Klaeglieden van den H. Propheet Ieremias
                
                Samuel Ampzing
                
            
            
                
                    Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Klaeglieden van den H. Propheet Ieremias van samuel Ampzing in de eerste druk uit 1629.
                
                
                    
                        p. 20, 22, 24, 36, 40, 46, 66: Een deel van de tekst is moeilijk leesbaar. Dat is hier tussen vierkante haken aangegeven.
                        p. 23: Fielen → Sielen: ‘ende ten korsten god-ende-eer-vergete Sielen sijn geweest’.
                        p. 32: verbobbeld → verdobbeld: ‘honderd duysend goude kronen verdobbeld hadde’.
                        p. 49: hat → dat: ‘om dat hy in geen gevaer des doods als noch en schijnt’.
                        p. 69: Het onjuiste regelnummer 68 is verbeterd in 58.
                        p. 74: Het onjuiste regelnummer 20 is verbeterd in 22.
                        p. 79: G → O: ‘O God! waer is een God, die sij’.
                    
                
            
            
            
                
                    
                    
                    
                    
                
                
                    
                    
                    
                    
                
            
            
                ampz001klae01_01
                DBNL-TEI 1
                
                    2013 dbnl
                
            
            
                DSOLmetadata:yes
            
            
                
                    
                    exemplaar Koninklijke Bibliotheek Den Haag, signatuur: 6 D 6
                
                Samuel Ampzing, Klaeglieden van den H. Propheet Ieremias. Adriaen Rooman, Haarlem 1629
                
            
        
        
            
                Wijze van coderen: standaard
                
            
        
        
            
                Nederlands
            
        
        
            
                Klaeglieden van den H. Propheet Ieremias
                
                Samuel Ampzing
                
                
                
                
                    
                    
                    
                
            
            
            
                
                
            
            
            
            
        
        
            
                Klaeglieden van den H. Propheet Ieremias
                
                Samuel Ampzing
                
                
                
                
                    
                    
                    
                
            
            
            
                
                
            
            
            
            
        
        
            
                2013-17-09
                
                    RK
                
                colofon toegevoegd
            
        
    

Verantwoording 

Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org)

Bron: Samuel Ampzing, Klaeglieden van den H. Propheet Ieremias. Adriaen Rooman, Haarlem 1629
 
Zie: https://www.dbnl.org/tekst/ampz001klae01_01/colofon.php

In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} 




{==1==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Klaeg-Lieden Van den H. Propheet Ieremias.


Beneffens
Den Lof-sang van den H. Propheet Michas, Kap. 7. ende het Gebed der Martelaeren, ende bloed-getuygen des Heren. Apoc. 6. 9. 10.
Tot dienst ende nut van Gods Kerke in geduld, ende hope, in dese bedroefde laetste tijden, ende swaere vervolgingen inde gansche Christenheyd, door den Roomschen Antichrist, ende sijnen bloedigen aenhang, in Nederduytschen Rijm bearbeyd, ende aen alle Christelijke Gereformeede Gemeynten der Vereenigde Nederlanden, ende met-namen der Stad Haerlem, ende des Lands van Kermerland, voor eene Nieuwe-jaers gave opgedragen

Door
Samvuel Ampzing,
Bedienaer des Goddelijken Woords inde Gemeynte des Heren binnen haerlem.
De Voor-rede bewijst beknopt ende bondig dat de Paus van Romen de Antichrist is.
1. Pet. 4. 17. Het is tijd dat het oordeel van den huyse Gods beginne: ende ist dat het eerst van ons begint, wat sal het eynde wesen der gener die het Euangelium Gods niet geloofd en hebben?

Te Haerlem.
    Gedruckt by Adriaen Rooman, Ordinaris Stadts-Boek-drucker. CLƆ LƆ CXXIX.

    
        [Vooraf]


{==2==} {>>pagina-aanduiding<<}

Psal. 121. 'Tvertrouwen op Gods hulp, die wy in 'thert bezeffen,
Psal. 123. Doet ons het oog om hoog tot onsen God verheffen:
Luc 21. 28. En onse Burgerschap by Godes heyl'ge schaer
Phil. 3. 20. In't hemelsch Koninkrijk treckt onse sinnen daer.
Col. 3 1.2. Die in het nietig goed van dese wereld wroeten,
Ier. 17. 5. Die houden 'toog om laeg beneden hunne voeten.
Rom. 16 18 Foeij dwaesen! die de aerd voor Godes rijk verkiest,
Phil. 3. 19. En om een schotel moes uw eerst-geboort verliest.
Het oog omhoog
    
    
         Anagramma. 

In honorem Autoris. 

Ange Mvsis Amplivs.
Quis inferorum, & insolens humi pecus, 
Quod mente sursum respicis coelestia 
Ridere nugis profitetur publicis 
Vt impium? vultum repentem qui probat? 
Scelus nefandum! vivat hic mundo lubens, 
Tu vive coelo, quotquot & tellus habet 
Et Orcus hostes saeviant in te licet, 
Tu perge, & ictos Ange Mvsis Amplivs. 
 
Wat hel-hond of wat beest durft dijn devijs bekeffen, 
    O Ampzing! als gy leert het oog om hoog te heffen? 
    Wie prijst hem die het oog om laeg ter aerden slaet? 
O onbeschoten sot! ô schandelijke daed! 
Hy kruijpe wie hy wil beneen met sijn gedachten, 
Wilt gy Gods Koninkrijk en 'themelsch heyl betrachten. 
Al swelt de gansche hel, al scheld dat swart gespuys, 
Gaet gyder recht mee deur, getrouw in Godes huys.  

 Petrvs Fachivs.



{==3==} {>>pagina-aanduiding<<}

Voor-rede


Aen alle Christelijke Gereformeerde Gemeynten der Vereenigde Nederlanden, ende met namen der Stad Haerlem, ende des Lands van Kermerland.


SEer waerde Christenen, ende alderliefste in den Here,

Onder andere dingen die den iongsten dag der wereld, ende het laetste oordeel Gods voorgaen sullen, voorseyd ons de H. Geest in sijn onfeylbaer woord de bloedige ende uyterste vervolginge ende verdruckinge van Gods Kerke, ende swaeren ende grouwelijken val ende ondergang van den grooten Roomschen Antichrist, dien mensche der sonde 2. Thes. 2. 3. , ende sone der verderfenisze, met sijn geheel heylloos rijk der duysternisze in afgoderije, ende tyrannije: ende dat in sulker voege Apoc 18. 7. 8. , dat het laetste op het eerste schielijk ende onverwacht door Gods oneyndelijke magt ende schrickelijke oordeelen volgen sal. Voorsegginge der Verdruckinge van Gods Kerke. Van de Verdruckingen van Gods Gemeynte spreekt ende voorseyd de Here Ieses Christus aldus Matth. 16. 24. So iemand mij wil nakomen, die versake sich selven, ende neme sijn kruyze op, ende volge mij na. Matth. 10. 17. VVachtet u voor de menschen, want sy sullen u inde raedshuysen overleveren, ende sy sullen u in hunne vergaderingen geeszelen. 18. Ende gy sullet voor Vorsten ende Koningen om mijnent wille geleyd worden, hun ende den Heydenen tot eene getuygenisze. 21. De eene broeder sal den anderen ter dood overleveren, ende de vader het kind: ende de kinderen sullen tegens de ouderen opstaen, ende sullense doden. 22. Ende gy sullet om mijnent wille van alle menschen gehaet worden: maer die tot den eynde toe volstandig sal blijven, die sal salig worden. 24. De discipel en is boven den meester niet, nochte de dienaer boven sijnen here. 25. Het is den discipel genoeg, dat hy sijnen meester gelijk is: ende den dienstknecht dat hy sijnen here gelijk is. Hebben sy den huyshere Beelzebub geheten, hoe veel te meer sijne huysgenooten? 34. Denket niet dat ik gekomen ben om vrede op der aerden te senden: ik en ben niet gekomen om vrede, maer om het svvaerd te senden. 35. VVant ik ben gekomen om den mensche tegens sijnen vader tvvistig te maken, ende de dochter tegens haere moeder, ende des soons vvijf tegens haerens mans moeder. 36. Ende de vijanden des menschen sullen sijne huysgenooten wesen. 37. VVie sijnen vader ofte sijne moeder liever heeft

{==4==} {>>pagina-aanduiding<<}

dan mij, die en is mijns niet vvaerdig: ende vvie sijnen sone ofte sijne dochter liever heeft dan mij, die en mijns niet vvaerdig. 38. Ende vvie sijn kruyz niet op en neemt, ende mij navolgd, die en is mijns niet waerdig. 39. VVie sijn leven sal behouden hebben, die sal het verliesen, ende wie sijn leven om mijnent wille sal verloren hebben, die sal het behouden. Matth. 24. 4. Siet dat niemand u en verleyde. 5. VVant veele sullen in mijnen name komen, seggende: Ik ben Christus, ende sullender veele verleyden. 6. Gy sullet oorlogen ende geruchten van oorlogen horen: siet dat gy niet verschrickt en wordet: vvant het moet al geschieden: maer noch en ist geen eynde. 7. VVant het eene volk sal tegens het andere opstaen, ende het eene koninkrijk tegens het andere: ende daer sullen pestilentien sijn, ende diere tijden, ende aerdbevingen hier ende daer. 8. Ende dat alles is een beginzel der smerten. 9. Dan sullen sy u in verdriet overleveren, ende sullen u doden, ende gy sullet van alle volken om mijns naems wille gehaet worden. 10. Ende dan sullender veele geergerd worden, malkanderen verraden, ende haten. 11. Ende veele verleyden. 12. Ende also de ongerechtigheyd vermenigvuldigd sal vvorden, so sal de liefde in veelen verkouden. 13. Maer vvie tot den eynde toe volstandig blijft die sal salig vvorden. Luc. 21.12. Eer dit alles geschied, sullen sy hunne handen aen u slaen, ende u vervolgen, u inde vergaderingen ende gevangeniszen overleverende, ende tot Koningen ende Stadhouders leydende, om mijns naems wille. 16. Gy sullet ook van uwe ouders, ende broeders, ende magen, ende vrienden overgeleverd worden: ende sy sullen [sommige] van u doden. 17. Ende gy sullet om mijns naems wille van eenen ygelijken gehaet worden. Ioh. 15. 18. So de wereld u haet, so weetet datze mij eer dan u gehaet heeft. 19. haddet gy van de vvereld geweest, so soude de vvereld het haere lief hebben: nu om dat gy van de vvereld niet en sijt, maer ik hebbe u uyt de vvereld uytverkoren, daerom haer de vvereld u. 20. Gedenket des voords dat ik tot u geseyd hebbe: de dienstknecht en is niet meerder dan sijn here: ist dat sy mij vervolgd hebben: so sullen sy u ook vervolgen: hebben sy mijn woord gehouden, so sullen sy het uwe ook houden. 21. Maer dit alle sullen sy u om mijns naems wille doen: want sy en kennen hem niet die mij gesonden heeft. Ioh. 16. 1. Dit hebbe ik tot u gesproken, op dat gy niet geergerd en werdet. 2. sy sullen u uyt de vergaderingen werpen: ja de ure komt, dat so wie u doden sal, meynen sal Gode dienst te doen. 20. Gy sullet huylen, ende wenen, ende de wereld sal sich verblijden. 33. Inde wereld sullet gy verdruckinge hebben. Ende so ook op ontallijke plaetzen meer. Waer mede de H. Paulus overeenstemd aen Timotheus schrijvende, dat alle die godsaliglijk in Christus Iesus willen leven, vervolgd sullen worden. 2. Tim. 3. 12., ende voor de Gemeynten van Lystren,

{==5==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ikonien, ende Antiochien betuygende, na dat hy de sielen der discipelen aldaer versterckt, ende hen vermaend hadde in den gelove te volharden, dat wy door veele verdruckingen in het Koninkrijke Gods ingaen moeten. Act. 14. 22. Hier toe diend van gelijken dat de H. Iohannes in sijne Openbaringe in het 6. Kap. verhaeld van de sielen onder den outaer voor den troon Gods, die verslagen waren om de wille van Gods woord, ende het getuygenisze datze hielden. verz. 9. met luyder stemmen roepende: hoe lang, ô heylige ende waerachtige Here, oordeelt gy ende wreekt gy ons bloed vande inwoonders der aerden noch niet? verz. 10. Waer by Iohannes verz. 11. voegd. Ende eenen ygelijken sijn witte klederen gegeven, ende hun is geseyd, dat sy noch eenen kleynen tijd rusten souden, tot dat hunne mede-dienaers ende mede-broeders vervuld werden, die ook souden gedood worden, gelijk als sy. Ende dat hy voorders vermeld in het 7. Kap. van eene groote schare die niemand tellen en konde, uyt alle natien, ende geslachten, ende volken, ende tongen, die voor den troon ende het Lam stonden, met lange witte klederen bekleed, ende palmen in hunne handen, van de welke een hemelsch Ouderling tot Iohannes verz. 14. seyde: Dese sijn die gene die uyt groote verdruckinge gekomen sijn, ende hebben hunne klederen gewaschen, ende in het bloed des Lams wit gemaekt. Als mede dat hy in het 11. Kap. van de twee Getuygen Gods schrijft, seggende verz 7. Ende als sy hunne getuygenisze sullen voleynd hebben, sal het Dier, dat uyt den afgrond komt, krijg tegens hen voeren, ende salse overwinnen, ende doden. 8. Ende hunne lichaemen sullen op de straten der groote Stad liggen, die geestelijk Sodoma ende Egypten genaemd word,Hier uyt besluyten de Papisten, dat de Antichrist te Ierusalem sal sitten: daer de eenvoudige meyninge van dese woorden is, dat de Here Iesus in sijne Ledematen vanden Roomschen Antichrist noch vervolgd ende gedood word, gelijk hy in sijn eygen persoon te Ierusalem gekruyst is. Act. 9. 4.  daer ook onse Here gekruyst is. 9. Ende sy sullen uyt de volken, ende geslachten, ende tongen, ende natien, hunnen lichaemen drie dagen ende eenen halven sien, ende en sullen hunne lichaemen inde graven niet laten liggen. 10. Ende die op der aerden wonen sullen blijde ende vrolijk over hen wesen, ende sullen malkanderen gaven senden om dat dese twee Propheten de inwoonders der aerden gequeld hebben. Item het gene hy in het 12. Kap. van de Vrouwe, dat is, Gods Gemeynte, getuygd dat sy van den Draek vervolgd werde, ende in de woestijne vlugte, seggende daerna verz. 15. Ende de slange schoot water uyt haeren mond, als eenen stroom, achter de vrouwe, om haer van den stroom te doen verstromen. 16. Ende de aerde is de Vrouwe te hulpe gekomen, ende heeft haeren mond opgedaen, ende heeft den stroom opgesopen, dien de Draek uyt sijnen mond geworpen hadde. 17. Ende de Draek was op de Vrouwe toornig, ende is gegaen om krijg te voeren tegens de andere van haeren sade, die de geboden Gods hielden, ende het getuygenisze van Iesus Christus hadden, So seyd hy ook, dat de groote Hoere &c, van den bloede der heyligen

{==6==} {>>pagina-aanduiding<<}

ende van den bloede det getuygen van Iesus dronken was. Apoc. 17. 6. Ende sulke getuygeniszen sijnder doorgaens in Gods woord seer overvloedig.

    Oorsaken der Verdruckinge van Gods Kerke. Ioh. 15. 19. 
1. Ioh. 2. 15. 
Col. 3. 1. 2. 
Luc. 22. 28. 29. 
Rom. 8. 17. 29. 
1. Pet. 4. 1. 13. 
1. Pet. 4. 14 16. 
Psal. 116. 15.De oorsaken der verdruckinge van Gods kinderen en hebben wy hier nu niet te verhalen. By de godloosen is de eenige oorsake, om dat sy Gods kinderen sijn, ende Gode dienen, ende met hun niet godloos wesen en willen. Maer God heeft verscheyde redenen waerom hy sijne kinderen onder het kruyz oefend, ende in verdruckinge laet komen. Ist niet best voor de sijnen, dat hyse kleyn in dese wereld houd, op datze de wereld niet lief en krijgen, ende inde wereld sich niet en vergeten, maer het oog om hoog tot God, tot hunnen salichmaker Iesus, ende hun eeuwig Vaderland verheffen? Behalven dat dit immers betamelijk is, dat de ledematen hunnen hoofde den Here Christus in kruyz ende lijden hier gelijkformig gemaekt, ende also na met hem verheerlijkt worden. Word God ook inde geduldigheyd, getrouwicheyd, ende standvastigheyd sijner gelovigen tot der dood toe, niet ten hoogste geeerd, ende groote gemaekt, op dat ik andere redenen verswijge?
    Exempelen der Verdruckinge van Gods Kerke tot allen tijden. Maer laet nu de bevindinge van alle tijden de waerheyd van sulke voorseggingen getuygen, ende bevestigen. Ende op dat ik van de oude Kerke der Israelyten niet en spreke, en hunne veelvuldige swaricheden ten tijden der Patriarchen, Propheten, Richteren, ende Koningen, ende andere Vorsten, hier niet en verhandele, daer de H. Bibel vol van is, ende die de H. Ieremias met-namen by sijnen tijd in sijne Klaeg-Lieden so droevig betreurd, ende beschreijd: wie en weet niet wat bloedige verdruckingen de Christelijke Kerke ten tijde der Apostelen door de Ioodsche Synagoge, ende insonderheyd in die swaere ende vermaerde vervolgingen onder de Roomsche Keyseren, ende hunne Stadhouderen, ende met-namen onder Diocletianus, ende Maximinus, heeft uytgestaen, daer de Handelingen der Apostelen, ende de Kerkelijke Historien so volmondig droevig van spreken? Ofte wien en is ook niet bekend, wat woedende tyrannije tegens Gods Kerke van het Turksche Rijk van den jaere 632. tot dese onse tijden toe is aengewend? Iae wat aldergrouwelijkste moorderijen ende bloedstortingen van den Roomschen Antichrist zedert het jaer 607. na dat Bonifacius III. van den moordenaer Phokas tot de Pauselijke Antichristische Hierarchie ofte Oppermagt was verheven, ende voornamelijk de laetst voorlede eeuwe tot desen huydigen dag, tegens de vroomen sijn voorgenomen? Heeft die Roomsche Antiochus de wee-klage van den 79. Psalm. over Gods Kerke niet vernieud, ende andermael vervuld? En sijn de Antichristenen niet in Gods erve gevallen, en hebben sy Gods hey-

{==7==} {>>pagina-aanduiding<<}

ligen Tempel niet verontreynigd, ende van Ierusalem steen-hoopen gemaekt? Hebben sy de lichaemen van Gods knechten den vogelen onder den hemel, ende het vleesch van sijne heyligen den dieren inden lande niet te eten gegeven? En hebben sy rondom Ierusalem geen bloed vergoten als water, niemand daer en boven sijnde die begroef? Is door dien grooten verleyder ende verstoorder ook niet weer waer geworden dat de Propheet Ieremias van die van Rama betuygd? Is in Rama niet wederom eene stemme gehoord, veel klagens, ende wenens, ende huylens, dewijle Rachel haere kinderen beweende, ende sich niet en wilde laten troosten om dat sy niet en sijn? Ierem. 31.15. Matth. 2. 18. So word dan die groote Babylon, ende moeder der hoererije, ende grouwelijkheden der aerde van den H. Geest niet vergeefs geseyd van den bloede der heyligen ende der getuygen van Iesus dronken te wesen. Apoc. 15, 6. 7. 
Laet daer van het gansche Christenrijk met traenen spreken. Laet hemel ende aerde met verschrickinge, met verfoeijinge, ende vervloekinge, tot beschaminge ende overtuyginge van dien grooten Wolf, ende moordenaer, die op de seven bergen sit, daer van getuygenisze geven. Ia laet tegenwoordig geheel Europa het Roomsch ende Spaensch bloed-bad met wenen ende suchten uytstenen. Hoe deerlijk word Gods Kerke in Bohemen, Oostenrijkm Silesien, Moravien, inden Keurvorstelijken Over- ende Neder-Paltz, ende ten kortsten in gansch Duytschland, (ja waer niet?) van de bloedige slaven ende trauwanten van den Antichrist aengegrepen, uytgeplonderd, ende omgekeerd! Hoe lang heeft Spanjen ook sijne tanden tegens dese Landen gescherpt, ende gewet! 'Tis nu schier eene eeuwe van jaeren, dat wy de Roomsche ende Spaensche vervolginge onderworpen sijn. Wat stormen der verdruckinge dan en sijn Gods Kerke niet over het hoofd gewaeijd? ofte wat golven der vervolginge en gaen noch over Gods Kerke niet? ofte wat wolken van onweder en hangen haer noch niet boven 'thoofd?
Nescis qiud serus vesper vehat. 
Quem das finem rex magne laborum! 
 
Wie siet het eynde noch hier van? 
Of weet wat ook noch worden kan? 

So seyde de Here: het is noch geen eynde. Dit is alles maer een beginzel der smerten Matth. 24. 6. 8. De menschen sullen verdwijnen door vrese ende verwachtinge der dingen die de wereld overkomen sullen. Luc. 21. 26.

{==8==} {>>pagina-aanduiding<<}


    Vertroostinge tegens de Verdruckinge. Maer so vermaend, vertroost, ende versterkt God die Here met-eenen sijne gelovigen daer tegens Matth. 10. 28. En vreeset niet voor die gene die het lichaem doden, ende de siele niet en konnen doden: maer vreeset dien meerm die magtig is beyde lichaem ende siele in de helle te verderven. 29. VVorden twee muskens niet om een penningsken verkocht? nochtans en valt niet een van dese op de aerde sonder uwen Vader. 30. Ende u sijn de hayren des hoofds ook geteld. 31. Daerom so en vreeset niet, gy sijt meer dan veel muskens. Luc. 21. 19. Besittet uwe sielen door uwe geduldigheyd. Matth. 10. 32. So sie mij dan voor de menschen belijden sal, dien sal ik ook belijden voor mijnen Vader, die inde Hemelen is. 33. Maer so wie mij voor de menschen verlochenen sal, dien sal ik ook verlochenen voor mijnen Vader, die inde hemelen is. 22. Die tot den eynde toe volstandig blijven sal, die sal salig worden. Luc. 18. 7. Sal God dan sijne uytverkorenen niet wreken, die dag ende nacht tot hem roepen, hoewel hy lankmoedig over hen is? Ik segge u, dat hy hun haestelijk wrake doen sal. Luc. 22. 28. Gy sijt diegene die naet mij in mijne Versoekinge gebleven sijt. 29. Ende ik ordinere u een Koninkrijk, gelijkerwijs mijn Vader mij dat geordineerd heeft. 30. Op dat gy eetet en drinket aen mijn Tafel in mijn Koninkrijk: ende op den troonen sittet, de twaelf geslachten van Israel oordelende.

    Besluyt van dese Handelinge. Uyt alle dit voorverhaelde dan kan de uyterlijke droevige stand van de Kerke Gods in dese wereld overvloedig blijken: waerom sy ook gemeynlijk Ecclesia militans, ofte de strijdende Kerke met recht genoemd word.

    Dwalinge der Papisten Ist dan niet een sot voorgeven der Papisten, als sy tot een merkteyken van Gods Kerke opsteken, dat sy geluck, ende voorspoed, ende overwinninge tegens haere vijanden heeft?

