Kroniek van de 20ste eeuw [tot en met 1940] Carin Bouwmeester, Ed Delwel, Ton Mantoua, Anne Nippel, Katja Rotte en Sylvia Sassenus (red.) logo_braa_01 GEBRUIKT EXEMPLAAR eigen exemplaar dbnl ALGEMENE OPMERKINGEN Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Kroniek van de 20e eeuw [tot en met 1940], onder tekstredactie van Carin Bouwmeester, Ed Delwel, Ton Mantoua, Anne Nippel, Katja Rotte en Sylvia Sassenus, uit 1985. Deze digitale versie bevat niet het volledige boek, maar slechts het gedeelte tot en met 1940 (p. 492). REDACTIONELE INGREPEN Op p. 7, 18, 27, 36, 48, 60, 71, 80, 92, 103, 113, 122, 132, 144, 156, 172, 184, 199, 215, 231, 245, 258, 269, 279, 304, 315, 326, 336, 345, 355, 368, 378, 392, 406, 420, 430, 444, 454, 468 en 480 zijn koppen tussen vierkante haken toegevoegd. In het origineel komen losse illustraties voor, die niet bij een bepaald artikel horen. Omdat de afbeeldingen in deze digitale versie niet in een apart hoofdstuk kunnen worden opgenomen, zijn deze losse illustraties verplaatst. Illustraties die niet bij een bepaald artikel horen, maar waarnaar in het maandoverzicht verwezen wordt met een pijl, zijn direct onder deze verwijzing geplaatst. Illustraties zonder bijbehorend artikel én zonder verwijzing met een pijl zijn aan het eind van het betreffende maandoverzicht geplaatst. Hierdoor komt het in een aantal gevallen ook voor dat de illustraties op een andere pagina staan dan in het origineel. Ook kan het voorkomen dat eenzelfde illustratie vaker voorkomt, wanneer er meerdere malen naar verwezen wordt. p. 42: bevoling → bevolking, ‘De bevolking van Macedonië is in meerheid Bulgaars.’ p. 55: Herrero → Herero, ‘Een Duitse militair bewaakt een groep gevangen genomen Herero.’ p. 78: mederepubleinen → mederepublikeinen, ‘Door zijn steun aan Dreyfus kwam Clemenceau bij zijn mederepublikeinen weer in de gunst’ p. 130: kinder arbeid → kinderarbeid, ‘Kinderarbeid in een textielfabriek in Twente.’ p. 155: elkaar → elkaars, ‘In het zuiden betwisten Albanië en Griekenland elkaars gebiedʼ p. 216: februari-Juliaanse → februari - Juliaanse, ‘1 februari - Juliaanse of Russische tijdrekening - wordt 14 februari.’ p. 218: zelfbestemingsrecht → zelfbestemmingsrecht, ‘zeg het nog eens: “zelfbestemmingsrecht”...’ p. 227: oostenrijk → Oostenrijk, ‘Troonsafstand van keizer Karel I van Oostenrijk’ p. 228: en → om, ‘Maarschalk Foch van de geallieerde strijdkrachten arriveert op het station in Compiègne om de wapenstilstand te ondertekenen.ʼ p. 289: Eendracht’, → Eendracht’. ,‘georganiseerd door de confessionele vakbonden en ‘De Eendracht’.’ p. 333: Guodindang → Guomindang, ‘Guomindang-leider Tjiang Kai-sjek.’ p. 349: groepjesdemonstrantenzichgisteravondaaneensloten → groepjes demonstranten zich gisteravond aaneensloten, ‘dat kleine groepjes demonstranten zich gisteravond aaneensloten’ p. 396: Hiltler → Hitler, ‘Hitler krijgt volmachten’ p. 411: Faillisement → Faillissement, ‘Faillissement Bank van de Arbeid’ p. 416: Dolfuss → Dollfuss, ‘De vermoorde Dollfuss ligt opgebaard.’ p. 431: synthetischerubber → synthetische rubber, ‘Een van de al aanwezige nieuwtjes op de Berlijnse autosalon is overigens het synthetische rubber.’ p. 431: Farbenbrengt, → Farben brengt, ‘I.G. Farben brengt het onder de naam ‘Buna’.’ p. 453: Vierjarenpan → Vierjarenplan, ‘tegen de chef van het Vierjarenplan’ p. 453: Osten → Oosten, ‘het conflict in het Verre Oosten’ p. 469: De alinea ‘10. Paus Pius XI sterft in het Vaticaan op 81-jarige leeftijd.’ is in het origineel dubbel (tweemaal onder elkaar) afgedrukt. In deze digitale versie is er één verwijderd. p. 491: publiekeschuilkelders → publieke schuilkelders, ‘onder meer twee kerken, clubs, bioscopen, publieke schuilkelders’ p. 491: openbarezwembaden → openbare zwembaden, ‘openbare zwembaden, een school, een politiebureau en een postkantoor’ Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina (p.6) is niet opgenomen in de lopende tekst. [pagina 1] Kroniek van de 20ste eeuw [pagina 2] {== afbeelding ==} {>>afbeelding<<} [pagina 3] Kroniek van de 20ste eeuw MCMLXXXV Elsevier-Amsterdam/Brussel [pagina 4] Idee Bodo Harenberg Tekst Aart Aarsbergen, Richard Auwerda, Lambiek Berends, Kees Caljé, Rik van Cauwelaert, Roger Daenekindt, Hans Deridder, Jan Dermauw, Denise Deweerdt, Marc Deweerdt, Ronny Gobyn, Kirill Gradov, Joke de Gruyter, Fuad Hussein, Roel Janssen, Jurriaan Kamp, Ben Knapen, Wim Kootstra, Michel Korzec, Willem Kraan, Hans Kroon, Jan Lampo, Romain van Landschoot, Isabelle Lanz, Marc Leijendekker, Sasza Malko, Akke van der Meer, Ruth Meijer, Peter Michielsen, Lex Muller, Lode van Muylder, Pieter Nouwen, Hans Post, Brigitte Raskin, Marc Reynebeau, Stan Rijven, Leo Samama, Frits Schaling, José van der Sman, Hubert Smeets, Michael Stein, Johan Struye, Bernard Tuytens, Roger Verbeke, Marjolein de Vos, Nico Vos, Jacqueline Wesselius, Niels Wisman, Piet de Wit Tekstredactie Carin Bouwmeester, Ed Delwel, Ton Mantoua, Anne Nippel, Katja Rotte, Sylvia Sassenus Kalendaria Romain van Landschoot, Tony Lith, Marius van Melle, Harry de Winter Beeldmateriaal ABC Press, Amsterdam; Anefo, Amsterdam; ANP Foto, Amsterdam; Associated Press, Amsterdam; BBC Hulton Picture Library, Londen; Beeldbank, Amsterdam; Belga, Brussel; Benelux Press, Voorburg; Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlijn; Rob Brijker Press, Amsterdam; Nationaal Foto Persbureau, Amsterdam; Inbel, Brussel; J. Guyaux, Brussel; Isopress, Brussel; Agentschap Van Parijs, Brussel; Sportmagazine-Gouverneur, Roeselare; Van de Velde, Ohain; Koninklijk Legermuseum, Brussel; Nederlandse Sportfederatie, Den Haag; Popperfoto, Londen; Roger-Viollet, Parijs; Thijs Postma, Hoofddorp Rijksvoorlichtingsdienst, Den Haag; Spaarnestadarchief, Haarlem; Stadsarchief, Antwerpen; Stadsarchief, Gent; Photo News, Brussel; Speltdoorn, Brussel; Time-Life Picture Agency, Amsterdam; Chriet Titulaer, Houten; Transworld Features, Haarlem; Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam Fotoredactie Herman Tillema, Chris van der Heyden, Elisabeth Lauwers-Derveaux Redactie Brussel Fred van Hollebeke Lay-out en produktie Rogier Kiers, Eef Burie Eindredactie Maarten Valken Produktionele leiding Frits Vesters Zetwerk Fotozetterij Van Ieperen, Amsterdam Lithografie en montage Repro Verzorging Amsterdam Drukken en binden Fabrieken Brepols, Turnhout CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Kroniek van de 20ste eeuw/ (eindred. Maarten Valken). - Amsterdam (etc.): Elsevier. - Ill., foto's ISBN 90 10 05263 x geb. SISO 927.3 UDC 94’19’ UGI 510 Trefw.: twintigste eeuw; geschiedenis © MCMLXXXIV voor de oorspronkelijke uitgave: Harenberg Kommunikation, Dortmund © MCMLXXXV voor de Nederlandstalige editie: BV Uitgeversmaatschappij Elsevier, Amsterdam/Brussel D/MCMLXXXV/0199/332 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 2010 dbnl / Carin Bouwmeester, Ed Delwel, Ton Mantoua, Anne Nippel, Katja Rotte & Sylvia Sassenus bouw029kron01_01 Carin Bouwmeester, Ed Delwel, Ton Mantoua, Anne Nippel, Katja Rotte en Sylvia Sassenus (red.): Kroniek van de 20e eeuw [tot en met 1940]. Elsevier, Amsterdam/Brussel 1985 DBNL-TEI 1 2009-06-22 KE colofon toegevoegd Verantwoording Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org) Bron: Carin Bouwmeester, Ed Delwel, Ton Mantoua, Anne Nippel, Katja Rotte en Sylvia Sassenus (red.): Kroniek van de 20e eeuw [tot en met 1940]. Elsevier, Amsterdam/Brussel 1985 Zie: https://www.dbnl.org/tekst/bouw029kron01_01/colofon.php In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} {==5==} {>>pagina-aanduiding<<} Ten geleide Het was de paus die het precieze begin van de twintigste eeuw moest vaststellen. Leo XIII koos voor 1 januari 1900 in plaats van 1 januari 1901 en hoewel protestanten het er niet mee eens waren, bleef zijn keuze van kracht. De wereld in 1900 lijkt stabiel en vreedzaam. Ze is verdeeld onder de koloniale mogendheden: Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland en België. De enige oorlog in 1900 is die tussen de Zuidafrikaanse Boeren en de Britten. De 19de-eeuwse orde wordt echter bedreigd door een nieuwe golf van uitvindingen: telefoon, radio, automobiel en vliegtuig. Vredesconferenties houden het oude Europa niet af van een oorlog die voorgoed een eind maakt aan al het vertrouwde. De oorlog die door het deelnemen van de Verenigde Staten een wereldoorlog wordt, leidt tot de Russische Revolutie en de opkomst van het nationalisme in Azië. De schijnbare rust na de oorlog, het verlangen naar vroeger en de desinteresse voor de internationale politiek worden ondermijnd door economische crisis en fascisme. Een tweede wereldoorlog, waarin nu ook het Verre Oosten betrokken wordt, kondigt wederom een nieuw tijdperk aan: het uiteenvallen van de koloniale rijken en de opkomst van de nieuwe wereldmachten. Met de dekolonisatie en de Koude Oorlog begint ook het atoomtijdperk. Europa, verdeeld, herstelt zich langzaam van de oorlogsschade en groeit naar een voorzichtige eenheid. De twee wereldmachten, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie, raken verwikkeld in een bewapeningswedloop en later ook in een ruimtevaartrace. En zo heerst in de jaren zestig en zeventig het optimisme van de welvaartsstaat, zet de mens voor het eerst voet op de maan, maar weerklinkt ook het protest tegen autoritaire structuren. China komt uit zijn naoorlogse isolement en de Arabische wereld beleeft een ongekende groei. De Kroniek van de 20ste eeuw toont de belangrijkste gebeurtenissen van deze eeuw in hun historisch perspectief: naast politieke en militaire ontwikkelingen staan wetenschap, religie, sport en kunst. Als naslagwerk voor de twintigste eeuw geeft de Kroniek antwoord op vragen als ‘wanneer werd Kennedy vermoord?’ of ‘wanneer is Juliana geboren?’ Maar vooral ook wordt een antwoord gegeven op de vraag ‘wat gebeurde er nog meer in november 1963?’ Juist het naast elkaar plaatsen van de grote politieke ontwikkelingen en zaken die niet direct in het brandpunt van de nationale aandacht stonden, maakt de Kroniek van de 20ste eeuw tot een uniek boek. Het boek is chronologisch opgebouwd - van maand tot maand. Elke maand wordt gemarkeerd door een kalendarium waarin de belangrijkste voorvallen van die maand vermeld worden. Bovendien geeft het kalendarium de geboorte- en sterfdata van vooraanstaande persoonlijkheden. Een verwijspijl achter een vermelding in het kalendarium betekent dat over die gebeurtenis in de volgende kolom(men) een artikel of illustratie is opgenomen. De selectie van gebeurtenissen die in de Kroniek vermeld staan, is gedaan vanuit een hedendaagse visie. Geheime verdragen of onderhandelingen waren op het moment zelf vanzelfsprekend niet bekend. Van bepaalde zaken werd pas later de werkelijke betekenis duidelijk. De Kroniek is daarom geen ‘spiegel van de tijd’ en ook geen weergave van de kranteberichten van vroeger, maar een panorama van de gebeurtenissen en persoonlijkheden van deze eeuw, gezien vanuit de dag van vandaag. Door haar omvang is de Kroniek van de 20ste eeuw een gedegen naslagwerk en bovendien een herinneringsboek voor iedereen. Door ontwikkelingen door de jaren heen te volgen en tegelijk gebeurtenissen naast elkaar te plaatsen en zo met elkaar in verband te brengen wil de Kroniek een beter inzicht geven in de roerige geschiedenis van onze eeuw. {==7==} {>>pagina-aanduiding<<} [1900] 1900 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Bij Colesberg (Transvaal) behaalt het Engelse leger voordeel tegen de Boeren. 4. Een Frans hooggerechtshof veroordeelt de dichter Paul Déroulède en zijn medestander Buffet tot tien jaar verbanning op Duivelseiland wegens hun aandeel in de complotten tegen de staat die door monarchisten en antisemieten - ontevreden met de revisie van de Dreyfus-affaire - gesteund werden. 5. De leider van de Irish National Party, John Edward Redmond, roept op tot een opstand tegen Groot-Brittannië. 16. Een door de Engelse overheid op verdenking van smokkel opgebracht Duits schip wordt weer vrijgegeven. Door deze kwestie waren er diplomatieke spanningen ontstaan. 16. Op de Filippijnen lijdt het Amerikaanse expeditieleger een ernstige nederlaag tegen het guerrillaleger van Aguinaldo. 16. Ernst von Körber wordt benoemd tot kanselier van Oostenrijk-Hongarije, met als opdracht de spanningen tussen de Tsjechische en Oostenrijkse partijen uit de weg te ruimen. 17. Het eiland Wake in de Grote Oceaan wordt door de VS geannexeerd, om als kolenstation voor het scheepvaartverkeer tussen de VS en de Filippijnen te fungeren. 18. In Brussel vindt de première plaats van de opera Tijl Uilenspiegel van Blockx. → 25. In de Duitse Rijksdag wordt de tweede Vlootwet, opgesteld door staatssecretaris voor Marinezaken Alfred von Tirpitz, in behandeling genomen. Zij voorziet in een verdubbeling van de Duitse oorlogsvloot. → 29. Bij Spionkop (Natal) verslaan de Boeren onder leiding van Joubert de Engelsen. → Geboren: 28. Hermann Kesten, Duits schrijver en uitgever, leider van de linkse uitgeverij Kiepenheuer en na 1933 tot 1940 van de emigrantenuitgeverij van Allert de Lange in Amsterdam Gestorven: 20. John Ruskin (8-2-1819) Engels schrijver, kunstcriticus Boeren verslaan Brits leger {== afbeelding Links: gesneuvelde Britse soldaten op het slagveld van de Spionkop. Rechts: een politie-eenheid van de Boeren. ==} {>>afbeelding<<} MODDERSPRUIT, 29 januari - Vrijheidsburgers en Boerentroepen hebben vannacht het Britse leger onder leiding van Sir Charles Warren verslagen op de Spionkop in Opper Tugela. De Britten hadden zich diep ingegraven op de top van de Spionkop, maar bleken niet bestand tegen het kanonvuur van de Boeren. Na een poging verzet te bieden met de bajonet werd de Britse infanterie neergemaaid. Het vuren ging onverminderd door, terwijl de Boeren stap voor stap de kop veroverden, tot om 2 uur een witte vlag werd gehesen en honderdvijftig Britten in de eerste loopgraven zich overgaven. Zij werden als krijgsgevangenen naar een hoofdkamp overgebracht. Op het tweede kopje hielden de Britten langer stand, maar de Boeren zetten de bestorming voort, waarop de Dublin Fuseliers en de lichte cavalerie hun wapens neerlegden. Het aantal Britten dat op het slagveld sneuvelde beloopt ongeveer anderhalf-duizend. Het conflict tussen de Boeren en de Britten is in oktober vorig jaar uitgebroken. De Boeren meenden dat de Britten van plan waren de Zuidafrikaanse Republiek (Transvaal) met zijn rijke goudvelden gewapenderhand te veroveren. De twee Boerenrepublieken, Transvaal en Oranje Vrystaat, die zich verplicht hebben elkaar in geval van agressie bij te staan, zagen zich daarom wel gedwongen de Britten de oorlog te verklaren. {== afbeelding Leden van een Boerencommando. ==} {>>afbeelding<<} Duitse regering wil vloot verdubbelen {== afbeelding Karikatuur op de vlootplannen van de Duitse regering. ==} {>>afbeelding<<} BERLIJN, 25 januari - De Duitse regering heeft vandaag een plan bekendgemaakt om de oorlogsvloot drastisch uit te breiden. Bij de Rijksdag is een wetsontwerp ingediend dat voorziet in een verdubbeling van de bestaande vloot. Het aantal linieschepen zal daarbij van 25 op 36 worden gebracht en ook het aantal grote en kleine kruisers zal danig worden uitgebreid. Volgens de memorie van toelichting bij het wetsontwerp moet de uitbreiding over zestien jaar - dus in 1916 - zijn verwezenlijkt en brengt zij een jaarlijkse kostenstijging van 11 miljoen mark met zich. Deze middelen zullen niet door belastingen maar door leningen op de kapitaalmarkt worden verschaft. Het plan is opgesteld door Alfred von Tirpitz, die sinds drie jaar staatssecretaris in het Reichsmarineamt is en al geruime tijd heeft aangedrongen op uitbreiding van de marine. In marinekringen is al herhaaldelijk te horen geweest dat Duitsland een maritieme sterkte dient op te bouwen die voldoende indruk maakt op Groot-Brittannië om dat land van onverhoedse aanvallen af te houden. Von Tirpitz zelf geldt als de strateeg achter deze ‘Risikogedanke’. Anderzijds wordt in Britse marinekringen al sinds een decennium informeel een zogenaamde ‘two-power-standard’ gehanteerd. Dat wil zeggen dat de Britse marine steeds ten minste zo sterk moet zijn als de gezamenlijke marine van twee willekeurige andere landen. Tijl Uilenspiegel in première BRUSSEL, 18 januari - De hele Muntschouwburg in Brussel was uitverkocht voor de première van Jan Blockx' Tijl Uilenspiegel. De tekstschrijvers Cain en Solvay hebben niet getrouw de succesroman van Charles de Coster gevolgd. Uit de opvoering van dit nieuwe lyrische drama in drie bedrijven blijkt Blockx in de eerste plaats een begenadigd melodist te zijn. Zijn werk is modern, maar niet wagneriaans. De tenor Imbart vertolkte de rol van Tijl, de sopraan Ganne die van Nele. Na het eerste bedrijf moest het doek drie keer op, na het slot werd de auteur zelf op het toneel geroepen. {==8==} {>>pagina-aanduiding<<} 1900 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 3. In Oostenrijk-Hongarije slaat de stakingsbeweging om loonsverhoging en een achturige werkdag over naar Wenen en Boedapest; ook in Aken en Brussel wordt hierom gestaakt. 6. President McKinley belast senator W.H. Taft met de leiding van de bestuurscommissie voor de Filippijnen. 6. De Amerikaanse Senaat ratificeert het protocol van de Haagse Vredesconferentie (1899) dat voorziet in de oprichting van een internationaal Permanent Hof van Arbitrage. 7. Het verdrag tussen Spanje en de VS wordt door de Senaat geratificeerd. → 13. De Duitse Rijksdag ratificeert de in 1899 gesloten Tonga- en Samoa-verdragen. Engeland stemt toe in een verdeling van de Samoa's tussen de VS en Duitsland; Duitsland laat zijn aanspraken op de Tonga-archipel, de zuidelijke Salomons- en de Shortlandseilanden schieten. 16. De Britse generaal French trekt Kimberley binnen. 25. Het onderzoeksschip Hr. Ms. Siboga keert na een diepzeeverkenningstocht in de Oostindische archipel onder leiding van prof. Max Weber, terug in Nederland. 27. Na een beleg van 9 dagen geeft de Boerengeneraal Cronjé zich met 3700 man over te Paardenberg (Oranje Vrystaat). Generaal Botha besluit zich terug te trekken uit Natal. → {== afbeelding Op 27 februari, na een beleg van negen dagen, geeft Boerengeneraal Cronjé zich met 3700 man over aan generaal Lord Roberts. Cronjé (rechts) wordt door kapitein Watenmeyer van de Cape Town Highlanders naar de besprekingen tot overgave in Paardenberg (Oranje Vrystaat) gebracht. ==} {>>afbeelding<<} 28. Het Britse expeditieleger onder generaal Redvers Buller slaagt erin Ladysmith (Natal) te ontzetten, dat al sinds oktober 1899 door de Boeren werd bezet. 28. De Russische minister van Buitenlandse Zaken, graaf Moeravjov, stelt de Franse en Duitse regering voor de Britse regering onder druk te zetten om de Boerenoorlog te beëindigen. Zonder succes overigens: Berlijn verwerpt het voorstel en Parijs ziet voordeel in de Britse preoccupatie met Zuid-Afrika om zijn eigen belangen in Noord-Afrika (Marokko) veilig te stellen. Geboren: 5. Adlai Stevenson († 14-7-1965) Amerikaans politicus en diplomaat VS aanvaarden vredesverdrag met Spanje WASHINGTON, 7 februari - De Amerikaanse Senaat heeft met 57 tegen 27 stemmen - één meer dan de benodigde tweederde meerderheid - besloten het in Parijs ondertekende vredesverdrag met Spanje te ratificeren. De uitslag van de stemming markeert de belangrijkste en meest betekenende wending die er ooit in de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten is geweest: Amerika schaart zich nu in feite aan de kant van de landen in de Oude Wereld die koloniën bezitten. De stemming in de Senaat betekent ook dat de voorstanders van een politiek die meer op de buitenwereld is gericht, zich expansionistischer opstelt en de ‘lotsbeschikking’, de ‘missie’ van Amerika in de wereld wil verwezenlijken, de overwinning hebben behaald op degenen die de nadruk leggen op de morele inhoud van de Amerikaanse revolutie, isolationistisch denken, en vinden dat Amerika Amerika moet blijven. Tot enkele dagen vóór het debat in de Senaat, dat is begonnen op 5 februari, werd het nog vrijwel uitgesloten geacht dat de ratificatie erdoor zou komen. Op 4 februari kwam echter het bericht dat de Amerikaanse troepen op de Filippijnen - die de Spaanse koloniale bezetters hadden verdreven - waren aangevallen door volgelingen van guerrillaleider Aguinaldo. Er waren Amerikaanse slachtoffers gevallen. De nationalistische sfeer die daardoor ontstond deed een aantal senatoren van mening veranderen. 1900 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. De westerse mogendheden dringen er bij de Chinese regering opnieuw op aan om de geheime genootschappen te ontbinden. 9. Op de derde RAI-tentoonstelling in Amsterdam exposeert de firma Spijker een revolutionaire automobiel. → 10. In België wordt de Wet op de arbeidsovereenkomst goedgekeurd. → 10. Engeland tekent een verdrag met Oeganda; een Britse commissaris zal voortaan de Oegandese regering terzijde staan. 13. President Kruger verklaart dat Oranje Vrystaat ondergeschikt is aan de Zuidafrikaanse republiek. 14. De Nederlandse botanicus Hugo de Vries brengt de erfelijkheidswetten van Mendel opnieuw onder de aandacht. → 14. De Russische pogingen om de Zuidkoreaanse marinehaven Masampo in handen te krijgen, leiden tot hevige protesten van de Japanse regering. 20. Koningin Wilhelmina vraagt de Duitse keizer te interveniëren in Zuid-Afrika ten gunste van de Boeren. → 23. Sir Arthur John Evans begint de opgravingswerkzaamheden te Knossos (Kreta); niet lang erna meldt hij spectaculaire vondsten uit de Minoïsche cultuur (16de eeuw v.C.). Geboren: 2. Kurt Weill († 3-4-1950) Duits componist 7. Albert Carel Willink († 19-10-1983) Nederlands magisch-realistisch schilder 19. Frédéric Joliot-Curie († 14-8-1958) Frans kernfysicus 23. Erich Fromm († 18-3-1980) Amerikaans psycholoog en cultuurfilosoof van Duitse origine Gestorven: 6. Carl Bechstein (1-6-1826) Duits pianobouwer en -fabrikant 6. Gottlieb Daimler (17-3-1834) Duits auto-ontwerper en - fabrikant; uitvinder van de twee- en viertaktmotor 27. Pieter Jacobus Joubert (20-1-1831) Zuidafrikaans generaal; opperbevelhebber in Transvaal en Oranje Vrystaat {== afbeelding Dr. Hugo de Vries. ==} {>>afbeelding<<} Erfelijkheidsleer wordt herontdekt AMSTERDAM, 14 maart -De Nederlander dr. Hugo de Vries heeft de erfelijkheidswetten van Mendel opnieuw onder de aandacht gebracht. Onafhankelijk van hem kwamen K.E. Correns en E. Tschermak tot dezelfde bevindingen. De Wetten die de Oostenrijker Johann Mendel in 1866 publiceerde, zijn lange tijd door de wetenschappelijke wereld genegeerd. De Vries' kruisingsproeven hebben daar een eind aan gemaakt. Mendel, die als monnik in een klooster te Brno de naam Gregor aannam, experimenteerde met erwteplanten en kwam tot de conclusie dat erfelijke eigenschappen niet zo maar ‘gemengd’ in het nageslacht terechtkomen. Hij ontdekte dat twee regulatoren een rol moesten spelen: één van de vader en één van de moeder. Een van die regulatoren is van doorslaggevende invloed en wordt dominant genoemd, de andere recessief. De recessieve regulator kan zich alleen doen gelden wanneer de vader én de moeder er zo een inbrengen. Dat verklaart dat gemiddeld drie van de vier nakomelingen de dominante eigenschap vertonen. Het begrip ‘regulator’ wordt later door het woord ‘gen’ vervangen. Wet doorbreekt gezinsstructuur BRUSSEL, 10 maart - Vandaag werd (door het kabinet-De Smet de Naeyer) de Wet op de arbeidsovereenkomst die in 1898 is ingediend, goedgekeurd. Voor het eerst is de absolute autoriteit van de man in het huishouden wettelijk aangetast. De gehuwde vrouw wordt door deze wet gemachtigd haar eigen loon te verdienen zonder enige toestemming van haar man. Daarbij wordt wel vermeld dat de verdiensten het bedrag van Bfr 3000 per jaar niet mogen overschrijden. Net zoals in de wet van 10 februari dit jaar, die de gehuwde vrouw toestaat deposito's te plaatsen en op te nemen bij een spaarkas, is de clausule toegevoegd dat dit geld moet worden aangewend voor huishoudelijke behoeften. {==9==} {>>pagina-aanduiding<<} Spijker toont revolutionaire automobiel AMSTERDAM, 9 maart - Vandaag is in het Paleis voor Volksvlijt de derde RAI-tentoonstelling geopend. Pronkstuk van de expositie is een automobiel van de firma Spijker. Dit technische hoogstandje is uitgerust met een luchtgekoelde twee-cilindermotor en een elektrische accu-ontsteking. Volgens de gebroeders Spijker kan met deze nieuwe automobiel een afstand van veertig kilometer in één uur worden afgelegd! De gebroeders Spijker hebben zoveel succes met hun produkten dat zij noodgedwongen naar een ander fabriekspand omzien. Er wordt hard gewerkt aan een geheel nieuw complex dat ver buiten de bebouwde kom, aan de Amsteldijk, zal verrijzen. In Amerika zijn talloze machines besteld, zodat de nieuwe fabriek, die NV Trompenburg zal gaan heten, tot de modernste in Europa zal behoren. De firma, waarvan het pronkstuk nog steeds de koninklijke Gouden Koets is, ondervindt ook grote belangstelling vanuit het Verenigd Koninkrijk. Omdat de ‘ij’ aan de andere kant van de Noordzee een onuitspreekbare letter is, overweegt men de firmanaam te veranderen in Spyker. Vredesinitiatief Koningin inzake Boerenoorlog DEN HAAG, 20 maart - Koningin Wilhelmina heeft, buiten medeweten van het kabinet, in een persoonlijke brief keizer Wilhelm II van Duitsland gevraagd het initiatief te nemen tot een gemeenschappelijke bemiddeling tussen Groot-Brittannië en de Zuidafrikaanse Boerenrepublieken Oranje Vrystaat en Transvaal. De Duitse regering heeft negen dagen geleden, bij monde van haar consul in Pretoria, laten weten mee te willen werken aan bemiddeling in de Boerenoorlog, indien beide strijdende partijen dat wensen. De Britse premier en minister van Buitenlandse Zaken, Lord Salisbury, heeft echter de laatste dagen herhaaldelijk laten weten, dat zijn regering niet bereid is te praten over onafhankelijkheid van de oorlogvoerende Boerenrepublieken. Deze laatste stellen die onafhankelijkheid juist als voorwaarde voor onderhandelingen. Nu de Duitse regering, naar aanleiding van deze patstelling, bekend heeft gemaakt af te zien van bemiddelingspogingen, lijkt het persoonlijke initiatief van koningin Wilhelmina weinig kansrijk. 1900 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. In Amsterdam verschijnt het eerste nummer van het dagblad Het Volk, spreekbuis van de SDAP, met P.J. Troelstra als hoofdredacteur. → 4. In Brussel wordt een moordaanslag gepleegd op de Prince of Wales, de latere koning Edward VII. De prins komt met de schrik vrij. 5. De Belgische regering maakt kredieten vrij om Kongo te exploiteren. 9. Bij Kroonstad (Oranje Vrystaat) behalen de Boeren een overwinning op de Engelsen. 10. In Napels komen de eerste afgezanten der Boerenrepublieken aan; het begin van een diplomatiek offensief om steun te verwerven in de strijd tegen de Engelsen. 11. In Elisabeth, New Jersey (VS), loopt de eerste bruikbare duikboot van stapel, de naar de ontwerper genoemde USS J.P. Holland. 12. De westerse mogendheden stellen een ultimatum aan China. → 15. Op feestelijke wijze opent de Franse president Loubet te Parijs de vijfde wereldtentoonstelling. Namens de regering spreekt Millerand, de eerste socialist in een westerse regering (op persoonlijke titel) en daarom een discutabele figuur in de socialistische beweging. 24. In Londen sticht Arthur Pearson de goedkope massakrant Daily Express, als concurrent van de om haar snelle nieuws rond de Boerenoorlog razend populaire Daily Mail. 24. In Wenen komt het tot ongeregeldheden als de politie ingrijpt bij een massale socialistische demonstratie. 27. In Frankrijk wordt een republikeins blok pro-Dreyfus gevormd. → 29. Op de Parijse wereldtentoonstelling, waar alle records van bezoekersaantallen worden gebroken, bezwijkt een brug. Negen mensen overlijden aan hun verwondingen. 30. Hawaii wordt door de VS geannexeerd. Geboren: 25. Wolfgang Pauli († 15-12-1958) Amerikaans fysicus van Zwitserse origine {== afbeelding Redactie van Het Volk. In het midden hoofdredacteur mr. P.J. Troelstra. ==} {>>afbeelding<<} Eerste editie ‘Het Volk’ AMSTERDAM, 1 april - Vandaag is het eerste nummer verschenen van Het Volk, landelijk dagblad van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij. Hoofdredacteur is het SDAP-kamerlid mr. P.J. Troelstra. Vorig jaar werd op het SDAP-congres in Leeuwarden op initiatief van de toneelschrijver Herman Heijermans een commissie ingesteld, die de uitgave van een landelijk SDAP-dagblad moest voorbereiden. Het congres achtte het noodzakelijk de berichtgeving van en voor de SDAP, die tot nu toe versnipperd was in talloze lokale en regionale blaadjes, te centraliseren. Westerse eisen aan China PEKING, 12 april - De ambassadeurs van Rusland, Engeland, Frankrijk en Duitsland hebben de Chinese regering een ultimatum gesteld. Binnen twee maanden moet de Chinese regering een einde maken aan uitbarstingen van geweld jegens buitenlanders die, naar verluidt, in Noord-China reeds het leven aan enkele tientallen buitenlandse burgers en enkele honderden Chinese christenen hebben gekost. De geweldpleging is een gevolg van de volksopstanden die zich sinds 1898 in Noord-China afspelen. De rebellie volgde op de overstroming van de Gele Rivier en een grote hongersnood in de provincie Shandong. In het begin was de beweging zowel tegen buitenlanders gericht als tegen de heersende Qing-dynastie. Vorig jaar zijn de anti-Qing-rebellen door de keizerlijke legers verslagen. De overgebleven rebellen, wier naam in het Chinees letterlijk luidt ‘het Verbond voor Rechtvaardigheid en Vrede’, maar die door de buitenlanders ‘de Boksers’ worden genoemd, hebben een verbond met de anti-westers gezinde leden van het keizerlijk hof gesloten en hanteren nu de leuze ‘Steun de Qing-dynastie, vernietig de buitenlanders’. Volgens betrouwbare bronnen in Peking geeft de keizerin nu in het geheim steun aan de rebellen. Jaurès vormt pro-Dreyfusblok PARIJS, 27 april - In Frankrijk is onder aanvoering van de socialist Jean Jaurès en de republikein Georges Clemenceau een ‘bloc républicain’ opgericht als tegenhanger van de rechtse ‘Ligue de la patrie française’ onder leiding van de rechtse ideoloog Maurice Barrès. Het republikeinse blok komt rechtstreeks voort uit de ‘Ligue des droits de l'homme’ (Liga voor de mensenrechten), die twee jaar geleden werd opgericht naar aanleiding van het smaadproces tegen de schrijver Emile Zola. Zola werd tot een jaar gevangenisstraf veroordeeld voor zijn artikel ‘J'accuse’, dat op 13 januari 1898 werd gepubliceerd op de voorpagina van het Parijse dagblad L'Aurore. Daarin beschuldigde Zola de Franse regering en vooral ook de legerleiding van lafheid en antisemitisme in de zaak-Dreyfus. Alfred Dreyfus, nu 40 jaar oud, werd in december 1894 als kapitein bij de generale staf veroordeeld tot levenslange dwangarbeid op het Duivelseiland wegens spionage voor het Duitse keizerrijk. De zaak leidde tot heftige polemieken tussen links en rechts, waarbij de tegenstanders van Dreyfus een ongekend heftig antisemitisme ten aanzien van de joodse legerkapitein aan den dag legden. De zaak tegen Dreyfus werd heropend en vorig jaar september verklaarde een krijgsraad in Rennes de kapitein weliswaar schuldig aan spionage, maar stelde hem in vrijheid op grond van ‘verzachtende omstandigheden’. Het republikeinse blok eist volledige rehabilitatie van Dreyfus en bestraffing van degenen, die het proces hebben vervalst. {==10==} {>>pagina-aanduiding<<} 1900 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Het Antilliaanse eiland Puerto Rico, dat als gevolg van de Spaans-Amerikaanse oorlog sinds 1898 door de VS wordt bestuurd, krijgt een burgerregering. Dit is de consequentie van het aannemen door het Congres van de Foraker Act. 4. Het staatsbezoek van keizer Wilhelm II aan Wenen beklemtoont de Duits-Oostenrijkse vriendschap. 10. In België wordt de eerste Pensioenwet goedgekeurd. → 10. Bij Koninklijk Besluit is bepaald dat de Koninklijke Muziekschool te 's-Gravenhage, die in 1901 75 jaar bestaat, voortaan ‘Koninklijk Conservatorium voor Muziek’ genoemd zal worden. 12. De Duitse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken geeft machtiging om de diplomatieke besprekingen te beginnen betreffende een mogelijk huwelijk van koningin Wilhelmina met prins Frederik van Pruisen. 19. Groot-Brittannië annexeert de Polynesische Tonga-archipel. 20. De IIde Olympische Zomerspelen worden geopend in Parijs. 27. Bij de eerste Belgische verkiezingen volgens algemeen meervoudig mannenkiesrecht bij evenredige vertegenwoordiging winnen de liberalen ten koste van de katholieken, die echter nog hun meerderheid behouden. Voor het eerst hebben alle arbeiders kiesrecht, maar de stemmen van rijke(re) burgers tellen twee- of driemaal zo zwaar. → 31. De Britten veroveren Johannesburg. Het Boerenleger onder Botha trekt zich terug naar Pretoria, dat door president Kruger al twee dagen eerder is verlaten. 31. Onder buitenlandse druk verbiedt de Chinese regering het geheime genootschap der ‘Boksers’. Uitingen van vreemdelingenhaat nemen in China nog steeds toe. Geboren: 1. Ignazio Silone († 22-8-1978) Italiaans schrijver Gestorven: 1. Mihály von Munkácsy (ps. van Michael von Lieb) (20-2-1844) Hongaars genreschilder Kamer keurt eerste pensioenwet goed BRUSSEL, 10 mei - De eerste Pensioenwet die de Kamer net voor de verkiezingen heeft goedgekeurd, voorziet in een premie van de staat ten voordele van de aangeslotenen bij een erkende mutualiteit en in een jaarlijkse tegemoetkoming aan elk lid dat aan de mutualiteit een minimumbijdrage heeft gestort. Ofschoon we hier nog ver verwijderd zijn van een echte sociale verzekering - de toelagen zijn eerder symbolisch en de pensioenverzekering is niet verplicht - zijn we reeds dicht bij de ‘liberté subsidiée’. Dit betekent een rechtstreekse tussenkomst van de staat ten voordele van de minstbedeelden. De linkerzijde had zich na amendementen om het systeem verplicht te maken van stemming onthouden omdat naar haar mening alles te vlug was gegaan. Veel christen-democraten wilden wel een verplichte verzekering maar vonden een onvolledige vooruitgang beter dan helemaal geen verandering. Deze wet zou het mutualiteitswezen in de toekomst sterk bevorderen. Meerderheid van katholieken houdt stand in Kamer BRUSSEL, 27 mei - De eerste verkiezingen volgens het algemeen meervoudig stemrecht bij evenredige vertegenwoordiging hebben de katholieke meerderheid in het parlement niet in het gedrang gebracht. Voor het eerst sinds de invoering van het algemeen meervoudig stemrecht (1894) werd, bij de toewijzing van de parlementszetels, het meerderheidsstelsel vervangen door de evenredige vertegenwoordiging. Aangezien dit laatste systeem gunstiger uitvalt voor kleinere partijen, werd in katholieke kringen gevreesd dat de katholieke meerderheid in de Kamer wel eens in het gedrang zou kunnen komen. Die vrees is ongegrond gebleken. Weliswaar heeft de katholieke partij in de Kamer 26 zetels verloren, toch behoudt ze nog een meerderheid van 20 zetels. Met 48% van het electoraat bezetten de katholieken 57% van de volksvertegenwoordiging. De katholieke achteruitgang versterkt wel de positie van de christen-democratische fractie in de partij. De liberale partij heeft de grootste winst geboekt en gaat van 12 naar 33 kamerzetels, één meer dan de socialisten, die een zetelwinst van 4 lieten noteren. De Daensisten behouden hun ene zetel. Hoe het ook zij, het zittende homogeen-katholieke kabinet van Paul de Smet de Naeyer kan rustig verder regeren (tot 1907). 1900 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 5. De hoofdstad van Transvaal, Pretoria, wordt door het Britse expeditieleger onder commando van generaal Redvers Buller ingenomen. 12. De Duitse Rijksdag keurt de tweede Vlootwet goed, die voorziet in de bouw van 38 oorlogsschepen in de komende 20 jaar. → 13. De Bokseropstand breekt uit. Opstandelingen grendelen de diplomatieke wijk van Peking van de buitenwereld af. → 14. Het Elbe-Travekanaal wordt door keizer Wilhelm II in gebruik gesteld. 17. Voor de Bretonse kust, bij Brest, beginnen vlootoefeningen waaraan de Duitse, de Russische en de Spaanse marine meedoen. 18. De Italiaanse minister-president en minister van Buitenlandse Zaken, generaal Luigi Pelloux, dient bij de koning zijn ontslag in, na hevige conflicten met de socialistische en radicale partijen. 19. De Republikeinse Conventie te Philadelphia kiest president McKinley als presidentskandidaat, met Theodore Roosevelt als kandidaat voor het vice-presidentschap. → 20. In Peking wordt de Duitse ambassadeur, Klemens Freiherr von Ketteler (1853), op straat vermoord. Het bericht slaat in Duitsland in als een bom. 21. De vandaag overleden Russische minister van Buitenlandse Zaken, Michael graaf Moeravjov, wordt opgevolgd door Vladimir graaf Lamsdorff. 24. In Amsterdam fuseert de Socialistenbond met de SDAP. Geboren: 7. Jan Engelman († 19-3-1972) Nederlands lyrisch dichter, kunstcriticus en (toneel-) vertaler 17. Martin Bormann († 2-5-1945) plaatsvervanger van Hitler en partijleider der NSDAP in het Derde Rijk 25. Louis Mountbatten († 27-8-1979) Engels admiraal; opperbevelhebber der geallieerden in Zuidoost-Azië in 1945 en laatste onderkoning van Brits Indië Gestorven: 5. Stephen Crane (1-11-1871) Amerikaans naturalistisch schrijver Duitse Rijksdag neemt nieuwe Vlootwet aan BERLIJN, 12 juni - De Duitse Rijksdag heeft vandaag de zogenaamde tweede Vlootwet aangenomen. Het ontwerp dat in januari was ingediend voorziet op den duur in een verdubbeling van de bestaande vloot. Het wetsontwerp werd met 201 stemmen vóór en 103 tegen in derde en laatste lezing goedgekeurd. Tegen stemden de socialisten. In het debat dat aan de stemming voorafging, is het tot een scherpe woordentwist tussen regeringsgezinde partijen en de socialisten gekomen. De socialistenleider August Bebel zei dat enkele ijzersmelterijen en de firma Krupp samen ten minste DM 130 miljoen zouden verdienen aan de bouw van nieuwe pantserschepen. Zijn partijgenoot Karl Liebknecht constateerde schamper dat er geen geld was voor scholen en ziekenhuizen, maar dat er wel DM 500 miljoen voor een vloot ‘in het water wordt gegooid’. De doorgaans zwijgzame rijkskanselier, prins Hohenlohe, reageerde woedend op deze kritiek. Hij riep het enthousiasme in herinnering dat al in 1848 had bestaan voor een Duitse vloot als symbool van gezamenlijke Duitse belangen behartiging op de zeeën en zei verder: ‘De vloot is er niet alleen ter bescherming van Duitse schepen maar ook om ons bestaan als een over de hele wereld handel drijvende mogendheid te verzekeren’. De rijkskanselier kreeg ruime steun uit het parlement. Al jaren zijn industriëlen actief om de vloot uit te breiden. Ook conservatieve liberalen en hun persorganen steunden het idee. Intensieve propaganda is ook gevoerd door de sinds twee jaar bestaande Flottenverein, waarin marinetop, invloedrijke Pruisische Junker en vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven en de nationalistische Alldeutscher Verband actief zijn geweest en de stemming ten gunste van de nu aangenomen tweede Vlootwet hebben beïnvloed. {== afbeelding Aanplakbiljet van de Flottenverein die de afgelopen jaren heeft geijverd voor de uitbreiding van de vloot. ==} {>>afbeelding<<} {==11==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Japanse barricade in het concessiegebied van de Chinese stad Tièn-tsin. ==} {>>afbeelding<<} Bokseropstand uitgebroken in China PEKING/TIÈN-TSIN, 13 juni - Buitenlandse gemeenschappen in Peking en Tièn-tsin worden belegerd door Bokser-opstandelingen. In de buurt van Tièn-tsin zijn strijdmachten van buitenlandse mogendheden aan land gegaan. Naar verluidt zou de ontzetting van Tièn-tsin binnen een dag een feit kunnen zijn. In Peking heeft de Chinese regering de oorlog verklaard aan de expeditielegers. Enkele eenheden van het reguliere Chinese leger schijnen bij de belegering van de buitenlandse legaties in Peking nu een actieve rol te spelen. Uit heel Noord-China komen berichten over moordpartijen op buitenlandse missionarissen. Grote aantallen Chinese christenen worden eveneens gedood. In het zuiden van China schijnen lokale autoriteiten daarentegen de keizerlijke oorlogsverklaring volstrekt te negeren. Volgens de laatste berichten uit Peking voeren de buitenlanders een verbeten strijd om hun leven. De verbindingen met Peking en de buitenwereld zijn nu echter verbroken. Algemeen wordt gevreesd dat de expeditielegers niet op tijd Peking kunnen bereiken om de buitenlandse gemeenschap aldaar voor een bloedbad te behoeden. Roosevelt ‘running mate’ van McKinley {== afbeelding William McKinley (links) en Theodore Roosevelt. ==} {>>afbeelding<<} WASHINGTON, 19 juni - Op de Conventie van de Republikeinse partij was de keuze van een kandidaat voor het presidentschap geen punt. De zittende president, William McKinley, een aimabele, vaderlijke figuur, die zich door een politiek van machtsvertoon en als gevolg van de aantrekkende economie grote populariteit onder de bevolking heeft verworven, is zonder discussie benoemd tot kandidaat. Moeilijker was de keuze van een ‘running mate’. Tegen de zin van de dictatorial partijbaas Marcus Hanna werd de impulsieve Theodore Roosevelt, gouverneur van de staat New York, naar voren geschoven als kandidaat voor het vice-presidentschap. Na aanvankelijke aarzeling - de post naast de belangrijkste man van Amerika staat immers bekend als een dood spoor - heeft de nog slechts 41 jaar oude Roosevelt het eervolle aanbod aanvaard. Bij de Democraten krijgt William Jennings Bryan van de liberale vleugel van Westelijken opnieuw de kandidatuur, met Stevenson als running mate. 1900 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. Na een mislukte poging twee dagen eerder weet graaf Ferdinand von Zeppelin met zijn door hem ontworpen luchtschip bij Manzell aan het Bodenmeer 20 minuten in de lucht te blijven. → 5. In de Eerste Kamer wordt met ruime meerderheid het ontwerp van de Leerplichtwet aangenomen. → 9. Het Britse parlement neemt de Commonwealth of Australia Act aan: per 1 januari 1901 wordt Australië bondsstaat binnen het Gemenebest. 11. De Boerengeneraal Christiaan de Wet weet met zijn leger aan de Britten te ontsnappen en begint een guerrilla-oorlog. 14. In Parijs worden de tweede moderne Olympische Spelen geopend. → 14. Een internationaal expeditieleger neemt Tièn-tsin in; de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hay bevestigt nog eens dat de VS onbelemmerde handel met China voorstaan (‘open-deur-politiek’). 20. De Rotterdamse havenstaking, die op 2 juli was uitgeroepen wordt officieel beëindigd. → 24. Te Toeo-tsjeng wordt de Nederlandse bisschop-missionaris F.H. Hamer door de Bokseropstandelingen vermoord. → 27. Keizer Wilhelm II doet de Duitse troepen, die als versterking naar China worden gestuurd, in Bremerhaven uitgeleide, en roept hen op even meedogenloos als eens de Hunnen tegen de Germanen op te treden (de zogenaamde ‘Hunnenrede’). → 29. Te Monza komt de Italiaanse koning Umberto I (geboren 14-3-1844 en koning vanaf 1878) door een aanslag om het leven. De dodelijke kogels werden afgevuurd door de Amerikaanse anarchist van Italiaanse origine Gaetano Bresci. → Geboren: 4. Louis Daniel (‘Satchmo’) Armstrong († 6-7-1971) Amerikaans jazzcomponist, - trompettist en -zanger 29. Eyvind Johnson († 25-8-1976) Zweeds schrijver, Nobelprijs 1974 Von Zeppelin test eerste luchtschip {== afbeelding De ‘Deutsche Luftschiffahrts-Aktien-Gesellschaft’ werft passagiers. ==} {>>afbeelding<<} FRIEDRICHSHAFEN, 2 juli - Vanuit een drijvende hangar op het Bodenmeer heeft het eerste luchtschip van graaf Ferdinand von Zeppelin een vlucht van ongeveer 20 minuten gemaakt. De LZ-1 had, naast von Zeppelin zelf, vier bemanningsleden aan boord. Von Zeppelin maakte zijn eerste plannen voor luchtschepen in 1874. Dertig mensen zijn een jaar lang in de weer geweest met de bouw van de aluminium constructie waarin 17 waterstoftanks een plaats hebben gekregen. Dit luchtschip is het eerste in een serie van succesvolle modellen. Op 19 oktober vliegt de LZ-6 als eerste rond de Eiffeltoren, de LZ-56 boekt een snelheidsrecord door 6725 km in 98 uur af te leggen en de LZ-127 onderhoudt een transatlantische passagiersvlucht, lang voordat vliegtuigen daartoe in staat zijn. De laatste kan 24 passagiers vervoeren, meet 230 meter en heeft een kruissnelheid van 110 km/uur. De LZ-127 onderhoudt een dienst op Zuid-Amerika. Nederlander gedood tijdens Bokseropstand PEKING, 24 juli - De Nijmegenaar Ferdinand Hamer, bisschoppelijk bestuurder van Zuidwest-Mongolië in China, is vandaag gemarteld en ter dood gebracht. Hij is de bekendste van de missionarissen en zendelingen die het leven lieten als slachtoffers van de Bokseropstand. In de Bokseropstand hebben naar schatting 25 000 christenen het leven verloren. {==12==} {>>pagina-aanduiding<<} Wilhelm II agressief in ‘Hunnenrede’ BREMERHAVEN, 27 juli - De Duitse keizer Wilhelm II heeft vandaag in de Noordduitse havenstad Bremerhaven een felle aanval gericht op China. De keizer reageerde hiermee op het nieuws van de moord in Peking op de Duitse ambassadeur aldaar, baron von Ketteler. Tegenover Duitse vrijwilligers, die op het ogenblik in Bremerhaven inschepen om in China te gaan strijden, zei Wilhelm onder meer: ‘als U Uw vijand ontmoet, dan moet U hem verpletteren. Geen onderdak zal worden verschaft, geen gevangenen zullen worden gemaakt’. En hij voegde eraan toe: ‘Net als de Hunnen, duizend jaar geleden, onder leiding van Etzel (Attila) een faam verwierven waardoor zij nog altijd in de historische traditie voortleven, moge zo de naam van Duitsland op eenzelfde manier bekend worden in China, zodat geen Chinees het ooit nog zal wagen om op een Duitser neer te zien’. De Duitse soldaten in Bremerhaven reageerden enthousiast op deze furieuze woorden van hun keizer. In linkse kringen in Duitsland is daarentegen met afschuw gereageerd op wat daar {== afbeelding Keizer Wilhelm II spreekt zijn troepen toe in Bremerhaven. ==} {>>afbeelding<<} wordt genoemd, de agressieve toon van de keizerlijke speech. Ook in andere hoofdsteden in Europa is sprake van opwinding en verontwaardiging over wat kortweg wel als de ‘Hunnenrede’ wordt aangeduid. Enerzijds wordt gewezen op de alom bekende mateloosheid van Wilhelm II wanneer deze spreekt, waarbij al zijn woorden niet op een goudschaaltje hoeven te worden gewogen en de keizer zich wel vaker pleegt te laten gaan zonder dat dit in de politieke en diplomatieke praktijk gevolgen heeft, maar anderzijds meent men dat de woorden van de keizer ditmaal samengaan met een vastberadenheid om in China een prominente rol te spelen. Onlangs nog heeft de keizer bij het uitbreken van de ongeregeldheden in Peking gezegd dat de Duitse vlag ‘op de muren van Peking dient te hangen’ naast die van de andere Europese mogendheden. Deze woorden maken een schikking met China zonder bezetting van Peking bijzonder moeilijk. Eind juni al heeft Duitsland vanuit zijn steunpunt Takoe een kleine legereenheid ontscheept. Een expeditiemacht van 10 bataljons en twee Oostaziatische brigades, aangevuld met vlooteenheden, is inmiddels gevolgd. In regeringskringen in Berlijn wordt intussen luid gesproken over de mogelijke oprichting van een speciaal koloniaal leger. Tegen deze achtergrond wordt aan de woorden van keizer Wilhelm II meer betekenis toegekend dan slechts die van een verbale ontsporing in de ban van het nieuws van de moord op baron von Ketteler. Koning Umberto vermoord MONZA, 29 juli - De Italiaanse koning Umberto I is in Monza vermoord door de anarchist Gaetano Bresci. Bresci, die eerder was geëmigreerd naar de Verenigde Staten, is speciaal voor de aanslag teruggekeerd uit zijn woonplaats Paterson, New Jersey. Hij verklaart dat de moord op Umberto een wraakneming is voor de onderscheiding die deze heeft verleend aan generaal Fiorenzo Bava-Beccaris, de man die twee jaar geleden met zeer harde hand de sociale onlusten in Milaan heeft onderdrukt. Hierbij werden ongeveer honderd mensen gedood. De moordaanslag op de 56-jarige koning {== afbeelding Koning Umberto is dodelijk gewond, terwijl de dader wordt overmeesterd. ==} {>>afbeelding<<} komt in een tijd van gewelddadige, sociale onrust en groeiende antimonarchale gevoelens in Italië, ter linkerzijde bij de in opkomst zijnde republikeinen en hun geestverwanten, ter rechterzijde bij conservatieve katholieken die nog wrokken over de inneming van Rome in 1870. Umberto, die in 1878 was aangetreden als koning, heeft zich sterk ingezet voor de verdere eenwording van Italië. Zijn autoritaire interventies in de politiek werden echter fel gekritiseerd. Koning Umberto was een zoon van Victor Emanuel II en aartshertogin Adelheid. Hij nam in 1859 deel aan de oorlog tegen Oostenrijk en stelde zich vervolgens in dienst van de Italiaanse eenheidsbeweging. Na de verovering van Rome in september 1870 aanvaardde hij het opperbevel over de bezetting aldaar. In het eerste jaar van zijn koningschap, op 17 november 1878, werd hij in Napels door de anarchist Passanente, die hem wilde doden, aan de arm gewond. Negen jaar later werd er bij Rome voor de tweede keer een aanslag op zijn leven gepleegd. Umberto was getrouwd met zijn nicht Margaretha Theresia Johanna, een dochter van zijn oom Ferdinand. Het bewind van koning Umberto werd gekenmerkt door het getwist tussen liberalen en radicalen en persoonlijke schandaalaffaires van politici. De grote werkloosheid die veel Italianen emigreren; socialisme en anarchisme kwamen tot bloei. {== afbeelding De Rotterdamse politiepost op de Boompjes is door militairen bezet. ==} {>>afbeelding<<} Havenstaking is ten einde ROTTERDAM, 20 juli - De havenstaking die op 2 juli werd uitgeroepen, is officieel beëindigd. Hoewel de werkgevers op enkele punten aan de eisen van de arbeiders zijn tegemoetgekomen, zijn zij de grote winnaars van dit derde grote arbeidsconflict in de Rotterdamse haven (ook in 1890 en 1896 werd er in de haven actie gevoerd). De Federatie, samenwerkingsverband van een aantal arbeidersverenigingen eiste van de havenwerkgevers een arbeidsdag van 6.00 tot 18.00 uur, dubbele betaling van overwerk en een zondagstoeslag van ƒ 12 (het uurloon bedraagt ƒ 0,25). Een patroonscommissie bood aan: een zondagstoeslag van ƒ 6 per halve dag en 50% overwerktoeslag. Dit laatste ging de Federatie niet ver genoeg, en op 2 juli werd een algemene staking uitgeroepen. Met name de ertswerkers weigerden aanvankelijk hieraan mee te doen, maar zij werden door vrouwen van stakers fysiek gedwongen het werk neer te leggen. De werkgevers (zij ontbonden de patroonscommissie) weigerden met de Federatie te praten. De staking verliep snel, doordat van elders werkwilligen werden ingezet, er geen stakingskassen waren en individuele werkgevers de in eerste instantie toegezegde toeslagen daadwerkelijk uitbetaalden. Toen de Federatie de staking officieel ophief, was ze in feite al beëindigd. {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} Senaat neemt met ruime meerderheid Leerplichtwet aan DEN HAAG, 5 juli - De Eerste Kamer heeft met ruime meerderheid (33 tegen 16 stemmen) het ontwerp van de Leerplichtwet aangenomen. De wet verplicht ouders hun kinderen vanaf uiterlijk zeven jaar voor zes jaar voldoende lager onderwijs te laten volgen. Ouders wier kinderen ongeoorloofd verzuimen, kunnen een boete krijgen van maximaal ƒ 15, bij recidive ƒ 50; bij de tweede of volgende herhaling kan de rechter maximaal zeven dagen hechtenis opleggen. Eind maart van dit jaar kwam het ontwerp (twee jaar eerder ingediend door minister mr. H. Goeman Borgesius van Binnenlandse Zaken) slechts ternauwernood door de Tweede Kamer: 50 tegen 49 stemmen. Indien het paard van de vrij-antirevolutionaire afgevaardigde Schimmelpenninck niet kort tevoren zijn berijder had afgeworpen, zodat deze niet aan de stemmingen kon deelnemen, zouden de stemmen hebben gestaakt, waarmee de Leerplichtwet zou zijn verworpen. Tweede moderne Olympische Spelen in Parijs geopend PARIJS, 14 juli - In de Franse hoofdstad zijn vandaag de Olympische Spelen geopend, de tweede sinds dit klassiek-Griekse sportfestijn zes jaar geleden tot nieuw leven werd gewekt door de Franse pedagoog Pierre baron de Coubertin. De Coubertin poogt met de spelen de verbroedering tussen de volkeren te stimuleren. Daartoe riep hij in 1894 aan de Sorbonne in Parijs het ‘Congres voor het herstel van de Olympische Spelen’ bijeen, waaraan veertien landen deelnamen. Besloten werd een openbare inschrijving te houden voor de herbouw van het marmeren stadion van Pericles in Athene. Dank zij de steun van vrienden en vooral van de rijke Griek Averof slaagde De Coubertin in zijn opzet en de eerste moderne Spelen werden vier jaar geleden georganiseerd op Griekse bodem. Ditmaal neemt de Franse staat een belangrijk deel van de kosten voor zijn rekening: de Spelen in Parijs zijn een spectaculair onderdeel van de grote wereldtentoonstelling, die hier sinds 22 april wordt gehouden. De Spelen werden vanmiddag geopend door de voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité, De Coubertin, in aanwezigheid van de president van de Franse Republiek, Emile Loubet. 1900 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. President McKinley stelt een tweede Filippijnen-commissie in. → 1. De Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond neemt zijn nieuwe, eigen gebouw in Amsterdam in gebruik. → 3. In Parijs wordt de driedaagse conferentie van de in 1889 door de Fransman Fr. Passy en de Engelsman W.R. Cremer opgerichte pacifistische Internationale Unie voor Arbitrage beëindigd. 4. Onder commando van admiraal Edw. Seymour trekt het internationale interventieleger op naar Peking. Opperbevelhebber von Waldersee is nog niet in China gearriveerd. 12. Meer dan 100 000 mensen begeleiden in Berlijn Wilhelm Liebknecht naar zijn laatste rustplaats. Hij was een der vaders van de SPD, en tot zijn dood hoofdredacteur van partijblad Vorwärts. 13. Op het vierde zionistencongres te Londen verklaart Theodor Herzl dat Groot-Brittannië een van de laatste toevluchtsoorden is waar nog geen ingeburgerde jodenhaat bestaat. 14. Peking wordt ingenomen, waarbij de door hun leiders opgeklopte wraakgevoelens van de soldaten van het internationale expeditieleger vrij baan krijgen. Op grote schaal vinden wreedheden en plunderingen plaats. → 14. Als eerste stad van Nederland gaat Amsterdam zijn tramnet elektrificeren. Op één traject is de paardentram al vervangen. 24. In Glasgow wordt het begin van een builenpestepidemie ontdekt. Door het toedienen van serum - hetgeen dan voor het eerst op grote schaal gebeurt - wordt deze epidemie snel bedwongen. 31. Het laatste Boeren-bolwerk, Johannesburg, wordt door de Britten onder aanvoering van generaal Roberts ingenomen. Deze proclameert de annexatie van Transvaal. Geboren: 3. Ernest T. Pyle († 18-4-1945) Engels journalist die bekendheid kreeg als oorlogscorrespondent in de Tweede Wereldoorlog Gestorven: 25. Friedrich Nietzsche (15-10-1844) Duits cultuurcriticus en filosoof Expeditieleger in Peking {== afbeelding Europese troepen tijdens de bevrijding van de gezantschappen in Peking. ==} {>>afbeelding<<} PEKING, 14 augustus - Een internationale legermacht heeft de belegerde gezantschappen in Peking bevrijd. De keizerin van China is, verkleed als boerin, op een ossewagen uit de hoofdstad gevlucht. Volgens berichten hebben 76 buitenlanders bij de belegering van de ‘Wijk der Gezantschappen’ het leven verloren. Vele duizenden opstandelingen werden gedood tijdens de opmars en de belegering van de buitenlandse troepen. Enkele hooggeplaatste Chinese edelen die openlijk de kant van de Bokseropstandelingen hadden gekozen, hebben zich bij de nadering van de expeditielegers van het leven beroofd. Buitenlandse troepen in Peking zijn nu met wraakacties tegen de opstandelingen en hun sympathisanten begonnen. Daarbij vindt op grote schaal moord, plundering en brandstichting plaats. Eigen gebouw diamantarbeiders AMSTERDAM, 1 augustus - De Algemeene Nederlandse Diamantbewerkersbond heeft zijn nieuwe gebouw aan de Plantage Franschelaan, een ontwerp van architect H.P. Berlage, officieel in gebruik genomen. De bouw heeft ruim een jaar geduurd en ongeveer ƒ 80 000 gekost. De financiële positie van de ANDB (de eerste Nederlandse vakbond met een eigen gebouw) heeft niet toegelaten, dat de geplande versieringen werden uitgevoerd. De bouw heeft binnen de ANDB nogal wat wrevel opgewekt. De diamantindustrie verkeert als gevolg van de oorlog in Zuid-Afrika in een crisis en drie- à vierduizend diamantarbeiders zijn werkloos. De ANDB weigert echter werkloosheidsuitkeringen te verstrekken. Waarom wel geld besteden aan een gebouwen niet aan ons, redeneerde een aantal werklozen. ANDB-voorzitter Henri Polak reageerde met: ‘Als de bond werklozen ondersteuning gaat geven, zal de bond snel zijn verdwenen’. Taft moet orde brengen op Filippijnen MANILA, 1 augustus - Een van de ingewikkeldste problemen die zijn ontstaan door de oorlog tegen Spanje, is het vraagstuk aangaande het bestuur over de Filippijnen. Tijdens het Spaanse bewind is daar een sterke opstandige beweging gegroeid, die het er niet mee eens is dat de Verenigde Staten de macht nu maar eenvoudig overnemen van de Spanjaarden. President McKinley sluit direct zelfbestuur voor de Filippino's echter uit en heeft een militair bestuur ingesteld. Nadat hij vorig jaar de eerste Filippijnen-commissie een rapport had laten opstellen over de toestand van de archipel en over de beste manier om die te regeren, begint nu een tweede Filippijnen-commissie, onder voorzitterschap van William Howard Taft, aan haar taak een regeringssysteem voor de Filippijnen te ontwikkelen. De commissie bestaat in totaal uit vijf leden. In de eerste plaats is de commissie een permanent bestuursorgaan, zetelend in de Filippijnse hoofdstad Manila, maar daarnaast moet zij, terwijl op het platteland een ware guerrilla woedt tussen de Filippijnse verzetsstrijders en het Amerikaanse leger, proberen om op plaatselijk niveau, eerst in de dorpen en dan in de provincies, bestuursorganen te creëren. {==14==} {>>pagina-aanduiding<<} 1900 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. Het 25-jarig regeringsjubileum van de Turkse sultan Abdoel Hamid II wordt in Constantinopel feestelijk gevierd en afgesloten met een groots vuurwerk. De desintegratie van het Turkse rijk gaat echter voort. → {== afbeelding Een karikatuur van de reactionaire en tirannieke Turkse sultan Abdoel Hamid II die, met bebloed zwaard en een afgehakt hoofd in de hand, onder een boog van schedels doorrijdt. Het 25-jarige regeringsjubileum van de sultan is begin deze maand in Constantinopel met veel feestelijk vertoon gevierd. ==} {>>afbeelding<<} 2. De telegraafverbinding tussen Duitsland (Borkum) en de VS (New York) wordt in gebruik gesteld. 4. In de Belgische stad Charleroi breekt een staking uit in de glasindustrie (8000 man). 7. In Peking wordt het Bokser-Protocol getekend. → 10. President Kruger vertrekt naar Lourenço Marques; S.W. Burger blijft de honneurs waarnemen. 13. In Melbourne (Australië) vindt de première plaats van een propagandafilm van het Leger des Heils, met als nieuwigheid speciaal voor deze film gecomponeerde muziek. 17. De Amsterdamse diamantbewerkers beëindigen, na een akkoord te hebben bereikt met hun werkgevers, hun staking die op 7 augustus was begonnen. → 21. Op het vierdaagse SPD-congres te Mainz is besloten tot een reorganisatie van de partij en is krachtig stelling genomen tegen de Duitse koloniale politiek. 21. Op het Filippijnse eiland Luzon komt het tot confrontaties tussen Amerikaanse soldaten en guerrilleros. 23. ‘Weltmarschall’ von Waldersee is eindelijk gearriveerd in Tièntsin, en neemt het opperbevel van de internationale strijdkrachten over. (63 000 man, van wie 24 000 Duitsers.) Hij begint met het organiseren van strafexpedities. 27. Het vijfde congres der Socialistische (Tweede) Internationale te Parijs wordt beëindigd. Er is besloten tot de oprichting van een permanent secretariaat te Brussel (onder leiding van Camille Huysmans); ten aanzien van de regeringsverantwoordelijkheid van socialisten (ministerialisme of ‘millerandisme’) wordt verklaard dat dit afkeuring verdient, maar tactisch nodig kan zijn. → Geboren: 6. Julien Green Frans schrijver van Amerikaanse origine Diamantbewerkers weer aan de slag AMSTERDAM, 17 september - De algemene staking van de Amsterdamse diamantbewerkers is ten einde. Werkgevers en arbeiders hebben een akkoord bereikt over het uitbetalen van een ‘boort-toeslag’. Directe aanleiding tot de staking, waartoe de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond op 7 augustus opriep, was de stijging van de prijzen van boort (diamantpoeder), de belangrijkste grondstof van de diamantbewerkers. De ANDB vroeg de werkgevers, verenigd in de Amsterdamsche Juweliersvereeniging, de invoering van nettotarieven, die een minimuminkomen voor de diamantbewerkers zouden garanderen. Tegenvoorstellen van de AJV waren in de ogen van de ANDB-bestuurders volstrekt onvoldoende, en men riep op tot een algemene staking. In diverse sectoren van de diamantindustrie werd overigens, met instemming van de ANDB, door ongeveer 1200 man doorgewerkt. De weerstandskas van de bond was {== afbeelding Vergadering tijdens de boortstaking in het ANDB-gebouw te Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} onvoldoende voor een langdurige staking. Om toch gedurende enige tijd stakingsuitkeringen te kunnen doen werd op het nieuwe bondsgebouw een hypotheek genomen. Na langdurige onderhandelingen bleken de werkgevers uiteindelijk bereid de diamantbewerkers een boorttoeslag te geven, dan wel zelf boort ter beschikking te stellen. Bokser-Protocol getekend PEKING, 7 september - In de Chinese hoofdstad is het zogenaamde Bokser-Protocol getekend door prins Li Hongschang als vertegenwoordiger van de Chinese regering en de gevolmachtigde vertegenwoordigers van 11 buitenlandse mogendheden waaronder Nederland. Het Protocol is voornamelijk een overeenstemming over de bestraffing van verantwoordelijken voor de Bokseropstand en over herstelbetalingen aan buitenlanders. Tien Chinese hoogwaardigheidsbekleders zullen worden geëxecuteerd terwijl honderd anderen op andere wijze zullen worden bestraft. Alle militaire fortificaties tussen Peking en de zeekust zullen worden ontmanteld. Spoorwegposten zullen door buitenlandse troepen bezet worden. Andere bepalingen van de overeenkomst behelzen onder meer een uitbouw en fortificering van de ‘Wijk der Gezantschappen’ in Peking, de afschaffing van toelatingsexamens voor de keizerlijke bureaucratie in 45 steden en formele verontschuldigingen van Chinese zijde jegens de elf buitenlandse mogendheden voor de gebeurtenissen in de afgelopen tijd. {== afbeelding Vier leiders van de Bokseropstand zijn onthoofd door officieren van de Chinese gendarmerie. ==} {>>afbeelding<<} {==15==} {>>pagina-aanduiding<<} Socialistische Internationale bijeen in Parijs {== afbeelding Terwijl de spreker oproept tot eendracht, vliegen achter het podium de deelnemers elkaar in de haren. ==} {>>afbeelding<<} PARIJS, 23 september - De Tweede - of Socialistische - Internationale is vandaag in Parijs begonnen aan zijn jaarlijkse congres. De vertegenwoordigers van de socialistische partijen uit drieëntwintig landen zullen naar verwacht wordt op dit congres een besluit nemen over het stichten van een permanent bureau, dat in Brussel gevestigd wordt. Aan het congres wordt voorgesteld in dit bureau twee leden per land zitting te laten nemen. De Belgische socialist Camille Huysmans zal belast worden met de leiding van dit permanente bureau. Naar men mag aannemen zullen de internationale socialisten in Parijs tevens trachten het geschil bij te leggen, dat is ontstaan door het toetreden van de Franse socialist Millerand vorig jaar tot de Franse regering. Het conflict hierover - een belangrijke vleugel van de Internationale is van mening dat samenwerking met ‘bourgeois’-partijen verwerpelijk is - dreigt diepe verdeeldheid te zaaien in de socialistische gelederen. Naar verluidt zou de Duitse socialistische voorman Karl Kautsky met een compromis op zak lopen: de Internationale zou het principe van regerings-samenwerking verwerpen, maar erkennen dat buitengewone omstandigheden een dergelijke samenwerking met bourgeois-partijen toch noodzakelijk kunnen maken. Tot de internationale socialistische kopstukken die in Parijs bijeen zijn, behoren naast Kautsky ook diens landgenoten Karl Liebknecht en Clara Zetkin, de Fransen Jules Guesde en Jean Jaurès, de Rus Lenin, de Belg Edouard Anseele en de Spanjaard Pablo Iglesias. 1900 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. De Duitse Rijksdag neemt de Ongevallenwet aan, die voorziet in uitkeringen aan door bedrijfsongevallen arbeidsongeschikt geworden arbeid(st)ers. 2. De Belgische kroonprins Albert van Saksen-Coburg treedt in München in het huwelijk met Elisabeth van Beieren. 16. Koningin Wilhelmina kondigt haar verloving aan met de Pruisische legerofficier hertog Heinrich van Mecklenburg-Schwerin. → 16. Bij de ‘Kakhi’-verkiezingen in Groot-Brittannie behouden de liberalen de meerderheid. Lord Salisbury formeert een kabinet, met Lord Lansdowne als minister van Buitenlandse Zaken. → 16. De regeringen in Londen en Berlijn sluiten een verdrag ten aanzien van China's kustgebied en de oevers van de Jang-tse (het zogenaamde Jang-tse-verdrag). Beide staten staan een ‘opendeurpolitiek’ in handelsaangelegenheden voor en zullen zich tegen territoriale eisen van derden verzetten. 17. Rijkskanselier Chlodwig Fürst zu Hohenlohe-Schillingsfürst (79) treedt wegens gezondheidsredenen af en wordt opgevolgd door minister van Buitenlandse Zaken Bernhard graaf von Bülow. 19. De verdreven president Paul Kruger vertrekt naar Europa om de oorlog met diplomatieke middelen voort te zetten. → 20. In Den Haag komt een enthousiaste menigte op de been bij de intocht van het verloofde koninklijk paar. 26. Het Belgisch parlement neemt de Wet op het ouderdomspensioen aan. 28. De Ilde Olympische Zomerspelen in Parijs worden beëindigd. → Geboren: 3. Thomas Wolfe († 15-9-1938) Amerikaans schrijver Heinrich Himmler(† 23-5-1945) nazi-politiechef, hoofd van de Gestapo in het Derde Rijk Gestorven: 20. Charles Dudley Warner (12-9-1829) Amerikaans schrijver Verloving van de Koningin DEN HAAG, 16 oktober - Koningin Wilhelmina (20) heeft haar verloving bekendgemaakt met Heinrich Waldimir Albrecht Ernst hertog van Mecklenburg (24). Het voornemen van het jonge paar werd in een koninklijke boodschap aan beide Kamers van de Staten-Generaal aangekondigd. ‘... Moge deze gebeurtenis, onder Gods zegen, bevorderlijk zijn aan het welzijn van Ons Land en zijne Bezittingen in Oost en West’, voegde de Koningin er in een proclamatie aan het Nederlandse Volk aan toe. Het bericht van de koninklijke verloving is in het hele land met grote blijdschap ontvangen. Het huwelijk zal begin volgend jaar in Den Haag worden ingezegend. Met deze bekendmaking is een eind gekomen aan een stroom van geruchten over mogelijke huwelijkskandidaten. Aanvankelijk verluidde het, dat twee Engelse prinsen goede kansen maakten, later - toen de Nederlands-Engelse betrekkingen als gevolg van de Boerenoorlog onder druk kwamen te staan - werden de namen gehoord van de Duitse prinsen Wilhelm von Wied en Friedrich Wilhelm van Pruisen. Hendrik van Mecklenburg-Schwerin werd opgeleid aan het befaamde Vitzhum-gymnasium in Dresden. In 1894 liet hij zich inlijven bij het Duitse leger. Vervolgens maakte hij een tocht van negen maanden naar Brits Indië en {== afbeelding Koningin Wilhelmina met haar verloofde Hendrik van Mecklenburg-Schwerin. ==} {>>afbeelding<<} Ceylon. In 1896 legde hij zijn officiers-examen af en deed daarna actieve dienst als luitenant van het Garde-Jäger-Bataillon. In 1899 werd hij op eigen verzoek op non-actief gesteld, om zich aan het bestuur van zijn hertogdom te kunnen wijden. De beslissing over de verloving viel tijdens een bezoek van koningin Wilhelmina en koningin-moeder Emma aan de erfgraaf en erfgravin van Erbach-Schönberg te König. Olympische Spelen duren 5 maanden PARIJS, 28 oktober - Als eerbewijs aan Pierre baron de Coubertin, grondlegger van de moderne Olympische Spelen, verkreeg Parijs de organisatie van de IIde Zomerspelen. Het domicilie van de Franse edelman smeerde het evenement uit over vijf maanden (20-5 tot 28-10) en ging veel te slordig en ongeînteresseerd te werk. Er deugde weinig van het verloop en de toeschouwers bleven weg. De Spelen trokken 22 landen, waarvan Frankrijk het thuisvoordeel volledig uitbuitte. Het vergaarde het meeste goud (29) tegen 20 van de Verenigde Staten en 17 van de Britten. België, met 62 atleten aanwezig, kwam tot een score van achtmaal goud, zevenmaal zilver en vijfmaal brons. Het klasseerde zich daarmee als vierde. Nederland {== afbeelding Een marathonloper wordt verfrist. ==} {>>afbeelding<<} trad, met 28 vertegenwoordigers, minder op de voorgrond: eenmaal goud, eenmaal zilver en driemaal brons. De gestuurde twee roeide voor Nederland naar goud, met Brandt, Klein en Brockmann als bemanning. Stuurman Brockmann werd te zwaar bevonden voor de finale. Een onbekende Franse jongen van nog geen tien jaar nam in de eindstrijd zijn plaats in. België onderscheidde zich bij het boogschieten, paardrijden (met onder meer verspringen voor paarden), roeien (zilver voor de acht), voetballen (derde) en waterpolo (tweede). De Belg Leon de Lunden behaalde goud bij het schieten op levende duiven, wat later werd afgeschaft. De Amerikaan Alvin Kraenzlein blonk uit bij atletiek met goud op de 60 meter, het verspringen, de 110 en 200 meter horden. Het programma bevatte nummers en sporten als cricket (Engeland winnaar), croquet (Frankrijk), golf (VS), polo (GB), rugby (Frankrijk), tennis (GB) en touwtrekken (Zweeds-Deense ploeg). Door de veel te lange duur van de Spelen waren er tientallen incidenten, met onder meer een knallende ruzie tussen Amerika en Frankrijk over de Franse winnaar Michel Theato op de marathon. Hij zou hele stukken van het af te leggen traject hebben afgesneden. {==16==} {>>pagina-aanduiding<<} Paul Kruger naar Europa {== afbeelding De uitgeweken president Paul Kruger (tweede op trap) verlaat de Gelderland in de haven van Marseille. ==} {>>afbeelding<<} LOURENÇO MARQUES, 19 oktober - President Paul Kruger van de Boerenrepubliek Transvaal is in de Delagoabaai aan boord gegaan van het Nederlandse oorlogsschip Gelderland, dat hem naar Europa zal brengen. Paul Kruger moest begin juni met het grootste deel van zijn regering uit Pretoria vluchten voor de Engelsen, die hun opmars na de inneming van Johannesburg voortzetten. Kruger week uit naar Lourenço Marques, hoofdstad van de Portugese kolonie Mozambique. Nederland bood hem een schip aan om hem naar Europa te vervoeren. Kruger wil tot steun oproepen voor de hier en daar nog doorvechtende Boeren, ondanks de Engelse annexatie van Transvaal en Oranje Vrystaat. De Britse regering heeft geen aanstoot genomen aan het Nederlandse aanbod. In andere Europese landen werd het enthousiast ontvangen. De Franse dichter Jean Rameau schreef over koningin Wilhelmina: ‘Vous seule, entre les rois, faîtes le geste mâle’. De Britse annexatie van de Zuidafrikaanse Republiek is vorige maand een feit geworden. Het nieuws van de Hoge Commissaris, Sir A. Miller, dat de Britse opperbevelhebber Lord Roberts de annexatie van de Zuidafrikaanse Republiek had uitgeroepen, werd in het Londen Lagerhuis onder gejuich van de ministers ontvangen. Tegelijk werd bekend gemaakt dat het nieuwe gebied voortaan Transvaal zal heten en met onmiddellijke ingang deel uitmaakt van Hare Majesteits Dominions. De verklaring van de regering werd door de leden van de oppositie in stilte aangehoord. De Britten volgen een taktiek van de ‘verschroeide aarde’: de vrouwen en kinderen van de Boeren worden ingesloten in concentratiekampen waar zij in zulke slechte omstandigheden leven dat ruim 26 000 van hen - meest zuigelingen en kleuters - binnen ongeveer twintig maanden na de inrichting van de kampen sterven. Met deze taktiek worden veel Boeren overgehaald als ‘neutralen’ de wapens neer te leggen. Conservatieve meerderheid verkleind LONDEN, 16 oktober - Het Conservatieve kabinet dat sinds 1895 aan het bewind is geweest, is met een geringere meerderheid uit de verkiezingsstrijd te voorschijn gekomen. Het aantal regeringsaanhangers in het Lagerhuis daalde tot 401. De oppositie telt nu 268 leden. In Orkney en Shetland zal pas volgende week worden gestemd. Maar aangenomen wordt dat de Conservatieve kandidaat daar zijn zetel zal behouden. De verdeling van de 670 zetels in het parlement is nu als volgt: Conservatieven 332, Liberale Unionisten 69 (samen 401), Liberalen en Labour 187, Nationalisten 82 (samen 269, inclusief de voorzitter van het Huis). De meerderheid ten gunste van de regering is nu twintig zetels minder dan na de verkiezingen van vijf jaar geleden. Maar afgezien van toen is het de grootste sinds 1832, toen de Liberalen een meerderheid van 370 zetels behaalden. Hoewel het evenwicht tussen de partijen nauwelijks is aangetast, is de toename van het aantal Unionistische zetels een bewijs voor de algemene verbetering van de positie van het kabinet. {== afbeelding ‘Daily Graphic’-verkiezingsladder met poppen van de opponenten. ==} {>>afbeelding<<} 1900 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. Paus Leo XIII laat de encycliek De Redemptore verschijnen waarin hij zijn vreugde uitspreekt over pelgrimages. 3. De arts W. Poolman sticht te Lange Ruige Weide de eerste afdeling van het Groene Kruis. 4. Het Zwitserse volk stemt bij referendum in met de door de socialisten voorgestelde uitbreiding van het stem- en kiesrecht. 5. Op Cuba neemt een constitutionele regering met volksvertegenwoordiging de plaats in van het Amerikaanse militaire bestuur. 6. De zittende president der VS, de Republikein William McKinley, wordt herkozen. Theodore Roosevelt wordt vice-president. → 6. De guerrilla-acties van de Boeren nemen aan intensiteit toe; generaal Kitchener gaat ertoe over om Boerenfamilies in concentratiekampen te isoleren van de guerrillero's. 12. De wereldtentoonstelling te Parijs wordt gesloten. Het bezoekersaantal - 50 miljoen - wordt nooit meer door een wereldexpo overtroffen. Het belang van nieuwigheden als elektriciteit en film werd breed uitgemeten. → {== afbeelding De Wereldtentoonstelling in Parijs wordt op 12 november gesloten. ==} {>>afbeelding<<} 13. Bij een opstand in Somalië (Noordoost-Afrika) wordt de Britse ondercommissaris Jenner vermoord. 