge, hellen uwe twygen 
Zoo treurig naer het stof, 
Als elke bloem haer geur doet stygen 
Den Eeuwigen tot lof! 
 
Waerom dit treuren, als de filomelen, 
Die barden van het vooglenheer, 
Met dichtrentoon hun loflied kwelen 
Den grooten God tot eer? 
 
Waerom, o boom, buigt gy den schedel 
Wen 't al om u met fierheid ryst 
Als waert gy eene plant min edel 
Dan 't grasje dat het schaepje spyst. 
 
O ja, dat heft toch ook den stengel 
Zoo netjes in de lucht; 
Maer gy verbeeldt een weenende engel, 
Die over 't menschdom zucht! 
 
En hoor ik door uw blaedren 't vlugten 
En 't suizen van den wind, 
't Is of ik eene vrouw hoor zuchten 
Om 't afgestorven kind! 
 

{==190==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dit zyn de beelden die 'k my toover, 
Als ik, o sombre boom, 
By stillen nacht uw treurig loover 
Zie zwieren in den stroom. 



II.


Of zyt gy 't beeld, o boom, dier moed- en hopeloozen 
Die heen en weêr gesleurd, door 's werelds woest orkaen, 
Steeds voor hun eigen ik, ja, voor heel 't menschdom blozen, 
En roepen met een zucht: ‘Waerom moest ik bestaen? 
‘Waerom moest gy, o mensch, dit rampendal betreden? 
‘Wat is uw doel, o dwaes? Wat zyt ge toch? - Een niet! 
‘Waerom hier eengen tyd met bitterheid gestreden? 
‘Uw heden is vol smart, uw morgen vol verdriet! 
‘Gy moogt een hemelryk in uw verbeelding dweepen, 
‘De ontbindingskracht komt eens, en slaet uw plannen neêr, 
‘En hy die op den troon, en hy die onder 't zweepen 
‘Der dwinglandy bezweek, vermengelen zich weêr! 




III.


De treurwilg,


Er bloeide een roosje 
Aen mynen voet 
Met lieflyk bloosje 
En 't rook zoo goed; 
En alle jaren 
Zag ik de roos, 
Met nieuwe blaren 
Met schooner bloos! 

{==191==} {>>pagina-aanduiding<<}

'K zag haer verschynen 
Met liever kleur, 
Dan weêr verdwynen 
Met zoeter geur. 
 
Eens scheen het huilen 
Van 't woest orkaen 
Als uit de kuilen 
Der hel te ontstaen! 
En 't schoone roosje, 
Zoo lief van blaên, 
Zoo zacht van bloosje 
Stierf in 't orkaen! 
Als hopelooze 
Buig ik het hoofd, 
Sints myne rooze 
My werd ontroofd. 



Ik ben het beeld der zinnelooze 
Die van haer lieveling 
Na 't plukken van de maegderooze 
Voor liefde smaed ontving! 
 
Felix A. Boone. 


Gent 1847.






De reizende gezel.


Ik ben een reizend vry gezel, 
En dwael de wereld door; 
Van harte zwaer, van schatten ligt; 
Volg ik een eenzaem spoor. 
 

{==192==} {>>pagina-aanduiding<<}

Myn tenten sla ik schielyk op, 
En vouw ze ook spoedig saêm, 
Gelyk de zwervende Arabier; 
Met my verdwynt myn naem. 
 
Soms droomde ik dat een schoone vrouw 
Op mynen boezem sliep; 
Soms droomde ik dat een aerdig wicht 
My: ‘vader, vader!’ riep. 
 
Maer ver van my die tooverdroom: 
Hy duerde veel te lang, 
En nu ik eindlyk ben ontwaekt, 
Maekt hy my 't hart nog bang. 
 
Die droom vliedt nimmer uit myn geest: 
De lieve moeder stierf, 
En kort daerop het aerdig kind, 
Dat ik van haer verwierf. 
 
Thans is dit heil geheel voorby; 
Ik heb geen tranen meer: 
Als vry gezel, met ligte vracht, 
Zwerf ik op 't aerdryk weêr. 
 
Wat bleef my over van dien droom? 
Twee vlechten, ligt als wind: 
De bruine, van der moeder hair 
De blonde, uit 't hair van 't kind. 
 
Als ik de blonde vlecht aenschouw, 
Verbleekt my 't morgenrood; 
Als ik de bruine vlecht aenschouw, 
Verlang ik naer den dood. 
 
F. Rens. 


(Hoofddenkbeelden van Haring.)








{==193==} {>>pagina-aanduiding<<}

Kunst- en letternieuws.

De heer Alexander von Humboldt, welken de geleerde wereld als den vorst der wetenschappen begroet, heeft onzen medewerker, den heer Hendrik Conscience, den volgenden brief toegezonden, waervan wy hier de vertaling mededeelen:

Berlyn, den 27 September 1847.

Den Heere Hendrik Conscience, te Antwerpen.

Mynheer,

Een groot kunstenaer (Mr Wappers) die zich door uwe vriendschap vereerd acht, en welken Duitschland aen uw edel vaderland benydt, wil zich wel met deze weinige regelen belasten. Zy zyn de uitdrukking van een gevoel van bewondering, veroorzaekt door het karakter van oorspronkelyke eigenaerdigheid, hertroerende eenvoudigheid, en deugdryke bevalligheid, welke de bron zyn der indrukken die gy weet te verwekken en wier nagevoel zelfs niet in min of meer gelukkige vertalingen verloren gaet. Dit oordeel vellende over uwe werken, en vooral over dit Boek der Natuer, dat zoo wel aen zynen titel beantwoordt, make ik my tot eenen tolk van dit Duitschland, dat al te lang met minachting heeft neêrgezien op aenverwante taeltakken, welker verschil, moeijelyk om vatten, alleen in enkele wyzigingen door verstandelyke en natuerlyke vorming veroorzaekt, bestaet. Ik zelf heb het genoegen gehad den koning en de koningin, op den historischen heuvel van Sans-Souci eenige der edele voortbrengselen van uw gevoel voor te lezen, vertolkt, door eenen Prins der Kerk welke alleszins verdient u te begrypen. En men is verzekerd den avond behagelyk door te brengen, Mynheer, telkens als het uwe werken geldt. Met innige voldoening heb ik vernomen dat Z.M. koning Leopold, verlicht waerdeerder der echte verdienste, u een blyk van zyn hoog vertrouwen heeft geschonken met u in nauwe betrekking met wat hy duerbaerst heeft, te stellen.
Aenvaerd, bid ik u, Mynheer, de hulde der genegenheid van den preadamietschen reiziger van den Orenoque en de steppen van Azië.

AL. HUMBOLDT.

{==194==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Een der luisterrykste tooneel- en letterkundige wedstryden, die ooit in Vlaenderen plaets hadden is voorzeker die, welke op zondag, 12 september, te Zomergem, door de letterkundige maetschappy: Oefening leert is geopend geworden. De letterkundige wedstryd was in drie vakken verdeeld, namelyk 1o Dichtkunst, 2o Ernstige proza; 3o Boertige proza. Voor het eerste vak waren zeven stukken ingekomen; voor het tweede vier en twintig, voor het derde tien. Ongeveer 150 mededingers hadden zich voor den prys van uiterlyke welsprekendheid doen opteekenen. Wy laten hier den uitslag van de toewyzing der pryzen volgen, bestaende uit vergulde zilveren en zilveren eerepenningen.
Poezy. - 1o De heer Willem Rogghé, lid van het Vlaemsch Gezelschap, te Gent, met het gedicht: Philips Van Artevelde.
2o De heer Eug. Ed. Stroobant, van Brussel, met het gedicht: Agneessens in den kerker.
Deftige Proza. - 1o De heer S.C.A. Willems, van Brussel, met het opstel: Alva (1578).
2o De heer Pieter Josef De Deyn, notaris, voorzitter der maetschappy van Rhetorica, te Ninove, met het opstel: Lodewyk, of Wanhoop en boetvaerdigheid.
Boertige Proza. - 1o De heer De Deyn, voornoemd, met: De Nasonomist.
2o De heer V.F. Mortier, lid der maetschappy van Rhetorica: de Kruisbroeders, te Kortryk, met: Vander Grappen.
- Deftige Uitgalming. 1e Klas. - 1o De heer L. Vande Water, lid der tooneel- en letterkundige maetschappy: Kunstliefde, te Brugge, met: De Losbandige.
2o De heer Modest De Deyn, lid der maetschappy van Rhetorica, te Ninove, met: De Verdediging van Sokrates.
2e Klas. - 1o Met hoagstvereerende melding, de heer J. Schollaert, lid der maetschappy van Rhetorica, te Sottegem, met: Hamlet,
2o De heer Josef Tessely, van Nevele, met: Chatterton.
Vereerende melding aen den heer Eduard De Cock, lid der maetchappy van Rhetorica, te Eecloo, met: De onechte Zoon.
Boertige uitgalming. 1e klas. - 1o De heer Josef Van Impe, lid der maetschappy van Rhetorica, te Ninove, met Moulikibou.
2o De heer Felix De Vliegher, van Gent, met hetzelfde stuk.
2e klas. - 1e De heer L. Vande Water, reeds gemeld, met: Een student in Vlaenderen's hoofdstad.
2o De heer Jakob Fremdgen, lid der koninklyke maetschappy van Rhetorika: De Fonteinisten, te Gent, met: Lafleur.
Twee aenmoedigingspryzen zyn aen jongelingen uitgereikt, namelyk: 1o Aen den achtjarigen Gustaef Van Loo, van Gent, die met Jocrisse was opgetreden, en 2o Aen den tienjarigen August De Schepper, van Vynckt, die den Droom van Athalia had opgezegd. - Door de maetschappy van Nevele werd de prys der luisterrykste intrede weggedragen, terwyl die derverstkomenden aen de liefhebbers van Ninove werd toegewezen. - Uitgenomen de tweede prys der uitgalming in de tweede klas van het deftige vak, welke met vier stemmen tegen éene werd toegekend, zyn al de pryzen met eenparigheid van stemmen toegewezen. - Ten dankbewyze over zyne medewerking ter opluistering van het feest, werd aen het Jong Zanggenootschap van Gent (ondermeesters by stads kostelooze scholen) een zilveren eerepenning toegekend.
- De wedstryd voor uitgalming, ingerigt door de Leuvensche rederykkamer: de Roos, onder de kenspreuk: Minne, heeft insgelyks op Zondag 12 september, plaets gehad. Elf mededingers boden zich aen voor het deftige vak en negen voor het boertige. Met eenparige stemmen heeft de jury den eersten prys van de deftige uitgalming toegewezen aen den heer Sadones, van Geeraerdsbergen, en den tweeden aen den heer Van Ryssel, van Antwerpen, den eersten prys voor de boertige uitgalming, aen den heer Driessens, van Antwerpen, en den tweeden aen den heer Sadones, voornoemd.
De jury heeft insgelyks besloten een prys (bestaende in een kostbaren

{==195==} {>>pagina-aanduiding<<}
armband) toe te reiken aen mevrouw Daenens, geboren Diana Robyn, van Gent, welke blyken van groote bekwaemheid heeft gegeven in eene alleenspraek uit de Horacen van Corneille.
- De zitting van de klas der letteren by de koninklyke Akademie van Belgie, den 4n October gehouden, heeft zich door de aenneming van een voor de oudere vlaemsche letterkunde belangryk voorstel gekenschetst: de heer Snellaert, namelyk las eene nota wegens de uitgave der vlaemsche schryvers van de middeleeuwen. De koninklyke besluiten omtrent de herinrigtingen en de byzondere werkzaemheden der Akademie herinnerende, onderzocht hy de geschiktste middelen om tot uitgave der gedenkteekenen van de vlaemsche letterkunde te geraken, en bragt, onder anderen, de volgende overwegingen in het midden: ‘Behalve het nationael belang dat wy hebben om onze mannen van genie en hunne voortbrengselen te doen kennen en zelven die beter te kennen, bestaet er eene andere beweegreden die de uitgave der letterkundige gedenkteekenen van de middeleeuwen gebiedend vordert, namelyk het taelkundig oogpunt, waeronder deze gedenkteekenen verdienen bestudeerd te worden. Men weet welke verbazende uitkomsten Duitschland voor zyne tael uit de vergelykende studie der letterkundige voortbrengselen, tot onderscheidene tydstippen en tongvallen behoorende, heeft bekomen. In de Nederlanden was er een tyd, waerin wy voor de studie onzer tael van vóor de kunstherleving niets aen onze naburen te benyden hadden; maer persoonlyke poogingen zonder krachtdadige ondersteuning van wege de staetsbesturen, moesten de gelukkige uitslagen welke deze navorschingen hadden kunnen voortbrengen, veel verminderen. Wy bezitten geen woordenboek onzer oude spraek, en zyn nog tot eene hoop beperkt, die zich niet zal kunnen verwezenlyken dan wanneer de voortbrengselen onzer oude schryvers, zoo prozaïsten als dichters, zullen opgehouden hebben meer of min kostbare schatten voor boekeryen te zyn. Eerst na derzelver uitgave, na werkzaemheden die vele zorgen en kosten zullen vragen, zal men er toe geraken een taelkundig werk samen te stellen, den lande en der eeuwe waerin 
wy leven, waerdig.’ - De heer Quetelet vraegt dat, om aen dit verlangen, evenals aen den wil des koninklyken besluits van den 1n december 1845, nopens de byzondere werkingen der Akademie, te voldoen, de klas eene bestendige commissie benoeme, belast met de uitgave der oude gedenkteekenen van de vlaemsche letterkunde. Dit voorstel aengenomen zynde, zullen de leden der commissie in eene volgende zitting worden benoemd.
- In derzelver laetste zitting heeft de klas der Schoone Kunsten, by de koninklyke Akademie van België, zich bezig gehouden met de beoordeeling der verhandelingen, ten wedstryde van 1847 ingezonden. Van de vier prysvragen is slechts éene onbeantwoord gebleven, namelyk diegene betreffende den oorsprong en het karakter der vlaemsche schilderschool in de 13e eeuw. - Op de vraeg: ‘Welke zyn de palen der wetenschap, langs den eenen, en der kunst, langs den anderen kant in het hervoortbrengen der uitwendige vormen? En welke zyn, onder de kunstmatige betrekking, de voordeelen en zwarigheden der ontdekking van de louter werktuigelyke handelwyzen, als daer zyn: de daguerréotype, de physionotype, de galvanoplastic enz.?’ - is slechts éene verhandeling ingekomen, aen welke de klas, op het voorstel der beoordeelaren, de heeren Baron, Braemt en Buschmann, besloten heeft den prys niet toe te kennen.
Op de vraeg: ‘Sedert de invoering van het Christendom, zyn er opvolgelyk onderscheidene grondbeelden van bouwkunde in de stichting der tempels van die godsdienst gebruikt geworden. Verschillig door den styl en de middelen van uitvoering, hadden allen nogtans ten doel aenmerkelyke ruimten, in verband gebragt met de vereischten der eeredienst en het getal der geloovigen, welke zy moesten vervatten, te overdekken en te sluiten. - De klas der Schoone Kunsten vraegt welk, onder deze verschillende grondbeelden dat gene is, welk het betamen zou op de godsdienstige gedenkstukken van België toe te passen, met

{==196==} {>>pagina-aanduiding<<}
inachtneming van de luchtgesteldheid, de hulpbronnen des lands en den voortgang der nyverheid, indervoege dat men de beste uitkomsten met de minst mogelyke kosten kunne erlangen’ - zyn drie verhandelingen ontvangen, dragende de opschriften: nr 1, La religion complète les arts. - Nr 2. L'esprit, le génie des peuples se gravent sur leurs monuments. - Nr 3. Haec (aedificia) autem ita erunt recte disposita, si primo animadversum fuerit quibus reqionibus aut quibus inclinationis mundi constituantur, (Vitruvius, lib. 6, c. 1). - Volgens de besluit selen der beoordeelaers, de heeren Bock, Bourla en Suys, kent de klas eene vereerende melding toe aen de twee schryvers der verhandeling, onder nr 3 en 1 vermeld.
Op de vraeg: ‘Het vertoog opmaken der beginselen van elk der stelsels van muzieknotatie, die tot drie voorname grondbeelden kunnen worden gebragt, te weten: de cyfers, de letters van het abé, en de verbinding der willekeurige of stenographische teekenen. - Te onderzoeken of deze stelsels derwyze uitgedacht zyn om door hunne teekenen alle welkdanige verbinding der muziek te kunnen verbeelden, zonder door het voorkomen van derzelver geheel twyfel over te laten, dan wel of zy slechts in zekere gevallen en met zekere beperkingen toepasselyk zyn. - De eene of andere veronderstelling door voorbeelden bewyzen. - A priori, de onvermydelyke gevolgen der vervanging van het bestaende stelsel van notatie, door een welkdanig ander, vermelden, met terzydestelling der verdienste van het stelsel.’ - heeft de klas drie verhandelingen ingekregen, tot opschrift dragende: nr 1, Quand tout marche, rester en place, c'est reculer. Nr 2, Peu de mots et beaucoup de choses. - Le public préférera toujours une mauvaise manière de savoir à une meilleure d'apprendre. (J.J. Rousseau.) - Nr 3, Rien de trop. - Naer het gevoelen der aengestelde kunstregters, de heeren Fétis, Daussoigne, Méhul en Snel, houdende dat er geene aenleiding tot toewyzing van den prys bestond, heeft de klas vereerende meldingen toegekend aen de schryvers der twee verhandelingen, hierboven onder ns 2 en 1 vermeld.
Al de vorenaengehaelde prysvragen zyn voor 1848, andermael in wedstryd gesteld, tevens met de volgende:
‘Tot hare aenvankelyke waerde herleiden de maten, ons door de hedendaegsche schryvers overgebragt voor de tempels, in Griekenland, Sicilië en klein-Azië, tot de regering van Alexander den groote, gesticht. - Volgens de uitkomsten, die dit werk zal hebben opgeleverd, het stelsel der by de oude bouwkundigen waergenomene evenredigheden ontwikkelen, zoo wel ten opzichte der betrekkingen van de voorname deelen, als omtrent de overeenkomsten der ondergeschikte gedeelten. - Het vraegstuk tot de godsdienstige gedenkteekenen en tot het belangrykste tydstip der grieksche kunst bepalende, heeft de klas alleen de bedoeling gehad, den arbeid der mededingers te vergemakkelyken. Nogtans zou zy met genoegen de navorschingen uitgestrekt zien tot de burgerlyke gebouwen en vergelykingen zien daerstellen met de gedenkteekenen tot latere tydperken behoorende.’
De verhandelingen, in het latyn, fransch of nederduitsch geschreven, moeten, vóor den 13 Juny 1848, vrachtvry, worden gezonden aen den heer Quetelet, vasten secretaris der Akademie.
- Zes vraegstukken waren door de klas der wetenschappen by de koninklyke Akademie van België, ten wedstryde van 1847, voorgesteld. Op de eerste vraeg: ‘De algemeene Theorie der Seriën opgeven, inzonderheid onder opzicht van haren samenloop beschouwd,’ - zyn er twee verhandelingen ontvangen, dragende tot opschrift: nr 1, Spero; nr 2, Procreare jucundum, sed parturire molestum. - Twee naemloozen betuigen hun leedwezen dat zy de vraeg te laet hebben gekend om te kunnen mededingen, en vragen dat deze uitgesteld worde, indien de prys niet toegekend wierd.
Op de vraeg: ‘De werken en nieuwe inzichten der natuer- en scheikundigen uiteen te zetten en betwisten wegens de mestspeciën en het vermogen van vereeniging in de plantstoffen. Ten zelfden tyde aenwyzen wat men zou kunnen doen

{==197==} {>>pagina-aanduiding<<}
om den rykdom onzer akkervoortbrengselen te vermeerderen;’ heeft de klas éene verhandeling ingekregen, tot opschrift dragende: La prospérité d'un pays est la conséquence d'une agriculture savamment organisée.
Commissarissen: De heeren Dehemptinne, Martens en Morren.
Op het onderwerp: ‘De Akademie vraegt eene beredeneerde verhandeling op de beste middelen ter vruchtbaermaking der heiden van de Kempen, onder het opzicht der daerstelling van bosschen, beluiken, boombeschotten, weiden en bebouwbare landen, alsmede met betrekking tot de bewatering;’ - zyn by de klas drie verhandelingen ingekomen, tot opschrift dragende, namelyk: nr 1, Le défonçage et la profonde fertilisation du sol, sont les plus grands progrès que puisse faire l'agriculture; nr 2, L'arbre dans la cour du propriétaire, doit être un objet d'affection; nr 3:

Parcourez avec moi chaque état de la vie, 
Toujours quelqu'intérêt à la vertu s'allie. 


Twee andere verhandelingen zyn toegekomen; maer derzelver schryvers zich hebbende doen kennen, zoo zyn ze ten wedstryde niet kunnen worden aengenomen.
- Als nieuwe prysvraeg uit de klasse der Taelkunde welke dit jaer aen de orde van den dag, te beantwoorden vóór of den laetsten december 1848, werd by de maetschappy van nederlandsche letterkunde, te Leyden, in juny jongstleden, by groote meerderheid van stemmen, uitgeschreven het navolgende onderwerp:
‘Eene Geschiedenis der Nederlandsche Taalkunde.’
‘De Maatschappij verlangt een aaneengeschakeld verhaal van den gang en de ontwikkeling der studie van de nederlandsche Taal, van hare eerste beginselen af tot op heden toe, bevattende een kritisch overzigt van de werken, ter opheldering dier wetenschap in het licht verschenen, en met ontvouwing van al die in- en uitwendige omstandigheden, die op hare bevordering, verachtering of gewijzigde rigtingen invloed hebben geoefend. Ten slotte wenscht zij aangewezen te zien op welke hoogte zich die wetenschap tegenwoordig bevindt, welke hare eischen zijn voor de toekomst.’
- Op 25 september is te Kampen overleden, in den ouderdom van 66 jaren, de heer Jacobus van Wyk Roelandsz, schryver van het Algemeen aerdrykskundig Woordenboek en vele andere letterkundige voortbrengselen. Hy was sedert jaren ridder der orde van den nederlandschen leeuw en lid van onderscheidene geleerde genootschappen.
- Aen de redactie der Schoolkronyk zyn zes antwoorden toegekomen op de in wedstryd gestelde vraeg: Welken invloed kan de studie der vaderlandsche geschiedenis op de zedelyke vorming der kinderen hebben, en op welke wyze zal men best onderwys in die stof geven? Het stuk voor kenspreuk dragende: On veut que l'histoire soit, non seulement une série de faits et de dates, mais un véritable cours de morale pratique. (A. Rendu, Considérations sur les écoles normales primaires) is het beste gekeurd, en schryver daervan is gebleken te zyn de heer Ternest, onderwyzer te Auwegem (Oostvlaenderen). Bondig en duidelyk is de prysvraeg door dit opstel beantwoord, hetwelk in de laetste aflevering der Schoolkronyk geplaetst is.
- De dagbladen melden uit Weenen, 28 augusty: Volgens een keizerlyk bevel van den 2en, is de magyaersche of hongersche tael, officiële tael in Transylvanie verklaerd. Het is eene nieuwe zegeprael van de nationale party en eene nederlaeg voor de hoogduitsche bevolking die er 214,000 zielen telt op eene bevolking van meer dan een milioen 500,000 zielen.
Zou dit voorbeeld door ons staetsbestuer ten opzichte van het nederduitsch in de vlaemsche provinciën niet behooren gevolgd te worden, aengezien de bevolking dezer gewesten, ongeveer twee derden van de algemeene bevolking des Ryks uitmaekt? Het is vernederend dat eene eenhoofdige regering, ons, grondwettigen staet, in den weg der regtvaerdigheid moet voorgaen!

{==198==} {>>pagina-aanduiding<<}

- De heer Hison, boekliefhebber te 's Gravenhage, heeft aen de koninklyke bibliotheek aldaer eene verzameling zeldzame boeken ten geschenke gegeven welke hy gedurende zyne reizen, in meestal de landen van Europa, had aengeschaft. Onder deze boeken merkt men voornamelyk de twee volgende op: Petri Alfonsi Summulae XII, gedrukt te Aelst (Oostvlaenderen), in 1474, door Jan Westphel en Diederik Martens; naer men gelooft, het eenige bestaende exemplaer van dit werk; het afdruksel der bulle Retractionum van Pius II, (Utrecht, zouder naem van drukker of jaeraenwyzing,), hetwelk aen den hertog De la Vallière heeft behoord, en by de verkooping van dezes biblotheek, 400 gouden louizen werd betaeld.
- De ryke en kostbare boekzael der koninklyke maetschappy van letterkunde te Copenhagen, is den 25 september laetst, geheel vernield door eenen brand die het huis waer zy geplaetst was, staende op de oude kaei, heeft in assche gelegd. - Het is een zeer groot verlies, want deze boekery vervatte meer dan twee duizend onuitgegeven handschriften en eene talryke verzameling van eenig bestaende exemplaren van oude werken, in Ysland gedrukt.
- Het hoofdbestuer van het Duitsch-Vlaemsch Zangverbond te Keulen, heeft aen de stadsregering van Gent, een dankschrift gezonden, ter herinnering aen het groote zangfeest, dat aldaer dit jaer, by gelegenheid der algemeene kermis, plaets had. Dit stuk, dat de namen van de voornaemste medehelpers ter opluistering van het feest vervat, en op parkement is geschreven, is van een ryk strikwerk omringd, in den smaek der aloude handschriften. De versiering is ryk en schoon.
- Dezer dagen is door de tooneel- en letterkundige Maetschappy: Yver en Broedermin, te Brugge, het borstbeeld van wylen haren voorzitter, den heer Karel Benninck, ingehuldigd. Dit gewrocht, dat men aen den beitel van den heer Wedeveld verschuldigd is, onderscheidt zich zoo ten aenzien der treffende gelykenis als der kunst.
- In Holland gaet er op last van het Staetsbestuer eene nieuwe Pharmacopoea Neerlandica gedrukt worden, ter vervanging van de Pharmacopoea Belgica, welke sints lang niet meer voldoen kon aen de behoeften van den tyd. Daerby is bepaeld dat er van die nieuwe Pharmacopoea, op 's konings last eene vertaling zou vervaerdigd worden. Wy roepen de aendacht der belanghebbenden op dit punt. Een nadruk dier vertaling zou ten onzent menig een van pas kunnen komen.

Verschenen werken.

Te Antwerpen by J.-E. Buschmann: Hoe men schilder wordt, door Hendrik Conscience; met veertig houtsneden. Derde uitgaef. - Prys fr. 1.
- Te Gent by Hoste: Bernhart de laet, roman uit de middeleeuwen, door Eug. Zetternam. - Een boekdeel in-8o. Prys fr. 2.
- Oude vlaemsche liederen, ten deele met de melodiën, verzameld door wylen J.F. Willems, uitgegeven door F.A. Snellaert. 3e aflevering.
- La Flandre libérale, revue politique littéraire et scientifique. 1e et 2e livraison. Deze dubbele aflevering bevat het eerste gedeelte van een uitgebreid artikel over de vlaemsche beweging (le mouvement flamand), waerin, onafhankelyk van de byzondere denkwyze des schryvers, ten minste met kennis van zaken, over de vlaemsche letterkunde gesproken wordt. Verder bevat deze aflevering nog: Introduction. Philosophie, M. de Bonald et l'Université de Louvain. Historiens belges, Jacob de Meyere. Politique intérieure.
- By de gebroeders Gyselynck: Volksboeken, uitgegeven door J.F. Willems en F.A. Snellaert, No 2. Reinaert de vos 1e boek. Met vier platen.

{==199==} {>>pagina-aanduiding<<}

- By de We Gysdaele en zoon: Arnold van Rummen of Loon en Luik in de XIVe eeuw, oorspronkelyk tafereel uit de vaderlandsche geschiedenis, door C.H. Van Boekel. - Twee deelen in-8o, met titelplaet. Prys fr. 3.
- Te Audenaerde by Gommar De Vos: Audenaerdsche mengelingen, uitgegeven door Lodewyk Van Lerberghe, archivist der stad, en Josef Ronsse, adv. 2e deel, 3e en 4e aflevering.
Onder de belangryke stukken welke in deze dubbele aflevering voorkomen telt men de volgende, die op eenige gebeurtenissen der 16e eeuw veel licht werpen: Brief van den raed in Vlaenderen, den vrede aenkondigende. - Edikt tegen de ongeoorloofde vergaderingen. - Brief van het magistraet aen de Regente wegens de onlusten door de nieuwe godsdienst veroorzaekt. - Brieven van den graef van Egmont aen het magistraet. - Maetregelen door het magistraet genomen ter beschutting der stad tegen de boschgeuzen. - Verhael der aenslagen van kapitein Blommaert op Gent en Audenaerde. - Inneming der stad door de boschgeuzen. - Hunne geweldenaryen en verwydering. - Dood van Blommaert, enz. enz.
- Te St.-Nikolaes by E.J. Landrien: 1o Kortbondige geschiedenis van het oud en nieuw testament, of Bybel der kindschheid, vertaeld voor de kinderen van acht tot twaelf jaren, naer het fransch van den abt Martin De Noirlieu. - Nieuw testament.
2o Grondregels der nederduitsche spraekkunst, gevolgd van eene theoretische en praktische aenleiding tot de rede- en spraekkundige ontleding, ten gebruike der middelbare en lagere scholen.
3o Vlaemsche en fransche opstellen, met de noodige spraekkundige taelregels en verklaringen; ten gebruike der vlaemsche franschleerende jeugd. - 2 Deeltjes.
Het eerste dezer werkjes is vertaeld; de twee overigen zyn oorspronkelyk opgesteld door den heer Landrien zelven. - In no 1 is ons de vertaling eenvoudig, geleidelyk en verstaenbaer voorgekomen, drie voorname vereischten in een schoolboek. - Nr 2 mag vry met andere werken van dien aerd wedyveren. Wy hebben er eene navolgenswaerdige nieuwigheid in gevonden, namelyk: het aenhalen van goede vlaemsche schryvers, ter staving der regels. - Blykens het voorberigt van no 3, is dit werkje hoofdzakelyk vervaerdigd om te bewyzen dat het niet noodig is, zooals dit nogtans dikwils plaets heeft, schier alle vlaemsche zinsneden te verdraeijen of te verwringen, ten einde door eene letterlyke overzetting een goed fransch opstel te bekomen. Wy vermeenen dat de schryver dit oogmerk bereikt heeft.
- Te Yperen, by Lambin Verwaerde: Discours sur l'importance de l'étude de la langue maternelle, par Édouard Van Biesbrouck.
- Te Antwerpen by P.E. Janssens: Handleiding by het onderwys in de redeneerkunde, door J.B. Courtmans, professor by's Ryks normaelschool, te Lier. - Een boekdeel in-8o van 82 blz. - Onder de talryke schoolwerken die de onvermoeijelyke leeraer Courtmans tot heden heeft uitgegeven, bekleedt het onderhavige zeker geene geringe plaets, zoo ten opzichte der duidelykheid en verstaenbaerheid van voordragt (hoedanigheden die, trouwens, al de schriften van den heer C. onderscheiden), als wegens het onbetwistbare nut dat er uit het gebruik van dit werk in de scholen zal ontstaen. Blykens het zedige voorwoord, is het uit de beste werken over het onderwerp geput, als daer zyn: de Handleiding tot den nederduitschen styl, door J.C. Beyer, de Aenleiding ter vervaerdiging van schriftelyke opstellen, naer Dolz, door N. Anslyn N.Z., de Beginselen der redelyke wysbegeerte, door Baumeister, de Denklehre, van Krug; de Elementar Logik, van Politz, en den Cours de logique, door Tandel. Men ziet dat de schryver geene moeite gespaerd heeft om de beste bronnen in onderscheidene talen te raedplegen, en zyn werk aldus met het gezag van goede schryvers te bekleeden. Ook deze daedzaek pleit te zynen voordeele, en waerborgt hem het vertrouwen der onderwyzers.

{==200==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Te Luik by Felix Oudart: Leerwyze van landbouwkundige chimie en geologie, door Prof. James F.W. Johnston. Vrye navolging der fransche vertaling van F. André.
- Te Amsterdam by J, Noordendorp: Beelden en Schaduwen, door Boudewyn. Prys gl. 1.50.
- Te Amsterdam by W.C. Ippel: Legenden en Fantaiziën, door J.A. Alberdingh Thijm; 1 deel in-8o. Prys gl. 1.80.
- Te Leiden by S. en J. Luchtmans: Ongeloof en Revolutie; eene reeks van historische voorlezingen, door M. Groen van Prinsterer. 429 bladz. in-8o.


Aengekondigde Werken

Tè Gent by Annoot-Braeckman: Aloude Geschiedenis der Belgen en der Nederduitschers, door Mr. P. Blommaert, lid van de letterkundige maetschappyen te Gent, Brugge, Leuven, Antwerpen, Leyden, Utrecht, Leeuwarden, Minden, enz. - Het werk zal met de vroegste tyden van ons volksbestaen aenvang nemen, en zich tot de vestiging van het leenroerig stelsel (Xe eeuw) uitstrekken. Het zal een boekdeel in-8o van ongeveer 400 bl. op fraei papier, met schoone letter gedrukt, uitmaken, en by inschryving ten pryze van 5 fr. te bekomen zyn. Het artikel over de Nederduitsche Begravings-plegtigheden dat wy in deze aflevering mededeelen is een fragment van het hieraengekondigde werk, zoowel als de bydragen welke de heer Blommaert in vorige jaergangen des Taelverbonds heeft geleverd. Wy achten het derhalve onnoodig hier eenige verdere aenbeveling by te voegen; reeds lang heeft het publiek de Geschiedenis des heeren Blommaert te gemoet gezien als een dier gewrochten welke de grondzuilen onzer letterkunde moeten zyn.
- Te Antwerpen by Karel Oberts: Ziel en Lichaem, een hedendaegsch roman door P.F. Van Kerckhoven. - Het werk zal twee boekdoelen in-8o, uitmaken van ongeveer 300 bl. Prys der inschryving voor Antwerpen fr. 5, voor de buitensteden fr. 5.50, buiten 's lands fr. 6.
- Te Gent by de We Gysdaele en zoon: Ridder Geeraerd, roman uit de en het hellefeest, fantazy door Pieter Geiregat. - Het werk op velyn papier gedrukt, zal een boekdeel in-8o van omtrent de 200 bl. uitmaken. Prys der inschryving: voor België 1.50, buiten 's lands gl. 1.
- Th. Van Ryswyck, de verzamelaer van het Muzen-Album, antwerpsch letterkundig jaerboekje, heeft eenen omzendbrief rondgezonden aen de gewoone medewerkers van dien bundel, voor de uitgave van 1848.
- A.C. Kruseman, te Haarlem, geeft in maendelyksche afleveringen uit: Een keurig dichterlyk Album, getiteld: Bybelsche Vrouwen. Het zal bevatten 10 vrouwen uit het oude en 10 uit het nieuwe verbond. In stael gegraveerd door de beste engelsche kunstenaers, en met poëzy van de dichters: Beets, Vanden Bergh, Da Costa, van Groningen, Ter Haar, Hasebroek, Bennink Jansonius, Ten Kate, Van Lennep en Tollens. - Elke aflevering kost p.m. 75. cents.
- Te Schiedam by den boekhandelaer H.A.M. Roelants is het prospectus uitgegaen van een:
Volledig etymologisch-chemisch woordenboek, inhoudende een encyclopedisch overzicht over de scheikunde in haren geheelen omvang door D.G.C. Witstein. Naer het hoogduitsch bewerkt door P.J. Kipp. - Het geheele werk zal in 4 deelen compleet zyn en ieder deel in 5 à 6 afleveringen van 5 vel worden uitgegeven. Elk vel druks wordt tegen 20 centen berekend.







{==201==} {>>pagina-aanduiding<<}

Houten Clara.

I.

Myne nichte Frederika, die kleine lieve, - God zy haer arm zieltje genadig, - vroeg my dikwils met tranende oogen, waerom hare gezellinnen in de school altyd spottend zegden: ‘gy staet daer gelyk een' Houten Cleer.’ Zy wist zoo goed als ik dat Houten Clara de naem was van een beeld dat aen den trap in het Maegdenhuis te Antwerpen staet; maer zy zou geerne van my geweten hebben wie die Clara geweest is en wat haer naem beteekent. Ik kon alsdan aen haer verlangen niet voldoen, en moest ze telkens ongetroost en zonder antwoord laten.
Lang rustte myn nichtje al op het kerkhof te Stuivenberg, en reeds was het kruisken op haer graf vergaen en verdwenen, als ik, door een dichterlyk gevoel gedreven, met ernst en aenhoudendheid de oude volkssagen myner vaderstad begon op te zoeken, en dan ook vernam wie Houten Claer of Houten Cleer, - zoo als de Antwerpenaers zeggen, - geweest is. Deze geschiedenis, die korts na de inneming van Antwerpen, door den hertog van Parma, aenvang neemt, gelykt in het geheel niet aen eene volksvertelling, en

{==202==} {>>pagina-aanduiding<<}
men mag daerop met regt vermoeden, dat eene ware gebeurtenis haer ten gronde ligt. Hoe het zy, wat ik verhalen ga is de aeneenschakeling en de vrye bewerking van het gene ik, broksgewyze, uit den mond van verschillende oude lieden heb mogen hooren.

Op eenen lentedag van het jaer 1589, toen de weesmeiskens uit het Maegdenhuis in de Gasthuisstraet, met hare Moeder of Bestierster gingen wandelen, blikten velen omhoog naer het venster der nevenstaende wooning, en wezen elkander met nieuwsgierigheid eene ryke vrouw, die daer, van achter de vensterruiten, op haer stond te staren.
‘Zie, dat is nu de ryke Segnora, die nevens ons Huis komt woonen’ zegde de eene.
‘Ik weet hoe zy heet!’ riep eene andere. ‘Het is de gravin d'Almata 1 en zy komt uit Spanje.’
‘Ja, en van wie weet gy dat?’ vroeg eene derde?
‘Ik heb het Moeder aen zuster Monika hooren zeggen, - en de ryke Segnora is geene Spaensche; gy ziet immers wel dat zy blauwe oogen heeft en blond hair? Neen, het is eene jonkvrouw uit Antwerpen, die getrouwd is met eenen ryken Spaenjaerd.’
‘Hoort Trees de beuzelaerster 2 weêr leugenen verzinnen!’ lachte eene der aenhoorsters.
‘Vraeg het liever aen Houten Claer; die stond er ook by.... Eh, pst, Houten Claer! Houten Claer!’
Op dezen roep keerde de Moeder van het Maegdenhuis het hoofd om, en bemerkte dat eenige harer meiskens naer het venster der heerenwooning stonden te kyken, terwyl zy bezig was de anderen in reijen te schikken. Met eenen strengen oogslag dreef zy de nieuwsgierige klappyen in den stoet, nam met byzondere voorliefde een der meisjes by de hand, en zelf met hare beschermelinge voortstappende, gaf zy teeken tot het vertrek.

{==203==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Alweêr Houten Claer!’ zegde Trees de beuzelaerster, ‘dit suikerenkind, och arme, dat het maer niet in stukken valle!’
‘Eh, Anne-Moeijal, zie hoe hoogmoedig en hoe styf ze daer nu weder aen de hand van Moeder gaet, met haren bessemstok in den rug! Ze heeft weêr over hare taek gewerkt, de mouwveegster!’
‘Zwyg maer van Houten Claer gy altemael,’ viel lange Mie de snapster in de reden; ‘zy kan weêr een nieuw liedeken. Och het is zoo schoon! Het gaet zoo:

Godt groet u fuver bloeme 
Maria Maghet fyn. 


En zy zal het ons namiddag leeren; en dat nog al by de clavecimbel! Ik gaf wel twee vingeren myner linkerhand, dat ik op de clavecimbel mogt kunnen spelen gelyk Houten Claer.’
‘Ja, dat is goed; waerom moet zy dan altyd het liefkind zyn, alsof zy geene weeze ware gelyk wy? Waerom is zy dan zoo hoogmoedig?’
‘Hoogmoedig, zy? Wel, Beuzelaerster, het is de vriendschap en de zoetheid zelve.’
Misschien zouden de meeste meiskens gedurende langen tyd op de kap van Houten Claer hare tongen hebben laten gaen; maer nu kwam daer een hupsch en schoon jongeling op een brieschend peerd aengerend, en de meisjes hadden werks genoeg met dien te bezien en daerover elkander hare uiteenloopende bemerkingen mede te deelen.
Terwyl de weeskinderen met langzamen tred in de Gasthuisstraet voortstapten, stond de edelvrouw nog altyd achter het venster, met onvasten blik en droomend in de straet te staren. Alles in haer getuigde van eene diepe kwyndroefheid, zoo wel de doorschynende blankheid harer wezenstrekken en de trage blik harer blauwe oogen als hare zeldzame en statige bewegingen. Ondanks haren ouderdom, want zy mogt wel boven de dertig jaren tellen, was zy een schoon en treffend vrouwenbeeld.
Als de Segnora alzoo byna een vierendeel uers beweegloos by het venster had gestaen, werd de eene deur der kamer zachtjes geopend en een man stak zyn hoofd als een bespieder er binnen.

{==204==} {>>pagina-aanduiding<<}

De vrouw zich niet verroerende, trad de man de kamer in zonder eenig gerucht te maken, doch ook zonder oogschynelyk te willen verrassen. Hy ging tot de Segnora en sloeg met nieuwsgierigheid eenen vlugtigen blik over haren schouder door de vensterruiten. Bevredigd, omdat hy niets in de straet bemerkte, ging hy eenige stappen ter zyde, zette zich in eenen stoel en sprak van daer tot de edelvrouw:
‘Altyd even droef, Catalina? Gy bedroogt my dan, toen gy my onophoudend zegdet, dat de lucht der Nederlanden u verkwikken zou? Nu zyn wy reeds hier sedert vyftien volle dagen, en in stede dat het verblyf in uwe geboortestad u verheuge, is integendeel van uw aengezicht de heldere lach verdwenen die er gedurende onze reize zoo troostend op glimde. Ik betreur zeer dat ik uwe smeekingen zoo ligtelyk verhoorde; want gewis, de gloeijende spaensche hemel is gezonder en blyder dan het nevelachtig mistwelfsel dat hier onverpoosd als eene looden kap op de aerde drukt. - In der waerheid, Catalina, myne liefde tot u moest groot zyn, om zulke gevaerlyke reize te ondernemen en een land te bezoeken, waer ik vriend en bloedverwanten door vuer en degen vernielen zag; maer ik hoopte dat gy deze opoffering ten minste door teekens van herleving en van vreugde zoudt beloonen. Eilaes, gy schynt ongevoeliger dan te voren; buiten de bezoeken, die wy te samen by uwe bloedverwanten hebben afgelegd, hebt gy deze wooning nog niet willen verlaten?’
Deze laetste woorden waren de edelvrouw op eenen zonderlingen toon van ondervraging toegestuerd. Zy sloeg de oogen nederwaerts en bleef zoo sprakeloos staen, als iemand wien de schaemte ontstelt.
Haer echtgenoot hernam met eene gemaekte koelheid:
‘Neen, Segnora, gy hebt deze wooning nog niet verlaten. Zelfs niet gisteren, tegen het vallen van den avond, na dat ik vertrokken was om Don Fabricio te gaen opzoeken, - zelfs alsdan zyt ge niet uitgegaen met uwe Dwene, - die ik alweder hier niet zie?’
‘Calisto! Calisto!’ zuchtte de edelvrouw ‘waerom bespiedt gy myne minste stappen? Gy vraegt my waerom ik onder den

{==205==} {>>pagina-aanduiding<<}
hemel van Nederland niet herleef? Het is vryheid welke ik hier kwam zoeken - en, eilaes, de slaverny heeft my hier ook gevolgd. Het is noch de nederlandsche lucht noch de vlaemsche zon die my verkwikken kan. De nederlandsche vryheid moet ik genieten; en indien gy my dezelve even wreed blyft ontzeggen, indien gy altyd zoo als in het verstikkend Spaenje, betaelde afspieders rondom uwe echtgenote blyft plaetsen, - verwacht dan geene beternis in mynen toestand, Segnor. Het is nutteloos een beter oord te zoeken, ik zal verkwynen overal waer slaverny my neêrdrukt.’
Terwyl de edelvrouw met eene slecht bedwongene spytigheid aldus antwoordde, bezag de graef d'Almata haer diep in de oogen en een zichtbare twyfellach bewoog zyne lippen. Hy vroeg:
‘Zou de Segnora wel de goedheid willen hebben, aen haren man te zeggen waer zy gisteren, tusschen licht en donker, met hare Dwene geweest is?’
‘Op de Groote Markt, Calisto.’
‘Mag ik ook weten, Catalina, wat gy daer in een huis van zeer nederig opzicht gingt doen?’
‘Och God, Calisto, op welken toon ondervraegt ge my!’
‘Het ware veel eenvoudiger, Catalina, my in eens te zeggen wat ik verlang te weten.’
‘Wel nu, ik was uitgegaen om in vryheid de avondlucht te genieten, - in vryheid, verstaet gy, Calisto? - Op de Groote Markt herinnerde ik my, dat aldaer eene oude dienstmaegd myns vaders woonde en ik wilde haer nog eens zien. Zy was het die my ter schole geleidde toen ik nog een kind was; maer het is nu reeds acht jaren geleden dat wy Nederland verlaten hebben. De oude dienstmeid is sedert lang verhuisd en verdwenen: niemand weet waer zy verbleven is. Wat is er dan te verdenken in zulke eenvoudige daed?’
‘Des te beter, Catalina. Ik zal u zelfs helpen zoeken, indien gy wilt. Hoe heet de oude dienstmaegd?’
Een hevig rood kleurde het bleeke voorhoofd der edelvrouw, en het was slechts na een oogenblik bepeinzens, dat zy stamelend antwoordde:

{==206==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Zy heet... Anna De Zwart.’
‘Ha!’ herhaelde de graef d'Almata met ongeloof, ‘zy heet Anna De Zwart! Het is wel, Segnora, misschien hebt gy haren naem vergeten, want het is toch reeds zoo lang geleden, niet waer?’
‘Calisto!’ riep de edelvrouw, met pyn en gramschap, ‘ik verbied u aldus tot my te spreken! Indien het waer is, dat uw yverzuchtig gemoed u mistrouwen inboezemt over uwe echtgenote, zoo is het u niet toegelaten, Segnor d'Almata, het bloed van uwen ouden wapenmakker in zyne dochter te vernederen. Eerbiedig in my den edelen stam der Ghyseghems, wien gy het behoud uws levens te danken hebt!’
‘Uw vader, Juan Van Ghyseghem, myn wapenmakker en redder, - gy ziet, Segnora, dat ik het niet vergeten heb, - heeft u aen myne zorg toevertrouwd. Ik vervul den heiligen pligt des huwelyks - en wat gy ook zeggen of doen moget, Catalina, ik wil en zal ontdekken wat gy hier in Nederland komt zoeken, dat ik niet weten mag. Ik beken geerne dat myn gedrag u pynlyk vallen moet indien ge vry zyt van allen blaem, en ik verklaer u nog liever, dat ik u voor eerbaer en trouw aenzie; maer waken moet ik over u, het hart bedriegt somwylen, en in het onverbrekelyk geheim, waerin gy u besluit, ligt misschien een dreigend gevaer. Gy ziet dat ik ten minste onbewimpeld spreek, - omdat ik het regt op myne zyde heb. Gy, Catalina, kunt zoo veel ten uwen lof niet zeggen, want wie zich verbergt en verduikt moet weten waerom hy het doet.’
De Segnora gevoelde een diep berouw over hare haestigheid, en gansch was hare gramschap verdwenen onder den invloed der laetste woorden van den graef. Zy naderde hem met stillen grimlach op het gelaet en een traen in elk oog. Hem de hand met teederheid vastgrypende, sprak zy biddend:
‘Goede Calisto, vergeef my, ik heb ongelyk. Maer ook, waerom my zulk mistrouwen getoont? Waerom my over eene onbeduidende zaek ondervraegd als eene beschuldigde die voor haren regter staet? Gy verlangt dat ik vrolyk en levendig zy, dat ik u vriendschap toone en u eene blydschapwekkende gezellinne worde? Welaen, houd op my te bespieden; vergun my de vryheid, welke de

{==207==} {>>pagina-aanduiding<<}
andere vrouwen in de Nederlanden genieten, en gy zult zien hoe dankbaer ik u beminnen zal, niet alleen als eenen teergeliefden echtgenoot, maer tevens als mynen weldoener en als den redder myns levens!’
‘Ik weet niet, Catalina, hoe gy zoo dweepen kunt met het gedacht dat gy in slaverny zoudt leven. Ik bespied u niet; maer waerom verwekt gy ergwaen in my, met bedektelyk uit te gaen zonder, myne wete en zonder het my te zeggen? Myn dienaer, Domingo, zag u gister op den dorpel van het huis op de Groote Markt, met eene vrouw spreken; is er iets natuerlyker dan dat hy my het kome zeggen? - Mogt ik alle mistrouwen uit mynen boezem bannen! ik vraeg niet beter; maer hetzy het voortskome uit het spaensche bloed dat in myne aderen stroomt, of dat het zyne redenen in uw raedselachtig gedrag hebbe, Catalina, altyd is het waer dat ik niet bevredigd ben, en het nooit zal zyn, vooraleer ik van u zelve de verklaring hebbe bekomen van een geheim dat gy loochent te bestaen - en dat toch bestaet. Ik ben overtuigd dat gy niets kwaeds plegen kunt, Catalina; maer ik ben mensch.... en wat meer is ik ben Spaenjaerd. Wees ook grootmoedig en vergeet dit toch zoo dikwils niet.’
‘Calisto, Calisto, kondet gy in myn hart lezen! Voor dat ik te kort bleve aen de liefde en de dankbaerheid die ik u verschuldigd ben, zou ik honderdmael de marteldood onderstaen. Och! uwe verdenking verengt my den boezem; heb toch medelyden met my!’
‘Nu, myne arme Catalina, treur niet, het is alweder gedaen. Laet ons deze pynlyke samenspraek afbreken. Blyf met God, lieve! binnen een half uer moeten wy by de Segnora de Beza de Santa-Crux, het beloofde bezoek afleggen. Ik hoop dat uwe Dwene terug zal zyn om u te vergezellen.’
Dit zeggende kuste hy zeer liefderyk de hand zyner echtgenote en verliet de kamer.
De edelvrouw viel afgemat in eenen zetel en legde hare twee handen aen haer voorhoofd; zy moest in dit oogenblik hevige smarten doorstaen, want alle hare leden sidderden koortsig. Welhaest rolden eenige glinsterende waterpeerlen van onder hare handen, en

{==208==} {>>pagina-aanduiding<<}
zeldzame zuchten stegen op uit haren verkropten boezem. Ongetwyfeld worstelde de ongelukkige Segnora tegen een lot dat zy in geener wyze kon ontwyken, vermits zy korts daerna met besluit en moed zich opregtte en de tranen van hare wangen vaegde. Zelfs verscheen er nu eene uitdrukking op haer gelaet die naer eenen glimlach van verlangen zweemde, - en, tot den muer der kamer gaende, klopte zy er drymael met de hand tegen. Even gauw hoorde men achter den muer het gerucht van eenen stoel en daerby de haestige stappen van iemand, die misschien reeds lang op dit teeken had gewacht.
Weinig tyds daerna trad er eene oude vrouw met omzichtigheid in de kamer. De Segnora stond op zonder spreken, deed alle deuren zachtjes open en dan weder toe, waerna zy de Dwene by de hand greep en stilzwygend tot in den hoek der kamer by het venster geleidde. Met verdoofde en byna onhoorbare stemme sprak zy dan tot de oude vrouw, terwyl op haer gelaet de uitdrukking eener verrukkende hoop begon te glansen:
‘Welnu, Ines, goede Ines, hebt gy eindelyk iets ontdekt? Weet gy waer Anna Canteels verbleven is?’
‘Ja, ik weet nu waer zy hier in de stad woont, Segnora.’
‘o God, eindelyk toch eens! Ha! dit verligt myne smart..... wat ben ik blyde, lieve Ines!’
‘Gy zult nog veel blyder zyn, Segnora, als ik u zal gezegd hebben wat ik nog meer vernomen heb?’
‘Wat? wat, Ines? Zoudt gy....’
De oude Dwene bragt, met helderen grimlach, haren vinger op den mond en sprak suizend, in het oor der edelvrouw:
‘Dank God, ik weet ook waer zy zich bevindt.’
Het woord zy, met nadruk uitgesproken, moest voor de edelvrouw eene zeer duidelyke beteekenis hebben; want zy sprong lachend en toch bevend regt en riep, terwyl zy zichtbaer geweld deed om hare ontsteltenis te bedwingen.
‘Zy? Zy?’
‘Ja, Segnora, zy leeft en is slechts eenige stappen van u verwyderd.’

{==209==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Ach, hoe doet ge my lyden, Ines! spreek toch met klaerheid; ik durf aen zulk onverwacht geluk niet gelooven.’
‘Twyfel niet langer, Segnora; zy, die wy zoeken, - niet de oude, de andere, - is niet verre van hier.’
Eene hevige ontsteltenis beving de edelvrouw by deze volle bevestiging van hetgeen zy nauwlyks had durven hopen; bleekheid en gloed wisselden elkander af op haer gelaet, en welligt gevoelde zy hare krachten verminderen, want zy leunde tegen den marmeren pyler der schouw. Aldus byna magteloos zuchtte zy smeekend:
‘Waer? Waer leeft zy? Ach, ondersteun my, goede Ines, het is my als of ik bezwymen ging.... Neen, het is gedaen geloof ik... Zeg, gauw, waer is zy?’
‘Wacht wat, Segnora, tot dat uwe zinnen teruggekeerd zyn; een oogenblik slechts.... de blydschap over het gelukkig nieuws schokt u al te zeer.... gy zoudt misschien de tyding welke ik u mededeelen moet niet doorstaen.’
‘Wel aen, wreede pynigster, bezie my! Ik beef, niet waer? maer kracht ontbreekt my toch niet meer. Zeg, van welke tyding spreekt gy? Moet ik uit uwen mond myn vonnis dan vernemen in stede der redding, welke gy my beloofdet?’
‘Ach, arme Segnora, gy dwaelt. Houd u stil en koelbloedig, ik zal u zeggen waer zy is.’
By deze woorden ging de Dwene tot den overstaenden muer der kamer, en terwyl zy met den vinger naer een onvatbaer geluid scheen te wyzen, zegde zy geheel geheimzinnig:
‘Segnora, de Weesmeiskens uit het huis hier nevens zyn daer aenstonds met hare Moeder van de wandeling teruggekeerd. Hoort gy niet, hoe hare stemmen van op de plaets achter dezen muer weêrgalmen?’
‘Ja, Ines, ik hoor ze dagelyks zoo.... maer, o hemel, wat wilt gy zeggen?’
‘Zy is daer, tusschen de Weesmeiskens, Segnora; en welligt klinkt hare stem op dit oogenblik in uw oor!’
‘God, is het mogelyk!’ riep de edelvrouw met onvoorzichtige kracht, ‘zy zou daer zyn, zoo digt by my!’

{==210==} {>>pagina-aanduiding<<}

En als voortgetogen door een onweêrstaenbaer gevoel, liep zy naer den muer en legde haer hoofd er tegen, terwyl de uitdrukking der zaligheid en de spanning der angstige aendacht zich op haer gelaet vermengden.
Lang bleef zy aldus met zoeten lach stilzwygend luisteren, tot dat deze rustige houding haer jagend bloed verkoeld had en hare geschokte zenuwen allengskens had ontspannen. Daerenboven, sedert een oogenblik had alle geluid van stemmen opgehouden, waerschynlyk omdat men de weesmeiskens van de opene plaets naer hare werkzalen had doen gaen.
De edelvrouw keerde, nog gansch vervuld met blydschap, tot de wachtende Dwene terug, en zich nevens haer nederzettende, vroeg zy met zeer beperkte stemme:
‘Och, lieve Ines, vertel my toch, hoe gy my in eens met zoo veel geluk hebt kunnen overladen; hoe het God beliefd heeft u zichtbaer te geleiden in uwe opzoeking? Gy zyt wel zeker, dat men u niet bedrogen heeft, niet waer? - o, ik stierf ervan!’
‘Luister dan met geduld op myn verhael, Segnora. De tyd is kostelyk, want Domingo heeft my by het inkomen gezegd, dat gy met den heer Graef straks zult uitgaen.’
‘Het is waer wat Domingo zegde, o, haest u dan!’
‘Wel aen. Nu wist ik heden niet meer waer gaen of tot wien te spreken. Geen wonder, Segnora, het duert al vyftien dagen, dat nutteloos zoeken. Zoo meende ik al weder onverrichter zake tot u te komen, toen my eene oude vrouw, die vóór uw huwelyk dikwils in het huis van mynheer den graef d'Almata gewerkt en geschuerd had, my op de straet aensprak en my naer tyding van u vroeg. Gy kent ze nog wel, Segnora, dewyl zy ook by uwen vader arbeidde.
‘Meent gy Theresia Costerlings?’
‘Ja, die zelfde. Van woord tot woord bragt ik de samenspraek op Anna Canteels, - en ik vernam van Theresia dat zy op eene geheel slechte baen geraekt was en eindelyk eenen soldaet getrouwd had; alsook dat zy nu in de Kloosterstraet eene kamer van een klein huisje bewoont. Vol vreugde begaf ik my naer het

{==211==} {>>pagina-aanduiding<<}
Spaensch kwartier en ontdekte dan ook, doch met vele moeite, de wooning van Anna Canteels. Och arme, Segnora, dit mensch is te beklagen: - uitgemergeld en geel als een geraemte, morsig en onzindelyk, het is nauwlyks te gelooven. Eventwel moet het harte by die ongelukkige soldatenvrouw nog goed zyn; want zoohaest ik haer van u sprak borsten de tranen uit hare oogen en zy smeekte zuchtend om vergiffenis. Uit haer vernam ik dan, hoe zy haer gedurende eenige jaren by eenen boer had doen verplegen en opvoeden van den schat dien gy haer gelaten hebt. Later is Anna Canteels versukkeld en in kennis geraekt met soldaten, die haer tot slecht leven en tot verkwisting hebben verleid. Zy heeft er dan eenen uit den hoop getrouwd, - en waerschynlyk den kwaedaerdigsten; - want hy heeft haer met slagen en allerlei mishandelingen den schat ontwrongen welke haer toevertrouwd was. Eventwel heeft zy dien niet afgestaen dan op voorwaerde dat men het lot en het behoud van haer zou verzekeren. Het is eene al te lange geschiedenis, te vertellen hoe zy een droevig verhael van eenen gesneuvelden krygsman en een afgebrand dorp uitgevonden hebben om haer, door voorspraek van ryke lieden dezer stad in het Weezenhuis te doen aenveerden. - Dit zy voor t' avond. - Althans zy bevindt zich, hiernevens onze wooning, in het Maegdenhuis en men noemt haer daer onder de meiskens, met den bynaem van Houten Claer.’
‘Houten Claer! een spotnaem! aen haer! God, is zy misschien een voorwerp van vervolging?’
‘Och neen, Segnora, men noemt haer zoo omdat zy de gewoonte heeft altyd styf en regtop te gaen; het schynt dat elk weesmeisken aldus eenen bynaem van hare gezellinnen heeft gekregen; - diensvolgens zal Houten Claer misschien nog wel van de schoonste zyn. - Maer laet my toch voortgaen, ik hoor reeds beweging daer beneden. Kom hier, voor den spiegel, Segnora, dat ik u helpe in uwen opschik; ik zal intusschen voortgaen. - Dat stille spreken is toch lastig, het versmacht my byna. - Alzoo ik nu nog met de weenende Anna Canteels sprekende was ging de deure open en een afgryselyke soldaet met lange knevels en barsch aengezicht trad al zwymelende

{==212==} {>>pagina-aanduiding<<}
in de kamer. Het was haer man: die dronke kerel bezag my met wantrouwenden blik en scheen in gramschap op te bruizen als hy bemerkte dat er tranen over de wangen zyner vrouw rolden. Met woest geweld, rukte hy haer van den stoel en trok ze in eenen hoek, waer hy, al vloekende, de verklaring van de oorzaek myner tegenwoordigheid afeischte. De arme Anna weêrstond hem een oogenblik, maer wreede mishandelingen dwongen haer even gauw tot bekentenis. Dan raesde de verwoede soldaet van belooning en van geld, tot dat ik alles wat myne tessche bevatte voor hem had uitgestort. Ik heb hem beloofd dat ik hem wekelyks eene gifte doen zal. Hy is gansch getemd, want..... Luister, Segnora, daer hoor ik den graef d'Almata den trap opkomen. Gelukkiglyk dat gy gereed zyt om uit te gaen.’
Inderdaed, de graef trad met vriendelyk aengezicht binnen en bleef nog een oogenblik by den spiegel staen wachten, tot dat zyne echtgenote haren opschik gansch voltooid had. Met verwondering en blydschap zag hy dat hare oogen met het vuer van een nieuw leven blonken en zelfs dikwils met eene liefderyke uitdrukking in de zyne vielen. Hy waende daerin een gevoel van dankbaerheid voor zyn toegevend gedrag van 's morgens te zien, en verheugde zich over den ongemeen zoeten aenblik zyner vrouw. Hy vatte welhaest hare hand en beide verlieten de kamer, om de Segnora de Beza de Santa-Cruz te gaen bezoeken.

II.

Des anderen daegs ontwaekte de gravin d'Almata veel vroeger dan naer gewoonte. Hare Dwene zelve was nog niet opgestaen, als de edelvrouw reeds het bedde had verlaten en zich zelve had begonnen aen te kleeden om uit te gaen. Zichtbaer was het, aen den bestendigen lach op hare lippen en aen de haestigheid harer bewegingen, dat vrolyk ongeduld haer aendreef.
Toen de Dwene in hare kamer trad was haer opschik byna gansch voltooid. De oude dienstmaegd zag daerin een verwyt tegen hare

{==213==} {>>pagina-aanduiding<<}
slaperigheid en begon met sprakelooze spyt het een en ander voorwerp te schikken; maer de gravinne keerde zich schertsend tot haer en riep:
‘Nu, Ines, wees niet spytig, lieve; de blydschap heeft my ten bedde uitgejaegd. Gy hebt u gister zoodanig voor my vermoeid; het is uit erkentenis voor uwe dienstveerdigheid dat ik u niet wekken wilde.’
Zy naderde geheimzinniglyk tot de reeds getrooste Dwene, vatte haer by de hand, en ze in eenen hoek der kamer geleid hebbende, sprak zy, als van vreugde vervoerd, doch met teruggehoudene stemme tot haer:
‘Ines, ik ga ze zien! Ik mag ze bezoeken! Myn hart jaegt zoo vrolyk; het is als of een nieuw leven met het bloed door myne aders vliet. Kom, help my nog wat, ik weet niet wat ik doe van blydschap en haest.’
De verwonderde Dwene gehoorzaemde en zegde ondertusschen met twyfel:
‘En de graef d'Almata, Segnora? Zal die zich niet schrikkelyk verstooren, als gy nogmaels zonder zyne wete en ondanks zyn verbod uwe wooning verlaet?’
‘Hy weet het, Ines; hy heeft het my toegelaten.’
‘Zoo! En is het zeker, Segnora, dat dit oorlof u regtzinniglyk werd gegeven?’
‘Gansch zeker, gy kunt niet gelooven hoe goedhartig, hoe vertrouwend en hoe teeder hy gister voor my was. Ik begryp dien plotselingen ommekeer nog niet.’
‘Ik wel, Segnora. De graef bemint u uitermate. Het is nu acht jaren lang dat gy kwynt en alle zyne bewyzen van genegenheid met onverwinnelyke treurnis beantwoordt. Gister, toen ik u de blyde tyding bragt, begonnen uwe oogen van levensvuer te vonkelen, eene warme kleur beroosde uwe wangen, uwe stem werd zoet en klaer als een snarentoon. Gy waert schoon, Segnora, schoon, lachend en statig. Hy die u bemint en lief heeft, hy kon toch aen de bekoring ook niet weêrstaen; - en daerby, Segnora, hebt gy zelve niet tot hem met meer vrolykheid, met meer teederheid dan ooit gesproken?’

{==214==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Hoe diep ziet gy toch in de harten, Ines! Ja zoo is het: na vyftien dagen van wanhoop en van tranen, was ik nu zoo zeer door vreugde vervult, dat alles wat ik zegde uit mynen mond vloeide met eene zoete geestigheid en met eene indringende vriendschap, welke den graef tot het toppunt van geluk opvoerden. Als ik hem dan in den loop onzer blyde redekavelingen, de begeerte uitdrukte om het Maegdenhuis te bezoeken, onder voorwendsel van naer wat schoonen kant uit te zien, omhelsde hy my met uitstorting des harten en zegde: Ga, lieve Catalina, alle mistrouwen is verdwenen, verberg u niet meer voor my; ik weet wel dat het slechts een zucht naer vryheid is welke u zoo geheimzinnig handelen doet, omdat gy denkt dat ik u bespiede. Blyf altyd zoo vrolyk; wees altyd zoo goed en ga voorts waer gy wilt. Uwe edele inborst en uwe eerzame fierheid zyn my genoegzame waerborgen tegen de onrustige bekommernis van myn castiljaensch gemoed.’
Een zucht ontsnapte de borst der Dwene; zy sprak met opgehevene handen:
‘En het is zulk een man, de goedheid, de liefde zelve, dien wy bedriegen moeten! God vergeve het ons, Segnora; wy doen groot kwaed!’
De edelvrouw liet haer hoofd op de borst vallen, en scheen neêrgedrukt onder de bemerking der Dwene. Na een oogenblik sprak zy op droeven toon:
‘Wy doen kwaed, zegt gy? Eilaes, het is waer misschien; maer is er mogelykheid om dit noodlot te ontvlugten? Ik ben onnoozel, gy weet het, - en ik stierve van schaemte vooraleer een enkel onedel gedacht in mynen boezem toe te laten..... en toch ik moet lyden en onder de verdenking gebukt gaen.’
Zy zweeg een oogenblik en voegde dan by hare rede:
‘Zou ik hem alles verklaren, Ines?’
‘o, Wat zegt gy daer, Segnora!’
‘Ziet gy, Ines, ik bemin den graef, zoo wel door inspraek van myn hart als door eene grenzelooze dankbaerheid. De overtuiging dat ik hem bedrieg is my eene helle van pyn en wroeging: er zyn oogenblikken dat ik hem alles zou kunnen zeggen.’

{==215==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Wacht u daer wel van, Segnora; het spaensche bloed zou dan gewis en met regt de overhand nemen. Zyn leven zou vergiftigd zyn door eene voor hem akelige zekerheid, en gy zelve kunt niet voorzien wat uw lot worden zou. Beter ware het, naer Spanje weder te keeren en poogen te vergeten waerom wy naer de Nederlanden gekomen zyn.’
Deze laetste woorden der Dwene deden eenen zeer pynlyken indruk op de edelvrouw; alsof haer eenen hoon geschied ware stond zy met statige fierheid regt, wierp eenen sturen blik op de oude vrouw en zegde:
‘Waervan durft gy my spreken, Ines? Vertrekken zonder haer te zien? Gy spot voorzeker; want gy weet beter dan ik dat het onmogelyk is. - Kom aen, myne huike....... wy gaen!’

Er staet in de Gasthuisstraet een huis met eenen genoeg zonderlingen gothischen gevel, die in zyn opperste gedeelte versierd is met eene zinnebeeldige voorstelling der heilige Dryvuldigheid. Boven de groote ingangpoort is een tafereel met verheven beeldwerk ingemetst, waerop men een aental jonge meisjes ziet, welke door eene Moeder ofte Meesteresse worden onderwezen, alsook eenige weeskinderen die aen de deure van het gesticht worden aenveerd. Onder deze kunstige beeldhouwery leest men de volgende verklaring over den oorsprong en het doel van het Maegdenhuis:

Tot eerlick onderhoudt van Meyskens Cleene, 
Die Namaels duer armoede mochten sneven, 
Heeft een godfurchtig man wt liefde alleene 
Dit godshuys wel begaeft, onbekent in d'leven. 
 
Dese goede man is wt dit leven gescheyden, 
den XIX november MDLXII. Hy heeft geleeft LXXIII jaren 
ende was genaempt Jan vander Meere, Coopman alhier. 


Het is voor dit Huis dat de gravin d'Almata in den vroegen morgen met hare Dwene zich aenbood. Deze laetste hief den yzeren

{==216==} {>>pagina-aanduiding<<}
klopper der poort op en liet hem nedervallen, dat de slag binnen het huis weêrgalmde. Intusschen sprak zy met haest tot hare meestersse:
‘Nu, Segnora, om Godswille bedwing u; men mogt aen uw gelaet merken wat niemand vermoeden mag.’
De edelvrouw antwoordde niet.
Na een oogenblik werd de poort geopend, door een Maegdenmeisken dat een paer groote sleutels aen den voorschoot droeg. Ongemeen vrolyk zag deze weeze er uit; gansch hare kleeding was zoo netjes opgeschikt; voorschoot, kap en armschachten waren van lynwaed, maer zoo verblindend wit en zoo glansryk gestreken, dat de maegd daer scheen geplaetst te zyn als een levend bewys van de reinheid, de zorg en den kundigen arbeid, welke men tot lof van het gesticht kon doen gelden.
‘Wat belieft de Edelvrouw?’ vroeg de maegd met zoeten grimlach.
‘o, Gy lief kind!’ riep de Segnora als bekoord, terwyl zy het meisje onder de kinne streek. - Zy stak de hand in hare tessche, zocht er eene wyl in en haelde er eenen zilveren vingerhoed uit, dien zy de maegd ten geschenke gaf, waerna zy zegde:
‘Dat is omdat gy zoo vriendelyk en zoo netjes zyt, myn kind! - Ik kom om te zien, of ik ook eenige schoone kanten hier vinden moge.’
‘o, Dank u, dank u, Edelvrouw,’ antwoordde het meisje. ‘Zeer schoone kanten hebben wy. Gelief hier in dit kamerken te gaen.’ En zich by den trap onder de poort stellende, riep zy omhoog:
‘Vrouw Moeder, Vrouw Moeder, kom eens gauw beneden! Hier is eene schoone Edelvrouw die u spreken moet!’
Eenige oogenblikken daerna verscheen er eene vrouw van omtrent de veertig jaren in de spreekkamer. Gezondheid en stilte des gemoeds blonken op haer gelaet en alles getuigde in haer van goedheid en van vrede. Zy neigde voor de Segnora, bood haer met heuschheid eenen zetel aen, en vroeg dan:
‘Wat eere voor ons Huis, Edelvrouw, dat de gravinne d'Almata

{==217==} {>>pagina-aanduiding<<}
de arme weeskinderen, hare geburen, geweerdigt te bezoeken! Wat mogen wy ten haren dienste doen?’
‘Wel, Vrouw Moeder, ik verlang eenige schoone kanten te koopen en te dier gelegenheid een gesticht te zien, dat zoo zeer uitblinkt door reinheid en door tucht.’
De Moeder trok even spoedig groote laden open en begon talryke stukken kant onder de oogen der Edelvrouw te leggen; maer deze kon haer ongeduld niet bedwingen en zegde:
‘Ja, die kanten zyn uitermate schoon en ik zal er gewis van nemen; maer, Vrouw Moeder, dat gy vooreerst de goedheid wildet hebben my uwe weesmeiskens te toonen, daer zy aen het werk zyn?’
Zonder de verschuldigde aendacht op dit verzoek schynen te geven, begon de Moeder eensklaps de Segnora met verwondering te bezien, en op eene wyze die niet van onbeleefdheid vry te spreken was.
‘Welnu, Vrouw Moeder,’ sprak de Segnora, ‘gy antwoordt my niet?’
‘Verschoon my, Edelvrouw,’ zegde de Moeder, ‘och God, waer zyn myne zinnen! daer was ik gansch verstrooid.... Het is toch zonderling!’
‘Wat is er dan dat u zoo zeer verwondert?’ vroeg de Segnora byna bevend.
‘Niets, niets, eene gelykenis.... maer, lieve hemel, waeraen ik nu ook sta te denken! - Gelief my te volgen, Edelvrouw.’
Zy geleidde de beide vrouwen over eene vierkante opene plaets naer het achtergebouw, waer de meiskens zich bevonden. Onderwege sprak de Dwene, met diepen nadruk, aen het oor harer meestersse.
Cuidado, Segnora!
De zael waerin de Gravinne door de Moeder gebragt werd, was vervuld met arbeidende meisjes van gansch verschillenden ouderdom. Allen waren zy eenerlei gekleed: een zwarte wollen rok, een blauw wollen lyfken met een wit plat kraegsken, een sneeuwwitte voorschoot en een zwart fluweelen kappeken: dit was haer geheel

{==218==} {>>pagina-aanduiding<<}
tooisel. Het hair was haer naer achter opgestreken, en in het kappeken gevat, zoo dat haer voorhoofd zich gansch bloot en zeer verheven vertoonde. Verder droegen zy by den arbeid, lynwaden armschachten, om de mouwen der wollen lyfkens voor het te spoedig slyten te bewaren.
De meesten zaten met een kussen op den schoot en werkten kant; de overigen naeiden of teekenden lynwaed, eenigen breidden veelkleurige wolle, of borduerden met zyde en gouddraed op allerlei stoffen.
Voor de komst der Moeder waren de meisjes bezig met het zingen van een geestelyk lied; de Segnora had het van de plaets gehoord, en bovenal had zy onder allen eene zoete, hooge stemme bemerkt, die als de toon eener zilveren fluit het gezang beheerschte. Het deed haer spyt, dat by hare verschyning eensklaps de diepste stilte heerschte en ieder meisje, als met ontzag het hoofd over haer werk bukte. Zoo luidden de voorgeschrevene tuchtwetten, en de Moeder was niet zacht in het straffen.
Volgens het verlangen dat de Edelvrouw uitgedrukt had, toonde de Moeder haer het werk van elk meisken en gaf daerby zulke breedvoerige uitleggingen over alles, dat de Segnora slechts zeer langzaem tusschen de reijen der meiskens kon voorderen. Vragen naer hetgeen zy verlangde te weten of te zien, dit durfde zy ook niet doen; zy zag zich dus veroordeeld tot het pynlykste geduld en luisterde byna niet meer naer hare geleidster, verslonden als zy was door de gedachte, dat iemand die haer duerbaerder was dan het leven zelve, op dit oogenblik met haer de lucht dezer kamer inademde.
De Moeder was genoegzaem verwonderd over de zonderlinge onachtzaemheid der Segnora en meende hare uitleggingen te onderbreken, toen de gravinne haer eensklaps zegde:
‘Uwe dochters zingen wel fraei en zoet Moeder; bovenal is er eene hooge stemme onder, die eene betooverende zuiverheid heeft.’
‘Ik geloof het wel,’ riep de Moeder, ‘het is de stem van Houten Claer.... Wat hebt gy, edelvrouw? de lucht benauwt u misschien?

{==219==} {>>pagina-aanduiding<<}
Kom, wy zullen op de opene plaets gaen, - daer is het frisscher, inderdaed.’
‘Gy bedriegt u, Moeder,’ antwoordde de Dwene met haest doch zeer koelbloedig. ‘Myne meesteresse verbleekt niet zelden plotselings; het is eene zenuwkwael maer het doet haer niets.’
‘Ah! des te beter,’ bemerkte de moeder. ‘Wil de edelvrouw het lied nog eens hooren?’
‘Ach ja, ik zal u dankbaer zyn; maer vergeef dat ik op dezen stoel nederzitte, want ik ben zeer vermoeid.’
De moeder liep naer het oppereinde der zael en haelde er haren eigen zetel, die met leder bekleed en met vergulde nagelen afgezet was. Zy verzocht de Gravinne er zich in te zetten, en riep dan tot de meisjes:
‘Kinderen, deze edelvrouw zou u geern hooren zingen. Clara Houtvelt, stel u voor den lessenaer!’
Terwyl de weezen zich bereid maekten om hare Moeder te gehoorzamen en naer het teeken schenen te wachten, vroeg de Gravinne met slecht bedwongene onsteltenis.
‘Clara Houtvelt, zegt gy, Moeder? Ik meen dat gy van eene Houten Claer gesproken hebt, die voorzangster is?’
‘Ja, edelvrouw, Clara Houtvelt, dat is Houten Claer, het lieve engeltje dat daer voor den lessenaer staet.’
En zonder acht te geven op de uitdrukking van het gelaet der Segnora noch op de angstige aendacht, waermede de Dwene hare meesteresse bezag, keerde zy zich tot de meisjes en riep:
‘Het Kerstlied! Clara, kind, zing gy vore; uwe zusters zullen de groetenis herhalen.’
Houten Claer stond daer inderdaed als een dichterlyk beeld des kindes voor den lessenaer. Uitermate fyn was zy van leden, misschien wel wat mager, doch dit misstond aen hare twaelf jaren niet. Hare groote oogen schenen het blauw des hemels te herspiegelen en losten, als peerlen, onder haer albasten voorhoofd uit; klein als een gevouwen roozenblad was haer mondelyn, en zoet als een blikkerend sterken de halve grimlach die in haer gelaet geprent stond. Eventwel, wat haer het meest onderscheidde en gewis niet

{==220==} {>>pagina-aanduiding<<}
met haer plat kappeken, haer voorschoot en haer wollen kleed overeenstemde, was de statigheid harer houding, en iets onuitlegbaers in haren oogslag, dat voor dit kind aen eene hoogere afkomst deed denken. Aen dien indruk was zelfs geene harer gezellinnen ontsnapt; allen hielden zich voor overtuigd dat Houten Claer van geene geringe lieden was geboren, ofschoon die gevoelens by haer alleenlyk ontsproten waren uit de statige houding en uit de adelyke inborst van het reine en schoone kind. Zoohaest Houten Claer het teeken van de Moeder ontvangen had verhief zy haer vloeijend hoog stemmeken, en zong:

	I.
Maria ende Joseph mede 
Voeren beyde te samen 
Tot Bethleem ter stede, 
Daer fi haer herberghe namen. 


De andere weesmeiskens antwoordden allen te gelyk:

In excelsis gloria! 
Et in terra pax hominibus. 
Valasus! Valasus! 
Swighet foete Jhesus; 
Ghi fijt ons Dominus, 
Et in terra pax hominibus! 


Dit referein zongen zy aldus na elke strofe. Houten Claer hernam:

	II.
In een arm huyseken, 
Al fonder weeghe oft doeren, 
Omdat fi waren van have bloot 
Moesten hem alfo gheboeren. 
In excelsis gloria, enz. 



{==221==} {>>pagina-aanduiding<<}


	III.
Alst quam ter rechter middernacht, 
Soe hevet die maghet ghebaert 
Een kindeken van groter macht, 
Als die engel ons verklaert. 
In excelsis gloria, enz. 



	IV.
Daer baerde die suverlijke 
Den Heere ghebenedijt 
Van hemel ende aertrijcke. 
Lof fi haer tot alder tijt! 
In excelsis gloria, enz. 



	V.
Doe sanck met bliden gheschalle 
Joseph alleluya, en die Enghelen alle: 
In excelsis gloria! 
Valasus! Valasus! 
Swighet soete Jhesus, 
Ghi sijt ons Dominus. 
Et in terra pax hominibus. 


Gedurende dit lied zat de Gravinne, met open mond, gansch verdwaeld te luisteren, als hadde zy inderdaed het heilige alleluija in den hemel bygewoond. Hare oogen waren niet van Houten Claer afgekeerd geweest; zy hing letterlyk aen de lippen van het kind. Inderdaed, het zingende weesmeisje had iets zoo rein en zoo hemelsch; uit hare blauwe oogskens straelde zulke innige zucht naer hooger, zy scheen zoo gansch in haren lofzang verslonden en verrukt door een geheim gevoel van harmony, dat zy aen niets dan aen een zalig zieltje, dat voor den troon Gods staet, kon vergeleken worden. De Dwene zelve was er door ontroerd en had vergeten in wat gevaer hare meesteresse verkeerde; zy ook zat daer met uitgestrekten hoofde en gapenden mond, op Houten Claer te staren.
Het gezang was ten einde, Houten Claer was reeds aen haer kantwerk teruggekeerd, de Gravinne en de Dwene zaten nog even

{==222==} {>>pagina-aanduiding<<}
roerloos en wekten de nieuwsgierige verwondering der meisjes op, toen de Moeder tot de Segnora naderde en haer vol fierheid zegde:
‘Ja, ja, Edelvrouw, men zoeke in de gansche stad nog eene enkele zangster gelyk dat lieve kind! Ook zal zy nooit iemand buiten ons Huis moeten dienen. Daer zyn de Elizabeths-Nonnen van hier achter, de Witte Zusters uit het klooster in de Lange Nieuwstraet, en de Oostmallen op de Ossenmarkt, die hebben onze Clara reeds allen besproken, om in haer klooster te gaen als zy oud genoeg zal zyn. Men zou haer zonder medegift aenveerden, omdat zy in de kerke de eerste stemme voeren zou; maer zy zullen ze niet hebben, Edelvrouw. Clara is myn kind en zy zal my niet verlaten zoo lang ik leve, als 't God belieft. Wat denkt de Gravinne over die schoone stemme?’
De Segnora was door een onweêrstaenbaer gevoel overmeesterd; reeds lang verkropte zy twee tranen die met geweld uit hare oogen wilden. De Dwene bemerkte, op dit oogenblik, welken stryd hare meesteresse te doorworstelen had en vatte haer bedektelyk by de hand, als eene herinnering aen pligtbesef en eene inspraek tot moed. Zonder op dit teeken noch op de vraeg der Moeder acht te geven, stond de Edelvrouw van haren stoel op en stapte regtstreeks tot voor het kantkussen van Houten Claer, die, uit eerbied voor de vreemdelinge, zich insgelyks oprigtte en de oogen ootmoedig neêrgeslagen hield. De Gravinne vatte bevend de hand van het meisje en zegde stamelend:
‘Kind, wat engelyke stem hebt gy! Bezie my toch, lieve; zyt gy dan verveerd van my?’
Het kind hief zyne schoone blauwe oogen opwaerts en aenzag de Segnora met eenen allerzoetsten grimlach.
‘Och neen, Edelvrouw,’ antwoordde zy, ‘gy spreekt toch zoo vriendelyk tot uwe dienaresse!’
‘Dienaresse!’ zuchtte de Segnora met pyn, terwyl zy de hand der weeze noch gevoeliger drukte. ‘Zoudt gy my willen omhelzen Clara.... o, gy zingt zoo schoon!’
‘Omhelzen, Edelvrouw?’ zegde het meisje als beschaemd. ‘Ik zou wel willen, maer ik durf niet.’

{==223==} {>>pagina-aanduiding<<}

Nauwelyks waren deze woorden den monde van het kind ontvallen, of de Segnora vatte het met de twee handen by het hoofd, en kuste het, met zulken drift en met zoo langen zoen op het voorhoofd, dat het meisje, als het losgelaten werd, gansch rood van verrassing en ontsteld, voor haer werk ging nederzitten zonder nog te durven opzien.
Intusschen waren de Moeder en de Dwene genaderd en hadden beide dit vlugtig tooneel nagespeurd. De eerste wist niet wat zy er over denken zou; het waren al zonderlinge gissingen die haer door het hoofd vlogen, doch zy durfde daer aen geenen grond toekennen, en deed geweld op haer eigen gemoed, om te gelooven dat het de zang van Houten Claer alleen was die de Gravinne tot tranen toe had verrukt. De meeste weesmeisjes blikten met gedachtelooze nieuwsgierigheid of met nyd op hetgeen er geschiedde. Zy waren gewoon te zien hoe Houten Claer, altyd en by iedereen, het voorwerp van byzondere aendacht en streelingen was, en zy vermoedden ook niets meer te dezer gelegenheid.
Wat de Dwene betreft, deze beefde van angst; en niet zoohaest bemerkte zy, hoe hare meesteresse na den gloeijenden kus verbleekte, en hoe het vuer der verdwaeldheid in hare vochtige oogen vonkelde, of zy zegde met luider stemme:
‘Segnora, dit schoone gezang heeft u dan wel terdege ontroerd; gy bevindt u kwalyk.... De opene lucht zou u goed doen, in der waerheid. Laet ons liever namiddag of morgen wederkeeren.’
Dit zeggende veinsde zy hare meesteresse te ondersteunen; maer trok ze onweêrstaenbaer by de mouwe voort tot buiten de zael, en leidde ze, na eenige oogenblikken op de plaets verwyld te hebben, in de spreekkamer, waer zy by hare intrede de kanten gezien hadden.
‘Nu, Moeder,’ sprak de Dwene, ‘toon ons met haest van het beste werk; myne meesteresse heeft wat ruste noodig. Ik ken op aerde geen mensch dat gevoeliger is aen toon en zang dan de gravinne. Het schokt hare zenuwen tot bezwymens toe.’
‘Ah! ik kan de gravinne voldoen, Vrouwe, zy kome als het haer belieft. Clara kan nog vele schooner liedekens; ik zal ze hier alleen

{==224==} {>>pagina-aanduiding<<}
voor myne edele gebuervrouw doen zingen; het kind is zoo zoet en zoo vriendelyk; het heeft nog nooit iets geweigerd dat iemand vermaek kon doen!’
De Segnora had inderdaed geene tegenwoordigheid van geest genoeg meer om te kunnen antwoorden. De zoen verlengde zich nog immer in haren geest; hare ziel hing nog aen het mondelyn van het aengebeden kind. De Dwene verstond dien toestand wel en ging daerom voort, zonder een bevel af te wachten:
‘Ja, die kanten zyn uitermate schoon; de prys dien gy stelt, Moeder, is waerlyk hoog; maer dit geeft niet, myne meesteresse neemt het geheele stuk; ik zal het straks komen halen en dit smalle van vyf carolusguldens er by.... Nu tot morgen, Moeder. Honderdmael bedankt voor uw vriendelyk onthael. Wy gaen, niet waer, Segnora?’
De Gravinne keerde zich tot de Moeder en zegde:
‘Ik wilde de zangster een geschenk doen; zou ik haer nog mogen zien?’
‘Oogenblikkelyk, Edelvrouw,’ antwoordde de Moeder, ter kamer uitgaende.
‘Om Gods wille, Segnora, wat gaet gy doen!’ riep de Dwene met saemgevoegde handen.
‘Ik wil ze nog kussen eer ik van hier ga, al moest ik er het leven by verliezen, Ines.’
‘Uw Engelbewaerder sta u by, Segnora; het gevaer is groot! Voorzichtig, voorzichtig, daer is zy reeds.’
Houten Clara werd door de Moeder voor de Gravinne gebragt; deze vatte weder de hand van het meisje en zegde, terwyl zy hare tessche opende:
‘Kind lief, uwe stem en uwe zoetheid hebben my betooverd. Ik moet u toch beloonen voor dit schoon gezang. Daer, neem dit van my, als van eene vriendinne die u liefheeft.’
Het meisje ontving het geschenk en stond verrukt te staren op de voorwerpen welke in zyne handjes lagen te blikkeren. Het was een schaerken met oogen van fyn zilver gewrocht, en een naeldenkoker van het zelfde metael.

{==225==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Kus nu de Segnora,’ sprak de Dwene.
Houten Claer, die gansch van blydschap vervoerd was over het bezit van dit lieve schaerken en dit nog schooner naeldenkokerken, liet het zich geene tweemael zeggen, en hief hare armen, met zoeten lach in de oogen, naer de gravinne. Deze kuste en herkuste het kind, tot dat de Dwene er tusschen viel met de strenge bemerking:
‘Segnora, de Graef wacht u; hy mogt zich verstooren over ons lang uitblyven.’
En dit zeggende deed zy zelve eenige stappen naer de voorpoort.
‘Tot morgen, Vrouw Moeder,’ sprak de Gravinne; ‘tot morgen, myn lief kind. - Er ontbreekt u een vingerhoed, ik zal hem u ook schenken, schoone zangster.’
Zy volgde hierop hare Dwene; de poort sloot zich achter haer toe.
‘Wel, Segnora! Segnora!’ riep de Dwene zoohaest zy op de straet waren, ‘hoe onvoorzichtig toch waert gy! Deze lieden moeten wel stekeblind zyn, om niet ten minste te raden dat uwe aendoeningen iets geheims verborgen hielden, en....’
Maer de Segnora legde haer de hand op den mond en sprak, buiten haer zelve van opgetogenheid:
‘Zwyg, goede Ines, zwyg! Al zegdet gy my dat de Graef alles ontdekt heeft, al grimden zyn haet en zyne wraek my aen, wat zou het zyn? Ha, gy schynt dan niet te weten, dat ik ze gehoord, gevoeld en gezoend heb? Dat zy my heeft toegelachen en toegesproken? Dat hare lippekens met liefde op mynen mond hebben gerust? o God, het is te veel geluk! Ik ben bereid om alles af te staen, om alles te lyden; maer ontneem my toch het zalig vreugdegevoel niet, dat nu myn hart overstroomt!... En gy, zwyg, Ines, laet my baden in het onuitsprekelyk genot; benevel den hemel myner verrukte ziele niet!.... Wat is het engeltje schoon, niet waer, Ines? Wat geur van edelheid omvat de lieve nachtegale!’
De Dwene opende de poort onder het afvagen van twee tranen en sloot ze weder toe, nadat hare meesteresse er binnen getreden was.

{==226==} {>>pagina-aanduiding<<}

Intusschen was de Moeder van het Maegdenhuis, vol gedachten en al mompelende, naer de spreekkamer teruggekeerd, om de laden waerin de kanten lagen te sluiten. Eventwel, toen zy daer gekomen was had zy reeds vergeten wat zy er te doen had, en ging, als bewusteloos, in eenen stoel zitten, waer zy eenigen tyd de oogen ten gronde gerigt hield en tot zich zelve met stille en trage stemme sprak:
‘Maer de geschiedenis van het afgebrand dorp en van den medelydenden soldaet? - Zou dit dan een verdicht verhael zyn? - Houtvelt? Zonderling is toch die naem. - Het is misschien hare zuster.... hoe zou dit kunnen zyn? Houten Claer is iets meer dan twaelf jaren? Neen, het is welligt eene nichte, eene moei.... Wie weet? Maer is het mogelyk dat eene nichte of eene moei - eene zuster zelfs - zich ontstelle, bezwyme, tranen storte en verdwale, by eenen enkelen kus op den mond van een kind? Wat zou dit onweêrstaenbaer en wegslepend gevoel anders zyn dan datgene wat de Gravinne in mynen eigen boezem, door het zien harer ontroering ontstak? Wat anders in de ziel een er vrouwe is beheerschend als het moederlyk gevoel?.... Ah, ik begryp! Arme moeder, wat moet zy lyden! Een kind zoo schoon en zoo betooverend! Het niet gezien hebben sedert jaren, het terugvinden tusschen maegden, die tot den huisbodendienst worden opgekweekt, het niet mogen verlossen noch beschermen, bezwymen in eenen kus en moeten weggaen dat het harte er van scheurt! o God, eenen handdruk, eenen zoen, eenen grimlach moeten ontstelen van zyn eigen kind, en het toespreken alsof men het eene vreemdelinge ware! Verdwalen, en altyd het gloeijende zweerd der oneer boven zyn hoofd zien hangen, bloedig worstelen tegen natuer en tegen samenleving, en honderdmael verpletterd nederzinken onder het onverbiddelyk noodlot. Arme moeder!................ Maer wie kan het weten? Ik bedrieg my misschien, - en dan ware myn vermoeden een hoon, gansch onheusch der Gravinne toegebragt. - Ach, het zy zoo het wil, de Gravinne is goed, zy bemint vurig het kind dat ik boven alles lief heb: welk ook het geheim hares harten zy, ik toch zal het niet verraden, - daervoor beware

{==227==} {>>pagina-aanduiding<<}
my God! En vermits zy vermaek, - ja ik twyfel er niet aen, - vermits zy de moederlyke zaligheid in den aenblik en in den zoeten lach van Houten Claer schynt te vinden...... dat zy kome, de arme moeder, ik zal haer behulpzaem zyn en haer het weinige...’
‘Vrouw Moeder!’ riep de Poortieresse, ‘hier is Zuster Begga van de Annunciaten, die komt om het choorhemd van kanonik Visschers!’
‘Ik kom, ik kom!’ antwoordde de Moeder met haest, terwyl ze reeds de aengekondigde Zuster te gemoet liep.


III.

Ter nauwernood had de zonne een gering gedeelte harer hemelbaen doorloopen, of de Gravinne d'Almata verliet hare wooning, om met hare Dwene voor de tweede mael het Maegdenhuis te bezoeken. In hare oogen glanste de reinste vreugde; alles scheen haer nu schoon en vriendelyk op de wereld, sedert dat zy zelve was opgestaen uit hare gevoellooze treurnis van vele jaren. Haer echtgenoot vond in hare blydschap eene bron van troost en genot; hy was nu zoo goed en zoo teeder voor haer, hy betuigde haer zulk grensloos vertrouwen, en zy was overtuigd dat geen argwaen meer in zyn hart woonde! Zy ging dus het engeltje bezoeken, zonder te moeten vreezen dat het oog eens bespieders haer volgen zou.
De Dwene klopte.
Gewis moest de Moeder een byzonder bevel aen de Poortieresse gegeven hebben; want als deze nu bespeurde wie er voor de poorte stond, wierp zy dezelve wyd open en sprak, als verblyd en met lossen zwier:
‘Welkom, welkom, Gravinne d'Almata! Uwe ootmoedige dienaresse. - Gelief binnen te gaen, Gravinne; ik zal onze Vrouw Moeder al gauw gaen roepen.’
De frissche maegd sloot de poorte en vloog, als eene hinde, naer het achtergebouw, vanwaer de Moeder eenige oogenblikken later met Houten Claer kwam aengestapt.

{==228==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zoohaest het kind de spreekkamer binnentrad en de Gravinne bemerkte, ging het regt tot haer, nam hare hand en kuste ze.
Eene siddering doorliep de aders der Segnora, doch zy bedwong zich en bleef met wellust in de blauwe oogen van het kind staren, zonder iets te zeggen. Nu had zy ook het handje van Houte Clara gevat en streelde haer met de andere op voorhoofd en schouder. De vaste en zonderlinge blik der Gravin deed gewis in het kind een onbegrepen gevoel ontstaen; want nu verdween eensklaps de grimlach van zyne lippen en het bleef vragend in de oogen der Segnora zien, alsof het eene verklaring hadde verwacht. Het scheen te zeggen:
‘Ik ben van iedereen bemind en geliefkoosd; maer gy bemint my geheel anders. Waerom is dit? En waerom wensch ik zoo vurig om by u te zyn?’
Voorwaer de Gravinne begreep de sprakelooze vraeg der weeze want zy zuchtte droeviglyk:
‘Gy arm kind!’
Met aendacht speurde nu de Moeder alle aendoeningen op het gelaet der Edelvrouwe na; zy zag alzoo dat er iets lastigs in haren toestand was, dewyl noch zy, noch Houten Claer wist wat zeggen. Hierom sprak zy tot de Segnora:
‘Gravinne laet ons in de kamer gaen waer de clavecimbel staet. Gy zult hooren hoe onze Clara spelen kan. Ach, het is eene kostelyke peerl van een kind; zuster Cathelyne, uit het Falcons klooster, heeft haer muziek geleerd; en zy speelt zoo schoon, dat men gansche dagen zonder eten of drinken er zou zitten naer te luisteren.’
Reeds moest er tusschen de Gravinne en Houten Claer een band van liefde en vertrouwen ontstaen zyn; een geheim gevoel dreef gewis het kind aen om in deze ryke vrouw iets meer dan eene beschermster te zien; want zoohaest de Moeder gezegd had, ‘laet ons in eene andere kamer gaen,’ was het meisken de hand der Segnora gaen vatten alsof zy hare moeder geweest ware. Deze beweging, hoe eenvoudig ook, deed de oogen der Gravinne van vreugde en van hoogmoed blinken, en zy geleidde Houten Claer by de hand, gelyk zy het met haer eigen kind zou hebben gedaen.’

{==229==} {>>pagina-aanduiding<<}

In de kamer waer de clavecimbel stond werd de Edelvrouw eenen zetel aengeboden; de Dwene zette zich insgelyks nevens de Moeder in eenen stoel; Houten Claer stelde zich voor het snaertuig.
‘Nu,’ sprak de Moeder, ‘zing het lied van “Met vreugde willen wy zingen.” Daer is zulk schoon voorspel aen.’
Houten Claer begon. Ongemeen gevoelig aen de muziek moest het meisje zyn; want reeds van den aenvang scheen zy begeesterd. Terwyl hare lieve vingerkens over het klavier liepen, lachte haer mondelyn de zoete toonen tegen, of eene waterende rimpel op haer voorhoofd kondigde aen, dat zy eene diepere snaer geroerd had.
Vol bewondering voor dit stoute en betooverend spel, overladen met eenen regen van harmonische toonen, staerde de dry vrouwen op de begeesterde maegd, toen deze eensklaps den ranken hals omhoog hief, haer blauw oog ten hemel stuerde, en onder begeleiding der clavecimbel het volgende lied zong:

	I.
Met vruechden willen wi fingen 
Ende loven die Triniteit, 
Dat si ons wil bringhen 
Ter eeuwigher salicheit, 
Die eeuwelijc sal dueren, 
Eeuwelijk sonder verghanck. 
Och mocht ons dat ghebueren, 
Och, eeuwelijk is so lanck! 



	II.
Die bliscap is sonder eynde 
Daer boven in Hemelrijck, 
Die wi daer sullen vinden 
En heeft egheen gelijck. 
Daer is dat godlijk wesen, 
Het scenct ons goeden dranck, 
Also wi horen lesen, 
Och eeuwelijc is so lanck! 



{==230==} {>>pagina-aanduiding<<}


	III.
Die heylighen alle gader 
Sy maken grote feest, 
Sy loven God den Vader, 
Den Soon, den heylighen Gheest. 
Die goeden sullen scheyden 
End singhen der engelen sanck 
Tot eeuwelicken tijde 
Och eeuwelick is so lanck! 