    Onverstand sommiger halfbackene ende onvaste Gereformeerden. Kan ook eenig verstandig Christen-mensche met reden aen de verdruckinge van Gods Kerke sich ergeren, ende daer over de minste bedenkinge in sijn herte inlaten om aen de waerheyd der Christelijke lere te twijfelen: ik late staen dat hy den Roomschen Antichrist om sijn tijdlijk voorspoed soude toevallen, ende van Gods volk ten allen tijden geweest, hoe kan dan nu iemand daer over sich verwonderen? hoe sich daer aen stoten? hoe daerom van Christus tot den Antichrist overgaen? Veel anders dede Gods knecht Moses, die liever verkoos met Gods volk quaed te lijden, dan tijdelijke nuttigheyd der sonde te gebruyken: achtende Christus versmaedheyd meerder rijkdom te sijn, dan de schatten van Egypten: want hy sag na de vergeldinge des loons: als de H. Paulus van hem getuygd. Heb. 11. 25. 26. Hier tegens moetmen sich dan in tijds wapenen, hier na schicken ende setten.
    
{==9==} {>>pagina-aanduiding<<}

    
Tela paevisa minus nocent. 
 
De pijlen die men komen siet, 
Die doen so groote schade niet. 

So seyd de Here Ioh. 16. 1. Dit hebbe ik tot u gesproken, op dat gy niet geergerd en werdet. 4. Dit hebbe ik tot u gesproken, op dat gy, wanneer de ure sal gekomen sijn, dies moget gedenken dat ik het u geseyd hebbe.

    Gelegentheyd ende oorsake van het uytgeven van mijne Weeklage. Dese ellende nu van Gods volk hebbe ik, naer 'texempel ende voorschrift van Gods H. Propheten, voorleden jaer met mijne Nieuwe-jaers VVee-klage voor God ende alle vroomen beschreijd, met vertoninge van de oorsaken van het tegenwoordig onheyl der Kerke Godes, ende den wiszen raed daer tegens, gelijk Gods H. Propheten sulkx mede in hunne schriften doen, ende onder anderen Ieremias in sijne Klaeg-lieden Kap. 3. verz. 39. 40.  seggende: Hoe murmureren dan de lieden in den leven also? een ygelijk murmurere tegens sijne sonde. Ende laet ons ons wesen ondergronden, ende ondersoeken, ende ons tot den Here bekeren, ende elders. 'Ten is niet genoeg, datmen 'tonheyl beklaegd, dat Gods Kerke druckt, in broederlijke liefde der gevangenen gedenkende, als of wy mede gevangen waren, ende der verdruckten, als of wy mede in den vleesche verdruckt waren. Heb. 13. 3. Ten sij datmen de luyden ook tot de oorsaken voerd, op dat sy sich beteren, ende tot God bekeren, ende de plage so ophoude: gelijk ik dan ook daer en boven des jaers te vooren mijne Boet-trompette hadde voor af gesonden. Ende Boet-trompette. So en komen dan sulke Wee-klagen der vroomen uyt geen week, mismoedig, mistroostig, nochte misvertrouwend herte voord, als sich de onverstandigen ende quaed-willigen gaerne inbeelden, die sich selven te met wat kittelen moeten, datze eens lachen meugen, ende hunne onbeschofte bitterheyd ende onwetenheyd openbaren: maer uyt eene Christelijke droefenisze over de sonden ende wonden van Gods volk, ende een levendig gevoelen van de goddelijke toorne, ende rechtvaerdige gramschap, in eene hertelijke begeerte ende wenschinge der bekeringe, ende daer op in vaste hope, ende Christelijk vertrouwen van Gods genade, ende verloszinge. Die de sonden niet en willen geroerd hebben, ende de straffe Godes daer tegens ofte selfs niet en willen merken, ofte van anderen tot boete ende behoudinge niet en willen aengewesen hebben, die sijn inder waerheyd merkelijke vijanden beyde van Gods Kerke, ende van het lieve Vaderland: maer die hunnen gemelden plicht in goeder conscientie hier doen, die worden opentlijke vrienden ende voorstanders der selve bevonden.

{==10==} {>>pagina-aanduiding<<}

    Ende van dit tegenwoordig werk. Derhalven nademael de saken der Kerken noch in voorige bedroefde terminis, ende in gelijke gelegenheyd staen, ende het vier van Gods plage, dat onder sijn volk aengesteken ende uytgegaen is, noch niet op en houd, door de sonden gestadig geboet, ende gevoed: so hebbe ik goed gedacht, de Klaeg-lieden van den H. Propheet Ieremias in onsen Nederduytschen Rijm te bearbeyden, ende met den aenvang van dit Nieuwe Iaer 1629 uyt te laten, ende Godes Kerke mede te delen: op dat wy onse traenen met de traenen des Propheten mengen, ende met sijne rede ende redenen tot God suchten, ende schreijen, ende onse herten tot waerachtige boetvaerdigheyd schicken, ende Gode inde roede vallen, ende sijn vaderlijk aengesicht als gehoorsaeme kinderen soeken, op dat hy sijne brandende toorne ende scherpe roede eenmael van sijnen volke afwende Psal. 79. , ende sijne volle grimmigheyd op den Antichrist ende sijn vervloekt ende heylloos rijke uytschudde, ende den Antichristenen den droesem geve uyt te suypen, na dat de Christenen hunnen beker der vaderlijke kastijdinge gedronken hebben.

    Van den Antichrist, den Paus van Romen. De Paus geeft sich voor God uyt, ende verheft sich boven al wat God ofte godsdienst genoemd word.Laet ons dan nu ook een woord van den Roomschen Antichrist, ende sijnen gewiszen aenstaenden swaeren ende schrickelijken val spreken. Ik segge Roomschen Antichrist: want wie kan daer aen twijfelen? ten sy alleen die gene, die het merkteyken van het Beest op hunne rechterhand ofte voorhoofd dragen, Apoc. 13. 16. ende het teyken Gods op hun voorhoofd niet en hebben, Apoc. 9 4. vvelker namen in het boek des levens des Lams niet geschreven en sijn. Apoc. 13. 8. Want wie is anders die mensche der sonde, ende sone der verderfenisze, die sich selven set ende verheft boven al wat God ofte godsdienst genoemd word: so dat hy inden Tempel Gods sit, als of hy God ware, sich selven voor God uytgevende? als de H. Apostel hem beschrijft. 2. Thess. 2.

Verheft sich boven de wereldlijke magten. Heeft hy sich selven niet allenskens van kleyn, ja van niets, ende niets meer dan een ander Bisschop door goddelijk recht sijnde, door list, by alle gelegenheyd groot gemaekt, ende de wereldlijke magt ontrocken, ja ook eyndelijk boven al wat op aerden God genoemd word, in de grootste pracht ende hoogmoed schandelijk ende onlijdelijk verheven? Heeft hy al sijnen geschoren ende besworen hoop van de jurisdictie ende het gebied der Politijke Magistraeten niet los ende vrij gemaekt, voorgevende dat sy Goden genoemd worden, ende door het vonnisze van Constantinus van alle wereldlijke gerechtstoelen sijn ontslagen? Heeft hy de Keysers ende Koningen so verre niet betoverd, dat sy door eenen valschen waen van Gods-dienst, hunne kronen ende schepters voor sijnen mijter ende staf, ja voeten nederwerpen, ende hunne kragt ende magt het Beest geven? Apo. 17. 13.Ia is

{==11==} {>>pagina-aanduiding<<}

hy ook so trotz ende stout niet geworden, dat hy de Keyseren onder sijne solen heeft geleyd, als aen Fredericus Barbarossa door Alexander III. is gebleken, gods-lasterlijk voorgevende, dat in sijne grouwelijke daed de H. Psalm, van Christus sprekende, Psal. 91. 13.  vervuld is, dat hy op adderen ende basilisken soude wandelen, ende de leeuwen ende draken met voeten treden? Doet hy de wereldlijke magten niet in den ban als 'them lust, ende ontreckt de onderdaenen van hunne gehoorsaemheyd, ende geest also daer mede hunne kronen ende landen in de grabbelinge, gelijk Gregorius II. den Keyser Leo dat gespeeld heeft, om dat hy de beelden gestormd, ende hunnen schandelijken ende ergerlijken heydenschen-dienst geweerd hadde, ende Gregorius VII. Henrick IV. dien hy niet eer weer hersteld en heeft, voor dat hy sijn Keyserlijk gewaed afgeleyd hebbende, bloots-voets, in den gestrengen winter, ende bittere koude, by hem was gekomen, ende vergiffenisze als een kind hadde gebeden?

    Geeft sich voor God uyt. Met naem, ende tytel. Laet hy ook selfs in boeken, steenen, triumph-bogen, ende andere teykenen der gedachtenisze, sich geenen God noemen? waer van dese god-vergete laster-verzen komen, waer voor alle vroomen grouwelen:
Oraclo vocis mundi moderaris habenas: 
Et meritò in terris diceris esse Devs. 
 
Gy stuert des werelds toom met dijn geheymeniszen 
Van dijnen heyl'gen mond, die niet en konnen miszen: 
So word gy hierom ook so vvord dijn Heyligheyd 
Een God op dese Aerd ten rechten ook geseyd. 

Item:
Christicolae hîc alacres concurrite saepe fidiles, 
Hîc Devs in terris nvminis alta subit. 
Sacris dum manibus populo benedicit, amicè 
Assistas, Petri nam gerit ille vices. 
Praesulis hîc summi benedictio celsa notatur, 
Hâc cruce signatos Daemonis ars refugit. 

Romae ex typis Antony 
Lafreri Sequani.
    
{==12==} {>>pagina-aanduiding<<}

    
Komt hier gy Chri'stnen t'saem, komt vvacker aengelopen, 
Hier doet de Aerdsche God sijn Godes schatten open. 
Staet minnelijken by als hy den segen geeft, 
Dien hy in Petrus plaetz als Petrus nasaet heeft. 
De hooge segening des grooten Paus van Romen, 
Die vvord alhier vertoond, die vvord alhier vernomen, 
Die sijne kruyzkens draegt, die is so vvel bevvaerd, 
De Duyvel vlied-er voor, ende iszer van vervaerd. 
    
Met der daed, ende roem der magt. Hier toe diend ook die vermaerde laster-tijtel PaVLo V. VICe-Deo: waer in het getal van het Beest 666. begrepen is. Apoc. 13. 18.

Schrijft de Paus sich ook geene goddelijke majesteyt ende autoriteyt met der daed toe, als hy roemd, dat alle menschelijke creature hem onderworpen is, dat hy boven de Kerke is, dat hy van niemand en mag geoordeeld worden, dat sijne wille de regel der waerheyd ende gerechtigheyd is, dat hy de sonden door sijne autoriteyt ende magt vergeeft, dat hy de Koninkrijken veranderd, den Engelen gebied, ende diergelijke ontallijke grouwelen meer tegens God uytsmijt, ende uytspoud? Extrav. com. I. i. de Major. & Obed. C. unam sanctam. Dist. 40. C. si Papa. Decis. Rotae Franc. de Ripa. Phil. Decius. Bulla Clem. 5. &c.
Als hy ook daeglijkx nieuwe Goden maekt, ende sijnen Almanack daer mede stoffeerd, ja ook grouwelijke moordenaers canoniseerd, als sy 'tnoemen, ende tot die ere verheft: so moet hy immers selfs eerst God wesen. Besiet de Orat. van Sixt. V. vande moord van Henr. III. alwaer hy dat schelm-stuck door eene meer dan duyvelsche onbeschaemdheyd met de verborgentheyd van onse verloszinge vergelijkt.

    Met sijne Antichristische lere. Esa. 42. 8. Steld de Paus sich daermede ook niet tegens God, wanneer hy de Engelen, ende afgestorve heyligen, ja ook goddeloose gecanoniseerde boeven, ofte ook verdichte namen met goddelijke aenroepinge eren laet: so toch God de Here een jalours God is, die sijne ere geenen anderen, ende sijnen roem den afgoden niet en geeft? gelijk dan dese grouwel een yder overvloedig bekend is, ende insonderheyd uyt dat schandelijke Marien-Psalm-boek over de geheele wereld stinkt, 'twelck de Kardinael Bonaventura gesmeed, ende inde Christenheyd uytgestroijd heeft, alwaer die goddeloose ende onbeschaemde afgoden-dienaer den name van Here in Vrouwe veranderende, Gods ere het schepzel door eene god-vergete lasteringe doorgaens toeschrijft, als tot een proefken: Psal. 3. Sancta. Sancta Mater Dei genetrix. Fiat misericordia tua magna nobis-

{==13==} {>>pagina-aanduiding<<}

cum: quia in te confidimus: in te clementissima Domina speramus: defende nos in aeternum. Amen. Heylige, Heylige, Heylige Moeder Gods. Laet dijne barmhertigheyd aen ons groot worden: want wy vertrouwen op dij: wy hopen op dij o aldergoedertierenste Vrouwe: beschermd ons inder eeuwigheyd. Amen. Ibid. Te decet laus, te decet imperium, virtus, & gloria in secula, seculorum. Amen. Dij komt de lof toe, dij komt het gebied toe, de magt, ende ere in alle eeuwigheyd. Amen. Psal. 5. In nomine tuo omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, & infernorum. Laet in dijnen name sich alle knie buygen, die in den hemel, op der aerden, ende in de helle sijn. Psal. 16. Misericordia illius nostrorum auferat multitudinem peccatorum. Laet haere barmhertigheyd de menigte van onse sonden wegnemen. Psal. 40. Munda cor meum igne amoris & charitatis tuae. Tu es mater illuminationis cordis. Suyvert mijn herte door het vuer van dijne liefde. Gy sijt de Moeder der verlichtinge des herten. Psal. 86. Qui te in hâc vitâ non invocat, non perveniet ad regnum Dei. Die dij in dit leven niet aen en roept, die en sal tot het Koninkrijke Gods niet komen. O grouwelen der grouwelen! Ende dit heet noch by deze onbeschaemde afgoden-dienaers God in sijne Heyligen eren: maer het heet by God ende sijne heyligen een hoeren-aegesicht Ierem. 3. 3. 1. 
Tim. 4. 2. , ende afgebrande conscientie hebben, dat heet by God ende sijne heyligen God sijne ere godslasterlijk stelen, ende sijne Heyligen schandelijk onteren, ende schenden, qui honorandi sunt propter imitationem, non adorandi propter religionem, ait August. Tom. I. de verâ Relig. c. 55. diemen met geene aenroepinge maer met navolginge eren moet: want men sal God aenbidden, ende hem alleen dienen, seyde de Here Iesus tot den Satan, den vader der afgoderije, ende sijnen aenhang, ende kinderen. Matth. 4. 10.

    Met het teyken der drie dubbelde krone. Bewijst sulkx ook het teyken van sijne drie dubbele krone niet, waermede hy de H. Drievuldigheyd op der aerden vertoond, ende afbeeld, als sijne god-vergetene pluymstrijkers van sich geven? Gloss. Decretal. in c. Antiqu. extra de poenitent. & remiss. & alibi.

    Met goddelijke ere. Apo 19. 10 Act. 10. 25. 26. Neemt hy sich ook geene goddelijke ere aen, als hy sijne religieuse ofte gods dienstelijke aenbiddinge, van de Engelen selfs verworpen, een yder gebied, ende de grootste Monarchen der wereld tot het kuszen van sijne vuyle stinkende voeten dwingt? waer van de goddeloose honing-smeerder ende fleemer Antonius Puccius in sijne Orat. aen Paus Leo X in't Concil. van Lateran grouwelijk lasterd, dat also in hem, als in den eenigen, waerachtigen, ende wettelijken Stadhouder van Christus, de Prophecije wederom vervuld word: alle Koningen sullen hem aenbidden, alle Heydenen sullen hem dienen. Psalm. 72. 11.

{==14==} {>>pagina-aanduiding<<}

Blijkt dit ook hier niet uyt, dat hy sich in eene gulde stoel op de schouderen van sijne Kardinaelen laet torzen, gelijk eertijds de Arke des Verbonds van de Levijten gedragen werde, dewelke de H. Schridt den naem van Iehova dickwils geeft? Innocent. 4. de myst. miss. I. 1. c. 5.
Bewijst dit ook de wijse der kroninge der Pausen niet, wanneer de nieu-verkoren Paus met sijnen mijter vande Kardinaelen op eenen outaer geset om neder te sitten, de Prioor der Bischoppen op sijn knien liggende begint te seggen: Te Deum Laudamus &c. ende de Kardinaelen ondertuschen de voeten handen ende mond van den nieuwen Paus kuszen? Sacr. Cerem. I. 1. sect. 1. c. 5.
Ende wie en siet dan hier de klaeuwe van dat Roomsche Apocalijptische Beeste niet, dat alle de inwoonders der aerden aenbidden? Apoc. 13. 8. ofte wie en merkt hier die Babyloonsche Hoere niet, met dewelke de Koningen der aerde hoereren, ende van vvelker hoerenvvijn de invvoonders der aerden dronken geworden sijn? verz. 2.

    Verheft sich boven allen godsdienst. Verheft hy sich ook tegens ja boven Christus den eeuwigen Sone Gods niet, wanneer hy als de wet gever van Gods Gemeynte de wetten Gods door sijne instellinge te niete doet, ende alles verdicht wat hem in den kop komt, ende sich eene religie buyten ja tegens Gods woord op sijne eygene hand smeed, ende sich vermetelijk opwerpt tegens alle dat gods-dienst genoemd word? wanneer hy sijne vijf bastaerd-sacramenten de Kerke opdringt: ende des Heren H. Sacramenten met sijn suer-dezems dreck besmeerd, ende hunne kragt verydeld, ende in afgoden door eene wonderbaerlijke Pauselijke Metamorphosis veranderd? wanneer hy de conscientien der mernschen door Christus van het jock der wet vrij gesteld, met sijne wetten verstrickt, ende wederom dienstbaer maekt? wanneer hy de lere des Evangeliums met voeten treed, ende de lere der Duyvelen door sijne geveynsheyd, ende afgebrande conscientie, sijnen armen blinden luyden in de hand steekt? als de Apostel van hem spraakt 1. Tim. 4. 1. 2. waer van hy aldaer dese twee staelkens verhaeld, als dat hy het houwelijk verbied, dat by allen eerlijk, ende een onbevleckt bedde is Heb. 13. 4. mitsgaders de spijse, die God geschapen heeft om met danksegginge te gebruyken. 1. Tim. 4. 3. wanneer hy voorgeeft dat de autoriteyt ende verklaringe der H. Schrifture aen hem hangt, ende dat hy tegens de Evangelisten ende Apostelen mag dispenseren, toegeven, ende veranderen. Innocent. 3. C. proposuit extra de concess. praebend. Et gloss. ibid. Distinct 19. C. si Rom. Pontif. Item extra. de Excels. Praelat. ubi versus: Articulos solvit, synodumque facit generalem. &c.

    De Paus is de Antichrist, ofte Tegen-Christ, so naer den Persoon, als het Ampt van Christus. Antichrist naer sijn Persoon. Ia en steld hy sich ook niet doorgaens recht tegens Christus, so

{==15==} {>>pagina-aanduiding<<}

naer sijn persoon, alsAmpt, als die groote ende eygentlijke Antichristi?
Van Christus seyd het verz:
Sum quod eram, nec eram quod sum, nunc dicor utrumque. 
 
Ik ben nu dat ik vvas, 'kben eeuvvig God gebleven, 
En dat ik niet en vvas dat is mij ook gegeven, 
Waerachtig vleesch, en bloed, ik ben nu bey te gaer, 
Waerachtig God, en Mensch, de rechte Middelaer. 

Van den Paus seyd het verz.
Nec Deus est, nec Homo, sed neuter, & inter utrumque.
    
Gloss. in Praefat. Clement.
    
    De Paus en is geen God, hy is geen God in't vvesen, 
So is hy ook geen Mensch, hy is te hoog geresen, 
Hy is dan geen van tvveen, hy is dan tuschen bey. 
[Hy is een monster-dier eens basiliskus eij.] 


    Door sich selven. Heb. 2. 17. ende 4. 15. ende 7. 26. Christus is in de aengenomene menschelijke nature den broederen in alles gelijk geworden, de sonde alleen uytgenomen, sijnde heylig, onnosel, onbesmet, ende van de sondaeren afgescheyden, waerom hy de Heylige genoemd word Psal. 16. 10. ende de Heylige der Heyligen: Dan. 9. 24. De Paus, de mensche der sonde, verheft sich door eene onverdragelijke opgeblasentheyd boven alle sijne broederen, ende roemd sich den Alderheyligsten Vader, siine Heyligheyd, door eene onlijdelijke lasteringe, so voor de menschen, van welker getal hy sich afsonderd, als voor den sone Gods, dien hy sich gelijk maekt.
De vloek-tijtel van Cham van Servus Servorum en neemt sijne hovaerdigheyd niet weg, maer vermeerderd sijne geveynsheyd, ende openbaerd Gods voorsienigheyd.

    Door sijne valsche lere. Gal. 4. 4. Beneemt hy den Here dit voorrecht ende dese ere ook niet, wanneer hy drijft, ende met sijn Antichristen-feest ofte vierdag uytroept, dat Maria geene sonde en heeft, ende datze in heyligheyd so in haere ontfangenisze, ende geboorte, als ook in haer gansche leven Christus gelijk is?
Christus heeft een waerachtig menschelijk lichaem uyt de H. Maget Maria sijne Moeder ontfangen; ende is daermede in den

{==16==} {>>pagina-aanduiding<<}

hemel opgevarenAct. 1. 9. 11. ende 3. 21. , alwaer hy tot den dag des oordeels blijven sal: de Paus leerd, dat het selve ook noch daeglijkx van de Mis-Papen uyt brood gemaekt word: dies sy sich ook scheppers des scheppers godslasterlijk roemen: geeft ook voor, dat het noch gestadig alhier op aerden op ontallijke plaetzen ende wijd van malkanderen gelegen inde Paepsche hostie geheel is.

    Naer sijn Ampt. So doet hy den Here Christus ook in alle deelen van sijn Ampt geen minder ongelijk.
    Koninklijk Ampt. Door sich selven. Mat. 28. 19. Ioh. 6. 15. Ioh. 18. 36. Christus is de eenige Koning, Monarch, Here, Hoofd, Bruydegom, ende Fondament van sijne Gemeynte, by de welke hy altijd blijft, so dat hy geenen Stad-houder van doen en heeft; ende daer hy van nature de Koning aller koningen is, so heeft hy niettemin het koninkrijke, van de schare hem opgedragen, afgeslagen, ende ontscholen, ende voor Pilatus betuygd dat sijn Koninkrijk van deze wereld niet en was: De Paus tot de geestelijke Hierarchie ofte Oppermagt door den moordenaer Phokas, door quaede wegen, als een Roomsche Kayphas, in vermeynde succeszie van den H Apostel Petrus, opgeklommen, isdaer door selver naer den roep van sijnen voorsaet Gregorius de voorloper van den Antichrist Mat. 20. 26. 27. Luc. 22. 26. 1. Pet. 5. 3. . Maer als hy sich voor den Monarch, Heere, Hoofd, Bruydegom, ende Fondament der Kerke uytgeeft, ende de geestelijcke heerschappije tot sich treckt: is hy dan dan monster, die Antichrist, niet wel opentlijk, die den Here Iesus sijne ere steeld, sijne Bruyd schoffierd, sijn Koninkrijk hem uyt de hand scheurd, gelijk de oude Ioden deden, die God verworpen, ende eenen anderen Koning begeerden, dien sy ook in Gods toorne kregen, het welke in hun voorgebeeld sijnde, van den Paus ende sijne afvallige Synagoge is volbragt? So en is het ook den Paus niet genoeg geweest, het recht van den geestelijken schepter inde Kerke door het grootste ongelijk geroofd te hebben: ten ware dat hy ook de Rijken der aerde uyt de hand des Duyvels hadde aengevaerd, die Christus geweygerd hadde Matth. 4. 8. 9. , sijnde so veel meerder dan alle de wereldlijke Monarchen, als de Sonne meerder is dan de Mane: op dat hy also beyde de swaerden hadden om slings ende rechts te spelen, in utrumque paratus, ende alles te doen wat hy wilde. Is hy dan niet een fijn Priester, ende degelijk Stad-houder des Heren? Te wetenso heeft hy twee hoornen als het Lam, het regiment van de Kerke, ende Politije. Apoc. 13. 11. Gloss. extra Cora. I. 1. de Major. c. unam sanctam Extrav. Ioh. 22. tit 5.c. si fratrum. Extrav. Com. I.1. de Major. & Obed C. unam sanctam.