14. Een Tsjechische jury veroordeelt de jood Leopold Hilsner uit Polna (Bohemen) ter dood, op beschuldiging van de rituele moord op twee meisjes. Omdat hier sprake is van een vonnis op grond van een antisemitisch bijgeloof, een gerechtelijke moord. 29. De socialistische fractievoorzitter in de Belgische Tweede Kamer, Emile Vandervelde, dient een wetsontwerp in dat het verlenen van kiesrecht aan vrouwen op gemeentelijk en provinciaal niveau behelst. Het voorstel behaalt geen meerderheid. Geboren: 8. Margaret Mitchell († 16-8-1949) Amerikaans schrijfster Gestorven: 22. Sir Arthur Sullivan (13-5-1842) Engels componist 30. Oscar Fingall O'Flaherty Wills Wilde (16-10-1854) Engels (toneel-) schrijver en moraalcriticus William McKinley wordt herkozen WASHINGTON, 6 november - McKinley heeft de Amerikaanse presidentsverkiezingen met overgrote meerderheid gewonnen. Hij kreeg de steun van bijna een miljoen kiezers meer dan zijn Democratische rivaal Bryan: 7 219 530 tegen 6 358 071. Ook wat betreft het aantal kiesmannen is de uitslag overtuigend: 292 tegen 155. De uitslag volgt op een campagne waarin de president zich had beperkt tot het houden van redevoeringen in Washington, terwijl zijn dynamische partner Roosevelt het met een uitgebreide campagne-rondreis door het land energiek en met veel succes had opgenomen tegen de krachtige campagne van de Democratische kandidaat William Jennings Bryan. Die had vooral gefulmineerd tegen de gevolgen van de oorlog met Spanje: het gevaar dat de VS zich onwillekeurig tot een koloniale mogendheid zouden ontwikkelen. ‘Wij houden staande dat geen land in staat is het lang vol te houden om half republiek en half imperium te zijn en we waarschuwen het Amerikaanse volk dat imperialisme in het buitenland snel en onvermijdelijk zal leiden tot despotisme in het binnenland’, was een van Bryans uitspraken tijdens zijn campagne, waarin de heftige discussie van het ogenblik wordt weerspiegeld. {==17==} {>>pagina-aanduiding<<} 1900 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. President Kruger vindt een enthousiast onthaal in Duitsland, nadat de Vlamingen zich een dag eerder ook niet onbetuigd hadden gelaten. De Duitse regering wenst hem evenwel niet te ontvangen. 6. De Eerste Kamer gaat in tweede instantie akkoord met de Ongevallenwet. → 9. Koningin Wilhelmina ontvangt president Kruger. Tijdens de rijtoer van ‘Oom Paul’ kent het enthousiasme van de Hagenaars geen grenzen. → {== afbeelding Op 9 december verschijnt president Paul Kruger op het balkon van Hotel des Indes om de toegestroomde menigte te groeten. ==} {>>afbeelding<<} 11. Generaal Roberts laat het opperbevel van het Britse expeditieleger in Zuid-Afrika over aan Lord Kitchener. Noord-Transvaal rebelleert nog. → 14. In een rede tot vakgenoten lanceert de fysicus Max Planck de quantentheorie. 16. Een Duits opleidingsschip van de marine vergaat bij vliegende storm; 41 opvarenden komen om het leven. 16. Het Duitse expeditieleger is teruggekeerd uit China en valt een ovationeel onthaal ten deel in Berlijn. De generale staf is tevreden over de expeditie als militaire oefening; om van betekenis te zijn in het neerslaan van de Bokseropstand was het Duitse bataljon te laat gearriveerd. 18. De Franse en de Italiaanse regering sluiten een geheim akkoord over de verdeling van invloedssferen in Noord-Afrika: Frankrijk in Marokko en Italië in Triopolitanië. → 20. De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken Visconti-Venosta garandeert het voortbestaan van het Turkse Rijk. 25. In Duitsland wordt Arthur Schnitzlers toneelstuk Leutnant Gustl verboden. Geboren: 3. Richard Kuhn († 31-7-1967) Duits chemicus Gestorven: 14. Jean Kessler sr (1853) directeur der Koninklijke Olie; opgevolgd door Henry Deterding 27. Lord William G. Armstrong (1810) Engels ingenieur en scheepsbouwondernemer Eerste Kamer akkoord met Ongevallenwet DEN HAAG, 6 december - De Eerste Kamer heeft met 35 tegen 8 stemmen het herziene ontwerp-Ongevallenwet aangenomen. Op 1 juni van dit jaar had de Eerste Kamer de eerste versie van dit wetsontwerp verworpen. Volgens de Ongevallenwet, geesteskind van minister Lely van Waterstaat, Handel en Nijverheid, worden arbeiders verplicht verzekerd tegen ongevallen tijdens het werk; de premie dient te worden betaald door werkgevers. De parlementaire behandeling van het wetsontwerp concentreerde zich grotendeels op het vraagstuk wie de verzekering zou moeten uitvoeren. Volgens minister Lely moest dit gebeuren door een overheidsorgaan, de Rijksverzekeringsbank. Tijdens de discussies over het oorspronkelijke ontwerp bepleitten de protestantse voormannen in de Tweede Kamer Kuyper en Lohman de mogelijkheid dat de werkgevers zelf in de verzekering zouden voorzien via door hen op te richten bedrijfsverenigingen. Amendementen van deze strekking werden echter verworpen. Bij de eindstemming verklaarde Kuyper dat hij en zijn naaste volgelingen ondanks hun principiële bezwaren toch vóór zouden stemmen, omdat bij verwerping ‘niet wij zelven, maar verminkten, weduwen en weezen het gelag zouden betalen’. Het ontwerp werd met 79 tegen 14 (onder wie Lohman) aangenomen. De Eerste Kamer verwierp echter het ontwerp, met 29 tegen 20 stemmen. Men had bezwaar tegen de te grote staatsinmenging; bovendien maakt de wet duur wat door vrije concurrentie goedkoper kan en maakt zij de bureaucratie tot heerseres in de bedrijven, aldus de meerderheid in de Eerste Kamer. Minister Lely diende daarop een herzien wetsontwerp in, dat de werkgevers meer vrijheid laat. De mogelijkheid wordt geopend dat zij zelf het verzekeringsrisico dragen of dit onderbrengen bij een bedrijfsvereniging of verzekeringsmaatschappij. Dit herziene ontwerp stuitte op weinig weerstand in de Tweede Kamer (slechts drie stemmen tegen), terwijl ook de Eerste Kamer nu tevredengesteld bleek. De regering heeft toegezegd deze eerste sociale-verzekeringswet door andere, die betrekking hebben op ziekte, ouderdom en invaliditeit, te laten volgen. Frans-Italiaans verdrag over N-Afrika PARIJS, 18 december - Naar in diplomatieke kringen in Parijs verluidt zouden Frankrijk en Italië een geheim akkoord hebben gesloten met betrekking tot Noord-Afrika. Daarbij zouden de Fransen de vrije hand krijgen in Marokko, in ruil waarvoor de Italianen aanspraak mogen maken op de belangrijke haven stad Tripoli. Het is in Marokko zeer onrustig sinds zes jaar geleden de jonge sultan Abdal-Aziz het bewind overnam van zijn vader. De onrust bereikte dit voorjaar een hoogtepunt, toen een Europese geologische expeditie werd aangevallen. De Fransen, die troepen hebben in het aangrenzende Algerije, zouden toen overwogen hebben gewapenderhand in Marokko in te grijpen. Maar beduchtheid voor scherpe reacties van Italië en Groot-Brittannië zouden minister Delcassé van Buitenlandse Zaken hebben doen besluiten tot een voorzichtig optreden. Mochten de geruchten over een Frans-Italiaans akkoord juist zijn, dan is het aannemelijk dat de Franse regering van haar kant eveneens zal proberen met Londen een dergelijke overeenkomst te sluiten. Opperbevel voor Lord Kitchener {== afbeelding Horatio Herbert Kitchener ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 11 december - Vandaag heeft Lord H.H. Kitchener het opperbevel van de Britse troepen in Zuid-Afrika overgenomen. Hij volgt daarmee generaal Roberts op. Kitchener was vanaf 1899 chef-staf van deze generaal. Kitchener kreeg bekendheid als bevelhebber van het Egyptisch-Engelse leger dat op 10 juli 1898 in Fasjoda in conflict kwam met het Franse leger. {==18==} {>>pagina-aanduiding<<} [1901] 1901 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Australië wordt als één staat lid van het Gemenebest, met Canberra als hoofdstad. Edmund Barton, een voorstander van federalisme en protectionisme, wordt minister-president. 1. In Nederland treedt de leerplicht in werking. 6. Na de herverkiezing van president McKinley laait de guerrillastrijd tegen de Amerikaanse heerschappij op de Filippijnen op. Tegenkandidaat Bryan had zich uitgesproken voor Filippijnse onafhankelijkheid. 7. Er komt een draadloze telefonische verbinding tot stand tussen Londen en New York. 18. Paus Leo XIII vaardigt de encycliek Graves de Communi uit, waarin hij kritiek levert op de (christen-)democraten, zoals de aanhangers van de Belgische priester A. Daens. → 19. Keizer Wilhelm II arriveert in Londen in verband met het sterfbed van de 81-jarige vorstin Victoria. 22. Na een regering van 63 jaar overlijdt koningin Victoria op het Osborne House (Isle of Wight). Het Victoriaans tijdperk is ten einde. → 23. De oudste zoon van Victoria, gekroond als Edward VII, leest voor het parlement de troonrede voor. 31. De Boerengeneraal De la Rey neemt Modderrivier (Transvaal) in. Geboren: 16. Fulgencio Bastista y Zalvidar († 6-8-1973) Cubaans dictator van 1933 tot 1959 18. Arie Querido († 5-7-1983) Nederlands psychiater; een der grondleggers van de sociale psychiatrie in Nederland 27. Willy Fritsch († 13-7-1973) Duits filmacteur Gestorven: 16. Arnold Böcklin (16-10-1827) Zwitsers schilder 27. Guiseppe Verdi (10-10-1813) Italiaans operacomponist Koningin Victoria sterft LONDEN, 23 januari - Gisteravond omstreeks half zeven is koningin Victoria overleden, na een kortstondige ziekte. Haar overlijden werd bekendgemaakt door haar oudste zoon, Edward, de Prins van Wales, in een bericht aan de Lord Mayor van Londen. De koningin overleed in het bijzijn van haar kinderen en kleinkinderen en de bisschop van Winchester, in Osborne House. Het nieuws van het overlijden kwam terwijl er nog telegrammen met wensen voor het herstel van de koningin binnenstroomden uit onder meer Canada, Australasia, Natal en Birma. In alle landen van het Britse imperium hangt de vlag halfstok en is een dag van rouw afgekondigd. {== afbeelding Koningin Victoria tijdens een bezoek aan Brits Indië. Onder: een karikatuur van haar troonopvolger, Edward VII. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding ==} {>>afbeelding<<} Encycliek over christen-democraten ROME, 18 januari - Paus Leo XIII heeft een encycliek uitgevaardigd over de christelijke democratie, een beweging die een sterke stimulans heeft gekregen door de tien jaar geleden verschenen encycliek Rerum Novarum over het arbeidersvraagstuk. Het nieuwe document, naar zijn beginwoorden getiteld Graves de communi is enerzijds een reactie op antidemocratische tendensen onder katholieken en anderzijds op opvattingen die democratie als alleen-zaligmakend zien, ervoor pleiten ook de Kerk te democratiseren en de klassenstrijd voorstaan. Leo XIII blijkt een gezonde democratie gunstig gezind, maar bepleit daaraan geen politieke doch een sociale betekenis te geven. De ‘christelijke volksactie’ die hij voorstaat, is volgens hem met iedere regeringsvorm verenigbaar. 1901 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 1. De Britse slachtoffers van de slag bij de Modderrivier worden ter aarde besteld. → 3. Ambonese strijdkrachten onder leiding van luitenant-generaal Van Heutsz veroveren op Atjeh de heuvelvesting Batoe Iliq. → 5. Het (eerste) verdrag tussen de VS en het Verenigd Koninkrijk over de voltooiing van het Panamakanaal wordt gesloten (het Hay-Pauncefoteverdrag). De kanaalzone wordt geneutraliseerd, en niet door de VS bezet. 6. Het - gematigd liberale - kabinet van Guiseppe Saracco in Italië wordt na het neerslaan van een staking in Genua naar huis gestuurd. Guiseppe Zanardelli formeert een links kabinet. 7. In Den Haag wordt het burgerlijk huwelijk tussen koningin Wilhelmina en prins Hendrik gesloten door minister van Justitie Cort van der Linden. De huwelijksinzegening in de Jacobskerk geschiedt door hofprediker G.J. van der Flier. → 8. Rusland, dat tijdens de Bokseropstand Mantsjoerije heeft bezet, doet de Chinese regering voorstellen om de provincie te ontruimen. De keizerlijke regering vraagt en krijgt steun van Groot-Brittannië, Japan en - zij het aarzelend - van Duitsland om Rusland onder druk te zetten. 12. De ‘Kinderwetten’ verschijnen in het Staatsblad. → 23. Duitsland en Groot-Brittannië sluiten een akkoord over de demarcatie van de grens tussen Duits Oost-Afrika en Nyasaland. 27. In Rusland wordt een moordaanslag gepleegd op de minister van Onderwijs. → Geboren: 1. Clark Gable († 16-11-1960) Amerikaans filmacteur 20. Ali Mohammed Naguib Egyptisch generaal die in 1952 de staatsgreep tegen koning Faroek leidt 27. Marino Marini († 6-8-1980) Italiaans beeldhouwer en graficus 28. Linus Carl Pauling Amerikaans chemicus Gestorven: 11. Milan I (22-8-1854) ex-koning van Servie en vader van Alexander I {==19==} {>>pagina-aanduiding<<} Huwelijk van koninklijk paar ingezegend DEN HAAG, 7 februari - In een winters, maar vrolijk Den Haag zijn koningin Wilhelmina en prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin in het huwelijk getreden. Overal langs de route van de bruidsstoet waren erebogen opgericht en alom werd feestgevierd. Een collecte voor de armen, die op deze heuglijke dag niet werden vergeten, had 16 000 tegoedbonnen voor vlees, rijst, erwten, bonen en koffie opgeleverd. Weeskinderen van alle gezindten werden onthaald in de grote zaal van de Dierentuin, waar diverse artiesten optraden en waar chocolademelk en krentenbollen werden uitgedeeld. Ook elders in het land werd op grote schaal feestgevierd. Aan het huwelijk zijn lange onderhandelingen voorafgegaan tussen de regeringen van Nederland en Mecklenburg, onder andere over de toekomstige nationaliteit van prins Hendrik, zijn officiële titel als prins-gemaal en een eventueel jaargeld. De Mecklenburgse minister van Buitenlandse Zaken ad interim, von Amsberg, eiste voor prins Hendrik de titel Prins van Oranje, dubbele nationaliteit en financiële voorzieningen. De Nederlandse regering weigerde hierop in te gaan, om constitutionele redenen. Uiteindelijk werd overeenstemming bereikt. Prins Hendrik zal de titel Prins der Nederlanden voeren en de Nederlandse nationaliteit bezitten; de grondwet verbiedt het verlenen van een jaarlijkse toelage. Zou prins Hendrik echter weduwnaar worden, dan wordt hem jaarlijks ƒ 150 000 uitgekeerd. De betrokken wetsontwerpen zijn door de Tweede Kamer aanvaard met 70 tegen 10, respectievelijk 81 tegen 7 stemmen; tegenstemmers waren de vier socialisten en een aantal progressieve liberalen. {== afbeelding Plechtige inzegening in de Grote Kerk te Den Haag van het huwelijk tussen koningin Wilhelmina en prins Hendrik (naar een schilderij van M. ten Kate). ==} {>>afbeelding<<} Moordaanslag op Russische minister ST. PETERSBURG, 27 februari - Minister van Onderwijs Bogolepov is vandaag in zijn nek geschoten door een oud-student van de Moskouse universiteit, Karpovitsj. Op 15 maart sterft Bogolepov aan zijn verwondingen. Tot opvolger wordt oud-minister van Oorlog, generaal Vannovski, benoemd. De 55-jarige Bogolepov stond bekend als een uiterst reactionaire politicus. Karpovitsj heeft de aanslag gepleegd als vergelding voor het sturen van studenten naar het leger. Van Heutsz verovert bolwerk Atjehers BATAVIA, 3 februari - Luitenant-generaal J.B. van Heutsz, gouverneur van Atjeh, heeft met zijn strijdkrachten de heuvelvesting Batoe Iliq, lange tijd een islamitische haard van verzet, op de Atjehers veroverd. De strijd kostte Van Heutsz' Ambonese marechaussee vijf doden en 27 gewonden. Aan de zijde van de verzetsstrijders vielen 71 doden. Eerder had Van Heutsz geprobeerd Batoe Iliq, dat in 1880 tot driemaal toe vergeefs was bestormd door troepen onder generaal Van der Heijden, plat te schieten met verdragend scheepsgeschut en zware houwitsers. Men bleef echter vanuit de vesting schieten, waarna generaal Van Heutsz vandaag het sein tot een stormaanval gaf. Toen de Ambonezen eenmaal het fort waren binnengedrongen, zag een van hen kans de kruitvoorraad van de vijand te laten ontploffen. De strijd om de heuvelvesting Batoe Ilig was meteen afgelopen. {== afbeelding Generaal Van Heutsz met zijn staf tijdens de bestorming van Batoe Iliq. ==} {>>afbeelding<<} Britten rouwen bij Modderrivier {== afbeelding De graven van de Britse officieren die bij de Modderrivier zijn gesneuveld. ==} {>>afbeelding<<} MODDERRIVIER, 1 februari - De Britten hebben tijdens een plechtige bijeenkomst de slachtoffers, die gisteren bij de slag bij Modderrivier zijn gevallen, ter aarde besteld. De slag eindigde in een overwinning voor de Boeren, de Britten hebben zware verliezen moeten incasseren. Kinderwetten in werking DEN HAAG, 12 februari - De ‘Kinderwetten’ van minister van Justitie mr. P.W.A. Cort van der Linden zijn, anderhalf jaar nadat ze als ontwerp bij de Tweede Kamer zijn ingediend, in het Staatsblad verschenen. De wetten voorzien in een nieuw straf- en privaatrechtelijk regime voor jeugdigen van 10 tot 18 jaar. De nieuwe voorschriften maken het mogelijk dat ouders uit de ouderlijke macht worden ontzet wegens misbruik van macht, grove verwaarlozing van de plicht tot onderhoud en opvoeding, slecht levensgedrag en bepaalde strafbare feiten. Tot nu toe was ontzetting uit de ouderlijke macht slechts in enkele gevallen mogelijk als bijkomende straf. De zorg voor kinderen die aan de ouderlijke macht zijn onttrokken, wordt bij voorkeur uitgeoefend door particuliere verenigingen, instellingen en stichtingen, die dan als voogdes optreden. Ze staan onder toezicht van een Voogdijraad en het Openbaar Ministerie. Ook worden voor jeugdigen beneden 18 jaar speciale straffen ingesteld. Kinderen die voor een misdrijf moeten terechtstaan, kunnen geplaatst worden op een tuchtschool. De parlementaire behandeling van de wetsontwerpen is zonder problemen verlopen. Alom werd de minister geprezen om zijn vooruitstrevende aanpak van het jongerenprobleem. {==20==} {>>pagina-aanduiding<<} 1901 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden stemt in met de amendering van de Army Appropriations Bill. Het amendement van senator Taft behelst dat Cuba een constitutionele republiek wordt onder militaire voogdij van de VS; dat van senator J.G. Spooner behelst de instelling van een burgerbestuur op de Filippijnen. 2. Het Platt-amendement wordt door het Amerikaanse Congres aangenomen. → 5. In Londen beginnen de besprekingen tussen Duitsland en Groot-Brittannië over een eventueel bondgenootschap. Dit is een uitvloeisel van het in oktober 1900 door beide staten gesloten Jang-tse-verdrag. 8. In Londen dient de minister van Oorlog, William Brodrick, een legerhervormingswet in, die voorziet in een uitbreiding van het Britse leger tot 680 000 man. 15. In de Rijksdag verklaart von Bülow dat het Jang-tse-verdrag tussen Duitsland en Groot-Brittannië niet van toepassing is op Mantsjoerije. → 15. In Parijs wordt een grote retrospectieve tentoonstelling van het werk van de in 1890 gestorven Vincent van Gogh geopend. Deze tentoonstelling zal de ontwikkeling van het fauvisme beïnvloeden. 17. Na de scheuring van de Liberale Unie vanwege het kiesrechtvraagstuk, wordt de Vrijzinnig Democratische Bond opgericht. 22. Het ministerie van Buitenlandse Zaken in Londen publiceert een blauwboek over de oorlog in Zuid-Afrika en de onderhandelingen tussen Kitchener en Botha. 23. De Filippijnse opstandelingenleider Aguinaldo geeft zich over aan de Amerikanen. → Geboren: 19. Gerrit Jan van Heuven Goedhart († 8-7-1956) Nederlands socialistisch politicus en journalist 27. Erich Ollenhauer († 14-12-1963) Duits sociaal-democratisch politicus Gestorven: 8. Karl Freiherr von Stumm-Halberg (30-3-1836) Duits ondernemer en politicus VS-voorwaarden aan Cuba {== afbeelding Na afloop van de Spaans-Amerikaanse oorlog wordt in Santiago de Cuba de Amerikaanse vlag gehesen. ==} {>>afbeelding<<} WASHINGTON, 2 maart - Het Amerikaanse Congres heeft het amendement aangenomen dat senator Orville Platt heeft ingediend op de Wet op de legeruitgaven. Hierin wordt een aantal voorwaarden gesteld voor beëindiging van de Amerikaanse militaire bezetting van Cuba. Na de Spaans-Amerikaanse oorlog in 1898 was het bestuur over de voormalige Spaanse kolonie in handen gekomen van een Amerikaans gouverneur en eind februari dit jaar had een constitutionele commissie op het eiland haar werk afgerond. De Amerikanen vinden echter dat er geen sprake kan zijn van een eigen grondwet en van onafhankelijkheid wanneer de relaties tussen Havana en Washington niet zijn vastgelegd in de Cubaanse grondwet. Het Platt-amendement beperkt de mogelijkheid van Cuba om geld te lenen en verdragen met andere landen te sluiten; verplicht Havana tot voortzetting van het sanitaire beleid van de Amerikaanse bezettingsmacht; geeft de Verenigde Staten het recht op marinebases op Cuba; en geeft de Verenigde Staten het recht op interventie voor ‘het bewaren van Cuba's onafhankelijkheid’ en ‘het handhaven van een regering die in staat is tot bescherming van leven, eigendom en individuele vrijheid’. Ondanks grote bezwaren en felle debatten zien de Cubanen geen andere mogelijkheid dan het amendement in juni in de grondwet op te nemen. Duits-Brits geschil over Mantsjoerije BERLIJN, 15 maart - Tussen Duitsland en Groot-Brittannië zijn ernstige meningsverschillen gerezen omtrent Mantsjoerije. De Britten vinden dat de integriteit van Mantsjoerije niet mag worden aangetast, terwijl de Duitsers daarentegen geen garanties voor dit gebied willen afgeven. De kwestie dreigt acuut te worden nu Rusland druk uitoefent op de regering in Peking om Mantsjoerije onder Russische invloedssfeer te brengen. De Russen eisen onder meer voorkeurtarieven en bijzondere militaire rechten in het Noordchinese gebied. Groot-Brittannië acht dit eenzijdige optreden van Petersburg in strijd met gemaakte afspraken tussen de grote mogendheden en verlangt van Duitsland zich eveneens tegen het Russische gedrag te verzetten. Dit laatste weigert de Duitse regering. Rijkskanselier Bernhard von Bülow verklaarde vandaag in de Rijksdag dat Mantsjoerije volgens Duitse interpretatie niet onder de afspraken over integriteit inzake China valt. Bovendien heeft Duitsland geen belangen van betekenis in Mantsjoerije, aldus von Bülow, die concludeerde: ‘Duitse en Russische doelstellingen kunnen heel wel naast elkaar bestaan’. Overgave Filippijnse rebellenleider MANILA, 23 maart - Amerikaanse troepen hebben de Filippijnse opstandelingenleider Emilio Aguinaldo gevangengenomen, twee jaar nadat deze het volk had opgeroepen tot verzet tegen de Amerikaanse overheersing. Bij het uitbreken van de Spaans-Amerikaanse oorlog in 1898 hadden de VS Aguinaldo een opstand tegen het Spaanse bewind laten organiseren, maar toen deze begin 1899 vernam dat het Verdrag van Parijs voorzag in Amerikaanse controle over de Filippijnen, voelde Aguinaldo zich verraden. Het verzet van de Filippino's was hevig; de VS stuurden in 1899-1900 zo'n 70 000 militairen naar de Filippijnen ter bestrijding van Aguinaldo's opstandige leger, dat bijna even groot was. De vijandelijkheden, die aan beide zijden met grote wreedheid gepaard gaan, duren voort. De politiek van de Amerikaanse regering wordt scherp veroordeeld door de Anti-imperialistische Bond, waarvan veel invloedrijke burgers lid zijn. 1901 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 6. Rusland annuleert - onder Brits en Japans protest - de overeenkomst met China ten aanzien van Mantsjoerije. 7. Het verkiezingscongres van de SDAP in Utrecht wordt besloten. De partij eist algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht bij evenredige vertegenwoordiging, en afschaffing van de Eerste Kamer. 7. Het congres van de Belgische Werkliedenpartij te Luik eist algemeen kiesrecht. → 7. In Zwitserland komt het tot ongeregeldheden tussen de politie en demonstranten, nadat de regering de van medeplichtigheid aan de moordaanslag op koning Umberto verdachte anarchist Jaffai aan Italië heeft uitgeleverd. De linkse demonstranten vinden dat het asielrecht in het geding is. 14. Het Internationale Hof van Arbitrage wordt te Den Haag geconstitueerd. 15. De gevangen Filippijnse guerrillaleider Emilio Aguinaldo roept zijn landgenoten per manifest op om zich aan de Amerikanen te onderwerpen. 20. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Théophile Delcassé, begint aan een vierdaags bezoek aan St. Petersburg. 25. In Barcelona wordt een grote demonstratie gehouden, waarbij de scheiding tussen Kerk en staat geëist wordt. 25. De Franse minister van Buitenlandse Zaken Delcassé en zijn Russische collega Lamsdorff overleggen per brief over de plannen van de generale staf van beide landen om een gezamenlijke oorlog tegen Groot-Brittannië te beginnen. 28. De eerste (officieuze) voetbalwedstrijd tussen België en Nederland, te Beerschot, wordt door België met 8-0 gewonnen. → 29. In Boedapest komt het tot antisemitische rellen op de universiteit. -. De Boeren hebben Duitse wapens tot hun beschikking. → {== afbeelding In hun oorlog tegen Groot-Brittannië hebben de Boeren de beschikking over geavanceerd militair materieel. Hier demonstreren zij een snelvuurkanon van de Duitse firma Krupp. ==} {>>afbeelding<<} Geboren: 13. René-Jean Pleven Frans politicus 29. Hirohito, vanaf 1926 keizer van Japan Gestorven: 1. François M. Raoult (10-5-1830) Frans natuur- en scheikundige {==21==} {>>pagina-aanduiding<<} Stemrecht geëist door BWP LUIK, 8 april - Op haar tweedaagse congres in Luik heeft de Belgische Werkliedenpartij (BWP) gesteld ‘niet te zullen rusten’ voordat het algemeen enkelvoudig stemrecht is veroverd. Aan het congres gingen onderhandelingen vooraf tussen de socialistische partijtop en liberale kamerleden met het oog op gezamenlijke parlementaire initiatieven in dit verband. De militante vleugel van de BWP opteerde voor een radicalere koers. Op het congres werden voorstellen gedaan om een nationale betoging of een algemene staking te organiseren. Het kamerlid Jules Destrée laakte de volgens hem te voorzichtige koers van de socialistische partijtop. Uiteindelijk is een tweeledig actiemodel goedgekeurd: niet alleen samenwerking met andere partijen (in casu de liberalen), maar ook straatagitatie en een algemene staking zijn in het vooruitzicht gesteld. Concrete plannen werden echter op het congres niet uitgewerkt. Monsterzege Belgisch voetbalelftal {== afbeelding De Belgische nationale ploeg. Vlnr (achter): Menzies, Simon, Defalle, Ryan, Pelgrims. Voor: H. Potts, Robyns, Gillon, Friling, Londot en W. Potts. ==} {>>afbeelding<<} ANTWERPEN, 28 april - In het kader van de stedenontmoeting tussen Rotterdam en Antwerpen trad Celeritas deze keer aan op het veld van Beerschot Club. De voorloper van Feyenoord maakte geen enkele kans tegen de Belgen die na een ruststand van 2-0 naar maar liefst 8-0 denderden. Potts, middenvoor van de plaatselijke vereniging, scoorde zevenmaal, zijn broer voltooide met het achtste doelpunt de fraaie overwinning, op de Nederlandse club. Het Rotterdamse voetbalelftal moest het na de rust zonder De Wilde stellen en zodoende de wedstrijd met tien man beëindigen. Het officieuze landenduel gold voor de Coupe Van den Abeele. 1901 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 6. In de Franse industriestad Montceau-les Mines wordt een mijnstaking die meer dan drie maanden heeft geduurd, opgeheven. 9. Het parlement van het Gemenebest van Australië wordt te Melbourne door de (tweede) zoon van de Engelse koning, de hertog van Cornwall, plechtig geopend. 15. In Gent houdt Mac Leod een rede over het gebruik van de Nederlandse taal. → 20. Kapelaan Alfons Ariëns, die vijftien jaar in Enschede werkzaam is geweest, wordt door de aartsbisschop van Utrecht benoemd tot pastoor in het Gelderse dorp Steenderen. → 25. In Noorwegen wordt een kiesrechthervorming doorgevoerd. Bij gemeenteraadsverkiezingen hebben mannen algemeen-, en vrouwen censuskiesrecht. 25. Het in Lyon gehouden algemene socialistische congres keurt een motie af waarin het royement van de socialist Alexandre Millerand wordt gevraagd. Deze is - zonder zijn partij erin te kennen - minister van Handel geworden in het burgerlijk kabinet-Waldeck-Rousseau, en daarom een omstreden figuur in de socialistische beweging. 29. Het uitlekken van een vertrouwelijk memorandum van Lord Salisbury waarin hij vasthoudt aan de isolationistische uitgangspunten van de Britse buitenlandse politiek, maakt een einde aan de discussies over een mogelijke Brits-Franse alliantie. 29. In Polen neemt de onderdrukking van de Poolse cultuur toe. → Geboren: 7. Gary Cooper (eigenlijk Frank Cooper) († 13-5-1961) Amerikaans filmacteur van Engelse origine 18. Vincent du Vigneaud († 11-12-1978) Amerikaans biochemicus 20. Max Euwe († 27-11-1981) Nederlands schaakgrootmeester Gestorven: 19. Marthinus Wessels Pretorius (17-9-1819) Boerenleider; de eerste president van de Zuidafrikaanse Republiek {== afbeelding Het pas door prins Hendrik geopende wandelhoofd in Scheveningen (de ‘Pier’) dat 200 meter in zee steekt, trekt in het zomerse weer veel bekijks. ==} {>>afbeelding<<} Kapelaan Ariëns overgeplaatst naar Steenderen ENSCHEDE, 20 mei - Kapelaan Alfons Ariëns is op 41-jarige leeftijd door de aartsbisschop van Utrecht benoemd tot pastoor te Steenderen. Zijn overplaatsing van de fabrieksstad Enschede waar hij vijftien jaar heeft gewerkt, naar dit afgelegen Gelderse dorp wordt door velen gezien als een poging de katholieke arbeidersbeweging, waarvan deze priester een pionier is, aan zijn invloed te onttrekken. Ariëns, zoon uit het gezin van een Utrechtse advocaat, heeft tijdens zijn theologiestudie in Italië door persoonlijke contacten het lot van het arbeiders-proletariaat leren kennen. Terug in Nederland heeft hij in november 1889 (dus nog twee jaar voor de encycliek Rerum Novarum over het sociale vraagstuk werd uitgevaardigd) de grondslag gelegd voor een katholieke arbeidersbeweging in Nederland. In 1891 heeft hij de Rooms-Katholieke Twentse Textielarbeidersbond opgericht, drie jaar later gevolgd door de dito Katoenarbeiderbond die in 1895 is opgegaan in de interconfessionele vakbond Unitas. Deze organisatievorm van katholieken en protestanten samen werd later door de bisschoppen verboden. Ariëns is ook de oprichter van het blad De Katholieke Werkman, een spaarbank, organisaties voor drankbestrijding en (in 1895) van de coöperatieve textielfabriek De Eendracht in Haaksbergen om veertig arbeiders die na een staking door uitsluiting brodeloos waren gemaakt, aan werk te helpen. De onderneming liep op een mislukking uit. Mac Leod houdt rede over gebruik Nederlandse taal GENT, 15 mei - In de koninklijke Vlaamse Academie van Taal- en Letterkunde te Gent heeft vandaag de eminente bioloog, prof. dr. Jules Mac Leod, hoogleraar in de plantkunde aan de Rijksuniversiteit van Gent, een opmerkelijke redevoering gehouden over de beoefening der wetenschappen en het gebruik van de Nederlandse taal. Als fel flamingant, afkomstig uit een liberaal milieu, heeft hij oog voor de economische en sociale achterlijkheid van het Vlaamse land die hij wil verbeteren door kennisoverdracht in de taal van de bevolking. Mac Leod beklemtoont de sociale functie van de taal en toonde zich reeds in mei 1897 voorstander van de geleidelijke vernederlandsing van de meeste universitaire studierichtingen. {==22==} {>>pagina-aanduiding<<} Onderdrukking van Poolse cultuur neemt verder toe WRZESNIA, 29 mei - In Wrzesnia bij Pozen is het tot een ernstig incident gekomen, toen Duitse leraren Poolse kinderen sloegen, die weigerden te bidden in het Duits. De laatste tijd wordt de Poolse taal in dit gebied onder Pruisische bezetting intensief bestreden door het ‘Ostmarkenverein’. Ongeacht de protesten worden er meer anti-Poolse maatregelen genomen, zoals vestigingsbeperkingen voor de boeren. Het gevolg van de Pruisische acties is een sterk opkomend Pools nationalisme. Na de mislukte anti-Russische opstand in 1864, herleefde het nationale bewustzijn onder de 18,5 miljoen Polen in de politieke en culturele sfeer. Het verder invoeren van het Russisch als verplichte taal bij instellingen en op scholen in het gebied dat onder Russische bezetting staat heeft tot de nodige protesten geleid, die resulteerden in een buitengewone bloei van het ondergrondse onderwijs. De Poolse socialistische partij onder leiding van Pilsoedski profiteert van een groeiende populariteit. Haar krant Robotnik (Arbeider) werd in 1900 geconfisqueerd, Pilsoedski werd gearresteerd maar dit jaar ontsnapte hij uit de gevangenis nadat hij krankzinnigheid had gesimuleerd. De socialistische partij van Daszynski en de nationaal-democratische partij van Dmowski kunnen legaal opereren in het gebied dat onder Oostenrijkse bezetting valt. Ze voeren strijd voor nationale onafhankelijkheid en tegen de sterk aanwezige stroming van russofilie. Krakau is het centrum van de Pools-conservatieve gedachte, die arbeid voor het volk onder de bescherming van Oostenrijk boven het ijveren voor onafhankelijkheid stelt. Vele Polen vervullen een vooraanstaande rol bij de Oostenrijkse overheid en regering. 1901 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. De Duitse staatssecretaris van Binnenlandse Zaken, graaf von Posadowsky-Wehner, dient de Arbeidswet in, die onder meer bepalingen bevat aangaande nacht- en kinderarbeid. 12. De Cubaanse Conventie stemt onder Amerikaanse druk in met het Platt-amendement op de op 1 maart door het Congres goedgekeurde Army Appropriations Bill, en zal de inhoud hiervan incorporeren in de nieuwe Cubaanse constitutie. (Instemming met het Platt-amendement, waardoor Cuba in feite een protectoraat van de VS wordt, stelt Washington als voorwaarde voor de terugtrekking van de Amerikaanse troepen.) → 12. Marokko begint een diplomatiek offensief in Parijs, Londen en Berlijn om een Brits-Duits pact aangaande Marokko te bewerkstelligen. 22. In Nederland wordt de Woningwet, die de gemeenten armslag geeft om een actieve woningbouwpolitiek te voeren, van kracht. 24. De eerste overzichtstentoonstelling van de 18-jarige Spaanse schilder Pablo Picasso wordt in Parijs geopend. De kritiek is lovend. 24. In Nederland wordt de Mijnwet van kracht, die met uitzondering van de al vergeven concessies exploitatie van de Limburgse steenkool voorbehoudt aan de staat (staatsmijnen). 27. In het Britse Hogerhuis zijn de debatten begonnen over eventuele vergroting van de al sinds 1706 in Britse handen zijnde enclave in Zuid-Spanje, Gibraltar. De admiraliteit heeft zich tegen de plannen uitgesproken. 27. Tussen Parijs en Berlijn wordt een wedstrijd voor automobielen gehouden. → {== afbeelding Een van de 110 deelnemers aan de wedstrijd Parijs-Berlijn voor automobielen (27 juni) meldt zich bij een controlepost. ==} {>>afbeelding<<} Geboren: 6. Achmed Soekarno († 21-6-1970) Indonesisch nationalistisch leider, eerste president van de Republik Indonesia Gestorven: 16. Hermann Grimm (6-1-1826) Duits schrijver, dichter en kunsthistoricus Cuba protectoraat ten gevolge van Platt-amendement HAVANA, 12 juni - Onder hevige Amerikaanse druk heeft de Cubaanse Conventie zich akkoord verklaard met het in maart van dit jaar door het Amerikaanse Congres aangenomen Platt-amendement. De Cubanen zullen de bepalingen van dit amendement opnemen in hun nieuwe grondwet. De Amerikaanse regering had dit als voorwaarde gesteld voor de terugtrekking van hun troepen van het eiland. Met de aanvaarding van dit Platt-amendement is Cuba in feite een protectoraat van de Verenigde Staten geworden. De tekst van het amendement is opgesteld door de Amerikaanse minister van oorlog, Elihu Root, en aan de Senaat voorgelegd door senator Orville Platt van Connecticutt. Het amendement verschaft de Verenigde Staten onder andere het recht om ‘omwille van het behoud van de Cubaanse onafhankelijkheid’ op Cuba te interveniëren. Bovendien krijgen de Verenigde Staten op Cuba een marinebasis (Guantánamo). (Het amendement, dat later in een verdrag zal worden vastgesteld, legt de Cubaans-Amerikaanse verhoudingen voor tientallen jaren vast). {== afbeelding Een Frans karikatuur van McKinley tijdens de Spaans-Amerikaanse oorlog. Het bijschrift luidde: ‘De riddertijd is voorbij... slechts bloed en ijzer tellen nog.’ ==} {>>afbeelding<<} 1901 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Nederland wordt in het kader van de Ongevallenwet de Rijksverzekeringsbank opgericht, die de uitkeringen aan slachtoffers van bedrijfsongevallen moet regelen. 1. In de VS breken omvangrijke metaalbewerkersstakingen uit, met het doel de macht der trusts te breken. 4. Op de Filippijnen neemt een burgerregering de taken van het Amerikaanse militaire bewind over. W.H. Taft wordt gouverneur-generaal. → 5. De Franse minister van Buitenlandse Zaken Delcassé beklemtoont de goede betrekkingen van zijn land met Marokko. 13. Een keizerlijk decreet regelt in Duitsland de (gedeeltelijke) demobilisatie van het uit Zuid-Afrika teruggekeerde expeditieleger. 14. De Britten leggen in Reitz beslag op de staatsarchieven van Oranje Vrystaat. 16. In Denemarken komt een liberaal-radicaal kabinet aan de macht, nadat de linkervleugel bij de verkiezingen in april een meerderheid heeft behaald. 17. Door interventie van de koning besluit de Belgische Kamer Kongo niet te annexeren. Leopold II had in zijn testament van 1889 Kongo als kroonland aan de Belgische staat vermaakt. 18. De Duitse keizer benoemt prof. dr. Erich von Drygalski tot leider van een zuidpoolexpeditie. 19. De meerderheid van de Belgische Kamer verwerpt de onder anderen door de koning noodzakelijk geachte Legerwet, en daarmee de invoering van de individuele dienstplicht. De rechtsklerikalen zijn namelijk tegen dienstplicht van geestelijken en kloosterlingen. 22. Servië herstelt de diplomatieke betrekkingen met Montenegro. 29. In Peking wordt de ‘Verboden Stad’, het keizerlijk paleizencomplex, door Duitse troepen ontruimd. 31. Dr. Abraham Kuyper wordt benoemd tot minister-president. → Geboren: 31. Jean Debuffet Frans schilder en beeldhouwer († 12-5-85) {==23==} {>>pagina-aanduiding<<} Kuyper minister-president DEN HAAG, 31 juli - Koningin Wilhelmina heeft dr. Abraham Kuyper, voorman der antirevolutionairen, benoemd tot minister-president; naar verwachting zal hij op zeer korte termijn de samenstelling van zijn kabinet bekendmaken. Kuypers benoeming komt niet als een verrassing sinds de grote verkiezingsoverwinning van rechts. De verkiezingen van 17 juni en de herstemmingen van tien dagen later bezorgden de liberalen de zwaarste nederlaag uit hun bestaan: verdeeld over drie partijen haalden zij nog slechts 35 kamerzetels. Ter linkerzijde wonnen de socialisten (van vier naar zeven zetels). Rechts haalde 58 zetels, tegen 45 in 1897. Kuyper, die eerder inzake de sociale kwestie (‘de noodlijdenden kunnen niet wachten, geen dag en geen nacht’, 1891) en het kiesrechtvraagstuk zij aan zij stond met vooruitstrevende liberalen en radicalen, stelde zijn verkiezingscampagne geheel in het teken van de ‘antithese’: niet alleen de sociaal-democraten, ook de liberalen vertegenwoordigen het revolutionaire gevaar; de liberale staat is een atheistische schepping. ‘Te wapen! Tegen de Sociaal-Democratie, alsof door haar excessen het deftiger Liberalisme in ere hersteld was.... Onze strijd gaat niet tegen personen, maar tegen de God in het staatsrecht verzakende geest, die in aller Liberalen politiek zich belichaamt’. De liberalen, tot dan toe verdeeld in oud- en unie-liberalen, raakten in een hevige onderlinge strijd verwikkeld door de oprichting, in maart 1901, van de Vrijzinnig-Democratische Bond, waarin de linkervleugel van de Liberale Unie en de Radicale Bond elkaar vonden. Ter linkerzijde boekte alleen de sociaal-democratie grote vooruitgang. De niet-herverkiezing van Troelstra was echter een grote tegenslag. {== afbeelding Het kabinet-Kuyper in vergadering bijeen. Rechts aan de vergadertafel, in het midden, de minister-president. ==} {>>afbeelding<<} Positie Taft versterkt MANILA, 4 juli - Tot nog toe is het zo geweest dat de militaire gouverneur op de Filippijnen de hoogste uitvoerende macht belichaamde. Nu heeft president McKinley echter besloten het gezag van de Filippijnen-commissie uit te breiden: de voorzitter van die commissie, Taft, is benoemd tot burgerlijk gouverneur, terwijl de autoriteit van de Amerikaanse bevelhebber is ingekrompen. Diens zeggenschap beperkt zich nog slechts tot die gebieden waar de opstand nog niet is neergeslagen, wat met name in de provincie Moro, die door krijgshaftige mohammedanen wordt bewoond het geval is. Korte tijd later wordt de Filippijnen-commissie uitgebreid met drie leden van de bevolking. Daarnaast wordt met veel tact een systeem voor het plaatselijk bestuur ontwikkeld, waarbij de gemeenteraden via verkiezingen tot stand komen, hoewel het kiesrecht nog sterk beperkt is. Later worden door de verschillende gemeenten ook provinciale gouverneurs gekozen. De nieuwe gouverneur van de Filippijnen, de 44-jarige William Howard Taft, wiens vader deel uitmaakte van de regering van president Taft, is tot nu toe vooral in de rechtspraak actief geweest. 1901 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Het Britse Lagerhuis bewilligt in een aanvulling van de oorlogsbegroting ten bedrage van £ 12,5 miljoen. 2. In de Belgische Kempen worden door André Dumont belangrijke kolenlagen ontdekt. → 5. De Duitse troepen die uit China terugkomen, worden bij een tussenlanding in het Spaanse Cadiz opgewacht door prins Heinrich. 9. De Amerikaanse regering staat de kolonisatie van het Indianengebied tussen de 34ste en 35ste breedtegraad en de 98ste en 99ste lengtegraad toe. 10. De Amsterdamse wielerbaan wordt geopend. → {== afbeelding Tijdens de opening op 10 augustus van de Amsterdamse wielerbaan aan de Zeeburgerdijk wordt een wedstrijd tussen Nederland en België verreden. Links Jaap Eden en rechts de Belg Broka. ==} {>>afbeelding<<} 12. Maarschalk von Waldersee wordt in Hannover feestelijk ontvangen bij zijn terugkeer uit China. 15. In München wordt door de Russische schilder Vassily Kandinsky de eerste tentoonstelling van werk van de door hem opgerichte kunstenaarsgroep ‘Phalanx’ geopend. 23. Er vindt een ontmoeting plaats tussen de Duitse keizer en de Engelse koning, die in Duitsland verblijft in verband met de begrafenis van de moeder van Wilhelm II. Het gespreksonderwerp is een mogelijke alliantie tussen beide staten. Voor de Duitse keizer is de aansluiting van Groot-Brittannië bij de al in 1882 tot stand gekomen verdedigingsbond tussen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië hiervoor een voorwaarde. 27. De Boerengeneraal Jan Christian Smuts bereikt met zijn leger de grens van de Kaapkolonie. Geboren: 3. Stefan Wyszyński (†28-5-1981) Pools kardinaal en primaat 20. Salvatore Quasimodo (†14-6-1968) Italiaans schrijver Gestorven: 11. Francesco Crispi (4-10-1819) Italiaans staatsman 12. Adolf Erik Nordenskjöld (18-11-1832) Zweeds ontdekkingsreiziger Dumont ontdekt kolenlagen in de Belgische Kempen AS, 2 augustus - Te As in de Belgische Kempen is de eerste steenkool naar boven gehaald. Uit de geologische kaart die zijn vader, de beroemde geoloog en mineraloog André Hubert Dumont, heeft gemaakt van België en Europa, had de Luikse professor André Dumont de overtuiging opgedaan dat er steenkool zit in Limburg. Hij had daar al in 1877 op gewezen. Dumont is hoogleraar in de mijnbouw in Leuven. Hij heeft er twintig jaar over gedaan om het kapitaal bijeen te brengen voor de boringen, die vandaag ten slotte in As resultaat hebben opgeleverd. De Limburgse ondergrond blijkt vol zwart goud te zitten. Voor die provincie, voornamelijk begroeid met heide en bewoond door arme keuterboeren, zal deze vondst een grote verandering teweegbrengen. Uit Wallonië zullen specialisten en ingenieurs moeten overkomen voor de ontginning. Er zullen mijnsteden verrijzen voor de talrijke werknemers, die wellicht in het buitenland geronseld moeten worden. Men zal spoorlijnen en kanalen moeten aanleggen, om de steenkool te vervoeren naar de Waalse industriegebieden. Het onooglijke gehucht Genk gaat een grote toekomst tegemoet. {==24==} {>>pagina-aanduiding<<} 1901 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 6. De Amerikaanse president McKinley wordt tijdens zijn bezoek aan de Panamerikaanse tentoonstelling te Buffalo (New York) door een aanslag van de anarchist Leon Czolgosz ernstig gewond. → 7. De ondertekening van de Vrede van Peking maakt een einde aan de Bokseropstand. China wordt veroordeeld tot het doen van territoriale concessies en flinke herstelbetalingen. Als teken van verzoening had keizer Wilhelm op 4 september de Chinese prins Tsjoen in Berlijn ontvangen. → 14. President McKinley sterft aan zijn verwondingen; hij wordt opgevolgd door de 42-jarige Theodore Roosevelt. → 17. Koningin Wilhelmina kondigt in de Troonrede de ‘ethische politiek’ ten aanzien van Nederlandsch-Indië aan. → 18. Tsaar Nicolaas arriveert in Dunkerque (Frankrijk); tijdens een tussenstop in Dantzig had hij een onderhoud met de Duitse keizer. 18. In Chili treedt de in juni gekozen president Germán Riasco in functie. 26. Het Ashantirijk (Goudkust) wordt door Groot-Brittannië geannexeerd en onder het bestuur geplaatst van de gouverneur van Goudkust. Geboren: 3. Eduard Alexander van Beinum († 14-4-1959) Nederlands musicus en dirigent 8. Hendrik Frensch Verwoerd (†6-9-1966) Zuidafrikaans politicus 29. Enrico Fermi (†29-11-1954) Amerikaans kernfysicus van Italiaanse origine Gestorven: 8. Johannes von Miquel (19-2-1828) Duits politicus, een der naaste medewerkers van Bismarck 9. Henri de Toulouse-Lautrec (24-11-1864) Frans schilder 14. William McKinley (29-1-1843) Amerikaans politicus McKinley dodelijk gewond na aanslag BUFFALO (NEW YORK), 6 september - Bij zijn bezoek aan de Pan-American Exposition is president McKinley door pistoolschoten ernstig gewond. De dader van de aanslag is een Poolse immigrant, Leon Czolgosz, een fanatiek anarchist die tekenen van zwakzinnigheid vertoont. Aanvankelijk ziet het er naar uit dat de verwondingen van de president goed genezen, maar hij wordt aangetast door koudvuur en op 14 september sterft hij. Inmiddels is vice-president Roosevelt naar Buffalo ontboden, waar hij drie kwartier na de dood van McKinley wordt beëdigd. Met zijn 42 jaar is hij de jongste man die ooit president van de VS is geworden. Roosevelt vraagt de regeringsleden aan te blijven en kondigt aan de politiek van zijn voorganger te continueren. In werkelijkheid gebeurt het tegenovergestelde: Theodore Roosevelt is er de man niet naar de sporen van de bedaagde en voorzichtige McKinley te drukken. Bovendien verafschuwt hij de gegroeide praktijk waarbij het land in feite niet wordt bestuurd door de president en het Congres, maar door de invloedrijke partijbazen, en vooral door ‘big business’: de leiders van grote ondernemingen die door hun onderlinge banden grote delen van de ecomonie beheersen. Afkomst Theodore Roosevelt is op 27 oktober 1858 in New York geboren in een redelijk welvarende familie van Nederlandse afkomst (in 1644 arriveerde Klaes Martensen van Rosenvelt vanuit Nederland in Nieuw Amsterdam). Op 23-jarige leeftijd werd Theodore Roosevelt gekozen in het staatsparlement van New York, waarin hij al snel een van de Republikeinse voormannen werd; hij maakte in die jaren vooral naam wegens zijn strijd tegen het corrupte {== afbeelding President McKinley te midden van vrienden op zijn farm, kort voor zijn dood. ==} {>>afbeelding<<} Democratische partij-apparaat in New York. Na een aantal politieke nederlagen was hij lid van de nationale Civil Service Commission (1889-95) en voorzitter van de Board of Police Commissioners van de stad New York (1895-97). Als staatssecretaris voor marine onder president McKinley was hij een groot pleitbezorger van de oorlog met Spanje. Toen in 1898 de oorlog werd verklaard, nam hij ontslag als onderminister en vocht hij met een eigen eenheid, de ‘Rough Riders’, mee op Cuba; zijn wapenfeiten op Cuba maakten hem tot een nationale held. Gouverneur Na zijn Cubaanse avonturen stelde Roosevelt zich kandidaat voor het gouverneursschap van de staat New York; hij behaalde een gemakkelijke verkiezingsoverwinning en vestigde een reputatie als een voortreffelijk gouverneur; wel haalde hij zich de vijandschap op de hals van de Republikeinse ‘boss’ van New York, Thomas Platt, die hem uit de New Yorkse politiek wist te verwijderen door hem tot vice-presidentskandidaat onder McKinley te laten benoemen. Vrede van Peking wordt ondertekend PEKING, 7 september - In Peking is een vredesakkoord gesloten tussen vertegenwoordigers van buitenlandse mogendheden en de Chinese regering. De buitenlandse mogendheden zijn: Rusland, Engeland, de VS, Japan, Duitsland, Frankrijk, Italië, Oostenrijk, Spanje, België en Nederland. Het akkoord maakt een definitief einde aan de vijandelijkheden tussen China en de bovengenoemde landen zoals die met de Bokseropstand zijn begonnen. In totaal moet de Qing-regering aan het buitenland 45 miljoen pond zilver aflossen over een periode van 39 jaar. Hetzelfde bedrag moet gedurende deze periode als rente worden betaald. Om de betaling te garanderen zal de Chinese douane onder buitenlands toezicht komen te staan. 29% van het bovengenoemde bedrag komt aan Rusland toe. Buitenlandse legers zullen gestationeerd worden in 12 plaatsen langs de spoorweg Peking - Sjanhaiguan. Op participatie van Chinezen aan bewegingen die zich tegen vreemdelingen keren komt de doodstraf te staan. Er wordt een ministerie voor Buitenlandse Zaken opgericht dat tot taak heeft betrekkingen van China met de buitenwereld te regelen. Volgens waarnemers in Peking zijn na de ondertekening van het vredesakkoord alle bezwaren uit de weg geruimd die een terugkeer van keizerin Cixi naar Peking tot nu toe onmogelijk hebben gemaakt. De keizerin was na het mislukken van de door haar gesteunde Bokseropstand uit Peking naar Xian gevlucht. Nederland wijzigt koloniale politiek DEN HAAG, 17 september - Het kabinet-Kuyper zal een andere koloniale politiek voeren dan zijn voorgangers, zo kan men afleiden uit de door koningin Wilhelmina uitgesproken Troonrede. Lag de nadruk tot nu toe op het ‘afronden van het koloniaal bezit’ (de Atjeh-oorlog), het verbeteren van de infrastructuur van met name Java en het bevorderen van de winstgevendheid der Europese cultuur- en mijnbouwmaatschappijen, nu wordt de aandacht gericht op de zedelijke verheffing van de inlander. ‘Als Christelijke mogendheid is Nederland verplicht in de Indische Archipel de rechtspositie der inlandse Christenen beter te regelen, aan de Christelijke zending op vaster voet steun te verlenen en geheel het regeringsbeleid te doordringen van het besef, dat Nederland tegenover de bevolking dezer gewesten een zedelijke roeping te vervullen heeft’, aldus de koningin in haar Troonrede. Ook wordt een onderzoek aangekondigd naar de oorzaken van de mindere welstand der inlandse bevolking op Java. Het bestuur in Indië zal gecentraliseerd worden, terwijl de pacificatie van Atjeh wordt voortgezet. Deze politieke koerswijziging is geheel in overeenstemming met de opvattingen, die Kuyper al sinds het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw verkondigt. Toen al toornde hij tegen het ‘ellendig koloniaal beheer’, en vooral tegen de mate waarin het gouvernement, om onrust te voorkomen, de zending tegenwerkte. {==25==} {>>pagina-aanduiding<<} 1901 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. Te Barrow wordt de eerste Britse duikboot te water gelaten. 10. In de Kaapprovincie wordt de staat van beleg afgekondigd. 13. In veel plaatsen in Rusland vinden hongeropstanden plaats. 16. Namens zijn regering begint de Japanse baron Hayashi onderhandelingen met de Britse regering te Londen met het doel een Brits-Japanse alliantie tot stand te brengen zodat Tokio's positie ten opzichte van St. Petersburg versterkt wordt. 18. De Belgische feministe Louise van den Plas begint een campagne voor invoering van vrouwenkiesrecht. → 19. Op de Filippijnen vindt een bloedige confrontatie plaats tussen Amerikaanse soldaten en guerrilleros. {== afbeelding Een defilé van Amerikaanse troepen in Manilla, de hoofdstad van de Filippijnen waar zich deze maand een bloedige botsing heeft voorgedaan tussen Amerikaanse soldaten en guerilleros. ==} {>>afbeelding<<} 22. In Mexico-stad wordt het tweede Panamerikaanse Congres geopend, dat tot 31 januari 1902 zal duren. De deelnemende staten onderschrijven de Haagse Conventie van 1899 en besluiten hun geschillen voortaan op vreedzame wijze te beslechten. 25. De Britse minister van Koloniën, Joseph Chamberlain, verdedigt in het Lagerhuis de regeringspolitiek ten aanzien van de Boeren, en spreekt beschuldigingen van begane wreedheden tegen. → 31. Tijdens wedstrijden te Berlijn-Friedenau vestigt de Nederlandse wielrenner Piet Dickentman een nieuw werelduurrecord achter derny (65,621 km per uur). → Geboren: 15. Hermann Abs Duits bankier; directeur van de Deutsche Bank 15. Bernard von Brentano (†29-12-1964) Duits schrijver 22. Charles Huggins Amerikaans arts van Canadese origine Gestorven: 1. Abdoer-Rahman (circa 1830) sinds 1880 modernistisch gezind emir van Afghanistan 23. Georg von Siemens (21-10-1839) Duits bankier; oprichter van de Deutsche Bank Chamberlain standvastig {== afbeelding Joseph Chamberlain. ==} {>>afbeelding<<} EDINBURGH, 26 oktober - De Britse minister van Koloniën Joseph Chamberlain heeft gisteravond in Edinburgh het beleid van zijn regering ten aanzien van de Boerenoorlog in Zuid-Afrika verdedigd. Voor een gehoor van ruim achtduizend belangstellenden herinnerde hij aan de woorden van generaal Botha, generaal De Wet, generaal Steyn en andere Boerenleiders, dat zij geen vredesvoorwaarden zullen accepteren die hun geen absolute onafhankelijkheid garanderen. De minister hield zijn gehoor voor dat Botha de aanleiding tot de oorlog weet aan de annexatie in 1877 en de onvoldoende schadevergoeding die door Gladstone werd aangeboden. Chamberlain vergeleek het sluiten van een vredesverdrag met de Boeren op hun voorwaarden met verraad aan de ingezetenen van Engelse afkomst, die nu al ernstig onder de oorlog hebben geleden. Chamberlain gaf toe dat de regering zich aanvankelijk had vergist met de voorbarige bekendmaking dat de oorlog bijna was gewonnen, terwijl nu een vrijwel uitzichtloze guerrillastrijd plaatsheeft. Guerilla Deze ‘guerillakrijg’ wordt gevoerd door vele duizenden ‘bittereinders’, die zich hebben verdeeld over kleine, uiterst mobiele commandootjes die het de ongeveer 250 000 Britse soldaten zeer moeilijk maken het land te veroveren. Zij behalen daarmee zoveel succes dat de Britten het hele land in grote, met draden afgebakende gebieden moeten verdelen die door op korte afstand van elkaar gelegen blokhuizen zijn versterkt - dit alles in een poging om de activiteiten van de Boeren aan banden te leggen. Dit najaar slagen de Boeren er zelfs weer in om in Kaapland offensief op te treden en de Boeren daar tot opstand te bewegen. Op 30 oktober voert een Boereneenheid onder leiding van Louis Botha een aanval uit op een Britse troepenmacht in Braakenlaagte; het is een van de bloedigste gevechten die er zich tussen de Boeren en de Britten hebben voorgedaan: de Britten verliezen hun commandant en zestig anderen, 165 Britse soldaten worden gewond; de Boeren tellen 44 doden en vele gewonden. {== afbeelding Een van de Boerencommando's die de strijd tegen de Britten voortzetten. ==} {>>afbeelding<<} Feministes ook actief in België BRUSSEL, 18 oktober - Met de uitgave van La Femme Electeur van Louise van den Plas is ook in België het feminisme van de Britse suffragettes doorgebroken. De schrijfster blijft nog jaren een leidinggevende figuur in de christelijke arbeidersbeweging. Op 25 september 1911 herhaalt ze op het Congres van de Belgische Volksbond in Kortrijk haar eis voor vrouwenstemrecht in een felle, opzienbarende rede. In 1904 schrijft Louise van den Plas een ander opmerkelijk boek: Waarom moeten christenen feminist zijn? Het antwoord vindt zij in de waardigheid van de vrouw, en in het voorbeeld dat de levens van tal van vrouwelijke heiligen stellen. In 1908 publiceert ze een agressieve stelling over de scheiding van goederen in het Journal des Tribunaux. Nog in 1952 verschijnt er een heruitgave van haar werk over de bestrijding van het alcoholisme, dat mede tot de socialistische wet-Vandervelde in 1919 heeft geleid. Ten slotte heeft ook haar biografie uit 1934 van Théophile Verbist, de stichter van de congregatie van Scheut, aan haar bekendheid bijgedragen. Piet Dickentman verbetert werelduurrecord BERLIJN, 31 oktober - De Nederlander Piet Dickentman heeft in Berlijn het wereldrecord wielrennen over één uur op zijn naam gebracht. Op de wielerbaan kwam hij tot 65 kilometer en 621 meter. Het oude record stond op 65 kilometer en 512 meter en was in het bezit van de Duitser Robl. {==26==} {>>pagina-aanduiding<<} 1901 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3. In Poznan (Posen) in Oppersilezië veroordeelt een rechtbank kinderen die op school geweigerd hebben Duits te spreken tot lijfstraffen. Wanneer de ouders hierna de school bezetten, worden ze tot vrijheidsstraffen veroordeeld. 7. Er ontstaan spanningen tussen Turkije en Frankrijk wanneer een Franse vlooteenheid Turkse douanehuisjes bezet in Mytilene op het eiland Lesbos, om kracht bij te zetten aan de eis tot schadevergoeding voor verliezen die Franse burgers in 1896 door Turkse acties hebben geleden. Constantinopel geeft hierna toe. 18. In Groot-Brittannië wordt door de regering een blauwboek gepubliceerd over de toestand in de door haar opgezette concentratiekampen in Zuid-Afrika. Er blijkt uit dat met name de kindersterfte in die kampen onrustbarend is. 18. Tussen de VS en Groot-Brittannië wordt bij verdrag het beheer over de Panamakanaalzone nader geregeld (het zogenaamde tweede Hay-Pauncefoteverdrag). → 21. In de Tweede Kamer houdt de antirevolutionaire Indië-specialist A.W.F. Idenburg een rede, die een nadere specificatie inhoudt van de in de Troonrede aangekondigde ‘ethische politiek’ ten aanzien van Nederlandsch-Indië. 26. Italië en Groot-Brittannië stellen bij verdrag de grens vast tussen hun koloniën Eritrea en Soedan. Geboren: 3. Filips Karel Albert Meinrad Hubertus Maria Miguel van Saksen-Coburg-Gotha (†25-9-1983) als Leopold III van 1934 tot 1951 koning der Belgen (van 1944 tot 1950 slechts in naam, omdat zijn broer prins Karel toen als regent de honneurs waarnam) 3. André Malraux (ps. van André Berger) (†23-11-1976) Frans schrijver en politicus; minister van Cultuur onder De Gaulle 18. George Horace Gallup Amerikaans opinieonderzoeker en oprichter van het naar hem genoemde instituut dat gespecialiseerd is in verkiezingsonderzoek Gestorven: 25. Joseph Rheinberger (17-3-1839) Duits componist en muziektheoreticus Tweede verdrag over toekomstig Panamakanaal WASHINGTON/LONDEN, 18 november - De Verenigde Staten en Groot-Brittannië hebben een verdrag ondertekend dat aan de VS de alleenrechten geeft voor de aanleg, de verdediging, het onderhoud van en het beheer over een kanaal door de landengte van Panama. Het verdrag is ondertekend door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Hay en zijn Britse collega Pauncefote. Het Hay-Pauncefoteverdrag is een herroeping van een eerder gesloten verdrag tussen de VS en Groot-Brittannië dat in 1850 werd getekend. Toen bepaalde het Clayton-Bulwerverdrag dat beide landen gezamenlijk de controle zouden uitoefenen en gelijke rechten zouden hebben op een kanaal door Panama, dat de Atlantische Oceaan direct met de Grote Oceaan zou verbinden. De Spaans-Amerikaanse oorlog van 1898 heeft de Amerikaanse regering overtuigd van de noodzaak van een kanaal door de landengte van Panama, omdat dit de verplaatsing van de Amerikaanse vloot van de oostkust naar de westkust zeer zal vergemakkelijken. De regering van president Theodore (‘Teddy’) Roosevelt, die dit jaar aan de macht kwam, begon onmiddellijk onderhandelingen met Groot-Brittannië. Enkele maanden geleden, op 5 februari, hadden de VS en Groot-Brittannië al een eerste Hay-Pauncefoteverdrag gesloten over een eventueel aan te leggen kanaal door Panama. Het toekomstige kanaal zal opengesteld worden voor schepen uit alle landen en in oorlogstijd neutraal gebied blijven. {== afbeelding President Theodore Roosevelt. Direct na zijn aantreden in september is hij de onderhandelingen met Engeland over het Panamakanaal begonnen. ==} {>>afbeelding<<} 1901 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 7. Japan stopt de onderhandelingen met Rusland en sluit een verdrag met Groot-Brittannië. 10. Te Stockholm worden voor het eerst de Nobelprijzen uitgereikt, die mogelijk zijn geworden door een legaat van de dynamische Zweedse fabrikant Alfred Nobel (1833-1896). De Nederlandse chemicus Jacobus Henricus van 't Hoff is een der gelukkigen. → 11. Boeren-vluchtelingen zoeken steun bij Duitsland inzake vredes voorstellen aan Engeland. → 12. De Italiaanse uitvinder Guglielmo Marconi slaagt erin het eerste draadloze radiosignaal over de Atlantische Oceaan te zenden. → 19. Het in maart begonnen overleg tussen Duitsland en Groot-Brittannië over een mogelijke alliantie wordt door Duitsland afgebroken. Een in november door minister van Koloniën Chamberlain te Edinburgh uitgesproken anti-Duitse rede speelt hierin een rol. 20. De staking van mijnwerkers in Frankrijk is voorbij. → 21. In Noorwegen hebben bij gemeenteraadsverkiezingen vrouwen voor het eerst (census-)kiesrecht. De wet die dit mogelijk maakt was op 25 mei aangenomen. 31. Bij de eerste verkiezingen volgens de nieuwe constitutie kiezen de Cubanen een Congres en de eerste president, Tomas Estrada Palma. Geboren: 5. Walt Disney (eig. Walter Elias Disney) († 15-12-1966) Amerikaans striptekenaar, vader van de tekenfilm 5. Werner Heisenberg († 1-2-1976) Duits fysicus 14. Paul I (†6-3-1964) koning van Griekenland van 1947 tot 1964 16. Margaret Mead († 15-11-1978) Amerikaans etnologe 27. Marlene Dietrich (eig. Maria Magdalena von Losch) Amerikaans filmactrice en chansonnière van Duitse origine Franse mijnstaking eindelijk voorbij PARIJS, 20 december - De langste staking in de Franse geschiedenis is ten einde. Sinds vanmorgen wordt er weer gewerkt in het kolenbekken van Monceaux-les-Mines, waar negenduizend mijnwerkers honderdvijf dagen lang weigerden ondergronds te gaan. De stakingen braken uit na een ongeval in een van de mijnen, waarbij twintig arbeiders, onder wie kinderen, om het leven kwamen. De mijnarbeiders, naar wordt beweerd onder aanvoering van syndicalisten van buiten, kwamen daarop met eisen voor de verbetering van de arbeidsomstandigheden, die in de kolenmijnen vaak zeer slecht zijn. Toen de mijneigenaren, verwijzend naar de economische problemen én de verbeteringen die de afgelopen jaren al tot stand zouden zijn gebracht, daarop niet wensten in te gaan, legden de arbeiders het werk neer. De Franse kranten spreken van het meest ernstige sociale conflict sinds de oorlog van 1870 en, al naar gelang hun politieke kleur, juichen de onverzettelijkheid van de mijneigenaren toe, betreuren deze of vallen die houding juist aan. Vaststaat dat de directies nauwelijks concessies hebben gedaan en door middel van een uithongeringstactiek de mijnwerkers hebben gedwongen weer ondergronds te gaan. Eerste draadloze uitzending over de Oceaan {== afbeelding Marconi met zijn uitvinding. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 12 december - Nadat hij in 1899 al een draadloze verbinding over Het Kanaal tot stand had gebracht, heeft de Italiaanse elektrotechnisch ingenieur Guglielmo Marconi nu een draadloze uitzending over de Atlantische Oceaan verzorgd. Marconi bouwt daarmee voort op het werk van J. Clerk-Maxwell en Heinrich Hertz. Marconi wilde de experimenten van Hertz uitbreiden, maar diende eerst een aantal technische moeilijkheden te overwinnen. Zowel voor de zender als voor de ontvanger gebruikt hij grote gerichte antennes en hij heeft een techniek ontwikkeld om beide toestellen op dezelfde golflengte af te stemmen. {==27==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Leden van de Royal Horse Artillery steken in Zuid-Afrika een rivier over. (Schilderij van George Scott.) ==} {>>afbeelding<<} Boeren polsen Duitsland LONDEN, 11 december - De geheime conferenties van Boeren-vluchtelingen over beëindiging van de oorlog in Zuid-Afrika zijn verplaatst van Den Haag en Hilversum naar Brussel. Het doel is de schijn te vermijden dat Nederland een centrum van intriges tegen Engeland zou kunnen worden door de aanwezigheid van de Boeren en ex-president Kruger. Betrouwbare Boeren-kringen hebben laten uitlekken dat in Duitsland semi-officiële suggesties zijn gedaan om te proberen samen met Rusland en Frankrijk vredesvoorstellen namens de Boeren te doen aan Groot-Brittannië. Een Duitse tussenpersoon benadrukt echter dat de Duitse regering niet sympathiek staat tegenover de Boeren en daarom strikte neutraliteit wil handhaven. Voorts zou de Duitse regering niet bereid zijn stappen te ondernemen zolang de Boeren bij hun eis tot volledige onafhankelijkheid blijven. De Boeren-gedelegeerden zien het nog niet tot een vredesinitiatief komen maar achten het hun plicht hun regering in te lichten over de ouvertures in Europa. Nobelprijs chemie voor Van 't Hoff STOCKHOLM, 10 december - De Nederlandse scheikundige Jacobus Henricus van 't Hoff heeft de eerste Nobelprijs voor chemie in ontvangst genomen. Een van zijn medelaureaten is de natuurkundige Wilhelm Conrad Röntgen uit Duitsland, de ontdekker van de naar hem genoemde stralen. Al op tweeëntwintigjarige leeftijd publiceert Van 't Hoff het geschrift dat hem beroemd zal maken. In dit uit 1874 daterend artikel beschrijft hij de optische activiteit van organische stoffen die hij verklaart door aan te nemen dat het koolstofatoom asymmetrisch is. Het artikel wordt eerst genegeerd, vervolgens verguisd en pas veel later komt men tot de ontdekking dat Van 't Hoff baanbrekend werk heeft verricht door de natuurkunde en de scheikunde dichter bij elkaar te brengen. Verder heeft Van 't Hoff belangrijke studies gepubliceerd over de snelheid van chemische reacties en over chemische evenwichtstoestanden, en een aantal artikelen over de chemie van verdunde oplossingen waarin hij een afgeronde theorie van de osmotische druk ontwikkelt. {== afbeelding Jacobus Henricus van 't Hoff. ==} {>>afbeelding<<} [1902] 1902 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In het Prado-museum te Madrid wordt een tentoonstelling van El Greco (eig. Domenikos Theotokopoulos, 1541-1614) geopend; dit betekent de herontdekking van deze Spaanse schilder van Griekse origine. 10. De Duitse kanselier von Bülow kritiseert in de Rijksdag de Britse politiek ten aanzien van de Boeren. Officieel is Duitsland neutraal in de Boerenoorlog. 10. In het Amsterdamse Concertgebouw vindt de première plaats van het Te Deum van Alphons Diepenbrock. → 13. In Enschede breekt een staking uit bij Van Heek-textielfabrieken. 16. Turkije verleent aan Duitsland de concessie voor de aanleg van de Bagdad-spoorlijn (van Konya naar Bagdad). 18. De Amerikaanse Kanaalcommissie geeft de voorkeur aan de aanleg van een kanaal door Panama, boven dat door Nicaragua. 21. In het Galicische Lemberg (Lvov) komt het tot bloedige confrontaties tussen nationalistische demonstranten en soldaten, tijdens de herdenking van de Poolse ‘januari-opstand’ van 1863 tegen Rusland. 22. De nieuwe ambassadeurs van Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland, Portugal en Japan bieden hun geloofsbrieven aan in Peking. Het keizerlijk hof is op 8 januari teruggekeerd in de ‘Verboden Stad’. 24. De VS en Denemarken tekenen een verdrag dat de verkoop van de Deense Westindische Maagden Eilanden aan de VS behelst. 30. Groot-Brittannië en Japan tekenen een alliantieverdrag voor de duur van vijf jaar. Hierdoor wordt Japan voor het eerst door een westerse mogendheid als gelijkwaardig erkend. → Geboren: 8. Georgi Maksimilianovitsj Malenkov, Sovjetrussisch politicus; 15. Abd al-Aziz ibn Abd al-Rahman al-Faisal al-Saoed († 23-2-1969) als koning Saoed van 1953 tot 1962 heerser van Saoedi-Arabië 26. Menno ter Braak († 14-5-1940) Nederlands schrijver en essayist, stichter van het tijdschrift Forum en van de Nederlandsche Filmliga. Muziekfeest in Concertgebouw AMSTERDAM, 10 januari - De Amsterdamse afdeling van de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst organiseert vandaag, morgen en overmorgen in het Concertgebouw een driedaags Nederlands Muziekfeest, waarop voor de eerste maal uitsluitend muziek van nog levende Nederlandse componisten uitgevoerd wordt, onder meer van E. von Brucken Fock, Bernard Zweers, Charles Smulders, Alphons Diepenbrock (eerste uitvoering van het Te Deum), Julius Röntgen, Willem Kes, Anton Avercamp, Richard Hol, Catharina van Rennes en Peter van Anrooy (Piet Heinrapsodie). {== afbeelding De componist Alphons Diepenbrock. ==} {>>afbeelding<<} Engeland en Japan sluiten verdrag LONDEN, 30 januari - Groot-Brittannië en Japan hebben vandaag een verdrag gesloten waarin wordt overeengekomen ‘de status-quo en de vrede in het Verre Oosten te handhaven’. De twee staten hebben beloofd elkaar militair te steunen wanneer een van hen met meer dan één natie in een oorlog verwikkeld zou raken. Dit betekent in de praktijk dat Frankrijk zich, in geval er een oorlog zou uitbreken tussen Japan en Rusland, neutraal zal moeten opstellen wil het niet tegenover Engeland komen te staan. Verder zijn Engeland en Japan overeengekomen de ‘onafhankelijkheid en territoriale integriteit van Korea en China te waarborgen’, en in die landen ‘gelijke gelegenheden voor de handel en industrie van alle naties’ te verzekeren. In het verdrag wordt er de nadruk op gelegd dat Engeland speciale belangen in China heeft en Japan, behalve in China, ook politiek, commercieel en industrieel geînteresseerd is in het naburige schiereiland Korea. Het verdrag betekent voor Japan een erkenning van zijn belangrijke positie tussen de grootmachten. Voor Groot-Brittannië biedt het een extra zekerheid tegen het gevaar van Russische overheersing van het Verre Oosten. {==28==} {>>pagina-aanduiding<<} 1902 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 1. De Chinese keizerin-regentes Tzjoe-hsi heft het decreet op dat huwelijken tussen Chinezen en inwoners van Mantsjoerije verbiedt. Eveneens verbiedt ze het traditionele afbinden van vrouwenvoeten. 1. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Hay protesteert tegen de exclusieve rechten van Rusland in China, omdat deze de door de VS voorgestane ‘open deur-politiek’ in gevaar brengen. 5. De Britse regering slaat het Nederlandse aanbod tot bemiddeling in de Boerenoorlog af. → 6. De Frans-Ethiopische overeenkomst over de op Franse kosten aan te leggen spoorlijn Djibouti-Addis Abeba, ontlokt protesten van de Britse en de Italiaanse regering. 6. De Italiaanse regering maakt een uitgeroepen algemene spoorwegstaking onmogelijk door de spoorwegmannen voor militaire dienst op te roepen. 11. In Brussel ontaardt een grote demonstratie voor algemeen kiesrecht door politie-optreden in bloedige rellen. → 14. Bij een algemene staking in Triëst om arbeidstijdverkorting af te dwingen schiet de politie op demonstranten. Er wordt standrecht afgekondigd. 15. De Berlijnse onder- en bovengrondse stadsspoorbaan wordt feestelijk geopend. 18. De Amerikaanse regering neemt gerechtelijke stappen tegen trusts. → 21. In St. Petersburg vinden studentenbetogingen plaats. In Kiëv werd de Technische Hogeschool al op 4 februari na onlusten gesloten. Geboren: 4. Charles Augustus Lindbergh († 26-8-1974) Amerikaans vliegenier 21. Bob Scholte (eig. Hijman Scholte) († 3-11-1983) Nederlands zanger 27. John Steinbeck († 20-12-1968) Amerikaans schrijver, Nobelprijs 1962 Aanbod Kuyper afgewezen LONDEN/DEN HAAG, 5 februari - De Britse minister van Buitenlandse Zaken Landsdowne heeft een aanbod van minister-president en minister van Buitenlandse Zaken Kuyper om te bemiddelen in de Boerenoorlog, van de hand gewezen. In een aide-mémoire aan de Engelse regering had minister Kuyper zijn goede diensten aangeboden om Boeren en Engelsen met elkaar in contact te brengen. De Boerendelegatie die al sinds enige tijd in Europa steun zoekt voor de Boeren, heeft reeds lang geen contact meer kunnen hebben met haar strijdende landgenoten, omdat dezen vrijwel geheel omsingeld zijn door Engelse troepen, aldus Kuyper, die hieruit de conclusie trok dat de volmachten van de delegatie weleens verouderd zouden kunnen zijn. Deze mening van Kuyper betekent een drastische verandering in de Nederlandse politiek inzake het Boerenvraagstuk. Tot nu toe stond de regering op het standpunt, dat de oorlog alleen en uitsluitend aan de Engelsen is te wijten, en dat onderhandelingen de onafhankelijkheid van de Boerenrepublieken tot onderwerp zouden moeten hebben, dit geheel in overeenstemming met het mandaat van de Boerendelegatie in Europa. Kuyper heeft de Engelse regering gevraagd de delegatie een vrijgeleide naar Zuid-Afrika te geven om daar te overleggen met de strijdende Boeren. De Engelse minister Landsdowne heeft Kuyper meegedeeld, dat zijn land geen interventie in de Boerenoorlog duldt. Als de Boeren willen onderhandelen, dan moeten ze zich zelf maar tot de Engelsen wenden; onderhandelingen horen trouwens in Zuid-Afrika, niet in Europa, te worden gevoerd, aldus de Britse regering. {== afbeelding Kamp voor krijgsgevangen Boeren in Kaapstad. ==} {>>afbeelding<<} Socialisten betogen voor stemrecht BRUSSEL, 11 februari - Een door de socialistische partij georganiseerde betoging ten gunste van het algemeen enkelvoudig stemrecht heeft in Brussel duizenden arbeiders op de been gebracht. De betoging, die af en toe een zeer woelig karakter had, wekte grote onrust bij de liberalen, die met socialistische leiders in onderhandeling waren over de uitwerking van een gezamenlijke strategie voor het afdwingen van het algemeen enkelvoudig stemrecht. De liberale leider Paul Hymans viel op 20 februari op het spreekgestoelte van de Kamer scherp uit tegen deze socialistische straatagitatie. Roosevelt pakt spoorwegtrusts aan WASHINGTON, 18 februari - De Amerikaanse regering heeft besloten gerechtelijke stappen te ondernemen tegen de vorming, korte tijd geleden, van de Northern Securities Company, een machtige combinatie van drie spoorwegmaatschappijen, die samen het hele spoorwegverkeer in het noorden van de VS beheersen. De drie hebben vorig jaar een gevecht op leven en dood geleverd waarbij gigantische pakketten aandelen van eigenaar wisselden, enorme winsten (en verliezen) werden gemaakt, en een regelrechte paniekstemming op de beurs ontstond, maar eindigde ermee dat men plotseling besloot de strijd te staken en het management van de drie maatschappijen samen te voegen. De regering beschuldigt de nieuwe combinatie ervan een illegaal monopolie te bezitten over het transport in het noorden. Ogenblikkelijk haast J.P. Morgan, een van de drie spoorwegmagnaten, zich naar het Witte Huis om de president van zijn plannen af te brengen. Die poging blijft zonder succes. Pas na jarenlange procedures besluit het Hooggerechtshof (met vijf tegen vier stemmen) de fusie onwettig te verklaren. Hoewel in de praktijk weinig aan de inmiddels ontstane samenwerking veranderde, is het optreden van de regering in de zaak belangrijk voor de toekomst, doordat grote zakenlieden erdoor zijn afgeschrikt nieuwe trusts te vormen en het publiek de indruk krijgt dat ook de rijken en machtigen zich aan de wet moeten houden. 