	VI.
Maria, moeder ons Heeren, 
Sij is van ons verblijt, 
Wanneer wi ons bekeeren 
In deser allendigher tijt. 
Maria, maghet reyne. 
ô, Edel Wijngaertranck, 
Bidt voer ons int ghemeyne. 
Och, eeuwelijc is so lanck! 


Zoo lang de stemme van het zingend maegdeken in gepeerlde toonen de ooren der vrouwen vervulde, had noch de Moeder, noch de Dwene haer gezicht van het kind afgekeerd. Maer nu het gedaen was rigtten beide te gelyk haren blik naer de Gravinne, als om haer te zeggen:
‘Hoe hemelsch schoon, niet waer?’
Eilaes, de Gravinne zat met het hoofd op de borst gebogen: een stroom van stille tranen viel als ongevoeld op haren schoot!
Houten Claer, welke het nu ook bemerkte, liet eenen luiden schreeuw en liep tot by de Segnora. Zy bezag ze nog eens met zonderlingen blik, begon dan insgelyks te weenen, legde haer hoofdeken op de knie der Gravinne en meende, zoo rustende, haer hart van het droeve medegevoel te ontlasten. Maer de Segnora hief het kind in de hoogte, sloot het met de armen op de borst, bragt hare wang tegen de wang van het meisje, en bevochtigde zyn voorhoofd met hare tranen. Geen enkele klagt, geen enkele zucht ging op van het kind noch van de Vrouw.

{==231==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zoo plegtig en zoo roerend was dit tooneel, dat de Dwene als met eerbied hare meestersse aenzag en niet spreken durfde; wat de Moeder betreft, deze hield zich nu verzekerd dat zy zich in haer eerste vermoeden niet bedrogen had. Diensvolgens moest zy ook diep gevoelen, wat er in het hart der Segnora omging. En inderdaed zy worstelde met geweld tegen het medelyden dat uit hare oogen losbreken wilde; maer pligtbesef en zekere edelmoedigheid deden haer deze ontsteltenis overwinnen, en lieten haer toe nog te veinzen, dat zy niet raedde wat de oorzaek was van hetgene er geschiedde.
Na eenige oogenblikken ontwaekte de Gravinne uit hare vergetelheid. De stilte welke haer omringde verraste haer, zy hief het hoofd op en zag de oogen der Moeder onderzoekend op haer gevestigd. Dan begreep zy zelve tot hoe verre zy zich had blootgesteld en poogde zich, ten minste in schyn, te herstellen. Zy vaegde herhaelde malen de tranen van hare wangen en streelde het kind om hare voortdurende ontroering te verbergen. Eindelyk, als zy tot haer zelve gekomen was, kuste zy Houten Caer en zegde gansch verkoeld tot haer:
‘Engeltje lief, uwe stem heeft my gansch doen verdwalen..... gy betoovert door het schoone gezang.’
Maer het kind ging voort met weenen, en antwoordde al snikkende:
‘Ja, 't is goed, nu zing ik toch niet meer..... en van myn leven niet meer.’
‘Waerom dan, kind?’
‘Ja, omdat het u weenen doet.... En zeker, ik zinge nooit meer, noch voor u noch voor anderen..... want ik ben veel te kwaed op my zelve, dat ik u bedroefd hebbe. Wee my, ik ben wel ongelukkig, dat ik zingen kan!’
De woorden van het kind waren gewis niet van aerd om de Gravinne te stillen. Ook was zy gereed om op nieuw in tranen te smelten; eventwel het geschiedde niet, omdat de aendachtige blik der Moeder nog altyd op haer gevestigd bleef. De Gravinne zette het kind in eene gemakkelyke houding op haren schoot en sprak streelend:

{==232==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Clara lief, het is niet zoo myn kind; het zyn tranen van blydschap die ik storte. Hebt gy dan nooit geweend, myn kind, als gy voor de eerste mael een schoon lied hoordet?’
Het kind antwoordde gansch spytig:
‘Als zuster Cathelyne met meester Huygens by de clavecimbel te samen zingen, dan ween ik altyd, Edelvrouw; maer dat is toch zoo niet.’
‘Ja wel, myn kind, het is het gevoel der ziele, die versmelt onder de zoetheid der muziek.’
‘Ja, de ziele die versmelt; het hart dat beeft......... maer ik wil toch niet meer zingen..... als ik u nog moest bedroefd zien, ik werd zeker ziek; want het doet my zoo wee! ach zoo wee!’
‘Arm kind! weet gy wat gy doen moet om my te troosten? gy moet vrolyk zyn, en dit weenen laten. Een lach op uwen mond zal my eensklaps weder blyde maken.’
Houten Claer hief het hoofd op en toonde de Segnora een aengezicht, dat nog gansch nat van tranen was, doch waer terzelfder tyd een zoete en betooverende lach op blonk. Dit teeken van liefde en van hemelsche goedheid in het kind trof de Gravinne zoo diep, dat zy hare hand tegen het aenzicht bragt en een oogenblik als bewusteloos zich de oogen bleef bedekken, waerna zy weder aenving het meisje met uitgelatenheid te zoenen.
By dit laetste tooneel gevoelde de Moeder dat hare tegenwoordigheid gewis de Gravinne pynigen moest. Zy was edelmoedig genoeg om hare nieuwsgierigheid te overwinnen en verliet de kamer met de woorden:
‘Edelvrouw ik moet uitzien naer myne meiskens, want het is geene kleine zaek zulke vlugt weezen in den band te houden. God weet wat leven zy weêr maken. Blyf intusschen gerust hier met Clara, zoo het u belieft: niemand zal u stooren. Ik zal straks wederkomen....’
Nauwelyks had de Moeder de kamer verlaten of de Dwene sprak tol de Gravinne in de spaensche tael:
‘Segnora, zou deze vrouw niets vermoed hebben? Ik denk integendeel dat zy alles geraden heeft.’

{==233==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Het is wel mogelyk, Ines,’ antwoordde de Edelvrouw zonder onsteltenis; eventwel, ik vreeze daer niet voor. Zy bemint het engeltje misschien zoo zeer als ik; zou zy dan iets kunnen doen dat haer schaden mogt?
‘De tong eener vrouwe, Segnora, spreekt dikwils tegen dank des harten.’
‘Och God, Ines, bedroef my niet, lieve; laet my de zaligheid genieten.’
‘Ik zwyg, Segnora; indien er kwaed geschied is, zoo is het geschied: het geluk is betaeld, geniet het dan.’

Als de Moeder eene half uer daerna terugkwam, sprong Houten Claer van den schoot der Gravinne en liep haer te gemoet om haer een boek te toonen. Het kind juichte van blydschap, terwyl het de handen tot de Moeder ophief:
‘Och, Vrouw Moeder, zie nu eens wat schoon kerkboek, met gouden sloten en vol afgelegde beddekens! En Meester Jan, van den Rozier, die u conterfeytte 1, heeft er bloemen van zilver en lazuer in geschilderd. Och God, wat ben ik blyde! En morgen kryg ik een liedekensboek! En ik heb nog al peerlkransen in myne tessche - och, zie maer eens.... 't is nog te schoon voor een koningskind!’
De Gravinne was van haren zetel opgestaen en maekte zich bereid om het Maegdenhuis te verlaten. Zy vatte de hand der Moeder en dezelve vriendelyk drukkende, sprak zy:
‘Vrouwe, ik ben u veel verschuldigd. Indien ik iets doen mag om u myne dankbaerheid te bewyzen, de deur myner wooning staet voor u open ten allen ure des daegs. Laet my u van dienste zyn - en ik zelve zal u danken.’
‘Gy zyt te goed, Gravinne. Uwe vereerende vriendschap is my eene schoone belooning genoeg. Beschik over my, treed in ons Huis wanneer gy wilt; alles zal ten uwen believe staen.’

{==234==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Tot morgen dan, goede Moeder. Als ik by geval eens geern met u spreken wilde, zoudt ge dan wel gelieven ten mynent te komen?’
‘Zeker, Edelvrouw; te veel eere!’
Houten Claer stond daer bedroefd te kyken en scheen wel gereed om te weenen.
‘Tot morgen, schoone nachtegale!’ zegde de Segnora.
‘Blyft gy niet hier?’ zuchtte het kind.
‘Ik kom morgen weder - en dan breng ik u het schoon liedekensboek. Kom, kus my nog eens, en vergeet uwe vriendinne niet.’
‘Neen, neen, ik zal dezen nacht weder zoo vrolyk van u droomen.’
‘Gy hebt van my gedroomd?’ vroeg de Gravinne met verwondering. ‘En wat droomdet gy dan, kind lief?’
‘Och, het was zoo schoon! Ik droomde dat gy myne moeder waert, en dat ik by u in uwen bedde lag, en dat ik in uwe armen rustte, en dat gy my kustet, en dat....’
‘Tot morgen! tot morgen!’ riep de Gravinne met verkropte stem.
Zy vatte de hand der Dwene en trok ze voort tot op de straet, als hadde zy een dreigend gevaer willen ontvlugten.


IV.

‘Gy hebt de goedheid gehad my te laten roepen, Edelvrouw’ zegde de Moeder van het Maegdenhuis, toen zy in de kamer der Gravinne d'Almata trad. ‘Hier ben ik gansch tot uwen dienste.’
‘Wees welkom, Vrouw Moeder,’ riep de Segnora. ‘Zet u neder in dezen stoel nevens my: ik zou geern wat met u spreken. Gy vermoedt ongetwyfeld waerover ik u onderhouden wil?’
‘Over Houten Claer, Edelvrouw?’
‘Inderdaed. - Kent gy de geschiedenis van dit kind?’

{==235==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Ik weet er niet veel van, Edelvrouw. Clara was reeds omtrent een jaer in het Maegdenhuis, toen ik als Moeder werd aengesteld. Van de heeren Bestierders en Aelmoeseniers heb ik vernomen, dat zy, na de verwoesting van een dorp, gansch ouderloos geworden was, en door eenen soldaet uit medelyden werd opgenomen en verpleegd. Later is zy, op aendringen eener bloedverwante van den stichter onzes Huizes, onder de Weesmeisjes aenveerd. - Wat my betreft, ik geloof geen woord van deze geschiedenis; zy is my altyd voorgekomen als een verdichtsel dat uitgevonden is om de ware afkomst van Clara te verbergen.’
‘Maer weet Clara zelve dan niets van hare ouders?’
‘Al wat zy zich nog twyfelachtig herinneren kan, is dat zy, jong zynde, op een dorp en in een boerenhuis woonde. En wat my doet denken, dat zy noch de zorgen noch de liefde eener moeder genoot, is dat zy van al het levende, dat haer daer kan omringd hebben, niets meer met klaerheid weet dan alleenlyk van een bont schaepken dat haer speelgenoot was. - Dit bewyst onwederleggelyk, dat het kind geene moeder had of van dezelve was verlaten.’
De Gravinne geraekte by dit gezegde in eene diepe verstrooidheid en scheen gansch door eene invallende overweging weggesleept. De Moeder zag het wel en bedroog zich over de oorzaek niet. Deze goede vrouw hield zich voor verzekerd, dat de Gravinne haer vertrouwelinge van een geheim wilde maken, en in dit gedacht poogde zy zelve de Segnora daertoe gelegenheid te verschaffen. Wellevendheid en edelmoed beletteden haer regtstreeks tot haer doel te gaen. Zy gevoelde dat zy de eerbaerheid der Gravinne sparen moest en haer geene bekentenis mogt ontwringen, welke men misschien niet wilde doen. - En dan, indien zy zich eens bedrogen had? -
Ziende dat de Segnora haer niets meer zegde, voegde zy by hare verklaringen als eenen roep op aendacht:
‘Zie, Gravinne, dit is alles wat ik van de geschiedenis onzer Houten Claer weet.’

{==236==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Houten Claer! Waerom belet gy uwe meiskens niet elkander zulke leelyke bynamen te geven?
‘Ja, Edelvrouw, willen en kunnen is twee. Wy hebben al op gewigtigere zaken te letten. Zyt zeker en gewis, dat een vaendel soldaten gemakkelyker te leiden is dan zulke hoop meiskens.’
‘Ziet gy, Moeder, ik heb u verzocht ten mynent te komen om van u te weten wat iemand zou kunnen doen, die de kleine Clara zou willen beschermen en begunstigen.’
‘Ik veronderstel, Edelvrouw, dat die beschermster de Gravinne d'Almata zou zyn? Ten eerste, zy kan het kind uit het Maegdenhuis nemen en het in hare eigene wooning doen opvoeden; want alle de Weesmeiskens zyn bestemd om als werkvrouwen of huisboden in dienst geplaetst te worden, tenzy ze door het aengaen van een eerbaer huwelyk het Maegdenhuis verlaten, - en dat gebeurt ook nog al eens.’
De Moeder zweeg en scheen een antwoord van de Gravinne te wachten; maer deze deed een teeken van ongeduld als of zy zeggen wilde:
‘En verder, verder!’
‘Ten tweede, elke Weeze krygt iets van den loon haers arbeids; die onbeduidende dagelyksche winst wordt voor elk afzonderlyk byeengespaerd. Als zy dan uit het Huis trouwen verstrekt haer het gespaerde tot bruidschat; en verlaten zy het gesticht om te gaen dienen, dan is het een schat tegen overvallenden nood en tegen ondeugd. Eene weldoenster kan dus, met geld in de spaerkas eener Weeze te storten, haer toekomend lot verzachten of verzekeren.
‘Is dit alles, Moeder?’
‘Ik weet geen ander middel, Edelvrouw; want zoo lang eene Weeze in het Maegdenhuis verblyft draegt ze de kleeding van het gesticht; zy eet aen de gemeene tafel; zy mag boven zekere bepaelde kleinigheid nooit in bezit van geld gevonden worden, en mag insgelyks nooit uitgaen, dan met byzonder oorlof en slechts om in de huizen der goede burgers te gaen arbeiden.’
Genoeg zichtbaer was het aen de onrustige bewegingen der

{==237==} {>>pagina-aanduiding<<}
Gravinne dat de woorden der Moeder haer pynden. Met den toon der smart zuchtte zy als by haer zelve:
‘God! wat zal dan het lot van Clara worden?’
‘Ha, Edelvrouw, dat is niet moeijelyk om te voorzeggen. Zy zal in het Maegdenhuis myne dienstbode worden en dan ook hare gezellinnen moeten dienen, en schuren, wasschen en koken.....’
‘Zy, Clara?’ riep de Gravinne als vergramd, ‘zy zal de dienstmeid der andere Weezen worden?’
‘Ja, gewis, Edelvrouw.’
‘o, Het mag niet geschieden, Moeder; ik wil het niet!’
‘Welnu, Gravinne, het is uit liefde tot het kind dat ik zulks besloten heb; maer veronderstel dat ze myne dienstmeid, dat is te zeggen de dienstmeid van ons Huis, niet worde. Dan is het voorzeker veel erger met haer; want dan zal zy zich als dienstbode in vreemde huizen moeten verhuren, en barschheid, slaverny en misschien mishandelingen onderstaen. Blyft nog het klooster; maer het ware wreed en onmenschelyk, in dien zin over de bestemming van een twaelfjarig meisje te beslissen, dewyl niemand weten kan hoe het by haer met hart en geest zal staen als de tyd zal gekomen zyn.’
Met ontroering greep de Gravinne de hand der Moeder en zegde:
‘o, Dank, dat gy zoo edelmoediglyk het engeltje bemint; eene moeder zou niet zorgelyker spreken. Gy zyt eene verstandige en goede vrouw. Maer, zeg my eens, zou het niet mogelyk zyn de kleine Clara aen haer nederig lot te onttrekken?’
‘Ik begryp niet wel, Edelvrouw.’
‘By voorbeeld dat men haer leermeesters gave om haer in de spaensche tael te onderwyzen en in alles wat eene welopgevoede maegd betaemt te weten?’
‘Ach, Edelvrouw, dit zouden de heeren Bestierders nooit toelaten. Zulke zaken passen geene dienstmeid noch arbeidster; het ware eene oorzaek tot ydelheid en ondeugd.’
‘Dienstmeid! dienstmeid!’ zuchtte de Gravinne, opstaende. ‘Neen, neen, het zal niet zyn, o God!’
Zy opende eene kast en nam er eene zware borze uit, welke zy de Moeder aenbood, zeggende:

{==238==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Zie, goede vriendinne, hier is eene borze vol goud; zy behelst eenen aenzienlyken schat. Stort dit alles in de spaerkast van Clara en verzacht daermede haer leven; weiger haer niets, voldoe hare minste lusten, laet ze alles leeren, maek ze blyde en gelukkig; dat nooit het minste verdriet het lieve engeltje in den weg kome. Doe dit, en geloof dat ik u eeuwig dankbaar zal zyn voor uwe goedheid.’
‘De spaerschat der Weezen staet onder het beheer der Bestierders, Edelvrouw; eens dat het geld gestort is, mag er niets uit dan op gegronde beslissing. Ik kan het alzoo niet gebruiken tot het einde dat ge my aenwyst.’
‘Eilaes, eilaes, waerom keert alles dus tegen myne inzigten? Het is waerlyk noodlottig.’
‘Nogtans, Edelvrouw, indien gy toestemt dat ik een gering gedeelte van het geld tot myner beschikking terughoude, dan zal ik zooveel mogelyk uwen liefdadigen wil vervullen.’
‘Ja, ja, ik dank u, Moeder, dat gy my zoo edelmoedig ter hulpe komt.’
‘Het overige van den schat zal ik in de spaerkast van Clara doen storten, als eene gift van.... van de Gravinne d'Alamata?’
De Segnora verschrikte zichtbaer by deze vraeg en sloeg de oogen nederwaerts als iemand die overweegt of beschaemd is.
‘Zal ik zeggen, dat een onbekende my dezen schat heeft ter hand gesteld, Edelvrouw?’ vroeg de Moeder met zekeren nadruk.
‘Ja, ja; een onbekende,’ antwoordde de Segnora, ‘een persoon die verdwenen is en van wien men niets weet. Ha, dit is goed!’
Hoe langer deze samenspraek duerde, hoe vaster zich in de Moeder de overtuiging wortelde dat zy zich niet had misgrepen over de ware betrekking, welke er tusschen de Gravinne en Houten Claer bestond: zy bemerkte insgelyks dat er iets op het harte der Segnora drukte en zy geneigd was om het in haren boezem te ontlasten; en genoegzaem scheen haer dit te blyken uit de weinige zorg welke de Gravinne aenwendde om haer geheim verborgen te houden. De Moeder nam voor, den weg tot de verklaring - indien

{==239==} {>>pagina-aanduiding<<}
deze waerlyk in het inzicht der Segnora lag - te verkorten en gemakkelyk te maken. De gelegenheid bood zich onverwyld aen.
‘Niet waer,’ zegde de Segnora, ‘gy zult aen Clara eenen spaenschen leermeester geven? Gy zult haer doen onderwyzen in hetgeen eene maegd moet weten om met eere in de samenleving te verschynen?’
‘Neen, Edelvrouw, het mag niet zyn; te veel weten is voor eene vrouw van nederigen staet meest altyd eene oorzaek van ongeluk.’
‘Och God, Moeder, gy zyt waerlyk onverbiddelyk. Clara is van edelen bloede, zeg ik u.’
‘Ik weet het van voor dat ik de eere had u te kennen, Gravinne,’ antwoorde de Moeder koelbloediglyk.
‘Van wie weet gy dit?’ riep de verbaesde Segnora.
‘Van Clara zelve.’
‘Hoe? Clara zou het weten?’
‘Neen, Gravinne, zy weet het niet en toch zegt zy het.’
‘Wat raedsel is dat? Ik begryp niet.’
‘Het is vreemd, inderdaed. - De Edelvrouw heeft zeker dikwils hooren spreken van eene ziekte of kwael, die men slaepwandel noemt?’
‘Ja, welnu?’
‘De kleine Clara heeft die kwael.’
‘Och, die arme!’
‘Ontstel u niet, Gravinne, zy lydt niet zichtbaer daerby: het zal overgaen met den ouderdom. Zy is ook niet het gansche jaer slapwandelend; de kwael overvalt haer in de maend Mei, als de botten uitschieten en het bloed in de aderen aen het gisten komt. Het duert omtrent dry weken of eene maend.’
‘En wat gebeurt haer dan? Om Godswille stel my gerust; gy doet my bitter lyden.’
‘Vertrouw op myn woord, Edelvrouw; er is geene reden om daer zoo zeer in ontsteld te zyn. Toen ik eerst Moeder van het Maegdenhuis was, sliep Clara in de gemeene slaepzael der Weezen; in de lente overviel haer dan het nachtelyk wandelen en zy joeg de andere meiskens - ofschoon dezen de kwael van Clara kenden

{==240==} {>>pagina-aanduiding<<}
- niet zelden zoodanigen schrik aen, dat geheel het huis er door in rep en roer geraekte. Ik vreesde daerenboven dat het kind zich eens doodelyk mogt bezeeren, en zette daerom zyn beddeken boven onzen trap, in het voorgebouw, op het hangende kamerken. In den eersten hield ik het kamerken van Clara gesloten; maer dit deed haer ongetwyfeld pyn lyden; want als zy dan des nachts opstond, sloeg zy hare handjes paersch en blauw tegen het slot. Eens zelfs verwondde zy zich zwaer genoeg met door de vensterruiten te slaen. Meester Tyfelynck, de doctor van ons Huis, beval my dan dat ik de deure van het kamerken openlaten moest. Ziet gy wel, Edelvrouw, wy hebben twee poorten onder het voorgebouw: eene op de straet en eene op den hof. Clara kan diensvolgens, als zy slapend wandelt, niets anders doen dan den trap afkomen en rondgaen op eene afgeslotene plaets tusschen de twee poorten, waer niets zich bevindt dat haer wonden of bezeeren kunne.....’
‘Moeder, Moeder, om Godswille, haest u, - uw verhael doet my beven als een blad!’
De Moeder sloeg eenen navorschenden blik op de Segnora en ging voort:
‘In het jaergetyde dat Clara slaepwandelend is, komt zy alle nachten omtrent middernacht ten bedde uit, gaet voorzichtiglyk naer beneden en zet zich neêr op den ondersten trap. Daer blyft zy aldus eene halve uer zitten en klimt dan weder naer boven om gerustelyk te gaen slapen tot den morgen. Maer zie hier het wonderlyke. Hare oogen zyn geopend, zy ziet met licht en zonder licht, zy spreekt, vraegt en antwoordt met duidelykheid en met oneindig meer gevoel dan by dage. Haer geheugen moet alsdan ook veel magtiger zyn; want zy spreekt van zekere omstandigheden uit hare eerste kindsheid, waervan haer by dage geen schyn van gedacht meer overblyft. Eene vrouw moet haer dikwils gezegd hebben, dat hare moeder ryk en van adel is; dit heb ik, meer dan eens, uit zekere afgebrokene woorden van Clara gehoord. Maer by dage moet men er haer niet van spreken; want zy weet niet het minste van alles wat zy in hare slaepwandelinge zegt of doet. Ja,

{==241==} {>>pagina-aanduiding<<}
zy zou zelfs niet weten, dat zy ooit haer bed verliet, indien men haer niet somwylen gewekt had met haren naem te noemen. - Want als men haren naem noemt dan ontwaekt zy oogenblikkelyk.’
‘Maer, Vrouwe, ik hoor u niet zeggen, dat gy ooit gepoogd hebt het arm kind van hare vervaerlyke kwael te verlossen. Die onverschilligheid is onvergeeflyk! Hoe is het mogelyk zulk lief engeltje te zien lyden, zonder hemel en aerde te verroeren om het te genezen? Ware ik in uwe plaets!’
‘Ik weet het, Gravinne, dan zouden honderd geneesheeren van digt en verre geraedpleegd worden. Maer wie zegt u dat ik, die niet bemiddeld ben, niet uit liefde tot het kind gedaen heb wat eene Gravinne, met al het geld der wereld, niet zou kunnen doen?’
‘Och, vergeef myne haestigheid; ik lyde geweldig, Moeder.’
‘En toch moet ik voortgaen, Edelvrouw; want ik heb u nog het wonderlykste te verhalen. Als Clara nu daer, onder op den trap zit en men haer aenspreekt, dan antwoordt zy altyd alsof hare echte moeder voor haer stond. Indien men dien zucht haers harten niet wederstreeft, ontbrandt in haer eene zoete vlam van liefde; zy streelt, omhelst, kust en lacht; zy kruipt u op den schoot, streelt uwe wangen, ziet u in de oogen dat uwe ziele zich ontstelt; stort als een stroom van betooverende woorden in uw oor en verleidt u tot zelfsvergeten door eene geheime magt, welke onuitlegbaer en onbegrypelyk is; ja, welke u somtyds doet beven.’
Hier onderbrak de Moeder hare uitlegging als om eene bemerking van de Gravinne te hooren; maer de Segnora zat daer roerloos, met uitgestrekten halze en met wyd geopende oogen, en zichtbaer hygende naer eene verdere verklaring. De Vrouwe hernam:
‘Ik verbeelde my, Edelvrouw, dat de moeder van Clara, toen deze laetste nog bitter jong was, haer kind meer dan eens en welligt uren lang gestreeld en gekust heeft en daerby tranen stortte; want dikwils begint Clara in haren schynslaep te weenen omdat zy denkt dat hare moeder weent! Alsdan, o Edelvrouw, is het kind zoo treffend, zoo schoon van teederheid en liefde, dat geen mensch op aerde, al ware zyn hart van steen, zou kunnen weêrstaen aen den indruk van hare gebaerden en woorden. Ach, indien hare moeder

{==242==} {>>pagina-aanduiding<<}
haer hooren kon! Voorwaer zy zou alle gevaer verachten om haer kind met hare liefde te laven, om het in zyne treurnis te troosten... om het gelukkig te maken; want, eilaes, het zuiver zieltje lydt schrikkelyk en vergaet onder den invloed eener geheime kwael... Maer gy weent, Gravinne; myn verhael heeft u al te diep geraekt. Vergeef my!’
Gansch verdwaeld zat de Segnora als gedachteloos en met stille tranen in de oogen. Zy antwoordde niet op de uitroeping der Moeder, en scheen hare tegenwoordigheid te hebben vergeten; zelfs als deze hare hand tot vertroosting aengreep, verroerde zy zich niet.
Eene tamelyk lange stilte heerschte tusschen de twee vrouwen. Eensklaps verhief zich de borst der Segnora, een hevig rood beklom haer voorhoofd, zy sloeg de oogen als beschaemd ten gronde en zuchtte met byna onhoorbare stemme:
‘o, Heb medelyden met my, gy goede vriendinne! Clara is myn kind, - ik ben hare Moeder! My is het die zy roept, my is het die zy streelt.......’
Een tranenvloed brak los uit de oogen der Segnora en versmachtte hare stem.
De Moeder eerbiedigde eene wyl de smart der Gravinne, waerna zy aenving met haer allerlei troostende woorden toe te sturen. Zy sprak haer nog meer van Clara, wees haer de middelen aen om het geluk van het kind te verzekeren, deed en zegde alles wat haer edelmoedig hart haer inboezemde om verlichting in het gemoed der Segnora te doen dalen. Allengskens bereikte zy haer doel; - en nu het hart der Gravinne ontlast was van het geheim dat zoo lang pletterend erop gelegen had, sprak deze ook veel vryer; ja, ten laetste met meer opgeruimdheid van geest.
De beide vrouwen onderhielden zich nog langen tyd over het kind; maer byzonderlyk over zyne kwael, waervan de Gravinne tot de minste byzonderheid wilde kennen.
Eensklaps verbleekte de Edelvrouw en zy begon van angst te beven.

{==243==} {>>pagina-aanduiding<<}

Terwyl de Moeder met verschriktheid naer het raedselwoord dezer plotselinge aendoening zocht, trok de Edelvrouw eene lade open en wierp eenige stukken kant op de tafel, waerna zy zegde:
‘Moeder, Moeder, daer is de graef d'Almata; ik heb de poort hooren opengaen! Ach, lieve, vertrek met haest, dat hy u hier niet vinde: hy mogt u dingen vragen, waerop gy moeijelyk zoudt kunnen antwoorden. Verberg het geld.... en ontmoet hy u, gy hebt my kanten te koop gebragt. Ga, ga, tot morgen...... want ik kom alle dagen by u.’
De Moeder stond op en ging met spoed ter kamer uit; de toon en de onsteltenis der Segnora hadden haer verschrikt. Op den trap ontmoette zy inderdaed den graef d'Almata, die haer wel met onderzoekende nieuwsgierigheid bezag, en haer sidderen deed, doch haer geen enkel woord toestuerde.
Even spraekeloos ontsloot Domingo de poorte voor haer.


V.

Reeds vyftien dagen waren er verloopen, sedert dat de Gravinne d'Almata haer geheim aen de Moeder van het Maegdenhuis had toevertrouwd. Alle morgenden, en dikwils daerby nog des namiddags, ging zy het kind bezoeken en bleef dan, door toedoen der Moeder, telkens twee dry uren met het zelve, het streelende en onderwyzende in hoofsche spreuken en edele manieren. Zelfs had zy begonnen met aen Houten Clara de spaensche tale te leeren. In dien tyd namelyk moest men deze uitheemsche sprake magtig zyn, wilde men niet als een persoon van geringe afkomst aenzien worden; en, daer de Segnora alles inspannen wilde om Clara zoo veel mogelyk boven haren staet van weesmeisje te verheffen, was het natuerlyk dat hare eerste zorg zich tot dit punt der opvoeding des kinds wendde.
Houten Claer, die uit aerd beminnend was, had zich met eene grenzelooze teederheid aen hare beschermster gehecht; hare zoete

{==244==} {>>pagina-aanduiding<<}
woorden en onnoozele vleijeryen, genoegzaem bekoorlyk om een vreemd hart te verleiden, hadden zoodanig op het gemoed der Gravinne gewerkt, dat deze de gansche wereld vergat om aen niets meer dan aen het engelachtig kind te denken.
Het beviel den Graef d'Almata niet zeer, zyne echtgenote gansche dagen uit den huize te weten, onder het onwaerschynlyk voorwendsel dat zy in de Moeder van het Weezengesticht eene oude schoolvriendinne had wedergevonden, wier gezelschap haer buitengewoon vermaekte en opbeurde. De ergwaen was des te geweldiger in zyn hart ontstaen, daer hy zich nu op nieuw byna gansch door de Gravinne vergeten en verzuimd zag; maer hy wilde zyn woord getrouw blyven; en, hoe zeer het gedrag der Segnora hem ook bedroefde of pynde, hy deed haer niet bespieden noch toonde eenig verlangen om meer te weten dan de Gravinne zelve hem zegde. In zynen boezen vergaderde zich in stilte de verdenking en de gramschap. Gewis het onweder, indien het eens losbreken moest, zou schrikkelyk zyn.
Eene tyding uit Spaenje kwam eensklaps dien stand van zaken veranderen. De oom van den Graef d'Almata was overleden en had hem erfgenaem van alle zyne goederen gemaekt. Deze goederen bestonden uit een groot gedeelte van het land, rondom het vlek Rota, in het vruchtbaer Andalousië, uit een groot getal huizen in de stad Xerès-de-la-Frontera, en uit vele schoone schepen op zee, die uit Cadix naer de nieuwe wereld vaerden.
De rykdommen welke aldus by de have van den Graef d'Almata gevoegd werden, waren byna onschatbaer; en, om niet een groot gedeelte van een zoo zeer verspreid fortuin te zien verloren gaen, kon hy zich niet onthouden met allen spoed naer Spaenje te vertrekken. Hy achtte dit voorval eene gelukkige omstandigheid om zyne echtgenote zonder wederspraek tot het verlaten van Nederland over te halen. Toen hy de Gravinne het vertrek naer Spaenje aenkondigde bemerkte hy wel, wat bleeke doodverw over haer gelaet zich spreidde; hy verraste later wel roode oogen door lang weenen ontsteken; nogtans hield hy zich als of hy aen die treurnis geene verborgene oorzaek toeschreef. Het was hem

{==245==} {>>pagina-aanduiding<<}
genoeg verzekerd te zyn dat hy zich nu met de Gravinne ging verwyderen van het onbekende voorwerp, dat haer aen Nederland geboeid hield.
Den avond voor den dag der afreize naer Spaenje, zaten de Segnora en de Dwene stilzwygend in de kamer, waer deze eerste by het venster zat toen de Maegdenmeiskens ter wandeling gingen. Beide hadden sedert lang geen woord meer gesproken, en schenen met ongeduld of met vrees, iets of iemand te wachten. Over het aengezicht der Segnora liep van tyd tot tyd een byna onvatbare grimlach van vreugde, die telkens vervangen werd door de levenlooze uitdrukking der vergetelheid en der droomery; het gelaet der Dwene verried integendeel eene soort van moedelooze droefheid.
Als het reeds eenige oogenblikken half elf op de kerktorens geslagen was, hieven de twee vrouwen het hoofd op en blikten angstig naer de deur der kamer, waer de berden vloer onder de stappen van iemand kraekte.
‘Hemel, hy is nog niet slapen gegaen!’ zuchte de Edelvrouw.
De Graef d'Almata trad de kamer in, wierp eenen vragenden oogslag op de twee vrouwen en sprak:
‘Nog wakend, Catalina? Waerom niet gerust, daer wy morgen eene lange en lastige reize ondernemen moeten? Gy zyt droef, ik weet het; maer gy moet toch wat redelyk zyn en u aen de noodzakelykheid met geduld onderwerpen.’
‘Wy meenden oogenblikkelyk te bedde te gaen, Calisto,’ antwoordde de Segnora opstaende en een licht vattende.
‘Ik weet niet, bemerkte de Graef, maer het is zonderling, dat iedereen in dit huis heden het bed schynt te ontvlugten. Daer is Domingo, - die gewoonlyk van negen ure slaept en ronkt waer hy zit, - nu weet hy redenen uit te vinden om byna tot middernacht te waken. Alles is toch sedert dezen morgen tot de reize gereed!’
Op deze bemerking antwoordde de Segnora niet; zy scheen eene langere samenspraek met den Graef te willen ontwyken en zegde, terwyl zy de hand aen de deure harer slaepkamer hield:
‘Welaen, Calisto, ik zal my haesten uwen vriendelyken raed

{==246==} {>>pagina-aanduiding<<}
te volgen en poogen te rusten, indien het my mogelyk is. Men verlaet zyn vaderland niet zonder treurnis, - als men niet weet of men het nog wel ooit zal mogen wederzien.’
‘Gy zult het wederzien, Catalina. In Gods naem dweep toch zoo niet met alles wat u bedroeven kan. - Nu, slaep gerust, tot morgen.’
‘Tot morgen, Calisto.’
De Graef ging ter zale uit, en begaf zich naer zyn nachtvertrek, dat aen de andere zyde des huizes tegen den hof gelegen was. De Segnora door de Dwene gevolgd, trad in hare slaepkamer.
Hier zetteden de beide vrouwen zich elk in eenen stoel, zonder dat iets in haer het inzicht om ter ruste te gaen liet blyken.
Na eenige oogenblikken van aendachtig luisteren, of eenig gerucht zich nog vernemen deed, sprak de Gravinne met gedoofde stem:
‘Ach, Ines, zoo Domingo ons had verraden! zoo hy ons voornemen aen zynen meester had bekend gemaekt!’
‘Hy zal het niet doen, Segnora.’
‘Zyt gy gansch zeker, Ines?’
‘Ha, ik heb hem beloofd dat ik, by onze aenkomst in Madrid, hem myne schoone Antonieta ten huwelyk geven zal. Die belofte kan hem met naekte voeten over gloeijend yzer doen loopen. Vrees niets van hem.’
‘Heb dank, Ines, dit verligt mynen angst: ik beefde voor verraed; want de Graef bezag ons zoo wreed, zyn blik drong zoo diep in myn oog!’
‘Ik denk niet, Edelvrouw, dat hy iets nieuws vermoedt. Het is zyn gewoon, en eilaes, gegrond en regtveerdig mistrouwen. Maer ik verzoek u, ik smeek u, Edelvrouw, laet my toe nog eens regtzinniglyk te spreken, vooraleer gy uw gevaerlyk voornemen gaet uitvoeren, - en vergeef my zoo ik u weder mishagen moet.’
‘Spreek, Ines; zeg wat gy wilt, o goede; maer, om myner ellende wille, pynig my niet te zeer.’
‘Segnora, wat gy doen gaet is iets waerby gy uw eigen leven en het myne in de weegschael legt, iets waerby gy daerenboven

{==247==} {>>pagina-aanduiding<<}
uwe eer als vrouw verliezen kunt; want wie zou u verregtveerdigen als de bloedige en schynbaer wettige wraek uws echtgenoots uw geheim met ons beide in het graf deed dalen?’
‘Ach, een weinig medelyden, Ines. Het is nutteloos.
‘My is het om het even, Segnora; ik heb moed genoeg, en heb meer dan eens den punt eens dolks gezien; maer wat my aenbelangt is, dat gy, wie ik my als eene slavinne door liefde en dankbaerbeid heb toegewyd, dat gy wetet, Segnora, dat ik niet met vollen wil in dezen onvoorzichtigen, ja zinneloozen stap heb toegestemd. Ik heb het u afgeraden, niet waer?’
‘Ja, ja, Ines.’
‘Met tranen, met welsprekendheid, met gramschap, niet waer?’
‘Ja, ik leg immers geene verantwoordelykheid op u, lieve?’
‘En gy blyft dan by uw eerste besluit? Gy wilt uw leven en uwe eer in gevaer brengen voor een genot dat slechts eene halve uer duren moet?’
‘Gy spreekt er wel losselyk over, Ines. Gy wilt my dan berooven van de laetste zaligheid die my misschien op aerde nog gegund zal zyn? Morgen vertrekken wy naer Spanje. Wie weet of wy ons Nederland nog zullen wederzien? Ik zou dus myne Clara verlaten, zonder dat ooit het woord Moeder uit haren mond in myne ooren geklonken hebbe? Zonder dat zy wete waerom ik haer aenbidde? Ik zou vertrekken als eene vreemdelinge, die haer met onverschilligheid overlevert aen haer lot van dienstmeid? Neen, neen, het kan niet! Ja, ik weet, Ines, dat gy gelyk hebt, dat ik eene dwaze, eene zinnelooze ben; maer ik zou te vergeefs worstelen tegen het gevoel dat my voortrukt. Het moet zyn!’
‘Er ware veel op uwe gezegden te antwoorden, Segnora: ik weet dat het nutteloos zou zyn. Welaen, het zy zoo: vrees geene bemerkingen meer van my; wat er van komen moge, ik zal u gehoorzamen. - Nog eenige oogenblikken en het zal tyd zyn. Domingo wacht ons reeds met den sleutel; de Vader van het Maegdenhuis zal insgelyks gereed staen: hy denkt dat wy een werk van bermhertigheid gaen plegen en de kleine Clara van hare slaepwandelziekte willen genezen.’

{==248==} {>>pagina-aanduiding<<}

Een groot vierendeel uers verliep er nog in de diepste stilzwygendheid, waerna de Dwene opstond en de Gravinne hare huike omhing, zeggende:
‘Segnora, het is tyd! Ga op de punten uwer voeten, dat de vloer niet krake. En nu, geen woord meer, zoo lang wy in den huize zyn. Volg my......’
De beide vrouwen verlieten de kamer en gingen in de diepste duisternis en met de grootste omzichtigheid den trap af. Byna beneden geraekt zynde, hoorden zy eensklaps een gerucht op het eerste verdiep. Bevend bleven zy staen en luisterden vol angst: zy hoorden echter niets meer.
‘Wee ons!’ zegde de Gravinne, ‘was het niet op de kamer van den Graef?’
‘Zwyg, Segnora,’ antwoordde de Dwene ‘ik geloof het niet. Houd u stil.....’
Na tamelyk lang luisteren sprak de Dwene:
‘Het is niets...... Kom aen.’
En dan het hoofd tot de poort wendende riep zy gansch stille:
‘Zyt gy daer, Domingo?’
‘Ik wacht reeds lang,’ antwoordde de dienstknecht in de duisternis.
De Gravinne naderde met hare Dwene by de poort, en deze voorzichtiglyk geopend zynde, verlieten zy hare wooning.
Zoohaest zy zich voor het Maegdenhuis bevonden ging de helft der poorte als van zelve open; want een man stond er achter, door het kykgat te loeren en op hare komst te wachten.
De Moeder van het Maegdenhuis ontving de vrouwen en leidde ze in het spreekkamerken, waer een licht brandde. Dan zegde zy tot de Gravinne:
‘Edelvrouw, gy hebt lang getoefd. Reeds kon Clara beneden zyn; want haer uer is niet zoo juist, dat het somwylen niet veel verschilt. Houd u dan gereed, Edelvrouw. Clara mag ons niet zien; wy zullen intusschen waken. Neem wel in acht dat gy haren naem niet noemt; want zy zou oogenblikkelyk uit haren slaep schieten.’

{==249==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Het is koud,’ bemerkte de Edelvrouw. ‘Zal het kind daervan niet ziek worden, als het eens lang duerde?’
‘Het heeft geen nood, Edelvrouw, ik heb voor onze Clara nachtkleederen laten maken. Gedurende haren ziektetyd is zy gewoon er mede te slapen..... Luister, daer boven: daer hoor ik ze van den bedde opstaen. Tot straks dan, wy blyven hier. By den trap staet een stoel tot uwen dienste..... Neem de lampe, Edelvrouw!’
De Gravinne ging met het licht by den trap staen. Het hart klopte haer geweldig en zy beefde als of een diepe angst haer ontstelde. Nogtans was het een overmatig vreugdegevoel alleen dat hare zenuwen schokte; want wat hier gebeuren ging beloofde haer eenen hemel van geluk en zaligheid. Arme vrouw! In haren boezem gloeide als eene verteerende vlam het grensloos, het onweêrstaenbaer gevoel der moederlyke liefde; een eenig kind was haer geschonken, zy had acht jaren getreurd en gekwynd, zy had ramp en droefheid rondom haer gespreid; - uit liefde alleen tot haer ongelukkig en verlaten kind had zy geleden als eene martelaresse. Het is waer, sedert eenigen tyd had zy eene belooning voor zooveel smart gevonden: zy had gebaed in de streelingen, in de zoenen, in den grimlach van Clara; - maer, eilaes, zy was nog altyd eene vreemdelinge voor haer: nog nooit had het woord Moeder in haer oor geklonken! Nu ging zy het hooren, dit heilig woord, dat als een goddelyke klank het hart der vrouw treft en van onzeggelyke vreugde doet sidderen.
Geen wonder dan dat de doodsche stilte die haer omringde en de onpeilbare duisternis der afgelegene hoeken, waerin het kleine licht geen enkel straeltje zond, op haer gemoed niet werkten; want de afwachting van het plegtig oogenblik boezemde haer eene blydschap in, welke haer gansch overheerschte.
Zy stond by den voet van den trap en blikte omhoog.
Houten Claer verscheen welhaest op het portael en lachte, met stille minzaemheid, de Gravinne tegen, zoohaest zy haer kon bemerken.

{==250==} {>>pagina-aanduiding<<}

Het kind was gansch in wit linnen gekleed; zyne blonde haren, die niet zeer lang waren, rolden in vlottende lokken op zyne schouders; eene schoone roosverw blonk op zyne wangen, nog blauwer als by dage schenen nu zyne groote oogen, die wyd open en zonderling onder het spiegelrein voorhoofd blonken. En wel verre van op dit geheimzinnig uer van middernacht en in deze omstandigheid iets spookachtigs aen te bieden, geleek Houten Clara integendeel aen den speelzieken engel, dien de moederlyke inbeelding by de wiege van haer kindeken droomt.
Ter nauwernood had Houten Claer de Gravinne bemerkt, of zy riep met alle de indringende zoetheid van haer zilverfyn stemmeken:
‘Ha, moeder, zyt gy daer? Ik kom, ik kom.’
Dit zeggende opende zy de armen tot de omhelzing en daelde den trap af, met zoo veel blyde haest dat de Gravinne nauwelyks den tyd had gehad om het licht neder te zetten, toen het kind reeds om haren hals hing en haer begon te zoenen, alsof het zich verblydde over hare terugkomst na jarenlange afwezigheid. Tusschen elken kus versmolten zich woorden, die, ofschoon onverstaenbaer, als peerlen van geluk in het hart der Gravinne vielen. De Segnora verdwaelde byna onder de driftige liefdebetuigingen van het kind; sprakeloos hield zy het op de borst gesloten en dronk, in zelfsvergetelheid, den verleidenden naem van Moeder, die nu onophoudelyk van Clara's lippen viel.
Eensklaps maekte het kind zich uit de armen der Gravinne los, en terwyl het zelf op den ondersten trap by den houten pyler zitten ging, trok het, van vreugde lachend, aen de hand der Segnora en zegde:
‘Ha, lieve moeder, zet u daer neêr op den stoel: het is hier zoo goed en zoo vermakelyk, als gy er zyt. Ach, wat ben ik weder droef geweest en wat heb ik tranen gestort! Het is nu reeds zeven dagen dat ik hier alleen zit en treurig wacht!’
‘Gy bedriegt u!’ riep de Gravinne als door yverzucht verdwaeld. ‘De vrouw waervan gy spreekt, is uwe moeder niet. Ik ben uwe moeder, ge zyt myn kind!’

{==251==} {>>pagina-aanduiding<<}

Houten Claer bezag de Segnora met verbaesdheid en vroeg:
‘Waerom zegt gy dat nu zoo vreemd? Ik weet het immers wel dat gy myne moeder zyt?.... Maer waerom komt gy dan niet dagelyks? - Gy hadt het my beloofd: - de andere kinderen die eene moeder hebben mogen er wel altyd by zyn!’
Eene diepe droefheid drukte het hoofd der Gravinne neder; pynlyke zuchten waren het eenige antwoord op des meiskens vraeg. Deze bemerkte het en sprak:
‘Och, God, lieve moeder, word toch niet droef; ik zal het niet meer zeggen. Ik weet dat het uwe schuld niet is dat gy niet altyd komen kunt.’
En hare armkens om den hals der Gravinne slaende, bragt zy haer aengezicht onder de oogen der treurende Segnora en bad smeekend:
‘Och, gy zyt immers niet kwaed, moederken lief? Ik zie u zoo geern! als ik by u mag zyn en in uwe armen rusten mag, dan ben ik zoo blyde - zoo blyde als een engeltje in den hemel. Maer gy moogt niet zuer zien, moeder; want het doet my groote pyn....’
De zoete woorden van het kind schenen magteloos op het gemoed der Gravinne te zyn geworden. Deze liet zich lydzaem streelen en zoenen, terwyl andere gedachten haren geest benevelden. Zy had gehoopt, dat zy aen Clara zou hebben kunnen zeggen: ‘ik ben uwe moeder!’ en dat het kind al het gewigt dezer verklaring, ten minste in zynen schynslaep, zou hebben begrepen. Nu Clara haer van zelve als hare echte moeder aenzag en geen onderscheid tusschen haer en de bestierster van het Maegdenhuis scheen te kunnen maken, was het de Segnora niet mogelyk eenige beteekenis aen hare voorgenome veropenbaring te geven. Daer zy het gedroomde geluk niet vond, was zy gansch over deze langgewachte samenkomst onttooverd, en het was met droeve neêrslagtigheid dat zy zegde:
‘Arm kind, het is de andere vrouw niet die uwe moeder is: ik alleen weet wat uwe geboorte my heeft gekost, ik alleen heb bittere pynen geleden omdat gy op de wereld zyt, ik alleen heb

{==252==} {>>pagina-aanduiding<<}
jaren lang tranen gestort over uw ongelukkig lot, ik alleen zal misschien uit liefde en medelyden tot u eene bittere kwyndood sterven.... Ach, ik geef myn leven prys aen de wraek van eenen vertoornden echtgenoot, - ik waeg myne eer en den naem van myn geslacht om het woord moeder slechts ééns uit uwen lieven mond te hooren.... en, eilaes, gy begrypt my niet!’
By het einde dezer rede lekten stille tranen in overvloed uit de oogen der Gravinne. Houten Claer, insgelyks van medegevoel weenend, aenzag haer gansch verwonderd, alsof men haer in eene vreemde en onverstaenbare tael hadde aengesproken. Eindelyk zuchtte het kind:
‘Och God, moederken lief, willen ze u kwaed doen? Waerom?’
De Segnora sloot het kind vast tegen hare borst en zoende het stilzwygend. Na aldus eenen zekeren tyd in doodsch verdriet gebleven te zyn hief de Gravinne eensklaps het hoofd op, vaegde de tranen van hare wangen en vatte met kracht de twee handen van het kind. Terwyl een lach der wanhoop haer gelaet ontstelde riep zy:
‘Clara! Clara!’
Bevend en styf op het kind starende, wachtte zy naer het uitwerksel van dien naem.
Het meisje wreef zich de oogen als iemand die ontwaekt, sloeg angstige blikken in het ronde en riep:
‘Och God, waer ben ik hier? Het is nacht!’
En zich in de armen der Segnora werpende, zuchtte zy:
‘Ik ben verveerd.... 't is hier zoo eendig 1 en zoo koud!....’
Na dat de Segnora het kind den tyd gegeven had om met afnemende bevreesdheid rond te zien waer het zich bevond en zich gansch te stillen, sprak zy:
‘Clara, myne lieve, gy erkent my wel niet waer?’
‘Ach, ja, Edelvrouw,’ antwoordde zy, ‘ik ben niet meer

{==253==} {>>pagina-aanduiding<<}
verveerd.... omdat gy met my zyt. Maer wat doen wy hier zoo moedermensch alleen in den nacht?’
‘Zit daer neêr, Clara, en aenhoor my zonder spreken: ik heb u iets te zeggen dat gy van uw gansch leven niet vergeten moogt.’
‘Och Heer, gy beeft, Edelvrouw! nu word ik weder zoo verveerd!’
‘Wees stil en gerust, Clara. Niets kwaeds kan ons hier gebeuren. - Luister met aendacht, om Gods wille!.... Iedereen denkt dat gy eene arme weeze zyt, Clara; iedereen meent dat gy eene nederige dienstmeid zult worden; dat gy als eene slave uw leven lang zult moeten werken en ten bevele staen van meesters die u betalen. Gy denkt het ook en zyt te vrede met uw bitter lot. Maer het is niet waer, Clara! eens zult gy als meesteresse bevelen, met ryke kleederen pralen, in eene koetse ryden, door uwe schoonheid de edelste bekoren en met fierheid nederzien op al wie zich uwer eerste bestemming herinneren durft. Want ziet gy, lieve maegd, gy hebt eene moeder, die haer leven voor uw geluk zou willen verliezen. Die moeder is edel, ryk en magtig; en nooit - nooit zal zy haer engeltje verlaten.....!’
Zy omarmde het kind onstuimiglyk by deze laetste woorden, en hoopte gewis dat het insgelyks in liefdebewyzen losbreken zou; maer het tegendeel geschiedde. Houten Claer scheen gansch in eene diepe overpeinzing verzonken en zuchtte alsof zy tot haer zelve sprake:
‘Ik zou ryk worden, in eene koetse ryden en schoone kleederen dragen? En ik heb eene moeder! Ach, wat zal ik ze geerne zien!.. Maer waerom komt ze my dan niet halen, myne moeder? Ik ken ze niet!
Half zinneloos was de Gravinne; hare oogen blonken met een helder vuer en een zonderlinge lach van verdwaelheid bewoog hare wezenstrekken. Zy vatte het hoofd van het kind tusschen hare twee handen, en diep in zyne blauwe oogskens starende, riep zy:
‘Aenzie my, engel zoet, aenzie my.... Ik ben uwe moeder! Gevoelt gy het niet aen den gloeijenden kus dien ik u geef, o, gy lieve schat myner ziele! Myn dierbaer kind!

{==254==} {>>pagina-aanduiding<<}

Eene hevige blydschap blonk op het gelaet van Houten Claer; eventwel was er nog een schyn van ongeloof in haren vreugdelach.
‘Gy, - gy zyt myne echte moeder?’ riep zy, - ‘myne moeder die by mynen vader woont?’
‘Uw vader is al lang in den hemel, Clara lief; hy is dood en bidt God voor ons,’ zuchtte de Gravinne, terwyl zy alle verdere vraeg onder eenen nieuwen kus versmoorde. ‘Ik ben uwe eenige, uwe echte moeder - en ik heb geen ander kind!’
‘Och God!’ zuchtte het meisje, ‘daer voor moet de heilige Maegd Maria gebenedyd zyn! Wat schoone liederen zal ik nu myn heel leven lang ter harer eere zingen! Want dat heeft zy gedaen! Wat ben ik bly! Wat ben ik bly, dat gy myne moeder zyt. Ik zag u toch reeds zoo geerne! och, zoo geerne!’
Eene geheimzinnige stem sprak op dit oogenblik in de duisternis:
‘Segnora, Segnora, het is tyd!’
Met driftige haest begon de Gravinne tot Houten Claer onhoorbaer te spreken. Gewis vreesde zy verstaen te worden door degene die welligt als eene ontydige bespiedster in de nabyheid stond en loerde. Lang duerde de stille samenspraek; op beider aangezicht wisselden zich nog tranen en lachen, treurnis en zaligheid, tot dat Houten Claer met besluit opstond, en na eenen vurigen kus tot hare moeder sprak:
‘Neen ik zal niet zeggen dat gy my gewekt hebt! Niemand zal weten dat gy myne moeder zyt..... Maer gy zult wederkomen, niet waer, moederken lief? Ik zal wachten zonder droefheid..... Ga maer gerust op reis! Ik zal den heiligen Engel Sinte Michiel bidden dat hy met u blyve onderwege.’
Het licht vattende klom de Gravinne met het kind naer boven, en kwam eenigen tyd daerna beneden by de twee vrouwen, die reeds lang ongeduldig op haer wachtten.
‘Kom aen, Ines,’ zegde de Segnora; ‘laet ons haestig huiswaerts keeren. Clara is reeds naer boven gegaen; zy slaept gerust. - Vrouw Moeder ik zal u morgen vroeg laten roepen; wy vertrekken eerst op den middag, zoo dat ik nog tyd zal hebben om met u over gewigtige zaken te spreken.’

{==255==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Segnora en hare Dwene verlieten het Maegdenhuis en keerden terug naer hare eigene wooning. Voor de poort gekomen klopten zy zachtjes met de hand er tegen, opdat Domingo haer opendede. Zy ontvingen geen antwoord, ofschooon zy het teeken menigmael herhaelden. Reeds begon de Segnora in alle hare leden te beven, toen de Dwene, met hare hand over de poort te laten gaen, bemerkte dat deze slechts aengestooten was en niet op slot stond.
‘Het is niets, Segnora,’ mompelde zy; ‘die luije Domingo zal ergens zitten slapen. De poort is open; kom stillekens binnen en maekt geen gerucht op den trap.’
Zoo haest de Dwene het slot met voorzigtigheid had laten toeschieten, gingen zy beide tastend door de duisternis en klommen naer boven, zonder dat het minste kraken van trap of vloer hare tegenwoordigheid kon hebben verraden. Wanneer zy de deur der slaepkamer van de Gravinne bereikten, ontsnapte een zware zucht uit hare borsten; er scheen een steen van hare harten te vallen. Zy hadden de gevaerlyke onderneming volvoerd, en nu stonden zy weder by het vertrek dat zy hadden verlaten, zonder dat eenig ongeval haer in den weg getreden ware!
De Dwene opende de deur der slaepkamer om hare meesteresse er binnen te laten gaen; - maer, by den tweeden stap welke de Segnora waegde te doen, ontvloog een yselyke angstschreeuw uit hare borst en zy viel loodzwaer op den vloer. Bleek en sidderend stond de Dwene by hare gevoellooze meesteresse zonder zich tot haer te bukken: de verdwaelde vrouw staerde dieper de kamer in, waer eene akelige verschyning, by het waggelend licht der keers, haer van schrik de dood deed smaken..... De graef d'Almata zat dáér, by het bed der Gravinne, met een pistool in elke hand en brieschend van woede als een getroffen leeuw! Hy vestigde zyn gloeijend oog op de Segnora, lachte een oogenblik met bitteren spot, stond op, rigtte zyne regterhand met het pistool vooruit naer zyne magtelooze echtgenote..... maer hy scheen plotselings door een geheim gedacht overheerscht te worden; want by eenen schreeuw der wanhoop, liet hy den arm met het

{==256==} {>>pagina-aanduiding<<}
moordtuig als verlamd nevens zyne zyde nedervallen en liep weg van daer, gelyk iemand die terugdeinst voor het gedacht eener moord en zyne eigene razerny ontvlugten wil. Onderwege stortte hy eene schrikkelyke vermaledyding in het oor der verpletterde Ines en verdween op den trap in de duisternis. De Dwene zonk geknield by de Gravinne neder en stortte eenen vloed van tranen over haer. Reeds had zy vergeten, in wat gevaer des levens zyzelve verkeerde, om op niets meer dan alleenlyk op het lot harer meesteresse te denken.

(Het vervolg in de aenstaende aflevering.)

Hendrik Conscience.








{==257==} {>>pagina-aanduiding<<}

Iets over het rym.

Sommigen hebben beweerd dat het Rym, dat is, in een breeden zin genomen, de overeenkomst van letters of klank in twee of meer woorden of eindlettergrepen, eene uitvinding der moniken van de middeleeuwen is; dat deze eerst in hunne dikwils alleraerdigste latynsche kantieken het Rym invoerden; en dat het van daer in al de europesche talen is ingedrongen. Dit is zeer te betwyfelen en het tegendeel is misschien waer, namelyk dat het Rym van de andere talen in het latyn zou overgegaen zyn, ofschoon wy nogtans gelooven dat het elken volke eigen is: immers komt het Rym schier in al de talen der oudheid voor. Hebreeuwen, Araben, Perzen, Indianen, Amerikanen en vooral de oude Skandinavische volkeren wisten er van te spreken en de letterkundige gedenkstukken, die van hen nog bestaen, leveren hiervan menigvuldige bewyzen op. Dat het Rym elk volk eigen zou zyn, is zeer natuerlyk: er ligt iets aengenaems, iets bevalligs voor het oor in dien terugkeer derzelfde klanken of letters, en het volk, in welkdanige eeuw of van welkdanig land men het ook neme, heeft er steeds behagen in geschept en er gebruik van gemaekt. Hoort men by zyn eerste stamelen het kind reeds niet naer gelykluidende klanken zoeken en die met een zeker genoegen verbinden?

{==258==} {>>pagina-aanduiding<<}

Men begrype ons hier wel: wanneer wy van Rym spreken, hechten wy aen dit woord die bekrompen beteekenis niet, welke er op onze dagen, uitsluitelyk aen gegeven wordt; maer verstaen wy er door: 1o den Voorletterklank, anders gezegd Alliteratie en 2o het eigenlyke Rym.
Door Alliteratie, Voorletterklank of Letterrym wordt de overeenkomst in de aenvangsletters van twee of meer woorden verstaen.
De volgende twee alombekende voorbeelden van alliteratie, het eene uit Bürger het andere uit Bilderdijk getrokken, zullen dienen om zulks op te helderen:

Wonne Weht Von Thal und Hügel, 
Weht Von Flur und Wiesenplan, 
Weht Von glatten Wasserspiegel, 
Wonne Weht mit Weichem Flügel 
Des Piloten Wange an. 
 
Geef Genadig God, 
Geef my steeds Goeden moed, 
Hoe de Hel ook Huil' 
En Heel de aard beroer'! 
Laat Mijn Mond niet Misdoen 
Maar Verleen me in 't Verdriet 
't Vergenoegen der rust 1. 


De Voorletterklank heeft altoos in alle talen bestaen: vele latynsche spreekwoorden leveren alliteraties op: men herinnere zich slechts het mores fingunt fortunam en eene menigte andere; en de oude grieksche redenaers, die buitengewoon wel, ja welligt het best van al de volkeren begrepen wat welluidendheid is, hebben zoo als Bilderdijk het reeds zegt, het voordeel bespeurd, dat er uit kan getrokken worden.
Wil de alliteratie nuttig, schoon zyn, dan mag zy geenszins eene bloote letterspeling uitmaken, maer moet zy de welluidendheid bevorderen of de klanknabootsing ten doel hebben. Zoo werd zy door de ouden gebruikt, en zoo dient zy nog door ons,

{==259==} {>>pagina-aanduiding<<}
en wat meer dan het tot hier toe plaets had, gebruikt te worden. Wy willen by voorbeeld het volgende vers in het geheel niet als toonbeeld der alliteratie voorstellen:
De Droes Doet Dezen Dwaes Dwars Door Die Deuren Dringen,
En nog min de lofrede maken van zekeren Duitscher, Placentius geheeten, latynsch dichter der middeleeuwen, die zoo maer op eens dacht duizendmael grooter geworden te zyn dan Phoebus-Apollo, omdat hy een poëma, in het zweet zyns aenschyns had kunnen afwerken, van niet min dan 250 verzen, wiens tytel de Pugna Porcorum luidt, en waervan al de woorden met eene p beginnen. Zie hier voor de aerdigheid den overheerlyken aenhef van dien meesterlyken, allervervaerlyksten kunstenaerssprong:

Plaudite, porcelli, porcorum pigra propago 
Progreditur: plures porci pinguedine pleni 
Pugnantes pergunt, pecudum pars prodigiosa 
Perturbat pede, enz. 


Neen, onze negentiende eeuw is op eenen al te slechten weg versukkeld, de smaek onzer hedendaegsche rymelaers is al te verdorven, om de menigvuldige schoonheden van zulke verdienstelyke tautogrammen te kunnen gevoelen, en men zegt baldadig dat die Placentius en zyne kunstbroeders Christianus Pierius 1 en de schryver van het gedicht op Karel-den-Kale (Carolus Calvus) zonderlinge, onvermoeijelyke, doch, om geen harder woord te gebruiken, nuttelooze liefhebbers geweest zyn!
Wat wy willen is dat onze dichters den vorm der oude dichtstukken, de wyze van spreken van het volk zouden studeren, om zoo met de eigenaerdigheden onzer tale bekend te geraken, en, gelyk het maer al te dikwils het geval is, geene bloot gekunstelde tael te scheppen; maer hunne gedachten in echt vlaemsch, echt

{==260==} {>>pagina-aanduiding<<}
nederduitsch, zooals het in den geest der natie zit, uit te drukken. Daerom dringen wy vooral aen dat zy toch de alliteratie, eene der byzonderste en fraeiste eigenschappen onzer oude poëzy, niet zouden verwaerloozen; maer, integendeel, alles zouden opvisschen wat nog te redden is en niet hopeloos is verloren geraekt, en hierin de voetstappen van eenige voortreffelyke nieuwe schryvers te volgen.
Welk voordeel de klanknabootsing uit den voorletterklank trekken kan, leere men uit de volgende voorbeelden die wy gedacht hebben niet al te talryk te moeten maken:
ἱστια δέ σϕιν


Τριχθά τε καὶ τετραχθὰ διέσχισεν ἴς ἀνέμοιο


Odyss. IX. 70.
Zoo vindt men de alliteratie reeds by Homerus, en zeker wint er zyn vers niet weinig in klanknabootsing by. Wie hoort in die herhaelde τ, τρ, χθ, en σ het scheuren en schreeuwen der zeilen niet?
De volgende verzen, onder duizenden, van Virgilius zyn, onder dit opzicht, in geenen deele der aendacht onwaerdig:
Visceribus miserorum et sanguine Vescitur atro


Ipsa Videbatur Ventis Regina Vocatis


Vela dare....


Aen. VIII. 707.


LucTanTes venTos TempesTaTesque sonoras


Imperio premit.


Aen. I. 57.
In de fransche poëzy treft men verscheidene voorbeelden aen, waervan wy slechts het volgende, door iedereen gekende van Racine, zullen aenhalen:
Pour qui Sont Ces Serpents qui Sifflent Sur vos têtes.
De verdienstelyke engelsche dichter, Gray, vloeit over van voorletterklanken. Hier heeft men een staeltje:

Ruin seize thee, Ruthless king 
To Highborn HoelsHarp or soft LLeweLLyns Lay 
Weave the Warp, and Weave the Woof 
Stamp we our vengeance Deep, and ratify his Doom 
That hush'd in grim rePose, exPects his evning Prey. 



{==261==} {>>pagina-aanduiding<<}

Onze moedertael is er in hare poëzy geenszins van ontbloot: zy heeft desaengaende hoegenaemd niets aen andere letterkunden te benyden. Onze beste dichters leveren er talryke, voortreffelyke voorbeelden van op. Wy bepalen ons by de volgenden:

Daar 't van uw dierbren mond zijn Heil en Heul en Heeling, 
En 't Leven van den Lach van uwe Lippen wacht! 
Volschoone, o Laat dat heil, dat Leven, niet vertragen. 
 
Bilderdijk (Mengelpoëzij.) 



Geloof niet licht aan groote mannen, 
Aan Wondermenschen Wijd beroemd: 
't Zijn Wareldgeesels en tyrannen 
Die 't aardrijk met dien naam benoemt. 
De Ware held, de Ware Wijze 
Hoe meer hy in verdienste rijze 
Hoe minder hij in de oogen straalt 
En die den roem der Wareld Winnen 
Begoochelen der dwazen zinnen 
Omdat hun Ware grootheid faalt. 
 
(Bilderdijk.) 



Om 't Kissend Koper in den Koelbak te verKoelen. 
 
(Vondel.) 



En so t bij Lauffen zich met ongehoord gedonder 
In d'afgrond, schuimt en bruist en Woelt en Wringt van onder 
De klippen zich hervoor, getergd door wederstand, 
Verbreekt, Verbrijzelt hij de rotsen aan zijn kant. 
 
(Helmers.) 



Het Kraakt en Braakt en KLapt en KLettert 
En Rijt en Smijt de kiel van een, 
Zij Breekt en Barst en slaat en plettert 
En 't volk stuift door de wolken heen. 
 
(Tollens.) 



Men Snuifde het Stof en men Stoof er door heen. 
 
(Tollens.) 


Zie hier eene alphabetische lyst van eenige in onze tael nog dagelyks gebruikte, of aen onze dichters ontleende voorletterklanken:

Als hy toont dat hy kan Bassen, zal hy Byten. 
Iemand Bont en Blauw slaen. 
Hy is Bloode en Bang. 
Dat is de Bluts tegen de Buil. 

{==262==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hy zal moeten Boogen of Barsten. 
Hy is Bot en Beest. 
Hy zal moeten Buigen of Breken. 
Burger en Boer moet daeraen gehoorzamen. 
Hy loopt door Dik en Dun (morsige wegen). 
Er groeijen in dien grond slechts Distels en Dorens. 
Ondanks al zyn Doen en Dryven, zal hy niet gelukken. 
Hy loopt door DRaf en DRek. 
Hy is te gek om voor den Duivel te Dansen. 
Brak aan FLarden FLits en boog. 
 
(L. Bake). 



Hy is gekomen wanneer alles Fraei en Fyn gedaen was. 
Hy is alles kwyt, Gaef en Goed. 
De zieke werd zoo Geel als Goud. 
Het werd hem Geel en Groen voor de oogen. 
De zaek is Geheel en Gantsch afgewerkt. 
Hy heeft Geld en Goed verteerd. 
Noch Giften noch Gaven vermogen iets op dien regter. 
Die parel Glanst en Glimt. 
Wie een' ander' eene GRaft GRaeft valt er zelf in. 
Hy GRimde en GRolde. 
Hy neemt er GRof en GRoot van. 
Zy vlogen over Heg over Haeg, naer Keulen in den Wynkelder. 
 
(Oude Sage). 



Zy hebben Hemel en Hel byeengeschreeuwd. 
Er zal noch Hen noch Haen naer kraeijen. 
Hy loopt Her en Hot. 
God in den Hoogen Hemel weet dat. 
Hy loopt Hot en Her. 
De kat heeft de muis met Huid en Haer opgevreten. 
Wy hebben Huis en Haerd verlaten. 
Hy heeft Huis en Hof verspeeld. 
In zyne Jonge Jeugd. 
Hy ziet naer Kerk noch Kluis om. 
Er zal noch Kind noch Kraei van gewagen. 
Wy hebben onze Kisten en Kasten ingepakt. 
Hy kent noch KLok noch KLepel. 
De ooijevaer KLept met zynen KLepel. 
 
(Vondel). 



In KLuisters KLinken. 
Kok en Keukenmeid weten zulks beide. 
Hy heeft noch Korst noch Kruim er van gegeten. 
Men geeft er hem Kost en Kleêr. 
Eenen KRans van KRingklend Klimop winnen. 
 
(Poot). 



{==263==} {>>pagina-aanduiding<<}


Het weder is Koud en Koel. 
Hy ziet er KRom en KReupel uit. 
Men heeft hem met KRoonen en KRansen overladen 
Moogje niet gaan niet te Kust en te Keur. 
 
(Hooft.) 



Zyn Leven Lang 
Het moge my Lief of Leed zyn. 
Hy loopt by Lieske en Loske, by iedereen. 
Ik ben met zyn Lot en Leven bekend. 
Zy prezen den gastheer Luid en Lang. 
Dit is myn Lust en Leven. 
Hy viert Lust en Luim. 
Ik wil er Lyf en Leven aen wagen. 
Hy is van Man en Maeg verlaten. 
Het schip is met Man en Muis vergaen. 
Hy heeft Moed noch Magt. 
De reis heeft my Moede en Mat gemaekt. 
Ik ga zelden by Nacht en Nevel uit. 
Nu of Nooit, Nimmer, moet die zaek gelukken. 
Het is van Peer en Pauw gekend. 
Het PLascht, het PLascht, het KLatst, het KLetst. 
 
(Bilderdijk.) 



Hy Pocht en Praelt overal. 
Potten en Pannen ledigen. 
Pracht en Prael tentoonspreiden 
Tegen Regt en Reden (jeghen redene ende jeghen recht, Onderwys voor schepenen). 
Het water des strooms Ruischt en Raest. 
Ruiter en Ros zyn in het water omgekomen. 
In Ry en Rang gelyk zyn. 
Hy maekt alles SCHeef en SCHeel. 
Wy zyn met SCHimp en SCHande, met Schimp en Smaed overladen geworden. 
De naerheid dier plaets boezemt elkeen SCHRik en SCHRoom in, 
Met SLempen en SLapen wordt niemand ryk. 
Eenen hond Sleepen en Smyten. 
Zy hebben met Spies en Speer den vyand aengevallen. 
Door STilte noch door STorm geSToord. 
Zeilt Ze altijd Zuidwaarts voort. 
 
(B ter Haar). 



Hy is over STok en STeen weggesprongen. 
De werkman is STram en STyf, 
Zy hebben STreng en STraf aen hunnen pligt gehouden. 
STyf en STraf. 
Men recht er boomen op met Takelen en Touwen. 
 
(Vondel). 



{==264==} {>>pagina-aanduiding<<}


Teugel en Toom vieren. 
Vanen en Vlaggen wapperden. 
Die vlasbaerd is noch Visch noch Vleesch. 
Na veel Vorschen en Vragen hebben wy het eindelyk gevonden. 
Vorst en Volk moeten innig verbonden zyn. 
Hy zag noch Vuer noch Vonk. 
Gy drukt u steeds Vrank en Vry uit. 
Hy mistrouwt iedereen, Vriend en Vyand. 
Wach ende Wee (verouderd). 
De vyand is aen 't Wanken en Wyken. 
Door Water en Wind loopen. 
Hy verdrukt Weduwen en Weezen. 
Hy kon niets doen, daer hy noch Weer noch Wapen had. 
Zy hebben den hond door Weêr 1 en Wind gejaegd. 
Het is naer Wensch en Wil afgeloopen. 
Gy hebt dit Wetens en Willens gedaen. 
Sla niemand dood met Willen noch Werken. 
Men heeft het ontwerp lang moeten Wikken en Wegen. 
Deze streek is Woest en Wild. 
Hy heeft daeraen met Woorden en Werken geholpen. 
Wy zwerven door de Wyde Wereld. 
Zacht en Zoet. 
Ziek of Zuchtig zyn. 
Met Ziel en Zin ergens aen verkleefd zyn. 
Daerom moet men Zot of Zat zyn. 
Het is Zout noch Zuer. 
Er is Zuer en Zoet in de wereld te proeven. 
'k Zwicht en Zwijg voor 't Zangvermogen, 
Daar uw Zwangere borst van slaat. 
 
(Bilderdijk.) 


Het eigenlyk rym is eene overeenkomst in den klank van twee of meer eindlettergrepen, waervan er éene ten minste lang is. Alzoo beschouwd, is ook het Rym onberekenbaer oud, en vindt men er in alle talen, ja in het grieksch en latyn alsmede sporen van: men brenge zich het omnia praeclara rara slechts te binnen. In onze tael heeft het eigenlyke Rym mitsgaders eeuwenoude wortelen geschoten en ontmoet men er, even als van den voorletterklank, in gezegden en spreekwyzen, talryke voorbeelden van. Wy zullen er hier insgelyks eenige byzondere opgeven en hiermede onze proeve over Rym en Alliteratie eindigen:

{==265==} {>>pagina-aanduiding<<}


Te voorgedaen daerna bedacht, heeft menigeen in 't leed gebragt. 
Die heeft wat er blinkt, krygt wat er springt (voor gereed geld kan men alles gedaen krygen). 
Beter bloode Jan dan doode Jan. 
Borgen maekt zorgen. 
Wiens brood gy breekt, diens woord gy spreekt. 
Drinken en klinken. 
Drinken en schinken (schenken). 
Wel gedaen veel gedaen. 
Hoe grooter geest hoe grooter beest. 
Ieder gek heeft zyn gebrek. 
Hoeveel te geleerder, zooveel te verkeerder. 
Er is niets zoo fyn gesponnen of het komt toch eens aen de zonne. 
Zoo gewonnen zoo geronnen. 
Noch van God noch van zyn gebod weten. 
Goed en bloed wagen. 
't Is al goed wat God doet. 
Iemand grauw en blauw slaen. 
Klein en groot levend en dood. 
Boomeke groot planterke dood. 
In zynen handel en wandel. 
Van de hand in den tand (zoo gewonnen, zoo geronnen). 
Huis en kluis. 
Er is geen huiske of 't heeft zyn kruiske. 
Huwelyk, gruwelyk. 
Jan en alleman. 
Beter iet dan niet. 
Visschen en jagen maekt hongerige magen. 
Er is geen ketter zonder letter. 
Eerkoop, rouwkoop. 
Klein maer rein. 
Kloosters zyn roosters. 
Volle krop, dolle kop. 
Land en zand. 
Landen verzanden en zanden verlanden (de tyd brengt gestadig verandering te weeg). 
Het leste is 't beste. 
Leven en streven. 
Licht en digt. 
Liegen en bedriegen. 
Vroeg of laet komt Loontje om zyn boontje. 
Magt noch kracht. 
Allemans vriend, menigmans gek. 
Medegevangen, medegehangen. 
De dronken mond spreekt 's herten grond. 

{==266==} {>>pagina-aanduiding<<}

De morgenstond heeft goud in den mond. 
Heden my morgen dy. 
Het myn en dyn. 
De Mei koel en nat brengt het koorn in 't vat. 
't Is al neef, neef, zoolang ik geef. 
Van niets tot iets komen. 
Nood en dood. 
Pak en zak maken. 
Iemand met raed en daed bystaen. 
Raed vóor de daed. 
Door regen en slegen 1 loopen 
Heden rood morgen dood. 
Schoon rood morgen dood. 
Schonk en bonk. 
Schreden en treden. 
Met al zyn schryven en wryven. 
Slecht en regt. 
Beter spaed dan te laet. 
Haestige spoed zelden goed. 
God spreekt niet; maer hy wreekt op zyn tyd. 
Staen of gaen. 
Trouwen is houën. 
Eer verloren alles verloren. 
Verzint eer gy begint. 
Weg noch steg. 
Spreekt wat waer is, eet wat gaer is, drinkt wat klaer is. 
Elk waerom heeft zyn daerom. 
Oost west 't huis best. 
Wyntjen en tryntjen. 
Zingen en klingen. 
Zingen en springen. 
Zeil en treil. 
Als de ouden zongen, zoo piepen de jongen. 
Zout noch smout. 
Ieder zot heeft zyn marot (speelpop). 
Wanneer een boom ter aerde zygt, maekt ieder dat hy takken krygt. 
 
J.F.J. Heremans. 


Gent, 1 July 1847.







{==267==} {>>pagina-aanduiding<<}

Over het diamant.

Het diamant, hetwelk louter kool is, van alle vreemdstoffen gezuiverd, is een voortbrengsel der natuer, dat men door kunst nog niet heeft kunnen namaken.
Het diamant is een zeer hard lichaem bekwaem tot het doorgroeven aller andere lichamen, zonder zelf doorgroefd te worden. Deszelfs betrekkelyk gewigt, in vergelyking met dat van gedistilleerd water, verschilt van 3,52 tot 3,55.
Het diamant is gewoonlyk kleurloos; nogtans vindt men diamanten, die eenen blauwen, geelen, roosachtigen, groenen of bruinen kleurtoon hebben.
Het diamant is noch vlugtbaer noch smeltbaer en kan in geen welkdanig vocht opgelosd worden.
Het diamant is dan eens kristaelvormig, dan eens in korrels onregelmatig rond. De byzonderste kristaelvormen van het diamant zyn het achtvlak, de kueb, het viervlak, het twaelfvierkantvlak.
De straelbrekingskracht van het diamant is uitermate groot, hetgeen de oorzaek van zynen glans is.
Het oxygeengas (zuerstofgas) op de gewoone warmte oefent op het diamant geene werking uit, maer op eene gloeijende hitte ontstaet er verbinding waervan de uitkomst is koolzuergas. Men bewyst zulks door de volgende proefneming, welke men aen Lavoisier verschuldigd is. By middel van een sterk linzenglas verzamelt men de zonnestralen op eenen diamant, welke zich in het midden eener glazen klok met oxygeengas gevuld, bevindt.

{==268==} {>>pagina-aanduiding<<}
Alsdan bemerkt men dat de diamant zwart wordt, hier en daer eenige roodgloeijende vonken laet zien en eindelyk verdwynt. Wanneer men later den gas der klok aen scheikundige onderzoekingen onderwerpt, herkent men dat hy uit koolzuergas bestaet, waeruit men kan besluiten dat het diamant inderdaed koolstof is. Zulkdanige proefneming kan nog op de volgende wyze bewerkt worden. Eene porcelynen buis van buiten met leem bestreken en in een komfoor geplaetst, staet, by middel van twee glazen buiskens in verband met twee verkensblazen, waervan de eene met oxygeengas gevuld en de andere luchtledig is. Men plaetst diamant in het midden der buis, houdt ze roodgloeijend zoolang de proefneming duert en met beurtelings op beide blazen te drukken, dwingt men het oxygeengas deze buis meermaels door te gaen.
Het diamant bekleedt den eersten rang tusschen de edelgesteenten en wordt byzonder als sieraed gebruikt. Bovendien wordt hy nog gebezigd als middel om glas te snyden. By tyds dient hy ook om de spilpunten van zakuerwerken te ontvangen; doch daertoe wordt hy heden algemeen vervangen door robynsteenen, waervan de waerde min groot is.
Men vindt het diamant in aengespoelde gronden, bestaende uit keikens, aen elkander gehecht, by middel van yzerachtig of zandachtig leem. Deze gronden zyn doorgaens bloot en hebben eene tamelyk groote vlakte. Men heeft bemerkt dat de grootste diamanten gevonden worden op het diep vlak, op de kanten der breede valleijen en byzonder op de plaets, waer men gladde yzerkorrels vindt. Men vindt weinig of geen diamant op de hellende vlakten, hetgeen men gemakkelyk begrypt, wanneer men in aenmerking neemt dat het betrekkelyk gewigt van het diamant groot is; diensvolgens zal het zich op de laegste deelen van den aengespoelden grond moeten bevinden. De diamant-gronden zyn weinig in getal. Men kent er geene, dan in Indië, op het eiland Bornéo en in Brazilië.
Het zoeken van diamant is eene bewerking, die vele onkosten veroorzaekt, uit hoofde dat men genoodzaekt is eene groote hoeveelheid aerde te onderzoeken, in vergelyking met het klein getal

{==269==} {>>pagina-aanduiding<<}
diamanten die men er in vindt. Deze bewerking geschiedt door slaven.
In Indië wascht men de diamantgronden, ten einde ze van zout en leem te berooven; het overblyvende, bestaende uit keikens en yzer, wordt uitgestrekt op eene plek zeer vasten grond, alwaer men het laet droogen. Daerna doet men den diamant zoeken door naekte menschen, welke van toezichters bewaekt worden. Deze bewerking geschiedt in den zonneschyn, omdat men de diamanten alsdan gemakkelyker ziet.
In Brazilië legt men de diamantaerde op eene groote tafel, welker oppervlakte verscheidene verdeelingen aenbiedt. Deze tafel is een weinig hellend, en aen het bovengedeelte van elke verdeeling bevindt zich een moor, die er de diamantaerde oplegt. Het zand en het leem worden weggedreven by middel van water, dat men naer willekeur op de tafel giet; in het overblyvende zoekt men de diamanten met de hand. In elk werkhuis zyn eenige toezichters op eene tafel zittende. Wanneer een moor eenen diamant gevonden heeft, kletst hy in de handen en geeft den steen af aen eenen toezichter, die hem in eene kom legt. De moor, die eenen diamant van 70 grein gevonden heeft, wordt plechtig in vryheid gesteld; het geen niet belet dat de Mooren de schoonste en grootste diamanten achterhouden.
Het diamant in zynen natuerlyken staet is buitenwaerts ruw; ook geeft men het alsdan den naem van ruw diamant. Wat zyne innige samenstelling aengaet, gewoonlyk bestaet ze uit evenwydige schelferingen; ook is het moeijelyk diamant te klieven.
Alhoewel het diamant sedert lang gekend is, heeft men nogtans de manier om het te slypen maer in het jaer 1476 uitgevonden. Deze ontdekking is men aen Lodewyk van Berchem, een Bruggeling, verschuldigd. Hy had bemerkt dat twee diamanten tegen elkander gewreven, zich onderling tot fyn gruis doen overgaen.
Het diamantslypen geschied by middel van eene liggende yzeren schyf, waerop men diamantpoeder met een weinig olie gemengd, plaetst. De diamant, dien men wil slypen, wordt gesoldeerd by middel van tin in eenen koperen knop, welken men in eene yzeren

{==270==} {>>pagina-aanduiding<<}
nyptang vasthecht. Deze nyptang met een gewigt beladen, drukt den diamant tegen de yzeren schyf, waeraen men by middel van het een of het ander werktuig, eene sneldraeijende beweging verschaft. In het gesticht der heeren Bovie, te Antwerpen, geschiedt deze in bewegingbrenging by middel van een stoomtuig. Wanneer de eene vlakte van den diamant geslepen is, herplaetst men hem in den koperen knop en zoo vervolgens.
Er bestaen eenige diamanten, welke men niet kan slypen. Ze worden gebruikt om glas te snyden of wel men vergruist ze in eenen stalen mortier.
Men onderscheidt de geslepene diamanten in verschillige soorten, te weten: 1o tafelsteenen, derzelver beide vlakten zyn plat en derzelver rand schuinsch; 2o diksteenen, derzelver bovenvlakte is plat en derzelver onderste gedeelte heeft eenen prismatischen vorm; 3o brillantsteenen of enkel brillanten, derzelver algemeene vorm is gelyk aen dien der diksteenen; nogtans heeft derzelver rand, in plaets van vier acht zyden, welke in langwerp-vierkantige ruiten, verdeeld zyn. Dat gedeelte maekt het derde van den diamant uit; het overige of onderste gedeelte bestaet uit symetrische ruiten beantwoordende aen die van het bovengedeelte. De brillanten hebben dan dry-en-dertig ruiten op elke vlakte, andermael hebben zy dertien ruiten op de bovenvlakte en negen op de onderste; 4o roossteenen of enkel roozen, derzelver ondervlakte is plat, het bovengedeelte verheft zich bolvormig en heeft vier-en-twintig vlakten: zes dezer zyn dryhoekig en vormen door vereeniging van derzelver spitsen, den punt van den diamant, zes andere dryhoekige vlakten zyn met derzelver steun onder de vorige geplaetst, en laten tusschen zich zes kleine ruimten, welke ieder in twee vlakten verdeeld zyn. Alle roozen hebben niet hetzelfde getal vlakten; eenige, zoo als de antwerpsche roos of de halfhollandsche roos, hebben maer achtien of twaelf ruiten.
De brillanten glinsteren het meest en worden altoos doorzichtig gezet; de roozen integendeel worden ondoorzichtig gezet, dat is zeggen dat men achter derzelver ondervlakte een zilveren plaetje plaetst, opdat de diamant zynen glans zou blyven behouden.

{==271==} {>>pagina-aanduiding<<}

Aen sommige brillanten geeft men den naem van pendelokken, derzelver vorm is gelyk aen dien van eene kleine peer en is met eene groote hoeveelheid ruiten overdekt. Zulke brillanten hebben eene groote waerde.
Het grootste gedeelte diamant wordt in Holland en in Antwerpen geslepen.
Men verkoopt het diamant by het gewigt; de eenheid van dat gewigt draegt den naem van karaet, omdat het zaed van eenen plant kuara genaemd, eertyds diende om het diamant te wegen. Een karaet weegt 4 grein (20 centigram en 5 milligram) en wordt verdeeld in ½, ¼, ⅛, 1/16, 1/32 en 1/64. De prys van het diamant is zeer hoog. Diegene, welke niet geschikt zyn om geslepen kunnen te worden hebben eene waerde van 30 tot 36 frank het karaet.
Wanneer een diamant geslepen kan worden en dat deszelfs gewigt minder dan een karaet is, wordt hy verkocht aen den prys van 48 frank het karaet. Voor een zwaerder gewigt brengt men dat tot het vierkant en men vermenigvuldigt het met 48; by voorbeeld een diamant, wegende 3 karaet, heeft eene waerde van 3 × 3 × 48, dat is van 432 flanken. Men begrypt dus ligt dat de prys van het diamant spoedig klimt, naermate deszelfs gewigt grooter is.
De prys der geslepene diamanten is veel grooter, uit hoofde van den arbeid en van het verlies in gewigt. Deze prys is zeer verschillig volgens den vorm, de zuiverheid, de kleur en het gewigt van den diamant. Als grond van berekening der waerde van diamanten, zwaerder dan een karaet, neemt men het vierkant van derzelver gewigt vermenigvuldigd met 192, of veeleer eenen bepaelden prys voor het karaet volgens de gebreken of de schoonheid der diamanten.

Antwerpen, 18 October 1847.

F.J. Matthyssens.










{==272==} {>>pagina-aanduiding<<}

Boekbeoordeelingen.

1o Hageroozen, verhalen, door Eduard Michels. Gent, L. Hebbelynck, 1847. 215 bladz. in-12, met eene op steen gedrukte titelplaet.


2o Myn eerste blik in de wereld, door Felix-A. Boone. Gent, Wed. Gysdaele en Zoon, 1847. 124 bladz. in-12.


3o Meibloesem, door Hendrik Peeters. Antwerpen, P.-E. Janssens, 1847. 130 bladz. in-8o.


4o De laetste dag der eerste wereld, heldenspel in vyf bedryven, door Hendrickx. Gent, Hoste; Amsterdam, Sybrandi, 1847, 83 bladz. in-8o.

1o De Hageroozen bevatten vier verhalen, welke, indien wy er een uitnemen, zoodanig op zich zelven staen, dat wy gelooven over elk in het byzonder eenige woorden te moeten zeggen.
T'huis by de boeren, de geschiedenis eener familje, opent den bundel. Dit verhael, even als de andere, munt uit door nauwkeurige, omstandige schildering van het land van Waes. Te regt mogt de heer Michels zeggen dat hy, een kind zynde, in stilte en in eenvoudige zeden werd grootgebragt; dat hy de poëzy van den huiselyken kring altyd boven alles lief heeft gehad; dat die poëzy in de détails ligt, in de kleine dingen, die men op het stille land zoo goed opmerkt en gevoelt, en die in het woeliger leven der volksmassas, ongemerkt en ongevoeld, verschynen en voorbygaen: T'huis by de boeren draegt, en zeker wel wat al te veel, het merk van die voorliefde des Schryvers voor die fraeije détails, voor die lachende herinneringen aen zyne eenvoudige jeugd. Nimmer was motto beter gekozen, dan hetgene welk aen het hoofd van des heeren Michels T'huis by de boeren staet; het karakterizeert zelfs den ganschen bundel:

{==273==} {>>pagina-aanduiding<<}


Een groote dichter word ik nimmer, 
'k Gevoele dat maer al te wel; 
Want zing ik, 't geldt myn dorpjen immer, 
Of 't een of 't ander beuzelspel. 
 
Ginds zie ik gras en biezen groenen, 
Langs 't vlietje slechts in 't dorp gekend, 
Daer loop ik in myn kinderschoenen, 
En 't dorpje schynt my zonder end. 
 
Ik hoef daer naer geen lied te zoeken, 
Daer klinken lieders overal, 
De vreugde lacht uit alle hoeken, 
De vreugde woelt op berg en dal 1. 


Men denke nogtans niet dat de bevallige, zachte tafereeltjes zooals: het middagmael by Trui en Geert, de bruiloft, enz., welke de Schryver zoo kunstig en zoo overvloedig in zyn eerste verhael zaeit, van tyd tot tyd door geene treffende, hertroerende bladzyden afgewisseld worden; in tegendeel, wy hoeven hier slechts op den kleinen Savoijard en het Koewachtertje te wyzen, vooral wanneer dit jongsken het lyden van Lena ziet en die ongelukkige vrouwe tracht te troosten, en den lezer het regt aendoenlyke tafereel der moeder by Heintjes bed te herinneren.
Twee hoofdgebreken gelooven wy den heer Michels in T'huis by de boeren te moeten doen opmerken: het eerste geldt de leiding en vloeit daeruit voort dat de gang van het stuk vaek noodeloos door kwistige beschryvingen of bespiegelingen belemmerd wordt, er geene genoegzame eenheid in de verscheidene deelen heerscht, en het verhael slechts uit te samengevoegde epizoden bestaet, die den lezer wel afzonderlyk, doch niet in haer geheel, boeijen. Het andere gebrek ligt niet in den vorm; maer, erger, in de gedachte: wy keuren de zwarte, ontmoedigende kleur, die op vele bladzyden van het verhael verspreid ligt, af; de ondeugd zegepraelt al te dikwils op de deugd; de goede wordt al te dikwils met rampen overladen, die hy niet verdiend heeft, terwyl de ellendeling, welke al die kwalen berokkent, ongestoord tot aen den strot in de wellusten baedt. Dat mogt, vooral in den bundel van den heer Michels, geene plaets grypen: nimmer mogt hy den volgenden zin neêrgeschreven, en nog veel min tot grondbeginsel, tot strekking van T'huis by de boeren hebben

{==274==} {>>pagina-aanduiding<<}
laten dienen: ‘het is alsof de mensch geblinddoekt was en er twee bekers voor hem stonden: de eene zou het leven geven, en de andere den dood, en dat er eene Almagt tot hem zeide: kies niet en drink!’ - De heer Michels wete dat het fatalismus alle goed, alle deugd, alle liefde in den mensch doodt.
Ridder Kuno, eene bladzyde uit de geschiedenis van den verleden tyd, is den Schryver van T'huis by de boeren onwaerdig. Dit verhael krielt van onwaerschynlykheden: men ziet ligt dat het eene jonge vrucht van den heer Michels is; het ontsiert werkelyk de Hageroozen. De twee zusters bevielen ons oneindig meer dan de woeste Ridder Kuno: hier vinden wy den Schryver terug. De twee zusters bevatten de tegenoverstelling van eene deugdzame, eenvoudige huismoeder aen eene dwaze, romaneske dame, het huiselyk geluk van gene, en de buitensporige, heillooze levenswyze van deze. In den brief van Theresa aen Leone zyn langheden, die den lezer onnatuerlyk moeten voorkomen, omdat Leone vele der vertelde zaken, zoowel als Theresa, die ze haer schryft, kennen moet.
Het laetste verhael des bundels Theresa en de kinderen staet in verband met het voorgaende en zou zonder de minste hindernis en zonder eenigzins van zyn belang te verliezen tot twee of drie bladzyden kunnen ingekrompen worden.
Mogten wy den heer Michels voor het vervolg eenen raed geven, zoo zouden wy hem zeggen, dat de letterkunde by ons iets meer dan eene bloote kunst zyn moet: schilderen om te schilderen is in onze eeuw en in ons land nutteloos tyd verspillen. De Schryver heeft in Vlaemsch-België eene hoogere zending. Vlaenderen, weleens de schitterendste parel van het westerlyk gedeelte van Europa, is niet meer wat het was. Eene andere ziel moet in dit schoone, nog van den slaep verbysterde lichaem gestort worden. Het vlaemsche volk uit den zedelyken en verstandelyken sluimer opwekken en de zonne der verlichting en des bewustzyns van eigen waerde over den Vlaming doen schynen, moet het doel van den vaderlandschen schryver zyn.

2o Myn eerste blik in de wereld is het eerste voortbrengsel van een jongen gentschen letterkundige, den heer Felix-A. Boone. De titel zou welligt kunnen doen veronderstellen dat de Schryver een overzicht in zyn werk geeft van hetgene hy zoo al op de aerde heeft ontmoet: dit is echter het geval niet. De titel moet alleen aenduiden dat de eerste blik in de wereld het eerste boekdeel is, dat de heer Boone in de wereld zendt.
Helaes! Een ander doel dan te schryven om te schryven schynt de heer Boone niet gehad te hebben: wy lezen trouwens in het beginne van zyn

{==275==} {>>pagina-aanduiding<<}
Eersten blik: ‘Toen ik klein was, - ik spreek van gestalte, want voor het overige reken ik my thans niet grooter dan in de vrolyke jaren dat ik met de knikkers speelde en myne moeder plaegde, - nu toen ik klein was, stond ik gaern voor het venster van een' boekverkooper, ik las de titelbladen der te koop gestelde werken - en, waerachtig, ik beminde de schryvers enkel voor het titelblad; - of onze eeuw van oppervlakkigheid daer schuld aen had, dit kan ik niet zeggen; - soms zeide ik by my zelven: wanneer ik eens groot ben, dan schryf ik ook een boek, en al de jongens zullen voor het venster komen zien, van dien tyd af begon ik aen het boekenschryven te denken - om van de jongens bewonderd te worden.’ Zulks is wel aerdig; doch wy hopen toch niet dat het den Schryver ernst zy. Zoo mag men over de letterkunde niet denken, en dat de heer Boone er inderdaed aldus niet over denkt, bewyst ons hier en daer zyn Eerste blik, die soms nog al eens eene gedachte, welke in onmiddelyk verband met de huidige verordeningen der maetschappy staet, oplevert.
Een boek, zoo als hetgene van den heer Boone, verscheen er in Vlaemsch-België tot hier toe niet. Het bevat, in tien avonden voorgedragen in samenspraken, eene, ja al te sombere geschiedenis, luimig, humoristisch? verteld. Het is zeker geene geringe verdienste zich in onze opkomende literatuer een onbewandeld pad te willen afsteken; eene tweede vraeg echter valt hier seffens op: is de jeugdige schryver in zyne poogingen geslaegd? Voor het algemeen mogen wy niet ja antwoorden: weinig luimige zetten hebben onze goedkeuring weggedragen; een aental zyn of louter sofismen en paradoxen, of op hunne plaets niet. De lezer wordt te met onaengenaem door ondereenmenging van ernst en scherts geschokt; iets wat de heer Boone had moeten vermyden. Om het humoristische vak wel te beoefenen, moet men zeer veel takt bezitten, hetgene den Schryver verscheidene malen ontbroken heeft. By een luimig schryver moet bovendien alles nieuw zyn, of hy eindigt luimig te zyn.
De heer Boone vertelt zeer wel, en weet nog beter in welke omstandigheden hy treden mag: hy heeft ons in zyn Eersten blik getoond dat, indien hy zich wilde voorstellen, niet meer den belachelyken kant der zaken te beschouwen en zyne schimpschoten daer te laten, hy den noodigen aenleg heeft om een niet onverdienstelyken romanschryver te worden. Wenscht men hiervan de overtuiging te hebben, zoo leze men alleenlyk den avond waerin er over den yselyken moord der schoone Kathalina door den eerloozen Edmond Vertalini gesproken wordt, de liefdesverklaring van dien afschuwelyken Italjaen aen Klara en de wel geschetste dievenvergadering by Tjoosken en Peeremie.
Alhoewel wy gansch met het gevoelen van den heer Boone over de doodstraf instemmen en wy de gezworen vyand zyn van het halsregten,

{==276==} {>>pagina-aanduiding<<}
als van een onmenschelyk overblyfsel van het gruwelyke middeleeuwsche ius talionis, zoo stond ons nogtans de uitval tegen dien wezenlyken, door de maetschappy bedreven en goedgekeurden vergeldingsmoord niet aen, als zynde de Schryver verre van de krachtigste middelen ter verdediging der afschaffing van de doodstraf gebruikt te hebben; daerenboven is al wat hy er over in het midden brengt onklaer voorgedragen.
Wy hopen dat, indien de lust den heer Boone bekruipt, andermael eenen blik in de wereld te werpen, hy niet meer slechts uit verveling 1 schryven; maer het edele doel der ontvoogding van zyne vlaemsche broeders overal zal in het oog houden.
3o De Meibloesem is een keurige tuil der lieve eerstelingen van des heeren Peeters bloeijenden, stoeijenden geest. Als dichter beschouwd is de heer Peeters in den eersten leeftyd: hy is als een jeugdige boom, die nog geene vruchten draegt; maer wiens kruin in de lente zich met teedere bloemen omkranst, welke den schoonsten oogst voor de toekomst beloven. Thands wellen de bloemen den Schryver van den Meibloesem meestal uit het verstand; maer er zal voor hem een tyd komen, dat hy de plooijen van des menschen hert ontvouwen, dat zyn gevoel mannelyke vruchten dragen, - dat hy in een woord uit het herte zingen zal. Dan zal zyn alsnu reeds merkwaerdig talent, dat hy heden tot enkel spel, tot enkel dilettantismus gebruikt, in eene opborrelende, onweêrhoudelyke bronne veranderen; - dan zal de heer Peeters waerlyk dichter zyn.
De drie-en-dertig stukken die de bundel inhoudt, munten alle uit door oorspronkelyke bevalligheid, bekoorlyke frischheid en gemakkelyken vorm. In byna elk der stukken handelen bloemen als allegorische persoonaedjes: de heer Peeters voert het viooltje met zyne nederigheid, de lelie in hare trotsche pracht en de roos met haren hoogmoed ten tooneele, en maekt ons deelachtig aen al hunne wederwaerdigheden en genietingen. Die allegorische handeling, welke byna overal plaets heeft, maekt den bundel wel eenigzins eentoonig.
De volgende stukken hebben ons om hunne fraeije vinding en bewerking zeer behaegd: 's Morgens in de lente, De engel, By de bron, De bloemtuil, De lelie; alsook de kinderdroomen: Drie kroontjes, 'k Wenschte dat ik sliep, welke, uitgenomen Het weverken, waerin te veel kunstwoorden voorkomen, onder de beste van den bundel mogen gerekend worden.
De wiegster, Ware ik ryk, Vrees, Lief maegdelyn en Lief knapelyn zyn voortreffelyk van vorm en zeer geschikt om getoonzet te worden.