    Door sijne Afgodische lere. Gelijk hy nu selfs den Here Christus sijne ere roofd, ende sich daer mede bekleed, so steeld hy den Here dese waerdigheyd ook, als hy sijne Moeder mede tot de selve inlaet: want daer de Apostel seyd:

{==17==} {>>pagina-aanduiding<<}

wy hebben eenen Here Iesus Christus, door wien alle dingen sijn, ende wy door hem 1. Cor. 8. 6. ende de Here selver: Mij is alle magt in hemel ende op aerden gegeven Matth. 28. 18. ende de Psalm ook getuygd: de Here heeft tot mijnen Here geseyd: set dij tot mijne rechterhand. Psal. 110. 1. so leerd het boven-gemeld Marien-Psalm-boek Maria aen te roepen: Psalm. 17. Diligam te Domina coeli & terrae. Ik sal dij beminnen, Vrouwe des hemels, ende der aerde. Psalm. 109. Dixit Dominus Dominae nostrae, sede Mater mea à dextris meis. De Here heeft tot onse Vrouwe geseyd: mijne Moeder, sit tot mijne rechterhand. Psal. 3. Tu cum Filio tuo sedes ad dextram Patris. Gy sit met dijnen Sone ter rechterhand des Vaders. So heet sy ook by de Roomsche Baalijten doorgaens de Koninginne des Hemels. etc.

    Hooge Priesterlijk Ampt. In het Deel der Versoeninge. Door het Priesterschap. Hebr. 5. 5. 6. ende. 6. 20 Ceremonien. Gal. 3. 4. 5. ende 5. 1. Col. 2. 8. 16 17. 20. Christus heeft het Hooge-Priesterlijk Ampt naer Godes raed aengevaerd: De Paus het Levijtische ende Mechisedeksche Priesterschap rovende, maekt dagelijkx so veele Bels-Priesters ende Baals-Papen als gras: daer Christus de eenige ende eeuwige Priester Gods is naer de ordeninge van Melchisedek.
Christus heeft de Levijtische voorbeelden ende schaduwen der Ceremonien door sijn lichaem, de waerheyd ende het tegenbeeld der selve, weg-genomen, ende vervuld: De Paus graeft die kranke ende gebreckelijke insettingen weder op, ende die noch daer en boven met schandelijke heydensche superstitien besmeerd, ende besoedeld, even of Christus niet gekomen en was, ende gemelde insettingen noch niet uytgediend en hadden.

    Misze. Christus heeft sijn lichaem op den outaer des kruyzes voor onse sonden geofferd, op dat hy door sijnen dood over sijne ledemaeten het eeuwige leven soude uytgieten: De Paus offerd eenen dooden Brood-God, de ledemaeten des Heren ten vuere ende ten swaerde vervolgende, ende moorddadelijk ombrengende Dan. 11. 38. 39. , die sijnen God Maosin niet en eren, ende maekt also sijne onbebloede offerhande, als hy die noemd, door het oneyndelijk bloed der martelaeren op het hoogste grouwelijk bloedig.
Christus heeft sich selven eenmael geofferd Ioh 19. 30. Col. 1. 20. Heb. 7. 24. 25. 26. 27. 28. ende 9. 12. 14. 25. 26. 28. ende 10. 10. 12. 14. 18. 1. Pet. 2. 24 Heb. 9. 22. , ende heeft met die eene offerhande alle geheyligd dieder geheyligd worden, hun allen de sonden vergevende die daer aen geloven: De Paus, sijne vermeynde bloed-loose offer-hande (hoewel sonder bloed-stortinge geene vergevinge ofte versoeninge en geschied) eeuwig-duysendmael daeglijkx vernieuwende, veranderd de geheele offerhande des Heren in een belachelijk ofte liever beklachelijk batement spel, ende grouwelijken sielen-vangst, wanneer hy door sijne Mis-Papen eenen vervloekten Afgod van brood, ofte rond Bagijnen-ouwelken, nauwelijkx schuym van brood, voor levenden en dooden  om geld offerd.

{==18==} {>>pagina-aanduiding<<}

Doo sijne Afgodische lere. Het Evangelium noemd hier over den Here Iesus den eenigen saligmaker. So spreekt de Here selver Ioh. 14. 6. Ik ben de vveg, de waerheyd, ende het leven: niemand en komt tot den Vader dan door mij. So de H. Petrus Act 4. 2. Daer en is in geenen anderen saligheyd: Vvant daer en is ook geen ander naem onder den hemel den menschen gegeven vvaer in vvy salig moeten vvorden. So heet hy ook Iesus: Vvant hy behoed sijn volk van hunne sonden, seyde Gods Engel Matth. 1. 21. De Paus voegd Maria, ende alle de Heyligen by den Here Iesus, mitsgaders de verdiensten der werken, ende ook leven loose dingen, om de saligheyd te verkrijgen. So roepen dan dese Anti-christenen Maria aldus aen: Per te placatus mihi Dominus &c. Domina Salvatrix Mea. Door dij is de Here mij versoend etc. Vrouwe Miine Saligmaekster. Psalt. Mar. Psal. 28. Domina in nomine tuo salvum me fac. Vrouwe maekt mij salig in dijnen name. Psal 53. Ipsa est porta vitae, janua salutis, & via nostrae reconciliationis: spes poenitentium: solamen lugentium: beata Pax atque Salvs cordium. Sy is de poorte des levens, de deure der saligheyd, ende de weg der versoeninge: de hope der boetvaerdigen, de troost der treurigen: de heylsaeme Vrede ende Saligheyd der herten. Psal. 41. Maria Propitiatorivm universae terrae ablue peccata nostra. Maria, de Versoeninge van den ganschen aerdbodem, wascht onse sonden af. Litan. B. Mar. addit. Psalt. Mar. pag. 156. Dit is de schandelijke laster-muyle van het Apokalyptische Beest: maer die heylige sedige Maegd ende Moeder des Heren spreekt heel anders in haeren lof-sang, seggende: Mijne siele verheft den Here, ende mijn geest verheugd sich in God mijnen saligmaker. Luc. 1. 46 47. Van het waszen Agnus Dei seyd de Paus Vrbanus V. Omne malignum peccatum frangit, ut Christi sanguis, & angit. Caerem. Sacr. I. 1. Sect. 7. c. 9.
Het breekt ende droogd der sonden vloed, 
Gelijk des Heren wonden-vloed.  

Het kruyz bid de Roomsche Apostatische ende Kakolijke Kerke aldus aen:
O Crux! ave spes unica, 
Hoc passionis tempore, 
Auge pijs justitiam, 
Reisque dona veniam. 

Brev. Rom. Sabb. infrà Hebd, 4. Quadrag. antè Dom. Pass. & alibi.
    
{==19==} {>>pagina-aanduiding<<}


O Kruyz! weest by dees passi-tijd 
Gegroet, die onse hope sijt, 
Vermeerdert de gerechtigheyd 
Van 'tvolk van goed en vroom beleyd, 
En maekt de dood-beswaerde schaer 
Van haere schuld en sonden klaer. 


    Item. Rogamus te Domine, Deus sanctus, Papa sanctissimus. Sancte Pater, Omnipotens sempiterne Deus: ut digneris benedicere hoc lignum Crucis tuae: ut sit remedium salutare generi humano: sit soliditas fidei: bonorum operum profectus, & redemptio animarum: sit solamen, & protectio: ac tutela contrà saeva jacula inimicorum, per Dominum nostrum &c. Pontif. Part. 2. Tit. de Benedict. novae Crucis. Pag 148 & alij alibi. Wy bidden dij Here Heylige Vader, Almagtige Eeuwige God; dat het dij believe dit hout van dijn Kruyz te segenen: dat het een heylsaeme remedie voor het menschelijke geslachte, sij: dat het de vasticheyd des geloofs sij: de bevorderinge der goede werken, ende de verloszinge der sielen: dat het eene vertroostinge, ende beschuttinge sij: ende eene bescherminge tegens de wreede pijlen der vijanden, door onsen Heere. &c. Foeij bijgelovige menschen. Foeij vermeynde Katholijken! Foeij genaemde Christenen! die sich Ioden noemen, maer de Synagoge des Satans sijn. Apoc. 2. 9. die den naem hebben dat sy leven, maer dood sijn. Apoc. 3. 1.

    In het Deel de Voorbiddinge. Heb. 9. 11. 12. 24. 1. Ioh. 2. 1. 2 Christus, na dat hy sijne offerhande onser versoeningemet God op der aerden volbragt hadde, is in het Hemelsche Heylige der Heyligen ingegaen, om voor Gods aengesichte voor ons te verschijnen, door de eeuwige kragt van sijne eenige offerhande alle dingen van den Vader voor ons verwervende: sijnde also onse eenige Hooge-Priester beyde der Versoeninge, ende der Voorbiddinge: Maer de Paus, op de seven bergen van Romen geseten, maekt nu ende dan nieuwe Middelaers, bevelende den selven opentlijke Gods-dienstelijke ere te bewijsen, naer de Heydensche wyse der oude Romeynen, ende andere volkeren, die ook hunne eyge Goden maekten, ende eerden. Ende daerom in plaetse dat de H. Apostel seyd: Daer en is maer een Middelaer Gods en der menschen de mensche Iesus Christus. 1. Tim. 2. 5. Ende de Heere roept: Komt alle tot mij die vermoeijd ende beladen sijt. ende ik sal u verquicken, Matth. 11. 28. So bid de Roomsche Synagoge Maria aldus wederom devotelijk aen: Maria Dei & hominum Mediatrix, ora pro nobis. Venite ad eam omnes qui laboratis, & tribulati estis, & refrigerium dabit animabus vestris. Maria, Middelaeresze Gods ende dermenschen, bid voor ons.

{==20==} {>>pagina-aanduiding<<}

Komt alle tot haer die vermoijd ende beladen sijt, ende sal uwe sielen verquickinge geven. Litan. B. Mar. V. pag. 146. Psalt. V. Mar. Const. O Katholijke Lere! o Katholijke Kerke! ja o laster! o grouwel! ende o foeij verstockte afgodische slaven van den leydigen Antichrist! Ierem. 8. 56. Ende noch en willen dese geestelijke hoereerders ende volle hengsten, geene overspeelders, nochte afgodendienaers heten!

    Prophetisch. Ampt Matth. 23. 8. 
Ioh. 13. [2]3 
Deut. 18. 18. 
2. Pet. 1. 21. 
2. Tim. 3. 15 16. 17. 
Ioh. 5. 39. ende 20. 31 
. Rom. 15. 4. 
Matth 7. 15. 16. 
2. Pet. 2. 1. &c. Christus is de eenige Leer-meester van sijne Kerke, die groote Propheet die in de weeeld soude komen, ende nu gekomen is, door wiens Geest de Propheten ende Apostelen gedreven geschreven hebben, die ons sijne wille inde H. Schriften sijner getuygen inden O. ende N. Testamente begrepen, volkomen geopenbaerd ende nagelaten heeft, op dat wy daer door salig worden: De Paus van Romen daerentegens den H. Bibel ende het Testament des Heren met sijnen bloede beschreven, den armen Leken, als hy sijnen blinden ende dommen gemeynen hoop noemd, kerkrovig ontweldigende, roemd van een ander vermeynd bastaerd onbeschreven woord der Traditien, vol Ioodsche, Heydensche, ende andere seldzaeme ende grouwelijke superstitien, tegens den H. Bibel strijdig, ende het Testament onses Heren te niet doende; geeft voor dat hy alle kerkelijke rechten in het tresoor van sijne borst draegt, dat hy niet dwalen en kan, volle magt heeft, de H. Schrifture met sijne uyt-legginge ende verklaringe autoriteyt ende aensien geeft, &c. waer door hy nauwelijkx een eenig stuck der Christelijke Lere gesond en ongeschonden laet, ende recht behoud: wiens boden ende Apokalyptische Sprink-haenen, ende Kickvorschen, uyt den put ende poel des swarten helschen afgronds opgekomen Apoc. 9 3. ende 16 13. , door alle landen lopen, ende de leugenen van hunnen aerdschen God ende Vader oppronken, eenen schijn ende verwe geven, bevestigen, ende voordsaeijen, lasterende dat de H. Schrifture duyster, twyfelachtig, onvolkomen, ende ter saligheyd niet genoegzaem en is, ten sij datter de adem van den God van Romen overga, ende datter de gescheurde lappen, sletten, ende flarsen van sijne besmeurde Decreeten, ende Traditien aengeflanst worden &c. Waer mede die afvallige Synagoge God ten hoogsten tergende, anders niet en verdiend, (gelijk sij toch al te samen een hoop sijn, die doorgaens op hunne eyge schoone verdiensten staen, ende voor den Here snorken, de genade ende kragt der verdiensten des Heren verlochenende, vernietigende, ende sich onwaerdig makende) dan dat God sijn H. Woord van haere goddeloose handen weder eysche, ende de brieven van het geestelijke houwelijk haer beneme, die dese dertele overspelige Hoere aen stucken scheurd, ende met voeten treed: dewijlse

{==21==} {>>pagina-aanduiding<<}

overwaerdig is, datze uyt Gods huys geworpen, ende met het volk van Mahomet verstoten, de voorsegginge van den H. Apostel Paulus vande afhouwinge der Heydenen voor haer deel ende hoofd vervulle. Rom. 11. 22. 
Wie en kend dan nu hier noch dat Roomsche Apokalyptische Beest niet, dat een mond gegeven is om groote dingen ende lasteringen tegens God te spreken, om sijnen naem ende sijne woonstede te lasteren, ende die gene die in den Hemel wonen? Apoc. 13. 5. 6. Wie en siet hier noch die Babylonische Hoere niet, vol namen der lasteringe? Apoc 17. 3. hebbende eenen gouden drinkbeker vol grouwelijkheden ende onreynigheden haerer hoererije inde hand? verz. 4. dragende eenen naem op haer voor-hoofd geschreven: Verborgentheyd, de groote Babylon, moeder der hoererijen, ende grouwelijkheden der aerde? verz. 5. Wie en kend nu noch dien Draek, dat Beest, ende dien Valschen Propheet niet? Apoc. 16. 13. ende 19. 20. ende 20. 10. dat Beest, die hoornen heeft als het Lam, maer spreekt als de Draek? Apoc. 13. 11. Die inden Tempel Gods sit? 2. Thess. 2. 4. Die sich met den tytel van de Heylige Kerke bekleed, die onder den naem vande Kerke ende Religie, de Kerke ende Religie verwoest, ende verdruckt, ende onder den schijn ende heuyke van Christus Lere, van Christus Stad houder, den valschen Propheet, ende Antichrist listelijk bedeckt, ende den Leugenaer ende Verleyder meesterlijk speeld, om door de geveynsdheyd van leugen spreken, in afgesengder conscientie, de slechte wereld dies te behendiger ende gereeder te bedriegen, ende te vervoeren? 1. Tim. 4. 1. 2. Ende en is dit den Here niet met Iudas kuszen, ende verraden? Is dit met de krijgsknechten hem niet met purper bekleden, eenen riet-stock inde hand geven, bespouwen, bespotten, ende de ogen verbinden, even als of hy op de saken der menschen alhier beneden, ende insonderheyd op de regeringe van sijne kerke, geen acht en name, hem kinnebacks slagen geven, ende in schimp vragen: wie heeft dij geslagen?

    Pauselijke Antichristische Myrakelen. Waer wilt gy ook de Myrakelen, die de H. Schrift den Antichrist ende sijne lere toeschrijft, elders dan in het Pausdom soeken? Wanneer de H. Paulus getuygd, dat de komste van dien mensche der sonde, ende sone der verderfenisze, wesen sal naer de werkinge des Satans, in alle magt, ende teykenen, ende leugenachtige wonderheden, ende in alle verleydinge der ongerechtigheyd in die gene die verloren gaen, daerom dat sy de liefde der waerheyd niet aengenomen en hebben om salig te worden. 2. Thessl 2. 9. 10. Wanneer de H. Iohannes schrijft, Dat het Beest groote teykenen doet, so dat het ook vuer van den hemel op der aerde voor de menschen doet komen, ende die op der aerden wonen verleyd om der teykenen wille die hem gegeven sijn.

{==22==} {>>pagina-aanduiding<<}

Apoc. 13. 11. 13. 14. En als hy vande Kickvorschen van het Beest spreekt, Dat sy geesten der Duyvelen sijn, ende teykenen doen, om tot de Koningen der aerden ende geheele wereld te gaen, om hen tot den krijg dies grooten dags des Almagtigen Gods te vergaderen. Apoc. 16. 13. 14. 15. Wanneer de Here Christus leerd, datter valsche Christuszen, ende valsche Propheten opstaen sullen, ende groote teykenen ende wonderheden doen, also datze de uytverkorenen ooc souden verleyden, indien het mooglijk vvaer. Matth. 24. 24. Want so schrijven de Paepsche Historien van ontallijke duysend Myrakelen sonder mate of eynde: so sijn de Levens der Pausen, de Legenden der Heyligen, de Monnickz-kronijken, de Beschrijvingen vande Lieve Vrouwen van Hal, ende Scherpen Heuvel, ende diergelijke, daer van propte-vol. Doch die van de Myrakelen der Papisten [d]at nader bericht begeerd die lese VVern. Helmich. Goliaths-Swaerd pag. 51. &c.

    Godloos Leven der Pausen. Matth. 7. 15. 16. 2. Pet. 2. 10. &c. Gelijk nu dese groote verleyder door sijne valsche ende huychelsche lere, ende bedriegelijke Satans teykenen, de geheele wereld achter sich van God afgeleyd ende vervoerd heeft: also heeft hy ook met een gedurig alderschedelijkst exempel sijns ongebonden, schandelijken, ende ergerlijken levens, in alle godloosheyd, schenderije, ende schelmerije overvloijende, de sondige wereld met sich daer henen weg-gesleept, waer toe de verkeerde aerd des verdorven mensche uyt sich selven maer al te veel genegen is, ende in alderleije grouwelen, ende lasteren afgestort, ende gevoed, naer het Spreek-woord: 
Scilecet in vulgus manant exempla regentum. 
Regis ad exemplum totus componitur orbis: 
 
'Tgemeene volk sal hier gemeynlijk meest verkeren 
En leven naer het doen en voorgaen hunner Heren:  



    Bernard. Morlanensis de contemptu mundi Lib. 3. So dat vande Pausen by-ouds van eenen Monnick seer wel geseyd is:
Qui super hoc mare debuerat dare se, quasi pontem, 
In Sion, omnibus est via plebibus ad Phlegetontem: 
 
Die 'tvolk op dese see een brugge sal verstrecken, 
Die salle in't verderf en in de helle trecken. 

Roma nocens nocet, atque viam docet ipsanocendi. 


    
{==23==} {>>pagina-aanduiding<<}

    
Het schandelijke Room beschadigd alleman, 
En leerd den weg tot scha so veel sy immer kan. 

Ia so dat de Paus Adrianus VI. selfs door dwang ende parze der waerheyd heeft moeten bekennen: Inde corruptio in omnes inferiores manavit.  Van daer is het quaed tot alle minderen overgegaen. In instructione Legatiad Principes Germ. in Fasciculo rer. expetemdarū p.17.  Waerom ook de H. Schrift onder anderen ten opsichte van dit boose leven der Roomsche Pausen, den Antichrist, ende sone der verdergenisze, dien mensche der sonde, dien godloos, ende sonder wet noemd, die alle tucht ende eerbaerheyd heeft vergeten, ende met voeten getreden. 2. Thess. 2. 3. 8. mistgaders de Roomsche Kerke die groote Hoere, Apoc. 17. 1. die groote Babylon, die moeder der hoererijen, ende grouwelijkheden der aerde. verz. 5. Sodoma, ende Egypten. Apoc. 11. 8. by gelijkenisze heet: want gelijkerwijs die plaetzen toneelen van toverije, afgoderije, hovaerdigheyd, wulpzheyd, gierigheyd, wreedheyd, onkuyscheyd, ende alderleije schelmerije ende godloosheyd sijn geweest: so heeft de H. Geest ons daer mede het leven der Roomsche Synagoge, ende haers hoofds den Antichrist met alle boosheden ende schande swanger, afgebeeld. Derhalven seyd Chrysostomus  over de gemelde plaetze 2 Thess. 2. 3. 8. ook seer wel: Hy sal selfs oneyndelijke schelmstucken doen, ende anderen daer toe raden dat sy het doen. Desgelijkx Oecumenius: Hy sal selfs veel sondigen, ende anderen daer toe drijven. Ende Theophylactus: Scelerum omnium patrator, seducturusque alios ad peccandum. Hy sal selfs een schelm wesen, ende anderen tot sonden verleyden. Willen wy dan hier van ook een kleyn proefken nemen, op dat de blinden selfs sien ende tasten mogen, met hoe grooten recht ende met wat conscientie, de Roomsche Antichristenen den Paus hunnen alderheyligsten Vader, ofte syne Heyligheyd heten, te weten Per Antiphrasin. ofte over schoer, als de scholen  spreken? So wil ik dan maer kortelijk ende met een woord, als voorbylopens-gewijse uyt geloofwaerdige Historien, ende hunne eyge Paepsche Schrijvers selfs, voorstellen, ende aenwijsen, dat de Roomsche Pausen meesten tijd de aldersnoodste boeven der wereld, ende een hoop kettersche, toversche, onkuysche, provenkramersche, gierige, valsche, meyneedige, roversche, oproerische, bloed-dorstige, ende ten korsten god-ende-eer-vergete Sielen sijn geweest,
Dignum patellâ operculum! 


    
{==24==} {>>pagina-aanduiding<<}

    
O gasten van den slimsten aerd, 
Vw sit-plaetz ende stoele waerd! 


    Gewis eene stoele vol grouwelen, ende tragedien.
    
    Ketters. Liberius. an. 353. Wy sullen vande kettersche Pausen aenvangen: ende om dan te beginnen, is de Paus Liberius tot de Ariaensche ketterije niet vervallen? Plat. Hist. Trip. Conr. Abb. Vrip. 

    Anastasius II. an. 496. Is Anastasius II. den Nestoriaenen ook niet toegedaen geweest? heulde hy ook met den ketter Photinus niet, ende hadde vrije gemeynschap met hem? trachtede hy ook niet den ketter Acatius van sijnt ballingschap te huys te roepen, ende weder te brengen? om welke stucken hy ook vande recht-gelovige Bisschoppen werde verlaten: ende na van Gods hand geslagen, stortede hy in eenen stoelgang alle sijne ingewanden uyt, ende sterf gelijk als Arius. Plat. Fasc. Temp. Decret. Cap. Anastasius. Distinct. 19 Nauel.