1902 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 5. In Brussel wordt de Internationale Suikerconventie gesloten. De deelnemende landen verplichten zich te onthouden van exportpremies. 7. Bij Tweebosch (Transvaal) behalen de Boeren een overwinning op de Britten; de laatste in deze oorlog. → 10. Door een aardbeving wordt de Turkse stad Tochangri zo goed als volledig van de aardbodem weggevaagd. 13. In Polen worden verscheidene gymnasia gesloten als de scholieren weigeren een loflied op de tsaar te zingen. 20. De Franse en de Russische regering reageren in een gezamenlijke verklaring positief op het Japans-Britse alliantieverdrag van 30 januari, zij het dat ze zich het recht voorbehouden hun belangen in Korea en China te beschermen. 21. De Belgische Kamer keurt de nieuwe Militiewet goed. → 22. Groot-Brittannië sluit met Perzië een verdrag over het aanleggen van een telegraafverbinding die het telegrafisch verkeer tussen Europa en India mogelijk moet maken. 23. Het Italiaanse parlement keurt een wet goed die het verbod op kinderarbeid verscherpt. 23. In Brussel vindt een massale demonstratie plaats ter ondersteuning van de eis om een grondwetsherziening die algemeen kiesrecht mogelijk moet maken. Alle antiklerikale partijen hebben hiertoe opgeroepen. Geboren: 7. Heinz Rühmann Duits (film)acteur 24. Thomas Edmund Dewey († 16-3-1971) Amerikaans politicus Gestorven: 3. Isaac Dignus Fransen van der Pulte (22-3-1822) Nederlands liberaal politicus; minister-president in 1866, later minister van Koloniën 23. Kálmán Tisza (10-12-1830) Hongaars politicus; premier van 1875 tot 1890 26. Cecil Rhodes (5-7-1853) Zuidafrikaans ondernemer en politicus van Britse origine; stichter en leider van de British South African Cy., en vanaf 1890 premier van de Kaapkolonie {==29==} {>>pagina-aanduiding<<} Nieuwe Militiewet wordt goedgekeurd BRUSSEL, 21 maart - Vandaag is de nieuwe Militiewet goedgekeurd door de katholieke regering-De Smet de Naeyer. Het systeem van dienstplichtigen is nu aangevuld met dat van vrijwilligers. De nieuwe Militiewet kan daardoor wel het jaarlijks legercontingent enigszins verhogen maar tast niet het systeem van loting en plaatsvervanging aan. De nieuwe wet is er vooral gekomen op aandringen van Charles Woeste, de leider van de katholieke rechtervleugel. De wet schenkt de progressistische elementen in de Kamer, zoals socialisten, radicalen en christen-democraten echter geen voldoening. Zij kunnen niet aanvaarden dat geldbezit kan leiden tot vrijstelling van militieverplichtingen. Ook koning Leopold II blijkt ontevreden over het bereikte resultaat, vooral omdat de internationale toestand er niet op vooruitgaat. Hij blijft aandringen op de invoering van de algemene persoonlijke dienstplicht. Boeren behalen overwinning bij Tweebosch {== afbeelding Een schets van de overval van de Boeren op de Britse linies bij Tweebosch. ==} {>>afbeelding<<} TWEEBOSCH, 7 maart - Boerengeneraal Koos de la Rey heeft met 800 Boeren een grote overwinning op de Britse troepen van Lord Methuen behaald. Methuen zelf is ernstig gewond gevangengenomen. Verder vielen aan Britse kant ruim 500 doden en gewonden, 800 Britten werden krijgsgevangen gemaakt. De Boeren hadden slechts 9 doden en 40 gewonden te betreuren. De enorme overwinning was te danken aan de tactiek van De la Rey die de Britten in een verrassingsaanval van achteren en aan de zijflanken overviel. 1902 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. In Rusland vinden ernstige boerenonlusten plaats na een langdurige hongersnood. 1. De Luxemburgse groothertog Adolf van Nassau, die in 1890 koning Willem III als vorst van het groothertogdom was opgevolgd, treedt om gezondheidsredenen af ten gunste van zijn zoon Willem Alexander. 5. Tijdens de voetbalwedstrijd tussen Engeland en Schotland te Glasgow stort een tribune in. Er zijn 25 doden; de 22 man op het veld spelen door om paniek te voorkomen. 8. Tussen Rusland en China wordt de zogenaamde Evacuatieconventie gesloten, waarbij Rusland belooft om binnen anderhalf jaar Mantsjoerije te ontruimen. 14. In België ontstaat grote onrust wanneer de socialistische BWP de algemene staking uitroept om algemeen kiesrecht af te dwingen. → 15. De Britse regering kondigt na het oplaaien van nationalistische acties voor 9 Ierse graafschappen de noodtoestand af. 20. De fysici Pierre en Marie Curie ontdekken in hun Parijse laboratorium radium. 28. De Russische minister van Binnenlandse Zaken en hoofd van de geheime politie, Sipjagin, wordt door een sociaal-revolutionair vermoord, terwijl het hongeroproer op het platteland voortduurt. Hij wordt opgevolgd door Viacheslav Plehve. → 28. In de Dominicaanse Republiek breekt een revolutie uit. 29. Het Amerikaanse Congres breidt de uit 1882 stammende wet die immigratie van Chinezen tegengaat uit; aan Chinezen uit door de VS gecontroleerde gebieden, zoals de Filippijnen, wordt de toegang tot het grondgebied der VS ontzegd. Geboren: 23. Halldór Kiljan Laxness IJslands sociaal geëngageerd schrijver Stakers gedood in Leuven {== afbeelding De visie van een tekenaar op de slachting in Leuven. ==} {>>afbeelding<<} BRUSSEL, 14 april - Ruim 300 000 arbeiders hebben het werk neergelegd, nadat de socialisten de algemene staking hebben uitgeroepen om hun eis voor het algemeen enkelvoudig stemrecht kracht bij te zetten. Bij betogingen kwam het herhaaldelijk tot zware botsingen met de politie. Bij een schietpartij in Leuven op 18 april werden 6 stakers gedood en 14 gewond. De Belgische regering heeft de rijkswacht massaal gemobiliseerd en ook reservisten ingezet. Na een week van onrust en bloedige confrontaties gaf de Belgische Werkliedenpartij (BWP) op 20 april plotseling opdracht het werk te hervatten. In Wallonië werd nog even verder gestaakt. De algemene staking volgt op maanden van groeiende sociale spanningen en gewelddaden. De behoefte tot het organiseren van een algemene staking groeide vooral bij de syndicale basis, terwijl de partijtop alle hoop had gevestigd op de aanstaande kamerverkiezingen (25 mei). De Algemene Raad van de BWP werd onder druk van haar militante leden uiteindelijk gedwongen op 13 april toch de algemene staking uit te roepen als middel om het algemeen kiesrecht af te dwingen. De regering en de conservatieve meerderheid in de Kamer hielden het been echter stijf; op 18 april werd een voorstel tot hervorming van de kieswet overtuigend door de leden van de volksvertegenwoordiging weggestemd. {== afbeelding Massaal medeleven in Leuven tijdens de begrafenis van de zes slachtoffers. ==} {>>afbeelding<<} Student van moordenaar tot martelaar ST. PETERSBURG, 28 april - Sipjagin, sinds 1900 Russisch minister van Binnenlandse Zaken, is vermoord door de sociaal-revolutionaire student Balmasjev. Deze is door de Russische autoriteiten terechtgesteld en daardoor een held en martelaar van de Russische studentenbeweging geworden. Sipjagin was een voorstander van de politiek van russificatie van nationale minderheden in de grensgebieden van het Russische rijk en een gehaat man bij arbeiders, boeren en studenten. De grote studentenonlusten in februari en maart, die in St. Petersburg het felst waren, worden door hem meedogenloos onderdrukt. Wraakacties van de studenten hebben direct tot de moordaanslag op Sipjagin geleid. Zij beloven hun strijd voort te zetten tegen ‘het monster waarvan Balmasjev een poot heeft afgehakt’. {==30==} {>>pagina-aanduiding<<} 1902 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 12. In de Amerikaanse Staat Pennsylvania breekt een massale mijnstaking uit, om loonsverhoging, verkorting van de arbeidstijd en erkenning van de vakbond (United Mine Workers) af te dwingen. 14. De Franse president Loubet brengt een staatsbezoek aan Rusland. 15. Ten gevolge van de grote militaire uitgaven die de Portugese staat moet doen om een opstand in Angola neer te slaan, gaat het land bankroet. Het parlement moet eraan te pas komen om een oplossing te vinden voor de buitenlandse schulden. 20. De Amerikaanse troepen trekken zich terug uit Cuba. De pas gekozen president Tomás Estrada Palma neemt de macht over van gouverneur-generaal Wood. → 22. De VS en Mexico komen overeen een geschil over betaling van rente over een lening - van het zogenaamde Pious Fund - voor te leggen aan het Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag. 25. Bij kamerverkiezingen in België wint de katholieke partij. De sociaal bewogen priester Adolf Daens, oprichter en leider van de Christelijke Volkspartij, wordt door het district Brussel gekozen. → 29. Bij Koninklijk Besluit worden in Nederland de Dienst van de Staatsmijnen en de Mijnraad ingesteld. 31. De Spaanse monarch Alfonso XIII - sinds zijn geboorte nominaal koning, maar vanaf 17 mei ook werkelijk aan de macht - roept de noodtoestand uit, nadat er onlusten waren uitgebroken toen hij als eerste regeringsdaad de Cortes naar huis stuurde. 31. Het Verdrag van Vereeniging een stadje aan de Vaal - maakt een einde aan de Boerenoorlog. De Boerenrepublieken worden een Britse kroonkolonie. → Geboren: 6. Max Ophüls (ps. van Maximilian Oppenheimer) († 26-3-1957) Frans filmscenarioschrijver en regisseur van Duitse origine Gestorven: 27. Jan van Droogenbroeck (18-1-1835) Vlaams dichter Boeren tekenen overgave {== afbeelding Dankdienst in Pretoria na het tot stand komen van de vrede. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 31 mei - De leiders van de opstandige Boeren in Zuid-Afrika hebben zich gisteravond overgegeven aan de Britse legerleiders Lord Kitchener en Lord Milner. Zij tekenden, onmiddellijk na aankomst in Pretoria, de voorwaarden voor overgave van hun troepen. De burgerstrijdkrachten dienen hun wapens terstond neer te leggen en zich te onthouden van verdere weerstand tegen het gezag van de Britse koning die zij nu als wettelijk soeverein moeten erkennen. Alle burgers buiten de grenzen van Transvaal of de Oranjerivier-kolonie en alle gevangenen zullen zo spoedig mogelijk naar hun woningen worden teruggebracht. De burgers die zich overgeven zullen niet van hun vrijheid of hun eigendommen worden beroofd. Hun juridische rechten en hun gebruik van de Nederlandse taal zullen worden geëerbiedigd terwijl de Boeren bovendien hulp zullen krijgen bij het herstel van hun boerderijen. Katholieke partij versterkt positie BRUSSEL, 25 mei - Gedeeltelijke verkiezingen in 5 Belgische provincies hebben de katholieke meerderheid in de Kamer versterkt. De verkiezingen volgden op de uitbreiding van het aantal kamerzetels van 152 tot 166. Hiervan gingen er 10 naar de katholieke partij, zodat de meerderheid van 20 tot 26 zetels werd verruimd. De socialisten wonnen 3 zetels (totaal 35), de liberalen bleven op 33, de Daensisten wonnen 1 zetel (totaal 2). De stembusuitslag is onmiskenbaar een nederlaag voor de BWP, die meer dan ooit beseft hoe belemmerend het meervoudig kiesrecht voor haar uitvalt. Na deze teleurstelling en de mislukte algemene staking van 14 april is de partij in een crisis verzeild geraakt. Deze sterkt de partijleiding in haar toenaderingspogingen tot de liberale partij, terwijl aan de partijbasis diverse anarchistische tendensen op een steeds ruimere aanhang kunnen rekenen. Cuba wordt onafhankelijke republiek HAVANA, 20 mei - De voormalige Spaanse kolonie Cuba, die de afgelopen drie jaar onder Amerikaans militair bestuur heeft gestaan, wordt een zelfstandige republiek. De eerste president wordt Tomás Estrada Palma, die eind 1901 is gekozen. Zijn ambtsaanvaarding vindt plaats in een periode van economische groei dank zij de grote investeringen die de Verenigde Staten de afgelopen jaren op het eiland hebben gedaan. Washington had zich al tijdens de militaire bezetting van Cuba verzekerd van een grote rol op het eiland met de opneming van het Platt-amendement in de Cubaanse grondwet, en had Cuba binnen de economische invloedssfeer van de Verenigde Staten gebracht. De militaire gouverneur van Cuba, generaal Wood, had zich tot doel gesteld de Cubaanse suikerindustrie opnieuw op te bouwen. Het grootste probleem waarmee deze industrie, die haar wereldpositie van voor 1895 verloren had, te kampen had, was een gebrek aan kapitaal en de concurrentie van de suikerbietproducenten in Europa en de Verenigde Staten zelf. In december 1901 stelde president Roosevelt het Congres, op aandrang van Wood, verlaging van de invoertarieven op suiker en tabak voor. De Senaat verwierp het voorstel echter na een succesvolle lobby van de Amerikaanse suikerbietproducenten. Onder de Amerikaanse bezetting was verder veel aandacht besteed aan openbare werken, sanitaire zorg, onderwijs, en uitroeiing van de gele koorts. 1902 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. De nieuwgekozen Australische volksvertegenwoordiging begint haar werkzaamheden met het opstellen van wetten die immigratie van niet-blanken onmogelijk moeten maken. → 1. De Amsterdamse Voetbal- en Athletiekvereeniging Blauw-Wit wordt opgericht. 1. De textielstaking bij Van Heek verloopt. → 2. Het Franse kabinet-Waldeck-Rousseau neemt ontslag en wordt opgevolgd door dat van Emile Combes. Dit maakt ernst met de uitvoering van de op 1 juli 1901 aangenomen Wet op de religieuze associaties. → 7. De Belgische stakingsbeweging om algemeen stem- en kiesrecht te verkrijgen breidt zich uit. 13. Het Pruisisch Hogerhuis stemt unaniem voor een krediet van 350 miljoen mark om het door Polen bevolkte deel van de staat verder te germanificeren. De Kamer van Afgevaardigden had op 5 juni al toegestemd. 13. De regering in St. Petersburg doet door een nieuwe taalverordening een volgende stap in haar russificatiepolitiek ten aanzien van Finland. 17. Het Amerikaanse Congres neemt een wet aan die voorziet in de vorming van een fonds om land op te kopen voor de verwezenlijking van irrigatieprojecten. Met dit fonds zal ook grond ten behoeve van landschapsparken kunnen worden opgekocht. 28. Duitsland, Oostenrijk- Hongarije en Italië verlengen de Triple Alliantie voor 12 jaar. → 28. Het Amerikaanse Congres neemt de Spooner Act aan, die de president autoriseert om de rechten van de Franse Kanaal Maatschappij op te kopen en om van Colombia de controle over de kanaalzone te verkrijgen. Gestorven: 10. Auguste Schmidt (3-8-1833) Duits feministisch onderwijzeres, oprichtster van de Allgemein Deutsche Frauenverein (1865) en de Allgemein Deutsche Lehrerinnenverein (1890) 18. Samuel Butler (4-12-1835) Brits schrijver, die in zijn romans de moraal van het Victoriaanse tijdperk aan de kaak stelde {==31==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding De Driebond op mars. De Oostenrijker: kijk, Pruis, onze Italiaanse broer wordt nu al moe! De Duitser: geen wonder, die Italiaan heeft helemaal geen geld om iets te kopen! ==} {>>afbeelding<<} Triple Alliantie verlengd BERLIJN, 28 juni - Duitsland, Oostenrijk en Italië hebben hun al jaren oude driezijdige bijstandsverdrag vandaag in Berlijn verlengd. De verlenging van de zogenaamde Triple Alliantie gaat volgend jaar maart in en geldt voor twaalf jaar. Over enkele maanden wordt de koning van Italië in de Duitse hoofdstad verwacht om de verlenging luister bij te zetten. De voortzetting van de Triple Alliantie is in Duitsland met instemming begroet. Het betekent voor Duitsland een diplomatieke steun in de rug na enkele teleurstellingen in het recente verleden. Om te beginnen was daar het Japans-Britse verdrag dat Duitsland in het Verre Oosten min of meer in het isolement dreigde te brengen. Bovendien was er in Berlijn enig onbehagen te bespeuren over het recente akkoord tussen Frankrijk en Italië. De verlenging van de Triple Alliantie betekent toch, ook al is het slechts een defensieve militaire conventie, dat Berlijn zich weer van solidariteit in de internationale betrekkingen heeft verzekerd. De Triple Alliantie voert terug naar het jaar 1879, toen rijkskanselier von Bismarck door een akkoord met Oostenrijk de basis hiervoor legde. Later trad Italië toe. De afgelopen jaren hadden de Duitsers enige afstand genomen van het drievoudige verbond, omdat het slechts van regionale Europese betekenis zou zijn, terwijl de Duitse politiek intussen ‘Weltpolitik’ was geworden. Nog begin dit jaar had rijkskanselier von Bülow in dit verband voor opschudding gezorgd toen hij zei dat de Triple Alliantie ‘voor ons niet meer absoluut noodzakelijk is’. Deze betrekkelijke onverschilligheid ten opzichte van het oude verbond heeft Berlijn intussen laten varen. Australië: alleen voor blanken CANBERRA, 1 juni - In haar eerste zittingsperiode die deze maand begint, neemt Australië's nieuwe parlement drie wetten aan die de zogenaamde ‘White Australia’-politiek bevestigen, een politiek die erop gericht is de immigratie van niet-Europeanen tot een minimum te beperken. De meest vergaande wet, de Immigration Restriction Act, geeft immigratiebeambten de bevoegdheid om schriftelijke tests in het Engels of een andere Europese taal af te nemen, een bevoegdheid die duidelijk bedoeld is niet-blanke immigranten buiten te houden. Combes tegen rol Kerk PARIJS, 2 juni - De nieuwe Franse minister-president, de 67-jarige Emile Combes, heeft er van stond af aan geen twijfel over laten bestaan, dat het hem ernst is met het terugdringen van de rol van de Rooms-Katholieke Kerk in het Franse openbare leven. Kort nadat de Nationale Vergadering in meerderheid zijn benoeming had aanvaard, liet ‘vadertje Combes’ weten dat hij van het bestrijden van ‘het klerikale gevaar’ en ‘de vijanden van de Republiek’ zijn voornaamste beleidspunt zal maken. Dit houdt onder andere in, dat Combes van plan is de Wet op de congregaties, die vorig jaar werd aangenomen, strikt toe te passen. Het komt er dan op neer dat de kloosterorden alleen nog maar onderwijs mogen geven op eigen scholen en niet op scholen, die op enigerlei wijze door de overheid worden bekostigd. Bovendien zal het ongetwijfeld voor de orden moeilijker worden om een staatsvergunning voor het stichten van nieuwe scholen te krijgen. Combes stuurt duidelijk aan op een volledige scheiding van Kerk en Staat, die grondwettelijk zal moeten worden vastgelegd. De ex-seminarist, oprichter van de politieke links-democratische beweging, heeft in het parlement de steun van de drie overige linkse groeperingen; gevieren vormen zij een duidelijke en antiklerikale meerderheid in de Assemblée Nationale, zodat Combes' politiek alle kans van slagen heeft. {== afbeelding Minister-president Emile Combes. ==} {>>afbeelding<<} Textielstaking verloopt ENSCHEDE, 1 juni - De grote staking van de Twentse textielarbeiders is vrijwel geheel verlopen; steeds meer arbeiders vragen hun patroon weer te mogen werken. De staking begon op 13 januari, toen 160 dekenwevers van Van Heek uit protest tegen een loonsverlaging het werk neerlegden. De Fabrikantenvereeniging, in 1888 door G.J. van Heek opgericht om door krachtige onderlinge steun werkstakingen te voorkomen, dreigde de productie tijdelijk te stoppen en arbeiders uit te sluiten, indien de dekenwevers niet weer aan het werk gingen. Hierdoor escaleerde het conflict snel. Op het hoogtepunt van de acties waren 45 000 textielarbeiders werkloos, hetzij door staking, hetzij door uitsluiting. Alle bonden en verenigingen van arbeiders sloten zich aaneen, uit de burgerij werden hulpcomités gevormd en in het hele land werden steunacties georganiseerd. Duizenden guldens werden bijeengebracht, maar doordat de fabrikanten steeds meer arbeiders uitsloten, was er steeds te weinig geld om allen een uitkering te geven. Toen de directies stakingsbrekers van elders gingen inzetten, begonnen de acties te verlopen; het einde ervan lijkt nu in zicht. {== afbeelding Stakingsbrekers, die zich onder politiebegeleiding naar het station begeven, worden door het publiek uitgejouwd. ==} {>>afbeelding<<} {==32==} {>>pagina-aanduiding<<} 1902 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In Rostov breken stakingen uit. De onrust onder de boeren in Zuid-Rusland duurt voort. 4. Bij proclamatie van president Roosevelt wordt op de Filippijnen een burgerbestuur ingesteld en amnestie verleend aan gedetineerde guerrilleros. Op 1 juli had het Amerikaanse Congres een wet aangenomen die het bestuur over de archipel toekende aan een commissie. → 7. De nieuwe Franse regering-Combes wordt beëdigd. Wanneer deze begint met katholieke scholen te sluiten en religieuze congregaties te ontbinden komt het tot ongeregeldheden. 11. Lord Robert Salisbury neemt wegens gezondheidsredenen ontslag als premier van Groot-Brittannië en wordt opgevolgd door Arthur Balfour. → 12. Het Australische parlement stemt in met het verlenen van kiesrecht aan vrouwen bij federale verkiezingen. 15. In Angola doorstaat de bezetting van het Portugese koloniale fort Bailundo een bestorming van opstandelingen. 24. De Turkse sultan Abdoel-Hamid II benoemt een commissie van onderzoek met de opdracht voorstellen te doen om de nationalistische spanningen in Macedonië te verminderen. → 30. De diplomatieke betrekkingen tussen Zwitserland en Italie worden dank zij Duitse bemiddeling hersteld. Geboren: 1. William Wyler († 27-7-1981) Amerikaans filmregisseur van Duitse origine 7. Vittorio de Sica († 13-11-1974) Italiaans filmacteur en -regisseur 10. Kurt Alder († 20-6-1958) Duits chemicus, Nobelprijs 1950 15. Jean Rey († 19-5-1983) Belgisch liberaal politicus 21. Belcampo (ps. van Herman Pieter Schönfeld Wichers) Nederlands schrijver Gestorven: 12. Pieter Caland (23-7-1827) Nederlands waterbouwkundig ingenieur, onder wiens leiding de Nieuwe Waterweg werd gegraven (1866-1872) {== afbeelding Premier Arthur Balfour. ==} {>>afbeelding<<} Balfour opvolger van Salisbury LONDEN, 11 juli - Arthur Balfour is benoemd tot minister-president na het aftreden van Lord Salisbury. Gedurende de laatste twee jaren had Lord Salisbury (73) al laten doorschemeren dat zijn ambt hem te zwaar werd. Maar hij wilde zich niet terugtrekken zolang koningin Victoria nog leefde, aangezien zij rekende op zijn steun. Daarna begon de Boerenoorlog en kwam het plotselinge overlijden van koningin Victoria. Gedurende de eerste maanden van het nieuwe koningschap en met het oog op de oorlog kon Lord Salisbury zich evenmin veroorloven zijn ontslag aan te bieden. Maar nu, zes weken na het tekenen van de vrede en kort voor de kroning van de koning, achtte de premier de tijd rijp om een opvolger voor te dragen. De benoeming van Balfour is met instemming ontvangen. Het is bekend dat Balfour en Chamberlain sterke banden hebben van wederzijdse bewondering en respect. Macedoniërs in opstand tegen Turkije {== afbeelding De geplukte sultan, karikatuur. ==} {>>afbeelding<<} PLOVDIV, 24 juli - In Macedonië, onderdeel van het in verval geraakte Osmaanse Rijk, is de bevolking in opstand gekomen tegen de Turkse overheersing. Met deze openlijke rebellie zijn de al langer sluimerende nationalistische gevoelens tot uitbarsting gekomen. Drijvende kracht achter deze nationalistische aspiraties is de Macedonische Revolutionaire Organisatie, die in Macedonië zelf maar ook vanuit Sofija opereert. Het Macedonische nationalisme is een blok aan het been van zowel Servië en Bulgarije - beide sinds het verdrag van Berlijn van 1878 enigszins onafhankelijk - als van Griekenland dat nog altijd niet tevreden is met de beperkte omvang van de sinds 1828 onafhankelijke staat. Alle drie claimen Macedonië. De Macedonische revolutionairen op hun beurt richten de strijd vooral tegen de Bulgaarse regering in Sofija. In 1895 is premier Stambulov door Macedonische nationalisten vermoord. De Bulgaarse regering treedt sindsdien harder op tegen de nationalisten. De revolte die deze maand is uitgebroken, heeft Sofija in een moeilijk parket gemanoeuvreerd. De Bulgaarse regering vreest Turkse represailles of mogelijk oorlog, maar is niet in staat de opstand eigener beweging te bedwingen. Filippijnen onder burgerlijk bestuur WASHINGTON, 4 juli - In een proclamatie waarin officieel het einde van de opstand op de Filippijnen wordt afgekondigd, heeft president Roosevelt de Filippijnen onder burgerlijk bestuur gesteld. Pas drie dagen geleden heeft het Amerikaanse Congres de maatregelen goedgekeurd die de president had genomen met betrekking tot de ‘Filippijnencommissie’ van William Taft. Wel heeft het Congres daarbij bewerkstelligd dat de Senaat in de toekomst zijn goedkeuring moet hechten aan de benoeming door de president van de gouverneur van de Filippijnen en andere overheidsfunctionarissen. In de proclamatie staan ook voorzieningen voor de toekomstige onafhankelijkheid vermeld. Er zal een volkstelling worden gehouden, twee jaar daarna gevolgd door verkiezingen voor een Algemene Vergadering. {== afbeelding President Theodore Roosevelt. ==} {>>afbeelding<<} 1902 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Nederland treedt de Woningwet in werking. → 1. In het Australische plaatsje Wollongong vindt een mijnramp plaats die aan ongeveer 100 kompels het leven kost. 9. Luitenant-kolonel De Saint Rémy wordt gearresteerd omdat hij weigert een katholieke school te sluiten in het kader van de anti-katholieke politiek van de Franse regering-Combes. 9. In Londen worden Edward VII en Alexandra tot koning en koningin van Groot-Brittannië gekroond. → {== afbeelding Koning Edward VII en koningin Alexandra van Groot-Britannië. ==} {>>afbeelding<<} 14. Tièn-sin wordt aan de Chinese autoriteiten teruggegeven. 15. De Franse minister van Oorlog Louis J. André houdt in Villefranche een rede waarin hij oproept tot wraak inzake de nederlaag in de Frans-Duitse oorlog van 1870/1871 (de zogenaamde revanche-rede). 16. De Boerengeneraals Botha, De la Rey en De Wet worden in Southampton vriendelijk ontvangen. 20. In Kortrijk wordt een vijfdaags congres over de Belgische taalkwestie geopend. 28. In Scheveningen vindt een feest van automobielen plaats. → Geboren: 8. Paul Adrien Maurice Dirac Brits fysicus, Nobelprijs 1933; grondlegger van de relatieve quantummechanica 15. Jan Remco Theodoor Campert († 12-1-1943) Nederlands schrijver en dichter; gearresteerd wegens verzetsactiviteiten ten behoeve van joodse Nederlanders; omgekomen in concentratiekamp Neuengamme 22. Leni (eig. Bertha Helene Amalia) Riefenstahl Duits filmactrice en -regisseuse Gestorven: 7. Rudolf von Benningsen (10-7-1824) Duits jurist en liberaal politicus 31. Mathilde Wesendonk (23-12-1828) Duits schrijfster en dichteres; als vriendin van Richard Wagner beînvloedde ze het werk van deze componist {==33==} {>>pagina-aanduiding<<} Woningwet is in werking getreden DEN HAAG, 1 augustus - Vandaag treedt de Woningwet, nog een produkt van het kabinet-Pierson, in werking. De wet geeft de overheid een aantal bevoegdheden op het gebied van de volkshuisvesting. De verwachtingen over de resultaten van de Woningwet zijn overigens niet hoog gespannen. Al bij de indiening van het wetsontwerp (september 1899) verklaarde de regering: ‘De armoede zal uit de maatschappij niet verdwijnen, en zolang er armen zijn, zullen er ook zijn, die slechts weinige stuivers weekhuur voor een woning kunnen betalen, zullen er zelfs zijn die zonder steun van anderen dakloos zouden wezen’. De Woningwet stelt eisen aan huizen, maar laat het oordeel hierover grotendeels over aan de gemeenten. Woningen kunnen onbewoonbaar worden verklaard, eveneens door de gemeenten. Onteigening in het belang van de volksgezondheid wordt mogelijk, terwijl subsidies kunnen worden verleend aan woningcorporaties en aan eigenaren die tot verbetering van hun eigendom worden verplicht. Hiervoor is een uiterst ingewikkeld financieel systeem ontworpen. Automobielenfeest in Scheveningen SCHEVENINGEN, 28 augustus - Een automobielenfeest in Scheveningen heeft veel bekijks getrokken op de boulevard. De deelnemers legden in de ‘concours d'adresse’ verschillende proeven van behendigheid af. De heer P.W. Merkus behaalde de eerste prijs. Daarna volgden de vrije oefeningen, zoals het rijden met twee wielen op de trottoirband en het achteruitrijden van een trapjesbrug. De dames besloten het feest door zich, gestoken in fraaie toiletten, over te geven aan het onderdeel ringsteken. 1902 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. In Kroatië komt het tot anti-Servische demonstraties. In Agram (het huidige Zagreb) moet het leger tussenbeide komen als winkels geplunderd worden. 5. Tussen Groot-Brittannië en China wordt een handelsverdrag gesloten. 13. Een congres van verenigingen van in Polen levende Duitsers te Danzig eist terugdringing van het gebruik van de Poolse taal. 17. De regering van de VS stuurt de Roemeense regering een protestnota over de antisemitische woelingen in dat land, waardoor veel Roemeense joden gedwongen worden naar elders - onder andere de VS - te vluchten. 19. In Hongarije komt het bij de herdenking van de 100ste geboortedag van de in 1894 overleden vrijheidsstrijder Lajos Kossuth tot anti-Duitse demonstraties. 19. De Belgische vorstin Maria Hendrika, echtgenote van koning Leopold II, overlijdt op 66-jarige leeftijd. → 24. Als opvolger van de overleden minister van Koloniën Van Asch van Wijck benoemt minister-president Kuyper A.W.F. Idenburg. → 25. Een cycloon richt op Sicilië (bij Catania) veel schade aan; talloze mensen komen om. 30. In de VS wordt kunstzijde (rayon) gepatenteerd. Geboren: 8. Anthonie Donker (ps. van Nicolaas Anthonie Donkersloot) († 26-12-1965) Nederlands schrijver en letterkundige 25. Juscelino Kubitschek de Oliveira († 22-8-1976) Braziliaans politicus; president van 1955 tot 1960 Gestorven: 5. Rudolf Virchow (13-10-1821) Duits medicus, antropoloog en liberaal politicus; grondlegger van de cellulaire pathologie 9. Jhr. mr. Titus Anthony Jacob van Asch van Wijck (29-8-1849) Nederlands politicus; vanaf 1881 actief als antirevolutionair kameren statenlid, en van 1891 tot 1897 gouverneur van Suriname 28. Emile Zola (2-4-1840) Frans realistisch, sociaal geëngageerd schrijver en criticus Koningin der Belgen dood {== afbeelding Koningin Maria Hendrika. ==} {>>afbeelding<<} SPA, 19 september - Om tien voor acht vanavond is Maria Hendrika, koningin der Belgen, op 66-jarige leeftijd plotseling te midden van haar papegaaien, overleden in haar residentie in Spa. Daar leidde zij sedert 1893 een teruggetrokken bestaan. De koningin leed sinds enkele maanden aan een hartzwakte. Vanmiddag nog had ze geïnformeerd naar de uitslag van de paardenrennen en bij haar oude vriend, de kunstschilder Van Severdonck, enkele aquarellen besteld. Echtgenoot Leopold II verbleef op het moment van haar overlijden te Bagnères de Luchon in Frankrijk. Nadat hij telegrafisch was gewaarschuwd reisde Leopold direct naar Spa. De Belgische koning had zijn vrouw maanden niet gezien. Koningin Maria Hendrika was een dochter van aartshertog Jozef van Oostenrijk. Ze was sinds 1853 met Leopold getrouwd. Idenburg op post Koloniën DEN HAAG, 24 september - Minister-president Kuyper heeft het Tweede-Kamerlid A.W.F. Idenburg in zijn kabinet opgenomen als opvolger van de op 9 september overleden minister van Koloniën jhr. mr. T.A.J. van Asch van Wijck. Idenburg heeft als officier gediend in het Indische leger, laatstelijk als adjudant van de legercommandant. In 1901 keerde hij met ziekteverlof naar Nederland terug. Zijn streng christelijke opvattingen hebben in Indië enig opzien gebaard; zo weigerde hij als jong officier de zondagse recepties van meerderen bij te wonen. Idenburg staat bekend als een aanhanger van de door Kuyper verwoorde ‘ethische politiek’. Naar zijn mening mag het doel van de koloniale politiek niet Nederlands egoïsme zijn, maar de geestelijke en materiële verheffing van de inlander. De strijd op Noord-Sumatra wordt inmiddels met onverminderde kracht voortgezet. De pacificatie van Atjeh is in zicht, zodat binnen afzienbare tijd de bevolking daar zal kunnen genieten van de zegeningen van orde en veiligheid, door Nederland gebracht. {== afbeelding Minister A.W.F. Idenburg. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Een eenheid van het Indische leger op Atjeh. ==} {>>afbeelding<<} {==34==} {>>pagina-aanduiding<<} 1902 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In Gent wordt het leger ingezet als de klassenstrijd oplaait. Buitenlandse arbeiders worden uitgewezen. 4. In Suriname arriveert de pas benoemde gouverneur ir. Cornelis Lely, als opvolger van mr. J. Lz. Warmolt Tonckens. 9. In Frankrijk wordt de algemene mijnstaking geproclameerd, om de achturige werkdag af te dwingen. 10. In Dublin confereren - meest Britse - grootgrondbezitters over hun strategie ten opzichte van de al een jaar durende pachtstaking. Het gematigde voorstel om te gaan onderhandelen met de Ierse pachtboeren haalt het niet. 13. President Roosevelt dreigt het leger in te schakelen bij de mijnstaking in Pennsylvania. → 14. Het Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag doet uitspraak in een door de VS en Mexico aanhangig gemaakte zaak. De VS krijgen van het Hof gelijk. → 20. De Franse Kamer van Afgevaardigden benoemt een commissie om het groeiende aantal klachten ten aanzien van de Wet op de religieuze congregaties te onderzoeken. Op 15 oktober had het parlement een klaagschrift van 74 Franse bisschoppen ontvangen. 21. De Amerikaanse president Roosevelt verklaart dat de grote mijnstaking in Pennsylvania die op 12 mei was uitgebroken voorbij is. → 26. Bij de Zwitserse parlementsverkiezingen behoudt de democratisch-radicale coalitie de meerderheid. Geboren: 2. Leopold Figl († 9-5-1965) Oostenrijks politicus; na de Tweede Wereldoorlog minister-president en later minister van Buitenlandse Zaken 2. Roy Campbell († 22-4-1957) Engels schrijver 12. Dirk Adrianus Michel Binnendijk Nederlands criticus en dichter Gestorven: 31. Cornélie Huygens (13-7-1848) Nederlands feministe Roosevelt maakt einde aan mijnstaking WASHINGTON, 13 oktober - Door te laten doorschemeren dat hij overweegt het leger in te zetten, heeft president Roosevelt een doorbraak weten te forceren in de al maanden durende mijnstaking. Tien dagen geleden stuitte een poging van de president om de eisen van de stakers te laten onderzoeken door een onpartijdige commissie op verzet van de machtige werkgevers in de mijnindustrie, onder wie zich veel eigenaars van spoorwegen bevinden. Die hebben zich al sinds mei gekeerd tegen het idee van overleg tussen de ‘christelijke mannen aan wie God in zijn oneindige wijsheid het beheer over eigendomsbelangen in het land heeft gegeven’ en de ‘syndicale agitatoren’ van de mijnwerkers. Op 21 oktober wordt er een oplossing voor het conflict gevonden, waarbij de mijnwerkers een loonsverhoging van 10 procent krijgen - hun eis was 20 -, en een 9-urige werkdag - de eis was 8. Belangrijke andere eisen van de stakers, zoals erkenning van de mijnwerkersvakbond, werden echter niet ingewilligd. Het is voor het eerst in de VS dat door ingrijpen van de federale autoriteiten een eind komt aan een arbeidsconflict waarbij de belangen van de bevolking en de arbeiders prevaleren boven die van de werkgevers. Verenigde Staten krijgen gelijk van Hof van Arbitrage DEN HAAG, 14 oktober - Het Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag heeft de Verenigde Staten van Amerika in het gelijk gesteld in het conflict met Mexico over rentebetalingen. Het is de eerste keer dat het Hof een uitspraak doet. Tijdens de in 1899 in Den Haag gehouden internationale vredesconferentie werd besloten tot de oprichting van een permanent tribunaal, dat geschillen tussen staten op vreedzame wijze zou kunnen beslechten. Het Hof van Arbitrage kan slechts optreden, wanneer beide partijen in een geschil daarom verzoeken. In mei van dit jaar sloten de Verenigde Staten en Mexico een verdrag, waarin zij besloten hun langdurige controverse over rentebetalingen aan het Hof voor te leggen. Als gevolg van de uitspraak van het Hof van Arbitrage moet Mexico de Verenigde Staten ruim $ 1,4 miljoen aan rente betalen. 1902 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. Frankrijk en Italië sluiten een geheim verdrag, waarin Italië toezegt neutraal te blijven wanneer Frankrijk wordt aangevallen. Verder worden de staten het eens over kwesties die hun kolonies in Noord-Afrika betreffen. → 2. Argentinië en Chili sluiten een grensakkoord. → 8. De Duitse keizer bezoekt Groot-Brittannië. Ondanks de hartelijke contacten met zijn oom Edward VII is van enige toenadering tussen beide staten geen sprake. 8. Spanje ziet af van een verdrag met Frankrijk over Marokko om Groot-Brittannië niet voor het hoofd te stoten. 13. Perzië sluit een handelsverdrag met Rusland dat nadelig is voor de Britse belangen. 15. In Brussel pleegt de Italiaanse anarchist Gennaro Rubino een mislukte aanslag op koning Leopold II. → 22. De Duitse kanonnenfabrikant Friedrich Alfred Krupp pleegt zelfmoord nadat het sociaal-democratische blad Vorwärts onthullingen had gedaan over zijn homoseksuele escapades op het eiland Capri. De bedrijfsleiding wordt door zijn weduwe (dikke) Bertha overgenomen. 29. Het Haagse Permanente Hof van Arbitrage vonnist ten gunste van de VS in een zaak tussen deze mogendheid en Groot-Brittannië over de Beringstraat. Geboren: 1. Eugen Jochum Duits dirigent 2. Gyula Illyés († 15-4-1983) Hongaars schrijver en dichter 9. Anthony Asquith († 21-2-1968) Engels filmregisseur 29. Carlo Levi († 4-1-1975) Italiaans schrijver Gestorven: 14. Jhr. Paulus Theo van der Maesen de Sombreff (1827) Nederlands politicus; minister van Buitenlandse Zaken in het tweede kabinet-Thorbecke 22. Friedrich Alfred Krupp (17-2-1854) Duits staal- en kanonnenfabrikant 23. Walter Reed (13-9-1851) Amerikaans bacterioloog, die baanbrekend onderzoek deed betreffende de gele koorts. {== afbeelding Koning Leopold II. ==} {>>afbeelding<<} Koning Leopold blijft ongedeerd na moordaanslag BRUSSEL, 15 november - ‘Omdat zij rijk zijn en wij arm’, verklaarde de Italiaanse anarchist Gennaro Rubino (43) bij zijn aanhouding. Vanmiddag vuurde hij drie schoten af op de derde koets in de koninklijke stoet, die terugkwam van een rouwdienst voor de overleden koningin in de Brusselse Sint-Michiels-kathedraal. Niemand werd gewond. Na zijn daad moest de man tegen de woedende bevolking beschermd worden. Hij is een werkloze boekhouder die sinds een tweetal weken in Brussel verblijft. Pas na zijn aankomst in Laken vernam de koning van de aanslag. Het leek hem niet te deren. De kranten schrijven dat het de schuld is van de socialisten. {== afbeelding De arbeiders torsen de kapitalisten, het leger, de kerk en koning Leopold. ==} {>>afbeelding<<} {==35==} {>>pagina-aanduiding<<} Argentinië en Chili sluiten grensakkoord SANTIAGO/BUENOS AIRES, 2 november - Argentinië en Chili hebben hun onenigheid over de grens tussen beide landen in de uiterste zuidpunt van het Amerikaanse continent bijgelegd. De slepende ruzie over de exacte grens in Vuurland tussen beide landen, die al bijna tot een oorlog heeft geleid, is opgelost door bemiddeling van de Britse koning. Het grensgeschil gaat terug tot de kolonisatie van Patagonië, zuidelijk Chili en Vuurland vanaf het midden van de 19de eeuw. In 1881 werd een voorlopige regeling getroffen waarbij ‘de hoogste toppen van het Andesgebergte’ de grens tussen Chili en Argentinië zouden vormen. Om de definitieve grensafbakening in de zuidpunt te bezegelen, is besloten om een reusachtig beeld van Christus de Verlosser op te richten op het hoogste punt van de pas bij Mendoza aan de voet van de Aconcaguaberg, de hoogste top van Zuid-Amerika. Op het beeld staat de tekst: ‘Eerder nog zullen deze bergen tot gruis verbrijzeld worden dan dat de Argentijnen en Chilenen de vrede zullen verbreken’. Conventie Italië en Frankrijk over Noord-Afrika PARIJS, 1 november - Frankrijk en Italië hebben de conventie over Marokko gepubliceerd, die door beide landen in juli formeel is gesloten, maar in feite dateert van december 1900. De conventie komt erop neer dat Frankrijk de vrije hand krijgt in Marokko, terwijl Italië voortaan de haven- en handelsstad Tripoli aan de Noordafrikaanse kust tot zijn invloedssfeer mag rekenen. Het akkoord heeft in Berlijn tot verontwaardigde reacties geleid; in Londen is de reactie gematigd. Eveneens zijn de afgelopen weken details bekend geworden van besprekingen, die tussen Frankrijk en Marokko zijn gevoerd. Frankrijk heeft toestemming gekregen om orde en rust te handhaven in het grensgebied tussen het zeer onrustige Marokko en de Franse overzeese provincie Algerije. Ook zou Frankrijk aan de jonge sultan Abd al-Aziz instructeurs hebben toegezegd voor het opleiden van het Marokkaanse politiekorps. Tevens wil Frankrijk Marokko helpen bij het ontwikkelen van de economie van het land. De toenemende Franse invloed in het gebied - die voornamelijk de Duitsers een doorn in het oog is - wordt in Parijs vooral op naam geschreven van de voorzichtig opererende minister van Buitenlandse Zaken, Delcassé. 1902 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 8. De telegraafverbinding tussen Canada en Australië/Nieuw-Zeeland wordt voor het publiek opengesteld. 10. De Nederlandse fysici Hendrik Antoon Lorentz en Pieter Zeeman ontvangen de Nobelprijs. → 10. De stuwdam in de Nijl bij Aswan wordt in gebruik genomen. → {== afbeelding De Aswandam, een reusachtige, bijna 2 kilometer lange stuwdam, die de Britten in de Nijl hebben aangelegd voor bevloeiingsdoeleinden, wordt op 10 december in gebruik genomen. ==} {>>afbeelding<<} 11. De VS sluiten een handelsverdrag met Cuba, waarin gunstige bepalingen voor Cuba ten aanzien van invoerrechten zijn opgenomen. 14. Duitsland gaat ertoe over om protectionistische douanetarieven in te stellen. → 18. In Groot-Brittannië wordt de Onderwijswet door het parlement aangenomen. Lagere scholen - ook confessionele - worden geplaatst onder door lokale overheden benoemde commissies. 19. Duitsland en Engeland, gevolgd door Italië, blokkeren de kust van Venezuela om schadevergoeding af te dwingen voor de geleden schade tijdens de revolutie in 1899. → 20. In Amsterdam wordt Wagners Parsifal uitgevoerd. 29. Oostenrijk-Hongarije sluit een nieuw handelsverdrag met Italië. 30. Er ontstaan spanningen rond Marokko wanneer de Spaanse regering haar marine naar Tanger stuurt en haar troepen in paraatheid brengt. 31. Het akkoord tussen Oostenrijk en Hongarije van 1867, de zogenaamde Ausgleich, dat aan Hongarije een zekere mate van autonomie verschafte, wordt vernieuwd en enigszins uitgebreid. - In Amsterdam wordt een staking in de diamantindustrie na 13 weken met succes voor de Algemeene Nederlandsche Diamant bewerkersbond beëindigd. De werkgevers hebben de gewraakte maatregel om in hun fabrieken ook niet-georganiseerden toe te laten, moeten intrekken. De ANDB-leden weigerden sinds de winter van 1895/1896 om met ongeorganiseerde leden samen te werken. Gestorven: 22. Richard Freiherr von Krafft-Ebing (14-8-1840) Duits psychiater Nobelprijs voor Lorentz en Zeeman {== afbeelding Hendrik Antoon Lorentz. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Pieter Zeeman. ==} {>>afbeelding<<} STOCKHOLM, 10 december - De Nederlanders Hendrik Antoon Lorentz en Pieter Zeeman hebben gezamenlijk de Nobelprijs voor natuurkunde ontvangen. Lorentz is vooral bekend geworden door zijn hypothese dat elk voorwerp dat beweegt, in de richting van de beweging een zekere samentrekking ondergaat. Uit dit verschijnsel, dat de Lorentz contractie wordt genoemd, trekt hij de conclusie dat de lengte van een voorwerp dat met de lichtsnelheid beweegt, tot nul zou moeten inkrimpen. De lichtsnelheid is dus de bovengrens van alle materiële snelheden, veronderstelt Lorentz; een stelling waar Albert Einstein in zijn speciale relativiteitstheorie het bewijs voor zal leveren. Zeeman heeft ontdekt dat een magnetisch veld invloed uitoefent op de uitzending van spectraallijnen. Dit Zeeman-effect, zoals het sindsdien wordt genoemd, duidt erop dat een magnetisch veld veranderingen teweegbrengt in de structuur van de atomen die straling uitzenden of absorberen. Vanaf 1896 hebben Lorentz en Zeeman samen onderzoek verricht naar de invloed van magnetisme op stralingsverschijnselen. Voor dat onderzoek hebben zij de Nobelprijs ontvangen. {==36==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding De Europese oorlogsbodems tijdens de blokkade die zij uitvoeren voor de Venezolaanse kust. ==} {>>afbeelding<<} Zeeblokkade van Venezuela CARACAS, 19 december - Britse, Duitse en Italiaanse marine-eenheden zijn een blokkade van de Venezolaanse kust begonnen. Tot de blokkade is besloten omdat Venezuela zijn betalingsverplichtingen inzake buitenlandse leningen niet nakomt. Venezuela wordt geregeerd door een analfabete dictator, Cipriano Castro, die in 1899 met een privé-legertje de macht heeft gegrepen. Castro blijft halsstarrig weigeren de financiële verplichtingen van Venezuela na te komen. Groot-Brittannië, Duitsland en Italië besloten daarop de diplomatieke betrekkingen met Venezuela te verbreken. Na de blokkade met oorlogsbodems legden ze beslag op enkele Venezolaanse kanonneerboten. De Amerikaanse president Theodore Roosevelt heeft de Europese mogendheden gewaarschuwd dat een eventuele bezetting van een deel van Venezuela beschouwd zal worden als een schending van de Monroe-doctrine (‘Amerika voor de Amerikanen’). De Verenigde Staten zullen in een dergelijk geval ingrijpen, aldus Roosevelt. In Argentinië waarschuwde minister van Buitenlandse Zaken Luis Drago zowel tegen Noordamerikaanse als tegen Europese inmenging of gebruik van geweld bij het afdwingen van terugbetalingen van schulden in Latijns Amerika. ‘De openbare schuld kan geen aanleiding vormen tot gewapende interventies of tot de feitelijke bezetting van Amerikaanse landen door Europese mogendheden’, aldus Drago. Volgens hem was bij het verstrekken van kredieten aan Latijns Amerika sprake van een risico dat de geldschieters moeten nemen. Deze Drago-doctrine wordt in 1904 aanleiding tot de afkondiging door president Roosevelt van een interpretatie van de Monroe-doctrine, de zogenaamde ‘Roosevelt-corrolary’. Onder druk van president Roosevelt werd de kwestie van de Venezolaanse schulden aan Groot-Brittannië, Duitsland en Italië uiteindelijk in der minne geschikt. De blokkade werd opgeheven. Duitse Rijksdag neemt Tariefwet aan BERLIJN, 14 december - De Duitse Rijksdag heeft vandaag een nieuwe Tariefwet aangenomen met de stemmen van de Nationale Liberalen, de Vrije Conservatieven en de Centrumpartij. Het nieuwe reglement is een compromis dat achter de schermen door bemiddeling van minister van Financiën Johannes von Miquet is vastgelegd door de Bund der Landwirte en het Zentralverband deutscher Industrielle. Het belangrijkste gevolg van de nieuwe tarieven is dat hiermee de tot nu toe aanzienlijke invoer van granen uit Rusland nagenoeg tot stilstand zal worden gebracht. Alleen al de heffing op gerst gaat bijvoorbeeld met 25 procent omhoog. Deze verhogingen op landbouwheffingen waren vooral bepleit door de boeren, die hun markten wilden vrijwaren van goedkope concurrenten uit het buitenland. Voor Rusland betekent de nieuwe wet een belangrijke economische tegenslag. In de Rijksdag werd vandaag dan ook al van de kant van enkele dissidente Conservatieven met klem gewaarschuwd voor de politieke risico's die een nieuwe tariefwet met zich zal brengen. Voor rijkskanselier von Bülow betekent de regeringssteun aan de nieuwe wet een volte-face. Ook hij had aanvankelijk een behoedzamer tariefbeleid bepleit. Vermoed wordt dat hij nu echter akkoord is gegaan uit angst prestige te verliezen. Daar komt bij dat er nu tenminste een einde is gekomen aan maandenlang geharrewar in de Rijksdag over het gecompliceerde vlechtwerk van de tarievenwetgeving en dat de sociaal-democraten er nu niet in zijn geslaagd via vertragingstactieken de wetgeving op dit gebied tot de verkiezingen van volgend jaar te blokkeren. [1903] 1903 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Een vereenvoudigde spelling van het Duits voor ambtelijke stukken wordt ingevoerd in Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk (c wordt k, th wordt t). Invoering op scholen zal het komend schooljaar geschieden. Deze hervorming is een uitvloeisel van het orthographiecongres dat 17 en 18 juni 1901 gehouden werd. 1. In Delhi komen de Indiase vorsten bijeen om de kroning van Edward VII tot keizer (‘dunbar’) bij te wonen. Als teken van goede wil schenkt de koloniale overheid amnestie aan 16 000 gevangenen. Desondanks blijft de nationalistische onrust voortduren. 1. Het Franse vakverbond Confédération Générale du Travail, dat opgericht is in 1895, wordt gereorganiseerd om effectiever te kunnen werken. 12. De Amerikaanse boeienkoning Houdini slaagt erin om uit de cel van de politiewachtpost op het Amsterdamse Rembrandtsplein te breken. → 22. De Ierse kolonel Lynch wordt door een Britse rechtbank wegens hoogverraad ter dood veroordeeld omdat hij in de Boerenoorlog aan de zijde der Boeren heeft gevochten. De straf wordt later omgezet in levenslang. 22. Colombia weigert de ratificatie van het Hay-Herránverdrag over het Panamakanaal. → 29. In Amsterdam breekt een staking van spoorwegarbeiders op het rangeerterrein de Rietlanden uit. De staking volgt op het ontslag van een rangeerder die geweigerd heeft onderkruiperswerk te verrichten voor in staking zijnde vemen. → Geboren: 2. Anton van Duinkerken (ps. van Willem Asselbergs) († 27-7-1968) Nederlands dichter en letterkundige Gestorven: 21. Hermanus Johannes Aloysius Maria Schaepman (2-3-1844), Nederlands katholiek geestelijke, schrijver en politicus Colombia weigert ratificatie verdrag Panamakanaal BOGOTÁ, 22 januari - Het Colombiaans Congres in Bogotá heeft geweigerd een ontwerpverdrag te ratificeren dat de verpachting van een strook grond in Panama aan de Verenigde Staten regelt. Dit verdrag is opgesteld door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Hay en zijn Colombiaanse collega Herrán. Het Hay-Herránverdrag voorziet in de verpachting gedurende 100 jaar van een strook land van 10 kilometer breed dwars door de landengte van Panama. Panama is een provincie van Colombia. De Colombiaanse regering zou hiervoor $ 10 miljoen ontvangen plus een jaarlijkse vergoeding van $ 250 000. Het Colombiaanse parlement hoopt door vertraging van de ondertekening van het verdrag, gunstiger voorwaarden te kunnen afdwingen. De Amerikaanse president Theodore Roosevelt is hierop in zeer grote woede ontstoken. Houdini verbaast politie Amsterdam AMSTERDAM, 12 januari - De Amerikaanse boeienkoning Houdini slaagde er vandaag in om uit een cel van de politiewachtpost op het Rembrandtsplein te breken. Harry Houdini, wiens eigenlijke naam Ehrich Weiss is, is de zoon van een geëmigreerde Hongaarse rabbi. Sinds enkele jaren heeft hij zich een internationale reputatie verworven met zijn ontsnappingstrucs. Hij wist zich te bevrijden uit een gesloten kist, waarin hij geboeid in het water was gegooid. Ook laat hij zich tientallen meters boven de grond tillen, ondersteboven, en bevrijdt zich vervolgens uit een dwangbuis. Zelf wijt Houdini zijn succes aan zijn ‘grote fysieke kracht en zijn o-benen’. {== afbeelding Houdini vlak vooreen van zijn stunts: hij zal geboeid en al in het water springen. ==} {>>afbeelding<<} {==37==} {>>pagina-aanduiding<<} Eisen van spoorwegstakers ingewilligd AMSTERDAM, 31 januari - De spoorwegstaking die sinds enkele dagen het treinverkeer in en rond Amsterdam vrijwel geheel heeft lam gelegd, is beëindigd. De directies van de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij en de Staatsspoorwegen hebben de eisen der stakende arbeiders ingewilligd. De dreiging van een landelijke spoorwegstaking is hiermee afgewenteld. De staking van het spoorwegpersoneel begon op 29 januari, als uitvloeisel van de al enige weken durende staking van Amsterdamse havenarbeiders. De besturen van de haven- en spoorwegarbeidersorganisaties hadden de HIJSM-directie telegrafisch verzocht de spoorwegarbeiders niet te verplichten tot het verrichten van loswerkzaamheden aan door de havenstaking getroffen schepen. Onderhandelingen hierover tussen directie en vertegenwoordigers van de spoorwegarbeiders liepen op niets uit. Op 28 januari weigerde het personeel van het goederenstation de Rietlanden onderkruipersarbeid te verrichten. Tot een uitbarsting kwam het echter pas de volgende dag, toen een rangeerder weigerde een wagen te rangeren voor Blauwhoedenveem, waar het personeel in staking was. De man werd geschorst, waarna vrijwel het gehele personeel van de goederenstations Rietlanden en Oostenburgergracht, de machinisten inbegrepen, zich solidair verklaarde, de gereedschappen opborg, de locomotieven naar de loodsen reed en de terreinen verliet. 's Middags breidde de actie zich uit tot het Centraal Station. Het bestuur van de Nederlandsche Vereeniging van Spoorwegambtenaren proheerde de staking, waarop men slecht voorbereid was, zoveel mogelijk te beperken, echter zonder al te veel resultaat. De volgende dag breidde de staking zich uit tot het personeel der Staatsspoorwegen. Elders in het land verklaarden spoorwegarbeiders zich solidair en tot staking bereid. De directie van de HIJSM verklaarde zich ten slotte bereid te onderhandelen met vertegenwoordigers van de vakverenigingen, iets dat zij tot dan toe steeds had geweigerd. De vakbonden legden de volgende eisen op tafel: intrekking van de schorsing van de werk weigerende rangeerder, tijdelijke schorsing van het vervoer naar de pakhuizen der havenfirma's waarvan de arbeiders in staking waren, het weer in dienst nemen van alle stakende spoorwegarbeiders en herziening van de lonen en werktijden van het spoorwegpersoneel. De directies van SS en HIJSM overlegden met de regering, maar deze verklaarde dat de verantwoordelijkheid bij de spoorwegen lag. Hierna willigden de directies de eisen van de stakers in, naar zij verklaarden mede in het algemeen belang. Amsterdam was als een belegerde stad, afgesloten van vrijwel alle verkeer, en het was niet mogelijk de orde te handhaven; het garnizoen bleek te klein en de regering had, als gevolg van de spoorwegstaking, nauwelijks marechaussee en troepen kunnen sturen, te weinig zelfs voor de bewaking van terreinen en materieel van de spoorwegmaatschappijen. Nadat de stakers, in vergadering in het gebouw Plancius, de capitulatie van de directies hadden vernomen, werd onder grote vreugde besloten de staking op te heffen. {== afbeelding Charge van politie bij het Centraal Station in Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Geïmproviseerde postautomobielen voor het stationspostkantoor in Utrecht. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Prent van Albert Hahn in Het Volk naar aanleiding van de spoorwegstaking. ==} {>>afbeelding<<} {==38==} {>>pagina-aanduiding<<} 1903 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 1. In Nederland treedt de Ongevallenwet in werking. 11. Het Amerikaanse Congres stemt in met verscherping van de antitrustwetgeving, een zaak waar president Roosevelt zich sterk voor maakt. 13. Venezuela tekent met Groot-Brittannië, Duitsland en Italië een overeenkomst om hun geschillen voor te leggen aan het Haagse Permanente Hof van Arbitrage. Hierop heffen de drie Europese mogendheden de vlootblokkade op. 17. In België wordt de accijns op alcohol drastisch verhoogd (wet-Vandervelde). 23. Bij verdrag staat Cuba aan de VS Guantánamo en Bahía Honda af. De VS willen daar vlootbases aanleggen. → 23. De Turkse sultan stemt in met een door de regeringen in Wenen en St. Petersburg opgesteld plan om de spanningen in Macedonië te verminderen. Op 13 februari waren er in deze streek bloedige onlusten uitgebroken. Het nieuwe plan voorziet in een reorganisatie van het financiële systeem en in de vorming van een representatief samengestelde gendarmerie. 25. Het kabinet-Kuyper publiceert de wetsvoorstellen die een volgende spoorwegstaking onmogelijk moeten maken (stakingsverbod voor ambtenaren en spoorwegarbeiders). Deze worden door het op 20 februari opgerichte Comité van Verweer, waarin de hele linkse arbeidersbeweging samenwerkt, de ‘worgwetten’ genoemd. → Geboren: 13. Georges Simenon, Frans schrijver van Belgische origine 18. Nikolaj Viktorovitsj Podgorny († 11-1-1983), Russisch staatsman 20. Pierre Charles († 8-8-1966), Belgisch bokser in het zwaargewicht Gestorven: 22. Hugo Wolf (13-3-1860), Oostenrijks componist Regering dient ‘worgwetten’ bij Kamer in DEN HAAG, 25 februari - Naar aanleiding van de spoorwegstaking van vorige maand heeft de regering een drietal wetsontwerpen ingediend, dat herhaling moet voorkomen. Vakverenigingen, SDAP en vrije socialisten hebben een ‘Comité van Verweer’ opgericht tegen alle pogingen het stakingsrecht aan te tasten. In de Tweede Kamer verklaarde minister-president Kuyper bij de indiening van de inmiddels door de oppositie en vakbeweging genoemde ‘dwang-’ of ‘worgwetten’ onder andere: ‘Door deze staking zijn leemten in onze staatsinrichting en in onze wetgeving aan het licht gekomen, waarin moet worden voorzien... Wat hier plaatsgreep was een onbezonnen aanslag op de hoofdfactor voor de levensbeweging der maatschappij; een onduldbare belemmering de Overheid aangedaan in de uitoefening van haar functies, een opofferen van de welvaart van heel een volk aan zucht naar klasse-invloed; een machtsmiddel nu reeds geschikt gekeurd voor uitoefening van politieke dwingelandij’. De wetsontwerpen beogen: oprichting van een spoorwegbrigade om in geval van nood de dienst op de spoorwegen te verzekeren; een onderzoek naar de rechtspositie en dienstvoorwaarden van het spoorwegpersoneel ‘om voor nu en voor de toekomst aan het personeel vastheid van positie onder 's Rijks bescherming te verzekeren’; staking van ambtenaren en spoorwegpersoneel strafbaar te stellen. Verenigde Staten krijgen basis in oosten van Cuba HAVANA, 23 februari - Cuba en de Verenigde Staten hebben een verdrag gesloten dat Washington recht geeft op een marinebasis in de baai van Guantánamo, in het oosten van het Caribische eiland. Het akkoord past in de bepaling in de Cubaanse grondwet over het Amerikaanse recht op bases. Aanvankelijk werden hierbij vier namen genoemd, maar na bemiddeling van president Estrada waren de claims teruggebracht tot twee bases: in Guantánamo (aan de belangrijke doorgang tussen de Atlantische Oceaan en de Caribische Zee) en Bahía Honda. In 1912 laat Washington zijn aanspraken op het minder belangrijke Bahía Honda schieten en wordt de basis bij Guantánamo uitgebreid tot een gebied van ongeveer 110 vierkante kilometer met een huurprijs van 2000 dollar per jaar. 1903 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. José Batlle wordt tot president van Uruguay gekozen. → 5. Turkije en Duitsland sluiten een verdrag over de bouw van de Bagdad-spoorlijn. → 8. In het sociaal-democratische dagblad Het Volk verschijnt een spotprent van Albert Hahn, waarop minister-president Kuyper een spoorwegarbeider wurgt ‘in de naam van Christus’. Deze prent wordt in heel Nederland aangeplakt. Na het succes van de spoorwegstaking gaan velen zich in vakverenigingen organiseren. → {== afbeelding Spotprent van Albert Hahn in Het Volk van 8 maart: Kuyper wurgt een spoorwegarbeider ‘in den naam van Christus’. ==} {>>afbeelding<<} 11. De Belgische priester Daens houdt zijn eerste rede in de nieuwgekozen Kamer en attaqueert de Katholieke Partij. → 12. Per manifest belooft tsaar Nicolaas II hervormingen. 13. Bij Koninklijk Besluit wordt in Nederland een staatscommissie ingesteld die voorstellen moet doen voor de oplossing van de schoolkwestie. 15. Met de verovering op Sokoto in Noord-Nigeria beheersen de Britten het hele gebied en is het binnenlands verzet in Nigeria gebroken. 18. De Franse regering-Combes verbiedt de religieuze ordes en dreigt enkele dagen later het Vaticaan het Concordaat op te zeggen. 22. De door president Roosevelt benoemde arbitragecommissie in het arbeidsconflict in de mijnen van Pennsylvania (benoemd op 16-10-1902) doet uitspraak. De arbeidstijd wordt verkort en er komt een loonsverhoging van 10 procent. Geboren: 18. Galeazzo Ciano, graaf van Cortellazzo († 11-1-1944), Italiaans fascistisch politicus 19. Benjamin Marius Telders († 6-4-1945), Nederlands volkenrechtsgeleerde, filosoof en liberaal politicus 21. Raymond Queneau († 25-10-1976), Frans schrijver Gestorven: 13. Nicolaas Beets (13-9-1814), Nederlands schrijver en godgeleerde 14. Johannes Hendrik Weissenbruch (19-6-1824), Nederlands landschapschilder Verkiezing José Batlle in Uruguay MONTEVIDEO, 1 maart - In Uruguay is José Batlle y Ordóñnez tot president gekozen. Batlle, die in 1856 werd geboren en in Europa zijn opleiding genoot, is de leider van de Colorado-partij in Uruguay. De Colorado's vertegenwoordigen de bourgeoisie in de hoofdstad Montevideo en zijn voorstanders van liberalisme, terwijl de andere grote politieke partij in Uruguay, de Blanco-partij, voornamelijk de grootgrondbezitters en veeboeren in het binnenland vertegenwoordigt. Batlle wordt de grondlegger van de verzorgingsstaat in Uruguay, die het land de bijnaam ‘het Zwitserland van Latijns Amerika’ bezorgde. Tijdens zijn twee presidentschappen (1903-1907 en 1911-1915) voert José Batlle sociale voorzieningen door die in die tijd zelfs Europa ver vooruit zijn. Daarnaast voert hij burgerlijke vrijheden, zoals algemeen kiesrecht, vrijheid van vergadering en drukpers, openbaar onderwijs in. Op economisch gebied kende hij een belangrijke rol toe aan de staat, die regulerend moet optreden. Na zijn beëdiging als president is Batlle onmiddellijk begonnen de eenheid in Uruguay te herstellen. Uruguay was door een burgeroorlog in 1897, waarbij de Blanco- of Nationale partij in delen van het land zelfstandig het bestuur uitoefende, ernstig verdeeld. De Blanco's voerden met steun van Brazilië een guerrilla-achtige strijd. In 1904 breekt een openlijke burgeroorlog uit die met de dood van de guerrillaleider Aparicio Saraiva eindigt. Batlle biedt de verslagen Blanco's een eerzame vrede aan om de eenheid in het land te herstellen. {==39==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Keizer Wilhelm II begroet tijdens een bezoek aan Constantinopel de sjeik el-Islam. ==} {>>afbeelding<<} Verdrag Bagdad-spoorlijn CONSTANTINOPEL/BERLIJN, 5 maart - Duitsland heeft een zeer belangrijke concessie op het gebied van het handelsverkeer gekregen, namelijk voor de aanleg van een spoorlijn tussen Bagdad en Berlijn. De Duitsers zullen een spoorlijn aanleggen over een traject van vijftienhonderd kilometer door Turkije en Mesopotamië. Bovendien hebben zij vergunning gekregen om de olie en mineralen te exploiteren die zij vinden binnen dertig kilometer ter weerszijden van de lijn. De positie van Duitsland ten opzichte van het Ottomaanse Rijk is de laatste tijd versterkt. Een directe neiging tot verovering of kolonisatie blijkt echter tot nu toe niet aanwezig te zijn. De sultans, en vooral sultan Abdül-Hamid II (aan de macht vanaf 1876), onderhouden vele contacten met Duitsland. Bij de modernisering van het Ottomaanse leger zijn Duitse officieren betrokken. Deze contacten en twee bezoeken van keizer Wilhelm II aan het Ottomaanse Rijk hebben de verhouding tussen Duitsland en het Ottomaanse Rijk positief beînvloed en ertoe geleid dat de Duitsers de concessie hebben gekregen om deze belangrijke spoorlijn aan te leggen. Adolf Daens keert terug in de Kamer BRUSSEL, 11 maart - De terugkeer van priester Adolf Daens in de Kamer van Volksvertegenwoordigers is niet onopgemerkt voorbijgegaan. Vrezende dat hij weer met allerlei schandalen zou uitpakken, trachtte de rechterzijde hem met rumoer het spreken te beletten. Omdat de conservatieve katholieken van Aalst geleid worden door de verfranste burgerij, is de sociale strijd van Daens synoniem met de Vlaamse strijd: Daens en zijn beweging ijveren voor de vernederlandsing van het openbare leven in Vlaanderen en voor de gelijkheid van beide landstalen. Daens was al op 25 mei 1902 gekozen, maar zijn hartziekte belette hem zijn functie ten volle uit te oefenen. Van 1894 tot 1898 zat Daens reeds in de Kamer, als vertegenwoordiger van de Christelijke Volkspartij, die door hem en zijn broer Pieter was opgericht. De partij wilde de christen-democratie en het flamingantisme bevorderen. De katholieke partij in Aalst, geleid door Charles Woeste, was niet bereid sociale eisen in haar programma op te nemen. Woeste werd Daens' voornaamste opponent in de Kamer. In 1902 werd Daens in Brussel opnieuw gekozen. Hij blijft tot 1906 in de Kamer. De hartziekte velt hem in 1907 definitief. {== afbeelding Pamflet dat werd verspreid ter gelegenheid van de gemeenteraadsverkiezingen in Aalst in 1899. De Daensisten leden daarbij een zware nederlaag tegen de conservatieve Katholieke Partij. ==} {>>afbeelding<<} 1903 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. In Nederland wordt een wet van kracht die de plaatselijke schutterijen in de loop van vier jaar moet opheffen. 2. In de Spaanse universiteitssteden Madrid, Zaragoza en Salamanca komt het tot bloedige botsingen tussen demonstrerende studenten en politie. 6. Het Comité van Verweer proclameert de algemene spoorwegstaking, om tot intrekking van de ‘worgwetten’ te komen. De regering heeft haar maatregelen genomen; de stations worden door militairen bezet. → 8. In Amsterdam en andere steden in het westen van Nederland breken solidariteitsstakingen uit. 10. De spoorwegstaking wordt afgebroken; massale ontslagen volgen. → 20. In de Russische stad Kisjinev (Bessarabië) vindt een grote pogrom plaats tegen joden. → 20. Mr. A.E. van den Hoek-Kok wordt door de Rotterdamse rechtbank als eerste vrouwelijke advocaat in Nederland beëdigd. 23. De Britse minister van Financiën publiceert de kosten van de Boerenoorlog en de expeditie naar China in verband met de Bokseropstand: samen £ 217 miljoen. 25. De zegevierende spoorwegdirecties in Nederland (Staatsspoor en de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij) bieden koningin Wilhelmina een eigen luxetrein aan. Twee dagen later maakt zij er samen met prins Hendrik een uitstapje mee naar het Teutoburgerwoud. 29. De kartuizer monniken van het klooster La Grande Chartreuse, ten noorden van Grenoble, worden door de Franse regering gedwongen hun abdij te verlaten. Geboren: 10. Clare Ann Booth Luce, Amerikaans journaliste en diplomate Gestorven: 13. Derk Jan Adrianus Haspels (17-11-1837), Nederlands acteur {== afbeelding Joodse vluchtelingen uit Rusland in Wenen (karikatuur). ==} {>>afbeelding<<} Bloedig pogrom tegen Russische joden in Kisjinev KISJINEV, 20 april - In de stad Kisjinev in het zuiden van Rusland heeft een van de meest bloedige pogroms tegen Russische joden plaatsgevonden. Zelfs de auteur van het officiële regeringsrapport noemt de gebeurtenissen ‘vooraanstaand wat de wreedheid betreft’. Volgens onvolledige gegevens zijn 45 personen vermoord en meer dan 400 gewond en verminkt. Generaal Moesin-Poesjkin, belast met het onderzoek naar de reden van de catastrofe, constateert dat de plaatselijke burgerlijke autoriteiten geen bevel aan het leger gegeven hebben om de orde in Kisjinev te herstellen. Ook stelt hij vast dat dit soort taferelen niet tot het moreel van de troepen bijdraagt. In september introduceert de Russische regering plannen voor het bijstellen van handels- en verblijfsbeperkingen van joden. Het Berliner Tageblatt van 29 september geeft de volgende mening: ‘Men kan alleen maar hopen dat in het belang van Rusland zelf alsmede van de joden die in zo'n bedroevende onderdrukking gehouden worden, de voorgestelde stappen bedoeld zijn om echte hervorming te realiseren ofschoon de houding van de Russische ministers in het verleden er weinig op uit was om zulke hoopgevoelens aan te moedigen. Zelfs als de huidige wetgeving niet volledig veranderd wordt zou die toch tot bevrediging van de normale eisen van de mensheid hervormd moeten worden’. De Russische minister van Binnenlandse Zaken, Plehve, beschuldigt de joden van revolutionaire activiteiten maar is bereid hen tegen pogroms te beschermen mits zij zich van politieke activiteiten onthouden. Als gevolg van hun behandeling in het tsaristische Rusland vluchten vele joden naar de Verenigde Staten. {==40==} {>>pagina-aanduiding<<} Algemene staking mislukt {== afbeelding Vergadering over de staking in het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Spoorwegstakers bij de Munt in Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} DEN HAAG, 10 april - De Eerste Kamer heeft met algemene stemmen de anti-stakingswetten aanvaard. Een poging van het door vakbeweging, SDAP en vrije socialisten (anarchisten) opgerichte ‘Comité van Verweer’ tot een algemene werkstaking te komen, is jammerlijk mislukt. Op 2 april, de dag dat de Tweede Kamer begon met de openbare behandeling van de ‘worgwetten’, had het Comité van Verweer besloten op te roepen tot een staking van haven- en spoorwegarbeiders op 6 april. Op die dag echter bleek de stakingsbereidheid van de arbeiders gering. De regering trad doortastend op. Ze liet de stations bezetten door militairen, die de werkwilligen krachtige bescherming verleenden. Ook de spoorwegmaatschappijen, anders dan in januari nu geruggesteund door de regering, traden krachtig op en ontsloegen de stakers. Ondanks dit fiasco besloot het Comité van Verweer op 9 april, toen de ontwerpen door de Tweede Kamer waren aangenomen, tot proclamatie van een algemene staking. Deze werd echter een totale mislukking. Op dezelfde dag besloot het Comité de staking weer op te heffen. In het Comité kwam het tot onverkwikkelijke ruzies tussen socialisten en anarchisten. De eersten hadden de opheffing doorgezet en werden nu door de laatsten van verraad aan de arbeidende klasse beschuldigd. De langdurige breuk tussen Troelstra en Domela Nieuwenhuis, die tijdelijk gedicht leek te zijn, is nu groter dan ooit. {== afbeelding Spotprent van Kuyper (Albert Hahn). ==} {>>afbeelding<<} 1903 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1-4. De Britse koning Edward VII brengt een staatsbezoek aan Frankrijk, hetgeen een belangrijke stap betekent in de steeds hartelijker wordende verstandhouding tussen beide staten. 12. Gouverneur Lely opent in Suriname de Koloniale Staten met een beschouwing over de weinig florissante economische toestand. De gouverneur verwacht veel van de aan te leggen Lawaspoorlijn van Paramaribo naar de goudvelden aan de Marowijne. 15. De Britse minister van Koloniën Chamberlain wijzigt zijn standpunt ten aanzien van een Gemenebest-tolunie, waarvoor de Gemenebestlanden zich sterk maken maar waar de minister en zijn Conservatieve partij, tegen waren. → 15. De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Landsdowne, waarschuwt Rusland dat zijn land niet zal toestaan dat Rusland militaire activiteiten in de Perzische Golf ontwikkelt. 17. Rusland versterkt zijn troepen in Port Arthur, de marinehaven in Mantsjoerije dat het sinds 1898 in bezit heeft. 27. Koningin Wilhelmina opent de nieuwe door Berlage ontworpen Koopmansbeurs te Amsterdam. → 27. De Britse regering licht het Lagerhuis in over een verdrag met Perzië en Rusland over het bestendigen van de status-quo in Perzië. 27. In Berlijn richten Siemens, Braun en AEG het bedrijf Telefunken op (voluit ‘Gesellschaft für drahtlose Telegraphie’). Geboren: 2. Benjamin Spock, Amerikaans kinderarts en auteur van vele boeken over opvoeding 8. Fernandel († 26-2-1971), Frans filmacteur Gestorven: 8. Paul Gauguin (7-6-1848), Frans schilder {== afbeelding Het koninklijk echtpaar tijdens de officiële opening van de nieuwe Beurs. ==} {>>afbeelding<<} Koningin opent officieel nieuwe Koopmansbeurs AMSTERDAM, 27 mei - Koningin Wilhelmina heeft vandaag de nieuwe Koopmansbeurs aan het Damrak, een schepping van architect Hendrik P. Berlage, officieel geopend. Berlage (geb. 1856) nam al in 1885 met zijn collega Th. Sanders deel aan een prijsvraag voor een nieuw beursgebouw. Hij ontwierp een gebouw in een soort Hollandse renaissancestijl, versierd met kleine torentjes. Het ontwerp haalde de tweede ronde, maar toen Berlage in 1896 de definitieve opdracht kreeg, had hij zich bekeerd tot een soberder stijl van bouwen. Functie en constructie van een gebouw, aldus Berlage, moeten naar buiten zichtbaar worden gemaakt. De nieuwe Koopmansbeurs (die de oude van Zocher vervangt) is een strak bakstenen gebouw, dat juist om zijn eenvoud bij velen kritiek oproept. Alle versieringen (beeldhouwwerk, glas-inloodramen, muurschilderingen en textieltableaus) zijn ondergeschikt gemaakt aan het gebouw, dat in alles afwijkt van de huidige, algemeen toegepaste Jugendstil of art nouveau. {== afbeelding De nieuwe Koopmansbeurs. ==} {>>afbeelding<<} {==41==} {>>pagina-aanduiding<<} Chamberlain pleit voor tolunie met koloniën LONDEN, 15 mei - De Britse minister van Koloniën, Joseph Chamberlain, heeft in Birmingham de invoering voorgesteld van een tolunie met de koloniën. Voor een gehoor uit zijn kiesdistrict, in het raadhuis van Birmingham, zei hij in een dergelijke unie een manier te zien om het Britse imperium te versterken en uit te bouwen. Hij herinnerde aan de conferentie van alle Afrikaanse koloniën die het moederland 25 procent voorkeursrechten aanbood op alle belastbare goederen. Dit principe werd vorig jaar al aangenomen door Australië en Nieuw-Zeeland. Ook Canada heeft sterke voorkeur voor dergelijke regelingen. Chamberlain deed het voorstel op alle aanbiedingen uit de koloniën op gelijke wijze in te gaan om zo sterke commerciële banden te scheppen en daarmee ook een gevoel van saamhorigheid. Het is beter, zei hij, handel te drijven met onze koloniën en daarvoor zo nodig offers te brengen dan onze concurrenten te bevoordelen. Met die concurrentie doelt Chamberlain vooral op de bedreiging die de Britse fabrikanten ondervinden van de VS en Duitsland. Door het creëren van een gemeenschappelijke markt - tegen de buitenwereld beschermd door hoge tariefmuren - zou Engeland zijn economische en politieke positie aanzienlijk kunnen versterken. {== afbeelding Minister Joseph Chamberlain. ==} {>>afbeelding<<} 1903 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. In Amsterdam wordt de Nederlandsche Korfbalbond opgericht, waarmee een begin wordt gemaakt met de georganiseerde beoefening van deze in Nederland ontwikkelde sport. 