{==277==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vergeten wy niet van het byzonderste stuk uit den Meibloesem de koningin der bloemen te spreken. Dit, misschien wat al te lang, gedicht geurt een melancholischen en fantastischen wasem, die den lezer doet mymeren; de afwisseling van maet, telkens dat de moeder of de koningin spreekt, of de dichter zelf van de bloemen zingt, is vol harmony en komt zeer wel met den aert der denkbeelden overeen.
De heer Peeters weet van tyd tot tyd in zyne stukken een uitnemend gebruik van naïve trekken te maken, die iedereen met genoegen lezen moet. Zulke zyn onder andere:

En Hendrik had de schoonsten 
Uit heel den hof gezocht, 
En had ze waerlyk wonder 
Tot eenen tuil gebrogt, 
Het waren maegdeliefjes 
En andren, rood en blauw, 
Wier naem ik heb vergeten, 
Want ik vergeet zoo gauw. 
 
Hy weefde een linnen kleedje 
En zong zoo schoon een lied! 
Ge zingt schoon (sic) liedjes, moeder, 
Maer zulke kunt ge niet. 
 
Het kleed was toen geweven, 
ô Moeder, 't was zoo wit! 
't Is zeker dat myn beste 
Die reinheid niet bezit. 
 
De kleinste zegde fluistrend, 
Een blosjen op 't gelaet, 
Dat haer een vlinder liefhad, 
En liefhad inderdaed; 
Doch niemand mogt het weten, 
Want anders was ze kwaed. 


Enkele malen vervalt de Schryver, wat de gedachten aengaet, in herhalingen, die hy had moeten vermyden:

En sommige zegden elkander iets stille - 
Waerachtig dit fluisteren maekte my kwaed; 
Ik dacht dat ze altyd van my spraken, en zoo ze 
Geen bloemekens waren, ik droeg haer steeds haet. 

{==278==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wanneer ik 's avonds 
Aen 't venster lag 
En naer den hemel 
Diep mymrend zag; 
Dan werd ik tegen 
De sterkens kwaed; 
Ik had ze byna, 
Ja, zelfs gehaet. 


De twee laetste versjes zyn alsmede niet welluidend.
Herhalingen van woorden treft men soms ook aen:

Die bloemen teêr en fyn, 
En sprak me teêr en fyn. 
't Bloemken is zoo teêr en fyn. 
Toen alle de bloemekens lachend en fyn. 
't Scheen me een parel zoo schoon en fyn. 


Het laetste vers van het volgende schynt ons geen goed vlaemsch:

Wanneer een nienwe lente 
Op de aerde groente brogt, 
Was Hendrik in het hofken 
Die lieve bloemen zocht. 


Doch dit zyn kleinigheden, die wy misschien niet hadden hoeven aen te raken.

4o Het was zeker een stout besluit van wege den heer Hendrickx 1 om met een onderwerp, dat door de beroemdste dichters onzer eeuwe is behandeld geworden, eene plaets onder de nederduitsche letteroefenaren te willen vorderen. Wie kent er Byron's mysterie Heaven and Earth, Moore's Loves of the Angels, La Martine's Chute d'un Ange, de eerste zangen van des grooten Bilderdijk's Ondergang der eerste wareld niet? Ofschoon wy geenszins het dichtstuk van den heer Hendrickx met welkdanig dier beroemde vernuften willen vergelyken, zoo is het nogtans

{==279==} {>>pagina-aanduiding<<}
onze pligt te verklaren, dat hy zich veel beter uit den slag heeft weten te trekken dan dat wy het hadden durven te gemoet zien.
De laetste dag der eerste wereld is inderdaed een merkwaerdig gedicht, dat den heer Hendrickx doet kennen als eenen man die, zeldzaem genoeg in onzen leeftyd! den regten toon van het heldendicht gevonden heeft, en die, zoo hy zynen smaek eenigzins meer kan vormen, onder de weinige ware dichters, die de nederduitsche letterkunde thands bezit, geen geringen rang zal bekleeden. Doch spreken wy nader over het dichtstuk zelf.
De laetste dag der eerste wereld onderscheidt zich door vinding en plan. Tot hier toe waren onze vlaemsche dichters uitermate schuchter; en, indien men eene uitzondering voor den heer Van Duyse maekt, waegden zy het geenszins gedichten van eenigen omvang te vervaerdigen, al wat zy dorsten, en dit scheen hun een buitengewoone arbeid, was eene duitsche ballade met eenige lieux-communs, zonder studie van karakters der persoonaedjes, uit te rekken: de heer Hendrickx vatte een dramatisch heldendicht aen.
Wy gelooven den lezers van het Taelverbond het schoone plan, dat de heer Hendrickx met veel gevoel en kunst heeft uitgewerkt te moeten mededeelen; om zulks echter wel te verstaen is het noodig dat wy hem met den oorsprong van het dichtstuk bekend maken:
De grondgedachte, zegt de Dichter zelf, ligt opgesloten in het Heilig Schrift, Genesis, hoofdstuk 6, vers 1-8.
Die, op gemelde plaets, den Bybel wil openslaen, zal zien dat er aldaer gewag gemaekt wordt van Zonen Gods uit welker ongeoorloofden minnehandel met de dochteren der menschen, de reuzen voortsproten. Steunende op het apocryphe boek Enoch, waer deze Wachtengelen van het Paradys genoemd worden, heeft de Dichter, die Zonen Gods: Paradysengelen geheeten.
Die beide benamingen van Zonen Gods en Wachtengelen zyn van al te uitgestrekte beteekenis, en doen weinig zien welke de hoedanigheden waren der wezens die deze namen droegen. Het stond den Dichter dus vry hun zulke eigenschappen toe te kennen als de bewerking van het gedicht vereischte. De heer Hendrickx heeft de Paradysengelen dus beschouwd als bovennatuerlyke wezens, verlichaemlykt in menschelyken vorm, voor zooveel zy wachters van het Eden waren; maer welke hun stoffelyk daerzyn voor het onstoffelyke, als Engelen, konden verruilen 1.
Gaen wy nu tot de ontleding over:

{==280==} {>>pagina-aanduiding<<}

Proloog: Semeixas, vorst der Paradysengelen en Sathaniël, Paradysengel, spreken over den ondergang der wereld en over het redden hunner geliefden. Beide beminnen Hialah, dochter van Noach, doch aen Sathaniël is de liefde van Semeixas voor deze maegd onbekend. Sathaniël wordt van Hialah bemind.
Eerste bedryf. Men viert het feest der Zon. Raphaël kondigt den ondergang der wereld aen. Noach en Japhet, denkende dat Hialah onder de feestvierenden is, zoeken haer; zy vinden de maegd niet. Japhet zegt aen Noach dat hy gelooft dat zyne zuster in de magt van Exaël, den vorst der Reuzen, is. Japhet begeeft zich naer Exaël en eischt zyne zuster terug; doch zy is by den Reus niet. Exaël stelt zich voor de maegd te schaken. Sathaniël en Hialah zitten in eene spelonk van het dal Thamar en onderhouden zich over hunne liefde. Sathaniël hoort van haer dat Semeixas haer insgelyks bemint; maer door het meisje verstooten wordt. Hialah beloofd aen heuren vader, voor Sathaniël eene plaets in de arke te vragen, en komt met haren beminde overeen des avonds in dezelfde spelonk weder te keeren, om hem antwoord te brengen. Exaël is ondertusschen ook in de spelonk en bespiedt de geliefden. Hialah verlaet de spelonk, na wie de Reus en later Sathaniël.
Tweede bedryf. Cham heeft zyne zuster uit de spelonk, terzelfdertyd, als den Reus, zien komen: hy vermoedt dat zy in ongeoorlofden minnehandel met die telg der zonde leeft. Hialah verdedigt hare onschuld by Noach, Cham blyft haer betichten, en Japhet heeft medelyden met zyne zuster. Noach weet niet of hy aen de beschuldiging van Cham of aen de onnoozelheid van zyne dochter moet geloof slaen.
Derde bedryf. Het is avond. Hialah wacht in de spelonk haren Sathaniël af. Exaël treedt in en maekt aen het meisje zyne liefde bekend, die met verachting wordt afgewezen. Semeixas schiet toe en geeft Exaël met zyne knods eenen slag op het hoofd dat hy halfdood nederzinkt. De liefdesverklaring van Semeixas wordt even als die van den Reus beantwoord. Noach vertoont zich met zyne zonen: Semeixas wil zich over het versmaden zyner liefde wreken en zegt dat hy Hialah, den Reus liefkozende gevonden heeft. Noach vloekt zyne dochter. Semeixas blyft by Hialah: Sathaniël treedt in, er heeft eene worsteling tusschen de twee Paradysengelen plaets. Semeixas vliedt. Beide gelieven gaen naer Noach om hem met de waerheid bekend te maken.
Vierde bedryf. Hialah en Sathaniël komen by Noach, die zyner dochter geene vergiffenis schenkt, en met zyne zonen naer de arke trekt. Thelmelahim, vrouwe van den Reus, vindt dezen zieltogend en verzorgt hem. Semeixas zoekt naer Hialah en erkent in den neêrgevelden Reus zynen zoon.

{==281==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vyfde bedryf. Het tooneel heeft plaets op den berg Hermoniïm. Exaël en zyne vrouw, Semeixas, Sathaniël en Hialah bevinden er zich op. Worsteling om Hialah. Raphaël dondert allen, uitgenomen Hialah, in de helle, en voert het meisje naer de ark. De zondvloed is begonnen.
De karakters zyn in het heldenspel zeer wel tot het einde toe volgehouden. Noach vooral is eene echte schoone figuer. Zoo hebben wy altyd dien aertsvader in den Bybel begrepen. Ja, dit is wel die vrome man, welke te midden der algemeene verdorvenheid 1, ‘toen de Heere zag, dat der menschen boosheid groot was op der aerde, en al het dichten en poogen huns herten hoe langer zoo boozer werd,’ steeds aen Jehovah denkt, één oogenblik offeranden noch gebeden kan vergeten, en door al het snoode dat hem als in eenen dwarrelstroom wentelt, verbysterd is. De stryd, dien in zyn hert vroomheid en vaderliefde leveren (II en IV bedryf), wanneer hy Hialah door den Reus verleid waent, dit gedurig aerzelen om over zyne lieve dochter zynen vloek of zyne vergiffenis uit te spreken, is meesterlyk geschetst. De door den schyn en den samenloop der omstandigheden bedrogene Cham, zoo driftig, zoo hardnekkig in het betichten zyner reine zuster, en de medelydende, goede Japhet, zyn twee persoonaedjes, die ons insgelyks bevallen hebben. Hialah die zoo noodlottig door haren broeder veracht, en door haren ouden vader gevloekt wordt, en nogtans zoo zuiver in hare liefde voor Sathaniël is, wekt alsmede het belang van den lezer. De engelen Sathaniël en Semeixas kwamen ons, om hunne zeer dikwils weinig engelachtige tael, minder goed geslaegd voor. De Reus Exaël stond ons meer aen.
De heer Hendrickx is een krachtig schilder: men leze slechts om daervan de overtuiging te hebben, het heerlyke tafereel van de worsteling tusschen de Paradysengelen en Exaël en Thelmelahim. Alles is hier beweging en leven. Zulke brokken toonen genoegzaem aen, welke hooge vlugt de heer Hendrickx nemen zal.
Het schynt ons dat het tweede tooneel van het vierde bedryf, alwaer Semeixas in Exaël zynen zoon erkent, den gang van het stuk vertraegt en verhindert: dit tooneel levert niet genoeg belang op om het vierde bedryf, waerin de aendacht van den lezer toch reeds in eenen hoogen graed van spanning gebragt is, te eindigen.
De dichter heeft wel eens uit het oog verloren dat Jehovah geen Jupiter zyn mag: wy weten dat, dichterlyk gesproken, de straffende God der Goden uit het oude testament de Vader van liefde uit het Evangelie niet is; doch in allen gevalle mogt Jehovah niet tieren, zooals hy het door den mond van Raphaël doet.

{==282==} {>>pagina-aanduiding<<}

Rymende en rymlooze verzen wisselen elkander in het dichtstuk af. Tael en versificatie laten op vele plaetsen te wenschen over; maer men denke dat de heer Hendrickx tot hier toe in het fransch schreef. Die onnauwkeurigeden, welke geenszins de schoonheid van plan en aeneenschakeling verminderen, zullen in een tweede dichtstuk welligt verdwynen.
De Dichter kondigt een dramatisch gedicht: Don Juan, aen. Wy hopen dat het spoedig het licht moge zien en de lezing er van ons nog meer genoegen doe dan De laetste dag der eerste wereld ons verschaft heeft. De bytreding van den heer Hendrikx tot de vaderlandsche Schryvers is inderdaed geene kleine aenwinst voor onze jonge letterkunde.

Gent.

J.F.J. Heremans.






Sint Merten.

Aen de kleine Maria-Therese.


Hoort eens, kinderkens! Op morgen 
Komt Sint Merten in de buert, 
Om voor 't lieve kind te zorgen, 
Dat zijn bede tot hem stuert. 
 
Morgen avond zal hy komen; 
Langs de schouw van menig huis 
Zal bonbon beneden stormen 
Met een aengenaem gedruisch. 
 

{==283==} {>>pagina-aanduiding<<}

Want Sint Merten zal u zegenen 
Met het lekkerst dat hy biedt, 
Appels, noten, zal het regenen, 
Peperbollen; wat al niet! 
 
Grabbelen zult gy in vryheid 
Tot een loon van kinderdeugd; 
Grabbelen, o! dat is blyheid, 
Dat is 't kunstje van de jeugd. 
 
Zijt als heden braef op morgen; 
Als de zonne nederdook, 
Zal Sint Merten voor u zorgen: 
Anders gaf de schouw.... maer rook! 
 
Prudens Van Duyse. 


November 1847.






Sint Niklaes.

Aen den vierjarigen Florimond.


Jongen, er is nieuws voor handen, 
Sint Niklaes is op de baen. 
Hy doorreed al vele landen, 
En komt spoedig hier ook aen. 
 
Op een sneeuwwit peerd gezeten, 
Met een gouden zaêl en toom, 
Overal goed man geheeten, 
Overal zeer wellekoom! 
 

{==284==} {>>pagina-aanduiding<<}

Als de kinderkens al slapen 
Rijdt hy nog by nachte rond, 
Om hun vreugde te doen rapen 
In den vroegen morgenstond. 
 
Hy komt aen de deure kloppen, 
Waer er zoete kindren zijn; 
Hy brengt peerden, trommels, poppen, 
Lekkerkoek en massepijn. 
 
Zoo ge blijft gehoorzaem wezen, 
U met zusje wel verstaet, 
En uw bedeken blijft lezen, 
Als ge ontwaekt of slapen gaet. 
 
'k Zal den goeden man dan spreken, 
Door uwe ouders zoo bemind, 
En wat speelgoed voor u smeeken 
Van dien lieven kindervriend. 
 
Zeker zal ik dat verkrygen 
Met wat lekker dingen toe, 
Anders zou ik moeten zwygen 
Of ik kreeg alleen - een roê. 
 
Prudens Van Duyse. 


Gent, 1847.







{==285==} {>>pagina-aanduiding<<}

Verknochtheid.


't Was nacht! - maer geen nacht die de ziel zou doen yzen, 
Geen nacht waer en stormen en duisternis ryzen; 
Geen nacht, die den luister der schepping verdooft; 
't Was nacht, - maer een nacht ryk aen starren en stralen, 
Aen treffende stilte, aen verborgene talen 
Alléén door den dichter gehoord en geloofd. 
 
't Was nacht, - en een lust dien ik liefde zou noemen, 
Bewoog my tot mymering midden myn bloemen..... 
Wat schenen ze treurig!.... maer immer toch schoon! 
Twee lieflingen had ik, twee geurige roozen 
Myn vreugde! ach, ook zy schenen zuchten te loozen, 
En klaegden op diep ongelukkigen toon: 
 
‘o, Zuster, zei de eene, wat smart voor ons beiden, 
Eén nacht nog, een enklen, dan moeten wy scheiden! 
Want leven, ach! leven dat kan ik niet meer!’ 
‘- Ach! lieve, sprak de andre, waerom zoo te treuren? 
Wat deert u?.... Wat lust ge om uw moed op te beuren? 
'k Deed alles voor u, want ik min u zoo zeer!’ 
 
‘- Geen heul heelt myn leed: 'k ben in 't harte getroffen. 
De slag is te snerpend, en neêr moet ik ploffen!’ 
‘- Zeg toch, zusje lief, wat zoo treurig u maekt?’ 
‘- 'k Dacht steeds te begraven 't geheim van myn rouwen, 
Doch 'k wil, vóór ik sterf, myner zuster 't vertrouwen; 
Treed by, eer myn stem onbescheidnen ontwaekt..... 
 
Ge kent wel dien vlinder, die stipt alle dagen 
My kwansuis wat kleur voor zyn wiekjes kwam vragen? 
Vergeef my toch, zusje, 'k misleidde u te lang. 
't Was dát niet wat hem aen myn boezem deed kluisteren, 

{==286==} {>>pagina-aanduiding<<}

't Was liefde die hy in het oor my kwam fluisteren, 
Hy roofde geen kleur - maer een kus op myn wang. 
 
Myn roosje, sprak hy, 'k heb zoo ver al gevlogen, 
Maer 'k vond nooit een bloempje, zoo rein aen myne oogen: 
Al 't schoone der wereld, by u, schynt me rook! 
En als hy dat zegde voelde ik iets aen 't harte, 
Dat 'k nooit nog gevoelde by vreugde noch smarte, 
Maer 'k kende dat gauw, ik beminde hem ook. 
 
Maer, zie! dezen ochtend naer lieve gewoonte, 
Kwam hy om zyn kusje, immer blakend van schoonte; 
Doch, onder zyn tooisel van purper en goud, 
Verschuilde er iets raers dat my 't harte deed scheuren, 
En 'k vroeg, zoo als gy: vriend, waerom dus te treuren? 
o, Spreek! want van schrik wordt de boezem my koud! 
 
Ach! roosje, myn roosje, vaerwel! ik moet sterven, 
Myn doodsuer is daer, geen genâ te verwerven..... 
Maer 'k sterf op uw boezem, zoo'n dood is zoo zoet! 
En 'k voelde hem trillen, en 'k hoorde hem zuchten, 
Dan zag ik zyn oog 't jongste blikjen ontvlugten..... 
En 't koeltje blies zacht - en hy viel voor myn voet! 
 
Neen, leven, dat kan ik niet meer na die proeve, 
Doch, zusterke lief, ik ben innig zoo droeve 
Alleen u te laten..... De ramp is zoo groot!.... 
Vaerwel, engelin, tot in betere tyden!....’ 
‘- 'k Zal, zuster, sprak de andere, uw afscheid niet lyden, 
Eén dag groette ons leven, één dag groete ons dood!’ 
 
En beide myn roosjes bewogen haer stengels 
En bogen, als onder den adem eens engels, 
Haer lievende kruin naer elkanderen neêr..... 
En de ochtend brak aen, en het twyfelig donker 
Verzwond voor 't bezielende zonnegeflonker, 
En alles bekwam - maer myn roosjes niet meer. 
 
W. Rogghé. 


Gent, 1847.



{==287==} {>>pagina-aanduiding<<}

Kunst- en letternieuws.

Vlaemsch Tooneel. - Het is reeds zoo dikwils gezegd, dat het tooneel een groot middel ter onderwyzing en ter beschaving is, dat het onnoodig wordt zulks hier te herhalen. Wy wilden alleenlyk aenstippen welke leemte wy in het tydschrift aenvullen, door eenige bladzyden aen de chronyk van dit belangryk beschavingsmiddel te wyden. Inderdaed terwyl wy onze lezers met de vorderingen bezig houden, welke die schoone kunsttak op onzen vlaemschen bodem doet, hopen wy de tooneellisten aen te moedigen, door den goeden uitslag hunner poogingen, en de ongenoegens die zy op hunne moeijelyke baen ontmoeten, in de vlaemschsprekende gewesten meer ruchtbaerheid te geven. Dit kan echter niet zonder eenig kritiek geschieden en bywylen zullen wy onze berispende stem moeten doen hooren. Doch men vreeze van ons geene bitsigheid, wy weten te wel dat men van iets dat ontkiemt niet mag eischen wat de volle bloei ter nauwernood geeft. Wy zullen ons niet toeleggen op het zoeken van kwetsende woorden die heden niet dan te veel in het vocabularium der litterarische kritiek te vinden zyn; maer wy zullen trachten ons oordeel onpartydig en juist te houden, kiezende gevoel en rede tot de geleidsters onzer oordeelvellingen.
Dit gezegd zynde vervolgen wy. - Doch hier doet er zich eene aenmerkelyke zwarigheid op. Met welke maetschappy zullen wy aenvangen? Van welke gaen wy vooreerst de poogingen gadeslaen? Want eene menigte tooneelgezelschappen verlevendigen Vlaenderen en Braband, en allen verdienen zy hoogst onze aendacht. Er zyn er te Geeraerdsbergen, te Ninove, te St-Niklaes, in Temsche, te Lier, overal, in alle kleine stedekens, in de groote dorpen, en wy zouden gaerne over ieder eens een woordje reppen, is het niet in deze aflevering ten minste in eene volgende. - Een gelukkig toeval brengt ons uit die verlegenheid. Het genootschap de Fonteine te Gent, die op de planken vergrysde maetschappy, bereikt het vierhonderdste jaer haers bestaens. De leden hebben gevoeld dat, zoo het een mensch nooit toegestaen wordt dat eeuwgety te bereiken, het byna even zelden aen kunstvereenigingen vergund is, hun aenzyn zoo eeuwendurend uit te rekken. Daerom besloten zy het gelukkig tydstip met ongewoonen luister te vieren, en even gelyk de honderdjarige ouderling al zyne vrienden noodigt om met hem te jubelen, noodigde het genootschap de Fonteine al de medekunstgezelschappen uit, om meer pracht en vreugde aen het feest by te zetten. Een festival werd uitgeschreven, en beurtelings treden er de merkwaerdigste vlaemsche tooneelmaetschappyen des lands met een kunststuk op. Wy zullen nu een verslag van die vertooningen geven, waerby ons natuerlyk de meeste genootschappen zullen bekend worden. Aen die welke aen het festival geen deel nemen, zullen wy in eene andere aflevering een woordje wyden.
De maetschappy de Hoop van Antwerpen, de eerste ingeschreven zynde, trad op met Maria van Braband, historisch drama, oorspronkelyk van den heer Peeters, doch van den heer Driessens voor de spelers vergemakkelykt. Hoezeer wy ons ook tegen zulkdanige veranderingen moeten verzetten, nemen wy in aenmerking dat de tragedie des heeren Peeters, die elk in ons Taelverbond kan waerderen, zeer moeijelyk om niet te zeggen onmogelyk door liefhebbers op de vereischte wys kan uitgevoerd worden. De heer Driessens werkte dus, is het niet loffelyk ten opzichte der kunst, ten minste doelmatig voor het tooneel. Echter mogen wy niet verzwygen dat het veranderen der historische Begyn van Nyvel, in eenen zeer onhistorischen monik geene ontschuldiging velen kan. Dit heeft dan ook de Gentsche kritiek verbitterd, en haer oordeel wat gestreng

{==288==} {>>pagina-aanduiding<<}
doen zyn. Althans vinden wy dat noch het verminkte drama noch de antwerpsche tongval waermede het stuk uitgevoerd werd, de beweering kunnen wettigen dat de Hoop voor het drama onbevoegd schynt. Neen, neen, wie zulks durft zeggen, heeft den talentvollen Driessens niet gewaerdeerd noch den gevoeligen Van Ryssel gezien. De laetste, vol tooneelkennis, plooibaer en vol takt, hebben wy zeer dikwils op het fransch schouwburg, dat men nu toch wel bloeijend mag noemen, gewenscht maer nooit hervonden.
Wat de blyspelen: de Kapitein Trullemans en Baes Schram betreft, de Hoop heeft die op de meest voldoende wyze opgevoerd. Het eerste van den heer Roelants, is een zeer lachwekkend stukje dat steeds bevallen zal. Trullemans kapitein van de garde civique, zeer vooringenomen met zynen titel, wil zyne dochter uithuwen aen een serjant die insgelyks van de garde civique, aen al zyne krygshaftige wenschen voldoet. De dochter nogtans zeer tegenstrydig van gevoelen met haren vader, bemint eenen deftigen burgersjongen die een belachelyk oorlogstooneel verwekt, ter onderrigting van den kapitein, waerdoor deze hem zyne dochter schenkt. De schrik van den moedigen Trullemans en van zyn serjant by het vernemen van oorlog en stryd zyn zeer koddig door den schryver aengebragt en allerwenschelykst door de tooneellisten verbeeld. De heer J. Butin, als kapitein was waerlyk grappig. Zyn voorkomen, zyne gebaren, alles werkte mede om het karikatuer daer te stellen van eenen man, hoovaerdig op eenen onbeduidenden graed, en te laf om er de gevaren van te trotseren. Byzonder beviel hy als hy in de lucht schermde en ieder vreesde dat hy den niet ging dooden. Zyn serjant nog laffer, nog hoovaerdiger dan hy, vond eenen ervaren tolk in den heer Victor Driessens; deze vergat geenen enkelen van al die zoo sprekende trekken welke u den gemeenen, pochenden Brusselaer kenschetsen, en hy sprak zoo natuerlyk brusselsch, dat er nog spreuken van hem in Gent overblyven. De heer L. Butin, als minnaer, Veyrriere als trommelaer, vervulden ook wel hunne rollen, en daer Jufvrouw Schellens ook ter voldoening speelde liep dit stukje met den besten ensemble ter eere der Antwerpenaren en ter vreugde der Gentenaren af.
Baes Schram werd niet min goed vertoond en wy hopen dit stukje later nog te zien om er te kunnen op wederkomen. Doch de plaets ontbreekt ons om over die vertooning verder uit te weiden 1. Wy zyn verpligt aen de Geeraertsbergenaers te denken, die met een treurspel van Schiller, Kabael en liefde, durfden optreden. Een treurspel van Schiller! en een der moeijelykste, een waer Schiller al zyne kennis van gevoel en karakter, al zyne ondervinding van tooneelschakering, al zyne vindingrykheid in de intrigue tot den hoogsten trap heeft opgevoerd. Was het toch geen overmoed van u, yverige maetschappy Voor eer en kunst, u in zulke meesterstukken te durven wagen! Neen, neen, de leden dier maetschappy, wisten hoe sterk zy waren, zy hadden betrouwen op de studie welke zy voortdurend aen de tooneelkunst gewyd hebben. Zy waren zeker dat ze gelukken moesten, en dit was genoeg te zien aen de ongedwongenheid waermede zy het tooneel betraden. Het publiek bleef niet in gebreke zynen dank en zyne bewondering te betoonen. Hoe billyk klapte het u toe heer Merkaert, toen gy het zoo diep ontroerde in die gevoelige oogenblikken, waer de moeijelyke rol van Ferdinand mede is doorzaeid. Hoe bewonderde het uw schoon spel, uwe bevallige houding en uwe uitspraek die geene beknibbeling dult. En gy oude kunstenaer, gy Van de Male, die reeds over omstreeks twintig jaren een eereprys by de Fonteinisten behaeldet, hoe verdient gy al onzen lof. Aen u is toch uwe maetschappy die tooneelkennis, dit echt begrip der toestanden, die goede uitspraek verschuldigd, welke al de leden in meer of minder mate bezitten. U is zy verschuldigd dat al de rollen

{==289==} {>>pagina-aanduiding<<}
met die harmonie, die gladheid vervuld werden, welke zoo gezocht en zoo weinig gevonden worden. - Maer wy vergeten den heer Delil, die door zyn goed voorkomen, zyn treffend spel in de President Walter, nog eene onderscheidene melding verdient.
De onvermoeijelyke mevrouw Daenens speelde Lady Milford. Zy overtrof zichzelve in dien rol; en nu nog melden hoe die zoo goed bekende actrice, al de trappen des gevoels doorloopen heeft, met wat kracht zy de hevige oogenblikken heeft uitgedrukt, hoe zy het publiek onder hare smartgillen deed sidderen, ware overbodig; zeggen wy liever dat Mevr Schellens en hare dochter beter speelden dan men haer ooit gezien heeft. Zoo dat alles medewerkte om een meesterstuk des duitschen dichters met de grootste onderscheidenheid op het vlaemsche tooneel uittevoeren.
En zouden wy nu nog over het kluchtspel spreken, dat na het treurspel werd vertoond? Onzes dunkens is de kunde van het Geeraertsbergsche genootschap genoeg door het treurspel uitgekomen, om nog verder op het goed slagen van het kluchtspel uit te weiden. Wy gaen liever tot de vertooning over van de antwerpsche maetschappy Jong en leerzuchtig, welke de Gek van 's Gravenhage, door den heer J. Van Peene, ten tooneele voerde.
Dit stuk mogen wy schoon noemen, en danken er den schryver voor. Hy heeft daer byzonder zyne kennis der tooneelschakering op eenen hoogen graed doen uitkomen, en wy mogen zeggen dat hy het in dien tak oneindig verre heeft gebragt. Wy veroorloven ons echter op te merken dat hy in andere deelen min gelukkig is en dikwils geheele fransche zinsneden in vlaemsche woorden brengt. Ik ben aen uwe bevelen, is toch wel niet anders dan je suis à vos ordres, en dergelyke fransch-vlaemsche gezegden, welke nog al overvloedig in zyn stuk voorkomen, zyn steeds onaengenaem. Doch die kleine gebreken kan de heer Van Peene met een weinig aendacht vermyden en zyne stukken zyn voor het overige zoo verdienstelyk dat het ons spyt hier vitter te moeten schynen. De gek van 's Gravenhagen is niet anders dan een geheimzinnig persoon, wiens verloofde eens door hertog Filips van Bourgondiën geschaekt werd. Hy wil zich wreken door den hertog den zoon dien hy by de geliefde van den gek verwekte, zelf doen ter dood te brengen. Ten dien einde vangt hy alles aen, hy wordt schildknaep, dienstknecht, boodschapper, tot priester toe, en is aldus vertrouweling der diepste geheimen. Nu door zyn toedoen, Frans van Borzel, de onbekende zoon van Filips, met Jacoba van Beijeren in het geheim vereenigd is, meldt hy dit aen Filips die, hakende naer de goederen van Jacoba, dit huwelyk niet dulden mag. Deze komt by Jacoba, doet haer zyn vermoeden van een geheim huwelyk tusschen haer en Frans van Borzel kennen, betrapt haer met behulp van Wouter-de-gek met dien man in hare kamer en werpt hem in de gevangenis. Dan wordt hy, reeds ter dood veroordeeld, gered door eene staetsjuffer van Jacoba, en door zynen voedsterbroeder Arnold van Hoorne, die in zyne plaets sterft. Als nu Wouter-de-gek aen Filips meldt dat het zyn zoon is die op het schavot door de schuld van zynen hertogelyken vader stierf, juicht het publiek, verzekerd dat 
de wreker zich bedriegt. En reeds voldaen over die straf des boozen kan het geheel zyne verachting op Wouter-de-gek uitstorten, daer hy zich kenbaer maekt als zynde de beul! Men ziet het, er is daer stof voor menigvuldige dramatische toestanden, en wy zeggen het met vreugde dat de heer Van Peene er in gelukt is, ze allen treffend te doen uitkomen. De karakters heeft hy ook voldoende afgeschetst en de Gek en de hertog en Jacoba zyn figuren die lang in het geheugen blyven.
Mevrouw Van Peene, de talentvolle echtgenoote des schryvers, is de voortreffelykste tolk dien men voor Jacoba wenschen kan. Die rol is misschien wel de beste welken die kunstvolle vrouw, in het dramatische vak uitvoert Zy is daerin krachtiger, gevoelvoller dan in vele andere, welke wy op zoo voldoende wyze van haer gezien hebben. De heer Hendrickx in de Gek was goed, zeer goed; zyne bedrevenheid op het tooneel is onmiskenbaer en dikwils verwekten zyne

{==290==} {>>pagina-aanduiding<<}
ironische woorden eene griezeling in de aders der aenschouwers. De heeren Rousseau en Dierkx waren voldoende, doch de laetste was koeler dan wy hem ooit gezien hebben. De Gentenaren die hem weleer nog gekend hebben, waren verwonderd hem niet meer zoo als vroeger weêr te vinden, doch die lauwheid des heeren Dierkx is zeker aen toeval toe te schryven. Het nastukje Adolf en Clara liep veel beter af. De heer Hendrickx toonde zich daerin uitstekend acteur en werd op de volmaekste wyze door zyne kunstgenooten bygestaen. Doch in dit stuk, zoo wel als in het andere, hinderde de Antwerpsche tongval en wy kunnen de beide maetschappyen der Scheldestad niet genoeg aenmanen zich op de uitspraek meer toe te leggen. Dat wy hier niet verder over die vertooning van de maetschappy Jong en leerzuchtig uitweiden, is dat het niet kennen van een aental namen der liefhebbers er ons van verhinderde. Wy behouden ons voor later op de veel beloovende leden dier maetschappy in het breede terug te komen, en ook de voldoende schikking der byzaken, decoratiën en kostumen, waerop zich Jong en leerzuchtig ieverig toelegt, te doen uitkomen. Heden nemen wy slechts de vryheid onzen lezer van het festival der gentsche Fonteinisten aftewenden, om hem naer Antwerpen te geleiden, waer de Hoop de vriendelyke uitnoodiging der Fonteinisten niet onbeantwoord willende laten, hen verzocht de Scheldestad met hun spel te komen vermaken.
De gentsche broeders voldeden aen dien wensch en vertoonden Leon, drama vol gevoel en zedelyke strekkingen, mild doorzaeid met stille effekten en met die dagelyksche gebeurtenissen, die wy zoo gaerne op het tooneel wedervinden en welke de benauwende oogenblikken zoo voordeelig doen uitkomen. Mevrouw de Linières is in hare jongheid bedrogen geweest, hare familie heeft den zoon dien zy baerde weggevoerd, maer de moeder heeft hem weldra daerna weêrgevonden. De ongelukkige is voogdes over Euphrasie de Courbon en zou wel gaerne haren zoon met die goede freule in den echt verbonden zien. Maer ongelukkiglyk eischt de graef d'Armaillé de goederen der juffer en doet hare voogdes daervoor een proces aen. Alles zou zich vereffenen door een huwelyk tusschen den neef van den graef en Euphrasie; doch deze bemint Leon, die zonder naem in moeders huis woont. Daerdoor twist tusschen de medevryers en uitdaging tot tweegevecht. De hoovaerdige Markies van Saunois, neef van den graef, wil met geenen bastaerd stryden, verwyt Leon dat in het aenzicht en wordt door hem vermoord. De graef zal zich op Leon wreken, hy doet hem ter dood veroordeelen; wanneer de moeder, hem komt melden dat d'Armaillé het is, die haer eens bedroog en dat het hun zoon is die op het schavot door het toedoen zyns vaders sterven moet. De graef getroffen, wil om gratie naer den koning ylen, doch de moeder heeft die reeds verworven, alles wordt vereffent en de geliefden trouwen onder het vernemen dat de neef van den graef niet vermoord maer slechts gekwetst is.
Er komen nog twee advocaten in dit stuk voor, van welke de eene zeer beminnenswaerdig is door zyne edelhartigheid, en de andere de dagelyksche bedryven van die gerechtsmannen een weinig aen den dag brengt en verfoeijelyk maekt. Dit stuk is door een Hollander uit het fransch vertaeld. Gelyk het die natie nog al eigen is heeft hy er wat van het zyne bygebragt en er een steertje aengevoegd, dat het treffend van het laetste tooneel geheel breekt. Voegen wy er tot eere van onzen noordschen broeder by dat hy ook eene zeer goede verandering heeft gedaen: hy doet, gelyk wy meldden, in het laetste bedryf weten dat de neef niet gedood en Leon dus geen moordenaer is. Nu dit ontbreekt aen het oorspronkelyke en Leon daer tot moordenaer verlaegd, behaegt niet meer als hy met zyne geliefde gelukkig wordt. Een gelukkige misdadige is nooit aengenaem op het tooneel.
Voor Leon speelde de heer De Cort. Die veelbeloovende jongeling, bezit litterarische begaefdheden, die hem zeer in het vervullen van zynen rol te stade kwamen. Zy hielpen hem de grootste moeijelykheden overwinnen en de heer De Cort, vertoonde ons wel wezentlyk dien bastaerd vol grootmoedigheid

{==291==} {>>pagina-aanduiding<<}
en hoogmoed, welke, verdrukt door zynen staet, krikkel en vrymoedig opbruist tegen al wat hem kwetst en hem zyne vernedering gevoelen doet. De heer De Cort trachte echter de verbuigingen zyner stem wat meer te beschaven, hier en daer hebben wy eenen toon gehoord die ons niet al te edel voorkomt, doch wy zouden dit ligt gebrek niet aenhalen, zoo wy niet verzekerd waren dat de heer De Cort met een weinig toeleg het vermyden kan. De heer Fremdgen beviel ons goed als advokaet Patru; hy had zoo wat den deklamatietoon der advokaten eigen; maer wy vreezen dat hy dit ook in andere rollen behoudt en dan zouden wy hem raden daer natuerlyker te spreken, hetgeen gemakkelyker nog dan declameren is. M. Segart trad op als advokaet Morin; wanneer men de houding van dien heer aennemen kan, is men zeker te gelukken. Toen hy opkwam fluisterde het publiek: daer is de comiek! daer is de comiek! - Jammer dat zyn rol hem niet toeliet zyn lachwekkend talent geheel te ontvouwen. Het speet ons dat de heer Daenens als graef d'Armaillé en de heer Capenich als zyn neef geene zwaerdere rollen te vervullen hadden; zy speelden verdienstelyk genoeg om hunne tegenwoordigheid op het tooneel wat langer te wenschen. Maer wat kunnen wy nu zeggen over mevrouw Daenens; die zoo meesterachtig het karakter van mevr. de Linières afbeelde. Bejaerd geworden op het tooneel, kent mevrouw Daenens al de hulpmiddelen der kunst en weet ze te gebruiken, zy nuanceert al de gevoelens en zet er die aengename bevalligheid by, zoo gezocht door aenschouwers welke niet alleen voor bloote effekten komen. Zy was wel die moeder welke door schaemte belet wordt haer moederhart op haren zoon uit te storten, welke hem beschermt, helpt, redt, en eindelyk door gevoel overwonnen hem zegt dat zy het is die hem haer zoon noemen mag. Mevrouw Daenens vindt eene waerdige medehelpster in hare leerlinge jufvrouw Julia Laquet. Deze vervulde den rol van mevrouw de Courbon zeer wel; nogtans moet zy 
zich op de gevoelige toestanden byzonder toeleggen. Zy gevoelt wel wat zy voordragen moet maer het ontbreekt haer aen kennis om het uit te brengen. Doch wy vergaten haer beider knecht Dominique, die zoo voortreffelyk afgebeeld werd door den heer Van Parys. Zeker heeft die heer dien avond lauweren verdiend. Byna onderling, vervulde hy den rol van den ouden bediende met eene juistheid, eene gevoeligheid die trof en tranen lokte. Wy betreurden dat zyn rol niet langer was.
Nauwelyks was nu het zoo wel gespeelde drama geeindigd of eene plegtigheid had plaets op het tooneel. De maetschappy de Hoop kwam in het openbaer vriendschap en broederlykheid aen de gentsche Fonteinisten zweeren, en tot nagedachtenis bood zy eene gulden medalie aen de Fonteinisten aen. De heer L. Peton sprak by deze gelegenheid eene treffende redevoering uit.
Van de nastukken kunnen wy, ten minste voor hetgene het zedelyke aengaet, niet gelyk van het drama zeggen. Klara Richardet eene dorpelinge, gaet om hare eer tegen de Kozakken te bewaren onder dienst by de kanonniers: men sliep ten dien tyde nog twee en twee in de cazernen. Het meisje komt niet te min vol eer en deugd terug by haren oom den meijer van het dorp. Hier komt de slaepkameraed van Klara zyn paspoort als verlofganger laten onderteekenen en aenziet de juffer voor de zuster van zynen kameraed; zy laet hem in zyne wysheid en daer de kanonnier eensklaps op haer verliefd wordt, wil zy wel aen haer broeder, dat is te zeggen, haerzelve melden, dat zyn vriend Robert hem spreken wil. Ondertusschen komt haer verloofde Pacot, die ook kanonnier is geweest, terug, en meent haer te trouwen. Zy stemt daer natuerlyk niet in mede en als kanonnier gekleed beloofd zy hare zuster (haer zelve) aen haren ouden slaepkameraed. Zy verkleedt zich nu weder om als vrouw te verschynen; maer dit ziet haer verloofde; zy maekt dezen wys dat zy zich aldus verkleedt om Robert eene poets te spelen; Pacot geeft in de foppery, onderteekent het huwelykskontrakt der geliefden en staet geheel verbluft als hem wordt oorgebragt dat men hem bedrogen heeft.
Gelyk men ziet is de zedelooze onwaerschynlykheid het aengename in dit

{==292==} {>>pagina-aanduiding<<}
anders zoo vermakelyk stukje. De heer Rogghé, die het vervlaemschte, heeft er vele moeijelykheden in te verwinnen gehad; het is doorspekt met woordspelingen die zoo talryk in het fransch als luttel in het vlaemsch te vinden zyn. Maer de bekwame schryver is er nogtans in gelukt ze koddig en vol zout overte brengen. Niettemin leggen wy dien heer eene bedenking voor: is de karigheid der jeu de mots in het vlaemsch, geen blyk dat ze niet aen ons volkskarakter eigen zyn, en zou het niet beter wezen stukken in den aerd van Molière en Baumarchais te vervlaemschen (als men dit dan toch met het talent dat wy M. Rogghé toekennen nog doen wil) dan aen het vertalen zulker stukjes den kostbaren tyd te verspillen.
De heer De Cort speelde voor Robert in dit zangstukje; hy was wat verkoud en zong middelmatig; niettemin beviel hy ieder een, zyn spel was levendig, vol vuer, en hoe kon het anders, hy was gedurig met jufvrouw Julia Laquet op het tooneel en wie met haer, wen ze den rol van Klara Richardet vervult, voor het publiek staet en niet bevallig speelt, zou weinig ridderlyk gevoel bezitten. Inderdaed, lief en aenminnig, met het beste voorkomen der wereld is die jufvrouw een regt pareltje voor de blyspelen. Zy zingt zoo schoon, zy is zoo vrolyk dat ze betoovert en voortdurend een goedkeurend gefluister verwekt. Byzonder verwonderde zy de toeschouwers toen zy als kanonnier met eene onuitsprekelyke bevallige stoutheid den sabel zwaeide en haren verloofde duchtig aenviel. Die verloofde, niemand anders dan den heer Segart, gaf nu een zoo vryen loop aen zyn talent, deed al de belachelykheid van eenen gediend hebbenden lompaerd op zoo eene koddige wyze uitkomen, dat hy de lachspieren van ieder onophoudelyk in beweging bragt. Die heer zal zeer ver in dit vak komen, hy trede voort op zyn ingeslagen pad, en wy verzekeren hem meer en meer toejuichingen. Capenich als oom van Klara en dorpmeijer vervulde zyn rol ook wel en moet in zulke rollen steeds vermaek doen.
Acht dagen later trad De Hoop weder in Antwerpen op. Het drama Jan Breydel, uit den Leeuw van Vlaenderen getrokken, had zy ter vertooning uitgekozen. Hoe schoon de beroemde roman van onzen Conscience ook zy, kon het daeruit vervaerdigde drama ons niet bevallen. Wy zyn vyanden van al dit gerucht en gewoel en gevecht, dat op de planken nooit met ensemble, noch keurig wordt uitgevoerd. Eentoonig van tooneelschakering, vol overspanning is het eene mengeling van lawyd en geschreeuw, waertusschen zelden eenige ware dramatische toestanden, die nogtans in den roman zoo overvloedig zyn, uitkomen. De heer Victor Driessens was Breydel, Breydel in den volsten zin des woords, dat is te zeggen zoo wild, zoo overspannen, zoo leeuwachtig - als ik zoo spreken mag - als de dichter hem schiep. Zulke rollen moorden den tooneellist, en de heer Driessens die het schreeuwen van Breydel te zeer en te voortdurend ter harte nam, zou in het spelen niet vergryzen indien hy dien rol te dikwils moest vervullen. Hy boezemde de smartelyke woorden die de dichter aen Breydel by het zien zyner doode moeder in den mond legt, met zoo veel liefde uit, dat menig een weende. Voorts speelde de heer J. Butin voor Pieter Deconinck; hy kweet zich lofwaerdig van de opgenomen taek en zyne houding beantwoordde byzonder aen het beeld dat zich de inbeelding van den brugschen vaderlandsverlosser vormt. Nogtans declameerde de heer J. Butin bywylen meer dan wy verlangen, en om Deconinck grondig te vertoonen moet men, onzes dunkens, zeer dikwils den redenerenden toon aennemen, dien de geschiedenis aen den beroemden Belg toekent. L. Butin speelde voor De Chatillon. Hoewel hy ridderlyk sprak, verloor hy somtyds den vorstelyken toon, die hy anders zoo goed aennemen kan. Wy zeggen dit met spyt en alleenlyk om den bekwamen kunstgenoot aenteprikkelen, zich meer en meer voor het tooneel te beschaven. En wat moeten wy zeggen van de heer Felix 
Veyrriere, welke als herbergier, weinige woorden plaetsen moest en ons toch zoo beviel. Er zyn van die nietsbeduidende rollen, waer mannen van smaek zoo veel voordeel uit trekken kunnen, en wy mogen zeggen dat de byna sprakelooze weerd, door eene eigenaerdige

{==293==} {>>pagina-aanduiding<<}
pantomime, veel gelach verwekte. Indien al de kleine rollen door zulke goede spelers vervuld werden, zou het tooneel er oneindig by winnen en wy wenschen dat de maetschappy De Hoop zich byzonder er op toelegge, daerdoor meer ensemble in hare stukken te verkrygen. De heer Lefeber, in den byrol van Leroux, speelde ook loffelyk. Maer de vrouwen zouden wy liefst stilzwygend voorbygaen, daer we zoo weinig goeds van haer melden kunnen. Haer spel is te gemaekt, te weinig natuerlyk, en nogtans mogen wy de jongste juffer verzekeren, dat indien zy hare gevoelige stonden wat meer bestudeerde, haer niet onaengenaem voorkomen, haer veel meer byval zal verwerven.
Het zangstukje, De echtscheidingen, eindigde den vermakelyken avond. Wy danken den heer Van Peene voor zulk blyspel, en hy vervlaemsche nog dergelyke zedelyke en vrolyke stukken.
Het gezin van Willem en dat van Thomas Van Hardenbroek, zyn twee ongelukkige huishoudens die voortdurend in twist leven: dat van Willem door dezes dwarsheid, dat van Hardenbroek, door de meesterschap zyner vrouw. Deze heeft in het courant gelezen dat de wet der echtscheiding zal worden afgekondigd; vol blydschap omdat zy de mannen meer zal kunnen foppen, zegt de oude kwaedaerdige dit aen Theresa, de lydende vrouw van Willem. Laet t'huis komende, krygt de laetste ruzie met Theresa, verneemt van haer dat men scheiden kan, en daer de twist hen beide meer aenhitst beslissen de echtgenooten hunne scheiding. Willem vertelt dit nu aen Van Hardenbroek, zegt dat hy niet meer achter den bessem moet staen en brengt het zooverre dat baes Thomas, na een hevigen twist, in volle dronkenschap, ook van zyne vrouwe scheidt. Doch als het er nu op het uitvoeren van al die echtbreuken aenkomt, verneemt Willem dat zyne vrouw van zyn werkknecht Karel bemind wordt. De jalouzy doet zyne liefde weder gloeijen, hy verlangt reeds naer toenadering en ziende dat Thomas door de tranen der kwaedaerdige Ursula bewogen, weêr liefde aen haer zweert, verzoent hy zich met zyne gade en beloofd zich te beteren. Alles voorspelt geluk aen de vernieuwde huwelyken, wen het doek valt.
Men oordeele hoe zedig en hoe vermakelyk dit spel wezen moet, de huiselyke twisten juist en geestig nagevolgd, zyn dikwils vol prikkelend zout en behagen door hunne aentrekkelykheid. Byzonder als dit stukje zoo wel gespeeld wordt als het in Antwerpen geweest is, moet het aengenaem aen de toeschouwers zyn.
De heer J. Butin was baes Van Hardenbroek, hy had zich zoo koddig aengedaen dat men dadelyk lachen moest, en legde er zich zoo goed op toe om gelaet en gebaren, met zyn spel te doen overeenkomen, dat wy hem er om loven. De heer Veyrriere als Karel deed ook blyken dat hy veel aenleg tot het comische heeft en zong daerby voortreffelyk. De jufvrouwen Schellens speelden ook op eene zeer voldoende wyze, en het publiek, medegesleept door vreugde, juichte en lachte zoodanig dat het vrolyke op het tooneel meer en meer toenam. De liefhebbers werden warmer en warmer en hun lust tot lachwekken werd zoo groot dat ze maer hier en daer, er eene brok van eigen maeksel tusschen improviseerden. Wy mogen zeggen dat dit regt koddig was, maer zyn verre van dit toe te juichen; de kunst moet geeerbiedigd worden, en hoewel men tot nu toe, nog zeer veel in Antwerpen uit enkel vermaek en slechts om te spelen speelt, moet dit veranderen, en zal men allengskens tot meer kunstgevoel opklimmen. Publiek en aenmoediging zal alsdan verbeteren en toenemen, en de tooneellisten zullen niet alleen vermaek, maer ook eer by hun spelen halen. Die bedenking brengt ons geheel op het stukje terug en daerin op den heer J. Van Ryssel, die door zyn kunstryk spel maer zynen niet te vermakelyken rol geheel by het gemeen publiek in het duister bleef. De heer Van Ryssel verdiende echter groote toejuichingen, zyn spel beviel ons het meeste. Het was zoo juist, zoo waer, zoo diep gevoeld! Men zag in den heer Van Ryssel al die kwellingen, al dat geheim lyden, dat de jalouzy verwekt, byzonder wen men haer verbergen wil. Hy was in den hoogsten graed die bambocheur goed van harte, doch medegesleept door hartstogt, en die zyn huiselyk verdriet krikkel en pynlyk lydt.

{==294==} {>>pagina-aanduiding<<}
In een woord hy speelde voortreffelyk en wy beklagen den toeschouwer te zeer op lachen verzot, om in fyne contrasten of schoone nabootsing van gevoelens minder genot dan in chargen te vinden.
En daermede staken wy dit overzicht, om het in eene toekomende aflevering weder te hervatten. Zoo wy van de Broedermin en Taelyver te Gent niet gesproken hebben, duide men ons dit niet ten kwade. Het was ons onmogelyk zoo verre uit ons bestek te loopen, en het artikel zoo zeer te rekken.

Verschenen werken.

Te Antwerpen by J.-E. Buschmann: De Leeuw van Vlaenderen of de slag der Gulden Sporen, door Hendrik Conscience, 3 deelen. Derde uitgaef. - Prys fr. 4.50. - Zonder twyfel zal deze derde uitgaef van het grootste romantisch werk van Hendrik Conscience weêral spoedig uitverkocht zyn, te meer daer de prys byna op de helft minder dan die der eerste uitgaef gebragt is.
- By den zelfden: Lettervruchten van het leuvensch genootschap Tyd en Vlyt. Tweede stuk (proza) 340 bladz. in-8o. Prys 2-50. Deze bundel bevat een verslag over den toestand en de werkzaemheden van het genootschap, gedurende het schooljaer 1844-1845, door den eerw. heer David; een berigt over de belgische Orientalisten door den heer professor Delgeur; eene verhandeling over de Volo-Spa, met mythologische en taelkundige noten, voorafgegaen van eene inleiding over de Edda van Soemund den Wyze, door den heer Franquinet; eene schets over de spotnamen onzer belgische steden in het algemeen, en over den naem van Maenblusschers den Mechelaren gegeven, in 't byzonder, door den eerw. heer Mertens. Dit boek is een nieuw bewys dat het vlaemsch genootschap der katholyke Hoogeschool, niet alleen oefeningstukjes voortbrengt, maer getrouw blyft aen hare belofte en aen haer vast voornemen van voortaen ernstige vruchten in het licht te zenden. Welligt komen wy later nog op dezen bundel terug.
- By den zelfden: Geschiedenis van Antwerpen. IVe deel, 2e stuk. Hoe meer deze geschiedenis voordert hoe meer de belangstelling aengroeit. Deze aflevering brengt ons tot op het einde van het Wonderjaer en behelst vele belangryke en weinig of niet bekende byzonderheden omtrent de handelsmagt van Antwerpen in de XVIe eeuw; den aenvang der godsdienstberoerten en der beeldstormery.
- By Deleau-Van Assche: Muzen-album, letterkundig jaerboekje voor 1848. - Zesde jaergang. Prys fr. 1. - Wy zyn zeer verwonderd geweest in dezen bundel een stuk van den duerbaren Ledeganck aen te treffen, dat reeds over een half jaer in het Taelverbond verscheen.
- By Van Bouwel: Handboek voor schei- en aerdkunde, op den landbouw toegepast, door doctor James J.W. Johnston (uit het engelsch vertaeld).
- Te Gent, by de gebroeders Michiels: Nederduitsch letterkundig jaerboekje voor 1848. Vyftiende jaergang. - Prys fr. 1.

{==295==} {>>pagina-aanduiding<<}

- By F. en E. Gyselynck: Vlaemsche beweging. Verklaring van grondbeginselen door de verdedigers der nederduitsche volksregten aen hunne landgenooten gegeven. 8 bladzyden in-8o.

- By den zelfden: Volksboeken, uitgegeven door F.A. Snellaert. - No 3. De geschiedenis van den Ridder met de zwane.

- By Snoeck-Ducaju en zoon: Tegenwoordig België (liberalen, katholyken en vlaemsche beweging), door een Noord-Nederlander beoordeeld. 24 bladz. in klein 8o. Prys 25 centimen. - Deze allezins merkwaerdige schets is getrokken uit de 12e aflevering voor 1847, van De Gids, een der bestgeredeneerde tydschriften die in Holland verschynen.

- Te Yperen by Lambert-Verwaerde: Grondlessen over den landbouw, ten dienste der lagere scholen in vlaemsch België, naer het fransch van den heer J.B. Bivort, door J. Van Biesbrouck.

- By Ivo Tytgat: Koor van Engelen by het graf des Heilands, woorden van Karel De Graef, muzyk van F.L. Reylof), voor 4 stemmen. - 8 bladz. in-4o. - Prys 75 centimen.

- Te Amsterdam by Sybrandi: Heemskerk, een gedicht door H.A. Meijer, schryver van de Boekanier. 1 deel, groot 8o, met vignet. Prys gl. 3.


Aengekondigde werken.

- Te Antwerpen by P.E. Janssens, groote Kauwenberg: Gedichten door Johan Alfried De Laet. - Dit werk, op velyn papier gedrukt, zal een boekdeel van 100 à 125 bladzyden uitmaken, en eerstdaegs aen de inschryvers worden afgeleverd. - Prys der inschryving: ingenaeid fr. 1.50; gecartonneerd fr. 1.75. - Men schryft in by voorgemelden drukker en by de voornaemste boekhandelaren des Ryks.
Een dichtbundel van den heer De Laet aenkondigen, is, onzes dunkens, melden dat de vlaemsche letterkunde wederom eene duerzame aenwinst doen gaet. Wy zyn dus verzekerd dat de volle aenmoediging van het publiek deze uitgave te beurte zal vallen.

- By den zelfden: Myne eerste zangen, door A. Snieders Jr. - Deze dichtbundel zal op velyn papier gedrukt worden, ten inteekenpryze van fr. 1.50 voor België en van gl. 1 voor het buitenland. - In tydschriften en jaerboekjes heeft de heer Snieders zich vooral als luimig dichter voordeelig doen kennen; zoo dat wy het ons ten pligt achten deze uitgave zoo veel wy kunnen aen te bevelen.

- By Deleau-Van Assche: Nederduitsche Volksbibliotheek. - Onder dien titel zal er alle 15 dagen een boekdeel verschynen van ruim 20 bladz. in-12 ten pryze van fr. 1. Men zal beginnen met den noord-nederlandschen roman Het huis Lauernesse, door Mev. Toussaint. Daerna zal men het geschiedkundig werk Filips van Marnix, door Van den Broes geven. - Men kan niet minder inschryven dan voor eene reeks van acht deelen.

{==296==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Te Gent by Hoste: Gedichten van Nikolaas Beets. Een deel van 240 bladz. in-12o, met een vignet versierd. Prys fr. 2. - Deze bundel zal al de dichtkundige voortbrengselen vervatten van den schryver, die laestelyk in Holland uitgegeven en niet in de gekende antwerpsche uitgave begrepen zyn. - Wy aerzelen niet te zeggen dat sedert wy Nikolaes Beets hebben leeren kennen, wy hem altoos tusschen de eerste onzer lievelingsdichters gerekend hebben; men oordeele dus of wy aen deze belgische uitgave zyner gedichten een goed onthael by ons publiek toewenschen.
- Te Turnhout by Brepols en Dierckx zoon: Dauwdroppelen. Poëtische lettervruchten van het taelkundig genootschap De Dageraed, te Turnhout. Onder dezen titel, hebben de leden van het gezelschap besloten eene verzameling hunner eerste poëtische werkzaemheden in het licht te zenden. - Uit ganscher harte juichen wy de verschyning van dezen bundel toe; voor al wie eenig belang stelt in de uitbreiding der echt-nationale begrippen, is het troostend te vernemen dat er in het hart der vlaemsche Kempen, waer men zoo afgezonderd leeft van het verkeer met de hooofdpunten onzer beweging, mannen zyn die, gelyk de leden van hetgenootschap De Dageraed, met moed en kunde arbeiden ter verheerlyking der tael hunner vaderen. - Het aengekondigde werk zal met nieuwe letter, op fyn papier gedrukt worden, en een boekdeel in-8o uitmaken van ongeveer 200 blz. - Prys 2 fr. Men schryft in te Turnhout by de uitgevers, en verder by de voornaemste boekhandelaers des Ryks.







{==297==} {>>pagina-aanduiding<<}

Houten Clara.


(Vervolg en slot, zie bladz. 256).

VI.

De Gravinne zat alleen in de kamer by de straet. Zy lag met het hoofd op de leuning van eenen armstoel; het hair was van onder haer kapsel losgevallen en hing verward langs haren hals; hare kleederen waren verkrookt en ontschikt. Eene akelige stilte omringde haer: - zy scheen een lyk te zyn dat, na eene verrassendedood, in zulke gesteltenis ware blyven liggen. En, indien men aen het trage doch hevige opzwellen harer borst merken kon dat het leven haer nog niet had verlaten, dan toch erkende men tevens, dat onuitsprekelyke martelpynen de ongelukkige hadden afgemat en zy nu, onder de bitterste wanhoop, daer lag verpletterd.
Een gerucht, dat veroorzaekt werd door het geweldig toewerpen der voorpoort, deed haer sidderen en het hoofd eenigszins tot angstig luisteren opheffen; doch zy viel onmiddelyk weder even roerloos op den kant van den zetel.
De Dwene trad haestig, ofschoon met looze stappen, de kamer in; en hare Meesteresse by den arm vattende, sprak zy met blydschap:

{==298==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘o, Segnora, laet ons God danken: de Graef is daer even binnen gekomen!’
De Gravinne, als door deze tyding versterkt, wierp zich regt in den stoel, hief oogen en handen ten hemel en bad met dankbaerheid:
‘Gezegend moet gy zyn, o God, dat gy het niet hebt laten geschieden! Bescherm myn kind, myn onschuldig kind, o Heer... Dat ik sterve als eene boetelinge.... maer hy! hy de goede, wiens leven ik vergiftigd heb.... o, dank, dank dat gy hem hebt bewaerd! - Uw Engel heeft het yselyk gedacht uit zynen geest geweerd; gy hebt niet gewild, o Vader, dat eene moord op uwe ellendige dienaresse drukken zou. Ach, uw naem zy gebenedyd!’
‘Maer, maer,’ riep de Dwene als door onverwinbaren schrik gejaegd, ‘nu is de Graef in huis! Hy kan alle oogenblikken konten.... o, zeg toch, wat gaen wy doen? Ik ben radeloos en tot de dood toe benauwd.’
‘Wel, ga spoedig, Ines, ga hem vinden.’
De Dwene scheen in het geheel tot dien stap niet gereed; zy boog het hoofd en bleef sprakeloos staen.
‘o, Wee my,’ riep de Gravinne! ‘zy durft niet! Ines, gy wilt dus dat ik zelve ga? Gy, die zoo welsprekend zyt, die zoo diep het harte weet te treffen, gy zoudt my in dit uiterst oogenblik verlaten?’
‘Ach, dierbare Meesteresse,’ zuchtte de Dwene, ‘ik durf het niet wagen. Haddet gy gezien hoe hy met gloeijende oogen en met verwilderd gelaet de poorte toewierp en al brieschende den huize in liep, ach, gy zoudt vlugten.... want de dood vergezelt hem!’
‘Ha, gy weigert my dezen laetsten dienst,’ zegde de Gravinne pynlyk, terwyl zy als verpletterd het hoofd zinken liet; ‘gy durft het goede gedacht niet uitvoeren, dat gy zelve als eene laetste plank der redding my hebt aengewezen? Wel aen, het zy zoo! ik beveel myne ziel aen God en wacht met onderwerping op den slag die my treffen moet.’
De Dwene rustte met het hoofd op den rug van den stoel en weende sprakeloos. Na eenige oogenblikken van de diepste stilte, hief de Gravinne het hoofd op en zegde:

{==299==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Wat, ik zou ondankbaer en laf genoeg zyn? Het pligtgevoel, myn bloedend hart, myn knagend geweten, - alles roept my toe dat ik hem verlossen moet uit de helle der wanhoop, waerin hy nu ligt en lydt als eene gedoemde ziele; - en ik zou terugdeinzen voor de bekentenis? Neen, neen!’
‘Blyf, ach blyf, ongelukkige Edelvrouw!’ smeekte de Dwene met gevouwen handen. ‘Hy zal u dooden!’
Maer de Segnora gaf geen acht op dit gebed en ging met klimmende drift voort:
‘Ik heb by nachte onze wooning verlaten..... hy waent my schuldig aen het afschuwelykste verraed; voor my, voor zyne beminde Catalina, heeft hy tien jaren lang de rust en het genot zyns levens opgeofferd; ik ben in zyn oog een vuig en verachtelyk schepsel geworden; liefde, haet en wraeklust worstelen nu in zyn binnenste en scheuren wreedelyk zynen boezem..... En uit schaemte, uit vreeze der dood zou ik hem in stryd met dit yselyk gedacht laten? Neen, Ines, indien er een slagtoffer geeischt wordt dan moet de schuldige het zyn. - Het is gedaen, blyf gy hier, ik ga....’
Zy stapte by deze woorden naer de deur; maer de oude Dwene wierp zich voor haer geknield neder en riep:
‘Vergeef my, vergeef my, Edelvrouw!’
‘Ach, ik heb u niets te vergeven,’ antwoordde de Segnora, terwyl zy de Dwene oprigtte en omhelsde. ‘Ik begryp uwe vreeze, goede Ines. Wees gerust, en laet my gaen.’
‘Gy zult niet gaen!’ hernam de Dwene op eenen gebiedenden toon. ‘Uw aenblik zou hem tot razerny vervoeren, en tusschen zyne verwytingen zoudt gy niet kunnen zeggen wat er dient gezegd te worden. Uw moed heeft my tot pligtbesef teruggeroepen. De dood moge my wachten: ik ben het, die hier bode zyn zal. Ik wil niet dat myne Meesteresse zich in hare eigene woorden te beschamen hebbe. Myn besluit is genomen; wat ik u dezen morgen beloofde zal ik uitvoeren. Ga, keer terug in den stoel, en wacht met hoop.’
Zy liet de Segnora geenen tyd om eenige tegenwerping te doen

{==300==} {>>pagina-aanduiding<<}
en verliet haestelyk de kamer, welke zy langs buiten sloot, den sleutel eraf nemende.
Nu de Dwene, door het voorbeeld harer Meesteresse, tot het verachten van alle gevaer was opgevoerd, beefde zy niet meer. Integendeel, daer zy uit inborst eene uiterst moedige vrouw was, had het gewigt harer zending zelve, haer met eene ongemeene gemoedskracht bezield; en, zonder aerzelen was het dat zy door de gangen stapte en zich onvoorziens in de kamer van den Graef d'Almata aenbood.
De ongelukkige echtgenoot zat by eene tafel met het hoofd op de hand geleund en halsstarrig ten gronde blikkend. De twee pistolen lagen nog gespannen nevens hem.
Toen de Dwene verscheen, liep eene siddering hem door de leden en een bittere spotlach verkrampte zyn gelaet.
‘Vuige slang, gy leeft nog!’ zuchtte hy zonder zich te verroeren, ‘gy brengt my uw bloed ten offer.... ik begeer het niet. De beul en het vuer zullen regt doen over uw schandelyk verraed.’
Onder deze schrikkelyke woorden liet de Dwene zich geenszins neêrdrukken; zy zweeg een oogenblik en sprak dan met koelbloedigheid:
‘Graef d'Almata, gy verdenkt uwe echtgenoote van eene misdaed: het is eene leugen! Zy heeft heiliglyk de trouw bewaerd welke zy u voor Gods altaer beloofde.’
‘Ha, het bedrog zal het verraed verbergen! Neen, neen, het is gedaen. Vertrek, terg my niet, het vuer mogt nogmaels in myne hersens ontbranden.... ik wil uw bloed niet, zeg ik u!’
‘Graef d'Almata,’ hernam de Dwene zonder ontsteltenis, ‘gelief my te bezien: ik beve niet.... zoo slaet de misdaed niet voor haren regter? Gy zult my aenhooren; want ik breng u rust en vrede, - geluk misschien. Gy lydt onuitsprekelyke pynen, uw hart wil breken in uwen boezem. Indien uw akelig vermoeden gegrond ware, dan gewis zoudt gy regt hebben, niet alleen om u zelven te folteren, maer ook om in het bloed der schuldigen

{==301==} {>>pagina-aanduiding<<}
uwen wraekdorst te lesschen. Het is zoo niet, Graef d'Almata. Gy hoont myne Meesteresse!’
De graef wreef zich geweldig met de handen voor het aengezicht en wrong zyne leden pynlyk te samen, als iemand die worstelt tegen een gedacht dat onweêrstaenbaer in zynen geest wil dringen.
‘En bedenk, Segnor,’ ging de Dwene voort, ‘indien het waer is, dat de Gravinne u onophoudelyk heeft bemind, indien zy zuiver en getrouw is gebleven; bedenk dan hoe onregtveerdig gy uw eigen hart verscheurt en het hare onder uwe ongegronde verdenking plettert. En dit alleen is waerheid, Graef d'Almata; elk ander gedacht is eene valsche getuigenis!’
‘God, God, hoe durft gy zoo spreken!’ riep de Graef met pyn en toorn, ‘en deze nacht, deze nacht?’
‘Een valsche getuige, Segnor. Ik weet het, wy misdeden, wy zondigden schrikkelyk tegen u; niets vermag ons over dezen stap te verontschuldigen; maer was onze daed onvoorzichtig, ons doel had niets gemeens met hetgene gy vreest of vermoedt. Vergeef my myne stoute tael; ik verneder my met eerbied voor mynen heer en meester, maer ik verdedig hier de miskende eerbaerheid myner Meesteresse. Ik ben gekomen om de hel des twyfels in uwen boezem te dooven. Gy moogt my verpletteren indien gy wilt: ik zal van de waerheid getuigenis geven, al dreigde my de dood zelve!’
‘Myn hoofd is gloeijend,’ zuchtte de Graef, ‘alles draeit voor myne oogen, ik lyde yselyk.... Catalina zou zuiver zyn! Ik zou haer nog mogen beminnen! Ines, Ines, indien gy een enkel valsch woord spraekt, dan ware uwe wreedheid door geene duizend dooden betaelbaer! Ach, heb medelyden met my, bedrieg my niet!’
Met langzamen tred naderde de Dwene tot den Graef en wierp zich geknield voor zyne voeten. Zy vatte zyne hand, en na dezelve eerbiediglyk te hebben gekust, zegde zy:
‘Goede meester, ik smeek u als eene genade voor u zelven, voor de Gravinne en voor my, dat gy my spreken laet. Ik ben

{==302==} {>>pagina-aanduiding<<}
gekomen om u het geheim te verklaren, dat nu sedert zoo veel jaren als een vergiftigde sluijer over uw leven hangt, - en is daerin iets dat u met regt verstooren mag, uwe eindelooze goedheid laet my hopen, dat gy zult vergeven wat kan vergeven worden.... Mag ik spreken? Zult gy my lang aenhooren, zonder my te onderbreken?’
‘Sta op, vrouwe,’ sprak de Graef, naer eenen stoel wyzende, ‘indien het waerheid is wat gy zeggen gaet, zoo zegene u God!’
De Dwene ging niet zitten; zy bleef een weinig ter zyde van den Graef staen, boog het hoofd en begon dus hare rede, terwyl zy ten gronde blikte:
‘Graef d'Almata, herinner u het tydstip, dat gy op het landgoed der Ghyseghems met uwen broeder en zyne echtgenoote een gastvry verblyf vond tegen de vervolging der vyanden van Spaenje. Daer was insgelyks een jonge edelman, dien gy als uw trouwen boezemvriend beminde en die u de innigste genegenheid geschonken had. Smart, blydschap, angst en hoop, gy deeldet alles met hem: hy was u een tweede broeder....’
‘Arme Lanceloot!’ zuchtte de Graef.
‘Lanceloot van Bisthoven beminde onze Segnorita Catalina,’ hernam de Dwene, ‘gy zelve, Segnor, gy schiept behagen in die regtzinnige liefde en verzuimde niet, by elke gelegenheid, de deugd, den moed en de heuscheid van Lanceloot, in de tegenwoordigheid myner Jonkvrouw te roemen. En nogtans, Segnor, gy waert niet ongevoelig voor de bekoorlyke schoonheid van Segnorita Catalina. Zoo verre dreeft gy den edelmoed en de goedheid, dat gy de liefdezucht in uwen eigen boezem smoordet om het geluk van uwen boezemvriend te verhaesten. De lof welken gy niet ophield van Lanceloot te spreken, de gevallen die uw vindingryke geest deed ontstaen om hem in zyne wenschen behulpzaem te zyn, ontstaken eindelyk in myne Jonkvrouw de vlam eener zoete genegenheid voor uwen vriend. Het was een blyde dag - ook voor u, graef d'Almata - toen gy in den tempel des Heeren de verloving myner Jonkvrouw met Lanceloot van Bisthoven voltrekken zaegt. Deze wederzydsche belofte, in tegenwoordigheid van ouders en magen gedaen, scheen

{==303==} {>>pagina-aanduiding<<}
ieder onverbrekelyk en voor allen toeval veilig. Nog eenige dagen en de onschendbare band des huwelyks zou myne Meesteresse aen uwen boezemvriend hechten.’
Eilaes,’ zuchtte de Graef, ‘waer om my die droeve tyden herinnerd? lyde ik nog niet genoeg?’
Zonder eene merkbare aendacht op des Graven ontroering te geven, ging de Dwene voort:
‘De akelige dood brak den band, eer de zegen des priesters hem voor altyd had gesloten. De oude heer Van Ghyseghem zag zich verpligt naer Gent te vertrekken, om aldaer by de onderhandelingen over den vrede tegenwoordig te zyn. Ik bleef dus alleen met Jonkvrouw Cathelyne, in het huis dat wy sedert eenigen tyd in de Hoogstraet bewoonden. Gy weet het, heer Graef, eene doodelyke ziekte trof my plotselings; ik lag bewusteloos te bedde in eene lange ylkoorts. - Op een dag, dien Antwerpen met menschenbloed en met tranen in zyne jaerboeken heeft aengeteekend, vielen de Spaenjaerds met den degen in de eene hand en de vlammende toorts in de andere, van het kasteel in de stad. Moord en brand teekenden hun spoor door onze straten. - De antwerpsche burgers liepen te wapen en boden eenen hopeloozen tegenstand. Al wat spaensch was en in hun bereik viel moest tot wederwraek vermoord worden. Ik hoor nog het razend gehuil der menigte die om u te vermoorden onze wooning bestormde; ik hoor ook nog de wanhoopkreten van Lanceloot die met den degen in de vuist en gansch bebloed uw leven verdedigde tegen den razenden volkshoop. Eilaes, als de spaensche furie 1 genoeg

{==304==} {>>pagina-aanduiding<<}
bloed gestort en het vuer genoeg straten verteerd had, lag het lyk van Lanceloot met vyf degensteken doorwond; uw broeder met zyne vrouw en zyn kind waren in den brand hunner wooning omgekomen. Vergeef my, Graef d'Almata, dat ik tranen uit uwe oogen ruk: ik ben er toe gedwongen. Langen tyd daerna, als men de zalige dooden slechts nog in het binnenste des harten betreurde, ontwaekte op nieuw in u het vuer eener grenslooze liefde voor myne Jonkvrouw Catalina. Gy dacht dat het u een pligt was, de verloofde uws afgestorven vriends gelukkig te maken, en gy smeektet om hare hand. Myne meesteresse achtte niemand op aerde hooger dan u, geen man had in hare oogen een edeler hart en was meer der liefde woerd dan gy, heer Graef.... en toch, zy weigerde door het huwelyk haer lot aen het uwe te verbinden; ja, zy verwierp uw gebed met angst en met afgryzen, alsof gy haer schande en ongeluk haddet aengeboden. Gy weet nog, Graef d'Almata wat nuttelooze poogingen gy hebt gedaen om haer te overwinnen, hoe dikwils zy voor uwe voeten knielend, onder eenen vloed van tranen u gebeden heeft van dit huwelyk af te zien. Het ware overbodig u dit alles te herhalen. - Eindelyk, door eene onverwinbare liefdezucht gedreven, hebt gy de magt haers vaders ter uwer hulp geroepen en wat hebt gy gedaen? Gy hebt onze arme Segnorita als een offerlam naer den autaer gesleurd en met zedelyk geweld haer het jawoord ontwrongen. Getuig ik hier van de waerheid ofte niet?
‘Ach, ik beminde Catalina meer dan myn leven!’
‘Ik weet het, en wel verre zy van my het schuldig inzicht mynen heer en meester te betigten; maer gy, Graef d'Almata, weet gy de reden waerom myne Meesteresse tegen u geworsteld heeft als tegen iemand die haer ongelukkig maken moest en wiens leven zy zelve met gal en bitterheid vergiftigen moest? Kent gy het geheim, dat jaren lang als een nare droom op ons allen loodzwaer heeft gewogen?’
Zy naderde haer hoofd digter by den Graef en sprak met verdoofde stemme:
‘De band, welke er tusschen Lanceloot en Catalina bestond, kon door geene magt op aerde worden losgemaekt: de dood zelve

{==305==} {>>pagina-aanduiding<<}
vermogt het niet. - Er leeft op aerde een kind van Lanceloot, heer Graef, een arm verborgen lammeken, het onschuldig pand der eeuwige trouw tusschen den zaligen verloofden en de lydende vrouw!’
Segnor d'Almata verbleekte plotselings en aenzag halsstarrig de Dwene, welke onder zynen yselyken blik het hoofd met benauwdheid boog. Eene zware ademing en een zonderling gorgelgeluid toonden genoeg, hoe diep deze verklaring den Graef had gewond. Hem vlogen nu folterende gedachten van oneer en van schande door het hoofd; doch hy deed geweld om niet onder zyn wee te bezwyken en bleef sprakeloos zitten.
De Dwene ging op droeven toon voort:
‘God heeft u nog geene kinderen verleend, heer Graef; het is u diensvolgens niet mogelyk te beseffen met wat onweêrstaenbare magt het moederlyk gevoel eene vrouw beheerschen kan. En waert gy vader, zoo zoudt gy het toch niet begrypen. Geen man op aerde zal ooit ten volle beseffen wat het is, die drift welke als eene heilige vlam in het hart der moeder voor haer kind blyft blaken en haer zelfs nog op het doodbed, met den laetsten snik, tot God doet roepen: myn kind! myn kind! Ha, indien men zyn kind aenbidt als het in volle dartelheid en in levensweelde onder onze oogen opgroeit, hoe moet dan de moederlyke liefde niet tot zinneloosheid worden opgevoerd, als het wicht dat door ons het leven kreeg, ongelukkig is? Als het aen vreemde handen overgeleverd, in de wereld eenzaem dwaelt gelyk een verloren schaep, - als het door de maetschappy gedoemd is om met den vlammenden stempel der oneer te worden geteekend? Graef d'Almata, myne Meesteresse heeft acht jaren geleefd zonder te weten waer het arme kind van Lanceloot verbleven was.... Zy heeft acht jaren getreurd en geweend; haer moederhart heeft acht jaren gebloed..... aen niemand dan aen my, hare dienaresse, mogt zy spreken van hare pyn, van haer bitter lyden. Zy moest u bedriegen, u, dien zy vuriglyk beminde, u, dien zy eerde als het beeld der goedheid en des edelmoeds; zy moest u bedriegen, u tergen door de geheimzinnigheid harer woorden en daden, u wonden in uw teederste gevoel, en uw

{==306==} {>>pagina-aanduiding<<}
leven veranderen in eene hel van verdenking, van wanhoop en van twyfel. Ach, ik heb de martelaresse zien verkwynen, ik heb den blos harer wangen zien vergaen onder den druk van het knagend verdriet, ik heb de dood allengkens tot haer zien komen. En gy zelf, heer Graef, hebt gy my niet dikwils met wanhoop gezegd: eilaes, zy zal sterven: eene geheime en onbegrypelyke kwael verteert haer?
Een ratelende zucht van beklemde woede, was des Graven antwoord. De Dwene hernam:
‘Eindelyk stemdet gy toe om eene reize naer Nederland te ondernemen. Gy schonkt daerdoor het leven aen myne Meesteresse weder. Na lang bedektelyk zoeken hebben wy het kind in Antwerpen teruggevonden: het leeft hier nevens uwe wooning in het Maegdenhuis. Dezen nacht wilde de ongelukkige moeder haer dochterken nog eens omhelzen, nog eens haer hart ontlasten van het overmatig liefdegevoel, - en de afscheidstranen over haer kind storten, vooraleer naer Spaenje te vertrekken. De Gravinne heeft hare wooning by nachte verlaten: het is eene strafbare dwaesheid, inderdaed; maer geen ander doel had zy dan het omhelzen van haer kind.... En indien gy aen de strenge waerheid van dit alles twyfelen mogt, Segnor: - in de Kloosterstraet woont eene arme soldatenvrouw met name Anne Canteels; zy was het aen wie men het kind toevertrouwde, zy weet alles.... In het Maegdenhuis hiernevens woont het kind als eene stadsweeze: het is een dochterken en het heet Houten Claer. Misschien, heer Graef, zult gy de bewyzen der onschuld uwer echtgenoote door nader onderzoek willen bevestigd zien.... het is een regt dat u toebehoort; maer ik smeek u, welk ook uwe beslissing zy, Graef d'Almata, spaer de goede faem myner Meesteresse, spaer de gedachtenis van uwen vriend Lanceloot, spaer uw eigen huis van blaem en oneer! - Ik heb niets meer te zeggen; nu weet gy de gansche waerheid....’
Reeds had de Dwene een oogenblik opgehouden van spreken als de Graef met bedwongene gramschap haer zegde:
‘Het is wel, verlaet deze kamer. Ha, gy moest my rust en vrede brengen en gy hebt niets gedaen dan de bron myner wanhoop en

{==307==} {>>pagina-aanduiding<<}
myner pyn van plaets veranderd! Nevens de wonde, door een akelig vermoeden in myn hart geopend, hebt gy eene andere bloedende wonde geslagen.... Ik moet vrienden en magen raedplegen over hetgeen my te doen staet: dien laster wil ik van myn geschonden wapenschild gevaegd zien. Ga, laet my alleen, uwe Meesteresse zal voor den nacht myne beslissing kennen....’
Half droef, half vergenoegd, ging de Dwene ter kamer uit en bleef wat verder in den gang staen. Zy hoopte en vreesde zonder te durven raden, wat de uitslag harer pooging zou zyn. Eventwel, als zy bedacht dat hare verklaring de opbruisende woede des Graven had gestild en dezelve door eene andere doch min folterende droefheid had vervangen, verblydde zy zich innerlyk over hetgene zy had gedaen. Een enkel pynlyk vermoeden plooide by poozen haer voorhoofd: - zou de Graef van Catalina scheiden? Zou hy haer verstooten als eene schuldige echtgenoote? Zou hy alleen naer Spaenje vertrekken - en aldus de laetste telg der Ghyseghems met schande overladen?
Onder deze bepeinzing eindelyk gansch gebukt, ging de Dwene tot de kamer harer Meesteresse; en, er binnen getreden zynde, sloot zy de deur met bezorgdheid langs binnen toe.
Intusschen was de Graef in zynen stoel blyven zitten, zonder zich te verroeren, en met de oogen styf en onverschillig vooruit gerigt, als iemand die wegzinkt in eenen kolk van gedachten en overwegingen.
De vlugtige rimpelen, die van tyd tot tyd over zyn aengezicht liepen, en de bittere lach op zynen mond, verrieden alleen het onweder dat in zyn binnenste aen het woeden was. Meer dan een half uer was hy aen dezen stryd overgeleverd gebleven, toen hy zich met wanhoop over oogen en voorhoofd wreef, als om zich te verlossen van die drukkende gepeinzen. Hy stond op, schikte met haest zyne kleederen, nam eene handvol goud uit een kistje en ging als gejaegd ten huize uit.


{==308==} {>>pagina-aanduiding<<}

VII.

Gewis was de Graef zyne wooning ontvlugt om een weinig verkalming onder den open hemel te zoeken, want hy wandelde eenige oogenblikken later by de stadsvesten achter de gasthuisbeemden. Misschien had de lucht inderdaed zyn wee verzacht en zynen toorn gekoeld, vermits hy welhaest den weg naer zyne wooning insloeg en terug scheen te keeren naer de plaets waer hem zulke pynlyke slagen hadden getroffen. Maer de Graef ging zyne wooning voorby en klopte aen het Maegdenhuis. Wat zyn inzicht zyn mogt zou niemand hebben kunnen raden, tenzy men, op de nydige uitdrukking van zyn gelaet, zou hebben willen voorzeggen dat hy in het gesticht ging treden om Houten Claer met een deel zyner gramschap te overladen; maer dit was niet mogelyk, de Graef was daertoe te regtveerdig en te edelmoedig van inborst. Misschien dreef blinde yverzucht hem aen om ten minste de oorzaek van het ongeluk en de bitterheid zyns levens te zien, of welligt had folterende twyfel hem weder overwonnen en aengedreven om met eigene oogen te onderzoeken of niet een snood bedrog onder de woorden der Dwene verborgen lag.
Hoe het zy, toen de poortieresse hem opende, eischte hy op gebiedenden toon dat men de Bestierster roepen ginge.
De poortieresse leidde hem in de spreekkamer en liep met haest naer het achtergebouw waer de Moeder bezig was met den arbeid aen hare meiskens uit te deelen. Zy liet deze bezigheid staen en kwam naer de spreekkamer zonder te vermoeden wie het was, die haer wachtte. Als zy den Graef erkende verschoot zy zichtbaer en eene angstige bleekheid ontverwde haer gelaet.
‘Vrouwe,’ sprak Segnor d'Almata met bitteren grimlach, ‘het schynt dat myne tegenwoordigheid u verrast en u beven doet. Ga, hael het meisje dat Houten Claer heet, ik wil ze zien!’
Nu begon de bange Moeder inderdaed te beven en mompelde een onverstaenbaer antwoord.

{==309==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Wel nu?’ hernam de Graef, ‘is het noodig, vrouwe, dat de Bestierders des Huizes zich met de zaek bemoeijen? Vergt gy een uitdrukkelyk gebod van hunnentwege?’
‘Ach, neen, neen!’ smeekte de Moeder.
‘Spoedig dan, voldoe aen myn verlangen.’
Maer de Moeder stond gansch verbluft en stamelde:
‘Ja, ja, heer Graef, ik geloof dat zy is uitgegaen, ik zal gaen zien!’
‘Vrouwe, gy wilt my bedriegen,’ riep de Graef met gramschap ‘het mogt u berouwen!’
De Moeder verliet de kamer zuchtend en begaf zich naer het achtergebouw, van waer zy welhaest met Houten Claer terugkwam. Onderwege zegde zy tot het kind:
‘Clara, het is de Graef d'Almata, de man van uwe beschermster. Hy ziet zoo zuer en is zoo kwaed! gy moet hem heel vriendelyk zyn, hoort gy, kind.’
Ja, Moeder, myne beschermster heeft het my ook bevolen; maer zy heeft gezegd dat hy zoo goed is?’
De Moeder had geenen tyd om op deze bemerking te antwoordden, vermits zy nu voor den dorpel der spreekkamer gekomen was. Zy bood Houten Claer den Graef aen en bleef by dedeure staen, met het vast besluit, voor gebed noch geweld te wyken, indien de Graef van haer mogt eischen Houten Claer met hem alleen te laten; de bange vrouw vreesde dat hy het arm kind mogte misdoen.
Houten Claer ging sprakeloos voor den graef d'Almata staen en zag hem met haren gewoonen zoeten grimlach in de oogen. De Segnor had eerst zynen blik met sture gramschap op het kind gerigt; maer nauwelyks had hy den indruk van dit engelengelaet ondergaen, of alles veranderde in zyn hart en op zyn aengezicht. Bevend van aendoening en verbaesd staerde hy op de twee hemelblauwe peerlen, die als vonken eener beminnende ziele hem tegenglansten, en op dit lieve mondelyn, rondom hetwelk een onweêrstaenbare tooverlach dartelde. Hy ook, hy de vertoornde, de gewonde echtgenoot, moest zwichten voor de magt van eenen kinderoogslag!
Het was echter de reine schoonheid van Clara niet, die hier een

{==310==} {>>pagina-aanduiding<<}
wonderwerk wrochten zou: iets anders deed den Graef van ontsteltenis beven en zyne oogen met een onbegrepen gevoel glinsteren. Het meisje geleek aen haren vader: uit dit zuiver en streelend gelaet smeekte de zalige Lanceloot om medelyden voor zyn kind, om genade voor zyne verloofde! De Graef zag zynen boezemvriend voor zich staen, hem scheen het dat zyne dierbare stem aen zyne ooren bad en nu was het hem niet meer mogelyk zyn gezicht af te keeren van wezenstrekken, waerin hy, als in een geopend boek, de schoonste, de gelukkigste stonden zyns levens verhaeld en aengeteekend zag.
Niet meer kunnende weêrstaen aen het gevoel dat in zyn hart opwelde, deed hy een teeken aen de Moeder dat zy vertrekken zou. De aendachtige vrouw had reeds bemerkt dat alle gevaer voorby was; zy had in haer zelve gejuichd over de betoovering van den Graef, dien zy door Clara's zoete bekoorlykheid overwonnen waende. Nu boog zy zich eerbiedig en verliet de kamer.
Zoohaest de Segnor d'Almata zich alleen bevond gaf hy den vryen loop aen de aendoeningen die hem schokten; hy bragt de regter hand voor de oogen; en, terwyl hy met de andere de hand van Clara vatte, stortte hy in stilte eenen vloed van tranen, welke zynen boezem schenen te ontlasten van al het wee dat er zich had in opgehoopt. Onderwyl streelde het kind zyne hand met het merkbaer inzicht den lydenden man te troosten.
Eenige oogenblikken daerna verkalmde de storm in het hart des Graven. Hy begon op nieuw het kind te bezien; maer ditmael was zyn aengezicht door vreugde verhelderd en hy scheen den zoeten grimlach op Clara's lippen te roepen.
‘Ach lief kind,’ sprak hy in tamelyk goed nederduitsch, ‘gy kent my dan, daer gy my zoo vriendelyk aenziet?’
‘Gy zyt immers de Graef d'Almata?’ antwoordde het meisje, ‘myne beschermster ziet u geerne en zy heeft my gezegd dat gy zoo goed zyt! Dan moet ik u immers ook geerne zien, heer Graef?’
Segnor d'Almata hief het kind op zyne knie en het met liefde streelende vroeg hy:
‘Kent gy uw vader?’

{==311==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Myn vader is in den hemel,’ zuchtte Clara, ‘hy bidt God voor my... ik heb hem nooit gezien.’
‘Ik wel,’ zegde de Graef zuchtend. ‘Ik heb hem wel gezien en gekend, kind lief, hy was my een dierbare vriend en een broeder. Ik heb hem bemind, ach zoo zeer! De tranen die ik daer stortte, hebt gy uit myne oogen gerukt want gy gelykt hem verwonderlyk!’
Onder de streelingen des Graven was Houten Claer volgens hare gewoonte spoedig tot zoete gemeenzaemheid overgegaen. Nu zy hoorde dat de Segnor haren vader had bemind, was alle schuchterheid uit haer verdwenen. Zy bragt hare armkens om zynen hals en hem op de wang kussende, zegde zy op den vleijendsten toon harer stemme:
‘Dat moge God u loonen, dat gy mynen vader hebt bemind... en daerom zie ik u ook heel geerne!’
‘Kent gy ten minste uwe moeder?’ vroeg de Graef.
Houten Claer boog het hoofd en antwoordde niet.
‘Aenbiddelyk kind!’ riep d'Almata met verontroering; ‘dit geheim wilt gy niet verraden; maer liegen kan uw zuiver hart ook niet. Neen, neen zeg het nooit aen geen levend mensch op aerde! - Ha, gy zoudt ongelukkig zyn? Ik zou de stem uws vaders miskennen, zyn gebed verwerpen.... en myn leven vergiftigen door de knaging des gewetens? Ondankbaer zyn en liefde beloonen met haet?... Kind, kind, dank den goeden God in uwe reine gebeden. Uw zoete lach heeft twee menschen van de dood gered; twee menschen, waervan de eene u dierbaer is en de andere u dierbaer worden zal door zyne weldaden.... Gevoelt gy inderdaed eene neiging om my te beminnen, Clara?
‘Ach, vraeg dit niet, heer Graef, gy zyt immers de beste vriend myner beschermster - moet ik u dan ook niet beminnen? En gy zyt zoo goed, zegt zy, zoo goed en zoo vriendelyk voor haer! Daerom zal ik u altyd, altyd geerne zien.’
De Graef aenzag het meisje stilzwygend. Een onuitlegbare lach van zaligheid blonk op zyn gelaet en hy streelde het kind niet alleen met vriendschap, maer tevens met dankbaerheid. De troost welke hy genoot by de omwenteling in zyne gedachten ontstaen,

{==312==} {>>pagina-aanduiding<<}
het geluk dat hem vervoerde by het vormen van edelmoedige ontwerpen, die zyn leven in eenen hemel van vrede en van liefde konden herscheppen, - alle deze gevoelens vloten over zyn hart als een verkwikkende stroom, en hy aenschouwde met eene soort van bewondering het eenvoudig kind dat dezen zoeten balsem in zynen hygenden boezem gegoten had.
Alsof eene stem in zyn binnenste eensklaps hadde gesproken stond hy op en zegde tot Houten Claer:
‘Men zou zich wel gansche dagen met u kunnen vergeten, streelende maegd, dat gy zyt! Kom, dat ik u eenen goeden zoen geve: misschien zal ik aen u vrede en geluk verschuldigd zyn. - Maer gy zult niets zeggen van hetgene hier geschied is, niet waer? Kom, omhels my nog eens, ik hoop dat het de leste mael niet zyn zal. Ga, nu maer naer binnen en zeg niets: gy zult gelukkig worden, Clara.’
De Graef verliet de kamer en sprak nog eenige geheimzinnige woorden met de Moeder van het Maegdenhuis, die niet zonder angst onder de poort was blyven wachten. Wat de Graef haer gezegd had moest haer zeer verblyd hebben, want zy groette hem lachend en luidruchtig, waerna zy juichend tot Clara liep, haer met de handen van den grond ophief en in de uiterste vreugde haer begon te zoenen.
Segnor d'Almata deed zich intusschen de poort openen en begaf zich met versnelde stappen naer het midden der stad. Langen tyd daerna bevond hy zich in de Kloosterstraet; en later zagen zyne bekenden hem de trappen van het stadhuis beklimmen. Dien dag moest hy gewis op vele plaetsen geweest zyn en haestige zaken hebben afgedaen; want hy was voor de tweede mael in het Maegdenhuis geweest en was eventwel dan nog niet in zyne wooning gegaen............................................
Het was omtrent vier ure des namiddags; de Gravinne zat gansch afgemat, uitgeweend en neêrgedrukt in haren stoel; de Dwene bad op weinigen afstand van haer, in stilte aen eenen roozenkrans.
In het hart der Segnora was nu wel minder schrik, maer ook

{==313==} {>>pagina-aanduiding<<}
misschien veel meer verdriet; zy had uit Ines verstaen, dat haer echtgenoot aen de waerheid had geloof gegeven en nu niet meer vervolgd was door het pynend gedacht, dat zy hem ontrouw was geweest; eventwel zy had insgelyks begrepen, dat hy haer verlaten wilde en alleen naer Spaenje trekken zou. Daer zy haren man vuriglyk beminde en aen hem gehecht was door banden van dankbaerheid en van liefde, was deze zekerheid haer een harde slag, dien zy met lydzamen angst te gemoet zag, gelyk iemand die verpletterd nederbukt onder het lot.
Terwyl zy in haer binnenste weende en treurde over het verlies van alles wat haer dierbaerst was: van hare eer, van haren goeden echtgenoot; terwyl zy beefde, by het gedacht dat hy welligt in zynen toorn woorden kon hebben gesproken, die den openbaren smaed op haer en op haer kind mogten doen vallen en, terwyl zy gansch in drukkende overpeinzingen verzonken lag, ging de deur open en de Graef d'Almata verscheen in de kamer.
Met eenen luiden gil sprong de Segnora regt; zonder haren man te durven bezien viel zy op hare kniën voor hem neder en riep met opgeheven handen:
‘Genade, genade, Graef d'Almata! Ik heb misdaen, ik ben schuldig, ik verdien uwe wraek, uw mispryzen, uwen haet. Ach, doe met my naer uwen wille. Maer, by de bittere passie onzes Heeren, verwyder my niet van u, doe my niet zoo wreedelyk sterven! Laet my uwe dienstmeid, uwe slavinne zyn; maer dat ik uwe voetstappen volgen moge! Calisto, Calisto, ach verwerp my niet! Ik zal u myn kind opofferen.... En indien God my de magt er toe verleent, ik zal het gansch vergeten, om myne schuld te boeten...’
De Graef liet haer den tyd niet om voort te gaen; hy hief haer van den grond op en zoende haer stilzwygend op het voorhoofd.
Dit bewys van liefde verraste de Segnora zoodanig, dat zy zich byna magteloos tegen de borst haers echtgenoots vallen liet. Hem met ongeloovige verbaesdheid in de oogen ziende, riep zy:
Ach, heb medelyden met my.... ik worde zinneloos.... maer neen, gy zyt het wel, Calisto.... en gy haet my niet, gy lacht my toe....’