    Bonifacius VIII. an. 1294. Plat. Stella. Collenucius, [l]. 5. & alij. Bonifacius VIII. Dewelke niet alleen sijnen voorsaet Celestinus, eenen slechten bloed, schandelijk bedrogen hadde, eenen boef uytmakende die hem inden schijn van eenen Engel Gods, als in eenen droom, ofte gesichte, by nacht door eene gote in eene muer doorgeboord, vermaende sijn ampt neer te leggen, ende eenen bequamer over tegeven, met God ende sijne religie spottende, op dat hy also Paus werde; maer hem ook noch daerenboven nu Paus sijnde hadde gevangen genomen, ende in den kerker seer wreedelijk doen vermoorden, op dat hy also Paus bleve, werde binnen Parijs in een openbaer Concilium van moord Les Annales de France. Krantzius in Saxon. l. 8. c. 37. Crhon. Monfort. , van ketterije, van symonie, ofte proven-koopmanschap, van hoererije, ende woeker beschuldigd, ende overtuygd, ende van sijn Pausdom afgeset: ende na in de Stad Anagnia gevankelijk genomen, ende op een paerd sonder toom verkeerd ende met het aengesicht na de staerte toe geset, gelijk de Papisten op hunnen Heydensche Bacchus-Vastelavonds-smeer-dagen Valentijnspelen, veel-licht tot sijner gedachtenisze, ende eyndelijk te Romen op Engelen-borg gebragt sijnde, knaegde sijne eygene handen, ende atze op uyt enkele spijt, ende grimmigheyd, ende spoog also sijne ellendige siele seer jammerlijk uyt gelijk een hond: waer van dit spreekwoord in dien tijd geweest is: Intravit ut vulpes. vixit ut leo, mortuus est ut canis. Stella. Hy is ale een vos ingeslopen, hy heeft als een leeu geleefd, ende is als een hond gestorven. Ook verhalen Platina ende anderen van desen heyligen Vader, dat hy eenmael op den Paepschen Aschdag, den eersten-dag inde vermeynde Vasten, Prochetus den Aertsbischop van Genus onder handen hebbende, om hem het heylig Aschen-kruyz, op het

{==25==} {>>pagina-aanduiding<<}

voorhoofd te smeren, ende dat Antichristen-merk-teyken in te drucken, Apoc. 13, 16. hem de ogen vol aschen worp, ende in plaetze van de gewoonlijke woorden in gemelde superstitie gebruykelijk: Memento homo, quia cinis es, & in cinerem reverteris, gedenkt o mensche dat gy asche sijt, ende wederom tot asche sult worden, in bitterheyd met verwijt tot hem seyde: Memento homo, quia Gebellinus es, & cum Gebellinis in cinerem reverteris, gedenkt o mensche dat gy een Gebellijn sijt, ende met de Gebellijnen tot asche sult worden, hem vileyn toebijtende, ende op sijn brood leggende, dat hy de sijde des Keysers droeg, ende voords sijne eygene religie belachende. Abb. Vrps. vermeld ook noch een ander Romeynsch stuck van hem, te weten, dat hy het Iubel-jaer ingesteld hebbende, den eenen dag in Pauselijk gewaed, ende den anderen in Keyserlijke toerustinge met eene Keysers-krone op sijn hoofd den volke sich vertoond heeft, latende met eenen een bloot swaerd voor sich dragen, ende daer by uytroepen: siet hier sijn twee swaerden: waermede hy immers wel te kennen gaf, dat hy nochte na God, nochte na de Goden iets ter wereld vraegde.

    Iohannes XXIII. an. 1316. Antonin. part. 3. tit. 21. c. 4. Pauselijke Successie. Avent. l. 7. Brief der Grieksche Kerken aen desen Roomschen Kayphas. Ioannes XXIII. die sich selven Paus maekte, als de Kardinaelen niet wel over een en konden, ende hem volle magt gegeven hadden om eenen tot Paus te verkiesen, ende hy buyten aller verwachtinge op de Heylige stoel ging sitten, seggende: Ego sum Papa, ik ben Paus, beweerde, dat de sielen met de lichaemen te gelijk tot den jongsten dag toe sterven: dies werde hy in vollen Concilie als een ketter verwesen, ende in figure verbrand, ende na sijnen dood van Bededictus XII. als een ketter verdoemd. Dit is de man, die aen de Grieksche Kerken schreef, datter maer eene Christelijke Kerke is, daer hy het hoofd van was, als de Stad-houder des Heren sijnde, den welken de Grieken aldus kortelijk andwoorden: Wy en mogen dijne groote hovaerdije niet verdragen, ende en konnen dijne gierigheyd niet versadigen. De Duyvel is met dij: vvant God is met ons.
Iohannes XXIV. an. 1410. Stella. Pauselijke Successie. Concil. Constanz. Plat. 
Iohannes XXIV. die sijnen voorsaet Alexander V. met eene Roomsche vijge van kant holp, ende als de Kardinaelen uyt sijn bevel ende dwang hem verscheyden genoemd ende voorgesteld hadden, op dat hy eenen tot Paus soude verkiesen, S. Pieters mantel eyschte, ende sich selven om den hals hing, seggende: Papa sum ego, ik ben Paus, die werde desgelijkx in het Concilie van Constanz veroordeeld voor eenen openbaeren ketter, godloosen boeve, hardneckigen sondaer, verstockt, ongeneeszelijk, in eenen verkeerden sin overgegeven, verdrucker der armen, vervolger der gerechtigen, steunzel der boosen, pylaer der provenkramers, heffe der ge-

{==26==} {>>pagina-aanduiding<<}

breken, spiegel der oneerlijkheyd, groot konstenaer alles schelmerijen, vat van alle ondeugden, eenen tovenaer, dootslager, ende broedermoorder, De Paus is een vermenschte Duyvel.  ja eenen vermenschten duyvel, ende voor sulk eenen fijnen gesel van sijne heylige Roomsche stoel afgeset: sijnde overtuygd, dat hy met sijns broeders huysvrouwe, met veele heylige Nonnen, ende Bagijnen, met meenige jonge maegden, ende getroude vrouwen, &c. sijne ontucht, ende hoererije gepleegd hadde, ende openbaerlijk geseyd, ende gedreven, dat de siele der menschen, gelijk der beesten, met het lichaem even-gelijk sterft, datter geene opstandinge inder eeuwigheyd en is, nochte geen ander leven na dit leven te verwachten. Ook word aldaer van hem getuygd, dat hy van kindsbeen aen van quaeden aerd geweest is, onbeschaemd, onkuysch, logenachtig, sijnen ouderen ongehoorsaem, ende wederspannig, ende tot alle gebreken genegen. Nicolaus Clemangis Bajocensis, Aertsdiaken, verhaeld in sekeren brief van desen Iohannes eene seer vreemde sake, ende uylen-historie, die ik hier kortelijk moet byvoegen: hy seyd: wanneer Iohannes binnen Romen een Concilie hadde doen vergaderen, datter ter eerster sessie by klaeren-dag een uyl is komen vliegen met een lelijk geluyd, die in'tmidden van de kerke op eenen balk is blijven sitten, sijne ogen gedurig op den Paus slaende, so datze alle verwonderd, ende Iohannes seer verslagen sijnde, voor datmael opgestaen, ende gescheyden sijn: dat hy desgelijkx ter tweeder sessie ter selver plaetze is verschenen, ende 'toog op Iohannes heeft gehouden als voor-henen, die van daer met geen geroep nochte geweld en konde verjaegd nochte verdreven worden, maer gedurig onbeweeglijk bleef sitten totter tijd dat hy met stocken dood geslagen voor hunne voeten nederviel. Phil. Morn. Myst. Iniquit.

    Leo X. an. 1513. Baleus, & alij. Leo X. en hield niets meer van het toekomende leven van Iohannes voornoemd, ende achtede het al voor spot ende schertzerije dat van Christus ende het Evangelium geschreven is: want als de Kardinael Bembus, sijn secretaris, op sekeren tijd wat uyt het Evangelium voord-bragte, andwoorde dese H. Vader hem daer op: Quantum nobis nostrisque ea de Christo fabula profuerit, satis est omnibus seculis notum: Hoe veel profijts die fabel van Christus ons ende den onsen gedaen heeft, is alle eeuwen genoeg bekend. Index Hispanien fol. 139. Als op eenen tijd twee met malkanderen in sijne tegenwoordigheyd disputeerden of de sielen der menschen onsterfelijk ofte sterfelijk sijn, Luth. in Col Tom. 2. f. 72. ende sy eyndelijk het oordeel van den Paus daer over versochten, als die de waerheyd immers in sijne borst besloten hadde, ende in materie des geloofs niet dwalen en konde, so andwoorde sijne Heyligheyd: Ik bekenne wel dat de sielen

{==27==} {>>pagina-aanduiding<<}

der menschen onsterfelijk sijn, maer dese meyninge maekt bedroefde gemoederen: derhalven so houde ik meer van'tgevoelen der gener die seggen dat de sielen sterven. Brut. Fulm. Pag. 216. 217. Sleidanus. So seyde hy dan ook in sijn uyterste: nu sal ik immers eenmael weten 'tgene waer aen ik altijd getwyfeld hebbe, namelijk, of de sielen der menschen sterfelijk sijn, ofte niet. Hy was een sonderling koopman, ende onbeschaemd provenkramer, ende daermede de bewegende oorsake vande Christelijke Reformatie. Hy sterf haestelijk sonder sijne uyterste Roomsche gerichten niet sonder vermoeden van vergift: daer op maekte de Poeet Sannazarius hem dese verzen ter eren:
Sacra sub extremâ, si fortè requiritis, horâ 
Cur Leo non potuit sumere, vendiderat. 
 
Vraegt iemand mij waerom dat Leo voor sijn sterven 
Sijn laetste dood-gericht van Room heeft moeten derven? 
De reden en behoefd niet verre sijn gesocht, 
Hy hadder niets meer aen, hy haddet al verkocht. 


    Clemens VII. an. 1378. Phil. Marn. Bijenkorf. Clemens VII. verhaelde op sijn dood-bedde, dat hy nu eenmael van sijne groote twyfelinge soude ontslagen worden, te weten, of de siele sterffelijk sij, ofte niet. Ende als hy op sekeren tijd om geld verlegen was, verpande hy sekere goude Apostelen, ende liet daer na een impost Pro redemptione Apostolorum, ofte voor de verloszinge der Apostelen op de bullen setten, met sijne eygene religie opentlijk den spot drijvende.

    Paulus III. an. 1534. Vrs. Catech: art. resurrect 1. Cor. 5. 32 Bern. Ochin. apud Sleidanum. l. 21. Paulus III. seyde in sijn uyterste, dat hy de waerheyd van drie stucken nu ondervinden soude, aende welke hy alle de dagen sijns levens getwyfeld hadde, te weten, offer een God sij, offer eene Helle sij, ende of de sielen onsterfelijk sijn. So hadde hy ook altijd seer heylig geleefd als een recht Epicureesch verken: hy was een tovenaer, ende openbaer spotter van God, ende sijn H. Woord, een proven-kramer, vader-moorder, overspeelder, bloed-schender, ende onnatuerlijk Sodomijt. Ten tijde van den Paus Innocentius VIII. werde hy gevangen genomen van wegen dat hy sijne eyge moeder ende neve met vergift hadde omgebragt, om in het geld te grabbelen: dat speelde hy na eene sijner susteren ook, ende door de andere verworf hy eenen Kardinaels-hoed van Alexander VI die haer tot sijne hoere misbruykte. Paus Iulius II. legaet sijnde bedroog ende schond hy eene edele jonge dochter te Ancona, welker oom de Kardinael van Ancona was ende werde op de daed van overspel met sijne

{==28==} {>>pagina-aanduiding<<}

eyge nichte Laura Farnesia van haeren man Nicolaus Querceus bevonden, die hem daer over met eenen ponjaerd also groete, dat hy het lidteyken daer van gedurig behiel: hy besliep ook sijne suster, ja eyge dochter, ende holp haeren man Bosius Sfortia met eene Italiaensche vijge van kant, om sijne onnatuerlijke ende onmenschelijke vuylicheyd met haer dies te vrijer ende onbeschroomder te plegen. &c.

    Tovenaers Wy komen tot de Tovenaers, ende die Heylige Vaders die met den Duyvel hebben omgegaen.

    Silvest. II. an. 998. Silvester II. was een swart konstenaer vander jeugd aen, ende kreeg de Pauselijke stoel met hulpe van den Duyvel, met beding dat hy na sijnen dood des Duyvels eygen soude wesen, ende lang leven indien hy te Ierusalem niet en quame. Maer alsoder binnen Romen eene kapelle was met dien naem, ende sijne Heyligheyd aldaer Misze dede, so werde hy krank, ende sterf, met bevel datmen hem de handen ende tonge soude afsnijden daer hy den Duyvel mede aengebeden ende geofferd hadde. Martin. Chron. Stella. Plat. Naucl. Anton. Sigebert. Fasc. Temp. & alij.

    Iohannes XIX. an. 1003. Iohannes XIX. inde schole van Silvester II. inde swarte konsten ook opgetrocken, kreeg door sijnen meester den Duyvel desgelijkx de Pauselijke krone op het hoofd, ende sat geen vijf maenden. Benno Cardinal. Blondus.

    Benedictus IX. an. 1032. Benno Gard. in vitâ Greg. VII. Plat. Suppl. Chro. Mare Histor. Fasc. Temp. Iob. Mar. Naucl. Stella, Vincent. Spec. l. 26. c. 21. & alij. Benedictus IX. mede een discipel van Silvester II. ende een grootmeester inde toverije, geraekte so aende Pauselijke stoel ook. Hy hadde altijd eenen familiaeren ofte gemeynsaemen geest by sich, die hem alle dingen der wereld openbaerde, en dede door sijne swarte konsten de vrouwen hem in boschen ende bergen nalopen, so lang tot dat de Duyvel hem selfs in een bosch verworgd ende den hals gebroken heeft. Na sijnen dood verscheen hy eenen Heremijt in gedaente van een onnatuerlijk ende afgrijzelijk Beest, hebbende het hoofd ende staerte van eenen Esel, ende het lichaem voords van een Beyr. Ende vanden Heremijt gekend ende gevraegd sijne, wat sulx te beduyden hadde, antwoorde hy: dat hy door Gods rechtvaerdig oordeel daer toe inder eeuwigheyd was verwesen, als die beestelijker wijse, sonder trouwe, ende gelove, sonder reden, ende wet, inde wereld geleefd hadde. Hy werde in sijn leven van veele schendige stucken beklaegd, ende van sijn Pausdom afgewesen, ende Silvester III. aen sijne plaetze gesteld, die ook korts daer na als een onnut ende onwetend mensche werde afgeset, ende Benedictus voorsch. wederom aengenomen, doch werde in korten om sijn ontuchtig leven ten tweedemael verworpen, ende Gregorius VI. op de stoel geholpen: hoewel sommige Historischrijvers willen seggen,

{==29==} {>>pagina-aanduiding<<}

dat hy de twede reyse niet afgeset en werde, Mare. Histor. Ioh. Mar.  maer dat hy sijn Pausdom uyt enkele gierigheyd om gereede penningen aen gemelde Gregorius verkocht, ende uyt vrese des Keysers Henricus III. verliep, den welken hy gesocht hadde het Keyserrijk afhandig te maken, ende Petrus den Koning van Hongarien te schenken, den selven de Keyserlijke krone met dit verzken sendende: 
Petra dedit Romam Petro, tibi Papa coronam, 
 
De steen gaf Pieter Romens troon, 
En geeft u de Paus de kroon. 


    Pauselijke successie. Onuphrius annot in Plat. Naucl. So quelden dan op dien tijd drie Pausen, te weten Benedictus, Silvester, ende Gregorius de Roomsche stoel te gelijk, ende trocken so lang om het langste eynde tot dat een vierde genaemd Iohannes Gratianus opstond, die mede by Silvester II. ter schole gelegen hadde, ende kochte hen alle drie met geld af, ende werde selver Paus: waerom hy daer na als een proven-kramer eerst te Romen van de Geestelijkheyd, ende na vanden Keyser Henricus in een generael Concilie werde afgeset, Suppl. Chron Plat. Naucl. & alij.  ende Clemens II. in sijne plaetze verheven: maer na negen maenden maekte Damasus II. sich ter bane, ende bragt Clemens met vergiff om den hals, ende klaverde selfs met geweld op de Roomsche stoel, mede een swart konstenaer, ende Duyvels kameraet als sijne voorsaeten, ende sterf na 23. dagen, die sich den weg tot de stoel gebaend hadde door't vergeven van wel ses ofte meer Pausen.

    Gregorius VII. an. 1073. Fasc. Temp. Benno. Marianus. Gregorius VII. hadde de swarte konsten so lief, dat hy gemeynlijk eenen boek daer van in sijnen boesem droeg. Sijn Secretaris Iohannes, Bisschop van Portua, betuygde in eene openbaere predicatie, dat hy sulke stucken bedreven hadde, dat hy verdiend hadde levendig verbrand te worden: overmitds hy het H. Sacrament in eene betoveringe in'tvuer geworpen hadde om van den Duyvel sijn goed geluck tegens den Keyser Henricus IV. te verstaen, dien hy met allen spijt, leed, ende smaedheyd quelde, die hy ter wereld konde bedenken, ende tweemael inden ban dede, de krone aen Rodolphus Hertog van Suaben vererende, ende met dit getuygenisze van sijn gemoed tot hem schickende:
Petra dedit Petro, Petrus diadema Rodolpho. 
 
De steen gaf Petrus eerst 'tgebied, en oppermagt, 
En nu word dij de kroon van Petrus toegebragt. 


    
{==30==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hy werde eerst in een Concilium te Worms voor eenen tovenaer, ende teyken-beduyder, voor eenen schalken booswicht, ende valschen Monnick, die met listigheyd het Pausdom verkregen hadde: daer na ook in een Concilium der Stad van Brixne, by Trenten gelegen, van veele Vorsten ende Bisschoppen: ende ten laetsten in een Concilium van Mentz als een Simoniacus ofte proven-kramer, Abb.Vrsp.  ende oproerig muyt-maker afgeset, sijnde beschuldigd, dat hy met bedrog ende geld ingekropen was, ende het geheele Christenrijk met oproer over-eynde geset, twist ende tweedragt aen alle kanten gemaekt, ende alle meyneedige, moorders, kerken-dieven, schelmen, straetschenders, ende brandstichters onder sijne beschuttinge altijd genomen hadde: gelijk als hy selfs op sijn sterf-bedde liggende naderhand bekende. Anton. & Fasc. rer. expet. & fugiend. impr. Colon. 1530.  Ende dit is die heylige man, die den Roomschen Priesteren ende de gansche genaemde Geestelijkheyd het houwelijk wederom op een nieu verbood, daer wel veel om te doen was, makende wederom met sulke lere der duyvelen alsze de H. Apostel Paulus noemd, 1. Tim 4. 1. 3.  sijne Papen ende Klooster-geswerm tot eenen onkuyschen ende overspeligen hoop, als al de wereld weet, ende de gansche Christenheyd met Papen-jongen, ende onrecht-gebroedzel, ende met alle schanden, ende vuyligheyd, ende kinder-moorderije vervullende: so dat hy ook daer tegens een verbod moste laten uytgaen, ende sijnen geschoren hoop voor de geheele wereld daermede brandmerken, na dat hy hun Gods raed ende remedie tegens de hoererije ende onkuyscheyd, het heylige houwelijk, dat Gods ordinantie, Gen. 1. 27. 28. Hebr. 13. 4.  allen eerlijk, ende een onbevleckt bedde is, kerkrovig hadde benomen. Dit is hy ook die Azo de Markgrave van Esten van sijne huysvrouwe Matildo scheyde, onder deckzel datze malkanderen inden vierden graed van maegschap alte na bestonden, daer 'them om de vrouwe selfs te doen was, met de welke hy seer gemeynsaem ende vriendelijk verkeerde, gelijk alle de Historien overvloedig getuygen. Plat. Naucl. Abb. Vrsp. Lamb. Hirsveld.
De Kardinael Benno schrijft duydelijk dat alle de Pausen Tovenaers sijn geweest van Silvester II. tot desen Gregorius VII. toe.

    Alexander VI. an. 1492. Alexander VI. den welken Onuphrius den aldersnoodsten van de ordre der Pausen noemd, ende eenen mensche tot het verderf van Italien geboren, is door giften ende beloften aen de gierige Kardinaelen, ende ook door hulpe vanden Duyvel Paus geworden, ende en heeft noyt iets gedaen, sonder eerst met desen sijnen meester raed te plegen, als Hieronymus Marius in Eusebio Captivo uytdruckelijk getuygd. 'Ten is niet mooglijk alle de grouwelijke schelmerijen van dit monster te beschrijven. Onuphrius, ende Guiccardinus Lib.6. verhalen om strijd dat in hem geweest is eene ongetoomde eer-

{==31==} {>>pagina-aanduiding<<}

gierigheyd, pestilentiaele trouloosheyd, grouwelijke wreedheyd, monstreuse wellustigheyd, onversadelijke gierigheyd, seer schandelijke manieren, geen oprechtigheyd, nochte eerbaerheyd, nochte waerheyd, nochte trouwe, nochte religie. 'Ten is met geenen mond uyt te spreken wat moorden ende verraderijen hy gesticht heeft, so voor sich selven, als door sijnen aldersnoodsten sone Cesar Borgia, die sijnen eygen ouder broeder Iohannes by nacht dede om hals brengen, ende inden Tyber werpen, na datze te samen onlangs te voren by haere moeder Zonnocia hun avondmael gegeten hadden, welke Tragische exempelen Onuphrius ook mede gedenkt: ja Guiccardinus getuygd daerenboven dat dese vader ende sone niet alleen met vergift om en gingen, om sich aen hunnen vijanden te wreken, ofte tegens quaed vermoeden sich te versien, maer datze ook Kardinaelen, ende andere geestelijke ende aensienlijke magtige personen van kant holpen, die hun geen leed gedaen en hadden, om hun goederen te roven, ende hunne begeerlijkheyd ende gierigheyd te versadigen. Hy was ook een heel goed vrouwen-man, seyd Onuphrius, uyt de welke hy vier sonen ende twee dochteren teelde, welke voornaemste, Vannocia Romana geheten, schoon, levendig, ende sonderling welsprekend, legitimae propè uxoris loco habuit, hy by na in plaetze van eene wettelijke huys-vrouwe hadde. Giucc. l. 3. Marius in Euseb. capt.  So maekte hy't met sijne andere dochter Lucretia ook niet beter, die hy Paus geworden sijnde haeren eersten man benam, als haer nu al te gering, ende niet meer waerdig, ende aen eenen anderen Iohannes Sfortia bestede, die sijne vrouwe ook eyndelijk niet langer houden en mogte, also de vader geenen anderen mede-vrijer sijner dochter lijden en konde, hoe wel men door opgemaekte valsche getuygen het kind eenen anderen naem gaf, ende uytstroijde dat Iohannes geen mans genoeg en was. Ia de vader en besliep sijne dochter niet alleen: maer de sonen, haere eyge broeders, bekendense, ende misbruyktense desgelijkx. O grouwel! Hier op siet dit Graf-schrift van Lucretia:
Hoc jacet in tumulo Lucretia nomine, sed re 
    Thais, Alexandri filia, sponsa, nurus. Ioh. Iovianus Pontanus.  

 
Hier ligt Lucretia in't graf neer geslagen, 
Die billijker den naem van Eene vermaerde Hoere by de oude Romeynen.  Thais mogte dragen, 
Een onbeschaemde hoer, en boel van broer en vaer, 
'SPaus Alexanders bruyd, sijn dochter, ende snaer.  