11. Bij een staatsgreep in Belgrado wordt het Servische koningspaar, Alexander I Obrenović en zijn vrouw Draga vermoord. → 15. Peter Karadjordjević wordt gekozen tot koning Peter I van Servië. → 16. In het Amerikaanse Dearborn (Michigan) wordt de Ford Motor Company opgericht. 16. De Noor Roald Amundsen vertrekt met het ss Gjöa naar het noordpoolgebied om de noordwestelijke doorvaart te zoeken. 16. Bij de Duitse Rijksdagverkiezingen behalen de socialisten een grote overwinning. → 24. In Nederland wordt de Exploratiewet van kracht die voor zes jaar terreinen in Oost- en Zuidoost-Nederland reserveert voor exploratie van bodemschatten (kolen, zout) door de staat. 25. In Parijs promoveert madame Marie Curie cum laude op een proefschrift over radioactiviteit. 29. De regering in Londen protesteert bij de Belgische regering tegen de misstanden in Kongo. Op 20 mei heeft het Lagerhuis over deze kwestie gedebatteerd naar aanleiding van alarmerende berichten van de Britse consul Roger Casement. 30. Een Amerikaanse onderzoekscommissie rapporteert over racistische gruwelen in het zuiden van de VS. Ook in het noordoosten zijn racisten actief: op 22 juni is in de staat Delaware de zwarte George White gelyncht. Geboren: 6. Aram Katsjatoerian († 1-5-1978), Russisch componist 21. Alf Sjöberg, Zweeds cineast 25. George Orwell (ps. van Eric Blair) († 21-1-1950), Engels linksradicale schrijver Gestorven: 11. Alexander I Obrenović (14-8-1876), koning van Servië 10. Luigi Cremona (7-12-1830), Italiaans wiskundige, grondlegger van de grafostatica Servische koning vermoord BELGRADO, 11 juni - Ontevreden officieren en burgers hebben vanavond het koninklijk paleis in Belgrado bestormd en op wrede wijze koning Alexander, zijn vrouw Draga en circa twintig leden van hun hofhouding vermoord. De lichamen van de impopulaire vorst en zijn vrouw werden uit de ramen op straat gegooid. Met de moord komt een eind aan de dynastie van de Obrenović-familie. De daders van de aanslag hebben het hoofd van de rivaliserende Karadjordjević-familie, Peter, gevraagd koning van Servië te worden. De in Genève wonende Peter heeft hierin toegestemd. Koning Alexander van Servië, die in 1889 zijn in diskrediet geraakte vader Milan opvolgde, is nooit populair geworden. Hij voerde een hoogst autoritair bewind, waarvoor hij in 1894 de liberale grondwet buiten werking stelde, verloor verder krediet door zijn door speelschulden in moeilijkheden geraakte vader toe te staan uit ballingschap terug te keren en de leiding van het leger op zich te nemen, en werd in de ogen van zelfs zijn trouwste aanhangers onmogelijk toen hij in 1900 trouwde met Draga Masin, een Servische met een zeer dubieus verleden die ook nog tien jaar ouder was dan hij. De onrust, veroorzaakt door dit huwelijk, dwong Alexander tot instemming met een nieuwe liberale grondwet, die hij echter regelmatig voor enkele uren buiten werking stelde als hij weer eens een paar ministers of senatoren wenste te ontslaan. Het bewind van Alexander is de laatste jaren geleidelijk zwakker geworden, niet het minst dank zij de koningin, die voorgaf zwanger te zijn maar dat niet was. Dit leidde tot geruchten als zou zij een kind van haar zuster willen adopteren om hem erfgenaam van de troon te maken, of zelfs willen dat haar broer tot kroonprins zou worden benoemd. Dit soort schandalen en geruchten en de regeringsstijl van de 27-jarige koning hebben de laatste tijd geleid tot een grotere populariteit van de toekomstige koning Peter, een 60-jarige, liberaal ingestelde balling. De moord op het koningspaar voltrok zich vanavond in een kleedkamer van het paleis, waar Alexander en Draga heen waren gevlucht. Toen ze werden ontdekt, werden ze met pistoolschoten en sabelsteken afgemaakt. {== afbeelding Het met kogels doorzeefde uniform. ==} {>>afbeelding<<} Winst voor Duitse sociaal-democraten BERLIJN, 16 juni - De Duitse Sociaal-Democratische Partij heeft de verkiezingen voor de Rijksdag gewonnen. De partij ging van 58 naar 81 zetels en wist haar kiezerspotentieel met bijna de helft te vermeerderen. Ruim drie miljoen kiezers stemden op de sociaal-democraten, tegen 2,1 miljoen vijfjaar geleden. In Berlijn verwierf de partij van August Bebel alle zetels op één na. Winst was er ook voor de kleine oppositiepartij, die van de Radicalen, die nu 30 zetels heeft. De partijen van het zogenaamde ‘regeringsblok’ behouden evenwel de meerderheid in het parlement. Deze partijen - de Conservatieven, de Nationale Liberalen en de klerikale partijen - hebben nu 224 zetels. Verreweg de grootste fractie is die van de katholieke Centrumpartij, waarvoor vanaf nu een sleutelrol is weggelegd. In eerste reacties in regeringskring wordt de uitslag betreurd. De conservatieve Reichsbote schrijft over een ‘eenvoudigweg alarmerende winst’ voor de sociaal-democratie. In liberale kring wordt het succes van de sociaal-democraten minder toegeschreven aan de aantrekkelijkheid van de socialistische idee dan wel aan het feit dat de socialisten in de ogen van het publiek de enige oppositie tegenover de regering vormen. Het succes van de sociaal-democraten wordt voorts toegeschreven aan de negatieve reacties van het Duitse publiek op de onlangs ingevoerde importtarieven. De sociaal-democraten hebben een uitgebreide campagne gevoerd om aan te tonen dat deze handelstarieven de grootgrondbezitters bevoordelen en het dagelijks voedsel voor de eenvoudige Duitser duurder hebben gemaakt. Voor de regering van rijkskanselier von Bülow betekent de uitslag dat het nóg moeilijker zal worden om een afgewogen begrotingspolitiek te voeren. De nu al enkele jaren dringende noodzaak tot belastingverhoging zal nog groter worden zonder dat een meerderheid in de Rijksdag hiervoor te vinden zal zijn. De Centrumpartij heeft zich hiertegen namelijk steeds met succes verzet. {==42==} {>>pagina-aanduiding<<} 1903 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. De eerste Tour de France, georganiseerd door Henri Desgrange, gaat in Parijs van start. → 6-9. De Franse president Loubet en de minister van Buitenlandse Zaken Delcassé brengen na het succesvol verlopen staatsbezoek van de Britse monarch aan Parijs een tegenbezoek aan Londen om over een mogelijke alliantie te onderhandelen. 12. De Nederlandsche Krachtsportbond wordt opgericht. 16. Op een internationale monetaire conferentie in Berlijn wordt besloten tot een vaste verhouding tussen de valuta van de landen met een gouden en een zilveren standaard. 17. Spanje en Frankrijk verklaren zich bereid om de status-quo in Marokko te behouden. 17. Bij tsaristische oekase worden zware lijfstraffen bij gedetineerden verboden. 20. Paus Leo XIII sterft op 93-jarige leeftijd in het Vaticaan. De camerlengo, kardinaal Rampolla, die al enkele dagen de honneurs heeft waargenomen, roept de kardinalen bijeen om een nieuwe paus te kiezen. Op 31 juli gaan dezen in conclaaf. → 20. In Macedonië breekt een nationalistische opstand tegen Turkije uit. → {== afbeelding Deze maand is in Macedonië een nationalistische opstand tegen de Turkse overheersing uitgebroken. Op bovenstaande afbeelding zijn Turkse troepen in gevecht met de opstandelingen die zich met primitieve handgranaten verdedigen. De Turken slagen er uiteindelijk in hun gezag in Macedonië te handhaven. De bevolking van Macedonië is in meerheid Bulgaars. ==} {>>afbeelding<<} 20. De Britse regering besluit tot versterking van de troepen in India. 29. In de Oekraïne en Georgië breken stakingen en onlusten uit. 30. Begin van het (geheime) congres van de Russische Sociaal-Democratische Partij in ballingschap te Brussel. → Geboren: 2. Olav Alexander Frederik Eduard Christiaan van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glucksburg, als Olav V koning van Noorwegen, sedert 1957 6. Hugo Theorell, Zweeds biochemicus Gestorven: 17. James Abbott McNeill Whisller (10-7-1843), Brits schilder en graficus van Amerikaanse origine 20. Paus Leo XIII (Vincenzo Gioacchino Pecci) (2-3-1810), paus sedert 1878 → Garin winnaar eerste Tour de France PARIJS, juli - De 32-jarige Fransman Maurice Garin heeft de eerste Tour de France op zijn naam geschreven. De geblokte renner, van origine schoorsteenveger, won drie van de zes etappes. Hij bereikte Parijs met een voorsprong van bijna drie uur op nummer twee, zijn landgenoot Louis Pothier. De eerste Tour werd op poten gezet door Henri Desgrange, hoofdredacteur van het blad l'Auto. Er stonden zes etappes van aanzienlijke lengte op het programma. De eerste rit voerde de karavaan van zestig coureurs al meteen van Montgeron (even buiten Parijs) naar Lyon, een afstand van 467 kilometer. De renners moesten elke dag in het holst van de nacht, al om kwart over drie, op weg. Wie onderweg met pech te kampen kreeg, was meteen gezien. Zo brak medefavoriet Aucouturier een frame en verspeelde prompt een uur op Garin. Aucouturier beheerste de tweede en derde rit, Garin de eerste, de vijfde en zesde, en de Zwitser Läser de vierde etappe. Nog niet de helft van het rennersveld haalde de eindstreep in Parijs. {== afbeelding Een besmeurde renner wacht tot hij in de bezemwagen kan plaatsnemen. ==} {>>afbeelding<<} Geheim congres van Russische socialisten BRUSSEL, 30 juli - Onder toezicht van de Belgische politie is in een graanpakhuis in Brussel het tweede congres van de Russische Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (RSDAP) geopend. Er zijn 43 afgevaardigden, die over 51 stemmen beschikken. Op 6 augustus worden alle deelnemers door de Belgische autoriteiten uitgewezen. In Londen wordt het congres voortgezet. Tijdens de 22ste en 23ste zitting op 15 augustus ontstaat een scheuring als de partijstatuten ter discussie staan. Op 18 augustus is de splitsing binnen de RSDAP een feit. 7 afgevaardigden verlaten het congres als Lenin een voorstel afwijst om de partij volgens de nationaliteiten in Rusland federatief in te delen. Lenins groep bevindt zich daardoor in de meerderheid en wordt vervolgens bolsjewieken genoemd (‘bolsje’ in het Russisch betekent ‘meer’). Daartegenover staat de meer gematigde groep onder leiding van Plechanov - de mensjewieken. Een van de leidende figuren binnen de RSDAP, Trotski, is van mening dat als men de weg volgt van de Bolsjewieken en hun opvattingen omtrent de dictatuur van het proletariaat alsmede met de partijstructuur instemt, de partij dan vervangen wordt door haar eigen partij-apparaat, het partij-apparaat door het Centrale Comité en het CC op haar beurt ten slotte door een gewone dictator. ‘Het wordt een dictatuur over het proletariaat’, aldus Trotski. {==43==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Paus Leo XIII. ==} {>>afbeelding<<} Paus overleden ROME, 20 juli - Leo XIII (Vincenzo Gioacchino Pecci), een der grote pausen uit de kerkgeschiedenis, is op 93-jarige leeftijd gestorven. Hij leidde de Kerk van Rome een kwart eeuw. Hij begon zijn pontificaat in een tijd dat rationalisme en onbeperkt vertrouwen in de moderne wetenschap de godsdienst terugdrongen. Zijn voorganger stond afwerend tegenover de nieuwe ontwikkelingen. Leo XIII nam een positieve houding aan, herstelde het contact met de cultuur, stond optimistisch tegenover de verhouding geloof en wetenschap, gaf de Kerk invloed op het sociale vraagstuk (encycliek Rerum Novarum 1891), had een heldere kijk op de verhouding Kerk en Staat (encycliek Immortale Dei 1885), op burgerlijke en politieke vrijheden (encycliek Libertas 1888), op de rechten en plichten van de burgers (encycliek Sapientiae Christianae 1890), kwam met een reeks regeringen tot een betere verstandhouding, bevorderde de kerkelijke wetenschappen en plaatste de Kerk terug in het openbare leven. {== afbeelding Leo XIII op zijn doodsbed, spotprent. ==} {>>afbeelding<<} 1903 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. Keizer Franz Joseph maakt van een middeleeuws prerogatief gebruik om zijn veto uit te spreken over de pauskeuze van kardinaal Rampolla, die zich als camerlengo (staatssecretaris) van paus Leo XIII had ingespannen een alliantie tussen Frankrijk en Rusland te bewerkstelligen. → 6. Het congres van de Russische Sociaal-Democratische Arbeiderspartij wordt verplaatst van Brussel naar Londen, nadat de Belgische politie verschillende deelnemers heeft uitgewezen. 10. In Parijs vindt een metroramp plaats. Het aantal slachtoffers (77) valt als er paniek ontstaat. 12. De Japanse ambassadeur in St. Petersburg protesteert bij de Russische regering over het niet nakomen van de afspraak om de troepen uit Mantsjoerije terug te trekken, maar laat doorschemeren dat Japan tot concessies bereid is als Rusland Japan de vrije hand laat in Korea. 12. De Colombiaanse Senaat verwerpt het Hay-Herrán-verdrag (van 22 januari) over het afstaan van de Panamakanaalzone aan de VS. De Amerikaanse Senaat heeft het verdrag op 14 maart wel geratificeerd. 23. Op het zesde Zionistische Congres te Bazel komt Theodor Herzl met zijn Palestina-plan. → 29. De Russische tsaar ontslaat minister van Financiën Witte naar aanleiding van de binnenlandse onrust. 31. Het naar Londen verplaatste tweede congres van de Russische Sociaal-Democratische Arbeiderspartij eindigt verdeeld: er zijn twee fracties ontstaan, die der minderheid (Mensjewiki, woordvoerder Plechanov) en die der meerderheid (Bolsjewiki, woordvoerder Lenin). -. De Britse regering protesteert tegen het beleid van koning Leopold II in Kongo. → Geboren: 8. August Cool († 7-1-1983), Belgisch vakbondsleider Gestorven: 2. Calamity Jane (ps. van Martha Jane Cannary) (ca. 1848), Amerikaans avonturierster en desperado Brits protest tegen beleid Leopold II {== afbeelding Verminkte Kongolezen, slachtoffers van Leopolds wrede bewind. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, augustus - De Britse regering is bezig met een harde campagne tegen het beleid van de Belgische koning Leopold II in Kongo. Het protest is een gevolg van het bezoek dat Lord Cromer, deken van de Britse koloniale bestuurders, aan Kongo heeft gebracht. Hij is weinig te spreken over het gedrag van de bestuursambtenaren aldaar: ‘Het bestuur in Kongo doet geen enkele poging beschaving te brengen! Door toedoen van Leopold II is het bestuur van het land een handelsonderneming met winstbejag van het ergste soort... De Belgen worden er verfoeid, de inlanders ontvluchten hen. De blanken weigeren de inlanders voor hun rubberleveranties te betalen.’ {== afbeelding Britse spotprent op koning Leopold, ‘koning van de Kongo, in zijn nationale kledij’. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Paus Pius X. ==} {>>afbeelding<<} Pius X gekozen na incidenten ROME, 4 augustus - Kardinaal Giuseppe Sarto, patriarch van Venetië, is tot paus gekozen als opvolger van Leo XIII. Hij noemt zich Pius X. Aan zijn verkiezing ging een incident vooraf. De regeringen van Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje en Oostenrijk probeerden invloed uit te oefenen op de kieskardinalen. Kardinaal Marino Rampolla, staatssecretaris onder de vorige paus, kreeg na enkele stemronden de meerderheid, maar haalde nog niet de vereiste tweederde. Hij was de favoriet van Frankrijk. Gisteren liet kardinaal Puzyna, aartsbisschop van Krakau, weten dat de Oostenrijkse monarchie haar veto over een eventuele keuze van Rampolla uitsprak. Aanvankelijk bleven de Rampolla-stemmers hun favoriet trouw. Na enkele stemronden groeide echter de aanhang van Sarto snel. Hij werd vandaag gekozen met 50 van de 63 stemmen. Zionisten richten joodse staat op BASEL, 23 augustus - Op het zesde Zionistencongres is besloten met het werk in de toekomstige joodse staat, Palestina, te beginnen. ‘Wij hebben hier de joodse staat opgericht’, riep Theodor Herzl, de leider van de Zionistische beweging, vol vuur uit. Voor de realisering van de joodse staat maakt Herzl gebruik van een aantal permanente instituten: een eigen blad (Die Welt), een bank (The Jewish Colonial Trust) en een fonds voor landaankoop in Palestina (het Joods Nationaal Fonds). Er bestaan allangere tijd joodse kolonies in Palestina. {==44==} {>>pagina-aanduiding<<} 1903 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 6. In Atjeh (Noord-Sumatra) geeft Panglima Polim, een van de voornaamste leiders van het verzet, zich over aan overste H. Colijn, civiel gezaghebber te Lhokseumawe. 9. In Zwitserland wordt de bijna zes kilometer lange Engadinspoortunnel ingewijd. 15. In de troonrede laat premier Kuyper koningin Wilhelmina de algemene (spoorweg-) staking van april bestempelen als ‘misdadige woelingen’. 16. Hongarije verzet zich tegen het plan van keizer Franz Joseph voor een verenigd leger. → 18. De Britse minister van Koloniën Joseph Chamberlain neemt ontslag in verband met de tegenstelling in het kabinet tussen voorstanders van een Gemenebesttolunie en die van de vrijhandel. → 19. Koning Leopold II ontkent de Britse beschuldigingen van wreedheden en uitbuiting in de Kongo Vrijstaat. 24. In een reactie op de opstandige woelingen in Macedonië in juli waarschuwt Rusland de Turkse en Bulgaarse regering. 24. In Australië volgt Alfred Deakin Edmund Barton op als minister-president. Net als zijn voorganger, de eerste premier van het Australisch Gemenebest, is hij een liberale protectionist. 30. Tsaar Nicolaas II brengt een staatsbezoek aan Wenen en betuigt keizer Franz Joseph zijn sympathie inzake de Balkankwestie. Geboren: 11. Theodor Adorno († 6-8-1969), Duits filosoof en socioloog Gestorven: 1. Charles Renouvier (1-1-1815) Frans filosoof, grondlegger van het neocriticisme in Frankrijk {== afbeelding Chamberlain tijdens een politieke redevoering in Glasgow. ==} {>>afbeelding<<} Chamberlain neemt ontslag LONDEN, 18 september - De Britse minister van Koloniën, Joseph Chamberlain, heeft ontslag genomen naar aanleiding van een ernstig verschil van mening met premier Balfour. Chamberlain die onlangs een toluniesysteem met de koloniën voorstelde en daarvoor prompt steun ontving van de parlementaire Tarievencommissie, kreeg van de premier te horen dat deze de voorkeur gaf aan retorsierechten. Hoewel het doel van beide politici de bescherming is van de in recessierakende industrie, blijken de verschillen van opvatting onoverkomelijk te zijn. Chamberlain heeft ervoor gekozen de eer aan zichzelf te houden en als onafhankelijk politicus zijn idee van het toluniesysteem te bevorderen. Aangenomen wordt dat hij na de verkiezingen volgend jaar in de regering hoopt terug te keren met voldoende steun om de tolunie te kunnen doordrukken. De kabinetscrisis maakt een einde aan de Britse vrijhandelspolitiek die tot dusver werd gevoerd. Hongaren blijven tegen verenigd leger BOEDAPEST, 16 september - In Boedapest is protest gerezen tegen het besluit van keizer Franz Joseph om Hongaarse regimenten in een verenigd Oostenrijks-Hongaars leger op te nemen en onder een verenigd opperbevel te brengen. De kwestie van een verenigd leger is al sinds de Ausgleich van 1867 een van de belangrijkste kwesties in de relatie tussen Oostenrijk en Hongarije. Hongarije is in de dubbelmonarchie autonoom, met uitzondering van het buitenlandse en het defensiebeleid. De Hongaren hebben hun bezwaren vooral gemotiveerd met het argument dat het leger anti-Hongaars is. Het zijn dan ook vooral de voorstanders van Hongaarse onafhankelijkheid die zich het scherpst tegen een eenheidsleger verzetten. De ‘nationale oppositie’ maakt het de op 27 juni benoemde premier Károly graaf Khuen-Héderváry het regeren zo goed als onmogelijk en algemeen wordt verwacht dat hij binnen afzienbare tijd zal aftreden. Daarmee gaat Hongarije naar wordt vermoed een periode van instabiliteit tegemoet. {== afbeelding Keizer Franz Joseph. ==} {>>afbeelding<<} 1903 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. Te Murzsteg (Oostenrijk) worden tsaar Nicolaas II en keizer Franz Joseph het eens over hervormingen in Turks-Macedonië. → 3. Rusland doet Japan tegenvoorstellen inzake Mantsjoerije naar aanleiding van de Japanse demarche van 12 augustus. 3. Prins Hendrik stelt twee droogdokken van de Rotterdamse Droogdok Maatschappij, de eerste dokken in deze havenstad, in gebruik. 4. De nieuwe paus, Pius X, publiceert de intronisatie-encycliek E Supremi Apostolatu. 13. Met het uitbreken van een textielstaking in Noord-Frankrijk (40 000 arbeiders) bereikt een stakingsgolf in Frankrijk haar hoogtepunt. De regering laat de socialistische leider Jean Jaurès bemiddelen. 18. Paus Pius X benoemt de prelaat Merry del Val tot zijn staatssecretaris. 21. De Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal en Letteren bekroont de priester-dichter Guido Gezelle postuum voor zijn dichtbundel Rijmsnoer. → 22. Het grensgeschil tussen de VS en Groot-Brittannië over de grens tussen Alaska en Canada, wordt in het voordeel van de VS beslist. → 22. In Amsterdam worden werken van Mahler onder diens leiding uitgevoerd. → 30. Naar aanleiding van een revolutie in Santo Domingo sturen de VS en Europese mogendheden troepen naar het Caribische eiland om hun consulaten te beschermen. 30. In Bilbao (Spaans Baskenland) breekt een massale mijnstaking uit om wekelijkse in plaats van tweewekelijkse loonbetaling af te dwingen. 31. Koning Leopold II schenkt zijn omvangrijke domeinen aan de Belgische staat. Geboren: 10. Karel Theodoor Hendrik Anton Meinrad van Saksen-Coburg-Gotha, prins van België en graaf van Vlaanderen († 1-6-1983), regent van 1944-1950 22. George Beadle, Amerikaans bioloog; Nobelprijs 1958 28. Evelyn Waugh († 10-4-1966), Engels schrijver {==45==} {>>pagina-aanduiding<<} Rusland en Oostenrijk eens over Turkije MÜRZSTEG, 3 oktober - Oostenrijk en Rusland hebben tijdens een conferentie in Mürzsteg overeenstemming bereikt over een gezamenlijke houding ten opzichte van Turkije en het onder Ottomaans bestuur staande zeer onrustige Macedonië. Zij hebben een lijst van hervormingen opgesteld, die de sultan in Macedonië moet uitvoeren. Russische en Oostenrijkse waarnemers moeten het recht krijgen in gezelschap van de Ottomaanse militaire commandant toezicht op de hervormingen te houden. De gendarmerie moet worden gereorganiseerd met een staf van Europese officieren, er worden Russische, Oostenrijkse, Franse, Italiaanse en Britse zones in Macedonië gevormd en Duitsland krijgt toezicht op het onderwijs in Macedonië. Met de maatregelen, genomen om een dreigende oorlog om Macedonië af te wenden, is voor het eerst de weg gebaand voor interventie van de grote mogendheden in het gebied van de Turken op de Balkan. Tevens hebben de grote mogendheden duidelijk gekozen tegen het Macedonische nationalisme. Het ingrijpen is het gevolg van de grote Macedonische opstand van Ilinden (Elias Dag), twee maanden geleden. Al een aantal jaren is in Macedonië een terroristische organisatie, de IMRO (Interne Macedonische Revolutionaire Organisatie) met overvallen, ontvoeringen, moorden en andere terroristische acties bezig en openlijke veldslagen tussen Macedoniërs, Serviërs, Grieken en Turken zijn aan de orde van de dag. Zelfs onderling zijn de Macedonische nationalisten het verre van eens: een vleugel staat onafhankelijkheid voor, een andere annexatie door Bulgarije. Bulgarije maakt openlijk aanspraak op Macedonië, want volgens de Bulgaren zijn de Macedoniërs gewoon Bulgaren. De Serviërs daarentegen beschouwen de Macedoniërs als Serviërs, de Grieken erkennen helemaal geen Macedonische nationaliteit. De vleugel van de IMRO die zich tegen annexatie door Bulgarije keert, ziet een toekomst voor Macedonië in een federatie op de Balkan. Binnen deze federatie zou Macedonië ook de Turkse ‘vilayets’ Kosovo (waar Albanezen wonen) en Monastir en het door Grieken bewoonde Saloniki moeten omvatten. De Ilinden-opstand is in augustus door de Turken neergeslagen. Daarbij is het tot bloedige wraakacties tegen de burgerbevolking gekomen. {== afbeelding Een groep Macedonische opstandelingen, die onder aanvoering van Gligor Socoloff in het Melnikdistrict een hardnekkig gevecht heeft geleverd met Turkse troepen. ==} {>>afbeelding<<} Oplossing Alaska-conflict WASHINGTON, 22 oktober - Na jarenlange diplomatieke touwtrekkerij is een akkoord bereikt over het verloop van de grens tussen Alaska en Canada. De aanwezigheid van goud in het grensgebied was er sinds het eind van de 19de eeuw de oorzaak van dat Canada een strook land langs de kust opeiste, die volgens de Amerikanen bij vroegere verdragen aan de VS was afgestaan. Op aandringen van de Canadese regering stelde Groot-Brittannië, het moederland, voor de zaak via internationale arbitrage op te lossen. Washington nam daarmee echter geen genoegen en minister van Buitenlandse Zaken Hay deed het voorstel een commissie samen te stellen van drie Britse en drie Amerikaanse juristen. Aan Britse zijde namen twee Canadese rechters en de Britse opperrechter Lord Alverstone er zitting in, de VS werden vertegenwoordigd door de minister van Oorlog, Lodge, en ex-senator Turner. Via krachtige druk en dreigementen van de kant van president Roosevelt heeft Washington de Britse rechter aan zijn zijde weten te krijgen. Ondanks protesten van de Canadezen werden de meeste aanspraken van Canada verworpen. Roosevelts ‘big stick’ (‘speak softly and carry a big stick’ is een befaamde uitspraak van hem) is succesvol geweest. {== afbeelding Priester-schrijver Guido Gezelle in 1898, een jaar voor zijn dood. ==} {>>afbeelding<<} Guido Gezelle wordt postuum bekroond BRUSSEL, 21 oktober - De vijfjaarlijkse Staatsprijs voor Letterkunde is, vier jaar na diens overlijden, toegekend aan Guido Gezelle, de beroemde Westvlaamse priester-dichter (Brugge, 1830-1899), voor zijn dichtbundel Rijmsnoer. Gezelle studeerde in zijn geboortestad en te Roeselare. Nadien was hij achtereenvolgens leraar (tot 1865), kapelaan en rector van het Engelse Klooster te Brugge (tot 1899). Gezelle was een strijdbaar katholiek en flamingant die echter vooral roem verwierf als auteur van adembenemende natuurlyriek, die grote invloed uitoefende. Hij was een veelzijdig publicist en schreef onder meer over de taal als verschijnsel. Mahler in Concertgebouw AMSTERDAM, 22 oktober - De beroemde componist en dirigent Gustav Mahler is voor enkele concerten met het Concertgebouworkest naar de hoofdstad gekomen, waar hij onder meer zijn Eerste en Derde symfonie zal dirigeren. Hoewel verscheidene van Mahlers composities reeds bekend zijn door het vurige pleidooi dat Willem Mengelberg voor de Weense componist gehouden heeft, is het de eerste maal dat Mahler zelf voor het Concertgebouworkest staat. Mahler zou in de daaropvolgende jaren verscheidene malen naar Amsterdam terugkeren, hetgeen mede de basis is geweest voor een ware Mahler-cultus van dirigent Willem Mengelberg en het Concertgebouworkest. In januari was ook Richard Strauss in Nederland om een aantal van zijn belangrijkste symfonische gedichten met het Concertgebouworkest uit te voeren, waaronder Aus Italien, Tod und Verklärung, Ein Heldenleben, Till Eulenspiegel en Don Quichote. Richard Strauss is reeds vijf jaar geleden voor het eerst met het Amsterdamse Concertgebouworkest opgetreden en geldt als een van de lievelingen van het publiek. Opiniepeilingen hebben uitgewezen dat Strauss en Mahler, samen met Beethoven, Brahms en Mozart, tot de tien populairste componisten gerekend worden. {==46==} {>>pagina-aanduiding<<} 1903 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. Het Baskisch mijnconflict wordt beëindigd; een compromis wordt gesloten over loonbetaling, die vanaf 1904 wekelijks zal geschieden. 3. In Panama breekt een revolutie uit. → 3. De Turkse regering verklaart zich in principe bereid in te gaan op de Oostenrijks-Russische voorstellen tot hervormingen in Macedonië, maar wil over bepaalde punten onderhandelen. 3. In Italië treedt het liberale kabinet-Giolitti aan. 6. De VS erkennen de nieuwe staat Panama. → 7. De Britse regering benoemt een onderzoekscommissie onder voorzitterschap van Lord Esher om voorstellen te doen ten aanzien van legerhervormingen. Aanleiding hiertoe is het niet optimaal functioneren van het leger en het ministerie van Oorlog tijdens de Boerenoorlog. 17. Bij het verdrag van Petrópolis (bij Rio de Janeiro) worden Brazilië en Bolivia het eens over het omstreden gebied Acre, vanaf 1898 een vrijstaat. Acre wordt bij Brazilië getrokken; Bolivia krijgt het gebruik van water- en spoorwegen naar het oosten. → 18. In Washington wordt het Hay-Varillaverdrag gesloten, waarbij de VS het beheer krijgen over de Kanaalzone. De onafhankelijkheid van Panama wordt door de VS gegarandeerd. → 24. De Russische marinehaven in Mantsjoerije, Port Arthur, wordt opengesteld voor handelsverkeer. 25. De Duitse Antarctica-expeditie onder leiding van von Drygalski keert terug in Duitsland. Ze heeft het Kaiser Wilhelm-land ontdekt (zie 18-7-1901). Geboren: 7. Konrad Lorenz, Oostenrijks bioloog 7. Albert Helman (ps. van Lodewijk Alphonsus Maria Lichtveld), Surinaams romancier, componist en politicus Gestorven: 1. Theodor Mommsen (30-11-1817), Duits historicus; Nobelprijs voor literatuur 1902 Onafhankelijkheid Panama uitgeroepen PANAMA-STAD, 3 november - In Panama is een revolutie uitgebroken die tot doel heeft het gebied, tot nu toe een provincie van Colombia, onafhankelijk te maken. Achtergrond van de opstand is de kwestie van de aanleg van een kanaal door de landengte van Panama, dat de Atlantische Oceaan met de Grote Oceaan moet verbinden. Tot grote ergernis van de Verenigde Staten weigerde Colombia op 22 januari van dit jaar een verdrag te ondertekenen dat de verpachting van een landstrook voor de aanleg van een kanaal regelde. Panama is door een ondoordringbaar oerwoud afgesneden van Colombia en slechts over zee kunnen contacten met het moederland onderhouden worden. In Panama leven al langer separatistische gedachten. Deze zijn aangewakkerd door de Verenigde Staten, die hopen in ruil voor steun aan de revolte snel een regeling voor de kanaalaanleg te kunnen treffen. De revolte brak uit in Panama-Stad, aan de kust van de Grote Oceaan. Voor de haven van Colón, aan de Caribische kant van Panama, was daags tevoren de Amerikaanse kanonneerboot Nashville voor anker gegaan. De Amerikanen verhinderden dat Colombiaanse troepen aan land gingen. Twee Colombiaanse marineschepen vluchtten weg uit de haven van Panama-Stad. In Colón dreigden Colombiaanse soldaten alle Amerikanen te vermoorden. Amerikaanse mariniers gingen vervolgens aan land om het leven van Amerikaanse burgers ‘te beschermen’. Ondertussen verschenen meer Amerikaanse oorlogsschepen, zowel voor de haven van Colón als voor die van Panama-Stad. De Amerikanen beroepen zich op een verdrag uit 1846 waarin de VS en Colombia de vrije doorgang over de landengte van Panama waren overeengekomen. Al een dag later, op 4 november, is de revolte geslaagd en wordt een nieuwe regering in Panama geïnstalleerd. De Verenigde Staten erkennen de onafhankelijkheid van het land op 6 november. {== afbeelding Roosevelt in Panama tijdens een toespraak tot de soldaten die naar de Panamese republiek gezonden zijn. ==} {>>afbeelding<<} VS-beheer over Kanaalzone WASHINGTON, 18 november - De regering van Panama heeft aan de Verenigde Staten alle rechten verleend om een kanaal aan te leggen door de Panamese landengte tussen de Atlantische en de Grote Oceaan. Het verdrag hiervoor is ondertekend door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Hay en door Philippe Buneau-Varilla, een Frans staatsburger die optrad als gevolmachtigde van Panama. Het Hay-Varillaverdrag geeft de VS ‘voor de eeuwigheid’ het recht op een strook van tien mijl breed door Panama voor de aanleg van een kanaal. De VS zullen aan Panama hiervoor een eenmalig bedrag van $ 10 miljoen en een jaarlijkse pacht van $ 250 000 betalen. De voorwaarden zijn gunstiger voor de VS dan die welke waren opgenomen in het Hay-Herránverdrag dat door het Colombiaanse parlement werd verworpen. Daarin was sprake van een strook van tien kilometer breed die gedurende 100 jaar aan de VS verpacht zou worden. De gevolmachtigd minister van Panama die het kanaalverdrag met de VS ondertekende, Philippe Buneau-Varilla, is de vertegenwoordiger van de Franse kanaalmaatschappij, die tracht de concessie voor de aanleg van een kanaal door Panama te verkopen. Deze Franse maatschappij kocht de concessie in 1889 van Ferdinand de Lesseps, die na de voltooiing van het Suezkanaal in 1869 ook een kanaal door Panama wilde aanleggen, maar door financiële en technische problemen hierin niet slaagde. De Franse maatschappij die de concessie van De Lesseps overnam, probeert deze voor $ 40 miljoen aan de Amerikanen over te doen. Het nieuwe verdrag is een persoonlijke triomf voor de Amerikaanse president Theodore Roosevelt. Acht jaar later, in 1911, pocht hij: ‘I took Panama!’ Bolivia verkoopt Acre aan Brazilië voor £ 2 miljoen PETRÓPOLIS, 17 november - Brazilië heeft voor een bedrag van £ 2 miljoen een deel van Bolivia gekocht. Het betreft de aankoop van Acre, een gebied in het Amazone-oerwoud dat zowel door Bolivia als Brazilië geclaimd werd. Acre is slechts via het stroomgebied van de Amazone vanuit Brazilië te bereiken en is rijk aan rubber. Vanuit Brazilië zijn tegen het einde van de 19de eeuw rubbertappers Acre binnengedrongen. De rubberzoekers riepen daar in 1899 een onafhankelijke republiek uit. Bolivia stuurde twee militaire expedities om de indringers te verjagen, maar deze pogingen waren tevergeefs. Het contract voor de verkoop van Acre - het Verdrag van Petrópolis - is getekend door de Boliviaanse president Pando en de Braziliaanse diplomaat baron de Rio Branco. Deze laatste heeft ook met andere buurlanden van Brazilië grensgeschillen via onderhandelingen in het voordeel van Brazilië afgesloten. Na de grensregelingen met Argentinië over Missiones en met Frankrijk over Frans Guyana werd Rio Branco in 1904 tot minister van Buitenlandse Zaken benoemd. Hij sluit in die hoedanigheid nog grensakkoorden met Groot-Brittannië over de grens met Brits Guyana, met Nederland over Suriname (1906), met Colombia en Venezuela over betwiste delen van het Amazone-oerwoud. In het geval van Acre belooft Brazilië naast de schadevergoeding een spoorlijn te zullen aanleggen van de Mamoré-rivier in Bolivia naar de bevaarbare Madeira-rivier in Brazilië, een zijrivier van de Amazone. Hierdoor krijgt Bolivia direct toegang tot het Amazonebekken en kan zo zijn goederen, vooral rubber, exporteren. {==47==} {>>pagina-aanduiding<<} 1903 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. In Crimmitschau in het Duitse Thüringen wordt de staat-van-beleg afgekondigd in verband met een al vanaf 22 augustus voortdurende textielstaking; door uitsluiting was het conflict verscherpt. 3. De Nederlandse medicus prof. W. Eindhoven vindt de snaargalvanometer uit, het prototype van de elektrocardiograaf. 6. Atjeh-vorst Panglima Polim geeft zich over aan kapitein H. Colijn. → 9. Het Storting, het Noorse parlement, stemt unaniem voor invoering van vrouwenkiesrecht. 10. De Nobelprijs voor natuurkunde wordt verleend aan Pierre en Marie Curie. → 11. Een Britse militaire expeditie stelt orde op zaken in Tibet. → 17. Minister-president Kuyper spreekt zich in de schoolkwestie uit voor een vrije confessionele school. 17. De broers Orville en Wilbur Wright slagen er voor het eerst in om met een motorvliegtuig in de lucht te blijven. → 21. In Parijs wordt de eerste Prix-Goncourt uitgereikt, een door de schrijver Edmond Huot Goncourt (1822-1896) bij testament ingestelde literatuurprijs. 24. Het Belgisch parlement neemt de wet op de Arbeidsongevallen aan. → 29. Frans Equatoriaal Afrika wordt bestuurlijk in vieren gedeeld: Gabon, Tsjaad, Ubangi-Shari en Midden-Kongo. 30. In Chicago breekt in een pas geopend theater tijdens een kindermatinee brand uit, met 602 slachtoffers als gevolg. Dit is voor de federale overheid aanleiding om brandveiligheidseisen aan (openbare) gebouwen te gaan stellen. 31. Het Japanse parlement eist een breuk met Rusland. De regering ontbindt daarop het parlement. Geboren: 17. Erskine Preston Caldwell, Amerikaans romanschrijver Gestorven: 8. Herbert Spencer (27-4-1820), Engels evolutionistisch filosoof {== afbeelding De onderwerping van Panglima Polim (derde van links op de rug gezien) in Padang. Generaal Van Heutsz (vierde van links achterste rij) spreekt Polim en andere inheemse vorsten toe. ==} {>>afbeelding<<} Overgave Panglima Polim PASÉ (Atjeh), 6 december - Panglima Polim, de belangrijkste strijder tegen het Nederlandse gezag in Atjeh, heeft zich overgegeven aan de gezaghebber van Lhokseumawe in Pasé, kapitein H. Colijn. Polim trok al vijf jaar rond door Atjeh, opgejaagd door de brigades die generaal Van Heutsz achter hem aan zond zodra hij ergens werd gesignaleerd. Al eerder waren familieleden van Polim door het leger aangehouden. Panglima (‘krijgsheer’) Polim, sagihoofd der XXII Moekims, is de belangrijkste van de inheemse vorsten die de sultan van Atjeh kiezen. Hij heeft zich schriftelijk gemeld bij kapitein Colijn. Eerder dit jaar (10 februari) heeft de (pretendent-)sultan van Atjeh zich, na een ballingschap van meer dan 25 jaar, aan de Nederlanders overgegeven. Nu ook Panglima Polim heeft gecapituleerd, heeft het Atjehse verzet geen belangrijke leiders meer. Hoewel hier en daar nog verzetshaarden zijn, is de Atjehse oorlog in feite beëindigd. Britse expeditie Tibet {== afbeelding Het Britse expeditieleger trekt Tibet binnen. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 11 december - Een Britse politieke missie begeleid door een expeditieleger is de Indiaas-Tibetaanse grens overgetrokken om de openstelling van het land voor buitenlanders af te dwingen. De Tibet-expeditie staat onder militaire leiding van kolonel J.R. MacDonald en onder politieke leiding van de Britse regent kolonel Younghusband. De grensoverschrijding leidde tot een formeel Tibetaans protest, maar militaire vijandigheden zijn tot dusver uitgebleven. De brieven van de onderkoning aan de Dalai Lama in Lhasa zijn teruggezonden. Op grond van de jongste informatie wordt aangenomen dat de meerderheid van het Tibetaanse volk voor handel met India is, maar dat de monniken in Lhasa een dominerende invloed hebben op het huidige isolationistische beleid. Het expeditieleger verwacht meer problemen van de winterkoude dan van gewapende weerstand in Tibet. Nobelprijs toegekend aan echtpaar Curie STOCKHOLM, 10 december - Het echtpaar Curie heeft, samen met Henri Becquerel, de Nobelprijs voor natuurkunde gekregen. Marie Curie, geboren Marya Sklodowska, studeerde natuurkunde en chemie in Warschau en Parijs. In 1895 huwde ze met Pierre Curie, hoogleraar aan de École de Physique et de Chimie Industrielle. Marie Curie begon in 1897 met haar onderzoek naar radioactiviteit, een jaar nadat Becquerel de toen nog geheimzinnige straling van uranium had ontdekt. Zij bedacht de eerste methode om deze straling te meten. Tijdens haar onderzoek naar andere ‘radio-elementen’ stelde zij vast dat pekblende viermaal zo actief was als uit de aanwezigheid van uranium alléén kon worden verklaard. De conclusie dat deze activiteit aan de elementen polonium en radium was toe te schrijven, vond geen bijval. Vier jaar lang hebben Marie en haar echtgenoot Pierre vervolgens keihard gewerkt om voldoende zuiver radium vrij te maken. In een onverwarmde, lekkende schuur verwerkten zij tonnen, met eigen geld gekochte, pekblende. Zij ontwierpen ondertussen nieuwe chemische processen om het werk te kunnen klaren. In 1902 hadden zij in totaal één tiende gram zuiver radium vrijgemaakt, het atoomgewicht vastgesteld en demonstraties gegeven van het blauwe fosforiseren dat met radioactiviteit gepaard gaat. De wetenschappelijke wereld is nu inmiddels van hun gelijk overtuigd en Marie Curie wordt de eerste vrouw die tot het Royal Institution is toegelaten. {== afbeelding Marie en Pierre Curie, pioniers in het onderzoek naar radioactiviteit. ==} {>>afbeelding<<} {==48==} {>>pagina-aanduiding<<} Gebroeders Wright kiezen luchtruim met vliegmachine KITTY HAWK, 17 december - In de buurt van de Kill Devil Hills in North Carolina hebben de gebroeders Wright om beurten in totaal vier vluchten met hun Flyer I uitgevoerd. Het is de eerste keer dat met een gemotoriseerd vliegtuig een vlucht is uitgevoerd, gevolgd door een succesvolle landing op een punt dat niet lager ligt dan het startpunt. De eerste vlucht, met Orville Wright aan de stuurknuppel, duurde 12 seconden waarin 36 meter werd afgelegd. De laatste vlucht werd uitgevoerd door Wilbur Wright, duurde 59 seconden en bracht het toestel 259 meter verder. De broers, oorspronkelijk fietsenmakers in Dayton, Ohio, hebben zelf een motor voor het vliegtuig gebouwd, omdat de beschikbare typen niet licht genoeg waren. In een zelfgebouwde windtunnel hebben zij ook hun eigen, efficiënte propellers en vleugels ontwikkeld. De Flyer I, een tweedekker met een schaatsonderstel, is uitgerust met twee duwschroeven die via een dubbele ketting worden aangedreven. {== afbeelding De Flyer I komt los van de grond. ==} {>>afbeelding<<} Nieuwe Wet op de arbeidsongevallen BRUSSEL, 24 december - Het aannemen vandaag van de Wet op de arbeidsongevallen, is zeker de belangrijkste gebeurtenis op sociaalrechtelijk gebied tot nu toe, daar deze wet door haar principiële betekenis duidelijk afwijkt van het burgerlijk recht. Men verlaat de notie ‘fout’ omdat die in de meeste gevallen toch moeilijk te bewijzen is en gaat uit van de idee dat de toenemende complexiteit van de industrie, werknemers een risico doet lopen louter door hun deelneming aan de industriële activiteit. Bij de stemmingen noteerde men een grote eensgezindheid. Behalve voorstemmen waren er slechts enkele onthoudingen. [1904] 1904 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De leider van de Ierse nationalisten, John Edward Redmond, roept op om de ‘Home-rule’- beweging nieuw leven in te blazen. 4. Het Amerikaanse Hooggerechtshof spreekt in de Gonzales-Williams-zaak uit dat Puertoricanen geen vreemdelingen zijn en hun de toegang tot de VS niet ontzegd mag worden. 4. President Teddy Roosevelt van de VS ontkent tegenover het Congres enige betrokkenheid van de regering bij de Panamese revolutie. → 13. De VS sluiten een handelsverdrag met China. Een van de bepalingen is de openstelling van de marinehaven Mukden in Mantsjoerije voor internationaal handelsverkeer. 13. Japan doet Rusland nogmaals voorstellen inzake Mantsjoerije, maar Rusland wijst verdere onderhandelingen af, daar deze kwestie slechts Rusland en China aan zou gaan. 18. De Herero in Zuidwest-Afrika komen in opstand tegen de Duitse koloniale overheersing. De Duitse regering reageert prompt met het sturen van militaire versterkingen. → 18. De textielstaking in het Duitse Crimmitschau is mislukt; de stakingsleiders roepen op het werk te hervatten. → 20. Paus Pius X vaardigt de constitutie Commissum Nobis uit, waarin hij een einde maakt aan het vetorecht van wereldlijke souvereinen bij de pauskeuze. Keizer Franz Joseph had laatstelijk van dat recht gebruik gemaakt om de verkiezing van kardinaal Rampolla te verhinderen. → 27. In de Pulchri Studio in Den Haag wordt de schilder Jozef Israëls gefêteerd met zijn tachtigste verjaardag. Geboren: 9. George Balanchine (eig. Georgi Melitonovitsj Balantsjivadze) († 30-4-1983), Amerikaans danser en choreograaf van Russische origine 18. Gary Grant, (ps. van Alexander Archibald Leach) Amerikaans filmacteur van Britse origine 25. Géza Frid, Hongaars pianist en componist; sinds 1948 Nederlander {== afbeelding Een Duitse patrouille op kamelen in Zuidwest-Afrika ten tijde van de opstand van de Herero. ==} {>>afbeelding<<} Herero komen in opstand BERLIJN, 18 januari - In de Duitse kolonie Zuidwest-Afrika zijn duizenden Herero in opstand gekomen tegen het Duitse gezag. Enkele Duitse nederzettingen zijn omsingeld, kolonisten vermoord en bruggen en telegraafkabels vernield. Het versterkte fort Okahanja is door de Herero veroverd en volgens laatste berichten heeft de opstand zich als een heidebrand verspreid van Swakopmund aan de kust tot Windhoek in het binnenland. Deze laatste, dichtst bevolkte Duitse nederzetting wordt thans omsingeld. Vanuit Duitsland zijn al extra troepen ingescheept om de orde te herstellen. De Rijksdag heeft zonder discussie de gelden hiertoe ter beschikking gesteld. De bestrijding van de opstandelingen wordt bemoeilijkt omdat de gouverneur, kolonel Leutwein, zich met het merendeel van de troepen in het diepe zuiden bevindt, waar de Bondelzwarten al geruime tijd een guerrilla voeren. Leutwein is ten minste twintig dagmarsen van het acute strijdtoneel verwijderd. De Herero wonen vooral in het noorden en noordwesten van de kolonie. Hun totale aantal wordt door de Rheinische Mission, die van oudsher veel kersteningswerk onder de Herero verricht, geschat op 80000. In het verleden hebben de Herero veel strijd geleverd met de Hottentotten, totdat met hulp van Duitse missionarissen een vrede kon worden gesloten. De Herero leven vooral van de veeteelt. Sinds enkele jaren is er onder de Herero sprake van ontevredenheid en afgunst jegens de nieuwkomers uit Duitsland, die met nieuwe methoden proberen landbouw in het gebied te bedrijven. {== afbeelding Poserende Duitse koloniale ‘Schutztruppen’ met enkele civiele functionarissen, die te zamen de ‘Verein Germania’ vormen in de Duitse kolonie Kameroen. ==} {>>afbeelding<<} {==49==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Pius X in de tuin van het Vaticaan. ==} {>>afbeelding<<} Paus verzet zich tegen staatsveto ROME, 20 januari - Paus Pius X heeft een eind gemaakt aan de mogelijkheid een pauskeuze te beînvloeden door een staatsveto. Pius X, zelf na een dergelijk veto tegen een medekandidaat op 4 augustus vorig jaar paus geworden, heeft een constitutie uitgevaardigd, getiteld Commissum nobis. De constitutie die vandaag is gepubliceerd, is bedoeld om aan alle staatsinvloeden op een conclaaf een eind te maken en verbiedt de uitoefening van een veto onder strenge kerkelijke straffen. Geen schuld VS WASHINGTON, 4 januari - De Amerikaanse president Theodore Roosevelt heeft voor het Congres verklaard dat de Verenigde Staten niet betrokken waren bij de revolutie in Panama. Beschuldigingen van mogelijke Amerikaanse inmenging wees Roosevelt als volledig ongegrond van de hand. De president stelde het Congres een snelle ratificatie van het Panamaverdrag voor en verklaarde dat de enige belangrijke kwestie nog de bouw van het kanaal was. Staking ten einde CRIMMITSCHAU, 18 januari - De leiders van de 7600 stakende textielarbeiders in het Duitse Saksen hebben de arbeiders opgeroepen weer aan het werk te gaan. Op 22 augustus waren de wevers in staking gegaan om een tienurige werkdag en een loonsverhoging van 14% af te dwingen. Door de harde opstelling van de werkgevers is de staking vandaag echter zonder succes beeindigd. 1904 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 6. De spanningen tussen Japan en Rusland nemen toe. Japan roept zijn ambassadeur uit St. Petersburg terug. 7. Een groot deel van de Amerikaanse stad Baltimore (58 ha) brandt af. De materiële schade is enorm. 9. Japan verklaart Rusland de oorlog. → 11. Duitsland stelt Nederland een ‘ultimatum’. → 12. In het Amsterdamse Paleis voor Volksvlijt wordt de eerste tentoonstelling van de Rijwiel- en Automobielindustrie (R.A.I.) geopend. 13. Bij verkiezingen in Zuid-Afrika verliest de regeringspartij de meerderheid. Dr. Jameson gaat een progressief kabinet vormen. 22. Het Haags Permanent Hof van Arbitrage doet uitspraak in de Venezolaanse kwestie die in maart vorig jaar bij hem werd gedeponeerd. Het betreft claims van Groot-Brittannië, Duitslanden Italië die eerder tot een vlootblokkade overgingen om hun eisen af te dwingen. Het Hof geeft de eisende partijen gelijk. 23. Na de bezetting van Korea dringt Japan dat land een verdrag op waardoor het een Japans protectoraat wordt. De Russische concessies in Korea worden geannuleerd. 24. Groot-Brittannië verklaart zich neutraal in de Japans-Russische oorlog. 25. De voor vrijheid strijdende Herero in Duits Zuidwest-Afrika lijden een nederlaag tussen Omaroeroe en Waterberg. 28. Bij Pjongjang (Korea) raken Japanse en Russische troepen slaags. Geboren: 16. George F. Kennan, Amerikaans diplomaat, in de jaren vijftig ambassadeur in Moskou 15. Antonin Magne († 8-9-1983), Frans wielrenner; Tourwinnaar in 1931 en 1934 en wereldkampioen op de weg in 1936 20. Alexej N. Kosygin, († 18-12-1980), Russisch staatsman 27. James Thomas Farrell († 22-8-1979), Amerikaans schrijver {== afbeelding Een Japanse spotprent toont de honger van de Russische poliep. ==} {>>afbeelding<<} Oorlog Japan-Rusland TOKIO, 9 februari - Japan heeft vandaag Rusland de oorlog verklaard, nadat gisteren de Japanse admiraal Togo al een aanval had gelanceerd op de Russische vloot voor Port Arthur aan de Chinese kust. Daarbij werden twee van de beste Russische slagschepen uitgeschakeld. De haven van Port Arthur is geblokkeerd. De oorlog tussen Japan en Rusland komt niet als een verrassing. Drie dagen geleden al hadden de Japanners de diplomatieke betrekkingen met St. Petersburg verbroken na bijna een halfjaar van vruchteloze onderhandelingen tussen beide landen. Deze onderhandelingen betroffen al jaren slepende kwesties zoals de aanleg van een Russische spoorlijn dwars door Mantsjoerije en de trage terugtrekking van Russische troepen uit dit deel van China. Ook de strijd om de invloed in Korea heeft beide landen aangezet tot oorlog. In Engeland heeft het dagblad The Times de Japanse oorlogsverklaring ‘mannelijk’ genoemd. In Rusland is men er echter van overtuigd dat het niet lang zal duren eer de ‘kleine gele aapjes’ het onderspit zullen delven. {== afbeelding Russische troepen in stelling. ==} {>>afbeelding<<} Neutraliteit van Nederland bedreigd DEN HAAG, 11 februari - Duitsland eist van Nederland dat het zich aan Duitse zijde schaart, indien de Russisch-Japanse oorlog zich tot een wereldoorlog zou uitbreiden. Enkele dagen voordat de oorlog in het Verre Oosten uitbrak, heeft koningin Wilhelmina het kabinet bijeengeroepen om de ministers op de hoogte te stellen van het Duitse ‘ultimatum’. De koningin wilde niet meedelen langs welke weg de Duitse eisen haar hadden bereikt; enkele ministers achten het aannemelijk, dat de Duitse keizer Wilhelm II zich in een persoonlijke brief tot de koningin heeft gewend. Indien de Russisch-Japanse oorlog uitloopt in een oorlog tussen Duitsland en Engeland/Frankrijk, zou Nederland weleens in de positie kunnen komen te verkeren,dat het binnen 12 à 14 uur zal moeten beslissen aan welke zijde het staat, aldus het bericht uit Duitsland. Houdt Nederland vast aan zijn neutraliteit, dan zou Duitsland zich gedwongen kunnen voelen, aldus ‘Berlijn’, Nederland binnen te vallen om de kustverdediging over te nemen. In Duitse ogen is de Nederlandse verdediging van de Noordzeekust onvoldoende om de landing van Engelse troepen en een opmars door Nederland naar Duitsland te voorkomen. Ten slotte wijst ‘Berlijn’ Nederland op het gevaar van een Engelse verrassingsactie tegen de Nederlandsch-Indische bunkerhaven Sabang, om de Russische Oostzeevloot die op weg is naar het Verre Oosten, te verhinderen brandst of in te nemen. De regering heeft naar aanleiding van de mededelingen van de koningin besloten de kustforten volledig te bemannen. De gouverneur-generaal van Nederlandsch-Indië heeft opdracht gekregen Sabang te versterken. Beide maatregelen zullen zoveel mogelijk in stilte worden uitgevoerd, zodat geen enkele vreemde mogendheid er aanstoot aan kan nemen. {==50==} {>>pagina-aanduiding<<} 1904 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. In het Amerikaanse Springfield (Illinois) vinden rassenonlusten plaats, waarbij het leger moet ingrijpen. 5. Het Hof van Cassatie in Parijs besluit tot herziening van het vonnis tegen kapitein Alfred Dreyfus en eist een aanvullend onderzoek. → {== afbeelding Een anti-Dreyfusspotprent, Dreyfus (tweede van rechts), een joodse Elzasser die bij de Generale Staf werkte, is in 1894 onschuldig veroordeeld wegens hoogverraad, welk vonnis onder druk van de publieke opinie in 1899 werd gewijzigd. De campagne van de schrijver Emile Zola (uiterst rechts) heeft hiertoe bijgedragen. ==} {>>afbeelding<<} 8. De Duitse Bondsraad stemt in met het Rijksdagbesluit om de anti-jezuïetenwet van 1872 in die zin te wijzigen dat individuele leden van de orde weer in het land toegelaten worden. 14. Het Amerikaanse Hooggerechtshof beslist dat de Northern Securities Company in het bundelen van spoorwegbelangen gehandeld heeft in strijd met de Anti-Trustwet. 14. Op verzoek van de gouverneur van Duits Zuidwest-Afrika, overste Theodore Leutwein, stemt de Duitse Rijksdag in met het zenden van militaire versterkingen naar de opstandige kolonie. 18. In Luik wordt een mislukte bomaanslag gepleegd op politiecommissaris Laurent, waarbij verscheidenen gewond raken. → 18. In België begint een kamercommissie met de behandeling van het wetsvoorstel-Coremans over de vernederlandsing van het middelbaar onderwijs. → 23. In Groot-Brittannië wordt de Congo Reform Assosiation opgericht. Leider ervan is E.D. Morel. 24. De Nederlandse Tweede Kamer keurt de wet op het hoger onderwijs goed. → 28. Het Japanse leger verovert het Noord koreaanse Tjengjoe op de Russen. 28. De Franse Kamer keurt de wet tot afschaffing van onderwijs door religieuze congregaties goed. Geboren: 1. Glenn Miller († 16-12-1944) Amerikaans jazzmusicus en -componist 7. Reinhard Heydrich († 4-6-1942); Duits nazi-politicus Gestorven: 5. Graaf Alfred von Waldersee (8-4-1832), Pruisisch militair Wet hoger onderwijs erdoor DEN HAAG, 24 maart - De Tweede Kamer heeft het wetsontwerp tot wijziging van de Hoger-onderwijswet met 56 tegen 41 stemmen aanvaard. Hiermee is een belangrijke stap gezet op weg naar de ‘vrijmaking van het bijzonder onderwijs’, zoals minister-president en minister van Binnenlandse Zaken dr. A. Kuyper het noemde. Belangrijkste onderdeel van de wet is, dat de bijzondere (confessionele) gymnasia en universiteiten ‘effectus civilis’ krijgen: de leerlingen hoeven geen staatsexamen meer af te leggen, maar kunnen volstaan met een examen bij de eigen leraren; diploma's geven vrijwel dezelfde rechten als die van de bestaande openbare gymnasia en universiteiten in Nederland. Verder voorziet het wetsontwerp onder andere in een (geringe) subsidiëring van het bijzonder hoger onderwijs, in de instelling van bijzondere leerstoelen aan de rijksuniversiteiten en in de hervorming van de polytechnische school in Delft tot een technische hogeschool. Het wetsontwerp werd in de Tweede Kamer door de linkerzijde (liberalen en socialisten) sterk bestreden. SDAP-voorman Troelstra vattede kern van de bezwaren samen als: ‘Het theologisch dogma en de wetenschap zijn onverenigbaar met elkaar’. Van de rechterzijde was alleen het CHV-lid Visser tegen het wetsontwerp. Hij achtte het principieel verkeerd, dat studenten in één bepaalde richting zouden worden opgevoed. Behandeling van wetsvoorstel-Coremans BRUSSEL, 18 maart - Nadat het wetsvoorstel-Coremans reeds in november 1901 in de Kamer van Volksvertegenwoordigers was ingediend, is de zogenaamde Middenafdeling vandaag met de bespreking ervan begonnen. Het voorstel van Edward Coremans beoogt voor het katholiek middelbaar onderwijs eenzelfde positieve taalregeling als die van het rijksonderwijs sinds 15 juni 1883. Zowel de grote bonzen van de katholieke partij, de conservatieve graaf Woeste en de gematigd-progressieve Beernaert, als de belangrijkste bisschoppen van het ogenblik, kardinaal Goossens van Mechelen, mgr. Waffelaert van Brugge en mgr. Stillemans van Gent, hebben het voorstel als strijdig met de grondwet beoordeeld. Ook de leiding van de jezuïetencolleges en de belangrijke, sociaal-conservatieve, Franstalige Gentse krant, Le Bien Public, hebben die stelling verdedigd. Aan de andere kant wordt het wetsvoorstel-Coremans gesteund door een aantal Vlaamsgezinde verenigingen als de Nederduitsche Bond in Antwerpen, het Davidsfonds, de redactie van Dietsche Warande en Belfort, en het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (AKVS). Bomaanslag op commissaris Laurent mislukt LUIK, 18 maart - Om kwart over één vanmorgen, merkten voorbijgangers een vreemd pak op voor de voordeur van het huis van adjunct-commissaris Laurent van de veiligheidsbrigade. Ze maakten de politieman wakker, die onmiddellijk de mijnopruimingsdienst van het leger waarschuwde. Om half drie was commandant Papyn van de artillerie ter plaatse. Het pak bleek een bom te zijn. Terwijl voorbereidselen werden getroffen om de bom te verwijderen, ontplofte deze in het gezicht van de commandant. Hij is zwaar gewond en men vreest zelfs voor zijn leven. De ontploffing vernielde het huis van Laurent, en alle ruiten in de straat. Laurent heeft vorige week Duitse anarchisten over de grens gezet, en men vermoedt dat dit de reden is van de aanslag. Geheel toevallig is het waarschijnlijk ook niet dat het vandaag de verjaardag is van het begin van de Parijse Commune. 1904 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 37 28 29 30 7. In Den Haag opent Aletta Jacobs een congres over kinderbescherming. 8. Tussen Frankrijk en Groot-Brittannië komt de Entente Cordiale tot stand; zij sluiten een verdrag dat een einde maakt aan de onderlinge koloniale geschillen. → 13. Japanse vlootmanoeuvres bij Port Arthur lokken een Russisch vlooteskader de haven uit. Het slagschip Petropavlovsk loopt hierbij op een mijn. Onder de honderden slachtoffers is ook admiraal Makarov. 18. In Parijs verschijnt het eerste nummer van het socialistische dagblad L'Humanité, onder hoofdredactie van Jean Jaurès. 19. In Vlaardingen wordt de voetbalvereniging Fortuna opgericht. 24-30. De Franse president Loubet brengt een staatsbezoek aan Italië. Zijn weigering het Vaticaan te bezoeken valt verkeerd in Franse katholieke kringen. 26-1 mei. Het Japanse leger onder generaal Kuroki brengt een Russische legermacht bij de Yalu-rivier in het nauw, wat gepaard gaat met grote Russische verliezen. 26. In Antwerpen wordt de Bell Telephone Company opgericht. 27. Het Duitse expeditieleger in Zuidwest-Afrika lijdt een nederlaag in de strijd tegen de opstandige Herero. Eerder deze maand behaalde een Duits legerkorps nog een overwinning op de opstandelingen. De Rijksdag besloot op 22 april dat kolonisten de schade die zij lijden door de opstand niet kunnen verhalen op de staat. 30. President Roosevelt opent de wereldexpositie te St. Louis. Geboren: 6. Kurt Georg Kiesinger, Duits christen-democratisch politicus 22. Julius Robert Oppenheimer, († 18-2-1967), Amerikaans atoomfysicus 24. Willem de Kooning, vanaf 1925 in de VS werkend Nederlands abstract schilder Gestorven: 24. Friedrich Siemens (8-12-1826), Duits industrieel {==51==} {>>pagina-aanduiding<<} Entente Cordiale gesloten {== afbeelding De Britse koning Edward VII plant een boom als symbool van de Entente. ==} {>>afbeelding<<} PARIJS/LONDEN, 8 april - In Londen en Parijs zijn vandaag gelijktijdig de akkoorden bekendgemaakt, die tussen beide landen zijn gesloten. In de kranten worden deze overeenkomsten al omschreven als de ‘Entente Cordiale’, naar de term die koningin Victoria zestig jaar geleden in een troonrede gebruikte om haar uitstekende relaties met het toenmalige Franse staatshoofd Louis-Philippe te schetsen. De akkoorden hebben een duidelijk buitenlands-politieke strekking. Beide partijen hebben concessies gedaan en voordelen behaald. Zo zal Frankrijk zijn eeuwenoude visrechten voor de kust van Newfoundland opgeven, over de Nieuwe Hebriden zal een gemeenschappelijk bestuur worden uitgeoefend en in Siam komen voor beide landen gescheiden invloedszones. Maar het voornaamste deel van het akkoord betreft Afrika. Frankrijk krijgt de vrije hand in Marokko in ruil voor de erkenning van de Britse zeggenschap in Egypte. Een uitzondering is gemaakt voor Tanger: daar, recht tegenover Gibraltar, wensen de Britten geen Franse marinehaven. Verder zijn beide naties overeengekomen de grens tussen Tsjaad (Frans) en Niger enigszins te wijzigen. De ‘Entente Cordiale’ is vooral tot stand gekomen door het ijveren van de Franse minister Delcassé van Buitenlandse Zaken en diens ambassadeur in Londen, Paul Cambon. De sterk verbeterde betrekkingen tussen de regeringen in Londen en Parijs waren al zichtbaar bij het staatsbezoek dat de Britse koning Edward VII vorig jaar bracht aan de Franse president Loubet. {== afbeelding De vrijgevigheid van de Engelsen! Jij geeft mij het mooie Egypte en ik sta jou toe Marokko achterna te zitten. ==} {>>afbeelding<<} 1904 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. Emile Körner, een Pruisisch officier, wordt benoemd tot inspecteur-generaal en opperbevelhebber van het Chileense leger. Vanaf 1885 werkte hij al aan de reorganisatie van het leger. 4. De Amerikaanse Panamakanaal-commissie neemt formeel de kanaalzone in bezit. 11. De Amerikaanse miljonair Andrew Carnegie schenkt de Nederlandse staat $1,5 miljoen voor de bouw van het Vredespaleis te Den Haag. 13. China en Groot-Brittannië sluiten een verdrag over de werving van Chinese contractarbeiders (koelies) voor de Britse koloniën. 16. De Russische gouverneur-generaal in Finland, N.I. Bobrikov, komt bij een aanslag van nationalisten om het leven. 18. Tussen de VS en Marokko ontstaan spanningen als een Amerikaan, Ion Perdicaris, wordt gekidnapt. 21. De Franse regering roept haar ambassadeur bij het Vaticaan terug. 21. In Parijs wordt de Fédération Internationale de Football (FIFA) opgericht. De Nederlandsche Voetbalbond sluit zich aan. 26. Het Japanse leger verslaat - zij het met grote verliezen - het Russische leger bij de landengte van Kintshou, waardoor Port Arthur ingesloten wordt. → 30. Japanse troepen veroveren Dairen. → Geboren: 1. Bing Crosby († 14-10-1977), Amerikaans zanger en musicalfilmacteur 11. Salvador Dali, Spaans surrealistisch schilder Gestorven: 1. Anton Dvorak (8-9-1841), Tsjechisch componist 8. Edward James Muybridge (9-4-1830), Engels fotograaf 10. Sir Henry Morton Stanley (eig. John Rowlands); Brits ontdekkingsreiziger 13. Jan Boissevain (11-12-1836); Nederlands reder en (provinciaal) politicus 14. Richard Hol (23-7-1825), Nederlands componist, organist en dirigent Japan brengt Rusland opnieuw zware slag toe TOKIO, 30 mei - Japanse troepen zijn erin geslaagd de haven van Dairen, vlak boven Port Arthur op het schiereiland Liaodong in Mantsjoerije, te veroveren. Zij hebben daarmee opnieuw een ernstige slag toegebracht aan de Russische troepenmacht in het Verre Oosten. Met de verovering van Dairen beschikken zij nu over een goede landingshaven voor hun troepen, en zijn bovendien in staat om Port Arthur, waar 60 000 Russische soldaten gelegerd zijn, af te grendelen. In de oorlog tussen Japan en Rusland, die nu bijna vijf maanden duurt, heeft Tokio tot dusverre de overhand weten te houden. De Japanse vloot houdt de haven van Port Arthur geblokkeerd, terwijl het Eerste Japanse Leger onder leiding van generaal Koeroli vanuit Korea steeds verder naar het noorden oprukt. Begin mei werd het Tweede Japanse Leger onder aanvoering van generaal Okoe bij Pitsewo in de hals van het schiereiland Liaodong aan land gezet. Dit leger wist de Russische reservetroepen van Port Arthur onder leiding van generaal Stössel bij Kintshou terug te dringen, en zo Dairen te veroveren. De Russische vloot ondertussen blijkt sterk verouderd te zijn en wordt bovendien gehinderd door de lange en gebrekkige verbindingen met het moederland. Onder de leiding van admiraal Makarov beleefde de vloot een kortstondig herstel, maar bij een uitbraakpoging eerder deze maand uit Port Arthur werd een aanzienlijk deel vernietigd. {== afbeelding Japanse krijgsgevangenen op het station van Kharbin. ==} {>>afbeelding<<} {==52==} {>>pagina-aanduiding<<} 1904 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 7. In Antwerpen wordt de Beurs voor Diamanthandel NV opgericht. 9. In het Britse Lagerhuis worden debatten gevoerd over de Kongokwestie. 12. In Berlijn wordt een internationaal vrouwencongres geopend. 14. Overste Gotfried C.E. van Daalen brengt tijdens zijn vooral ten aanzien van de burgerbevolking bloedig verlopende expeditie in de Sumatraanse Gajo-Alas- en Bataklanden, Koeto Reh tot overgave. → 14/15. Bij Telissoe (Wafangkau) worden de Russen vernietigend verslagen door de Japanners. 15. De Braziliaans- Brits-Guyanese grens, jarenlang een twistpunt, wordt vastgesteld. 21. Op de Republikeinse conventie te Chicago wordt Theodore Roosevelt gekozen als presidentskandidaat. → 25. Als gebaar van goede wil bezoekt de Britse koning Edward VII keizer Wilhelm II tijdens de Kieler Woche, een zeilwedstrijd waaraan ook een vlootschouw van de Duitse marine is gekoppeld. 28. Op de slotdag van een door F. Domela Nieuwenhuis bijeengeroepen internationaal antimilitaristisch congres te Amsterdam, waarvan de afgevaardigden een kwart miljoen arbeiders vertegenwoordigen, wordt de internationale Antimilitaristische Vereeniging opgericht. De Nederlandse sectie hiervan, onder leiding van Domela Nieuwenhuis en Schermerhorn, zal een grote activiteit aan den dag leggen - onder meer via het blad De wapens neder!. → 29. Te Weerdingerveen (Drenthe) worden twee prehistorische veenlijken gevonden. Geboren: 2. Johnny Weissmuller († 20-1-1984), Amerikaans zwemkampioen - Olympisch kampioen crawl in 1924 en 1928 - en filmacteur (schepper van Tarzan) 20. Heinrich von Brentano, Westduits christen-democratisch politicus, minister van Buitenlandse Zaken van 1955-1961 26. Peter Lorre († 24-3-1964), Duits acteur Kampong Koeto Reh veroverd ATJEH, 14 juni - De Indische marechaussee-colonnedie onder leiding van de luitenant-kolonel G.C.E. van Daalen door de Gajo- en Alaslanden in Atjeh trekt om de hooggelegen bergvalleien onder Nederlands gezag te brengen, heeft de kampong Koeto Reh veroverd. Dit is de eerste kampong die Van Daalen in Alasland onderwerpt. Eerder had hij in de Gajo-Loeös zes kampongs ingenomen. De colonne, bestaande uit tien brigades marechaussee (200 man, 12 officieren) en 450 dwangarbeiders, is al vanaf 8 februari onderweg. De actie rond Koeto Reh duurde nog geen anderhalf uur. ‘Toen de marechaussees op de wal stonden’, aldus luitenant J.C.J. Kempees, adjudant van overste Van Daalen, ‘bleek zich daarbinnen een dichte drom mannen, vrouwen en kinderen te bevinden. Dit was een hoogst kritiek moment voor onze manschappen, want kwam er uit die massa een tegenaanval tegen de borstwering, dan werden zij door hun minderheid in aantal zeker teruggeworpen. Het was dus zaak zich die drommen door een zo hoog mogelijk opgevoerd snelvuur van het lijf te houden. (...) De uitwerking van het vuur was ontzettend. Iedere kogel maakte in deze dichte gelederen verscheidene treffers, en in zeer korte tijd had het bloedig drama zich afgespeeld, en lagen de voor de onzen meest gevaarlijke drommen neer’. {== afbeelding De kampong Koeto Reh, waar door de Indische marechaussee onder leiding van luitenant-kolonel Van Daalen een waar bloedbad werd aangericht. ==} {>>afbeelding<<} De actie kostte de marechaussee twee doden. Aan inlandse kant sneuvelden 313 mannen, 189 vrouwen en 59 kinderen. Bij het tellen van de buitgemaakte wapens bleek dat de 373 mannen van Koeto Reh de beschikking hadden gehad over 75 voorlaadgeweren, die in zo'n gevecht maar één keer gebruikt kunnen worden. {== afbeelding Luitenant-kolonel Van Daalen. ==} {>>afbeelding<<} Kandidatuur van Roosevelt CHICAGO, 21 juni - Zonder enige tegenstand van de conservatieve vleugel binnen de Republikeinse partij is Roosevelt gekozen als presidentskandidaat. In het begin van het jaar had de oude garde nog een poging gedaan om de machtige partijbaas Mark Hanna te bewegen zich kandidaat te stellen, maar sinds diens dood in februari is Roosevelts controle over het partijapparaat volledig geworden. Als ‘running mate’ van Roosevelt is senator Charles Fairbanks gekozen, wat gezien kan worden als pleister op de conservatieve wonde. Twee weken later wordt op de Democratische Conventie in St. Louis de Newyorkse jurist Alton Parker gekozen als presidentskandidaat: een wat kleurloze figuur, van wie verwacht wordt dat hij de Republikeinse ‘big business’ stemmen kan afsnoepen. Net als vier jaar geleden is op de Conventie van de socialistische partij de vooraanstaande vakbondsman Eugene Debs gekozen als kandidaat voor het presidentschap, bij de populistische partij is opnieuw Watson de uitverkorene. {== afbeelding Roosevelt houdt een verkiezingsrede. ==} {>>afbeelding<<} Antimilitaristen gaan samenwerken AMSTERDAM, 28 juni - Anarchisten, vrij-socialisten en pacifisten uit een aantal Europese landen hebben in Amsterdam de Internationale Antimilitaristische Vereeniging (IAMV) opgericht. Tot secretaris-generaal van de IAMV is benoemd de Nederlandse anarchist Ferdinand Domela Nieuwenhuis; hij had het initiatief tot de IAMV genomen. De vereniging verzet zich tegen het nationalisme en de daaruit voortvloeiende bewapening; ze zal zich tot de jeugd richten met een oproep tot weigering van de vervulling van de militaire dienstplicht. {==53==} {>>pagina-aanduiding<<} 1904 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. Een Brits rapport klaagt de wantoestanden in Kongo aan. → 5. Tot nieuwe gouverneur-generaal van Finland wordt vorst Iwan Obolenski benoemd, als opvolger van de op 16 mei bij een aanslag om het leven gekomen N.I. Bobrikov. 6. Op de Conventie van de Democratische Partij in St. Louis wordt de vrij onbekende jurist Alton Parker als presidentskandidaat gekozen. 14. In Den Haag verwerpt de Eerste Kamer de wet op het Hoger Onderwijs, die de Tweede Kamer op 24 maart heeft aangenomen. → 28. De Russische minister van Binnenlandse Zaken Plehve komt bij een bomaanslag om het leven. → 28. Rusland en Duitsland sluiten een handelsverdrag, waarbij het laatste land concessies weet af te dwingen vanwege de oorlog in het Verre Oosten. 28. In Colombia wordt Rafael Reyes dictator, na de afscheiding van de Panama-provincie. → -. Henri Cornet, een Frans coureur, wint - zij het op niet geheel reglementaire wijze - de tweede Tour de France. → {== afbeelding In juli wordt Henri Cornet tot winnaar van de tweede Tour de France uitgeroepen, nadat de oorspronkelijke winnaar Garin is gediskwalificeerd. Het regende protesten, omdat hij gedeelten van het traject in de trein heeft afgelegd. De Franse bond nam de protesten voor waar aan en schrapte Garin uit het eindklassement. ==} {>>afbeelding<<} Geboren: 12. Pablo Neruda (ps. van Neftali Ricardo Reyes Basoalto) († 23-9-1973), Chileens dichter 14. Isaac Basjewitsj Singer, Amerikaans schrijver van Pools-joodse origine 28. Selwyn Lloyd († 2-10-1965), Brits politicus Gestorven: 3. Theodor Herzl (2-5-1860), Oostenrijks joods journalist 14. St. J. Paul Kruger (bijgenaamd Oom Paul) (10-10-1825), Zuidafrikaans politicus 15. Anton Pavlovitsj Tjechov (29-1-1860), Russisch (toneel-)schrijver Misstanden in Kongo {== afbeelding Geseling is een veel toegepaste lijfstraf in de Kongolese kolonie. ==} {>>afbeelding<<} BRUSSEL, 3 juli - Het internationale protest tegen het optreden van de Belgische bestuursbeambten in Kongo gaat onverdroten voort. De jongste bijdrage in deze campagne is van de hand van de Britse consul in Kongo, R.D. Casement, die in een rapport spreekt over ‘dwangarbeid, regelrechte slavernij, mishandeling en verminking van inlanders’. Naar aanleiding van het rapport van Casement heeft koning Leopold II besloten tot het instellen van een Internationale Commissie van Onderzoek, bestaande uit een Belgische, een Italiaanse en een Zwitserse rechter. De commissie heeft als taak de beschuldiging van Casement aan een onderzoek te onderwerpen. Het drietal zal in het begin van het najaar een aanvang maken met het onderzoek. Overigens bestaat er in België de nodige argwaan ten opzichte van de Britse motieven. Menigeen verdenkt de Britten ervan hun invloed in het hart van Afrika te willen uitbreiden nu Kongo zo winstgevend blijkt te zijn. Het protest tegen het Belgische optreden in Kongo blijft overigens niet tot Engeland beperkt. De hoofdredacteur van de West African Mail heeft in maart van dit jaar bijvoorbeeld de Congo Reform Association opgericht. Ook Amerikaanse zendelingen verheffen nu hun stem en oefenen druk uit op hun regering. Minister Plehve vindt de dood door bomaanslag MOSKOU, 28 juli - De Russische minister van Binnenlandse Zaken, Plehve, is door een bom om het leven gebracht. Hij was op weg naar een ontmoeting met de tsaar toen Sazonov, een revolutionair socialist, een bom onder zijn koets gooide. Plehve is de tweede minister van Binnenlandse Zaken, die in functie vermoord is. Hetzelfde lot trof zijn voorganger Sipjagin. Plehve, oud-chef van het Bijzonder Corps Gendarmerie, stond bekend als een gehaat man. Zijn acties tegen Armeniërs in de Kaukasus hebben aldaar tot een oproer geleid. Ook heeft hij niets gedaan om de pogroms tegen joden in Rusland stop te zetten. Hij was een cynisch man, voor wie de Russsisch-Japanse oorlog welkom was want een kleine zegenrijke oorlog zou gewenst zijn om de aandacht van de bevolking van de revolutie af te leiden. Verder heeft Plehve veelvuldig gebruik gemaakt van provocaties, maar met onvoldoende inzicht. Staatsagenten hebben soms leidende posities in revolutionaire partijen ingenomen en zo'n actief aandeel in de beweging gekregen, dat het onmogelijk is uit te maken waar de provocatie eindigde en de revolutie begon. Plehve schijnt slachtoffer geworden te zijn van zijn eigen intriges, aangezien er sterke aanwijzingen bestaan dat de politieman Azef zich onder de personen bevond die verantwoordelijk zijn voor de moord. {== afbeelding Het einde van een kwaadaardig genie. Karikatuur van de vermoorde Russische minister van Binnenlandse Zaken Wiatsjeslav Plehve. ==} {>>afbeelding<<} {==54==} {>>pagina-aanduiding<<} Reyes dictator Colombia {== afbeelding President Rafael Reyes van de republiek Colombia met zijn gezin tijdens een pleziertochtje per trein. ==} {>>afbeelding<<} BOGOTÁ, 28 juli - Generaal Rafael Reyes is in Colombia tot president benoemd. Reyes krijgt de leiding over een land dat juist een bloedige burgeroorlog achter de rug heeft en de provincie Panama onder vernederende omstandigheden heeft verloren. De burgeroorlog de ‘oorlog van de duizend dagen’, woedde van 1889 tot 1901 tussen aanhangers van de conservatieve en de liberale partij. Deze werd door de Conservatieven gewonnen ten koste van 100 000 doden. Reyes is door de Conservatieve partij als presidentskandidaat naar voren geschoven, om in Colombia orde op zaken te stellen. In zijn jeugd heeft Rafael Reyes ontdekkingsreizen gemaakt in het Colombiaanse Amazonegebied. Een tijd lang verdiende hij de kost als handelaar in produkten uit het Amazone-oerwoud, zoals rubber. Zijn politieke carrière begon in 1885. Door de toenmalige president Rafael Nuñez werd hij belast met de pacificatie van rebellerende steden in Colombia. In 1903 leidde hij de Colombiaanse troepen die moesten voorkomen dat in Panama een revolte zou uitbreken. Amerikaanse mariniers verhinderden dat Reyes aan land kon gaan. Na de onafhankelijkheid van Panama en het verdrag tussen de Verenigde Staten en Panama voor de aanleg van een kanaal, werd president Rafael Reyes tevergeefs naar de VS gestuurd om een compensatie van de Amerikanen los te krijgen. Ontbinding Eerste Kamer DEN HAAG, 19 juli - Koningin Wilhelmina heeft het besluit getekend waarbij de Eerste Kamer wordt ontbonden. Provinciale Staten zullen op 3 augustus een nieuwe Eerste Kamer kiezen. Op 14 juli verwierp de Eerste Kamer, waar de linkerzijde - anders dan in de Tweede Kamer - over een meerderheid beschikt, met 27 tegen 22 stemmen het wetsontwerp van minister-president Kuyper tot wijziging van de Hogeronderwijswet. Op 24 maart had de Tweede Kamer dit wetsontwerp aangenomen. De afwijzing van het ontwerp door de Eerste Kamer berustte op principiële overwegingen, die met name verwoord werden door de liberaal Van Boneval Faure. Deze betoogde dat het verlenen van academische graden een soeverein recht van de Staat is; door dit recht ook toe te kennen aan bijzondere universiteiten wordt dit recht geschonden. Bovendien wordt hiermee een eerste stap gedaan tot het maken van inbreuk op de verhouding tussen Kerk en Staat, zoals die in de Grondwet wordt geregeld. Het besluit van het kabinet-Kuyper de Eerste Kamer te ontbinden, heeft van diverse zijden heftige kritiek opgeroepen. Weliswaar staat vast dat de Eerste Kamer niet meer de politieke samenstelling van de Provinciale Staten weerspiegelt, maar ontbinding is in strijd met de taak van de Eerste Kamer, die erin bestaat te waken tegen ‘overijling’ van de Tweede Kamer, die ten prooi zou kunnen zijn aan de ‘waan van de dag’. Het is de eerste keer sinds de inwerkingtreding van de Grondwet van 1848, dat de Eerste Kamer om politieke redenen wordt ontbonden. Het staat overigens vast dat Abraham Kuyper in de nieuwgekozen Eerste Kamer over een meerderheid zal kunnen beschikken. 