{==314==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zy hing hygend en als in zaligheid bezwykende aen den hals haers echtgenoots, die haer liefderyk bleef aenschouwen.
‘Dank, dank!’ zuchtte zy, ‘gy hebt my dus vergiffenis geschonken? Gy acht my nog uwer vriendschap weerdig? Ik zal u mogen beminnen - u aenbidden als het beeld der goddelyke goedheid? Ach, Calisto, wees gezegend!’
De Graef nam den arm der Segnora van zynen schouder en, haer met teederen lach tot by het venster leidende, wees hy haer eenen stoel; hy ging nevens haer zitten, greep op nieuw hare hand en sprak:
‘Ik heb een doodend verdriet doorstaen, het is waer: eene yselyke verdenking heeft my het hart verscheurd, - niemand kan zeggen wat ik geleden heb; want ik bemin u, dierbare Catalina, en ik dacht.... maer ik had ongelyk; spreken wy, zoo lang ons God te samen op aerde laet, daer niet meer van. Er is my heden een geluk overkomen dat my tot de uiterste blydschap zou opvoeren, indien uw vriendelyk aenschyn daer toe niet voldoende ware.’
‘Een geluk?’ viel de Gravinne hem in de rede, ‘een geluk aen u, Calisto? o, daervoor zy Gode gedankt!’
‘Luister,’ hernam de Graef met geheimzinnigen doch vrolyken nadruk; ‘gy weet wel, Catalina, dat myn zalige broeder met zyne echtgenote in hunne wooning verbrand zyn, op den bloedigen dag der Spaensche Furie. Hun kind was insgelyks, volgens het zeggen van eenige geburen, in de vlammen omgekomen; maer gy herinnert u immers wel, dat anderen beweerden dat zy een spaensch soldaet het kind hadden zien uit de vlammen halen?’
By deze vraeg schudde de Gravinne met het hoofd als of zy zeggen wilde:
‘Ik herinner het my niet.’
‘Misschien hebt gy het vergeten,’ ging de Segnor voort. ‘Gy weet, Catalina, hoe ik mynen broeder beminde; gy zult dus ook begrypen wat vreugde my moet vervoerd hebben, toen ik heden, door een onverwacht toeval, het kind myns broeders heb ontdekt.’
‘Het kind uws broeders?’ riep de Gravinne alsof zy aen de waerheid dier tyding twyfelde.

{==315==} {>>pagina-aanduiding<<}

‘Het kind van Segnor Alonzo?’ herhaelde de verbaesde Dwene.
‘Ja, ja,’ zegde de Graef, ‘het kind van Don Alonzo d'Almata, mynen zaligen broeder, - en geen twyfel blyft my over: ik heb de getuigenis van den spaenschen soldaet door schepenbrieve doen bevestigen en ben in bezit van andere onwederlegbare bewysstukken. En nu, luister met aendacht op hetgeen ik u zeggen ga, Catalina. - De Hemel heeft ons huwelyk met geene kinderen gezegend; de dochter myns broeders...’
‘Het is eene dochter?’ riep de Gravinne.
‘Een alderliefste kind, schoon en bevallig als een engel!’ antwoordde Segnor d'Almata. ‘Zy is krachtens regt en wet myne eenige erfgename. Daer zy tot nu toe alle de zorgen niet heeft genoten, welke de laetste telg der d'Almata's betamen, ben ik voornemens het kind in myne wooning en onder myne oogen te doen opvoeden. Ik heb eene oorkonde van aenneming onder behoorlyken zegel doen opstellen. Zy wordt myn kind en myne erfgename.... In het openbaer en met de grootste ruchtbaerheid zal ik haer herstellen in het huisgezin, waeruit een droevig ongeluk haer gerukt heeft: zoo zal iedereen haer eeren volgens hare hooge geboorte. Ik hoop, lieve Catalina, dat gy haer toelaten zult, u als hare moeder te beminnen; wat my betreft, ik wil dat ze my steeds met den naem van vader noeme... Niet waer, gy zult het arme kind om mynentwille beminnen?
Het was met eene zekere neêrslagtigheid dat de Gravinne antwoordde:
‘Ach, dat zy kome! ik zal ze lief hebben om dat zy van uw bloed is.’
‘Catalina,’ zegde de Graef op stillen toon, ‘ik weet welk gedacht u bedroeft; maer daerin zal ook voorzien worden: ik zal u helpen. Wy zullen samen werken tot het geluk van alles wat aen een van ons beiden dierbaer is. Zoo is het goed, niet waer?’
‘O, heb dank, heb dank!’ zuchtte de Gravinne, terwyl hare oogen van vreugde blonken.
‘Wel aen dan,’ sprak de Graef opstaende en aen zyne stem eenen plegtigen toon gevende, ‘dit zy het pand onzer verzoening

{==316==} {>>pagina-aanduiding<<}
en onzer liefde. Ik schenk u het kind myns broeders. Wees zyne moeder gelyk ik zyn vader wil zyn: het is een schoone band tusschen ons, Catalina.’
Dit zeggende reikte hy der Gravinne een perkament waeraen groote roode zegels hingen, en dan voegde hy by zyne rede:
‘Het is gevoeglyk dat eene moeder wete hoe haer kind heet.’
Met nieuwsgierigheid, doch zonder haest, ontplooide de Gravinne het perkament; maer nauwlyks had zy haer oog er op geslagen of een luide schreeuw ontvloog haer en zy riep, terwyl zy knielend voor den Graef nederzonk:
‘Clara! myne Clara zal uw kind zyn! God, het is te veel....!’
Meer kon zy niet zeggen; zy zonk ontzenuwd en magteloos in de armen haers echtgenoots, die haer van den grond had opgeheven.
De Dwene stond nevens den graef d'Almata en kuste weenend zyne handen.


VIII.

Het was een edelmoedig en gelukkig gedacht van den Graef d'Almata geweest, Houten Clara voor het kind zyns broeders te doen doorgaen. Door dit middel ontsnapte de daedzaek der aenneming aen alle uitleggingen en de eere zyner echtgenote aen alle verdenking. Het was hem aldus mogelyk geworden de Segnora en haer dochterken gelukkig te maken, de gedachtenis van zynen vriend Lanceloot een dankbaer offer te brengen en zelf in de grenslooze liefde van Catalina eene belooning te vinden. Na tien jaren van verdriet en twyfel ging nu voor hem een vrolyk en vreedzaem leven beginnen; geen geheim zou er nog tusschen hem en zyne echtgenote, als een noodlottige scheidspael, opgerigt staen; geene verkwyning, geene wanhoop meer: liefde en dankbaerheid zouden zyne baen met bloemen van teedere gemeenzaemheid en van

{==317==} {>>pagina-aanduiding<<}
levensvreugde bestrooijen. Daerenboven, de Hemel had hem een kind geschonken, een kind dat door velerlei banden aen hem gehecht was en dat hy inderdaed nu reeds als een vader beminde.
De Graef was geen man om een werk onvoltooid te laten, bovenal wanneer edelmoed en goedheid hem inspraken. Hy had Anna Canteels en haren man eene goede lyfrent geschonken om hunne doelmatige verklaringen en hunne stilzwygenheid te koopen; deze lyfrent zou na tien jaren worden verdubbeld indien het geheim van Clara's geboorte tot alsdan ongeschonden bewaerd bleef. Het spreekt van zelve, dat deze arme lieden zich bereid toonden om gansch tot den wille des Graven te staen, te meer daer hetgeen hy van hen eischte alleenlyk strekte tot het plegen eener goede daed. Zy verklaerden diensvolgens voor de Schepenen der stad Antwerpen dat Clara het kind was van Don Alonzo d'Almata en lieten daer van, in tegenwoordigheid des Graven, eene oorkonde opstellen, waerin het weesmeisken den naem van Brigida, Clara, Juana, Condesa d'Almata ontving.
Dit alles was echter nog niet genoeg. Om de gebeurtenis dezer wonderdadige terugvinding voor allen twyfel en allen kwaedwilligen uitleg te beveiligen, had de Graef zorg gedragen dat de zaek met alle hare byzonderheden in de stad bekend wierde. - En al hadden de honderde stemmen, die uit het Maegdenhuis het nieuws onder de bevolking verbreidden, niet voldoende geweest om het verhael der zonderlinge geschiedenis algemeen te maken, de middelen door den Graef aengewend zouden voorzeker wel alleen dit doel bereikt hebben.
Geen wonder diensvolgens dat men in de stad van niets sprak dan van het zonderling lot van Houten Claer, en dat honderde persoonen, zelfs uit de hoogste standen der maetschappy, zich in het Maegdenhuis aenboden, met de hoop van het kind te mogen zien. Deze zagen zich echter in hunne verwachting te leur gesteld; want het meisken was reeds, door bevel der heeren wethouders, aen haren gewaenden Oom, den graef d'Almata, overgeleverd.
Het kind had men voorzigtigheidshalve insgelyks aen de waerheid zyner geschiedenis doen gelooven, - men vergenoegde zich

{==318==} {>>pagina-aanduiding<<}
met het nooit by iemand alleen te laten, om alle antwoord op nieuwsgierige of onbescheidene vragen te voorkomen.

Reeds dry dagen was het feest onder de Meiskens in het Maegdenhuis. Uit hoofde van het wonderlyke feit zagen de heeren Bestierders al het een en ander door de vingeren, en lieten de Moeder toe, gedurende deze week niet al te zeer op het volbrengen der arbeidstaek aen te dringen. Geene enkele weeze was er, of zy had van den Graef eene weldaed, en van Clara een geschenk tot aendenken ontvangen. In den spaerschat van elk meisken was eene beduidende begiftiging gestort; de toekomst der Moeder en haers echtgenoots was gezekerd. Daerenboven was elke weeze in bezit van kleine gouden of zilveren voorwerpen, die zy aen haren dagelykschen arbeid gebruiken kon of later, als vrye vrouwe, tot haren opschik mogt aenwenden. Het was echter niet uit het genot dier giften, dat het ongemeen leven en de uitgelatenheid onder de weezen ontstond.
De oudsten en behendigsten, waeronder Trees de Beuzelaerster zich aen hare luidruchtigheid kennen deed, waren in den vroegen morgen bezig met ook een aendenken voor Clara te maken; - de vreugde en de nieuwsgierigheid der andere weezen waren oorzaek, dat er alsdan niet veel tucht in de werkzael heerschte; want zy stonden alle oogenblikken op, om te zien hoe verre de arbeid mogt gevoorderd zyn.
En inderdaed, het was wel de moeite weerd om te zien, dit ootmoedig pand van liefde en dankbaerheid, waeraen zoo vele arme maegdekens met het zweet der haest op het aenschyn werkten. Trees de Beuzelaerster had de woorden er van uitgevonden en Meester Jan, van den Rozier, had den patroon geteekend en afgezet. Het was een prachtdoek waerop men, benevens eenige ligte versierselen, de volgende woorden in zyde van allerlei kleuren en in goud- en zilverdraed aen 't borduren was:

{==319==} {>>pagina-aanduiding<<}

ghemaeckt ter eere


van


Dona Brigitta, Clara, Joanna, Gravinne d'Almata


door


hare vorighe ghesellinnen ende nu ootmoedighe deernen


de weesen uijt het Maechdenhuijs te Antwerpen


1589.


Godt gheve haer gheluck op aerd ende


hier namaels de eeuwighe salicheijt.


amen.
Omtrent tien ure des voormiddags riep Trees de Beuzelaerster met luider stemme:
‘Heil, heil! zusters, het is gedaen! Nog wat knippen en zuiveren, en wy smyten het van de rame!’
Een algemeen vreugdegeschater begroette de blyde tyding. Trees liet de anderen de laetste hand aen het werk leggen en zegde, terwyl zy naer de deur sprong:
‘Ha, hy komt ter goeder ure, de hovenier van Terzieken! Ziet, wel dry manden! De bloemen nu, de bloemen!’
De manden met bloemen werden in de kamer gebragt en men begon een groot getal kleine tuilen te maken, hetgeen, in alle geval, niet zonder woordentwist en krakeel geschiedde. Eventwel, daer het niet ernstig was, kwam de Moeder er niet tusschen. Integendeel zy aenzag het alles met blyden lach.

Een half uer later stonden de Maegdenmeiskens, elk met een bloementuil in de hand, op de plaets en onder de poort in reijen geschikt; zy hadden haer besten gewaed aengetrokken en blonken van reinheid; hare harten klopten; het verlangen had hare aenzichten gekleurd; hare oogen glinsterden van levensvreugd. Voorwaer, de bloemen verbleekten by die levende roozen; want, de schoonste tuil, dien een menschelyk oog aenschouwen mogt,

{==320==} {>>pagina-aanduiding<<}
was gewis die vlugt frissche maegden, wier natuerlyke bekoorlykheid door geen vreemd tooisel was verminderd, noch verduisterd.
Aen het hoofd van den stoet, achter de geslotene poort, stonden de vier oudste Weezen des Maegdenhuizes: - Lange Mie, Trees de Beuzelaerster, Geertruid de Kwezel en Anna Moeijal, - houdende by de vier hoeken een rood fluweelen kussen, dat een Regent des Huizes geleend had, en waer op nu het geschenk voor Clara gespreid lag.
Terwyl de Weezen dus het teeken schenen te wachten om uit te trekken, hoorde men in de Gasthuisstraet het ryden van koetsen en het stampen van onrustige peerden. - De Vader van het Maegdenhuis kwam eenige oogenblikken daerna aengeloopen en wierp de beide poorten wyd open. Langzaem en statig trokken de Maegdekens den Huize uit, onder toevloed eener groote menigte volks, die een goed gedeelte der Gasthuisstraet vervulde en met geweld vooruitdrong om den stoet van digtby te mogen zien. De poort der nevenstaende wooning werd insgelyks geopend, en Clara, als eene edele jonkvrouw in allerkostelykst gewaed gekleed, trad eruit, aen de hand des Graven en der Gravinne d'Almata. Haer volgden een groot getal bekenden en vrienden, waeronder Zuster Catelyne uit het Falconsklooster en Meester Huygens, de orgelspeler der hoofdkerk, zich insgelyks bevonden. Clara werd geleid tot by de vier maegden, die haer het geschenk der Weezen aenbieden moesten. Terwyl het kind met kloppend hart den schoonglinsterenden doek beschouwde, wilde Trees de Beuzelaerster haer in name harer vorige gezellinnen eene soort van aenspraek doen; doch by het tweede woord dat de redenaerster sprak, versmoorde de stem in hare keel en zy borst los in overvloedige tranen. Dit voorbeeld volgden niet alleen de dry andere geschenkdraegsters, maer Clara zelve begon te weenen. De Gravinne bedankte de Maegden voor haer vriendschappelyk aendenken, en dacht door troostende redenen een einde aen der Meiskens droefheid te stellen. Het gelukte echter niet; want men weet het, niets is onder vrouwen meer aenzettelyk dan tranen. Daerenboven, Clara had zich snikkend aen den hals van Trees de Beuzelaerster geworpen; de

{==321==} {>>pagina-aanduiding<<}
andere Weesmeiskens hadden dit tooneel met diepe ontroering aenschouwd. Ook zag men nu in den ganschen stoet niets anders meer dan voorschooten die langzaem aen de oogen gebragt werden. Alle de weesmeiskens hadden hare aengezichten verborgen en weenden in stilte.
Na eenige oogenblikken oordeelde de Graef dat het tyd was een einde aen deze treurige bewyzen van liefde te stellen. Hy zegde eenige woorden tot Clara en leidde haer tot het rytuig, dat op eenige stappen van daer wachtte; hy zelve met de Gravinne klommen de reiskoets in, de lakeijen sprongen er achter op, de koetsier zweepte kletsend door de lucht.... en de reizigers verdwenen in de rigting der Keizers of St-Jorispoort, de heirbaen naer Brussel.
Arme Weezen! zy hadden met zoo veel vreugde aen haer geschenk en aen die bloemtuilen gearbeid! Zy hadden zich zoo zeer verheugd in de blydschap welke zy waenden dat Clara in dit bewys harer dankbare liefde vinden zou.... en nu gaen zy daer allen met het hart vol rouw en den voorschoot voor de oogen! Nu keeren zy stilzwygend en neêrgedrukt terug, om haer verdriet in het Maegdenhuis te gaen verbergen, en in vryheid over het verlies der engelachtige gezellinne te treuren!


IX.

Het was wel vyftien dagen later; de Weesmeiskens wandelden, gedurende het rustuer, op de opene plaets en schenen bezig met het byeen zamelen van geld; want ieder meisken, door Lange Mie opgeroepen, bragt een koperen muntstuk in den voorschoot van Trees de Beuzelaerster. Omtrent het midden der plaets stond een oude man op eene ladder aen een steenen Lieve Vrouwenbeeld te arbeiden. De tyd had het beschadigd: er waren eenige uitstaende vouwen der draperyen afgevallen, en hy was bezig met ze in hare eerste gedaente te herstellen. Gewis, de oude gryze

{==322==} {>>pagina-aanduiding<<}
beeldhouwer moest in het Maegdenhuis zeer bekend zyn; want de Meiskens wisselden met hem allerlei onschuldige scherts en vriendelyk woordenspel. Op eens ontstond er in eenen hoek der plaets een hevige redetwist tusschen Anne Moeijal en lange Mie, over een vraegpunt dat zeer gewigtig zyn moest; want de andere Meiskens kwamen er met groot geschater tusschen. Als die snappende beraedslaging lang genoeg geduerd had, riep Trees de Beuzelaerster met luider stemme:
‘Kom, kom, dat duert nog tot dat Paeschen op eenen vrydag valt! Wat kent gy daervan, Moeijal? Wy zullen het maer seffens aen Meester Steven vragen, - die zal zeggen of het mogelyk is.’
Meester Steven keerde zich om op zyne ladder om regter te zyn over het geschil, doch hem klonken ter zelfder tyd zoo vele verwarde vragen in de ooren, dat hy geen enkel woord verstaen kon.
‘Ho, ho, ge zyt altemael van de spanader gesneden, dat weet ik wel, eksterachtige maegdekens!’ riep hy, terwyl hy met de handen lachend voor het aengezicht wemelde als om eenen zwerm vliegen te verjagen; ‘genoeg, genoeg! om Gods wille, zwygt, - of ik kryge nog eene draeijenis en valle van de ladder. Wilt ge den ouden Steven arm of been zien breken? Schei uit, schei uit!’
Trees de Beuzelaerster, met harder te schreeuwen dan de anderen, behield eindelyk, volgens gewoonte, de overwinning, en zegde:
‘Nu, laet my de zaek uitleggen, en spreekt dan naderhand als het u niet aenstaet.... met dat schreeuwen altemael!’
‘Ge zyt gy de grootste schreeuwster van allen,’ mompelde lange Mie, ‘zoo is het gemakkelyk altyd gelyk te halen. Zie nu maer dat ge de waerheid kunt zeggen, als het mogelyk is!’
Trees de Beuzelaerster lette op dien schimp niet en riep tot den beeldhouwer:
‘Meester Steven, zeg gy het liever, of het zyn kan. Wy hebben van de heeren Bestierders oorlof gekregen om alle weken eenen penning samen te leggen om een conterfeitsel van Houten Claer te laten maken. Clara is nu naer Spaenje vertrokken, en geen schilder heeft haer ooit gekend. Lange Mie beweert dat een schilder niet

{==323==} {>>pagina-aanduiding<<}
noodig heeft iemand gezien te hebben om zyn conterfeitsel te maken. Is dit waer?’
Meester Steven schoot in eenen luiden lach en antwoordde:
‘Ja, ja, het is mogelyk....’
‘Ziet gy wel!’ riep lange Mie zegepralend.
‘Ja, ja,’ hernam de oude beeldhouwer spottend; ‘het is zoo wel mogelyk als dat ik dezen avond de kapuin zou opsmullen, die tegenwoordig aen het spit van den grooten Turk aen 't braden is! Lange Mie, gy moest eens met de gauwte eenen haek aen mynen mantel zetten.... het is waer ik heb van myn leven geenen mantel ryk geweest; maer dit doet er immers niets toe, Mieken?’
De Weezen begonnen allen schaterend te lachen, tot groot spyt van lange Mie, welke vergramd en beschaemd van daer wegliep.
‘Ziet gy nu wel,’ riep Trees de Beuzelaerster tot hare gezellinnen, ‘dat het niet zyn kan? Wy hebben al wel geld te samen te leggen om een conterfeitsel te doen maken, - en er is geen kunstenaer die Houten Claer gekend heeft!’
‘Ho, ho, Trees, wat zegt gy daer?’ vroeg meester Steven; ‘geen kunstenaer die Houten Claer gekend heeft? - en voor wie of voor wat aenziet ge my dan? Ik, die den schoonen autaer in uwe kapelle gansch alleen gemaekt heb?’
‘Ja maer Steven, gy maekt toch geene conterfeitsels?’
‘Hoe, wat, geene conterfeitsels? Het is anders wat schoons, zoo wat rood en blauw te saem gekletst, dat die Signors van den Borstel een conterfeitsel durven noemen. Als ge er met de hand overwryft, 't is nietmetal, dan eene armzalige oogverblinding! Maer spreekt me van een gehouwen beeld! Dat is natuer, ge kunt het zien, tasten en voelen..... kom, ge weet dat ik het hoofd van Houten Claer nog eens in potaerde heb nagebootst, als schetse voor den engel die op den autaer staet. Laet my haer conterfeitsel in hout maken?’
‘In hout! in hout!’ riepen de meiskens spottend.
‘Ja, in hout,’ hernam meester Steven, ‘ge schynt er om te lachen; maer kinderen lief, waer zyn uwe zinnen? Houten Claer in hout, is er iets zoo klaer?’

{==324==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dit zonderling woordenspel gaf de overwinning aen den beeldhouwer. Hy werd gelast met het bytelen van een houten conterfeitsel van het Weesmeisken Clara, en bedong op voorhand den loon zyns arbeids.

Eene maend later, op eenen morgen, kwam meester Steven het Maegdenhuis binnen, met Houten Claer op zynen schouder.
Het beeld van meester Steven staet heden nog in het Maegdenhuis, onder de poort ter linker zyde en dient als pyler aen de leun van den trap, op de zelfde plaets waer Houten Claer zoo dikwils in hare slaepwandelziekte had gezeten.

Hendrik Conscience.




{==325==} {>>pagina-aanduiding<<}

De glasschildering in de vorige eeuwen.

Zeker was de kunst van aen het glas duerzame, het zy doorschynende of ondoorschynende kleuren te geven, van de ouden bekend. Zy gebruikten vooral gekleurde teerlingvormige of platte glazen, om op hunne muren of op den grond hunner gebouwen mozaïeken samen te stellen. Die smaek voor de veelkleurige bouwkunst, hield zich langen tyd na den val van het romeinsche keizerryk staende, en onze romaensche en byzantynsche kerken, leveren er ons nog talryke voorbeelden van op.
Daer door zou men kunnen gelooven dat de glasschildering of liever de vensters in gekleurd glas, voortkwamen van de schildering in mozaïek, omtrent de achtste of negende eeuw; maer zulke beweering zou al te twyfelachtig zyn, om dat er byna geen bewysstuk van overbleef en dat vooral geen enkel fragment der vensters van die eeuwen overgekomen is, terwyl men er van de twaelfde eeuw in groot getal bewaerd heeft.

{==326==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dit tydstip zoo aenmerkelyk voor onze nieuwere geschiedenis, waer beschaving, wetenschappen, kunsten, tael, waer alles byna ten zelfden tyde ontkiemt en opkomt, was de bakermat van onze echte vaderlandsche bouwkunst, en het glasschilderen, dat deze kunst by elken stap opvolgde, moest met haer zynen aenvang nemen.
De gedurige betrekkingen, welke de kruisvaerten tusschen het Oosten en het Westen daerstelden, gaven aen de kunsten eene nieuwe rigting. Reeds in den beginne der elfde eeuw had de byzantynsche smaek aen den oorspronkelyken romaenschen styl eene buitengewoone weelderigheid van sieraden toegevoegd; doch op het einde dezer eeuw begon de zoogezegde gothische smaek te heerschen. De puntboog verving allengskens den vollen boog; eindelyk waren in de dertiende eeuw de barleven, de schilderingen en de vensters eene nauwkeurige navolging der kunststukken, welke onze kunstenaren in Syriën hadden bestudeerd.
Alles brengt dan toe om tot de twaelfde eeuw, zoo niet de uitvinding, dan ten minsten het meer algemeen gebruik der kerkglazen in het westerlyk gedeelte van Europa te huis te brengen. Zelfs gelooven wy gaerne dat deze gansche westersche kunst alleen aen het Oosten zynen styl van versiering ontleend heeft, met zich door de beschouwing der ryke tapyten te begeesteren.
Gelyk wy het reeds deden bemerken, had er in de gewyde bouwkunst eene omwenteling plaets. De puntboog begon alom te heerschen, de vensters werden grooter en met meer versieringen omringd. De steenen roozen met haer glinsterend glaswerk, namen plaets in de gevels der hoofdkerken, zoo als wy het onder anderen te Beauvais en te Chartres zien. De binnenversiering was in den oosterschen smaek, met al de kleuren van den regenboog overladen en, van over lang, waren de missalen en de handschriften in het algemeen met miniaturen verrykt, die, by gebrek aen kennis van teekening, meesterstukken van kleuropluistering en fyne versiering waren. Nog al gewoonlyk waren deze naïeve onderwerpen vergezeld van eene legende of van de byzonderste gebeurtenissen uit het oude en nieuwe testament. Zulks was ongetwyfeld de school onzer

{==327==} {>>pagina-aanduiding<<}
eerste glasschilders. Van de handschriften gingen de miniaturen op de vensters over die er de getrouwe nabootsing op eene grootere schael van werden.
De eenige tamelyk volmaekte kerkvensters der twaelfde eeuw, zyn degene van het gewelf der abdyen van Sint-Denys, der hoofdkerk van Bourges en van het choor van die van Lyon. En nog heeft men alleenlyk voor de vensters van Sint-Denys zekere bewysstukken; daer ze tot in de kleinste byzonderheid door den schenker zelven, abt Sugar, zyn beschreven geworden. Onnauwkeurig werden zy door Montfaucon geteekend, maer wonder wel in het groote werk van De Lasterye wedergegeven.
Moeijelyk zoude het zyn anders de vensterglazen der twaelfde en dertiende eeuw, dan aen den vorm der vensters zelven te onderscheiden.
In de tweede helft der twaelfde eeuw en in het begin der dertiende, draegt de nieuwe bouwkunst het romaensch of byzantynsch karakter. Wel eindigen de steenen vensters in puntbogen; doch in het algemeen bestaen zy uit een eenig en nog al breed deel of wel uit dry deelen van elkander afgezonderd, maer in den puntboog van het gewelf vereenigd; het middelgedeelte is dan steeds grooter dan de twee andere.
Alleenlyk in het midden der dertiende eeuw kregen de vensters die ligtheid en tengerheid welke den zuiveren gothischen styl kenschetsen.
De vensterglazen van het eerste tydvak der kunst zyn gewoonlyk samengesteld uit cirkelvormige, drylobbige of langwerpigronde medailjons, kruiselings over elkander als damberden gerangschikt, op eenen mozaïeken grond, in den zin der muerinleggingen van dit tydstip. Die medailjons bevatten al de byzonderheden van eene lange legende, gemengd by de merkwaerdige feiten van dien tyd; het gansche grof aengeduid door eene eenvoudige zwarte, schaduwlooze lyn.
Slechts onder de regering van den Heiligen Lodewyk, begint de teekening beter te worden. De arabesken zyn ryker en beter uitgedacht. Men voert groote figuren in verhevene vensters uit; de

{==328==} {>>pagina-aanduiding<<}
droogte van den omtrek wordt verzacht door eenige bovengeplaetste waterverwen die de schaduwen vervangen; maer wat waerlyk wonderlyk is, zyn de talryke kerken, abdyen, dorpkerken zelfs, die, zonder dat men Nederland en Frankryk verlate, met dergelyke vensters voorzien zyn. In de twaelfde en dertiende eeuw, en vooral in de dertiende, hadden de kerken zoodanig veel vensters dat somtyds de glazen meer plaets besloegen dan het overige van het gebouw zelf.
Door de opkomst der florentynsche school, waer van Cimabue het hoofd was, deed de schilderkunst eenen merkelyken vooruitgang; en dewyl onze kunstenaren alleen hunne gedachten op het velyn of op het glas uitdrukten, waren het de vensterglazen waer men de gevolgen dezer verbetering het eerst in opmerken kon. Nog vindt men in dit tydvak medailjons op mozaïeke gronden, maer de onderwerpen zyn beter aen een geschakeld en geteekend; men ontwaert er een zeker begrip van effekt in; nogtans begonnen de groote afzonderlyke figuren de overhand te hebben; eerst waren zy maer omringd met eene fries die geheel het paneel volgde; van onder bevond zich een tamelyk breede band met den naem van den voorgestelden persoon. Boven het hoofd was een soort van klaverblad in het rood of wit geteekend, volgens de kleur des gronds, die op geheel het venster lag, indien het zelve niet al te groot was; alsdan was de ruimte boven en onder de figuer opengelaten, vol arabesken in wit en zwart of mozaïek gekleurde gronden.
Op het einde der veertiende eeuw volgde men op het glas eenige détails der puntbogige bouwkunst: eerst was het een glaskleurige toren zeer neêrgedrukt, meer gelyk aen eenen romaenschen boog dan aen een ogivael klokhuis. Deze toren werd zoo als op den steen, met natuerlyke bladeren getooid. Het voetstuk werd ook ryker van versierselen. Alles, in een woord, bereidde den overgang tot een nieuw tydvak, dat byzonder de vyftiende eeuw beslaet. Alsdan deed de glasschildering eenen onmeetbaren stap naer de volmaektheid in teekening en samenstelling; doch zy verloor onder het opzicht van effekt als binnenversiering.

{==329==} {>>pagina-aanduiding<<}

Op het einde der veertiende eeuw verschenen in Vlaenderen de gebroeders Van Eyck; de jongste bekend onder den naem van Jan van Brugge is de uitvinder van het schilderen met olieverw; men beweert zelfs dat zyne diepe scheikundige kennissen hem verschillende brandverwen hebben doen uitvinden, om het glas in het vuer te kleuren. Doch het is slechts in de zestiende eeuw dat men is begonnen gebruik te maken van de brandverwen, en nog bestonden er geene andere dan het blauw, ros en violetachtige, het vleeschkleur en het geel dat thans geene brandverw meer, maer eene verwende stof is. Men zal zeker alsdan gelyk heden glazen met twee lagen, de eene wit de andere gekleurd, gemaekt hebben, het geen welligt aenleiding zal gegeven hebben om te zeggen dat deze glazen gekleurd waren door eene brandverw op de oppervlakte gelegd.
Ofschoon in de vyftiende eeuw gansch Europa in een overgroote metaelsmeltery hervormd scheen, eene soort van besmetting welke de strengheid der wetten niet kon tegenhouden, is de glasschildering aen deze opzoekingen weinig vooruitgang schuldig, en wy durven byna aen Jan van Brugge de eer der uitvinding van kleurende brandverwen weigeren. Het schynt zelfs dat een toeval alleen de schildering van het glas in doorschynend geel by middel der zuerstof van zilver, deed kennen.
Het predikheeren order te Bolonje had in de vyftiende eeuw een monik, minder door zyne werken dan door zyne groote godsvrucht bekend, de gelukzalige Jaek de Duitsch, zoo genaemd om dat hy te Ulm in Duitschland, geboren is. De gehoorzaemheid aen den kloosterregel, was zyne byzonderste deugd.
Aen hem schryft de overlevering de uitvinding van het geel met het zilver toe. Daer hy zyn werk den oven in stak, viel er van eene zyner mouwen een zilveren knop in den kalk, welke diende om zyn glas laegwyze te leggen; een gedeelte van den knop smolt en het metael verwde het glas waer op het lag.
Wy eerbiedigen, zonder er nogtans het wonderlyke van te willen te niet doen, de overlevering dezer daedzaken die ons maer waerschynlyk voorkomen.

{==330==} {>>pagina-aanduiding<<}

De vensterglazen van dit tydstip verloren een weinig van hunne godsdienstige eigenschap, zonder er nogtans het karakter van te verliezen. Men begon ze als versiersel der heerenwooningen te gebruiken en in de kapellen om de afbeeldsels der stichters weder te geven. Het is ook in de vyftiende eeuw dat de vorm der vensters, zonder groote veranderingen te ondergaen, nogtans van opzicht veranderde; de vensters van die eeuw hadden meer breedte en de zelfde hoogte als die der dertiende en der veertiende. Deze verandering gaf dikwils aen het ogivale deel de helft der gansche venster. Het puntbogige deel was alsdan met fantastieke en tallooze omtrekken van steenen kozynen, als zoo vele vlammen uitspringende, vervuld, hetwelk aen dezen bouwtrand den naem van vlammend gothiek heeft doen geven, terwyl de Engelschen den loodregten styl schiepen, die zich van het ogivale deel door regthoekige lysten onderscheidt.
Deze steenen ribben lieten tusschen hare voegsels een tamelyk groot getal openingen in vorm van harten, klaverbladeren, eironden, enz., waerin men de legenden der Heiligen plaetste, wier figuren zich in het groot in de verdeelingen der venster vertoonden.
In dit tydvak teekende men de grootste even als de kleinste onderwerpen in al hunne gedeelten met overdrevene zorg, welkdanig ook de afstand van het gezichtpunt mogt zyn. De personaedjes waren gewoonlyk in nissen geplaetst, waervan de achtergrond eene gedammasseerde stof nabootste, met een verhemelte of eene tin, waerop twee of drie verdiepen van torens met hunne naelden, zelven overdekt met kruipende bladeren. Het voetstuk is niets anders dan het verhemelte van eene benedenis, waerop engelen geplaetst werden welke wapenschilden ondersteunen.
Al deze bouwwerken zyn uitgevoerd in wit en zwart, waeraen men alleen met het nieuw uitgevonden geel glans heeft bygezet. Deze vensters zyn wonderschoon van teekening wanneer men ze van naby ziet; doch zonder effekt op eenen zekeren afstand.
De zestiende eeuw, die eene der schoonste tydvakken van de

{==331==} {>>pagina-aanduiding<<}
glasschildering oplevert, zag ook het begin van haer verval. Met den puntboogstyl onstaen, was zy ook veroordeeld om dezen in zyn lot te volgen.
Van op het einde der vyftiende eeuw deed alles voorgevoelen dat er eene breede omwenteling in de kunsten welke van het teekenen afhangen, zou plaets grypen. De geest van hervorming bezielde alles en werd vooral door het uitvinden der drukkery ontwikkeld. Albrecht Durer, die verschenen was, had eene nieuwe school daergesteld, die als een overgang was en weldra heel het noorden van Europa beheerschte. De vorsten wedyverden, om in hunne staten beroemde kunstenaren te lokken, die zich in Italië gingen vormen en wederkwamen, gansch doordrongen met den smaek der modellen van de oudheid en in onze luchtstreek eenen bouwtrant invoerden, tegenstrydig met onze ligging en onze zeden.
Gedurende de eerste helft der zestiende eeuw, versmolten de puntboog, en de styl der kunstwedergeboorte zich. Later slechts had de nieuwe school de zegeprael verworven, ten minste voor den burgerlyken bouwtrant, want men begreep nog dat men den puntboog niet kon laten varen, welke als een onontbeerlyk heiligdom voor het bouwen der kerken was geworden.
De vensterglazen werden eene nauwkeurige nabootsing der schoone scheppingen van Albrecht Durer, Raphaël, il Rosso en hunner talryke leerlingen, welke zich uitsluitelyk onledig hielden met kartons voor de vensters en tapytwerken te schilderen.
De smaek van dit slach van versiering, was gedurende dit tydvak tot zulk punt gestegen, dat niet alleenlyk de vensters der kamers, maer ook de glazen der draegzetels, met geschilderde onderwerpen en vooral met spreuken opgeluisterd werden.
De puntboog verdween meer en meer, en groote samenstellingen vervingen de door de ribben der ogieven afgebakende kleinere onderwerpen. Het waren bloot langwerpige vierhoeken de eene op den anderen geplaetst, zonder ander verdeeling dan het kruis dat hen afscheidde en ondersteunde. Borduersels ofte versieringen rondom de onderwerpen waren er niet te vinden. Het gebruik van wit en zwart werd algemeen; gansche vensters werden aldus

{==332==} {>>pagina-aanduiding<<}
geschilderd en waren wezentlyke meesterstukken wat de uitvinding en uitvoering aengaet, maer konden niet zoo als degene der vorige eeuwen ter opluistering strekken.
In de zeventiende eeuw deed de olieschildering reuzenstappen ter volmaking: het kan dan niet anders of de glasschildering moest daerby oneindig verliezen; inderdaed men begrypt ligt dat dit nieuw slach van schildering den vollen teugel aen het scheppend genie der kunstenaers moest vieren, welk anders, door de moeijelyke bewerking, de dikwils onzekere uitwerksels der glasschildering en de onvermydelyke toevallen die het plaetsen der vensterglazen vergezeld, in zyne vlugt werd wederhouden.
Voeg daerby den voortgang welke de hervorming door geheel Europa deed en haren invloed op de godsdienstige kunst, waervan het katholicismus de byzondere steun was.
De weinige glasschilderingen van dit tydstip zyn kleine tafereeltjes en werden in Zwitserland en vooral te Berne op rood of dobbel blauw glas vervaerdigd.
In de tweede helft der zeventiende eeuw, bragt de glasschildering alleen wapens en zinspreuken voort, waerin men het schoone doorschynend rood glas niet meer ontmoet, maer vervangen ziet door een oranjekleurig of bloedrood, welk verre achter het eerste, wat effekt aengaet, staet.
In de achtiende eeuw bestonden er slechts weinige glasschilders, en geen wonder: hunne kunst kon in hun bestaen niet meer voorzien. De fransche omwenteling wierp hen geheel en gansch ten gronde en verschoonde, gelyk men weet, de voortreffelyke kunstwerken der groote oude meesters niet 1.







{==333==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vertaling der Ilias in Nederduitsche Hexameters,


door den heer Cracco.

De overzettingen uit het grieksch zyn zeldzaem in onzen tyd, en wy zyn verre van er over te klagen, want het is aen iedereen niet gegeven om de volmaektheid der Ouden naer waerde te schatten, veel min weder te geven. Homerus vooral is in zyne heerlyke eenvoudigheid te grootsch voor het gewoon vertalerstalent: zyne tael zelve is van eene andere natuer dan vele hedendaegsche spraken. Misschien zal men er nimmer in gelukken hem in zekere al te beschaefde talen over te zetten. Doch in het nederduitsch is hy met zulken goeden uitslag overgebragt geworden, dat wy de vertaling als een wonder mogen aenzien. Deze uitdrukking zal zeker twyfel verwekken; wy gelooven nogtans niet dat zy te sterk zy voor het handschrift dat voor ons ligt. Inderdaed, is het reeds geene wonderlyke zaek, in onzen tyd, eenen man te ontmoeten die op de poëzy van Homerus verslingert, niet om eenen leeraerstoel of eenen akademiezetel te verkrygen, maer enkel uit loutere, belangelooze liefde voor Homerus? Helaes! zulk een gevoel, al te weinig door de menschen van alle eeuwen begrepen, leidt den

{==334==} {>>pagina-aanduiding<<}
dichter zelven tot het lot van Homerus en Tasso. De heer Cracco, wiens werk wy welverdienden lof toezwaeijen, is altyd niet gelukkiger dan die groote mannen geweest, en indien wy den sluijer mogten opligten welke het geheime leven moet bedekken, zouden wy een voorbeeld moeten aenhalen dat men in den tyd van Salomon van Cans, maer geenszins in de XIXe eeuw verstaet.
Doch bepalen wy ons met over het werk van den heer Cracco te spreken, en verregtvaerdigen wy den titel dien wy er aen toe voegden.
Een tael-, en zoo men wil, een letterkundig wonder is die overal heerschende nauwkeurigheid in wendingen en woordensamenstellingen; die zuivere, eenvoudige tael, welke zoo goed den eenvoudigen, aertsvaderlyken dichter past. Een wonder van poëzy en talent is die begeestering, welke nergens de gedwongenheid noch de vermoeidheid des Vertalers laet doorschynen, maer altyd op dezelfde hoogte blyft, en Homerus stap voor stap volgt, zonder er ooit eene schrede van af te wyken. Maer het grootste wonder van al voor diegene welke de bronader der grieksche dichters alleenlyk door zoogezegde klassische vertalingen kennen, is dat de Ilias, dit vermoeijende epos, als zy dachten, die verminkte brok uit eene doode wereld niet meer is; zy leeft, ademt, zy is van alle tyden; gy zoudt zeggen dat zy aen de Nevelingen verbonden is.
Maer de lezer vraegt welligt van dit alles het bewys: hy hoore den dichter in de volgende twee fragmenten (uit den derden zang); hy vergelyke het nederduitsch met het oorspronkelyke grieksch, en zegge of hy al het schoone von Homerus niet terugvindt, of een enkel woord in al zyne kracht onvertaeld is gebleven:

Maer, nadat zich onder zyn veldheer een ieder geschikt had, 
Rukten de legeren voort met geroep en geschreeuw, als vooglen, 
Even gelyk het geschreeuw der kranen is onder den hemel, 
Welke, na dat zy den winter ontvloôn en geweldigen regen, 
Henenvliegen met schaetrend geschreeuw op Okeanos vloeden, 
Om der Pygmajers geslacht en moord en verderven te brengen: 
Vroeg in het morgenuer snellen zy aen met schriklyken oorlog. 

{==335==} {>>pagina-aanduiding<<}

Maer stilzwygende trokken daer voort de manmoedige Achajers, 
Vol van hertlyken lust om de eene den andren te helpen. 
Zoo als Notos op 't spitse des bergs den neveldamp uitspreidt, 
Die den herdren niet lief, maer den nachtroover beter te pas komt, 
En zoo wyd dan iemand slechts ziet, als zoo ver hy een steen werpt: 
Dus vloog werverstof op van de voeten der komende scharen 
Digt in de lucht, en spoediglyk stapten de mannen het veld door. 
Toen zy, aensnellend tegen elkaêr, reeds waren genaderd, 
Sprong uit den voorkamp der Trojers de godlyke held Alexandros, 
Op zyn schouders een panterhuid dragend, een krommenden krygsboog, 
Met zyn zwaerd; hy zwaeide in de hand twee koperen speren, 
En hy beriep uit het heir al de dappersten onder de Argejers 
Om, hem tegengesteld, in den vreeslyken veldslag te kampen. 
Doch zoodra hem ontwaerde de strydbare vorst Menelaos, 
Hem, die, wyd voortstappend, ten voorschyn trad uit de heirschaer, 
Zóó als een leeuw zich verheugt, die een magtig lichaem bejegent, 
Of een gehorenden hert, in het woud, of een geitebok vindend, 
Razend van honger, verslindt hy dezelve met gretigen eetlust, 
Schoon hem de snellende honden en bloeijende mannen verjagen: 
Zoo verheugde zich held Menelaos, den godlyken Paris 
Met zyne oogen beschouwend: hy dacht den wreevlaer te straffen, 
En hy sprong, vol van ylende drift, met zyn rusting ter aerd' neêr. 
Doch zoo haest hem ontwaerde de godlyke held Alexandros, 
Toen hy verscheen in den voorkamp, verschrikte hy diep in zyn herte, 
En hy week in der vrienden gedrang, het noodlot vermydend. 
Zoo als een man, die een slange gewaer wordt, vol haeste terugwykt, 
In de vallei des bergs en de siddring zyn leden bemagtigt, 
Snel dan keert hy terug, en bleekheid bedekt hem de wangen: 
Dus ook drong hy weêrom in de schaer der manhaftige Trojers 
Bevend voor Atreus krygszoon, de godlyke held Alexandros. 
Hektor hem ziende begon hem met smadende woorden te schelden: 
Heillooze Paris, slechts treflyk van aenschyn, verwyfde, bedrieger! 
Waert gy toch nimmer geboren, of waert ge ongehuwd toch gestorven! 
O! dit wenschte ik, en dit zou ook veel nuttiger wezen, 
Dan dat ge zóó tot spot dient en schimpvertooning aen andren. 
Zeker belachen u thans de langlokkige zonen Achajas, 
Die u als treffelyk veldheer aenzagen, dewyl gy zoo lieflyk 
Zyt van gelaet: doch er woont noch moed noch kracht in uw herte. 
Durfdet gy dan, gy zulk eene, in zeedoorvarende schepen 
Over de baren eens gaen, omringd van minzame makkers, 
En, by vreemden gehuisd, een bevallige echtvrouw ontvoeren 
Uit 't verliggende land, zwagerin van strydbare mannen, 
Uwen vader, der stad, en den ganschen volke zoo heilloos, 
Maer voor den vyand zoo heuglyk, en voor u zelven zoo schandvol? 
Zoudt gy voor Menelaos, den strydbaren pal staen?.... o! leeren 

{==336==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zoudt ge, wat man hy is, wiens bloeijende vrouw ge in bezit hebt. 
Niets zou de citer en niets Aphrodites gaven u baten, 
Noch uw haer, noch uw aenschyn, wanneer ge in het stof u zoudt wentlen. 
Troïas volk is waerlyk te vreesachtig, anders bedekte u 
Reeds een steenen gewaed, om al 't onheil, dat gy gesticht hebt. 
Hem sprak aen op zyn beurte de godlyke held Alexandros: 
Hektor: dewyl gy met regt my gelaekt hebt, en geenszins met onregt: 
Want steeds is uw gemoed, als een koperen byl, onbedwingbaer, 
Welke door 't hout des timmermans heendringt, die voor den scheepsbouw, 
Kunstig den balk doorhouwt, en 't geweld des werkmans te baet komt: 
Dus ook huist in uw boezem een onverschrokkene krygsmoed. 
Scheld my der gulden godin, Aphrodites minlyke gaven 
Niet: de hoogheerlyke gaven der Goôn zyn geenszins verwerplyk, 
Welke zy zelve ons schenken: van zelf kan ze niemand bekomen. 
Doch indien gy wilt, dat ik kampe en orelog voere, 
Doe al de anderen zitten, de Trojers te saem en de Achajers; 
Laet me in hun midden alsdan en den strydbaren held Menelaos 
In den tweekamp om Helene vechten en alle de schatten: 
Die van beiden de zege behaelt, en in dapperheid uitmunt, 
Dat hy de schatten dan al, en de vrouw neme, en huizewaerts voere; 
En gy anderen, vriendschap en trouwvol eedverbond makend, 
In uw vruchtbare Troja dan woont; en genen naer Argos 
Rossenryk land wederom en de heerlyke Achaïa keeren. 
Dus sprak de held, en hertlyk verheugde zich Hector, dit hoorend, 
En, in 't midden gegaen, weêrhield hy de Troïsche scharen, 
Midden zyn spies omvattend, en iegelyk zette zich neder. 
Maer de langlokkige Achajers begonnen naer Hektor te schieten, 
En zy daelden met schichten op hem, en wierpen met steenen. 
Doch dan riep in de verte der volkeren vorst Agamemnon. 
Houdt! Argeïsche mannen, o werpt niet, zonen Achajas! 
Hektor, de glansryk behelmde, belooft een woordje te spreken. 
Dus sprak gene: zy rustten van stryden, en plotselyk werden 
Ze allen stilzwygend, en Hektor begon in 't midden van beiden: 
Hoort van my, gy, Trojers, en gy schoonschenige Achajers, 
't Woord van den held Alexandros, om welken de kryg is begonnen. 
Deze begeert, dat al de andere Trojers, en alle de Achajers, 
't Prachtige wapentuig neêr op den voêrryken aerdbodem leggen, 
En hy zelf wil alleen met den strydbaren held Menelaos 
In uw midden om Helena vechten en alle de schatten. 
Wie van beiden de zege behaelt, en in dapperheid uitmunt, 
Dat hy de schatten dan al, en de vrouw neme, en huizewaerts voere, 
En wy anderen vriendschap en trouwvol eedverbond maken. 
Dus sprak de held: zy allen verstomden en zaten stilzwygend, 
Maer tot hen sprak dan ook de helroepende vorst Menelaos: 
Luistert nu ook naer my, want my allermeest dringt de droefheid 

{==337==} {>>pagina-aanduiding<<}

Innig in 't hert: ik denk, dat gy thans uit elkander gaet scheiden, 
Gy, Argejers en Trojers, nadat ge veel kwaeds hebt geleden 
Wegens myn twist, en wegens 't bestaen des helds Alexandros. 
Wien van beiden de dood en 't onmydelyk noodlot bestemd is, 
Dat hy sterve, en gy, scheidt haestig in vrede uit elkander, 
Offert twee lammers, een wit en een bokje, een zwart en een geitje, 
De aerde ter eer en Elios; wy dan offren een ander. 
Brengt ook Priamos hier, opdat hy zelf het verbond zweer', 
Want zyn kindren zyn sterk, hoogvarend van zinnen en trouwloos: 
Opdat niemand door boosheid Kronions eedverbond schende, 
Want het gemoed der jonglingen vlot steeds wanklend en standloos, 
Doch waer een grysaerd zich moeit met de zaek, ziet hy achter- en voorwaerts. 
Opdat zy voor het beste van beide partyen verrigt word'! 
Dus sprak de held, en de Achajers verheugden zich t' saem met de Trojers, 
Daer zy verhoopten voortaen van den rampvollen oorlog te rusten, 
En zy weêrhielden 't gespan in de slagorden, stegen dan zelv' af, 
Trokken de wapenen uit, en legden ze neder op de aerde 
Digt by elkaêr, want klein was het veldruim tusschen de legers. 
Hektor zond in der haest twee krygsherauten ter stad heen, 
Om de twee lammers te brengen, en Priamos herwaerts te roepen. 
Maer Talthybios werd naer de bogtige schepen gezonden 
Van den vorst Agamemnon, om 't jeugdige schaepje te halen. 
Deze gehoorzaemde willig den godlyken held Agamemnon. 
Iris intusschen ging heen als bodin naer Helenas wooning. 
Haer zwagerin gelykend, de gade des zoons van Antenor, 
Welke de zoon van Antenor gehuwd had, de vorst Helikaon, 
Priamos dochter Laodike, treflyk van leest en van aenschyn. 
Iris vond haer in 't binnenvertrek een pronkgewaed wevend, 
Groot en dobbel en purper: zy weefde er vele gevechten 
In van de Troïsche ruiters en sterk gepantserde Achajers, 
Die zy om haer verduerden, door Ares handen geteisterd. 
Digt by heur zyde zich stellend begon de snelboodschappende Iris: 
Kom, o duerbare bruid, opdat gy wonderen zien moogt 
En van de Troïsche ruiters en sterk gepantserde Achajers, 
Welke te voren den tranenverwekkenden kryg aen elkander 
Bragten in 't veld, vol drift naer den rampvollen orelog hakend. 
Deze zitten nu zwygende neêr - en de kryg is geëindigd - 
Op hun schilden geleund, en zydeling steken de lange 
Spiesen in de aerde. Alexandros gaet thans en de held Menelaos 
Met langschachtige speren om u in het tweegevecht kampen: 
Doch de verwinnaer zal u zyn duerbare bedgenoot noemen. 
Dus sprak haer de Godes, en verwekte een teeder verlangen 
In haer hert naer heur vorigen man, naer heur stad, en heure ouders, 
Haestig bedekte zy zich met een sneeuwwitten lynwaden sluijer, 
En zy trad uit hare echtzael, van teederheid tranen vergietend; 

{==338==} {>>pagina-aanduiding<<}

Doch niet alleen, want zy werd vergezeld van twee dienende maegden, 
Aithre, Pittheus dochter, en Klymene, treflyk van aenschyn. 
Ylings kwamen zy dan ter plaets, waer de Skaïsche poort was. 
 
.................... 
.................... 
 
Hektor dan, Priamos zoon en de edele krygsheld Odysseus 
Maten voor eerst het perk af, en namen vervolgens de loten 
En zy schudden die in eenen koperen hellem, 
Wie van beiden de koperen spies ten eerste mogt werpen. 
Toen bad smeekend het volk, tot de Goden de handen verheffend. 
Menig man sprak dus in het heir der Achajers en Trojers: 
Roemryke, magtvolle Zeus, o vader, die heerscht van den Ida, 
Wie van de twee die zaken gesticht heeft tusschen het volkren, 
Geef, dat hy toch verga, en in Aïdes wooningen dale, 
En wy weder in vriendschap en trouwvol eedverbond leven. 
Genen aldus. Doch de groote, de glansryk behellemde Hektor 
Schudde terug blikkend: 't lot van Paris sprong snel uit den hellem. 
Allen dan zetteden zich in ryen neêr, wáér by een ieder 
't Steigrend gespan zich bevond, en 't veelkleurig wapentuig neêrlag. 
Helena's gade, der lokkige vrouwe, de held Alexandros 
Hing zich de sierlyk vervaerdigde wapenen dan om de schouders, 
Eerst en vooral omhing hy de beenen met bergende schenen; 
Die vol schoonheid, met zilveren enkelbedekkingen sloten. 
Verder bedekte hy zich ten tweede de borst met den pantser 
Van zyn eigenen broeder Lykaon: hy paste hem treflyk. 
Dan hing hy aen de schouders het zwaerd met zilveren spangen, 
't Koperen zwaerd; daerna den grooten en zwaren beuklaer. 
En hy plaetste op het dappere hoofd den sierlyken hellem, 
Met roshairigen kam, en vreeselyk wankte de helmkam; 
Nam dan de magtige lans, die wel in de handen hem voegde 
Dus ook wapende zich de manhaftige vorst Menelaos. 
Na zy van beiderlei zyden der scharen zich hadden gewapend, 
Stapten zy voort in 't midden van 't volk der Achajers en Trojers 
Met vervaerlyke blikken: zy sidderden, die ze beschouwden, 
Troïas rossenbetemmers en 't volk der schoonschenige Achajers. 
Genen stonden naby in het afgemetene veldperk, 
Hevig hun speren bewegend, en magtig vergrimd op elkander. 
Eerstens wierp Alexandros zyn verheenstrekkende moordspies, 
En hy trof den alom rondvormigen schild des Atreiders; 
Doch hy doorboorde het koper hem niet, daer de spits zich hem kromde 
Op den geweldigen schild. Op zyn beurt schoot toe met de werpspies 
Atreus zoon Menelaos, tot Zeus Kronion dus biddend: 
Heerscher Zeus, geef, dat ik hem straff; die my eerst heeft beleedigd, 
D'edelen held Alexandros: bedwing hem onder myn handen: 

{==339==} {>>pagina-aanduiding<<}

Opdat iemand ook schrome der later geborene menschen 
Tegen zyn gastvriend te wreevlen, die hem veel vriendschap betoond heeft. 
Aldus sprak hy, en zwenkte en zond de langschachtige speer uit, 
En hy trof den alom rondvormigen beuklaer van Paris, 
En de geweldige speer drong heen door den stralenden beuklaer, 
En brak persende door den kunstig vervaerdigden pantser, 
En regt over aen 't buikweek doorsneed hem de werpspies den lyfrok. 
Doch hy wendde zich af, en vermeed het donkere noodlot. 
Atreus zoon trok zyn zwaerd dan, versierd met zilveren spangen, 
Hief het omhoog, en sloeg op den kam van den helm, maer aen dezen 
Viel, al knakkend en krakend, 't gebroken zwaerd uit zyn regte. 
Bitterlyk klaegde de Atreider, en blikte in den wyden hemel: 
Vader Zeus, o niet één is my heilloozer onder de goden, 
Dan gy zelf! 'k dacht zeker de snoodheid van Paris te wreken, 
En nu brak my het zwaerd in de hand, en vruchteloos stormde 
My uit de handen de speer, en ik kon den wreevlaer niet treffen. 
Dus sprak gene, en schoot toe, en hem by den maenryken hellem 
Grypend, wendde en trok hy hem voort naer de lokkige Achajers. 
Genen knelde aen den molligen hals de veelkleurige spanriem, 
Die hem onder de kin, als band des krygshellems, spande. 
En hy hadd' hem gesleurd, en onzeglyken luister verworven, 
Had dit niet duidlyk bemerkt Zeus dochter, de blonde Aphrodite, 
Die hem den riem van den magtig geslagenen stier kwam verbreken. 
Doch de ontledigde helm ging meê met de spierige regte. 
Dezen wierp dan de held den schoonschenigen zonen Achajas 
Toe met geweldigen zwenk: hem namen zy minzame makkers. 
Hy dan storremde weder, vol vlammende drift om te moorden 
Met zyn koperen speer; maer genen redde Aphrodite 
Zonder moeite, als godes, en omhulde hem digt met veel nevel, 
Zette vervolgens hem neêr in de geurge, welriekende slaepzael, 
Keerde dan zelve weêrom en ging Helena roepen, en vond haer 
Op den verhevenen toren, omringd van een rei Trojerinnen, 
Sprak dan, gelyk aen de gryze en jarige wolkaerdster, welke 
Haer, wanneer zy voorheen in de stad Lakedaimon nog woonde, 
Kostlyke wolle bereidde, en haer ten uiterste lief was. 
Gener gelykende sprak dus tot haer de godin Aphrodite: 
Kom: u roept thans de held Alexandros om huiswaerts te keeren, 
Deze is nu in de echtzael op 't kunstig prykende rustbed, 
Blinkend van schoonheid en feestlyk gewaed, en nooit zoudt ge denken, 
Dat hy daer aenstonds van 't tweegevecht kwam, dat hy ten dans gaet, 
Of, uit de dansry daer nieuwlyk gekomen, nu neêrzit, en uitrust. 
Dus sprak gene, en bewoog haer het kloppende hert in den boezem. 
Maer, wanneer zy den sierlyken hals der mingodes merkte, 
En haer pronkenden boezem, en haer helschitterende oogen, 
Was zy hevig verbaesd, en sprak haer aen met deez' woorden: 

{==340==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wreede godin, waerom dan begeert ge zoo my te bedriegen? 
Wilt ge misschien my verder in een der volkryke steden 
Ginds van Phrygias land of der lieve Massonia brengen, 
Zoo dáér ook een lievling u woont by de sprekende menschen? 
Mits nu de vorst Menelaos, verwinnaer des helds Alexandros, 
My, zyn haetlyke vrouw, weêrom naer zyn wooning wil voeren, 
Is het dáérom, dat gy nu by my staet, arglist verzinnend? 
Ga dan, en zet u by hem, en verzaek den wandel der goden, 
En dat nimmermeer toch uw voet ten Olympos weêrom keer, 
Maer zit steeds by hem, en beklaeg hem, en hoed hem zorgvuldig, 
Tot hy u tot zyn huisvrouw verkieze, of ook tot zyn dienstmaegd. 
Ginds heen volg' ik u niet - dit ware al veel te verachtelyk - 
Om zyn bed te versieren, want alle de Troische vrouwen 
Zouden 't my immer verwyten, en 'k ben reeds over van weedom. 
Gener dan antwoordend, sprak de vergramde godin Aphrodite: 
Heillooze, hits my niet op: ik mogt in myn grim u verlaten, 
En u zoo vyandlyk zyn, als ik u tot heden bemind heb, 
En in 't midden van beiden rampzalige vyandschap stichten, 
Tusschen de Achajers en Trojers, en gy in 't verderven dan storten. 
Dus sprak gene: en Helena, Kronides dochter, verschrikte, 
En ging zwygend, omhuld met den sneeuwwitten, glansvollen sluijer, 
Geener der Trojerinnen bemerkt: haer geleidde een godheid: 
Toen zy nu 't prachtvolle huis des helds Alexandros bereikten, 
Wendden de dienstmaegden zich vol iever ten voeglyken arbeid. 
Zy, de godin der vrouwen, trad hoog in de huwelyks kamer, 
Doch voor haer nam een zetel der lachjes godes Aphrodite, 
Droeg en stelde hem juist regt over den vorst Alexandros. 
Helena zette zich daer, des Aigisschuddenden dochter, 
Keerde het aengezicht af, en schold haer gemael met deez' woorden: 
Ha! ge zyt weêr uit den slag. Och, waert ge daer liever gestorven, 
Onder de handen des magtigen mans, die myn eerste gemael was! 
Praler! ge zeidet, dat gy den strydbaren held Menelaos 
Verre overtroft in magt, met de vuist en in lansiekunde: 
Ga nu dan, roep nog eens den strydbaren held Menelaos 
Om met u in den tweestryd te kampen. Doch neen: ik vermaen u 
Liever te rusten, en met den blonden held Menelaos, 
Nimmermeer in het vervolg zoo dwaes in den oorlog te vechten, 
Opdat gy niet ylings daer sneeft, door zyn spies overweldigd. 
Paris antwoordend sprak heur aen met de volgende woorden: 
Wil my, o vrouw, met die bittre verwytingen 't hert toch niet kwellen. 
Nu heeft wel Menelaos verwonnen met hulp van Athene, 
Doch ik later ook hem, want voor ons ook zorgen Goden. 
Kom dan, en laet ons tot vriendschap ons keeren en huwelyksliefde: 
Want nog nooit heeft de min my aldus het herte bemagtigd, 
Zelfs ook dan niet, toen ik uit de lieflyke stad Lakedaimon 

{==341==} {>>pagina-aanduiding<<}

Eerst u ontroofde, en in zeedoorvarende schepen vervoerde, 
En in Kranaes eiland in vriendschap en min my vereende, 
Als ik thans u bemin, van zoet verlangen bemeesterd. 
Dus sprak gene, en ging vóór naer de slaepkoets: hem volgde de gade. 
Beiden rustten alsdan in de kunstigbevlochtene bedsteê. 
Atreus zoon dan doorwandelde 't heir, een roofdier gelykend, 
Of hy daer ergens den godlyken held Alexandros mogt merken. 
Maer niet een van de Trojers en roemvolle helpers vermogt dan 
Aen den held Menelaos den vorst Alexandros te toonen: 
Want, had hem iemand gezien, hy hadde 't uit min niet verzwegen, 
Want zy haetten hem allen zoo zeer als 't gruwzame sterflot. 
Doch tot hem sprak dan ook der volkeren vorst Agamemnon: 
Luistert naer my, gy Trojers en Dardaners, gy ook, o helpers, 
Blykbaer behoort nu de zege den strydbaren held Menelaos. 
Geeft gy Helena dan, de Argeïsche, t' saem met de schatten 
Ons wederom, en betaelt ons de boete, en zulk eene als 't regt is, 
Die ook naderhand blyv' by de komstige menschengeslachten. 
Dus sprak Atreus zoon: hem prezen de andere Achajers. 


Wy hopen dat de heer Cracco eindelyk zyne vertaling moge ter pers leggen; de moedertael zou er in de scholen van middelbaer onderwys niet weinig by winnen, en de heer Cracco by die uitgave van zyn voortreffelyk werk zeer veel lof inoogsten. Zulk heerlyk gewrocht mag niet langer aen het publiek geweigerd worden.







{==342==} {>>pagina-aanduiding<<}

Boekbeoordeeling.

Bernhart, de laet, roman uit de middeleeuwen, door Eug. Zetternam. Gent, Hoste; Amsterdam Sybrandi. 1847. blz. 156, in-8o.

Wy leven in een tydstip van overgang: Europa gaet zwanger van groote gebeurtenissen. Al de bestanddeelen, die de oude maetschappy samenstelden, worden door een in het volk liggend begrip van eigenmagt en eigenwaerde vaneen getrokken, en de banden die tot hiertoe het volk aen het vergode gezag van Vorst en Priester snoerden, worden verscheurd. De stoom doet wonderen die den loop der tyden moeten verhaesten. Voor het uitbersten der fransche omwenteling had de zenuwkoorts Frankryk alleen aengedaen: thands spreidt zy hare brandende, opkrimpende drift in alle aderen om. Itaelje, dat eeuwen sliep, eischt met de wapenen in de hand de regten, welke men reeds lange aen zyne jongere Europesche broederen toegestaen heeft; Zwitserland ziet zyne zonen tegen elkander het zwaerd wetten; Germanje wil de donderwolk bezweren met ze naer vreemden bodem te doen afzakken, en tracht, doch te vergeefs, zyne onrustige telgen met kunst en poëzy te paeijen, opdat zy aldus de oogen van zich zelven zouden afwenden; in Engeland is de aristokratie van het geld tot haer toppunt gestegen: de vrye concurrentie heeft er slechts groote kapitalisten en armen gelaten; het geloof in eene verzekerde toekomst vergaet in Noord-Nederland en België, en duizende heethoofden verwachten in Frankryk alleen het sein om aen hunne omverrewerpende woelzucht den teugel te vieren. Overal gaet uit menigvuldige borsten een vervaerlyke kreet op, die aen het menschdom in name van het menschdom reden vraegt over de hedendaegsche maetschappelyke verordeningen, een kreet van vryheid en gelykheid; en die kreet, welke enkel eene kalme verzuchting, eene vreedzame streving zyn moest, wordt iedermael met zulke uitspattende, razende drift aengeheven, alsdat hy ons telkens eene rilling door al de leden schokt. Zullen die uitbundige geroepen eindelyk geen uitzinnigen reus met eene onmetelyke zeisen ontwaken, die gansch Europa onder het rondzwaeijen van zyn stael zal verpletteren en vermorzelen? - 
Waerheen zal ons dit alles leiden?... waerheen?....
De heer Zetternam heeft dien ontzaggelyken kreet over Europa, over het menschdom hooren weêrschallen; hy moet met de verzuchtingen van onze krakende tyden gedweept, de vryheid, gelykheid en broederlykheid aenbeden hebben, als iets waervan men onmiddelyk de uitvoering moet

{==343==} {>>pagina-aanduiding<<}
aenvangen; maer weldra moet hem zyn verstand getoond hebben dat zyn hert, even als datgene van zoovele gevoelige, met de menschheid ingenomene jeugdige herten, dwaelde; het bestuderen van den mensch met zyne zwakheid, heerschzucht en zyn egoïsmus moet hem weldra indiervoege ontgoocheld hebben, dat hy niet meer aen de verwezenlyking der volstrekte gelykheid en broederlykheid geloof slaet; maer nog altyd in zyne menschlievendheid aen het verzachten der ellende zyner broederen, in eenen bepaelderen zin, blyft voortmymeren. Zeker moet het hem veel gekost hebben door den aert zelven des menschen zyne plannen te hebben zien omverre blazen, en moet hy dikwils het schrikkelyke spook dat heel zyne lachende hoop deed verkleuren, hebben toegeroepen: ‘vernietig mynen droom van de gelykheid niet!’ maer van den anderen kant zich zelven gezegd hebben: ‘menschen zyn altyd menschen; in vele zaken is het verleden de spiegel van het tegenwoordige.’
Die soort van tweestryd tusschen de hoop op betere tyden en de overtuiging dat de wereld noodlottig dezelfde blyft, bestaet inderdaed by den heer Zetternam. Wel ligt er in zyn gemoed een onbestemd gevoel dat hem over het lot zyner broederen doet zuchten, het lyden van den mindere met warme meêwarigheid, met betraende oogen, doet aenzien, en tegen de hardvochtige grooten, in edelen toorn doet opschieten; maer hy twyfelt of er ooit een einde aen al die rampen kan gesteld worden. Men bemerkt dat het hem innige pyn doet geen gerusten blik in de toekomst te kunnen werpen, en alleen vrede, gelykheid en geluk over het graf te zien.
Uit het voorgaende heeft men reeds kunnen opmaken dat de roman van den heer Zetternam, Bernhart, de laet, die door de gedachten niet alleen tot de middeleeuwen, maer vooral tot onzen leeftyd behoort, en het gevoelen des Schryvers omtrent de sociale toestanden bevat, een afbrekende roman is. Doch de heer Zetternam gaet nog verder dan het oude, vermolmde omverre te rukken; hy bepaeld zich niet met het zwarte dat er op de aerde bestaet in geheel zyne akeligheid voor te stellen: hy doodt daerenboven alle hoop. Wy zyn overtuigd dat zulks nimmer het doel des heeren Zetternam geweest is en dat integendeel Bernhart, de laet, volgens den Schryver, ten balsem der lydenden strekken moest: doch, wy zyn er van verzekerd, geen enkel heeft zich na de lezing getroost of verligt gevonden. Het staet vast dat wanneer men den gang der eeuwen gadeslaet en overal den mensch met zyn allesverslindend, eeuwigdurend egoïsmus aentreft, men in gegronden twyfel moet verkeeren of er wel ooit volstrekte harmony kan heerschen. Van de overtuiging echter der onmogelyke verwezenlyking dier volstrekte eenstemmigheid tot de streving naer beternis en de zucht naer het verminderen van den last die inbitter op de schouders der minderen, der onschuldige verstootelingen van de maet-
{==344==} {>>pagina-aanduiding<<}
schappy drukt, is er een oneindige stap. Het ware eene onvergeeflyke dwaesheid ons het leven niet dragelyk te maken, en alle hoop op geluk te vernietigen, om reden dat wy het toppunt des geluks nooit bereiken kunnen.
De heer Zetternam wil in zynen Bernhart, de laet, bewyzen dat de mensch immer dezelfde blyft, dat er nooit volstrekte gelykheid zyn zal, daer de mensch uit zyne natuer, heersch- en hebzuchtig is. Daertoe voert hy eenen man uit het volk, eenen monik, laten en edelen op het tooneel. Die man uit het volk ‘gevoelt geheel zyne menschelyke waerde, zyn hert bruist op tegen de onregtvaerdige mishandelingen, waermede men hem belaedt, hy uit fluisterend den wensch van een gantschen ommekeer der maetschappy;’ doch de volksman mislukt in zyne poogingen; - de monik predikt de ongevoeligheid, het materialismus, als de opperste zaligheid aen; doemt by gevolg alle betrachting van wege de menschen om hun lot te verbeteren, en huldigt den slaep des geestes als zyn God; - de laten en edelen toonen dat er altoos menschen zullen bestaen die de andere zullen overheerschen en hunne gelyken zullen verachten, en andere die, als het ware, geschapen zyn om aen den wil van magtigeren dan zy, onderworpen te zyn.
Ons schynt de verpersoonlyking van het verdrukte, zich wrekende regt, van de versterving of ongevoeligheid, van de grooten en het eigenlyke volk niet genoegzaem. De heer Zetternam heeft juist dat grondbeginsel vergeten welk alléen in staet is de wereld te hervormen, en waeruit al het goede dat de maetschappy ooit zal opleveren, moet voortspruiten; namelyk het grondbeginsel van zelfopoffering en broederlykheid: de Christelyke liefde. Die leemte in het werk van den heer Zetternam is nogmaels een uitwerksel van de neiging des Schryvers naer dit sombere en ontmoedigende, dat al wat hy tot hier toe schreef, ongelukkig genoeg, kenschetst. Dit is de reden waerom Bernhart, de laet, verre is van eenen goeden indruk op den lezer te maken. Men woont eene hevige worsteling tusschen grondbeginselen by, en die grondbeginselen, welke men liefheeft, ziet men, of door inderdaed hatelyke persoonen verdedigen, of strekken ten verderve van regtaerdige kampers die ze voorstaen. Zoo wordt de liefdadige Regina, die ongetwyfeld de aendacht des lezers zou moeten boeijen, door Bernhart ja onmenschelyk behandeld, en Ulrich, de edelhertige Ulrich, wiens ziel toch in éénklank met diegene van Bernhart is, door dezen woestaerd doodelyk gehaet en door zynen eigenen broeder, om wille zyner broederliefde zelve, vermoord.
De heer Zetternam geloove ons, zulke karakters in zulke toestanden stichten geen goeds. Een eenvoudig meisje zegde ons, wanneer zy het boek van den heer Zetternam sloot: hoe wreed! veel te veel haet, en geene

{==345==} {>>pagina-aanduiding<<}
liefde!’ Die eenvoudige woorden spreken luide: zy troffen ons om hunne waerheid; mogen zy den Schryver insgelyks treffen.
Uit een letterkundig oogpunt beschouwd is de roman van den heer Zetternam allerverdienstelykst: hy opent een gantsch nieuwen weg aen onze jonge literatuer. Lang genoeg had men, met de tale, als het ware gespeeld, verhaeld om te verhalen, geschilderd om te schilderen, de heer Zetternam heeft wezenlyk begrepen dat wy een ernstig, denkend tydvak ingegaen zyn. Wy wenschen hem geluk over den gewigtigen stap, dien hy op het schoone veld der hedendaegsche wysgeerige, maetschappelyke vraegpunten met zoo voordeeligen uitslag heeft gewaegd, en wy juichen hem des te meer toe, daer vóor hem niemand zich op den brandenden en belangvollen grond der actualiteit heeft durven begeven. Wy vleijen ons dat zyn voorbeeld vele jeugdige navolgers vinden zal.
De heer Zetternam doet zich in zynen Bernhart, de laet niet alleen als een man, die tot de minste plooi des herten ontvouwd heeft, maer als een diep denker kennen. Elke bladzyde van zynen voortreffelyken roman draegt hiervan sporen. Men leze, of liever, en het is niet te veel gezegd, men bestudere, om hiervan de volle overtuiging te hebben, het zesde hoofdstuk waerin de samenspraek tusschen vader Harno en Bernhart en de legende voorkomt. Wy zouden bladzyden moeten volschryven om al de wysgeerige waerheid, door de ondervinding gestaefd, die er in dit hoofdstuk besloten ligt, te doen uitschynen, en men begrypt dat ons daertoe de plaets ontbreekt. Ieder volzin treft aldaer door zyne diepte.
Wy leerden vroeger reeds, en vooral in Rowna, den heer Zetternam als uitmuntend schilder kennen. In zynen Bernhart, de laet, is hy nog hooger gestegen. Onder de tafereelen die zich door hunne krachtige, heerlyke schildering onderscheiden, bekleeden de aenvang van het eerste hoofdstuk het slot van Herendal en het klooster voorstellende, Raoul in den grafkelder (VII) en de dood van Regina (IX) eene voorname plaets. De legende en het bezoek der bespieders by Rudolf hebben ons om hunne nieuwheid buitengewoon bevallen. Het karakter van Ulrich, uitgenomen eene vergelyking met de zon, die, iets ongewoons by den Schryver, aen slechten smaek te wyten is, is meesterlyk geschetst.
Bernart, de laet doet den heer Zetternam in eens als een onzer beste romanschryvers en als een diep denker kennen. Wy zyn overtuigd dat de aenmoediging van het vlaemsche publiek den jeugdigen schryver op den moeijelyken weg, dien hy zich gekozen heeft en met zoo veel talent bewandelt, niet zal ontbreken.
Gent.
J.F.J. HEREMANS.






{==346==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Vlaemsche jongeling.

(Lied).


o Roemryk land van Vlaendren! 
o Parel onzer aerd'! 
Blyf steeds het land der braven, 
Uw oorsprong nooit onwaerd! 
Hoe lieflyk klinkt uw groote naem? 
Hoe heerlyk blinkt uw lof en faem? 
o Roemryk land van Vlaendren, 
Blyf steeds uw oorsprong waerd! 
 
Godsdienstig, kuisch en dapper, 
Zoo was der vaedren aerd; 
Slechts voor geloof en vryheid 
Onttogen zy hun zwaerd: 
Ik ook zal kloek en deugdzaem zyn; 
Ik haet de wellust en den wyn. 
De ware zoon van Vlaendren, 
Toont zich der vaedren waerd. 
 
De ware zoon van Vlaendren 
Bemint zyn vaderland; 
Ziet hy ontaerde Belgen 
Dan kookt hem 't ingewand; 
Dan hoont zyn mond en fier gelaet 
Het allerschandigst landverraed. 
De ware zoon van Vlaenderen 
Bemint zyn vaderland. 
 
De ware zoon van Vlaendren 
Bemint de jeugd en deugd; 
Zyn teedere oogen gloeijen, 
Het hert klopt hem van vreugd; 
Als hy der vaedren deugd en moed 
In vaderlandsche telgen groet; 
De ware zoon van Vlaendren 
Bemint de jeugd en deugd. 
 

{==347==} {>>pagina-aanduiding<<}

De ware zoon van Vlaendren 
Verkiest een vlaemsche maegd, 
Die door haer zuivre zeden 
Zyn jeugdig hert behaegt: 
Hy leidt de maegd naer Gods altaer, 
God zegent 't jeugdig huwlykspaer: 
De ware zoon van Vlaendren 
Bemint een vlaemsche maegd. 
 
Hendrik Pelsers. 


St.-Truijen.


Vlaemsch tooneel.

Men heeft ons opgemerkt dat wy de tooneelisten al te suikerzoet behandelen en ze nooit zweepen. Byzonder was er een acteur, die daerop aendrong, zeggend: - Schilder het slechte zoo wat leelyk af, het goede zal er te beter om uitkomen. - Ja wel, was ons antwoord, maer zoo wy van u, die al een redelyk speler zyt, eens al de gebreken moesten aenstippen (en ge hebt er zoo geen klein getal) zoudt ge niet te boos zyn om er u te willen van beteren? - Bylangen niet, als ge ook zegdet wat ik goed doe. - Juist zoo. Maer er is niets moeijelyker dan op het goéde te drukken; als men de kleine woordjes: redelyk, voldoende, goed, enz., heeft neêrgeschreven zyn byna al de toejuichingmiddelen verbruikt; maer om al de gebreken op te sommen is het noodig eene litanie te maken, waertusschen het woordje goed ongezien voorby loopt. - De man begreep ons en zweeg en wy gelooven dat ieder zoo als hy, met ons daer over zal eens zyn. Immers, is het beter keer voor keer eene feil met zachtheid aen te stippen dan al het kwade in eens aen te tasten, hetgeen altoos bitter voor den gehekelden wordt. De speler kan zich dan op beternis toeleggen zonder ontmoedigd te zyn; en is het niet meer te verlangen dat een acteur wat beter worde dan hem zich van de planken te zien verwyderen? Doch genoeg. Brengen wy den lezer te Gent in Minard's schouwburg.
Dit gebouw doet zynen stichter eer aen. Klein maer bevallig, met de grootste zorg verdeeld, is het een diamantje der schouwburgskens van ons land. Decoratiën en meubelen, het alles is fraei en wy gelooven dat het comfortable der plaets niet weinig geschikt is, om het Gentsch verheven publiek naer ons, helaes tot heden al te misacht tooneel, te lokken. Jammer dat er in dien vlaemschen schouwburg reeds eene plaets voor de fransche tooneelisten is ingeruimd en dat alzoo de zucht naer het vreemde in onze eigene gestichten wordt verspreid. Misschien zal dit ophouden als de Fonteinisten het Minard's schouwburg insgelyks zullen betreden, en wy wenschen dit uit den grond des harten, in het belang niet alleen van het vlaemsch tooneel in 't algemeen, maer van dit der Fonteine in het byzonder, welke maetschappy nu te onvoordeelige speelplaets heeft om hare kunde ten toon te spreiden.
Doch vestigen wy de aendacht op de vertooning der Broedermin van 26 December laestleden. Zy bestond uit Dertig jaren of het leven van eenen speler, naer het fransch van V. Ducange, door B.A. Fallée. Dit stuk kan ons maer niet bevallen. Wy zagen het reeds in het fransch en in het vlaemsch vertoonen en iedermael baerde het ons ongenoegen. Wy begrypen niet hoe het op de planken zoo

{==348==} {>>pagina-aanduiding<<}
heeft kunnen verouderen, en verwonderen ons dat er byna geene menschen zyn die het niet hebben gezien. Waeraen toch het voortdurend behagen van dit stuk toe te schryven? Toch niet aen het fyne of aen het schoone? Misschien wel aen het schrikkelyke? Doch, wy gelooven liever dat, in het begin der romantiek uitgekomen, dit stuk door zyne overdrevene nieuwheid bewondering baerde, en dat die bewondering by traditie tot later is overgegaen. Zelfs veronderstellen wy dat op heden het schoone van dit door de fransche verlatene stuk, maer alleen meer in de inbeelding der vlaemsche tooneelisten bestaet, welke daer hunne kracht in hevige stonden kunnen uitspatten, en dat het publiek niet meer geheel van hun gevoelen is. Inderdaed, hoe is het mogelyk dat iemand, die naer den schouwburg komt om er de nagebootste wezenlykheid gade te slaen en zich wil inbeelden te zien gebeuren wat men speelt, niet uit zyne begoocheling gerukt wordt, door op eenige uren dertig lange jaren voor zich heen te zien snellen? Men heeft alle moeite de helden te erkennen als zy by elk nieuw bedryf zoo verouderd en geheel veranderd zyn, en valt het der inbeelding niet te zwaer de tusschengebeurtenissen na te gaen? Wel is waer, by iedere doekophaling is daervan een uitleg, maer verkoelen al die expositiën den toeschouwer niet? En zyn de stukken niet beter welke ontroering na ontroering wekken, welke de ziel door alle graden des gevoels heenslepen tot dat zy door eenen alles overtreffenden slag de aendoening ten top voeren?
Hoe het ook zy, ons bevalt De Dobbelaer van den heer Ducange geenszins en de tooneelschikking der Broedermin was niet toereikend tot het bewimpelen van den afstand der tydvakken. Waerlyk, na het eerste bedryf omstreeks den tyd van Lodewyk XVI te hebben bygewoond, vindt men zich eensklaps by het ophalen van den doek, ten minste wat de kleeding betreft in 1847 verplaetst, en men is geheel verwonderd de acteurs niet grys en gekromd te zien. Later verandert dit weêr en men is nog eens tot vele jaren vroeger terug gebragt. Wy vinden die nalatigheid in het costuem zeer berispelyk voor eene maetschappy, welke eene onzer beste tooneelkenners bezit en wy hopen dal zoo de speler nog vertoond wordt er geene paletos noch broeken van de laetste mode op het tooneel zullen te vinden zyn.
George, de rampzalige speler, werd verbeeld door den heer Karel Onderreet. Die acteur is zoo voordeelig bekend dat wy weinig meer lof, by dengenen, welke hy reeds verworven heeft kunnen voegen. Doch hy late ons toe hem eene opmerking te maken, die hem meer dan eens is gedaen. Zyn declamatietoon is fransch; hy spreekt lange en korte sylben met de zelfde kortheid uit en daerdoor blyft hem de helft der woorden in den mond. Niet meer geholpen door de kracht der klemtoonen, verliest hy veel van zyn treffend en wy beweeren dat zoo de heer K. Onderreet zyne uitspraek vervlaemschte en klaer en verstaenbaer sprak, hy het publiek eens zoo veel zoude vervoeren. Van hem hebben vele leden der Broedermin dit gebrek aengeleerd en wy kunnen niet ontkennen dat er Mev. Van Peene ook mede is behebd, byzonder in het drama, en het wekte te meer onze opmerking in den Dobbelacr, daer gezegde Dame den rol van Amelie, niet zoo volmaekt dan vele andere vervult. Nogtans had zy in de vertooning die wy bywoonden eenen uitmuntenden stond, daer waer de vrouwe van den speler haer zoon wedervindt. Daer was zy geheel en al de gelukkige moeder en meer en meer ontroerd wordend, zou ze welhaest eene menigte aenschouwers hebben doen weenen, hadde niet eensklaps de verbeelder van den zoon gesproken. Zoo yskoud was zyn toon dat al de aendoening by het publiek verging, en wy vreesden dat het treffend toonenl in iets geheel anders zoude hebben verkeerd. Wy kunnen den jeugdigen verbeelder van Albert daerover toch geene verwytingen doen, liever manen wy de directie aen de kleine rollen, welke, slecht vervuld, de schoonste tooneelen eens drama's kunnen bederven, steeds aen ervaren mannen toe te vertrouwen. De heer E. Erffelynck als vader van George, Mev. Mery als Louise en Mev. Fauconnier als vrouw Bierman, speelden zeer voldoenend. Echter lukte de heer G. Verbruggen als Warner het beste. Hy begreep den rol van dien verraderlyken vriend welke den speler 
tot schelmstukken aendryft om er zelf voordeel uit te

{==349==} {>>pagina-aanduiding<<}
trekken allerbest, en zoo hy eenige te gemaekte toonen uit zyne declamatie verleert, mogen wy hem beloven eenen welverdienden roem te zullen verwerven.
Van het blydspel dat na het drama werd opgevoerd, kunnen wy oneindig meer goed zeggen. Met veel ensemble gespeeld, strekt de uitvoering van het lieve stukje: De Minnedrank, naer het fransch door den heer H. Van Doozelare, der Maetschappy ter eere. Mev. Van Peene, voor Catharina, was zoo als men ze niet beter kon wenschen, en wy gelooven dat in ieder blyspel waerin zy behaegzuchtig moet zyn, haer spel de wezenlykheid nabykoomt. Ze is dan zoo vleijend, zoo streelend, zy weet aen haer voorkomen zoo veel aenminnigs by te zetten, dat er misschien geen toeschouwer zal gevonden worden aen wien zy alsdan niet bevalt. Dutoupet, loszinnige aenbidder van Catharina, werd vertoont door den heer J. Sielbo, veel belovend acteur, die niettemin bywylen in overdrevenheid vervalt; doch zyne aerdige trekken verraden te veel talent om niet te hopen dat hy dit gebrek zal afleeren. Mevr. Mery en Fauconnier waren in hare te kleine rollen voortreffelyk. Maer de heer B. Devriendt als Remy (de jonge lompe boer) behaelde dien avond den palm. Hy is komiek geboren en de roemryke toekomst welke wy hem aentoonen is de beste wyze waerop wy zyn spel kunnen afschetsen.
'S anderdaegs vertoonden de Fonteinisten den Advokaet Loubet. Alweder een fransch drama en dat ons nog minder dan de Speler beviel: de markgravin Van Poutarlier bemint kapitein De Brissac, maer die losbandige beantwoordt die liefde niet, en schaekt Catharina, de nicht van den advokaet Loubet. Uit jaloezy (de schryver van het drama zegt uit eergevoel) vermoordt de markgravin die Catharina, en Loubet, die gewaer wordt dat De Brissac zyne nicht heeft geschaekt, steekt den kapitein in een tweegevecht dood. Doch dit is maer eene zyde der schoone intrigue, daer moest nog eene advokatenliefde by zyn. Loubet bemint de markgravin Van Poutarlier, en daer hy om de kwade gevolgen des tweegevechts te vermeiden, vlugten moet, weet hy niets beters dan zyne andere nicht, aen welke hy is verloofd, en die Louisa heet, aen zyne geliefde markgravin aen te bevelen. Maer nu wordt hem gemeld, dat Louisa van den moord harer zuster Catharina beschuldigd wordt, en hy ontdekt terzelfder tyd dat zyne aenbedene markgravin de daedster is. Zal hy dit bekend maken? Wel neen, een advokaet is veel edelmoediger; die klaegt zichzelven als dader aen. Jammer dat de regtsgeleerde Loubet niet eens gedacht heeft dat men hem zeer gemakkelyk van zyne onschuld kan overtuigen en daerdoor zoo wonderbaer aen den beul ontsnapt! Wat nu uitgevonden om de onschuldige Louisa te redden, welke men in weêrwil de domme streek van haren verloofde voor de daedster aenziet, en als dusdanige ter dood veroordeelt? Niets is er gemakkelyker voor Loubet, hy haelt spoedig wat slaepdrank en dat is zulk goed middel voor dergelyke kwalen. Hy bedwelmt daermede de markgravin, schreeuwt haer toe dat zy vergiftigd is en doet haer als op het sterfbed alles bekennen. - Dit stuk vol moord en slaepdrank eindigt door het huwelyk van den snuggeren advokaet en zyne verloofde nicht Louisa. De markgravin gaet in een klooster.
Die onwaerschynlykheden en moorderyen verdienden toch niet vertaeld te worden, en wy verzoeken den jeugdigen vertaler, of zich op iets oorspronkelyks toe te leggen, of betere stukken ter vervlaemsching uit te kiezen. Liever nog het eerste, want het ware beter geen vlaemsch tooneel te bezitten dan niet dan vreemde drama's te zien opvoeren. De heer Van Peene heeft dit zeer wel begrepen en wy wenschen zyn zucht naer het voortbrengen van vaderlandsche stukken nagevolgd te zien.
Hoe de Fonteinisten zoo veel party uit dit drama hebben weten te trekken begrypen wy niet; wy wyten dit eenigszins aen de wyze waerop de kleine rollen vervuld werden. Immers de heer H.K. Bytebied, F. Segart en B. Cappeinick speelden allerverdienstelykst, alleenlyk moeten wy den laetsten verzoeken zyn aengezicht op het tooneel niet voortdurend tot lachen te ploeijen. Langere vermelding verdient den heer De Cort, welke ons in den grooten rol

{==350==} {>>pagina-aanduiding<<}
van Loubet veel meer dan in Leon beviel. Hy had de gemeene intonatie waervan wy de laetste mael spraken wat afgeleerd, maer nu hinderde hem eene soort van styfheid welke hy in losheid moet verkeeren. Dit is niet moeijelyk, hy late zich door zyn gevoel medeslepen en legge zich niet toe om gemaekt te zyn. Het tooneel waerin Loubet aen de markgravin hare wanbedryven verwyt, heeft hy met eene warmte, eene grootschheid vervuld, welke aen andere tooneelisten eer zou gedaen hebben. Van mev. Daenens kunnen wy niets zeggen dan dat zy zich dien avond heeft overtroffen, en juf. Julia Laquet was veel gevoeliger dan wy haer in Leon zagen, zoodat zy in ons de hoop versterkte van haer eens voortreffelyk in het drama te zien worden.
Kortheidshalve zwygen wy over het welgespeelde nastuk dat op dit drama volgde. Alzoo houden wy plaets open voor het overzicht der vertooning, waermede de maetschappy de Hoop, van Antwerpen, hare stadgenoten den 31.n january verlustigde. Het drama Latude dat zy opvoerde, is ook een dier stukken, welke wy niet onder de tooneelkundigste rekenen. Daer in loopen insgelyks vele jaren, wat zeg ik, byna een geheel leven voorby, en dus gelden hier dezelfde opmerkingen welke wy op Dertig jaren of het leven van een speler maekten. Nogtans, er pleiten vele zaken ten voordeele van Latude. Dit stuk werd geschreven om de dwingelandy te schandvlekken, en aen te duiden hoe zeer en hoe straffeloos deze eenen onschuldigen tergen kan. Daer ligt eene geheele les in verborgen en zoo men nu al geene lettre de cachet te vreezen heeft is het toch niet ongeraedzaem den menschen te toonen, welke misbruiken van een onverdeelde oppermagt het gevolg zyn, om hen alzoo voortdurend tegen eene niet onmogelyke herstelling daervan voorintenemen. Nu kon dit doel niet bereikt worden zonder eene groote belangstelling voor Latude te verwekken, zonder hem jong, deugdzaem, vol vriendschap en liefde te vertoonen; nooit zou het volk zoo getroffen geweest zyn door hem slechts in zynen erbarmelyken staet te zien, als nu, dat het hem vooreerst in zynen jeugdigen leeftyd onschuldig en gelukkig heeft gekend. Neen, neen, om hem wel als slagtoffer eener dwingelandy te doen bevroeden, moest Latude vooreerst te Trianon verschynen: daer moest hy de edelmoedige Henriette leeren beminnen, welke de hypocriete Pompadour uit zyn gedacht bande; Dalègre moest daer ook zyn vriend worden en Latude moest die vriendschap dadelyk verzegelen door het opofferen zyner vryheid. Men werpt hem in de Bastille voor een puntdicht van Dalègre, dien hy niet als den dichter wil bekend maken; uit dit 
slot ontsnapt hy met Dalègre: zy vlugten naer Holland, worden er op nieuw gevat en weder in den afgryselyken kerker gedompeld waeraen zy zoo wonderbaer zyn ontsnapt. Er zyn vele omstandigheden in die vlugt en in die hervatting welke het aenbelang verslappen. Ook vraegt het plaetsen der decoratiën te veel tyd. Byzonder van die ongelukkige Bastille welke zoo een armzalig effekt op de planken doet. Door en door hare dikke muren welke men van buiten gadeslaet, ziet men in het gevang even alsof men door eenen lyst eene overgroote schildery zou zien. En ofschoon de aenschouwer aldus in den kerker eene opening ontwaert, waerdoor wel koets en paerd kan ryden, mag hy zich getroosten te moeten gelooven dat de gevangenen niet dan langs het dak ontsnappen kunnen, en ziet hen langs eene ladder komen afgeklauterd, nevens het gat waerdoor zy maer eene koord te werpen hadden om weg te zyn. In weêrwil dit al te aenstootelyke houdt het stuk de aendacht voldoende gaende, tot het laetste bedryf waervoor de schryver al zyne kracht heeft bewaerd. Hier schetst hy de werking der tyranny in al hare afgryselykheid. Niet alleen doet hy zien hoeveel de deugdzamen onder den dwang der magtige boozen geleden hebben, maer hy doet hen van smart zinneloos worden, maer hy ontneemt hun den takt des harten, laet hun door overmaet van lyden het lyden niet meer gevoelen, en roept den aenschouwer toe: zie hoe men eens de menschen tot redeloos dier vormde! Dit is te wreed, dit boezemd te veel afgryzen in, en de doek valt na iederen toeschouwer met schaemte over zyn menschzyn vervuld te hebben.

{==351==} {>>pagina-aanduiding<<}

Misschien is dit zoo niet als het niet gelyk in Antwerpen wordt vertoond; misschien kan men alsdan met eene zekere aendoening vertrekken, maer als het met zoo veel kunde, gevoel, vuer en uitspatting, als door de leden der maetschappy de Hoop uitgeboezemd wordt, doet het de koorts door de aderen sidderen en men is bedwelmd door de afgryselykheid van hetgeen men heeft gezien en verrukt over het talent der kunstenaren. En toch, men kan niet over het geheele uitweiden, men kan in geene details treden noch byrollen opsommen. - Wel mag men zeggen: het ging in ensemble, mejuffer J. Laquet en mevrouw Desomme bevielen de eerste als hollandsch meisje en de laetste als oude vrouw. De heer L. Butin was St.-Marc, en verbeeldde de slechte politiebeambte zoo valsch en hatelyk als het zyn moet. Wel mag men den heer L. Butin over zyn spel maer byzonder over de tooneelregeling waermede hy is gelast toejuichen; - maer dit kan men slechts in het voorbygaen doen; men herinnert zich niet dan Latude en Dalègre, of liever de twee kunstvrienden die zoo voortreffelyk die twee slagtoffers van haet en willekeur nabootsten! Niet dat zy geheel het stuk door zoo uitstekend waren; neen, want het scheen dat de heeren J. Van Ryssel en V. Driessens veel van hun vuer tot het laetste bedryf lieten smeulen, om zich daer met de stoute inbeelding des schryvers van het drama ten volle te kunnen begeesteren. Hier toch zag men in den heer J. Van Ryssel niet alleen den lydenden gevangenen, maer ook den vermolmden gryzaerd, maer dien, welke weggeteerd is door de smart, die door vyf-en-dertig jaren van allen omgang verstoken te zyn, heel verbluft is weder met menschen te verkeeren, en zich niet uitdrukt dan of hy zyne stemme beproeft, en langzaem hare klanken naluistert. En nevens dien ziekelyken gryzaerd stond de heer V. Driessens met zyne vreeselyke dolheid, maer zoo onbewogen, zoo wreed, zoo verdwaeld, dat men by ieder zyner bewegingen pynlyk huiveren moest. 
Byzonder toen Latude na Dalègre herkend te hebben, hem om een vriendelyk woordje smeekt, schreeuwde de heer V. Driessens den zotten slag: ‘Ge zyt myn gevangen! ge zyt myn gevangen! uw papieren! uwe papieren!’ zoo ylhoofdig uit dat het te pynlyk werd. Gelukkig verpoosde hier mev. Daenens (Henriette) de toeschouwers een weinig; het deed goed tusschen al die wreedheden Henriette Legros, voor de vryheid der lydenden te zien arbeiden. Maer werd het dan niet weder folterender als men zag dat al die edele poogingen niet dienden dan voor eenen stervenden grysaerd en eenen ellendigen zot. Ach! als de zinneloosheid zoo natuerlyk als wy het hier gezien hebben, vertoond word, wat doet dit dan yselyk op het tooneel, wat pynlyke spanning brengt dit tusschen de aenschouwers! Neen, neen, heer Driessens, zoo het geen onzin van ons ware, zouden wy u durven toeroepen, gy hebt te goed gespeeld! het was te wreed! te wreed! heb een weinig medelyden met hen die van de zinneloosheid yzen!.... Maer neen, wy verheugen ons dat gy uw antwerpsch publiek zoo folteren kunt, nu heeft het niet gelyk anders met het treffende gelachen, nu wist gy zyn hart zoodanig toe te wringen dat het geen den minsten lust gevoelde om de moedige mannen, welke met zoo veel liefde de kunst behartigen te bespotten! De heeren Van Ryssel en Driessens met Mev. Daenens hadden nu den zegenprael en beheerschten het!


Kunst- en letternieuws.

Het borstbeeld van den betreurden Ledeganck, door den verdienstelyken beeldhouwer Devigne-Quyo, is afgewerkt, en verkrygbaer gesteld. Er zyn twee modellen van vervaerdigd, het eene levensgroote, het andere kleiner.
De laetste bundel van de klas der letteren by de koninglyke Akademie van België, behelst dat er in de volgende zitting zal worden overgegaen tot de samenstelling der kommissie belast met eene verzameling te maken van

{==352==} {>>pagina-aanduiding<<}
de groote schryvers des lands, in uitvoering des besluits van den 1.n december 1845, op de byzondere werkzaemheden des genootschaps. De klas van schoone kunsten heeft in zitting van den 4.n dezer, besloten dat deze verordening ook in den kring harer betrekkingen valt, als belast zynde met de letterkundige werken, betreffende de schoone kunsten en inzonderheid de tooneelstukken.

- Het reglement van 't Duitsch-Vlaemsch Zangverbond, zoo als het eene ruim tweejarige ondervinding heeft doen wyzigen, ligt ter perse: de verbreiding die dit verbond ontvangen heeft, door het aensluiten van waelsche kunstbroeders, heeft te wege gebragt, dat het reglement thans in 't vlaemsch, duitsch en fransch zal verschynen. Het comité-centrael voor België, is in de laetste algemeene vergadering des verbonds op den ouden voet gehandhaefd geweest, en bestaet nog uit de heeren Nolet de Brauwere van Steeland, als voorzitter, Peeters, Van Duyse, Dautzenberg en Scheler; alleen zyn aen dit comité bygevoegd de letterkundige heer Van Thielen, regter ter regtbank van eersten aenleg, te Brussel, en de heer stadsschepen Fontenas, wegens genegenheidsblyken die zyn Ed. vroeger den verbonde heeft gegeven. De heer Karel Hanssens, muziekbestuerder van den grooten schouwburg en van de Philharmonie, beroemde komponist, is als hoofdbestuerder der muziek van 't verbond voor België, uitgeroepen.
- In January 1848 stierven de volgende groote schryvers:
Te Cheltenham, de ierlandsche dichter James Corry, vriend van Tom Moore, in den ouderdom van 76 jaren.
Te Bradenham, in het graefschap Buckingham, Isaac d'Israeli, een der vruchtbaerste en meestgeliefde schryvers van Engeland, in den ouderdom van 82 jaren.
Te Munchen de katholyke schryver, Johan de Görres, in den ouderdom van 73 jaren.