    
{==32==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ende overmits hy dan sulken grouwelijken vuylick was, so liet hy Petrus Mendoza Kardinael van Valentia ook toe, dat hy den Markgrave van Zaneta, sijnen bastaerd-sone, tot sijne onnatuerlijke vuylicheyd vrijelijk mogte misbruyken. Nicolaus Machiavellus, getuygd ook in sijnen Prinze Kap. 18. van hem, dat hy noyt ander ambacht en dede, ende sijn verstand nergens anders toe aenen leyde, dan de luyden te bedriegen, ja dat noyt man sijn seggen met schrickelijker eeden bevestigde, ende die evenwel minder hielde. De Historien seggen mede van hem, als hy de boodschap kreeg dat sijn verloren-soonken Cesar Borgia op een sitten honderd duysend goude kronen verdobbeld hadde, dat hy daer op ter andwoord gaf: Volaterran. in Anpropologiâ l. 22  Germanorum tantum haec peccata sunt, dit sijn de sonden van de Hoog-duytschen alleen, spottende also openbaerlijk met sijne Roomsche kramerije, ende religie, gelijk hy dan ook een meesterlijk koopman van alle die heylige waren ende snaren was, daer hy groot geld van maekte: so dat Iohannes Picus Prinze van Mirandula in billijken schimp van hem wel geschreven heeft.
Vendit Alexander cruces, altaria, Christum, 
Emerat ille prius, vendere jure potest. 
 
Siet Alexander Paus de kruyzen vast met hopen, 
Outaeren, watter is, ja Christus selfs verkopen. 
VVel waerom sou hy niet? want siet, verkoopt hy haer, 
Dat mag hy billijk doen, het was gekochte waer. 

Ten korsten dese Heylige Roomsche Vader was een uytgeschudde boeve, ende overgeven guyt aller guyten: so dat de verzen van Accius Sannazarius recht op hem sluyten: 
Nomen Alexandri ne te fortasse moretur, 
Hospes abi: jacet hic & scelus, & vitium, 
 
Laet Alexanders naem dijn herte niet bepraten, 
Gaet henen vreemdeling, en wilt die plaetz verlaten, 
Denkt niet dat hier iet goeds iet groots begraven sij, 
Hier ligt de ondeugd selfs, hier ligt de schelmerij. 

Eyndelijk raekte dit monster uyt de wereld, mirabili Dei providentiâ, door Gods wonderbaerlijke voorsienigheyd, seyd Onu-

{==33==} {>>pagina-aanduiding<<}

phrius, by faute ende vertasten van den schenker, die sijnen meester vergiftigen wijn inschonk, die van hem ende sijnen sone voor anderen bereyd was, waer van hy des andere daegs sterf, swart, bol, blaeu, bloedig, ende boven maten mismaekt, ende lelijk. Hier op sien ook dese verzen van Sannazarius.
Mirum si vomuit nigrum post fata cruorem 
Borgia? quem biberat, concoquere haud potuit. 
 
Is't vreemd dat Borgia het bloed heeft overlopen, 
Als hy gestorven was? hy had't te veel gesopen, 
Sijn maeg verswolg het niet: dies brak dien snooden guyt 
Dies brak dien bloed-hond na dat bloed ter kelen uyt. 

De gansche stad, seyd Guiccardinus, liep met ongelofelijke blijdschap tot sijn dood lichaem te samen, ende en konden hunne ogen in het aenschouwen van dese doode slange niet genoeg versadigen.
Philips Marnix, Here van S. Aldegonde, verhaeld in sijnen Bijenkorf, dat, wanneer dese Alexander na de Pauselijke Hoogheyd stond, de Duyvel hem in de Oude Stad van Romen op den Berg Monte Cavallo, in een somer-kamerken, in gedaente van eenen Pronotaris, op sijn versoek verscheen, den welken hy sich overgaf met beding dat hy elf ende acht als Paus soude sitten, daer door negentien jaeren verstaende. Derhalven wanneer hy nu door dwalinge ende mistasten des schenkers begon op te swellen, ende dood krank te worden, sond hy hier over over eenen van sijne trouste dienst-knechten, Modena genaemd, in sijn kantoor, om een verguld boekxken der swarte konsten te halen, dat hy onder sijne beste juweelen altijd sorgvuldig bewaerd hadde, dewelke aldaer den Helschen Pronotaris met een Pauselijk habijt sag sitten, die sijnen meester so op ende op gelijk was, als of hy uyt sijnen aengesichte ware gesneden geweest, dies hy uytter maten verschrikt, ende van vrese half dood sijnde, sijnen meester wedervaren boodschapte, die hem eenen nieuwen moed insprekende, andermael henen schickte, alwaer hy van den gepausden Duyvel gevraegd sijnde wat hy daer te doen hadde, na dat hy hem van sijne boodschap bericht hadde, vanden Duyvel met een schrickelijk gebrul ter andwoord kreeg: ik ben selfs de Paus. De Duyvel noemd sich Paus.  Ende korts daer nae, een weynig voor sijn eynde, verscheen sijn meester hem selfs noch eens in gedaente van eenen post-bode, ende leerde hem na lange rede sijne zyfer-tafel ter degen, ende maekte hem wijs

{==34==} {>>pagina-aanduiding<<}

dat elf ende acht elf jaeren ende acht dagen te seggen was, ende niet negentien jaeren, gelijk sijne Heyligheyd sonder sijnen waerd gerekend hadde. Ende daer op scheyde gemelde post-bode met eenen swaeren stank, dien die alderheyligste vader voords op de hielen volgde.

    Onkuysche Hoeren-jaegers, ende onnatuerlijke Sodomijten. Iohannes XI. an. 930. Willen wy nu van onkuysche hoeren jagers, overspeelders, bloedschenders, ende Sodomijten spreken? daer van en sullen wy geen eynde vinden. Siet hier van tot een staelken de bovengenoemde Iohannes XXIV. Paulus III. Benedictus IX. Alexander VI. ende anderen, ende doet daer by 
Iohannes XI. die van de onbeschaemde hoere Theodora, vrouwe ende Regente van Romen, versocht ende bygebragt sijnde om met haer te hoereren, daer over eerst Bisschop van Bolonien, daer na van Ravennen, eyndelijk Paus van Romen gemaekt werde: maer Marozia, dochter van gemelde Theodora, ook eene snoode hoere, dede hem met hulpe van haeren man Guido, Markgrave van Toscanen, door sommige krijgsknechten in het Paleys van S. Ian te Lateran vangen, ende met een kuszen op den mond jammerlijk versmoren. Luitpr. I. 2. c. 12. & 13.
Iohannes XIII. an. 956. 
Iohannes XIII. dien Platina den aldergroosten schelm ende monster noemd, was de hoererije ende onkuyscheyd so boven maten toegedaen, dat hy openbaer bordeel hiel: ende als hy dies van de Kardinaelen bestraft werde, hieu hy den eenen de neus, ende den anderen de hand af. Hy werde in vollen Concilie beklaegd, ende overtuygd, dat hy met twee gesusters hoererije begaen, veele maegden ende weduwen geschonden, sijns vaders boele Stephana genaemd, ende eene weduwe met name Ravera, mitsgaders eene andere Anna geheten te samen met haere nichte beslapen, ende van S. Ians Paleys te Lateran een openbaer hoeren-huys gemaekt hadde: behalven dat hy ook brandstichtinge te weeg gebragt, vensteren ende deuren by nacht opgelopen, den Duyvel wijn geofferd, ende in het dobbelen aengeroepen hadde, &c. Ende als hy om sulke stucken in gemelden Concilie werde afgeset, ende Leo VIII. aen sijne plaetze gesteld, maekten de hoeren van Romen, die hy tot sijnen besten hadde, so veel by den Adel van Romen, ende speelden heure personagie so wel met veel gelds, ende der kerken schat te beloven, dat hy noch wederom werde geroepen, ende Leo verlaten: doch hy werde korts daer na van eenen man buyten de Stad van Romen by nachte op sijn bedde daer hy by des mans huysvrouwe lag en sliep met eenen ponjaerd doorsteken. Plat. Luitpr. I. 6. passim. Ioan. Mar. Naucl. Chron. Sigebert. Anton. & alij.

    Nicolaus III. an. 1377. Nicolaus III. kreeg by sijne concubijne ofte bysit een kind dat een

{==35==} {>>pagina-aanduiding<<}

hoofd ende klaeuwen hadde gelijk een Beyr. Noviom. in Novell. Beda.

    Martinus IV. an. 1382. Martinus IV. sijn nasaet nam de selve bysit tot sich, ende dede al de Beyren uyt het Pausen-palleys, op dat die H. Vader ook geene beyren en soude telen. Thom. Copet. in Epit. Chron.

    Paulus II. an. 1464. Plat. Iac. Card. Pap. lib. 2 comment. Paulus II. die sich aldereerst roemde alle goddelijke ende menschelijke rechten in sijne borst besloten te hebben, begaf sich ook tot alle vleeschelijke lusten, ende bragte al sijnen tijd toe met de borst te smeren, ende sich moij op te pronken, ende met paerlen ende kostelijke gesteenten te behangen, ja sijn aengesicht te blanketten, gelijk de Italiaensche Courtisanen.
Iohannes Pannonius Bischop ende Poeet by sijnen tijd maekte hem dit gedicht ter eren:
Pontificis Pauli testes ne Roma requiras, 
Filia quam genuit sat docet esse marem. 
 
Gy burgerij van Room en hebt gansch niet te vragen, 
Of Paulus onse Paus sijn huysraed ook mag dragen. 
Sijn dochter, die hy heeft in hoererij geteeld, 
Getuygd genoeg dat hy niet mis en is gedeeld. 

Hy was van toverije ende swarte konsten ook berucht, ende was sulken geslagen vijand van de geleerdheyd, dat hy alle haere liefhebbers met eenen naem ketters noemde. Het gemeyne gevoelen is dat hy van eene apoplexie ofte geraektheyd door overdaed veroorsaekt haestelijk gestorven is, hoewel nochtans anderen willen dat de Duyvel hem by nacht den hals gebroken heeft, terwijl hy sijne onnatuerlijke Sodomijtische vuylicheyd pleegde. Plat. Gasp. Peucerus.

    Sixtus IV. an. 1471. Volater. Paul. Iov. l. 1. de Vit. Leon. X. Bapt. Mant. Fulg. Agrip. lib. 9. Sixtus IV. sijn nasaet was niet een haer beter, een seer wulpsch ende ontuchtig mensche. Hy stichtede binnen Romen een vermaerd hoeren-huys, ende eygende dat beyde zoorten van onkuyscheyd toe, ende trock groote jaerlijksche rente daer uyt. Hy verteerde in sijn wellustig leven binnen twee jaeren de somme van drie honderd duysend ducaeten: en gaf die van den geslachte des Kardinaels van S. Lucia, die sijn jager was geweest, vrijen oorlof inde de drie heetste maenden van't jaer Iunius, Iulius, ende Augustus de Sodomijtische onkuyscheyd te bedrijven, waer van hy een goed liefhebber was. Hy was ook een groot rumoer-meester. &c.Iohannes Sapidus maekte hem onder anderen dit eren-graf-schrift.
    
{==36==} {>>pagina-aanduiding<<}


Riserat ur vivens caelestia numina Sixtus, 
Sic moriens nullos credidit esse Deos. 
 
Paus Sixtus, die met God den tijd van al sijn leven 
Genoegzaem had geschertst, en sijnen spot gedreven, 
Die heeft gewiszelijk ook geenen God geloofd, 
Als hem de bleyke dood het leven heeft beroofd, 


    
    Innocentius VIII. an. 1484. Valer. Anselm. in Catal Volater. Stella. Onuphr. Innocentius VIII. van Genua, uyt het geslachte van Cibo, en hadde niet meer dan acht bastaerd-sonen, ende ook so veele dochteren, ende roemde sich noch daer over, van dewelke hyder twee Paus sijnde hadde behouden, eenen sone Franciscus, ende eene dochter Theodorina, die hy boven maten rijk maekte, ende ten echt bestede. Marullus vereerde hem met dit graf-dicht:
Quid quaeris testes? sit mas an faemina Cibo, 
Respice natorum, pignora certa, gregem, 
Octo nocens pueros genuit, totidemque puellas: 
Hunc merito poterit dicere Roma Patrem. 
 
Vraegt niet of Cibo man dan of hy vrou mag wesen, 
Siet op sijn kind'ren maer, een goed bewijs in desen, 
Hy heeft t'saem sestien soons en dochters voordgebragt, 
'Tis meer dan recht dat Room hem voor een Vader acht. 


    Iulius II. an. 1503. Rom. 1. 24. 27. Iulius II. Was de onnatuerlijke onkuyscheyd so overgegeven, ende in die grouwelijke vuylicheyd so verhit, dat hy ook twee edele jongelingen durfde verkragten, die de Koninginne Anna, de huysvrouwe van Lodewijk XII.den Kardinael van Nantes uyt Vrankrijk na Italien mede gedaen, ende hem ernstig bevolen hadde. Phil. Morn. Myster. Iniquit.

    Iulius III. an. 1550. Sleid. lib. 21 Iulius III. was desgelijkx niet alleen een vuyle hoerenjager, maer ook een onnatuerlijk Sodomijt, ja hy en pleegde dese grouwelijke onkuyscheyd niet alleen, maer hy roemde daer in ook. Hy onderhield openbaerlijk eenen jongen Innocentius genaemd tot dese sijne schendige ontucht, als hy noch Kardinael was, dien hy na Paus geworden sijnde tot een loon van sijne onnatuerlijke vuylicheyd met sijn Kardinaels hoed, toenaem, ende wapenen vereerde: Iohan. Bodin. in Republ. l. 5. [1]. 4. waer over hy het Kardinaelken de Monte werde geheten. Ende als hy

{==37==} {>>pagina-aanduiding<<}

om dese onbehoorlijke sake van de Kardinaelen met verwonderinge ende misnoegen gevraegd werde waerom hy dat gedaen hadde, nadien in desen jongen nochte deugd, nochte geleerdheyd, nochte adel, nochte rijkdom, nochte iets ter wereld en was, waerom hy sulke ere in'tminste verdiende: so andwoorde de Paus al lachende met dese weder-vrage: VVat deugde, wat geleerdheyd, wat afkomste, wat ere, ofte eenig ander merk-teyken van waerdigheyd hebt gy toch in mij gespeurd, dat gy mij voor anderen tot eenen Paus ende Hoofd der Kerken hebt gemaekt? Ende wanneer hem op eenen tijd van de Medicijn-meesters van wegen de Podagra ofte voet-euvel verboden was geen verkens-vleesch te eten, ende hy daer toe lust kreeg, so seyde hy godslasterlijk: Ik vvil het God te spijte eten. Steph. Szegedin. in Spec. Pontif. Phil. Melanth.  Op een ander tijd helsch gestoord sijnde, om dat een Paeu, die van sijne tafel gekomen was, van sijne dienaeren opgegeten was, dien hy hun hadde bevolen te bewaren, ende hy daer over vande Kardinaelen wat versproken ende nedergeset werde, ende vermaend, day hy sich toch wat wilde bedaren, also hy vrezelijk keef, ende raesde, ende dat het niet wel en betaemde dat sijne Heyligheyd om eene so geringe sake so heftig toornde, so gaf hy sijnen Kardinaelen ter antwoord: Is God om het eten van eenen appel so vergramd gevveest, dat hy daerom onse eerste ouderen uyt den Paradijse verdreven heeft: waerom en is het mij, die sijn Stad-houder ben, niet geoorlofd om eenen Paeu mij te vertoornen, daer een Paeu toch veel kostelijker ende beter is dan een appel. Rodolph. Gualt. Homil. 3. in Sophon.  Hy wandelde ook op eenen tijd in sijne kamer, sijne klederen van wegen de groote hitte afgeleyd hebbende, ende so hem twee Kardinaelen onverhoeds quamen besoeken, mosten sy op sijn bevel desgelijkx doen. Als hy nu tuschen dese Kardinaelen wandelde, so vraegde hy hen, wat de burgers van Romen seggen souden, indien sy hen so langs strate sagen gaen: ende als de Kardinaelen daer op andwoorden, datze hen voor guyten souden uytroepen, ende smaedheyd aendoen, so andwoorde sijne Heyligheyd: So siet gy dan vvel mijne lieve broeders, hoe grootlijkx dat wy in onse klederen gehouden sijn, die ons niet alleen tegens sulken smaed ende schande beschermen, maer ook maken, dat wy voor heylige lieden geacht ende geeerd worden.

    Pius IV. an. 1560. Bijenkorf. Phil. Marn. Pius IV. raekte met giften en beloften aen de Kardinaelen so verre dat hy Paus werde, dat hem van een Pasquil op dien tijd aldus werde verweten: Impius es tu, Pater tuus latro est, Mater tua meretrix, quomodo huc intrasti? Gy sijt een godloos, dijn Vader was een moordenaer, dijne moeder eene hoere, hoe sijdij hier geraekt? Dese alderheyligste Vader en sag niet alleen de Courtisanen ofte hoeren, maer ook gehylijkte vrouwen van anderen seer gaerne, ende was tot de vleeschelijke wellust tot het eynde sijns levens

{==38==} {>>pagina-aanduiding<<}

so magtig genegen, dat hy ook in sijnen uytersten ouderdom beneven eene openbaere hoere, de huysvrouwe van een Roomsch Edelman Papirio Capizucchi genaemd tot sijne gemelde vuyle lusten onderhield, ja hy at ook daer en boven gemeynlijk veele slecken ende oesters, ende dronk daer op eenen sterken wijn Mangeguerra geheten, om sijne voose onkuyscheyd tot de selve dies te meer te verwecken, so lang tot dat hy sich selven ende sijne nature verkragtende inden gemelden vuylen Venus-krijg sijn leven heeft gelaten: want als al sijn oester-eten, ende Mangeguerra-drinken niet helpen en konde om sijne boelen te voldoen, ende sijne Courtisane met hem als met eenen-magteloosen vrijer opentlijk spottende, ende het vernoemde Kardinaelken van Monte veel liever dan hem sag, na dat hyse daer over openbaerlijk hadde gevangen geset, ende na wederom uyt liefde los gelaten, ende in sijnen onnatuerlijken lust sich hebbende met haer te buyten gegaen, ende de nature overweldigd, ende willende voords niettemin gemelde edele vrouwe noch daeren boven beslapen, hebbende daer op sekeren avond veele slecken gegeten, ende van den gemelden sterken wijn gedronken, ende also eene nieuwe jeugd verkregen, ende sich met haer te bedde geleyd, so en stond sijne Heyligheyd van daer noyt meer op, maer werde in sijn bedde dood gevonden, waer op hem sijn graf-schrift aldus ter eren gemaekt werde:
Le Donne, Lumagi, & Mangeguerra 
M'hanno levato dalla sedia, & posto in terra. 
 
De Hoeren, Oesters, Wijn, die ik mij overgaf, 
Die trocken mij van stoel, en stieten mij in'tgraf. 


    Iohanna VIII. an. 854. Martin. Plat. & alij. Apoc. 17.5. Voor al en diend Paus Iohanna hier niet vergeten nochte verswegen te worden. Ende siet hier dan eene Vrouwe, eene hoere op de stoel van Romen, op dat God de Here daermede naer sijne voorsienigheyd die moeder der hoererije de gansche wereld dies te naekter vertone. Sy werde van eenen haeren gemeynsaemen vrund gekend, bekend, ende bevrucht, ende baerde tuschen het Colosseum, ende S. Clemens Kapelle, in processie gaende, op de volle strate, ende sterf, en werde aldaer begraven: waerom ook noch die weg van de Pausen gemijd word tot verfoeijinge van die daer. Ende op dat sulkx niet meer en soude gebeuren, so heeft de Roomsche Kerke datmael daer in versien willen, mits dat sijne Heyligheyd op eene Porphyre-steenen-stoel sittende te vooren plagt bevoeld ende betast te worden of hy een knechtken ofte een meysken waer, dat niettemin naderhand billijk als onnodig werde nagelaten, om dat die heylige Vaders met

{==39==} {>>pagina-aanduiding<<}

hunne bastaerden daer van te vooren blijks genoeg gemeynlijk gaven, waer op de verzen van Iohannes Pannonius sien:
Non poterat quisquam reserantes aethera claves 
Non explóratis sumere testiculis: 
Cur igitur nostro mos hic nunc tempore cessat? 
Ante probat quod se quilibet esse marem. 
 
Voor desen mogt geen Paus de Roomsche stoel bekomen, 
Voor datmen sekerlijk sijn huysraed had vernomen: 
Sy worden nu by ons hier in met recht verschoond, 
Om dat sich yder een genoeg een man betoond. 

Sijn dit dan al te samen geene degelijke gesellen om den H. Echt te verbieden? Wie en kan niet sien, dat God dese moedwillige verbrekinge van sijne H. Ordinantie naer sijn rechvaerdig oordeel aen dese vuyle ende onnatuerlijke Beesten straft, ende hen voor de gansche wijde wereld op de kake ten toon steld?
Wat wil ik hier nu de proven-kramers, gierigaerts, rovers, muyt-makers, verstoorders, ende bloedhonden verhalen? na dien wy dit ook al overvloedig uyt het voorige gesien hebben, behalven dat sulkx meer dan genoegzaem de geheele wereld voor-lang bekend is, dat te Romen van ouds anders niets en heeft omgegaen, ende dat dit de oude gewoonte der Pausen is door quaede wegen op de stoel te klaveren, sich selven ende de hunnen rijk te maken, de wereldsche magt te onderdrucke, ende de gansche Christenheyd te verstoren, ende in een bloed-bad te stellen.