1904 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De Britse militaire Tibet-expeditie bereikt Lhasa. 10. In de Gele Zee vindt een confrontatie plaats tussen de Russische en Japanse vloot. De Russische delft het onderspit en wordt gedwongen zich terug te trekken naar Port Arthur. 10. In Het Volk verschijnt een pennestrijd tussen P.L. Tak en Jacob de Haan. → 11. Bij Waterberg in Duits Zuidwest-Afrika worden de opstandige Herero vernietigend verslagen. → 13. Een Amerikaans vlooteskader verschijnt voor Smyrna, om van de Turkse regering schadeloosstelling af te dwingen voor beschadiging van eigendommen van Amerikaanse missionarissen in Armenië. De regering in Constantinopel geeft hierna toe. 14. Het Amsterdams congres van de Tweede Internationale wordt geopend. Centraal staat de kwestie van de algemene staking, ofwel de politieke massa-staking. → 24. Groot-Brittannië dreigt Duitsland met oorlog in het geval dat het de steun aan Rusland in de oorlog tegen Japan niet stopzet. Het betreft hier vooral wapen- en kolenleveranties. → 24. Een tsaristische oekase maakt in Rusland een einde aan lijfstraffen. 24. Bij Liao-Yang aan de spoorlijn van Port Arthur naar Vladivostok begint een veldslag, waarbij 200 000 Japanners en 150 000 Russen betrokken zijn. Geboren: 7. Ralph Johnson Bunche († 9-12-1971), Amerikaans diplomaat 12. Aleksej Nikolajewitsj Romanov († 16-7-1918), zoon van tsaar Nicolaas II en troonopvolger 20. Jaap A.W. Burger, Nederlands sociaal-democratisch politicus 21. Count (eig. William) Basie, Amerikaans jazzpianist en - componist en bigband-leider 26. Christopher William Bradshaw Isherwood, Brits schrijver, sinds 1946 Amerikaan 29. Werner Forssmann († 1-6-1979), Duits arts Ruzie over roman wordt in Het Volk uitgevochten AMSTERDAM, 10 augustus - Tussen de socialisten P.L. Tak, hoofdredacteur van Het Volk, en Jacob de Haan, redacteur van de kinderrubriek in die krant, blijkt een ernstig verschil van mening te bestaan, dat zij nu in Het Volk naar buiten brengen. De aanleiding tot deze affaire is De Haans roman Pijpelijntjes die in juni van dit jaar verscheen en onlangs in een herziene editie opnieuw werd uitgegeven. Bijna niemand heeft dit boek in de eerste druk kunnen lezen, omdat zeer kort na de verschijning vrijwel de hele oplage werd opgekocht door de letterkundige Arnold Aletrino, aan wie de roman was opgedragen. Pijpelijntjes beschrijft op aangrijpende wijze de homo-erotische vriendschap tussen de studenten Sam en Joop, die in de Amsterdamse buurt ‘de Pijp’ wonen. Aletrino, wiens roepnaam ‘Sam’ luidt, meende zich in een van de twee hoofdpersonen te herkennen. Hij verbrak de vriendschap met De Haan, en trachtte verspreiding van het boek tegen te gaan. In de tweede druk is de opdracht verdwenen en zijn Sam en Joop veranderd in Felix en Cor. Aletrino kan tevreden zijn, Tak is het niet. Na lezing van de eerste druk ontsloeg hij De Haan op staande voet, omdat hij van mening was, dat door diens toedoen ‘de zonden van Sodom en Gomorra’ met Het Volk in verband zouden worden gebracht. Zou het uit de handel verdwijnen van Pijpelijntjes hem misschien tot een milder oordeel over zijn jongere partijgenoot hebben kunnen brengen, het verschijnen van de tweede druk heeft zijn morele verontwaardiging weer doen oplaaien en hem tot nieuwe veroordelingen verleid. Hij meent in Het Volk dat De Haans boek ‘het produkt (is) van een kranke fantazie’ en schrijft ‘Wij ontraden de lezing dan ook ten stelligste’. De Haans vraag, eveneens in Het Volk, ‘of een artist zó behandeld moet worden, om een zuiver literair boek, dat hij schreef’ lijkt voor Tak helaas geen punt van overweging. De auteur van de omstreden roman is op 31 december 1881 in Smilde geboren in een groot gezin van een orthodox-joods godsdienstleraar (waartoe ook Carolina behoort die later naam zal maken als de schrijfster Carry van Bruggen). Jacob Israel de Haan heeft een opleiding voor onderwijzer genoten en heeft helemaal met zijn godsdienstige opvoeding gebroken. Als letterkundige heeft De Haan gedebuteerd met naturalistische novellen en nogal traditionele gedichten. Hij heeft vooral gepubliceerd in het maandblad Nederland. {==55==} {>>pagina-aanduiding<<} Socialisten veroordelen revisionisme AMSTERDAM, 14 augustus - De socialistische partijen blijven samenwerking met niet-socialistische (‘burgerlijke’) partijen afwijzen. Het congres van de Tweede Socialistische Internationale in Amsterdam nam met 25 tegen 5 stemmen (12 blanco) de zogenaamde ‘Dresdener resolutie’ aan, die het ‘revisionisme’ of ‘reformisme’ scherp veroordeelt. De vertegenwoordigers van de Nederlandse SDAP onthielden zich hierbij van stemming. De Dresdener resolutie stamt van het Duitse socialistische partijcongres van 1903; ze spreekt uit dat het gevolg van ‘revisionistische tactiek’ (het in de regering samenwerken met burgerlijke partijen om zodoende verbetering te brengen in de leef- en arbeidsomstandigheden van de arbeider) is: ‘van een partij die de snelst mogelijke omvorming beoogt van de burgerlijke maatschappij tot de socialistische maatschappij - dus van een revolutionaire partij in de beste betekenis van het woord - een partij te maken, die zich tevreden stelt met een hervorming der burgerlijke maatschappij’. {== afbeelding De deelnemers aan de Tweede Internationale. Eerste rij vlnr: Cypriani, Troelstra, Hyndman, Belfort Bax, Kringen, Katayama, Plechanov, Knudsen, Hillquitt, Navroji, Anseele en Ferri. Tweede rij: Van Kol, Ugarte, Nemec, Vaillant, Soucup, Rosa Luxemburg, Adler, Bracke, Kautsky, Walecki, Vandervelde, Cambier en Longuet. ==} {>>afbeelding<<} Tactiek De sterkste tegenstand tegen deze resolutie kwam van de Franse socialistenleider Jean Jaurès. Deze achtte het bereiken van het revolutionaire einddoel niet in gevaar gebracht door tijdelijke samenwerking met burgerlijke partijen. Het is een kwestie van tactiek, betoogde hij, niet van theorie of ideologie. Hij voegde de Duitse socialistische leider August Bebel, die de resolutie hartstochtelijk verdedigde, toe, ‘dat er tussen het aantal stemmen en de werkelijke macht van de Duitse socialisten een even grote kloof gaapt als tussen haar radicale taal en haar vermogen en bereidheid tot handelen, zoals wel is gebleken toen zij zonder verzet de afschaffing van het algemeen kiesrecht in het koninkrijk Saksen voor lief nam’. {== afbeelding Een overzicht van het socialistische congres in Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} Theoretici De Duitse socialistische beweging, aldus Jaurès in zijn toespraak, heeft geen revolutionaire traditie, alleen maar theoretici. Het congres in Amsterdam sloot zich echter bij het Duitse standpunt aan en verwierp een Belgisch-Oostenrijkse resolutie, die zich minder scherp uitliet over het revisionisme. Groot-Brittannië dreigt Duitsland LONDEN, 24 augustus - De Britse regering heeft Duitsland gedreigd met militaire vergeldingsmaatregelen wanneer dat land zou overgaan tot het verlenen van steun aan Rusland in de strijd met Japan die op het Chinese vasteland is uitgebroken. De Britse regering onderhoudt vriendschappelijke betrekkingen met Duitsland, maar ook met Japan. Londen is echter niet ontevreden met het feit dat Rusland zich in een verschrikkelijk avontuur heeft gestort. De Britse regering lijkt daarom niet bereid te zijn enige poging te wagen om tot een vriendschappelijke interventie te komen. Het dreigement aan Duitsland om zich van steun aan Rusland te onthouden moet worden gezien in het licht van de verhouding tussen Groot-Brittannië en Rusland. {== afbeelding Een Duitse militair bewaakt een groep gevangen genomen Herero. ==} {>>afbeelding<<} Herero lijden nederlaag bij Waterberg BERLIJN, 11 augustus - Na twee dagen van hevige gevechten is het bolwerk van de Herero bij Waterberg in de Duitse kolonie Zuidwest-Afrika gevallen. Vele opstandelingen zijn hierbij gedood, een onbekend aantal is nog voortvluchtig. De verliezen aan Duitse kant betreffen volgens de jongste berichten vijf officieren en 52 manschappen, die bij de verovering van Waterberg zijn gesneuveld. Gesproken wordt voorts van enkele tientallen gewonden. De zware nederlaag voor de Herero komt precies twee maanden nadat luitenant-generaal von Trotha in Swakopmund voet aan land heeft gezet. Vandaaruit is hij met 5000 man het land in getrokken. Zonder zich onderweg door kleine schermutselingen te laten afleiden is de nieuwe commandant van Zuidwest-Afrika toen naar Waterberg opgerukt, alwaar hij twee dagen geleden arriveerde. Nog onduidelijk is of met de zege van Waterberg de Herero nu ook definitief zijn verslagen. Weliswaar kon de meerderheid ontsnappen, maar de verslagen Herero bleef geen andere keuze dan de woestijn in te vluchten. Het is volgens het Duitse opperbevel onmogelijk in de droge en zanderige vlakten een grootscheepse campagne op te zetten. Anderzijds wordt erop gewezen dat de Herero in diezelfde woestijn geen overlevingskansen hebben zodat het belang van een verdere achtervolging voor de Duitse gouverneur gering is. In de Rijksdag is ondertussen besloten om de landgenoten in Zuidwest-Afrika na de ontberingen van het afgelopen halfjaar de helpende hand te bieden. Voor gedupeerde kolonisten is al RM 200 000 in de vorm van voorkeurleningen ter beschikking gesteld. Meer financiële tegemoetkomingen worden verwacht zodra alle kolonisten de balans hebben opgemaakt van de geleden schade. {==56==} {>>pagina-aanduiding<<} 1904 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3. De tsaar geeft naar aanleiding van de Britse protestnota van 6 juli de kruisers die het verkeer in de Rode Zee lam leggen, opdracht zich terug te trekken. 4. Onder Britse militaire druk tekent de Tibetaanse Dalai Lama een verdrag met Groot-Brittannië waarbij dit land de vrijheid krijgt handelsposten te openen. → 5. Het bij Liaoyang verslagen Russische leger trekt onder leiding van opperbevelhebber Koeropatkin terug naar Moekden. → 15. In Antwerpen scheept de onpartijdige internationale Kongocommissie zich in om naar Afrika te vertrekken. De voorzitter van de Congo Reform Association, E.D. Morel, op wiens instigatie deze commissie tot stand is gekomen, is dezer dagen in de VS en poogt daar de publieke opinie wakker te schudden voor de wantoestanden in de Kongo. Hij wordt op 21 september ontvangen door minister van Buitenlandse Zaken Hay. 20. Op het strand van Kitty Hawk in de Amerikaanse staat North Carolina slaagt Wilbur Wright erin om in een met zijn broer Orville gebouwd vliegtuig een gestuurde vlucht te maken. → {== afbeelding Wilbur Wright houdt de besturingshendels vast van de samen met zijn broer Orville geconstrueerde vliegmachine. ==} {>>afbeelding<<} 21. In Italië komt na enkele weken een einde aan een algemene staking van een omvang die het land niet eerder had gekend. De regering-Giolitti, die door een bloedbad onder demonstranten te laten aanrichten deze staking heeft uitgelokt, moet beloven af te zien van gewapend ingrijpen bij toekomstige geschillen tussen kapitaal en arbeid. 26. Earl Grey wordt door de Britse regering tot gouverneur-generaal van Canada benoemd. Geboren: 14. Anton Zischka, Oostenrijks schrijver 15. Umberto van Piemonte († 18-3-1983), als Umberto II koning van Italië Gestorven: 18. Vorst Herbert von Bismarck (28-12-1849), Duits politicus, zoon van kanselier Otto von Bismarck 29. Niels Ryberg Finsen (15-12-1860), Deens arts; Nobelprijs 1903 Nieuwe nederlaag Russen {== afbeelding Russische artilleriestelling nabij het front in Mantsjoerije. ==} {>>afbeelding<<} TOKIO, 5 september - De Russische generaal Koeropatkin heeft besloten zijn troepen op ordelijke wijze terug te trekken uit Liaoyang, waar hij felle strijd heeft geleverd met de Japanse strijdmacht. Het is een nieuwe Russische nederlaag in de Japans-Russische oorlog in het Verre Oosten, die nu al zeven maanden duurt. Opperbevelhebber Koeropatkin had zich in Liaoyang in Mantsjoerije ingegraven met de bedoeling de uit het zuiden en noorden oprukkende Japanse legers tot staan te brengen. Aanvankelijk leek hij hierin te slagen. Hij bracht de vijand zware verliezen toe. Maar uiteindelijk moest hij zich na omsingelingspogingen van de Japanners toch terugtrekken. Dat was in juni ook al gebeurd met de Russische troepen die getracht hadden de belegerde soldaten in Port Arthur te ontzetten. Tot dusverre heeft vooral Rusland, dat zich aanvankelijk onoverwinnelijk achtte, het onderspit moeten delven in deze oorlog. Niet alleen staan de 100 000 Russische soldaten tegenover een Japanse overmacht van 330 000 man, de Russische legerleiding is ook ernstig verdeeld over de te voeren strategie. Koeropatkin is voorstander van langzame terugtrekking, maar zijn generaals zijn het hier niet mee eens; zij willen liever vechten. Britten sluiten verdrag met Tibet LONDEN, 7 september - Groot-Brittannië heeft een handelsverdrag gesloten met Tibet dat in de Tibetaanse hoofdstad Lhasa door de Dalai Lama en de Britse regent kolonel Younghusband werd ondertekend. De ceremonie had plaats op 4 september. Deze datum was door de Tibetaanse astrologen gekozen als de meest gunstige voor het bezegelen van de overeenkomst. De handtekeningen en zegels werden geplaatst op een enkelvoudig document, gesteld in het Engels, Tibetaans en Chinees. Uit bijgelovigheid weigerden de Tibetanen een document van meer dan één pagina te ondertekenen. De overeenkomst was het resultaat van een politieke missie die voor de zekerheid werd begeleid door een klein expeditieleger om opening van de grens zo nodig te kunnen forceren. Met het verdrag zijn de Tibetanen eindelijk tegemoetgekomen aan een overeenkomst van de Amban in 1890, waarin de handelsrelaties tussen India en Tibet werden vastgelegd. Niettemin bleef de Tibetaanse grens voor buitenlanders gesloten tot de Britse expeditie plaatshad. 1904 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. J.B. van Heutsz, die vanaf 1898 gouverneur van Atjeh was, wordt gouverneur-generaal van Nederlandsch Indië. → 1. Nederland en Portugal worden het eens over de grensdemarcatie op Timor. 3. Frankrijk en Spanje tekenen een verdrag dat ogenschijnlijk de onafhankelijkheid van Marokko waarborgt maar dat in geheime paragrafen de opdeling van dit land tussen beide staten beoogt. 8. Duitsland sluit met Roemenië een handelsverdrag. 15. Het Russische offensief bij Shaho wordt na aanvankelijke successen na 13 dagen gevechten afgebroken. De Russische verliezen worden geschat op 60 000 man, die van Japan op 16 000. 20. Bolivia en Chili beslechten hun geschillen ten aanzien van de Noordchileense provincie Atacama, die tot de nitraat-oorlog van 1879-1883 bij Bolivia hoorde. → 21. President Roosevelt bepleit de bijeenroeping van een tweede Haagse vredesconferentie om een einde te maken aan de Russisch-Japanse oorlog. 22. De Russische vloot, die op weg is naar Aziatische wateren, beschiet Britse visserschepen bij de Doggerbank. → 22. In Russische legerplaatsen vinden demonstraties plaats na de bekendmaking van het oproepen van reservisten. 28. De tsaar zegt toe het Doggersbank-incident voor te leggen aan het Permanente Hof van Arbitrage in Den Haag. -. Bij de parlementsverkiezingen in Italië lijden de socialisten een gevoelige nederlaag. → Geboren: 2. Graham Greene, Engels romancier 2. Lal Bahadur Sjastri († 11-1-1966), Indiaas politicus Gestorven: 4. Frédéric-Auguste Bartholdi (2-4-1834), Frans beeldhouwer; schepper van het Vrijheidsbeeld in New York {== afbeelding Verblijfplaats van Japanse militairen bij de rivier Cha-Ho in Mantsjoerije. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Japanse loopgraaf in Hei Kutai (Mantsjoerije). ==} {>>afbeelding<<} {==57==} {>>pagina-aanduiding<<} Van Heutsz G-G van Indië {== afbeelding Opstandige Atjehers gereed voor de strijd tegen het Nederlandse gezag. ==} {>>afbeelding<<} DEN HAAG/BATAVIA, 1 oktober - De ‘pacificator van Atjeh’, generaal J.B. van Heutsz, volgt generaal W. Rooseboom op als gouverneur-generaal van Nederlandsch-Indië. Anders dan zijn voorganger heeft Van Heutsz langdurig ervaring opgedaan in Indië. Van Heutsz kwam in 1873 als tweede luitenant naar Indië. In de Atjehoorlog onderscheidde hij zich zodanig, dat hem in 1876 de Militaire Willemsorde werd toegekend; het was de eerste maal dat een luitenant deze onderscheiding kreeg. Begin jaren negentig pleitte Van Heutsz, toen garnizoenscommandant van Batavia, voor een grote militaire expeditie naar Atjeh, als enig middel om het gebied definitief te pacificeren. In 1898 werd Van Heutsz, inmiddels generaal-majoor, benoemd tot civiel en militair gouverneur van Atjeh. Onder het motto ‘Waakzaamheid en beweeglijkheid’ wist hij met onverwachte, snel uitgevoerde aanvallen hele landstreken te bezetten. In 1900 werd hij benoemd tot luitenant-generaal, in 1902 tot adjudant-generaal van de koningin. Nadat Van Heutsz in 1903 de (pretendent-)sultan van Atjeh en Panglima Polim had onderworpen, vertrok hij begin dit jaar naar Nederland, waar hij triomfantelijk werd ingehaald en door de koningin persoonlijk ontvangen. {== afbeelding H. Colijn, adjudant van Van Heutsz. ==} {>>afbeelding<<} Nederlaag voor Italiaanse socialisten ROME, oktober - Bij verkiezingen in Italië hebben de socialisten, die in opkomst leken te zijn, een nederlaag geleden: zij hebben vier zetels verloren. De uitslag tekent de steun voor de slogan van premier Giovanni Giolitti: ‘Geen revolutie en geen reactie’. Giolitti had de verkiezingen uitgeschreven na het mislukken van een algemene staking in september. Hij wilde hiermee aantonen dat de meeste Italianen het niet eens zijn met het streven naar revolutie, dat onder de socialisten de overhand heeft gekregen, en wilde ook conservatief rechts de wind uit de zeilen nemen. Aan de verkiezingen namen voor het eerst katholieken deel. Paus Pius X toonde zich bereid de vijandschap tegenover de Italiaanse staat te temperen om mee te helpen de bestaande sociale orde in stand te houden. In plaats van de traditionele opdracht tot afzijdigheid kregen katholieke kiesgerechtigden speciale dispensatie om te gaan stemmen in kiesdistricten waar het mogelijk leek een socialistische overwinning te voorkomen. De socialistische partij is verdeeld in reformisten en syndicalisten, die de parlementaire weg afwijzen en voor een revolutionaire klassenstrijd kiezen. Nadat de syndicalisten in april de meerderheid hadden gekregen binnen de partij, organiseerden zij een algemene staking zonder dat daar een duidelijke aanleiding voor was. De gebruikelijke repressie van regeringszijde bleef uit, maar de actie bloedde dood. De betrekkingen van de socialisten met de radicalen en de republikeinen, de enige partijen waarmee zij willen samenwerken, verslechteren na de verkiezingen. Incident bij Doggersbank LONDEN, 22 oktober - Russische marineschepen van het Baltische Eskader hebben vanochtend op de Noordzee het vuur geopend op de vissersvloot van Hull. Nabij de Doggersbank werden de vijftig vissersschepen beschoten door Russische oorlogsbodems, waardoor een schip met man en muis verging en een ander lek raakte, terwijl de kapitein en een bemanningslid door granaten werden onthoofd. Diverse andere schepen werden beschadigd tijdens het incident dat twintig minuten duurde. Londen heeft Moskou om opheldering gevraagd en zal een verontschuldiging en schadevergoeding eisen. In diplomatieke kringen wordt vermoed, dat de Russen bij het waarnemen van de vissersvloot in paniek zijn geraakt, omdat zij al geruime tijd met Japanse propaganda waren bestookt die hen bedreigde met volledige vernietiging nog voor zij de Baltische Zee zouden kunnen verlaten. Maar het wordt in Londen als verbijsterend beschouwd, dat de Russen tijdens hun 20 minuten durende bombardement niet ontdekten dat zij met onschuldige vissers te maken hadden. Bolivia en Chili eens over kuststrook LA PAZ, 20 oktober - Bolivia heeft in een verdrag met Chili zijn claims op een kuststrook aan de Grote Oceaan opgegeven. Deze strook land, die Bolivia toegang tot de Grote Oceaan verschafte, was door Chili veroverd in de Pacific-oorlog van 1879. Het gebied is zeer rijk aan nitraat, een meststof die verkregen wordt uit de uitwerpselen van vogels. In het verdrag belooft Chili aan Bolivia een schadeloosstelling te betalen van ongeveer $ 1,5 miljoen en een spoorlijn aan te leggen die de Boliviaanse hoofdstad La Paz verbindt met de havenstad Arica. Arica, dat vóór 1879 een Peruaanse stad was, zal als vrijhaven fungeren voor produkten van en naar Bolivia. Dit is vooral van belang voor de export van tin uit Bolivia. De spoorlijn zal in 1912 voltooid worden. In de Pacific-oorlog van 1879 vocht Chili tegen Peru en Bolivia. Chili bezette de Atacama-woestijn en de Boliviaanse havenstad Antofagasta. Chileense troepen bereikten in 1881 de Peruaanse hoofdstad Lima en trokken zich pas terug in 1883 nadat Chili de verliezers vernederende voorwaarden had opgelegd. {==58==} {>>pagina-aanduiding<<} 1904 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 8. Met Charles W. Fairbanks als kandidaat voor het vice-presidentschap aan zijn zijde wordt de Republikein Theodore Roosevelt herkozen als president van de VS. → 10. Premier Combes van Frankrijk dient het wetsontwerp voor de scheiding van Kerk en Staat bij het parlement in. 16. De Britse uitvinder John A. Fleming ontvangt een patent voor de door hem ontwikkelde radiobuis. 23. In St. Louis worden de IIIde Olympische Spelen gesloten. → 23. De Duits-Russische onderhandelingen over een mogelijke alliantie worden afgebroken doordat Rusland blijft aandringen op consultatie van Frankrijk. De besprekingen tussen de ministers von Bülow en Lambsdorff zijn 27 oktober gestart. 28. De opstandige Hottentotten in Duits Zuidwest-Afrika, die Duitsland op 3 oktober bij monde van hun stamhoofd Hendrik Witbooi de oorlog hebben verklaard, worden bij Warmbad verslagen. 29. In Russische universiteitssteden demonstreren studenten en arbeiders tegen de oorlog in het Verre Oosten. De politie treedt samen met kozakken hard op. De voor Rusland rampzalig verlopende oorlog maakt heel wat los in het land. Eerder deze maand eiste een Panrussisch Zemstwo-congres te St. Petersburg burgerlijke vrijheden en een grondwet om van het land een constitutionele monarchie te maken. 30. De insluiting van de Russische marinehaven Port Arthur wordt door de Japanse bestorming van een heuvel ten westen van de stad steeds absoluter, nu de Japanners ook de haven onder schot houden. Geboren: 21. Coleman Hawkins († 19-5-1969), Amerikaans jazz-musicus en componist Gestorven: 18. Justus van Maurik (16-8-1846), Nederlands sigarenfabrikant en schrijver 22. Théophile Emile Achile de Bock (14-1-1851), Nederlands schilder, etser en tekenaar Olympische Spelen lopen uit op fiasco {== afbeelding Een wedstrijd tonnenspringen stond ook op het programma van de Spelen. ==} {>>afbeelding<<} ST. LOUIS, 23 november - Pierre baron de Coubertin heeft de Spelen voor 1904 persoonlijk vergeven aan Amerika. Hij verwachtte een groot enthousiasme in dat land. Voor de organisatie had hij Chicago op het oog, maar de Amerikaanse president Theodore Roosevelt verkoos St. Louis, vanwege een internationale beurs in deze zuidelijke stad. Het bleek een lelijke vergissing. St. Louis rotzooide zo mogelijk nog meer aan dan Parijs in 1900. De Zomerspelen duurden ook nu veel te lang (van 1 juli tot vandaag). De organisatie flopte debaculeus. Amerika eiste bijna alle gouden medailles op: tachtig in totaal bedroeg de oogst, met Duitsland en Cuba als heel verre achtervolgers (vijfmaal goud). Nederland en België ontbraken aan de overzijde van de oceaan, zoals veel meer landen. Slechts twaalf naties deden mee, een laagterecord in de geschiedenis van de Spelen. In 1896 in Athene waren er nog altijd dertien deelnemende landen. Ook de marathon verliep verre van vlekkeloos. Na drie uur en dertien minuten overschreed Fred Lorz uit New York als eerste de eindstreep in het juichende stadion. De Amerikaan kreeg de gouden plak en de krans uit handen van Alice Roosevelt, dochter van de president. Na drie uur en bijna 29 minuten finishte de Amerikaan Thomas Hick, die bij hoog en bij laag beweerde de enige winnaar te kunnen zijn van de marathon. Protesteren hielp, want Lorz bekende elf mijl in een auto te hebben afgelegd. Hij vond het wel een geslaagde grap, maar de autoriteiten schorsten de man voor het leven. Winnaar Hick was gedurende de martelende tocht in de hitte vijf kilo kwijtgeraakt en arriveerde half dronken in het stadion. Met cognac was hij door zijn volgers op de been gehouden. Roosevelt wordt herkozen WASHINGTON, 8 november - Roosevelt heeft met overweldigende cijfers de presidentsverkiezingen gewonnen. De berekeningen van de Democratische partij met haar onbekende kandidaat Parker blijken volledig fout te zijn geweest. New York bleef op de Republikeinse kandidaat stemmen, ook al strijkt die de ‘boosdoeners van de grote rijkdom’, zoals Roosevelt hen ooit heeft gekarakteriseerd, vaak tegen de haren in. Nog nooit heeft iemand met zulke verschillen het presidentschap gewonnen: aan stemmen 7,6 miljoen tegen 5 miljoen voor Parker, aan kiesmannen 336 tegen 140. Buiten de altijd al op de Democratische partij stemmende ‘Solid South’ heeft Parker vrijwel geen enkele stem gewonnen, zelfs de staat Missouri, die sinds de Burgeroorlog altijd Democratisch heeft gestemd, verloor hij. Op de avond voor de verkiezingen heeft Roosevelt echter een fout gemaakt die hem later nog zal berouwen: hij kondigde aan dat hij onder geen enkele voorwaarde in 1908 kandidaat voor het presidentschap zal zijn. Door die opmerking wordt de controle die de president over het Congres kan uitoefenen aanmerkelijk verzwakt. {== afbeelding Tweede termijn voor Roosevelt. ==} {>>afbeelding<<} 1904 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 6. In zijn jaarlijkse boodschap aan het Congres bevestigt de pas herkozen president van de VS Roosevelt de Monroe-doctrine van 1823, waarin de VS zich het recht voorbehouden militair in te grijpen op het Amerikaanse continent als de belangen van de VS geschaad dreigen te worden. Dit uitgangspunt voor de buitenlandse politiek wordt bekend als de ‘Roosevelt Corollary’. → 10. De in oktober als koning van Servië gezalfde Peter I benoemt een anti-Oostenrijks gezinde nationalistische regering. 11. De Russische arts Ivan Petrowitsj Pavlov wordt de Nobelprijs verleend voor zijn ontdekking van de reflexen van het onderbewustzijn (het zogenaamde Pavloveffect). → 16. De op 14 juli te Clarens (Zwitserland) overleden Zuidafrikaanse staatsman (oom) Paul Kruger wordt in Pretoria onder grote belangstelling ter aarde besteld. 16. De Japanse oorlogsvloot verlaat de Gele Zee om de Russische Oostzee-Vloot tegemoet te stomen. → 17. In Antwerpen wordt het museum Mayer-Van den Bergh geopend. Het kostbaarste bezit is het pacifistisch getinte schilderij ‘Dulle Griet’ van Pieter Brueghel de Oudere (1562). 24. Het koloniale bestuur van Duits Zuidwest-Afrika geeft bevel tot de vrijlating van alle na ultimo 1905 geboren kinderen van huisslaven. 25. Tsaar Nicolaas II decreteert enkele hervormingen in een poging de binnenlandse onrust in te dammen. Elke democratische inbreuk op zijn autocratisch bewind wijst hij echter af, zodat de onrust aanhoudt. → Geboren: 10. Antonin Novótný († 28-1-1975), Tsjechisch communistisch politicus 26. Alentejo Carpentier († 24-4-1980), Frans schrijver van Cubaanse origine {==59==} {>>pagina-aanduiding<<} Russen kansloos in zeeslag met Japan TOKIO, 16 december - De Russische vloot, die onder aanvoering van admiraal Vitjeft een poging heeft gedaan naar Vladivostok te ontkomen, is inmiddels weer op de terugweg naar Port Arthur. De uitbraakpoging van de vloot is mislukt. De vloot werd bij Round Island, 25 mijl buitengaats van Port Arthur, tegengehouden door de Japanse vloot van admiraal Togo. Er deed zich op grote afstand een artillerieduel voor waarbij twee voltreffers Vitjeft om het leven brachten en het Russische vlaggeschip stuurloos maakten. Er ontstond zoveel verwarring dat de Russen een makkelijke prooi werden voor de kanonnen van Togo. Zij besloten de steven te keren. Sommige schepen zagen echter toch kans door de Japanse linie heen te breken en zetten nu koers naar het Chinese vasteland. Zowel ter land als ter zee worden de Russen achtervolgd door tegenslag en nederlagen. In Rusland begint de bevolking {== afbeelding De Russische Oostzeevloot wordt uitgerust voor de tocht naar het Verre Oosten. ==} {>>afbeelding<<} zich dan ook teleurgesteld te tonen in het verloop van de oorlog die, zo dacht men, maar kort zou duren. Om de kansen te keren heeft de tsaar de Oostzee-Vloot naar het Verre Oosten gestuurd. {== afbeelding Een 280-mm-mortier van de Japanners bij Port Arthur. ==} {>>afbeelding<<} Tsaar kondigt hervormingen aan ST. PETERSBURG, 25 december - Nicolaas II heeft een oekaze bekendgemaakt, waarin hij verklaart het eens te zijn met een ontwerp van Witte en Nohlde voor een aantal hervormingen. Eén passage over de noodzaak van deelneming van bekende maatschappelijke figuren aan de Rijksraad laat hij schrappen. Het bevelschrift benadrukt de bereidheid van de tsaar om noodzakelijke veranderingen in te voeren, zelfs als deze een drastische wijziging van de wetgeving inhouden. De oekaze spreekt verder in vrij vage termen over de belofte om boeren gelijk te stellen met fabrieksarbeiders en andere bevolkingsgroepen. Voorts wordt aandacht besteed aan een rijksverzekering voor arbeiders, en tevens aan de betrekkingen tussen de staat en de groep van schismatici en joden. Perscensuur wordt ook behandeld en de belofte wordt gedaan om die af te zwakken. De oekaze legt echter sterk de nadruk op de leidende rol van de alleenheerschappij. Om bij tal van Russen geen enkele twijfel hierover te laten bestaan wordt tegelijk met het bevelschrift van de tsaar een verklaring van de regering uitgegeven waarin wordt gesteld dat de eisen tot hervorming van het binnenlandse bestuur ontoelaatbaar zijn. De Herald Tribune van 28 december schrijft het volgende: ‘Zacht uitgedrukt kunnen we zeggen dat het Keizerlijk Manifest gevoelens heeft opgewekt van extreme teleurstelling. De inmiddels sterker geworden roep om brede landelijke hervorming is met vage beloften beantwoord’. Russische arts Ivan Pavlov krijgt Nobelprijs STOCKHOLM, 11 december - De Russische hoogleraar aan de militaire academie van Sint Petersburg, Ivan Petrovitsj Pavlov, heeft de Nobelprijs voor geneeskunde gekregen. Hij heeft zijn onderscheiding te danken aan zijn onderzoek naar de fysiologie van de spijsvertering. Het onderzoek waar Pavlov op dit moment echter de meeste aandacht mee trekt, heeft slechts zijdelings met de spijsvertering te maken. Proefnemingen met dieren hebben namelijk laten zien dat een individueel dier naast de natuurlijke reflexen ook aangeleerde reflexen kan vertonen. Pavlov kwam tot dit resultaat door telkens wanneer hij een hond te eten gaf ook consequent een bel te luiden. Bij de aanbieding van voedsel scheidt de hond natuurlijk speeksel en maagsappen af. Naderhand bleek het dier deze kliersecreties ook te vertonen wanneer er alléén maar een bel werd geluid, zonder dat voedsel werd aangeboden. De speekselafscheiding was op dat moment geen natuurlijke, maar een voorwaardelijke, geconditioneerde reflex geworden. Pavlov meent het gehele zieleleven mechanisch te kunnen verklaren aan de hand van dit soort reflexen. Roosevelt komt met variant op Monroe-doctrine WASHINGTON, 6 december - In zijn jaarlijkse boodschap aan het Congres heeft Roosevelt aangekondigd dat de VS zullen interveniëren in die landen op het westelijk halfrond die door het niet-nakomen van hun verplichtingen inmenging van landen buiten het continent uitlokken. Die theorie wordt bekend onder de naam ‘Corollary’ (gevolg) van de Monroe-doctrine van 1823, ook wel ‘big stick corollary’ genoemd. Omdat de VS door de Monroe-doctrine een verbod hebben gelegd op buitenlandse inmenging in landen op het westelijk halfrond, hebben zij de verplichting op zich genomen wandaden tegen een buitenlandse mogendheid begaan door enig land op het westelijk halfrond goed te maken. Binnen enkele weken wordt deze uitbreiding van de Monroe-doctrine in de praktijk gebracht tegen de Dominicaanse republiek, die in gebreke was gebleven bij het afbetalen van schulden aan Europese landen, met name Frankrijk en Italië, die beide overwogen tot interventie over te gaan. Een Amerikaanse financiële controleur wordt daarop aan het hoofd van de Dominicaanse douanekantoren geplaatst. {==60==} {>>pagina-aanduiding<<} [1905] 1905 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. Port Arthur valt in Japanse handen. Het bericht hierover heeft een grote demoraliserende invloed op de Russische bevolking. → 15. In Groningen behaalt Coen de Koning de wereldtitel schaatsen. → 18. Het Franse kabinet-Combes valt. Maurice Rouvier formeert een nieuw kabinet, dat op 27 januari beëdigd wordt. De antiklerikale politiek wordt voortgezet. 20. In de Duitse Rijksdag vinden debatten plaats over de massale mijnstaking in het Ruhrgebied, die in december is uitgebroken en 215 000 mijnwerkers omvat. De stakers eisen onder meer verkorting van de arbeidstijd en verbetering van de arbeidsvoorwaarden. De regering zegt toe met een wet te komen die met de stakingseisen rekening zal houden. 20. De VS nemen de supervisie over de (inter-)nationale schulden van de Dominicaanse Republiek over. Tegen de zin van de Senaat sluit president Roosevelt hierover een akkoord. 22. In St. Petersburg schieten soldaten op een massademonstratie die op weg was naar het tsaristische Winterpaleis om een petitie aan te bieden. Het bloedbad dat zij aanrichten doopt deze dag tot ‘Bloedige Zondag’. → 25. In Berlijn wordt een handelsverdrag tussen Duitsland en Oostenrijk/Hongarije gesloten. 27. In tal van Russische steden is een algemene staking uitgebroken. De regering laat op grote schaal linkse leiders arresteren. Onder hen is de schrijver Maxim Gorki, voor wiens vrijlating schrijvers en intellectuelen demonstreren. 29. De tsaar kondigt per oekase enkele hervormingen aan betreffende het wetboek van strafrecht, de invoering van een ongevallenverzekering en de wettelijke regeling van arbeidsvoorwaarden. De onrust houdt echter aan. Geboren: 31. Anna Blaman (ps. Johanna Petronella Vrugt)(† 13-7-1960), Nederlands romanschrijfster 31. John O'Hara († 11-4-1970), Amerikaans schrijver van romans en filmscenario's ‘Bloedige Zondag’ in Rusland ST.-PETERSBURG, 22 januari - Meer dan 140 000 arbeiders alsmede studenten, integere ambtenaren en inwoners van St.-Petersburg hebben met hun gezinnen deelgenomen aan een reusachtige mars naar het Winterpaleis. Sommigen droegen portretten van tsaar Nicolaas II en ikonen met zich mee. Het doel van de actie was om door de tsaar ontvangen te worden en hem dan een lange lijst met eisen aan te bieden. In deze petitie aan de tsaar beklaagden de demonstranten zich over hun lot: ‘Sire, we zijn hier met vele duizenden; ogenschijnlijk zijn wij mensen, maar in werkelijkheid kunnen wij en de rest van het Russische volk op geen enkel mensenrecht aanspaak maken - zelfs niet op het recht tot spreken, tot denken, tot vergaderen, tot het bespreken van onze noden of tot het ondernemen van stappen om verbetering te brengen in onze situatie... Sire, is dit in overeenstemming met Gods wetten bij wiens gratie U reageert?’. De mars was georganiseerd door de priester Gapon, die actief is in de kringen van stakende arbeiders te St.-Petersburg. Gapon veronderstelt dat de tsaar door zijn ministers wordt bedrogen. Hoewel de manifestatie ordelijk verliep, verschenen er vlak voor het Winterpaleis militairen en politie die de mensen het bevel gaven zich te verspreiden. Toen de menigte hieraan geen gevolg gaf, probeerden {== afbeelding Soldaten van de tsaar openen het vuur op vreedzame demonstranten. ==} {>>afbeelding<<} militairen te paard de mensenmassa uiteen te drijven. Vervolgens begonnen soldaten, die zich ter ondersteuning van de politie op hun aangewezen posities vlak bij het Winterpaleis bevonden, op de ongewapende burgers te schieten. De kogels richtten een ware slachtpartij aan. Officieel spreekt men van 96 doden en 333 gewonden, van wie er later nog 34 aan hun verwondingen overlijden, maar op het ministerie van Binnenlandse Zaken kan men een lijst zien met 4600 namen van doden en gewonden. De tsaar zelf verbleef buiten St.-Petersburg. In zijn dagboek schrijft hij dat de ‘Bloedige Zondag’ voor hem een moeilijke dag is geweest. Op 28 januari wordt minister van Binnenlandse Zaken Svjatopolk-Mirski ontslagen en op 1 februari heeft de tsaar een ontmoeting met 34 loyale arbeiders. Maar de gevolgen van het overhoop schieten van een ongewapende optocht zijn voor de tsaar catastrofaal: een ware revolutie breekt uit. {== afbeelding Links: priester Gapon en generaal Foullon, hoofd van de politie in St.-Petersburg, tijdens een arbeidersbijeenkomst, vlak voor de ‘Bloedige Zondag’. Rechts: stakende arbeiders in St.-Petersburg. ==} {>>afbeelding<<} {==61==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Port Arthur, enkele dagen voor de overgave. Op de achtergrond ontredderde Russische oorlogsschepen. ==} {>>afbeelding<<} Japan verovert Port Arthur TOKIO, 2 januari -Na een hevige strijd die vooral aan Japanse zijde veel levens heeft gekost is de havenstad Port Arthur in handen van Japan gevallen. De Russische generaal Stössel heeft zich overgegeven en de tsaar een telegram gestuurd met de woorden: ‘Grote vorst, vergeef mij...’. Het Japanse beleg van Port Arthur aan de punt van het Chinese schiereiland Liau-jang is een langdurige en bloedige geschiedenis geweest. De aanvalsgolven van de Japanners liepen keer op keer stuk op de Russische verdedigingslinies. De Russen hadden zich goed ingegraven en het bevel gekregen tot de laatste man te vechten. Pas vorige maand wisten de Japanners de strategische heuvel 203 te veroveren, van waaruit zij de stad konden overzien en de rest van de Russische vloot in de haven konden vernietigen. Vanuit Rusland is hevige kritiek gekomen op generaal Stössel, die het bevel had genegeerd om zijn commando over te geven en Port Arthur te verlaten. Hij wordt ervan beschuldigd een verrader te zijn, omdat zijn rampzalige bevelvoering de oorzaak zou zijn van het verlies van Port Arthur. Coen de Koning wereldkampioen op de schaats GRONINGEN, 15 januari - In Groningen heeft de 26-jarige Coen de Koning de wereldtitel schaatsen in eigen land gehouden. Er waren slechts vier inschrijvingen binnengekomen voor het WK, waarvan drie uit Nederland. De Noor Martinius Lördahl bleek de voornaamste concurrent van de geboren Edammer. Na een nederlaag op de 500 meter sloeg De Koning toe op de 5000 meter, 1500 en 10 000 meter. Coen de Koning heeft als wereldkampioen een landgenoot als voorganger. Jaap Eden regeerde in 1893 (Amsterdam), 1895 (Hamar) en in 1896 (St.-Petersburg). 1905 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 1. De minister-president van Hongarije Tisza neemt ontslag en wordt opgevolgd door Kossuth. 7. De Duitse regering wijst een wettelijke beperking van de arbeidsdag van de hand omdat deze zou indruisen tegen de vrijheid van het individu. 10. In Nederland wordt de Motoren Rijwielwet door het parlement aangenomen. Deze stelt onder andere fietsverlichting verplicht. 12. Tsaar Nicolaas II kondigt een onderzoek naar leef- en werkomstandigheden van het proletariaat aan. 17. Grootvorst Serge Alexandrovitsj sterft aan zijn bij een aanslag opgelopen verwondingen. → 21. In België breekt een omvangrijke mijnstaking uit. → 24. In Zwitserland wordt de Simplontunnel voltooid. Aan deze 19 371 meter lange tunnel is vanaf 1896 gewerkt. 25. In Amsterdam wordt het NVV opgericht. → 25. In Parijs doet de arbitragecommissie-Hull uitspraak over het Doggersbank-incident van 21 oktober vorig jaar, toen de Russische Oostzeevloot op haar weg naar het Verre Oosten Britse vissersschepen beschoot. Rusland wordt tot het betalen van schadevergoeding veroordeeld. 27. Maxim Gorki wordt onder druk van protesten vrijgelaten maar verbannen naar Riga. -. In Belgisch Kongo breekt een opstand uit in het Welle-district. Geboren: 6. Wladyslaw Gomulka († 2-9-1982), Pools politicus 7. Olf Svante von Euler-Chelpin († 10-4-1983), Zweeds fysioloog Gestorven: 15. Lewis Wallace (10-4-1827), Amerikaans politicus, diplomaat en schrijver 18. Jules de Geyter (25-5-1830), Vlaams dichter en voorvechter van de Vlaamse beweging; tekstschrijver van de Internationale Oom van de tsaar vermoord MOSKOU, 17 februari - Grootvorst Serge Alexandrovitsj, zoon van tsaar Alexander II en generaal-gouverneur van Moskou vanaf 1891, is door een bom dodelijk gewond geraakt. Dit is de laatste in de reeks aanslagen tot nu toe op hoge Russische functionarissen. Drie ministers, de gouverneur van Oefa en de vice-gouverneur van Jelizavetoplj zijn al op gewelddadige wijze om het leven gekomen. De gouverneurs van Vilna en Kharkov zijn net als Pobedonostsev, vertrouweling van de tsaar, aan de dood ontsnapt. Grootvorstin Jelizaveta heeft een bezoek aan de moordenaar van haar man gebracht met de vraag waarom hij haar man gedood heeft. ‘Ik had persoonlijk niets tegen de grootvorst. Ik ben lid van een organisatie die gezworen heeft alle onderdrukkers van vrijheid in Rusland te doden. Ik heb het lot getrokken en moest de daad voltrekken. Tot de dood van uw man was besloten vanwege de gewelddadige maatregelen die hij in Moskou genomen had’. De grootvorstin bleef 20 minuten bij de man en bij het weggaan kon ze haar tranen niet bedwingen. Toen de wachten de cel binnengingen, waren ze verbaasd de moordenaar Kaliajev ook in tranen te vinden. Vakbonden samen in NVV AMSTERDAM, 25 februari - Elf vakbonden met samen ongeveer 19 000 leden hebben zich aaneengesloten in het Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV); deze federatie begint haar werkzaamheden per 1 januari 1906. De oprichting van het NVV betekent de definitieve opsplitsing van de socialistische arbeidersbeweging. Deze is al jarenlang verdeeld over de vraag: omvorming van de maatschappij of belangenbehartiging? Het in 1893 opgerichte Nationaal Arbeids-Secretariaat is voorstander van directe actie van de arbeiders en rekende op spontane solidariteit als financiële basis voor stakingen. Het NAS streeft naar een sociale revolutie door middel van stakingen en wijst politieke en parlementaire actie af. Steeds meer socialistische vakbonden richtten zich echter op de directe belangenbehartiging; de staking wordt daarbij gezien als een uiterst middel dat dan wel geschraagd dient te zijn door stakingskassen en een strakke leiding. Deze ideologische tegenstellingen hebben de laatste jaren geleid tot het uittreden van een aantal bonden uit het NAS; de daarbij nog aangesloten bonden zijn over het algemeen klein, samen tellen ze niet meer dan 4000 leden. Het NVV is mede tot stand gekomen op aandrang van de SDAP. Al in 1903 deed SDAP-leider Troelstra een oproep aan de goed georganiseerde Algemeene Nederlandsche Diamant bewerkersbond het voortouw te nemen tot het oprichten van een ‘moderne vakbeweging’. In het NVV is de ANDB de grootste bond (8000 leden); ANDB-voorzitter Henri Polak wordt ook NVV-voorzitter. Andere grote NVV-bonden zijn de Bond van Gemeentewerklieden (2900), de Bond van Sigarenmakers en Tabaksbewerkers (1800), de Timmerliedenbond (1800), de Bond van Spoor- en Tramwegpersoneel (1300) en de Textielarbeidersbond (950). Bolwerken van het NVV zijn Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Enschede. {== afbeelding NVV voorzitter Henri Polak. ==} {>>afbeelding<<} Belgische mijnwerkers leggen werk neer BRUSSEL, 21 februari - Ruim 80 000 Belgische mijnwerkers hebben het werk neergelegd in navolging van een staking in het Ruhrgebied, waarbij 200 000 kompels betrokken zijn. De Belgische mijnwerkers willen een hoger loon afdwingen en tevens beletten dat de Duitse staking zou worden gebroken door een verhoogde Belgische kolenuitvoer. Na vijf weken wordt de staking zonder noemenswaardig resultaat opgeheven. Behalve door het feit dat de Duitse mijnwerkers hun actie zo snel mogelijk wensten te beëindigen, mislukte de staking ook doordat de vak beweging geen partij bleek voor het stevig georganiseerde mijnpatronaat. De mijnwerkersbonden bleken te zwak gestructureerd te zijn en over ontoereikende stakingskassen te beschikken, terwijl er van de BWP geen politieke steun te verwachten viel. De staking had wel een mobiliserend effect; tijdens de actie groeiden de ledenaantallen van de mijnwerkersbonden sterk. {==62==} {>>pagina-aanduiding<<} 1905 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. In Rusland en ook in Polen grijpt de stakingsbeweging om zich heen. Ook de boeren komen in beweging. → 10. Het Japanse leger neemt Moekden (Shenyang) in. Het Russische leger trekt zich terug. De verliezen aan beide zijden zijn enorm. → 12. De Italiaanse minister-president Giolitti, in functie sinds 3 november 1903 ziet zich genoodzaakt af te treden, omdat zijn regering er niet in geslaagd is de arbeidsonrust tegen te gaan. 14. In het Britse Lagerhuis vinden debatten plaats over de marinevloot vanwege de steeds uitdijende Duitse vloot. 17. In Groot-Brittannië wordt voor mijnwerkers onder de 18 jaar de achturige werkdag ingevoerd. 21. De Franse Assemblée begint de behandeling van de wet over scheiding van Kerk en Staat. Op 27 maart laat paus Pius X een krachtig protest tegen dit wetsontwerp horen; de Franse kardinalen doen dat een dag later. 28. In Suriname wordt de spoorlijn Paramaribo-Dam geopend. Nu al is te voorzien dat dit een economische mislukking is, omdat de goudwinning - ten behoeve waarvan de lijn is aangelegd - aanmerkelijk aan belang heeft ingeboet. 31. Keizer Wilhelm bezoekt Tanger in Marokko, hetgeen tot spanningen tussen Frankrijk en Duitsland leidt (Marokko-crisis). → Geboren: 15. Graaf Berthold Schenk von Stauffenberg († 10-8-1944), Duits jurist, militair en verzetsstrijder; beramer van de mislukte coup op Hitler op 20 juli 1944 19. Albert Speer († 1-9-1981), Duits architect; minister van Bewapening van 1942-1945 22. Grigorij Michailovitsj Kosinzev († 11-5-1973), Russisch cineast Gestorven: 6. Baron François Auguste de Lambermont (23-3-1819) Belgisch secretaris-generaal van het ministerie van Buitenlandse Zaken 24. Jules Verne (8-2-1828), Frans schrijver van sciencefictionromans {== afbeelding Russische soldaten van hel tweede leger, gesneuveld in de slag om Moekden. ==} {>>afbeelding<<} Japan neemt Moekden in TOKIO, 10 maart - De Japanse opperbevelhebber maarschalk Oyama heeft vandaag een zegerijke intocht gehouden in Moekden in Mantsjoerije, na de Russische strijdmacht een zware nederlaag te hebben toegebracht. Geheel vernietigd is die strijdmacht echter nog steeds niet. Zij is erin geslaagd aan een Japanse omsingeling te ontkomen en betrekt nu nieuwe stellingen ten noorden van de stad. De nederlaag van Moekden is voor Rusland echter zo'n tegenslag dat de tsaar besloten heeft zijn opperbevelhebber generaal Koeropatkin van zijn commando te ontheffen. De slag om Moekden, waarin 100 000 Japanners een overmacht van 250 000 Russen tegenover zich vonden, heeft drie weken geduurd en aan 60 000 soldaten het leven gekost. Rusland had weliswaar veel meer troepen in het veld, maar kreeg te kampen met bevoorradingsproblemen via de transsiberische spoorlijn. Ondanks de vertragende acties van het Russische leger, dat zijn hoofdkwartier in Moekden had, konden de Japanners blijven oprukken. Duitse keizer op bezoek in Marokko BERLIJN, 31 maart - De Duitse keizer Wilhelm II heeft vandaag voet aan land gezet in Tanger voor een bezoek aan Marokko. De oom van de sultan ontving het Duitse staatshoofd met veel eerbetoon. Aan de kade werd uitbundig gejuicht en gevlagd. In een toespraak die veel deining veroorzaakte, zei Wilhelm II dat Duitsland commerciële en industriële belangen in Marokko heeft. Hij voegde eraan toe dat hij ‘nooit zal toestaan dat een andere mogendheid tussen hem en de heerser van een andere natie (bedoeld is de sultan van Marokko) zal gaan staan’. Deze woorden worden algemeen uitgelegd als een uitdaging aan het adres van Frankrijk en Groot-Brittannië. Deze twee landen hebben vorig jaar een verdrag gesloten, waarin onder meer de wederzijdse invloedssferen in het Middellandse-Zeegebied werden afgebakend. Marokko werd hierbij overeenkomstig de historische banden tussen dat land en Frankrijk als een Frans voorkeurgebied behandeld. Al langer is bekend dat er bij het Duitse hof en de rijkskanselarij weliswaar geen bezwaar bestaat tegen de Entente Cordiale tussen Frankrijk en Engeland, maar dat er grote wrevel heerst over het feit dat Duitsland inzake Marokko niet is geconsulteerd. Duitsland zou daarom nu de Fransen en de Britten een speciale conferentie over Marokko willen afdwingen. Naar verluidt zal het derhalve ook niet blijven bij deze ene ‘plaagstoot’ van de keizer. Er wordt gespeeld met de gedachte om de Duitse ambassadeur in Lissabon, graaf von Tattenbach, naar Fez te sturen om met de sultan te overleggen over speciale privileges voor Duitsland in Marokko. De Franse pers heeft het optreden van de keizer voorgesteld als een bloeddorstige oorlogskreet. Maar volgens waarnemers was Wilhelm II zelf niet erg gebrand op de rol die rijkskanselier von Bülow hem wilde laten spelen. Slechts na dringende telegrammen van de kanselier was hij bereid in Tanger af te stappen. {== afbeelding Gezeten op een hem door de sultan van Marokko aangeboden schimmel rijdt de Duitse keizer Wilhelm II (uiterst rechts) van de haven van Tanger naar de Duitse legatie. ==} {>>afbeelding<<} Nicolaas II neemt tegenstrijdige beslissingen ST. PETERSBURG, 3 maart - In St. Petersburg heerst grote verwarring, omdat tsaar Nicolaas II op dezelfde dag twee belangrijke beslissingen heeft bekendgemaakt. Het manifest en de verklaring, beide gericht aan de minister van Binnenlandse Zaken Boelygin, zijn echter in strijd met elkaar. In zijn manifest betreffende de ‘ongeregeldheden en onlusten’ roept de tsaar alle regeringsinstellingen en plaatselijke autoriteiten op tot het bewaken van orde, wet en veiligheid. Tegelijk maakt de tsaar in zijn verklaring bekend dat hij van plan is die mensen bijeen te roepen die het volk als meest waardevol beschouwen om deel te nemen aan de voorbereiding van voorstellen voor een nieuwe wetgeving. De bekendmaking van deze, belangrijke, beslissingen lijkt voor bijna alle ministers een absolute verrassing te zijn. Alleen minister van Justitie Manoechin is op de hoogte geweest van het plan van de tsaar om beide documenten met grote spoed te publiceren. Zelfs in de hoogste regeringskringen tast men in het duister over de identiteit van degene die zowel de tekst van het manifest als die van de verklaring heeft verzorgd. De bekende politicus Witte klaagt: ‘Niet zulke slechte politici, maar kinderen spelen met Rusland alsof het speelgoed is’. Te St. Petersburg, waar men teleurgesteld is, beginnen arbeiders een algemene staking. 1905 April {==63==} {>>pagina-aanduiding<<} Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. Door Sir George Darwin wordt de laatste schakel in de Trans-Afrikaanse spoorlijn (van Kaapstad naar Cairo) - een brug over de Zambesi-vallen - voor gebruik opengesteld. 6. De sultan van Marokko gaat in op het Duitse voorstel voor een internationale conferentie over de onafhankelijkheid van dit land. Dit leidt tot een golf van protesten in Frankrijk. 7. Het Panrussisch Congres in St. Petersburg eist een democratische grondwet. 12. De Franse gebroeders Dufaux beproeven met succes het prototype van de helikopter. 21. De Kretenzische assemblée stemt voor aansluiting van Kreta bij Griekenland. Op 24 maart heeft een groep Kretenzers onder leiding van Eleutherios Venizelos zich al hiervoor uitgesproken. De Europese mogendheden die het eiland bezet houden, verzetten zich gewapenderhand tegen deze aansluitingsbeweging. 22. In Amsterdam wordt op initiatief van Jac. P. Thijsse de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten opgericht. → 25. In de voormalige Boerenrepubliek Transvaal wordt een grondwet uitgevaardigd, die stemrecht verleent aan blanken. De net opgerichte Het Volk Partij die geleid wordt door Louis Botha, vindt een en ander niet adequaat. 27. In Luik wordt een wereldexpositie geopend. 29. Een tsaristische oekase schenkt meer rechten aan religieuze minderheden. 29. Koningin Wilhelmina waarschuwt premier Kuyper tegen toenadering tot Duitsland. → 30. In Antwerpen wordt de eerste officiële interland gespeeld tussen het Belgisch en Nederlands elftal. Nederland wint met 1-4. → Geboren: 26. Jean Vigo († 5-10-1934), Frans cineast Gestorven: 4. Constantin Meunier (12-4-1831), Belgisch schilder en beeldhouwer, 25. Jacob Olie (1834), Nederlands fotograaf Koningin wenst neutraliteit Nederland DEN HAAG, 29 april - Koningin Wilhelmina heeft minister-president Abraham Kuyper in een persoonlijke nota gewaarschuwd tegen het loslaten van Nederlands traditionele neutraliteitspolitiek. Volgens de koningin is het ‘raadzaam voorlopig geen bondgenootschap te sluiten en daarmede te wachten tot wij door nood ertoe worden gedwongen’. Minister-president Kuyper staat bekend als voorstander van een politiek en militair verbond met Duitsland. ‘Alleen op die manier zou Nederland zichzelf en zijn koloniën kunnen handhaven en voorkomen opgeslokt te worden’, schreef hij al in 1889 in zijn blad De Standaard. De invloed van Kuyper op de buitenlandse politiek van het door hem geleide kabinet is, hoewei hij geen minister van Buitenlandse Zaken is, groot. De onlangs afgetreden - minister van Buitenlandse Zaken, mr. R. Melvil baron van Lynden, was een uiterst zwakke figuur, die vaak moest toestaan dat Kuyper zowel het beleid als de dagelijkse gang van zaken zelf bepaalde. In haar nota Voor- en nadelen van een bondgenootschap wijst de koningin Kuyper erop, dat elk bondgenootschap met een grote mogendheid voor Nederland gevaren met zich brengt. Een zeemogendheid zou ons land niet kunnen verdedigen tegen een landmogendheid, terwijl een landmogendheid weer niet in staat is onze havens en riviermondingen tegen een zeemogendheid te verdedigen. Welk bondgenootschap Nederland ook zou kiezen, ‘het zou altijd neerkomen op de geschiedenis van de kleine boot en het linieschip, welke aan elkander zijn vastgebonden’. Wachten wij, in geval van een oorlog, met het kiezen van een bondgenoot, ‘dan hebben wij het voordeel dat wij de toestand kunnen overzien. Onze keus zal dan wel gedaan moeten worden, nadat ons een ultimatum is gesteld’, aldus de koningin. Tegelijkertijd zond zij Kuyper een nota over het Nederlandse leger, dat naar haar mening onvoldoende is toegerust voor een toestand van oorlog. ‘Men bedenke wel dat de grote mogendheden, wanneer het gaat om het recht van de sterkste, onze neutraliteit niet ernstig zullen nemen, als wij die niet voldoende kunnen handhaven’, waarschuwt de koningin. Vereniging tot natuurbehoud opgericht AMSTERDAM, 22 apri 1 - Op initiatief van Jac. P. Thijsse, bioloog en voorvechter van het natuurbehoud, is vandaag de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten opgericht. De vereniging wil een particuliere natuurbeschermingsorganisatie zijn die zich vooral zal toeleggen op het aankopen en beheren van natuurgebieden en waardevolle landschappen. De initiatiefnemer, Jac. P. Thijsse, is docent aan de Kweekschool voor Onderwijzers in Amsterdam. In 1896 heeft hij samen met E. Heimans en J. Jaspers aan de wieg gestaan van het blad De Levende Natuur. Hij heeft tal van publikaties over de Nederlandse flora en fauna op zijn naam staan. De directe aanleiding voor de oprichting van de Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten is de bedreiging van het Naardermeer dat men wil bestemmen tot vuilstortplaats. In het gebied van het Naardermeer komen vele belangrijke plantengemeenschappen voor en het terrein herbergt bovendien verscheidene vogelkolonies. Eerste officiële voetbalinterland België-Nederland: 1-4 ANTWERPEN, 30 april - Na vier officieuze ontmoetingen organiseerde België vandaag de eerste officiële interland voetbalwedstrijd met Nederland. Plaats van samenkomst: het terrein De Kiel van Beerschot Club in Antwerpen. Daar verzamelden zich slechts 800 belangstellenden. België speelde al eerder tegen Frankrijk, Nederland trad voor het eerst aan met een landenploeg. In de vier voorgaande duels kreeg Nederland flink klop, maar deze keer was de samenstelling van een sterker verband. België mocht ook niet, zoals vroeger, gebruik maken van Engelse gastspelers. Na tachtig minuten stond het nog altijd 0-0. Toen pas opende Eddie de Neve, kadet van Velocitas Breda (de latere KMA), de score. Met kort voor tijd de gelijkmaker, een treffer in eigen doel van Stom. Frits van den Abeele, naar wie de beker is genoemd, eiste een verlenging om het kleinood aan de winnaar te kunnen meegeven. Dat werd, enigszins verrassend, Nederland, dank zij nog drie doelpunten van De Neve (1-4). Zodoende kregen de gasten de beker, ook wel Het Koperen Dingetje genaamd, mee van de voorzitter van Beerschot. Twee weken later volgde de return in Rotterdam, waar maar liefst 30 000 toeschouwers waren samengestroomd op het Schuttersveld. Nederland droogde België opnieuw af: 4-0, met treffers van de Spartaan Bok de Korver, van Lutjens en tweemaal van De Neve. {== afbeelding De Belgische nationale ploeg. Staande vlnr: Van den Eynde, Poelmans, Thorton, Van Hoorden en Romdenne; geknield: De Decker. Zittend: Tobias, Theunen, G. Vanderstappen, Destrebecq en Ch. Vanderstappen. ==} {>>afbeelding<<} {==64==} {>>pagina-aanduiding<<} 1905 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Warschau vinden grote wanordelijkheden plaats. 1-5. De Franse premier Rouvier stelt pogingen in het werk om een crisis met Duitsland rond Marokko af te weren, maar de regering in Berlijn neemt geen genoegen met het Franse aanbod voor een marinehaven in Marokko. 7. In de Russische stad Zjitomir (ten westen van Kiev) vindt een jodenpogrom plaats. 8. Het Panrussisch Zemstwocongres te Moskou spreekt zich uit voor invoering van een parlementair stelsel en algemeen kiesrecht. 16. De Noorse Storting (parlement) besluit tot invoering van directe verkiezingen. 17. De Britse regering spreekt zich uit voor open onderhandelingen over Marokko. 22. De Delftse Koninklijke Academie wordt omgedoopt tot Technische Hogeschool. Dit is een uitvloeisel van de Hoger Onderwijswet. 25. In het Centraal-Russische industriegebied breekt een omvangrijke staking uit. → 26. Het Pruisische Huis van Afgevaardigden neemt de Mijnwet aan, een gevolg van de algemene mijnstaking in het Ruhrgebied deze winter. Zij biedt de regering de mogelijkheid om in te grijpen in de arbeidsvoorwaarden. 27. De Russische Oostzeevloot, die er vijf maanden over gedaan heeft om het strijdgebied in het Verre Oosten te bereiken, wordt door de Japanse vloot bij het eiland Toesjima voor de kust van Korea vernietigend verslagen. → 29. In de nieuwe aangelegde zeehaven van Brugge lopen de eerste schepen binnen. Geboren: 16. Henry Fonda († 12-8-1982), Amerikaans filmacteur 20. Gerrit Achterberg († 17-1-1962) Nederlands dichter 24. Michail Sjolochov († 21-2-1984), Russisch schrijver; Nobelprijs 1965 29. Bob Hope, Amerikaans acteur Gestorven: 26. Alphonse de Rothschild (1-2-1827), Frans bankier Russische vloot vernietigd TOKIO, 27 mei - De Japanse vloot heeft in de Straat van Toesjima tussen Korea en Japan de Russische Oostzeevloot een vernietigende nederlaag toegebracht. Bijna alle schepen van de vloot, het Tweede Smaldeel, zijn tot zinken gebracht of buitgemaakt. Slechts twee torpedojagers en een bewapend jacht konden naar Vladivostok ontkomen. De vloot was enkele maanden geleden door tsaar Nicolaas naar het Verre Oosten gestuurd om het in Port Arthur geblokkeerde Eerste Smaldeel te ontzetten. Toen Port Arthur begin januari in handen van Japan viel, beval de tsaar het Tweede Smaldeel koers te zetten naar Vladivostok. Daarvoor moest het echter door de Straat van Toesjima, waar het in het vizier kwam van admiraal Togo van de Japanse vloot. De strijd was ongelijk: de ongeoefende bemanning van de Russische vloot, uitgeput door de lange reis en het tropische klimaat, was geen partij voor de veel beter uitgeruste slagschepen van Togo met hun ervaren bemanning. Togo, van wie verwacht werd dat hij harikiri zou plegen omdat hij niet in staat was de vloot in Port Arthur te vernietigen, is in de Straat van Toesjima voor zijn geduld beloond. {== afbeelding De Japanse admiraal Togo, die zijn vloot naar de belangrijke overwinning leidde. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Tijdens de zeeslag gaat het Russische slagschip Borodino verloren. ==} {>>afbeelding<<} Omvangrijke textielstaking in Rusland IVANOVO-VOZNESENSK, 25 mei - In Ivanovo-Voznesensk is een grote staking uitgebroken. Ongeveer 70 000 textielarbeiders in een van de belangrijkste steden in het Centraal-russische industriegebied, waar de Russische ‘manchester’ vervaardigd wordt, hebben het werk neergelegd uit protest tegen hun 14-urige werkdag en slechte levensomstandigheden. De werkgevers hebben voorgesteld om ter plekke in verschillende fabrieken onderhandelingen te voeren, maar de stakende arbeiders hebben hun eigen stakingscomité opgericht dat ze ‘Raad (Sovjet) van Gevolmachtigden’ noemen. De eerste Sovjet in Rusland, 151 man sterk, heeft een deel van de stedelijke bestuursfuncties opgeëist. Ook is een gewapende arbeidersmilitie opgericht, het toezicht op de drukkerijen overgenomen en de verkoop van brandewijn verboden verklaard. De gouverneur van Ivanovo-Voznesensk krijgt na enige tijd versterking voor zijn geringe troepenmacht en de stakende arbeiders moeten voor hun bijeenkomsten uitwijken naar de rivier de Talka. Daar komt het tot bloedige schermutselingen tussen de arbeiders en de politie. Als de werkgevers zich bereid tonen tegemoet te komen aan de eisen van de arbeiders, valt de eerste Sovjet uiteen. Op 5 augustus wordt de staking beëindigd. Een van de leiders van de eerste Sovjet is Froense, de latere Sovjet-volkscommissaris voor leger en marine. 1905 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 5. In Nederland treedt de wijziging van de Lager-Onderwijswet in werking. → 6. De Franse minister van Buitenlandse Zaken sinds 1898, Théophile Delcassé, wordt onder Duitse druk gedwongen af te treden. → 7. Het Noorse parlement, de Storting, spreekt zich uit voor de afschaffing van de unie met Zweden. Sinds 1814 wordt Noorwegen - hoewel het land formeel onafhankelijk is - geregeerd door de Zweedse koning. 8. De Amerikaanse president Roosevelt doet Rusland en Japan een vredesvoorstel en biedt zijn diensten aan om tot een vrede in het Verre Oosten te komen. Keizer Wilhelm heeft op 3 juni de tsaar al aangeraden vredesonderhandelingen te openen. 13. De sultan van Marokko nodigt de Nederlandse regering uit deel te nemen aan de volgens Duits scenario geplande conferentie over Marokko. 13. De Griekse minister-president, Theodoros Delyannis, wordt vanwege een persoonlijke vete door een huurmoordenaar vermoord. De oude, in 1826 geboren staatsman is vanaf 1885 herhaalde malen regeringsleider geweest. 18. Bij de parlementsverkiezingen in Nederland verliezen de confessionele regeringspartijen. → 25. De Poolse steden Warschau en Lodz komen in opstand tegen de Russen. In Rusland zelf is een revolutionaire situatie ontstaan. 27. Op het Russische oorlogsschip Potemkin breekt een muiterij uit. → 30. Tijdens de viering van de 75-jarige Belgische onafhankelijkheid publiceert het episcopaat een gemeenschappelijke herderlijke brief. → Geboren: 21. Jean-Paul Sartre († 15-4-1980), Frans schrijver en existentialistisch filosoof; Nobelprijs in 1964 Gestorven: 15. Hermann von Wissmann (4-9-1853), Duits ontdekkingsreiziger in Afrika 30. John Hay (8-10-1838), Amerikaans staatsman {==65==} {>>pagina-aanduiding<<} Muiterij op de ‘Potemkin’ {== afbeelding ‘De Potemkin voor Odessa.’ Schilderij van Manfred Bluth (1905). ==} {>>afbeelding<<} ST. PETERSBURG, 27 juni - Matrozen van het slagschip Vorst Potemkin-Tavritsjeski van de Zwarte-Zeevloot hebben het heft in eigen handen genomen. De opstand ontstond toen een van de officieren bevel gaf 30 matrozen te fusilleren die de dag tevoren geweigerd hadden borsjtsj (soep) met bedorven vlees te eten en daarop aan het muiten sloegen. Sommige officieren werden door de matrozen gedood en andere overboord gegooid. Het was een culminatie van onrust, die zich van het Russische leger en de marine heeft meester gemaakt, na beëindiging van de oorlog met Japan. Het slagschip Potemkin zette onder de rode vlag koers naar de havenstad Odessa op de Krim waar een algemene staking heerste. Geen van de bemanningsleden had een idee hoe het verder moest. Toen de staking in Odessa op niets uitliep, verliet het slagschip Vorst Potemkin de haven weer. Op 1 juli ontmoette het opstandige schip het eskader van twaalf oorlogsbodems, dat door de Russische autoriteiten uitgezonden was om de muiterij de kop in te drukken. Maar de matrozen weigerden op hun collega's van de Potemkin te schieten en een van de schepen, het slagschip Georgi Pobedonosets, koos zelfs de kant van de opstandige Potemkin. Officieren echter deden dit schip stranden en de Potemkin moest naar Roemenië uitwijken. In de haven van Constanza gaven de matrozen zich aan de Roemeense autoriteiten over die na onderhandelingen beloofden de Russische matrozen als buitenlandse deserteurs te behandelen. Wetswijziging lager onderwijs in werking DEN HAAG, 5 juni - Vandaag is de fel omstreden wijziging van de Lager-Onderwijswet in het Staatsblad verschenen. Deze wetswijziging is een nieuwe stap naar volledige gelijkberechtiging van openbaar en bijzonder onderwijs. De subsidies voor het bijzonder lager onderwijs worden verhoogd en de onderwijzers worden opgenomen in de Rijkspensioenregeling. Weliswaar worden ook de subsidies voor het openbaar lager onderwijs verhoogd, maar het bedrag van die verhoging wordt ingehouden op de rijksbijdragen aan de gemeenten. De wetswijziging werd door het parlement aangenomen met de stemmen van rechts voor en die van linkse zijde tegen. Vooral van liberale zijde was het verzet fel; men zag er een poging van het rechtse kabinet-Kuyper in het openbaar onderwijs uit te hollen ten gunste van het bijzonder (confessioneel) onderwijs. Landelijk ontstond er een grootscheepse protestbeweging: ‘Maakt front voor de openbare school’. Liberalen alsmede socialisten (die in beginsel niet tegen het bijzonder onderwijs zijn) verzetten zich er ook tegen dat de overheid, hoewel ze het bijzonder onderwijs wel met grote sommen subsidieert, daaraan geen deugdelijkheidseisen stelt. Franse minister Delcassé neemt ontslag PARIJS, 6 juni - De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Théophile Delcassé, heeft vanmorgen in de ministerraad zijn ontslag aangeboden. Hij blijft zich verzetten tegen het voorstel van de Duitse keizer Wilhelm II om binnenkort in Algeciras een internationale conferentie te beleggen over Marokko. De keizer deed dit voorstel in maart, in een opzienbarende redevoering in Tanger. Toen Delcassé zich prompt en openlijk verzette tegen deze suggestie, eiste Berlijn het heengaan van de Franse minister. De regering in Parijs is onder de diplomatieke druk gezwicht en heeft toegestemd in de conferentie. Volgens minister-president Maurice Rouvier had Frankrijk anders rekening moeten houden met een oorlog met Duitsland. Naar zijn zeggen had de Duitse rijkskanselier Vorst von Bülow dit in een gesprek in januari met de Franse ambassadeur in Berlijn, Pierre Bihoud, zeer duidelijk tot uitdrukking gebracht. Dit betekent het einde van het ministerschap van Delcassé, een eminent diplomaat, die al zeven jaar aan het hoofd stond van de Quai d'Orsay. Het is pikant dat Delcassé (53) heeft moeten wijken door toedoen van de man die het staatshoofd is van het land, dat de Fransman als de erfvijand van Frankrijk beschouwt. Het grootste deel van zijn ministerschap heeft Delcassé gewijd aan het isoleren van Berlijn en hij slaagde daar aanvankelijk ruimschoots in door verdragen met Italië en Rusland te sluiten en vooral door de Entente Cordiale met Groot-Brittannië. Diplomatieke waarnemers in Parijs vragen zich af of het heengaan {== afbeelding Théophile Delcassé, Frankrijks minister van Buitenlandse Zaken, die na zeven jaar de Quai d'Orsay moet verlaten. ==} {>>afbeelding<<} van Delcassé niet tot ernstige verzwakking zal leiden van de Franse diplomatie. Regering-Kuyper lijdt zware nederlaag DEN HAAG, 17-29 juni - Bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer heeft het kabinet-Kuyper zijn rechtse meerderheid verloren. De liberalen slaagden er echter niet in een meerderheid te behalen. Er lijkt door deze uitslag in de volksvertegenwoordiging een patstelling te zijn ontstaan. In de nieuwe Tweede Kamer zijn 25 katholieken, 15 antirevolutionairen en 8 leden van de Christelijk-Historische Unie gekozen; dit betekent voor de AR een verlies van 8 zetels en voor de CHU van 2. Samen beschikt rechts nog maar over 48 zetels. De liberalen komen samen echter niet verder dan 45 zetels: 25 voor de Unie-liberalen, 11 voor de vrijzinnig-democraten en 9 voor de vrije liberalen. De socialisten ten slotte bezetten 7 zetels, een verlies van één. De verkiezingsstrijd concentreerde zich feitelijk maar op één punt: voor of tegen Kuyper. Wat dat betreft hebben de Nederlandse kiezers zich duidelijk uitgesproken. Minder duidelijk is, wat er nu moet gebeuren; immers, geen van beide zijden beschikt over een parlementaire meerderheid. Aangezien een liberaal minderheidskabinet eventueel zou kunnen regeren met gedoogsteun van de socialisten, en een rechts kabinet zeker niet, lijkt de vorming van een liberaal kabinet (eventueel alleen van Unie-liberalen en vrijzinnig-democraten, die vóór de verkiezingen een stembusakkoord sloten) in de lijn der verwachtingen te liggen. Bisschoppen in België publiceren herderlijke brief BRUSSEL, 30 juni - Terwijl men overal in het land uitbundig feestvierde ter gelegenheid van 75 jaar Belgische onafhankelijkheid, heeft het gehele episcopaat van België onder leiding van kardinaal-aartsbisschop Goossens van Mechelen zijn stem laten horen in een gemeenschappelijke herderlijke brief, die vandaag is gepubliceerd. De tekst gaat ervan uit dat België een katholieke natie is, beschermd door ‘la charte fondamentale’ (de grondwet) en de constitutionele monarchie. Niettemin is dit kerkelijke document het eerste in zijn soort dat de specifieke eigenheid van het burgerlijk gezag in de samenleving onderkent en waarin het sociale programma van paus Leo XIII na tien jaar van scherpe kritiek en tegenstrijdige aarzelingen geaccepteerd wordt. Bovendien formuleert het document de christelijke deugd van vaderlandsliefde. {==66==} {>>pagina-aanduiding<<} 1905 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. Na de verkiezingsnederlaag voor de regeringspartijen, neemt het Nederlandse kabinet-Kuyper ontslag. 3. Het Franse parlement keurt na amendering het wetsvoorstel tot scheiding van Kerk en Staat goed. 8. Na zich zeker gesteld te hebben van de steun van de VS stemt de Franse regering in met deelneming aan de door Duitsland geëiste internationale Marokko-conferentie. 