Verschenen Werken.

Te Gent, by de weduwe Gysdaele en zoon: - Vlaemsche Volks-Almanak, uitgegeven door C.H. Van Boeckel, 4e jaergang, 1848. - 250 bl. in kl. 8o.
- By dezelfde: - Betrouwen en liefde, blyspel in een bedryf door Edmund Petyt.
- By Gevaert, muziekuitgever op den Brabantdam: - Twee vierstemmige liederen, gesongen door het Hongaarsch Choorsangers geselschap, te Gent. January 1848. - Nr 1, Vaderlandsch Lied, op een Styrischen Volkssang, door Pr. Van Duyse; en nr 2, Hongaarsch Volkslied (Barna Léany).
Het lied nummer 1 is op eene bevallige wyze getoonzet, dat hetzelve alleszins by ons verdient populair te worden. Wy wakkeren den heere Gevaert aen, om het by deze uitgave niet te laten berusten.
- Te Turnhout, by Brepols en Dierckx, zoon: Jaerboekje van de stad en arrondissement Turnhout, voor 1848.







{==353==} {>>pagina-aanduiding<<}

De vondeling.

I.

Weinige jaren voor dat de fransche omwenteling den stoffelyken en zedelyken staet van België was komen vergruizen, woonde er te Antwerpen, in de nabyheid van het Predikheerenklooster, een klein huisgezin, dat tot de werkende volksklasse behoorde. De man, Van Kasteren geheeten, was smid van stiel; doch daer hy, schoon een neerstige arbeider, nooit de som had kunnen vergaderen om het zoogenoemde bazengeld te betalen, was hy slechts daglooner en ging op eenen winkel uit werken. De vrouw, even vlytig als hy, verzuimde ook geen enkel der oogenblikken die haer na het verzorgen van haer huishouden overbleven. De stoom was destyds de onverbiddelyke mededinger van den handenarbeid nog niet geworden, meestal de vrouwen uit de geringe burgerklas konden nog eenen ruimen penning met het vervaerdigen van kanten verdienen, en kwamen alzoo de dikwils te karige winst van den man te stade.
Vrouw Van Kasteren was dan ook eene kantwerkster, en niet zelden werden haer, door den koopman, de aenzienlykste stukken aenbesteed. Zoo vond het echte paer in zynen eerlyken handarbeid,

{==354==} {>>pagina-aanduiding<<}
een ruim bestaen, en daer zy maer een kind, een meisje van slechts dry jaren te verzorgen hadden, zouden zy welligt eenig spaergeld hebben kunnen terzyde leggen, zoo ziekten en andere kleine tegenspoeden hen van tyd tot tyd niet waren komen treffen.
Op een avond in den winter, toen vader Van Kasteren omtrent acht ure zyn werk verlatende, zich huiswaerts spoedde en de pomp der Veemarkt voorby ging, werden zyne ooren eensklaps getroffen door het geschrei van een kindeken dat men daer, in een mandje, neêrgelegd had.
Hy naderde eerst uit nieuwsgierigheid, dan met belangstelling, en trok weldra den korf een weinig vooruit, tot waer een strael van de lanteern, voor het Lieve Vrouwenbeeld geplaetst, het aengezicht van het kindje zydelings bestraelde. By het beschouwen van een zoo schuldeloos en zoo verlaten schepsel werd de ziel van den ambachtsman gansch met medelyden vervuld; met eene byna moederlyke bezorgdheid klemde hy het tegen zyne borst en haestte zich met versnelden stap naer zyne wooning. Te huis gekomen, vond hy zyne vrouw die zich met het bereiden van het avondmael bezig hield.
- Zie, vrouw sprak de edele ambachtsman, met eenige schroomvalligheid, ik weet niet of hetgeen ik gedaen heb u zal behagen; maer kon ik dit kindje in wind en regen, erger dan een hond, op straet laten liggen sterven? Zulke gevoelloosheid zou ik immers voor God niet kunnen verantwoorden?
- Arm schaepken, zegde de vrouw, het kind in hare armen nemende, terwyl zy eenen blik van tevredenheid op haren echtgenoot wierp; ach, nog zoo jong en reeds van uwe ouders verlaten! Kom, myn engeltje, gy zult in my eene betere dan uwe ontaerde moeder vinden.
Het inzicht van den man was zoo verregaende niet dan dit zyner vrouw: hy meende het kind, in den loop van den volgenden dag door toedoen der Paters Predikheeren met welke hy bekend stond, gemakkelyk in een weezenhuis te kunnen plaetsen; maer eene vrouw is kwistig in edelmoed, wanneer gekwetste kinderliefde hare verontwaerdiging heeft opgewekt. De gedachte het verlaten

{==355==} {>>pagina-aanduiding<<}
kind als het hare aen te nemen, het als eene moeder te verzorgen, was even haest besloten als opgevat, en, schoon in de eerste dagen de man het daer over niet eens was met haer, eindigde hy toch zyne volle goedkeuring aen de handelwyze zyner vrouw te hechten.
Het kind waermede het huisgezin dan zoo onverwacht werd vergroot, was een jongsken dat slechts eenige maenden kon oud zyn. Niet zonder verwondering had de vrouw bevonden dat de doeken waerin het gewenteld was van het fynst en kostelykst linnen waren; maer hoe groot werd hare verbazing, toen zy ontwaerde dat het eene in goud gevatte medalie aen den hals droeg, waerop eene jonge en schoone vrouw stond afgemaeld. Echter aenschouwden de goede lieden dit in hunne eenvoudigheid voor eene beeldtenis der Heilige Maegd, en die veronderstelde godvruchtige gedachte van eene moeder om haer kind onder de bescherming der Moeder Gods te plaetsen, pleitte niet weinig ten voordeele van haer die hun reeds zoo pligtig toegeschenen had. Het kan niet anders, of eene vrouw, met zulk gevoelen bezield, moest meer rampzalig dan misdadig zyn.
Nogtans was er niet veel heil bereid voor dit huisgezin dat zoo zeer verdiende gelukkig te zyn. Reeds voor de gebeurtenis die wy aenhalen was de man lydend aen eene longziekte, die hem sedert lang onbekwaem voor zwaren arbeid had gemaekt, en welke hem weldra zoo zeer verzwakte, dat hy zyn leger zelfs niet meer verlaten kon. Hieruit volgde die staet van spoedig verval waerin het gezin van den werkman verkeert, wanneer hy door ziekte wordt aengetast. Gedurende twee maenden, die zyne dood voorgingen, werd er geen stuiver verdiend; al het gespaerde geld was haest uitgegeven en reeds had de vrouw al wat maer van eenige waerde in het huis was verkocht, om haren man niets te laten ontbreken. Het aenschouwen van zulke ontblooting zou een bedroevend denkbeeld te meer voor den stervenden ambachtsman zyn, ware het niet dat de godsdienst, aen welke hy altyd is getrouw gebleven hem verzekerde, dat er in den hemel een vader is die over weduwen en weezen waekt.
Gedurende de tien jaren die de dood van Van Kasteren volgden,

{==356==} {>>pagina-aanduiding<<}
sleet het vaderloos huisgezin zyne dagen in die eenzame en stille rust, die zoo wel van het vredelievende zyner leden getuigt. Veel werd er niet verdiend; maer de winst van de vrouw was steeds toereikende om de aengenomene levenswyze staende te houden. Haer meisje, want beide kinderen aenzag zy als de hare, was Maria genaemd en had allengskens haer dertiende jaer bereikt. Eene blymoedige en vrolyke inborst, die dit kind als aengeboren scheen te zyn, had haer een van die gelukkige wezens gemaekt aen welke het is gegund hunne eerste levensjaren in al hunne weelderigheid te genieten. In hare onnoozelheid voelde of kende het meisje de zorgen niet die den geest harer moeder steeds bezig hielden, want bly en lustig huppelde zy door alle zwarigheden heen. Begaefd met eene zekere lieftalligheid, die in hare minste daden doorstraelde, bezat zy de liefde van alwie met het klein huishouden in aenraking kwam. Het scheen dat God haer in die eentoonige stilheid geplaetst had, om er als een engel, alles met haren opgeruimden lach te verlevendigen.
Het aengenomen weeskind, twee jaren jonger dan zyne zuster, was Jozef genaemd, naer zekeren pater Josephus van het Dominikanerklooster, die zyn peter geweest was, en, als naestbestaende van Van Kasteren, veel invloed op de familie uitoefende. Maer was Maria vrolyk en bly van aerd, integendeel was haer broeder stil en droefgeestig, en het was gewoonlyk met tegenzin dat hy in de luidruchtige en dwaze spelen zyner zuster deelde. Het meisje dat hem opregt beminde, deed wat zy kon om die weemoedigheid van haren broeder te verzetten; maer wat vermogt een kind dat zelfs niet zelden verkeerde middelen gebruikte, ter verdryving eener kwael tegen welke zoo dikwils eene diepe wysbegeerte geene hulpe biedt.
Vrouw Van Kasteren bleef ook niet jong meer: misschien had het gedurig waken, terwyl zy twee of dry nachten in de week werkende doorbragt, haer al te vroeg verouderd; onpasselykheden, aen den ouderdom eigen, en welke als de voorteekens eener naderende bezwyking zyn, kwamen haer onverpoosd overvallen. Met innig verdriet zag de vrouw dat het werken haer niet meer zoo goed als te voren afging, en het vooruitzicht eener naderende ziekte die zich

{==357==} {>>pagina-aanduiding<<}
niet lang wachten liet, bekommerde haren geest nopens de toekomst harer kinderen. Over dit zoo gewigtig onderwerp, had zy meer dan eens broeder Josephus geraedpleegd, maer daer die ook niet veel vermogen bezat, kon hy niet veel troost in zulke aengelegenheden verschaffen.
Het oogenblik, dat de vrouw met zoo veel angst had te gemoet gezien, was daer; aen hevige koortsen ten prooi, lag zy te bed, en, zoo het huishouden eenen hevigen schok tydens de ziekte van den man had ondergaen, was degene die het nu trof des te gevoeliger, daer nu alle vrouwelyke verzorging ontbrak. De kranke had geene andere hulp dan die, welke de gebuervrouwen haer uit wellevendheid toebragten, en daer deze alle hare bezigheden hadden, was die onderstand klein genoeg. Daer de kwael, volgens het oordeel des geneesheeren nog te klimmen stond en verscheidene weken kon duren, vond broeder Josephus geen beter middel dan de vrouw over te halen zich naer het Gasthuis te begeven, verzekerende dat hy steeds voor de kinderen zou zorg dragen.
Dit was ook al wat de arme zieke overbleef, en zy onderwierp zich zonder morren aen de noodzakelykheid. Den avond voor dat zy hare wooning verlaten ging, en beide kinderen aen het bed zaten, onderhield zy hen welligt voor de laetste mael.
- Kinderen, sprak zy, gy ziet het dat ik van dag tot dag zieker en slapper word; geld hebben wy niet en daer my eene gevoegzame verzorging ontbreekt, heb ik goedgevonden en broeder Josephus ook, morgen naer het Gasthuis te gaen; maer komt wat digter by en weent niet zoo droef; ik moet met u over gewigtige zaken spreken.
Lieve kinderen, gy weet, uwe moeder wordt reeds oud: al ware 't dat ik nu nog van myne ziekte genas, hetgeen ik voor u verhope, zult gy u nogtans aen het denkbeeld myner dood moeten gewennen. Evenwel is het voor my een groote troost verzekerd te zyn dat God reeds in uwe noodwendigheden heeft voorzien. Maria myn kind, broeder Josephus heeft, door toedoen zyns oversten, voor u verkregen dat gy by de zusters Theresianen zult mogen gaen inwoonen zoo ik te sterven kom; zy hebben hem beloofd

{==358==} {>>pagina-aanduiding<<}
voor uwe opvoeding te zullen zorgen; en gy Jozef, over u ook heeft de Voorzienigheid voor de tweede mael gewaekt. Myn koopman, de heer die my dezen namiddag is komen bezoeken, heeft my toegezegd dat hy u zou aentrekken om u voor zyne kantoordienst op te leiden. Morgen reeds zult ge beide u tot de plaets begeven die u de Algoede voorbeschikt heeft.
- O moeder blyf toch hier, verlaet ons niet! riep snikkende het anders zoo opgeruimde meisje; niet waer, Jozef, zoo moeder ons verlaet, zoo wy allen van elkander scheiden moeten, zullen wy ook niet blyven leven?
- Moeder, sprak Jozef, zyne tranen met den arm afdroogende en zich naer eene lade spoedende, waer hy de medalie die hem weleer aen den hals hing uithaelde, gy zegt dat ons geld ontbreekt; maer hier is goud en voor goud krygt men veel geld als men het verkoopen gaet; zoo wy dit deden, lieve moeder, dan zouden wy u gemakkelyk kunnen bezorgen hetgeen u ontbreekt. Ik en Maria zullen beurtelings by u waken en gy zult beter genezen dan met naer het Gasthuis te gaen.
- Kinderen, zoo gy wist wat leed gy hierdoor aen uwe moeder doet, gy zoudt u niet verzetten tegen eene zaek die, helaes, onvermydelyk is. Gy Jozef, de medalie die gy in de handen hebt moet gy ongeschonden bewaren, ik heb het u nogmaels gezegd, zy is het eenig erfdeel dat ge van uwe ouders bezit. Wie weet of vroeg of laet zy tot geene ontdekking geleiden zal?
- Ik wil van geene ouders! riep het kind in geestdrift uit, de medalie van zich werpende, weg met ouders die my van toen ik pas geboren was hebben verstooten! Weg met eene moeder die haer kind op straet geworpen heeft om het van koude en honger te laten sterven!
- Kind, uwe driften zyn te hevig voor uwe jaren; gy weet niet hoe misschien uwe moeder reeds over u weent. Zyt gy wel zeker of die ouders, die moeder die gy beschuldigt, pligtig zyn aen de misdaed dat gy hun zoo bitter verwyt? O, er is zoo veel geheimzinnigs, zoo veel ondoorgrondbaers in de daden der menschen dat men niet te ligtzinnig iemand veroordeelen mag.

{==359==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Vergeef my, moeder, ik haet die ouders niet; maer dat de hemel my nimmer in myne gebeden verhoore, zoo ik nog iemand anders dan u, die my opgevoed hebt, voor myne moeder erken. Alzoo is ons die medalie van geen het minste nut, geef slechts uwe toestemming en morgen ga ik ze met Maria verkoopen.
De vrouw deed eene beweging om te gaen spreken, maer het inkomen eener gebuervrouw, welke dien nacht kwam waken, belette haer heure rede te voleinden. Zich op nieuw tot de kinderen wendende, sprak zy:
- Nu, myne lieve, het wordt tyd dat gy u ter rust begevet; tracht wel te slapen en bekommert u niet over hetgeen geworden moet. God zal in alles voorzien.
En beiden knielden neder voor het bed hunner moeder, die zich opregtte en haren zegen over hen uitsprak.
Den volgenden dag zeer vroeg, kwamen er twee mannen met eene draegbaer om de zieke te vervoeren. Broeder Josephus was reeds daer om voor de kinderen het afscheid min smartelyk te maken. Echter hadden zy hem weten te ontsnappen: schreijende volgden zy tot op den dorpel van het Gasthuis, de mannen die zich met de arme kranke verwyderden.
Daer snikten zy hunne moeder nog een laetst vaerwel toe en, met beklemde borst, keerden zy naer hunne wooning terug.
Nog denzelfden dag was ieder op de plaets, hem door den wille der moeder voorbestemd.

II.

Vyf jaren zyn er verloopen, sedert zoo veel noodlottige omstandigheden op eene zoo treurige wyze het klein huishouden hadden komen verdeelen; vyf jaren reeds had moeder Van Kasteren haren echtgenoot in de eeuwigheid vervoegd.
Met blykbaren tegenzin had de jonge Maria zich in de wooning

{==360==} {>>pagina-aanduiding<<}
laten geleiden, welke destyds der Theresianen, sints hare afschaffing door keizer Jozef den tweede, tot klooster verstrekte. Het gelyktydig gemis van moeder en speelgenoot had het arme kind gansch ter neder gedrukt; veel had zy geweend en de liefkozingen der nonnen waren eenen ruimen tyd onmagtig genoeg om het meisje leven en vreugde te doen hervinden; doch allengskens had de gewoone natuer de overhand hervat en blyde en rustvol bragt zy alsdan het overige der kinderjaren door, onder de sombere welfsels van het oude gebouw. Het meisje by al dat zy wel levendig gevoelde, by al dat elke scheiding haer eene wond in het hart gelaten had, was evenwel niet ernstig genoeg om lang onder eenen smartelyken indruk te verkwynen. Steeds opgeruimd en van eenen loszinnigen aerd, bezat zy die kinderlyke gebreken welke men, aengezien ouderdom en kunne zoo ligtelyk verschoont, en niet zelden voor bevalligheden laet doorgaen.
Ondanks de onbestendigheid waervan zy by elke gelegenheid blyken gaf, bespeurden de nonnen weldra in het kind eene sterke neiging tot godsvrucht en gebed. Het zaed van opregte christene vroomheid heur door hare moeder in het hart geplant, wies er door het goede voorbeeld aengekweekt, weelderig op; ook aerzelde zy weinig, toen na de optreding des nieuwen keizers de kloosters heropend werden, als novice hare aengenomene zusteren in het slot te volgen.
Maria, die nu haer achttiende jaer bereikte, had sedert eenigen tyd eenen ganschen ommekeer in zichzelve ontwaerd. Zoo opgeruimd en luidruchtig als zy te voren was, werd zy nu neêrslagtig en tot stilte geneigd. De onheildagen uit haren levensloop welke zy andermael zoo vaek uit het geheugen verdryven kon, zweefden heur thans gedurig voor den geest, en als met inzicht dweepte zy met de bitterste herinneringen. Zy gevoelde dat de tyd van begoocheling voor haer voorby was; want de kindsche vreugde in welke zy steeds had voortgedarteld, had plaets gemaekt voor eene geheimzinnige smart, waervan zy zelve de oorzaek te raden had. Soms in de eenzaemheid, wanneer zy zich op den killen vloer had nedergevlyd, om God sterkte in de verzoekingen die

{==361==} {>>pagina-aanduiding<<}
hare ziele kwelden aftesmeeken, gevoelde zy zich gansch verstrooid; hare gebeden waren slechts klanken die niet uit het hart vloeiden. Dan dacht zy aen hare ouders, aen Jozef dien zy gansch alleen gelaten had; zy dacht aen de wereld - en dan weende zy, zy weende omdat zy niet bidden kon, omdat zy verstoord op zich zelve was.
In het klooster was eene non, zuster Coleta genaemd, onder wier opleiding het meisje was geplaetst; het was in den schoot van deze dat Maria haer gemoed uitstorten ging, telkens dat de vertwyfeling haer te hevig lyden deed. Zuster Coleta was eene vrouw van middelbaren leeftyd, wier gelaet, waerop de smart reeds diepe rimpels had gegroefd, genoeg verried dat zy ook het lyden had gekend. Echter was zy den tyd van hartstogt en beproevingen zegevierende voorby gesneld, en de zoo innig gevoelde vertroostingen, die zy thans hare medezusteren toestuerde, gingen nooit in de harten van deze verloren.
Er zyn van die wezens welke zoo hard door het noodlot geslagen zyn dat by hen de minste hoop op lafenis als eene begoocheling wordt. Dan drukt hen het leven zoo zwaer, dan wordt het heillooze bestaen zoo ondragelyk dat de schrikkelyke zelfmoord zich aen den ongeloovige als eenig redmiddel aenbiedt!...
Edoch, magtige geesten hebben het beproefd, er bestaet eene bron van lafenis, een redmiddel den mensche waerdig. De eenzame cel is eene schuilplaets tegen de bitterste vervolgingen der ziel, en, geeft zy geene vermaken of luidruchtige vreugden, de schipbreukeling op het brooze vaertuig heen en weêr geslingerd, vraegt aen de hobbelige zee niet anders dan kalmte terug.
In die geestesgesteltenis was zuster Coleta toen zy by den aenvang van ons verhael het Theresianenklooster binnen trad. Hare ziel had van die schokken gevoeld waer het lichaem niet onder bezweken was, om dat het lichaem maer tot zekere mate voor het lyden vatbaer is. De smartbeker voor haer bereid, had zy tot den bodem geledigd.
Op een vroegen morgen in den herfst, wanneer al de zusteren zich op het choor in het gebed vereenigd hadden, waer het geklingel

{==362==} {>>pagina-aanduiding<<}
eener kleine klok haer reeds voor de derde mael in dien nacht vergaderd had, waren aen het oog van zuster Coleta de tranen niet ontsnapt die de wangen van Maria bevochtigden. Hare roodbekreten oogen en afgematte houding gaven de non te kennen dat hare pleegdochter weêr van die pynlyke uren had doorgebragt, waerin het hart het zich niet eens met zichzelven worden kan. Met inzicht verliet zy de bidplaets een weinig vroeger dan de overige zusters, wenkte het jonge meisje haer te volgen, en spoedde zich naer hare cel terug.
Daer zette zy zich neder op den boord van het ledekant, de handen der jonge zuster in de hare drukkende, terwyl deze het verhitte hoofd op de borst der vriendinne rusten liet. Eenigen tyd bleven zy sprakeloos; Maria weende overvloedig.
- O, vergeef my, zuster, snikte zy het eerst de stilte onderbrekende; maer helaes, ik ben wel verre verwyderd van die volmaektheid waer u aller voorbeeld my steeds toe dryft! Als ik myzelve aenschouw vind ik alles wel gebrekkig en zondig in my. Het is met tegenzin dat ik myne pligten vervul. Ach, ik gevoel het niet dan te goed, ik ben niet geroepen tot zulk een heiligen staet.
- Zuster, sprak Coleta met aendoening, lieve zuster, alle staten behagen aen God, zoo men die in zyne wegen bewandelt. Gy zegt dat ge geene neiging tot het kloosterleven gevoelt; maer weet gy wel zeker of ge misschien morgen, zoo gy u in de wereld terug bevondt, de verlorene rust niet betreuren zoudt. O, van verre, voor kortzichtige zielen, is daer niet dan genot en vreugde; maer voor wie er heeft van gesmaekt, niet dan druk en lyden.
- Dit weet ik genoeg, sprak het meisje; de korte jaren myner kindshheid, ofschoon ik er toen weinig aen dacht, hebben my genoeg gezegd wat daer te verhopen is. Maer het zyn geene wereldsche betrachtingen die er my toe dryven om deze plaets te verlaten, welke ik toch door myne wederspannigheid onteer. Ho, gy alleen weet het, zuster, ik heb het u nogmaels gezegd, maer in de wereld heb ik eenen broeder, eenen broeder die, van zyne geboorte afaen door haer verstooten en verdrukt, te midden harer vervolging mogelyk in wanhoop

{==363==} {>>pagina-aanduiding<<}
verkeert. En ik, zyne zuster, zyne Maria, de eenige die hem een weinig verheugen kon, heb hem verlaten. O, hoe moet hy my voor myne onverschilligheid beschuldigen!
- Ongelukkige, zuchtte Coleta, hoe diep beklaeg ik u! Gy zegt dat het geene wereldsche betrachting is die u aendryft het klooster te verlaten, maer gy bedriegt uzelve, arm kind! De aengekleefdheid die gy voor dien jongeling betuigt en die gy uzelve zoo onnoozel inbeeldt, is niets anders dan liefde, dan eene in uw hart opwellende min. Zoo het slechts zyn lot ware dat u bekommert, zoudt gy dan niet meer vertrouwen hebben in de gebeden die gy voor hem stort? Maer het is zyn afwezen dat u kwelt, gy zoudt hem willen bezitten, gy zoudt willen van hem bemind zyn! Ach, maer zal hy, wiens beeldtenis zich tusschen u en God heeft geplaetst, u wel met die wederliefde beloonen die gy van hem verlangt; wie weet of er reeds geene andere zyn hart bezit?
Het meisje rukte hare handen uit die van de non welke ze sterk in de hare hield geklemd; zy schoof eenen stap achterwaerts en snikte luid.
- Zuster, vervolgde Coleta met aendoening, vergeef my zoo myne woorden u te hard zyn geweest: ik spreek met overtuiging, ik wil u waerschouwen tegen uzelve. Ik ook heb die noodlottige drift die u kwelt gevoeld, ik ook had het harte week, en, door eenen onoverschrydbaren hinderpael zag ik my van het geliefde voorwerp verwyderd. Maer had ik my van toen, zoo als gy, op deze plaets bevonden, tegen wat al onheilen zouden de hooge kloostermuren my hebben beveiligd, hoe vele bloedtranen zou dit my hebben gespaerd!
Maria antwoordde niet dan door droeve snikken: zy verstond te wel dat de non beter dan zyzelve hare innigste gevoelens begreep. O, de vrees voor eene teleurstelling, de vrees door de zuster geuit van hare opoffering welligt miskend te vinden; was daer aen de onuitlegbare angst niet te wyten welke al hare zielsopwellingen verbitterde?
- Ach zuster, lieve zuster! riep zy hare armen om den hals der non slingerende; zeg my toch, ik onderwerp my, ik verlaet

{==364==} {>>pagina-aanduiding<<}
my op u; maer zeg my toch wat ik doen moet om minder ongelukkig te zyn? Blyf ik hier, verkwyn ik schynheilige, onder de betrachting van eene schuldige drift; keer ik in de wereld terug, daer wacht my welligt een slag dien myn hart nimmer verduren zal!
- Kind, verg zulks niet van my, het is uw pligt over uwe toekomst te beslissen. O, gy weet wel dat ik er belang in heb u hier te houden: in u zou ik immers eene vriendinne, eene dochter verliezen, daerom zou myn wensch mogelyk te veel uit eigenbaet voortspruiten. Ik kan u slechts raden en troosten; daerom wil ik u heden nog verhalen, ofschoon zulke herinnering my smarten moet hoe het my in de wereld is gegaen; en overweeg dan of gy u liever op haer woeltooneel wagen wilt, dan wel of gy hier afgezonderd en in stillen vrede voort wilt leven. Ik zal u dan zeggen, sprak Coleta het meisje digter tot haer trekkende, gy zyt de eenige aen wie ik nog zoo vryelyk zulks heb verhaeld; maer, toen ik jong was had ik gansch andere gedachten dan myn leven in een klooster te gaen doorbrengen. Van welgegoede ouders geboren, van moeder en vader geliefkoosd en bemind, bragt ik myne jeugd allergelukkigst door, en in de toekomst, die my tegenlachte, was my alles helder en bly. Nauwelyks had ik de jaren bereikt waerin gevoel en geest zich ontwikkelen, en die ons tot een leven van genot en vreugde schynen voor te bereiden, of ik zag my steeds door eenen jongeling omsingeld, die, alhoewel hy onder mynen minsten luim scheen te buigen, my toch met al zynen invloed overheerschte. Ik gevoelde wel dat hy het was die over het geluk van myn leven beslissen zou; maer hy scheen my zoo liefalligt, zyne inborst was zoo edel en de uitdrukkingen die hy bezigde zoo kiesch, dat ik alles van hem te hopen, niets te vreezen had. Ik wachtte op den dag onzer vereeniging als op den dag die al myne wenschen vervullen moest.
Dan, te midden van dien levenstyd die voor myn gansch huisgezin met bloemen scheen bestrooid, vertoonde zich de eerste zwarte wolk aen onzen hemel. Myn vader die eene ambtelyke bediening bekleedde, en dien wy altyd te midden zyner bekommernissen gul en gemoedelyk hadden gezien, werd in eenmael

{==365==} {>>pagina-aanduiding<<}
droomend en stil; hy verwyderde zich zoo veel mogelyk van ons en aen niemand deelde hy zyne zichtbare onrust mede. Wy zagen hem gedurig in geheime betrekkingen met mannen die wy nooit hadden gezien, en één inzonderheid, omringde al zyne stappen en bragt het zoo verre dat hy in onzen huiselyken kring toegang bekwam. Die mensch was veel jonger dan hy, maer had een zoo terugstootend aengezicht dat wy allen eenen diepen afkeer voor hem gevoelden. Eens nogtans, en gy kunt denken hoe my dit verwonderde, deed hy my eene liefdeverklaring, en zulks nog wel, in tegenwoordigheid myns vaders. Misnoegd, zelfs inwendig gebelgd, wees ik hem af; maer, tot myne groote verbazing kon ik merken dat deze weigering mynen vader mishaegde. Ik liep naer myne moeder, verhaelde haer hetgeen er voorgevallen was, en beide storteden wy tranen over het onuitlegbare zulker handelwyze. Doch hierby bleef het niet; den volgenden dag riep myn vader my in het bezonder en zegde, dat het zyn wil was, zyn onwederroepelyke wil dat ik met Friwaert, zoo heette zyn vriend, trouwen zou! - Ik bad, weende, sprak van myne liefde in welke hy toegestemd had; maer het was al te vergeefs, de tusschenkomst myner moeder, myns broeders deed niets ter zake, hy herhaelde het, het was aldus zyn stalen wil.
Maer was myn vader hard en onbuigbaer ten mynen opzichte, ik was het niet minder jegens hem. Ik ook had besloten nimmer zynen onbillyken eisch te voldoen. Friwaert kwam meermaels by my en scheen met liefde te willen winnen wat de dwang niet vermogt, doch ik onthaelde zyne betuigingen met spotterny en verachting. Alles was opstand, verwarring en droefheid in huis.
Dit duerde alzoo eenige weken, Friwaert gaf het niet op, en ik van mynen kant weigerde altyd even stout. Myn vader die alhoewel hy niet genoeg veinzen kon om te ontkennen dat hy eenigszins in onzen afkeer voor dien mensch deelde, zag daerom van zyn voornemen niet af. Allengskens echter dacht ik eenige verzwakking in zyne eischen te ontwaren; hy was my zoo bitsig niet meer, en in alle andere zaken werd ik wederom met toegevendheid en goedheid behandeld. Het scheen zelfs by poozen

{==366==} {>>pagina-aanduiding<<}
dat hy my het doorgestane leed wilde vergelden, en voor zoover bezat ik zyn vaderharte terug. Dan, op eenen avond dat ik met hem eenen ruimen tyd in den hof gewandeld had, klaegde hy van vermoeijenis. Wy zetteden ons op eene bank en, door honderd zorgen die ik voor hem nam, wilde ik betuigen dat er in my geene de minste verkoeling jegens hem bestond. Hy drukte my de hand uit erkentelykheid en sprak na een lang stilzwygen:
- Lief kind, ik moet u wel veel lyden hebben veroorzaekt in deze laetste dagen. Ach, het is geene nietige smart welke op een zoo korten tyd, die schoone roozenkleur van uwe wangen heeft gevaegd om er de akelige bleekheid der dood op te verspreiden. Ik gevoel het, gy moet wel gestoord, wel gebelgd op my zyn.
- O neen, vader, riep ik bewogen en verheugd, want in zyne woorden lag het einde onzer oneenigheid; ik weet wel dat gy nooit anders dan myn geluk betrachtende waert; maer dit was sterker dan ik, want terwyl eene verouderde neiging myn hart vervulde, gevoelde ik niet dan verachting voor hem wiens liefde gy my wildet opdringen.
- En toch, sprak hy, toch myn kind, zult gy u moeten onderwerpen.
- Hoe! riep ik uit, verontwaerdigd over die zoo bittere teleurstelling. Onderwerpen? Neen, nooit, nooit word ik de vrouw van iemand dien ik niet beminnen kan.... Zie, vader, gy kunt my beletten met iemand anders te trouwen, gy kunt my beletten in een klooster te gaen waer ik nogtans sints eenigen tyd al myne hoop heb op gesteld; maer wees er zeker van dat gy uwe dochter eerder op het kerkhof zult zien dan dat zy het jawoord aen Friwaert zal geven.
- Anna 1, sprak myn vader, terwyl er tranen van zyne wangen rolden, tot hier toe heb ik geweld tegen u gebruikt; ik heb van u geëischt wat een kind aen zyne ouders niet verschuldigd is. Ik vraeg er vergeving om. Ook zal ik niet meer gebieden maer

{==367==} {>>pagina-aanduiding<<}
smeeken. Ach, wist gy wat er van afhangt van hetgeen gy beslissen gaet, gy zoudt u onderwerpen, gy zoudt u opofferen; want het is niet alleen het leven van uwen vader, maer ook het leven...
- Hemel! gilde ik.
- Ja kind, vervolgde hy, het leven van my en van velen myner vrienden hangt er van af. Friwaert is in een geheim dat ons allen op de pynbank brengen kan en het is slechts ten pryze uwer hand dat hy zyn stilzwygen koopen laet. O, ik voel wel hoe u zulke vereeniging walgen moet; maer huivert gy ook niet by het denkbeeld van uwen vader op het schavot of aen eene galg te zien? Anna, uw hart is immers te edel om lang besluiteloos te blyven?
Verpletterd zeeg ik in zyne armen neêr; al myne ledematen trilden alsof de koorts my schielyk had aengetast. Ik verviel in eenen staet van doode ongevoeligheid, want ik weet niet wat er dien avond nog om my heen gebeurde. Toen ik weder tot bewustzyn kwam was het nacht, ik bevond my in myne bedstede, ik twyfelde aen het wezenlyke van het gebeurde, alles kwam my voor als eene begoocheling, als een wreede droom!
Helaes, het gezicht van mynen vader dien ik aen myne bedsponde gezeten vond, overtuigde my dat alles waer, dat alles wezenlyk was. Hy sprak my wederom zoo zoet, zoo smeekend, hy bewees hoe groot, hoe edel myne opoffering zou zyn. Ik weende lang, aerzelen dorst ik niet meer, en eindelyk zegde ik: ja!
Twee dagen later was ik schynbaer hersteld; ik ontving Friwaert zonder blykbaren tegenzin, zelfs trachtte ik zoo zoet mogelyk te zyn, want, martelaresse die ik was, wilde ik die heldinnen volgen welke in de eerste tyden des christendoms, ook met opgeheven hoofde ter slagting werden gebragt. Gansch het huisgezin was verheugd; men roemde myne gehoorzaemheid, myne kinderliefde, helaes, zy wisten niet tusschen welke uitersten ik te kiezen had gehad.
Voor anderen ware myn huwelyksstaet genoeg dragelyk geweest. Friwaert, dien ik reeds voor een jaloersche had leeren kennen, had zich over my niet te verontrusten, daer ik nooit alleen myne wooning verliet. Hetgeen my inwendig martelde was de gedachte aen myne

{==368==} {>>pagina-aanduiding<<}
vorige liefde. Wat moest hy denken van my, hy, aen wien ik nog in de eerste dagen van tegenspoed onverbreekbare trouw had beloofd? Waertoe hadden zy geleid de duizende betuigingen van liefde, waermede ik toen voor hem zoo onbewimpeld dweepte? Tot niets, dan om my allerverfoeijelykst te maken, want daer ik de beweegredens die my een besluit hadden doen nemen aen niemand verklaren mogt, was ik eene trouwlooze, eene eedbreekster voor hem. O, hadde hy geweten, hy die my zoo beschuldigde wat ik om hem leed? Hoe menigmael heb ik, die de echtgenoote eens anderen was, niet gezondigd, daer ik steeds zyne beeldtenis als een lieveling in myn hart bewaerde!
De hemel strafte my er om; want hetgeen my eene verzachting in myn lyden zou moeten geweest zyn, berokkende my nog grootere onheilen. Tydens eene reis van mynen echtgenoot werd ik moeder. Maer God, ik beefde wanneer ik de volgende dagen myn zoontje aenschouwde. Hoe meer het zich ontwikkelde, hoe meer had het de gelaetstrekken van hem dien ik reeds lang te schuldig had bemind. Daer ik de zwakke zyde myns echtgenoots kende voorzag ik dat die treffende gelykenis hem niet ontsnappen zou. Het was ook zoo; want in plaets van by zyne wederkomst zich verheugd te toonen, gaf zyn aengezicht niets dan misnoegen en ingetoomde gramschap te kennen.
De zes maenden die op myne bevalling volgden waren voor my eene ware hel. Te lang zou het zyn u al de smarten aen te halen die myn echtgenoot op myn hoofd stapelde. Hy had zich aen de dronkenschap overgegeven en het was gewoonlyk des avonds, na dat hy zyne slemppartyen verliet dat ik het meest zyne mishandelingen te vreezen had. Dan beschuldigde hy my in de hardste bewoordingen van eene misdaed waervan de gedachte alleen my walgen deed. En nogtans had ik de wreedste beproeving nog te verduren.
Op een winteravond, toen ik met myn slapend zoontje op den schoot, in de eenzaemheid de gelukkige dagen myner eerste jongheid nadenkende was, - want in die herinnering kon ik nog myne steeds toenemende treurgeestigheid verzetten, - stond eensklaps myn echtgenoot voor my. Ik schrikte by den blik dien

{==369==} {>>pagina-aanduiding<<}
hy my toewierp; iedere trek van zyn door dronkenschap blakende aengezicht, verried de gramschap die in zyn binnenst woelde; met onstuimige gebaren naderde hy my, vatte my by den arm, en rukte my met geweld voor zyne voeten.
Het walgelyk tooneel dat daer op volgde zal ik u niet trachten af te schetsen. Ik bloos nog by het herdenken zyner woorden en uitdrukkingen. Huiverende, lag ik daer, onder vrees en afgryzen nedergedrukt. - Met eene stem waer zich een nydig grynzen in versmolt, riep hy my toe:
- Zoo, overspeelster, betaemt het u voor myne voeten te kruipen! Lang genoeg hebt ge my tot een voorwerp van spotterny gemaekt; doch het is gedaen. Gy gaet de straf van uwe misdaed gevoelen.
Maer wat was er voor my, ellendige, te vreezen? De dood? Was het leven my dan zoo wenschelyk dat ik er voor schrikken zou? Ik gevoelde my te trotsch om verontschuldigingen in te brengen: moedig wachtte ik op den slag die my treffen ging. Helaes, ik wist niet dat hy berekend was om myn hart tot morzelens te verpletteren.
- Zie, riep hy, ons zoontje uit de wieg nemende, waer ik het by zyn inkomen in geworpen had, vrouwe der schande, het is voor de laetste mael dat gy dit kind, die oneer van onzen echt zult zien; voor eeuwig verwyder ik er my mede; en leef thans zoo deugdeloos als het u lusten zal! Doch, ik verzeker u dat het met uwen eerloozen minnaer niet zal zyn.
Een schreeuw waerin zich gansch myne ziel uitstortte ontvloog mynen mond. Ik kroop hem na, omvatte zyne kniën en:
- Friwaert! riep ik uit; zoo gy het hart van uwe Anna, van uwe echtgenoote kendet, zoudt ge my zoo wreed niet van eene misdaed beschuldigen waeraen ik zelfs nooit dorst denken. Het kind dat gy aen zyne moeder ontrukken wilt is het uwe ook; ik zweer het by al wat my heilig en duerbaer is, dat ik u nooit zoo verre ontrouw geworden ben.
- Weg, riep hy, my vruchteloos met den voet van zich willende dryven; wie u gelykt bedriegt zoo wel met den mond als met het hart. Verwyder u, zoo ge myne gramschap niet meer wilt tergen!

{==370==} {>>pagina-aanduiding<<}

En toch bleef ik krampachtig aen zyne kleederen gehecht, en in de bewegingen die hy maekte sleepte ik hem na op den grond.
- Ach, genade! snikte ik, genade! want de vrees my van myn kind beroofd te zien had my allen trots ontnomen. Friwaert, myn beminde, ach, plaeg my niet langer met iets datgy niet meenen kunt! Uw hart is immers zoo goed, herinnert gy uuwe moeder niet?
Terwyl ik alzoo al myne krachten samenspande om het hart van mynen man te vermurwen, zag ik hem het schreijende kindje overgeven aen eenen onbekenden persoon, dien ik dan eerst ontwaerde. Deze haestte zich er mede de kamer te verlaten; maer ik ylde van den grond hem agterna, ik greep hem by den arm met zulk een geweld dat hy meende te vallen. Welhaest zou ik mynen lieveling heroverd hebben, had myn echtgenoot my zelf niet van daer weggerukt. Nog deed ik eene pooging, maer zyn straffe arm wierp my op den grond. De deur sloot zich, en, myn kindje, myn zuigeling, de heul en het geluk van myn leven was voor eeuwig verdwenen!....
Hier onderbrak zuster Coleta haer verhael. De herinnering aen dien wreeden stond had haer in tranen doen uitbersten.
Het meisje, dat lang in stilte had geweend, omvatte hare vriendinne in beide armen. Zy ook had het hart tot verbryzelens bewogen: men hoorde niets meer dan snikken te midden eener doodsche stilte. Eindelyk riep Maria invallende:
- Maer waer bleef hy met dit kind, weet gy niet wat er van uw zoontje geworden is?
- Een naemlooze brief, eenige weken nadien aen mynen vader geschreven, verwittigde hem dat Friwaert met het kind in Holland voor Oost-Indië was ingescheept. Na verloop van eene maend had men vernomen dat het schip was vergaen, en in de lyst der verdronkenen, door de Maetschappy uitgegeven, vond men inderdaed Frans Friwaert aengeteekend.
De morgen die den dag volgde, op welken ik alles in myn kind verloren had, hernam Coleta om haer verhael te eindigen, vond men den jongeling, die voorheen myn minnaer geweest was, op

{==371==} {>>pagina-aanduiding<<}
straet vermoord. Uit de woorden van mynen echtgenoot had ik genoeg kunnen opmaken, dat hy aen de misdaed niet vreemd was; evenwel bleef de dader van het schelmstuk voor de wet onbekend, en het volk liep in allerhande gissingen verloren. Zulk toeval, dat in andere tyden my gansch zou hebben verplet, kon myne gesteltenis weinig meer verergen. De beker myns lydens was immers tot overloopens vervuld.
Dan, tot in de ziel gekrenkt, gekrenkt in al wat my lief en duerbaer was, dacht ik niet anders of de wanhoop zou my welhaest ten grave hebben gebragt, zoo zeer had ik my aen myne bovenmatige droefheid overgegeven; doch allengskens werd ik gewaer dat de wanhoop eene zieldoodende dweepery en geene natuerlyke neiging is: het hart, hoe zeer ook geschokt, hygt naer troost gelyk de zieke naer zyne genezing, en die troost welke my ontbrak, heb ik niet dan in de godsdienst kunnen vinden. Ik verliet de wereld, waer de vooroordeelen my, verlatene vrouw, reeds in kleinachting hadden gebragt, en kwam tusschen deze muren den balsem zoeken, om de diepe wonden, myner ziele toegebragt, te heelen. Na de stellige tyding van de dood myns echtgenoots ontvangen te hebben, deed ik de geloften, en sints dan leef ik kalm in de overtuiging van een gerust geweten. En, zult gy my vragen, heeft uwe ziel dien zoeten vrede, dien gy betrachtet, gevonden, hebben de rampen die gy doorstond al het overige uwer dagen niet vergiftigd? Ja, zal ik antwoorden, hier heb ik de rust, die ik verlangde, ontmoet; en myne dagen zyn zoo vergiftigd niet, dat er voor my geene genoegens meer zouden bestaen. Wel zweeft de geest van myn zoontje my nog gedurig voor de oogen; maer dan zeg ik met onderwerping, terwyl eene zachte zelfvoldoening myn binnenste doordringt: - God gaf, God nam; zyn naem zy gebenedyd!...................................
Maria bleef in het klooster; evenwel onthield zy zich van belofte te doen. De worsteling die in hare ziele gevoerd werd was nog niet beslist.



{==372==} {>>pagina-aanduiding<<}

III.

Gelyk er in het eenzame klooster een meisje was, voor wie er in de wereld een wezen bestond, dat zy, ondanks het moedigst zelfsbestryden niet vergeten kon, even zoo was hare afwezendheid kwelgeest van iemand, die door deze verwydering reeds lang geleden had.
Jozef, die nog kind was toen wy hem verlieten om ons uitsluitelyk met het meisje bezig te houden, had nu ook allengskens de jongelingsjaren bereikt. Na het afsterven zyner pleegmoeder was hy door haren koopman op nieuw aengetrokken geweest, en had in dezen en in zyne huisvrouw menschen gevonden, die, door hunne toegenegenheid, hem genoegzaem zyne vorige weldoeners zouden hebben kunnen doen vergeten, zoo zyn hart hem niet door eene natuerlyke neiging tot de vurigste dankbaerheid aengedreven had. Moeder Van Kasteren bleef voor hem eene vrouw van welke nergens de wederga meer te vinden was; zy was eene heilige wier naem hy niet dan met eerbied over zyne lippen zou hebben laten komen.
Maer, niettegenstaende de overdrevenheid waermede hy de nagedachtenis der goede vrouw vereerde, was hy er verre van af, hierdoor minder achting te gevoelen voor den man, die hem in eene baen opleiden ging, waerlangs hy welligt tot eenen verheven stand in de zamenleving opklimmen kon. De vlyt en de bestendige zorg met welke hy de belangen zyns meesters steeds gadesloeg, gaven den koopman het genoegen te zien dat hy zyne gunsten aen geenen ondankbaren verspilde.
By al dat in dien tusschentyd er zich geene voorvallen opdeden, die den jongeling eenig onheil medebragten, smaekte hy nogtans weinig van de voordeelige gesteltenis waerin hy zich bevond. Menigmael had hy de geweldigste poogingen aengewend, om de hem als aengeborene zwaermoedigheid door levendigere denkbeelden te

{==373==} {>>pagina-aanduiding<<}
verdryven; doch de overwinning die hy behaelde was steeds van korten duer; de natuer hernam telkens de overhand, en, alsof eene onderdrukkende magt hem op den geest woog, gevoelde hy dat zyn hart slechts by geringe poozen voor vreugde en opbeuring vatbaer was. Moedeloos liet hy zich dan aen zyne neiging over, en meermaels, als hy aen zyne geboorte dacht, weende hy zonder juist te weten wat hy in dezelve betreurde. Ach, was hem slechts iemand overgebleven van diegenen die weleer voor hem de plaets van bloedverwanten aenvulden; had hy haer slechts behouden, die van hare kindsche jaren afaen, reeds magt genoeg bezat om zyn duister gemoed te verlevendigen! Maer neen, voor den vondeling was er niemand; want was het Theresianenklooster zoo wel geen graf als dat welk hem van zyne pleegmoeder scheidde.
Middelerwyl brak er in het midden van Europa een onweder los dat voor België allernoodlottigst worden moest. Wy bedoelen de fransche omwenteling. De verdelgingsgeest, na eenigen tyd in dit land te hebben gewoed, rukte over de grenzen, en Dumourier kwam, aen het hoofd van een ontzaggelyk leger, ons vaderland met het vuer en het stael verontrusten. Toen zagen onze ouders met innig wee hunne heiligste en duerbaerste instellingen miskennen en vernietigen; hunne eigendommen en goederen werden ontvreemd en geroofd, door mannen die onder de groote namen van vryheid en gelykheid al de regten van den mensch onteerden. De wederstand, eenen tyd uit vrees voor de overmagt ingetoomd, draelde echter niet los te breken; de verbittering had den moed in de harten teruggebragt, en met de Oostenrykers vereend, gelukte men erin den vyand na vele stooten en slagen tot over de grenzen te dryven. Doch niet lang mogt men zich over de verlossing verheugen; want veel geduchter en magtiger keerden de Franschen voor eene tweede mael terug, en dan toonden zy dat hun besluit genomen was, om met al hun gewigt over ons te heerschen. Zonder bondgenooten, door Oostenryk verlaten en verkocht, zagen de Belgen zich alsdan gedwongen het hoofd te buigen en, wel groot was de vernedering voor alwie het bestaen van een vaderland aen het harte lag; want niet alleen zag men zich gedwongen

{==374==} {>>pagina-aanduiding<<}
de buitensporige instellingen van een dwaes land te volgen, maer de naem der voorouders, de naem van Belg, moest men zelfs tegen dien des geweldenaers verwisselen!
Ongelukkig hy, wiens leven te midden eener staetsomwenteling begint, zegt ergers de onstervelyke schryver van Atala, en niet ten onpasse zinspeelt deze uitroeping op onzen jongeling. Hy was de kinderjaren nog niet voorby als reeds, om zoo te zeggen, het gekrysch der wapenen en het geronk der kanonnen zyne ooren troffen; hy had gehoord hoe men den roofzieken vyand doemde die zich zoo verwaten het regt des sterksten toeëigende, en zyne ligtvattende inbeelding werd niet weinig met haet en verbittering tegen de Franschen vervuld, toen hy de ongelukken zag die hun verblyf zyne weldoeners berokkende. Tydens en ten gevolge der omwenteling had de koopman groote verliezen geleden; by den eersten inval des vreemden was hem eene aenzienlyke som, die hy in wisseling van waren te trekken had, gansch in de zoo gezegde papieren munt uitgekeerd, en, zich te nauwgezet van geweten gevoelende om zyne eigene schulden met dit waerdeloos geld te vereffenen, verloor hy het geheel. Onderscheidene renten, de vrucht van vele jaren spaerzaemheid, waren insgelyks op niets gedaeld; doch deze verliezen bleven de aenmerkelykste niet. Tydens den tweeden inval werd er onder anderen een schip onder fransche vlag zeilende door de Engelschen buit gemaekt; en, ongelukkiglyk bevond zich niet minder dan zyn gansch fortuin in kostelyke waren aen boord! Onnoodig te zeggen dat de tyding ervan gansch het huis in ontsteltenis bragt; ook zag men den koopman korten tyd daerna zynen handel staken: hy verliet de stad, maer evenwel als braef en alom geëerbiedigd burger.
Dan bevond zich Jozef wederom alleen en meer verlaten dan ooit: zyn beschermer, die voor zichzelven eenen vriend had moeten vinden die hem zyn bestaen verdienen liet, kon niets meer voor hem. Wel is waer dat hy de mannenjaren bereiken ging, en dat hy vervolgens ouderdom en kennis genoeg bezitten moest om zich zelven te leiden; maer dit belette niet dat hy daerom alle moeite had om zich het noodige te bezorgen. Aen de plaets van handelsklerk

{==375==} {>>pagina-aanduiding<<}
was er thans niet te denken, en, daer hy geen ambacht kende had hy zich tot straetwerk, waer hy voor het overige nog zeer onhandig in was, moeten vernederen. Wel verre waren zy nu verwyderd de schoone vooruitzichten van welke hy wel eens, in de zeldzame stonden van opbeuring, had gedroomd; het was met alle weelde gedaen, want was zyne toekomst niet gelyk met die van alle werklieden? Voortaen zou hy elken bete broods met zuren arbeid en met het zweet zyn aenschyns betalen!
Terwyl hy alzoo telkendage eenen stap dieper in de ellende stortte, want tot den arbeid weinig geschikt zag hy zich niet zelden weggezonden, werd er in Antwerpen eene genomene beslissing der Conventie werkstellig gemaekt, waerby de kloosters vernietigd waren verklaerd. Gelyk men het ligt denken zal ontbrak Jozef niet tusschen de menigte die het Theresianenklooster omsingelde, op den dag dat de nonnen er werden uitgedreven. Doch de hoop die hy had van door deze omstandigheid zyne Maria nog eens te zien werd verydeld, daer al de nonnen, in geslotene rytuigen, welke eenige ryken tot hare beschikking hadden gesteld, het klooster verlieten. En toch ware hy niet gaerne door haer opgemerkt geweest: de nederige staet waerin hy verkeerde en waervan zyne slechte kleedy getuigenis gaf, had haer kunnen bedroeven, welligt beschamen! Wist hy wel zeker of Maria, die nu aen de grooten der stad was bekend, hem nog als haren broeder zou hebben aenvaerd; zou zyne vertooning haer niet vernederd hebben? Voor vast nam hy dus het besluit nooit de wooning te naderen waer hy wist dat zy in getrokken was, want hare miskenning, hare verkoeling zelfs, waer hy nogtans op rekende, zou hem den laetsten slag hebben toegebragt.
Onder de verfoeijelyke wetten die achtervolgens op onzen grond hare uitvoering bekwamen, was die der Conscriptie of dwangdienst wel de hatelykste, daer zy niet alleen tegen de persoonlyke vryheid aenkanten moest, maer zelfs de jongelingen dwong met de wapenen diegenen te verdedigen, die over hen en hunne ouders eene ongehoorde dwingelandy waren komen uitoefenen. O, wel diep moest de onderdrukking den geest onzer vaderen hebben verbysterd,

{==376==} {>>pagina-aanduiding<<}
dat de kreet van verontwaerdiging in zoo vele borsten geenen weêrgalm ontmoette! Waer waren zy dan die Belgen van weleer, die de vorst steeds te wapen vond, telkenmale dat hy de minste hunner privilegiën dorst ontkennen? Waer waren zy die, als de nieuwe monarch de blyde inkomsten niet bezweeren wilde, hem van hunnen kant ook niet voor hunnen souverein huldigden?.... Wel verre schenen die tyden verwyderd te zyn, want vele, sommige uit vrees, andere uit ongevoel, zag men den geweldenaer volgen om andere landen op hunne beurt te gaen onderdrukken.
Edoch, zoo ver ontaerdt een volk niet, dat er geene mannen meer zouden bestaen die, als echte en gewetensvolle kinderen van eenen manhaftigen stam, zich niet met stalen wil tegen zulk eenen nieuwen hoon zouden verzetten. En onder deze had Jozef zich geschaerd. Men zag hen zich in verschillige benden samenvoegen, en de bosschen werden de bergplaetsen, waer zy zich tot een gedurig stryden gingen bereiden. De tegenstand dien zy boden was wel onbeduidend voor eenen zoo magtigen vyand: hun stryden was slechts een hopeloos middel om zich door eene eervolle dood aen het juk des dwangs te onttrekken; want met de krygskunde onbekend en slechts ten halve gewapend, zag men hen niet zelden de bajonnetten van welgeöefende soldaten trotsen.
Deze tegenwerking, die zich door gansch België had verspreid en waervan de voorstaenders door de Franschen met den naem van brigands en nog onder walgelykere bewoordingen werden aengeduid, had in het Luxemburgsche magt genoeg by een gebragt, om met een klein leger eenige voordeelen op den vyand te behalen; doch voor Stavelot ondergingen zy zulk eene volkomene nederlaeg, dat byna het gansche leger in den aenval bleef. Vele werden onder de paerden der ruitery vertrappeld, andere gevangen en den volgenden dag door den kop geschoten. Slechts enkele hadden zich vlugtende gered.
Wy zullen ons niet langer met de krygsverrigtingen dezer dapperen bezig houden. Het valt niet in ons bestek te verhalen op welke plaetsen of op welke tyden zy zich nog vertoonden. De opstand had zich langs alle zyden, als een rondloopend vuer verspreid,

{==377==} {>>pagina-aanduiding<<}
doch was overal te onmagtig om den veroverden voet gronds te kunnen behouden. Jozef die, na menige onderscheiding te hebben behaeld, reeds eenig gezag in zyne bende had, was onder diegenen welke voor Stavelot ontkomen waren. De nederlaeg was te groot in dien streek, om nog eenige hoop op herkansing te bouwen; ontmoedigd besloot hy dan, zoo hy zich toevallig aen geen ander lichaem aensluiten kon, naer Antwerpen te gaen, waer hy beter de aengelegenheden kende, om zich eenige veiligheid te bezorgen.
Van allen krygstooi ontdaen begaf hy zich op reis. Weinig veilig was voor hem de baen, daer zyn ouderdom alleen, reeds de aendacht der wapenlieden bezonder op hem roepen moest. Doch daer hy in alle huizen landgenooten en vrienden aentrof, werden hem steeds de voordeeligste stonden, en de veiligste wegen aengeduid. Ongehinderd kwam hy alzoo tot voor de wallen zyner geboortestad, en ging in eene herberg buiten de Roodepoort den avond verbeiden, om de duisternis te baet te nemen en alzoo onopgemerkt binnen de stad te komen.
Een toeval zou zyne inzichten merkelyk hebben in de hand gewerkt, had hy zich later aen geene onvoorzichtigheid pligtig gemaekt. Een brand, die in een huis op de Paerdenmarkt dien avond uitgeborsten was, had eene menigte volks derwaerts gelokt. Met gansche hoopen trok het de poort in en uit om watervaten in de vestingsgrachten te gaen vullen.
De jongeling zag zich zelfs gedwongen de hand aen het werk te leenen en zoo liep hy menigmael heen en weêr de wacht voorby. Na verloop van een paer uren waren de vlammen gestuit en het grootste gedeelte van het volk, dat moede gearbeid was, ging zich in de naestgelegene herbergen ververschen en uitrusten. Jozef bevond zich op dit oogenblik zoo zeer op zyn gemak dat hy al het hachelyke van zynen toestand vergat en den grooten stroom volgde. Hy trad in een bierhuis naby de poort, en, eerst toen hy binnen was, zag hy zynen misstap. Een aental soldaten der bezetting vervulden hetzelve en aenstonds zag hy verscheidene oogen op hem gevestigd. Om door geen te haestig vertrek de aendacht op te wekken, vroeg hy echter een glas bier, maer vooraleer hy dit geledigd had, kwam hem een soldaet naby:

{==378==} {>>pagina-aanduiding<<}

- By den duivel! zegde hem deze in de fransche tael, zoudt ge gelooven kerel, dat gy zoo boer niet zyt als ge 't wel met uwen kiel schynen wilt.
Jozef verbleekte by den blik dien al de aenwezigen by deze uitroeping op hem wierpen.
- Zyt gy wederom dezelfde niet, ging de soldaet voort, die te Clervaux, waer men u gevangen hield, my uit de handen zyt ontsnapt en die later, voor Stavelot, mynen luitenant eenen bloedigen hoon toebragt en zyn degen in zyne tegenwoordigheid in de verte smeet?
Jozef zich erkend en verloren ziende, sprak met waerdigheid en in dezelfde tael:
- Het was uw luitenant zelf die my het eerst beledigde; had hy zyne wapens eerlyk tegen my gebruikt, maer al schimpende sloeg hy my met de vuist in het aengezicht. Ik weet niet wat my in dit oogenblik weêrhield, mogelyk had ik aen zyne spraek gemerkt dat hy myn landgenoot was.....
By deze woorden vlogen allen regt van hunne stoelen; men vatte den ontstelden jongeling by den arm, en eenige minuten later stond hy tegenover den bedoelden luitenant, in het wachthuis.
Tartend was de blik dien zy elkander toewierpen: het scheen dat naby genoeg dezelfde gedachte beide overheerschte. De luitenant misprees eenen nieteling die zich tegen den wil eener groote en magtige natie wilde verzetten; de jongeling verachtte den landgenoot niet minder, die voor den vreemde tegen zyn eigen vaderland streed.
- Ha klippelsoldaet! 1 sprak de officier, zoo uwe makkers alle even dom als gy zyn, spyt het my wel dat wy er ons poeijer hebben aen verkwist. Hoe hebt gy het verstand niet gehad u in den koeistal waer gy te huis behoort te gaen verbergen?
De jongeling gevoelde zich gekwetst door deze spotterny, en

{==379==} {>>pagina-aanduiding<<}
daer hy wel zag dat hy niets met zwygen te verhopen had, getroostte hy zich om hoon met hoon te betalen.
- En voor wie, riep hy, zou ik my verbergen op den grond wiens belangen ik verdedig, in een land voor wiens vryheid ik steeds den dood heb veracht. Dat hy zich schame en verberge, de gekochte slaef, die het bloed zyner broederen vergiet voor eene nietige gunst, hem welligt, zoo als aen eenen Judas, toegesmeten!
De luitenant beet zich de lippen, doch trachtte zoo koelbloedig mogelyk te antwoorden:
- Dit prêken hebt gy mogelyk uwen zwarten aenleider 1 afgeleerd? doch hier meê genoeg. Mannen, onderzoekt den dompelaer eens wel, of hy mogelyk geene brieven voor het een of ander verborgen kraeijennest op zich draegt.
Dadelyk gehoorzaemde men aen dit bevel: de kleederen des jongelings werden losgerukt, de voedering gescheurd en zyne zakken het binnenst buiten getrokken; maer niets duidde aen dat hy met eenige hoegenaemde boodschap moest zyn belast. Het ontwaren eener medalie die hem aen den hals hing en die by de eerste opmerking den lach zoo wel van de soldaten als van den luitenant had opgewekt, eindigde echter met by dezen laetsten den spotlust te verdryven. Na eene nauwkeurige bezichtiging, sprak hy zoo ernstig dat allen er zich om verwonderden.
- Hoe zyt gy in bezit van dat ding geraekt, van waer komt u dat?
- Bewyst dit mogelyk het verraed dat gy in my vermoedde? was het ongestoorde antwoord.
- Ik vraeg u van waer u die medalie komt? hernam de officier driftig; hebt gy die met inzicht van iemand ontvangen; hecht gy er waerde aen, of is het slechts door een toeval dat gy die bezit?
- Zoo ik er geene waerde aen hechtte, zou het dan op myn hart zyn dat ik ze bewaer? maer luitenant, gy zyt wel verwaend iemand eene bekentenis te willen afeischen, die men zelfs niet

{==380==} {>>pagina-aanduiding<<}
altyd aen eenen vriend vertrouwen zou, en dat nog tusschen mannen tegen wier bespotting ik niet beveiligd ben.
- Vertrekt, riep de officier de aenwezigen toe, en zich dan wederom tot Jozef wendende: zult gy my zeggen, ja of neen, van waer u die medalie komt? Spreek, of ik verbryzel ze onder myne voeten.
- By al dat ik er veel van houde, zoo is ze my evenwel minder dan myn vaderland en myne vryheid waerd; de geweldenaer die my het eene ontneemt, kan my vry van het andere berooven.
- Uw besluit is dan my niets te zeggen? riep de luitenant met gramschap.
- De krygswet verbiedt zoo wel aen u als aen my met den vyand vertrouwelyk te spreken.
Woedend wierp de luitenant zich aen de tafel, schreef metterhaest eenige regelen. Dan, na het briefje verzegeld te hebben, riep hy luid:
- Eh, mannen, binnen!.... Dáér, geleidt dezen kerel naer de hoofdwacht, en zich tot Jozef keerende, zegde hy, terwyl hy met de hand den jongeling van zich stiet: - Verwyder u thans, verwaten schurk, die schaemteloos genoeg zyt om u onzen vyand te noemen. Men zal zien of u de onderscheiding eens krygsgevangenen of wel de straf der muiters geworden zal.
Stilzwygend volgde de jongeling de soldaten die hem verzelden; zyn hart bloedde onder den hem toegebragten hoon, en zonderling was zelfs voor hem de indruk dien hy hem liet. By dergelyke beledigingen had hy zich steeds of trotsch of vergramd gevoeld, en nu hadden ze zyn hart met wee en droefheid vervuld; hy smaekte geene voldoening voor de stoute woorden met welke hy zynen tegenstrever bejegend had; integendeel, hy berouwde zich over eenige uitdrukkingen waervan hy, in een stond van oploopendheid, zich had bediend. Van waer kwam hem toch die verandering? welke was de geheimzinnige magt die, in deze omstandigheid zyn gemoed aldus overheerschte? Zie daer vragen die hy zelf te raden bleef.
Den volgenden dag zat hy op het Steen gevangen.



{==381==} {>>pagina-aanduiding<<}

IV.

Eene aschgrauwe lucht, die den mensch tot zwaermoedigheid stemde, hing boven de stad. De novemberwind, voorbode van het gure jaergetyde, huilde vervaerlyk in de schouwen, en noopte de burgers om niet zonder noodzakelykheid hunne huizen te verlaten.
In eene kamer waervan al de voorwerpen sierlyk genoeg waren om eene der deftigste burgerwooningen aen te duiden, zaten twee vrouwen, voor een gesloten raem dat op den hof uitzicht had. De eene, nog jong, droeg de gewoonlyke kleeding van den gegoeden stand en hield zich met eenig naeldwerk bezig. De andere, reeds in jaren gevorderd, was gansch in 't zwart, op eene verouderde wyze gekleed, en las luidop uit een boek. Deze vrouwen waren de gewezene zuster Coleta en Maria.
Hetzy dat aen Coleta zelve het boek weinig beviel, of dat zy merkte dat hare lezing geenen genoegzamen indruk op hare vriendinne te weeg bragt, legde zy het boek neder en vroeg wrevelig:
- Hewel, Maria, bevallen u de vrome daden van ridder Malegys niet?
Het meisje zag op en trachtte te glimlachen; doch oogenblikkelyk sloeg zy den blik op haer werk terug om niet te laten merken dat zy weende.
- Het schynt wel, zegde Coleta, op zachtspottenden toon, dat de lezing altoos verkeerde uitwerkselen by u heeft; wie weet zoo ik u eens iets treurigs voordischte of gy dan niet lachen zoudt?
- O, neen, zuster, de tyd dat ik met alles lachte is wel verre voorby, welligt zie ik hem nimmer weder; want gy weet toch wel dat ik my in niets verlustigen zal, zoo lang ik in de onzekerheid aengaende het lot van mynen armen broeder verkeer.
- Hebben de poogingen om zyn verblyf te ontdekken, door onzen dienstbode aengewend, nog tot niets gevorderd?

{==382==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Tot niets. Gy weet hoe lang het heeft geduerd vooraleer wy het dorp kenden waer de koopman, zyn voormalige meester, is gaen woonen. Hewel, eergisteren is Daniël naer de heide geweest en heeft hem er gevonden; maer wat Jozef betreft, hy zelf had hem sints maenden niet meer gezien.
- Het is zonderling, merkte Coleta aen; nogtans, het ware voor hem gemakkelyker uw verblyf te kennen dan gy het zyne. Waerom komt hy ook zelf niet, hy zou hier zoo veilig zyn als elders.
- Helaes, meent gy dat hy my niet verfoeit; heb ik hem geene blyken genoeg van vergetelheid, van volstrekte onverschilligheid gegeven, toen ik zoo koud mogelyk hem zegde: dat ik de wereld verlaten ging; dat ik niet meer hoopte hem nog hier beneden terug te zullen zien, en dat ik zyne tydingen niet meer zou ontvangen!.... Zal hy, na zulke bekentenis, het nog wagen het eerst tot my te komen. Onmogelyk! ach, ik was wel roekeloos toen ik, door eene heilige drift vervoerd, eenen staet wilde aenvaerden waer zoo min myne neiging als myn pligt my toe riep.
Terwyl zy aldus redekavelden, en Coleta alles aenwendde om de welligt weinig gegronde vrees van het meisje te verdryven, werd er in eens zachtjes aen de deur geklopt, en, na oorlof, kwam de dienstbode binnen. Het scheen wel dat hy iets gewigtigs te zeggen had, want met eenen aerzelenden blik bleef hy de vrouwen aenschouwen.
- Wat is het Daniël? sprak Coleta haren dienaer toe.
- Zuster, zegde hy, eene boodschap aen u; er is iemand die verlangt u zelve te spreken.
- Hoe, aen my, wie is dit? Ge weet immers wel dat ik geene bezoeken ontvang.
- Het is een officier; ik ook heb hem gezegd dat gy niemand ontvingt; maer hy antwoordde my onbeschoft genoeg dat ik u slechts te verwittigen had, want dat hy zonder u te zien dit huis niet zou verlaten.
- Hemel! wat mag die willen?.... Hebt gy mynen vader verwittigd, Daniël?
- Mynheer heeft hoofdpyn en heeft my bevolen hem voor niemand te roepen.

{==383==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ja maer, roep hem toch en zeg hem.... Maer neen, Daniël, dat die vreemdeling dan slechts kome, en blyf gy, bid ik u, in de kamer hier naest.
De dienstbode verwyderde zich en Coleta liet zich in eenen stoel nedervallen. Nooit had zy haer hart zoo angstig als in dezen oogenblik gevoeld. - Ach, zuchtte zy, de handen van Maria vastgrypende, welke zich uit kieschheid meende te verwyderen, blyf toch hier, myn kind, en verlaet de vriendinne niet die u in bange stonden ook nooit verlaten heeft. Ik weet niet wat my naekt, maer iets yselyks, iets yselyks!....
Deze zin werd onderbroken door een luiden gil, dien de vrouwe slaekte by het verschynen van den aengekondigden persoon. Deze trad met vasten stap vooruit, en bleef op eenen kleinen afstand voor haer staen.
- Hewel Anna, sprak hy, hoe vaert gy?
Verpletterend moest de blik zyn die op de ongelukkige zuster Coleta viel: krampachtig slingerde zy zich om den hals van het meisje, terwyl zy schier in onmagt gevallen, uitriep:
- Friwaert, zyt gy het dan toch? Zyt gy van de dooden teruggekeerd om my op nieuw te vervolgen?
De officier grynsde, naderde digter by, en sprak op eenen gemaekten zoeten toon:
- Myne Anna, na zulk eene lange scheiding is het wel op eene koude wyze dat gy uwen echtgenoot ontvangt. Ik weet dat het u verwonderen moet my levend te zien. Het was ook wel dom van het bestuer der Oost-Indische maetschappy iemand voor schipbreukeling aen te geven die zich reeds voor het vertrek uit de have van het vaertuig verwyderd had. Maer daer aen is niets verloren; het is te denken dat wy voortaen elkander beter zullen verstaen. En dit zeggende greep hy naer de hand der vrouwe.
- Laet af! riep deze regtspringende en zich van hem verwyderende; want hoe onuitlegbaer my uwe zonderlinge verschyning ook zy, moet ik u althans zeggen dat ik verlang u nimmer te zien.
- Ha! gy hadt misschien liever uwen echtgenoot het aes der visschen gewild dan hem hier wel te pas weder te vinden; dit ware

{==384==} {>>pagina-aanduiding<<}
u welligt zoo ongerieflyk niet. Maer Anna het is met zulke woorden niet dat wy vrede zullen maken.
- Vrede maken, vrede met u! sprak de vrouw zich weenende nederzettende. Waert gy het niet die, als ik nog in vollen vrede en vreugde leefde, als een ongeluksengel tot my zyt nedergedaeld om my het bestaen te verbitteren? Is er een middel dat gy onaengewend gelaten hebt om myn hart te verbryzelen? En nu, nu ik in het klooster my tegen alle vervolging beveiligd dacht, word ik er uitgedreven en gy, gy zyt daer wederom om my martelen!... Maer zeg my, riep zy schielyk alsof ware zy verwonderd er niet eerder te hebben aen gedacht; terwyl gy niet omgekomen zyt, leeft ook misschien myn zoon nog?
Friwaert was niet gekomen om zich met zyne verlatene echtgenoot te verzoenen: zoo hy dit in het eerst had kunnen betrachten was het slechts uit een stoffelyk, uit een geldelyk belang. Zoo als wy hem reeds kenden bezat hy een dier hatelyke inborsten die zich in het lyden dat zy hunne medemenschen doen verduren, verlustigen. De tegenkanting die hy by de vrouw ontmoette, had hem nog bitsiger gemaekt.
- My dunkt, zegde hy, dat gy nog al bekommerd zyt met dit kind; dit bewyst van geen berouw over uwe misdaed. En wat uw klooster betreft, dit ging daer zoo het schynt wel zoo onberispelyk niet, bezonder met u zuster Coleta.
Er zyn van die beschuldigingen die door hare walgelyke toepassing niet meer den minsten indruk, zelfs op de gedweeste gemoederen kunnen maken, en waer van al de blaem op dengenen die ze uitbraekt, terug valt; dit was hier het geval.
- De jongeling die dit van u bezit, ging hy voort, eene medalie uit den zak halende; die deze, uwe beeldtenis op het harte draegt, die kan u, by den duivel, niet onverschillig zyn.
Onwillig lieten beide vrouwen de oogen op het haer getoonde voorwerp vallen. Eene beweging die zy beide op den eersten oogslag ondergingen, en de haest om het van nader by te zien, getuigden van eene belangstelling die des te zonderlinger was, daer zy van de twee vrouwen gezamentlyk werd gevoeld. Wel diep

{==385==} {>>pagina-aanduiding<<}
moest haer dit gezicht getroffen hebben, want als hare vragende blikken elkander ontmoetten, vonden zy geene woorden om zich uit te drukken.
- Die medalie, riep eindelyk Maria met de uiterste verwondering, is die welke Jozef, welke myn broeder aen den hals had, toen myn vader hem op de straet heeft gevonden. Toen ik hem voor de laetste mael zag, zegde hy my dat hy die nooit verlaten zou, omdat myne moeder hem zulks, als haer uiterste wil, op haer sterfbed bevolen had. Hoe komt het dan dat gy die thans bezit? Kent gy mynen broeder, weet gy waer hy is?
En zonder op die woorden acht te geven, zuchtte Coleta, nog dieper aengedaen:
- Ja, het is wel dezelfde medalie: ik ontving ze van mynen vader op mynen naemdag en ik aenzag ze steeds als myn kostbaersten schat. Dan, op den avond dat ge my myn zoontje ontroofdet had ik lang, lang zitten weenen, en myn kindje dat, hoe onnoozel ook, myn lyden zag, weende ook met my. - Ach neen, myn engeltje, zuchtte ik, ween toch niet, gy weet niet hoe zeer my uwe traentjes doen, zie, moeder zal ook niet meer weenen. - En om het kind en myzelve op te beuren, haelde ik myne kleinodiën en versierde het er meê; en wy vermaekten ons ten volle met deze myn luim. Toen gy de kamer binnentradt, had ik het reeds, omdat het slaperig werd, van allen optooi ontdaen; slechts de medalie had het nog aen den hals behouden. Maer God, wanneer zal ik dan genoeg hebben geleden, dat hy, na zoo vele jaren, my wederom met zulke herinneringen komt vervolgen!
- De samenloop is zonderling, sprak de officier, die op de woorden der beide vrouwen nauwkeurig geluisterd had; evenwel is het mogelyk genoeg dat die vondeling, waer dit meisje van spreekt, uw kind zy, en dat het nog dezelfde is op welken ik de medalie vond.
Een gil van verbazing ontvloog aen beide de vrouwen; zy omvatten elkander, alsof wilden zy hierdoor hare nauwere verbindtenis huldigen. In eens sprong Coleta vooruit en viel op den grond, voor de voeten van den officier.

{==386==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Friwaert, zuchtte zy, is het waer? Ach, spot niet met eene ongelukkige moeder, die alles opofferen zou om haer kind weder te zien! Is het waer, zou het mogelyk zyn dat myn zoon nog leve?
- Zoo hy uw zoon is, hetgeen zich voorzeker genoeg komt te bewyzen, leeft hy nog; echter is zyn toestand zoo wenschelyk niet, daer hy, om de wapens tegen het wettelyk bestuer te hebben gebruikt, gisteren tot den kogel verwezen is.
Zulke herhaelde slagen, zoo onmeêdoogend, ja schaemteloos aen twee zwakke vrouwen toegebragt, waren er niet noodig om met hare droefheidsgillen en wanhoopkreten de kamer te vervullen. Weldra lag Maria verdwaeld in haren stoel, in ylhoofdige vertwyfeling te vergeefs op haren broeder roepende; maer Coleta, als tegen hevige schokken verhard, behield tegenwoordigheid van geest en kracht genoeg om zich uit te drukken.
- Friwaert, zuchtte zy, nogmaels hebt ge my aen uwe voeten kruipende gezien, nogmaels heb ik voor u geknield en om erbarming gebeden! Nu kruip ik, nu kniel ik weder altyd even gefolterd, altyd even ongelukkig als toen. Ach, myn echtgenoot, daer was een tyd dat ik u haette; in de bitternis des harten heb ik my weleens tot verwyten tegen u uitgelaten, maer dit alles is voorby; thans zal ik u grootachten, ik zal u beminnen, ik zal u eerbiedigen met al de nederigheid der onderdanigste vrouw. Aen de beloften die ik God deed zal ik verzaken, daer die eener getrouwde vrouw toch van geener waerde kunnen zyn; maer bescherm, verdedig, red ons kind; want ik zweer het, die jongeling is uw zoon zoo als hy de myne is. Hoort gy de stemme der natuer niet, de stemme des bloeds die u zegt dat gy hem redden moet?
- Redden! maer meent gy dat het van my afhangt uwen zoon te redden? Kan ik het vonnis veranderen dat hem verwees? antwoordde de officier koelbloedig.
- Ach ja, gy kunt hem redden, gy zyt zoo wel gezien, gy hebt zoo veel invloed by het leger. Zoo gy, ach, ik weet niet waerop de beschuldiging rust, maer toch kan het op geene misdaed zyn, maer zoo gy zegdet: dat het een misstap der jongheid is geweest, dat anderen hem hebben misleid, dat hy uw zoon is, en.....

{==387==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Laet af, en dryf de schaemteloosheid niet verder; voor zyn behoud smeeken en zeggen dat hy myn zoon is? Maer vrouw, denkt gy dat ik u vergeten heb? hebt gy ooit anders dan gehuicheld en meent ge nu slim genoeg te zyn, om my als een werktuig te gebruiken tot redding van uw zoon? O, dan hebt gy het mis. Als ik hem u ontnomen heb deed ik hem te vinden leggen; ik wilde my niet wreken op een weerloos kind; maer nu heeft het lot hem op nieuw in myne handen geleverd, ik heb hem beschuldigd en, daer ik thans weet wie hy is, juich ik er des te meer om. Hy is de vrucht van het misdryf, hewel, dat zy verdelgd worde!
Terwyl woeste en booze drift alzoo tegen onderdrukte onschuld den teugel vierde, opende zich de deur, en een ouderling trad binnen. Eene zichtbare ontsteltenis, die zich op zyne wezenstrekken verried, duidde aen dat hy niet vreemd aen het walgelyke tooneel was gebleven, en dat hy alles afgeluisterd had. Met eene stem wier forschheid ongemeen voor zyne jaren scheen, sprak hy:
- Luitenant, volg my!
En de luitenant die daer stond met trotschverheven hoofde, als kwam hy eene roemryke overwinning te behalen, ontstelde zich voor dit enkel woord, en deinsde achterwaerts voor den verpletterenden oogslag van een zwakken ziekelyken gryzaerd.
Met trage stappen verliet hy de kamer en volgde den ouderling in een ander vertrek, terwyl eene dienstmaegd was komen toegesneld om der vrouwen de noodige hulp toe te dienen.
- Friwaert, sprak de oude man, met haestige stappen in de kamer op en neder wandelende, blyft ge by uw voornemen niets voor dien jongeling te beproeven?
- Wat kan ik er aen? En toch, vervolgde de luitenant zyne gewoone stoutheid hervattende, wat belang heb ik in hem? Het is my wel onverschillig wat er van kome.
- En aen my, sprak de andere met drift, is het niet onverschillig: ik wil niet dat die jongeling sterve, vooraleer ik al de middelen heb gebruikt die my overblyven om hem te redden.
- Dit is uwe zaek.

{==388==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ja dit is myne zaek, maer ook de uwe; want verstaet gy wel, Friwaert, dat ik om myn doel te bereiken niets sparen zal, al was er zelfs uw bestaen in gewaegd.
Op de wezenstrekken van den officier verspreidde zich eene spottende uitdrukking.
- Lach niet, spot niet, want minder dan ooit hebt gy er reden toe, riep de gryzaerd verhit door dezen hoon. Luitenant, ik heb u gezegd dat ik my uw leven niet zal ontzien; maer nu zal ik u zeggen, zoo gy er zelf niet in gelukt dien jongeling te behouden, dat gy hem dan weldra langs den zelfden weg vervoegen zult!.... Friwaert, vervolgde hy terwyl hy zeer bedaerd met den arm op den schoorsteen rusten ging; Friwaert, er was een tyd dat gy myn leven in handen hieldt; eenige wyzigingen, door keizer Jozef, by het begin zyner regering, aen het bewind toegebragt en tegen welke ik my uit vaderlandsliefde wilde verzetten, hadden my in een eedverbond doen treden, dat de rust van den staet bedreigde. Gy wist dit, gy hadt er de bewyzen van, en tevens kendet gy de strenge maetregelen die er zouden genomen worden om allen opstand te voorkomen. Wat hebt gy dan van my geëischt, aen welken prys heb ik uw stilzwygen moeten koopen? O, ik was wel laf, ik was wel misdadig, ging hy voort, zyn aengezicht met de handen bedekkende, dat ik om het behoud van eenige heethoofden, dit onschuldig en zuiver kind in eenen poel van jammeren stortte!
- En waerheen leidt nu die geschiedenis? vroeg de officier ernstiger dan hy het zelf verlangde.
- Waer die geschiedenis heenleidt? Om u te doen zien dat de tyden veranderd zyn, dat ik nu niets meer te vreezen heb. Het kan inderdaed de Franschen weinig schelen, of men weleer tegen Oostenryk samenzweeringen maekte of niet; maer iets wat hun schelen kan, iets waer zy wel gevoelig aen zyn, is dat zy nooit dulden zullen dat een moordenaer zich in hun leger bevindt.
- Schaemtelooze ouderling, riep Friwaert woedend de hand aen den degen brengende, meent gy dat uwe gryze haren my weêrhouden zullen regt over uwe eerlooze beschuldigingen te eischen?

{==389==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Geene bedreigingen, Friwaert, want ik ook heb myne voorzorgen genomen. Op het minste teeken dat ik geve, zult gy een aental lieden in deze kamer zien; en dan zal ik de beschuldiging in hun aller bywezen herhalen. Want weet, vervolgde hy met stillere stem, dat ik ooggetuigen heb van den moord eertyds door u op den verloofde myner dochter gepleegd.
- Maer ik herhael het, wat zou ik kunnen om hem te verlossen; is zyne schuld niet klaerblykend genoeg? Hyzelf heeft schier alles bekend.
- Hy heeft alles niet bekend; want de zwaerste grieven die gy tegen hem hebt ingebragt heeft hy volmondig geloochend. Ik weet alles, Friwaert; want sints ik vernomen had dat die jongeling niet vreemd aen de vriendinne myner dochter is, heb ik my er bezonder aen gelegen gelaten. Gy kunt wel denken dat ik thans niet minder zyne verlossing betracht.
- En wat wilt gy dan dat ik doe?
- Wat gy doen moet? Gy zult by zyne regters gaen, gy zult zeggen dat gy gelogen hebt, dat de beschuldigingen die de ter dood veroordeeling hebben ten gevolge gehad, slechts een uitvindsel van u waren, om aen eenen verouderden wrok te voldoen.
- Zwyg, meent ge my laf en karakterloos genoeg dan dat ik zulke schandige bekentenis doen zou?
- Een van beide wacht u: eene schandige bekentenis of eene nog schandigere dood!
- Onmogelyk, gryzaerd, verg zulks niet; want voorwaer, gy zult zoo min in het eene als in het andere gelukken. En de luitenant keerde zich naer de deur, met de hand op het voorhoofd gedrukt, eene houding die zoo baerblykelyk zyne rustige woorden tegensprak.
- Nog een woord, riep de vader, den luitenant weêrhoudende. Friwaert vooraleer wy scheiden, moet ik u doen opmerken dat de zaek spoed eischt. Ik weet dat men tegenwoordig gewillig genade verleent; evenwel is de uitvoering van het vonnis slechts op dry dagen na deszelfs uitspraek gesteld; meer dan een dag is er reeds verloopen; zoo gy voor morgen avond niet gelukt, dan is hy, en gy ook, voorzeker verloren.

{==390==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Ach, laet my gaen, laet my gaen! mompelde de officier, zich losrukkende en zich verwyderende.
Werktuigelyk daelde hy den trap af, verliet het huis en bleef te midden der straet als onbeweegbaer staen. Wel verre was hy van te denken, toen hy de vreedzame wooning binnentrad met het booze inzicht om zyn slagtoffer op nieuw te martelen, dat hy die zoo radeloos en angstig zou verlaten hebben. Met wankelende schreden vervoorderde hy eindelyk zynen weg, terwyl diepe zuchten, mogelyk de eerste die van zyn schuldbesef getuigden, uit zyne borst opwelden. - O God! stotterde hy, o God!


V.

Het was des avonds van den volgenden dag. Het weder dat zich sedert eenige dagen zoo ongunstig had aengesteld, duerde immer voort; wel was de wind meer bedaerd, maer een digte en killige regen, die sints den vorigen nacht onophoudend was nedergestort, had de straten tot echte slykbanen gemaekt, en joeg eene koortsige huivering door de ledematen dergenen die, om zich in de volle lucht te begeven, de warme kachel kwamen te verlaten.
Ondanks dit weder en de diepe duisternis waerin al de straten gedompeld waren, verliet de jonge Maria, door den vader harer vriendinne verzeld, het kwaert voor negen, hare wooning. In eenen wyden mantel gedoken, gaf zy den arm aen den ouderling, die sprakeloos en met trage schreden nevens haer voortstapte. Wie in dit oogenblik hunne aengezichten had kunnen aenschouwen, wie het ingevallen gelaet en de roodbekreten oogen van het meisje had gezien, zou genoeg gemerkt hebben dat er nog niets gunstigs, nog niets dat eenige hoop vermoeden liet, voor haer was opgedaegd; en inderdaed, zy was wel zeer verwyderd, de hoop; want ondanks al de moeite door den ouderling aengewend, ondanks bedreigingen en beloften, was het zoo verre gekomen, dat zy waren uitgegaen

{==391==} {>>pagina-aanduiding<<}
om het laetste vaerwel aen den veroordeelde te zeggen. Na een langen en lastigen togt, waren zy tot voor de poort der akelige Steengevangenis genaderd. Het hart van het meisje joeg zoo hevig door onrust en smart gefolterd, dat zy met moeite haren geleider gevolgd had. By het aenschouwen van het duistere gebouw beefde zy, en ware zy daer alleen geweest, dan zeker zou haer de moed begeven hebben om, na eene te lange scheiding, den broeder, den geliefde des harten te gaen terugvinden, in dit schrikverwekkend verblyf, waer reeds de dood op hem stond te wachten.
Zonder de minste moeite werd de man en het meisje tot de gevangenis toegelaten; het was het gebruik dat de naestbestaenden van den veroordeelde dit voorregt genoten; slechts hadden zy eenige stonden te vertoeven tot men hem verwittigd had.
Men behoefde geen meisje te zyn, het harte week en teêrgevoelig te hebben en zich in den toestand der arme Maria te bevinden, om te sidderen en de oogen met weêrzin af te wenden van die duistere welfsels, getuigen van zoo veleyselyke tooneelen. Angstig zwygend, volgden zy den cipier, die met een lanteern in de hand hun voorlichtte in de gangen, welke tot het verblyf van den veroordeelde geleidden. De deur draeide op hare hangsels en het meisje, verschrikt over hetgeen haer blik ging ontmoeten, wendde zich om en bleef als bewusteloos in de armen haers geleiders.
- Ziet gy wel, myn kind, sprak deze, na eene pooze stilte, heb ik het u niet gezegd dat het beter ware zoo ge my niet gevolgd hadt.
- Ach neen, beste vader, het is al gedaen, kom, kom! en zy traden binnen.
Lang was het geleden dat Maria haren broeder nog had gezien; in dien tusschentyd had hy vervolging, armoede en verdrukking geproefd; sints twee dagen had de doodsangst zyne reeds ontstelde wezenstrekken misvormd, en zyn bleek gelaet aschkleurig gemaekt; en toch, op den eersten wenk, herkende zy gansch haren broeder in die akelige gedaente; zonder den minsten weêrzin, zonder op welvoegelykheid acht te slaen, ylde zy vooruit en sloeg hare armen om den hals des jongelings.

{==392==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Jozef, riep zy, helaes, waer ik u terug vindt!.....
Om de jonge lieden in hun laetst vaerwel niet te stooren was de man, daer hy toch geene persoonlyke kennis met den veroordeelde had, achter gebleven en sprak met den cipier, terwyl hy in den gang over en weêr wandelde.
Onderwyl kon Jozef zyne bewondering niet bedwingen, zich in de armen gekneld te voelen van haer, die hy, onregtvaerdig genoeg, welligt van ongevoeligheid en ligtzinnigheid beschuldigd had. Zich uit hare omhelzing zachtjes losmakende, deed hy het meisje nevens hem plaets nemen en dan, met eene treurige voldoening, aenzag hy haren opschik die, alhoewel thans verzuimd, toch eenige weelde gissen liet.
- Het verheugt my, liefste Maria, sprak hy, de hand van het meisje in de zyne klemmende, terwyl een zalige glimlach om zyne bleeke lippen speelde, het verheugt my te zien dat gy welvarende zyt; het is my zoo troostend te weten dat ten minste gy nog gelukkig zyt.
Het meisje borst in tranen los.
- Jozef, sprak zy tusschen hare snikken, misschien is het een verwyt dat ge my doet, en dan heb ik zulks verdiend. Maer toch, denkt gy dat er voor een hart vreugde kan bestaen, als die niet gedeeld wordt door dengenen voor wien dit hart alleenig klopt; denkt gy dat ik my nog eenen dag gelukkig zal kunnen noemen, daer ik u thans in deze gevangenis zoo ellendig zie, daer gy morgen.... O Jozef, o myn broeder, zoo ik met u niet heb mogen leven, dat ik dan ten minste met u mogt sterven!....
- Ach, vergeef my, lieve, sprak de jongeling met drift. Zoo myne woorden beledigend zyn, denk dan toch niet dat uw broeder die met inzicht heeft gesproken; myn hoofd, myne zinnen zyn ook zoo ontsteld. Maer, Maria, toch doet gy niet wel u zoo om my te bedroeven. Moest dan de vondeling, ten koste van zoo vele ontbeeringen door uwe brave ouders opgevoed, nog het leven hunner dochter verbitteren!
- Spreken wy daer niet van, Jozef; wat myne moeder weleer voor u deed wordt my wel dubbel door de uwe.... Maer hemel!

{==393==} {>>pagina-aanduiding<<}
ach, zie, waer zyn myne gedachten! Aen hetgeen ik u vooraf zeggen moest heb ik niet het minste gepeinsd.
- En wat moest gy my zeggen, arm kind? want gy ook, gy dwaelt, of wel het zyn myne ooren die tuiten.... Ach, sints twee dagen klinkt my alles zoo hol en verward!
- Neen, ik dwael niet; ik moest u zeggen dat gy eene moeder hebt; ik heb die in het klooster teruggevonden. O Jozef, myn lyden is bitter, het uwe is schrikkelyk, maer zy alleen heeft meer en langer geleden dan wy het ooit zullen.
De jongeling zag voor zich: hetgeen hy hoorde was hem te vreemd, te zonderling om zoo in eens begrepen te worden; hy bragt de hand aen het voorhoofd als om zyne gedachten by een te zamelen:
- O ja, Maria, zegde hy, moeder heeft veel geleden; zy was altyd ziek, en nogtans, als ieder reeds sliep werkte zy nog voor ons. O, wel glinsterend moet de kroon zyn waermede zy thans prykt. Maer neen, het was dit toch niet wat gy zegdet.
- Het is van uwe moeder dat ik spreek: herinnert gy u de beeldtenis niet die op de medalie stond?
- Ja, de medalie, zy ook is my ontroofd; maer toch, de priester zegt dat ik my onderwerpen moet.
- Jozef, broeder, ach, versta my eens wel! Gy weet immers, toen wy kinderen waren, dat myne moeder u dan dikwils van uwe ouders sprak; dan werdt gy boos en gy hadt geene woorden bitter genoeg om uwe moeder te beschuldigen. En nogtans, het was zoo onbillyk dat gy dit deedt. Weet dat sedert den dag dat gy haer ontnomen zyt, want men heeft u haer geweldig ontroofd, de arme vrouw geene tranen genoeg heeft gehad om haer hart te ontlasten. De twintig laetste jaren zyn voor de ongelukkige eene eeuwigheid van marteling geweest.
- Is het mogelyk! stamelde de jongeling. O ja, sints lang heb ik gevoeld dat er iets geheimzinnigs, iets noodlottigs op myn bestaen kleven moest. Maer, Maria, God vergeve my, want het is aen geen kind zyne ouders te verdenken, maer is die vrouw die gy myne moeder noemt, wel waerdig uwe vertrouwelinge te zyn, is myne geboorte de vrucht van geene misdaed geweest?

{==394==} {>>pagina-aanduiding<<}

- O zekerlyk neen, Jozef; nooit heeft de deerniswaerdige een oogenblik de baen der reine deugd verlaten; maer ongelukken, maer vervolging en rampspoeden..... Ho, broeder er is niet aen te denken, het harte breekt by zulke wreede herinneringen.
- Laten wy dan het verledene vergeten, myne goede zuster; ik ook heb zulks noodig; het past aen geenen stervenden zich met bekommernissen in te laten, die welligt de driften te ver zouden vervoeren en een hart dat slechts zegenen en vergeven mag, mogelyk met gramschap en haet zouden vervullen. Maer, lieve, het ware my wel troostend geweest, alvorens ik stierve, die moeder, die gy zoo goed en ongelukkig zegt, te mogen omhelzen.
- Helaes, Jozef, zy is ziek, doodelyk ziek: het vernemen van het noodlot van haren zoo lang betreurden zoon heeft haer gansch ter neder gedrukt. O, God weet of deze slag de laetste niet is, of hy met haer leven ook hare marteling niet moet eindigen!
- En dan, Maria, zoo uw vermoeden zich eens verwezenlykte, hoe zoudt gy dan bestaen? vroeg de jongeling, zich gansch in die gedachte verdiepende.
- Broeder, waer aen denkt gy toch? ik heb vertrouwen genoeg in de Voorzienigheid!
- O ja, ik ook, sprak de jongeling in eens opgebeurd, want ziet gy niet, zuster, dat het de Godheid zelve is die u met de hand by myne moeder heeft geleid, opdat zy u zou kunnen vergelden hetgeen uwe ouders weleer voor haren zoon hebben gedaen. Ach, zeg haer, lieve, zeg aen myne moeder dat ik haer bemin, dat ik haer zegen voor iedere weldaed die zy u bewyst, en dat ik haer wachten ga, in een oord, waer ongeregtigheid en verdrukking ons nimmer volgen zullen.
- Jozef, snikte het meisje, terwyl zy op nieuw luidruchtig begon te weenen, is het dan toch waer dat gy sterven zult, is er dan geene de minste hoop geene redding meer?... Ach, myn beminde, hoe meer ik er aen denk, hoe minder mogelyk het my toeschynt. Wat hebt gy gedaen? wie, wie zal dit hoofd, dit geliefde hoofd willen verbryzelen?.... En dit zeggende klemde zy het aengezicht des jongelings

{==395==} {>>pagina-aanduiding<<}
hartstogtelyk op hare borst; met beide armen omringde zy zyn hoofd, alsof wilde zy het met haer lichaem beschutten.
En toch, prevelde hy, morgen om tien ure!....
- Neen, Jozef, ik zeg dat dit onmogelyk is. Zie ginder, dien ouderling, die is wys van ondervinding, en dezen namiddag zegde hy nog dat er veel te hopen was. Ach, het is nog lang vooraleer het morgen zy; en zie, myn hart trilt van vreugde, want er komt my eene gedachte die u onfeilbaer redden moet. Ik weet een meisje die ook wel genade voor haren broeder verwierf.
- Maria gy zult niet, riep de jongeling zich losrukkende.
- O, ik zal wel, broeder, ik zal naer den regter gaen; ik zal bidden, smeeken; ik zal knielen, kruipen voor zyne voeten; Jozef, ik zal alles zoo ik u slechts redden kan.
- Gy zult niet! herhaelde de veroordeelde met kracht. Zie, Maria zoo gy wist hoe my uwe volharding bedroeft; meent gy dat ik zou willen leven aen dien prys... Kniel en verneder u, zuiver en vlekkeloos als gy zyt, voor God alleen, maer niet voor vreemde verdrukkers of laeghartige landgenooten die, door laffe driften beheerscht, alles bezoedelen wat met hen in aenraking komt.
- Helaes, helaes, gy verstoot dan het eenige waermede ik u redden kon; gy hebt dan geene deernis met een ongelukkig meisje, voor hetwelk er weldra niemand meer op de wereld zal bestaen? Ach, Jozef, nooit heb ik, rampzalige, geweten wat ik eenmael in u verliezen moest.
- Daer even, myne lieve, hadt gy meer vertrouwen, meer moed. O, God geve dat die my ook niet fale op het oogenblik dat ik hem het meest behoeven zal; want, Maria, sintsik u daer als myn goede engel nevens my zie, sints myn brandend voorhoofd nog eens op uwe borst heeft mogen rusten, heb ik gaen gevoelen dat het geluk op de wereld niet onmogelyk is.... En toch, voor my is het wel kortstondig.... slechts een droom.....
En de jongeling bedekte zich het aengezicht en weende.
- En als er nog eenige hoop overblyft, sprak het meisje bitter, als ik een middel weet dat hetgeen gy een droom noemt, verwezenlyken kon, en uwe en myne betrachting zou vervullen, dan

{==396==} {>>pagina-aanduiding<<}
verwerpt gy dit en gy dwingt my er aen te verzaken. Maer, broeder, wat geeft het u dat ik voor uw behoud smeeken ga, kunnen eenige stonden van vernedering opwegen tegen een geluk van God weet hoe vele jaren. Ach, nog eens, Jozef, ik bidde u, sta my toe dat ik het doe, herinner u dat zy het is die gy altyd uwe goede zuster noemdet die er om smeekt.
- In Gods name, Maria, martel u niet langer met eene ydele hoop! Wat kon het baten al ware 't dat ik zelfs door een ander middel genade verwierf, daer zulks toch maer zyn zou op voorwaerde van in hunne gelederen moord en verdelging in vreedzame landen te gaen verspreiden. O, denken wy daer niet aen, myn engel, en heb de overtuiging dat er my niets beter overblyft dan spoedig te sterven.
Het meisje antwoordde slechts door bittere snikken; hoe broos het redmiddel ook was waermede zy zich eenige oogenblikken had mogen getroosten, had zy er evenwel heur betrouwen ten volle aen vastgehecht. De beslissende woorden des jongelings, die als gesproken waren om in eens al hare hoop op behoudenis te verdelgen, drukten haer gansch ter neder. Zy boog het hoofd op haren schoot, en haer luid geween ging slechts met uitroepingen van droefheid en wanhoop gepaerd.
Eenigen tyd bleef Jozef met saemgevouwen handen op dit slagtoffer van teêrgevoeligheid staren; zyn blik, waeruit de deernis straelde, getuigde hoe het hem smarten moest zich als de oorzaek van zoo veel lyden te zien. De ouderling en de cipier, die ongemerkt waren binnen getreden, kwamen echter dit tooneel van stil en doodend lyden stooren; zy berigteden den jongeling dat de priester, die hem in zyn laetst oogenblik zou bystaen, op hem wachtte.
By deze woorden scheen de veroordeelde als uit eenen droom te ontwaken; hy sprong regt van de bank waerop hy gezeten was; vatte het meisje in de armen en klemde haer met geweld tegen zyne borst, terwyl hy haer hoofd achterover hellen deed om heur des te beter in het aengezicht te aenschouwen.
- Maria, Maria! riep hy uit, bezie my nog eens wel, opdat ik uit uwe oogen den troost en de sterkte putten moge welke uwe

{==397==} {>>pagina-aanduiding<<}
woorden my niet inspreken kunnen! Het is voor de laetste mael dat ik u in deze wereld zie!....
- Genade! ach, genade voor hem! gilde het meisje op hartverscheurenden toon, en de handen smeekend naer den gevangenbewaerder uitstrekkende.
- Vaerwel, gezegend maer ongelukkig kind, snikte Jozef, terwyl de ouderling Maria in zyne armen nam om er zich mede te verwyderen, vaerwel!.... En de zware deur der gevangenis rolde kryschend, als een eeuwige scheidsmuer, tusschen hen beide toe.