    Proven-kramers. Besiet vande Roomsche Proven-kramers ende ingeslopene voszen hier boven Bonifacius VIII. Iohannes XXIII. Iohannes XXIV. Gregorius VII. Iohannes XI. Damasus II. Pius IV. ende hier beneden Christophorus, Bonifacius VII. ende andere. So klaegd daer over Platina in sijne Historie van het leven der Pausen ook wel dickwils. Platina in vita Stephani VI. Eò jam devenerant Ecclesiastici, ut non coacti, ut anteà, sed spontè & largitionibus Pontificium munus obirent. 'Twas nu met de geestelijkheyd so verre gekomen, dat sy het Pauselijke ampt niet gedwongen, als voorhenen, maer van selsende met giften aenvaerden. Idem in Damaso II. Pontificatum per vim occupat nullo cleri populique consensu. Adeò n. inoleverat hic mos ut jam cuique ambitioso liceret Petri sedem invadere. Hy neemt de Pauselijke stoel met geweld in sonder toestemmige van de geestelijkheyd,

{==40==} {>>pagina-aanduiding<<}

nochte van het volk. Want so seer hadde dese gewoonte stede gegrepen, dat het nu yder eergierig mensche geoorlofd was de stoel van Petrus te overweldigen. Item in Silvestro III. Eò n. Pontificatus devenerat, ut qui plus largitione & ambitione, non dico sanctitate vitae & doctrinâ valeret, is tantummodò dignitatis gradum bonis oppressis & rejectis obtineret, quem morem utinam aliquando non retinuissent nostra tempora. Sed hoc parum est, (ni Deus caveat,) pejora visuri aliquando sumus. Postea de hoc Silvestro addit: non per ostium sed per posticum intravit ut fur, & latro. Hier toe was het Pausdom nu vervallen, dat die alleen tot die waerdigheyd verheven werde, met verdruckinge ende verwerpinge der vroomen, die meest met giften ende gaven, ende met eersucht, ik en segge niet met heyligheyd des levens ende geleerdheyd vermogte, welke maniere och ofte onse tijden ook niet behouden en hadden! Maer dit is gering, wy sullen noch erger dingen sien, ten sij dat het God verhoede. Na seyd hy van desen Silvester: Hy en is niet door de deure maer van achteren ingebroken als een dief, ende moordenaer. Ioh. 10. 1  In Benedicto VI. Pontifices in genere nominat portenta, à quibus ambitione & largitione sanctissima Petri sedes occupata est potius, quam possessa. In Bendedictus VI. noemd hy de Pausen in't gemeyn monsters, van de welke de alderheyligste stoel van Petrus door eergierigheyd ende gaven eygentlijker werde ingenomen, dan wettelijk beseten. De Kardinael Baronius selver set sijnen Pausen ende Roomsche Kerke hier over dese moije krone op het hoofd Annal.tom. 10. an. 912. art. 3. Quae tunc facies Ecclesiae Romanae? quàm foedissima, cum Romae dominarentur potentissimae aequè ac sordidissimae meretrices? quarum arbitrio mutarentur intruderentur in sedem Petri earum amasij Pseudo-Pontifices, qui non sunt nisi ad consignanda tantum tempora in catalogo Romanorum Pontificum scripti. Quis n.à scortis hujusmodi intrusos sine lege legitimos dicere posset Romanos fuisse Pontifices? Et postea: Sic vendicaverat omnia sibi libido saeculari potentiâ freta, insaniens, oestro percita dominandi. Et postea: Qualesnam reris delectos ab hisce monstris Presbyteris, & Diaconos-Cardinales fuisse putandum, cum nihil tàm naturae insitum, quàm unumquemque sibi similem generare? Quos in omnibus his à quibus delecti fuerant, consensisse dubitare quis poterit? imitatosque esse ipsos, sectatosque eorum vestigia quis non facilè credat? & optasse hos omnes Dominum dormijsse semper, & nunquam in judicium surrecturum, evigilaturum nunquam ad ipsorum cognoscenda & pu[n]ienda facinora quis non intelligat? Welke was doe de gestaltenisze van de Roomsche Kerke? hoe schandelijk, als te Romen seer magtige ende vuyle hoeren geerschappije hadden? naer welker be-

{==41==} {>>pagina-aanduiding<<}

Pauselijke successie naer 'tgetuygenisze vanden Kardinael Baronius selfs.  lieven de stoel veranderd, de bischoppen gesteld, ende dat schrickelijk ende grouwelijk is om horen, hoeren-voelen valsche-Pausen in de stoel van Petrus ingedrongen werden, die in de lijste der Roomsche Pausen alleen om de tijd-rekeninge geschreven sijn. Want wie kan seggen datze wettelijke Roomsche Pausen geweest sijn die onwettelijk van de hoeren sijn ingekruijd? Daer na: So hadde de begeerlijkheyd op de wereldlijke magt steunende, rasend, ende staet-suchtich, alles ingenomen, ende overweldigd. Daer na: Hoedanige meynt gy datze geweest sijn die van dese monsters tot Priesters, ende Diakenen-Kardinaelen sijn verkoren, overmits niets de nature meer ingeplant is, dan dat een yder sijns gelijke voord-brengt? wie kan twyfelen of sy hebben in allen desen hun toegestemd van de welke sy verkoren waren? ende wie sal niet lichtelijk geloven, datze hen hebben nagevolgd, ende hunne voetstappen nagetreden? ende wie niet verstaen, datze alle gewenscht hebben, dat de Here altijds mogte geslapen hebben, ende dat hy nimmermeer ten oordeel soude opstaen, ende nimmermeer opwaken om hunne schelm-stucken te bekennen, ende te straffen?

    Gierigaerts, ende Rovers. Dat het den Pausen ook meest om geld ende goed te doen is, ende datze slechts trachten sich selven ende de hunnen rijk te maken, gierige opslockers der kerken goederen, grabbelaers, onrechtvaerdige roofachtige menschen, klaegd Platina desgelijkx in Iohannes XVI. van hem, ende van anderen: Meritò ab ipsis clericis odio habitus est, quod divina humanaque omnia cognatis & affinibus suis elargiebatur, post-habito Dei honore, & Romanae sedis dignitate, quem certè errorem ita posteris tradidit ut ad nostram quoque aetatem pervenerit. Quâ quidem consuetudine nil certè dici pernitiosius potest, cum non ob religionem & Dei cultum appetere pontificatum nostri sacerdotes videantur, sed ut fratrum vel nepotum vel familiarium ingluviem & avaritiam expleant. Hy is met recht van de geestelijkheyd selfs gehaet geweest, om dat hy alle goddelijke dingen sijnen bloedverwanten ende swagers gaf, niet achtende op de ere Gods, nochte waerdigheyd van de Roomsche stoel, welke dwalinge hy den nakomelingen also overgegeven heeft, datze ook tot onse tijden is gekomen. Boven welke gewoonte gewiszelijk niets schadelijkers en kan genoemd worden, aengesien onse Priesters schijnen na het Pausdom niet te staen om de religie, ende gods-dienst, maer slechts op datze hunner broederen, ofte neven, ofte vrienden slockerije ende gierigheyd souden versadigen. Benedictus VIII. an. 1012.  So verhalen de historien van Benedictus VIII. dat hy't met ruyten ende roven so grof gemaekt hadde, dat hy daer over na sijnen dood niet en konde rusten, ende eenen Bischop in eene schrickelijke gedaente, op een swart paerd sittende, verscheen, over sijne uyterste

{==42==} {>>pagina-aanduiding<<}

smerte ende pijninge jammerlijk klagende, met begeerte datmen seker koffer, daer een groote zomme penningen in verborgen was, openen, ende dat geld den armen geven soude, nademael alle sijne aelmoeszen, die hy by sijn leven gegeven hadde, hem niet en konden helpen, also se maer schendig-geroofde ende qualijk-verkregene goederen geweest waren. Plat. Fasc. Temp. Naucl. & alij. Ende gewiszelijk hoe veel vets aen dese stoele vast is, kanmen lichtelijk daer uyt afnemen, om dat te Romen alle ding om geld te koop is, alle ding op geld geset is, tot de hoeren toe, gelijk dat ook genoegzaem blijken kan uyt den ongelofelijken nagelaten schat, voornamelijk in dien tijd, van Iohannes XXIII. die wel vijfentwintig milionen kronen ofte vijf honderd tonnen gouds in gereede penningen bedroeg, behalven al dat schoone geld dat hy met hoeren ende snoeren, met pracht ende prael, met braszen ende slempen, ende andere Pauselijke overdaed onnuttelijk verquist ende doorgebragt hadde: so dat het niet vreemd en is dat yder van hun gaerne Paus wil wesen, waer over so veele ende ontallijke scheuringen wel tot dertig toe onder hen ontstaen sijn, wanneerder by wijlen twee, by wijlen drie, ja vier Pausen teffens geweest sijn, die het even sterk de eene tegens den anderen hielden, ende de geheele wereld in roere stelden, dat zomtijds drie ofte vier, zomtijds tien ofte twintig, ja ook zomtijds dertig, veertig, ende vijftig jaeren heeft geduerd. Plat. Phil. Morn. Myster. Iniquit. Matth. 8. 20. 2. Cor. 8 9. Act. 3. 6. Onuphrius in Vit. Pontif. 

    Muytmakers, ende krijgenstichters. Gregorius VII. an. 1073. Victor III. an. 1086. Vrbanus II. an. 1088. Paschalis II. an. 1099. Gelasius II. Anno 1118. Calixtus II. Anno 1119. Adrianus IV. an. 1154. Alexander III. an. 1159. Bononius III. an. 1210. Gregorius IX. an. 1227. Innocentius IV. an. 1243. Clemens IV. an. 1265. Iulius II. an. 1503. Wilt gy nu muytmakers, krijgen-stichters, verstoorders, ende gevveldigers hebben, die de gansche Christenheyd in een bloed-bad gesteld hebben, die sich tegens de wereldlijke magten gekant, Keysers ende Koningen bespot, met voeten getreden, inden ban gedaen, bekrijgd, ende als kinderen gedwongen, ende naer hunnen hand geset hebben, die lese de levens van Gregorius VII. Victor III. Vrbanus III. Paschalis II. Gelasius II. Calixtus II. Adrianus IV. Alexander III. Honorius III. Gregorius IX. Innocentius IV. Clemens IV. Iulius II. ende diergelijke monsters meer, alwaer van den dollen Paus Iulius II. getuygd word, dat hy S. Pieters sleutels in den Tyber werpende overluyd seyde, dat hy sich voordaen met S. Paulus, swaerd soude behelpen, gelijk hy ook met der daed bewesen heeft dat hy in geene sake ter wereld meer vermaeks schepte, dan in den woedenden krijg, so dat de Historien vermelden, dat hy in den tijd van seven jaeren ruym tweemael honderd duysend menschen door sijne oorlogen om den hals gebragt heeft. Op dese past dat Bernardus Epist. 125. van Anacletus seyde: Bestia illa de Apocalypsi, cui datum est os loqui blasphemias, & bellum gerere cum sanctis, Petri Cathedram occupat, tanquam leo paratus ad praedam. Het Apokalyptische Beest, dat een mond gegeven is om lasteringen te spreken, ende met

{==43==} {>>pagina-aanduiding<<}

de heyligen krijg te voeren, heeft de stoel van Petrus ingenomen, als een leeu tot den roof bereyd.

    Meyneedige. Alexander VI. Iulius II. Ik en behoef hier by nu geene meyneedige ende trouweloose boeven te verhalen: Alexander VI. alleen, waer van hier boven, sal hier toe bewijs genoeg wesen. Of wilt gyder Iulius II. noch by hebben: also der geen goed Monnick alleen en gaet? Wat dit voor een meester in dese konste geweest is, kanmen uyt dese bekende verzen overvloedig leren: 
Genua cui patrem, genetricem Graecia, partum 
    Pontus & unda dedit, num bonus eße potest? 
Fallaces Ligures, mendax est Graecia, Ponto 
Nulla fides, in te haec singula Iule tenes. Conr. Grebelius 
 
Wie Vader Genua gebragt heeft in het leven, 
Wiens moeder Griekenland den adem heeft gegeven, 
En selver op de see en 'twater is gebaerd, 
Kan die wel deugdzaem sijn, en goed en vroom van aerd? 
De Genevoisen sijn genegen tot bedriegen, 
De Grieken hebben ook de hand en weet van liegen, 
Daer is geen sekerheyd noch trouwe by de see, 
En Iulius, gy hebt al dese dingen mee. 

Ende dit en moet ons niet vreemd dunken: also selfs geheele Pauselijke Concilien besloten hebben, datmen den ketters (alze de vroomen noemen) geen geloof en moet houden: dat ik daerom alhier moet verhalen, ende bewijsen, om dat onse Haerlemsche Papen so onbeschaemd-leugenachtig sijn, datze sulkx wel stoutelijk durven lochenen. Het Concilie van Constanz, daer Iohannes Hus, ende Hieronymus van Pragen, tegens gedaene belofte, ende vrij geleyd des Keysers, verbrand sijn, heeft Sect. 19 besloten: licere , salvo conductu non obstante, de haereticorum vel de haeresibus diffamatorum erroribus inquirere, & contrà eos debitè procedere, eosdemque punire, quantum justitia suadebit, si suos errores revocare pertinaciter recusaverint: etiamsi de salvo conductu confisi ad locum venerint judicij, aliàs non venturi: nec sic promittentem, cum aliàs fecerit, quod in ipso est, ex hoc in aliquo remansisse obligatum. dat het geoorloft is, het vrij geleyd niet tegenstaende, de dwalingen der ketteren, ende van ketterije beruchte personen te ondersoeken, ende tegens hen behoorlijk te han-

{==44==} {>>pagina-aanduiding<<}

delen, ende de selve te straffen, soo veel het recht sal lijden, indien se hardneckig weygeren hunne dwalingen te wederroepen: al is het schoon datze op het vrij geleyd vertrouwende, ter plaetze van 'tgerichte sijn gekomen: ende dat de belover, als hy anders doet 'tgeen in hem is, in desen niet en blijft verbonden. O kostelijke Paepsche Theologie!

    Bloed-honden ende Scheurmakers. Papa papa Lupus. Laet ons hier nu noch een exempel ofte twee van de onderlinge factie, ende onmenschelijke bitterheyd, ende wreedheyd der Pausen tegens malkanderen aentrecken, ende bybrengen, ende daermede desen Papen-modder-kuyl ende smoor-pot toedecken.

    Formosus I. an. 891. Abbas Vspr. Anton Stephanus VI. an. 896. Mart. Plat. Naucl. Stella. Luitprandus. Baronius. Sergius III. an. 897. Plat. Anton. Conr. Abbas Vrsp. Formosus heeft met sijne wederpartijen sulken twist ende tweedragt in Christenrijk ingevoerd, dat het meenige jaeren daer na niet en konde gestild worden: want de haet dien de een tegens den anderen droeg was so onnatuerlijk, ende onmenschelijk, dat Stephanus VI. het doode lichaem van Formosus liet uytgraven, ende een Concilium daer over vergaderende, liet hem met het Pauselijk habijt eerst bekleden, ende dat selve daerna hem wederom uytgetogen hebbende, dede hem leken klederen aen, ende na dat hy hem twee vingeren van de rechterhand hadde doen af houwen, ende inden Tyber werpen, liet hem voords als een leek begraven, ende maekte alle sijne ordinantien kragteloos, ende te niete. Daer na heeft Sergius III. het selve lichaem van Formosus andermael doen opgraven, ende de drie andere vingeren met den kop afhouwen, ende in den Tyber smijten. Baronius noemd desen Sergius hominum nefandum, vitiorum omnium servum, facinorosissimum omnium, eenen boosen mensche, eenen slaef van alle gebreken, ende schelmachtigste van allen. Hy schrijft hem toe: malum ingressum, deteriorem progressum, pessi num egressum, eenen quaeden ingang, booser voordgang, ende slimsten uytgang. Hy getuygd ook van hem: impotenter indulgens impudentissimo scorto Maroziae, genuit Iohannem XII. postea Papam, op de alderonbeschaemste hoere Marozia verslingerd ende versot sijnde, teelde hy Iohannes XII. daer na ook Paus. Siet, so is't al een hoeren-ende-boeven-gebroedzel onder malkanderen.

    Christophorus an. 903. Plat. Leo VII. Sergius III. Plat. Ioh. Stella, & alij. Christophorus neemt de stoel met geweld in, ende werpt Leo VII inde gevankenisze, die aldaer van droefenisze sterft: die Christophorus afgeset, ende in een klooster gesteken, word van den gemelden Sergius III daer uytgehaeld, ende desgelijkx betaeld, ende in eenen openbaeren kerker geworpen, alwaer hy sijne dagen jammerlijk eyndigde.

    Bonifacius VII. An. 974, Plat. Bonifacius VII. geraekte mede door quaede middelen op de stoel, ende als hy begon te merken, dat hy dies te Romen niet wel gesien nochte versekerd en was, so maekte hy sich weg na Constan-

{==45==} {>>pagina-aanduiding<<}

tinopelen, so nochtans dat hy niet en vergaet alle de kostelijke juweelen ende schatten uyt de kerken heymelijk te stelen, ende mede te nemen, waer van hy den tijd sijner ballingschap van acht maenden eene groote zomme gelds maekte, waermede hy der Romeynen ogen verblinde, ende behendig praktiseerde, datze niet meer op sijne ondeugd ende boosheyd siende, hem wederom ontfingen, waer door hy middel kreeg om Iohannes XV. die in sijne plaetze gesteld was, gevankelijk te nemen, die hy beyde ogen uyt stak, ende in den kerker van honger ende ongemack liet vergaen, ende sterven: doch hy werde niet lang daer na van eenen snellen dood overvallen, ende van het gemeyne volk langs de straten gesleept, ende met spietzen ende priemen doorsteken, ende also ten laetsten als een leke begraven. Anton. Naucl. Van sulke tyrannen ende wolven spreekt Platina in Sergius III. aldus loffelijk: Hi vero largitione & ambitione Pontificatum quaerentes, & adepti, posthabito divino cultu, inimicitias, non secus ac saevissimi quidam tyranni, inter se exercebant: suas voluptates securius expleturi, cum nullibi exstaren qui eorum vitia coercerent Dese met geld ende gunst het Pausdom vrijende, ende bekomende, den gods dienst achter de hand stellende, pleegden alle vijandschap onder malkanderen, niet anders als de alderwreedste tyrannen: om hunne wellusten daer na te veyliger te versadigen, dewijlder niemand en was die hunne gebreken konde bedwingen.
Foij foij al stanks ende drecks genoeg! o heerlijke Hoofden der Kerke! o heylige Vaders! o kostelijke Stadhouders des Heren! o schoone Navolgers des H. Apostels Petrus! 1. Cor. 11. 1.  Is de Kerke met sulke wolven niet wel degelijk bewaerd? sijn dese onnatuerlijke monsters geene fixe aerdsche Goden? Mogen sy sich niet wel billijk van den H. Geest roemen, Sap. 1. 4. 5.  ende voorgeven datze in het stuck der lere ende religie niet en konnen dwalen? Hebben dese sijne gasten de goddelijke verborgenheden in hunne heylige borst niet wel moij opgesloten, ende en mogen sy niet wel billijk met Gods woord omspringen als sy willen, ende God selver naer hunne hand setten? sijnder ook noch wel sulke domme ende dolle menschen, die in dit klaere licht des H. Evangeliums dat noch geloven? die mogen dat dan ook op hun eygen perijkel doen, ende het rechtvaerdig loon hunner dwaesheyd ende verstocktheyd eenmael van Gode verwachten.
Gelijk nu de Pausen door den band niet veel en stuyten, ja nergens toe en deugen: Matth. 21. 13.  so is de Stad van Romen, ende het gantsche Antichristische Rijk van-ouds ook niets anders als een moord-kuyl ende broed-nest ende poel van alle schelmerijen. Wilde ik daer toe alle de klagten der schrijvers ophalen, daer en waer geen afkomen

{==46==} {>>pagina-aanduiding<<}

aen: dese verzen van den Poeet Baptisa Manuanus, Karmelijten-Monnick, sullen in desen genoeg, ende alleen voor allen wesen:

    [c]ast l.2. Vivere qui sanctè cupitis discedite Româ: 
    Omnia cum liceant, non licet eße pium. 
 
So iemand voor den Heer godsaliglijk wil leven, 
Die moet sich uyt de Stad van Romen flukx begeven: 
Want daer is alle quaed al even goed, en schoon, 
En alle vromicheyd en deugd alleen verboon. 


    Tyrannije ende bloed-dorstigheyd des Antichrists Ik vrage hier nu voords onse Romanisten ook, wie die groote Hoere is, die op een roodvervvig Beest sit, seven hoofden, ende tien hoornen hebbende? Apoc. 17. 3. die Hoere, tot vvelker gevallen de Koningen, die hunne kragt ende magt het Beest geven, tegens het Lam krijgen? verz. 13. 14. die Hoere, die vanden bloede der heyligen, ende vanden bloede der getuygen van Iesus dronken is? verz. 6. die gegeven is tegens de heyligen krijg te voeren, ende die te overvvinnen? Apoc. 13. 7. Sy lesen het eerste deel van dese onse Voorrede maer sonder voor-oordeel, ende doen hunne ogen eens open, ende slaen die over de gansche Christenheyd tegenwoordig, ende sy sullen de selve wel haest niet uytgraven, ende hunne herten verstocken en willen. Het en is dan ook niet te vergeefs, nochte sonder Gods voorsienigheyd geschied, dat onder Paulus II. het rood-purper-kleed het rechte levreiie, ende veld-teyken van dese Apokalyptische Babylonische ende Roomsche bloed-dorstige Hoere.

    Romen is de stoel des Antichrists. Ik vrage dese lieve Katholijken desgelijkx, wie die groote gemelde Babylonische Hoere is, die op de seven bergen sit Apoc. 17. 9. die Hoere die op veele vvateren sat, verz. 1. dat is,  over veele volkeren, ende scharen, ende natien, ende tongen heerschte? verz. 15. in die groote Stad die het Koninkrijke over de Koningen der aerde hadde? verz. 18. te weten, ten tijde als de H. Iohannes leefde. Sy vragen daer over hunne Iesuwijten Ribera, ende Viega selfs eens, wat dit voor bergen sijn, wat dit voor eene magtige Koninklijke Stad is, waer die ergens in Egypten, in Palestijn, in Indien, ofte in Vtopien ende buyten de wereld is gelegen? die sullen hun selver seggen, dat het Romen is, gelijk sy door de naekte kragtige waerheyd gedwongen, overtuygd, ende overwonnen, sulkx hebben moeten bekennen: want so seyd Ribera in Apoc. cap. 14. num. 42. De Roma intelligen-

{==47==} {>>pagina-aanduiding<<}

dum, non solum qualis sub Ethnicis Imperatoribus olim fuit, sed etiam qualis in fine saeculi futura est. Dit is van Romen te verstaen, niet alleen so als sy onder de heydensche Keyseren is geweest, maer ook so alze in het eynde der wereld sal wesen. Ende so staet Viega dat mede toe in Apoc. 17 con. 1. Sect. 3. Omnia, quae in his capitibus commemorantur, in Romanam urbem aptissimè quadrant. Caeterum nomen Babylonis ad eam Romam transferendum, quae, antequam reciperet fidem Christi, Idolis serviebat, & ad eam etiam quae erit tempore Antichristi. Alle dese dingen die in dese Kapittelen verhaeld worden paszen op Romen seer bequamelijk. Edoch de naem van Babylon moet dat Romen toegeschreven worden, dewelke de afgoden diende, eer datze het gelove van Christus hadde aengenomen, ende dat Romen ook de welke ten tijden van den Antichrist sal wesen. Dat is ook het gevoelen van andere Papisten, die gemelde Iesuwijt Ribera aldaer mede aentreckt, ende byhaeld, gelijk ook van de meeste Oud-Vaderen. Want, lieve, spreekt de sake selver niet? ende kan't wel anders wesen? want wat Stad was die groote Stad, ende hadde doe heerschappije over de wereld, ende lag op seven bergen anders als Romen?

Virg. lib. 6. AEneid.
Scilicet & rerum facta est pulcherrima Roma, 
Septem quae una sibi muro circumdedit arces. 

Ovid Lib. 1. Trist. Eleg. 4.
Sed quae de septem totum circumspicit orbem 
Montibus Imperij Roma Deûmque locus: 

Propertius.
Vrbs septem alta jugis toti quae praesidet orbi. 

De alderschoonste Stad van Romen is verheven, 
Die 'tswaerd de oppermagt der wereld heeft gegeven, 
De plaetze des gebieds, die groote rijke Stad, 
Die seven bergen heeft in haere wal gevat. 

Den Antichrist dan noch elder, te Ierusalem, ende onder de Iodem, inde Stamme van Dan te willen soeken, lieve vrienden, die ook maer vier jaeren sal sitten, op het tipken vande wereld, korts voor de tweede komste des Heren, 2. Thes. 2. 7.  daer hy ten tijden der Apostelen selfs al heeft beginnen te wroeten, ende zedert so magtig is doorgebroken, ende voor al de wereld so openbaer sich vertoond, wat

{==48==} {>>pagina-aanduiding<<}

is dat anders dan rechte Paepsche futzelinge ende fymelinge tegens de naekte ende overtuygde waerheyd, boven het gevoelen ende ronde, hoewel gedronge ende geperste, bekentenisze van uwe eyge gemelde Doctooren? Ende seker, of dit nu uw alderheyligste Vader de Paus al is, dan of die man op het kerk-hof is, ende noch verre te soeken, leert dat uyt het voorgaende, so gy te leren, ende te waerschouwen sijt, ende doet afstand van uwe Antichristische leugenen, ende lasteren, so gy te raden sijt, ende en siet na geenen andere dwaeslijk en te vergeefs om, gelijk de Ioden na eenen anderen Christus sien, om u niet schandelijk te bedriegen, ende jammerlijk te bederven: want gelijk wy den rechten Christus kennen moeten, om in hem te geloven, ende door hem salig te worden: so moeten wy den waeren Antichrist ook weten, om ons voor hem te wachten, ende door hem niet verleyd te worden, ende eeuwig verloren te gaen.