Des anderen daegs, reeds vroeg in den morgen, zat Maria nevens het ziekbed harer vriendinne. Sints twee dagen had zy zich zoo weinig mogelyk van hetzelve verwyderd. Wel had het gebeurde van den vorigen avond eenen onbeschryfelyk wreeden indruk in haer gemoed gelaten, wel zat zy daer, het hoofd ten gronde gerigt en met uitgeweende, brandende oogen: maer toch had zy moed en kracht genoeg om de liefderyke taek van verzorging, die zy op zich genomen had, stiptelyk te vervullen.
Zoo als altyd was zy daer wederom de goede engel die, zelf onder het lyden verpletterd, de rampzalige moeder des veroordeelden in haer lyden ondersteunde.
Eenigen tyd reeds had zy in eene kommervolle houding op hare vriendin blyven staren, welke in eene pynlyke sluimering gevallen was. Het scheen haer wel toe dat de zieke door wreede droomen gefolterd werd, want zoowel hare gebaren als de angst die zich op hare wezenstrekken schilderde, verrieden zulks. Willende een einde aen dien toestand stellen, besloot het meisje de kranke te wekken en, haer by den arm vattende, riep zy: moeder, moeder!
De vrouw opende hare groote oogen en vestigde die op Maria. Na hare verstrooide gedachten byeen verzameld te hebben, vroeg zy hoe laet het was. Met afschrik zag het meisje naer het uerwerk dat zich op de schouw bevond, en waervan zy tot alsnu niet dan met moeite hare oogen had kunnen afwenden. Het gevreesde oogenblik naderde zoo snel, dat het haer scheen of de onverbiddelyke naeld

{==398==} {>>pagina-aanduiding<<}
haren loop had verhaest. Met eene stem waer al hare aendoening in sidderde zegde zy:
- Reeds negen ure.
- Negen ure, en myn vader die niet terugkomt! O Maria, ik zie het wel, er is op geene ontkoming meer te hopen! En de vrouw begon bitter te weenen.
- Maer, myn kind, vervolgde zy tusschen hare tranen, weet gy wel zeker of myn vader niet terug is? Ga beneden eens hooren, misschien weet Daniël meer dan wy.
Het meisje gehoorzaemde werktuigelyk; zy wist zeer wel dat de vader niet te huis was en wat kon de dienstbode meerder weten? Ook kwam zy weldra hare plaets hernemen en antwoordde slechts met een droevig hoofdschudden.
- Helaes, alles is dan verloren, zuchtte de vrouw! En de tyd die zoo snel voortspoedt! Maria, ziet gy wel dat er van den hemel geene barmhartigheid te verhopen is?
- Mor niet tegen God, myne goede moeder, zegde het meisje, gyzelve hebt my geleerd my aen zynen wil te onderwerpen. Ach, Jozef is welligt gelukkiger dan wy; het dunkt my sedert gisteren avond dat, zoo ik hem zoo zeer niet beminde, ik zyn lot benyden zou.
- Neen, ik zal niet morren, kind, sprak de vrouw hare afgeteerde armen om de schouders van het meisje slaende; want dit ware eene groote zonde voor degene die de liefde van zoo een engel als gy zyt bezit. Maer verstaet gy wel, lieve, wat dit voor eene moeder zegt, te leven, wanneer het doodsuer van haren zoon slaet? Ach, had ik hem slechts eens mogen zien, had ik na eene scheiding van zoo vele jaren hem maer eens kunnen zeggen: myn zoon! myn kind! wyt toch de schuld van uw lyden aen uwe ongelukkige moeder niet!...
Het meisje droogde de tranen die van de wangen der zieke leekten, en bedekte het wezen harer vriendin met hare kussen. O, in dit oogenblik scheen zy waerlyk met eenen hemelschen geest bezield, want hoe diep de smart ook was gevoeld, toch vermochten hare woorden de arme moeder te bedaren.

{==399==} {>>pagina-aanduiding<<}

Eenigen tyd bleven de vrouwen in dien staet van vermoeijenis die eene overspanning des gemoeds noodzakelyk volgt, en die naby genoeg aen de ongevoeligheid grenst. Doch het meisje had zichzelve zoo ver niet kunnen vergeten dan dat zy van tyd tot tyd niet naer het uerwerk opzag. Naermate het gevreesde oogenblik naderde, kwam ook haer angst geheel terug, en wanneer het niet meer dan eenige minuten verwyderd was, begon haer hart zoo hevig en pynlyk te jagen, dat zy zelve de aendacht der moeder inriep, alsof zy, met elkanders deelneming in haer gezamentlyk lyden in te roepen, eenige verligting bekomen konden.
- Byna tien ure, en nog geene tyding! zuchtte Coleta.
- Ach, moeder, hoop op geene redding meer, want des te bitterder zult gy de teleurstelling gevoelen. Het is niet dan al te waer dat Jozef sterven gaet: de soldaten zyn reeds in aentogt naer het kasteelplein, luister! hoort gy dit volksgewoel niet?... O, er blyft ons niets over dan voor zyne arme ziel te bidden!
- Ja, kind, zegde de vrouw met overgeving, laet ons de gebeden der stervenden lezen. En het meisje knielde voor het bed, prevelde met onstelde stem uit een gebedenboek, terwyl de vrouw hare handen hield samen gevouwen en inwendig bad.
Weldra liet zich eene losbranding hooren; de beide ongelukkige vielen met een snydenden gil in elkanders armen..... Elders verbryzelde men een hoofd; hier, verbryzelde men twee harten!....
Een kwaert uers later kwam de vader van de rampzalige Coleta, eenen geopenden brief in de hand houdende, de kamer binnen. Wrevelig wierp hy zich in eenen armstoel, legde het brandend voorhoofd op de handpalm, en bleef onbeweegbaer ten gronde staren.
Al de vlyt, al de moeite die hy sedert twee dagen had in het werk gesteld om zynen ongelukkigen kleinzoon van de dood te behouden, hadden tot niets gevorderd. Het middel dat hy meende gevonden te hebben om den luitenant tot het herroepen zyner gedeeltelyk valsche getuigenis te dwingen, had van den beginne af gefaeld. Den vorigen dag was hy van 's morgens vroeg naer dezes wooning geweest om hem zyne bedreigingen te herhalen,

{==400==} {>>pagina-aanduiding<<}
doch, zoo als ten zynent, zag de ouderling zich genoodzaekt met even onbeduidende bescheeden terug te keeren. In den namiddag vernam men, na genomene inlichtingen, dat er nog niets was gedaen en dat de toestand des jongelings in alles dezelfde gebleven was. Hierop naer Friwaert teruggekeerd, vond de vader hem niet te huis; des avonds deed hy nog eene pooging maer wederom te vergeefs; hy zag dat deze zich met inzicht van zyne wooning verwyderd hield.
In zyn huis terug gekomen schreef de ouderling eenen brief waer in hy den luitenant met straffe bewoordingen bezwoer, toch de moordenaer van zyn kind niet te worden, en betoogde hoe smartelyk het hem zou zyn den echtgenoot zyner dochter in het verderf te storten, iets wat hy met eed bevestigde te zullen doen, indien deze bleef weigeren.
Dit schrift in hetwelk hy zich echter tot biddens vernederde, deed hy bestellen op het oogenblik dat hy zich met Maria naer de gevangenis begaf. Laet in den avond ging hy om antwoord; maer den volgenden morgen kon hy terugkeeren om het berigt te ontvangen, dat de luitenant zich sedert den vorigen middag niet meer had vertoond, en dat hy vervolgens den brief niet had gezien.
Nu zag de ouderling alles verloren; aen genade was niet te denken, dit middel had hy reeds voor zoo veel hy vermogt beproefd; en Friwaert aenklagen, wat gaf dit? Zyn schelmstuk bewees niet dat de jongeling onpligtig was. Radeloos liep hy langs de straten, niet wetende waer den ontaerden vader te vinden; met de menigte verscheen hy op het kasteelplein, altyd nog eenige hoop koesterende, tot dat het laetste oogenblik verschenen was.
Bedroefd, en tot in de ziel op Friwaert verbitterd, ging hy naer huis om de beschuldiging die hy tegen dezen inbrengen ging in schrift op te stellen. Met vrees had hy den stond zien naderen op welken hy zyne dochter zou gaen terug vinden. Hy die, om haer op te beuren den goeden uitval zyner plannen zoo hoog had geroemd, moest nu gaen zeggen en bekennen dat zyne poogingen waren mislukt, dat alles verloren was, en dat men zich ten slotte onderwerpen moest.....

{==401==} {>>pagina-aanduiding<<}

Maer hadden zyne bedreigingen het enkel en eenig doel dat hy in dezelve beoogde niet bereikt, zy hadden evenwel haer uitwerksel niet gemist. Toen hy zyne wooning binnentrad, werd hem den brief besteld dien hy nog opengevouwen in de handen hield, wanneer hy by de vrouwen kwam; dit schrift was van Friwaert en luidde nagenoeg als volgt:

‘Mynheer,

Mogelyk herinnert gy u nog dat, toen ik u de laetste mael verliet, ik u deed verstaen dat gy in uwe ontwerpen op my, om uwen kleinzoon te redden, niet gelukken zoudt. Hoe behendig uwe middelen ook berekend waren, zal hy evenwel binnen een uer opgehouden hebben te bestaen. Zoo zyne dood uwe dochter smarten moet dat zy zulks aen zichzelve wyte, want zy is schuld van alles. Toen ik nog liefde en vurige liefde voor haer had, heeft zy die miskend, zy heeft my bedrogen en gehuicheld met hare trouw. Daerom heb ik my trachten te wreken op haer en, om die wraek op eene schrikkelyke wyze te voltooijen, ziet gy wel dat het my aen middelen niet gemangeld heeft. Nu is het aen u uwe bedreigingen ten uitvoer te brengen, maer wees vooraf verzekerd, dat die my niet treffen zullen.....’

Diep ontstelden deze regelen den ouderling, het smartte hem telkens by herhaling zyne dochter zoo valschelyk beschuldigd te zien, en de laetste zinsnede, was die wederom niet eene hoonende uitdaging, eene spotterny den luitenant zoo gemeen? O, die mensch was dan de ware duivel, de kwade geest zyns huisgezins!
Edoch, het was geene spotterny; sints twee dagen had Friwaert er den lust niet meer tot gehad, sints twee dagen had hy beginnen te gevoelen dat hy wel schuldig wezen moest. Een diepgegronde twyfel of zyne echtgenoote wel waerlyk zoo pligtig was als hy tot heden geloofd had, was opgerezen in zyne ziel. Maer steeds vreezende zulks aen zichzelven te bekennen, bleef hy in die gedachte voortdweepen, tot zoo ver, dat de ellendige niet wilde zien wie hy opofferen ging. En om der menschen vervolging te kunnen ontgaen, had de godverlatene er niet eens op nagedacht dat hy zich

{==402==} {>>pagina-aanduiding<<}
tegenover den wreker der onschuld plaetsen ging. In den loop van den dag vernam men dat hy zichzelven van het leven had beroofd.
En wat werd er van de ongelukkige zuster Coleta? Door de bestendige zorgen der teedere Maria ontkwam zy aen de ziekte die haer tot aen den boord van het graf had gebragt. Zy leefde immer voort met haren ouden vader en de gezellin die, zoo zy het zegde, de troostengel was dien God op hare levensbaen had gezonden. De hoop op een ander leven, waer zy hare geliefde betrekkingen weder gingen vinden, werkte krachtdadig genoeg op deze vrome zielen, om haer het nawee van al hare rampen, gelaten te doen dragen.
Het eenigste dat zy nog vreesden en dat hare zielen met een angstig vooruitzicht bekommerde, was dat zy die reis naer de eeuwigheid niet gezamentlyk zouden kunnen aenvangen, dat er schier onfeilbaer een van beide overblyven moest, voor welke dit lang verbeiden dan nog eene marteling zou zyn geweest.

P. Van Delen.




{==403==} {>>pagina-aanduiding<<}

Kort begrip eener geschiedenis der Nederduitsche letterkunde.

De germaensche spraek verdeelt zich hoofdzakelyk in twee takken, - in het nederduitsch en in het opperduitsch. Beide deze takken wyken van elkander af door eigen vorm en toon, gelyk de landstreken waer ze worden gesproken van elkander verschillen, en de volksstammen in neiging uit een wyken. Men zou ze niet ongevoegelyk den eenen de zeespraek, den anderen de bergspraek kunnen heeten.
Tot de vroegere zeespraek behooren, behalve de skandinaefsche dialekten, die al vroeg op zich zelven stonden, het angelsaksisch, het saksisch en het friesch. Het eerste ging van lieverlede in het hedendaegsch engelsch over, terwyl het saksisch in Noord-Duitschland, door mindere beoefening en door inmenging van opperduisch, tot platduitsch verviel, in de Nederlanden het hoofdbestanddeel bleef der landtael.

{==404==} {>>pagina-aanduiding<<}

In het begin onzer jaertelling waren de bewoners der westelyke en noordelyke Nederlanden van saksischen of frieschen oorsprong. In het Noord-Oosten traden de Franken op, mede van nederduitschen stam, maer die om staetkundige redenen al vroeg de tael van opperduitsche bondgenooten aennamen, waeraen de naem van frankisch gegeven werd. Gelyk ieder dezer drie volkeren zyn aendeel had in de wording der Nederlandsche natie, zoo bragten zy ook elk het zyne by in de ontwikkeling onzer tael. Friesch en saksisch verschilden te weinig van elkander, om niet gemakkelyk by gunstige omstandigheden in een te smelten. Ook zien wy het eerste als afzonderlyke tael zich inkrimpen en in een geringen landhoek zich verschuilen, om overal den voorrang te laten aen zynen broeder, als min verwyderd zynde van het frankisch, de aengenomene tael van beider overwinnaer, die tot op hunnen bodem den grond legde van een magtig, van een wereldryk.
By deszelfs instorting werd het romeinsche ryk langs alle kanten, zoo te lande als te zee, bestookt van germaensche volkeren. Gothen, Burgonjers, Alemannen, Franken en anderen vielen het van den landkant, Saksen, Friesen en Noren langs zee aen; en wanneer de rol der werelddwingers uit was, toen werden degenen bevochten die zich in hunne plaets gesteld hadden. De Franken vielen op de Gothen en Burgonjers, de zeekustbewoners op de Franken; doch deze, naer de wereldheerschappy strevende, bleven overal meester, en Karel-de-Groote stichtte een westersch keizerryk, veel grooter dan hetgene waerover Rome's adelaer zyn wieken geslagen had.
Deze volkeren namen op ongelyke tydstippen en met ongelyke gewilligheid het christen geloof aen. De zwervers en veroveraers, waer onder de Gothen het eerst optreden, gingen al vroeg tot de nieuwe beschaving over, terwyl Saksen en Friesen eerst onder Karel-den-Groote de voorvaderlyke godsdienst zich lieten ontrukken; ja lang nog na de dood van dien vorst bleef in Vlaenderen het christendom met schipbreuk bedreigd. Weinig letterkundige gewrochten uit die voorchristelyke tyden zyn tot ons gekomen, en zonder de boeken der skandinaefsche godenleer, de Edda's, zou men thans

{==405==} {>>pagina-aanduiding<<}
weinig nog van de begrippen uit die tyden kennen. Wel waeit ons hier en daer, zelfs op nederlandschen bodem, eene heidensche zeeen woudlucht tegen, maer die zoodanig is gewyzigd met over verchristelykte velden te dryven, dat ze nauwelyks voor de zintuigen des ongewyde merkbaer is. Ook zyn de dicht- en prozagewrochten van vóor en tot onmiddelyk op Karel-den-Groote, in de verschillende germaensche tongvallen overgebleven, byna uitsluitelyk van christelyk-godsdienstigen aerd. Ulfilas, bisschop der Mesogothen, vertaelde in de vyfde eeuw onzer jaertelling den bybel, waervan brokstukken zyn overgebleven, die het gothisch doen kennen als een half neder- half opperduitsch dialekt. Uit de zevende of achtste eeuw kwam tot ons eene frankische vertaling van des spaenschen bisschop Isidoor's werk over de geboorte des Zaligmakers, alsmede eene overzetting van de regels van Sint-Benedikt in 't Alemansch, een nog harder opperduitsch dialekt dan het frankisch. Het bekende Lodewyks-lied behoorde tot de negende eeuw. Geen van deze werken kan gezegd worden in eene tael geschreven te zyn, welke de toenmalige Nederlanders spraken; al heeft, b.v. het gothisch vele eigenaerdigheden met het hedendaegsch nederlandsch gemeen. Doch de geschiedenis wyst naer een nederduitschen tongval, wiens sporen na tien eeuwen nog in twee afzonderlyke talen gedrukt zyn gebleven, en aenduiden dat onder onze voorvaderen Engeland en de Nederlanden meer dan koophandelsbetrekkingen onderling hadden. Onze voorouders ontvingen hunne geloofspredikers van de Angelsaksen, hetzy dat deze heilige mannen tot dat volk behoorden, hetzy het zuiderlingen waren die eerst in Engeland de tael waren gaen leeren, waervan zy zich hier te bedienen zouden hebben. Deze byzonderheid en het herwaerts lokken van angelsaksische zendelingen door de frankische vorsten, zyn genoegzame aenduidingen dat Friesen, Saksen en Angelsaksen tot een zelfde volksleven behoorden, en dat de overzeesche geloofspredikers in onze 
voorvaderen familiegenooten vonden, alleen door het vaderlyk geloof van hen gescheiden.
De frankische heerschappy deed die betrekkingen verflauwen, zoo wel door hare halfromeinsche beschaving als om de bescherming, welke zy de volkeren beloofde tegen de strooptogten der

{==406==} {>>pagina-aanduiding<<}
noordelingen, die als wrekers van het oude geloof de landen der voor hen afvalligen te vuer en te zwaerd kwamen verstooren. Toen had er in de tael zoowel als in het zedelyk leven des volks eene merkbare wyziging plaets; de vasteland-bewoners vervreemden van hunne vyand gewordene taelgenooten, de spraken namen meer en meer van het frankisch, en langs dit latynsche formen over. Vermoedelyk is men destyds eerst begonnen de latynsche letters te bezigen, waeruit zoo veel verwarring in de duitsche talen onstaen is. Het oudste stuk, waerin men onze tael in haren nederlandschen vorm erkent, is eene prozavertaling der psalmen van uit de tyden van Karel-den-Groote, voor de eerste mael uitgegeven in 1816, door Von der Hagen, te Breslau; doch slechts op een later afschrift, zoodat ze niet voor bewysstuk kan gelden, evenmin als de eed van getrouwheid der Saksen aen Karel-den-Groote. Meer geldend is de Heliand (Heiland), een fragment eener bybelvertaling van eenen onbekende uit de negende eeuw, een stuk dat voor de geleerden het criterium is geworden niet alleen der tael, in die verwyderde tyden, by de nederduitsche volkeren, maer van den geest en form hunner poëzy. In die zelfde tyden leefde een opperduitsche dichter, Otfried, van wien mede een gedicht op den Zaligmaker tot ons is gekomen, en waerin het misschien reeds langer verchristelykt hoogduitsche karakter, doorstraelt. De Evangelieharmoniën zyn op rym: de Heliand behoort misschien tot het jongste gewrocht, waerin de oude germaensche form, de alliteratie behouden werd. Het dichtstuk van Otfried is meer lyrisch, de Heliand heeft meer van het epos, een onderscheid dat men tot den huidigen dag nog waerneemt in de poëtische gewrochten der beide groote afdeelingen van Germanie. Noord-Duitschland en de Nederlanden toonden altyd eene voorliefde voor het episch-didactisch, terwyl Zuid-Duitschland byzonder 
gelukkig was in het voortbrengen van lyrische dichters.
De worsteling van het germaensch heidendom met het christelyk beginsel duerde voort tot in de elfde eeuw, wanneer eene nieuwe omkeering in ons werelddeel plaets greep. De kruistogten verbroederden alle christen volkeren; de talen wyzigden zich in hare formen:

{==407==} {>>pagina-aanduiding<<}
waer ze tusschen de romaensche spraken waren ingedrongen, moesten de germaensche voor de volksspraken verdwynen, en het fransch dong met het latyn om den tytel van conventioneelen band tusschen menschen van onderscheiden stam. Het was ook in die tyden dat het nederduitsch uit zyne eeuwen-lange broeijing te voorschyn kwam in eenen staet van beschaving, die ons met verwondering slaet, en die aentoont hoe hoog de volksbeschaving en volkswelvaert moesten gestegen zyn.
Inderdaed, wanneer men den Heliand vergelykt met Reinaert de Vos, waervan het eerste boek tot het jaer 1177 wordt te huis gebragt, en dus drie eeuwen jonger is, bemerkt men dat in dien tusschentyd eene voorname wyziging, eene omwenteling in de tael moet plaets gehad hebben, en dat die omwenteling vóor de eeuw van den Reinaert moet geschied zyn.
Ten einde onze vroegere volksontwikkeling wel begrepen worde, moeten wy eene daedzaek aenstippen. By het verdrag van Verdun, ten jare 843 tusschen de drie zonen van Karel-den-Groote gesloten, werden de Nederlanden in drie gescheiden. Wat op den regten oever van den Ryn lag, Kleef, Gelderland en gantsch de noordelyke Nederlanden met de Frieslanden, vielen ten deele aen Lodewyk-den-Duitscher; de landen tusschen Ryn en Schelde kwamen in bezit van Lothryk en maekten het noordelyk deel uit van Lotharingen, terwyl het overig gedeelte, van de Schelde tot aen de Noordzee, aen Karel viel. Het is daerenboven opmerkenswaerdig dat, ten tyde der drievoudige verdeeling van het ryk (814-847), uitgezonderd voor Vlaenderen, Utrecht en Friesland, de namen niet bekend zyn dergenen die de verschillende gewesten bestuerden. Wanneer men nu nagaet dat het bisschoppelyke sticht, de bakermat der kloosterstudien, de schilderende poëzy niet gunstig zyn kon, en dat de Friesen nog lang hunne eigene spraek bleven beoefenen, in welk gewest anders dan in Vlaenderen kan men met regt veronderstellen dat de riddergedichten moeten geboren zyn? Onbetwistbaer is het van de oevers der Leije, is het van de Noordzeeduinen tusschen het Zwin en de Aa, dat de eerste sprankels opgingen eener nieuwe beschaving, die zich elders door de zangen van Trobadors en Trouvères

{==408==} {>>pagina-aanduiding<<}
liet kenmerken. De staetkundige toestand van Vlaenderen, leenroerig aen de Neustrische kroon, het gebruiken in onze middeleeuwsche lettergewrochten van een' tongval, welke dagelyks meer en meer voor zuiver Westvlaemsch erkend wordt, schynen my van groot gewigt voor myne wyze van zien. Niet dat men besluiten moet, alsof vóor dien tyd de Nederlanden geene lettergewrochten bezaten: wy zagen zoo even dat in de vroegste eeuwen onzer jaertelling geheel de Noordzeekust van eene zelfde tael zich bediende, waervan wy het overschot der literarische voortbrengselen in den Biewulf en andere gedichten nog bewonderen. Zoo ook bloeide het heldengedicht aen de oevers van Maes en Ryn; maer de rhapsoden van Siegfried, den koning der Nederlanden, zongen lang voordat het Nevenligenlied de form verkregen had, in welke dit schoon gedenkstuk van den poëtischen geest onzer voorvaderen ons bekend is. Doch het was in de elfde eeuw dat onze tael, van langerhand bereid door de onderlinge aenraking van drie tongvallen, een meer stevige gedaente aennam: de uitdrukking verkreeg eene netheid en juistheid, welke geen der drie tongvallen afzonderlyk gekend had; de strenge spraek-kunstvormen der latynsche tael drongen in de onze, en maekten ze ongevoeliglyk bekwaem tot het uitdrukken van zaken, onmiddelyk van romeinsche denkbeelden afhangende. In het begin der dertiende eeuw begon men openbare bescheeden in de volkstael op te stellen.
De geschiedenis onzer letterkunde laet zich hoofdzakelyk in zes tydvakken verdeelen, welke met evenveel verwisselingen in het staetkundig leven der Nederlanders overeen komen.
Tot het eerste tydvak behoort de schilderende letterkunde, het germaensch heldendicht onder zyne verschillende formen. Het begin van dit tydvak verliest zich in de nevelen der oudheid, terwyl deszelfs ondergang dagteekent van de opkomst der leerpoëzy, namelyk van 't laetste der dertiende eeuw.
Het tweede tydvak levert by voorkeur geschriften op, bepaeldelyk voor het uitbreiden van alle menschelyke kennissen bestemd.
Het derde tydvak, of der Burgondsche regeering, omvat de letterkunde der rederykers, en is gekenmerkt door kluisters van alle slag, en door een tegennationalen geest op de tael zelve

{==409==} {>>pagina-aanduiding<<}
inwerkende. Dit tydvak begint met omtrent het midden der vyftiende en eindigt op het einde der zestiende eeuw.
Het vierde, dat men het tydvak der herleving zou kunnen heeten, omvat de schoone dagen van den opstand tegen Spanje.
Het vyfde tydvak, of van den slaep, sleept zich voort van den munsterschen vrede tot op het einde der achtiende eeuw.
Het zesde tydvak, of der tweede herleving, vertoont zich met den omwentelingsgeest die op 't laetst der vorige eeuw Holland en Belgie begon te doorwoelen: het duert echter eene halve eeuw, eer deze beweging voor Zuid-Nederland gunstige resultaten opleverde.






{==410==} {>>pagina-aanduiding<<}

Eerste tydvak.

Wy zeiden het reeds: in zyn dichterlyken geest is de oostkant van Germanie meer lyrisch, de westkant meer episch gestemd. Ook behooren de alleroudste volkszangen te huis by de volkeren van het noordwesten en der noordzee-kust, - by de Skandinaven, de Saksen, de Friesen en de Angelsaksen; zoo dat wy er ons mogen op beroepen van voor drievierden in de oud-duitsche letterkunde deelachtig te zyn. En wat het heldendicht in 't byzonder betreft, al is het dat de Biewulf, de Heliand, de Goedroen en het Nevelingenlied in van het nederlandsch meer of min verwyderde spraektakken tot ons zyn gekomen, het blyft niet minder waer, dat deze gedichten zoo wel ons toebehooren als het eigenlyke Duitschland, en dit om redenen die wy weldra zullen doen kennen.
Het middeleeuwsch epos verdeelt zich vooreerst in volkszangen en in gedichten, waervan de helden op den klassieken bodem van Griekenland en Rome thuis behooren. De volkszangen vervoegen zich bepaeldelyk tot drie kringen of cyclussen - der oud-germaensche zangen, van Karel-den-Groote en der Tafelrond. Op den eersten rang, en by regt van ouderdom, plaetst zich het volks-epos, uit eene reeks van onderscheidene overleveringen ontstaen, en door het genie tot een geheel gebragt. Dergelyke zyn, behalven het

{==411==} {>>pagina-aanduiding<<}
Hildebrantslied, waervan slechts een brokstuk is overgebleven, de Biewulf, de Goedroen en het Nevelingenlied.
Deze gedichten verheerlyken aeloude oorlogen der germaensche volkeren, uit de tyden dat onze heidensche of nauwlyks verchristende voorouders nog een zwervend leven leidden, dat zy elkander Rome's wrakken betwistten om er nieuwe ryken van te bouwen. Het eerstgenoemde brokstuk, dat tot de achtste eeuw behoort, toont op vele plaetsen de onloochenbare bewyzen onzer tael; de Biewulf werd waerschynlyk nooit uit het angelsaksisch in onze tael overgebragt; de Goedroen is slechts bekend door eene uit het nederlandsch gemaekte hoogduitsche vertaling uit de vyftiende eeuw. Wat het Nevelingenlied betreft, hetzelve werd lang vóor het zyn epische form bekwam, geboren op onzen grond, op de oevers van den Nederryn, de bakermat der frankische monarchy, van waer het door de landverhuizers in 't midden-Duitschland overgebragt werd, om uit den mond des volks in de pen van een magtigen geest over te gaen. Het is echter vermoedelyk dat wy het kort na zyne geboorte overnamen van de Opperduitschers, die daerenboven het gedicht in zyn geheel bezitten, terwyl wy er slechts een paer geringe brokstukken van kennen. Hoe bejammerenswaerdig is niet het verlies van zoo vele eerbiedwekkende gedenkzuilen onzer aeloude poëzy, de eenige waerin het ruwe doch heerlyke vóorhistorische leven, het woud- en zeeleven zich aen ons vertoont, als de naklank van reuzen-menschen, die enkel leefden van de liefde voor vryheid en den huiselyken haerd. De drie laetstgemelde gedichten verdienen des te meer onze belangstelling dewyl ze eene reeks tooneelen bevatten, welke op onzen bodem plaets hebben. De Biewulf doet ons tegenwoordig zyn by krygstogten op de Maes en de Niers: het hoofdtooneel der Goedroen, de slag van Wulpen, gebeurt in de duinen tusschen Oostende en Nieupoort, of volgens anderen op 't eiland Cadsand, terwyl het oorspronkelyk vaderland van 't Nevelingenlied de Nederryn 
is, en de held van dit gedicht, Siegfried, van Santen in Kleefland, als koning van Nederland optreedt. Ziet daer wat my meer dan voldoende schynt om de aendacht onzer natie te mogen inroepen op dichtwerken, die door zichzelve reeds

{==412==} {>>pagina-aanduiding<<}
belang genoeg bezitten, en dat nog grootelyks verhoogd wordt wanneer men ze beschouwt uit het oogpunt eener esthetische en wysgeerige vergelyking met de mythen van het klassieke Griekenland.
De Biewulf en de Goedroen behooren tot de noordzeesagen, eene onderverdeeling der historische zangen, welke eene byzondere toelichting verdient.
De noordsche volkeren leefden meer op zee dan te lande: zeemonsters bevechten en verre togten ondernemen dat was hun hoogste, hun poëtisch leven. Zoo deelden zy met de andere Germanen in de liefde voor het avontuerlyke. Even tuk op het wonderbarige, boetseerden zy het naer hun eigen leven: de ranke boot nam de plaets in van den snellen klepper, en in stede van het verderfelyk ondier in woud of in krocht te bevechten, zocht de held den gedrochtelyken vyand op den bodem der zee en der poelen.
In onze gewesten bestookten zy niet alleen de zeekusten, ze drongen zelfs langs de groote rivieren tot diep in het land, waer zy overal volkeren vonden, die zoo wel op de golven als te lande stryden konden. Van hunnen kant vonden deze volkeren geen mindere lust in dit tweevoudig bestaen, dat ook voor hen zyne terugkaetsing moest hebben in voortbrengselen des geestes. De Goedroen, van eenvoudige deensche saga, gedydde, onder haer vlaemsch kleedsel, tot dat uitgebreid heldendicht hetwelk wy door de hoogduitsche vertaling leerden kennen: het is de afspiegeling van de onverbreekbare liefdetrouw der duitsche vrouw. Goedroen is de dochter van koning Hetel en Herwig's bruid. Zy wordt geschaekt van Hartmoed, den zoon van koning Lodewyk van Normandië. Ziende dat zy voor zyne liefde koel blyft, laet Hartmoed haer over aen de booze nukken zyner moeder, die de koningsdochter tot de laegste handwerken vernedert. In 't midden van zoo veel wee komt de voorspellende geest, onder de gedaente van een' vogel, Goedroen aenkondigen, dat weldra een leger ter harer verlossing zal opdagen en dat twee boden de krygsmagt voorgaen. Omtrent Paesschen was zy bezig in den killen stroom het lynwaed te wasschen, wanneer eensklaps twee mannen verschenen: het waren

{==413==} {>>pagina-aanduiding<<}
haer broeder Ortwin en Herwig; maer deze weigert haer weg te voeren: hy wil ze niet rooven die hy in den stryd verloor. De twee vrienden trekken af naer Hetel's hof; doch spoedig komen zy met eene legermagt terug: zy nemen de sterkte stormerhand in, en Herwig voert in zege naer het bruidsbed degene, die uit liefde jaren lang de nypendste ontbeeringen en de gevoeligste beledigingen heeft uitgestaen.
Het Goedroenlied betoovert ons door zyn lieflyke zangen, zoo zacht als de slaep van het maegdelyn. In het Nevelingenlied daerentegen verraedt alles meer forsche formen: de kracht, schoon al niet bovenmenschelyk, gaet er de gewone bevatting in te boven. Men ziet er niets in dan bloedige gevechten, tafereelen van haet en wraek; alles is er reusachtig en verschrikkelyk, tot zelfs de vrouw in hare liefde, die met den man wedstrydt in drift en in spierkracht. De ontknooping van het Goedroenlied geschiedt by middel eener verzoening, het Nevelingenlied eindigt met eene moordery en de verdelging van een gantschen stam. Deze twee gedichten werden niet onaerdig genoemd, het eerste de Odyssea het ander den Ilias der germaensche volkeren.
De kruistogten, met des menschen uitwendigen staet te veranderen, moesten noodwendig op zyn zedelyk gevoel inwerken. Behalven de geheele omkeering in het in- en uitwendige leven, verhaestten deze gebeurtenissen de opvoeding der Europeesche volkeren door deze in betrekking te stellen met volkeren die onze voorvaderen, zoo niet in zedelyk gevoel, althans zeker in uiterlyke beschaving vooruit waren. By uitstek christelyk, moest die beweging strekken om alles in vergetelheid te brengen wat aen het voorvaderlyk geloof hield, zelfs wat niet onmiddelyk tot de christelyke beschaving behoorde. De aeloude helden ruimden plaets voor nieuwere, nauwer in verband staende met de beweging. Onder deze was er niemand te vergelyken by Karel-den-Groote, den volksheld by al de natiën van het vaste land, welke zich voor de verovering van 's Heilands graf vereenigden. Italie, Duitschland, Frankryk en Nederland waren de gemeenschappelyke erfgenamen van zynen roem: in het noorden zoowel als in het zuiden had hy de vyanden

{==414==} {>>pagina-aanduiding<<}
van die zelfde godsdient, waervoor men nu den wapenrok aengordde, bestreden en teruggehouden.
Karel-de-Groote werd het middelpunt eener reeks gedichten, waerin beurtelings de krygsmoed, het geloof, de liefde en de vriendschap met de stoutste en meest onderscheidene kleuren zyn afgemaeld. Spierkracht en persooneele vryheid maekten de ziel uit van het heldendicht by de oude Germanen. Het christelyk grondbeginsel, door de morgenlandsche kleuren verhelderd, bragt wel de geestdrift in het epos; doch die persooneele vryheid ontweek den held, om hem onder den invloed te stellen eener buiten hem staende magt. Het was eene nieuwe wereld, een oostersche hemel, invallende op den somberen dampkring van 't Noorden. De zoo dichterlyke als zwervende Noordmannen waren de eersten, die de verschillende grondstoffen dezer nieuwe dichtsoort verzamelden; en gelyk zy de tael aennamen van het land, waer zy zich neêrzetteden, werden ook de meeste gedichten van dezen cyclus oorspronkelyk in het fransch geschreven.
By het overgroot aental brokstukken van gedichten tot dezen cyclus behoorende, welke sedert korte jaren zyn opgespoord, en by de aenhalingen door Maerlant en zyne tydgenooten gedaen, mag men vryelyk besluiten dat weinig of geene dier gedichten niet in onze tael zyn overgebragt. De voornaemste onder de nederduitsche brokstukken behooren tot de Vier Heemskinderen, den Guerin van Montglavie, den Ogier van Denemarken, den Willem van Oranje, den Nameloos en Valentyn en de Lorreinen. De Bere Wislau, waervan slechts weinig verzen tot ons overkwamen, verraedt een vlaemschen oorsprong, en is misschien ouder dan eenig gedicht van dien cyclus in onze tael. De eenige gedichten die wy in hun geheel ontvingen zyn de oorspronkelyk bewerkte: Karel en Elegast en de navolging van Floris en Blanchefloer.
Deze twee dichtstukken onderscheiden zich van de vertalingen door hunne geheel eigenaerdige bewerking. Het onderwerp van 't eerste is het volgende: Karel-de-Groote, te Ingelen op den Ryn zynde, krygt des nachts van eenen engel, dien hy eerst voor den boozen geest aenziet, het vermaen van te gaen stelen. Zich eindelyk aen

{==415==} {>>pagina-aanduiding<<}
den wille Gods onderwerpende, schiet de verbaesde vorst zyne wapens aen, zet zich te paerd en gaet alleen op avontuer. In het woud ontmoet hy eenen ridder:

Met wapenen swart als colen: 
Swart was helm ende scilt. 
.......... 
Swart was den wapenroc daerboven, 
Swart was dors daer hi op sat. 


De zwarte ridder is Elegast, die van den koning vogelvry is verklaerd wegens zyne byzondere zucht tot stelen, destyds zeer gemeen onder den adel. Na een tweegevecht, waerin Karel overwinnaer blyft, zetten zy gezamenlyk hunne togt voort; en uit het gesprek wordt Karel overtuigd, dat deze als een wild dier vervolgde man, zynen vorst meer harte toedraegt dan menig hoveling. By het slot van Eggerik, des konings leenman, gekomen zynde, dompelt Elegast, die de geheime kunsten verstaet, alles wat binnen de muren ademt in een diepen slaep. Doch als hy in de kamer, waer Eggerik met zyne gemalin te slapen ligt, den zadel met honderd gouden belletjes wil wegdragen, begint het ding zoo een gerucht te maken dat de rustende slotheer uit zynen slaep springt. Deze wil zyn zwaerd trekken; maer zyne vrouw houdt staende dat er niets gebeurd is, dat het andere zaken zyn die hem kwellen en sints drie nachten hem den slaep benemen. Hierop bekent Eggerik dat hy aen het hoofd staet eener samenzweering, welke des anderen daegs moet uitbarsten en met de moord des konings eindigen. Zyne vrouw, die met Karel in den bloede verwant is, dit schelmstuk trachtende te beletten, geeft Eggerik haer een zoo geweldigen slag in 't gezicht dat het bloed haer uit den neus springt. Nu schuift Elegast zich tot by het bed en vangt het bloed in zyne handschoen op, om het tot getuigenis by den koning te doen dienen. Hy spreekt een gebed uit, en geheel het slot valt op nieuw in diepe rust. Hy rooft zadel en zwaerd, en gaet alles aen zynen gezel vertellen. Karel neemt voorzorgen; hy laet Eggerik met de samengezworenen aenhouden, op het oogenblik dat zy op het vorstelyk slot komen, en na zich van de waerheid van

{==416==} {>>pagina-aanduiding<<}
Elegast's woorden te hebben overtuigd straft hy den verrader, terwyl hy zyn getrouwen dienaer in deszelfs regten en eigendommen herstelt. Toen eerst begreep de koning, waerom God hem gedwongen had, die nacht voor baenstroper uit te gaen.
Floris en Blanchefloer is het bevallig liefdetafereel van den zoon eens moorschen konings en van een frankisch edel meisje, die opgelicht werd by eenen inval der ongeloovigen in Frankryk en opgevoed aen het hof van koning Fenus. Na jarenlange tegenspoeden besteeg Floris den troon zyns vaders, nam de godsdienst aen van Blanchefloer, die zyne gemalin werd en hem Bertha schonk, de moeder van Karel-den-Groote.
Eene schets van dit gedicht te willen geven zou als het ware eene bloem verwelken zyn uit de dichterkroon, die het hoofd van Dirk van Assenede omkranst. Het zy thans genoeg met Hoffmann von Fallersleben, den uitgever van gemeld gedicht, te verzekeren dat in gantsch onze oude en hedendaegsche letterkunde weinige gedichten, onder opzicht van teederheid, van daerstelling en uitdrukking met den Floris en Blanchefloer de vergelyking kunnen uitstaen. By deszelfs overgang in de nederlandsche letterkunde is dit gewrocht een kostelyke diamant geworden, door een meester in zyn vak met de uiterste zorge bewerkt.
Even als voor de frankische landen Karel-de-Groote het middelpunt was der christelyke volksgedichten, wilde Engeland, welligt uit jaloezy volgens sommigen (Halbertsma, naoogst bl. 15), mede een nationalen ridderheld bezitten. De naem van koning Arthur geraekte in bretonsche volksvertellingen, en de cyclus der Tafelronde vergrootte spoedig, ja trok welhaest het kanael over, om in de frankische landen den voorrang aen de inheemsche dichtstukken te betwisten.
De Tafelronde was eene orde der ridderschap die haren oorsprong aen het volgende verschuldigd was.
De legende verhaelt, zegt Halbertsma, dat de apostel Philippus, naer Galliën gereisd zynde om het evangelie te verkondigen, zynen medearbeider Joseph van Arimathea, met hetzelfde doel naer Groot Brittanniën had afgevaerdigd, die aldaer ook aenkwam met

{==417==} {>>pagina-aanduiding<<}
zich brengende het eerwaerdigste van alle reliquien, (de Graal). De Heiland had namelyk by het laetste avondmael een' beker gebruikt, die het eigendom van Simon den Melaetsche was, en van dezen gekocht aen Joseph van Arimathea gediend had, om er het bloed des Heilands, toen hy aen het kruis hing, in op te vangen. Joseph liet dien beker met bloed aen zynen zoon en naemgenoot den bisschop Joseph, die het eerst de orde van den Heiligen beker, of wilt gy liever, van de Rondetafel, waerop de beker geplaetst was, en waeraen de deelgenooten met elkander feest hielden, instelde. Aen deze tafel werd de plaets, welke Jesus eenmael bezeten had, opengelaten, en dewyl het aen niemand behalven aen eenen nakomeling uit het geslacht van Joseph, met name Galaäd, gegund zoude zyn op deze plaets zitten te gaen, droeg die zetel het opschrift: dit is de plaets van Galaäd. Nadat velen dien zetel te vergeefs hadden pogen in te nemen, en tot straf hunner vermetelheid van de splytende aerde opgeslokt waren; nadat anderen zelfs in de aerde verzonken waren, die den blooten beker buiten de kist, waerin hy gesloten was, slechts gezien hadden, werd eindelyk de lang verwachte Galaäd in de vierde eeuw geboren; die dan ook ging zitten op de plaets die voor hem verordend was. De huiveringwekkende eerbied, welken deze geschiedenis alomme in het gechristend Brittaniën wekte, bragt den grooten koning Arthur op het denkbeeld, om eene ridderorde ter eere van de heilige of Rondetafel in te stellen, en daerin de uitgelezenste helden zyns ryks als leden op te nemen. Arthur liet eene tafel naer het model van Joseph vervaerdigen, en telkens wanneer de leden der orde er aenzaten, werd er eene plaets, de plaets van Jesus opengelaten. Alles was behoorlyk in den regel; het groote heiligdom alleen, tot wiens eere die gantsche toestel ingerigt was, de heilige beker, die zich om de 
zonden en ongeregtigheden van het brittannische volk zoek gemaekt had, ontbrak hier. Die beker moest terug, wat het ook zoude kosten, en nu opent zich eene rei van de avontuerlykste togten onder de ridders van de Tafelronde, om den gewyden beker, even als de Arganauten het gulden vlies, weder te vinden, waervan Brittaniëns eer en

{==418==} {>>pagina-aanduiding<<}
rust afhong. Deze sagen vonden zooveel byval in dit land, dat men daer iemand die den Brut, de eerste bron der Arthur-gedichten, niet van buiten kende, voor onbeschaefd aenzag.
Deze bron schynt op het vaste land eerst bekend geraekt door Vlamingen, en wel door volkplanters reeds van 't jaer 1108 in Glamorgan nedergezet. Filips van den Elsas (overleden in 1191), een driftig vorst voor de kruistogten, vond in de heldendaden van Arthur en zyner Paladynen een prikkel voor eigen dapperheid, en liet den engelsche helden ter eere, door artesische dichters, die hy in bezoldiging had, fransche epossen vervaerdigen. Deze uitgebreide gedichten werden weldra door zyne onderzaten in 't vlaemsch overgebragt. Dan, deze vertalingen zyn thans meestendeels vergaen, indien men voor afzonderlyke gedichten moet nemen wat Maerlant en zyne opvolgers aenteekenden, namelyk: de heilige Graal, Tristram, Galehoet, Ywein, Lenval en Parcival. Doch ofschoon zeer in den heerschenden smaek der middeleeuwen vallende, en den ridder voorstellende als getrouw aen God, aen zyne Jonkvrouw en aen zynen Vorst, schynt het evenwel niet dat de Arthurs-gedichten onder ons zeer verspreid zyn geweest. De cirkel van Karel-den-Groote liet ons vele brokstukken na, de cirkel van Arthur byna geene. Drie groote heldendichten echter zyn gelukkiglyk der vernieling ontsnapt: het zyn de Ferguut, de Lanceloet en de Walewein. De eerste, welligt naer een prozastuk bewerkt, bevat slechts zes duizend verzen; de tweede, ofschoon het eenig overgeschotene exemplaer niet volledig is, telt er by de vyftig duizend. Ferguut is een boerenzoon, maer met lyf en ziel waerdig van ridder te zyn; zyne lotgevallen en bedryven winnen hem de gunst van koning Arthur en de hand der schoone Galiene. De Lancelot is de tegenhanger van den Tristram: in dezen heerscht de toon van het treurdicht, in genen die van het levendige en vrolyke. De Lancelot 
handelt van de liefdegevallen des ridders van dien naem met Genevre, koning Arthur's gemalin, van zyne dappere daden, van degene van prins Gawin, van Parceval en van vele anderen, en eindigt met koning Arthur's dood. Alhoewel uit het fransch vertaeld, bevat dit epos verscheiden bygeschiedenissen, welke deszelfs

{==419==} {>>pagina-aanduiding<<}
geleerde uitgever, de heer Jonkbloet, in het oorspronkelyk handschrift te Parys niet gevonden heeft. Op het laetst der twaelfde eeuw geschreven, is de vertaling er van gewis niet meer dan eene halve eeuw jonger; trouwens Maerlant spreekt van dit gedicht als van een bekend werk. Het zelfde mag men omtrent beweeren van den Walewein, die volgens professor Meyer niet uit het fransch maer uit de gallische tale zou zyn overgebragt. De vertaling er van werd door twee schryvers, door Penninc en Vostaert gemaekt, zoo dat Maerlant slechts van Penninc's werk zou kunnen spreken; want het eenig bekend handschrift draegt het jaertal 1350, indien al dit jaertal niet eerder op den afschryver dan op den vertaler slaet.
Even beroemd als de paladynen van Karel en van Arthur, waren in de middeleeuwen de helden van oud Griekenland, inzonderheid de verdedigers van Trojen en de vernieler van Darius magtig ryk. De zangen op Hektor en Alexander weêrklonken door gantsch Europa, als behoorden zy tot de daden van christenen helden: ja de Brabanders beschouwden ze voor nationale zangen; want by dit volk bestond de overlevering dat hunne prinsen afstamden van een of anderen lotgenot van Eneas. Deze gedichten maken een vierden cyclus uit, den klassieken geheeten, om reden dat in vooroude tyden de beschaving het helderst in Griekenland schitterde.
In de middeleeuwen waren de meesterstukken van Griekenland en Rome niet geheel en al aen de germaensche volkeren onbekend. Onlangs vond men eenige brokstukken eener vlaemsche vertaling uit de twaelfde eeuw van den Eneas: Dirk van Assenede gewaegt van Juvenael's werken, van Ovidius Minnekunst, als van boeken die men der jeugd in handen gaf; Maerlant spreekt met eerbied van Homerus, en noemt hem een grote clerc. De gedichten tot den klassieken cirkel behoorende zyn echter geene vertalingen uit het grieksch: De Trojaensche oorlog is niet anders dan een middeleeuwsch epos, waerin de grieksche helden volslagene christene ridders zyn. Dit vloeijend en met gloed bewerkt dichtstuk zou, volgens de jongste opsporingen, van twee schryvers wezen, van Seger Dieregodgaf, die het eerste gedeelte naer latynsche bronnen schreef, en van Maerlant, dien men voorgeeft dat het overige bewerkte naer

{==420==} {>>pagina-aanduiding<<}
het fransch van Benoit de Saint-Maure. Men dacht vroeger dat elk dezer twee dichters een afzonderlyk werk had geschreven, dewyl in het eerste gedeelte de naem van Seger voorkomt, en dat volgens zyne eigene bekentenis, Maerlant vóor het jaer 1270 een gedicht opstelde op den ondergang van Trojen. Waerschynlyk heeft deze laetste dichter, van wien wy welhaest breedvoeriger zullen te spreken hebben, zyn werk geschreven vóor het laetst der dertiende eeuw, wanneer de openbare geest de rigting nog niet genomen had, welke welhaest in geheel de vlaemsche letterkunde doorstraelt. Hetzelfde geldt den Alexander, dien Maerlant op verzoek eener edele vrouwe naer het latyn van Filips de Castellione vry bewerkte.
Waerschynlyk bepaelde zich de klassieke cyclus niet enkel by de gedichten van Alexander en den Trojaenschen oorlog: daer bestaen halve bewyzen dat Jason en de Argonauten door Vlamingen zyn bezongen geweest, en dat de levens der eerste roomsche keizers in vlaemsche rymen moeten bestaen hebben. Des noods zouden tot dezen cyclus te brengen zyn de gevallen van Partenopes en Meliore, indien het alleen op het bewys aenkwame dat de held van dit gedicht een afstammeling van Priam was. Het is overigens een tooverroman, die overal een byzonderen byval ontving, zoo wel aen den overkant des Ryns en in deze gewesten als in Frankryk, zyn geboorteland. Van de vlaemsche vertaling, welke ten minste tot het midden der dertiende eeuw moet gebragt worden, zyn slechts enkele brokstukken, meest in Duitschland, teruggevonden.
Na het opsommen van zoo vele fransche, bretonsche, grieksche en romeinsche helden, na bewezen te hebben dat in de middeleeuwen Vlamingen en Friesen, Brabanders en Hollanders zich nog verlustigden by de lezing van het Nevelingen-, van het Goedroen-, van het Hildebrants-lied en van zoo vele andere epossen, tot geslachten behoorende sedert lang in de onmetelykheid der eeuwen verzwolgen, ware het niet troostryk te blyven staen voor jongere beelden die tot het vaderland behooren, die den tegenwoordigen toestand, het nederlandsche leven, hebben voorbereid? Het is echter zoo niet: indien men er de historische gedichten niet

{==421==} {>>pagina-aanduiding<<}
onder brengt, welke ons welhaest onder het oog zullen komen, zyn dergelyke geestgewrochten voor altyd ons ontnomen. Waerschynlyk dat de geschiedenis van Lederik de Buk en zyner moeder, de wapenfeiten van Boudewyn-den-Yzere tegen den koning van Frankryk op Sagas berusten, door vlaemsche dichters bezongen. Misschien was de Flandrijs, waervan de geleerde Mone een, sedert verloren geraekt, brokstuk te Leuven vond, een gedicht van dien aert. Over ettelyke jaren gaf Willem Grimm een fragment van een hoogduitsch epos uit, waeraen hy, naer den hoofdheld, den naem gaf van Rudolf. Deze held was een vlaemsche graef, die ten jare 1148 deel nam aen 't beleg van Ascalon in Palestynen. Het gedicht is klaerblykelyk uit onze tael overgezet; een punt onzer aendacht overwaerdig, daer ditzelfde met vele vlaemsche, zoo wel oorspronkelyke als vertaelde voortbrengselen gebeurd is, terwyl maer weinige hoogduitsche stukken uit de middeleeuwen in de nederlandsche letterkunde zyn overgegaen. Onder het getal der gedichten uit de onze in de overrynsche tael overgebragt, behalve de reeds bekend gemaekte Goedroen, telt men Ogier van Denemarken, Renout van Montalbaen, Malagijs en de kinderen van Limburg. Dit laetste gedicht herinnert door zyn naem aen 't vaderland, doch dit is ook al: het bevat eene aeneenschakeling van avonturen, die in het grieksch keizerryk voorvallen en overigens zeer belangryk zyn onder het opzicht van kunst, van zeden en volksbegrippen. De schryver er van schynt zekere Hendrik te wezen, die in 't midden der veertiende eeuw moet geleefd hebben; doch sommigen doen deszelfs geboorte hooger opklimmen.
Mag het al waer zyn dat in dit aental romans de inlandsche herinneringen, zeden en gebruiken maer eene smalle plaets vonden, wy mogen ons daerentegen op een gedicht beroemen, hetwelk al de voortbrengsels, tot de drie middeleeuwsche cyclussen behoorende, verduistert; ik bedoel den Reinaert de Vos. Na dat het eeuwen lang op germaenschen bodem gebroeid had, indien ik my zoo mag uitdrukken, kwam dat natuergedicht, dat huiselyk tafereel in de epische kunst daer ter wereld, waer de onderscheidene

{==422==} {>>pagina-aanduiding<<}
kasten der samenleving het minst tegen elkander afstaken. Misschien zal dit denkbeeld sommige lezers niet helder voorkomen; men vergunne my hetzelve uiteen te zetten. Van over lang maekten de gebroeders Grimm een onderscheid tusschen natuergedicht en kunstgedicht. Het eerste onmiddelyk uit het volk gesproten, weêrkaetst volmaekt deszelfs wyze van zien en innigen aert, terwyl het kunstgedicht uit eene inlandsche pen vloeit, niet zonder eenigen invloed te ontvangen van des schryvers kunstmatige opvoeding. Het eerste is het eenvoudig kleed, het tweede het meer of min geschikt toilet. Opdat een gedicht als de Reinaert de Vos kon geboren worden, moest er een volk bestaen, dat zich in het vrye natuerleven verlustigde, dat geen slaef was zyner meesters, by wien de geheugenis van het eigene familieleven niet was uitgedoofd; er mogten by hem geene zonen bestaen, door die banden ontaert, welke hedendaegs den mensch buiten den kring der natie slingeren. Nergens bestonden deze voorwaerden beter dan in Vlaenderen. By 't behouden der liefde voor de natuer, hetgeen de germaensche volkeren van de romaensche onderscheidt, hadden de Vlamingen, welke door diezelfde liefde voor individuele vryheid naer de steden waren gestroomd, te spoedig een werkelyk welzyn bekomen om zoo haest hunnen natuerlyken staet te verliezen. Daeruit ontstond het eerste gedeelte van den Reinaert, zonder den minsten blyk van aenraking met andere gedachten-formen, gantsch naïf, geheel nationael, en daerom zoo grootsch, zoo verheven. De schryver had noch onder de knellingen van het klooster, noch onder de begeerlyke eischen van den adel gestaen, althans laet hy er geene sporen van blyken; en was hy monik of klerk, hy is er maer te grooter om. Dit bewyst het tweede gedeelte van den Reinaert, waerin een merkwaerdige wysgeerige geest bloot ligt, eene diepe kennis der fabel by de klassieke volkeren en een natuerlyke geneigdheid om er 
zich van te bedienen; in éen woord dit tweede gedeelte is een meer geleerd dichtstuk. Wordt het niet duidelyk, waerom in onze dagen dit meesterstuk der middeleeuwen zoo weinig gewaerdeerd wordt, zelfs alsof het geene belangstelling verdiende? Het is dat men de

{==423==} {>>pagina-aanduiding<<}
kunst van 't overdenken zoekt, waer men zich zou moeten verlustigen in den eenvoud der schildering. In beide zyne formen is de Reinaert het epos des volks, der burgery tegenover de riddergedichten. Deze wezendheid van natuerlykheid, van goedmoedigheid vertoont zich nog door de vertaling: terwyl de verschillende heldendichten ten gerieve der overrynsche grooten in het hoogduitsch overgaen, vindt de Reinaert daer en tegen een saksischen vertaler, die dat meesterstuk aen de vrye burgers der hansesteden doet kennen. Wy mogen ons dus dubbel verhoovaerdigen, om dat dit voortreffelyk letterkundig gedenkteeken op onzen grond is geboren, en dat het een schitterend uitvloeisel is onzer eigene wyze van zyn. Wy mogen er ons op verhoovaerdigen dat alle volkeren van germaensch Europa volle regt aen ons gedicht laten weêrvaren. Want van het saksisch ging de Reinaert over in het deensch, van het deensch in het zweedsch, en zelfs, volgens Gervinus, schynt het dat er eene yslandsche vertaling van bestaet. Reeds in de vyftiende eeuw maekte men eene engelsche vertaling op een vlaemschen prozatext. En zag men niet in onze dagen den grooten Göthe zyne hoogduitsche pen besteden, om de vlaemsche verzen uit de twaelfde eeuw in zyne tael over te brengen? De Franschen, die in de middeleeuwen nog half voor Franken mogten doorgaen, hebben mede naer het vlaemsch epos gewerkt.
Het eerste gedeelte van den Reinaert werd geschreven omtrent het jaer 1177, het andere in 't midden der volgende eeuw door Willem van Utenhove, priester te Aerdenburg, by Brugge. Het geheele gedicht werd ons lang betwist: sommigen beweerden dat Reinaert de Vos uit het fransch was overgezet, anderen wilden de saksische vertaling voor een oorspronkelyk gewrocht doen doorgaen. Willems, wiens vroegtydig verlies zoo gevoelig was voor de vlaemsche letteren, stak in dien bajert van gevoelens den fakkel zyner scherpzinnigheid, en besliste onwederroepelyk het geding ten voordeele van Vlaenderen
De Reinaert was de voorlooper eener nieuwe orde van zaken, welke de vroegere denkbeelden ging bevechten, zonder genade voor die zachte en teedere poëzy, welke zoo lang de alleenheersching

{==424==} {>>pagina-aanduiding<<}
gehad had. Deze laetste, gelyk aen die bloemen welke zich in de koesterende zonnestralen door den frisschen adem des winds laten wiegelen, verbleekt en verwelkt onder den brandenden asem der staetkundige driften en by aenraking der drooge rede. De Reinaert was de uitdrukking van des volks natuerlyk verstand, van de rede der menigte tegen de ongeregtigheden der grooten en het ongeregeld leven der monikken; zich hullende in het kleed der scherpe hekeling, doch met al de meesterschap welke de individueele vryheid den mensch schenkt. De Reinaert, in een woord, was de volksvertelling tot de hoogte van het heldendicht opgevoerd, het was de wysbegeerte haer zelver nog niet bewust, te jong nog om afgetrokken en nadenkend zich in den mantel der redeneering te wikkelen.
Men ging met rasse schreden naer een' staet van zaken, welke al de kracht aen de gemeente zou geven, om slechts eene schaduw van magt aen den meester over te laten. Moet men aen dien dorst naer vryheid by het volk de onverschilligheid toeschryven, welke de vlaemsche prinsen voor de nationale tael en letterkunde betoonden? Wy zyn geneigd zulks te gelooven; de geschiedenis toont dat verscheiden graven van Vlaenderen fransche dichters aen hun hof hielden, die op hun bevel gedichten van langen adem vervaerdigden, terwyl maer zeer weinigen onder hen, zelfs in de dagen van gevaer, aen vlaemsche toonen het oor leenden. Ook komt ons Lodewyk van Nevers, wanneer hy van uit zyne gevangenis van Montargis voor de vlaemsche opvoeding zyner kinderen de stem verheft, als eene des te grootschere figuer voor, daer hy zoo alleen onder gantsch dat vorstenras het wezenlyk gevoel heeft van de levenskracht der natie. Welk een verschil tusschen die hoogmoedige leenheeren van Frankryk, gedurig met hunnen val bedreigd, en alle veerkracht verloochenende, wanneer zy de zedelyke kracht, uit de ziel hunner onderdanen geput, te stellen hebben tegen de dwingelandy hunner eigene meesters; welk een verschil tusschen die vorsten die hun gezag alleen in hunnen degen zien, die naer gezangen luisteren, welke reeds het oor huns vyands verveeld hebben; welk een verschil, ja, tusschen die vreemdelingen in

{==425==} {>>pagina-aanduiding<<}
't midden van onderdanen, wier leven en behoeften zy niet begrypen, en de hertogen van Braband, die luitenanten-generael van 't Keizerryk, die, hoezeer nauw vermaegschapt aen de fransche koningen, niet alleen de tael als het levende sap der nationaliteit beschermen, er zelfs eere in scheppen in de tale te veredelen door ze gelyk te stellen met de tale der Romeinen voor het opstellen der grondwetten, en door ze den voorrang te geven boven de tael der vreemde trouvères, wanneer zy zelve de ledige uren der voornaemste vrouwen van 't hertogdom willen veraengenamen! Wat een onderscheid in nationael gevoel tusschen Jan I van Braband, die zich in de ry stelt der vlaemsche minnezingers, en Guy van Dampierre, bevreesd van den minsten blyk van toegenegenheid te toonen voor 't geen uit het harte komt, voor 't nationael beginsel! Wel zeker wordt eene volkseigenheid op éenen dag noch gemaekt noch gebroken; maer Vlaenderen in de middeleeuwen is ook zyne magt niet verschuldigd aen de grootheid van ziel, aen het ruim doorzicht zyner graven: integendeel Vlaederen is alles aen zichzelve verschuldigd, veelal zyner vorsten ten spyt! terwyl integendeel Braband in deszelfs verstandelyke beweging eene magtige hulp vond in den krachtig afgeteekenden volkszin der hertogen. Guy, onder anderen, aen het land byna vreemd door geboorte, toonde dat hy het geheel was door geest: ook was het niet uit liefde voor dien zoo onvaderlandschen vorst, dat de Vlamingen het hatelyk juk van Frankryk afwierpen.
Het is onder 't bestuer van Guy van Dampierre dat de man opkwam, die bestemd was om aen de nationale letterkunde eene andere gedaente te geven, om de schilderende poëzy door de leerpoëzy te doen vervangen: die man was Jakob van Maerlant. Vóor Maerlant was de letterkunde eene zwervende kunst, - zy was het schaduwbeeld van den ridder. In de lange winteravonden zat zy in het slot, aen den hoek van den haerd, den tyd te korten, vertroostte het maegdelyn en kreeg een traen voor loon; of des zomers, als alles op het veld lachtte, huppelde zy met de jonkvrouwe. Van slot tot slot ging zy nieuwe avonturen zoeken, en ze daerna met zwier en bevalligheid verhalen. Zy misachtte de steden, en men zag heur steeds daer, waer adelyk bloed door de aderen

{==426==} {>>pagina-aanduiding<<}
vloeide; of schonk zy al eens hare gunst aen de aenzienlyksten der onedelen, het was by uitzondering. Het was vooral ten hove, dat zy voorkomend onthaeld werd; de vorst overlaedde haer met gunstbewyzen en verbond ze aen zich; en niet zelden was hy veel van zynen roem aen haer alleen verschuldigd.
Was dat zwervend leven niet volkomen in den aerd van den tyd? De adeldom was door geheel het land verspreid en hield zich op in burgten en sloten: de vorsten zelven hielden maer zeer zelden hun hof in de steden, en waren schier altyd op het een of ander hunner kasteelen. Wy zien later de dichtkunst, den edeldom naer de steden volgen, en zelfs zich onder de bescherming van den ryk geworden burger stellen.
De dichter uit den riddertyd heette Spreker, Zegger of Vinder. De belooningen welke hy ontving bestonden in geld, paerden en kleederen. ‘Dikwyls, zegt Roquefort, deed de heer zyn gewaed af, om het op de schouders van den spreker, die hem vermaekt had, te hangen; en deze, op zyne beurt, stelde het zich tot eere het zelve by groote gelegenheden te dragen, om dengene die hem aenhoorde uit te lokken, van niet minder mild dan de anderen te wezen.’ 1 Hy reisde alleen of met eenen kunstgenoot, en dan heette hy Gezel of Menestrel.
Door de aenmoediging, welke de dichtkunst van de grooten ontving, vermeerderde het getal sprekers aenmerkelyk, en wel zoodanig dat de giften begonnen te verminderen, en zy in hunne kunst geen goed bestaen meer vonden. Ook verminderden zy in aenzien, deels door hun overgroot getal, waeruit noodzakelyk eene overwegende middelmatigheid moest voortspruiten, deels om dat hun zwervend leven hun los gedrag meer en meer versterkte. Zy daelden eindelyk zoo diep dat zy zich in Frankryk goochelaers en dierenleiders toevoegden, en dat onder de regeering van Philippe-Auguste het belachelyk koningschap der Menestriers opkwam. In de Nederlanden werden verscheidene gezellen wegens diefte en andere misdaden geregt. Dit waren de teekenen des ondergangs

{==427==} {>>pagina-aanduiding<<}
van eenen staet van zaken, waervan deze verbasterde kunstenaers de laetste uitdrukking waren.
Het eigenaerdig leven van den Spreker, Zegger of Gezel geeft eene genoegzame verklaring waerom deze geene lange dichtstukken opsneed. Die eer was voor den zittenden dichter, aen eenig vorstelyk hof of een voornamen edelman gehecht. Hy heette dan ook by uitnemendheid dichter, schoon het niet zonder voorbeeld is dat hy in die hoedanigheid ook spreker werd genaemd. Ons zyn de werken van onderscheidene sprekers bewaerd gebleven, bestaende in sproken of vertellingen, fabels, hekeldichten, allegoriën en minnedichten, geschreven onder de meest verschillende invloeden des geestes, voor den adeldom gelyk voor het klooster, voor de burgery en zelfs voor den laet en den lyfeigene. Onder de zwervende dichters die vóor Maerlant leefden, zyn er weinig die hunnen naem der nakomelingschap hebben overgelaten: zy schynen niet minder zorg besteed te hebben om zich te verbergen, dan de schryvers van groote heldendichten, als of er vóor den zegeprael der burgery geene verdienste bestaen hebbe in vlaemsche dichter te zyn. Eerst in de veertiende eeuw ziet men de namen verschynen van Augustijnken, van Lodewike, van Jan van Hollant, van Jan Dille, van Colpaert, van Pieter van Iersele, van Willem van Hildegaertsberge, van Baudewijn Van der Loren. Deze laetste was tyd- en stadgenoot van Filips van Artevelde, en waerschynlyk een wapenbroeder van den beroemden Ruwaert. Het was een brandende borst, enkel voor vaderland en vryheid levende, een dichter in den verheven zin des woords, steeds op het spoor van ongebaende wegen, waer hy met geluk op voorttrad. De zoo geleerde als werkzame Ph. Blommaert heeft een gedeelte van Van der Loren's dichtstukken aen het daglicht gebragt.
Onder de Nederlandsche sproken bestaet er eene verzameling onzer aendacht overwaerdig; der Minnen loep. Het is eene verzameling van by de vyftig mingevallen, waeraen de schryver een zeker geheel heeft weten te geven met dezelve volgens den graed der min te rangschikken. Hy neemt namelyk vier graden van min aen: onverstandige min, edele reine min, ongeoorloofde min en geoorloofde

{==428==} {>>pagina-aanduiding<<}
min. De Minnen loep, waervan de dichter is Dirk Potter, een vermoedelyk edelman, is verre van eene bloote sprokenverzameling te wezen: de schryver heeft zyn verhalen met belangryke opmerkingen weten te verryken; hy vergelykt onderling de verschillende graden van liefde en onderzoekt er de waerde van. Als zoodanig behoort deze verzameling tot de leerdichten, en kan de schryver beschouwd worden als de voorlooper van Houwaert en Cats, zelfs als het midden houdende tusschen deze twee leerdichters en den schryver van de Rose, dat zinnebeeldig gedicht, hetwelk in de middeleeuwen zoo veel gerucht maekte en de eer genoot van uit het fransch, waerin het oorspronkelyke geschreven is, in de meeste europeesche talen, ook in het nederlandsch, te worden overgebragt.
(Wordt voortgezet).
F.A. Snellaert.







{==429==} {>>pagina-aanduiding<<}

De stopnaelde,


vertelsel van Andersen,


Onmiddellik uit het deensch vertaeld 1.

Daer was eens eene stopnaelde, die was zoo fyn, dat ze zich inbéldde dat ze eene naeinaelde was.
‘Ziet maer toe, wat ge vasthoudt!’ zeide ze tot de vingers, die heur opnamen. ‘Verliest me niet! val ik op den vloer, dan ben ik in staet van nimmer wedergevonden te worden, zoo fyn ben ik.’
‘Daer is middel toe!’ zeiden de vingers, en ze klemden haer om 't lyf.
‘Ziet je, ik kom met myn gevolg!’ zei de stopnaeld en ze sleepte 'nen langen draed achter zich, maer hy en had toch geenen knoop.

{==430==} {>>pagina-aanduiding<<}

De vingers stuerden de naelde juist tegen der keukenmeid pantoffel, waer het overleêr van gescheurd was en nu moest samengenaeid worden.
‘Dat is een gemeene arbeid!’ zei de stopnaeld. ‘Ik en ga er nooit door, ik knak, ik knak!’ - en waerlik knakte ze. ‘Heb ik het ni' gezeid?’ voer ze voort, ‘ik ben te fyn!’
Nu en deugt ze tot niets, meinden de vingers, maer ze moest toch dienen; en de keukenmeid liet lak op haer druppen, en stak ze van voren in heuren halsdoek.
‘Zie, nu ben ik eene borstnaelde!’ zei de stopnaeld, ‘ik wist immers dat ik tot eere zou komen. As men iet is, dan blyft men altyd iet!’ en zoo loeg ze inwendig, want men kan nooit uitwendig aen eene stopnaeld zien, dat ze lacht. Ze zat er nu zoo fier, als of ze per koets reed en zag styf naer alle kanten heen.
‘Mag ik de eer hebben te vragen of ge van goud zyt?’ vroeg ze de knopspelde, die heure naburinne was. ‘Ge hebt een schoon uitzien en een eigen hoofd, maer klein is het toch! Ge moet zien dat het wast, want niet ieder een kan op het uiteinde gelakt worden!’ en zoo verhief zich de stopnaeld zoo hoogmoedig in de wereld, dat ze van den halsdoek in de gote viel, juist als de keukenmeid uitspoelde.
‘Nu gaen we op reis!’ zei de stopnaeld, ‘als ik maer ni' weg en blyve!’ maer ze bleef weg.
‘Ik ben te fyn veur deze wereld!’ zei ze, terwyl ze in de straetgote zat. ‘Ik heb myn goed bewustzyn en dat is altyd een klein vergenoegen!’ en zoo hield de stopnaeld zich rank en verloor heure goede humeur niet.
En er zeilde allerlei over haer heen, pinnen, stroohalmen, gazettensnippertjes. ‘Zie, hoe ze zeilen!’ zei de stopnaeld. ‘Ze 'n weten niet wat 'er onder hen stékt. Ik steke, ik zit hier. Zie, daer gaet nu eene pinne, die denkt op geen ander ding in de wereld dan op “pinne” dat is op haer zelve. Daer zwemt een stoohalmken, zie hoe het zwaeit, hoe het draeit! Denk niet zoo zeer op di zelven, jongen, du kost di tegen de steenen stooten! - Daer zwemt eene gazette! Vergeten is wat 'er in staet, en toch verbreidt ze zich! -

{==431==} {>>pagina-aanduiding<<}
Ik zitte geduldig en stil; ik weet wat ik ben, en wat ik ben blyv' ik!’
Eens was er iet, dat overheerlik en schoon digt by heur glanste; ze meinde dat het een diamant was, maer het was eene fleschscherve; en daer ze blonk, zoo sprak de stopnaeld tot dezelve, zich als borsnaelde te kennen gevende: ‘Ge zyt zeker een diamant?’ - ‘Ja, ik ben iets zoodanigs!’ En dus waende de eene van de andere, dat ze waerlik kostbaer was; verder spraken ze over de hoogmoedigheid der wereld.
‘Ja, ik heb in een doosken by eene juffrouw gewoond,’ zei de stopnaeld, ‘en die juffrouw was keukenmeid; ze had aen ieder hand vyf vingers, maer iet verwaend en ydel, gelyk die vyf vingers, heb ik myn leven ni' gekend; ze waren maer daer om me te houden, me uit het doosken te nemen en weêr in 't doosken te leggen!’
‘Was er glans by hen?’ vroeg de fleschscherve?
‘Glans?’ zei de stopnaeld, ‘neen, daer was hoogmoed! Ze waren vyf broeders, alle geboren vingers; ze hielden zich rank en by elkander, schoon van verscheiden lengte; de zwaerlyvigste van hen: Duimeling, was kort en dik; hy ging buiten de rei en zoo had hi maer éénen knak op den rugge; hy kost maer éénen keer bukken, maer hy zeide: wierde hy van eenen mensche afgehouwen, dat de heele mensch dan veur den krygsdienst verdorven was. Lekkepot kwam in zuet en zuer, wees op zon en maen; hy was het die neep, als ze schreven. Langeman zag de anderen over het hoofd; Goudbrand ging met eenen gouden ring aen de mage, en klein Peetje Speelman deed zyn leven niks en daer was hi fier op. Prael was dat alles en prael bleef het, en zoo ging ik in de gote!’
‘En nu zitten we en glinsteren,’ zei de glasscherve. In dit oogenblik kwam 'er water in de gote, het stroomde over alle randen en voerde de glasscherve met zich weg.
‘Zie, nu wordt die op de been geholpen,’ zei de stopnaeld, ‘en ik blyf zitten; ik ben te fyn, maer dat is myne trotschheid en die is achtensweerdig,’ en dus zat ze rank en styf en had menige gedachten. ‘Ik zou bekants gelooven dat ik van eenen zonnestrael geboren ben, zoo fyn ben ik, en het schynt me ook, dat de

{==432==} {>>pagina-aanduiding<<}
zonne me altyd onder 't water opzoekt. Ach! ik ben zoo fyn, dat myne moeder me ni' en kan vinden. Had ik nog myn oud oog, dat borst, zoo geloove ik dat ik weenen kost! - Al en deed ik het toch niet - weenen is ni' fyn!’
Eens dages zaten er eenige straetjongens aen de gote, die schraepten en raepten om oude nagels, muntstukjes en iets dergelyks te vinden. Dat was zwynery, maer het was toch hun vermaek.
‘Ay!’ schreeuwde er eene; hy had zich aen de stopnaeld gesteken. ‘Wat een slecht vondje?’ - ‘Ik ben geen ventje 1, ik ben eene juffrouw!’ zei de stopnaeld, maer niemand hoorde het. Nu was het lak weggevallen en ze was zwart geworden; maer zwart maekt dunner, en zoo waende ze dat ze nog fyner was dan te voren.
‘Daer komt een eijerschale gezeild!’ zeiden de jongens, en ze staken de stopnaeld in de schale vast.
‘Witte muren en gy zelve zwart,’ zei ze toen tot zichzelve, ‘dat kleedt goed! Zóó kan men me toch zien! - Als ik maer de zeeziekte ni' en kryge! want anders knak ik me zelve!’ - Maer ze 'n wierd niet zeeziek en ze 'n knakte zich niet. ‘'t Is toch goed tegen de zeeziekte eene staelmage te hebben, en zich altyd te herrinneren dat men wat meer dan een mensch is! Nu is het over, hoe fyner men is, hoe beter men uithouden kan. ‘Krak!’ zei de eijerschael; er reed een zwaergeladen wagen over haer. ‘Ay, hoe het klemt, hoe het nypt!’ zei de stopnaeld, ‘nu word ik toch zeeziek! Ik knak! ik knak! maer ze 'n knakte niet, al overreed haer een heele wagenlast, ze lag nog zoo lang als ze was - en ze kan daer blyven liggen.
Van den Hove.






{==433==} {>>pagina-aanduiding<<}

Licht.

(Een Fragment.)


Licht! - 
Wat is licht? 
............ 
Diepten der hemelen, 
Diepten der zeeën, 
En gy, o aerde, 
Antwoordt my, antwoordt my, 
Wat, wat is licht? 
 
Ziet! - 
Als het daegt in het Oosten, - dan juicht 
Gy heemlen; dan tintelt van vreugd 
Het grondeloos blauw uwer sferen; dan kleedt 
Gy de wiegende wolken in purper en goud; 
En gy bloost: - 
Liefelyk bloost gy, 
Gelyk eene maegd, 
Die den beminde 
Van verre ziet komen, 
Glansend van liefde 
Ziet komen tot haer! 

{==434==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ziet! - als het daegt in het Oosten - de zee: - 
Uit den afgrond des afgronds 
Ruischt er een liefdegemurmel; - en grootsch 
Glimlacht de onmeetlyke vlakte! 
 
En de aerde: 
Hoor! - als de morgen, 
Met zyne lippen, 
Zyn lippen van roozen 
Haer wakker kust, - 
Hoor wat een hymne er dan opstygt van de aerde! 
Duizend miljoenen van zielen 
Zingen: wees welkom, o licht! 
Bosschen en bergen en dalen, 
En stroomen en beken, 
En alle de ontwakende vogelen, 
En alle de ontluikende bloemen 
Zingen: wees welkom, o licht! 
 
Aerde, zee en hemel, 
Gy die juicht van vreugde, 
Als het licht verschynt; 
Aerde, zee en hemel 
Weet gy dan wat licht is? 
 
Zeg - is 't geen weêrschyn der levende glansen, 
Waer de englen hierboven, 
Op dryven, op wiegen? 
Is het Gods adem niet, 
Die albezielend 
De schepping omruischt? 

{==435==} {>>pagina-aanduiding<<}

Is 't zyne goedheid niet? 
Is 't zyne liefde niet? 
.................. 
Ja! - zyne liefde, 
Die in den beginne, 
Door 't eindeloos duister, 
Haer vleugelen uitsloeg over 't heelal; 
Ja, zyne liefde, 
Die iederen morgen, 
Over 't heelal nog haer vleugelen uitbreidt; 
Zyn liefde die, wakend, 
Gelyk eene moeder, 
Heur schepselen gâslaet, 
Heur schepselen koestert? 
Zeg - is het licht niet de liefde van God? 
.................................... 
.................................... 
 
J. VAN BEERS. 







De denneboom.


De kruiden der heide, 
De bloemen der weide, 
De beken der dalen, 
Zy blinken en stralen, 
Zy glinstren zoo schoon als de jeugdige dag, 
En schenken my allen een vriendelyken lach. 
 

{==436==} {>>pagina-aanduiding<<}

De heersters en struiken 
Die nedrig ontluiken, 
De beuken en eiken 
Die hemelhoog ryken, 
Zy allen, zy zien me zoo gulhartig aen, 
Als konden zy werklyk myn liefde verstaen. 
 
Maer droevig en duister, 
Met uilengefluister, 
Met dreigende dolken, 
Verheft in de wolken 
Een hobblige den het afgryselyk hoofd, 
Als wenschte hy al myne vreugde gedoofd. 
 
‘Wat heb ik misdreven 
In 't jeugdige leven, 
Dat gy maer alleenig 
Zoo wreed zyt en steenig, 
Dat nimmer een lachje, dat nimmer een lonk 
Op my, die u tederlyk minne, nog zonk?’ - 
 
‘Niets hebt ge misdreven 
In 't jeugdige leven, 
'k Ben droevig alleenig, 
Niet wreede, niet steenig, 
Maer 'k wacht nu de byl en de zaeg en de schaef, 
Ik wacht dat men u in myn harte begraef?’ 
 
J.M. Dautzenberg. 









{==437==} {>>pagina-aanduiding<<}

Boekbeoordeelingen.

Nederduitsch letterkundig jaerboekje voor 1848. Vyftiende jaergang. Gent, gebroeders Michiels. 176 en VII blz. in-12o.


Muzenalbum (,) letterkundig jaerboekje voor 1848. Zesde jaergang. Antwerpen. J. Deleau-Van Assche. 1848. 167 bl. in-12o.

Over eenige dagen bevond ik my in gezelschap van een gryzen letterkundige en eene jeugdige freule, die zich van tyd tot tyd nog al eens aen de zonde van rym of proza schuldig maekt; doch die nooit de overgroote vermetelheid had, hare inderdaed keurige lettervruchten, aen het publiek aen te bieden. Het gesprek viel op het Jaerboekje. Ik bad ootmoedig daeraen geen deel te moeten nemen, als hebbende weinige der stukken gelezen. Ik verloor nogtans geen enkel hunner bemerkingen uit het geheugen: later ondervond ik dat hun oordeel allezins het myne werd, en ik dacht dat het misschien niet onaerdig zoude zyn, indien ik het gesprek, voor zooveel ik het my herinnerde, in plaets van myne gewoone, drooge, styve recensie aen de lezers van het Taelverbond mededeelde. Lezers, zoo het u genoegen doet, moogt gy er kennis van nemen.
- Mejuffer, hoe vindt ge den vyftienjarigen gentschen kleine?
- Het schynt me dat hy, ofschoon in verdiensten niet afnemende, niet veel in waerde aengroeit. Sints drie-vier jaer is hy niet merkelyk gegroeid.
- Zoo wil het dikwils de natuer, mejuffer. In de jongelingschap blyft men nog al eens eenen ruimen tyd stilstaen, om daerna den vollen scheut te krygen; en dit zal, hoop ik, met den gentschen knaep het geval zyn. - Wat zegt ge van vriend Van Duyse? heeft hy onzen kleine niet wel begiftigd?
- Inderdaed: Ten tienen 's avonds is een zeer lief stukje; maer het hadde my nog meer bevallen, zoo Tollens insgelyks in dien aerd niet had geschreven. Ten tienen 's avonds munt in het algemeen uit door naïef

{==438==} {>>pagina-aanduiding<<}
huiselyk gevoel, eenvoudig (iets wonderlyk by dien Dichter) uitgedrukt. Op enkele plaetsen straelt echter de oude Van Duyse te veel door. Voor het volgende heb ik te lang moeten verwylen:

Want zoo menig kindje moest 
Hongrig slapen gaen; 
Voor hem rees, noch rypte de oegst 
By des Landes traen. 


- En Breidel?....
- Over die vaderlandsche poëzy, moogt gy zelf oordeelen. Ik geloof dat gy in uwen tyd ook nog vaderlandsche verzen gemaekt hebt. Al het geronk van die Stoomkoets-Breidel verbystert my te zeer de zinnen.....
- Dat doet u weinig eer aen, mejuffer. Doch zoo gaet het in onze eeuw: wanneer dichters der vaderen roem durven bezingen, en de edele borst van hoogmoed over de groote daden onzer vaderlandsche helden voelen zwellen, dan wordt hunne geestdriftvolle poëzy voor uitzinnig geraes genomen, dan verbysteren zy de zinnen der vrouwen, - en vele mannen zyn in dit geval vrouwen.....
- Waar heenen, Amaril, waar heenen? 1
Waer loopt ge, vriend, met die Stoomkoets heen. Dàt juist heb ik niet verdiend. Ik heb immers den Leeuw van Vlaenderen van Conscience wel met geestdrift gelezen, en daer was toch ook spraek van onzen grooten Breidel. Maer de stoomkoets van den heer Van Duyse schuifelt my doof, vergeef het my, dat ik het zeg. Ik kan zoo weinig de stemmen onderscheiden die uit dien stoom opstygen! kunt gy.....?
- Gy oordeelt al te streng. Zeker is het stuk verre van de noodige eenvoudigheid te bezitten: er zyn echter schoone verzen in, en.....
- Maer, laet, in Gods naem, die Stoomkoets voortkuchen. Laet ons liever een oogenblik de aendoenlyke Wiege van een kind des armen, van den heer Van Beers beschouwen. Dat heet eenvoudig zyn! Ik weet niet, maer ik heb dat stuk al gelezen en herlezen, en ik geloof dat ik het nog dikwils zal lezen, en dat het my nooit zal vervelen. Hoeveel vrouwen zal dit gedicht hebben doen weenen. Er zyn van die dichters welke, wanneer zy naïef zyn willen, onmiddelyk in het gemaekte vervallen: by den heer Van Beers heeft zulks nimmer plaets. By hem is alles gevoelvol, natuerlyk. De wiege van een kind des armen, is voorzeker een der schoonste gedichten van het jaerboekje. Hoe hertnypend is de tegenoverstelling van dien gerusten lachenden engelenslaep van het arm kindje, met de hevige

{==439==} {>>pagina-aanduiding<<}
smarten die het in later tyden wachten! Zyt gy niet koud geworden by de volgende voortreffelyke brok:

	IV.
Maer, arme menschen lyden zoo veel pyn, 
Dat zy al spoedig oud en krachtloos zyn; 
Dat zy al spoedig de oogen mogen slaen 
Op 't einde van hun jammervolle baen. 
Maer, - arm en oud zyn, - en geen kracht in 't lyf 
Meer hebben; - maer - daer zitten, - stram en styf, 
Alleen nog door de smart aen de aerde vast, 
Aen andren, aen zich zelven slechts tot last, 
En koû en honger lyden; en misschien 
Rond zich zyn kindren, zyn kindskinderen zien 
Die koû en honger lyden; - en een hart 
Een moederhart bezitten, dat hun smart 
Nog dieper voelt dan eigen lyden - en 
Ja, - hooren, hooren, uit den mond van hen 
Die men zoo lief heeft: ‘Hemel wat leeft toch 
Die oude lang!’ - en nog niet kunnen, nog 
Niet mogen kruipen uit dit aerdsche slyk - 
O! God! hoe yselyk! hoe yselyk! 
 
En - kind - dat is de toekomst die u wacht, 
Ja, - en toch slaept gy op uw stroo en lacht! 


Zulke dichters hebben wy in geen groot getal.
- Dit is waer; doch my dunkt dat gy zoo wat ingenomen zyt voor den heer Van Beers: gy hadt ook wel mogen zeggen dat zyne verzen te veel gekapt zyn en te dikwils overspringen.
- Dit is mogelyk. Maer dit moet ge me vergeven: daer ken ik, eenvoudig meisje, weinig van; doch ik moet in allen gevalle doen opmerken, dat ik zulke verzen liever heb dan degene die op het Catsiaensche
traralderaldera, traralderalderire
geschoeid zyn.
- Ja, maer er zyn palen in alles. Wilt ge hierin een tegenhanger, neem dan de verzen van den heer Blieck: aen antwerpen. Die verzen, als verzen beschouwd, zyn onverbeterlyk. Geen belgisch dichter voert zoo als de heer Blieck den schepter over de dichterlyke spraek. Het onderwerp is ook verre van onbeduidend te zyn: het godsdienstige vak is de aerd, dien de heer Blieck zich verkoren heeft, en men duide

{==440==} {>>pagina-aanduiding<<}
hem dit niet ten kwade: trouwens er is plaets in onze letterkunde voor alle gedachten, voor alle overtuigingen, en ik ken den heer Blieck te lang en te wel om een stond aen zyne opregtheid en wezenlyke godsdienstigheid te twyfelen.
- Mag ik nu ook een woordje over den heer De Laet zeggen. Die Dichter leverde immers vroeger lieve versjes: ik ben blyde dat hy op onzen kleinen Gentenaer niet meer boos is. Vindt ge ook niet dat zyn Diva Pax niet in den aert is zyner vroegere stukken: voorheen hield hy zich meer bezig met sentimentele poëzy: thans toont hy zich meer bespiegelend-beschryvend. Dit Diva Pax deed my droomen: alles krygt daerin leven en gevoel:

'k Weet het. Ge leeft arme Woud 
Lydt ende klaegt - daer Ge leeft. 
............ 
'k Weet het. Ge leeft, arme Meer - 
Stryd ende lydt, - daer Ge leeft. 
........... 
Neen! Maer Ge leeft arme Berg, - 
Lydt ende zucht - daer Ge leeft - 
........... 


Zulke poëzy is geene alledaegsche poëzy. Er ligt nogthans eene zekere eentoonigheid over heel het stuk, die ik, zoo ver het my van vroeger heugt, by dien dichter nooit aentrof.
- Wel, die vloeit voort uit dit tweehonderdtal kleine en onafgebroken op dezelfde wyze elkander volgende rymlooze verzen, en uit de byna telken male overeenstemmende viervoudige beschouwing van Woud, Meer, Berg en Heide. De vorm vooral van dit stuk is kunstig, - ja te kunstig: poëzy mag toch geene bloote kunst worden, het gevoel moet de hoofdzaek blyven. Vyand van archaïsmen ben ik geenszins; doch zy mogen niet te overvloedig zyn, anders brengen zy gemaektheid voort, en nooit mogen zy onverstaenbaer zyn. Daerom heb ik niet veel met het volgende versje op:
Dien ge milddadig verspendt 1.
- Daer zit ge, vriend lief, weêr op uw stokpaerdje. Hadt gy ons liever wat over de vertaling Het lied van het finnisch landmeisje gezegd! Voor my, ik zie niet gaerne vertalingen in jaerboekjes. Daerom las ik met meer genoegen: de Allegorie de Maend April, en de arme Wever van vrouw Courtmans; het laetste vooral is eenvoudig en gevoelvol.
- En zingen zegt gy ook door den heer Heremans.......

{==441==} {>>pagina-aanduiding<<}

(Ja, lezers, ge kunt wel denken dat ik het gevoelen myner beide gezellen over de vlaemsche vloeken die ik zelf over de ontaerde Vlamingen heb uitgesproken, niet zal mededeelen. Leest gy zelven myne verzen en oordeelt ze. De heer Peeters wacht u.)
- De heer Peeters slaegt toch wel in die versjes. Zyn Theresia is zoo aengenaem, zoo mymerend, zoo melancolisch als een der liefste stukjes uit zynen Meibloesem. Welke verscheidenheid van nuancen in de schildering! Welke rykdom van kleuren! Hier bewondert men al de pracht die de lente kan ten toon spreiden, en daer.... ik mag u dit immers wel lezen?

	VII.
De gele blaedren vielen op de wegen 
En rolden, van de winden voortgejaegd; 
Geen lied meer in het veld - de vooglen zwegen; 
De bloemen waren allen weggevaegd; 
De zwaluw snelde heen naer andre luchten; 
De winden vlogen met vervaerlyk zuchten 
In 't eenzaem woud gelyk een droef geween; 
De rym viel reeds des nachts op dak en boomen - 
De sombere November was gekomen 
En voerde schrik en duister voor zich heen. 
 
Theresia zat in heur woon - er brandde 
Op 't gladde tafelblad een koopren lamp. 
De kronkelende vlamme gaf den wande 
Een bleeken glans en spreidde een dunnen damp. 
Een boek lag voor het meisjen opgeslagen - 
Waerop heur saêmgevouwde handen lagen - 
Het oog werd door den fraeijen druk gestreeld - 
Men las op 't geelend blad: der dooden beden; 
En boven was een plaet in hout gesneden 
Waerop een naer geraemte stond verbeeld. 
 
Het kind had haren boek soms toegeslagen 
En luttel tyds daerna ontsloot ze 't weêr - 
En zie - 't is wonder, ja, maer altoos lagen 
Dezelfde beden voor haer blikken neêr. 
Zy zag het niet, het gaet met onze droomen 
Als met de vliet wier water vry moet stroomen, 
Des meisjes oog bezag den schoorsteen strak: 
Zy zag twee kroonen aen een nagel hangen 
Wier frisschen glans de dorheid had vervangen: 
Ze droomde lang tot dat zy eindelyk sprak: 



{==442==} {>>pagina-aanduiding<<}

En die opvolgelyk lachende en treurende natuer, die blyde pracht en die doodsche rouw zyn met den gang des verhaels in bewonderlyke harmony. Hoe fraei, niet waer?
- Ja, ja! Doch zie eens, juffertje:

Het kind had haren boek soms toegeslagen 
En luttel tyds daerna ontsloot ze 't weêr. 


De heer Peeters mogt daerop zoo wel als op het overdryven in het lied van Theresia (II) waer deze over de blondlokkige maegd Muziek handelt, acht geven.
- o Gy ellendige vitter! nec plus ultra. - Verder: het lezen van des heeren Boone 's Nachts op 't Kerkhof verschafte my zoo veel vermaek niet, als zyn Nacht van verleden jaer.
- Ik geloof het wel: een lieu-commun, alhoewel schoon ingekleed, blyft steeds een lieu-commun. En Dautzenberg?
- Die verandert nooit: altyd bevallig, altyd eenvoudig en gevoelvol. Huiselik Geluk en Avondaendacht blinken in het jaerboekje als twee kleine, maer reine pareltjes.
- De germaensche Blommaert is als de tegenvoeter van den teederen Dautzenberg: het element zyner muze is de stille natuer noch de zalige vreemdzame haerd: zy heeft voor zich het krygsrumoer van volkeren en vorsten, den ganschen ouden duitschen sagenkreits. Mogte de verdienstelyke vertaler van menig oud fragment, eens de laetste hand slaen aen het omwerken van eene heele heldensage: zyne uitgebreide kennissen maken hem daertoe boven anderen bekwaem.
- Zyt ge geen liefhebber van uiterlyke welsprekendheid, en gaet ge nooit voor prys deklameren? Zoo ja, dan moet ge de heeren Rens en De Vos dank weten: zy hebben gezien dat men het publiek op pryskampen van uiterlyke welsprekendheid dikwils met het verhalen van dertig mael hetzelfde stuk in slaep wiegt, en zy schreven de eerste De Graef van Hoorne, in de gevangenis voor zyne onthoofding, en de tweede de Wanhoop. Daerover zullen onze vrienden Laureaten Van Hoorebeke en Schollaert wel te vreden zyn: het is nieuws en dit mael goeds in hun repertorium.
- Maer ge zwygt volstrekt over de byzonderste bydragen van den verzamelaer. De Moeder, alhoewel met het gewoone gebrek van den dichter: koudheid, behebd, laet zich wel lezen. Ik verkies boven zyne Moeder, zyne zalige dood, naer Stöber. Ja zulke vertalingen van dusdanige fraeije stukjes zyn overal, en zelfs in jaerboekjes op hare plaets.
- Ik weet niet, maer de heer Boucquillon schynt me dit jaer zoo wel niet geslaegd te zyn. Zyn Stella is met een al te nevelig kleed omwonden, en dat daerenboven wat te zeer op hetgene zyner vroegere Stellas trekt. Ik zou dien verdienstelyken Dichter meer verscheidenheid aenraden.
- De heer De Potter, heeft jaren lang gezwegen: het is onverschillig

{==443==} {>>pagina-aanduiding<<}
aen welk gelukkig toeval de vlaemsche lezer zyn Damon en Pinthias (Pythias?) te danken heeft: ik heb hem als een ouden vriend met genoegen ontmoet.
- Ik lees toch liever Schillers ballade die Bürgschaft, op hetzelfde onderwerp: wel is waer, de aert van behandeling is gantsch verscheiden.
- Maer iets dat ik van u onbegrypelyk vindt, mejuffer, is dat ge onze puikdichteresse vrouwe Van Ackere, zoo maer volkomen in het doodboek laet, al ware zy uwer aendacht geenszins waerdig; en toch schonk zy ons iets meer dan eene idylle. Zy bezong de Kinderkribbe, die heilzame instelling onzer over beschaving en broederlykheid wel eens wat te luid pochende eeuwe waerdig.
- Inderdaed, ik verdien die berisping. Vrouwe van Ackere doet onzer kunne eer aen. Eene moeder alleen kan de Kinderkribbe naer waerde schatten en bezingen. Zulke dichten bevallen my meer dan romancen op de bleeke teedere maen of liedjes op een snelvlietend beekje. Poëzy, die in het werkelyk leven grypt, ontbreekt maer al te veel in onze literatuer. - En hiermede geloof ik genoeg over de verzen gepraet te hebben. Het begint my reeds te vervelen.
- En gy zoudt Rogghé en Wouters zoo maer overslaen;
Nein! so entkommst du nicht 1!
- Wat zyn dat voor nieuwe namen? Die Rogghé en Wouters hebben veel aenleg, niet waer? Rogghé vooral zal een uitmuntend dichter worden. Moet ik nu nog over Van Boekel spreken.
- Och neen! van den Dichter des Dichters ontsla ik u.
(Ik geloof, lezers, dat onze recensent en recensentin hierin een grooten misslag begaen hebben. Hoe, zy durven den grootsten man van België opzettelyk, met een medelydend stilzwygen, voorby gaen! Ik vind my in myn geweten gedwongen hunnen onbezonnen misslag te herstellen.
Dichter Van Boekel, gy moogt het weêral hoog opnemen, en my er nogmaels tigerachtige epigrammen in uwen uitstekenden volksalmanak voor naer het hoofd werpen, doch ik moet u ronduit zeggen in uwen Dichter trof ik alleen ellendige rymelary, holklinkenden rimram, ydel woordengegons, en geene enkele gedachte aen. Hoe lang zult gy, Rymer Van Boekel, in uwen overmoed nog uitroepen:

Door kracht van heylloos rijmen 
Bekommer ik de Zon. Ik doe de Maan bezwijmen 
Dat zy haar doodverw zet 2. 



{==444==} {>>pagina-aanduiding<<}

Denkt gy dan dat het publiek altyd zoo geduldig zal zyn uwe ronkende charlatanspreuken te lezen? Ja driemael heilig is de dichter, groot en heilig is zyn taek 1; doch gy zyt geen dichter; of bestaet de heiligheid van de zending eens dichters in woorden uit te kramen, im armzalige puntdichten tegen achtbare persoonen te maken? En nogtans zou dichter Van Boekel willen hebben, dat wy ons allen voor zyne rymelary op de knien wierpen en uitbazuinden, daer wy den heiligen schedel van den magtigen Van Boekel, zouden aentoonen:
Nature may stand up


And say to all the world: this is a man 2.
o Van Boekel! o miskend genie! gryp de lier en zing uwe hateren doof:
Man hat mit Euch ein schändlich Spiel getrieben 3.
En daermede, waerdige uitgever van den Volksalmanak en medearbeider van den eerroovenden Vaderlander, (tot op een ander keer.)
- Met de proza is het nog al goed gelegen.
- Anna van vrouwe Goutier is wel geleid en geschreven; jammer dat het verhael zelf wat alledaegsch is.
- Voor twee centen meer, is niet zoo als het de onbekende schryver wil doen aenzien, een tegenhangsel op de grondgedachte van Zetternams verhael Voor twee centen minder, dat ge welligt in het Taelverbond gelezen hebt. Het is enkel een rugsteunend bewys van het stelstel van den heer Zetternam dat de bazen vroeger beter waren dan hedendaegsch; dat de vrye concurrencie den werkman dieper en dieper in de ellende dompelt. Voor het overige, onder een letterkundig opzicht beschouwd, is Voor twee centen meer, een allezins voortreffelyk verhael.
- De heer Zetterman is in zyne Liefde buiten zyn gewoonen trant gegaen: voorzeker heeft hy willen toonen dat al zyne beelden geene noodlottig zwarte, afschuwelyke beelden zyn moeten. Daerom beval het my ook meer.
- Zeker moet het meer bevallen; doch op het veld der sociale romantische verhalen is de heer Zetternam meer op zyne plaets. Ik vind er ook te lang getrokken beschryvingen in. - En hier mede uit.
(Het gesprek was ten einde. In de toekomende aflevering zal ik den lezeren van het Taelverbond iets dergelyks over den Muzenalbum mededeelen.)

Gent, 2 Maert, 1848.
J.F.J. Heremans.



{==445==} {>>pagina-aanduiding<<}

Kunst- en letternieuws.

LETTERKUNDIGE WEDSTRYDEN. - I. De maetschappy van vlaemsche letteroefening, met kenspreuk: De tael is gansch het volk, te Gent, stelde, by prysvraeg van den 12 mei 1847, ter behandeling tegen den 1n dezer, voor: Een nederlandschen zedenroman uit den tegenwoordigen tyd. - Vier uitgebreide werken, die elk ten minste 150 bladz. druks in-8o, zouden beslaen, zyn ingekomen, namelyk:

No 1.Arm en Ryk, of de geschiedenis van twee huisgezinnen. Kenspreuk: Geluk, wie durft op u nog hopen?

No 2.Mynheer Luchtervelde, waerheden uit onzen tyd. Kenspreuk: Salus populi suprema lex.

No 3.Vlaenderen gedurende 1845-46, 1846-47. Kenspreuk: Uit liefde tot de moedertael.

No 4.De vlaemsche Burgervrouw. Kenspreuk: La bourgeoisie est la conservatrice des moeurs.


De commissie van beoordeeling in de Maetschappy: De tael is gansch het volk, bestaet uit de heeren F. Rens, voorzitter, F.A. Snellaert, bestuerlid, jonkheer Ph. Blommaert, baron Julius De Saint-Genois en J.F.J. Heremans werkende leden des genootschaps.
II. Men weet dat de Koninglyke Maetschappy van Rhetorica, De Fonteinisten, dit jaer haer viereeuwig bestaen luisterryk zal vieren. Te dier gelegenheid schreef zy, onder anderen, een letterkundigen wedstryd voor het opstellen van tooneelstukken, gedichten en redevoeringen uit. Gunstig, buiten alle verwachting, is vooral de pryskamp voor het eerste dier vakken uitgevallen, waervan men zich by het lezen der volgende opgave, zal kunnen overtuigen.
De Maetschappy heeft, op den bestemden tyd en wel voor den 1n maert, de volgende stukken op de door haer uitgeschreven prysvragen ontvangen.
Eerste afdeeling. Een oorspronkelyk drama of treurspel, van drie tot vyf bedryven, waervan het onderwerp aen de Belgische geschiedenis moet ontleend zyn.

1.Een Treurspel in Vlaendren, drama in vyf bedryven, onder kenspreuk: Curae leves loquuntur: ingentes stupent.

2.Jan Hyoens en Gysbrecht Matthys, of Haet en Wraek, historisch drama in vyf bedryven en acht tafereelen, onder kenspreuk: Voor Tael en Vaderland.

3.Pieter Lanchals, of de Opstand der Vlamingen onder Maximiliaen van Oostenryk, historisch drama, in vyf bedryven. Kenspreuk: Nimia libertas fit servitus (Bal. Grac.).

4.Baudewyn den eersten, Keizer van Constantinopel, tooneelspel in vyf bedryven en in negen veranderingen van theater. Kenspreuk: De theatersvertooningen doen ons klaer zien den handel en den gank van het menschelyk leven.

5.Eene bladzyde uit de geschiedenis van Belgie, treurspel in drie bedryven en in verzen. Kenspreuk: Steen tot opbouw van het vlaemsch tooneel.

6.Anna Hugonet, drama in vyf bedryven en zeven tafereelen, uit de vaderlandsche geschiedenis, gedurende de regering van Maria van Bourgonje (ten jare 1477). Kenspreuk: Tot eer van het vaderland.

7.Jan Hyoens, historisch drama in vier bedryven en zes tafereelen. Kenspreuk: Een echte Vlaming strydt voor zyne tael en zyn vaderland.

8.Kloekmoedigheid en Zusterliefde, of Maria van Braband, geschiedkundig

{==446==} {>>pagina-aanduiding<<}
tooneelspel, in vyf bedryven, in 1276. Kenspreuk: Geen wedstryd ooit van meerder prael, dan dien voor de eed'le moedertael.

9.Richilde, drama in vier bedryven en vyf tafereelen. Kenspreuk: La cause de la langue flamande est dans nos provinces la cause du peuple. (Flandre libérale, introduction, page 11).

10.Jan de vierde, historisch drama in vyf bedryven. Kenspreuk: Wee hem! die leest en niet ziet wat er op 't tooneel gebeurt.

11.Zannequin, tooneelspel, in drie bedryven en zeven tafereelen. Kenspreuk: Vlaenderen heeft ook zynen Leonidas.


Op den eersten maert, en dus een dag na het bepaeld tydstip voor het inzenden der stukken, zyn nog voor deze afdeeling ingekomen:

12.Menschenliefde, drama in vier bedryven. Kenspreuk: Zonder verbroedering geene vryheid, geen welzyn.

13.De Geus van Gent, drama in vier bedryven. Kenspreuk: Het tooneel is de school des volks.


Is nog ontvangen den 3e maert:

14.Childerik en Bastiana, of acht jaren ballingschap, heldenspel in vier bedryven, voorafgegaen door een voorspel. Onder kenspreuk: De zucht naer kunst is onweerstaenbaer.


De drie laetstgemelde stukken te laet ingekomen zynde, kunnen, volgens de beslissing van het jury, voor de uitgeloofde pryzen niet mededingen. Nogtans zullen zy afzonderlyk worden onderzocht en aenleiding geven tot het toekennen van eenen byzonderen prys, daertoe reden bestaende.


Tweede afdeeling. Een oorspronkelyk blyspel, met of zonder zang, van een tot drie bedryven, op onze zeden en gewoonten toegepast.
Op deze prysvraeg zyn de volgende stukken ingekomen:

1oMoeder Sneuk of het dubbel huwelyk, blyspel met zang in twee bedryven. Onder kenspreuk: Leve de vreugd.

2oDe verwarde schaking of de tweelingzusters en de tweelingbroeders, blyspel met zang, in twee bedryven en drie tafereelen. Kenspreuk: Om ons in de letterkunde met onze naburen gelyk te stellen, moeten wy onze moedertael beoefenen.

3oClara, blyspel met zang in dry bedryven. Kenspreuk:

Om den hemel te behagen 
Mag men geene menschen plagen. 



4.De roemzieke schilder, blyspel met zang, in twee bedryven. Kenspreuk:

De wereld is een speeltooneel, 
Elk speelt zyn rol en krygt zyn deel. 
 
Vondel. 



5.De Tooneelliefhebbers, of de pryskamp voor uiterlyke welsprekendheid. Kenspreuk: List tegen list.

6.Gentsche Zedeschets. Een bezoek op het vierde verdiep, blyspel met zang, in een bedryf. Kenspreuk: De menschen moeten lagchen.

7.De Foelard, eene zedenschets van onzen tyd; blyspel met zang, in drie bedryven. Kenspreuk: Adesso e sempre.

8.De bedrogene verleiders. Blyspel met zang, in een bedryf. Kenspreuk: De Fonteine spruit moed en leerzucht tot de kunst.

9.De Vlaemsche Leeuwin; blyspel in drie bedryven. Kenspreuk: Waerheid.

10.De gedaenteverwisselingen van Ovidius, blyspel met zang in één bedryf. Kenspreuk:
Vr. Wat is de hoop?


Antw. Eene deugd ende gave Gods...


Cathechismus.

11.Een domme Vent, blyspel met zang, in een bedryf. Kenspreuk: Het tooneel is de fakkel van verlichting.



{==447==} {>>pagina-aanduiding<<}

Derde Afdeeling. Poëzy. Een dichtstuk van niet min dan twee honderd verzen en ten onderwerp hebbende: De sedert vier eeuwen bestaende, en thans Koninglyke Maetschappy van Rhetorica de Fonteinisten, te Gent.
Slechts één stuk is ingekomen. Het voert tot Kenspreuk:
Dat de Fontane vliete,


Alst past bi apetite.
Na den bepaelden tyd is er nog een stuk op het zelfde onderwerp ontvangen, waervan de schryver verklaert niet ten wedstryde mede te dingen.
Vierde afdeeling. Proza. Lofrede op J.-F. Willems, in leven voorzitter der Fonteinisten.
De Maetschappy heeft drie stukken ontvangen: Het eene onder kenspreuk; Longa est vita si plena est. Seneca. Het tweede met: De muzyk is de blyde stem van God. En het derde met: Het leven van Willems was een voorbeeld van werkzaemheid, van geleerdheid, van moed en van burgerdeugd.
Lykrede van Vandevelde.

Tot regters voor de onderscheidene vakken van den letterkundigen wedstryd, door de Fonteinisten uitgeschreven, zyn benoemd, namelyk:

Voor het Drama:

De heeren Serrure, ondervoorzitter, Vervier, voorzitter der afdeeling van letterkunde. Van Parys, bestuerlid, Snellaert, Heremans, F. Rens, Ph. Blommaert, eereleden des genootschaps.

Voor het Blyspel:

De voorgemelde heeren Serrure, Vervier en Heremans, en de heeren Lemaire en Roegiers, werkende leden, Van Boekel en Van Duyse, eereleden des genootschaps.
Voor de Poëzy en Proza:

De voorgemelde heeren Serrure, Vervier, Heremans, Rens, Van Duyse, Snellaert en Blommaert.
III. Volgens ingevoerd gebruik, schreef het Vlaemsch Gezelschap te Gent, ook dit jaer een letterkundigen wedstryd uit, waerby elf, thans in beoordeeling zynde, stukken ter mededinging werden ingezonden. Er is op te merken dat dit genootschap meestal uit te Gent woonende jongelingen bestaet, die, vóór twee jaren, tydstip van deszelfs oprigting, zich met de nederduitsche letterkunde nog niet opzettelyk bezig hielden of zich tot de stille beoefening derzelve beperkten, zonder hunne voortbrengselen eenige openbaerheid te geven. Het zyn ook dezen die gewoonlyk mededingen; want de ouderen, overtuigd van de noodzakelykheid der aenmoediging, laten hun het strydperk vry. Wy hebben ons derhalve over den uitslag der medestreving dubbel te verheugen.
Wy laten hier de opgave der ingezonden stukken volgen, met aenmerking dat vooral diegene, in ernstig en luimig proza vervat van eene niet gewoone uitgebreidheid zyn, en dus van geestinspanning, overleg en aenhoudende werkzaemheid getuigen.

Ernstige Poëzy. - Vier stukken.


No 1.Eenige bladzyden uit het boek eens dichters. Kenspreuk:

Er staet my ook een kroon op 't hoofd, 
Een kroon van scherpe doornen. 



No 2.De Eik. Kenspreuk: Eenvoudig blyven is dat kunst?

No 3.De Vlaemsche Beweging. Kenspreuk: De hoop is myn leven.

No 4.De Starrenhemel. Kenspreuk: De Vlaemsche Beweging is geen ydel woord.



{==448==} {>>pagina-aanduiding<<}

Luimige Poëzy. - Twee stukken.


No 1.Keizer Karel en de Ezel. Kenspreuk; Zal ik geen luchtkasteel gebouwd hebben?

No 2.Zuchtjes van liefde. Kenspreuk:

'T is de liefde die voor goed 
My op heden zingen doet. 





Ernstige Proza. - Drie stukken.


No 1.Adof van Roekaert. Kenspreuk: Die een vlaemsch hart heeft strydt voor zyne tael.

No 2.Adelheide van Poelgeest, een verhael uit de XIVe eeuw. Kenspreuk: Ik doe wat ik kan.

No 3.Het Kind der armoede. Kenspreuk: Myn land is my niet te klein, J.F. Willems.


Luimig Proza. - Twee stukken.

No 1.Het Paleis der verbeelding. Kenspreuk: Zal ik geen luchtkasteel gebouwd hebben?

No 2.De bekeerde Zondaer, oorspronkelyk tooneel- en blyspel met zang, in een bedryf. Kenspreuk: Deze die van hope leeft, zal door honger sterven.


De stukken, by het Vlaemsch Gezelschap ingekomen, worden door het bestuer beoordeeld.

Verschenen werken.

Te Antwerpen, by P.-E. Janssens: Myne eerste zangen, door A. Snieders Jr. - 120 bladz. in-8o. Prys fr. 1.50.
- Te Gent, by H. Hoste: Gedichten van Nikolaas Beets. Tweede en veel vermeerderde druk. - 224 bladz. in-8o. Prys fr. 2.00, met gegraveerden titel.
- By de weduwe Gysdaele en zoon: Ridder Geeraerd, roman uit de middeleeuwen, en het Hellefeest, fantazy, door Pieter Geiregat. - 240 bladz. in-8o. Prys fr. 1.50.
- By dezelfde: Geregtigheid van Boudewyn Hapkin, graef van Vlaenderen, door J.-S. Van Doosselaere.
- Te Brussel, by F. Marchal: Een Hartstogt, vervlaemscht blyspel met zang, in een bedryf, door F.C.A. Willems.
Karel en Robrecht, vervlaemscht volksdrama, met zang in één bedryf, door denzelfden.
Door dezen drukker worden, als ter pers liggend aengekondigd: De Eerepost, blyspel met zang in een bedryf, vrye navolging door F.C.A. Willems, en Anna of de molenaer van Oud-Turnhout, vervlaemscht blyspel in een bedryf, door E. Stroobant.
- Te Audenaerde, by Gommar De Vos: 5e en 6e aflevering van de Audenaerdsche Mengelingen, uitgegeven door Lod. Van Lerberghe, archivarius der stad, en Jozef Ronsse, adv., onder medewerking van den heere J. Ketele, eer-archivarius. Audenaerde (1846).
Met deze afleveringen is het tweede deel van dit boekdeel volledig. Het bevat een aental belangryke mededeelingen uit oorkonden over krygszaken en inlandsche beroerten (van den jare 1467-1790), Verscheidenheden, Bewyzen voor geslachtkunde (onder anderen op de bekende moeder der landvoogdesse Margaretha van Parma), alsmede Grafschriften.








{==449==} {>>pagina-aanduiding<<}

Eene bruiloft in de XVIe eeuw.


(Antwerpsche legende).

I.

Op een schoonen zomeravond van den jare 1568, wandelde er een jongeling eenzaem langs den oever der Schelde, of verdween in nabyliggende straten, telkens dat de Antwerpsche kade door eene vliet werd afgebroken. De gang en de kleederdragt van dezen jongen man lieten zien dat hy tot den adelstand behoorde. Zyn blank vel, zyne blonde haerlokken duidden aen, dat het een Vlaming was. Aen de woedende driften die op dat tydstip tusschen alle volkeren van Europa verdeeldheid en bloedige onlusten hadden doen ontstaen, scheen hy vreemd te zyn gebleven; want Spanjaerd en Vlaming reikte hy met even veel vriendelikheid de hand toe, en niemand onder degenen die hem in 't voorbygaen begroetten, wendde zich om, om zynen gang of de uitdrukking van zyn gelaet te bespieden. Denkelik wist men ook dat alle bespieding nutteloos zou geweest zyn. In zyn vlakke gelaetstrekken, groote blauwe oogen, klein en lachend mondje, even als in de pracht zyner kleederen en kommerlooze losheid zyner gebaerden, was er niets dat de diepe maer bedwongene verontweerdiging

{==450==} {>>pagina-aanduiding<<}
aenduidde, van den burger eens vryen staets, die, magteloos en zwygende, onder 't slavenjuk den nek moet buigen; maer niets ook dat den dommen en tergenden hoogmoed te kennen gaf, van iemand die laeg genoeg gedaeld is om tot een blind en gedwee werktuig in de hand van slavenzoekers te worden.
By den eersten oogslag zou men hem aenzien hebben voor eenen zweeter 1 wiens denkbeelden zelden den engen kring zyner kleederdragt te buiten gingen. Maer by de beweegbaerheid zyner wenkbrauwen, de helderheid zyns bliks, de vlakke vormen van zyn voorhoofd, zou een meer geoefend oog hem beschouwd hebben als zynde een dier menschen by wie het gevoel over de gedachte beslist; die zich ten volle eenen persoon, een denkbeeld, eene zaek toewyden, en hierdoor zelfs, jegens alle andere dingen onverschillig schynen te worden.
Indien de jonge edelman inderdaed met een dergelyk karakter bedeeld was, moest hy op dat oogenblik van eenen zeer hevigen hartstogt beheerscht worden, om zoo onoplettend te blyven omtrent alles wat er rond hem heen te zien of te gissen was. Hy bevond zich namelik te midden van een dier zeldzame en belangvolle schouwtooneelen, waerby natuer en mensch zoo groot en zoo vol geheimenissen zyn, waerby de eerste zooveel prachtige schoonheid ten toon spreidt, de tweede zooveel woelige driften en edele denkbeelden poogt te verdrukken en te verhelen; de eerste zoo rustig, zoo helder, zoo stralend is; de tweede zooveel zuchtens en tandgeknars achter lachende lippen verborgen houdt, dat het is als ware de gansche wereld tot een enkel stip byeengetrokken, en had zy al hare levenskrachten vereenigd op de weinige roeden gronds die binnen den gezichteinder begrepen blyven.
Van wat kant men zich ook wenden mogt, 'tzy men de menigte beschouwde die langs de kade wemelde, 'tzy men zyne blikken verder liet weiden en ze naer oost of westen, noord of zuiden

{==451==} {>>pagina-aanduiding<<}
rigtte, men vond overal reden tot diep en ernstig nadenken. Ten oosten lag Antwerpen, het noorder Venetië, de onlangs zoo ryke, arbeidzame, woelige en vrolike stad, waer men over eenige dagen pas nog allerwege het gerucht hoorde van rollende wagens, bonsende hamers, brommende klokken en juichende menschenstemmen. Die stad, langs welker straten er immer zooveel menschen met haest elkander voorby slingerden, waer de jonge lieden zoo geestryk en zoo vrolik waren, de jonge meisjes zoo schertsend en zoo bevallig; waer geluk en rykdom voor eeuwig hunnen zetel schenen gevestigd te hebben, die stad lag nu dáér en was verlaten, geruchteloos en doodsch, als een zwermelooze biekorf.
Het gezicht dezer gisteren nog zoo levendige en prachtvolle stad, werd nog treuriger gemaekt door het grootsche tafereel dat zich aen de westerkim ontrolde. Langs den anderen oever van de Schelde, verdween de zon achter de groene, grasryke vlakten van Vlaenderen en verguldde die met rykdoortinten gloed. De avondschemering kleurde zachtjes de sombere gevels der huizen en de nog somberer aengezichten der wandelaers, en wierp als een vreugdelach over den rouw der overwonnene stad.
Ten noorden liep de Schelde, die oude wereldbaen, en als of ze den tegenspoed manmoedig had willen dragen, vloeiden hare wateren even kalm en even statig, als ten tyde dat ze met alle schatten des aerdbodems bevracht waren en aen de kielen aller natiën eene veilige haven boden. Ten zuiden zag men in de verte de spaensche soldaten en werklieden zich haesten om het ontzachelik kasteel op te werpen, dat tevens een arduinen zinnebeeld en een werktuig was, van de overmagt waermede het zuiden destyds op het noorden drukte.
Maer de uiteenloopende, de tegenstrydige driften welke de menigte bezielden, leverden den denker nog wel de belangrykste stof tot overweging op. Onder de wandelaers hadden er sommigen een langwerpig aengezicht, een verheven doch tevens benepen voorhoofd, vurige, zwarte oogen, een haviksneus, dunne lippen en een oranjekleurig vel. Dat waren Spanjaerds. Hunne

{==452==} {>>pagina-aanduiding<<}
houding onderscheidde zich door eene soort van gemaekte deftigheid; hooveerdy en nydige vreugde stond er op hun gelaet te lezen. Anderen hadden een eirond aengezicht, eene bleeke huid, een min verheven doch breeder voorhoofd, zware, overhangende wenkbrauwen, gryze, schitterende en diepgelegen oogen, een vleeziger neus, dikke, fiere lippen en blonde lokken die van hunne duitsche afkomst getuigenis gaven. Dat waren Vlamingen.
Ofschoon die teekens aen beide volkeren eigen, voldoende waren om ze zonder moeite te laten onderkennen, bestonden er tusschen beide nog andere verschilpunten, dewelke, indien ze niet even onuitwischbaer waren, ten minste meer in 't oog liepen en geen zoo nauwkeurig onderzoek vereischten. Te weten de kleederdragt en gewoone houding des lichaems.
De Vlamingen die voorheen in hunne dragt zoo prachtig, in hunne levenswys zoo vrolik waren, droegen nu niets anders meer dan bruine of gryze mantels, donkere en sierlooze wambazen en groote hoeden met breede randen, waeronder hunne oogen heviger flikkerden telkens dat er hen een Spanjaerd naby kwam. Nochtans was hunne houding nog fier en deftig, en gebeurde het hun al eens, het hoofd met moedeloosheid te laten vooroverhellen, dan was het slechts wanneer er een zucht van verontweerdiging en razerny hunner breede borst ontsnapte, terwyl ze op Alva dachten die hen met zyn kasteel tot werkeloosheid en tot zwygen was komen dwingen. De dragt der Spanjaerds, daerentegen, was ryk en sierlik. Zyde en fluweel met schitterende borduersels van goud, zilver en edelgesteenten bezet, waren tot zwierige en smaekvolle kleederstukken vervormd geworden: breede en gekorvene broeken, waerdoor de fyne voêring zichtbaer was; enggeregene wambazen die de liniën der borst op zyn bevalligst afteekenden; kleine mantelkens welker talryke, breede en vlottende plooijen over de linkerschouder heen, tot op de heup neêrdaelden en gefronste monteras, waerboven er eene struisvogelveder hing te wemelen. Zy die de montera niet op het hoofd hadden, droegen eenen hoogen en puntigen hoed, welks dunne en breede rand langs den eenen

{==453==} {>>pagina-aanduiding<<}
kant was opgeslagen en vastgemaekt met eene diamanten gesp, die tevens tot knoop van een ryken vederbos verstrekte. Tot dat kleedsel behoorde nog het lange rapier; de fyne dolk met een rykbewerkt elpenbeenen of gouden gevest; de dassenleêren hozen die wyd en lobberig op de knoesels nedervielen en met lange en klinkende rysporen voorzien waren.
Zeker bestond er van buiten tusschen Spanjaerd en Vlaming een zeer doorslaend onderscheid; maer nog grooter, ja, onafmetelik was dat onderscheid van binnen. De eerste, nog vreugdedronken over eenen onlangs behaelden zege en vastelik in zyne meerderheid betrouwen stellende, geloofde dat de voorregten, welke hy zich had aengematigd, de heerschappy welke hy over een oogenblikkelik verwonnen volk uitoefende, zyn regtmatig erfdeel waren, en dat hy zeer veel gematigdheid aen den dag legde, wanneer hy den burger niets anders dan zyne vryheid, den man niets anders dan zynen rykdom, der vrouwe niets anders dan hare eer ontnam, hun voorts wat brood latende waermede zich te voeden en een dak waeronder zich te beschutten. De Vlamingen aenzag hy als menschen die, door nederlagen getemd, door dwingelandy ontzenuwd, zonder ongeduld of klagten het ondragelike juk der vreemde heerschappy moesten torschen; en daerom zag hy met verachting op hen neêr. Hy beschouwde ze nog als lieden die allen, met kettery besmet, tot de eeuwige vlammen gedoemd bleven, en walgde daerom van hunnen omgang. Voorts was hy ydel, zedeloos, aen zingenot en slempery overgegeven, en meende zich van al zyne pligten gekweten te hebben, zoohaest hy stiptelik aen de uitwendige plegtigheden van den godsdienst voldaen had. In zyne verwaendheid bleef hy overtuigd dat zyne heerschappy van eeuwigen duer zou zyn; want hy dacht niet eens om het hart te peilen dat er onder den somberen mantel van den Vlaming klopte, noch om de gedachte op te speuren, die onder dezes breeden hoed gebroeid werd. - De Vlaming, van zynen kant, zag in den spaenschen soldaet niet anders dan het wreed en verachtelik werktuig van eenen hooggezeten dwingeland, en wachtte met een gloeijend maer verholen ongeduld op den dag,

{==454==} {>>pagina-aanduiding<<}
dat het hem gegund zou worden, zynen bodem van al die vreemde benden zuiver te keren, en den geesel te verbryzelen in de hand van den verdrukker, die hem zyn rykst en kostelikst onderpand, zyne vryheid, ontroofd had. Van den eenen kant was het dus verachting, van den anderen verachting en haet, waermeê de menigte bezield werd, terwyl ze op dezen zomeravond van den jare 1568 langs Antwerpens kade rondwemelde.
Maer de jongeling dien wy, in den beginne van dit verhael, eenzaem en opgeruimd hebben zien wandelen, dacht voorzeker op niets van dat alles. Hy bezag noch den golvenden stroom, noch de dalende zon, noch het wassende kasteel, noch de wemelende menigte; en zoo hy soms zyn oog tot de stad wendde, drong de blik toch niet verder dan tot op de wyzerplaet van den ouden Burchttoren. Op eens blonk er meer vreugde uit zyn aengezicht, kwam er een zaliger grimlach op zynen mond: de klok had achten op de Burcht. Ongetwyfeld moest er een meisje hem op dat uer verbeiden, want hy verliet in aller yl don Rodrigo da Xeres, slotvoogd van Antwerpens kasteel, met wien hy eenige hoofsche woorden gewisseld had, en liet zich mogelik wel in het heengaen, eenen vrouwennaem ontvallen. Wat er van zy, de Spanjaerd staerde hem lange na, grimlachte met wreede scherts en, zelfs nog eer de jongeling op de Palingbrug verdwenen was, sprak hy by zichzelven deze kwaedvoorspellende woorden:
- Loop, gy dapper heerken Van Nieukercke; loop, gy pronkend juffertje; ga, fleem en liefkoos de zinnelooze die uwe liefde boven die van eenen edelen Castiljaen verkiest! Maer, dat uw goede engel u bewake, want ik zweer by de hel, dat Aleida van Berchem de uwe niet zal heeten, zoolang myne hand het gevest van een rapier zal kunnen vasthouden!

II.

In de Croonenburgstraet, die onder alle straten der stad het digtst by 't nieuwe kasteel gelegen was, verhief zich de adelyke

{==455==} {>>pagina-aanduiding<<}
wooning van Robrecht van Berchem, den vader van 't meisje wier naem wy zoo even uit den mond van den spaenschen krygsoverste hebben hooren komen. Zoo als alle gebouwen van dat tydstip - en Antwerpen bezit er ten huidigen dage nog vele - was het huis van heer Robrecht met eenen zwierigen trapgevel bekroond, en van een aental kleine kruisvensters voorzien. Een yzeren traliewerk, tot kunstryke loofranken gesmeed, beveiligde deze tegen eenen aenslag van buiten. De huisdeur was breed, laeg en met ontellike zware nagels beslagen. Ofschoon er aen dat statige gebouw niets bezonders te zien was, daer het min of meer naer alle naburige huizen geleek, kwam er nochtans niemand langs de straet of hy sloeg er eenen nieuwsgierigen blik op. Maer ook verscheen er somwyl een meisje zoo rein en zoo schoon, dat men twyfelde of dergelyk wezen niet veeleer tot de verhevener geestenkringen, dan tot onze onvolmaekte menschheid behoorde. Dat meisje had blonde haren, blozende wangen, groote blauwe oogen en de vormen van haer aengezicht waren even prachtig als die van een grieksch standbeeld. Haer naem was Aleida. Tegen het vallen van den avond verliet ze gewoonlik hare cel of haren tuin, haer Lieve-Vrouwenbeeld of hare bloemen, om voor een venster den beminde te zien aenkomen en hem van verre te groeten.
Den avond dat wy Bernhart van Nieukercke langs de antwerpsche kade hebben zien wandelen, was het meisje nog vroeger dan naer gewoonte voor het venster komen zitten, en zoohaest zy Bernharts witten en blauwen vederbos in de verte mogt ontwaren, kon men uit hare trekken zien dat vreugd en liefde in hare borst opwelden. Ook moest er dien avond iets gebeuren, dat voor alle jonge meisjes een groot en plechtig tydstip in het leven daerstelt, en lang op voorhand haren boezem met zoete en wellustvolle verlegenheid vervult.
Indien het argelooze kind het gevoel dat haer beheerschte had durven toegeven, dan zou ze met dry sprongen naer beneden gekomen zyn, en haers vaders huis verlaten hebben, om wat spoediger den brandenden zoen der liefde op hare lippen te

{==456==} {>>pagina-aanduiding<<}
ontvangen; maer nog iets anders dan de haer ingeboren schaemte, kwam zulks verhinderen. Zy was op dit oogenblik met die soort van zaligende lamheid geslagen, waermede de mensch bevangen wordt wanneer hy zich onuitsprekelik gelukkig gevoelt; dat de ziel, waervoor de borst te eng wordt, zich uitzet, in de aderen doordringt, met het bloed omstroomt en het lichaem, als het ware, tot een deelgenoot maekt van hare hemelsche zaligheid. - Reeds was Bernhart nu sedert ettelike oogenblikken in Aleida's kamer getreden, en het meisje had hem noch met eene gebaerde noch met een woord verwelkomd. Mogelik begon de jongeling reeds te vreezen dat er in het hart van haer die hy beminde eene schielike en onverwachte verandering was omgegaen. Edoch, zoo hy eenen stond door dergelyke gedachte gekwollen werd, mogt hy toch al spoedig gerust gesteld worden door den hemelschen, den liefdevollen blik waermede Aleida hem aenschouwde, en de onwillekeurige zenuwtrilling welke zy onderging zoohaest ze op haer gloeijend voorhoofd de drukking van Bernharts lippen gewaer werd.
Een lange zucht kwam er uit den boezem van beide gelieven op, en een tyd lang verliep er, eer Bernhart het meisje, te gelyk met eenen hoopvollen blik, de volgende woorden kon toestieren:
- Het zal dus heden gebeuren! Gy stemt er in toe, Aleida?
Aleida werd blozend en antwoordde met eene bevende stem:
- Ik verlang het, Bernhart.
Zachtjes boog de jonker zich over den leunstoel waerin Aleida gezeten was, en nadat hy hare hand gezoend had, sprak hy:
- Ho! myne lieve, myne genadige vriendin, mogt God u voor uwe liefde beloonen en u zooveel geluks geven als ge my daer geschonken hebt; ik voel maer al te wel dat ik niet magtig genoeg ben om u zulks te vergelden. Sedert lang leef en adem ik voor u alleen, denk ik op niemand dan op u alleen; sedert lang was ik onuitsprekelik gelukkig omdat ik op uwe liefde dorst hopen; wat zal ik u nu van myne zaligheid zeggen, nu ik niet meer hopen moet, nu ik weet dat ge my liefhebt, dat uwe liefde, zoo als de myne, innig en onvergankelik is! Ho, herhael nog eens

{==457==} {>>pagina-aanduiding<<}
die verrukkende woorden, myne engelin; herhael het nog eens dat gy, de goede, de schoone, my toelaet u van uwen vader te vragen!
- Ik verlang het, zegde nogmaels het meisje, en na dat zy eene korte poos gezwegen had, voer ze voort:
- Ja, ik verlang het en durf het zeggen; want waerom toch zou ik langer verzwygen hoe zeer ik u liefheb; waerom zou ik niet bekennen dat niet alleen myne rust, maer ook myn geluk en myn leven van uwe liefde afhangen. Ja, Bernhart, ja, dat alles durf ik u zeggen; ik weet dat gy te edel denkt om ooit van iemands vertrouwen misbruik te maken, en van het myne wel het minst. Waerom zou ik dan een geheim blyven verholen houden, dat reeds maer al te lang mynen boezem verkropt?
Aleida zweeg, en ofschoon de hartstogt uit hare woorden geklonken had, was het met eenen kalmen en helderen blik dat ze nu op den geliefde nederzag; want de ware en diepgevoelde drift, die in 't hart zynen oorsprong vindt, straelt niet altoos uit dat middenpunt naer buiten, noch verraedt zyn bestaen door tastbare teekenen. Deze uiterlike gerustheid, deze kalmte van de huid, - zoo wy dergelyk eene uitdrukking mogen bezigen - stak by het meisje wonderlik af, tegen den klank harer stem waerin de vurige, de onweêrstaenbare hartstogt hoorbaer was. Die driftvolle stem en die rustvolle houding, moesten op Bernhart eenen veelvermogenden invloed hebben; want de aendoening die zyn gemoed overstelpte, kon hy niet dan met eenen teederen blik en eenen vurigen handdruk te kennen geven. Aleida hernam:
- Ja, Bernhart, sedert lang bemin ik u meer dan myzelve, meer dan myn vader, meer dan alles ter wereld; sedert lang tel ik alle dagen van 's morgens af, de uren, de oogenblikken die er nog moeten verloopen eer ik uwen zoen zal mogen ontvangen, en telkens dat er een uer voorby is, ben ik zoo bly als een kind; want als gy niet daer zyt, Bernhart, dan gevoel ik dat er my iets noodzakeliks ontbreekt, en de stonden die ik in uwe afwezigheid verslyt, komen my voor als even zoo veel jaren welke men van myn leven afneemt. Dan leef ik niet, Bernhart, maer ik lyde toch.

{==458==} {>>pagina-aanduiding<<}
Dikwils heb ik gewenscht om my naer ziel en lichaem met u te versmelten; dan zou ik u nooit verlaten moeten en u nog meer mogen beminnen. Dikwils heb ik geleden, afgryselik geleden, Bernhart; het was my alsof alle vrouwen u even liefhadden als ik, en gelukkiger waren dan ik, daer zy het u zeggen mogten, en gy myn vriend, haer den tyd schonkt, dien het u niet vrystond my toe te wyden.
- Nooit! nooit!
- Ik weet het, ho! ik weet het wel; ik was uitzinnig, myne liefde deed my dwalen, maer nooit ben ik onregtveerdig geweest, Bernhart; myne jaloerschheid was wel onvrywillig, wees er zeker van, en toch, daer was altoos iets in my dat zegde dat ge niet valsch of ontrouw kondt zyn, dat gy geen bedrog kendet en dat uwe ziel nog schooner was dan uw aenschyn. Ho, zeg my niet dat ik ongelyk had, zelfs over eene onvrywillige gedachte; ik weet het wel, ik weet het wel, vriend, maer ik was uitzinnig en, toen gy weêrkwaemt, verzwond al die onrust, al die twyfel als een droom; want uwe tegenwoordigheid liet geene plaets dan voor vreugde in myn hart.
- Aleida, myne engelin, spreek niet langer; heb medelyden met my. Ik voel my niet sterk genoeg voor zooveel geluk, het zou my doen sterven. Ik dacht dat ik niet voor dit heil bestemd was; ik dacht niet dat iemand kon beminnen en aenbidden gelyk ik u bemin, dat er op aerde een hart was gelyk het myne; dat was hoogmoed, Aleida, want het uwe is beter. Beschuldig u zelven niet, engelin, omdat gy aen myne standvastigheid getwyfeld hebt, reken u zulks niet aen als eene misdaed, want ik was wel plichtiger jegens u. Ik heb nooit aen uwe vriendschap, aen uwe trouw getwyfeld; maer ik heb getwyfeld aen uwe liefde. Ik wist dat ge my boven alle menschen verkoost, maer ik meende dat de menschen u niets waren en dat ik zeer weinig was. Ik heb gezucht, heb myzelven gefolterd, en altyd geleden, Aleida. Want myne duerste hoop, myn brandendst verlangen was niet van u bemind te worden als een broeder, was zelfs niet u te bezitten, het was u te zien begrypen, u te zien gevoelen, hoe hartstogtelik, hoe onuitsprekelik ik u

{==459==} {>>pagina-aanduiding<<}
liefheb. Ik waende u drifteloos, liefdeloos, en die waen was my eene smart in myn geluk, eene hel in mynen hemel! Ik heb gedwaeld, en nu ik dat weet, ontbreekt er my niets meer om myn geluk zonder palen te maken, niets, engelin, dan uwe vergiffenis.
Een kus van vreugde op Bernharts voorhoofd, was het eenig antwoord dat Aleida gaf.
Nauwliks had van Nieukercke het hoofd weêr opgerigt of er trad iemand binnen, wiens verschyning een einde stelde aen het onderhoud der twee gelieven. Het was een man van omtrent de zestig jaren. Zyne haren waren grys; zyn voorhoofd was kael en doorploegd met breede talryke rimpelen, welke daer veel min door ouderdom dan door vermoeijenis en nadenken schenen ingegroefd; zyne schitterende en diepgezonken oogen, zyn reusachtige lichaemsbouw, zyne edele en fiere houding, alles by hem verried een dier oude vlaemsche krygsoversten van keizer Karel, die naer den stryd gingen als naer een steekspel, vechtende als leeuwen met kalme en beradene onverschrokkenheid en dan, na den gewonnen slag, weêr nederig hunne tenten betrokken, als lag het in hunnen aerd en in hunne bestemming er nimmer eenen te verliezen. Zoo was inderdaed Robrecht van Berchem. Toen hy de kamer binnentrad had hy een glimlach op de lippen. Aengemoedigd door dit blyk van welwillendheid en goeden luim, deed Bernhart hem eene vraeg, welke de grysaerd, die zich daerop reeds lang verwachtte, met gansch krygshaftigen spoed en hartelikheid toestond.
Bernhart van Nieukercke nuttigde dien dag het avondmael met Robrecht van Berchem en dezes dochter, en alle dry sleten te samen eenige dier uren, welke maer van tyd tot tyd in 's menschen leven schynen door te stralen, om ons later des te beter te doen gevoelen hoe ellendig en hoe ydel ons daerzyn is.



{==460==} {>>pagina-aanduiding<<}

III.

Op het oogenblik dat het vreedzaem en heilryk onderhoud, hetwelk wy komen af te schryven, in een huis der Croonenburgstraet tusschen Bernhart en Aleida plaets greep, hield de slotvoogd don Rodrigo da Xeres, op de kaden der Schelde, een gansch verschillig gesprek met een man in spaensche kleedy gedoscht, wiens doffen oogslag en fletsch gelaet eenen slemper of eenen volslagen domkop kenschetsten. Don Stefano della Sierra Ladras, dellos Perros, della Plata, dellos Santos, alferez ofte vaendrig in een spaensch regiment, was een man die, toen hy ter wereld kwam, nog meer kwade neigingen dan namen ontvangen had. Met al de ondeugden der spaensche natie behebt, bezat hy geene enkele harer goede hoedanigheden; domme zedeloosheid en pochende trots waren de hoofdtrekken van dit verdierlykt karakter. Al de officieren van Alva, die wat eerbied voor zichzelven hadden of voor opspraek bevreesd waren, vermeden dien kerel en spraken hem nooit. Don Rodrigo da Xeres was onder dat getal. Het moest dan wel een onverbiddelike daemon zyn die hem aendreef, om hem alzoo zyne gewoone voorzichtigheid te doen vergeten en zyne fierheid te kort te doen. Of de vaendrig die opmerking maekte, weten wy niet; althans, ofschoon de slotvoogd hem verre in rang en adel overtrof, ontving hy dezen byna als iemand van zyns gelyken.
Reeds eenigen tyd was het gesprek in gang, en don Stefano blies zich op als een pauw, hooveerdig als hy was omdat men hem, op eene openbare wandeling, vriendschappelik zou zien staen klappen met een man van rang en gezag als don Rodrigo, toen deze hem zegde:
- Zoo men u vertelde, senor, dat een oud krygsman, een edel Castiljaen, gelyk wy beide zyn, door de genade van God en onzen meester den koning, dien God behoede, - zoo men u vertelde dat zulkeen zich verslingerd heeft op een dier bleeke vlaemsche

{==461==} {>>pagina-aanduiding<<}
poppen, en dat zyne liefde byna zoo eerbiedig is als ware dat meisje de infante van Castilje, zoudt gy zoo iets gelooven?
- Per Dio, senor commendado, zoo iemand my dat vertelde, met al de plichtplegingen die gy om het ding hangt, zou ik hem op myn woord van Hidalgo antwoorden, dat hy liegt waer hy staet, en dat het nooit eenen dienaer van onzen geduchten souverein gebeurd is, anders tot die gevloekte ketterskinderen te spreken, dan om haer te heeten onze kan te vullen of ons bed te maken. Gy verstaet, senor commendado, dat men in dat geval niet spreekt als een enamorado maer als een meester. Ook....
God weet waer het gebabbel van den alferez ware opgehouden, zoo don Rodrigo, die, zonder er echter blyken van te geven, in zyne fierheid geraekt was, den woordenvloed niet plots gestaekt hadde met de vraeg:
- Diensvolgens zou dan Stefano niet gelooven dat een man ernstig verliefd kan worden op eene vrouw van den lande van herwaerts over?
- Een oogenblik, senor; hier valt een onderscheid te maken. Zoo gy toegeeft dat die vervloekte ketters van Vlamingen, welke den duivel in 't lyf hebben, volgens het zeggen van el san padre inquisitore, die beweert dat hy hem gezien heeft, - zoo gy toegeeft, dat die den eernaem van man verdienen, dan is het mogelik dat een man eene vrouw van herwaerts over beminne, anders niet.
- Don Stefano, gy loochent wel stellig eene zaek, die ik u nog stelliger kan bevestigen.
- Met al den eerbied u verschuldigd, senor commendado, zal ik zeggen, dat zoo iets my ongeloofelik schynt, en, op myn woord van Castiljaen, ik zou er geen letter van gelooven zoo het my van iemand anders dan van Ued. gezegd werd. En, senor, zou men den naem mogen weten van den Hidalgo die zoo vreemde luimen heeft?
- Indien de naem van dien Hidalgo eens de myne waer, don Stefano?
Hier stamelde de alferez eenige woorden die hy eerbiedig wilde maken, maer den slotvoogd slechts voorkwamen als spotterny.

{==462==} {>>pagina-aanduiding<<}
Echter liet deze zich daer weinig aen gelegen zyn. Het groote woord was er uit. Rodrigo's trotschheid was verwonnen, en het zelfde schaemtegevoel dat hem zoo lang weêrhouden had die bekentenis te doen, zou hem nu gedwongen hebben niet terug te treden, al hadde hy er lust en wil toe gehad. Hy nam dan spoedig zyn besluit en nog stamelde de alferez toen reeds de slotvoogd voortging op een genoegzaem ongedwongen toon van vrolikheid en scherts, zoodat zelfs een min verdierlykt man dan don Stefano, er zich zou aen vergist hebben:
- Ja, don Stefano della Sierra Ladras, dellos Perros, della Plata, dellos Santos, dat is nochtans een waerachtige zaek, hoe ongeloofelik ze u ook moge voorkomen. Ik heb de gekheid begaen, te verslingeren op een dier wassen gezichten die men alhier vrouwen heet, en ik ben, gelyk gy met rechten rede zegt, een man die vreemde luimen heeft.
- Ik zweer u, per la alma mia, senor commendado, ik zweer u by myn ziel dat ik hoegenaemd geen inzicht had, u te beledigen, en my aldus niet had uitgedrukt, had ik geweten dat uw hoogweledele persoon hier op 't spel was, mompelde de alferez.
- Per san Domeneco, hernam da Xeres, daer is wel kwestie van! Tusschen vrienden wordt men om zoo weinig niet boos, en ik heb u overigens reeds gezegd dat ge gelyk hebt. Ge zyt een geestig snaek, don Stefano, ik heb het duizendmael ondervonden, en heb dikwils staende gehouden tegen eenige makkers, die het om zekere poetsen op u gemunt hadden, dat ge zoo geestig en wys als dapper en knap zyt, en dat het vaendel van uw regiment in geen weerdigere handen dan de uwe kon vallen.
Op die overdrevene, maer baerblykelik spottende vleijery van den bevelhebber, miek de alferez eene statige buiging, en begon hy eene rede, waer hy vast zeer verre zou meê geloopen zyn, indien don Rodrigo het maer had toegelaten: - Gy zyt al te goed, senor commendado da Xeres, dat ge alzoo eer en faem van den nederigsten en onderdanigsten uwer dienaren verdedigt; maer ik durve nochtans zeggen, dat ik, u uitgezonderd, voor geen enkelen edelman uit alle spaensche landen, wyken zou. Eens, in een gevecht tegen

{==463==} {>>pagina-aanduiding<<}
die kettersche Geuzen, waer gy, ongelukkig genoeg, niet by waert, was ik, senor commendado, de leste van myne companie op het slagveld gebleven, en ben ik, moedermensch alleen, door een heel regiment Vlamingen gedrongen, er noch min noch meer dan twee-en-dertig, met eigen handen, aen de piek van myn vaendel rygende. Een ander mael, in Itaelje, onder graef de Lannoy, die, alhoewel Vlaming toch de vriend des keizers was, ontmoette ik eene bende van zes-en-twintig Franschen, waervan ik er zes doodde en de overige twintig krygsgevangen nam. In Amerika....
- Dat alles weet ik zoo goed als gy, hernam Rodrigo ongeduldig, en, zoo men den Bybel te hermaken had, zoudt ge mogen pryken nevens Samson en Gedeon, die dergelyke heldendaden tegen Filistynen en Madianiten verrigt hebben: maer om op onze liefde terug te komen, zal ik u die historie eens gaen vertellen; ze is zeer aerdig, geloof me vry.
Don Stefano antwoordde met een glimlach, waerin nieuwsgierigheid en domheid wonderwel te samen smolten. Da Xeres vervolgde:
- Ge kent in de Croonenburgstraet dit huis wel, waer zoo dikwils spraek van is, en dat altoos bezien wordt omdat er soms een allerliefst meisje door het venster komt kyken?
- Voorzeker, senor commendado, en ik ken het des te beter, daer ik er bywylen de kleur van myn wambas mag laten zien.
Een bliksemstrael van jaloezy schoot uit het oog van don Rodrigo, maer het was een strael die voor den alferez onopgemerkt voorby snelde.
- Ge zyt een gelukkig schelm, don Stefano.
- Zoo gelukkig niet als UEd. wel denkt, senor Rodrigo, sprak de alferez, nog gemeenzamer wordende by de vleijende benaming waermeê de bevelhebber hem betitelde; ik heb maer eens dit lief gezichtje, waervan ge spreekt, van digteby gezien, en nog was het slechts voor een oogenblik.
- Ha! zuchtte da Xeres, dan ging hy luidop voort:
- Dat schynt eene geheimzinnige godheid, don Stefano; echter ken ik iemand voor wien ze dikwils en lang te zien is.
- Is het een Hidalgo?

{==464==} {>>pagina-aanduiding<<}

- By neen, een dorper van herwaerts over.
- Doe hem omver steken, senor commendado.
- En van wien?
- Van my, zoo ge wilt.
- Dank u; maer we zullen eerst een ander kansje wagen, en mislukt dat, dan zal een dolksteek my, by den duivel, niet genoeg zyn. De heer van Nieukercke is myn medeminnaer, en myn gelukkig medeminnaer, Stefano.
- Wat, senor, dat juffertje dat nog zelfs den moed niet heeft een echt Vlaming te zyn, vermits hy met ons gelyk met vrienden spreekt. Dat is my nog geen dolksteek weerd!
- Welnu, Stefano, het is nochtans die jonker welken de freule boven my verkiest. Waerachtig, een edel medevryer voor een don Rodrigo da Xeres, grande van Spanje der eerste klas, en opperbevelhebber van het sterkste kasteel der wereld, grynsde Rodrigo met al de bitterheid eens Spanjaerds die zynen hoogmoed gekrenkt ziet, en gedwongen is te bekennen wat hem kwetst. Als ik er op denk, Stefano, zeg ik in myzelven dat ik zou moeten handelen, in steê van my zoo te bekreunen om de liefde van de vlaemsche pop, en dat ik my gedraeg als een achttienjarige vlasbaerd. Op myn vyftigste jaer zou ik nochtans moeten weten dat alle vrouwen in denzelfden vorm gegoten zyn, en dat men haer behaegt als men haren wil maer weet te dwingen.
- 't Is jammer, senor commendado, dat wy niet opentlik in oorlog zyn met die vervloekte stad, waer alle mannen my geesten, alle vrouwen my spooken schynen te zyn, zoo stil en somber zweven ze over de eenzame straten; waren wy in goeden oorlog, ik hadde u welhaest de heele pop, met al haer bullen en spullen, ter hand gesteld, ofschoon zy de dochter van myn ouden kornel zy; want ze hangt wat te zeer de preutsche uit tegen ons allen, houwe en trouwe dienaers van onzen geduchten koning Filips van Spanje.
- Ah, ah, Stefano, gy hadt my niet gezegd dat de heer van Berchem uw oud kornel is; nu weet ik waerom ge soms in zyn huis de kleur van uw wambas laet zien.
- Ja, senor, hy is het zelfs die my tot den graed van alferez

{==465==} {>>pagina-aanduiding<<}
verheven heeft, toen ik daer zes Franschmans gedood, en de overige twintig krygsgevangen heb genomen, gelyk ik zoo even de eer had u te zeggen; en hoewel hy eerder Geus dan Spanjool zy, onthaelt hy zyne oude wapenmakkers nog al hartelik.
- En gy hebt vryen ingang ten zynent?
- Gelyk ten mynent, senor.
- Dan zult ge my kunnen van dienst zyn. Mag ik op u staet maken, amigo?
- Gelyk het hoofd op de hand.
- Ik beloof u myne vriendschap en eene spoedige verhooging. Kan ik met zekerheid op u betrouwen, al kwam ook het leven van uwen ouden overste op het spel?
De alferez bedacht zich een oogenblik en antwoordde dan:
- In allen gevalle!
- Ik heb het u gezegd, don Stefano, ge zyt een man die kop en hart hebt.
De nacht was gevallen eer het gesprek van don Rodrigo met don Stefano ten einde was. Zy gaven elkander de hand en toen sloeg de eene rechts af, de andere links. In het heengaen vaegde da Xeres zyne rechter hand zorgvuldig af aen de voêring van zynen mantel en, schuinsch omziende, mompelde hy: - die ellendeling! - Dan legde hy zich ter ruste, zyne plannen beramende en sliep niet.
Toen don Stefano da Xeres verliet, stak hy het hoofd in de lucht, nam eene manhaftigere houding aen, schuifelde een oud fandangodeuntje en wierp, voor zooveel de duisternis het toeliet, een nauwkeurigen blik op de punten zyner hozen en zyner lederen handschoenen. Hy legde zich ter ruste, terwyl hy gedurig by zich zelven herhaelde: - Oh, die goede commendado, die beste vent, binnen acht dagen ben ik kapitein. - En hy sliep den slaep des regtveerdigen.



{==466==} {>>pagina-aanduiding<<}

IV.

Ongeveer eene maend na de tooneelen die wy geschetst hebben, was alles vreugde, gejuich en beweging in de wooning des heeren Robrecht van Berchem. Menige knecht liep in het huis heen en weêr, en scheen druk bezig met de toebereidselen van een schitterend feest. Men schikte de stoelen, kuischte de meubelen en droeg overgroote zilveren schotels in eene eetzael die met ongewoone pracht was versierd.
Tusschen al de dienstboden, zoowel mannelike als vrouwelike, was de ongedurigste voorzeker wel de oude Lysbeth, welke, sedert de dood van Aleida's moeder, het roer des huishoudens in handen genomen, en alles op den besten voet gehouden had, middels hare voorbeeldelooze vlyt en de bitsigheid die zy desnoods hare bevelen of verwytingen wist by te zetten. Overigens was het eene goede vrouw die niets ter wereld boven hare meesters kende en zich van hare onderhoorigen tevens beminnen en vreezen deed. Dien dag kende hare altyd zoo groote bedryvigheid geene palen: handen, voeten, tong, alles was in onophoudelike beweging; dezen gaf ze een bevel, genen een snauw; overal was zy waer ze hare tegenwoordigheid noodzakelik achtte, en, in weêrwil van haer rusteloos gaen en komen en menigvuldige verstrooidheden, vond zy den tyd nog om een tamelik lang praetje te houden:
- 't Is gelyk ik u zeg, Marianne; onze lieve meesteres zou een man gekregen hebben, al had de oorlog - Jef, zie dan toe, ge gaet uwen kop aen stukken loopen op die kist - al had de oorlog ze allen vernietigd.
- Ik geloof het wel, vrouw Lysbeth, zoo een engel van een kind, met een gezichtje lyk de Lieve Vrouwe van de groote kerk.
- Ja, maet, en brood en honig van binnen. Zie, Marianne, als ze klein was - daer doet die ezel van 'ne Claes de festoenen weêr in de war; een oogenbliksken - als ze klein was dan keef ik

{==467==} {>>pagina-aanduiding<<}
somwyl heel stillekens tegen haer; want, ge verstaet wel, ik kon me niet kwaed maken gelyk tegen dat dom gesnor uit de keuken, en 't was toch nooit van noode; welnu, dan was 't altyd: ja, Lysbeth, 't is waer; ge hebt gelyk, Lysbeth; of had ik ongelyk, ze zou me 't toch niet eens hard verweten hebben; - eh, Lonne, waer zyn uw zinnen, dat ge visch zet waer vleesch moet staen - niet eens hard verweten hebben; maer ze zei me met heur zoet mondeken: denk er eens wel op, Lysbeth, en kom me straks eens zeggen of ge geen abuis hebt. Het is brood en honig, Marianne, brood en honig, schaep lief, en haer man zal wat gelukkig zyn dat hy ze heeft.
- Het is toch ook wat een knappe kerel, vrouw Lysbeth; en hy ziet er zoo goêlik uit.
- Ik geloof het myn ziel wel, en niet grootsch hoegenaemd; in 't kort, gezwaeid en gedraeid ons oude heer; en daerby ziet hy ons juffrouw geerne, maer geerne!
- Wat zal dat een gelukkig koppeltje zyn, vrouw Lysbeth; ik wilde wel dat ze al uit de kerk terug waren.
- Hum! hum! een gelukkig koppeltje, zeg-de, dat 's navenant. Daer zyn hier aen huis gezichten die me niet aenstaen, van die lange spaensche tronies; ge zoudt de valschheid uit hunne oogen snyden. Gy hebt daer, onder anderen, dien don Pirdo of Pirro, wat weet ik, waer ik geen haer vertrouwen in heb; ik hoû altyd een oog in 't zeil als hy in de keuken komt rondflodderen, en nog ben ik niet gerust vooraleer ik al myn lepels en forketten, wel geteld achter slot heb. En dan die commandant van 't kasteel is ook wat te veel onze gebuer, naer myne goesting. Ik kan maer om den bliksem geen kennis krygen met zyn siropen heiligschryvers tronie.
- Maer wat mag hy zynen neus in de zaken van onzen meester te steken hebben, vrouw Lysbeth?
- Hum! hum! 'ne mensch kan geen gevallen weten - zul-de me dan altyd kwaed bloed maken met uw domme streken, Cato? zie-de dan niet dat ge weêr saus klast? en gy, Sus, wat staet-de daer op ons te kyken, lyk 'ne lange lompe vlegel, daer ge zyt. -

{==468==} {>>pagina-aanduiding<<}
Weet-de dan niet, Marianne, dat die oude Sint-Christoffel ons juffer heeft willen opvryen, dat mynheer hem byna heeft moeten aen de deur smyten, en....
Het geroep van: daer zyn ze! daer zyn ze! - wedergalmde door het huis, en Lysbeth liep terstond naer den gang om de bruiloft te zien voorby trekken, welke, een oogenblik later, de eetzael binnentrad. Het was een schitterende stoet. Mannen en vrouwen waren zoo kostbaer en rykelik uitgedoscht, als hadde Antwerpen nog in al zynen vorigen luister gepraeld. Al die verblindende pracht trok nochtans de oogen niet langer op zich, eens dat ze op Aleida van Berchem en Bernhart van Nieukercke gevestigd waren. De strengste etiquette kon niet beletten dat al hun geluk uitblonk op hunne schoone, zachte gelaetstrekken, waervan de zuiverste, de engelachtigste vreugde u tegenstraelde, en die schenen te verkondigen dat dit jonge paer, zelfs in de verste toekomst, voorzeker geene rampen te gemoet zag.

Het was reeds tamelik laet in den avond. Luidruchtige, hartelike vrolikheid bezielde al de genoodigden, en menig drink- en minnelied had reeds weêrgalmd in de zael. Aleida en Bernhart zaten met ongeduld te wachten naer het oogenblik waerop zy hun geluk in de eenzaemheid zouden mogen gaen genieten. Van al de dischgenooten waren zy de eenigste misschien wie dit gejoel en gejuich niet beviel; zy waren te gelukkig om vrolik te zyn, zy gevoelden te hevigen drang om hunne harten in stilte uit te storten, dan dat zy geerne hunne zaligheid zoo in de volle lucht konden laten verdampen; want zy beminden elkander, met eene oprechte, diepgevoelde en heilige min. Hun verlangen stond vervuld te worden, en de reusachtige gezondheidsbeker, welken ieder genoodigde op zyne beurt ter eere van het paer moest ledigen, ging reeds rond, toen de alferez, die middel gevonden had, de bruiloft by te woonen, de feestzael verliet. Zyn vertrek werd nauweliks opgemerkt.

{==469==} {>>pagina-aanduiding<<}

Een vlymende kreet, een schrikkelik wanhoopsgegil, opgevolgd van een razend getier dat plotselings van wapengekletter en verwarde vloeken vergezeld ging, wedergalmde in den gang. Die kreet en het gerucht dat erop volgde, wederhielden den beker op de lippen van den lesten tafelgezel die hem ledigen moest, en nog voor dat iemand de oorzaek van al dit rumoer had kunnen gissen, was don Rodrigo da Xeres, met het harnas om het lyf, met zweerd en dolk in de vuist, met hoon en spotterny op de lippen, aen het hoofd eener talryke bende gewapende Spanjaerds, in de zael gevallen.
De vlaemsche edellieden, die gewoon waren hunne vyanden by klaren dage en op eene heusche wys te bestryden, konden niet bevroeden hoe een edelman, al ware hy een Spanjaerd en een knecht van den hertog van Alva, zich dermate kon verlagen dat hy eene zoo wreede hinderlaeg, een zoo eerloos verraed en laffe schending van alle wet en recht kon te baet nemen, om in vredestyd, met gewapende overmagt, in het huis eens burgers te vallen, en zy meenden een oogenblik dat al wat ze zagen slechts eene gemeene scherts, een dolle streek was, die de alfarez had verzonnen. Die meening was echter van korten duer. In minder tyds dan wy noodig hebben om het te verhalen, lagen er dry der dischgenooten op den vloer uitgestrekt in hun bloed te zwemmen, en Rodrigo riep de anderen toe, zich over te geven en hem de bruid te leveren.
Een kreet van verontweerdiging en van woede was het eenig antwoord dat hy op dit schandig voorstel bekwam; eenige der aenwezigen grepen hunne ligte prachtdegens die aen de leuning hunner zetels hingen, sommigen hunne dolken, anderen een stuk huisraed, Aleida's vader vatte een zwaer halfhout van den vlammenden haerd, de vrouwen vlugteden in het diepste der zael, en weldra was dit ruim vertrek, waer zoo aenstonds nog de gulste vreugde, de hartelikste, de vreedzaemste eendragt heerschten, het tooneel van een ordeloos, woedend, afgryselik gevecht, van eene nare worsteling waerin vloeken, tieren en huilen der mannen, geknars van dolken op de zweerden, geknetter van harnassen op elkander botsende, dof gegons van meubelen die pletterend op de schedels

{==470==} {>>pagina-aanduiding<<}
vielen, kraken van glasscherven onder dreunende stappen, en hol rochelend gereutel van stervenden met angstgeschreeuw, weenen en biddend kermen der vrouwen, in akelige toonen te samen smolt.
Het was een hardnekkig gevecht. De Vlamingen, hoewel ongewapend en veel minder in getal, voelden hunne krachten verdubbeld door verontweerdiging en woede en boden, gelukkig genoeg, een onverwachten en hevigen tegenstand. De Spanjaerden integendeel, wrevelig omdat zy eenen stryd ontmoetten waer zy niet meenden te vinden dan een vermakelik feest, zouden misschien geweken zyn, zoo don Rodrigo hen niet met woord en daed hadde aengehitst. Bernhart van Nieukercke vocht met uitzinnige razerny. Reeds had zyn degen het aenvoegsel van meer dan een spaensch kuras gevonden, toen hy hem op dat van don Rodrigo aen stukken stiet, en, eer dat hy nog een der rondom hem liggende stoelen had kunnen vastgrypen, stortte hy, onder het rapier des bevelhebbers ten gronde. Robrecht van Berchem sprong aenstonds in plaets van zyn schoonzoon, maer terzelfder tyd langs alle kanten aengevallen, viel ook al spoedig de gryzaerd, doodelik gewond; maer alvorens had hy nog zyn brandend stuk hout in het aenschyn van da Xeres geslagen. In weêrwil van hunnen wanhopigen tegenstand, waren al de vlaemsche edellieden, na een kwart uer tyds, of gedood of weerloos geworden, en de Spanjaerds konden Aleida opligten zonder eenigen anderen tegenstand te ontmoeten, dan die welken eene zwakke vrouw tegen eene bende woedende roovers bieden kan.
Don Rodrigo da Xeres was de leste die Van Berchem's wooning verliet. Op den huisdorpel gekomen, bleef hy een oogenblik stilstaen, om twee lyken te bezichtigen die daer uitgestrekt lagen. Het waren die van vrouw Lysbeth en van den alferez. De slotvoogd wentelde dat leste met den voet om, en sprak met eenen helschen glimlach:
- Myn beste vriend, don Stefano della Sierra Ladras, dellos Perros, della Plata, dellos Santos, alferez in dienst zyner Katholyke Majesteit, ik hoop dat gy in den jongsten dag des oordeels zult getuigen, hoe ik myn woord van u spoedig voort te helpen, heilig heb gehouden. Ik deed zelfs meer, voegde hy er

{==471==} {>>pagina-aanduiding<<}
grynzend by, terwyl hy op zyne hielen omdraeide, ik heb u eene lieve gezellin gegeven, die u by Belzebub gezelschap houden zal.
Na die woorden stapte don Rodrigo verder, en ging zyne soldaten vervoegen, die al zingende het kasteel weder binnentrokken.


V.

Binnen het kasteel van Antwerpen, dat destyds nog niet gansch voltooid was, vormden vier muren, op onregelmatigen afstand met dry- vier gaten doorsneden, en met een laeg en zwaergemetseld welfsel overdekt, een vertrek dat, hoewel beter dan eene kazemat, toch den naem van kamer niet verdiende, vermits ziltigheid en gebrek aen licht en lucht er het minste ongemak van heeten mogt. Eene toorts verspreidde, met haren smookreuk eenen doodschen, waggelenden gloed over een gedeelte van dit verblyf, terwyl het overige in een twyfelachtig en akelig halfduister bleef. Eene brits, eene tafel en enkele stoelen welker rykdom en sierlikheid zonderling afstak tegen de ruwe plompheid van sommige andere, zetteden de leêgheid van dit vertrek nog meerder naerheid by.
Het was daer dat Aleida van Berchem door don Rodrigo met geweld werd heengevoerd, na het plegen van het moorddadig tooneel waervan deze de aenvoerder, gene de aenschouwster en het slagtoffer was geweest. Langen tyd bleven zy er zonder spreken; het was of in beiden een ommekeer had plaets gegrepen, of de rollen verwisseld waren; want de slotvoogd, op de brits neêrgezeten, met de armen over zyne kniën gekruisd, zat met gebogen hoofde, als beschaemde hem de laffe daed die hy begaen had; en men had mogen vermoeden dat hy sliep, zoo roerloos bleef hy, indien zyn versnelde ademhaling en zyn gloeijende oogen die hy by lange tusschenpoozen opsloeg, niet bevestigd hadden dat hy nog in den vollen gloed zyns hartstogts verkeerde.
Zy, het meisje, stond regt nevens de fakkel, welke van tyd tot tyd, haer doodsbleek aenzicht met bloedroode tinten bestraelde.

{==472==} {>>pagina-aanduiding<<}
Geen van hen allen die geleefd hadden met de goede, zachte Aleida, met dit meisje zoo teêr en schuchter dat het voor 't minste gerucht sidderde, dat het om een wat te luid gesproken woord weende, met dien engel, zoo schoon, zoo zuiver, zoo hemelsch, zoo harmonievol naer ziel en lichaem dat het scheen alsof een woestaerd moest bedaren by haren vreedzamen aenblik; geen van die allen voorzeker zou haer herkend hebben op dien stond.
De uitgestrektheid zelve van het gevaer, had haer wakker geschud uit de gevoelloosheid waer de inval der Spanjaerds haer vooreerst in gedompeld had. Eene plotselinge verandering was er in haer omgegaen, op het oogenblik als don Rodrigo's arm zich geslingerd had om heur midden, dat tot dan toe nooit van mannenhand was aengeraekt: de maegdelike schroomvalligheid had plaets gemaekt voor de weerdigheid der vrouw, en eene byna mannelike kloekheid was uit hare ziel opgerezen tot in de trekken van haer gelaet, waerop eene mengeling van fierheid, moed en haet te lezen stond. Als maegd ysde zy van den eerloozen schaker; als Vlaminge verfoeide zy den spaenschen verdrukker; als vrouw had zy eene mannenziel van noode, want de eer eens mans was haer toevertrouwd. Dit wist zy ook, daervan was zy bewust geworden op het oogenblik dat de bloedige wezenlikheid, zoo onverbiddelik hare schoone, gulden meisjesdroomen was komen vergruizen. Zy had besloten niet te weenen, niet te bidden, geen medelyden af te smeeken; want in het diepste harer ziel was er eene stem die zegde dat tranen en gebeden onvermogend zouden wezen op het stalen hart des Spanjools, gelyk de slagen harer zwakke en wapenlooze handen, magteloos tegen zyn yzeren borstharnas zouden zyn. Zy beraemde geen plan, zy berekende niets om zich te redden; maer zy had als een zweem van hoop dat zy het misschien zou kunnen door het enkel vermogen van haren wil. Styf, recht, beweegloos, stond zy daer, in 't blanke bruidskleed, met slyk en bloed bevlekt; stond zy daer met trotschverheven schedel, met verwilderde haren, wydgeopende neusgaten, saemgenepen lippen en oogen glinsterend van verontweerdiging, even als de schim eener gestorvene die wraekeischend opryst uit haer graf.

{==473==} {>>pagina-aanduiding<<}

Misschien was het omdat die edele en indrukwekkende houding hem overheerschte, misschien uit eene verfyning der wellust, dat de bevelhebber zoo lang het stilzwygen onderhouden had en nu zynen woorden eenen toon van streelende onderwerping poogde by te zetten, toen hy sprak:
- Wees niet boos op uwen dienaer, edelvrouw, zoo de middelen die hy gebruikt heeft om u te behagen, diegene niet zyn die hy had willen in het werk stellen. Vruchteloos heb ik getracht u van uwen vader te bekomen, mevrouw, en even vruchteloos heb ik u willen vergeten; myne liefde is een vuer dat my verteert, een duivel die my blindelings voortjaegt. Zy zou my in duizend gevaren hebben gestort, zy zou my duizend dooden hebben doen trotseeren om u te verwinnen, en zoo gy thans met een blik van genade op my neêrziet, zal ik my de wonde niet beklagen, welke ik op myn voorhoofd draeg. Vraeg my al wat ge wilt, mevrouw, want ik zweer u dat ge ter wereld geen onderdaniger dienaer hebt, dan don Rodrigo da Xeres.
- Zoo het woord eer voor het oor eens Spanjaerds, geen onbekende klank is, zal don Rodrigo de zyne herstellen met my terstond terug te voeren by vader en echtgenoot, - sprak Aleida, terwyl ze den slotvoogd een fieren maer toch geen versmadenden blik toewierp. Deze hernam:
- Ziedaer het eenigste verzoek dat ik niet kan toestaen aen de vorstinne van myn hart. Ik heb u reeds gezegd, mevrouw, hoezeer myne liefde my verteert; by hetgeen ik gedaen heb om u te verkrygen, kunt gy de grootheid van mynen hartstogt afmeten, kunt gy zien dat ik my myne overwinning zoo ligt niet zal laten ontweldigen. Het doet my leed u alleen de gevangene myner magt te weten; ik wilde dat gy het slechts van myne liefde zyn mogt.
Gedurende eenige oogenblikken wachtte de bevelhebber op een antwoord; hy bekwam zelfs geen blik meer. Hy voer voort:
- Zoo ge myne liefde beantwoordt, mevrouw, zal ik u eerbiedigen, u vereeren benevens Spanje's koninginne; gy zult gebieden als eene vorstin aen alwie my gehoorzaemheid en onderdanigheid verschuldigd is; uwe pracht zal die van hertoginnen en infanten doen

{==474==} {>>pagina-aanduiding<<}
verbleeken, want op myne bede zal uwe verbindtenis met eenen ketter verbroken worden, en gy zult de vrouwe worden van een man zoo edel als zyn koning, een man die zyne glorie en zyn geluk alleen in u te beminnen en te dienen, stellen zal.
Een bittere spotlach was het eenig antwoord der vrouw.
De bevelhebber scheen dat niet gewaer te worden. Opstaende en een kistje vol kostbare juweelen voor Aleida neêrzettende, vervolgde hy:
- Aenveerd dit mevrouw, als eene voorproef uwer morgengave!
De gade van van Nieukercke grimlachte nog bitterder; dan, hare kalme weerdigheid hervattende, sprak zy:
- De eenige dienst dien ik ooit van u zal aenveerden, don da Xeres, zal zyn, dat ge my oogenblikkelik terug zendet in de wooning van mynen gemael.
- Dat is ook de eenigste dien ik u nimmer zal kunnen bewyzen, mevrouw. Maer waerom wederstaet gy myne gebeden aldus, waerom blyft gy ongevoelig voor myne liefde, waerom weigert gy, met myne hand, den naem dien myne vaderen zoo vermaerd hebben gemaekt, en die zoo heerlik tusschen de schoonste namen des spaenschen adeldoms uitblinkt? Ik kan niet gelooven dat de drift u zoo verre verblindt, van u den Vlaming boven den Spanjaerd, den verwonneling boven den verwinnaer, den lafaerd boven den stoute te doen verkiezen!....
- Gy zyt een volslagen Spanjaerd, heer bevelhebber, gy hoont eene weêrlooze vrouw en afwezende mannen. En vermits gy nog niet begrepen hebt dat ik u haet en veracht, zoo zeg ik het u; gy zyt een lafaerd die afwezigen hoont, gy zyt een eerlooze die vrouwen rooft, gy zyt een slaef die vrye mannen vreest gelyk de duivels de heiligen, gy zyt een moordenaer die geharnasd ontwapende lieden overvalt, en gy wilt dat ik zoo een man beminnen zou, gy vraegt dat ik hem huwe, dat ik my onteere met den naem te dragen dien hy besmet heeft! o spotterny! Neemt ge my dan voor eene spaensche, Spanjool? Neemt ge my voor een wezen zonder hart, zonder ziel? Ik ben eene Vlaminge, en al ware myn hart en myne hand het eigendom niet van een man die ze weerdig is,

{==475==} {>>pagina-aanduiding<<}
huwde ik liever den dood, dan een slaef van den bloedgierigen Alva!
Toen Aleida zoo sprak, waren hare woorden en hare oogen vuer. Don Rodrigo had zyne demoedige en onderdanige houding laten varen om den stand en de onedele uitdrukking aen te nemen van het afrikaensche panther, dat op zynen prooi gaet springen. Hy had gevoeld dat hy zich nooit zyn slagtoffer met fleemen en vleijen zou kunnen onderwerpen; ook liet hy zich gansch aen zyne inborst over, en zyne stem was heesch van woede toen hy sprak:
- Waer haelt ge de stoutheid my in myn eigen slot te hoonen, mevrouw. Weet dat ik kan gebieden als ik my tot bidden verneder, dat uw volk kettersch, oproerig en overwonnen is, dat Vlaenderens mannen onze slaven en Vlaenderens vrouwen onze dienstmeiden zyn. Ik zweer u, by alle heiligen van Castilje, dat gy op het oogenblik zult sterven, zoo gy niet liever terstond de myne wordt! Met deze woorden, wilde de slootvoogd tot Aleida naderen, maer zy stiet hem weg, en riep:
- Achteruit, eerroover, achteruit!
De beweging der jonge vrouw was krachtig en ruw, en deed don Rodrigo wankelen en byna achterover tuimelen.
Welhaest hoorde men niets meer dan wanhopende kreten, waertusschen bywylen een woeste spotlach klonk.
Een kwart uers daerna sleepte de bevelhebber de jonge vrouw op een der pleinen van het kasteel, terwyl hy den soldaten toeriep:
- Eh, brave amigos, zoekt voor dezen nacht een gemakkelik logist voor deze bedrukte schoone!
Des anderendaegs 's morgens, vonden de voorbygangers een lichaem dat nog warm en ongekwetst was, voor de wooning van den heer Robrecht van Berchem. Dat lichaem was Aleida's lyk.


VI.

Het was den 12den november van het zelfde jaer 1568. Yskoud blies de noorderwind over het naekte veld, de sneeuwjagt voor zich

{==476==} {>>pagina-aanduiding<<}
heenzweepende, en akelig fluitende tusschen de braembosschen, waer op de yzel thans de plaets der bladeren ingenomen had. Groote, aschgrauwe wolken doorkruisten de lucht en schenen, als het donker welfsel eener gevangenis, op de levenlooze aerde te drukken.
Een man, in een zwaren bruinen mantel gewikkeld, en met een breedgeranden vilten hoed op het hoofd, wandelde in eene soort van overdekten weg, door dwergeiken gevormd, langsheen de baen welke van Quesnoy-le-Comte, in Henegauw, naer een naburig dorp geleidde. Hy scheen geen acht te slaen op het barre jaergetyde, hetgeen dit jaer zeer vroeg begonnen en buitengewoon hard was; langzaem en met het hoofd op de borst gebogen, stapte hy voort, als ware hy in diepe en ernstige overpeinzingen verzonken. Overigens, daer zyn gezicht onder zynen hoed en zyn kleederen onder zynen mantel verborgen waren, was het onmogelik dien zonderlingen wandelaer te onderkennen; op zyn uitwendig nochtans, zou men hem hebben kunnen nemen voor een dier dweepende predikanten der hervorming, die alle gevaren trotseerden om hunne leer te verspreiden; en men mogt welligt gissen dat hy op dit oogenblik in eenigen tekst van den Bybel een bewys zocht, om de eene of andere paepsche stelling in duigen te slaen; want in die eeuw van idealistische en godsdienstige strekking maekte men van den Bybel wat men in onzen tyd van handel en positivismus van het wetboek maekt, een plooi- en rekbaer iets dat iedereen naer zyn luim tracht te verwringen, een dubbelsnedig lemmer, waermede ieder zynen tegenstrever doodelike wonden toe te brengen zoekt. Ook had men nog kunnen onderstellen, dat hy een der aenvoerders was van een nog al talryken troep geuzensoldaten, die men, op een dryhonderdtal stappen afstands, gelegerd zag tegen de helling eens heuvels; en inderdaed, hy was er opperhoofd van.
Wie hy voor 't overige was, en waer hy vandaen kwam, kon niemand beduiden. Zyne soldaten eerbiedigden en vreesden hem; nooit sprak hy iemand aen dan om bevelen te geven, of inlichtingen over de ligging des vyands te vragen; hy beminde de

{==477==} {>>pagina-aanduiding<<}
eenzaemheid en sliep weinig; de uitdrukking zyns gelaets was altoos koud en woest; sints twee maenden dat hy over deze bende bevel voerde, had hy middel gevonden om een twintigtal schermutselingen aen te gaen, en steeds was hy gelukkig geweest, nimmer had men hem zien wyken of genade verleenen. Na het gevecht onderzocht hy met aendacht de gelaetstrekken van alle dooden en gekwetsten, dan keerde hy zichtbaer ontevreden terug, aen zyne soldaten den buit overlatende, waervan hy bestendig zyn aendeel weigerde. Hy had den titel van kornel. Dat was al wat zyne onderhoorigen wisten, en zy verlangden geenszins er iets meer over te vernemen.
De kornel wandelde nog langen tyd zonder de oogen op te slaen of zynen gang te versnellen. Op het oogenblik dat hy den overdekten weg ging verlaten, hoorde hy den haestigen galop van een peerd en bleef staen. Een ligtgewapend ruiter kwam op hem aenrennen, en vervoegde hem weldra.
- Welnu, Hans?
- Kornel, sprak de ruiter, na den krygsgroet gemaekt te hebben, het convooi is ongeveer op dry mylen en half afstands. Het houdt aen op Quesnoy-le-Comte en het geleide is omtrent de dry honderd man sterk.
- Wie voert bevel over 't geleide?
- Men zegt don Rodrigo da Xeres, de slotvoogd zelf van Antwerpens kasteel.
Terwyl Hans deze woorden sprak, aenzag hy den kornel met strakke en verwonderde oogen; het was voor de eerste mael dat hy het norsch gelaet zyns oversten ontfronsen en helder worden zag.
- Op dry mylen en half, dry honderd man, Rodrigo da Xeres! herhaelde de kornel halfluid, terwyl zyne trekken reeds hunne vorige koude beweegloosheid herkregen hadden. - 't Is wel. Ga zeggen aen kapitein Lanksweert dat al de manschap binnen een uer moet gereed zyn voor den slag. Men doove de vuren uit. Men plaetse twee schildwachten op eene halve myl vooruit. Ga!
De ruiter gaf zyn peerd de sporen, en de kornel hernam zyne wandeling. Onder het spreken met den bode had de sombere krygsman

{==478==} {>>pagina-aanduiding<<}
het hoofd opgeheven en zynen mantel laten openvallen; hy was zwaer gewapend en scheen tusschen de vyf-en-dertig en de veertig jaren oud te zyn; zyne wezenstrekken waren hard, zyn voorhoofd gerimpeld; zyne wilde en doordringende oogen rolden snel in hunne diepe holen, overschaduwd door zware wenkbrauwen die onophoudelik waren saemgefronst, zyn grimlach was bitter en yzingwekkend; zyn ruige baerd, welke zoo blond was dat hy grys scheen, loste zich nauweliks uit op de drooge, vale huid, en maekte hetgeen er hards, terugstootends in zyne trekken lag, verschrikkeliker, met het mager ovael van dit vleeschloos wezen nog langer te doen schynen. Wie die man ook zyn mogt, het was buiten kyf, dat een onverbiddelike hartstogt zyn ingewand verknaegde, en dat die harststogt wraek was. Hy beminde den stryd, niet als een edel ridder, om den wille des roems of des vaderlands, niet als een gretig lansknecht die vecht omdat hy betaeld wordt, of voor roof en buit; maer hy had hem lief, hy beminde hem gelyk de tyger, om bloed te zien stroomen, en zich te verlustigen in den walm van bloed. Hy was vermetel, ontembaer, verschrikkelik in den stryd; daer alleen was zyn leven, daer bewoog hy zich met de vlugheid der slang; daer scheen hy zich te vermenigvuldigen, hy was overal, aen de spits, van achter, in het midden; met de kracht en snelheid des bliksems trof zyn arm den krygsman die zyn oogopslag reeds had versteend; meestal verschoonde hy de soldaten, viel niet in dan op de oversten, en kwam slechts op de eersten terug, wanneer zyne woede geene andere offers meer te slagten vond; by elken ruiter dien hy deed uit den zadel tuimelen, by elken voetknecht dien hy nederhakte, slaekte hy een vreugdgebrul, en dan, wanneer alles was afgedaen, wanneer er geene borsten meer te doorrygen, geene schedels meer te verpletteren waren, ging hy gelyk wy reeds gezegd hebben, een nauwkeurig onderzoek van al de dooden doen, en trok ontevreden af, waerschynlik omdat hy tusschen al die vale 
gezichten datgene hetwelk hy zocht, niet vinden kon.
Nauweliks had Hans zyn peerd omgewend, of de kornel ontlastte zynen boezem met eenen langen zucht: - Eindelik! - riep hy uit. Dan, na eene pooze vervolgde hy: - Eindelik zyt ge daer, don

{==479==} {>>pagina-aanduiding<<}
Rodrigo, ge zyt dan daer, gy dien ik zoo ver niet ware gaen zoeken had ik u digterby mogen ontmoeten, ge zyt dan daer, eerloos kryger, trouwloos edelman! Dezen keer heb ik u, en ge zult my niet ontsnappen, al moest de hel die u heeft uitgebraekt, u verdedigen! Gy zyt het die my, van engel als ik was, tot duivel hebt herschapen, en gy zult mynen klauw uwe borst voelen doorploegen, dat zweer ik, by de ziel myns vaders, by de ziel myner moeder, by de ziel myner beminde! Gy zult my met gevouwen handen smeeken, en ik zal u als eenen lafaerd in het aenzicht slaen, gy zult my op uwe kniën om genade bidden, en ik zal u bespuwen als eenen hond! Onze rekening is lang om optellen, Rodrigo, en myne wraek zal nooit volkomen zyn, nooit gelyk staen met den hoon, nooit, al deed ik uwe lidmaten verbryzelen een voor een, duim voor duim, op de pynbanken uwer inquisitie, die God vervloeke! Ho, eindelik! eindelik! - En de stemme des kornels werd versmacht onder de zuchten zyner zaligheid, en het was of zyn gezicht twintig jaren jonger werd onder den invloed van al de gewaerwordingen die zyn hart overstroomden. Hy boog eene knie ter aerde, sloeg de oogen ten hemel en sprak:
- O God! gy die in uwe gerechtigheid gezegd hebt: tand voor tand, oog voor oog, bloed voor bloed, gy weet dat myne zaek rechtveerdig is, dat myne wenschen niet goddeloos zyn, als ik u bidde om myne wraek te beschermen! Ik zal het oodmoedig werktuig zyn van uwen almogenden wil, van uwe eeuwige rechtveerdigheid, als ik de aerde verlos van een monster dat haer bezoedelt en niet vreest zyne afschuwelike wandaden met uwen heiligen naem te bedekken. O God, geef my de genade, dat het door myne handen zy, dat dit Belialskind geveld worde, en van dan af zal ik het zweerd des oorlogs terug in de scheede steken, om u niet anders meer dan in vrede en liefde te dienen!
De kornel rigtte zich kalmer op en begon zyn vorig leven te overpeinzen, terwyl hy met trage stappen terugkeerde naer de bende die op hem wachtte, en zich gereed maekte tot den stryd. Wie zou ooit gedacht hebben, sprak hy tot zichzelven, dat ik, die my alleen bestemd waende om te beminnen en bemind te worden, om

{==480==} {>>pagina-aanduiding<<}
myn leven vreedzaem tusschen myn ouden vader en myne jonge vriendinne te slyten, eens wilder en woester zou worden dan het wildste, het wreedste dier, bloeddorstiger dan een spaensch beulsknecht! Is dan een voorval, eene omstandigheid in het menschenleven geworpen, genoeg om de ziel te veranderen en al de gedachten naer een heel tegenovergesteld doel te doen strekken dan hetgeen men zich altoos heeft voorgesteld. Ho, ik heb gedwaeld, ik voel het, ik heb gedwaeld wanneer ik my goed waende, wanneer ik myzelven niets verweet, en de hemel heeft my erover gestraft! Toen ik gelukkig was, heb ik niet gedacht, zoo als ik moest, aen myn vernederd vaderland, aen myne verdrukte broeders, en God heeft my doen gevoelen hoe verblind ik was toen ik geloofde dat het de pligt van ieder niet is, allen te verdedigen, dat ieder zich zelven beschutten moest; die gedachte was eene slaefsche gedachte, en ik ben er als een slaef om gestraft geworden; zy wier boosheden ik met onverschilligheid had aengezien, hebben my getroffen in hetgeen ik duerbaerst op aerde bezat en myn ontwaken is vreeselik geweest! Gy zyt rechtveerdig, o God, wanneer gy toelaet dat het lam als het den schaepstal versmaedt, door de wolven verscheurd worde! - Dan namen zyne gedachten wederom haren vorigen loop, en de kornel vervolgde tot zichzelven sprekende:
- Maer de man die my getroffen heeft, is niettemin een lafaerd en een eerlooze, hy verdient niettemin de straf eens verraders; want zyne handelwyze is die niet van een ridder maer van een schaemteloozen barbaer! Over zyn hoofd komt al het bloed dat ik gestort heb, en al het bloed dat ik nog storten zal!.... Ho, eindelik, eindelik is hy gekomen, de dag waernaer ik zoo lang getracht heb, de dag der wraek! hy is gekomen! Voortaen zal ik niet meer als een bloedig spook over de slagvelden dwalen en de hoofden aller gesneuvelden opligten, om de gevloekte gelaetstrekken van dit wangedrocht te ontdekken! Van daeg nog, binnen een oogenblik, heb ik hem, daer, sidderend onder den punt myns dolks, en al de verachting, al de razerny die my in de ziele kookt, zal ik hem in het aenzicht spuwen, ha!....
By deze inwendige worstelingen geschokt, naderde de kornel

{==481==} {>>pagina-aanduiding<<}
tot zyne krygslieden en kondigde hun aen dat de stryd dien zy gingen leveren, gelyk altoos, zonder genade was en dat hy den ryken buit die er ging gemaekt worden, aen zyne mannen overliet; alleenlik, voegde hy er by, wil ik dat er niemand onder u den ruiter aenrake dien ik eerst zal aenvallen; hem die zich zal durven bemoeijen met hetgeen my alleen aengaet, zal ik neêrhakken op staenden voet. - Nooit had de kornel zoo lang onverpoosd gesproken, een geen enkel zyner mannen, zelfs de vermetelste voelde trek om hem ongehoorzaem te worden.
Eenigen tyd nadat de kornel had opgehouden te spreken, kwam eene schildwacht de tyding brengen dat het convooi in aentogt was.
Oogenblikkelik zond de overste honderd man in het kreupelhout dat den hollen weg omzoomde, met bevel, de voorhoede en het gros van het geleide te laten voorbytrekken, en slechts te vuren wanneer het convooi zou kunnen omsingeld worden. Aen het hoofd der voetknechten liet hy kapitein Lanksweert en hy zelf ging met vyftig ruiters, de eenige welke deel maekten van zyne bende, post vatten achter eenen heuvel, vanwaer men onvoorziens de voorhoede zou kunnen aentasten, terwyl de mannen uit het kreupelhout op het convooi zouden vallen.
De geuzentroep had den tyd niet, zich te ontmoedigen, noch zelfs ongeduldig te worden, want nauwelyks waren alle schikkingen genomen, of men hoorde in de verte een aengroeijend gerucht van peerdgetrappel, vermengd met het schokken der wagens, die wel gemakkeliker maer met des te meer gedruisch over de bevrozen aerde rolden. De sneeuw, hoe dik ook gevallen, verdoofde ter nauwernood het gehots der wielen, en de noorderwind, die harnekkig blies, bragt nog meerder by tot het rumoer.
Weldra verscheen in den hollen weg een twintigtal spaensche ruiters met den blanken sabel in de hand, maer voor 't overige blauw van koude, en zorgvuldig in hunne mantels gewikkeld. Zy troffen op geene hindernis; het gros van het geleide trok er insgelyks zonder wantrouwen door; dan kwam het convooi, en dat vervolgde vreedzaem zynen togt, tot dat al de wagens gevat zaten in dien weg, te eng om er in om te wenden; alsdan knalden twee honderd

{==482==} {>>pagina-aanduiding<<}
buks- en musketscheuten aen de ooren der soldaten die langshenen het convooi trokken, en velden er een groot getal; daerna hield het geweervuer immer onregelmatig aen, terwyl het verzeld ging van een geschreeuw dat het spaensche voetvolk nog meer dan de kogels verschrikte. Terzelfder tyd dat de mannen uit het kreupelhout het convooi omsingeld hadden, was de kornel, met zyne ruiters op de voorhoede en het gros der geleide gestort.
Die aenval was voor de Geuzen veel gevaerliker dan die der voetgangers, want daer zy hier vooreerst veel minder in getal waren, konden zy ten andere noch op een voordeelig standpunt noch op eenige begoocheling des vyands staet maken. Zy hadden dus geene hoop dan in de hevigheid van hunnen aenval, en die was inderdaed zoo geweldig, dat ze met den eersten schok de rangen des vyands inliepen en in wanorde bragten. Veel spaensche ruiters werden er ontwapend en neêrgesabeld. Echter waren de overigen nog een twee-derde talryker dan de Geuzen, zoodat dit getal nog te aenzienlik was, dan dat deze, in weêrwil van hunne dapperheid, den Spanjaerden zouden kunnen blyven weêrstand bieden. Het was iets belangwekkends en vreeseliks tevens om hooren en zien: dit dooreenwarren van peerden en ruiters, dit kletterend gebots van helmen op harnassen en harnassen op helmen, die zweerden, die strydbylen, die zware, schitterende hamers op levende aembeelden nederbonsend, die zaelpistolen welke men in elkanders hersenen losbrandde, dit gebriesch en getrappel van peerden, de val dier groote lichamen welke voor een oogenblik eene opening tusschen de stryders lieten, de schelklinkende bevelen der oversten, het gevloek en getier en gekrysch der soldaten, het huilen en klagen en genade-smeeken der gekwetsten wier borst onder de voeten der peerden verpletterd werd; die onophoudelike beweging, dit gedurig en schier onvatbaer draeijen en zwaeijen van den verwarden klomp, en dan het roode bloed, dat levend en rookend by beken onder den smeltenden sneeuw wegliep, dit alles vormde een tafereel dat zelfs eenen dapperen zou verschrikt hebben, zoo een dappere kalm en ondadig kon blyven, by het aenschouwen van dergelyk tooneel.

{==483==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Geuzen vochten als razenden. Nochtans zagen zy zich op het punt voor de overmagt te moeten wyken, toen eene onverhoopte omstandigheid de kans ten hunnen voordeele keeren kwam. Het spaensche voetvolk, zich van alle kanten ingesloten ziende en meenende dat de Geuzen hen verre in getal overtroffen, had zich op genade overgegeven. Men had zich vergenoegd de soldaten twee en twee met den rug aen elkander te binden en ze onder bewaking van vyftig gewapende mannen te stellen. In het geheel waren er onder het voetvolk der Geuzen geen vyftig gekwetsten, hetgeen kapitein Lanksweert toeliet, met honderd veertig man, der ruiterye ter hulp te snellen. Hy verdeelde die mannen in benden van twintig ieder, welke hy in dryhoeken vormde, om van de ruiters die de Spanjaerds konden afsturen, niet in den rug gevat te worden; hy gebood hen langs de twee ryen te vuren en liefst op 's vyands peerden aen te houden. Die krygslist gelukte, want na eenige minuten hadden er een twintigtal spaensche ruiters hunne peerden zien vallen; de overigen verloren moed en werden weereloos gemaekt.
Een enkel officier, wien de kornel der Geuzen in den beginne eenen hevigen slag had toegebragt, was ongehinderd gebleven, want geen der aenvallers had hem durven aenraken. Wanneer hy zag dat hy nog alleen van al de zynen ongedeerd overschoot, wilde hy zich overgeven en vroeg naer den aenvoerder om hem zynen degen ter hand te stellen. De kornel verscheen:
- Ik overhandig u myn degen, als aen een dappere, sprak de officier.
- En ik, antwoordde de kornel, aenveerd hem niet, want het is de degen van een lafaerd, een eerlooze, een verrader.
De Spanjaerd, hoewel van alle kanten omsingeld, hief het hoofd op en vroeg:
- Wie zyt gy, om my zoo te durven toespreken? Ge weet misschien niet wie ik ben?
- Gy zyt een ridder zonder eer, dien de Spanjaerds don Rodrigo da Xeres heeten en dien ik minder acht dan den lesten bedelaer van Vlaenderen.