    Besluyt van dese handelinge. Edoch ik en hebbe niet voorgenomen, mij in dit stuck alhier dieper te steken, ofte in het breede te bewijsen, dat de Paus van Romen die groote Antichrist is, ende sijne afvallige Synagoge die groote Hoere, die Babylon, ende moeder der hoererije, ende der geestelijke toverije der verleydinge: want daer toe waer wel een geheel boek van noode: behalven dat sulkx geheel onnoodig is, nadien het selve van de onsen al voor lang, tot overtuyginge vande alderhardneckigste, ende onbeschaemste ook, overvloedig is gedaen, ende onwedersprekelijk bevestigd: het is mij hier genoeg sulkx tegenwoordig by dese gelegenheyd slechts kortelijk met een woord aengeroerd, ende met eenen vinger aengewesen ende bewesen te hebben: op dat onse Haerlemsche Papen ende Papisten nu te vreden mogen wesen, ende sich voordaen met uytgestroijde kartebellen ende pasquillen niet meer en behoeven te verwonderen, waerom ik het doorgaens so op den Paus geladen hebbe, ende den selven voor den Antichrist, ende de Roomsche Kerke voor de Hoere van Babel, ende alle onse Sluyk-Papen voor Baals-Papen, ende Bels-Priesters, ende Sprink-haenen ende Kickvorschen des swarten helschen af-grons houde, die sich hier te lande ook noch so veel ende veyl onthouden, als ofze hier bescheyden waren, met al dat oneyndelijk geswerm van hunne Kloppen, ende Nonnen, diese alhier noch daeglijkx vrij ende onverhinderd uyt-broeden, die ons met hun afgesonderd gewaed ende kledinge op de volle strate op het lijf lopen, in eene onbeschaemde ende onlijdelijke stouticheyd, Luc. 19. 40.  (even als of de Papen hier te lande meester waren, die vast al doen watze denken, daerse ten minsten swijgen ende duyken mosten) tot groote droefheyd ende ergernisze van alle vroomen, tot schande ende laster van onse Chri-

{==49==} {>>pagina-aanduiding<<}

stelijke Reformatie, tot spijt ende gansch trotze verachtinge der wettelijke Overheyd, daer nochtans dat heylloose ende vervloekte rijk des Antichrists alhier te lande ende stede door Gods sonderlinge genade nu so lang ende voor so veele jaeren is afgeschaft. 
Maer op dat ik wederom tot de sake kere: resteerd voords maer (alderliefste) dat wy in hope ende geduld de volheyd van den tijd uyt-wachten, dat God Almagtig het selve met den val des Paus, ende 'tverderf van Romen, voor alle de wereld schielijk vervulle, ende bevestige, ende dat hy den hardneckigen, ende die niet te raden en sijn, met den slag betale, also sy sijne trouwe vermaninge ende waerschouwinge tot nochtoe so sorgeloos verachten: Gaet uyt van haer, mijn volk, op dat gy haerer sonden niet deelachtig en sijt, op dat gy van haere plage niet en ontfanget: want haere sonden sijn tot den hemel toe gekomen, ende God is haere ongerechtigheden gedachtig geworden. Apoc. 18. 4. 5. 'Tis noch de tijd der verdruckinge der geloovigen, Apoc. 14. 12  ende der beproevinge der geduldigheyd der heyligen: maer het loon des verdruckers en sal niet eeuwig uytblijven: dewijle het by Godrecht is den verdruckers verdruckinge te vergelden. De toekomste des Heren naderd, de rechter staet voor de deure. Iac. 5. 8. 9. Noch een weynig tijds, ende die te komen staet, die sal komen, ende en sal niet vertoeven, Heb. 10. 37. De Propheteringe sal immers noch tot sijnder tijd vervuld worden, ende sal eyndelijk vrij aen den dag komen, ende niet uytblijven: of hy het dan noch vertreckt, so verwacht haerer: sy sal gewiszelijk komen, ende het niet vertrecken. Hab. 2. 3. Het Beest ende de Hoere is wel magt gegeven tegens de heyligen krijg te voeren, ende die te overwinnen: Apoc. 13. 7  doch slechts voor eenen tijd: de Koningen der aerden, die hunne kragt ende magt het Beest ende Hoere gegeven hebben, sullen tegens het Lam krijgen: maer het Lam salse overvvinnen, (vvant het is de Here der Heren, ende Koning der Koningen) ende de geroepene ende uytverkorene gelovigen die met hem sijn. Apoc. 17. 13. 14. Wie sal sich dan in den voorspoed der Roomsche Babylonische Hoere ergeren, ende daer over die moorderesze ende toveresze nalopen, ende aenhangen? Laet uwe voeten niet struykelen, ende uwe treden niet slibberen, om dat het den Antichrist ende sijnen aenhang wel gaet, om dat hy in geen gevaer des doods als noch en schijnt te wesen, ende vast als een paleys staet, al valt hem daerom het gemeyne volk toe, ende al lopen sy hem met hopen toe als water: gaet gy in Gods heyligdom, merket op het eynde, hy staet op het gladde, God sal hem te gronde stoten, hy word haest te niet, hy gaet onder, ende neemt een eynde met verschricken. Hy is stoutmoedig, hy breydsich uyt, ende groend als een laurenboom: doch hy sal haest weg sijn, ende nergens gevonden worden. Wat stootet gy u dan daer aen dat hy nu eenige

{==50==} {>>pagina-aanduiding<<}

jaeren voor wind ende voor stroom seyld? hy sneld, hy ijld tot sijn verderf. Is ons dat so niet voorseyd? moet dat dan so niet wesen? moste de doodelijke plage van het Beest niet weer genesen? moste de Hoere niet in haer herte seggen? Ik sitte, ende ben eene Koninginne, ende ben geene weduwe, ende en sal geene droefheyd sien. Apoc. 18. 7. Siet daer sijn wy nu: dat is de afbeeldinge van den tijd dien wy nu beleven. Maer wat volgd daer op terstond, dat dan ook haest volgen sal: Hierom sullen haere plagen op eenen dag komen, dood, droefheyd, honger, ende sy sal in'tvuer verbrand worden: VVant de Here diese oordeeld, die is sterk. verz. 8. Is de Hoere magtig? God is de Almagtige, ende by hem en sal geen ding onmogelijk wesen. Hebben de Koningen haere kragt ende magt het Beest gegeven? Apoc. 17. 13. Die sullen de Hoere wederom haten, ende woest maken, ende naekt, ende sullen haer vleesch eten, en sullen se in't vuer verbranden. verz. 16. Heeft de Hoere de Koningen dronken gemaekt met den wijn haerer hoererije? Apoc. 17. 2. God heeft hun in het herte gegeven te doen dat hem behaegd, ende eenderleijen raed te doen, ende hun Koninkrijk het Beest te geven, tot dat de woorden Gods voleynd sijn. Apoc. 17. 17. De Kerke Gods die sucht; de Hoere die juycht: de Kerke Gods die schreijd, de Hoere die lacht: de Kerke Gods ligt onder de voet; de Hoere treedze met voeten: de Kerke Gods is verdruckt; de Hoere triumpheerd daer over: maer het blad sal eens om slaen, de wind sal eens keren. So spreekt de Here: Vergeldet haer gelijk sy u ook vergolden heeft, ende dobbelet haer dobbel naer haere werken. Inden drink-beker daer sy u in geschonken heeft, schenket haer dobbel. So veel als sy sich selven verheerlijkt heeft, ende weeldig geweest is, so veele pijnen ende droefheyd gevet haer. Apoc. 18. 6. 7. So bid de oude Kerke inde Klaeg-lieden van Ieremias: Laet toch de dag komen, die gy uytroept, dat het hun gaen sal als mij. Laet alle hunne boosheyd voor dij komen, ende packtze toe, als gy mij om alle mije misdaeden toegepackt hebt: want mijn suchten is veele, ende mijn herte is bedroefd. Tren. 1. 21. 22. Here gy hoort hunne smaedheyd, ende alle hunne gedachten tegens mij, de lippen mijner wederpartijders, ende hun dichten tegens mij daeglijkx. Schout toch: sy gaen liggen, ofte staen op, so singen sy van mij een liedeken. Vergeld het hun Here, als sy verdiend hebben. Laet hun het herte verschricken, ende sijnen vloek voelen. Vervolgtze met grimmigheyd, ende verdelgtze onder den hemel des Heren. Thren. 3. 61. 62. 63. 64. 65. 66. Verheugt dij, ende weest vrolijk, gy dochter Edom, gy die in den lande Vz woont, want de kelk sal ook over dij komen: gy moet ook dronken ende ontbloot worden. Maer dijne misdaed heeft een eynde, gy dochter Zion: hy en sal dij niet meer laten weg voeren: doch dijne misdaed, gy dochter Edon, sal hy te huys soeken, ende dijne sonde ontdecken. Tren.

{==51==} {>>pagina-aanduiding<<}

21. 22. So ook by den Propheet Michas: Ik wil op den Here sien, ende des Gods mijns heyls verwachten, mijn God sal mij verhoren. Verheugt dij niet, mijne vijandinne, dat ik ter neder ligge, ik sal weder opkomen, ende so ik in duysteren sitte, so is de Here toch mijn licht. Ik wil des Heren toorne dragen, want ik hebbe tegens hem gesondigd: tot dat hy mijne sake uytvoere, ende mij recht doe: hy sal mij aen 'tlicht brengen, dat ik mijnen lust aen sijne genade sie. Mijne vijandinne sal het sien moeten, ende met aller schande bestaen, die nu tot mij seyd: VVaer is de Heere dijn God? Mijne ogen sullen sien, dat sy dan als dreck op der straten vertreden word. Mich. 7. 7. 8. 9. 10. Ende so eyndigen ende besluyten wy dit hier ook in die hope, ende verwachtinge, seggende met den H. Iohannes in't eynde sijner Openbaringe: Komt Heere Iesu Apoc. 22. 20. Amen. 

samvel ampzing, van haerlem.
    
    
        
{==52==} {>>pagina-aanduiding<<}

        In Romam, & Papam.

SAnguine fundata est, & crevit sanguine Roma; 
Sic quoque stat regnum, Papa cruente, tuum: 
Sanguine sed tandem hoc divinâ vindice dextrâ, 
Tu quoq; Roma tuo, tu quoq; Papa, lues. 


    Tegens Romen, ende den Paus.


Door bloed is Romen eerst gesticht, en opgekomen; 
Door bloed heeft ook de Paus so magtig toegenomen: 
Maer God sal u dat bloed eens door uw bloed, en dood, 
O Romen! en ô Paus! vergelden in uw schoot. 





{==53==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Klaeg-Lieden

    Van den H. Propheet Ieremias.

    In Nederduytschen Rijm gesteld.

Als na Iosias dood'tland schricklijk was geslagen, 
Berst Ieremias uyt in dit ellendig klagen, 
En bid God dat hy toch sijn gramschap af wil wenden, 
En om sijn heyl-verbond de vrede weder senden. 




    Het eerste Kapittel. 


Beschreijd de woeste Stad, en weg-gevoerde Ioden, 
'Tvernielde Land, en Dienst, en and're duysend dooden: 
De Kerk bekend haer schuld, en bid God om gena, 
En dat hy'tHeydensch volk so mee te gronde sla. 


    
    Op de wijse van den VI. Psalm. 


    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    

Aleph. 
Hoe ligt de Stad ver laten,  
Korts rijk van onder-saeten, 
Dat sy een weduw slacht? Der volk'ren hoofd- 

{==54==} {>>pagina-aanduiding<<}

    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    
 
Vorstin ne, Der landen Ko nin ginne 
So on der 'tjock gebragt? 
 
Beth. 
2. 'Snacht huyld sy, dat haer wangen 
Vol heete traenen hangen, 
En niemand staetze by: 
Haer vrienden en bekenden 
Die schelden, ende schenden, 
En sijn haer weer-partij. 
 
Gimel. 
3. 'Tvolk wijkt in alle steden 
Door 'tkruys der dienstbaerheden, 
Noch lijdmen hen daer niet: 
Want die hun siele jagen, 
Die moeten hen noch plagen, 
In al hun swaer verdriet. 
 
Daleth. 
4. Ook huylen Zions wegen, 
Die eensaem sijn gelegen, 
Haer poorten dragen leed, 
Haer Priesters staen te wenen, 
Haer Maegden mee te stenen, 
Sy is met rou bekleed. 
 
He. 
5. Haer haters sweven boven, 
Sy juychen, ende hoven, 
Om dat God haer so plaegd 
Van wegen haere schanden: 

{==55==} {>>pagina-aanduiding<<}

'Tvolk word in vreemde landen 
In ballingschap verjaegd. 



I.

Vau. 
6. Haer schoonheyd is verstreken, 
Haer Vorsten sijn geleken 
Den herten, die op't veld 
Geen voedzel en bekomen, 
Hun kragten sijn benomen, 
Voor yder die se queld. 
 
Zayn. 
7. Sy denkt aen haer verblijden, 
En goed van oude tijden, 
In dit verdriets gevaer, 
Eer 'tvolk noch quam te lijden: 
Doch niemand holpze strijden: 
Die spot de vijand haer. 
 
Heth. 
8. Ieruys'lem is vol sonden, 
So is sy ook geschonden, 
En overal veracht, 
Haer schaemte is bekeken, 
So is sy afgeweken, 
En sucht in haer gedacht. 
 
Teth. 
9. 'Tvul heeft haer rock beseten, 
Noch heeft sy'teynd vergeten, 
So ligt sy ook ter neer, 
En heeft geen troost te halen: 
O Heer! siet mijne qualen: 
De vijand pocht so seer. 
 
Iod. 
10. Al't goed van haer behagen 
Is van hun aengeslagen, 
Sy sagz' in't heyligdom, 

{==56==} {>>pagina-aanduiding<<}

Waer van gy hebt bevolen, 
Dat niemand met sijn solen 
In dijne woning kom. 
 
Caph. 
17. Al't volk ten eijnd gekreten 
Roept niet dan slechts om eten, 
En geeft het al om brood, 
Om't herte wat te sterken: 
O Here! wilt toch merken, 
Want mijn ellend is groot. 



II.

Lamed. 
12. En sijt gy niet bewogen 
Die 'tsiet met uwe ogen? 
Segt iszer ook een nood, 
Als mij is wedervaren, 
Dien God nu veele jaeren 
In grimmigheyd verstoot? 
 
Mem. 
13. T'vuer sond hy in mijn beenen, 
Die alle sijn verdwenen, 
Hy set mijn voet een strick, 
En heeft mij weg-gedreven, 
En al den dag doen beven 
In eensaemheyd, en schrick. 
 
Nun. 
14. Het jock van mijne sonden 
Is op mijn hals gebonden 
Door sijne hand, en slag, 
Mijn kragt is omgestoten, 
En in sijn hand besloten, 
Daer ik niet uyt en mag. 
 
Samech. 
15. God sloeg mijn sterke helden, 
En riepze die se velden, 
En dempte 'tjonge bloed, 

{==57==} {>>pagina-aanduiding<<}

En al die voor ons streden. 
God heeft de perz getreden, 
En over mij gewoed. 
 
Ayn. 
16. Dies ween ik, dat de beken 
Van mijne ogen leken: 
Mijn troost, mijn hulp, mijn held 
Is ver van mij geweken, 
Mijn volk is dood gesteken, 
Mijn vijand houd het veld. 
 
Phe. 
17. Wringt Zion haere handen, 
Wat trooster salse vanden? 
So God belasting doet 
Van Iakob te ontlijven: 
Ierus'lem is den wijven 
Gelijk in heuren bloed. 



III.

Tsade. 
18. De Here is rechtvaerdig: 
Want ik was wederwaerdig. 
Hoort volk'ren, staet wat by, 
Wilt mijnen nood beschouwen, 
Mijn jongmas en jonkvrouwen 
Die sijn in slavernij. 
 
Coph. 
19. Ik riep al mijn bekenden, 
Die mij de rugge wenden: 
De Priesters en de Raed 
Sijn t'saem in Stad gestorven, 
Als sy geen brood verworven, 
En niet en sijn versaed. 
 
Resch. 
20. Heer! siet toch aen mijn treuren, 
Mijn ingewanden scheuren, 
'Thert slaet mij door den nood, 

{==58==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van mijner sonden wegen, 
Van buyten moord de degen, 
Van binnen is de dood. 
 
Scin.   
21. Die mijne suchten horen, 
Sijn blijde in't verstoren, 
Dat gy mij hebt gedaen: 
Gy sult den dag doen lichten, 
Dat gyse af sult richten, 
Als 't hun, als mij sal gaen. 
 
Thau. 
22. Wilt al hun quaed gedenken, 
En hun den beker schenken, 
Als mij ook is geschied 
Om mijnen boose vruchten, 
Mijn hert is vol van suchten, 
En mat in mijn verdriet. 




    Het tweede Kapittel.


Klaegd weer dat God het Volk. en't Rijk, en Dienst des Heren, 
In sijne grimmigheyd so swaer had om doen keren. 
Dan vorderd hy ook boet van 't volk uyt 'sherten grond, 
En leyd hun het gebed met traenen in den mond.  


    
    Op de wijse vanden xxxviii. Psalm.


Kan ook op de wijse van den Lxj. Psalm gesongen worden.

Aleph. 
    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    
 
Kan God Zion in sijn toren 
So verstoren! 
Hy heeft 

{==59==} {>>pagina-aanduiding<<}

    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    
 
Iakobs heerlijkheyd 
    Vanden hemel afgesmeten, 
En vergeten, 
Dat sy tot sijn voetbank leyt. 
 
Beth. 
2. God heeft Iakobs lustigheden 
Gansch vertreden, 
En de sterkten van het land: 
Hy heeft beyde Koninkrijken 
Doen beswijken, 
En geworpen in het sand. 
 
Gimel. 
3. Hy heeft Iakobs magt gebroken, 
Sich gewroken, 
En den vijand niet gekeerd, 
En in Iakob 'tvuer doen stoken, 
En doen roken, 
Dat alom het land verteerd. 
 
Daleth. 
4. Hy heeft met sijn boog geschoten, 
En gestoten, 
En al't beste omgebragt, 
En sijn vuer op kleyn en groten 
Uytgegoten, 
In't gebied van Zions magt. 
 
He. 
5. God is als een weerpartijder, 
En bestrijder, 
Hy heeft Iakob neergeleyd, 
En sijn sloten ende wallen 

{==60==} {>>pagina-aanduiding<<}

Doen vervallen, 
En al't land veel leeds bereyd. 



I.

Vau. 
6. Hy heeft sijnen tuyn verreten, 
Huys versmeten, 
Feesten ende Sabbathen 
Inden lande laten enden, 
Ende schenden 
Koning ende Priesteren. 
 
Zayn. 
7. Hy heeft't heyl'ge, en d'outaeren 
Laten varen, 
En al't swaer paleysen-werk 
In des vijands hand gegeven: 
Dies sy leven, 
Iuychen, springen in Gods Kerk. 
 
Heth. 
8. God heeft Zions muer-vermogen 
Omgetogen, 
En sijn hand niet afgewend, 
Voor dat sy te gronde lagen 
Neergeslagen: 
Dus staen wal en muer geschend. 
 
Teth. 
9. Poorten, grendels sijn gedoken, 
En gebroken: 
Haere Vorsten sijn omheer 
Sonder wetten neergeseten, 
Gods Propheten 
Sien ook geen gesichten meer. 
 
Iod. 
10. D'oudsten moeten nedersijgen, 
Ende swijgen, 
Stroijen stof op't hoofd, en baerd, 

{==61==} {>>pagina-aanduiding<<}

Trecken sacken om hun lijven, 
Mannen, wijven, 
Hangt het hoofd tot op de aerd. 



II.

Caph. 
11. 'Kheb mijn ogen uytgekreten, 
'Tlijf versleten, 
En mijn leven uytgebraekt, 
Als de arme suygelingen 
So vergingen, 
En als 'tvolk werd afgemaekt. 
 
Lamed. 
12. Als de arme schaepen liepen, 
Ende riepen: 
Moeder, waer is wijn en brood? 
Als sy inde Stad verdorven, 
Ende storven 
In der moed'ren arm, en schoot. 
 
Mem. 
13. By wien sal ik dij bekijken, 
En gelijken, 
Dochter Zion, in dijn nood? 
'Tquaed is over dij gekomen, 
Gelijk stroomen: 
Wie kan 'thelen? 'tis te groot. 
 
Nun. 
14. Lengen hebben dijn Propheten 
Dij doen weten, 
En dijn misdaed niet geraegd, 
Om dijn ballingschap te weren, 
'Tydel leren 
Heeft dij uyt het land gevaegd. 
 
Samech. 
15. Die voor by gaen staen te klappen, 
En te trappen, 

{==62==} {>>pagina-aanduiding<<}

Fluyten, guyten, schudden 'thoofd, 
Seggen: word die Stad der Steden 
Eer beleden, 
En die aller glanz verdoofd? 
 
Phe. 
16. Alle dijn vijanden lachen, 
Ende prachen, 
Spreken: hey! sy is verstoord: 
Dit 's de dag dien wy begeren, 
Ende eren: 
Hey! wy sien het rechtevoord. 



III.

Ayn. 
17. Dat God hadde voorgenomen, 
Is gekomen, 
En dat hy ons had vertoogd: 
Hy heeft ons wel hard geslagen, 
Die ons plagen 
Heeft hy over ons verhoogd. 
 
Tsade. 
18. Hun hert lasterd voor den Here. 
Schreijt gy seere 
Dochter Zion dag en nacht, 
Laet de traenen dijner ogen 
Nimmer drogen, 
Schreijt gestadig al dijn magt. 
 
Coph.  
19. Schud dijn hert' snachts t'eerster wake, 
Dat het krake, 
Schud het voor den Here uyt, 
Bid hem dat hy dijne sonen 
Wil verschonen, 
Die de honger 'therte sluyt. 
 
Resch. 
20. Siet Heer, wie gy hebt geschonden, 
En verslonden! 
Sullen noch de moeders voord 

{==63==} {>>pagina-aanduiding<<}

Heure kind'ren moeten eten? 
En Propheten 
Ende Priesters sijn vermoord? 
 
Scin. 
21. Iong en oud ligt op der straten 
Dood, verlaten, 
Al mijn volk is omgebragt, 
Gy hebt in dijn grimmigheden 
Hen vertreden, 
En door 't scherpe swaed geslacht. 
 
Thau. 
22. Gy hebt alle die mij haten, 
Vytgelaten, 
En als op een Feest genood, 
So dat niemand in het leven 
Is gebleven, 
Al mijn kind'ren sijn gedood. 




    Het derde Kapittel.



Betreurd so noch den angst en jammer dien sy leden, 
Doch troost sich met de hoop van Gods barmhertigheden, 
En roemd het goed van 't kruyz, en wederhaeld den druck, 
En bid om 'theyl des volks, en s' vijands ongeluck. 


    
    Op de wijse vanden LI. Psalm.


    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    
 
Aleph. 
Ik ben (voorwaer!) een seer katijvig man, 
Die 'tgroote quaed van 's volks ellendigheden, 
Door Godes roe van 

{==64==} {>>pagina-aanduiding<<}

    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    
 
sijne grimmigheden  
(Eylaes! moet sien! dat ik niet sien en kan! 
Hy laet mij gaen, en leyd mij niet in't licht, 
Maer stort mij af in dicke duysterheden, 
Hy heeft sijn hand staeg tegens mij gericht, 
En komt mij swaer in't aensicht tegen-treden. 
 
Beth. 
4. Hy heeft mijn vleesch, hy heeft mijn teere huyd 
Ganch oud gemaekt door sijne swaere plagen, 
En mijn gebeent aen stucken ook geslagen, 
5. En mij betuynd als eenen dien men sluyt. 
Hy heeft mijn siel met gal, en swaricheyd, 
Met kruyz, en druck omvangen, en besloten, 
6. Hy heeft mij ook in duysternis geleyd, 
Als een die nu in't graf is afgestoten. 


{==65==} {>>pagina-aanduiding<<}

Gimel. 
7. Hy heeft om mij een sterke muer geset, 
Also dat ik daer nimmer uyt kan breken, 
Hy heeft mijn voet in't stock wel vast gesteken. 
8. En of ik roep, wat vorderd mijn gebed? 
Hy slaet mij af, en weygerd mijn begeert, 
Hy stopt sijn oor voor al mijn bitter wenen, 
9. Hy heeft mijn pad onbruykbaer omgekeerd, 
En mijnen weg bemuerd met harde steenen. 
 
Daleth. 
10. Hy heeft op mij gelijk een beyr geloerd, 
En als een leeu, die in sijn hol verborgen 
Te luymen ligt om iemand te verworgen. 
11. Hy heeft mijn voet van't rechte pad gevoerd. 
Hy heeft mij gantsch verscheurd, en 't hert geraekt, 
En in den grond verdorven, en verbannen. 
12. Hy heeft mij 't wit van sijne pijl gemaekt, 
En so op mij sijn staele boog gespannen. 



I.

He. 
13. Hy heeft met magt door sijne swaere hand 
Sijn schichten diep in mijne borst gedreven, 
14. Ik ben al't volk maer tot een spot gebleven, 
Ik ben hun lied, en spel, in't gantsche land: 
Den heelen dag word niet dan schimp, en smaed, 
Word niet dan hoon en vloek op mij geschoten. 
    15. Hy heeft mijn siel met bitterheyd versaed, 
    Met enkel gal en alzem overgoten. 
 
Vau. 
16. Hy heeft mijn kragt tot gruys en niet vermael[en]? 
En mijn gebit en tanden uytgebroken, 
Hy heeft mijn hoofd in asch en stof gedoken, 
En mij geheel in 't sand ter neer gehaeld. 
17. De vrede is van mijne siel verjaegd, 
Ik heb het goed en't heyl al lang vergeten. 

{==66==} {>>pagina-aanduiding<<}

18. So dat ik sey: mijn kragt is dood-geplaegd, 
Mijn hoop op God is uyt, en al versleten. 
 
Zayn. 
19. Gedenkt toch (Heer!) aen mijnen armen staet, 
En dat ik ben van alle-man verlaten, 
En datmen mij maer drenkt uyt alzem-vaten, 
En maer met gal en edick overlaed. 
20. Ik denk daer aen gedurig, vroeg, en spaed. 
21. En hou't altijd ververscht in mijn gedachten: 
So sal dan ook mijn siel op dijn genaed 
En op dijn heyl met vast vertrouwen wachten. 
 
Heth. 
22. De goedicheyd des Heren heeft gedaen, 
Dat wy noch niet geheel en sijn verslonden, 
Sijn gunst en heyl en is niet door te gronden, 
Die niet en sterft, en niet en kan vergaen: 
23. Maer is weer nieu op yder morgenstond: 
Voorwaer! dijn trou is groot, ja boven maten. 
24. God is mijn deel, so spreekt mijn hert, en mond: 
So wil ik mij alleen op hem verlaten. 



II.

Teth. 
25. God doetze goed die op sijn handen sien, 
En die na hem en sijne hulpe vragen. 
26. Het is wel goed geduldig 't kruyz te dragen, 
En tot den Heer in sijnen nood te vlien. 
27. Het is een saek van grooten lof, en roem, 
Dat iemand sich in't beste van sijn leven, 
In sijne jeugd, en sijner jaeren bloem, 
Tot Godes jock gaet willig overgeven. 
 
Iod. 
28. Dat een veracht en een verlaten man 
Lijdzamig draegt dat God hem op wil leggen. 
    29. En houd sijn mond, en wil niets tegen-seggen, 
En op sijn heyl en hulpe wachten kan. 
En laet sich so verdrucken, ende slaen, 

{==67==} {>>pagina-aanduiding<<}

En geeft daer toe sijn rug en kinnebacken, 
30. En laet sich mee bespotten, en versmaen, 
En op sijn lijf veel hoon en laster smacken. 
 
Caph. 
31. Want God de Heer verstoot niet eeuwiglijk. 
32. Hy sal ons wel met brood der droefheyd spijsen, 
Maer wederom barmhertigheyd bewijsen: 
Want sijne gunst is overvloedig rijk. 
33. Wanneer hy ons met kruyz, met pijn, met smerten 
Te huys besoekt, en heftig tegen-gaet, 
Dat doet hy niet met lust, en niet van herten. 
 
Lamed. 
34. Het arme volk met voeten plat te treen, 
En die geboeijd de halsen nederbucken 
Noch meer te slaen, en swaerder te verdrucken, 
Als of sy so noch niet genoeg en leen: 
35. Der vroomen recht voor God niet voor te staen, 
36. En hunne saek gedenken te verkeren: 
Dat sal den mensch by God niet wel vergaen, 
Sy laen op sich de wisze wraek des Heren. 



III.

Mem. 
37. Wie is hy nu die dit so heeft gesien, 
Die seggen durfd, dat God, de God der Goden, 
Sulkx niet en heeft te voren so geboden, 
Alsoder niet kan sonder hem geschien? 
38. Komt goed en quaed niet uyt des Heren mond? 
Geschied het niet gelijk hy heeft besloten? 
39. Wat klaegd de mensch als of hy door de sond 
Van God niet waer rechtvaerdiglijk verstoten? 
 
Nun. 
40. Komt laet ons dan ons doen wel onderstaen, 
En onsen weg en wandel van ons leven, 
En al te saem ons weer tot God begeven, 
41. En ons gemoed en handen opwaerts slaen, 

{==68==} {>>pagina-aanduiding<<}

42. En seggen: Heer! wy sijn verkeerd van aerd, 
Wy sijn van dij en dijne wet geweken: 
Dies hebt gy ons ten rechten niet gespaerd, 
En so gestreng met roeden doorgestreken. 
 
Samech. 
43. Gy hebt ons (Heer!) met gramschap overschud, 
En ons vervolgd met alle dijne plagen, 
En gantsch vernield, en jammerlijk verslagen, 
Dijn goedigheyd en heeft ons niet beschut. 
44. Gy hebt dijn hoofd met eenen wolk bedeckt, 
Dat ons gebed niet komt tot dij daer boven, 
45. Gy maekt dat wy van elk-een sijn begeckt, 
En als een dreck van alleman verschoven. 



IV.

46. Al't boose volk, dat ons vervolgd, en jaegd, 
Al die ons staeg benouwen, en benarren, 
Staen tegens ons de monden op te sparren. 
47. Wy worden Heer! gedruckt, en jeer geplaegd, 
Vrees, schrick, en angst omringt ons als een wolk. 
48. Mijn ogen (laes!) mijn ogen-leden leken, 
Van wegen 'tquaed der dochter van mijn volk, 
Gelijk een vloed, en volle water-beken. 
 
Ayn. 
49. Mijn ogen (laes!) en doen vast anders niets  
Dan dat sy staeg in smert van water vlieten, 
Ik laet niet af mijn traenen uyt te gieten: 
Want daer en komt geen eynde mijns verdriets. 
50. Tot dat de Heer van boven schouwen sal, 
En van den troon des hemels heyl sal geven. 
51. Om mijne Stad haer docht'ren ongeval 
Verslind mijn oog de kragten van mijn leven. 
 
Tsade. 
52. Mijn haters t'saem die hebben sonder reen 
Een vogel-strick en lagen mij gehangen, 
53. En mijne siel in eene kuyl gevangen, 

{==69==} {>>pagina-aanduiding<<}

En mij bedeckt met eenen hoop van steen. 
54. Als 't water nu mij verre boven 't hoofd 
Als 't over mij was magtig opgevlogen, 
So seyde ik: mijn leven is beroofd, 
'Tis met mij uyt, mijn siel is mij ontogen. 



V.

Coph. 
55. Ik riep dan noch uyt mijne kuyl tot dij. 
56. So hebt gy dan mijn stemme ga geslagen: 
Verberg dijn oor toch niet voor al mijn klagen, 
En mijn gesucht, en hebt so acht op mij. 
57. Wanneer ik dan met een verslagen geest 
In mijnen nood dij hebbe aengebeden, 
So seyde gy: en sijt toch niet bevreest, 
Dit seyde gy, tot mijwaerts toegetreden. 
 
Resch. 
58. Gy hebt (o Heer!) mijn sake uytgericht, 
En mijne siel en leven uytgetogen, 
59. Gy hebt het quaed gesien voor dijne ogen, 
Het geen van hun is tegens mij gesticht: 
Heer! doet mij recht, en oordeelt mijne saek. 
60. Gy hebt gesien hun hert van toorne branden, 
Hun wrock op mij, en hunne bitt're wraek, 
En al het doen en wrevel hunner handen. 
 
Scin. 
61. Gy hebt hun smaed (o Here!) aengehoord, 
En wat sy quaeds oyt over mij bedachten, 
62. Hun lippen-gal, hun nucken, ende trachten, 
Van dag, tot dag, en altijd voord en voord. 
63. O Here! sie, o Here! sie op hen, 
'Tsij datze staend of sittend' t'samen-rotten, 
Hoe dat ik staeg hun lied en fabel ben, 
En hoese mij so bitterlijk bespotten. 
 
Thau. 
64. Betaelt haer dat, o Heer! vergeld het Haer, 
Naer al het quaed voor dij so veyl bedreven. 

{==70==} {>>pagina-aanduiding<<}

65. Laet hun het hert verschricken, ende beven, 
En stortze mee in jammer, en gevaer, 
Giet dijnen vloek in hunnen boosen schoot. 
66. Vervolgtze (Heer!) met dijnen swaeren toren, 
En delgtze uyt door eenen wreeden dood. 
En wiltze t'saem op aerden gantsch verstoren. 




    Het vierde Kapittel.


Bejammerd hier als voor Gods schrickelijke plagen, 
Die hun om hunne schuld so swaer ten halse lagen: 
En dan word Israel verlossing toegeseyd, 
En Edom Godes wraek, en sijne grimmigheyd. 


    
    Op de wijse vanden Lxxiv Psalm.


    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    

Aleph. 
Hoe is het goud so donker, en verblickt? 
Hoe heeft het goud sijn luyster verloren? 
De steenen ook van't huys van God verkoren 
Die liggen (laes!) verstroijd heel ongeschickt. 


{==71==} {>>pagina-aanduiding<<}

Beth. 
2. Het edel saed, en Zions waerd geslacht, 
Het welkmen plagt het goud gelijk te heten, 
Is nu als leem verschoven, en vergeten, 
En als een pot en aerden vat geacht. 
 
Gimel. 
3. De draeken selfs die sogen hun gebroed: 
De dochter (laes!) mijns volks en kan niet sogen, 
En heeft haer borst haer kinderkens ontogen, 
Gelijk een struys aen sijne jongen doet. 
 
Daleth. 
4. De tonge is den suyg'ling aen den mond 
Van grooten dorst en dorheyd vast geseten: 
Het kleyne kind dat heeft om brood gekreten, 
Maer dat en word van niemand hem gejond. 
 
He. 
5. En die wel-eer sijn lecker opgevoed, 
Die liggen nu versmacht op alle straten, 
En die voor heen in rijke weelde saten, 
Die liggen nu vertreden met den voet. 
 
Vau. 
6. De dochter (laes!) mijns volks loopt harder aen, 
Als Sodom selfs van God is doorgestreken, 
Die eens met vuer van God werd aengesteken, 
En daermee was dat altemael gedaen. 



I.

Zayn. 
7. 'Tverloofde volk was reynder van de snee, 
En klaerder ook als iemand melk kan halen: 
En hun gestalt was rooder dan koraelen, 
Hun aensien was gelijk als saphir mee. 
 
Heth. 
8. Hun aensicht is nu duyster, ende swart, 
So datmen hen nau kennen kan met ogen. 

{==72==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hun huyd die is slechts om't gebeent getogen, 
En is so dor gelijk een houten bart. 
 
Teth. 
9. Sy hadden 'tbest die 't swaerd heeft neergeveld, 
Als die daer na van honger sijn gestorven, 
En door gebreck versmacht, en gantsch bedorven, 
Van wegen feyl der vruchten van het veld. 
 
Iod. 
10. Het vrouwen-volk, die meest barmhertig sijn, 
Die hebben selfs hun kind'ren moeten koken, 
Op dat daer door heur honger waer gebroken, 
In mijns volks smert, en jammerlijke pijn. 
 
Caph. 
11. De Here heeft sijn grimmigheyd volbragt, 
Hy heeft sijn wraek en toorne aen doen breken, 
Hy heeft een vuer in Zion aengesteken, 
'Twelk haeren grond verteerd heeft, en verkragt. 



II.

Lamed. 
12. De koningen en hadden't noyt gedacht, 
Noch al het volk die op der aerden wonen, 
Dat 's vijands heyr sijn magt so soude tonen, 
En hadde oyt na Zions poort getracht. 
 
Mem. 
13. Het is geschied van wegen al het quaed 
En schenderij van Priester, en Propheten, 
Die hebben daer de vroomen dood-gesmeten, 
En't heylig bloed vergoten op de straet. 
 
Nun. 
14. Sy liepen t'saem als blinden door de stad, 
En of hun kleed met bloed selfs was bestreken, 
So durfden sy de hand aen hen niet steken, 
Als of hen 't bloed ook niet besoedeld had. 


{==73==} {>>pagina-aanduiding<<}

Samech.  
15. Maer riepen: wijkt onreyne, wijkt van hier, 
En roert niets aen: sy schouden hen, en vloeden. 
De Heydens selfs die spraken van den Ioden: 
Sy moeten weg, sy deugen niet een sier. 
 
Ayn. 
16. So heeftze dan Gods toorne doen vergaen, 
De Heer en wil hun niet genadig wesen. 
Den Priesters Gods en werd geen eer bewesen, 
En d'oude sien geen hulp van hun gedaen. 



III.

Phe. 
17. Noch hadden wy het oog daer heen gewend, 
Van waer wy toch geen troost en konden rapen, 
Wy stonden vast na sulk een volk te gapen, 
Dat niet en holp, gantsch niet in ons ellend. 
 
Tsade. 
18. Men heeft met list op onsen weg geloerd, 
So dat wy ook van vrees ter sijden dropen: 
Ons eynde komt, ons dagen sijn verlopen, 
Ons eynde komt, wy worden weg-gevoerd. 
 
Coph. 
19. Het bitter volk, die ons na't leven staen, 
Die sijn gewiekt met snelle arends veren, 
En volgen ons, om ons te grond te keren, 
Tot op't gebergt, en op de woeste paen. 
 
Resch. 
20. Ons vorst, en hoofd, en al ons adem-tocht, 
Is ook in't net gevangen, en gebleven, 
Al hoopten wy door hem in rust te leven, 
En dat hy ons sou hebben heyl gebrogt. 


{==74==} {>>pagina-aanduiding<<}

Scin. 
21. Iuycht Edom, juycht, en lacht in dijnen schoot, 
Gy die in Vz dijn woning hebt verkoren, 
Dijn kelk komt ook, de kerk van Godes toren, 
Gy tuymelt ook, en gy word ook ontbloot. 
 
Thau. 
22. Dijn swaere straf, o Zion, is vervuld, 
De Heer en sal dij na niet meer verdrijven: 
Maer Edom, dij sal sijne hand ontlijven, 
Maer dij verslaen, om dijner sonden schuld. 




    Het vijfde Kapittel.


Hier schreijd het volk tot God om sijne swaere slagen, 
Die sy rechtvaerdiglijk om hunne sonden dragen: 
En bidden dat de Heer hen hele van de sond, 
En neme in gena, om sijn genaden-bond. 


    
    Op de wijse vanden Lxxix. Psalm.


    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    

Aleph. 
1. Gedenkt (o Heer!) hoe dat wy sijn geslagen, 
Beschout, en siet de smaedheyd die wy dragen, 
2. Ons erve is aen and'ren uytgegeven, 
Ons huysen sijn den vreemden 

{==75==} {>>pagina-aanduiding<<}

    
{== afbeelding 
        	
    ==} {>>afbeelding<<}
    
 
buyt gebleven. 
3. Wy sijn in wesen-stand,  
Ons vaders sijn van kant, 
Ons moeders weduw dwalen. 
4. Ons water kost ons geld, 
Ons hout in't woud geveld 
Dat moeten wy betalen. 
 
2. 
5. Men drijft ons hard, en als wy moede hijgen, 
So konnen wy van hun geen rust verkrijgen. 
6. Wy hebben ons Egypten geven moeten, 
Wy hebben ons geleyd door Aszurs voeten, 
En dat alleen om brood, 
In onsen hongers-nood. 
7. Ons vaders sijn bevonden 
In misdaed voor den Heer, 
Die sijn hier nu niet meer, 
Noch boeten wy hun sonden. 
 
3. 
8. 'Tsijn knechten t'saem (eylaes!) die ons verdrucken, 
En niemand kan ons uyt hun handen rucken. 
9. Wy moeten 'tbrood met lijfs perykel halen, 
Van wegen 'tswaerd in alle onse palen. 
10. De honger is so fel, 
Dat ons verschrompeld vel 
So swart is als een oven. 
11. De vrouwen sijn verheerd, 
De dochters sijn verneerd, 
Veracht, verkragt, verschoven. 



    
{==76==} {>>pagina-aanduiding<<}


4. 
12. De Vorsten sijn van hunnen hand gehangen 
De oudsten sijn met hoon en smaed bevangen. 
13. De jonge luy die dragen molen-steenen, 
De kinders hout, en vallen daer ook henen. 
14. 'Tgerichte inde poort 
Van d'oudsten dat is voord, 
En't spel der jongelingen. 
15. De vreugd die is gedaen, 
De klagen die beslaen 
De plaetze van het singen. 
 
5. 
16. De krone is van't hoofd ons afgevallen. 
Wee onse sond! o wee, o wee ons allen! 
17. Hierom so is mijn hert in 't lijf besweken, 
Hierom so is 't gesicht van mij geweken. 
Mijn hert, mijn oog dat schreijd, 
18. Dat Zion also leyt, 
So woest, so wild, so open, 
En dat de voszen daer 
So vrij en veyl in haer 
En menigvuldig lopen. 
 
6. 
19. Gy Heer, gy blijft, dijn troon sal eeuwig duren. 
20. Wat laet gy't ons in eeuwigheyd besuren? 
Wat soud gy ons so alle tijd vergeten? 
Wat soud gy staeg van ons niet willen weten? 
21. Bekeert ons toch tot dij, 
O Heer! so sullen wy, 
Ons ook tot dij bekeren. 
22. Vernieuwt ons als voor-heen: 
Nu hebt gy ons vertreen. 
Hoe kan dijn toorn vermeren? 




    Lofsang van Michas.

 Mich. vii.
    Als Michas hier het volk hun straf heeft voorgehouwen, 
So troost hy hen, en seyd, dat God hen weer sal bouwen, 

{==77==} {>>pagina-aanduiding<<}

En als hy daer op spraakt van Christus Koninkrijk, 
So roemd de vroome schaer 'theyl Godes te gelijk. 


    
        
Op de wijse vanden Cxxxviii. Psalm.

        
{== afbeelding 
            	
        ==} {>>afbeelding<<}
    

        7. Ik wil nu op den Here sien, 
En tot hem vlien,  
'Kwil hem verwachten, 
Den God van mijne saligheyd: 
Ik heb geschreijd,  
Dat sal hy achten. 
8. Verheug dij niet mijn vijandin 
In dijnen sin,  
'Ksal over-ende 
Weer opstaen als ik liggen sal 
In ongeval,  
En in ellende. 
2. 
God heeft mij in de duysterheyd 
Sijn licht bereyd. 
9. Ik wil de plagen, 
Ik wil des Heren grimmigheyd, 
Die op mij leyt, 
Geduldig dragen, 

{==78==} {>>pagina-aanduiding<<}

(Want ik heb voor hem quaed gedaen, 
En sond begaen) 
Tot hy mijn saken 
Sal rechten, en dijn ongelijk 
Met goeden blijk 
Bekend sal maken. 
3 
Hy sal mij brengen voor den dag 
Met vreugd-gelach 
Door sijn genade. 
10. Mijn vijandin die sal't ook sien, 
Sy die mij seyd tot spijt en spot: 
Waer is dijn God? 
Mijn ogen-leden 
Die sullen haer gelijk als dreck 
Sien op den neck 
Met voeten treden.  



I.

4 
11. Men sal dan weer ter selver stond 
Dijn mueren grond 
Sien toebereyden: 
En wijd en breed Gods raed-besluyt 
Gaen van dij uyt, 
En sich verspreyden. 
12. So sal ook Aszur om dien tijd, 
In haest om strijd, 
Met al haer steden, 
Van stee tot stee, van see tot see, 
En bergen mee, 
Tot dijwaers treden. 
5 
13. Na dat dit land sal sijn verheerd, 
En omgekeerd 
Heeft woest gelegen, 
Om hunnen 't wille die daer in 
Naer hunnen sin 
Het boose plegen. 
14. Maer gy toch Godes knecht en tolk 
Weyd gy dijn volk, 

{==79==} {>>pagina-aanduiding<<}

Weyd gy dijn schaepen 
Met dijnen staf, en drijftze voord 
Met Godes woord, 
Dijn heylsaem wapen. 
6 
Het volk dat eensaem sich onthoud 
In't veld, en 'twoud, 
Laetz' in valleijen, 
In Bazan, en in Gilead, 
Wel vet, en glad,  
Als eertijds, weijen: 
15. 'Kwil boven dijns gedachts vermoen 
Veel kragten doen, 
Voor dijne ogen, 
Gelijk ik uyt Egyptenland 
Met mijner hand 
Dij heb getogen. 



II.

7 
16. De Heydens sullen onverwacht 
Met al hun magt 
Hun aensicht decken, 
En leggen hunne handen voor 
Hun mond, en oor, 
17. En't stof ook lecken, 
Niet anders als de slange doet, 
En als't gebroed 
Der wormen, beven 
In hunne holen, ende seer, 
Voor dij (o Heer!) 
In vrese leven. 
8 
18. O God! waer is een God, die sij 
Gelijk als gy, 
Die't quaed der sonden 
Genadig deckt, en oversiet, 
En straft het niet, 
'Twelk word bevonden 
In't overblijfzel van sijn erf, 
Na het verderf; 

{==80==} {>>pagina-aanduiding<<}

Die niet gestadig 
Het vuer sijns torens houd, en voed: 
Want hy is goed, 
En gantsch genadig. 
9 
19. God sal ons weer genade doen, 
En sal sich spoen 
Ons quaed te delgen, 
En doen den gronde loosen grond 
'Tpack onser sond 
Geheel verswelgen. 
20. Hy sal't woord Abraham gedaen, 
En Iakob, staen, 
Als dat te voren 
Den vaderen tot alles stond 
Sijn waere mond 
Heeft toegesworen. 




Gebed der Martelaeren.

     Apoc. VI. 
    De Bloed-getuygen Gods, en Christus Martelaeren, 
Die om des Heren Woord van't Beest verslagen waren, 
En onder Gods Outaer hiet lagen voor den Troon, 
Die bidden God om wraek, en om der boosen loon. 
    

    
        
Op de wijse vanden Lxxiv Psalm.

        
{== afbeelding 
            	
        ==} {>>afbeelding<<}
    

10. O heyl'ge Heer! o groote waere God! 
Hoe lang sult gy met wraek noch niet ontsteken, 
Hoe lang toch noch hoe lang ons bloed niet wreken, 
Noch neder-sien van uyt dijns hemels slot? 

Het oog om hoog. 
eynde.