{==484==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Hourrah! wel gezeid, kornel, gy handelt den Spanjool naer verdienste!
- Wie matigt zich hier het recht aen myne woorden goed te keuren, sprak de kornel tot den hoop, die zweeg; dan hernam hy, zich tot den spaenschen officier wendende:
- Gy ziet, Rodrigo da Xeres, dat zoo ik weiger uw degen te aenveerden, zulks niet is omdat hy eenen spaenschen officier behoort, want daer zyn in den dienst uws konings, eenige vlekkelooze degens die ik met hoogmoed zou aennemen; maer wel omdat de degen van da Xeres bezoedeld is met het bloed van weerlooze mannen en zwakke vrouwen, omdat het de degen is van iemand voor wien de strop der galge nog te eervol zou zyn, en wien men eenen steen aen den nek zou moeten binden om hem te verzuipen als een hond.
Da Xeres, zich voor 't minst bestemd geloovende tot de schandige dood waervan de kornel het lest gewaegd had, sprak spottende:
- Wat u aengaet, bevelhebber, ik kan niet anders dan u mynen dank betuigen voor al de vriendelike voorkomendheid waermede gy uwe krygsgevangenen in uw kamp onthaeld.
- Dus herkent my don Rodrigo da Xeres nog niet?
- Ik herinner my niet uwe hoogedelheid ooit ontmoet te hebben.
- En ik nochtans heb u herkend, dwars door het visier van uwen helm.
- Gy zyt vast de eene of andere profeet van het nieuw geloof, - sprak de Spanjaerd, die zich verwachtte verdronken of ten minste opgeknoopt te worden, en aldus bewys van koelbloedigheid en moed wilde geven; - ik, wat my aengaet, heb de eer niet, een vertrouweling der godheid te zyn. Overigens, heer bevelhebber, zoo ge lust hebt, my door water of door strop te doen sterven, zou ik u verzoeken u een beetje te spoeden, want ik heb geenen tyd om te wachten, geloof me.
De kornel gaf geen antwoord op dit gezwets; het was zichtbaer dat er een groote stryd in zyn binnenst omging en dat zyne ziel aen hevige verzoekingen ten prooi was. De stem van

{==485==} {>>pagina-aanduiding<<}
kapitein Lanksweert kwam hem uit zyne bedenkingen trekken, deze sprak:
- Sa, kornel, wat moet er gedaen worden? Hem verzuipen of ophangen?
- Geen van beide, by God! Ik zal hem bevechten en dooden in heerliken kamp.
- Maer bedenk, kornel, gy hebt eene versche zeer gevaerlike wond onder den linker arm, en ge zoudt al strydende kunnen bezwyken.
- Zoo dat het geval is, zult gy den Spanjool naderhand opknoopen, hy verdient het en nog iets ergers; zoo hy my doodt, laet gy hem met vrede vertrekken, want dan is 't de wil van God.
- Amen, zei Lanksweert, en vertrok.
- En nu, sprak de kornel tot da Xeres, die lans en degen op den grond had laten vallen; raep dit tuig op en wy zullen eens gaen zien of de wapens der gerechtigheid niet zwaerder dan die der boosheid wegen.
- Wat bediedt dat raedsel, sprak Rodrigo.
- Dat raedsel, antwoordde de Geus, bediedt dat wy in 't strydperk gaen treden, en dat, zoo gy de onderhand hebt, ik met u volgens myn recht en welbehagen zal handelen. Zoo ik verwonnen ben, zult ge vry en zonder uitstel vertrekken.
- Zoo, zoo, wie kon u zoo een edelmoedig besluit hebben ingeboezemd?
- Uwe lafheid.
- Demonio, nog een hoon, sprak de Spanjaerd verwonderd ter zyde, ik begryp dien kerel niet. Om 't even, wy zullen daer straks op denken, trachten wy nu de kans waer te nemen en wat voordeel te trekken uit de lessen van Spadafina.
De twee ruiters namen ruim. Zoodra zy op gevoegliken afstand waren, weêrgalmde de klaroen. Ze bogen zich op hunne zadels, velden hunne lansen en liepen recht in op elkanders borst; op weinigen afstand gekomen, liet Rodrigo, als onvrywillig, zyne lans zakken, indervoege dat zy het peerd zyns tegenstrevers in de borst treffen moest, maer de kornel bespeurde dien valschen trek,

{==486==} {>>pagina-aanduiding<<}
wendde den stoot af, en trof met zyne lans den Spanjaerd tusschen harnas en wapenrok. Rodrigo wankelde een oogenblik in den zadel, doch bleef ongedeerd.
De vlaemsche officieren wilden het gevecht staken en den trouwloozen Spanjaerd aenstonds ter dood brengen; de kornel in tegendeel, wilde den stryd voortzetten met het zweerd, en nog eens rees er hoop in het harte van da Xeres: by het gebruiken van dit wapen vooral meende hy de lessen van Spadafina te baet te zullen nemen en eer de peerden weder in beweging waren, had hy reeds de onvoorzienste, de onafweerbaerste slagen uitgedacht. De Spanjaerd zocht met eenen valschen hoofdhouw en heuphouw zynen tegenstrever eenen hoofdhouw toe te brengen; de Vlaming wilde enkel eenen heuphouw veinzen om op eenen hoofdhouw uit te komen; zoodat Rodrigo, die eene beweging meer te doen had dan de kornel en niet rapper of behendiger was dan deze, reeds by den eersten gang, eenen duchtigen hoofdslag kreeg, welke hem den helm over het kinnebakken dreef, en hem in bedwelming den zadel deed ruimen.
Aenstonds sprong de kornel van zyn peerd en wierp zich als een woedende tyger op den Spanjaerd.
- Gy herkent my niet, Rodrigo maer gy herinnert u misschien den jongeling die u eens, op een schoonen junyavond, op de kaden der Schelde te Antwerpen heeft aengesproken?
- Neen, maer ik bid u, druk uw knie zoo niet op myne borst en laet my opstaen.
De kornel grynsde, hy bezag Rodrigo strak in het aenzicht met zyne bloedige oogen die als vuerkolen op zyn bleeke wezen gloeiden; in zyne trage, heesche en afgebrokene woorden lag iets verschrikkeliks en plechtigs.
- En gy herinnert u ook dien julyavond niet, waerop gy eene jonge bruid deedt opligten, om 's anderdaegs haer lyk voor de deur harer wooning terug te brengen?
- Ja, mynheer, dat herinner ik my, en heb er berouw over, maer, om Gods wil, sta op en schenk my genade, want ik versmacht onder u, wat gaen u toch lieden aen die gy niet kent. Zy

{==487==} {>>pagina-aanduiding<<}
hadden my gehoond en ik heb my op hen gewroken, meer dan ik het had gewild. Het is waer, ik heb Bernhart van Nieukercke gedood, maer de jonge vrouw is van schrik gestorven, sprak de Spanjaerd, die begon verveerd te worden van eene zoo langvertoevende dood, en den kornel hoopte te vermurwen, daer hy, om dezes voorstel over den tweestryd, een hoog gedacht van zyne edelmoedigheid had opgevat.
- Gy liegt als een lafaerd, als een verrader, antwoordde de Vlaming, nooit had van Nieukercke noch u noch de uwen gehoond; de jonge vrouw is niet van schrik gestorven! - De kornel sprak die leste woorden op een toon van onzeggelike smart en zyne woede scheen te verdubbelen; ten minste werd zyne stem heescher en zyn knie drukte zwaerder op de borst zyns vyands, die zich vergeefs poogde los te wringen en altyd genade! genade! bad.
- Genade, genade, grynsde de kornel, ge vraegt genade van my! maer gy herkent me dan niet dat ge genade van my vraegt; van my van wien gy vader, moeder, broeders, zusters gedood hebt; van my, wiens vrouw gy vermoord, onteerd hebt! Gy herkent my dan niet, Rodrigo da Xeres, lafaerd, gy herkent my dan niet, ho! de smart moet my wel sterk hebben veranderd op weinige maenden.
- Genade! genade! om Gods wil genade! Ligt uw knie van myne borst!
- Genade, genade, hernam nogmaels de kornel, ik zal uw genade schenken!
- Ho, dank, mynheer!
- Ik zal u genade schenken als ge my vader, moeder, broeders en zusters levende teruggeeft! Ik zal u genade schenken als ge my myne vrouw ongeschonden en onbevlekt teruggeeft! Ho, het is van my dat ge genade smeekt! Ik zou u dan dry maenden lang met al de pynen der hel in myne ziel hebben afgewacht, ik zou dan om u te ontmoeten myn leven twintigmael hebben blootgesteld, om u weêr ongedeerd te laten loopen als ik u onder myne handen kryg! Wacht een beetje, ik moet eerst het kenteeken der eerloosheid, u door het brandhout myns vaders op het voorhoofd gedrukt nog

{==488==} {>>pagina-aanduiding<<}
eens vernieuwen! - en hy doorploegde hem het voorhoofd met zynen dolk. De Spanjaerd huilde en spartelde, maer hy zat tusschen de knie des Vlamings en den bodem gevangen als in eene yzeren klem. - Ha, gy smeekt my om genade! goed! dat was er nog noodig; zonder dat ware myne wraek onvolkomen. Had ik het hart eens Spanjaerds ik zou u aen stukken scheuren en brok voor brok doen sterven; ik zou uw lillend ingewand den honden, uws gelyken, toewerpen; maer wees gerust, hoop niet dat ik my tot nevens u verlage, hoop niet dat ik myne wraek bezoedele. Nochtans, Spanjool, ik ben Bernhart van Nieukercke, wiens vader, wiens moeder, wiens broeders, wiens zusters gy hebt gedood, wiens vrouw gy hebt onteerd!
- Ho, myn God! de dooden staen dan op uit hunne graven om my te straffen. Maer schenk my genade, don Bernhart, ik zal my in een klooster gaen opsluiten, ik zal er myn leven overbrengen met vasten en bidden voor uwe bloedverwanten!
- Neen, antwoordde Bernhart, sterven zult gy!
- Ho, als 't u belieft, een biechtvader, dat ik myne wandaden niet van deze wereld medeneem.
- Neen, gy zult verdoemd sterven, gelyk gy geleefd hebt! Een priester heeft het recht niet u te vergeven als ik u veroordeel.
En met deze woorden stak Bernhart zynen dolk tot aen het gevest in des Spanjaerds hart.
- Lanksweert, Lanksweert, ondersteun my! ik voel dat ik bezwyke! zuchtte de kornel, terwyl Rodrigo lag te zieltogen.
Het verband was onder den linkerarm losgegaen, by herhaelde en forsche bewegingen, en Bernharts bloed golfde overvloedig uit de armader. Het werd onmogelik het te stuiten.
- Ik sterf in vrede, want nu myne naestbestaende zyn gewroken, is myne zending op aerde volbragt, zegde van Nieukercke tot Lanksweert, terwyl hy op het lyk van da Xeres staerde, - en glimlachende blies hy den laetsten adem uit.

Joh.-Alf. De Laet.
1838.








{==489==} {>>pagina-aanduiding<<}

De zwalpeijers. 1

Eene vertelling voor myne vrienden, de leden van het Vlaemsche Gezelschap te Gent.

't Was zeker nog geene veertien dagen dat de raven heen waren en de boomen botten uitwierpen, toen twee eksters elkander iets in het oor zeiden en naer den hoogsten boom van de streek vlogen, om er in den top aen twee zytakken, die digt aen den boom een spitsen hoek uitmaekten, een groot nest te bouwen. - Hoe groot dat nest wel juist geweest is, kan ik niet zeggen; maer de boeren die dien hoogen boom weten staen en my deze geschiedenis hebben verteld, getuigen dat het magtig groot moet geweest zyn.
Naerstig hadden zy er aen gebouwd; want terwyl de madelieven nog bloeiden spraken zy elkander dikwils in het oor en kwam er telkens een nieuw ei in het nest.
Hoe veel dat er zoo wel inkwamen, kan ik ook niet zeggen; maer de boeren vertellen dat het nog al veel moet geweest zyn, indien er zoo veel eijers in kwamen als zy elkander aen het oor spraken.
De eene ekster was klein, had een helder gitzwart oog in den kop en een sterken zwarten snavel, de andere zag er gemoedelyker

{==490==} {>>pagina-aanduiding<<}
uit en was een weinig grooter. - Hare oogen waren min helder en haer snavel was min zwart en min sterk.
Wanneer ze nu al veel eijers hadden, sprak de kleine ekster met den sterken, tot de groote met den zwakken snavel.
- Kom, - zei ze zoo, - ga er nu wat overliggen, ik zal op den top van den boom gaen zitten om te zien of de sperwer niet nadert. Blyf daer maer gerust liggen: als hy wat naby durft komen, zal ik er opvliegen en hem de oogen uitpikken.
Zoo gezeid, zoo gedaen. - De groote ging over de eijers liggen en de kleine vloog in den top van den boom en hield op den sperwer de wacht.
Als dat nu al eenige dagen geduerd had, kwam de kleine ekster, die weêr de wacht hield, aen het nest en zeide tot de groote:
- Laet ons nu eens zien of de schelpen losgaen, - zei ze zoo.
En de twee eksters sloegen stillekens met den snavel tegen een schoon ei en luisterden.
- Paf! - zei het ei, terwyl het langs heen opensprong.
- Dat is een, - zei de kleine.
De groote klopte aen een ander ei en luisterde.
- Paf! - zei het, en het sprong open.
- Dat is twee, - zei de groote.
De kleine klopte weêr aen een ander ei.
- Paf! - zei het en het sprong ook open, en zoo gingen zy voort tot dat zy er wel tien telden.
Ik moet toch niet zeggen hoe bly ze waren. - De boeren vertellen dat zy haest doof werden van het danig gelach en geschater.
Nu bleven er nog drie eijers, waer zy ook aen hadden geklopt en geluisterd; maer die geen paf hadden gezeid.
- Dat is verwonderlyk, - zei de groote ekster tegen de kleine, - ik heb op die drie bezonder gelegen en ze gewarmd en het scheen my toe, dat zy zoo koud bleven, zoo koud als ys, byzonderlyk die kleine grauwe en die groote vuile.
- Ik durf toch niet vermoeden dat hier vreemde eijers zouden ingekomen zyn? - sprak de kleine ekster, terwyl zy met haren poot aen haren snavel krabde.

{==491==} {>>pagina-aanduiding<<}

- Wees daer gerust over, lieve vriend, - zei de groote ekster.
- Kom, - sprak de kleine, - leg er u dan nog maer wat over; wie weet, misschien zullen zy ons nog de liefste worden. -
En de groote ekster zette zich op het nest en warmde de eijers zoo goed als zy kon.
Ondertusschen hadden de jongen nesthaer gekregen, groeiden, kregen nu stoppels op den rug, lachten onder een en tegen hunne moeder en openden wyd den snavel wanneer zy 't gebladerd hoorden ritselen en de kleine ekster met aes voor hen kwam aengevlogen.
Eenige dagen later werd de groote moede er nog langer op te liggen en sprak tot de kleine met den sterken snavel:
- Willen wy nu maer eens zien, - zei ze zoo, - of de schelpen nog niet losgaen? -
En de kleine sloeg beurtelings met haren sterken snavel tegen het groote vuil ei, tegen het kleine grauw en tegen het ander, dat ook een leelyk ei was, met slykplekken op de schelp. - Doch geen enkel zei paf.
Nu begon de groote ekster ook te twyfelen of het soms geene vreemde eijers waren die men er heimelyk in hadde gelegd en zei zoo tegen de kleine met den sterken snavel:
- Werp ze maer het nest uit; ik zal myne oogen toedoen. -
- Ja, stoot ze er maer uit! - riepen de jongen te gelyk.
De eijers lagen niet op hun gemak en schenen te wachten op wat de kleine, met den sterken snavel, ging zeggen.
- Willen wy nog maer een weinig geduld hebben? - zei de kleine ekster met den sterken snavel.
De eijers waren bly dat de kleine hen zoo maer niet seffens uit het nest stiet en te regt; want de boeren verzekeren dat het danig hoog te vallen was voor een ei.
Zy konden het de jongen maer niet vergeven dat zy hen hadden uit het nest willen zien stooten en telkens dat de ouden om aes uitwaren, scheen het de kleinen alsof de eijers leelyke gezichten op hen trokken en zeiden zy dat de sperwer kwam, om hun op te vreten. Maer de sperwer kwam niet en de jongen werden groot.

{==492==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zy kregen pluimen en hun snavel werd sterk. En als de eijers weêr leelyke gezichten trokken en riepen dat de sperwer kwam, lachten en antwoordden de jongen: - zwyg of wy steken u met onzen snavel en werpen u zelf het nest uit, onnut goed daer ge zyt! -
Eens, dat de kleinen al groot waren en op de takken van den grooten boom leerden vliegen, trokken de eijers weêr leelyke gezichten en riepen zy dat de sperwer kwam. Maer de jongen vlogen er rond en schreeuwden zoo luid dat de eijers bang werden en schoon spraken, om dat zy ze uit het nest niet zouden gestooten hebben.
En de jongen stieten ze niet uit het nest, om dat ze schoon spraken en niet meer zeiden dat de sperwer kwam.
Eenigen tyd nadien dreven de wolken met de snelheid van de stoomkaros, bladeren werden afgerukt en in de hoogte gevoerd met eene hevigheid die ik niet zeggen kan. - De takken der boomen kraekten en de toppen bogen zich. - Er was een geschuifel door dat heen- en wêergeslinger dat de jongen elkander haest niet konden verstaen.
Toch sprongen zy op de takken, klampten zich by iederen rukwind sterker vast en lachten; maer de eijers lachten niet, - want de storm vloog van tyd tot tyd tegen den bodem van het nest dat zy opsprongen, tot dat zy er eindelyk uitvielen en aen den voet van den boom gebroken lagen. - Toen lachten de jongen nog meer. -
De storm hield eindelyk op en de gebroken eijers vloekten van wêerwraek en van woede, op de jongen. -
- Laet ons nu maer beginnen te stinken, - zeiden zy tot elkander wy zullen ze wel ziek doen worden. -
Nu schaterden de jongen nog meer, beproefden hunne wieken, vlogen hoog in het heldere blauwe en speelden met hunne ouders, terwyl tusschen de wortels van den hoogen boom de gebroken eijers aes voor de slekken werden.

Eduard Michels.

Gent, 18 Meert 1848,



{==493==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hans Hakkelberg of de wilde jager.


(Eene Harzsage).

Hans Hakkelberg was een vorstelyk jagtmeester van een hoeveerdig karakter en een goddeloos gemoed. Hy vierde den zondag niet en spaerde noch des landmans zaedveld noch des schapers kudde. Vloeken gingen uit zynen mond in stede van gebeden en zyne wilde driften ontzagen zelfs niet de heilige schuilplaets eens nonnenkloosters. Eens op zyn bedde in de Harzburg droomde hy dat het wilde zwyn, dat hy al sedert eenige dagen in 't gebergte najaegde, hem dood opreet. Die waerschuwing versmadende, trok hy weder met zyne knechten en honden naer het veld en, by het vallen des avonds, gelukte het hem het everzwyn dood te treffen. Honend en spottend over zynen droom, stampte hy op het nedergeslagene wild, toen dit, den kop weder opregtende, met zynen slagtand des jagers been door en door verscheurde. Doodelyk was de wond, en als Hans Hakkelberg op zyn sterfbed lag, denkende eerst op het toekomende leven en verschrikt van de reeds voor hem gapende hel, riep hy uit: ‘Wat doet my het hemelryk, zelfs als ik er in kost gaen? Ik stond geerne het hemelryk af, als ik maer altyd jagen kost, tot dat men den jongsten dag blaest.’ Het geschiedde den goddelooze gelyk hy het gewenscht had en hy raest en tiert tot heden toe door bosschen en bergen. Des nachts, als de hemel met zwarte wolken bedekt is en de wind door het gebergte huilt, dan hoort de vertraegde reiziger den tierenden Hakkelberg met zyne wilde spookenjagt. Vooraen vliegt de verleidde nonne, onder de gedaente van een uil, dan volgen de honden en knapen en ten leste de verdoemde jagtmeester. Geen kloeke jager zou zich in de plaets wagen, waer de Hakkelberg daegs te voren gehuisd heeft: zyn geweer zou niet losbranden, zyn vangmes niet raken en hy zou beschaemd, welligt gekwetst naer huis keeren.
Het volgende lied, naer deze sage vervaerdigd en tot nu toe ongedrukt, is door den dichter zelven aen eenen onzer medewerkers gegeven, om in ons tydschrift opgenomen te worden. Daer het niet in het algemeene oost-nederduitsch, maer in het dialekt der omstreken van Brunswik opgesteld en nog werkelyk van de schriftsprake afwykt, zoo geven wy ook hetzelve, naer onze vlaemsche tael- en spellingsregels gewyzigd. Men zal in den text gemakkelyk opmerken dat ne, gelyk in het oudvlaemsch, hem beteekent en dat in 'en, 'er de d weggevallen is (den, der) gelyk by ons in 't lidwoord het voor dit of dat. Ook vergete de vlaemsche lezer niet dat u als oe, ü als onze u uitgesproken worden.







{==494==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hans Hakkelberg.


Hurrah! dat rûschet un brûset e mâl! 
Soo 'n rennen in walde dorch berg un dâl! 
Un düstere nacht as een likendoek, 
Un 'ertwischen donder un blitz un vloek! 
Vôroppen een hudderig ulendier, 
As läge 'ne seel' in 'n sterven hier! 
Un dänne de hunde tjaf, tjif, tjif, tjaf, 
Dat werdt nog mannigen rêe sîn graf! 
Un driven un pitschen un pirschen soo vêl, 
As dreve de düvel alhier sîn spêl. 
Dat grüw'l! vorware dat is he gewis - 
De düvel in swarter finsternis. 
Op 'en paerde besprûeijed van aerd' un schûm 
Un lät van wijen sik anseen kûm. 
Verloren - verloren wat immer he vât! 
Nein jager mid isen un flinte nât. 
Un wei anröepet 'en riesen rood, 
Fluks makt he ne mid 'en spete dood. 
Soo jägt he herummen dorch berg un dâl, 
Doch nich ût vreude, - mid gram un kwâl. 
Wei soo frech under 'er kerke schôt, 
Nu jägt he herummen in bloe'e rood; 
Dei pitschte besammen bi dage, bi nacht 
De buren as hunde to siner jacht, 
Nu pitscht-ne sîn bööse gewissen tru 
Rings umme ne vloek un vlamme glu; 
Un vindt in 'er aerde nich roe un rast; 
Het jägt-ne herummen in eeuwiger hast. 
 
E. Smelzkop. 


Brunswik, September 1847.






{==495==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hans Hakkelberg.


Hoerrah! wat ruischend en bruisend geschal! 
Wat rennen in 't woud door berg en dal! 
 
En duistere nacht als een lykendoek 
En ertusschen donder, bliksem en vloek! 
 
Voorop een huilend uilendier, 
Als lage een ziel in 't sterven hier! 
 
En dan de honden tjaf, tjif, tjif, tjaf! 
Dat wordt nog menigen ree zyn graf! 
 
En dryven en draven en zweepen zoo snel, 
Als dreve de duivel alhier zyn spel! 
 
Dat gruwel! voorwaer dat is hy gewis - 
De duivel in zwarter duisternis - 
 
Op een peerde besproeid van aerd' en schuim - 
't Laet nauw zich aenzien in het ruim - 
 
Verloren - verloren wat immer hy vat! 
Geen jager met yzer en flint zoo rad; 
 
En wie aenroept den reuze rood, 
Fluks maekt hy hem met den spitse dood; 
 
Zoo jaegt hy alomme door berg en dal - 
Doch niet uit vreugde - vol grim en gal; 
 
Wie zoo stout onder de kerke schoot? 
Nu jaegt hy heromme in bloedig rood; 
 
Die zweepte te samen by dage by nacht 
De boeren als honden tot zyner jagt; 
 
Nu zweept hem zyn kwaed geweten goed; 
Rondom hem is vloek en vlammengloed; 
 
Hy vindt in der aerde niet rust en vreê; 
Het jaegt hem alom, hy moet eeuwig mêe! 
 
Dautzenberg. 








{==496==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wat ik versta.

(Liedje).


Ja de beek is klaer, maer toch 
Klaerder oogen ken ik nog; 
Sprak my Alfried met een lach, 
Daer hy vriendlyk op my zag. 
'k Weet niet wat dit woord bediedt; 
Waerlyk ja, 
Ik versta, 
Ik versta het niet. 
 
Ja de sneeuw is blank, maer toch 
Blanker voorhoofd ken ik nog; 
Sprak my Edmond met een lach, 
Daer hy vriendlyk op my zag. 
'k Weet niet wat dit woord bediedt; 
Waerlyk ja, 
Ik versta, 
Ik versta het niet. 
 

{==497==} {>>pagina-aanduiding<<}

's Roosjes blos is schoon, maer toch 
Schooner blosje ken ik nog; 
Sprak my Karel met een lach, 
Daer hy vriendlyk op my zag. 
'k Weet niet wat dit woord bediedt; 
Waerlyk ja, 
Ik versta, 
Ik versta het niet. 
 
'k Min de maegden al, maer toch 
Min ik u het meeste nog; 
Zegt my Pieter, stil en zacht, 
En terwyl hy vriendlyk lacht, 
Telkens dat hy my ontmoet. 
Waerlyk ja, 
Ik versta, 
Ik versta dit goed. 
 
Hendrik Van den Steene. 


Gent.






{==498==} {>>pagina-aanduiding<<}

Lente.


Nog over luttel weken sliepen 
De beekjes in het dorre veld; 
Maer gistren hoorde ik 't vlietje ruischen 
Daer 't zwellend in zyn bedding snelt. 
Ik weet niet; 'k voel myn hart ook zwellen, 
En voelde 't nooit zoo hevig slaen; 
o Annah, 'k denk dat in myn hartje 
Een beek welhaest ook zal ontstaen. - 
 
't Is vreemd; maer ook ik voel iets, zuster: 
Want heden was ik in den gaerd; 
Ik zag hem rond en menig knopje 
Vertoonde zich reeds boven de aerd. 
Zie, zuster lief, ik voel een werking, 
Als in den grond, in my ontstaen; 
En ach! ik denk dat ook een bloemken 
Dra in myn hart moet opengaen. - 
 
dezelfde. 








{==499==} {>>pagina-aanduiding<<}

Arm bloemeken.


Bloemken door heur hand geschonken, 
Gy hebt op myn borst geblonken. 
Frisch en rood was toen uw kleur, 
Aengenaem en zoet uw geur, 
Lief uw krans van groene blaren; 
Zy kon slechts u evenaren. 
 
Uwe wangskens waren rood, 
En uw oogskens schoon en groot, 
En uw mondje vroeg een lach, 
Elken sterfling die u zag. 
Allen schonken 't u met eenen. 
Gy kont lachen, en nu - weenen. 
 
Bloemken door heur hand geschonken, 
Gy hebt op myn borst geblonken, 
En uw oogskens zyn nu vael, 
't Is de schuld van ydlen prael. 
Wulpschheid krygt altoos haer straf 
Hier op aerd en na het graf. 
 

{==500==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zou de schenkster u gelyken 
Om door ydelheid te pryken? 
Zeg heur dan in vuerge tael, 
Doch ontdaen van ydlen prael: 
Wulpschheid krygt altoos haer straf 
Hier op aerd en na het graf. 
 
Johan Van Rotterdam. 








De Schildwacht.

Romance.


De legervuren brandden, 
Het leger lag in rust, 
Alleen de schildwacht waekte, 
Met frisschen moed en lust. 
 
Geen star stond aen den hemel, 
't Was donker overal, 
Alleen de glans van 't wachtvuer 
Verhoedde d'overval. 
 

{==501==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hy dacht aen zyn beminde 
Aen 't meisje van zyn hart, 
Aen vaderland en ouders, 
Die hy verliet met smart. 
 
Hy dacht hen dra te ontmoeten, 
Te toeven aen hun zy', 
Zyn oog werd vocht van tranen, 
En zachtkens lispte hy: 
 
‘Ja, spoedig zal ik komen, 
Myn dierbren my zoo waerd, 
'k Zal eeuwig by u blyven, 
In uwen kring geschaerd.’ 
 
Daer snort op eens een kogel, 
De schildwacht stort ter neêr - 
En vaderland en vrienden, 
Hy ziet ze nimmer weêr. 
 
O.J. Eekma. 


8 April 1848.







{==502==} {>>pagina-aanduiding<<}

Aen Selinde.


Als de koesterende zon 
Ryst aen de oostertransen, 
Als zy over beek en bron 
Schiet haer heldre glansen; 
Als het aedlaersjong ontstygt 
Aen der rotsen kloven, 
En de moeder angstig hygt, 
En 't verzelt naer boven; 
Als in 't digt bebladerd woud, 
't Koor van Filomelen, 
Hymnen der Natuer vertrouwt, 
Die het harte streelen; 
Als op 't golvend stroomkristal, 
't Zwaentje zich laet wiegelen, 
En men d'eik van 't kleene dal, 
In den stroom ziet spiegelen: 
Dan (o zoete zaligheid!) 
Dan, o myn beminde, 
Wensch ik, dat ge een leger spreidt, 
Onder 't groen der linde, 
Dat gy, in myn arm gekneld, 
Aen myn borst gezonken, 
My nog eens uw liefde meldt, 
Van verrukking dronken! 
 
dezelfde. 


Juny 1842.







{==503==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Dichter.


Rein van hart en gemoed, als een kind eenvoudig, 
Steeds in 't schoone verliefd, en een vriend der waerheid, 
Glimlach' blyde der wereld, 
Wie zich te dichten verstout. 
 
Wie 't oorspronkelik kleed onbevlekt bewaerd heeft 
Ook voor 't glansende vuil, dat de menigte aentrekt, 
Die mag vry uit de longpyp 
Zingen voor groot en voor klein. 
 
Hy wiens liefde zich niet vergenoegt in laegheid, 
Maer in luchtiger sfeer zich verblydt en ophoudt, 
Die kan zingen de wellust, 
Zingen der engelen lied. 
 
Vol ernst pleeg' hy de kunst en vereenig' minzaem 
Slechts wat waer is en schoon; en van mond tot mond klinkt 
Zyn zoetvloeijende hoogzang, 
Ja, van geslacht tot geslacht! 
 
J.M. Dautzenberg. 


25 November 1847.



{==504==} {>>pagina-aanduiding<<}

Kunst- en letternieuws.

Op Zondag 30 April is de choormaetschappy Association lyrique Anversoise, bestaende uit 183 leden, den koning in zyn paleis te Brussel eene serenade gaen geven. De uitgevoerde stukken waren Broedergroet van den heer J. Eyckens; Les Matelots, door den heer L. De Pauw; Le Soir, door den heer Ph. Dineur en De Nachtegael van Grétry. De heeren Eyckens en Hermann (de laetste in name der duitsche maetschappy Teutonia die zich by de Association had aengevoegd) hebben beurtelings het woord tot Zyne Majesteit gerigt
- Op Zondag 7 Mei is de antwerpsche Union lyrique nationale, bestaende uit 253 leden, insgelyks hare hulde aen den koning gaen toebrengen. De heer Alphonse Belpaire heeft in eene treffende redevoering de gevoelens der zangvereeniging uitgedrukt. De chooren door de Union gezongen zyn: Belgenland, door den heer M. Van Mierlo; Avondbede, door Kreutzer; Les Croisés devant Jérusalem, door M. Van Mierlo; Vaderland! door Alph. Belpaire.
- In den nacht tusschen den 23 en 24 April laetst is te Brussel overleden de heer Van Campenhout, opsteller van het vermaerde lied: La Brabançonne, dat zynen naem in onze omwenteling van 1830 historisch heeft gemaekt.

Verschenen Werken.

Te Antwerpen, by J.-E. Buschmann: Geschiedenis van Antwerpen, vierde aflevering. Deze aflevering, geheel uit bylagen bestaende, sluit het vierde deel van het merkweerdig gedenkstuk door de heeren Mertens en Torfs aen onze stad opgerigt. Verscheiden kopergravuren, waeronder een voortreffelyk portret van van Schoonbeke, zyn by deze aflevering gevoegd.
- By P.J. Janssens, Groote Kauwenberg: Gedichten, door Johan Aflried De Laet. Een deel in-8o. Prys: gekartonneert fr. 1-75, gebrocheerd fr. 1-50.
- By denzelfden: Myne eerste zangen, door A. Snieders Jr. Een deel in-8o. Prys: fr. 1-50.
- By Possoz frères, in de Cité: Oproep aen het vaderland, choor met begeleiding van orchest, woorden van P.-F. Van Kerckhoven, muziek van Jos. Gregoir.
- By J. Van Ishoven, Marckgravenstraet: Dicht- en Prozastukken, voorgelezen by de openbare zitting van de Antwerpsche Rederykkamer de Olyftak, den 9 April 1848. 35 bladz. in-8o.
- Te Mechelen, by Van Velsen-Vander Elst: Kleine natuerlyke historie voor kinderen, door J.B. Courtmans, professor voor den hoogeren leergang der nederduitsche tael- en letterkunde en der voordragtsleer by 's ryks normaelschool, directeur der oefenschool voor onderwyzers, te Lier, Eerste deel, het Dierenryk. 161 bladz. in-12.
- Te Leuven, by Van Linthout en Vandenzande: De ziekte der Geleerden, in zes zangen, gedicht van M.W. Bilderdijk, uitgegeven met inleiding en aenteekeningen door J. David, Phil. et litt. doct., kanonik hon. der Metrop. kerk van Mechelen, lid der kon. Akademie van Brussel, prof. by de cath. hoogeschool, enz. Eerste stuk. Prys: fr. 1-50.
- Te Gent, by Gyselynck: Vaderland! drystemmig choor, woorden van J.-A. De Laet, getoonzet door Alph. Belpaire. Prys: 25 centiemen.
- Te Oostende, by T. Vermeirsch: Hulde van liefde, eerbied en trouw aen vorst en vaderland. Eenige vlaemsche gezangen opgedragen aen al hunne medebelgen, door de leden der koninglyke maetschappy van vaderlandsche tael- en letterkunde, gezegd Rhetorica, met kenspreuk: Wat ryp, wat groen, komt wysheid voên.







{==505==} {>>pagina-aanduiding<<}

Koenraed van Opperbeek.


Geschiedkundig drama in vyf bedryven.

Opgedragen aen de Antwerpsche tooneelmaetschappy De Hoop.

Persoonen.


JAN, vryheer van Bierbeke, } voogden van Godfried III, bygenaemd in de Wieg, hertog van Lotheryk.

GEERAERD, vryheer van Wezemael, } voogden van Godfried III, bygenaemd in de Wieg, hertog van Lotheryk.

WILLEM, zoon van Jan.

ROGIER, heer van Leefdael, } leenmannen van Godfried III.

RUDOLF, heer van Zellik, } leenmannen van Godfried III.

ARNOLD, vryheer van Grimbergen.

BAUDEWYN, heer van Eppeghem, } bondgenooten van Arnold.

KOENRAED, heer van Opperbeek, } bondgenooten van Arnold.

PIETER, een Laet.

Een afgezant van Limburg.

MATHILDA, dochter van Jan.

LUTGARDIS, hare voedster.

Bondgenooten van Godfried III en van Arnold, Afgezanten, Krygslieden.



Het stuk speelt in Lotheryk, ten jare 1144.


{==506==} {>>pagina-aanduiding<<}

Eerste Bedryf.

Eene zael ten slote van den vryheer van Bierbeke. Eene deur op den achtergrond; eene geheime vooraen, ter linkerzyde; daer naest een venster. Ten rechterkant, vooraen, eene tafel Aen denzelfden kant, op den achtergrond, tegen den muer, nog eene tafel. Hier en daer stoelen. De avond begint te vallen.

Eerste Tooneel.

GEERAERD, JAN, WILLEM.


Jan. 
- Zeker is het voorstel, dat gy daer even in de vergadering onzer bondgenooten deedt, grootmoedig, Geeraerd; doch God en mynheer Sint Jan, myn patroon, mogen my genadig zyn, dat ik er tegen gestemd heb.




Geeraerd. 
- Maer was de redding anders mogelyk? Ge weet dat de keus der voogden van onzen jongen Godfried alléén Arnold van Grimbergen kwetste. Misnoegd van onder het getal der ridders, welke de overleden hertog tot die eer verheven heeft, niet begrepen te zyn, heeft hy gezworen op ons wraek te nemen en zich van de hulde, welke hy Lotheryks kroon schuldig is, vry te maken. Gy hebt gezien dat wy, sedert meer dan een jaer, voor den vyand bukken, en dat hy op ons overwinning op overwinning behaelt. Bleef er ons nog iets anders dan myn voorstel?




Willem. 
- Wy hadden een nieuw gevecht moeten wagen.




Geeraerd. 
- O, by elke onzer nederlagen, Willem, brandde de woede misschien heviger in myn hart dan in het uwe, hoe driftig gy ook moget wezen; en elke nederlaeg wilde ik door een nieuw gevecht wreken. Maer mogen wy nog langer het lot van onzen hertog in de weegschael stellen? Wy kunnen niets tegen onzen vyand. Onze bondgenooten en leenmannen werden tot eene algemeene heervaert geroepen en wy hebben moeten zwichten; Diederik, graef van Vlaenderen, heeft ons hulp en onderstand gezonden en toch moesten wy buigen. Wy worden alle oogenblikken met een nieuwen vyand bedreigd. Ge weet dat Hendrik van Limburg van het gedeelte van Lotheryk nog niet heeft afgezien, dat zyn vader, tydens zyn leven, beheerscht heeft. Is dus het beste en het gemakkelykste niet een vrede met den vryheer van Grimbergen te sluiten?




Jan. 
- Zal het ons geene schande zyn, wanneer wy morgen den vyand onze onmagt laten kennen; wanneer wy den wederspanneling vrede zullen afsmeeken? O, het rood der schaemte klimt reeds op myn voorhoofd.




Geeraerd. 
- Het is hard, ik beken het. Doch vergeten wy niet dat de troon van onzen hertog reeds kraekt; haest zal hy vallen. Toen wy met de heeren van Diest en Winxel, in de abdy van Afflighem, voor het

{==507==} {>>pagina-aanduiding<<}
doodsbed van mynheer Godfried-den-Tweeden geknield zaten, zwoeren wy niet roekeloos met het lot zyns zoons te spelen. God heeft dien eed gehoord, ridder. Noemt gy Arnold van Grimbergen geen voogd in myne plaets, dan berooft gy onzen troon van een pilaer, die hem krachtig kan ondersteunen.




Tweede Tooneel.

DE VORIGEN, ROGIER.


Rogier. 
- Weest gegroet, edele heeren.




Willem. 
- Ha, Rogier! ge komt waerlyk op tyd; de vergadering is sints een half uer afgeloopen.




Rogier. 
- Het is mogelyk; doch terwyl gy hier ernstig redekavelt, telt gy gewis op de nadering des vyands niet. Indien ik my niet bedrieg, zal de vryheer van Grimbergen nog dezen nacht zyn kamp voor dit slot nederslaen.




Jan. 
- Arnold?




Rogier. 
- Dezen middag heeft de wederspanneling het slot Wezembeke ingenomen; en deze overwinning is hy wederom schuldig aen dien Koenraed van Opperbeek, die, uit Lotheryk gebannen, thans tegen zyne broeders vecht.




Willem. 
- Waerom kon ik met hem nog niet handgemeen worden? Ware het my gelukt, ik zou hem wel afgeleerd hebben de wapens tegen zyn geboortegrond te dragen, de ellendeling!




Geeraerd. 
- Veracht hem niet, Willem. Ik bewonder den moed in eenen vyand even als in eenen vriend. Het is Koenraed van Opperbeek, wiens arm de krachtigste steun van Arnold is; het is Koenraed, die ons de schrikkelykste slagen toebragt en die ons nimmer de overwinning zal laten behalen. Mogt hy in onze rangen vechten, dan hadden wy een van Lotheryks moedigste ridders tot krygsmakker. Thans is het anders. De laetste wil des overledenen hertogs is dat wie met Hendrik van Limburg den oorlog tegen hem gevoerd heeft, voor eeuwig moest gebannen blyven. Dezen laetsten wil zal ik met myn bloed bezegelen.




Willem. 
- Rogier, ge zegt dat Arnold herwaerts komt? O, dan hoop ik den balling met myn zwaerd eens kennis te laten maken.




Jan. 
- Heer van Leefdael, zyt gy er overtuigd van?




Rogier. 
- Een vlugteling uit Wezembeke kwam op het oogenblik dat ik my naer de vergadering onzer bondgenooten wilde begeven, en heeft het my verzekerd.



{==508==} {>>pagina-aanduiding<<}



Jan. 
- Zou er verraed zyn? Zou hy misschien weten dat wy allen vergaderd zyn.




Geeraerd. 
- Gy ziet nu wel dat er geen ander reddingsmiddel dan myn voorstel mogelyk is. Morgen gaen wy tot den vyand en bieden hem den vrede. In allen geval wil ik voor den ochtend hier een leger aenvoeren.




Jan. 
- En wordt het voorstel afgeslagen?




Geeraerd. 
- Dan stryden wy tot den dood.




Willem. 
- God zy dan met u.




Geeraerd. 
- Vaert wel. (Af).




Jan. 
- Willem, roep uwe zuster hier. (Willem af).




Derde Tooneel.

JAN, ROGIER.


Jan. 
- Daer gy in de vergadering der bondgenooten niet zyt geweest, weet ge niet wat er beslist werd. Morgen gaen wy tot den wederspannigen vryheer. Geeraerd van Wezemael staet zyne plaets van voogd over Godfried af, om ze door Arnold te laten vervangen.




Rogier. 
- Is zulks voor ons niet de schandigste vernedering?




Jan. 
- Ik verhief er myne stem genoeg tegen; doch myne poogingen waren vergeefsch.




Rogier. 
- Wat my troost, is dat ik overtuigd ben dat Arnold zal weigeren; want door eenige zegepralen opgetogen, zal hy zyne overwinningen willen voortzetten; ik denk dat hy minder den eeretitel van voogd dan de kroon van Lotheryk begeert.




Jan. 
- O, dan zal de stryd bloedig zyn.




Rogier. 
- Het beste voor ons is thans, alles wat mogelyk is te verzamelen. Ik heb myne krygsknechten mede gevoerd.




Jan. 
- Gy hebt gelyk. Als ridder zal ik dra myn pligten vervullen; denken wy thans aen die welke een vader te kwyten heeft. Heer van Leefdael, ik weet dat ge myne dochter bemint.




Rogier. 
- Ik zou my hoogst gelukkig achten, zoo ik haer onder myn dak mogt leiden. Mathilda is zoo goed; zy werd gewis de engelbewaerder van myn slot.




Jan. 
- Toon u harer waerdig en wy zullen later zien. Heden gaet gy haer naer den kastelein van Leuven geleiden; daer zal zy in grootere veiligheid zyn dan hier. Uwe liefde zy haer ter bescherming op de baen.




Rogier 
- Tel op myn degen. (Af).





{==509==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vierde Tooneel.

JAN, MATHILDA.


Mathilda. 
- Vader, gy liet my roepen?




Jan. 
- Kom hier, Mathilda. (Hy leidt haer tot het venster). Zie, de zon gaet daer onder in een zee van goud; morgen kan ze welligt uit een bloedbad opstaen.




Mathilda. 
- Gy verschrikt my.




Jan. 
- Men is aen angst gewoon, sedert die wederspannige leenman, Arnold van Grimbergen hier alles te lande vernielt.




Mathilda. 
- Is die heer dan zoo magtig?




Jan. 
- Neen, maer van alle kanten werd hem hulp toegezonden, en hy die ons de grootste slagen toebrengt, is een ellendeling, die tegen zyn geboort egrond strydt, - Koenraed van Opperbeek.




Mathilda. 
- Vader!




Jan. 
- Hemel, vurig zou ik u danken, mogt myn zwaerd hem den schedel klieven!




Mathilda. 
- Ach!




Jan. 
- Wat beteekent dit, Mathilda?




Mathilda. 
- Niets, vader. Gy zegdet.....




Jan. 
- Dat ons slot morgen welligt een puinhoop zal zyn; dat gy het dus moet verlaten met uwe voedster, om u naer Leuven te rigten.




Mathilda. 
- Wanneer?




Jan. 
- Terstond. Maek u gereed; de ridder van Leefdael zal u vergezellen.




Mathilda. 
- Hy! - Vader laet Willem met my gaen.




Jan. 
- Uwen broeder heb ik noodig en de heer van Leefdael is een braef ridder. Spoed u thans, Mathilda.




Vyfde Tooneel.

MATHILDA, alleen.
Hy my geleiden! Hy, dien ik haet om dat hy my bemint! O, myn hoofd brandt!..... En moeten vertrekken nu ik hem hier verwacht, dien ik alleen kan liefhebben op aerde. - Vertrekken, nu ik hem spreken ga. Moet hy dan terugkeeren na mogelyk uren gegaen en met angst en ongeduld gewacht te hebben? Terugkeeren zonder my te zien? Hy zou my zeggen dat ik eene ondankbare ben, dat ik met de liefde, die ik hem zwoer den spot dryf. Neen, ik wil blyven tot ik hem gesproken hebbe. - Ik heb

{==510==} {>>pagina-aanduiding<<}
lucht noodig! (Trekt het venster open). Doch hoe gaet hy by my komen? Hy moet reeds aen den ingang des geheimen gangs wachten. Wie kan my helpen? Myne voedster? O, zy weet niets van myn geheim? Ik heb het haer tot hier toe verborgen. Dit was niet wel van mynentwege; de goede vrouw heeft my altoos zoo teeder bemind. - Zy was voor myne gebreken steeds toegevend; ja, gewis heeft zy vergiffenis voor myne liefde. Daer is zy. Hebben wy slechts den moed haer alles te openbaren.


Zesde Tooneel.

MATHILDA, LUTGARDIS.


Lutgardis. 
- Kom, Mathilda; wy gaen ons reisvaerdig maken.




Mathilda. 
- Ga, Lutgardis, doe alles voor my; want ik - o, ik kan niet.




Lutgardis, 
het venster sluitende. 
- Dit venster moet toe; de avonden zyn nog te koud.




Mathilda. 
- Lutgardis, ik had lucht noodig.




Lutgardis. 
- Kind, wat schynt gy my droevig en dit sedert lang. Menigmael dacht ik dat de rampen van Lotheryk er de reden van waren; doch neen, het is iets anders. Over luttel dagen, wanneer een spreker ons de ongelukken van een ridder en zyne geliefde verhaelde, zag ik u dikwils sluikswys een traen afvagen. Eertyds zoudt gy gelachen hebben. Waervan die verandering? Men moest die sprekers, die in alle sloten liefdesavondturen vertellen, doorzenden.




Mathilda. 
- Hebt gy my altoos niet gezegd dat ik moest veranderen. Gy hadt gelyk, Lutgardis; wat ons de minnezangers van liefde vertelden, onttrok my eertyds een lach, thans doet het my weenen - omdat ik zelve voel hoe bitter de martelpynen der liefde zyn.




Lutgardis. 
- Wat wilt gy zeggen?




Mathilda. 
- Dat wil zeggen, Lutgardis, dat ik byna myn hart voel breken onder zyne onrustige slagen; want ik bemin, uit al de krachten myner jonge ziel.




Lutgardis. 
- God!




Mathilda. 
- Dat wil zeggen dat een doodelyke schrik my thans benypt, want ik wil mynen beminde spreken.




Lutgardis. 
- Mathilda! Mathilda! wat zegt gy? Vreest ge de gramschap uws vaders niet?




Mathilda. 
- Lutgardis, hoor. Gy weet, zoo wel als ik, wat het is geene

{==511==} {>>pagina-aanduiding<<}
moeder meer te bezitten, van hare liefde beroofd te zyn; want gy verloort ze, als ge nog kind waert, even als ik. De vaders kennen slechts roem en grootheid; maer eene moeder, o, zy kent geene andere gevoelens dan de zuivere gevoelen des harten; de liefde is de eenige wereld, waerin zy leeft. Ik beklaeg de jonkvrouwen welke geene moeder meer hebben. Niemand meer bezitten aen wie men zyn hart mag openen, o, dat is pynlyk!




Lutgardis. 
- Wat ben ik dan? Telt gy myn zorgen voor niets. - Ik heb u gezoogd, in myne armen gewiegd; menige nachten, als de ziekte u op de sponde hield, naest u gewaekt; - nu nog ben ik treurig met u, zonder te weten waerom; ja, nu nog beminne ik u met al de teederheid eener moeder: anders had ik uwe liefde bemerkt; maer ik was blind gelyk eene moeder.




Mathilda. 
- Dank, Lutgardis, dank.




Lutgardis. 
- Mag ik den ridder kennen dien gy liefhebt. Het is Rogier van Leefdael toch niet? Gy hebt my gezegd dat gy eenen afkeer voor hem gevoeldet.




Mathilda. 
- Hem beminnen, lieve! Sedert myn vader tot voogd van onzen hertog werd gekozen, staet hy naer myne hand. Hy wil de dochter van den vryheer van Bierbeke uit eerzucht, niet uit liefde. Neen, Rogier veracht ik. Dien ik min, verwacht ik hier. Hy moet langs dezen gang, die in het veld uitkomt, binnentreden. Gy zult my helpen, niet waer?




Lutgardis. 
- Zyn naem?




Mathilda. 
- Gy kent hem goed. - Menigmael was ik in myne kindschheid zyn speelgenoote, toen wy eenige dagen op het slot Opperbeek doorbragten.




Lutgardis. 
- Hy!




Mathilda. 
- Zwyg!




Lutgardis. 
- De vyand van uwen vader!




Mathilda. 
- Lutgardis!




Lutgardis. 
- Die uit Lotheryk gebannen werd en thans tegen zyne ouden vrienden strydt. Neen, nooit, jonkvrouw, nooit!




Mathilda. 
- Nooit, niet waer? Al moest ge my van droefheid zien vergaen, gy, die my bemint als eene moeder.




Lutgardis. 
- God! God!




Mathilda. 
- Lutgardis, help my, o, wat mededoogen met my! Lutgardis, gy wilt myne dood niet?



{==512==} {>>pagina-aanduiding<<}



Lutgardis. 
- Uwe do, Mathilda? Wat durft gy vragen.




Mathilda. 
- Ga, hy wacht reeds aen den inkoom van den geheimen gang.




Lutgardis. 
- En ik heb niets van die liefde geweten! Hoe hebt gy hem leeren kennen, daer hy reeds twee jaren tegen de heeren van Lotheryk strydt?




Mathilda. 
- Verleden zomer, ging ik immers voor eenigen tyd by de jonkvrouwen van Opperbeek. Koenraed verbleef alsdan dry maenden by zyn zieken vader. Toen hebben wy elkander beginnen te beminnen, en wanneer hy by Arnold van Grimbergen is gegaen om tegen de Godfrieden te vechten, welke hy als zyn wettelyke heeren niet kan erkennen, dewyl Lotheryk slechts aen Hendrik van Limburg toekomt, dan hebben wy elkander trouw tot den dood gezworen.




Lutgardis. 
- Maer, Mathilda, gy gaet iets bedryven dat zekerlyk eene misdaed in uws vaders oogen zal zyn.




Mathilda. 
- Waer een moeder er geene moet in zoeken.




Lutgardis. 
- Aen den ingang hebt gy gezegd - Hemel! Vergeef het my; het is geheel myne schuld.




Mathilda. 
- Dank, voedster. Hier is de sleutel. (Geeft eenen sleutel, welken zy aen den hals had hangen.) Mynheer Sint Bernhart, patroon van uwen overleden echtgenoot, zy met u.




Lutgardis. 
- Jonkvrouw, de hemel geve dat uw vader niets wete, anders... (Af, langs de geheime deur.)




Zevende tooneel.

MATHILDA.
Goede vrouw! waerom heb ik haer myne liefde niet vroeger laten kennen? Zy was my immers eene moeder. Wanneer ik leed en weende, stortte zy altyd tranen met my, myne gevoelens waren de hare; en nu zy my wil helpen, vergeet zy de gevaren, welke mogelyk de dienst, die ze my bewyst, op haer hoofd zal trekken. Het is welligt eene onvoorzichtigheid van mynentwege Koenraed hier te ontvangen? Gaet hy zyn leven niet blootstellen om my een oogenblik aen zyn hart te drukken? want de haet, welken myn vader hem toedraegt, is onverbiddelyk. En ik! men zou my als eene eerlooze uitschelden, indien men my met hem hier vond. Doch mag my dit afschrikken? Koenraed, gy hebt den haet, dien de myne in uw hart hebben ontstoken, moeten vergeten; gy moet om my te zien een vyandelyk leger doortrekken, waer elke degen ontbloot is om

{==513==} {>>pagina-aanduiding<<}
uwe borst te doorsteken; en ik zou beven u hier te ontvangen? O nooit! - Ha! daer zyn ze!


Achtste Tooneel.

KOENRAED, MATHILDA, LUTGARDIS.


Koenraed. 
- Mathilda! Mathilda!




Mathilda. 
- Koenraed!




Lutgardis. 
- Stilt uwe vreugde. Ridder, ik heb u in uwe liefde geholpen; beloof my ook, by het minste gerucht, dat zich zou opdoen, u henen te spoeden.




Koenraed. 
- Ik geef u myn woord, beste Lutgardis.




Lutgardis. 
- Wel, ik zal u bytyds verwittigen. Mathilda, zie hier den sleutel weder. (Geeft den sleutel en vertrekt.)




Negende Tooneel.

KOENRAED, MATHILDA.


Koenraed. 
- De man, doorwien ik u deze byeenkomst vroeg, heeft u dan ontmoet?




Mathilda. 
- Hy sprak my aen op de wandeling, die ik in de omstreken des kasteels deed. Maer, Koenraed, hoe durft gy uw leven zoo blootstellen? Weet ge dan niet dat myn vader u haet en dat het uwe dood zoude kosten, indien men u hier vond; indien men wist dat gy het laetste bevel van Godfried den Tweeden vergeten hebt?




Koenraed. 
- Het was reeds zoo lang geleden dat ik uwe zoete stem niet meer had gehoord, dat myne borst de uwe niet meer had voelen kloppen. En nu, dat een gevaer u dreigt, Mathilda, was het immers myn pligt u er van te verwittigen.




Mathilda. 
- Een gevaer, Koenraed?




Koenraed. 
- Morgen zal de vryheer van Grimbergen dit slot bestormen.




Mathilda. 
- Ik weet het reeds.




Koenraed. 
- Gy weet het?




Mathilda. 
- Myn vader heeft het my gezegd.




Koenraed. 
- Mathilda, verlaet dit kasteel, want Arnold heeft de gewoonte niet steen op steen te laten.




Mathilda. 
- Voor alles is reeds gezorgd, Koenraed. Ik vertrek dezen avond nog met Lutgardis naer Leuven. Rogier van Leefdael zal ons vergezellen.



{==514==} {>>pagina-aanduiding<<}



Koenraed. 
- Rogier van Leefdael, Mathilda?




Mathilda. 
- Waerom zoo droevig, lieve?




Koenraed. 
- O, de verwydering van haer, voor wie men leeft, is bitter. Het is eene dood die langzaem maer yselyk is. Zy stort de smart druppel voor druppel met folterende vrees en verdenking in het hart.




Mathilda. 
- Vrees en verdenking?




Koenraed. 
- Als men van alles verwyderd is, - want de wereld is my weinig zonder u - dweept men dan niet? O, dan schynt ons de ziel der menschen zwart.




Mathilda. 
- Koenraed, zwyg, in Gods naem, zwyg.




Koenraed. 
- Ik raeskal; vergeef het my. Myne verdenking spruit uit myne liefde. De heer van Leefdael staet naer uwe hand; hy is een ryk en dapper ridder.




Mathilda. 
- Koenraed!




Koenraed. 
- Uw vader heeft hem lief.




Mathilda. 
- En haet ik hem niet?




Koenraed. 
- Ben ik geen man, die de woede van uwen vader en uwen broeder moet tarten; die mogelyk van al zyne vorige vrienden versmaed wordt, om dat hy gebannen is?




Mathilda. 
- Gy beleedigt myne liefde. Weet ik niet dat, met u te beminnen, ik welligt een onweêr van gramschap op myn hoofd moet trekken. Gy lydt en ik, die de zorgen, de liefde van de mynen kan vergeten, die den eerbied, dien ik hun schuldig ben, met den voet vertrap; die myne eer van edele jonkvrouw blootstel, ik lyde zeker niet? Doch ik kan alles verdragen. En hadde ik zelfs eene dubbele zielmarteling moeten ondergaen, ik had gezwegen, ik had geleden; ik zou alleen, wanhopend gestorven zyn voor u. Nu komen uwe woorden in stede van my te troosten, een foltering in myn hart werpen, die myne magt te boven gaet, en zoo beloont gy my!




Koenraed. 
- Vergeef my; ik ken uwe liefde, Mathilda.




Mathilda. 
- Het was niet wel, Koenraed.




Koenraed. 
- Ik herken het, ik heb ongelyk, maer ge zyt zoo goed; gy hebt my reeds vergeven, niet waer?... Dank, engel!




Mathilda. 
- Zwyg.... Ik hoor iets naderen....




Tiende Tooneel.

DE VORIGEN, LUTGARDIS.


Lutgardis. 
- Vlugt, heer Koenraed, vlugt!



{==515==} {>>pagina-aanduiding<<}



Koenraed. 
- Wat is er, Lutgardis?




Lutgardis. 
- De heer van Bierbeke nadert met zyn zoon en Rogier van Leefdael.




Mathilda. 
- Ach!




Koenraed. 
- Vreest niet.




Mathilda. 
- Hemel! waer is de sleutel? (Zoekt op eene tafel).




Lutgardis. 
- Ridder, spoed u!




Koenraed. 
- Ha! Rogier komt; laet my hem afwachten.




Mathilda, 
loopt naer de ander tafel. 
- Waer is de sleutel? de sleutel?




Lutgardis. 
- Gy vraegt uwe dood! - Mogelyk weet hy dat gy hier zyt.




Koenraed. 
- Dan zou de vlugt eene lafheid zyn.




Lutgardis. 
- In Gods naem, ridder, gedenk uw woord.




Mathilda. 
- Waer hebt gy den sleutel van de deur gelegd, Lutgardis?




Lutgardis. 
- Ik heb hem u wedergegeven.




Mathilda, 
hem aen haren hals vindende. 
- God, ja! - O, ik weet niet wat ik doe. (Opent de geheime deur). Koenraed, langs hier.




Koenraed. 
- Mathilda!




Mathilda, 
hem naer de deur trekkende. 
- By myne liefde, vlugt voor my! Ach daer is myn vader reeds.




Koenraed. 
- Gy wilt dan, maer tot den dood!




Mathilda. 
- Spoed u! (Duwt hem in den gang en sluit de deur). God dank! hy is henen.




Lutgardis. 
- Jonkvrouw, tracht dat men niets bemerke.




Elfde Tooneel.

MATHILDA, LUTGARDIS, JAN, WILLEM, ROGIER.


Jan. 
- Wat is het, Mathilda? Gy schynt ontsteld.




Mathilda. 
- Het is niets, vader.




Jan. 
- Het gedacht dat Arnold van Grimbergen met een talryk leger op dit slot afkomt, en dat onze woon morgen welligt de omstreken met zyne brandende puinen zal verlichten, foltert u mogelyk; en het lot van uw vader en uw broeder heeft zich misschien akelig voor u vertoond? Dit zal u gewis bedroeven. Het is wel, kindlief. Jong heb ik uwe moeder verloren, maer in u vind ik met haer beeld hare deugden terug. Nu, alles is gereed om u naer Leuven te voeren.




Rogier. 
- Heerlyke jonkvrouw, ik heb twee waerlyk schoone hakkenyen voor u en Lutgardis laten zadelen; want het is my, uwen ootmoedigen

{==516==} {>>pagina-aanduiding<<}
dienaer, eene onschatbare eer naest de zyde der schoonste jonkvrouw van het land te mogen treden.




Mathilda, 
ter zyde. 
- Vleijer.




Rogier. 
- Heb op weg geene vrees. Eenige krygsknechten zullen ons vergezellen en wee hem die ons durft naderen!




Mathilda. 
- Wees gedankt, edele heer.




Jan. 
- Nu, Mathilda, vaerwel.




Willem. 
- De hemel beware u, zuster.




Twaelfde Tooneel.

DE VORIGEN, RUDOLF.


Rudolf. 
- Vryheer, daer op het oogenblik zagen wy een man van den kant des kasteels vlugten en naby het klein bosch, dat eenige stappen van hier ligt, te paerd springen. Zyne houding, zyn kronkelende sluipgang, deden hem ons verdacht voorkomen.




Lutgardis, 
ter zyde. 
- Ik sidder.




Rudolf. 
- Wy zetteden hem spoedig achterna, en wy zagen weldra, dat wy ons niet bedrogen hadden; want by het schemerlicht van den avond konden wy hem nog erkennen. De vlugteling was een onzer geduchtste vyanden.




Mathilda, 
ter zyde. 
- God, ondersteun my.




Lutgardis, 
ter zyde. 
- Zy zal zich verraden.




Jan. 
- Mathilda, wat akelig bleek overtrekt op eens uw aenzicht?




Rogier. 
- Welk is de naem van den vyand?




Rudolf. 
- Koenraed van Opperbeek.




Willem. 
- En gy hebt hem ingehaeld?




Rudolf. 
- Hy is ons ontsnapt.




Willem en Rogier. 
- Doemnis!




Mathilda. 
- God dank!




Lutgardis. 
ter zyde. 
- Wy zyn verloren!




Jan. 
- Mathilda, wat beteekent dit woord? Hier ligt een geheim dat ik wil onderzoeken. Rudolf, van welke zyde des kasteels kwam de vlugteling?




Rudolf. 
- Uit eenen verborgen gang, die ten westen in het veld uitkomt.




Willem. 
- En die in deze zael geleidt? - Zuster ik....




Mathilda. 
- Vergiffenis, vader, vergiffenis!




Jan. 
- Vergiffenis? - Dan zyt ge misdadig?




Mathilda. 
- Vader, vervloek my niet!



{==517==} {>>pagina-aanduiding<<}



Jan. 
- Gy, Lutgardis....




Lutgardis. 
- Ik ben aen u; maer genade voor uw kind! By de assche uwer gade, genade voor Mathilda!




Jan. 
- En gy hebt my niets gezegd, rampzalige!




Lutgardis. 
- Over een half uer zegde my Mathilda den man hier te geleiden, welken ik aen den inkoom des geheimen gangs zou vinden. - Te voren wist ik niet dat Koenraed haer minnaer was.




Willem en Rogier. 
- Haer minnaer!




Jan. 
- God! deze ramp is te zwaer! Het is hem dan niet genoeg dat hy zyn geboortegrond wonde by wonde toebrengt, dat hy naer myn bloed en dat myns zoons smacht; hy wil my myn kind nog ontrooven en ons onder schande en hoon verpletten.




Mathilda, 
op de knieën. 
- Genade, vader, genade!




Willem. 
- Geene genade voor haer die van liefde gloeit in armen, welke zich met ons bloed zoeken rood te kleuren.




Mathilda. 
- Willem! broeder!




Willem. 
- Zuster, ik vervloek u!




Jan. 
- Mathilda!




Mathilda. 
- O, liever den dood dan dit yselyk woord uit uwen mond!




Jan. 
- Kind, ik vervloek u!




Mathilda. 
- Ach! (Valt in bezwyming in Lutgardis armen.)




Rogier. 
- Hem den dood, omdat hy Mathilda bemint!


Tafereel. - Einde van het eerste bedryf.



Tweede bedryf.

Een kamp De tent van Koenraed aen de linker zyde des aenhoorders, die van Arnold ter rechter zyde. De ingang tot deze is verondersteld langs achter te zyn.

Eerste Tooneel.

KOENRAED, BAUDEWYN.


Baudewyn. 
- Wy gaen snel, Koenraed. Gisteren morgen stonden wy nog voor Wezembeke. Ik beloof het u, het ging er niet gemakkelyk. De weinige mannen, die het kasteel verdedigden, hebben als leeuwen gestreden. Waerlyk, het heeft ons moeite gekost ons van het slot meester

{==518==} {>>pagina-aanduiding<<}
te maken en, zonder u, zouden wy welligt nog te Wezembeke kampen: gy waert de eerste, die de muren beklimmen dorst. Gy zyt een moedig ridder, Koenraed.




Koenraed. 
- Het regt styft den moed, Baudewyn. Ik stryde tegen eenen onwettelyken vorst. Ge weet dat keizer Lother om Godfried met den Baerd voor zyne ontrouw te straffen, hem van het hertogdom beroofde en het aen Waleran van Limburg ten leen gaf. Nu deze dood is, is zyn zoon onze wettelyke heer. Ik heb gezworen dat, zoo lang Hendrik van Limburg niet zal heerschen, ik de wapens tegen de afstammelingen van Godfried met den Baerd zal keeren.




Baudewyn. 
- En gy hebt gelyk.




Koenraed. 
- De wraek van Arnold van Grimbergen heeft de magt van Lotheryk reeds verre ondermynd; wanneer deze heer zich zal gewroken hebben, keer ik tot Hendrik van Limburg terug, en het zal ons dan niet moeijelyk vallen hem de hertogskroon te winnen.




Baudewyn. 
- Maer denkt gy dat Arnold zich by de voldoening zyner wraek zal houden? Zou hy na eene laetste overwinning den troon van Lotheryk niet bestygen?




Koenraed. 
- O, dan zou by my voor gezworen vyand hebben.




Baudewyn. 
- Ik geloof dat ik my bedrieg; want waerom zyn wy niet regt van Wezembeke op Brussel getrokken. Nu Arnold, dacht ik, nieuwe bondgenooten zyn bygesprongen, moet hy niet vreezen Brussel te belegeren. Het schynt dat de vryheer al zyne plannen wil verzwygen.




Koenraed. 
- Het is zyne gewoonte. Maer, zoo hy naer Bierbeke is gekomen, is het dat er de vier voogden van den jongen Godfried vereenigd zyn.




Baudewyn. 
- En zoo is hy op eens gewroken, wilt ge zeggen? Inderdaed, het gedacht is goed. Doch te Brussel hadden wy onze lieden een weinig vermaek kunnen verschaffen. Geloof my, er zyn daer schatten. Hier, ten platten lande, is, och God! niets meer te vinden.




Koenraed. 
- Een ridder mikt minder op buit dan op eer.




Baudewyn. 
- Ieder heeft zyne wyze van zien. Ik zou ondankbaer zyn zoo ik my hier niet bevond. De vyand heeft my geplunderd; ik moet zien dat ik hem myne schatten weder ontneme, en ik geloof dat de overwinning een eerlyk middel is. Tot hier toe heb ik geene reden van klagen; want zie, Koenraed, dezen nacht, terwyl ik op Arnolds bevel van de omstreken van Bierbeke kennis nam, heb ik een onwaerdeerbare vangst gedaen.



{==519==} {>>pagina-aanduiding<<}



Koenraed. 
- Zoo; en waerin bestaet die?




Baudewyn. 
- In eene allerliefste jonkvrouw, op myn woord.




Koenraed. 
- Maer, ridder, levert men stryd aen vrouwen?




Baudewyn. 
- Denkt ge dat ik ze zonder moeite verkreeg? Ho! ho! Een ridder was by haer.




Koenraed. 
- Een ridder?




Baudewyn. 
- Waerom die vraeg?




Koenraed. 
- Waer hebt gy ze ontmoet?




Baudewyn. 
- Op de baen, welke van Bierbeke naer Leuven leidt.




Koenraed. 
- Was er geene reeds bejaerde vrouw by haer?




Baudewyn. 
- Ja, die hare voedster schynt. Doch, wy verslyten onzen tyd hier met woorden, ik moet....




Koenraed, 
hem by den arm vasthoudende. 
- Blyf. Die jonkvrouw staet ge my af!




Baudewyn. 
- Wie zal er my toe dwingen?




Koenraed. 
- Ik heb gezworen haer met myne wapens te beschermen.




Baudewyn. 
- Het krygsregt geeft ze my.




Koenraed, 
zyn degen trekkende. 
- Wel, verdedig u dan!




Baudewyn. 
- Ik verdedig my voor myn regter.




Koenraed. 
- Gy zyt een lafaerd!




Baudewyn, 
zyn degen vattende. 
- Ik zal het u toonen. (Zy willen vechten; Arnold komt op).




Tweede Tooneel.

DE VORIGEN, ARNOLD.


Arnold. 
- Laet af, ridders! - Indien gy elkander onderling doodt, zal de vyand gemakkelyk spel met ons hebben.




Koenraed. 
- Geduchte vryheer, vier maenden heb ik onder uwen standaerd gestreden; zyt gy te vreden over myne diensten?




Arnold. 
- Nooit zag ik een moediger ridder dan u.




Koenraed. 
- Nimmer nog vroeg ik u eene belooning; ik vond die steeds in myn hart. - Thans doe ik u eene bede. De heer van Eppeghem heeft dezen nacht twee vrouwen en een ridder gevangen. Eene dier vrouwen is myne geliefde. Het is my dus een pligt haer te verdedigen. Ik bid u, vryheer, haer onder myne bescherming te stellen. Dit is de belooning, die ik voor myne u bewezene diensten verg.



{==520==} {>>pagina-aanduiding<<}



Arnold. 
- Ze zy aen u. Baudewyn, ik geloof dat gy er niets tegen hebt. Ge weet, dat ge my nog een loon schuldig zyt. Een Godfried verjoeg u uit uw slot; ik heb het u door de wapens wederbehaeld. Lever my de beide vrouwen.




Baudewyn. 
- Het is my aengenaem u thans myne dankbaerheid te kunnen toonen; want het loon dat gy vraegt, moet u van een groot gewigt zyn. Zy is voor u, niet waer?




Arnold. 
- Het is de jonkvrouw van Koenraed. Onder zyne bescherming wil ik ze stellen. Ik beloon den ridder van Opperbeek aldus voor zyne heldendaden.




Baudewyn. 
- Gy meent het zeker niet?




Arnold. 
- Ik herhael niet gaerne myne woorden.




Baudewyn. 
- Wie zal gelooven dat de edele heer van Grimbergen eene zoo gewigtige prooi zal los laten? Dat hy de dochter van Jan van Bierbeke, voogd van Lotheryks hertog zal laten ontsnappen?




Arnold. 
- Hel en duivel, neen dat zal niet! Ha! ha! Mathilda van Bierbeke, de dochter van den eerloozen vyand in onze handen! O, die prooi is schoon!




Koenraed. 
- Een ridder heeft slecht een woord.




Arnold. 
- Koenraed, vraeg wat gy begeert: - vraeg my kasteelen, landen, en schatten; ik zal ze u schenken; maer Mathilda van Bierbeke nooit! By myn degen! neen, dat is te kostelyk, ziet ge wel. Zy hebben my durven miskennen en verachten; zy hebben my beroepen. Ha! thans zullen zy beven, - ik kan ze bedwingen. Aen zulk een geluk had ik my nooit verwacht. Koenraed, de dochter van myn vyand, kan ik u niet geven; maer vraeg my wat ge wilt.....




Koenraed. 
- Gy hebt ze my beloofd; het verbreken uwer belofte ware een schandvlek op uwen naem.




Arnold. 
- Die de luister myner daden wel zal doodschynen.




Koenraed. 
- Wordt Mathilda de myne, vryheer?




Arnold. 
- Gy weet wat ik u gezegd heb.




Koenraed, 
biedt Arnold zyn degen. 
- Arnold, vryheer van Grimbergen, beschermer van Mechelen, gy houdt u woord dus niet? Gy ontkent de pligten, die het ridderschap u oplegt? Wel, dezen degen, die u menige overwinning gaf, die het zwaerd, gereed den schedel uws zoons te doorklieven, heeft afgeweerd, geef ik u weêr.




Arnold, 
ter zyde. 
- Ik tril van woede.



{==521==} {>>pagina-aanduiding<<}



Koenraed. 
- Gy zyt meester van myn persoon, doch ik blyf meester van uw woord.




Arnold. 
- Herneem uwen degen, ik verzoek het u. Nimmer zal men my verwyten dat ondankbaerheid een toegang tot myn hart vond. Uwe diensten zyn te groot, dan dat ik ze niet eerlyk beloonen zou. Den schat, dien ik u afsta, acht ik thans grooter dan al myne rykdommen; maer ik wil mynen woorde niet te kort doen. Baudewyn van Eppeghem, lever uwe gevangenen aen Koenraed van Opperbeek.




Baudewyn. 
- Uw wil zy voldaen. (Af links).




Arnold. 
- Gy zyt thans te vreden, ridder?




Koenraed. 
- Tel op myn dank, vryheer.




Arnold. 
- Maer ik weet, waerachtig niet, wat myne bondgenooten zoo lang vertoeven; het uer tot den krygsraed bepaeld moet reeds daer zyn, geloof ik. Koenraed, gelieve het u te zien waer zy blyven.


(Koenraed regts af).


Derde Tooneel.

ARNOLD.
Wat ben ik heden ongeduldig! My dunkt dat wy reeds onder de wapenen zouden moeten staen om de trotsche voogden van Lotheryk aen te vallen. Ik heb ze thans alle vier in myn strik. Wy zullen zien of zy ons nog met spot zullen ontvangen? De nederlagen, die zy keer op keer ondergingen, zullen hunnen verachtenden hoogmoed een weinig ingekort hebben. Ha! zy hebben my willen vernederen met my geen voogd te noemen. Ik zal hun die vernedering betaeld zetten. Heer van Bierbeke, ik sta voor uw slot en ik beloof u, het tot zyne diepste grondvestingen door de vlam te vernielen en het vuer met het bloed van u en de uwen te dooven. O, vreeselyk moet de wraek zyn, welke ik over den hoon neem, my door Godfried den Tweede van zyn doodsbed toegeworpen! Gy hebt gedacht dat ik hem stilzwygend zou verkropt hebben; maer gy kendet Arnold, vryheer van Grimbergen en beschermheer van Mechelen niet. Dien hoon zal ik met het bloed van Lotheryks edelen uitwasschen. En dan is myne wraek, dan is myne heerschzucht nog niet voldaen! Ha, dat is een geheim dal ik tot nu in den boezem begraven hield; de tyd zal komen opwelken ik het mag openbaren. Myne wraek is verzadigd als ik den troon van Lotheryk beklim.



{==522==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vierde Tooneel.

ARNOLD, KOENRAED, daerna BAUDEWYN.


Koenraed. 
- Geduchte vryheer, de bondgenooten zullen terstond herwaerts komen.




Arnold. 
- Dan zullen wy onmiddelyk den krygsraed beginnen.




Baudewyn. 
- Heer Arnold, op het oogenblik dat ik myne gevangenen ging halen, kwam er een gezantschap van Lotheryk dat u gehoor verzoekt.




Arnold. 
- Een gezantschap van Lotheryk? - Komen ze my hier zelfs met hun hoon braveren of my welligt genade afsmeeken? Ik wil ze in allen geval ontvangen. Baudewyn, leid het gezantschap binnen eenige stonden hier. Ik ga myne bondgenooten zeggen zich allen hier te bevinden; ik wil Lotheryks ridderen myne magt eens toonen (Af).




Baudewyn. 
- Koenraed, uwe jonkvrouw, hare voedster en haer geleider, zyn daer.




Koenraed. 
- Heb dank. (Baudewyn af).




Vyfde Tooneel.

KOENRAED, ROGIER, MATHILDA, LUTGARDIS. Zy worden door krygsknechten opgeleid.


Koenraed, 
aen de krygsknechten. 
- Voert dien ridder in myne tent. Twee mannen houden er wacht by. Lutgardis, volg Rogier. (Rogier en Lutgardis in de tent). De rest verwydere zich. (De krygsknechten af). Mathilda, wees niet treurig. Niets zal u misdaen worden.




Mathilda. 
- Ben ik niet in een vyandelyk leger?




Koenraed. 
- Myne liefde zal er u beschermen.




Mathilda. 
- Koenraed, zend my terug naer myn vader.




Koenraed. 
- Hem u wedergeven?




Mathilda. 
- Ik bid u by onze liefde, zend my terug.




Koenraed. 
- Nu ik u met regt bezit, Mathilda? Maer weet gy wat uw vader en uw broeder zouden doen? Ik ken ze. Willem is oploopend; in zyne gramschap is hem niets heilig; in zynen haet roept hy slechts: plaets voor myne wraek! En vond hy u dan op zynen weg, hy zou u op het lyf trappen om tot zyn offer te snellen. Uw vader is goed, wanneer kalmte zyn hart beheerscht; doch overwint hem de drift, dan kan hy schier vergeten dat hy ridder is, dat gy zyn kind zyt. Weet ge wat ze zouden

{==523==} {>>pagina-aanduiding<<}
doen, indien ik u terugzond? O, dan blonk de blydschap op hun aengezicht; dan kleedden zy u in een prachtig gewaed; dan werd de kapel van het slot gansch versierd en dan, dan sleepte u uw vader met de eene hand en uw broeder met de andere naer het outer, en daer zou men den huwelykszegen op uw hoofd roepen om my te vernederen.




Mathilda. 
- Ik zou weigeren.




Koenraed. 
- Aen de magt weêrstaet men niet.




Mathilda. 
- Is Rogier van Leefdael uw gevangen niet?




Koenraed. 
- Zou een ander niet goed zyn? Zou uw geluk geraedpleegd worden?




Mathilda. 
- Koenraed, spreek toch zoo niet van de myne.




Koenraed. 
- Haten zy my niet tot den dood?




Mathilda. 
- Acht gy de wyze, waerop ge my verkregen hebt, roemryk genoeg? Koenraed, myn vader en myn broeder roepen u; ga in het pad waer roem en eer u wenken. Binnen eenige stonden wordt gy handgemeen met de myne: tracht ze te overwinnen en vraeg dan dat ik tot betaling van hun losgeld diene. Ik bid u, indien ge my bemint, laet my vertrekken.




Koenraed. 
- Mathilda, zwyg. Spoed u in myne tent; de heer van Grimbergen nadert met zyne bondgenooten. (Leidt haer naer zyne tent.)




Mathilda. 
- Aenhoor my, aenhoor my!




Koenraed. 
- In 's hemels naem, staek uwe bede! Ween niet, Mathilda. Ik heb voor u den dood getart; zwyg en misbruik myne liefde niet.




Mathilda. 
- O, gy bemint my niet! (In de tent.)




Koenraed. 
- God, gy weet het! (Voegt zich by de bondgenooten.)




Zesde Tooneel.

KOENRAED, ARNOLD, ZYNE BONDGENOOTEN, Zy staen ter rechter zyde. - Koenraed staet vooraen.


Arnold. 
- Edele ridders, een gezantschap van Lotheryk nadert ons. Het is my onbewust met welke gevoelens zy tot ons komen. Zullen zy ons lakende woorden voordischen of den vrede afsmeeken? Op het eerste zal ik geen acht slaen, en ik verhoop hetzelfde van u; wy moeten eerbied aen zendelingen: een gezantschap is heilig. Zoeken zy een vredesverdrag te sluiten, dan moeten wy eerst hunne voorwaerden onderzoeken en de onze voorstellen.





{==524==} {>>pagina-aanduiding<<}

Zevende Tooneel.

DE VORIGEN, BAUDEWYN, die zich by de bondgenooten voegt. WILLEM, GEERAERD, JAN. Zy komen links op.


Geeraerd. 
- Geduchte vryheer van Grimbergen, edele beschermheer van Mechelen, wy komen, in name der bondgenooten van den jongen hertog van Lotheryk u den vrede aenbieden.




Arnold. 
- Den vrede? Ik had my aen zulk voorstel niet verwacht.




Geeraerd. 
- Is het niet het beste voor beide partyen?




Arnold. 
- Hebt gy niet gezworen my tot den dood te vervolgen? Het schynt dat de spot, waermede gy my overladen hebt, van uwe lippen verdwenen is. Gedenkt gy nog hoe gy over my spraekt, toen gy voogden werdt gekozen? Gy waert dan trotsch en magtig als een eik en ik een tenger riet voor u, dat eene kinderhand kon breken, niet waer? Maer gy dacht toen niet dat er boven onze hoofden een onweêr moest losbarsten dat u zou uitrukken en het riet doen heerschen boven den neêrgeploften eik. Gy hebt thans ondervonden dat myne magt niet moet versmaed worden. De heeren van Grimbergen zyn niet verschrikt den hoon, hun aengedaen, te wreken.




Geeraerd. 
- Nooit heeft iemand onzer uwe magt in twyfel getrokken, uwen moed geloochend; integendeel, geduchte ridder, wy vragen den vrede, omdat wy overtuigd zyn dat wy in uwe vriendschap een krachtigen steun zullen vinden.




Arnold. 
- En welk zyn de voorwaerden van dien vrede?




Geeraerd. 
- De hulde, welke gy, als beschermer van Mechelen, aen den bisschop van Luik verschuldigd zyt, weegt u te zwaer. Gy hebt hem geweigerd haer nog te doen. De bisschop zal het niet ongewroken laten. Wel, wy bieden u al onze magt op voorwaerde dat gy ons ter hulpe zult snellen, indien Hendrik van Limburg een inval op Lotheryk wilde wagen.




Arnold. 
- Wanneer ik hulde aen Alberon den Tweede weigerde, wist ik wat ik deed. Wie een leger bezit, dat gansch Lotheryk kan doen schrikken, moet voor een bisschop van Luik nimmer beven. De bondgenooten, die heden met my stryden, zyn luttel in getal; wil ik een algemeenen oproep doen, dan zou ik weldra een nieuw en overgroot leger rond my scharen.




Geeraerd. 
- Zal de kans der wapenen u altoos voordeelig zyn? Het geluk beheerscht ons, edele heer.



{==525==} {>>pagina-aanduiding<<}



Arnold. 
- Ik ken niets buiten myn degen; maer ga voort.




Geeraerd. 
- Wy vragen uwe vriendschap en daerom hebben onze bondgenooten u met de heeren van Bierbeke, Diest en Winxel tot voogd van Godfried den Derde gekozen. Ik sta myne plaets af tot het algemeen welzyn.




Arnold. 
- Ik erken uwe edelmoedigheid, heer van Wezemael. Wel, ik schenk u den vrede; ik zal u hulp tegen Hendrik van Limburg verleenen.




Koenraed, 
ter zyde. 
- Dan ken ik myne plaets reeds.




Arnold. 
- Doch thans myne voorwaerden.




Geeraerd. 
- Wy zyn gereed ze te aenhooren.




Arnold. 
- Ik wil alleen de voogdy over den jongen Godfried voeren.




Jan, Willem. 
- Dit nooit!




Arnold. 
- Heb ik uwen hoogmoed gekwetst, vryheer van Bierbeke?




Jan. 
- Arnold van Grimbergen, weet gy waerom u Godfried de Tweede niet tot voogd van zyn zoon verkoos? Hy vreesde uwe heerschzucht en had hy reden ofte niet? Waerom weigerdet gy hulde aen onzen hertog? waerom weigert gy thans hulde aen Alberon van Luik? Eenige voogd van Godfried, zou het u niet moeijelyk zyn den troon van Lotheryk te bestygen.




Arnold, 
ter zyde. 
- Hy is profeet.




Jan. 
- En de kloostermuren ontvingen reeds zoo vele vorsten, die wettelyk eenen scepter moesten dragen.




Arnold. 
- Gy hoont my, heer van Bierbeke; doch ik vergeef het u. Gy weet nu, wat er u te doen staet.




Jan. 
- Ja, wy hebben u begrepen: wy weten dat wy nog lang mogelyk zullen moeten zwichten; doch eens zullen wy zegepralen. Dank, gy geeft ons moed terug. Wy vragen den oorlog tot den dood; en wilt gy Lotheryk bezitten, kom, dan zullen wy er u een graf delven!




Baudewyn. 
- Zendelingen, gy kwaemt om eenen pligt te vervullen en gy wilt ons vernederen. Heer van Bierbeke, ge zyt een ellendeling!




Willem, 
de hand aen het zwaerd slaende. 
- Die beleediging blyve niet ongestraft.




Geeraerd. 
- Stil, Willem.




Bondgenooten. 
- Ter dood! ter dood!




Arnold. 
- Houdt op, vrienden.




Willem. 
- Hoeveel durft ge u tegen dry man stellen? Ha, lafaerds!




Bondgenooten. 
- Dood! dood!




Arnold. 
- Stilt u, ridders. Het ware ons een schande zendelingen aen te vallen. (Aen Jan, Willem en Geeraerd.) Gy, heeren, gaet henen,

{==526==} {>>pagina-aanduiding<<}
maekt u tot den stryd vaerdig. Ik vergeef u, heeren van Bierbeke, uwe fiere woorden, welke met regt de gramschap der myne verwekten.




Jan. 
- Wy gaen; doch het spyt my innig dat uwe brave ridders de beleediging tegen ons niet verder dryven. Ik zou niet antwoorden; wy, afgezanten, wy laten den hoon aen hen die hem toebrengen. Ik had nogtans de beleediging niet vergeten: myn geheugen huist in myn degen. Nu nog eens, oorlog tot den dood!




Arnold. 
- Wy hebben hem reeds aengenomen. Tracht u te redden; want de overwinnaer zy zonder medelyden of genade. Koenraed, vergezel deze zendelingen uit het kamp. (Arnold af met de bondgenooten.)




Achtste Tooneel.

KOENRAED, JAN, WILLEM, GEERAERD.


Koenraed. 
- Heer van Wezemael, het schynt dat ik u onbekend ben.




Geeraerd. 
- Eertyds waert gy my vriend, Koenraed; hier by Arnold van Grimbergen zyt ge my vreemd.




Koenraed. 
- Al ben ik uit Lotheryk gebannen, heb ik daerom geene plaets meer in uw hart?




Geeraerd. 
- Het noodlot wil dat wy met de wapens in de hand tegen over elkander staen.




Willem. 
- En daer ge onze vyand zyt, acht ik my gelukkig u thans te kunnen spreken.




Koenraed. 
- En ik acht het my, u te kunnen antwoorden.




Willem. 
- Myn degen zocht lang den uwen; het is my nog nooit gelukt u te ontmoeten. Tegen wanneer geeft gy my uw woord?




Koenraed. 
- En zoo ik weigerde myn degen met den uwen te kruisen?




Willem. 
- Ik wist niet dat er zoo veel trotschheid in een ellendige zat.




Koenraed. 
- Uw hoon kan my niet vergrammen; ik zet er my boven. Weet dat ik het was die het kasteel van Netelare ingenomen heb; dat het myn arm was die de bloem van Lotheryks ridderdom afhakte. Toch geef ik u myn woord: binnen eenige uren ben ik in uw slot.




Jan. 
- Gewis niet om er eene byeenkomst met myne dochter te hebben. Ha! gy durft die beminnen.




Koenraed. 
- Ja, die bemin ik, en met eene liefde die heilig is.



{==527==} {>>pagina-aanduiding<<}



Jan. 
- Die heilig is! Voor hem die zyn geboortegrond vergeet en er den vreemdeling op brengt om hem met het bloed zyner broeders te besproeijen, is niets heilig!




Koenraed. 
- Heer, ik heb myne ridderpligten niet vergeten. Indien ik Mathilda bemin, is het om er de gezellin myns levens van te maken.




Jan. 
- En ik zweer u dat zy u nooit zal toebehooren.




Koenraed. 
- Uwe dochter is in myne magt.




Jan, Willem. 
- Wat!




Koenraed. 
- Weet gy niet meer dat zy met Lutgardis, onder de bescherming van Rogier van Leefdael, naer Leuven moest gevoerd worden?.... Myn medeminnaer was laf genoeg zich door Baudewyn van Eppeghem te laten overmeesteren, zonder zyne geliefde tot den dood te verdedigen!




Willem. 
- O wee!




Jan, 
zich het gezicht met de hand bedekkende. 
- Rampzalige!




Koenraed. 
- Ziet ge nu dat ik een huwelyk kan voltrekken met Mathilda zonder u.




Willem. 
- Gy liegt!




Koenraed. 
- Ha, wel ziet dan. (Gaet in zyn tent.)




Geeraerd. 
- Heeren, spoeden wy ons dit kamp te verlaten, waer alles ons wee voorspelt.




Jan. 
- Myne dochter in zyne handen! Hemel dat is te hard! Mathilda, wee u! wee my!




Negende Tooneel.

DE VORIGEN, MATHILDA, LUTGARDIS.


Mathilda. 
- Vader!




Lutgardis. 
- Ach!




Koenraed. 
- Gy ziet, heeren van Bierbeke, of ik lieg.




Jan. 
- Wat schande!




Koenraed. 
- Ha, ha, het schynt dat uw hoon thans gestaekt is; dat gy beeft! En nu myne beurt! De ridder, dien gy met smaed en beleediging folterdet; dien gy de laegste ziel hebt toegeëigent; dien gy onder uwen spot wildet verpletten, zal u eens toonen wat grootheid en edelmoedigheid is!... Daer, ik geef u uwe dochter terug!


Einde van het tweede bedryf.




{==528==} {>>pagina-aanduiding<<}

Derde bedryf.

Eene zael ten slote van Wezemael. Eene deur van achter, eene rechts en eene links. Hooge stoelen.

Eerste Tooneel.

MATHILDA, LUTGARDIS.
Mathilda ligt ten rechten kant op een stoel; zy is bleek en lydend. Lutgardis houdt zich ter linker zyde.


Lutgardis. 
- Dat is thans de jonkvrouw, waerover, twee maenden geleden, elk ridder fier zoude geweest zyn. De smart heeft den blos van jeugd en schoonheid wel spoedig van dit aengezicht gevaegd. Haer dofblinkend oog verschrikt my; het staert altoos strak voor zich heen of zy daer iets zocht! - den dood mogelyk! O ja, zy vergaet langzaem; naest myne zyde zie ik haer versterven: - geene klagt, geen traen, geen zucht, geen woord, geen enkel woord! zy is doof voor allen troost; zy smacht naer het graf! Dat is afgryselyk! Ik zou haer toch niet kunnen zien sterven! God, neen! (Zy snelt naer Mathilda.) Mathilda! Mathilda! wees toch zoo treurig niet! O, wist gy hoe uw aenzicht my lyden doet! (Mathilda blyft beweegloos.) Aenhoor my Mathilda, aenhoor my! (Mathilda blyft stil.) Geloof niet dat het de haet zy, die uw vader verwyderd houdt! Is hy sedert twee maenden nog niet hier geweest, 't is dat Lotheryk zyn arm noodig heeft. De gramschap is reeds over, welke in hem ontstond toen ons Koenraed van Opperbeek terug gaf. (Mathilda beziet Lutgardis droevig.) Zie, by dien naem alleen schynt zy te herleven! (Knielt naest Mathilda.) Een woord, Mathilda, een woord!




Mathilda. 
- Hemel, wanneer mag ik sterven?




Lutgardis. 
- Sterven! zwyg, zwyg! Gy moet leven, Mathilda, gy moet leven! Uw vader zal weldra komen; ik zal hem vergiffenis afsmeeken.




Mathilda. 
- Zal hy ze schenken?




Lutgardis. 
- Uw vader is goed, jonkvrouw. Zal hy kunnen wederstaen, als zyne ongelukkige dochter zal bidden.




Mathilda. 
- En hy?




Lutgardis. 
- Wie, Mathilda, wie?




Mathilda. 
- Koenraed.



{==529==} {>>pagina-aanduiding<<}



Lutgardis. 
- Wederom die naem! Vergeet hem, ik bid u, vergeet hem! (Poos).




Tweede Tooneel.

DE VORIGEN, GEERAERD.


Lutgardis. 
- Men nadert. (Gaet by de deur regts.) Het is mynheer Geeraerd.




Geeraerd. 
- Ik groet u, Lutgardis. (Gaet by Mathilda.) Ik.... Ach! is dat Mathilda! (Deze doet hem een teeken met het hoofd.)




Lutgardis. 
- Sedert ons kasteel in de handen van Arnold van Grimbergen viel en wy in het uwe ons verblyf namen, zyn er slechts twee maenden verloopen, en gy ziet wat het verdriet van Lotheryks schoonste jonkvrouw gemaekt heeft! De droefheid is een vergif dat snel werkt, vryheer.




Mathilda. 
- Maer niet doodt.




Geeraerd. 
- Rampzalig kind.




Lutgardis. 
- Heer van Wezemael, gy zyt ook vader; vervloek uwe kinderen nooit! Gy ziet hoe een vadervloek het leven ondermynt.




Geeraerd. 
- Wat zal de heer van Bierbeke zeggen als hy zyne dochter zal zien?




Lutgardis. 
- Hy schynt dit treurig tooneel te ontvlugten; want sedert wy in uw slot zyn, is hy nog niet hier geweest.




Geeraerd. 
- De ongelukkige toestand van Lotheryk heeft het hem belet zoo wel als my. Hoopt, want heden nog zal hy hier zyn.




Mathilda. 
- Myn vader?




Lutgardis. 
- Gode zy dank!




Geeraerd. 
- Hy zal niet lang meer vertoeven. Ik ben hem vooruitgesneld om op myn slot eenige bevelen te geven. Wy hebben het slagveld verlaten, om ons hier voor de zaken des lands te begeven! Arnold van Grimbergen levert ons moeijelykheden op, welke wy welligt nooit doorstaen. Wy stryden reeds twee dagen omtrent Ransbeek en de zege verklaert zich voor den wederspanneling. Indien Hendrik van Limburg thans onze voorwaerden van vrede niet aenvaerdt, is het met ons gedaen.




Lutgardis. 
- Mathilda, hoop. Uw vader nadert. Gewis ontstaet er in zyn harte, wanneer hy u ziet, eene stemme die hem roepen zal: heb medelyden met haer, heb medelyden met uw kind!



{==530==} {>>pagina-aanduiding<<}



Geeraerd. 
- Gewis zal hy die stemme aenhooren, jonkvrouw. Uw vader is een dapper ridder en de moed gaet met edele gedachten gepaerd. Ik zal myne bede by de uwe voegen en wy zullen vergiffenis verwerven.




Mathilda. 
- Indien God de deugd en de edelmoedige harten beloont, heer Geeraerd, dan moet gy zeker gelukkig zyn.




Geeraerd. 
- Mag ik u thans verzoeken deze zael te willen verlaten.




Mathilda. 
- En myn vader gaet hier komen?




Geeraerd. 
- Ja, jonkvrouw.




Mathilda. 
- Laet my dan blyven.




Geeraerd. 
- Zulks ware onvoorzichtig. Uw vader is vergezeld van de heeren van Diest en Winxel en van uwen broeder.... (Mathilda laet het hoofd moedeloos vallen).




Lutgardis, 
ter zyde. 
- Ach, Willem komt ook.




Geeraerd. 
- Gy verstaet dat de tegenwoordigheid dier ridders hem misschien eenen traen in het oog zoude terughouden. Keer straks en dan is hier niets meer dan een vader en zyn ongelukkig kind.




Lutgardis. 
- Heer Geeraerd heeft gelyk. Mathilda, nog een weinig geduld. (Mathilda geeft den arm aen Lutgardis; zy vertrekken beide langzaem langs de deur van den achtergrond).




Geeraert, 
ziet haer na, als zy henen zyn. 
- Ik zag haer opwasschen, schoon, deugdzaem en gelukkig. Nooit dacht ik dan dat haer zulk een diepongelukkig lot beschoren was. Arme Mathilda!




Derde Tooneel.

GEERAERD, JAN.


Geeraerd. 
- Reeds hier?




Jan. 
- Ik wist het, Geeraerd. Gy waert ons vooruitgereden; maer wy zouden ons niet lang hebben doen wachten, ofschoon wy op weg eene ontmoeting hadden.




Geeraerd. 
- En welke ontmoeting?




Jan. 
- Het is nu twee maenden dat Rogier van Leefdael de gevangene van Koenraed van Opperbeek werd. Welnu, terwyl wy te Thildonck, in eene herberg, onzen paerden voedsel lieten verzorgen, trad hy binnen. Hy is aen de waekzaemheid zyner wachten ontsnapt. Koenraed heeft den vlugteling achtervolgt; doch, God lof, hy heeft zyn spoor verloren. Hy zal zich hier spoedig by ons vervoegen.



{==531==} {>>pagina-aanduiding<<}



Geeraerd. 
- Het is een moedig kryger teruggevonden, en wy hebben die op het oogenblik noodig; want onze beste ridders vallen onder de slagen des vyands en menige onzer bondgenooten verlaten ons. Nooit was ons de kans zoo ongunstig als deze twee laetste dagen. O, wie telt de lyken der onzen die reeds het veld by Ransbeek overdekken. Op het oogenblik dat wy herwaerts kwamen, werd het gevecht gestaekt om de beide legers rust te geven; maer geloof my dat de dag van morgen voor ons nog bloediger zal opryzen en misschien al onze hoop zal vergruisd hebben.




Jan. 
- Indien Hendrik van Limburg onze voorwaerden aenvaerdt, kan welligt de kans keeren.




Geeraerd. 
- Die zal hy niet van de hand wyzen. Het voorstel dat wy hem deden, om hem van onze landen af te weeren, welke hy reeds begon te verwoesten, moet hy met vreugde ontvangen hebben. Het huwelyk van onzen jongen hertog met zyne dochter Margaretha zal zynen wensch vervullen; want nu zal toch een afstammeling van zyn bloed op Lotheryk heerschen.




Jan. 
- En het is dus te voorzien dat hy ons zyn leger ter hulp zal zenden.




Geeraerd. 
- God gave het.




Jan. 
- Denkt gy dat de afgezanten van Limburg nog lang zullen wegblyven?




Geeraerd. 
- De voorbode heeft my gezegd dat zy zeker voor het vallen van den nacht hier zullen zyn. Intusschen blyft er u nog tyds genoeg om eenen heiligen pligt te vervullen.




Jan. 
- En welken, vryheer?




Geeraerd. 
- Uwe dochter....




Jan. 
- Zwyg!




Geeraerd. 
- Zoudt gy weigeren uwe Mathilda te zien?




Jan. 
- Ik heb haer vervloekt.




Geeraerd. 
- Er is een s[...]ond die twee harten, welke lang van elkander verwyderd waren, weder te samen brengt; het is wanneer de koude hand des doods zich op een dier twee harten legt. Vryheer, uwe dochter versterft.




Jan. 
- Genoeg! genoeg!




Geeraerd. 
- Vader, blyf niet langer doof voor de inspraek der natuer. Vergiffenis voor Mathilda! Heeft zy misdaen, de straf was te yselyk streng. Ga zien wat uwe vervloeking van uw kind gemaekt heeft. Zy, voorheen zoo schoon, zy, wier beminnelykheid aller harten tot zich trok, is thans eene uitgemergelde schim, by wier aenblik men terugdeinst, is thans eene

{==532==} {>>pagina-aanduiding<<}
prooi van het graf. Ik heb haer gezien, en myn hart werd verscheurd van droefheid en medelyden! O, vergiffenis voor Mathilda! By de vriendschap welke ons jaren verbindt, vergiffenis! By al wat u heilig is, in den naem uwer gade, die u uit den hemel met my smeekt, vergiffenis voor Mathilda! By het heilig gevoel der natuer, eene pooging, wat magt op u zelve; vader, genade voor uw kind!




Jan, 
de handen voor het aenzicht. 
- God! God!




Geeraerd. 
- Uwe hand heeft haer vervloekt, maer zy heeft haer zoo dikwils gezegend. Kom.




Jan. 
- Ik zal haer niet kunnen zien.




Geeraerd. 
- Gy, die in den stryd het bloed van zoo menig vyand plengdet; die er zoo menigen het hoofd klooft, gy zoudt geen stervend meisje kunnen zien?




Jan, 
Geeraerd by de hand nemende. 
- Welaen, kom. (Willen langs de deur van den achtergrond vertrekken.)




Vierde Tooneel.

JAN, GEERAERD, WILLEM, (links opkomende.)


Willem. 
- Vader.




Jan, 
blyft plotseling staen; droevig. 
- Willem!




Geeraerd, 
ter zyde. 
- Wat jammer! - Ik had hem overwonnen.




Willem. 
- Uwe bevelen zyn volbragt. Ridder Rudolf heeft met zyne lieden het kasteel omzet om het te bewaren: de heer van Leefdael is hier aengesneld. Vader, indien gy nu wilt, zal ik eenen priester bevel geven om het huwelyk te zegenen van Rogier en Mathilda.




Jan. 
- Wacht, Willem, wacht.




Willem. 
- Deedt gy den heer van Leefdael zich niet spoeden omdat wy hier weinige stonden door te brengen hebben.




Jan. 
- Dit huwelyk kan thans niet geschieden. (Valt droevig op een zetel).




Geeraerd. 
- Uwe zuster, Willem, zal dra de bruid des doods zyn. Op het oogenblik, dat gy daer even binnentradt, ging uw vader haer vergiffenis schenken, dien balsem voor een misdadig hart, en haer mogelyk redden.




Willem. 
- Haer vergiffenis schenken, vryheer? Haer, die onze liefde kan vergeten; die de zorgen, waermede wy haer omringd hebben, kan

{==533==} {>>pagina-aanduiding<<}
vertrappen; die een vyand, welke naer ons bloed snakt, boven ons kan liefhebben? Men schenkt geene genade aen zulke dochter!




Geeraerd. 
- Willem, dat is te wreed! Laet Mathilda hier komen, en zie dan of gy uwe woorden zult kunnen herhalen.




Willem. 
- Zoodra ik zal weten dat myne zuster Koenraed van Opperbeek zal vergeten hebben, zal de stem, welke thans zoo luid in my tegen haer pleit, ook zwygen; maer ik ben overtuigd dat de liefde, die voorheen in haer boezem gloeide, thans nog niet gedoofd is.




Jan, 
gaet by Geeraerd. 
- Geeraerd, ik mag thans myne dochter niet zien. Ik moet alles weten, eer ik haer aen myne borst mag drukken.


(Geeraerd vertrekt treurig.)


Willem. 
- My dunkt, indien wy het huwelyk van Rogier en Mathilda lieten zegenen.....




Jan. 
- Zwyg, Willem, noem den naem uwer zuster niet meer! Elken keer dat gy hem uitspreekt geeft ge my een steek in het hart.




Vyfde Tooneel.

JAN, WILLEM, RUDOLF, PIETER. Rudolf heeft Pieter vast.


Pieter. 
- Mynheer, ik b