9. In Konstanz aan het Bodenmeer wordt een internationale socialistische vredesconferentie gehouden. 22. De Chinese regering laat de VS, die bemiddelen in de Japans-Russische oorlog, weten dat ze geen akkoord over Mantsjoerije zal aanvaarden tenzij ze rechtstreeks bij de vredesonderhandelingen wordt betrokken. 25. Op hun jachten voor de rede van Bjorkö - ten noordwesten van St. Petersburg - onderhandelen tsaar Nicolaas II en keizer Wilhelm II over een mogelijke alliantie. → 26. De Belgische Kamer van Afgevaardigden keurt de wet op de zondagsrust goed. → 29. Tijdens de voorbereidende besprekingen die tot vredesonderhandelingen tussen Rusland en Japan moeten leiden, sluiten de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Taft, en de Japanse minister-president, Katsoera, een geheim akkoord waarbij de VS Japan de vrije hand laten in Korea in ruil voor non-interventie van Japan op de Filippijnen. 30. In het gebouw van de Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond te Amsterdam besluiten vertegenwoordigers van verschillende vakbonden om uit onvrede met het steeds meer in syndicalistisch vaarwater komende Nederlandsch Arbeids Secretariaat een nieuwe vakcentrale op te richten. Geboren: 29. Dag Hjalmar Agne Carl Hammarskjöld († 18-9-1961), Zweeds politicus en diplomaat Gestorven: 5. Carel Victor Gerritsen (2-2-1850), Nederlands radicaal politicus en vrijdenker Pact van Björkö gesloten {== afbeelding Op het Duitse keizerlijke jacht voor de rede van Björkö voeren keizer Wilhelm II (rechts) en tsaar Nicolaas II (tweede van rechts) besprekingen over een Duits-Russische alliantie. ==} {>>afbeelding<<} BERLIJN, 25 juli - De Duitse keizer Wilhelm II en de Russische tsaar Nicolaas II hebben vandaag na een tweedaags overleg op het Baltische eiland Björkö een verdrag tot wederzijdse bescherming gesloten. Het is de bedoeling dat ook Frankrijk tot het verdrag toetreedt. Het topoverleg op Björkö - een eiland niet ver van de Finse kust - wordt algemeen beschouwd als een plechtige gebeurtenis om de wereld te laten zien dat er tussen beide staatshoofden een nauwe band bestaat. Bovendien zou de Duitse vorst graag een nauwere politieke band met Rusland zien als een tegenwicht tegen de Frans-Britse Entente Cordiale. Tegen deze achtergrond moeten dan ook de geruchten worden beschouwd als zou de Duitse keizer zijn ‘ambtgenoot’ hebben toegezegd in geval van eventuele opstanden in het koninkrijk Polen Duitse troepen ter beschikking te stellen om daar in naam van de Russische tsaar rust en orde in het land weer te herstellen. Het akkoord tussen de twee vorsten tot wederzijdse bescherming wekt in de kanselarijen van Berlijn en Petersburg intussen verbazing. Na de zware nederlaag van de Russen tegen Japan heeft Rusland - geplaagd als het ook nog is door binnenlandse woelingen - bovenal behoefte aan een goede verstandhouding met Groot-Brittannië. Alleen dat land kan de vrede in het Verre Oosten waarborgen. Voorts is de Russische minister van Buitenlandse Zaken, graaf von Lamsdorff, niet vergeten dat vooral de Duitsers zijn land hadden aangemoedigd om het oorlogsavontuur tegen Japan te beginnen. Men voelt er derhalve weinig voor nu een verdrag met Duitsland te sluiten. Ook in Berlijn heeft men er weinig vertrouwen in dat een akkoord tot leven kan worden gewekt. Met name de clausule die Frankrijk erin betrekt, roept twijfels op. Wet op de zondagsrust BRUSSEL, 26 juli - De Wet op de zondagsrust die vandaag werd afgekondigd, heeft betrekking op alle arbeiders en bedienden, zowel volwassenen als minderjarigen. Het wetsvoorstel was ingediend door de socialisten en een deel van de katholieke rechtervleugel. Het voorstel viel helemaal niet in goede aarde bij vele doctrinaire katholieken en liberalen die daarin een aanslag op het vrije ondernemerschap zagen. Daarnaast waren de meeste liberalen, zelfs als ze het principe van de verplichte arbeidsrust aanvaardden, ertegen gekant omdat ze er een ontoelaatbare bemoeienis van de Kerk in zagen. Liever kozen ze voor een willekeurige dag in de week. Deze regeling zou echter weer tot gevolg hebben dat, indien man én vrouw werken, beiden niet dezelfde rustdag hebben. De wet spreekt overigens niet van gedwongen rust maar van een verbod om loontrekkenden te laten werken op zondag, behalve huispersoneel en familieleden. Dit is dan ook de reden dat in België (tot op heden) sommige winkels op zondag hun deuren niet sluiten. 1905 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 6. Na de openingsbesprekingen van de Japans-Russische vredesonderhandelingen op het buiten van president Roosevelt te Oyster Bay beginnen de onderhandelingen op de marinebasis te Portsmouth (New Hampshire). Japan heeft Komoera en Takahira gedelegeerd, Rusland graaf Witte. 12. Japan en Groot-Brittannië verlengen hun alliantieverdrag van 1902 voor 10 jaar. 12. In Antwerpen wordt het nieuwe Centraal Station (de Middenstatie) feestelijk geopend. → {== afbeelding Op 12 augustus opent koning Leopold II het nieuwe Centraal Station de Middenstatie in Antwerpen. Het gebouw, waarin volgens de wil van de koning uitsluitend Belgische materialen zijn verwerkt, is ontworpen door de Bruggenaar De la Senserie. ==} {>>afbeelding<<} 13. Het Noorse volk bevestigt per plebisciet het besluit van 7 juni van het parlement om een einde te maken aan de Unie met Zweden. 17. In Nederland formeert de liberaal Goeman Borgesius het vrijzinnig kabinet - De Meester. → 19. Tsaar Nicolaas II publiceert een manifest waarin hij een grondwet toezegt. Zijn belangrijkste concessie is een bij beperkt kiesrecht te verkiezen volksvertegenwoordiging, de Doema, bedoeld als wetgevend lichaam. De tsaar behoudt zich het vetorecht voor. → 20. De Chinese revolutionair Soen Jat-sen, die sinds 1895 uit zijn vaderland verbannen is, richt in Tokio de T'oeng Meng Hoei op, een verbond van alle geheime genootschappen in China die zich verbonden hebben om de Mansjoe-dynastie ten val te brengen. 29. Rusland en Japan worden het eens over de vredesvoorwaarden. De ondertekening van het verdrag volgt over een week. 30. Turkije slaat het voorstel van de grootmachten af om door internationale controle van de financiën van Macedonië een bijdrage te leveren aan de oplossing van de Macedonische kwestie. Geboren: 6. Clara Bow († 27-9-1965), Amerikaans filmactrice 18. Peter Kreuder († 26-6-1981), Duits componist 29. Martinus Antonius Jansen († 28-3-1983), Nederlands prelaat; bisschop van Rotterdam van 1956-1970 Gestorven: 21. Jules Oppert (9-7-1825), Duits assyrioloog, een der ontcijferaars van het spijkerschrift {==67==} {>>pagina-aanduiding<<} Vrijzinnig kabinet beëdigd DEN HAAG, 17 augustus - Koningin Wilhelmina heeft het nieuwe kabinet onder leiding van mr. Th.H. de Meester beëdigd. Het kabinet bestaat, voor zover de leden een politieke richting aanhangen, uit Unie-liberalen en vrijzinnig-democraten. De formatie van het kabinet was opgedragen aan mr. H. Goeman Borgesius, voorman van de Liberale Unie. Hijzelf neemt geen zitting in het kabinet, evenmin als de leider van de Vrijzinnig-Democratische Bond, mr. H.L. Drucker. De reden dat geen markante politici in het kabinet zitting hebben, is dat na de hevige strijd tussen links en rechts van de afgelopen jaren enig apaisement gewenst is, zo neemt politiek Den Haag aan. Wellicht heeft ook het feit een rol gespeeld dat bij een ministerschap van Goeman Borgesius de door hem met slechts enkele stemmen meerderheid op de antirevolutionairen veroverde kamerzetel van Enkhuizen vrij zou komen. De kans is groot dat deze bij een nieuwe verkiezing voor de liberalen verloren zou gaan, waardoor de linkse meerderheid in de Tweede Kamer zou slinken tot 51 zetels. Minister-president (en minister van Financiën) wordt nu De Meester, oud-vice-voorzitter van de Raad van Indië, die juist met verlof in Nederland was. Grondslag van het kabinet is het ‘concentratie-program’, waarmee Unie en VDB gezamenlijk de verkiezingen ingingen. Wat de kiesrechtkwestie betreft wil dit program dat er in de grondwet een artikel (‘blanco artikel’) wordt opgenomen, dat de regeling van het kiesrecht overlaat aan de wetgever. Tsaar staat vorming van Doema toe ST. PETERSBURG, 19 augustus - Met de bedoeling Rusland een soort parlement te geven, heeft minister van Binnenlandse Zaken Boelygin een wet ontworpen waarin de vorming van de Doema wordt voorgesteld. De wet is heel gunstig voor de boerenbevolking van Rusland, niet alleen de grootste maar ook de meest trouwe, monarchistische en conservatieve bevolkingsgroep. Volgens Boelygin moet de komende Doema belast worden met besprekingen en beoordelingen van de nieuwe wetten, van begrotingen en van veranderingen in de bestuursstructuur. Verkiezingsreglementen voor de Doema zullen onmiddellijk voorbereid worden en de afgevaardigden van de Donprovincies zullen niet later dan in januari 1906 bij elkaar komen. Het nieuwe kiesrecht zal niet van godsdienst of nationaliteit afhangen. De Doema zal echter, volgens de nieuwe wet, geen beslissende stem kunnen uitbrengen, maar zich beperken tot een adviserende functie. Boelygins wetsontwerp wordt bekritiseerd door sociaal-democraten als Lenin en zelfs door gematigde politici als graaf Witte, die opmerkt dat de Doema als een parlement in de westerse landen moet fungeren óf helemaal niet moet bestaan. 1905 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 5. De Vrede van Portsmouth, die een einde maakt aan de Russisch-Japanse oorlog, wordt plechtig ondertekend. → 5. In Australië wordt te Sydney de National Defence League opgericht, die uit angst voor de rijzende zon van Japan actie gaat voeren voor invoering van de dienstplicht. 7. In het nieuwe Nederlandse kabinet is door samenvoeging een nieuw ‘superministerie’ gevormd: dat van Landbouw, Handel en Nijverheid. Met de leiding ervan wordt mr. J.D. Veegens belast. 8. In Denemarken wordt het op 23 maart door het kabinet-Christensen ingediende wetsontwerp inzake lijfstraffen door het parlement aangenomen. Hiertegen was in het land veel verzet gerezen. 11. De Russische ambassadeur in Den Haag begint diplomatieke consultaties om een tweede Vredesconferentie bijeen te roepen. 14. Als opvolger van ir. Lely wordt de voormalige minister van Koloniën, A.W.F. Idenburg, benoemd tot gouverneur van Suriname. → 14. In Amsterdam wordt in de Albert Cuypstraat een van de grootste straatmarkten van Europa ingewijd. 17-23. De Duitse sociaal-democratische partij, de SDP, congresseert in Jena. Een motie van Bebel tegen de politieke massastaking wordt aangenomen. Ook neemt de partij stelling tegen de Duitse buitenlandse politiek. 27. Koning Leopold II wijdt de ter ere van de 50ste verjaardag van de onafhankelijkheid van België opgerichte triomfboog in het Brusselse Jubelpark in. → 28. Frankrijk en Duitsland worden het eens over de agenda van de te houden internationale Marokko-conferentie. Geboren: 5. Arthur Koestier (†3-3-1983), Brits schrijver van Hongaarse origine 18. Greta Garbo, filmster van Zweedse origine Gestorven: 4. Pierre de Braza (1852), stichter van Frans Kongo Japan en Rusland sluiten Vrede van Portsmouth PORTSMOUTH, 5 september - Rusland en Japan hebben vandaag in het Amerikaanse Portsmouth een vredesverdrag ondertekend. Daarmee is officieel een einde gekomen aan de Japans-Russische oorlog die ruim anderhalf jaar heeft geduurd en is uitgemond in een militaire nederlaag voor Rusland. In het vredesverdrag, dat tot stand kwam dank zij bemiddeling van de Amerikaanse president Theodore Roosevelt, is bepaald dat de Russen Port Arthur, Zuid-Mantsjoerije en zuidelijk Sachalin zullen loslaten. Verder wordt in het verdrag de heerschappij van Japan over Korea erkend. In ruil voor deze concessies van Rusland hebben de Japanners afgezien van hun eis van herstelbetalingen. Dit onder druk van de Verenigde Staten, die hadden gedreigd alle Amerikaanse leningen aan Japan te staken als de oorlog zou worden voortgezet. De clausule aangaande de Japanse heerschappij over Korea was geen bezwaar voor de Britten, die halverwege de onderhandelingen in Portsmouth hun verdrag met Japan hadden herzien en verlengd. Daarin werd bepaald dat ‘Japan overwegende politieke, militaire en economische belangen in Korea heeft’. Leopold II wijdt triomfboog in BRUSSEL, 27 september - Bij de inwijding van de triomfboog ter gedachtenis van vijftig jaar Belgische onafhankelijkheid, overigens 25 jaar te laat, dankte koning Leopold II vanochtend ontroerd de ‘milde schenkers’ die de bouw van dit trotse stadsmeubel mogelijk hadden gemaakt. Het is echter een publiek geheim dat de boog is betaald uit opbrengsten uit Kongo. Minister Idenburg opvolger Ir. Lely DEN HAAG, 14 september - Oud-minister van Koloniën, de antirevolutionair A.W.F. Idenburg, is als opvolger van ir. Lely benoemd tot gouverneur van Suriname. Idenburg is drie jaar minister van Koloniën geweest en heeft zich de afgelopen jaren laten kennen als een sterk pleitbezorger van christelijk-ethische koloniale politiek. Zo stelde de regering eerder dit jaar op zijn voorstel een bedrag van ƒ 40 miljoen beschikbaar voor de economische ontwikkeling van Indië. {==68==} {>>pagina-aanduiding<<} 1905 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 6. In Moskou vinden massale stakingen en straatgevechten plaats. 14. In Parijs wordt een internationale vliegeniersvereniging, de Fédération Aéronautique Internationale (F.A.I.) opgericht. 15. Het NVV-bestuur keert zich tegen de heiersstaking. → 16. De onderkoning van India, markies George Curzon, besluit tot de verdeling van Bengalen. → 20. Met het lamleggen van het spoorwegverkeer wordt het economische leven in Rusland stilgelegd. De staking wordt algemeen. 20. Als concessie aan de in opstand gekomen Polen staat de tsaar het gebruik van het Pools in het openbare leven toe. Desondanks is er in Warschau een algemene staking uitgebroken; op 28 oktober stellen de autoriteiten er de avondklok in. 25. In Karlstad tekenen Noorwegen en Zweden het verdrag dat een einde aan de Unie maakt. Twee dagen later doet koning Oscar afstand van de Noorse troon. 30. Onder druk van de algemene staking publiceert de tsaar zijn ‘Oktober-manifest’ waarin hij concessies doet over de aangekondigde Doema: deze krijgt volle wetgevende bevoegdheden en het kiesrecht wordt uitgebreid. De burgerlijke vrijheden worden gegarandeerd. → 31. Bij het bekend worden van het Oktober-manifest formeren de ‘Oktobristen’ - de gematigde bourgeoisie die de tsaristische hervorming toejuicht - met progressievere liberalen de Constitutionele Democratische Partij (Kadetten-partij). De RSDAP, de Russische socialistische partij, wijst het manifest als onvoldoende van de hand. 31. De internationale Kongo-onderzoekscommissie biedt haar eindrapport aan koning Leopold aan. → Geboren: 15. Charles Percy Snow († 1-7-1980), Engels schrijver 23. Felix Bloch, Amerikaans kernfysicus van Zwitserse origine Gestorven: 6. Ferdinand von Richthofen (5-5-1833), Duits geograaf en ontdekkingsreiziger NVV tegen heiersstaking AMSTERDAM, 15 oktober - Het bestuur van het NVV (dat overigens pas op 1 januari 1906 officieel in werking treedt) heeft zich uitgesproken tegen de door de heiers geïnspireerde bouwstaking. Enkele weken geleden ontstond bij de bouw in de Staatsliedenbuurt in Amsterdam onvrede onder de heiers; zij eisten ploegen van zes in plaats van vijf man, omwille van de veiligheid en om de dreigende werkloosheid te keren. De heiers, die zich lieten leiden door de bouwfederatie van het NAS, saboteerden pogingen van NVV-gezinden om een gesprek met de patroons op gang te krijgen. Door heiwerk dat door stakingsbrekers ofwel onderkruipers was verricht besmet te verklaren, wisten de heiers ook de metselaars en opperlieden van de NAS-bond te bewegen het werk neer te leggen. Het conflict spitste zich minder toe op de eisen van de heiers dan op de tegenstellingen tussen NAS en NVV. Het NVV-bestuur heeft nu overwogen dat de winst die de heiers eventueel kunnen boeken - het te werk stellen van hun mannen - niet opweegt tegen de offers die alle bouwvakkers al enige weken hebben moeten brengen. Het NVV raadt dan ook aan alleen steun te verlenen aan leden van NVV-bonden die door uitsluiting zijn getroffen, en zich verder verre te houden van de heiers en metselaars met hun ‘roekeloze tactiek’. Oktober-manifest tsaar ST. PETERSBURG, 30 oktober - Na dagen van grote spanningen en verschillende geruchten is het ‘Manifest van 17 oktober’ verschenen waarin tsaar Nicolaas II verklaart de Russische natie de grondbeginselen te verschaffen van burgerlijke vrijheid volgens de principes van werkelijke onschendbaarheid van persoon, vrijheid van geweten, meningsuiting en vergadering. Ook belooft de tsaar democratisch kiesrecht met gebruik van het principe dat voortaan geen wet zonder toestemming van de Rijksdoema (volksvertegenwoordiging) kan worden aangenomen. Het manifest, opgesteld door een van de meest briljante Russische politici, Witte (van Nederlandse afkomst), brengt evenwel niet de gewenste resultaten. Hoewel graaf Witte persoonlijk in de noodzaak van hervormingen gelooft en niet de bedoeling heeft gehad ze weer ongedaan te maken, wantrouwt zowel links als rechts het ‘Manifest’ en wordt Lenin, die na 17 oktober naar Rusland komt, de heftigste tegenstander van de regeringspolitiek. Zelfs de liberalen weigeren medewerking. In St. Petersburg gaan geruchten dat de tsaar het ‘Manifest’ tegen zijn wil heeft ondertekend, onder druk gezet door Witte. Voorstanders van de reactionaire ‘Stichting van Aartsengel Michaël’ proberen Witte te doden door in zijn huis tijdbommen te plaatsen. Kongocommissie wil hervorming BRUSSEL, 31 oktober - Vandaag is het eindrapport van de Internationale Onderzoekscommissie over Kongo gepubliceerd. Het rapport heeft zeker niet de explosieve kracht van het Casement-rapport, maar legt ook de nadruk op tekorten en misbruiken. Het rapport erkent dat de Kongostaat het recht heeft om niet-bebouwde gronden in bezit te nemen maar stelt vast dat de inlanders over meer landbouwgrond moeten kunnen beschikken. Ook moet er voor die inlanders vrijheid van handel zijn. Dit betekent het verdwijnen van monopolies van staat en concessies. Zoals verwacht, wordt de verplichte arbeid in de sector van de ‘rode rubber’ zwaar aangevallen. Indiase provincie Bengalen gesplitst CALCUTTA, 16 oktober - Onder hevige protesten van de hindoebevolking is vandaag de verdeling van Bengalen in Oost- en West-Bengalen officieel afgekondigd. De onderkoning van India, markies George Curzon, heeft tot de verdeling van Bengalen besloten omdat de provincie met 85 miljoen inwoners nauwelijks efficiënt bestuurbaar was. De moslims in Bengalen zijn het roerend eens met de splitsing omdat zij in Oost-Bengalen een meerderheid krijgen en mogelijkheden zien voor betere ontwikkeling van deze nieuwe provincie. De hindoes daarentegen, die weinig vertrouwen hebben in een verbetering van hun positie, zijn fel tegen de verdeling gekant. Zij hebben de laatste tijd al emotioneel campagne gevoerd tegen het besluit van Curzon en gedreigd om geweld te gebruiken als de beslissing niet ongedaan wordt gemaakt. Een van de acties die zij overwegen te voeren tegen deze ‘verdeel-en-heerspolitiek van de Britse overheid’, zoals zij het zelf noemen, is ‘schwadesi’, een boycot van Britse produkten door het gebruik van eigen artikelen. 1905 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 4. In Rotterdam breekt een havenstaking uit gericht tegen de invoering van gemechaniseerde graanelevatoren, die - naar men vreest - tot ontslagen zullen leiden. → 9. De Luikse Wereldtentoonstelling wordt gesloten. Zeven miljoen bezoekers hebben de expo sinds de openingsdag op 27 april bezocht. 9. Een op 10 juni uitgebroken mijnstaking in Zweden wordt winnend afgesloten. De mijndirecties gaan akkoord met een minimumloon. 10. De matrozen van de Russische marinebasis Kronstadt slaan aan het muiten. → 16. De gematigde Russische politicus graaf Witte, die onderhandelaar was te Portsmouth, wordt benoemd tot minister-president. 18. Bij plebisciet spreekt (het mannelijk deel van) het Noorse volk zich uit voor de monarchie. Als vorst wordt prins Karel van Sleeswijk-Holstein Sonderburg-Glücksburg, telg van het Deense vorstenhuis, gekozen. → 22. Vlooteenheden van Oostenrijk/Hongarije, Rusland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Italië bezetten de douanekantoren in Mytilene op het eiland Lesbos, om de Turkse regering te dwingen in te stemmen met hun voorstellen ten aanzien van Macedonië. 27. De regering van Oostenrijk/Hongarije besluit tot een compromisoplossing voor de nationaliteitenkwestie in Moravië: de Landdag daar zal worden opgesplitst in een - gescheiden te verkiezen - Duits sprekend en Tsjechisch sprekend deel. 28. In Ierland wordt de Sinn Fein georganiseerd als een politieke partij, die strijdt voor de onafhankelijkheid. 28. In Wenen roept de leider der Oostenrijkse socialisten, Victor Adler, op tot een algemene staking. Onder deze druk belooft de regering de invoering van algemeen kiesrecht. Geboren: 17. Astrid Bernadotte, prinses van Zweden († 29-8-1935) {==69==} {>>pagina-aanduiding<<} Muiterij in Kronstadt {== afbeelding De verdediging van Kronstadt tegen de muiterij. ==} {>>afbeelding<<} KRONSTADT, 10 november - Afgelopen nacht zijn in Kronstadt, een vesting van de Russische marine op het eiland Kotlin, 29 km van St. Petersburg, matrozen in opstand gekomen. Soldaten volgden de matrozen en hun gemeenschappelijke muiterij heeft inmiddels gigantische afmetingen aangenomen. Tegen de middag stond half Kronstadt in brand. De muiters zeggen dat ze het zat zijn mensen achterna te zitten en dat ze zelf vrijheid willen. Twaalf winkels gingen in vlammen op en verschillende openbare gebouwen werden geplunderd. Twee dagen later is Kronstadt in een enorm kamp veranderd. Benden van gedegradeerde, verlopen uitziende, muitende zeelui zijn onder strenge bewaking naar St. Petersburg gebracht en vandaar naar de Vyborg-gevangenis. Hun muiterij is met wapengeweld bedwongen. Ook hebben er nog muiterijen plaatsgevonden in Vladivostok en in Sevastopol. Bij de laatste waren 12 oorlogsbodems betrokken, die onder vuur werden genomen door de artillerie van manschappen die trouw aan de regering zijn gebleven. De leider van de muiters te Sevastopol, luitenant Schmidt, werd gefusilleerd. Graaf Witte, sinds kort premier, is onder hogedruk aan het werk om te proberen de volksonrust in te tomen. Havenstaking succes voor arbeiders ROTTERDAM, 18 november - Duitse graanimporteurs hebben laten weten, dat zij geen graan zullen afnemen dat in de Rotterdamse haven door elevators is gelost. De havenarbeiders die sinds twee weken in staking zijn tegen de invoering van het machinaal lossen van zeeschepen, hebben hiermee een belangrijke overwinning behaald op de werkgevers. In augustus arriveerden de eerste twee graanelevators in de Rotterdamse haven. De arbeiders, aanvankelijk verdeeld over de komst van de arbeidbesparende machines, verklaarden zich uiteindelijk in meerderheid niet tegen de elevators, mits daarop met volle ploegen zou worden gewerkt. De werkgevers gingen niet op deze eis in. Op 4 november legden de wegers uit protest het werk neer; de controleurs sloten zich bij hen aan. Aangezien het zonder deze arbeiders niet mogelijk is graan te lossen, kwamen alle overslagwerkzaamheden stil te liggen. De grote Algemene Havenarbeidersvereniging, {== afbeelding Aanleiding tot de staking: een graanelevator. ==} {>>afbeelding<<} waarin socialisten en syndicalisten zijn verenigd, verklaarde zich tegen de leuze ‘Weg met de elevators’, maar riep haar leden wel op tot een solidariteitsstaking. Nu de Duitse graanimporteurs, die hun aanvoer via Rotterdam zagen wegvallen, door de knieën zijn gegaan, zijn de havenwerkgevers gedwongen de elevators buiten gebruik te stellen. {== afbeelding De nieuwe Noorse vlag wordt gehesen. ==} {>>afbeelding<<} Noorwegen kiest koning OSLO, 18 november - Het Noorse parlement, het Storting, heeft de Deense prins Karel vandaag tot koning van Noorwegen gekozen. Karel zal het onlangs onafhankelijk geworden Noorwegen regeren als koning Haakon VII. (Haakon VI, zijn naamsvoorganger, regeerde Noorwegen in de veertiende eeuw.) Met de verkiezing is, na vele jaren van vruchteloos overleg, het eerder dit jaar begonnen en snel afgewikkelde onafhankelijkheidsproces besloten. Dit proces begon in maart met de vorming van een regering door de Bergense reder Peter Christian Michelsen, die direct op een verbreking van de personele unie tussen Zweden en Noorwegen aanstuurde. Hij forceerde daartoe een wet die koning Oscar II niet kon ondertekenen, bood daarop zijn ontslag aan en stelde, toen de koning dat weigerde te aanvaarden, dat de monarchie had opgehouden de constitutionele functies uit te oefenen. Op 7 juni kwam aldus een eind aan de personele unie. Michelsen bood de Noorse troon aan aan een lid van het Zweedse koningshuis - een aanbod dat door Oscar werd afgewezen - en organiseerde een referendum over de Noorse onafhankelijkheid dat hij met overweldigende meerderheid - 99,999 procent van de stemmen - won. Na overleg met Zweden, Engeland en een aantal andere Europese mogendheden werd de Noorse troon aangeboden aan de Deense prins Karel, die, alvorens het aanbod aan te nemen, een uitspraak van het Noorse volk wenste. Eerder deze maand stemde tachtig procent van de Noren in met het koningschap van Karel. {== afbeelding Koning Haakon VII van Noorwegen. ==} {>>afbeelding<<} {==70==} {>>pagina-aanduiding<<} 1905 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 4. De Britse regering-Balfour treedt af. → 4. De Finse senaat besluit tot annulering van de russificatiewetten, met name die welke het gebruik van het Russisch in het openbare leven verplicht stellen. 9. De Franse senaat stemt in met de door de Kamer van Afgevaardigden op 3 juli aangenomen wet op de scheiding tussen Kerk en Staat. → 10. De Duitse bacterioloog Robert Koch ontvangt voor zijn ontdekking van de cholera- en tuberkelbacil de Nobelprijs. De Oostenrijkse pacifiste Bertha von Suttner krijgt de vredesprijs. 16. De Turkse regering zwicht voor de internationale druk - geëscaleerd in de vlootblokkade van Mytilene sinds 22 november - om de door hen noodzakelijk geachte hervormingen in Macedonië door te voeren. 16. De Russische minister-president Witte laat de Petersburgse sovjet uiteenjagen en haar leiders arresteren. Als berichten hierover Moskou bereiken, leidt dit op 22 december tot het uitbreken van een arbeidersopstand. Het leger - dat loyaal aan de regering blijft - wordt ingezet om de zich achter barricaden verschanste arbeiders te onderwerpen. → 25-30. In het Finse Tampere komt de eerste conferentie van de bolsjeviki bijeen onder voorzitterschap van Lenin. Men besluit tot het boycotten van de Doema. 26. De met pensioen gaande Duitse generaal graaf Alfred von Schlieffen laat een militair testament na. → -. In Perzië breekt een revolutie uit. De moellahs en kooplieden, die deze leiden, hebben het gemunt op de voortdurend aan het buitenland concessies doende Moezaffar al-Din, die sinds 1896 sjah is. Geboren: 24. Howard Hughes († 5-4-1976), Amerikaans zakenman, filmmagnaat en vliegtuigontwerper 28. Earl ‘Fatha’ Hines (eigenlijk Earl Kenneth) († 22-4-1983), Amerikaans jazzpianist en -dirigent 31. Guy Mollet († 3-10-1975), Frans rechts-socialistisch politicus Arbeidersopstand in Moskou {== afbeelding In Moskou hebben stakende arbeiders barricaden tegen de regeringstroepen omgeworpen. ==} {>>afbeelding<<} MOSKOU, 21 december - Terwijl de leiders van de algemene staking in St. Petersburg, Nosarj-Chroestalijov en Trotski, zich onder arrest bevinden als gevolg van een mislukte poging een gewapende opstand te ontketenen, breidt de stakingsbeweging te Moskou zich uit. De arbeiders hebben massaal gehoor gegeven aan de oproep van de Moskouse Sovjet gisteren om het werk vandaag neer te leggen. Het zijn er al meer dan 100 000. Barricaden Bijeenkomsten en demonstraties volgen en na interventie van politie en leger worden er barricaden opgeworpen. In de nacht van 22 op 23 december geeft de gouverneur-generaal van Moskou, Doebasov, het bevel het vuur te openen op de opstandelingen. Ongeveer 6000 gewapende arbeiders en andere actievoerders schieten terug met jacht-en legergeweren en pistolen. De barricaden kunnen geen verzet bieden aan het zware materieel van de regeringstroepen en dienen eerder als beschutting. De opstandelingen opereren vervolgens in groepjes van een man of vier. Vanuit ramen en deuren en vanaf daken nemen ze eenheden die de tsaar trouw gebleven zijn, onder vuur en richten daardoor ook vrij gevoelige verliezen aan. De situatie in Moskou wordt kritiek voor de autoriteiten en op 28 december komt het Semjonovski-garderegiment uit St. Petersburg aan per trein alsmede het Ladozjski-regiment uit Warschau. De spoorwegmensen op de lijn St. Petersburg-Moskou staken namelijk niet. Door deze aanvoer van versterkingen wordt de strijd beslist. Vervolgens besluit de Moskouse Sovjet op 1 januari 1906 de staking en de opstand te beëindigen. Het verzet in de deelstaat Presnja gaat nog enige tijd door. Na beëindiging van de opstand worden tal van deelnemers, die zich aan de regeringstroepen hebben overgegeven, ter plekke geëxecuteerd en anderen worden naar Siberië verbannen. Tijdens de opstand zijn meer dan 1000 burgers om het leven gekomen. Strategie Plechanov, de geestelijke vader van het Russische marxisme, vindt dat het een onjuist moment is geweest om de staking te beginnen en dat het daardoor geen zin heeft gehad door te gaan en naar de wapenen te grijpen. Lenin is het hiermee niet eens: ‘Integendeel, men had veel vastberadener, energieker en offensiever naar de wapenen moeten grijpen... de revolutie kan nog zeer veel verdergaan, in de breedte en in de diepte... een grote massale strijd nadert. Het zal de gewapende opstand zijn’. In Nederland prijst Henriëtte Roland Holst de ‘heerlijke exaltatie’ van de revolutionairen. {== afbeelding Demonstrerende studenten in St. Petersburg. ==} {>>afbeelding<<} Testament von Schlieffen BERLIJN, 26 december - In Duitsland is een plan bekend geworden over de wijze waarop Duitsland in geval van een oorlog op twee fronten te werk zou kunnen gaan. Het is afkomstig van de scheidende chef van de generale staf, Alfred graaf von Schlieffen. De 72-jarige veldmaarschalk heeft in zijn concept, dat al jaren in hoge militaire kringen circuleert, voorrang verleend aan het westelijk front. Hier zou de vijand moeten worden verslagen, voordat de vijand in het oosten zijn troepen zou hebben geformeerd. De tactiek aan een eventueel westfront betekent een verdere ontwikkeling van de krijgskunst van de tweezijdige omsingeling van de tegenstander. Zwaartepunt dient volgens het Schlieffenplan te liggen op de noordflank van het Duitse front. Deze zou over de noordflank van de Franse troepen heen het Franse leger tegen de Zwitserse grens aan moeten drukken, en vervolgens tot overgave moeten dwingen. Aan het oostelijk front zou volgens von Schlieffen voorlopig een strategisch defensief plan moeten worden gevolgd. Daarvoor zou dan ook maar een minimum aantal troepen ter beschikking moeten worden gesteld. Het Schlieffen-plan gaat ervan uit dat de tsaristische legers meer dan twee maanden nodig hebben om op oorlogssterkte te komen. Tegen de tijd dat het zover is, zou het Duitse leger in het westen de zege al moeten hebben geboekt en naar het oostfront worden overgebracht. Het ver ontwikkelde spoorwegnet kan hierbij de mobiliteit van de troepen vergroten. Gevaarlijk wordt het echter, wanneer Groot-Brittannië Duitsland de oorlog zou verklaren, terwijl dat land zijn legers aan het oostfront heeft geconcentreerd. Aldus zou er een nieuw westfront ontstaan. {==71==} {>>pagina-aanduiding<<} Regering-Balfour demissionair LONDEN, 4 december - Premier Balfour van Groot-Brittannië heeft bij de koning het ontslag van zijn kabinet ingediend. Sir Henry Campbell-Bannerman is opgedragen een nieuw kabinet te vormen. De regeringscrisis maakt een einde aan een bewind, waaraan de Unionisten twintig jaar hebben deelgenomen. Hun prestaties werden al geruime tijd bekritiseerd wegens een gebrek aan vernieuwing en verbetering. Het nieuwe liberale kabinet wordt echter ook met de nodige scepsis tegemoetgezien. Sir Henry Campbell-Bannerman heeft geen partijgenoten van formaat die een krachtige nieuwe regering kunnen vormen. Gebrek aan bestuurservaring onder zijn ministers wordt betreurd. De meest eminente figuur in de liberale rijen, Lord Rosebery, heeft bedankt voor de eer van een kabinetszetel, hoewel hij, behalve Balfour, de enige is die ooit het hoogste ambt heeft bekleed. Sir Henry's kabinetsformatie zal een kwestie worden van noodzakelijke compromissen, aldus politieke waarnemers in Londen. Scheiding van Kerk en Staat in Frankrijk PARIJS, 9 december - De scheiding tussen Kerk en Staat in Frankrijk is een feit. Vannacht werd tijdens een vaak tumultueuze vergadering van de Assemblée Nationale het wetsvoorstel daartoe goedgekeurd, dat de regering vorig jaar november had ingediend. De architect van het wetsvoorstel, de vroegere eerste minister Emile Combes, die in januari van dit jaar door een schandaal rond zijn minister van Marine de meerderheid in het parlement kwijtraakte en moest aftreden, toonde zich uitermate tevreden. ‘De Republiek kan nu voortleven zonder inmenging van buitenaf’, zo verklaarde hij tegenover journalisten. Drie jaar geleden zwoer Combes dat hij Frankrijk zou bevrijden van ‘het klerikale gevaar’. Combes heeft niets nagelaten om woord te houden. Zo benoemde hij vorig jaar zonder het Vaticaan te raadplegen drie nieuwe bisschoppen. De daarop volgende protesten beantwoordde hij prompt met het verbreken van de diplomatieke betrekkingen tussen Parijs en het Vaticaan en korte tijd later verklaarde hij in het parlement dat de scheiding onafwendbaar was. Ondanks zijn aftreden is de invloed van de Rooms-Katholieke Kerk op het openbare leven in Frankrijk nu formeel door het parlement gebroken. [1906] 1906 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. De op 22 december uitgebroken opstand van Moskouse arbeiders is bloedig onderdrukt. In de Kaukasus en de Baltische provincies is echter het revolutionaire tij nog wassend. 1. Het op 30 juli 1905 opgerichte Nederlandsen Verbond van Vakverenigingen gaat functioneren, onder voorzitterschap van de vakbondsleider van de diamantbewerkers, Henri Polak. 1. Als opvolger van generaal von Schlieffen wordt als stafchef van het Duitse leger generaal-luitenant von Moltke benoemd. 10. Tussen Groot-Brittannië en Frankrijk gaan militaire besprekingen van start. Hoewel de Britse minister van Buitenlandse Zaken, Grey, weigert om zich in het openbaar uit te spreken over steun bij een onverhoedse aanval op Frankrijk, spreekt hij achter gesloten deuren wel van een morele verplichting van zijn land in een dergelijk geval. 16. De internationale conferentie over Marokko in Algeciras wordt geopend. → 17. Armand Fallières wordt gekozen als nieuwe Franse president. 21. In Pruisen worden massale demonstraties gehouden ten gunste van de democratisering van het kiesrecht. In Pruisen bestaat een drieklassenstem- en kiesrecht. 29. In Davos verbetert Coen de Koning het werelduurrecord schaatsen. → 29. Bij Britse parlementsverkiezingen behalen de Liberalen een grote overwinning (absolute meerderheid). Premier Campbell-Bannerman blijft in functie en belooft sociale hervorming. → Geboren: 15. Aristoteles Socrates Onassis († 15-3-1975) Grieks reder Gestorven: 8. Jacob C. van Marken (30-7-1845) Nederlands modelfabrikant 25. Pierre Lambert Goossens (18-7-1827) aartsbisschop van Mechelen en sedert 1898 kardinaal 29. Christiaan van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg (8-4-1818) vanaf 1863 als Christiaan IX koning van Denemarken Conferentie in Algeciras {== afbeelding Marokkaanse gedelegeerden tijdens de conferentie in Algeciras. ==} {>>afbeelding<<} BERLIJN, 16 januari - In de Zuidspaanse garnizoensstad Algeciras is vandaag de conferentie over de status van Marokko begonnen. Diplomaten en bewindslieden uit landen aan de Middellandse Zee en uit de belangrijkste zeevarende mogendheden zijn naar deze groene oase, niet ver van de rots van Gibraltar, gekomen op initiatief van de Duitse regering. Vorig jaar had de Duitse keizer Wilhelm II zijn ongenoegen uitgesproken over de Brits-Franse overeenkomst met betrekking tot Marokko. Duitsland voelde zich hierdoor gepasseerd, en het gevolg was een crisis in de betrekkingen tussen Parijs en Berlijn. Met de conferentie beoogt Duitsland niet alleen genoegdoening te verkrijgen. Evenmin hebben de Duitse belangen in Marokko zelf hoge prioriteit. Veeleer gaat het Berlijn erom met behulp van de andere aanwezige mogendheden een wig te drijven in de als bedreigend ervaren Frans-Britse Entente Cordiale. De kwestie Marokko dient hiertoe slechts als diplomatiek breekijzer, zo valt op te maken uit opmerkingen in Berlijnse diplomatieke kringen. Voor Duitsland is hiermee vandaag ongetwijfeld de belangrijkste diplomatieke gebeurtenis sinds jaren begonnen. Vooralsnog wil de Duitse delegatie in Algeciras niet van buigen weten en weigert zij Franse en Spaanse voorrechten in Marokko te erkennen. Het meningsverschil spitst zich aan het begin van de conferentie toe op Franse en Spaanse plannen om samen een internationale politie in Marokko te organiseren. {== afbeelding De Duitse gedelegeerde Radowitz en zijn Franse collega Revoil. ==} {>>afbeelding<<} Liberalen winnen Britse verkiezingen LONDEN, 29 januari - De Britse verkiezingen hebben de liberalen hun grootste meerderheid aller tijden opgeleverd. De Liberale partij behaalde 378 zetels, de Unionistische tegenhangers veroverden er slechts 154. In het Lagerhuis, dat 666 zetels telt, hebben de Liberalen samen met de 51 Labour- en de 83 Nationalistische kamerleden nu een meerderheid van 358 op de oppositie. Premier Sir Campbell-Bannerman heeft een regering gevormd, waarvan politieke waarnemers vooralsnog geen hoge verwachtingen koesteren. De Koning verbetert werelduurrecord DAVOS, 29 januari - Een dag na het Europees kampioenschap schaatsen in Davos heeft Coen de Koning het werelduurrecord met gangmaking verbeterd. Hij overtrof royaal de door de Engelsman Edgington afgelegde afstand van 30 kilometer en 896 meter. In een uur gleed 32 kilometer en 370 meter ijs onder de schaatsen van De Koning door, 1474 meter meer dan waarop het oude record stond. De Koning had in Davos de hulp ingeroepen van de Noor Gundersen en de Oostenrijker Schilling, de nummers één en twee op het EK, waarbij De Koning derde werd. {==72==} {>>pagina-aanduiding<<} 1906 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 2. De paus keert zich via de encycliek Vehementer Nos tegen de scheiding van Kerk en Staat in Frankrijk, waaraan de Senaat op 9 december zijn fiat heeft gegeven. → 7. De Duitse socialistische partij, de SPD, eist tijdens de behandeling van het Pruisische drieklassenkies- en stemrecht in de Rijksdag algemeen, gelijk en geheim kiesrecht in heel Duitsland. Dit wordt afgewezen. 7. Als opvolger van de op 25 januari overleden kardinaal Goossens wordt mgr. D. Mercier benoemd tot aartsbisschop van Mechelen. 7. Bij de Belgische parlementaire onderwijscommissie wordt een rapport ingediend, dat pleit voor vernederlandsing van het middelbaar onderwijs. 10. Het Britse oorlogsschip HMS Dreadnought loopt in het bijzijn van koning Edward VII in Portsmouth van stapel. Het is het grootste en meest geavanceerde oorlogsschip dat tot nu toe gebouwd is, en het eerste in deze klasse. 15. In de stad Fiume op het Istrisch schiereiland (Oostenrijk-Hongarije) breekt een arbeiders- en zeeliedenopstand uit. 15. In Londen wordt de Labour Party opgericht. 18. Het Belgisch Olympisch Comité (BOC) wordt opgericht. 24. Op Cuba leidt de herverkiezing van Tomás Estrada Palma als president tot een revolutionaire situatie, als de verslagen liberale kandidaat José Gomez en diens aanhangers de verkiezing van deze ‘exponent van het Yankee-imperialisme’ niet erkennen. 27. De Britse ambassadeur in Brussel laat koning Leopold II weten dat de Kongo Vrijstaat geen territoriale uitbreiding ten koste van Soedan kan krijgen. - In Iran zijn protestbewegingen aan de gang. → Geboren: 4. Dietrich Bonhoeffer († 9-4-1945) Duits theoloog en verzetsstrijder Encycliek tegen Franse scheiding Kerk en Staat ROME, 2 februari - Op de scheiding van Kerk en Staat in Frankrijk, die met sterk antiklerikale maatregelen gepaard gaat en vorig jaar haar beslag kreeg met de eenzijdige opzegging van het concordaat door de Fransen, is door Pius X gereageerd met een vandaag verschenen encycliek Vehementer Nos. Daarin laat de paus een scherp protest tegen de Franse scheidingswetten horen. Later verbiedt de Pius X ook de vorming van ‘associations culturelles’. Deze plaatselijke verenigingen van leken zouden volgens de wet de kerkgebouwen kunnen beheren die de staat het rooms-katholiek kerkgenootschap had ontnomen, en een pastoor in dienst kunnen nemen die geen staatstoelage meer krijgt. De consequentie van het pauselijk verbod, dat algemeen wordt opgevolgd, betekent sluiting van alle kerkgebouwen, maar dat durft de Franse regering niet aan. In Iran breekt revolutie uit TEHERAN, februari - In Teheran zijn protestbewegingen aan de gang die worden geleid door de bazaries (handelaren van de bazaar) en de oelama (islamitische geestelijke leiders). Aanleiding voor de protesten is het feit, dat de prijs van suiker sterk is gestegen als gevolg van de revolutie in Rusland, waar de suiker vandaan komt. De sjah, bevreesd voor een massale opstand, heeft geprobeerd het probleem op te lossen door de bazaries ertoe te brengen de prijzen van suiker te verlagen. Om de bazaries tot gehoorzaamheid te dwingen heeft de gouverneur van Teheran enkelen van hen laten geselen. Deze situatie heeft geleid tot spontane massademonstraties in Teheran, waarbij het volk een grondwet en een madjlis (parlement) eist. Deze opstand is niet de eerste die door een alliantie van de oelama en de bazaries samen wordt geleid. In 1890 voerde het Iraanse volk een jaar lang acties tegen het beleid van de sjah. In dat jaar kreeg het Britse Talbot-concern van het Iraanse koningshuis een concessie, die het monopolie inhield van de produktie, verkoop en export van alle Iraanse tabakssoorten voor een periode van vijftig jaar. De Iraanse bevolking, ontevreden over deze tabaksconcessie, protesteerde. De oelama riepen de bevolking op tot een rookstaking, waaraan zij gevolg gaf. De protesten en acties van het volk dwongen de sjah de concessie weer in te trekken. De tabaksbeweging vormde de eerste geslaagde samenwerking tussen de geestelijke leiders en de handelaren. 1906 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In de Belgische Kamer van Afgevaardigden wordt het oude wetsontwerp-Beernaert over de overname van de Kongo Vrijstaat door de Belgische Staat ingediend. 6. Zware stormen aan de Zeeuwse kust leiden tot dijkdoorbraken. Vlissingen komt onder water te staan. 7. De Finse Senaat bewilligt in de invoering van algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen vanaf 25 jaar, met uitzondering van diegenen die geen belasting betalen, insolvent zijn of van de bedeling leven. 10. In het Franse Courrières vindt een grote mijnramp plaats, waarbij 1100 mijnwerkers omkomen. → 11. Vooraanstaande Vlamingen ondertekenen een Antwerps manifest ter ondersteuning van de vernederlandsing van het vrij middelbaar onderwijs. → 15. De Britse auto-ontwerpers en -fabrikanten Charles S. Rolls, Henry Royce en Claude Johnson richten Rolls Royce Ltd. op. 16. In Japan worden de spoorwegen genationaliseerd. 19. In Rusland vindt de verkiezing voor de eerste Doema plaats. Enkele dagen later al beperkt de tsaar bij oekaze de macht van dit vertegenwoordigend lichaam. 30. In België worden bij wet de havenuitbreiding van Antwerpen en de verbetering van de verdedigingswerken van de stad geregeld. Geboren: 19. Karl Adolf Eichmann († 31-5-1962) Duits nazi-politicus Gestorven: 13. Susan Brownell Anthony (15-11-1820) Amerikaans feministe 30. Betsy (eig. Christina Elisabeth) Perk (26-3-1833) Nederlands journaliste/schrijfster en vooraanstaand feministe; oprichtster van Arbeid Adelt Manifest steunt vernederlandsing van het onderwijs ANTWERPEN, 11 maart - Meer dan honderd vooraanstaande Vlamingen hebben een brief ondertekend, die is opgesteld door de Nederduitsche Bond in Antwerpen en gericht tot alle volksvertegenwoordigers en senatoren van het arrondissement Antwerpen. Zij vragen met klem de verdediging van het wetsvoorstel-Coremans inzake de vernederlandsing van het vrij middelbaar onderwijs. Om dit belangrijke Antwerpse initiatief beter te situeren dient men enige voorgaanden te kennen. Allereerst het overlijden van kardinaal Goossens, op 25 januari 1906, onverzettelijke tegenstander van het wetsvoorstel. Vervolgens, op 7 februari: de aanduiding van mgr. Mercier tot zijn opvolger (wat bij de meeste vooraanstaande Vlamingen grote hoop wekt) en de publikatie van het parlementair rapport van volksvertegenwoordiger Van Cauwenbergh (Antwerpen), dat het debat over deze kwestie nog moeilijker maakt. Het parlement, dat aan de aanstaande verkiezingen denkt, stelt vooralsnog de openbare bespreking uit. Het Antwerpse initiatief leidt in de weken daarna tot het indienen van een aantal petities in de Kamer en de Senaat en uiting van een groeiende Vlaamse ontevredenheid, aan de vooravond van de verkiezingen van 27 mei. In de Vlaamse publieke opinie staat het vast dat deze kwestie nu duidelijk moet worden beslecht: het katholiek middelbaar onderwijs kan zich niet verder onttrekken aan de plicht tot vernederlandsing. Op de valreep komt minister Jules de Trooz met een regeringsvoorstel dat de belofte inhoudt de zaak in november 1906 openbaar te bespreken. Dit laatste voorstel was, merkwaardig genoeg, het eerste regeringsinitiatief sedert 1830 ten aanzien van de taalwetgeving in België. Grote mijnramp in Frankrijk COURRIÈRES, 11 maart - Gisteren zijn 1100 Franse mijnwerkers omgekomen bij een mijnbrand in de buurt van Courrières. Van verschillende kanten is al scherpe kritiek geuit op de mijndirectie en haar ingenieurs. De omvang van het ongeluk wordt geweten aan slechte veiligheidsvoorschriften en onvoldoende reddingsapparatuur. Inmiddels zijn uit Duitsland hulpacties gestart met betere apparaten. Men hoopt nog overlevenden te kunnen redden van de 1800 mijnwerkers die op het moment van de ramp onder de grond verbleven. {==73==} {>>pagina-aanduiding<<} 1906 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 7. In Algericas wordt een akkoord over Marokko bereikt. → 8. Op de Algemene Vergadering van het Algemeen Nederlandsch Verbond te Gent ontvouwt de econoom Lodewijk de Raet zijn Vlaamse-economisch program. 9. Op de bisschoppenconferentie te Mechelen bepleit kardinaal Mercier een andere politiek ten aanzien van Vlaamse aangelegenheden. 13. Op de twee slagschepen die de Portugese marine bezit - de Dom Carlos en de Vasco da Gama - breekt muiterij uit. 14. President Roosevelt houdt een felle toespraak tegen de ‘muckrakers’. → 18. De Amerikaanse stad San Francisco wordt door een aardbeving getroffen. → 18. In Utrecht begint de oprichtingsvergadering van de Gereformeerde Bond. → 19. Het opleidingsschip van de Belgische marine, de in 1904 van stapel gelopen driemaster Comte De Smet de Naeyer, vergaat in vliegende storm tijdens een reis naar Natal (Zuid-Afrika). 26. Het onder leiding van de Belg Camille Huysmans staande Bureau van de Socialistische Internationale roept op tot staking op 1 mei. 30. De Japanse regering publiceert de verliezen, geleden tijdens de oorlog tegen Rusland. Het aantal gesneuvelden aan Japanse zijde bedraagt 457 035 man. Geboren: 9. Karel. J.B. Jonckheere, Vlaams schrijver en dichter 9. Hugh Gaitskell, Brits socialistisch politicus 13. Samuel Beckett, Iers modernistisch toneelschrijver 18. Clara Eggink, Nederlands dichteres; Van der Hoogtprijs in 1938 Gestorven: 11. Georgi Apollonovitsj Gapon (1872) Russisch-orthodox geestelijke 19. Pierre Curie (15-5-1859) Frans fysicus en chemicus; samen met zijn echtgenote Marie Curie-Sklodowska Nobelprijs in 1903 Akkoord over Marokko BERLIJN, 7 april - Duitsland is vandaag akkoord gegaan met de internationale conventie over Marokko. Dat gebeurde in het Zuidspaanse Algeciras, waar delegaties uit Middellandse-Zeelanden en alle belangrijke zeevarende mogendheden drie maanden lang hebben vergaderd. De Duitse delegatie heeft ten slotte op het punt van de internationale politie voor Marokko haar afwijzende houding laten varen. De Duitsers hadden nagenoeg vanaf het begin van de conferentie een gesloten blok, gevormd door Frankrijk, Engeland, Groot-Brittannië, Rusland en Italië, tegenover zich. In de vandaag getekende conventie staat dat een internationale politie onder gezag van de sultan van Marokko zal worden opgericht. Hij zal de beschikking krijgen over Spaanse en Franse adviseurs, wier aantal de twintig niet mag overschrijden. Deze bepaling betekent dat Frankrijk en Spanje toch hun historische band met Marokko bevestigd zien. Het is de Duitsers niet gelukt om tegen het gesloten front van de andere mogendheden een voet tussen de deur van Marokko te zetten. Met name de opstelling van Italië - een land dat met Duitsland in de Triple Alliantie verbonden is - heeft Berlijn teleurgesteld. Enkele dagen geleden al had rijkskanselier von Bülow te kennen gegeven over de kwestie Marokko geen oorlog te willen {== afbeelding Plenaire zitting tijdens de conferentie te Algeciras. ==} {>>afbeelding<<} ontketenen. Maar, aldus von Bülow in de Rijksdag eergisteren: ‘Het was voor ons een kwestie van prestige voor de Duitse politiek en van waardigheid voor de Duitse keizer om ervoor te zorgen dat geen (Duitse) rechten buiten ons om werden aangetast’. De conferentie had aangetoond dat Duitsland geen quantité négligeable was. Ondanks deze verdediging van de Duitse diplomatie vallen in de publieke opinie in Duitsland en ook in de wandelgangen van de Rijksdag zelf duidelijke kritiek en teleurstelling te bespeuren. Er wordt openlijk gesproken over een verlies van prestige van de Duitse diplomatie. Immers Duitsland had vorig jaar bij monde van de keizer het Frans-Britse akkoord met betrekking tot Marokko van de hand gewezen. Weliswaar was hieruit de conferentie van Algeciras voortgevloeid maar deze heeft als resultaat opgeleverd dat de Franse (en Spaanse) privileges in Marokko slechts zijn bevestigd en ditmaal niet alleen door Frankrijk en Groot-Brittannië maar door alle mogendheden van betekenis. Roosevelt valt pers aan WASHINGTON, 14 april - In een felle uitval tijdens een toespraak heeft president Roosevelt vraagtekens geplaatst bij de praktijk in de Amerikaanse pers die hij omschreef als ‘muckraking’, wat het best vertaald kan worden met ‘mestwroeten’. ‘Mestwroeters’ zijn de Amerikanen die tegen het eind van de 19de eeuw minutieuze onderzoeken begonnen naar de oorzaken van de steeds navranter wordende kloof tussen rijk en arm en daar in doorwrochte artikelen verslag van deden. Op die manier werden onthutsende misstanden aan de kaak gesteld, zoals in Ida M. Tarbells Geschiedenis van de Standard Oil Company, dat gebaseerd was op vijf jaar gedetailleerde bestudering van schokkende feiten over niets ontziende concurrentie en omkoping van politici. Veel succes kreeg ook McClure's Magazine waarin dit soort onthullingen werd gepubliceerd. Bij de navolgers van de ‘muckrakers’ in andere periodieken ontbreekt het echter meer en meer aan kwaliteit en Roosevelt keert zich met name tegen de ongefundeerde sensatiezucht die in het werk van de ‘muckrakers’ zo onbeschaamd de boventoon is gaan voeren. ‘De mensen met de mestvorken zijn vaak onmisbaar voor het welzijn van de maatschappij,’ zei Roosevelt, ‘maar alleen als ze ook op kunnen houden met het wroeten in de mest en hun blik op kunnen slaan naar de hemelse kroon boven hen, naar de kroon van een waardig streven; boven en rondom hen zijn er mooie dingen en als ze er geleidelijk aan van overtuigd raken dat de hele wereld niets anders is dan mest, is het met hun nut voor de maatschappij gedaan.’ Roosevelt doelde in zijn rede op de Man met de Mestvork in Bunyans Pilgrim's Progress, de man die alleen maar naar beneden kon kijken; toen hem een hemelse kroon werd aangeboden, weigerde hij zijn blik op te slaan en bleef hij wroeten in de mest op de grond. Amerika's belangrijkste ‘muckrakers’ van dit moment zijn Ray Stannard Baker, Lincoln Steffens en Ida Tarbell. Zij en hun collega's verzetten zich niet tegen het gebruik van deze term, maar aanvaarden het als een geuzennaam waarop ze reden hebben trots te zijn. Ook het publiek volgt hun activiteiten voor het grootste deel met instemming. Gereformeerde Bond in oprichting UTRECHT, 18 april - Op initiatief van de Utrechtse hoogleraar H. Visscher en de predikanten E. Gewin en M. van Grieken is in Utrecht vandaag de oprichtingsvergadering gehouden van de Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk. Het is een richtingsorganisatie die zich evenals de Confessionele Vereniging in dezelfde Kerk (in 1864 opgericht door Groen van Prinsterer) ten doel stelt de Hervormde Kerk van binnenuit te vernieuwen ‘door verdediging van de gereformeerde waarheid’. Zowel de Gereformeerde Bond als de Confessionele Vereniging vindt dat hun Kerk bevrijd moet worden uit de ‘verderfelijke organisatie van 1816’, toen door de wet opgelegd, en gegrond moet zijn op de belijdenis. De ‘Bond’ vindt zijn bedoelingen bij de ‘Vereniging’ echter niet veilig, onder andere omdat de Bond afkerig is van de politieke samenwerking van antirevolutionairen en rooms-katholieken. De ‘Bond’ legt sterke nadruk op de noodzaak van wedergeboorte, persoonlijke bekering en levensheiliging. {==74==} {>>pagina-aanduiding<<} San Francisco getroffen door zware aardbeving {== afbeelding Een beeld van de ravage na de aardbeving. ==} {>>afbeelding<<} SAN FRANCISCO, 18 april - De stad San Francisco, gelegen in Californië op de beruchte Sint-Andreasbreuk, is om 5.13 uur in de ochtend getroffen door een hevige aardbeving. Een gebied van vijf kilometer in het vierkant verdween eenvoudig van de aardbodem. Gebouwen stortten in en een enorme brand brak uit die het hele centrum verwoestte en pas drie dagen later volledig is geblust. Naar alle waarschijnlijkheid zijn circa zevenhonderd mensen om het leven gekomen. Een kwart miljoen mensen is dakloos geworden. Meer dan 28 000 gebouwen zijn verwoest, de totale schade bedraagt ongeveer een half miljard dollar. De ramp, die het gevolg is van een voortdurende spanning onder het plateau van de zeebodem dat langzaam onder de aardkorst van het continent schuift, heeft zich de afgelopen veertig jaar al enkele malen aangekondigd: hevige schokken zijn al gevoeld in 1864, 1898 en 1900. Desondanks zou San Francisco zich in de jaren die volgen tot een nog veel grotere metropool ontwikkelen. {== afbeelding Het puin wordt geruimd ==} {>>afbeelding<<} 1906 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten, opgericht op initiatief van Jac. P. Thijsse, koopt het Naardermeer om er een vogelreservaat van te maken. 5. De Russische tsaar ontslaat minister-president Witte en vervangt hem door de conservatieve bureaucraat Ivan Goremykin. → 6. Aan de vooravond van de openingszitting van de Doema (op 10 mei) vaardigt de tsaar de zogenaamde ‘Fundamentele Wetten’ uit, waarin de macht van de Doema wordt beperkt. → 14. Er ontstaat een dispuut tussen Groot-Brittannië en Turkije over de grens tussen Palestina en Egypte. Onder Britse druk erkent de Turkse regering dat de Sinaï bij Egypte hoort. 15. President Roosevelt berust in een compromis ten aanzien van de anti-kartelwetgeving. → 19. De 19,7 km lange Simplontunnel tussen Zwitserland en Italië wordt feestelijk geopend. → 19. De Portugese koning Carlos I benoemt de autoritaire politicus João Franco tot premier. 20. Bij de Franse parlementsverkiezingen winnen de links-radicale partijen. De socialisten worden de grootste partij in de Assemblée. 27. Het Utrechtsch Stedelijk Orchest verzorgt samen met het Stedelijk Orkest van Essen tijdens het muziekfeest van de Allgemeine Deutsche Musikverein in Essen de allereerste uitvoering van de Zesde symfonie van Gustav Mahler onder leiding van de componist. 27. In België vinden verkiezingen plaats. → 31. Het Spaanse koningspaar Alfonso XIII en Victoria Eugenia von Battenberg ontsnappen ternauwernood aan een anarchistische bomaanslag op hun trouwdag in Madrid. → Geboren: 18. Roberto Rossellini († 3-6-1977) Italiaans cineast Gestorven: 23. Henrik Ibsen (20-3-1828) Noors toneelschrijver {== afbeelding Tsaar Nicolaas II opent de Rijksdoema op plechtige wijze. ==} {>>afbeelding<<} Tsaar controleert Doema ST. PETERSBURG, 10 mei - Met grote plechtigheid heeft tsaar Nicolaas II de opening van de Rijksdoema en van de Rijksraad bekendgemaakt. Voor het eerst in de geschiedenis van Rusland komt er een volksvertegenwoordiging bijeen. Van de 478 zetels komen er 179 aan de Konstitutioneel-Democratische Partij (Kadetten). 97 zetels gaan naar de gematigde groep van de troedoviki en deze is hiermee de tweede grootste partij. De sociaal-democraten (mensjeviki) en de nationalistische en conservatieve partijen beschikken samen over de rest van de zetels. Alle beslissingen van de Doema moeten goedgekeurd worden door de Rijksraad, waarvan de tsaar de helft van de leden heeft benoemd. Met deze constructie heeft de tsaar de bedoeling zijn absolute macht over de regering te behouden alsmede zijn recht om bij decreet wetten uit te vaardigen als de Doema niet in zitting is. Goremykin, een conservatieve bureaucraat, is de opvolger van premier graaf Witte, die op 5 mei door de Russische tsaar Nicolaas II is ontslagen. Goremykin is van plan zich te verzetten tegen behandeling door de Doema van vraagstukken die te gevoelig liggen zoals de problemen rond de boeren en de landverdeling. Aanslag op Spaanse koning {== afbeelding Moment waarop de bom, bedoeld voor het Spaanse koninklijk paar, explodeert. ==} {>>afbeelding<<} MADRID, 31 mei - Bij een aanslag op de Spaanse koning Alfonso XIII en zijn kersverse bruid is een tiental soldaten en burgers gedood; het koninklijk paar zelf is ongedeerd gebleven. Een anarchist van Catalaanse afkomst gooide een bom toen de trouwkoets passeerde waarin Alfonso en zijn bruid, de Britse prinses Eugenia van Battenberg, terugkeerden van de inzegening van hun huwelijk eerder op de dag. Op zijn zestiende verjaardag, in 1902, was Alfonso aan de macht gekomen met een persoonlijke roeping om Spanje na het echec van de Spaans-Amerikaanse oorlog weer nieuw elan te geven. Zijn veelvuldige interventies in de Spaanse politiek leiden tot een komen en gaan van ministers en kabinetten, en de nauwe banden die hij met het leger aanknoopt, worden door velen gewantrouwd. De aanslag van vandaag weerspiegelt de kritiek die van verschillende zijden op de monarchie wordt geleverd. Dat juist een anarchist uit Catalonië de bom naar de koets heeft gegooid, tekent de toenemende spanningen tussen het opkomende Catalaanse nationalisme aan de ene en de regering in Madrid en het leger aan de andere kant. {==75==} {>>pagina-aanduiding<<} Anti-kartelwet Roosevelt WASHINGTON, 15 mei - President Roosevelt is gedwongen genoegen te nemen met een compromis ten aanzien van zijn wetsvoorstel om de macht van de spoorwegkartels te beperken. Een bittere strijd heeft de afgelopen maanden plaatsgehad, waarin Roosevelt heeft getracht een wet in het Congres aangenomen te krijgen die een eind zou maken aan de exorbitante tarieven van de spoorwegen. Hij wilde dat doen door ruimere bevoegdheden te geven aan de Interstate Commerce Commission, de federale instantie die de handel tussen de Amerikaanse staten moet bevorderen. Hoewel het voorstel door het Huis van Afgevaardigden was aanvaard, ontspon zich in de Senaat een felle strijd, waarbij Roosevelt steun moest zoeken bij Democraten en onafhankelijke Republikeinen. Uiteindelijk werd een compromis gevonden in een afgezwakte vorm van meer staatscontrole over de spoorwegkartels. {== afbeelding Rockefeller (midden), de leider van het Amerikaanse spoorwegimperium. ==} {>>afbeelding<<} Simplontunnel wordt officieel geopend {== afbeelding Werkzaamheden bij de ingang van de Simplontunnel in Iselle (Italië). ==} {>>afbeelding<<} BRIG, 19 mei - Precies honderd jaar na de opening van de Simplonpas hebben koning Victor Emanuel III van Italië en de Zwitserse bondspresident de spoortunnel door de Simplon geopend. De tunnel is 19,7 kilometer lang en loopt tussen het Zwitserse plaatsje Brig en Iselle in Italië. Met de bouw van deze spoorweg met voorlopig enkel spoor werd begonnen in 1898. De nieuwe verbinding betekent een aanzienlijke verkorting van de oude weg over de pas, die 65 kilometer lang is en bovendien op het hoogste punt boven de 2000 meter komt. Katholieke meerderheid brokkelt af BRUSSEL, 27 mei - Wetgevende verkiezingen in vijf Belgische provincies hebben de katholieke meerderheid aangevreten. Na een verlies van 4 zetels behoudt de rechtervleugel in het parlement nog een overwicht van 12 zetels. Toch had de katholieke partij voor een groter verlies gevreesd, nadat er bij de conservatieven meningsverschillen waren gerezen omtrent de Kongokwestie (de overdracht van het Afrikaanse rijk van koning Leopold II aan België) en over de uitbreiding van de haven van Antwerpen. Liberalen en socialisten wonnen respectievelijk 3 en 2 zetels. Ze hadden kartellijsten met een gemeenschappelijk, progressistisch programma opgesteld. Priester Daens werd niet opnieuw gekozen. 1906 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3. Koning Leopold proclameert in de Staatscourant van de Kongo Vrijstaat enkele beperkte hervormingen. → 5. De Duitse Rijksdag neemt een vlootwet aan waarin de vergroting van het tonnage van de marine wordt geregeld en de verbreding van het Kielerkanaal wordt aangekondigd om dit geschikt te maken voor grote slagschepen. 14. In Bialystok (Pools Rusland) vinden gruwelijke jodenpogroms plaats. 21. Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden besluit van het in aanleg zijnde Panamakanaal een sluizenkanaal te maken om het werk te bespoedigen. 22. Het partijblad van de Duitse socialisten, Vorwärts, publiceert berichten over de bloedige onderdrukking van de opstand in Duits Zuidwest-Afrika door het koloniale expeditieleger, dat onder bevel van generaal von Trotha staat. 22. In de kathedraal van Trondheim wordt Haakon VII tot koning van Noorwegen gekroond. 24. De gemeenteraad van Rotterdam besluit tot de aanleg van de Waalhaven, die met een omvang van 310 hectare het grootste gegraven havenbekken ter wereld moet worden. 26. In het Franse Le Mans wordt voor het eerst de Grand-Prix verreden. De Hongaarse autocoureur Ferenc Szisz wint met een Renault. 29. Het Amerikaanse Congres neemt de Hepburn-Act aan, die regulering van tarieven in het interstatelijk verkeer mogelijk maakt. 30. Het Amerikaanse Congres neemt twee wetten aan, die de voedselproduktie en -verpakking aan regels binden. → Geboren: 3. Josephine Baker († 12-4-1975) Frans danseres en zangeres van Amerikaanse origine 22. Billy Wilder, Amerikaans cineast 26. Stefan Andres († 29-6-1970) Duits dichter Leopold II wil Kroondomein in Kongo behouden BRUSSEL, 3 juni - Vandaag heeft de Koning laten weten dat hij bereid is tot soevereiniteitsoverdracht zo België alle verplichtingen van de Kongostaat tegenover derden nakomt. Het standpunt van koning Leopold II op de voorstellen tot annexatie is hiermee afgezwakt. In ruil voor de toegeving eist de Koning de erkenning van de Stichting van het Kroondomein. Dit Kroondomein bevindt zich ten oosten van het Leopoldmeer en is het exclusieve bezit van de Koning. De opbrengst voor de periode 1900 tot 1906 bedraagt zeker Bfrs 35 miljoen. De Stichting dateert van 1901 en de opbrengst ervan is bestemd voor het uitvoeren van openbare werken in Kongo en in België. Het behoud door Leopold van het Kroondomein na de overdracht is voor velen een onaanvaardbaar standpunt: het zou een staat binnen de staat betekenen. Voedselindustrie Verenigde Staten aan banden gelegd WASHINGTON, 30 juni - Het Amerikaanse Congres heeft twee belangrijke progressieve wetten aangenomen: één voor de vleesinspectie en één voor zuiver voedsel en medicijnen. Bij de eerste wordt geregeld dat federale inspecteurs mogen toezien op vleestransporten tussen de staten en op de hygiënische omstandigheden in abattoirs. Bij de tweede wet worden produktie, verkoop en vervoer van bedorven of schadelijk voedsel verboden en wordt etikettering van gevaarlijke medicijnen verplicht gesteld. De wetten, waardoor de centrale overheid een greep krijgt op de voedselindustrie, zijn een direct gevolg van de onthullende verslagen die de ‘muckrakers’ hebben gepubliceerd over de schokkende toestanden in die branche, zoals bijvoorbeeld Upton Sinclairs roman The Jungle. The Jungle is de zesde roman van de 28-jarige Sinclair en zijn eerste grote succes. Hij heeft het dit jaar verschenen boek geschreven naar aanleiding van een opdracht van het socialistische weekblad Appeal to Reason dat in zijn kolommen in de traditie van de ‘muckrakers’ aandacht wilde besteden aan de vleesverpakkingsindustrie in Chicago; Sinclair goot zijn verslag in de romanvorm. Het boek heeft groot opzien gebaard en was voor Roosevelt aanleiding Sinclair op het Witte Huis uit te nodigen. {==76==} {>>pagina-aanduiding<<} 1906 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De Britse minister van Buitenlandse Zaken Grey verklaart in het Lagerhuis dat België zo spoedig mogelijk Kongo dient over te nemen. 4. Groot-Brittannië, Frankrijk en Italië komen overeen om de integriteit en onafhankelijkheid van Ethiopië te waarborgen, echter niet zonder ook hun eigen invloedssferen in dat land af te bakenen. 12. Het Parijse Hof van Appel herziet het vonnis tegen kapitein Alfred Dreyfus van 1894 - gedeeltelijk herzien in 1899 - en spreekt hem vrij. Hij wordt niet alleen weer opgenomen in het leger, maar ook bevorderd en behangen met de versierselen van het Legioen van Eer. → 15. In Amsterdam wordt de 300ste geboortedag van Rembrandt van Rijn met een grootse historisch-allegorische optocht herdacht. In het Rijksmuseum wordt een permanente Rembrandt-zaal geopend. 21. Tsaar Nicolaas II ontbindt bij oekaze de (eerste) Doema, omdat deze een te grote bedreiging voor zijn autocratisch bewind vormt. → 23. In de Russische stad Odessa (Oekraïne) breken jodenpogroms uit. 23. De constitutioneel-democraten (Kadetten), drie kwart van de afgevaardigden van de ontbonden Doema, roepen per manifest vanuit Vyborg (Finland) - waarnaar zij zijn uitgeweken - het Russische volk op tot een belastingboycot. 23. In het Braziliaanse Rio de Janeiro wordt het derde Panamerikaanse Congres geopend. 27. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Elihu Root, verzekert de deelnemers aan het Panamerikaanse Congres dat de VS geen territoriale expansie op het Amerikaanse continent nastreven. 30. De Belgische priester-schrijver Hugo Verriest krijgt van de Katholieke Universiteit van Leuven de titel doctor honoris causa. → Geboren: 14. William Henry Tunner († 6-4-1983) Amerikaans militair 23. Wolfgang Gentner († 4-9-1980) Duits kernfysicus Vrijspraak en rehabilitatie Dreyfus PARIJS, 12 juli - De 47-jarige Alfred Dreyfus is vanmorgen door het Hof van Cassatie in Parijs vrijgesproken van spionage. Hij zal worden gerehabiliteerd als officier, gepromoveerd tot majoor en onderscheiden met de Légion d'Honneur, Frankrijks hoogste militaire onderscheiding. Met deze uitspraak lijkt een einde gekomen aan een affaire, die Frankrijk twaalf jaar lang heeft verscheurd, in de militaire en de politieke top menig hoofd heeft doen rollen, een ongekend felle strijd tussen links en rechts teweeg heeft gebracht en vooral een beangstigende antisemitische hetze ontketende. Dreyfus, zoon van een joodse industrieel in de Elzas, kapitein bij de Franse generale staf, werd in 1894 wegens hoogverraad (spionage voor Duitsland) veroordeeld tot levenslange verbanning naar het Duivelseiland. Door toedoen van linkse politici en schrijvers als Clemenceau, Jaurès en Zola én door de ontdekking dat Dreyfus was veroordeeld op grond van vervalste documenten, werd het proces heropend voor de krijgsraad in Rennes. Weer werd Dreyfus schuldig bevonden, {== afbeelding Alfred Dreyfus (tweede van rechts), inmiddels in ere hersteld, in gesprek met generaal Gillain (tweede van links). ==} {>>afbeelding<<} maar nu werd hij tot tien jaar veroordeeld, omdat de krijgsraad ‘verzachtende omstandigheden’ aanwezig achtte. Het tumult dat toen losbarstte, verdeelde de natie in linkse ‘Dreyfusards’, die mensenrechten en rechtvaardigheid in hun vaandel schreven, en rechtse ‘anti-Dreyfusards’, die de eer van de natie en van het leger boven alles stelden. Zij ontzagen zich niet in de zaak-Dreyfus een ‘joods vrijmetselaarskomplot’ te zien. Drie jaar geleden vroeg Dreyfus om herziening van het vonnis, een jaar later werd hem dat toegestaan en nu ligt er dan het vonnis van het Hof, dat hem in alle opzichten rehabiliteert. Het blijft evenwel de vraag of de zaak-Dreyfus niet een wonde heeft veroorzaakt in Frankrijk, die pas na decennia zal helen. Zo ooit. {== afbeelding Leden van de door minister Stolypin ontbonden Doema. ==} {>>afbeelding<<} Stolypin ontbindt Doema ST. PETERSBURG, 21 juli - De inmiddels tot premier benoemde minister van Binnenlandse Zaken van Rusland, Stolypin, heeft de Doema ontbonden. Tegelijk met de Doema zijn de activiteiten van de Rijksraad stopgezet. Stolypins voorganger, Goremykin, was al van plan geweest om de eerste Doema weg te sturen. De verhouding tussen de regering en de Doema werd algauw na de opening van de Volksvertegenwoordiging slecht. Het absolute dieptepunt werd bereikt toen de Doema het agrarische probleem probeerde op te lossen. Een wet, ingediend door de Konstitutioneel-Democraten (Kadetten), zou moeten leiden tot onteigening van de grote landgoederen, die zouden worden verdeeld onder de boeren met schadeloosstelling van de landeigenaren. De besprekingen tussen Kadetten en regering hadden echter geen resultaat. In de maand juni besloot de regering om de Doema te ontbinden, maar ondernam geen actie uit vrees voor nieuwe rellen en stakingen. Na de ontbinding van de Doema komen de leden bijeen in Vyborg en laten een oproep aan het Russische volk uitgaan om zich tegen de regering te verzetten door te weigeren belasting te betalen en in militaire dienst te gaan. De leden die deze oproep ondertekenen, krijgen gevangenisstraffen en verliezen hun recht in volgende Doema's verkozen te worden. Op de bevolking heeft de oproep geen uitwerking. Eredoctoraat voor Hugo Verriest {== afbeelding Priester Hugo Verriest. ==} {>>afbeelding<<} LEUVEN, 30 juli - Aan de Katholieke Universiteit te Leuven is een eredoctoraat verleend aan priester en publicist Hugo Verriest (66). Verriest studeerde aan het Klein-Seminarie te Roeselare bij Guido Gezelle. In 1864 werd hij te Brugge tot priester gewijd en werd daarna leraar. Aan het Roeselaarse seminarie gaf hij een impuls aan een romantisch Vlaams bewustzijn. Verriest, sedert 1888 werkzaam als pastoor, geniet groot aanzien als publicist en redenaar over de Vlaamse wederopstanding. {==77==} {>>pagina-aanduiding<<} 1906 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 7. In tal van Russische steden vinden stakingen, demonstraties en barricadegevechten plaats na het bekend worden van de ontbinding van de Doema. 10. Het Vaticaan legt zich onder protest neer bij de scheiding tussen Kerk en Staat in Frankrijk. 15. Te Kronberg in het Taunusgebergte vindt een topontmoeting plaats tussen keizer Wilhelm II en de Britse monarch Edward VII. Het gespreksonderwerp is de groeiende rivaliteit op marinegebied, maar er wordt in dezen geen enkele overeenstemming bereikt. 17. De Chileense havenstad Valparaiso wordt door een aardbeving en daarna uitgebroken branden voor het grootste deel verwoest. Er vallen duizenden slachtoffers te betreuren. 19. Telefunken stelt een radiozender te Nauen bij Potsdam in gebruik. Met de 100 meter hoge mast kunnen morseseinen uitgezonden worden die tot in St. Petersburg (1300 km ver) ontvangen kunnen worden. → 24. In de Duitse stad Neurenberg (Beieren) vinden bloedige straatgevechten plaats tussen stakers en onderkruipers, waarin het leger zich ten gunste van de laatsten mengt. 25. Een bomaanslag op de Russische premier Stolypin mislukt; wel vallen er 27 slachtoffers. → 26. Te Antwerpen wordt het 29ste Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres geopend. De econoom Lodewijk de Raet, een der protagonisten van de Vlaamse Beweging, is de belangrijkste der 124 sprekers. 26. In Hamburg wordteen munitiewerkplaats en -opslagplaats van Russische revolutionairen ontdekt. Geboren: 4. Marie-José van Saksen-Coburg, Belgische prinses; huwt in 1930 de Italiaanse kroonprins Umberto 8. André Demedts, Vlaams schrijver 25. Eugen Gerstenmaier, West-duits christen-democratisch politicus Gestorven: 24. Alfred Stevens (11-5-1823) Belgisch schilder Bomaanslag op Russische premier Stolypin mislukt {== afbeelding De aanslag richtte grote ravage aan. ==} {>>afbeelding<<} ST. PETERSBURG, 25 augustus - In de ontvangstkamer van de Russische premier Stolypin op het eiland Aptekarski in St. Petersburg is een bom naar binnen gegooid. Hierbij zijn 27 personen om het leven gekomen. Onder de vele gewonden bevindt zich de zoon van Stolypin; zijn dochter is zwaar verminkt. Tijdens het ontploffen van de bom zat Stolypin zelf aan zijn schrijftafel en bewaarde een ijzige kalmte terwijl hij alleen door wat rondvliegende scherven geraakt werd. Een aanwezige vertelt: ‘In zijn hele grote lichaam, in zijn koude metaalachtige stem, in heel zijn verschijning zat iets deprimerends, iets tiranniek-stompzinnigs en beangstigends.’ Hoewel de dood van zoveel onschuldige mensen alsmede de verwondingen van zijn kinderen tot gevoelens van sympathie van velen ten opzichte van Stolypin leiden, besluit hij om op nog wredere manier de oppositie de kop in te drukken. Op zijn bevel wordt een krijgsraad te velde opgericht. Duizenden vallen aan de nietsontziende hardvochtigheid van Stolypin ten offer. Het galgenkoord krijgt de naam van ‘das van Stolypin’. Nieuwe zendmast groot succes NAUEN, 19 augustus - De eerste proefneming met de nieuwe zendmast van Telefunken in het Duitse plaatsje Nauen bij Potsdam is een groot succes geworden. Zelfs tot in St. Petersburg op 1300 kilometer afstand zijn de morsetekens van Nauen zonder storing ontvangen. Met deze nieuwe zendmast wil Telefunken een internationaal monopolie van de Britse firma Marconi voorkomen. Deze firma is immers organisatorisch en wetenschappelijk ver vooruit. De veertig meter brede paraboolantenne wordt gedragen door een honderd meter hoge mast. 1906 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Via een proclamatie van de gouverneur-generaal van Australië wordt Brits Nieuw-Guinea tot een federaal Australisch gebied verklaard en herdoopt tot Papua-Nieuw-Guinea. 3. In de Amerikaanse stad Goldfield (Nevada) wordt Joe Gans wereldkampioen boksen door zijn landgenoot Oscar Matthew over 42 ronden te verslaan. 4. In het Amsterdamse theater Carré gaat de eerste Nederlandse revue in première. 11. In een herderlijke brief verklaart het Spaanse episcopaat zich tegen de verplichting het huwelijk burgerlijk te sluiten. 12. De Deense vliegtuigpionier Jacob Ellehammer maakt een geslaagde proefvlucht met een door hem ontworpen motorvliegtuig op het eiland Lindholm. 18. Koningin Wilhelmina opent het nieuwe parlementaire jaar. In de Troonrede maakt ze het voornemen van het kabinet-De Meester bekend om met een voorstel tot grondwetsherziening te komen teneinde kiesrechthervorming mogelijk te maken. 24. De Hoge Commissaris van Kreta, prins George van Griekenland, neemt ontslag omdat hij ervan overtuigd is geraakt dat hij de Kretenzische zaak niet langer kan dienen. Hij wordt opgevolgd door Alexander Zaimis. 29. De VS interveniëren militair op Cuba, nadat president Estrada Palma, in functie vanaf 1902, onder Amerikaanse druk zijn ambt had neergelegd. → - In Johannesburg roept de jonge Indiase advocaat Gandhi op tot vreedzaam verzet. → Geboren: 4. Max Delbruck († 9-3-1981) Amerikaans bioloog van Duitse origine; Nobelprijs 1969 25. Dimitri Sjostakovitsj († 9-8-1975) Russisch symfonisch componist Gestorven: 2. Guiseppe Giacosa (21-10-1847) Italiaans toneelschrijver; schrijver van de libretti van de opera's van Puccini (samen met Luigi Illica) 23. Jan van Rijswijck (14-2-1853) Vlaams journalist en liberaal politicus Amerikanen grijpen in op Cuba HAVANA, 29 september - De Verenigde Staten hebben 2000 mariniers naar Cuba gestuurd en daar een voorlopige regering geïnstalleerd nadat president Estrada gisteren is afgetreden onder druk van een aan kracht winnende opstand. De protesten tegen Estrada, ingegeven door financiële schandalen en grootschalige corruptie, waren sterk toegenomen na de verkiezingen van december. Hierbij was Estrada herkozen, maar zonder dat er een tegenkandidaat was van de oppositionele liberale partij. Deze had Estrada's partij beschuldigd van intimidatie van critici en vervalsing van kieslijsten. Op 16 augustus begonnen de liberalen onder leiding van José Miguel Gomez een opstand tegen Estrada, die zich snel verbreidde. De regering, die niet beschikte over een geregeld leger, bleek niet in staat de opstand te onderdrukken en bemiddelingspogingen van Amerikaanse gezanten faalden. Hierop riep Estrada de militaire hulp van de Verenigde Staten in. Na deze interventie is Charles Magoon, een rechter uit Minnesota, aangesteld tot leider van het voorlopige bewind, dat regeert onder de Cubaanse vlag. Gandhi propageert lijdzaam verzet in Zuid-Afrika JOHANNESBURG, september - De jonge Indiase advocaat Mohandas Karamchand Gandhi heeft tijdens een massale demonstratie in Johannesburg zijn landgenoten opgeroepen zich vreedzaam te verzetten tegen een nieuwe registratieverordening in Transvaal. Hij noemde deze verordening een belediging voor de Indiase gemeenschap in Zuid-Afrika, die 160 000 zielen telt. Gandhi ontvouwde tijdens de bijeenkomst een nieuwe, door hem uitgedachte manier van verzet en noemde het ‘Satyagraha’, ofte wel ‘standvastigheid in waarheid’. In essentie komt het neer op burgerlijke ongehoorzaamheid door middel van lijdzaam en geweldloos verzet. Mohandas Gandhi heeft zich sinds zijn komst naar Zuid-Afrika in 1894 ontwikkeld tot de belangrijkste leider van de Indiase gemeenschap. Hij is de aanvoerder in het verzet tegen minachting en discriminatie die de Indiërs ten deel vallen. Reeds in 1894 richtte hij de Natal India Congress op, een politieke organisatie. Sinds twee jaar publiceert hij het blad Indian Opinion. {==78==} {>>pagina-aanduiding<<} 1906 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De Amerikaanse regering benoemt Charles Magoon tot gouverneur van Cuba, die daarmee W.H. Taft opvolgt. 5. De visie van het Belgische episcopaat dat hoger onderwijs in het Nederlands onmogelijk is, wordt via zijn ‘Instruction’ met betrekking tot het onderwijs en de taalkwestie bekendgemaakt. → 7. In het Perzische Teheran komt de eerste madjlis (parlement) bijeen, een onder revolutionaire druk gedane concessie van sjah Moezaffar al-Din. Zij begint met de opstelling van de grondwet. 11. In San Francisco worden de scholen gesloten voor Aziaten. → 14. De aartsbisschop van Posen protesteert tegen gedwongen germanisatie. → 19. De Franse minister-president Sarien treedt om gezondheidsredenen af en wordt opgevolgd door Georges Clemenceau. → 20. Frankrijk en Groot-Brittannië bevestigen hun afspraak uit 1887 over een gezamenlijk bestuur over de archipel de Nieuwe Hebriden in de Grote Oceaan. In Australië was onrust ontstaan over een dreigende Britse monopoliepositie op deze archipel. 25. De Japanse ambassadeur in de VS protesteert krachtig tegen een eerder deze maand genomen discriminerende maatregel inzake het onderwijs aan Japanse en Koreaanse kinderen door het gemeentebestuur van San Francisco. → 28. Met Belgisch-Brits kapitaal wordt de Union Minière du Haut-Katanga opgericht. → - In Twenthe escaleert door uitsluitingsmaatregelen van textielbaronnen een arbeidsconflict, dat op 26 augustus op de fabriek ‘De Bamshoeve’ te Enschede is uitgebroken. Geboren: 9. Wolfgang Staudte († 9-1-1984) Duits filmregisseur 9. Léopold Sédor Senghor, Senegalees dichter en staatsman 14. Hannah Arendt († 4-12-1975) Amerikaans politicologe van Duitse origine Gestorven: 14. Paul Cézanne (19-1-1839) Frans schilder Clemenceau nieuwe premier PARIJS, 19 oktober - Frankrijk heeft een nieuwe minister-president: Georges Clemenceau. Clemenceau die sinds maart van dit jaar minister van Binnenlandse Zaken was, is premier Sarien, die om gezondheidsredenen is afgetreden, opgevolgd. Zijn premierschap is het voorlopige hoogtepunt in een opmerkelijk politieke come-back voor Clemenceau, mogelijk gemaakt door de affaire-Dreyfus. Na een achtenswaardige loopbaan als senator in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw moest Clemenceau, van alle kanten belaagd door zijn talloze politieke vijanden, bij de senaatsverkiezing van 1893 een bittere nederlaag slikken. Hij stortte zich toen op de politieke journalistiek en schreef uiteraard veel over de zaak-Dreyfus. Nadat Clemenceau overtuigd was geraakt van Dreyfus' onschuld, voerde hij met zijn bladen La Justice en L'Aurore een felle campagne. Door zijn steun aan Dreyfus kwam Clemenceau bij zijn mederepublikeinen weer in de gunst; in april 1902 werd hij weer tot lid van de senaat gekozen. Deze senaatsverkiezing bleek van groot belang te zijn voor zijn politieke carrière. Als lid van de senaat gaf hij de afgelopen jaren blijk van zijn grote kwaliteiten als staatsman. Scholen VS weren Aziaten SAN FRANCISCO, 11 oktober - Het gemeentebestuur van San Francisco heeft de scholen van de stad gesloten verklaard voor ‘orientals’, Aziaten, voornamelijk de kinderen van de immigranten uit Japan die zich sinds het begin van de eeuw in steeds grotere aantallen in Californië vestigen. Japan heeft onmiddellijk een protest ingediend met als argument dat een verdrag met de VS de Japanse burgers dezelfde rechten verschaft als die van landen met de status van ‘meest begunstigde natie’. Dat slaat op het zogenoemde ‘overeengekomen memorandum’ dat minister van Oorlog Taft met de Japanse premier Katsoera had opgesteld in juli 1905, maar dat in de VS nog nooit was gepubliceerd en ook nog jarenlang geheim zou blijven. Evenals overigens in Japan. In dat memorandum hadden de VS en Japan afgesproken dat Japan zijn gang mocht gaan in Korea als het de VS hun gang liet gaan op de Filippijnen. Aan de Amerikaanse westkust, waar men niets weet van die overeenkomst, is de bezorgdheid over de Japanse immigratie, vooral in vakbondskringen, sterk gegroeid omdat de Japanse arbeiders het ongeschoolde werk wegkapen van Amerikanen. De gemeenteraad van San Francisco heeft de schoolmaatregel genomen nadat een wetsvoorstel van het Amerikaanse Congres voor totale stopzetting van de Japanse immigratie is stukgelopen op verzet van de president. Roosevelt, die natuurlijk geen beroep kon doen op het geheime memorandum, grijpt op andere wijze in: hij ontbiedt de leiders van de Republikeinse partij in Californië naar het Witte Huis. Daar overreed t hij hen de schoolmaatregel ongedaan te maken. Uiteindelijk besluiten de autoriteiten in San Francisco de wet te amenderen zodat Japanse kinderen de scholen weer kunnen bezoeken. De publieke opinie blijkt in de zaak van groot belang te zijn: die staat voor het grootste deel aan de kant van Roosevelt. De pers toont zich bezorgd over de mogelijkheid dat Japan uit woede over de schoolmaatregel wel eens de oorlog aan de VS zou kunnen verklaren. Om soortgelijke acties van plaatselijke autoriteiten tegen Japanners in de toekomst te voorkomen slaagt Roosevelt er enige tijd daarna in een ‘gentlemen's agreement’ met de regering in Tokio te sluiten, waarbij Japan belooft de emigratie naar de Verenigde Staten stop te zetten. ‘Instructions’ episcopaat BRUSSEL, 5 oktober - Door het energieke initiatief van mgr. Mercier, de nieuwe aartsbisschop van Mechelen, hebben alle Belgische bisschoppen de zogenaamde ‘Instructions’ met betrekking tot de taalregeling in het vrij middelbaar onderwijs ondertekend. Nadat op 4 juli Joris Helleputte en op 8 juli Emiel Vliebergh bij de aartsbisschop voor een wettelijke controleregeling hadden gepleit en de redactie van Dietsche Warande en Belfort medio die maand gereed was gekomen met een radicaal gesteld vertoogschrift, volhardde Mercier toch in zijn standpunt over de taalregeling. De ‘Instructions’ verzetten zich niet alleen tegen het wetsvoorstel-Coremans, betreffende het vrij onderwijs, maar zij verklaren zich ook categorisch tegen de vervlaamsing van het universitair onderwijs, juist op het ogenblik dat de publieke opinie in Vlaanderen zich definitief inzet voor de vervlaamsing van Gent en Leuven. Waarnemers menen dat voornamelijk door deze laatste uitspraak de bisschoppen een langdurige vervreemding zullen veroorzaken met de leiders van de Vlaamse beweging. Poolse bisschop tegen gedwongen germanisatie BERLIJN, 14 oktober - De aartsbisschop van Posen heeft vandaag een herderlijke brief gepubliceerd waarin hij kritiek uit op de Duitse voorschriften voor het Poolse onderwijs. De kritiek van de bisschop komt na maanden van onrust in Pruisisch Polen over de inmenging van Duitse autoriteiten in het Poolse godsdienstonderricht. De kritiek in de herderlijke brief is verpakt in de vorm van sympathiebetuigingen met ouders en priesters in Polen die het onderwijs uit protest al maanden boycotten. Het kardinale punt van kritiek vormt een verordening die bepaalt dat het katholieke godsdienstonderwijs op scholen alleen in het Duits mag worden gegeven. Kinderen die de taal niet verstaan of niet in staat zijn in het Duits vragen te beantwoorden, worden van het godsdienstonderricht uitgesloten. Uit protest tegen deze regels zijn de laatste maanden al meer dan 100 000 Poolse kinderen door hun ouders thuis gehouden. Eerder al had de aartsbisschop van Posen een petitie aan de keizer gericht en ook bekende Poolse schrijvers hebben zich tot de vorst gewend. De Pruisische minister van Onderwijs weigert echter de verordening in te trekken. De maatregelen dateren al uit 1872 en het gaat erom dat ze nu worden nageleefd ‘met alle mogelijke middelen die de wet veroorlooft’, aldus het ministerie van Onderwijs in een reactie. De politie heeft al enkele ouders gearresteerd. Ook diverse Poolse kranten zullen in verband met kritische commentaren worden beboet. Union Minière du Haute-Katanga opgericht BRUSSEL, 28 oktober - Vandaag is de ‘Union Minière du Haut-Katanga’ officieel opgericht. Het is de bedoeling dat deze onderneming de kopererts in deze Kongolese provincie gaat ontginnen. De belangrijkste aandeelhouder is de Société Générale. Waarnemers zien in de oprichting van de Union Minière een poging van koning Leopold II om de economische belangen van Kongo uit handen van de Belgische staat te houden, nu er sprake van is om de grootste kolonie van Midden-Afrika die particulier eigendom van de Belgische koning is, onder zware internationale druk over te dragen aan de Belgische staat. De druk is ontstaan door de excessen die zich in de kolonie hebben voorgedaan. {==79==} {>>pagina-aanduiding<<} 1906 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. De Russische revolutionair Leo Trotski, die voorzitter was van de Petersburgse Sovjet tijdens de revolutie van 1905, wordt levenslang verbannen naar Siberië. 6. De Chinese regering wordt gereorganiseerd als concessie aan de binnenlandse roep om een constitutionele regering. Maar in feite blijft de keizerlijke familie de dienst uitmaken. 14. De Duitse kanselier von Bülow houdt in de Rijksdag een rede over de buitenlandse politiek, waarin hij Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland beschuldigt van een bewuste omcirkeling van het Duitse rijk. → 16. In Tammerfors (Tampere) in Finland vindt een congres van de Russische Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (RSDAP) plaats. 18. In Vlaanderen ondertekenen 360 mensen een manifest tegen de bisschoppelijke ‘Instructions’ van 5 oktober 21. In China wordt de verbouw van en handel in opium bij wet verboden. 22. De Russische minister-president Peter Stolypin, die sinds juni in functie is, introduceert enige landbouwhervormingen. → 23. Keizer Franz Joseph benoemt veldmaarschalk-luitenant von Hötzendorff tot stafchef van het Oostenrijks-Hongaarse leger. 28. In de Duitse Rijkddag ontstaat een constitutionele crisis als het katholieke Centrum de Conservatieven weigert te steunen in de bloedige onderdrukking van de opstand in Duits Zuidwest-Afrika. Hierdoor wankelt de al sinds 1890 bestaande coalitie. - In Amsterdam wordt de bioscoop ‘Bijou Biograph Theatre’ geopend. → Geboren: 2. Luchino Visconti († 17-3-1976) Italiaans filmregisseur 18. Klaus Mann († 21-5-1949) Duits romancier (zoon van Thomas Mann) Gestorven: 14. Hendrik J. Schimmel (30-6-1823) Nederlands schrijver van toneelstukken en historische romans Stolypin komt met landbouwhervorming ST. PETERSBURG, 22 november - Een oekaze van de tsaar heeft de lang verwachte landbouwhervormingen in Rusland aangekondigd. De grondslagen voor deze agrarische hervorming zijn door oud-premier Witte gelegd en door de huidige premier Stolypin verder ontwikkeld. De oekaze behelst dat in gemeenten waar de laatste 24 jaar geen periodieke herverdeling van de grond heeft plaatsgevonden, het gemeenschappelijke eigendom onmiddellijk moet worden opgegeven zodat iedere boer die het bewuste stuk grond in gebruik heeft, tot eigenaar dezes verklaard kan worden. In de dorpen waar de periodieke herverdeling nog bestaat, zal voortaan de vergadering van de voltallige gemeente (of ‘mir’ in het Russisch) via een meerderheidsbesluit de opheffing van het gemeenschappelijke eigendom voorschrijven en zodoende de overgang naar het privé-eigendom dwingend opleggen. Aan de verdeling van het gemeenschappelijke bezit is steeds een ruilverkaveling verbonden van de verspreid liggende gronden. Wie bij de nieuwe verdeling slechtere stukken krijgt, kan aanspraak maken op een groter aandeel of een tegemoetkoming in geld. In verband met de oekaze zijn de activiteiten van de Boerenbank vergroot. De bedoeling van de regering is steun te vinden bij de boeren die steeds welvarender worden en tegenover het bezitloze proletariaat komen te staan. De oplossing van het agrarische probleem staat centraal in Rusland dat een grote boerenbevolking telt; de oekaze wordt uiteindelijk in de wet van 27 oktober 1910 verwerkt. Stolypin gelooft dat hij voor zijn aangekondigde hervormingen ten minste 20 jaar nodig heeft. Deze gaan echter vaak gepaard met gewelddadige middelen en dreigen juist onlusten aan te wakkeren. Het gevolg van Stolypins politiek is dat de boeren in twee kampen worden verdeeld: rijke boeren en armoedzaaiers. {== afbeelding De Russische minister-president Peter Stolypin, die de landbouwhervormingen heeft ontwikkeld. ==} {>>afbeelding<<} Von Bülow waarschuwt voor omsingeling {== afbeelding Keizer Wilhelm op een Italiaanse speelkaart. ==} {>>afbeelding<<} BERLIJN, 14 november - De Duitse rijkskanselier Bernhard von Bülow heeft vandaag gewezen op het risico dat Duitsland wordt geïsoleerd. Dergelijke isolering en omsingeling van Duitsland zouden ten slotte kunnen leiden tot een ‘explosie’, aldus de rijkskanselier. Von Bülow sprak deze woorden voor de Rijksdag, waar hij na een afwezigheid van bijna een halfjaar wegens ziekte voor het eerst weer aanwezig was. In een uitvoerige tour d'horizon van de internationale politiek nam hij de gebeurtenissen van het laatste jaar onder de loep. Sprekend over de Entente Cordiale tussen Frankrijk en Groot-Brittannië en de contacten die op het ogenblik tussen Groot-Brittannië en Rusland worden gelegd, waarschuwde von Bülow voor bondgenootschappen waarbij Duitsland zou worden veronachtzaamd. ‘De Entente Cordiale zonder goede betrekkingen tussen de wereldmogendheden en Duitsland zou een gevaar voor de vrede in Europa betekenen’, aldus von Bülow. De rijkskanselier vervolgde: ‘Een politiek die erop gericht zou zijn Duitsland te omsingelen, een ring van mogendheden {== afbeelding Rijkskanselier Bernhard von Bülow. ==} {>>afbeelding<<} rondom Duitsland te vormen, om het land te isoleren en lam te leggen, zou voor de vrede in Europa een bedenkelijke politiek zijn. Een dergelijke ringvorming is niet mogelijk zonder een zekere druk uit te oefenen en druk wekt tegendruk op en uit druk en tegendruk kunnen ten slotte explosies ontstaan’. In het debat dat na de toespraak volgde werd von Bülow voorgehouden dat de positie van Duitsland veel ongunstiger was dan ten tijde van Bismarck, toen Duitsland zich in een veilig netwerk van verdragen bevond. Von Bülow zei daarop dat in die tijd Duitsland nog geen ‘Weltpolitik’ voerde. Men kan de klok evenwel niet terugdraaien, aldus de rijkskanselier, Weltpolitik is nu eenmaal het resultaat van welvarende handel en nijverheid en deze Weltpolitik moet worden gevoerd ‘om welvaart en veiligheid van het Duitse volk niet in gevaarte brengen’. Amsterdam heeft bioscoop AMSTERDAM, november - In het leeggekomen hoofdkwartier van het Leger des Heils in de Damstraat is het Bijou Biograph Theatre geopend. Dit is de eerste bioscoop in de hoofdstad nadat dit voorjaar in Den Haag het eerste Nederlandse theater werd geopend, dat het hele jaar door, meermalen per dag, een filmprogramma vertoont. Het is de Salon Cinémato-Français, die vanaf 1909 de Passage Bioscope heet. Tien jaar geleden waren er in Nederland voor het eerst bewegende beelden te zien, op 12 maart 1896 in de Amsterdamse Kalverstraat 220. Deze ‘levende photographie’ werd rond de eeuwwisseling een grote attractie in tenten op kermissen en als programma-onderdeel in de variété-theaters. Op 7 september 1907 wordt in de Reguliersbreestraat in Amsterdam een Bioscope-Theater geopend in opdracht van de filmpionier A. Nöggerath. In april 1910 opent Jean Desmet, die in verscheidene plaatsen in Nederland bioscopen begint, in de bocht van de Amsterdamse Nieuwendijk de bioscoop Parisien. {==80==} {>>pagina-aanduiding<<} 1906 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Berlijn wordt de schoenmaker Wilhelm Friedrich Voigt (56) tot vier jaar gevangenisstraf veroordeeld omdat hij op 16 oktober het Pruisisch militarisme te kijk had gezet door in Köpenick verkleed als hoofdman tien soldaten ‘in naam van de keizer’ de stadskas in beslag te laten nemen. 6. Aan de vroegere Boerenrepubliek Transvaal wordt door de Britse overheid zelfbestuur verleend. 10. De Amerikaanse president Roosevelt krijgt de Nobelprijs voor vrede, vanwege zijn bemoeiingen om de oorlog tussen Rusland en Japan te beëindigen. 13. Kanselier von Bülow ontbindt de Duitse Rijksdag, omdat de regering geen meerderheid heeft weten te krijgen voor een extra krediet van 29 miljoen mark ter onderdrukking van de opstand in Duits Zuidwest-Afrika. 14. De Belgische Kamer van Afgevaardigden neemt met bijna algemene stemmen het voorstel aan om de regering op te dragen zo spoedig mogelijk de Kongo Vrijstaat over te nemen. 22. De Nederlandse Tweede Kamer beleeft de ‘Nacht van Staal’: het kabinet-De Meester struikelt bijna over de oorlogsbegroting van minister Staal. → 24. Op kerstavond zendt de Canadese uitvinder Reginald Fessenden vanuit Brant Rock (Massachusetts) het eerste radioprogramma uit. Verbaasde marconisten van schepen voor de kust van Newfoundland horen hem het kerstevangelie (Lucas 2) voorlezen, gelardeerd met het Largo van Händel. → 31. In Madrid wordt plechtig de slotakte van de conferentie van Algeciras over de toekomst van Marokko ondertekend. Geboren: 6. Antoon Spinoy († 26-5-1967) Belgisch socialistisch politicus 19. Leonid Iljitsj Brezjnev († 10-11-1982) Sovjetrussisch staatsman Gestorven: 14. Jan Abram Christiaan Oudemans (16-12-1827) Nederlands geograaf en sterrenkundige Oorlogsbegroting erdoor DEN HAAG, 22 december- Vannacht om kwart over één heeft de Tweede Kamer, na uitputtende en vaak heftige beraadslagingen, de oorlogsbegroting voor 1907 goedgekeurd. Op het laatste moment stemden vele leden ter rechterzijde toch nog in met de bezuinigingsmaatregelen van minister Staal van Oorlog. Het debat spitste zich toe op het ‘blijvend gedeelte’, dat deel van de jaarlijkse militielichting dat door loting wordt aangewezen om na het volbrengen van de oefentijd nog onder de wapens te blij ven, zowel met het oog op het handhaven van de binnenlandse rust als tot dekking van een eventuele mobilisatie. Het concentratie-program waarmee Unie-liberalen en vrijzinnig-democraten samen de verkiezingen van 1905 waren ingegaan, vermeldt ook bezuinigingen op de militaire uitgaven; met name was men tegen het ‘blijvend gedeelte’. Minister H.P. Staal van Oorlog, voormalige chef van de generale staf, heeft dit najaar, na de nodige voorbereidingen, de eerste maatregelen genomen: het ‘blijvend gedeelte’ is aanzienlijk ingekrompen, dat van de bereden wapens zelfs geheel afgeschaft. De rechterzijde verweet de minister, dat hij de defensiebelangen opoffert aan de stembusbeloften van de vrijzinnige partijen. De verzekering van de {== afbeelding Minister H.P. Staal. ==} {>>afbeelding<<} minister en ook van minister-president De Meester dat hiervan geen sprake is en dat onze defensie gewaarborgd blijft, kon rechts niet overtuigen. Uiteindelijk verklaarde een gedeelte der rechterzijde zich tevreden met de toezegging van minister Staal, dat de Tweede Kamer komend voorjaar opnieuw over de genomen maatregelen zal kunnen debatteren. De begroting werd goedgekeurd met 50 tegen 31 stemmen; tegen stemden, volgens traditie, de socialisten; verder de meeste antirevolutionairen, enige katholieken en één oud-liberaal. Eerste radioprogramma {== afbeelding De Deense ingenieur Valdeman Poulsen in zijn laboratorium. ==} {>>afbeelding<<} NEW YORK, 24 december - De Amerikaanse natuurkundige Reginald A. Fessenden is erin geslaagd het geluid van de menselijke stem draadloos over te seinen. Fessenden demonstreerde ook dat het mogelijk is muziek draadloos over te brengen. Rond de eeuwwisseling heeft Marconi al laten zien dat het mogelijk is signalen zonder tussenkomst van een draad over grote afstanden te transporteren. Daarvoor maakte hij gebruik van een zogenaamde ‘vonkzender’, die alleen kortdurende signalen, zoals morseseinen, kon overbrengen. Vier uitvinders hebben aan de wieg van de huidige ontwikkeling gestaan. In 1902 ontwikkelde de Deen Poulsen de booglamp. In 1904 vond Ambrose Fleming de elektronenbuis uit. Dit ‘thermionisch ventiel’, zoals Fleming het noemde, bestond uit een vacuüm gezogen glazen peer waarin zich twee elektroden bevonden. Door een van de twee, de kathode, te verhitten en een spanning aan te leggen, kwam er een elektronenstroom door de buis op gang. De Wener Robert von Lieben plaatste een derde elektrode in de buis. Dit geperforeerde rooster werd tussen de kathode en de anode geplaatst. Door een signaal, bijvoorbeeld het geluidssignaal van een telefoon, op dit rooster te zetten, ging de elektronenstroom variëren in het tempo van het signaal. Met andere woorden: het van oorsprong zwakke signaal wordt versterkt. Lee de Forest verbeterde de triode voor het gebruik als versterker, waarmee de voorwaarde voor Fessendens demonstraties werd geschapen, en de ‘radiolamp’ zoals de triode wel wordt genoemd, werd geboren. [1907] 1907 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In Frankrijk wordt de wet op de scheiding van Kerk en Staat van kracht. 6. In Rome opent de arts Maria Montessori, die in 1896 als eerste vrouw in Italië een universitair diploma behaalde, haar eerste school waarin zij haar didactische hervormingsplannen wil verwezenlijken. 11. Duitsland en Denemarken komen overeen om aan de statenlozen in het Sleeswijk-Holsteinse grensgebied het staatsburgerschap te verlenen. 17. De Nederlandse regering stuurt koningin Wilhelmina een adres over de legerkwestie. De regering wil in etappes algemene en persoonlijke dienstplicht invoeren. 20. Bij een plebisciet in Zwitserland keert de meerderheid zich tegen de scheiding van Kerk en Staat. 24. Met de uitschakeling van de opstandelingenleider Goesti Mohammed Sema door een legertje onder aanvoering van luitenant H. Christoffel is de Nederlandse pacificatie van Borneo nagenoeg een feit. 25. Bij de Duitse Rijksdagverkiezingen, de zogenaamde Hottentot-tenverkiezingen, lijden de socialisten een zware nederlaag. → 26. In Oostenrijk wordt aan de mannelijke bevolking boven de 24 jaar algemeen en direct stem- en kiesrecht verleend. 31. De in december 1906 ingestelde Belgische parlementaire commissie die voorstellen moet doen inzake hervormingen in de Kongo - de zogenaamde Commissie-XVII - komt voor het eerst bijeen. → Geboren: 11. Pierre Mendès France († 18-10-1982) Frans socialistisch politicus 17. Henk Badings, Nederlands mijningenieur en componist van moderne muziek 19. Lilian Harvey († 27-7-1968), Engelse (film) actrice 24. Alfons Vranckx († 30-6-1979), Belgisch jurist en socialistisch politicus 23. Hediki Joekawa († 8-9-1981), Japans fysicus; Nobelprijs 1949 24. Maurice Couve de Murville, Frans diplomaat en minister van Buitenlandse Zaken {==81==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding De arbeider voor en na de verkiezingen. Ontwerp voor een SPD-affiche dat door de keizer werd verboden. ==} {>>afbeelding<<} Verlies Duitse socialisten BERLIJN, 25 januari - De Duitse sociaal-democraten hebben in de vandaag gehouden verkiezingen voor de Duitse Rijksdag grote verliezen geleden. De sociaal-democraten verloren 36 zetels en zijn vanaf nu met nog maar 43 afgevaardigden in de Rijksdag vertegenwoordigd. Grote overwinnaars zijn de regeringspartijen die samen 219 zetels veroverden (Conservatieven 83 (was 74), Nationale Liberalen 55 (51), Radicale Partij 51 (36), Boerenpartij 30 (21)). De nederlaag van de socialisten - die overigens meer kiezers kregen dan de vorige keer - wordt vooral toegeschreven aan een geslaagde campagne van de regeringspartijen en een actief ingrijpen van rijkskanselier von Bülow in de verkiezingsstrijd. Door dit ingrijpen werden binnenlandse en sociaal-economische onderwerpen naar de achtergrond gedrongen en stond de verkiezingsstrijd helemaal in het kader van de buitenlandse politiek en het Duitse prestige. Von Bülow is er in de aanloop tot de campagne in geslaagd de links-liberale groeperingen voor het regeringsblok te winnen en wist met succes te waarschuwen voor het gevaar van een katholiekrode overheersing in de Rijksdag met alle risico's voor de buitenlandse politiek van Duitsland van dien. Enkele dagen vóór de verkiezingen nog waarschuwde de rijkskanselier voor de socialisten en schilderde hen af als ‘de vijanden van het bezit, van de godsdienst en van het vaderland’. Dit thema van de nationale gezindheid werd door vrijwel alle partijen overgenomen en tegen de sociaal-democraten gebruikt. Het regeringsblok wist hierbij ook grote fondsen uit industrie en bankwereld los te krijgen om deze campagne kracht bij te zetten. Commissie onderzoekt kwestie-Kongo BRUSSEL, 31 januari-Onder voorzitterschap van Frans Schollaert, katholiek volksvertegenwoordiger en Kamervoorzitter, is een commissie van 17 volksvertegenwoordigers opgericht. Tot groot ongenoegen van Leopold II zijn de leden afkomstig uit diverse politieke partijen. Het is nu de taak van de zogenaamde commissie-XVII aan het parlement een Koloniaal Handvest voor te leggen. Hierin zal de juridische toestand van de toekomstige Belgische kolonie bepaald worden. De commissie wenst inzage in alle wetten en reglementen die in Kongo van kracht zijn. Ook wenst ze de rekeningen van de Onafhankelijke Kongostaat na te kijken. De katholieke regering-De Smet de Naeyer meent dat deze eis bij de onderhandelingen een delicaat punt wordt. Ridder van der Elst, secretaris-generaal bij het ministerie van Buitenlandse Zaken, wordt als onderhandelaar naar Zuid-Frankrijk gezonden, waar de koning verblijft. {== afbeelding Leopolds Kongolese soldaten tijdens een parade. ==} {>>afbeelding<<} 1907 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 11. Het Nederlandse kabinet-De Meester dient zijn ontslag in. → 12. In het Britse Lagerhuis vinden debatten plaats over de Ierse kwestie. → 15. De Amerikaanse Senaat neemt de motie van Cabot Lodge aan die de president opdraagt om de ondertekenaars van de Acte van Berlijn (1885) op de hoogte te stellen van de misstanden in de Kongo Vrijstaat. 17. De speciale Russische gezant voor de bijeen troepen internationale Vredesconferentie arriveert, na een bezoek aan Berlijn, Londen en Parijs, in Den Haag. 16. Op minister van Justitie Van Raalte wordt een mislukte aanslag gepleegd. 20. Bij parlementsverkiezingen in Transvaal wint de Het Volkpartij van Louis Botha. 21. Bij vliegende storm voor de rede van Hoek van Holland vergaat het passagiersschip van de lijn naar Harwich, de ss Berlin. Bij deze tot dan toe zwaarste scheepsramp voor de Nederlandse kust komen 142 mensen om. Slechts enkelen kunnen door een moedige reddingsactie van schipper Maarten Sperling en zijn mannen na 36 uur van het, na stranding in tweeën gebroken, schip gehaald worden. 26. Onder leiding van Henri Deterding gaan ‘De Koninklijke’, en ‘The Shell Transport & Trading Company’ fuseren. → Geboren: 1. Günter Eich († 20-12-1972), Duits sinoloog, dichter en schrijver 21. Wystan Hugh Auden († 28-9-1973), Amerikaans dichter en schrijver van Britse origine Gestorven: 2. Dmitri Ivanovitsj Mendelejev (7-2-1934) Russisch scheikundige 16. Giosuè Carducci (27-7-1835) Italiaans dichter: Nobelprijs 1906 20. Henry Moissan (28-9-1852) Frans scheikundige; Nobelprijs 1906 {== afbeelding AMSTERDAM, 15 februari - Vandaag heeft de Nederlandsche Vereniging De Rijwiel- en Automobielindustrie (RAI) in het Amsterdamse Paleis voor Volksvlijt opnieuw een tentoonstelling geopend van auto's, fietsen en motorboten. Hoewel de vereniging is opgericht door een Rotterdamse rijwielfabrikant (H.W. Bayer), is de auto de belangrijkste trekpleister. ==} {>>afbeelding<<} Campbell wil Iers zelfbestuur LONDEN, 12 februari - Premier Campbell-Bannerman en oppositieleider Balfour stonden lijnrecht tegenover elkaar ten aanzien van de Ierse kwestie, tijdens de vandaag gehouden Lagerhuis-debatten die met de Troonrede werden geopend. Balfour waarschuwde de regering dat de voorgenomen Ierse wetgeving zou uitdraaien op zowel zelfbestuur als geen zelfbestuur met alle verwarring van dien. Als de regering in een volgend stadium zou besluiten het praktische bestuur over Ierse zaken over te laten aan een Ierse assemblée, dan zou dat in strijd zijn met de publieke opinie in Groot-Brittannië die geen enkele inbreuk op het huidige systeem duldt, aldus Balfour. Premier Campbell-Bannerman vroeg het parlement echter of dit bereid was het Ierse volk zelfbeschikkingsrecht te ontzeggen. Het Ierse volk behoort te hebben, aldus de premier, wat elke zelfstandige kolonie al heeft, namelijk het beheer over eigen zaken. Hij werd bijgevallen door het lagerhuislid J. Redmond, dat er aan herinnerde hoe alle remedies al waren uitgeprobeerd, met uitzondering van het stellen van vertrouwen in de Ieren ten aanzien van hun vermogen tot zelfbestuur. Regering dient collectief ontslag in DEN HAAG, 11 februari - Het kabinet-De Meester heeft zijn collectief ontslag ingediend bij de koningin. Dit als gevolg van de verwerping enkele dagen geleden door de Eerste Kamer van de oorlogsbegroting 1907. Nadat minister Staal van Oorlog zijn begroting voor 1907 met veel moeite door de Tweede Kamer had geloodst, verwierp de Eerste Kamer haar met 27 tegen 17 stemmen (rechts tegen links, alleen de afgescheiden liberaal mr. S. van Houten, vroeger vurig antimilitarist, stemde met de rechterzijde mee). De toezegging waarmee minister Staal de Tweede Kamer over de streep had getrokken (nú de begroting goedkeuren, maar later kan nog worden gediscussieerd over de omstreden maatregelen ter beperking of zelfs opheffing van het ‘blijvend gedeelte’ der militie), bleek voor de rechtse meerderheid in de Eerste Kamer onvoldoende. ‘Voorwaardelijke aanneming van een wetsvoorstel is bij onze Grondwet niet bekend’, aldus het argument. Minister-president De Meester had laten weten, dat het kabinet zijn voortbestaan liet afhangen van het votum van de Eerste Kamer. {==82==} {>>pagina-aanduiding<<} ‘Koninklijke’ en Shell gaan samen DEN HAAG/LONDEN, 26 februari - De Koninklijke Nederlandsche Petroleum Maatschappij NV en de Shell Transport and Trading Company Ltd hebben beloten tot een volledige fusie. Het Nederlandse bedrijf krijgt een belang van 60% in de Koninklijke/Shell Groep, het Britse bedrijf 40%. De oude maatschappijen blijven bestaan als moedermaatschappijen, terwijl twee werkmaatschappijen worden opgericht: de Bataafsche Petroleum Mij NV en de Anglo-Saxon Petroleum Company Ltd. ‘De Koninklijke’ werd in 1890 opgericht en startte haar werkzaamheden met een olieconcessie op Noord-Sumatra. Tot voor kort had ‘De Koninklijke’ alleen belangstelling voor lampolie, die voornamelijk werd afgezet in Oost-Azië en Brits Indië. Op die markten ondervond de maatschappij hevige concurrentie van Rockefellers Standard Oil en vooral van de Shell Transport and Trading Company Ltd van Marcus Samuel. Deze laatste heeft toestemming met tankers door het Suezkanaal te varen en bezit ook concessies in Nederlandsch-Indië. In 1903 richtten ‘De Koninklijke’, Shell en Rothschild een gezamenlijke verkoopmaatschappij op, de Asiatic Petroleum Company. Deze succesvolle samenwerking heeft nu tot een volledige fusie van beide oliemaatschappijen geleid, vooral door toedoen van de president-directeur van ‘De Koninklijke’, Sir Henri W.A. Deterding. 1907 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Poznari (Posen) staken steeds meer kinderen tegen het besluit van de Pruisische regering om de Poolse taal uit het onderwijs te verbannen. De minister van Onderwijs laat in het Huis van Afgevaardigden echter weten niet te willen wijken. → 2. In Transvaal wordt generaal Botha minister-president. 2. De Hamburgse havenbaronnen proberen om een algemene staking van dokwerkers, om afschaffing van nachtarbeid, te breken met het inzetten van 2000 Engelse onderkruipers. 5. De tweede Doema komt in St. Petersburg bijeen in haar eerste zitting. → 11. De Bulgaarse minister-president Nikola Petkow wordt het slachtoffer van een moordaanslag. 14. De Amerikaanse president Roosevelt verbiedt immigratie van Japanse arbeid(st)ers. Hiermee geeft hij gehoor aan de binnenlandse onrust over de toevloed van ongeschoolde immigranten, terwijl de werkgelegenheid door een uitgebroken economische crisis met de dag vermindert. 15. Bij de Finse parlementsverkiezingen worden de eerste vrouwelijke afgevaardigden gekozen. 19. In de Marokkaanse stad Marrakech wordt de Franse arts Pierre Mauchamp vermoord. Hierdoor onstaan spanningen tussen de Franse regering en het sultanaat. 22. De nieuwe regering van Transvaal beperkt de immigratie van Brits-Indiërs. De jonge advocaat Mohandas Gandhi begint de Indische gemeenschap tegen deze discriminerende maatregel te mobiliseren. 26. Om genoegdoening voor de moord op dr. Mauchamp te krijgen geeft de Franse regering aan generaal Lyautey het bevel om de Marokkaanse provincie Oudjda te bezetten. 31. Het Roemeense leger slaat een opstand in Moldavië neer. → Geboren: 11. Graaf Helmuth James von Moltke (23-1-1945), Duits militair 15. Zarah Leander († 23-6-1981), van origine Zweeds (film)actrice Tweede Doema komt bijeen ST. PETERSBURG, 5 maart - In St. Petersburg is de tweede Doema bijeengekomen. ‘De regering richt haar vertrouwen niet op de behoeftigen en dronkaards, maar op de krachtigen en bekwamen’, zei premier Stolypin in zijn rede. Opmerkelijk is dat de tweede Doema qua samenstelling radicaler lijkt te zijn dan de eerste. In deze Doema zitten twee keer zoveel vertegenwoordigers van de linkse partijen als aanhangers van de regering. Een aantal leden van de eerste Doema mag geen deel uitmaken van de tweede vanwege de participatie aan de protestbijeenkomst te Vyborg en de oproep van daaruit aan het Russische volk. Lenin is plotseling van tactiek veranderd en als resultaat zijn zowel de bolsjewieken als de mensjewieken sterk vertegenwoordigd met 65 zetels. De Konstitutioneel-Democraten (Kadetten) hebben 80 zetels verloren in vergelijking met de eerste Doema (van 179 naar 99 zetels) maar het aantal zetels van de Gematigde Arbeidersgroep is gestegen tot 104. Het is niet duidelijk waarom de tsaar en de regering besloten hebben om de tweede keer een Doema bijeen te roepen. Het kiesrecht, gebaseerd op het manifest van 17 oktober 1905, is onveranderd gebleven en garandeert daarmee vrije onafhankelijke vertegenwoordiging. De tsaar en de regering blijven daarentegen geloven dat de Doema hun trouwe dienaar moet zijn. {== afbeelding Tsaar Nicolaas met enkele leden van zijn regering. ==} {>>afbeelding<<} Boerenopstand Roemenië ten einde BOEKAREST, 31 maart - Met groot machtsvertoon heeft het Roemeense leger de boerenopstand, die begin februari begon, neergeslagen. Daarbij is het tot gruweldaden tegen de boerenbevolking gekomen. De opstand is een gevolg van de beperktheid van de grote landhervorming van vorst Alexandru Ioan Cuza in 1862. Cuza verdeelde twee miljoen hectare landbouwland, waarvan het grootste deel de kloosters was afgenomen, onder 400 000 boeren. Sindsdien hebben in Roemenië geen landhervormingen plaatsgevonden. Het verdeelde land werd al snel te klein voor het aantal boeren en de meeste boeren in Roemenië leiden een onmenselijk bestaan op het land van de bojaren. De lang opgekropte frustraties hebben vorige maand tot de opstand geleid die in hoge mate werd geïnspireerd door de Russische opstand van 1905. Het verzet begon in het dorp Flàminzi in de provincie Botoșani, maar ontaardde pas begin deze maand in geweld. Poolse kinderen mijden Duitse scholen POSEN, I maart - Onder invloed van de Russische revolutie in 1905, en vooral van de boycot van de Russische scholen in de gebieden onder Russische overheersing, is het tot schoolstakingen gekomen in de regio Posen, die onder Pruisische bezetting staat. De staking begon in de herfst van 1906, toen meer dan zeventigduizend Poolse kinderen van hun ouders niet naar school mochten zolang de godsdienstlessen verplicht in het Duits plaatsvinden. De kinderen werden vrij mild bestraft, met het oog op mogelijke effecten op de publieke opinie. De ouders echter werden zwaar beboet, gevangengezet en lastig gevallen. De schoolstaking van 1906-1907 draagt bij tot het ontstaan van zelfstandige populistische bewegingen onder de Pruisische bezetting. Het volk heeft voor het eerst een langdurige actie ondernomen, zonder (bege)leiding van de geestelijke autoriteiten, de intelligentsia of de Poolse bourgeoisie. Verdere tegenacties van de Pruisische autoriteiten richten zich vooral op het onteigenen van de Poolse boeren en het koloniseren door de Duitsers. Maar de activiteiten van de Duitse Kolonisatie Commissie leveren magere resultaten op door de koppigheid van de Poolse boeren, die hun land niet aan de Duitsers willen verkopen. {==83==} {>>pagina-aanduiding<<} 1907 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Met de reorganisatie van de Amerikaanse Kanaal-commissie komt de aanleg van het Panamakanaal onder de directe verantwoordelijkheid van de minister van Oorlog. Tot hoofdingenieur bij de aanleg, waaraan ook Nederlandse bedrijven meedoen, wordt luitenant-kolonel G.W. Goethals benoemd. 4. De speciale Russische gezant, belast met de organisatie van de (tweede) internationale vredesconferentie van Den Haag, verstuurt de uitnodigingen hiervoor. 4. De Nederlandse minister van Oorlog, Staal, die gedwongen was om op te stappen nadat de Eerste Kamer zijn begroting had afgestemd, wordt opgevolgd door Ridder van Rappard. → 12. De Belgische regering-De Smet de Naeyer treedt af. → 12. Door de Amerikaanse bemiddeling wordt een wapenstilstand gesloten tussen Nicaragua en Honduras. 15. De aartsbisschop van Mechelen, Mgr. Mercier, wordt benoemd tot kardinaal. → 17. De Amerikaanse immigratiedienst beleeft ongekend drukke tijden. Op deze dag komen 11 745 immigranten aan op Ellis Island bij New York. → {== afbeelding Aankomst van immigranten op Ellis Island (New York). Dagelijks komen er hier nu duizenden immigranten aan, vluchtend voor armoede en onderdrukking. ==} {>>afbeelding<<} 22. In de grote dokwerkersstaking in de Hamburgse haven, die op 2 maart was uitgebroken, komt het tot een schikking. De Britse onderkruipers worden naar huis gestuurd en de ploegendienst wordt verbeterd. 26. Het Hongaarse parlement neemt de Schoolwet aan, die de magyarisering van het onderwijs moet bewerkstelligen. → Geboren: 14. Francois Duvalier († 21-4-1971), Haïtiaans arts en politicus 26. Theun de Vries, Nederlands romancier; in de jaren vijftig en zestig partijbestuurder van de CPN. P.C.-Hooft-prijs voor zijn oeuvre in 1981 29. Tino Rossi, († 26-9-1983)Frans zanger Gestorven: 5. Anton Gerard van Hamel (17-1-1842), Nederlands theoloog, filoloog en journalist Mercier wordt kardinaal MECHELEN, 15 april - Mgr. Mercier, aartsbisschop van Mechelen en primaat van België, is door paus Pius X benoemd tot kardinaal-priester met de titelkerk van Sint-Pieters-Banden. Terwijl de paus het in zijn toespraken heeft over de gespannen diplomatieke betrekkingen met Frankrijk en over het modernisme in de Kerk, omschrijft Mercier zijn eigen opdrachten in België. Daartoe rekent hij in de eerste plaats de bevordering van het volksonderwijs en de bloei van de vrije middelbare instituten voor de opbouw van een elite uit de middenklasse van de bevolking. Insiders zien hier terecht een toespeling in op de politieke situatie in België met betrekking tot het wetsvoorstel-Coremans. Wanneer kardinaal Mercier op 13 mei in Mechelen terugkeert na zijn lange Rome-reis, wordt hij met grote luister ontvangen. {== afbeelding De nieuwe kardinaal Mercier. ==} {>>afbeelding<<} Belgische regering wordt weggestemd BRUSSEL, 12 april - De katholieke regering van Paul de Smet de Naeyer heeft haar ontslag ingediend, nu ze in de Kamer in de minderheid is gesteld. Na de katholieke verkiezings-nederlaag hadden de christen-democraten steeds meer armslag gekregen in het parlement. De genadeslag kwam voor de regering bij de stemming over de toekenning van een exploitatievergunning voor steenkolenmijnen in Limburg. Christen-democraten, socialisten en radicale liberalen slaagden erin aan deze wet een hele reeks voorwaarden ten gunste van de mijnwerkers te verbinden, tegen de wil van de conservatieve katholieken en liberalen in. De in sociale zin geamendeerde wet werd met 76 tegen 70 stemmen goedgekeurd. In het besef dat ze zonder de christendemocraten niet meer over een meerderheid beschikte, diende de regering haar ontslag in. Dit is met grote tegenzin door koning Leopold II aanvaard. Ontslagaanvrage van regering ingetrokken DEN HAAG, 4 april - Het kabinet-De Meester heeft zijn ontslagaanvrage ingetrokken. Daarmee is een eind gekomen aan de politieke crisis, die meer dan zes weken heeft geduurd. Alleen minister van Oorlog Staal, wiens begroting door de Eerste Kamer werd verworpen, zal niet terugkeren. Aldirect nadat het kabinet op 11 februari collectief zijn ontslag had ingediend, bleek dat de rechterzijde niet bereid was de regeringsverantwoordelijkheid over te nemen. Rechts beschouwde het besluit van de Eerste Kamer als gericht tegen de minister, niet tegen het hele kabinet. Pogingen om een rechts, en later een extra-parlementair kabinet te formeren, mislukten. Daarna verklaarde De Meester zich bereid aan te blijven. De kwestie van het ‘blijvend gedeelte’ zal uit de oorlogsbegroting worden gelicht en in een afzonderlijk wetsontwerp aan het parlement worden voorgelegd. Tot opvolger van minister Staal is benoemd generaal-majoor W.F. ridder Van Rappard, commandant van de stelling Amsterdam. Hongarije forceert magyarisering van onderwijsbestel BOEDAPEST, 26 april - Het Hongaarse parlement heeft de omstreden Schoolwet aangenomen. Deze wet voorziet in de afschaffing van Roemeens-, Slowaaks- en Servischtalige confessionele scholen en hun vervanging door Hongaarstalige scholen. De wet is genoemd naar de opsteller ervan, graaf Albert Apponyi, minister van Onderwijs. Apponyi leidt in Hongarije de ‘nationale oppositie’ tegen de Oostenrijks-Hongaarse ‘Ausgleich’ van 1867 en staat bekend als een fervent Hongaars nationalist. De wet-Apponyi wordt door de nationale minderheden in Hongarije gezien als een middel om hen met geweld te magyariseren. Het aantal inwoners van Hongarije dat Hongaars als moedertaal heeft, is de laatste twintig jaar sterk gestegen, van 46,6 procent in 1880 tot 51,4 procent in 1900 en 54,5 procent nu, vooral door de magyarisering van joden, Duitsers en Slowaken. Deze magyarisering betreft echter vooral de stedelijke middenklasse, niet de agrarische bevolking in de periferie. De magyarisering heeft vooral de Serven en de Roemenen geradicaliseerd, een tendens die nog wordt gestimuleerd vanuit de aangrenzende koninkrijken Servië en Roemenië. {==84==} {>>pagina-aanduiding<<} 1907 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In België treedt het kabinet-De Trooz aan. → 1. De Nederlandsch-Indische Mijnwet wordt van kracht. → 10. In Portugal ontbindt minister-president Joao Franco het parlement en gaat dictatoriaal regeren. 10. De Nederlandse Eerste Kamer neemt de Wet op het arbeidscontract aan. → 14. In Rusland wordt een militaire samenzwering tegen de tsaar ontdekt. Er worden 28 militairen gearresteerd. 14. In Londen wordt een Gemenebest-conferentie geopend. De regeringsleider van Transvaal Louis Botha is aanwezig. 16. Groot-Brittannië, Frankrijk en Spanje sluiten te Cartagena een pact om de status-quo in de Middellandse Zee en de Atlantische Oceaan voor de kust van Europa en Afrika te behouden. Deze overeenkomst is bedoeld om de Duitse intenties ten aanzien van de Spaanse Balearen en de Canarische Eilanden te weerstaan. 16. De Belgische Kamer van Afgevaardigden neemt het wetsvoorstel-Coremans over de vernederlandsing van het onderwijs in behandeling. → 16. In India laait de onafhankelijkheidsstrijd op. Voor het eerst worden op massale wijze Britse produkten - met name katoen geboycot. 22. Het bestuur van de Kongo Vrijstaat weerlegt alle beschuldigingen over uitbuiting en wreedheden ten aanzien van de bevolking. Geboren: 7. Baldur von Schirach, Duits schrijver en nazi-politicus 13. Daphne Du Maurier, Engels romanschrijfster 14. Mohammed Ayub Khan († 20-4-1974), Pakistaans militair en staatsman 22. Sir Laurence Olivier, Brits (film)acteur en regisseur 22. Hergé (eigenlijk Georges Rémi) († 4-3-1983), Belgisch striptekenaar, schepper van Kuifje (Tintin) 26. John Wayne († 12-6-1979), Amerikaans filmacteur in westerns Wet op arbeidscontract DEN HAAG, 10 mei - De Eerste Kamer heeft met 29 tegen 15 stemmen de Wet op het arbeidscontract aangenomen. Deze nieuwe wettelijke regeling bestrijdt tal van misstanden die zich kunnen voordoen in de verhouding tussen patroon en arbeider. Het ontwerp van deze wet werd al door het vorige kabinet ingediend. In de Tweede Kamer stuitte het vorig jaar nauwelijks op weerstand. De socialisten stemden echter tegen; naar hun mening tasten de in de wet opgenomen opzeggingstermijnen het stakingsrecht van de arbeider aan. Om andere redenen stemde ook één christelijk-historicus tegen, zodat het wetsontwerp met 79 tegen 8 stemmen werd aangenomen. De oppositie in de Eerste Kamer, waarin de socialisten niet vertegenwoordigd zijn, was wat sterker, maar het wetsontwerp kwam geen enkel ogenblik in gevaar. De nieuwe wet regelt een aantal zaken betreffende de arbeidsovereenkomst, zoals de vaststelling en de vorming van het loon en het einde der dienstbetrekking. Over het algemeen wordt de positie van de arbeider tegenover de patroon wat sterker. {== afbeelding Staaksters in Rijssen. Lily van Kol leest hen voor. ==} {>>afbeelding<<} Indische Mijnwet treedt in werking DEN HAAG/BATAVIA, 1 mei - Vandaag is de Indische Mijnwet in werking getreden die de verlening van opsporings- en winningsconcessies voor mineralen in Nederlandsch-Indië regelt. Deze wet dateert al van 1899; uitvoering ervan bleek veel meer voorbereidingen te vereisen dan verwacht. De wet geeft de Indische regering uitgebreide bevoegdheden. Tot nu toe vond de concessieverlening plaats op basis van een Koninklijk Besluit van 1873, dat totaal verouderd moet heten. Concessies worden uitsluitend verleend aan Nederlanders en aan overwegend Nederlandse of Nederlandsch-Indische bedrijven. Staatsdeelneming in de winning van mineralen is niet mogelijk. Kamer bespreekt voorstel-Coremans BRUSSEL, 16 mei - De Kamer van Volksvertegenwoordigers is begonnen met de bespreking van het wetsvoorstel-Coremans inzake de vernederlandsing van het vrij middelbaar onderwijs. De situatie was na de bisschoppelijke ‘Instructions’ (5 oktober 1906) grondig gewijzigd. Regeringsleider Jules de Trooz legde, zoals hij had beloofd, het voorstel in november bij de Middenafdeling neer. Vlak voor de openbare behandeling in de Kamer werd de druk van de katholieke Vlaamse opinie heviger. Op 5 mei 1907 verklaarde Juliaan Delbeke in Tielt: ‘De bisschoppen deden de eerste banden der verfransing springen... Wij moeten de blijvende banden breken, en daarvoor moeten wij uit alle macht aandringen op de wet op de vervlaamsing van het onderwijs’. Vier dagen later vergaderden in Leuven de belangrijkste katholieke Vlaamse verenigingen. In de Kamer ontstaat een lange en verwarde discussie, een voorbeeld van parlementaire tactiek om het voorstel te laten kelderen. Alle argumenten uit 1904 worden weer naar boven gehaald. Nieuwe Belgische regering is rond BRUSSEL, 1 mei - Jules de Trooz, voormalig minister van Binnenlandse Zaken is de nieuwe Belgische regeringsleider. Hij heeft slechts twee ministers uit het kabinet-De Smet de Naeyer overgenomen. Voor het eerst zijn ook christen-democraten (Jules Renkin en Joris Helleputte), die de vorige regering ten val hebben gebracht, tot het ministerschap geroepen. Door het voortijdig overlijden van De Trooz, op 31 december 1907, is dit kabinet slechts een kort bestaan beschoren. 1907 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3. De tsaar besluit de tweede Doema te ontbinden. Zij was vanaf 5 maart bijeen. → 6. In Macedonië laait de onrust weer op tussen de Griekse, Bulgaarse en Servische nationaliteiten. 10. Tussen Tokio en Parijs wordt een overeenkomst gesloten om de ‘opendeurpolitiek’ ten aanzien van China te waarborgen. 14. De Noorse Storting (parlement) stelt beperkt vrouwenkiesrecht in. Gehuwde vrouwen wier echtgenoot belasting betaalt hebben voortaan in Noorwegen stemrecht. 14. De regering van Transvaal besluit om de circa 50 000 Chinese dagloners, die sinds 1903 zijn geimmigreerd, te repatriëren. 15. In Den Haag wordt plechtig de Tweede Internationale Vredesconferentie geopend. → 18. In Frankrijk escaleert het verzet van de wijnboeren in het zuiden tegen de halfslachtige maatregelen van de regering om vervalsing van wijn tegen te gaan. Dit wordt gezien als hoofdoorzaak van de malaise die al enige jaren in de wijnstreken heerst. 27. Het Italiaanse parlement besluit om de 100ste geboortedag van Giuseppe Garibaldi, 4 juli, tot nationale feestdag uit te roepen. De in 1882 gestorven Garibaldi was de leider van de Risorgimento-beweging die tot de eenwording van Italië leidde. 30. Een volksstemming in het Zwitserse kanton Genève spreekt zich uit voor scheiding van Kerk en Staat. Geboren: 1. Frank Whittle, Amerikaans ingenieur; uitvinder van de straalmotor 11. Paul Mellon, Amerikaans oliemiljonair Gestorven: 14. August Adolf Daens (18-12-1839), Vlaams priesterpoliticus 15. William Le Baron Jenney (25-9-1832) Amerikaans architect; wordt beschouwd als de vader van de wolkenkrabber (Home Insurance Company of New York-Building te Chicago, 1884) {==85==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding De Russische afgevaardigde op de Haagse vredesconferentie, Nelidov, legt de eerste steen voor het Vredespaleis. ==} {>>afbeelding<<} Vredesconferentie geopend DEN HAAG, 15 juni - In de Ridderzaal is de Tweede Vredesconferentie officieel geopend. Vrijwel alle staten ter wereld zijn op de conferentie vertegenwoordigd; op de Eerste Vredesconferentie, in 1899 ook in Den Haag gehouden, waren slechts 26 staten aanwezig. Het initiatief tot de conferentie is uitgegaan van de Russische regering, die ook, in samenwerking met Nederland, het programma heeft vastgesteld. Op de conferentie mag slechts gesproken worden over onderwerpen die in het programma zijn opgenomen, namelijk: -herzieningen van de bepalingen omtrent het in 1899 ingestelde Permanente Hof van Arbitrage; -aanvulling van de conventie van 1899 omtrent wetten en gebruiken van de landoorlog; -het uitwerken van een soortgelijke conventie inzake de zeeoorlog; hieronder zouden ook de rechten en plichten van neutrale staten vallen. De Nederlandse regering had liever gezien, dat het neutraliteitsrecht hoofdonderwerp van de conferentie zou zijn, maar stelde zich tevreden met de Russische toezegging dat discussies hierover in ieder geval zijn toegestaan. Groot-Brittannië en de Verenigde Staten hebben de wens te kennen gegeven ook beperking van de bewapening ter sprake te brengen. In de uitnodigingen voor de conferentie is de Russische regering niet verder gegaan dan te melden, dat deze wens bij beide Angelsaksische landen leeft, maar dat Duitsland, Oostenrijk en ook Rusland zelf zich het recht voorbehouden niet deel te nemen aan beraadslagingen over onderwerpen, ‘waarvan geen praktische uitkomst valt te verwachten’. Tsaar ontbindt de Doema ST. PETERSBURG, 3 juni - Na 103 dagen is de tweede Doema ontbonden. De reden daarvoor is op 1 juni door premier Stolypin bekendgemaakt, toen hij 65 afgevaardigden van de sociaal-democratische partij beschuldigde van deelneming aan een komplot tegen de tsaar. De minister-president eiste onmiddellijke arrestatie van 16 fractieleden van de partij. De Kadetten hebben samen met de vertegenwoordigers van de andere partijen een plan ontworpen om een speciale commissie, samengesteld uit leden van de Doema, op te richten, die belast zou worden met een onderzoek naar de beschuldigingen van de regering. Maar de regering heeft niet gewacht tot de resultaten van het onderzoek werden bekendgemaakt en heeft de tweede Doema ontbonden. Tegelijkertijd worden verkiezingen uitgeschreven voor de derde Doema. Om te voorkomen dat weer een meerderheid van de Doema een tegen de regering gerichte houding zou aannemen, wordt de kieswet veranderd. Zo krijgen grootgrondbezitters voorrang boven arbeiders, boeren en burgers bij het kiezen van vertegenwoordigers voor de kiescolleges. De nieuwe kieswet wordt door velen als een ware coup d'état beschouwd, want zo'n drastische verandering is onmogelijk zonder toestemming van zowel de Doema als de Rijksraad. Deze regeringsactie zou onmogelijk zijn als de revolutionaire strijd niet aan het afnemen was. 1907 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Aan Oranje Vrijstaat wordt zelfbestuur toegestaan. 1. In Laren voeren Eduard Verkade en Willem Royaards hun Zomerspelen op. → 1. De Verenigde Staten beginnen met de ontwikkeling van een luchtmacht. → 3. In het pauselijke decreet Lamentabile Sane Exitu veroordeelt het Vaticaan de modernistische tendensen in de theologie. 5. Uit Guatemala worden massa-arrestaties gemeld die verband houden met de moord op 9 juni op president Manuel Estrada Cabrera, die vanaf 1898 aan het bewind was. 7. In Nederland wordt de Wet op de Collectieve Arbeidsovereenkomst door de Kamer aangenomen. Deze zal op 1 februari 1909 in werking treden. 10. De Belgische Kamer van Afgevaardigden besluit het geamendeerde wetsvoorstel-Coremans over de vernederlandsing van het onderwijs in handen te stellen van een speciale kamercommissie. 12. Door de Haagse Vredesconferentie wordt het Franse voorstel aangenomen om oorlogshandelingen zonder voorafgaande oorlogsverklaring te verbieden. 18. Franse troepen bezetten Casablanca. → 25. Na op 19 juli de keizer van Korea tot aftreden te hebben gedwongen, lijft Japan het land als protectoraat in. 29. Op Brownsea Island (Dorset) houdt generaal-luitenant Sir Robert Baden-Powell zijn eerste padvinderskamp. → {== afbeelding Deze maand heeft de Brit Robert Baden-Powell op Brownsea Island een proefkamp met 20 jongens gehouden om zijn ideeën over de verkennerij uit te proberen, het begin van de internationale padvinderij. Volgend jaar verschijnt van hem ‘Scouting for Boys’, een boek dat in alle wereldtalen zal worden vertaald. ==} {>>afbeelding<<} 30. Japan sluit met Rusland een akkoord over China. -. Duitsland, Oostenrijk/Hongarije en Italië verlengen hun Triple Alliantie voor zes jaar. Gestorven: Hector Henri Malot (20-5-1830) Frans jurist, journalist en schrijver; verwierf internationale roem met zijn boek Sans famille (Alleen op de wereld) uit 1878 Royaards en Verkade voeren Zomerspelen op LAREN, 1 juli - Met hun Zomerspelen in het Larense hotel Hamdorff hebben de jonge Eduard Verkade en de iets oudere Willem Royaards voor een verrassing gezorgd in het Nederlandse toneel. Samen met een groep grotendeels onervaren acteurs en actrices brachten ze twee voor het toneel ongebruikelijke middeleeuwse teksten, de moraliteit Elckerlyc en het abelspel Lanseloet van Denemarken, in een nog ongebruikelijker enscenering. Verkade en Royaards toonden geen enkel fragment uit het leven vorm gegeven naar de werkelijkheid zelf, wat het toneel onder invloed van het naturalisme de afgelopen twee decennia gewoon is, maar ze lieten een spel zien met vormen, kleuren en klanken, dat zijn inspiratie vindt in de symboliek van de teksten. Voor het eerst gaven zij hiermee helder vorm aan artistieke ideeën die in het buitenland uitgedragen worden door theatervernieuwers als Edward Gordon Craig, Adolf Appia en Max Reinhardt. Het experiment dat na de voorstelling in Laren nog een korte tournee maakt, heeft bekende kunstenaars als Berlage, P.C. Boutens, Willem Kloos en Jan Toorop doen besluiten tot de oprichting van een vereniging, die een voortzetting van dit initiatief zou moeten ondersteunen. De samenwerking tussen Verkade en Royaards beperkt zich echter tot deze ene gelegenheid. Beiden geven met een eigen groep richting aan een vervolg. {==86==} {>>pagina-aanduiding<<} Frans leger in Casablanca {== afbeelding Bloedig tafereel in Casablanca na een bombardement van Franse kruisers. ==} {>>afbeelding<<} PARIJS, 18 juli - Franse troepen onder bevel van generaal Lyautey hebben vanmorgen de Marokkaanse havenstad Casablanca bezet. Eerder deze maand vonden acht Europese arbeiders in deze stad de dood bij hevige onlusten. De bezetting van Casablanca komt vier maanden nadat Lyautey, naar aanleiding van de moord op de Franse arts Mauchamp, Oudjda had bezet. Marokko is weliswaar een zelfstandig sultanaat Abd al-Aziz, maar de conferentie van Algeciras, vorig jaar, van twaalf Europese mogendheden en de Verenigde Staten van Amerika heeft bepaalde rechten van Frankrijk en Spanje in het gebied erkend. Sindsdien hebben de Fransen de acht vrijhavens in Marokko uitgerust, de Marokkaanse politie opgeleid en het beheer op zich genomen over de nationale bank van Marokko, waarvan de hoofdzetel zich in Parijs bevindt. De Franse bemoeienissen met Marokko zijn een doorn in het oog van Berlijn, dat zich in Algeciras al had verzet tegen erkenning van de Franse rechten. Vermoed wordt in Parijs dat de toenemende onrust in Marokko niet alleen het gevolg is van het zwakke binnenlandse bestuur van de sultan en van stammenoorlogen, maar eveneens ‘van Berlijnse kuiperijen’, zoals het Franse dagblad Le Temps het dezer dagen omschreef. Amerikanen ontwikkelen luchtmacht WASHINGTON, 1 juli - De Amerikaanse regering heeft besloten een begin te maken met de ontwikkeling van de kort geleden schuchter begonnen luchtvaart voor militaire doeleinden. De gebroeders Wilbur en Orville Wright, die in 1903 de eerste langere vlucht met een vliegmachine hadden gemaakt, zijn van mening dat de luchtvaart nuttig zou kunnen zijn voor militaire doeleinden, maar uitsluitend om verkenningen uit te voeren. Ze geloven dat de luchtvaart op den duur oorlogen onmogelijk zal maken omdat iedere beweging van de vijand ermee kan worden ontdekt. In februari 1908 krijgen de Wrights de eerste opdracht voor de bouw van een militair vliegtuig dat twee mensen kan vervoeren, ten minste 60 km per uur kan vliegen over een afstand van bijna 200 km. Dat eerste vliegtuig, een verbeterde versie van hun ontwerp van 1903, stort tijdens een demonstratievlucht op 17 september 1908 neer. Negen maanden later wordt een vervangend toestel opgeleverd onder de naam ‘Vliegtuig Nr. 1, Afdeling Zwaarderdan-lucht, VS luchtvloot’. In de jaren daarna laten de Verenigde Staten het initiatief in de militaire vliegerij echter aan andere landen, zoals Frankrijk en Duitsland, over. In de periode tussen 1908 en 1913 wordt slechts $ 430 000 bestemd voor het verder uitbreiden van de Amerikaanse luchtvloot. 1907 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 5. Na twee dagen eindigt de topontmoeting van tsaar Nicolaas II en keizer Wilhelm II te Schweinemünde. Het dicussiethema is het Duitse plan om een Bagdadspoorlijn aan te leggen. De tsaar doet zijn best om de Duitse bezorgdheid over een Russisch-Britse toenadering ten aanzien van Perzië te ontzenuwen. 6. In Antwerpen breekt een dokwerkersstaking uit. → 11. De Italiaanse autocoureur prins Scipione Borghese wint na een tocht van twee maanden de monsterrit van Peking naar Parijs. Hij reed in het merk ‘Itala’; een Nederlandse ‘Spijker’ werd tweede. → 13. De Nederlandse hervormde synode publiceert een brief gericht tegen het neomalthusianisme. → 14. In Wilhelmshöhe bij Kassel vindt een topontmoeting plaats tussen de Britse koning Edward VII en keizer Wilhelm II. → {== afbeelding De Duitse keizer Wilhelm II en de koning van Groot-Brittannië Edward VII (respectievelijk links en rechts in het rijtuig) tijdens een rijtoer door Wilhelmshöhe (nabij Kassel), waar op 14 augustus een topontmoeting tussen de twee vorsten is begonnen. Van enige toenadering tussen de twee mogendheden lijkt vooralsnog geen sprake. Economische en politieke rivaliteit bepalen de relaties tussen beide grootmachten. ==} {>>afbeelding<<} 16. Anti-Fransgezinden roepen Mawlai al-Hafid, de broer van de regerende sultan Abd al-Aziz, uit tot nieuwe sultan. 17. De rooms-katholieke bisschoppen van Nederland keren zich tegen de Nederlandsche Christelijke Texielarbeidersbond. → 24. In Stuttgart vindt een congres plaats van de Socialistische Internationale. Met algemene stemmen wordt een motie van Lenin, Martov en Rosa Luxemburg aangenomen die de socialisten oproept alles in het werk te stellen om een oorlog te voorkomen of onmogelijk te maken. In het kader van dit congres vindt er in Stuttgart ook voor het eerst een internationaal Socialistisch Vrouwencongres plaats. → {== afbeelding Klara Zetkin, Rosa Luxemburg, Emile Vandervelde en Pieter Jelles Troelstra op weg naar een vergadering van het Internationaal Socialistisch Congres in Stuttgart (16-24 augustus). ==} {>>afbeelding<<} 31. In weerwil van de vriendelijke woorden van de tsaar aan keizer Wilhelm te Schweinemünde, begin deze maand, sluit Rusland een Entente-overeenkomst met Groot-Brittannië. → Geboren: 13. Alfried Krupp von Bohlen und Halbach († 30-7-1967), Duits kanonnenfabrikant. Gestorven: 24. Pieter Lodewijk Tak (24-9-1848), Nederlands letterkundige, journalist en socialistisch politicus Hervormde synode keert zich tegen neomalthusianisme DEN HAAG, 13 augustus - Het neomalthusianisme - het streven naar geboortebeperking als middel tot de opheffing van de sociale en economische wantoestanden die de overbevolking met zich brengt - wordt in een vandaag verschenen brief van de Nederlandse hervormde synode een ‘als een kanker voortwoekerende zonde’ genoemd. De brief, gericht aan de kerkeraden, gaat uit krachtens een besluit, door de generale synode op 7 augustus met 9 tegen 8 stemmen genomen. Als bezwaren tegen geboortenregeling zoals die door het neomalthusianisme wordt gepropageerd, noemt de brief naast ‘gevaren voor de volksgezondheid’: ingaan tegen het bijbelwoord ‘weest vruchtbaar en vermenigvuldigt u’ (Genesis 1,28) en het gebod ‘Gij zult niet doodslaan’ (Exodus 20, 13). De brief lokt een manifest uit van de Nieuw-Malthusiaanse Bond, die erop wijst dat ‘Gij zult niet doodslaan’ in dit geval slechts betrekking kan hebben op vruchtafdrijving die de Bond als middel tot geboortenregeling juist overbodig wil maken. Tegenover het ‘vermenigvuldigt u’ stelt het manifest de persoonlijke verantwoordelijkheid voor het kindertal. Groot-Brittannië sluit verdrag met Rusland over Azië LONDEN, 31 augustus - Groot-Brittannië en Rusland hebben een verdrag gesloten, waarin de wederzijdse betrekkingen en de belangen van beide machten in Azië zijn vastgelegd. Hoewel het verdrag pas over enkele weken zal worden gepubliceerd na de ratificatie door beide landen, is het aannemelijk dat afspraken zijn gemaakt over Perzië, Afghanistan en Tibet, waar zowel Rusland als Groot-Brittannië belangen van verscheiden gewicht heeft. Kritiek op het lange uitblijven van het verdrag wordt in Londen weerlegd met de verklaring dat de Russische onderhandelaar Izvolski geen kans zag de onderhandelingen met Japan en met Groot-Brittannië tegelijkertijd te voeren. Pas na het voltooien van de Japanse verdragen konden in het voorjaar de onderhandelingen met Groot-Brittannië beginnen. Het feit dat een verdrag tot stand is gebracht wordt zowel in de Britse als in de Russische pers toegejuicht, hoewel over de exacte inhoud nog geen oordeel kan worden geveld. {==87==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Twee deelnemers aan de monsterrace Peking-Parijs in de Chinese hoofdstad. ==} {>>afbeelding<<} Autorace Peking-Parijs PARIJS, 11 augustus - Prins Borghese heeft de autorace Peking-Parijs in 61 dagen volbracht. Hij startte met zijn Itala op 11 juni vanuit China en arriveerde vandaag in de Franse hoofdstad. Na tal van strubbelingen met de Chinese regering waagden zich zes auto's aan de monsterrit. Daaronder bevond zich één Nederlandse Spijker. Deze zou, samen met twee Dions, twintig dagen na prins Scipione Borghese en zijn reisgenoot Barzini, als tweede Parijs halen op 31 augustus. De race is op gang gebracht door een oproep van de Parijse krant Le Matin. Kort daarna waren er al 25 aanmeldingen, van wie echter slechts vijf startten vanwege het hoge inschrijfgeld van 2000 francs. {== afbeelding Borghese (l.) en Barzini in Berlijn. ==} {>>afbeelding<<} Havenstaking in Antwerpen ANTWERPEN, 6 augustus - Alle havenactiviteit in Antwerpen ligt stil nadat de dokwerkers massaal het werk hebben neergelegd. De stakers willen dat hun dagloon van 5 tot 6 frank wordt verhoogd. Bemiddelingspogingen van de regering halen niets uit. Na tussenkomst van de Antwerpse burgemeester Hertogs wordt een compromis bereikt: de lonen worden met minstens 0,50 frank verhoogd. De staking heeft dan zeven weken geduurd. Het akkoord wordt door de havendirectie niet volledig geaccepteerd, maar hun almacht was gebroken. De staking legt de basis voor een massale expansie van de socialistische dokwerkersvakbond. Bisschoppen contra Unitas UTRECHT, 17 augustus - De rooms-katholieke bisschoppen van Nederland hebben zich tegen de Nederlandsche Christelijke Textielarbeidersbond gekeerd. In een publieke verklaring lieten ze vandaag weten dat het hun ‘ernstige en uitdrukkelijke verlangen is de hun onderhorige katholieken te verenigen en verenigd te houden in katholieke organisatiën’. De bond, in de wandeling Unitas geheten, is in 1895 ontstaan in Twente en kreeg later ook in Brabant aanhang. Unitas is formeel een soort federatie van katholieken en protestanten die in de praktijk (naar Duits voorbeeld) toegroeide naar een interconfessionele vakorganisatie. De bisschoppen verzetten zich daartegen, wensen ‘geestelijke adviseurs’ met grote bevoegdheden aan te stellen en schrijven een opdeling per bisdom in plaats van nationale organisatie voor. Unitas wees dit veertien dagen geleden af. In hun verklaring zeggen de bisschoppen de katholieke leden nu aan ‘vóór oktober te kiezen tussen Unitas en de Rooms-Katholieke Werkliedenvereniging’. Merkwaardig is dat de bisschoppen de katholieke mijnwerkers in Limburg die eenzelfde organisatievorm hebben gekozen, ongemoeid laten. Unitas is een samenwerkingsverband van de RK Textielvakgilden in Enschede, Oldenzaal, Almelo, Hengelo, Borne en Haaksbergen; de afdelingen van Patrimonium in Almelo, Hengelo en Enschede, de protestantse ‘Verzoeningsbond’ in Enschede en de protestants-katholieke vereniging ‘Steunt Elkander’ uit Almelo. De organisaties zijn gaan samenwerken om een gemeenschappelijk front te kunnen vormen tegen de socialisten en de Twentse fabrikanten. Sinds acht jaar stelt Unitas zich op als een landelijke organisatie en werft ze ook leden onder de Brabantse textielarbeiders. Wanneer Unitas niet ingaat op de eis van de bisschoppen om de geestelijk adviseurs een vetorecht te geven bij stakingen, worden de Unitas-leden van de katholieke standsorganisaties geroyeerd. {==88==} {>>pagina-aanduiding<<} 1907 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 5. Te Marienbad vindt een ontmoeting plaats tussen koning Edward VII en de Russische minister van Buitenlandse Zaken Istvolski, als teken van de goede verhoudingen tussen beide staten na afsluiting van de Ententeovereenkomst op 31 augustus. 8. Paus Pius X publiceert de encycliek Pascendi Dominici Gregis, waarin hij het modernisme in de theologie verwerpt. → 8. In China breidt de invloed van de Guomindang zich uit. 15. Op het 21ste congres van de SPD, de Duitse socialistische partij, te Essen halen de revisionisten een meerderheid inzake het partijstandpunt ten aanzien van een mogelijke oorlog; deze wordt nu niet meer principieel afgewezen. 21. De legerleiding van het expeditieleger in Duits Zuidwest-Afrika maakt bekend dat de opstand onderdrukt is. 23. In Rotterdam breekt een algemene havenstaking uit. De aanleiding is de escalatie van de in juni uitgebroken staking van dokwerkers tegen de invoering van graanelevatoren. → 24. De Belgische Kamercommissie inzake de Kongo, de Commissie-XVII, komt bijeen om het regeringsvoorstel over de begroting van de Kongo te bespreken. 26. Nieuw-Zeeland krijgt de status van dominion binnen het Britse Gemenebest. Geboren: 1. Walter Phillip Reuther († 9-5-1970), Amerikaans vakbondsleider; van 1951 tot 1955 president van de CIO 26. Anthony Frederick Blunt († 26-3-1983), Brits kunsthistoricus; in de jaren dertig spion voor de USSR 26. Bep (eig. Lambertus) van Klaveren, Nederlands bokskampioen 25. Robert Bresson, Frans cineast Gestorven: 4. Edvard Grieg (15-6-1843), Noors componist 7. René François Armand Sully Prudhomme (16-3-1839), Frans dichter; Nobelprijs 1901 28. Friedrich I von Baden (9-9-1826), groothertog van Baden vanaf 1856 (na vier jaar regentschap) Opnieuw elevatorstaking ROTTERDAM, 23 september - In de graansector werkzame bootwerkers zijn in staking gegaan. Zij protesteren tegen het feit dat een aantal categorieën havenwerkers forse loonsverhogingen hebben ontvangen (via bemiddeling van Duitse graanimporteurs) en zij niet. Achtergrond van het conflict is de invoering van elevators om graanschepen te lichten. Een eerdere staking (1905) tegen deze arbeidbesparende machines had succes, maar de havenwerkgevers legden zich daar niet bij neer. Duitse graanimporteurs hadden toegezegd geen door elevators gelost graan af te nemen, maar de Nederlandse importeurs hadden zich hiertoe niet verbonden. Enkele havendirecties sloten daarop contracten met enige Rotterdamse kooplieden, waarin zij toezegden elke schade als gevolg van arbeidsonrust te zullen vergoeden. Hierop ontstond grote onrust in de haven. Werkweigering en relletjes waren aan de orde van de dag. Geregeld kwam het tot gevechten tussen stakers en ‘Calandstraters’ (werkwilligen en stakingsbrekers, zo genoemd naar een bepaald graanpakhuis). De onrust werd zo hevig, dat de regering het raadzaam achtte huzaren en oorlogsschepen naar de haven te sturen. Nu de vrijlieden, wegers, bijwegers en ophouders hun looneisen ingewilligd hebben gekregen en weer aan het werk zijn gegaan, hebben dus de bootwerkers massaal het werk neergelegd. {== afbeelding Directeur Prins (X) wordt door de politie naar zijn huis begeleid. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Links stakers, op de achtergrond het pantserdekschip Noordbrabant. ==} {>>afbeelding<<} Encycliek veroordeelt ‘modernisme’ ROME, 8 september - Paus Pius X heeft in zijn vandaag gepubliceerde encycliek Pascendi Domini Gregis het ‘modernisme’ als systeem veroordeeld. Eerder dit jaar (3 juli) heeft de paus in het decreet Lamentabili 65 modernistische stellingen over de openbaring, Christus, Kerk en sacramenten verworpen. Het modernisme, ‘de samenvatting van alle ketterijen’, is een beweging die de resultaten van de moderne wetenschap en de katholieke godsdienst tracht te verzoenen op een wijze die aan deze laatste volgens de paus te kort doet. Het bestaan van een objectieve waarheid wordt ontkend, de betrouwbaarheid van de bijbel in twijfel getrokken, de leer van de Kerk uit natuurlijke factoren verklaard. Het is een beweging van intellectuelen gebleven en is nooit uitgebouwd tot een alomvattend systeem. Als zodanig wordt het in de encycliek wel gepresenteerd. Ter bestrijding schrijft het document voor dat in ieder bisdom een ‘raad van waakzaamheid’ moet worden opgericht. Later worden de priesters verplicht tot het afleggen van de ‘antimodernisteneed’. 1907 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. In de Indiase stad Calcutta vinden opstanden tegen het Britse koloniale gezag plaats. 12. Het Duitse Rijksdaglid Karl Liebknecht, die behoort tot de linkervleugel van de SPD, wordt vanwege zijn brochure Militarisme en anti-militarisme tot 1,5 jaar gevangenisstraf veroordeeld op beschuldiging van hoogverraad. 12. Het Nederlandse kabinet-De Meester komt met het voorstel om de grondwet aan te vullen met een ‘blanco artikel’ inzake de kiesrechtbepalingen, om daarmee de weg te openen naar kiesrechtuitbreidingen met een enkelvoudige parlementaire meerderheid. 18. De Tweede Haagse Vredesconferentie wordt met het tekenen van enkele verdragen over regulering van oorlogvoering door de 46 deelnemende landen beëindigd. → 19. Onder redactie van D.J. Wijnkoop, J.C. Ceton en W. van Ravesteyn verschijnt in Amsterdam het eerste nummer van ‘De Tribune’, spreekbuis van de marxistische oppositie binnen de SDAP. 25. Het ‘Walden’-project van Van Eeden is definitief ter ziele. → 29. In Duitsland wordt de publicist Maximilian Harden na een geruchtmakend proces vrijgesproken van laster tegen graaf Kuno Moltke, die hij van homoseksualiteit had beschuldigd in zijn blad Die Zukunft. 29. Rusland en Duitsland sluiten een verdrag over het handhaven van de status-quo in de Oostzee. 29. Turkije roept de hulp van de grote Europese mogendheden in om een oplossing te vinden voor de zich verscherpende toestand in Macedonië, waar Bulgaarse en Griekse gewapende groepen de situatie voor de Turkse autoriteiten onmogelijk maken. Geboren: 9. Jacques Tati (ps. Jacques Tatischeff) († 5-11-1982), Frans variété-artiest, filmacteur en -regisseur Gestorven: 28. J.P. Lissone (1840), Nederlands ondernemer 11. Adolf Furtwängler (30-6-1853), Duits archeoloog en publicist over klassieke kunst {==89==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding De bewoners van de leefgemeenschap ‘Walden’ in het Gooi ==} {>>afbeelding<<} Kolonie ‘Walden’ ter ziele BUSSUM, 25 oktober - De door de schrijver en psychiater Frederik van Eeden in 1898 opgerichte kolonie ‘Walden’ is definitief opgeheven. De kolonie was in grote financiële moeilijkheden geraakt, die door Van Eeden niet langer opgevangen konden worden. De opzet van ‘Walden’ was een leefgemeenschap te vormen die als basis voor verschillende niet-kapitalistische produktieve associaties zou dienen. Men zou met elkaar in eigen onderhoud voorzien. Men woonde in eenvoudige hutten op het terrein van de kolonie en streefde het socialistisch ideaal na. Verschillende factoren hebben bijgedragen tot de mislukking van dit project. De belangrijkste zijn wel: het mislukken van de tuinbouw op de onvruchtbare zandgrond; het overwicht dat de zogenaamde bakkersgroep daardoor kreeg, zowel qua aantal als qua winstgevendheid; de financiële afhankelijkheid van de kolonie van Van Eeden, een afhankelijkheid die het gelijkheidsideaal in de weg stond. Daarbij kwamen nog de voortdurende moeilijkheden tussen de kolonisten onderling. Van Eeden zelf liet zich in april van dit jaar nogal gedesillusioneerd uit over de houding van zijn {== afbeelding Frederik van Eeden. ==} {>>afbeelding<<} medekolonisten. In De pionier schreef hij over ‘Walden’: ‘Er is daar feitelijk geplunderd naar hartelust.’ Hij moest constateren dat de mensheid nog niet rijp is voor kolonisatie. Gelukkig is Van Eeden een betere schrijver dan wereldverbeteraar gebleken. Tijdens zijn verblijf op ‘Walden’ schreef hij onder meer zijn meesterwerk Van de koele meren des doods en twee vervolgdelen op het sprookjesachtige De kleine Johannes. Vredesconferentie levert weinig op DEN HAAG, 18 oktober - De Tweede Vredesconferentie in Den Haag is officieel gesloten. Belangrijkste resultaat van de conferentie is een verdrag nopens rechten en verplichtingen van neutrale staten in geval van een zeeoorlog. Dit verdrag regelt onder andere de verschaffing van voedsel en brandstof aan schepen van belligerente mogendheden. Oorlogsschepen van oorlogvoerende landen mogen in neutrale havens hun voedselvoorraad niet verder aanvullen dan in vredestijd normaal zou zijn. Brandstof mogen zij slechts zoveel innemen als nodig is om de dichtstbijzijnde eigen haven te kunnen bereiken. Het verdrag staat neutrale landen overigens ook toe de brandstofvoorraad van oorlogsschepen geheel aan te vullen, mits voor alle oorlogvoerende partijen eenzelfde regeling geldt. Verder heeft de conferentie weinig concrete resultaten opgeleverd. Wel werd besloten tot de instelling van een permanent internationaal prijzenhof, dat krijgt te oordelen wanneer een oorlogvoerende natie een schip van een neutrale staat als prijs heeft opgebracht; tot de vaststelling van bepalingen omtrent een prijsrecht kwam men echter niet. Algemeen was men van opvatting, dat de Russen de conferentie slecht hebben voorbereid. 1907 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. In de Noorse hoofdstad Christiania, het huidige Oslo, wordt bij verdrag door Duitsland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Rusland de integriteit van Noorwegen gewaarborgd. → 4. In Brussel komt een gezamenlijke Nederlands-Belgische commissie bijeen om bilaterale administratieve en tarieftechnische samenwerking mogelijk te maken. 5. In circa 3000 Anglicaanse kerken in Groot-Brittannië wordt een kanselboodschap voorgelezen waarin de misstanden in de Kongo aan de kaak worden gesteld. 9. Ter gelegenheid van de verjaardag van koning Edward VII publiceert de Londense krant de Daily Mirror een via facsimile-telegraaf uit Parijs overgeseind portret van de jarige. Deze krant en de Parijse L'Illustration hebben samen de rechten gekocht van dit gloednieuwe procédé. 14. De derde Doema, gekozen met beperkt kiesrecht, komt in St.-Petersburg voor het eerst bijeen. → 16. Oklahoma wordt als 46ste staat der Verenigde Staten gesticht. De hoofdstad wordt Guthrie. 19. In Rotterdam komt een eind aan de hardnekkige Rotterdamse havenstaking, die in september uitbrak. → 23. In Antwerpen wordt de Vlaamse Vereeniging van Letterkundigen opgericht. 26. In de Zweedse hoofdstad Stockholm opent de toneelschrijver en -regisseur August Strindberg zijn eigen ‘Intima Theater’. 26. De Belgische Kamer van Afgevaardigden opent de behandeling van het verdrag dat de overdracht van de Kongo Vrijstaat aan België regelt. → 26. De Pruisische landdag besluit onteigening van grond in Pruisisch Polen mogelijk te maken, om Duitse kolonisatie in dit Pools-Duitse gebied te bevorderen. Geboren: 8. Otto Brenner († 15-4-1972), Westduits vakbondsleider 14. Astrid Lindgren, Zweeds kinderboekenschrijfster 15. Graaf Claus Schenk von Stauffenberg († 20-7-1944), Duits militair en verzetsstrijder Integriteit van Noorwegen wordt gegarandeerd BERLIJN, 2 november - In de Noorse hoofdstad Christiania hebben de vier mogendheden Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en Duitsland een verdrag ondertekend waarin de integriteit van Noorwegen wordt gegarandeerd. De ondertekening geschiedde door de ginds geaccrediteerde ambassadeurs van de vier mogendheden. Het zogenaamde Christiania-verdrag komt in de plaats van een neutraliteitsgarantie die dateert uit 1855. Deze garantie was destijds afgegeven door Frankrijk en Groot-Brittannië. Dit akkoord werd vanochtend in de Noorse hoofdstad officieel nietig verklaard. Het nieuwe garantieverdrag betekent derhalve dat twee extra staten - Rusland en Duitsland - bij de garanties voor Noorwegen zijn betrokken. Hoewel dit een formaliteit lijkt, wordt algemeen aangenomen dat de wijziging een nieuw politiek accent zet. Zij vormt een tegemoetkoming aan en erkenning van de nieuwe status van Duitsland als grote mogendheid in het Scandinavische gebied. Bovendien kan de betrokkenheid van Duitsland hier worden beschouwd als een compensatie voor de kwestie Marokko, waar Duitsland zich door Britten en Fransen gepasseerd zag en zich verongelijkt voelde, omdat volgens Berlijn te weinig rekening was gehouden met de status van Duitsland als een natie die Weltpolitik wil bedrijven. Havenstaking in Rotterdam voorbij ROTTERDAM, 19 november - De Rotterdamse havenstaking in de graansector is voorbij. De staking heeft negen weken geduurd en was de langste in de Nederlandse geschiedenis. De arbeiders hebben het hoofd moeten buigen voor de werkgevers, die erin zijn geslaagd door het inzetten van stakingsbrekers de graanoverslag gaande te houden. Bovendien waren de arbeiders onderling zeer verdeeld. Grote groepen voor de overslag van graan onontbeerlijke vaklieden bleven aan het werk en hadden er geen bezwaar tegen samen te werken met stakingsbrekers. Doordat deze laatsten steeds bekwamer werden, hadden de werkgevers de zaken volledig in de hand. Zij verklaarden zich slechts bereid tot overleg met de stakers, wanneer die het werk hervat zouden hebben. Ten slotte moesten de bootwerkers zich hierbij neerleggen en boden zij zich weer voor werk aan. De werkgevers zullen nu met voorstellen komen ter verbetering van de arbeidsomstandigheden. {==90==} {>>pagina-aanduiding<<} Leopold II tekent overname Kongo door België BRUSSEL, 28 november - Vandaag heeft de Koning de Akte van Afstand ondertekend. Hierbij kan hij de soevereiniteit over de Onafhankelijke Kongostaat op België overdragen mits de Stichting van het Kroondomein wordt behouden. En voor de vorst is dit de ‘conditio sine qua non’! De onderhandelingen, het resultaat van samenwerking tussen de regering-J. de Trooz en de Commissie-XVII, zijn moeizaam verlopen. Herhaalde keren verbleef Leopold II in het buitenland. Hij heeft bovendien strenge voorwaarden gesteld. Hij wenst het behoud van de Stichting van het Kroondomein, dat een zesde van het Kongolese grondgebied omvat. En het is juist in deze gebieden dat de ergste misbruiken hebben plaatsgevonden. Klaarblijkelijk wil de Koning zijn werk via de Stichting van het Kroondomein voortzetten. Sommigen spreken dan ook van een apotheose van de koloniale ambities van koning Leopold II. De Akte van Afstand omvat 5 artikelen, vermeerderd met 2 aanhangsels. Het is nu afwachten of de Belgische Staat de soevereiniteit over de Onafhankelijke Kongostaat zal aanvaarden. Derde Rijksdoema bijeen in St. Petersburg ST. PETERSBURG, 14 november - In St. Petersburg is de derde Doema geopend. De afgevaardigden zijn gekozen op grond van de nieuwe kieswet. Aangezien veel van de leden van de eerste twee Doema's in de gevangenis zitten of verbannen zijn, verwacht de regering aanzienlijk minder problemen met de derde Doema. Van de 422 afgevaardigden krijgt de Oktjabriesten-partij van landeigenaren en bourgeoisie het grootste aantal zetels, namelijk 155. De Kadetten krijgen 108 zetels. De sociaal-democratische partij (onder meer bestaande uit 4 bolsjewieken en 4 sympathisanten) krijgt er 20 en de uiterst-rechtse radicale partijen krijgen er 146. Op deze manier is premier Stolypin erin geslaagd van de Doema een nieuw departement van zijn regering te maken. Hij slaat de weg in van meedogenloze onderdrukking van de revolutionaire activiteiten. Mensen die van politieke misdaden beschuldigd worden, komen voor een krijgsraad en krijgen, indien schuldig bevonden, de doodstraf. Stolypin krijgt stevige kritiek van de oppositie te verduren maar zijn beleid wordt door de meerderheid van de ‘herendoema’ goedgekeurd. 1907 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. Marokko sluit met Frankrijk en Spanje een verdrag ter aanvulling van het verdrag van Algeciras. 6. De grenzen tussen Oeganda en Oost-Afrika worden bij verdrag vastgesteld. 7. Op het eerste nationalistisch congres van Egypte, gehouden op initiatief van Moestafa Kamil, wordt de Nationalistische Partij, de Hizb al-Watan, vernieuwd. → 10. De Engelse dichter/schrijver Rudyard Kipling wordt te Stockholm de Nobelprijs voor de literatuur verleend. → 13. Keizer Wilhelm II brengt een officieel bezoek aan Amsterdam, en beklemtoont de Nederlandse neutraliteit. → 15. In Perzië doet de nog geen jaar aan het bewind zijnde sjah Mohammed Ali een poging om door middel van een coup de liberale minister-president Nasir al-Moelk aan de dijk te zetten. 16. Op presidentieel initiatief vertrekt een uit 16 schepen bestaand vlootkader van de Amerikaanse marine, de ‘Great White Fleet’, op wereldreis. → 20. De Middenamerikaanse staten tekenen een samenwerkingsverdrag. → 21. Nederland verliest opnieuw in de tweede amateur-interland tegen Engeland. → 21. Het Nederlandse kabinet - De Meester valt op de oorlogsbegroting van minister van Rappard. → 31. De Belgische eerste minister, Jules de Trooz, overlijdt. Geboren: 5. Lin Piau († 12-9-1971), Chinees revolutionair, militair en staatsman 15. Oscar Niemeyer, Braziliaans architect; ontwerper van de nieuwe hoofdstad Brasilia Gestorven: 17. William Thomson (later Lord Kelvin) (26-6-1824), Brits fysicus; pionier op het gebied van de thermodynamica en de elektriciteit 21. Oskar Lassar (11-1-1849) Duits dermatoloog; propagandist van volksbadhuizen {== afbeelding Keizer Wilhelm II (links in het rijtuig), koningin Wilhelmina en prins Hendrik begeven zich naar het koninklijk paleis in Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} Wilhelm II in Nederland AMSTERDAM, 13 december - Keizer Wilhelm II van Duitsland heeft in een toespraak tijdens een banket in Amsterdam de Duitse erkenning van de Nederlandse neutraliteit opnieuw beklemtoond. De keizer bezocht ons land op de terugweg van een officieel bezoek aan Groot-Brittannië. Al enige tijd deden geruchten de ronde dat in geval van een oorlog tussen Duitsland en Engeland/Frankrijk de Duitsers ons grondgebied niet zullen ontzien en zich meester zullen maken van onze riviermondingen. Kennelijk om deze geruchten de kop in te drukken verklaarde de keizer, dat Duitsland de Nederlandse neutraliteit te allen tijde zal respecteren. De keizer bracht een toost uit op het Huis van Oranje, waaraan, zo zei hij, de Hohenzollerns ‘de innigste dank verschuldigd zijn. Aan deze plicht tot dankbaarheid kan ik slechts daardoor uitdrukking geven, dat ik mijn leven ervoor borg stel, dat onze landen zich in vrede kunnen ontwikkelen.’ In verscheidene hoofdsteden van Europa vraagt men zich de laatste tijd steeds meer af wat de houding van Nederland zal zijn in geval van het uitbreken van een Europese oorlog. Met de militaire kracht van het land is het slecht gesteld. Aan de geoefendheid en de discipline van de soldaten ontbreekt veel en de bewapening en uitrusting van het leger zijn ronduit onvoldoende. Ook de gevechtswaarde van de vloot is bijzonder gering, zo menen deskundigen. Akkoord Midden-Amerika WASHINGTON, 20 december - In Washington is een akkoord getekend dat moet leiden tot grotere samenwerking tussen de Middenamerikaanse staten Nicaragua, Guatemala, Honduras, Costa Rica en El Salvador. Afgesproken wordt dat er een Middenamerikaans gerechtshof komt, een netwerk van spoorwegen zal worden aangelegd, en een verdrag van vrede en vriendschap zal worden opgesteld. De bijeenkomst in Washington had in eerste instantie tot doel een einde te maken aan de oorlog tussen de dictators van Guatemala en Nicaragua, respectievelijk Manuel Estrada Cabrera en José Santos Zelaya. Zelaya streefde naar een verenigd Midden-Amerika, maar dan onder leiding van Nicaragua. Dit had ernstige onlusten in het hele gebied tot gevolg, en president Theodore Roosevelt, bevreesd dat de situatie uit de hand zou lopen, stuurde in de zomer van 1906 het slagschip Marblehead. Honduras, Guatemala en El Salvador stemden in met een staakt-het-vuren, maar Zelaya weigerde de strijd op te geven en viel met een groot leger Honduras binnen, waarbij voor het eerst in de geschiedenis van Midden-Amerika machinegeweren werden gebruikt. Na een nieuwe interventie van Roosevelt is Zelaya, die steeds had volgehouden dat Washington geen recht heeft om in te grijpen in Midden-Amerika, uiteindelijk akkoord gegaan met de bijeenkomst in Washington. De macht van het Middenamerikaanse gerechtshof wordt snel uitgehold, omdat de Verenigde Staten bij interventies in Nicaragua in 1912 en 1916 weigeren de rechtsmacht ervan te erkennen. {==91==} {>>pagina-aanduiding<<} Begroting velt regering DEN HAAG, 21 december - De Tweede Kamer heeft de oorlogsbegroting 1908 verworpen. De regering zal haar ontslag indienen. Nadat vorig jaar minister Staal zijn oorlogsbegroting met moeite door de Tweede Kamer kreeg, werd deze begin dit jaar door de Eerste Kamer verworpen. Het kabinet diende daarop zijn ontslag in, maar de rechterzijde bleek niet bereid de regeertaak over te nemen. Het kabinet bleef aan, minister Staal werd vervangen door generaal-majoor ridder Van Rappard. Toegezegd werd het gedeelte van de begroting 1907 dat handelt over het omstreden ‘blijvend gedeelte’ der militie uit de begroting los te maken en een apart wetsontwerp daarvoor in te dienen. Dat ontwerp werd inderdaad in juni ingediend, maar kon niet meer voor het zomerreces door de Tweede Kamer worden behandeld. Desondanks nam de minister alvast een aantal maatregelen om zijn denkbeelden betreffende het ‘blijvend gedeelte’ uit te voeren. Dit riep zoveel wantrouwen op bij de Tweede Kamer, dat die de nieuwe oorlogsbegroting met 53 tegen 38 stemmen verwierp. Voor het kabinet reden om opnieuw collectief zijn ontslag in te dienen. {== afbeelding De vloot is in deze tijd bij het publiek zo geliefd dat de Britse marine een serie prentbriefkaarten van haar ‘Dreadnoughts’ publiceert. ==} {>>afbeelding<<} Amerikaanse vloot maakt wereldreis NEW YORK, 16 december - In een grandioos gebaar om de wereld de groeiende Amerikaanse macht te demonstreren heeft president Roosevelt het vertreksein gegeven voor de uit zestien slagschepen bestaande Amerikaanse oorlogsvloot, die begint aan een reis om de wereld die ruim 26 maanden zal duren. Over het algemeen wordt het vlooteskader, bekend wordend als ‘de Grote Witte Vloot’, in de havens die het aandoet met enthousiasme begroet, ook in Japan. Het Amerikaanse machtsvertoon - de Verengide Staten hebben de op één na grootste vloot ter wereld - heeft plaats op een moment dat de Japanse vloot superieur is gebleken aan de Russische, en in dezelfde tijd dat Britten en Duitsers zijn begonnen aan een sterke uitbreiding van hun oorlogsvloten. Wat de Amerikaanse marine van de reis leert, is dat een dergelijke vloot zeer afhankelijk is van vriendschappelijk gezinde landen die de schepen willen bevoorraden met brandstof en voedsel, en dat de status van wereldmacht een sterk uitgebreid ondersteunings-systeem vergt. Lesje van Engelse voetbalamateurs DARLINGTON, 21 december - Ook in de tweede voetbal-interland tegen Engeland heeft Nederland een stevige afstraffing gekregen. Na de 8-1 in Den Haag verduidelijkten de Engelse amateurs in Darlington nog eens het immense krachtsverschil: 12-2. Nederland dankte de wedstrijd in Engeland aan de bemiddeling van de Engelse scheidsrechter Howcroft. De Engelse buitenspeler Stapley scoorde in Darlington vijf keer. Cees Ruffelse van Sparta maakte de enige twee tegendoelpunten. Voor Engeland betekende het duel niet meer dan een verpozing door een veredeld studententeam. Het land kende al het profvoetbal en erkende de activiteiten van een verzameld amateurelftal niet als een officiële interland. In de ploeg haalde alleen aanvaller Vivian Woodward, goed voor drie doelpunten, ooit het ware Engelse elftal. De aanvoerder van Tottenham Hotspur, die later verkocht werd aan Chelsea, kwam daarin nog 23 maal uit. {== afbeelding De slag bij Omdoerman (1898) waarbij de Engelsen hun invloed uitbreidden tot het hele Nijldal. ==} {>>afbeelding<<} ‘Egypte voor Egyptenaren’ CAÏRO, 7 december - Onder leiding van een jonge advocaat, Moestafa Kamil, hebben de Egyptische nationalisten hun eerste congres gehouden. Dit congres is het resultaat van een nationalistische beweging die in de laatste jaren sterk gegroeid is. Formeel behoort Egypte tot het Ottomaanse Rijk, maar in feite spelen de Engelsen een belangrijke rol in het politieke leven van Egypte. De nationalistische beweging in Egypte heeft verschillende aspecten. Aan de ene kant is het een beweging met een panislamitisch karakter, aan de andere kant hangt ze het panarabisme aan. Mohammed Abdoeh, die tot 1905 in Egypte de functie van moefti (de hoogste islamitische rechter) bekleedde, wordt beschouwd als een van de grondleggers van deze nationalistische beweging. Toen de Ottomaanse regering probeerde het Turks als de officiële taal in het onderwijs in te voeren, verklaarde Mohammed Abdoeh dat in Arabische landen in het Arabisch gestudeerd moest worden. Een andere grondlegger van de nationalistische beweging in Egypte is Abdul Rahman al-Kawakibi (1849-1902), die van Syrië naar Egypte was gevlucht. In zijn boeken heeft hij duidelijk gesteld dat de kalief een Arabier moet zijn, die bovendien in Mekka moet wonen omdat die stad het centrum van de islam is. De nationalistische beweging vraagt niet alleen om een islamitische wereld onder leiding van de Arabieren, maar ze strijdt ook tegen de aanwezigheid van de Engelsen in Egypte. Deze strijd heeft het panislamitische en panarabische karakter van de beweging aangevuld met een patriottisch aspect. De beweging onder leiding van Moestafa Kamil is duidelijk gericht tegen de Britten in Egypte en voert de leus: ‘Egypte voor de Egyptenaren’. Deze beweging is sterker geworden na de problemen tussen de fellahin (de boeren) en de Britten in juni 1906. Het Britse leger had een boer vermoord, hetgeen tot protesten leidde. Tweeënvijftig boeren werden door de Engelsen gearresteerd en vier van hen werden geëxecuteerd. Nobelprijs voor Joseph Rudyard Kipling STOCKHOLM, 10 december - De Britse schrijver Joseph Rudyard Kipling heeft vandaag de Nobelprijs voor letterkunde ontvangen. Kipling is vooral bekend om zijn korte verhalen (Jungle Books). Daarnaast was hij een idealistisch voorvechter van het Britse imperium. Kipling meende dat hiermee de wereldvrede en de verspreiding van de beschaving het beste bereikt kon worden. Hij geloofde sterk in het ethisch verantwoordelijkheidsgevoel van de Britse ‘empirebuilders’, maar de Boerenoorlog heeft hierin de laatste jaren verandering gebracht. {== afbeelding Joseph Rudyard Kipling ==} {>>afbeelding<<} {==92==} {>>pagina-aanduiding<<} [1908] 1908 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 4. In het Marokkaanse Fez wordt de tegen zijn broer Abd al-Aziz in opstand gekomen Mawlai Hafid tot sultan uitgeroepen. 9. In België volgt Schollaert de in december overleden minister-president De Trooz op, en reorganiseert het kabinet. → 9. In heel Pruisen vinden demonstraties plaats voor algemeen kiesrecht. In Pruisen bestaat een drie-klassen kiesrecht. 13. Henri Farman maakt als eerste Europeaan een cirkelvormige vlucht. → 21. De Belgische Kongo-kamercommisie, de Commissie-XVII, komt bijeen om het ontwerp van het annexatieverdrag van de Kongo te behandelen. Het struikelblok blijft de op verzoek van de koning opgenomen clausule over de uitgestrekte kroondomeinen. 22. In de Rijksdag interpelleert de SPD inzake de kiesrechtstrijd in Pruisen. Kanselier von Bülow weigert op de kwestie in te gaan. 23. De Britse en Amerikaanse gezant te Brussel dringen er bij minister van Buitenlandse Zaken Davignon op aan dat België de clausules van het verdrag van Berlijn van 1885 ten aanzien van de absolute vrijhandel in de Kongo dient te respecteren. 24. Generaal-luitenant Baden-Powell richt officieel de Padvindersbeweging op (‘Boy-Scouts’). 25. In Antwerpen gaat de nieuwe opera van Jan Blockx, Baldie in première. 27. De aankondiging van de Oostenrijks-Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken graaf Alois von Aehrenthal, dat zijn regering voornemens is om de Bosnische spoorlijn door te trekken naar Saloniki, valt verkeerd in Londen en St.-Petersburg. Beide mogendheden zien hun belangen op de Balkan hierdoor geschaad. Geboren: 9. Simone de Beauvoir, Frans feministisch schrijfster 15. Edward Teller, Amerikaans kernfysicus van Hongaarse origine; ‘de vader van de H-bom’ Gestorven: 4. Antony Winkler Prins (31-1-1817) Nederlands theoloog, literator en encyclopedist Frans Schollaert premier van nieuw Belgisch kabinet BRUSSEL, 9 januari - De nieuwe Belgische regering, geleid door Frans Schollaert, verschilt in samenstelling slechts weinig van het kortstondige kabinet-De Trooz. Vooral de christen-democratische invloed zou steeds sterker worden. Deze regering bleef drieëneenhalf jaar aan het bewind en nam enkele belangrijke maatregelen. Ze regelde de overname door de Belgische staat van Kongo, het persoonlijke bezit van koning Leopold II. Het lotingsysteem werd afgeschaft en vervangen door een stelsel van persoonlijke dienstplicht. Daarnaast liet de regering een aantal sociale wetten goedkeuren, vooral ten voordele van de mijnwerkers. Henri Farman vestigt Europees vliegrecord {== afbeelding Op een vliegfeest in Reims zijn de laatste vliegtuigen te zien, van boven naar beneden: een Wright, een Farman, een Blériot, een Antoinette en nog een Farman. ==} {>>afbeelding<<} ISSY-LES-MOULINEAUX, 13 januari - De Franse ex-coureur Henri Farman heeft als eerste Europeaan een cirkelvormige vlucht van een kilometer gemaakt. Farman vloog met een tweedekker, die speciaal voor hem gebouwd was door de broers Voisin. Het vliegtuig was uitgerust met een Antoinette-motor en door Farman aangepast wat betreft de bestuurbaarheid. Zes maanden later verzorgt Henri Farman met dezelfde machine de eerste luchtverbinding tussen twee steden, namelijk 27 kilometer tussen Mourmelon en Reims. Op 2 oktober vestigt hij nog een Europees record met een vlucht van 38 kilometer. 1908 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 1. In Lissabon vinden koning Carlos I en de kroonprins de dood bij een aanslag. De koning wordt opgevolgd door Manuel II. → 4. De Belgische parlementaire Kongocommissie, de Commissie-XVII, schort haar werkzaamheden voorlopig op omdat men het niet eens kan worden over de stipulaties van het annexatieverdrag van de Kongo. 5. De Turkse regering verwelkomt het voorstel van de regering in Wenen om de Bosnische spoorlijn door te trekken naar Saloniki. De Servische regering wijst het plan af. 7. Op de Rijksmarinewerf te Amsterdam wordt de kiel gelegd van het pantserschip De Zeven Provinciën. 7. In Londen besluit de Internationale scheepvaartconferentie tot een tarievenovereenkomst. 11. In Nederland treedt het kabinet-Heemskerk aan. → 18. De Amerikaanse president en de Japanse ambassadeur sluiten een ‘gentleman's agreement’ naar aanleiding van de voor Japan discriminerende maatregel van 14 maart 1907 (stopzetten immigratie van Japanners). De Japanse arbeiders die in de VS zijn mogen nu blijven. 25. De Britse regering publiceert een witboek over de misstanden in de Kongo. Hierin zijn de rapporten van de Britse en Amerikaanse consuls ter plaatse opgenomen. 27. Het kabinet-Heemskerk buigt zich in tweede lezing over het Duitse voorstel om tot een Noordzeeconventie te komen. → 28. In Teheran wordt een mislukte aanslag gepleegd op de reactionaire sjah Mohammed Ali. Geboren: 6. Amintore Fanfani, Italiaans christen-democratisch politicus 11. Sir Vivian Ernest Fuchs, Brits geoloog; onderzoeker van Antarctica 21. Raymond Queneau (ps. van M. Presle) († 25-10-1976), Frans romancier {== afbeelding De start in New York van de deelnemers aan de eerste autorace rond de wereld (19 000 km). De tocht gaat dwars door Amerika over San Francisco, via Alaska, de Beringstraat, Noordoost-Siberië, Mongolië, Moskou naar Parijs. De auto's hebben carburators en oliereservoirs, voorzien van bijzondere verwarmingstoestellen om de machines in de koude streek van de poolcirkels op gang te houden. Op 26 juli komt winnaar Köppen in Parijs aan. ==} {>>afbeelding<<} Heemskerk stelt kabinet samen DEN HAAG, 11 februari - De antirevolutionair mr. Th. Heemskerk is erin geslaagd een nieuw kabinet samen te stellen. Hijzelf wordt minister-president en minister van Binnenlandse Zaken. In het kabinet hebben antirevolutionairen en katholieken zitting; de ministers van Oorlog en van Marine behoren niet tot een politieke richting. De vorming van een nieuw kabinet was nodig, nadat het kabinet-De Meester eind vorig jaar in de Tweede Kamer was gestruikeld over de oorlogsbegroting. Grote afwezige in het nieuwe kabinet is AR-leider Abraham Kuyper. Naar verluidt was hij tegenstander van het ten val brengen van het liberale kabinet-De Meester, dat hij liever had zien doormodderen tot de verkiezingen van 1909. Een rechtse stembusoverwinning zou dan de weg hebben vrijgemaakt voor een nieuw kabinet-Kuyper. Het kabinet-Heemskerk acht hij ‘in onvoorzichtigheid geboren’. Het nieuwe kabinet, dat evenmin als het oude over een meerderheid in de Tweede Kamer beschikt, zal regeren ‘overeenkomstig de beginselen, levende in de partijen der rechterzijde’. Inzake de kiesrechtkwestie zal het de voorstellen tot wijziging van de Grondwet van het vorige kabinet, dat de regeling van het kiesrecht uit de Grondwet wilde lichten en aan de normale wetgever wilde overlaten, intrekken. {==93==} {>>pagina-aanduiding<<} Moord op koning Portugal {== afbeelding Begrafenisstoet van koning Carlos I en kroonprins Luis Felipe. ==} {>>afbeelding<<} LISSABON, 1 februari - De 44-jarige Portugese koning Carlos I en kroonprins Luis Felipe zijn doodgeschoten toen zij in een open rijtuig Lissabon binnenreden, waar drie dagen geleden gewelddadige rellen zijn uitgebroken. De tweede zoon van de koning, Manuel, raakte slechts licht gewond. Hij zou tot koning Manuel II worden gekroond. De moordaanslag komt nadat jaren van kritiek, gestimuleerd door het opkomende socialisme en republikanisme, de antimonarchistische gevoelens sterk hebben aangewakkerd. In 1891 was het in Porto tot een opstand van republikeinen gekomen, die de koning ervan beschuldigden door een gebrek aan aandacht voor de Portugese koloniën de belangen van de natie te schaden. In 1906 had Carlos de vorming van een regering door de monarchist João Franco goedgekeurd. Diens repressieve {== afbeelding De 44-jarige Carlos I. ==} {>>afbeelding<<} maatregelen en de beschuldigingen dat de koninklijke familie veel geld schuldig zou zijn aan de staat, versterkten het antimonarchisme. Manuel II maakt een einde aan de dictatuur van Franco en installeert een verzoeningsgezinde regering. De monarchistische partijen blijven echter intern verdeeld en de republikeinen zetten hun politieke opmars voort. Regering bespreekt Noordzeeconventie DEN HAAG, 27 februari - Het zojuist aangetreden kabinet-Heemskerk heeft zich uitvoerig beraden over het ontwerp voor een Noordzeeconventie. Het acht de huidige tekst van het ontwerp onvoldoende en dringt aan op wijzigingen die recht doen aan Nederlands traditionele neutraliteitspolitiek. De Noordzeeconventie is een Duits initiatief. Volgens het Duitse ontwerp zouden Duitsland, Engeland, Denemarken en Nederland moeten verklaren de status-quo aan de Noordzee te handhaven. Kennelijk wil de Duitse diplomatie hiermee de indruk tegengaan, dat Duitsland erop uit zou zijn de kleine staten aan de Noordzee op de een of andere manier in zijn invloedssfeer te betrekken. Op voorstel van Nederland is ook Frankrijk bij de conventie betrokken. Volgens de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, jhr. mr. R. de Marees van Swinderen, kan Nederland niet akkoord gaan met de huidige tekst van de ontwerp-conventie. Hierin ligt namelijk besloten dat de ene staat niet alleen het eigen grondgebied moet handhaven, maar ook dat van de andere staten. Deze wederzijdse verplichting zou ertoe kunnen leiden, dat Nederland rechtstreeks wordt betrokken bij een eventuele oorlog. Nederland zal nu voorstellen deze wederkerigheid uit de conventie-tekst te verwijderen en te vervangen door de verplichting het eigen grondgebied te handhaven en dat van anderen te respecteren. 1908 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. De legerexpeditie onder leiding van kapitein H. Christoffel op het eiland Flores, die op 9 augustus 1907 begonnen was het verzet van de bevolking tegen het Nederlands koloniaal gezag te breken, wordt afgesloten. 4. De Belgische minister van Buitenlandse Zaken Davignon stuurt een protestnota naar Londen, waarin hij het witboek over de Kongolese misstanden tot een inmenging in Belgische binnenlandse aangelegenheden bestempelt. 5. De Belgische regering biedt het wetsvoorstel over de annexatie van de Kongo aan de Kamer aan. De regering stelt nu voor dat de kroondomeinen staatsbezit worden, en dat de Koning hiervoor schadeloos gesteld wordt. 6. De Britse minister van Buitenlandse Zaken Grey uit zijn onvrede over het Belgische memorandum van 4 maart, en valt het systeem van dwangarbeid in de Kongo aan. 8. De Nederlandse psychiater, schrijver en utopistisch maatschappijhervormer Frederik van Eeden zet zijn ideeen uiteen in een bomvolle Carnegie Hall te New York. 25. De Belgische Kongokamercommissie, de Commissie-XVII, gaat akkoord met de geamendeerde tekst van de annexatiewet van de Kongo. 27. De Duitse Rijksdag keurt in derde lezing de vlootwet goed. De Duitse marine zal nu ook gaan beschikken over superoorlogsschepen die gelijkwaardig zijn aan de Britse Dreadnought-klasse. 29. In Wenen uit de Duitse kanselier von Bülow tegen zijn collega von Aehrenthal zijn bezorgdheid over de Russische buitenlandse politiek. -. Koningin Wilhelmina blijft ongedeerd bij een ongeluk in Den Haag. → Geboren: 5. Rex Harrison, Amerikaans filmacteur 7. Anna Magnani († 26-9-1973) Italiaans (film) actrice 14. Maurice Merleau-Ponty († 3-5-1961) Frans existentialistisch filosoof 23. Joan Crawford, Amerikaans filmactrice Koningin en prins blijven ongedeerd DEN HAAG, maart - In de Parkstraat in Den Haag is het koninklijk rijtuig met daarin koningin Wilhelmina en prins Hendrik in botsing gekomen met een Haagse tram. Gelukkig hadden de koningin en de prins geen lichamelijk letsel. Dit is vooral te danken aan de buitengewone rijvaardigheid en de zeldzame tegenwoordigheid van geest van prins Hendrik in dit levensgevaarlijke moment. Maar ook trambestuurder Reder heeft door zijn kordaat optreden een ernstig onheil voorkomen. Hij heeft de zandstrooier in beweging gebracht, de elektrische rem gebruikt en tegenstroom gegeven, waardoor zijn wagen achteruit liep. Ook de twee hofbeambten die in het rijtuig zaten, zijn met de schrik vrijgekomen. {== afbeelding Het beschadigde hofrijtuig. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Tram 107 met wagenbestuurder Reder. ==} {>>afbeelding<<} {==94==} {>>pagina-aanduiding<<} 1908 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 4. De sterke diamantbewerkersbond ANDB legt in Amsterdam de produktie stil om de prijzen - die door de crisis onder druk staan - op peil te houden. 7. De Amerikaanse regering deelt het standpunt van de Britse regering dat het belastingsysteem in de Kongo een vorm van slavernij is. 8. De Britse minister-president Campbell-Bannerman neemt wegens gezondheidsredenen ontslag en wordt opgevolgd door Asquith. → 12. De Belgische taalactivist Lodewijk de Raet publiceert zijn rapport over de vernederlandsing van het onderwijs. → 14. De Deense Folketing (parlement) stemt in met het invoeren van algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht, met de restrictie dat alleen zij stemrecht hebben die belasting betalen. 14. De Duitse rijkskanselier von Bülow houdt in Rome besprekingen met de Italiaanse koning en zijn minister van Buitenlandse Zaken Tommasso Tittoni. Over de buitenlandse politiek is men het eens; beide staten streven naar vrede en zijn voor het behoud van de status-quo. 23. De Belgische regering komt met een officieel antwoord op de nota's van de Britse en Amerikaanse regering inzake de Kongokwestie. Zij stipuleert dat het gebraakte belastingsysteem in de vorm van dwangarbeid slechts geleidelijk zal kunnen worden afgeschaft. 23. In Berlijn vindt de ratificatie plaats van de Noordzeeconventie die de status-quo in dat gebied waarborgt. Terzelfder tijd wordt te St.-Petersburg een zelfde conventie ten aanzien van de Oostzee door Duitsland. Rusland, Zweden en Denemarken ondertekend. → Geboren: 5. Herbert von Karajan, Oostenrijks dirigent 5. Bette Davis, Amerikaans filmactrice Gestorven: 22. Sir Henry Campbell-Bannerman (7-9-1836) Brits liberaal staatsman Britse premier treedt af LONDEN, 8 april - Wegens ziekte heeft de Britse liberale premier Sir Henry Campbell-Bannerman zijn ontslag ingediend. De koning heeft de minister van Financiën, H.H. Asquith, verzocht een nieuw kabinet te vormen en te leiden. De koning deed zijn verzoek in Biarritz, waar hij op vakantie is. Hij zal op 15 april in Londen terugkeren, eerder dan de bedoeling was. Er is nauwelijks twijfel dat Asquith Lloyd George zal voordragen als minister van Financiën. Diens functie als president van de Handelsraad wordt vrijwel zeker overgenomen door Winston Churchill. Inmiddels is de gezondheid van Sir Henry nog zwak. Uit het hele land heeft hij wensen voor een spoedig herstel ontvangen, vergezeld van dankbetuigingen voor zijn voortreffelijk leiderschap als minister-president gedurende negen jaren. Onder Sir Henry werd de Liberale partij van een machteloze club een gerespecteerde partij die in 1900 met de grootste meerderheid in de parlementaire geschiedenis uit de stembus kwam. {== afbeelding Herbert Henry Asquith. ==} {>>afbeelding<<} Eindrapport inzake vernederlandsing GENT, 12 april - Vandaag heeft Lodewijk de Raet, secretaris van de Tweede Vlaamse Hogeschoolcommissie, zijn eindrapport voorgelegd aan de algemene vergadering van het Algemeen Nederlands Verbond. De commissie, die is opgericht op 21 april 1907 onder voorzitterschap van Max Rooses, is nu, na acht zittingen, gereedgekomen met een ontwerp inzake de vernederlandsing van het universitair onderwijs in Vlaanderen. De laatste voorstanders van de officiële tweetaligheid, onder wie de professoren Frédéricq en Vercouillie, hebben daarbij in het zand moeten bijten. Bovendien is de eensgezindheid onder alle flaminganten hersteld. Men besluit het rapport nog niet in druk te geven, omdat men eerst een gunstige uitslag wil afwachten van de behandeling van het wetsvoorstel-Coremans. Dit voorstel zou echter in de kamercommissie traineren. Zeeakkoorden ondertekend BERLIJN, 23 april - Door de staten aan de Noordzee en die aan de Oostzee zijn vandaag respectievelijk in Berlijn en in St.-Petersburg verdragen getekend die de status-quo en de vrije vaart in deze zeeën vastleggen. Duitsland heeft bij de totstandkoming van deze akkoorden het afgelopen jaar een vooraanstaande rol gespeeld. Hoewel de akkoorden geen verandering inhouden worden zij algemeen beschouwd als een soort genoegdoening voor Duitsland na het prestigeverlies in de kwestie Marokko tegenover de Middellandse-Zeelanden. Bovendien hoopt Duitsland met de Baltische en de Noordzeeconventie een betere verstandhouding met Rusland te bewerkstelligen. Najaar 1907 nog had de St.-Petersburgse krant Novoe Vremja - geïnspireerd door de eigen regering - geprikkeld geschreven dat ‘Duitsland voor de verdediging van 150 mijl zandkust niet zo'n vloot nodig heeft die het land nu bezit’. En de commentator van het blad had er bijtend aan toegevoegd: ‘Deze (Duitse) manie voor wapens mikt werkelijk op de beheersing van het universum’. Tegen deze stemming wil het nieuwe statuut voor de twee zeeën een dam opwerpen. De nieuwe conventies zijn, zo schrijft de conservatieve Noordduitse Gazette, ‘vanuit Duits gezichtspunt van direct belang aangezien ze voor eens en voor altijd de grond weghalen onder de voeten van al diegenen die telkens maar weer Duitsland ervan beschuldigen annexatieplannen jegens naburige landen te koesteren’. Ook in toespraken bij de ondertekening vandaag werd het accent gelegd op de vredelievende geest die de twee conventies inzake de Noord- en de Oostzee ademen. 1908 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 4. De regering biedt de Duitse Rijksdag een witboek aan over de Marokkaanse kwestie. Het gaat onder meer in op de Franse interventie van 4 augustus 1907. 5. De Belgische premier Schollaert dient een aanvullend wetsvoorstel in over het Kroondomein in Kongo. → 5. In Delft wordt onder auspiciën van het NVV de Nederlandsche Vereniging van Glas- en Aardewerkers opgericht. 9. Als opvolger van gouverneur Idenburg, in functie sinds 1905, wordt D. Fock benoemd tot gouverneur van Suriname. 11. Keizer Wilhelm II spreekt zijn vertrouwen uit in kanselier von Bülow. → 20. In Indonesië wordt de - gematigd nationalistische - vereniging Boedi Oetomo opgericht, het eerste teken van nationaal ontwaken op Java. → 20. De ex-gouverneur van Suriname Idenburg wordt benoemd tot minister van Koloniën in het kabinet van zijn antirevolutionaire partijgenoot Heemskerk. 24. In België vinden parlementaire verkiezingen plaats. → 25. In de Chileense stad Cartago wordt het Centraalamerikaans Hof van Justitie geïnaugureerd. Dit is een gevolg van de conferentie van Washington die van 14 november tot 20 december 1907 gehouden werd. 25. Het Amerikaanse Congres besluit om de schadeloosstelling die China na de Bokseropstand in 1900 was opgedrongen te halveren. Het gaat om een bedrag van meer dan $ 12 miljoen. 26. In het Perzische Majied-Soelaiman wordt voor het eerst in het Midden-Oosten een exploitabele hoeveelheid olie aangeboord. Geboren: 5. Jacques Massu, Frans militair 28. Ian Lancaster Fleming, Engels schrijver van spionageromans Gestorven: 23. François Coppée (12-1-1842) Frans dichter {==95==} {>>pagina-aanduiding<<} Voorstel overname Kongo BRUSSEL, 5 mei - Vandaag heeft regeringsleider Frans Schollaert een aanvullend wetsontwerp bij de Kamer ingediend waarbij de voorwaarden tot afschaffing van het Kroondomein Kongo geregeld worden. Na lange discussies heeft Schollaert, zoals bekend een hardnekkig tegenstander van het Kroondomein, de Koning tot zijn zienswijze weten over te halen. Voor het ‘Fonds Leopold II’ betaalt België nu Bfr. 45 miljoen. Bovendien ontvangt de Koning ‘vanwege de natie als blijk van waardering voor de offers gebracht in Kongo’ Bfr. 50 miljoen, bestemd voor nuttige uitgaven in de toekomstige kolonie, aldus de tekst van het wetsontwerp. {== afbeelding Spotprent op koning Leopold en de Kongo. ==} {>>afbeelding<<} ‘Boedi Oetomo’ opgericht BATAVIA, 20 mei - Inheemse leerlingen van enkele scholen in Batavia hebben de vereniging ‘Boedi Oetomo’ (‘Het schone streven’) opgericht. De vereniging streeft naar geestelijke ontwikkeling van de inlanders als beste middel om hun bestaan gemakkelijker te maken. De oprichting van Boedi Oetomo is een gevolg van het feit dat de Indische Chinezen begonnen zijn op Java eigen scholen te stichten. Ook de Javanen zelf dienen deze weg te gaan, aldus Boedi Oetomo, die grotendeels steunt op het gezag van de Javaanse vorsten. Boedi Oetomo vraagt van het gouvernement het onderwijs aan inheemsen te bevorderen, te huizen te openen voor de opvang van bedelaars, de woeker tegen te gaan en volksbibliotheken in het leven te roepen. Ook wil de vereniging toestemming om zelf desa-scholen op te richten. Boedi Oetomo is op godsdienstig gebied neutraal en laat ook Europeanen en christen-inlanders als lid toe. Ze wil de Europese cultuur als middel gebruiken voor de ontwikkeling van de inlander, niet als doel. Weer verlies voor katholieken bij verkiezingen BRUSSEL, 24 mei - De vandaag gehouden parlementaire verkiezingen hebben de katholieke meerderheid tot 8 zetels doen inkrimpen. De regering heeft nu nog de steun van 87 katholieke kamerleden (-2), de liberalen bezetten 43 zetels (-2), de socialisten 35 (+ 4). De verkiezingen stonden grotendeels in het teken van de Kongo-kwestie, die in het parlement wordt behandeld en al jarenlang een politiek twistpunt is. Radicale liberalen en socialisten verzetten zich tegen een overname van Kongo door België, omdat daarmee een ondraaglijke financiële last op de overheid zou worden gelegd. Keizer steunt von Bülow BERLIJN, 11 mei - Keizer Wilhelm II heeft in een telegram aan rijkskanselier vorst von Bülow zijn tevredenheid uitgesproken over de wetsvoorstellen en verdragen, die in de Rijksdag behandeld zijn. Het nadrukkelijke vertrouwen van de keizer in von Bülow moet worden gezien in verband met de intriges aan het hof tegen de kanselier. Met deze openlijke steunbetuiging wordt de tegenstanders van de kanselier voorlopig het zwijgen opgelegd. Later in de maand, op 29 mei, zegt Wilhelm II naar aanleiding van het Brits-Frans-Russisch verdrag dat de Germanen het beste vochten wanneer ze van alle kanten aangevallen werden: ‘Laten de vijanden maar komen’, aldus de keizer. {== afbeelding Intriges aan het Duitse hof. ==} {>>afbeelding<<} 1908 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 4. In Parijs wordt het stoffelijk overschot van de op 29 september 1902 op 62-jarige leeftijd overleden schrijver Emile Zola overgebracht naar het Panthéon. 9. Koning Edward VII bezoekt tsaar Nicolaas II te Reval (Tallinn). Het gespreksthema is de groeiende macht van Duitsland en de Macedonische kwestie. 13. De Nederlandse regering protesteert bij de regering te Londen dat zij niet is uitgenodigd voor de geplande internationale maritieme conferentie. 14. Het congres van de Duitse Flotenverein te Danzig (Gdansk), die met meer dan 1 miljoen leden de grootste organisatie van Duitsland is, kiest admiraal Hans von Koster tot voorzitter. 15. In het Amsterdamse Concertgebouw wordt het congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht geopend. → {== afbeelding Op 15 juni wordt in het Concertgebouw te Amsterdam het 2de congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht gehouden. ==} {>>afbeelding<<} 20. De Conventie van de Republikeinse Partij te Chicago wordt na vier dagen vergaderen beëindigd. Als presidentskandidaat wordt W.H. Taft gekozen. → 21. In het Londense Hyde Park demonstreren tienduizenden vrouwen voor kiesrecht. → 22. De Belgische minister-president Schollaert reist samen met de minister van Koloniën Renkin af naar Wiesbaden om met de daar vertoevende koning Leopold II te onderhandelen over de kwestie van de Kongolese Kroondomeinen. 23. In Perzië voert sjah Mohammed Ali met Russische militaire hulp een coup uit. 28. In Kiel maakt de Deen Jacob Ellehammer als eerste in Europa een vlucht met een zelf gebouwd gemotoriseerd vliegtuig. → 29. Paus Pius X vaardigt de bul Sapienti Consilio uit, waarin hij reorganisatie van de Curie aankondigt. Gestorven: 21. Nikolai Rimski-Korssakov (18-3-1844) Russisch componist 24. Stephen Grover Cleveland (18-3-1837) Amerikaans staatsman; president van 1885-1889 en van 1893-1897 Jacob Ellehammer maakt eerste Europese vlucht KIEL, 28 juni - Bij het Noordduitse Kiel heeft de Deen Jacob Christian Hansen Ellehammer als eerste in Europa een vlucht met een gemotoriseerd vliegtuig gemaakt. Het door Ellehammer zelf ontworpen en gebouwde toestel bleef 11 seconden in de lucht. Daarmee sleept de Deen een prijs van 5000 mark in de wacht. De prestatie van de Deense timmermanszoon is des te opmerkelijker omdat hij tot dit resultaat is gekomen zonder met andere luchtvaartpioniers samen te werken. Ellehammer bouwde zijn eerste vliegtuig in 1905. Dit model, dat met een 9 pk motor was uitgerust, was geconstrueerd om enkele rondjes te kunnen vliegen terwijl het met een kabel aan een paal verbonden bleef. Het toestel heeft slechts enkele korte sprongetjes gemaakt. De langste vlucht, op 12 september 1906, overbrugde een afstand van 42 meter. Vandaag voerde Ellehammer zijn vlucht uit in een driedekker met een 35 pk, vijf-cilinder motor. Voor de bouw van dit toestel, model IV, gebruikte de Deen mahoniehout, stalen buizen en een doekbekleding voor de vleugels. Kandidatuur voor William Taft en William Bryan CHICAGO, 20 juni - Op de Conventie van de Republikeinse partij is William Howard Taft, de dikbuikige en joviale minister van Oorlog, op voorstel van Roosevelt, in de eerste stemronde aangewezen als kandidaat voor het presidentschap. Roosevelt zou zelf nog met gemak zijn verkozen voor een derde termijn, maar vier jaar geleden heeft hij aangekondigd geen herkiezingen te zullen nastreven. Roosevelt heeft groot vertrouwen in de bestuurscapaciteiten van Taft - die vooral op de Filippijnen zijn gebleken - en in diens bereidheid om zijn hervormingspolitiek voort te zetten. James Sherman wordt de kandidaat voor het vicepresidentschap. De Republikeinen hebben een programma aangenomen, dat de nadruk legt op tariefbeperking, strengere toepassing van de anti-trust-wetgeving en voortzetting van president Roosevelts beleid. Bij de ruim twee weken later gehouden Conventie van de Democratische partij in Denver wordt net als acht jaar geleden William Jennings Bryan gekozen als presidentskandidaat, met John Kern als running mate. Bij de linkse partijen krijgen opnieuw Debs en Watson de nominatie. {==96==} {>>pagina-aanduiding<<} Vrouwen eisen kiesrecht {== afbeelding In Londen demonstreren suffragettes voor vrouwenkiesrecht. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 21 juni - Tienduizenden belangstellenden woonden in Hyde Park de demonstraties bij van de nieuwe suffragette-organisatie. Na marsen uit diverse delen van de stad, onder leiding van mevrouw Drummond, hielden bijna honderd suffragetteleidsters vurige pleidooien voor de invoering van kiesrecht voor vrouwen. In de loop van de middag werd de massa een resolutie voorgelegd die als volgt luidde: ‘Deze vergadering verzoekt de regering kiesrecht aan vrouwen te verlenen, zonder uitstel’. Duizenden aanwezigen stemden juichend met de resolutie in. Hiermee kwam een einde aan de officiële massabijeenkomst. De suffragetteleidsters werden zo enthousiast door de menigte omringd, dat zij door politieagenten in veiligheid moesten worden gebracht. Het wassenbeeldenmuseum Madame Tussaud heeft op de actualiteit ingehaakt met de presentatie van een suffragettegroep die de dames Emmeline {== afbeelding Een suffragette voert actie. ==} {>>afbeelding<<} en Christabel Pankhurst, Pethick Lawrence en Annie Kenney verbeeldt. Zij worden omringd door pamfletten van het Sociale en Politieke Vrouwenverbond. 1908 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Het gerucht doet de ronde dat in Rusland een enorme komeetinslag heeft plaatsgehad. → 9. In Nederland fuseren de Christelijk Historische Partij en de Friese Christelijk-Historische Kiesverenigingen tot de Christelijk Historische Unie. → 10. Op de Conventie van de Democratische Partij te Denver (Colorado) wordt William Jennings Bryan gekozen als presidentskandiaat. 10. De Nederlandse fysicus Heike Kamerlingh Onnes slaagt erin om helium vloeibaar te maken. → 23. De Belgische socialistische leider Emile Vandervelde vertrekt voor onderzoek naar Kongo. → 24. Onder druk van de binnenlandse revolutionaire woelingen besluit sultan Abdül Hamid II de constitutie van 1876 - die nooit van kracht geworden is - uit de kast te halen en in te voeren. De Jong-Turken zien dit als een overwinning en roepen op de strijdbijl te begraven. → 26. De Duitse officier Hans Köppen wint de auto-monsterrit die de wereld rondging van New York naar Parijs. De start was op 12 februari; hij reed in een Duitse Protos. 27. De Britse regering gaat er uiteindelijk toch toe over om Nederland uit te nodigen op de komende internationale maritieme conferentie. Op 13 juni had Nederland zijn ongenoegen kenbaar gemaakt dat het niet was uitgenodigd. 30. In een voorstad van Parijs, Villeneuve, treedt het leger op tegen een massale arbeidersdemonstratie. Er vallen talloze doden en gewonden. Geboren: 1. Peter Anders († 10-9-1954) Duits operazanger; gevierd heldentenor 1. Paul Hardy († 1-12-1977) Belgisch schrijver 8. Nelson Rockefeller († 26-1-1979) republikeins politicus 12. Ernest Burnelle († 6-8-1968) Belgisch communistisch politicus 26. Salvador Allende Gossens († 11-9-1973) Chileens arts en socialistisch politicus De CHU wordt opgericht DEN HAAG, 9 juli - De Christelijk-Historische Partij en de Bond van kiesverenigingen op christelijk-historische grondslag in de provincie Friesland gaan samen in een nieuwe politieke partij, de Christelijk-Historische Unie. Leider van de nieuwe partij is jhr. mr. A.F. de Savornin Lohman. De Christelijk-Historische Partij is in 1903 ontstaan door het samengaan van de in 1897 opgerichte Christelijk-Historische Kiezersbond en de enkele maanden later van de AR afgescheiden Vrij-Antirevolutionaire Partij. De CHU is kerkelijk gezien overwegend hervormd; op staatkundig gebied is zeafkerig van een te grote partijdiscipline. De CHU heeft grote bezwaren tegen de politiek van AR-leider Kuyper, die door samenwerking te zoeken met de katholieken het protestantse karakter van de Nederlandse staat miskent. Vandervelde reist naar Kongo BRUSSEL, 23 juli - Vanaf heden onderneemt de socialistische volksvertegenwoordiger E. Vandervelde een rondreis door Kongo. Een merkwaardig initiatief, daar de meeste voor- of tegenstanders van de politiek van Leopold II nooit een voet in Kongo hebben gezet. Vandervelde ziet in Kongo voor België wel een taak liggen. In tegenstelling tot zijn partijgenoten verdedigt hij de annexatiepolitiek. ‘Als anti-imperialisten moeten we een kolonie verwerven, zo kunnen wij haar redden,’ meent Vandervelde. Het socialistische kamerlid werkt nauw samen met E.D. Morel. Voorts meent hij dat de Britse campagne tegen Kongo niet uit nationaal eigenbelang voortspruit, maar uit oprecht humanitaire overwegingen. Gerucht over komeetinslag in noorden Siberië MOSKOU, 1 juli - Tot nu toe onverklaarde licht verschijnselen en over de hele wereld gemeten atmosferische storingen geven voer aan het gerucht dat er ergens in Rusland een gigantische komeetinslag moet hebben plaatsgevonden. Verhalen van Siberische stammen dat de God der Donder hen heeft bezocht wijzen ook in deze richting. Het schijnt dat het lawaai van een inslag in een gebied van 1500 kilometer doorsnede was te horen en dat mensen in gebieden zo groot als Frankrijk en Duitsland de gloed van een enorme vuurbal hebben gezien. {==97==} {>>pagina-aanduiding<<} Opstand in Macedonië {== afbeelding Enver Bey naast een kanon voor het ministerie van Oorlog. ==} {>>afbeelding<<} SALONIKI, 21 juli - Een deel van het Turkse leger, onder leiding van de majoors Niazi Bey en Enver Bey, heeft zich in Saloniki tegen de centrale regering verklaard; voorts heeft het geëist dat de sultan een constitutionele regering vormt op basis van de grondwet van 1876. Hierdoor heeft de sultan zich verplicht gevoeld te beloven dat een regering zal worden gevormd op basis van de grondwet die Medhaát Pasja had ontwikkeld in 1876. Dit betekent dat het parlement dat in 1877 is verdwenen na verkiezingen zal terugkomen. De rebellen worden gesteund door de Jong-Turken, een liberaal-nationalistische beweging, die in Macedonië tot ontwikkeling is gekomen. Dit gebied staat sinds 1904 onder internationale controle, waardoor de Jong-Turken meer vrijheid hebben om hun eigen politieke standpunten te bepalen zonder bevreesd te zijn voor de Ottomaanse autoriteiten. Begin dit jaar ontstonden tal van conflicten binnen het derde legerkorps in Macedonië. Veel officieren hadden het idee dat het Ottomaanse Rijk in gevaar werd gebracht door binnenlandse en buitenlandse bedreigingen. Om die bedreigingen af te wenden was volgens hen een verandering in de regering noodzakelijk. Onder het motto ‘Vrijheid en Vaderland, Grondwet en Natie’ voerden de Jong-Turken hun strijd om het politieke systeem van het land te hervormen. De politieke eisen van het opstandige legerkorps worden gesteund door het Comité voor Eenheid en Vooruitgang (lttihad ve Terakki). Sultan Abdül Hamid stuurde een leger, onder leiding van generaal Shemsi, naar de gebieden waar de rebellen zich ophouden. Op weg daarheen werd generaal Shemsi doodgeschoten. Sultan Abdül Hamid heeft tevens de steun van de moefti gevraagd, de hoogste islamitische rechter in het land. De moefti verklaarde echter dat de rebellen hervorming van het politieke systeem willen en dat dit niet kan worden beschouwd als een eis die indruist tegen de islamitische wet. Fysicus maakt helium vloeibaar LEIDEN, 10 juli - De Nederlandse natuurkundige Heike Kamerlingh Onnes heeft in zijn laboratorium een cryogeen (koude)-toestel ontwikkeld waarmee een temperatuur van -269oC kan worden bereikt. Bij die temperatuur wordt helium vloeibaar; het blijkt een kleurloze vloeistof te zijn. Aan deze wetenschappelijke en technische prestatie van de eerste orde ligt een ontdekking van de beroemde Engelse natuurkundigen James Prescott Joule en Lord Kelvin ten grondslag. Zij constateerden dat de temperatuur van een samengeperst gas daalt, wanneer het onder bepaalde omstandigheden uitzet. Op die manier was men er al eerder in geslaagd lucht vloeibaar te maken. Ook waterstof is al eens in de vloeistoffase gebracht, waardoor een temperatuur van -253oC kon worden bereikt. Helium was nog het enige gas dat niet in vloeibare toestand kon worden gebracht. Het is niet zo verwonderlijk dat dergelijke experimenten tot nu toe zijn mislukt. Theoretisch is het onmogelijk het absolute nulpunt te bereiken. Dit punt ligt bij -273oC. Met het vloeibaar maken van helium worden dus de grenzen van het theoretisch mogelijke benaderd. Ten behoeve van zijn experiment heeft Kamerlingh Onnes eerst lucht vloeibaar gemaakt. Vanochtend is in alle vroegte begonnen met het vloeibaar maken van waterstof waarna de heliumlique-factor, het toestel waarin het heliumgas circuleert, in gebruik is gesteld. Vanavond om half acht werd de kroon op het werk gezet: voor het eerst in de geschiedenis kon men vloeibaar helium aanschouwen. 1908 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Frankrijk wordt de top van de vakbond CGT gearresteerd. → 3. In Brussel en Londen verschijnt een grijs- respectievelijk witboek, dat de diplomatieke correspondentie tussen 26 april en 14 juli over de Kongokwestie bevat. 4. In de buurt van het Duitse Echterdingen explodeert een luchtschip na blikseminslag. → {== afbeelding Het volledig uitgebrande wrak van het luchtschip dat op 4 augustus tijdens een tussenlanding nabij Echterdingen in Duitsland door de bliksem werd getroffen en onmiddellijk explodeerde. ==} {>>afbeelding<<} 13. Keizer Frans-Josef ontvangt de Britse koning Edward VII te Bad Ischl (Oostenrijk). De koning probeert de oude keizer te overtuigen van de agressieve buitenlandse politiek van Duitsland. 14. In de Amerikaanse stad Springfield (Illinois) vinden ernstige rassenonlusten plaats. Het leger moet ingeschakeld worden. 16. De Jong-Turken beweging, officieel het Comité van Unie en Vooruitgang geheten, publiceert haar politiek program. Ze eist maatschappelijke en staatkundige hervormingen en respectering van alle burgerlijke rechten, ongeacht godsdienst, ras of nationaliteit. → 20. Het Amerikaanse vlooteskader dat bezig is aan een wereldreis doet het Australische Melbourne aan, en wordt daar volgens de Britse regering iets te enthousiast ontvangen. Door de Japanse overwinning in de oorlog tegen Rusland heeft men in dit Britse dominion angst voor het ‘gele gevaar’, en Groot-Brittannië wordt vanwege zijn bondgenootschap met Japan niet als het beste schild tegen dit gevaar gezien. 20. De Belgische Kamer van Afgevaardigden keurt de geamendeerde tekst van het annexatieverdrag van Kongo goed. → 23. De laatste troepen die trouw gebleven zijn aan de Marokkaanse sultan Abd al-Aziz geven zich te Marrakech over aan Mawlai Hafid, de nieuwe sultan. → 30. Duitsland wijst een Brits voorstel tot vermindering van de vlootsterkte af. → Geboren: 23. Arthur Adamov († 15-3-1970) Frans toneelschrijver 27. Lyndon Baines Johnson († 22-1-1973) Amerikaans jurist en democratisch politicus Duitsland weigert vermindering van vlootsterkte BERLIJN, 30 augustus - Duitsland heeft een Brits voorstel om tot een inkrimping van de twee oorlogsvloten te geraken van de hand gewezen. Dit gebeurde vandaag in een toespraak van keizer Wilhelm II in Straatsburg. De Duitse keizer zei daar dat Duitsland ‘vastbesloten is de strijdkrachten op een hoog peil te houden zonder er iemand mee te dreigen’ en dat Duitsland ‘vastbesloten is deze strijdkrachten verder te ontwikkelen zoals het eigen belang betaamt, zonder daarbij iemand te begunstigen of te beledigen’. Met name deze laatste woorden zijn een duidelijke afwijzing van de Britse suggestie om tot een verdrag over wapenbeheersing op zee te komen. De Britten hadden dit voorstel enkele dagen geleden gedaan. Het kwam direct voort uit een ontmoeting op 11 augustus tussen Wilhelm II en de Britse koning Edward op Cronberg. Deze ontmoeting verliep in ‘zeer hartelijke’ atmosfeer, aldus het Duitse slotcommuniqué. Bovendien drukte de Suddeutsche Reichskorrespondenz, die algemeen als spreekbuis van rijkskanselier von Bülow wordt beschouwd, een commentaar af waarin de suggestie van een vlootakkoord tussen Londen en Berlijn werd gewekt en werd gepleit voor een ‘definitieve verbetering van de betrekkingen’ tussen beide landen. In de daaropvolgende dagen echter is door de Duitse Flottenverein en door het Alldeutsche Verband felle kritiek geleverd op eventuele plannen ter vermindering van de vlootsterkte. Groot-Brittannië werd ervan beschuldigd Duitslands macht op de zeeën te willen beteugelen en ondertussen gemene zaak te maken met Frankrijk. De kritiek uit deze kringen lijkt nu in Berlijn de doorslag te hebben gegeven, zodat een vlootakkoord voorlopig van de baan is. {==98==} {>>pagina-aanduiding<<} Vakbondstop gearresteerd PARIJS, 1 augustus - Vandaag is de gehele top van de Franse linksrevolutionaire vakbond CGT gearresteerd. Aanleiding is de in een bloedbad geëindigde demonstratie, die gisteren in de Parijse voorstad Villeneuve-Saint-Georges werd gehouden. Er vielen vier doden en vele tientallen gewonden toen het tot botsingen kwam tussen stakers en door ministerpresident Georges Clemenceau gestuurde dragonders. Het vuur smeulde in feite al maanden. In Villeneuve-Saint-Georges en het nabijgelegen Draveil-Vigneux brak in mei van dit jaar een staking uit onder de zandgravers aan de Seine. Zij wilden verbeteringen van de arbeidsomstandigheden (zandgravers moeten dikwijls tot aan het middel in het water staan) en loonsverhogingen, daar in verband met de bouw van de Parijse ondergrondse de winsten van de werkgevers sterk zijn toegenomen. Tevens wensten de zandgravers hun pas opgerichte vakbond erkend te zien. De laatste eis was voor de ondernemers nog veel moeilijker in te willigen dan de eerste. De staking nam nog meer in hevigheid toe, toen de politie op 2 juni een inval deed in een vakbondslokaal, twee mensen doodschoot en tien anderen ernstig verwondde. Clemenceau werd als gevolg daarvan ter verantwoording geroepen in de Nationale Vergadering, maar de door de linkse oppositie ingediende motie van wantrouwen werd verworpen. Jong-Turken lanceren hun programma CONSTANTINOPEL, 16 augustus - Het liberaal-nationalistische Comité voor Eenheid en Vooruitgang (de Jong-Turken) heeft vandaag zijn hervormingsprogramma bekend gemaakt. De Jong-Turken willen de rechten van iedereen in het Ottomaanse Rijk geëerbiedigd zien, ongeacht ras of religie. Nieuwe sultan in Marokko RABAT, 23 augustus - De strijd tussen sultan Abd al-Aziz van Marokko en zijn broer Mawlai Abd al-Hafid is geëindigd na een overwinning voor de laatste. Abd al-Hafid heeft de steun van de meerderheid van het volk gekregen, nadat hij het verzet tegen zijn broer en diens Europese bondgenoten had geleid. Er was veel verzet gerezen na het tekenen van het verdrag van Algeciras dat het resultaat was van de conferentie van Algeciras in 1906. De oppositie deed in 1907 een beroep op Mawlai-Hafid om het verzet te leiden tegen het beleid van de sultan en tegen de inmenging van de Europese machten in binnenlandse problemen. Abd al-Hafid aanvaardde de leidende rol. Zijn belangrijkste aanhangers waren de Berberstamhoofden, met name Madani al-Glawi. Deze had in feite volledige controle over veel gebieden in het land. Op 16 augustus 1907 riep Abd al-Hafid zich uit tot sultan van Marokko. De oelama's (islamitische geestelijke leiders) van Marrakech steunden hem en verklaarden Frankrijk een heilige oorlog (al-jihad). Sultan Abd al-Aziz verliet Fez in september 1907 en ging naar Rabat, omdat Fez niet langer veilig voor hem was. In januari 1908 verklaarden de oelama's van Fez dat ze hun steun aan Abd al-Hafid gaven in de strijd tegen zijn broer Abd al-Aziz, op voorwaarde dat Abd al-Hafid het verdrag van Algeciras zou opzeggen, dat de Franse en Spaanse troepen het land zouden verlaten en dat er een einde zou komen aan de buitenlandse inmenging in binnenlandse aangelegenheden. Abd al-Hafid kreeg niet alleen de steun van de oelama's, maar ook van veel stamhoofden. Dit alles hielp hem de overwinning te behalen en zijn broer te verslaan. Kongostaat naar België BRUSSEL, 20 augustus - De Onafhankelijke Kongostaat is Belgisch geworden. Met 83 stemmen tegen 55 en 9 onthoudingen is in de Kamer de overname goedgekeurd. Alle socialisten en progressieve liberalen hebben ‘neen’ gestemd. Naar hun mening moet Kongo uiteraard uit de heerschappij van Leopold II worden bevrijd om vervolgens aan een internationaal orgaan toevertrouwd te worden. De Kongoaffaire is duidelijk een binnenlandse zaak geworden. Nog tijdens de verkiezingscampagne van mei jl. hebben de socialisten gezegd: ‘Annexatie betekent tweemaal meer belastingen.’ De katholieken hebben allen voor de annexatie gestemd. Sommigen met overtuiging, anderen met enige berusting, de meesten gewoon onverschillig. De wet met betrekking tot de annexatie van Kongo - het Koloniaal Handvest - regelt het bestuursstelsel. Alles wordt vanuit Brussel beslist. De koloniale raad is samengesteld uit 14 leden: 8 worden benoemd door de Koning, 3 door de Kamer en 3 door de Senaat. 1908 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 9. Met 54 tegen 24 stemmen en 11 onthoudingen stemt nu ook de Belgische Senaat voor de overname van de Kongo Vrijstaat door België. 9. De Russische ministerraad besluit dat op middelbare scholen in Polen het onderwijs in geschiedenis en aardrijkskunde slechts in de Russische taal gegeven mag worden. 16. In de Amerikaanse stad Janesville (Wisconsin) wordt door William C. Durant de General Motors Company opgericht. 16. Te Buchlau vindt een topontmoeting plaats tussen de Oostenrijks-Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken von Aehrental en zijn Russische collega Izvolski. → 24. In het Amsterdamse Concertgebouw wordt onder leiding van Willem Mengelberg voor het eerst de complete uitvoering van Bruckners Negende Symfonie gegeven. 25. In de Marokkaanse havenstad Casablanca vindt een incident plaats dat de betrekkingen tussen Duitsland en Frankrijk nog meer bekoelt. Het Franse leger haalt Duitse soldaten van het Vreemdelingenlegioen uit het Duitse consulaat waarheen zij na hun desertie waren gevlucht. 29. Op de Internationale Conferentie over Arbeidsbescherming in het Zwitserse Luzern wordt overeenstemming bereikt over het verbod op nachtarbeid voor jongeren. Absoluut geldt het verbod voor kinderen tot 14 jaar, en algemeen voor personen tot 18 jaar. Geboren: 4. Richard Nathaniel Wright († 28-11-1960) Afro-Amerikaans romancier; sinds 1948 wonend en werkend in Parijs 9. Cesare Pavese († 27-8-1950) Italiaans romancier 20. Alexander Mitscherlich († 26-6-1982) Duits neuroloog en psychotherapeut 29. Greer Garson, Amerikaans filmactrice 30. David Oistrach († 24-10-1974) Russisch violist Gestorven: 3. Cornelis Pijnacker Hordijk (13-4-1847) Nederlands jurist, mediaevist en politicus 21. Pablo de Sarasate (10-3-1844), Spaans violist en componist {== afbeelding De strijd van de Britse suffragettes gaat onverminderd voort. Een militante suffragette slaat tijdens een redevoering van Lloyd George op de mannelijke toehoorders in. ==} {>>afbeelding<<} Topontmoeting tussen Rusland en Oostenrijk BUCHLAU, 16 september - De ministers van Buitenlandse Zaken van Oostenrijk-Hongarije en Rusland, Aloys Lexa von Aehrenthal en Aleksandr Izvolski, hebben in Buchlau overeenstemming bereikt over de annexatie van Bosnië-Hercegovina door Oostenrijk in ruil voor het openstellen van de Dardanellen voor Russische oorlogsschepen. De overeenstemming is het resultaat van een Balkanpolitiek van beide landen die de laatste jaren aanzienlijk agressiever is geworden. Wat Oostenrijk betreft sinds Aehrenthal de Pool Goloechovski opvolgde, wat Rusland betreft sinds de Russische nederlaag in de oorlog tegen Japan. Bosnië, formeel nog altijd een deel van het Ottomaanse rijk, wordt sinds de Russisch-Turkse oorlog van 1878 door Oostenrijk bezet. Oostenrijk, dat zich meer wil losmaken van de onderwerping aan de Duitse belangen, zoekt meer manoeuvreerruimte op de Balkan, maar is daarbij tot nu toe gestuit op Servisch en Russisch verzet. Een nieuwe stimulans om die ruimte toch te vinden is gelegen in de aangekondigde hervorming van de Turkse grondwet door de revolutionaire Jong-Turken. Zo'n hervorming, vreest Wenen, kan wijziging brengen in de status van Bosnië, reden om naar annexatie te streven. {==99==} {>>pagina-aanduiding<<} 1908 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In de Ford-fabriek te Detroit (Michigan) wordt de eerste T-Ford geproduceerd. Hij kost $ 850. → 4. In de Hongaarse hoofdstad Boedapest vindt een massale demonstratie plaats voor algemeen kiesrecht. Deze eindigt in een bloedbad als de politie gaat optreden. 5. Bulgarije verklaart zich onafhankelijk van Turkije. Ferdinand von Coburg, vorst sinds 1887, proclameert zichzelf te Tirnova tot tsaar. → 6. Oostenrijk-Hongarije annexeert de Turkse gebieden Bosnië en Hercegovina. Voor deze stap was toestemming van Rusland verkregen op de Buchlauer conferentie op 16 september. Daar was ook de Bulgaarse onafhankelijkheid besproken. → 7. De Kretenzische Kamer van Afgevaardigden proclameert de vereniging met Griekenland. De Griekse regering wijst die uit gebrek aan steun van de grote mogendheden vooralsnog af. 7. Servië sluit met Montenegro een militair pact, dat tegen Oostenrijk-Hongarije gericht is. → 12. In Durban (Transvaal) komt voor het eerst de constituerende vergadering bijeen van afgevaardigden van de verschillende Zuid-afrikaanse dominions om de Unie van Zuid-Afrika voor te bereiden. 23. Het Belgische episcopaat schrijft een collectieve brief naar aanleiding van de annexatie van Kongo. 24. De onderhandelingen tussen de regeringen in Wenen en Constantinopel over de Balkan springen af. 28. De Daily Telegraph publiceert een geruchtmakend interview met de Duitse keizer. → 30. De Belgische minister van Financiën Jules Renkin wordt benoemd tot leider van het nieuw gecreëerde ministerie van Koloniën. 31. De Olympische Spelen te Londen worden gesloten. → Geboren: 15. John Kenneth Galbraith, Amerikaans econoom 16. Enver Hoxha, (†11-4-1985) Albanees partizanenleider en communistisch politicus Incidenten op Spelen {== afbeelding Meer dood dan levend wankelt de kleine Italiaanse marathonloper Dorando Pietri door het finishlint in het Shepherds Bush Stadium te Londen. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 31 oktober - De IVde Olympische Spelen van dit jaar waren gepland voor Rome. De Italianen konden de organisatie financieel echter niet dragen. Daarop bood Londen zich aan als vervanger. De Engelsen hebben het evenement geconcentreerd in het Shepherds Bush Stadium, wat zowel de organisatie als het overzicht ten goede komt. Het centrale stadion beschikt over een wieler- en atletiekbaan, een voetbalveld, een zwembad en een podium voor worstelen en gymnastiek. Londen begroette 1999 mannelijke deelnemers en 36 vrouwen uit 23 landen. Het thuisland verzamelde traditioneel de meeste gouden medailles: 56 tegen 23 van de Amerikanen en 8 van de Zweden. België verzekerde zich van één gouden plak. Het was Paul van Asbroek, die zich de beste betoonde op het onderdeel snelvuur-pistool. Opnieuw is het langdurige spektakel (27 april - 31 oktober) gepaard gegaan met verschillende incidenten. Vooral Amerika raakte nogal eens in de clinch met de Engelsen. De ruzie laaide zo hoog op, dat de Spelen even in gevaar waren. Op de 400 meter atletiek bedachten de organisatoren van alles om de betere Amerikanen te diskwalificeren, ten gunste van hun landgenoot Wyndham Halswelle. Ook de marathon eindigde niet zonder tumult. De volstrekt onbekende Italiaan Dorando Pietri waggelde als eerste het stadion binnen, waar hij de verkeerde richting insloeg. Officials duwden hem terug in de goede richting. Pietri bleek leeggelopen. Hij zakte voortdurend in elkaar en kwam nauwelijks meer vooruit. Na vijf valpartijen schoot Jack Andrew, de organisator van de door hitte verergerde kwelling, toe en sleurde de Italiaan over de eindstreep. Op dat moment draafde net de Amerikaan John Hayes het stadion binnen. Hij volbracht op eigen kracht de laatste ronde en diende prompt een protest in tegen de behandeling van Pietri. De Amerikaan werd tot winnaar verklaard, maar wel in iets langzamere tijd dan de Italiaan. De volgende dag ontving Pietri, inmiddels tot held uitgegroeid, uit handen van de Engelse koningin een gouden beker als troost voor de enorme afknapper. Pietri en Hayes werden beiden financieel veel wijzer van het voorval. Voor veel geld konden zij meermalen, vooral in Amerika, hun tweestrijd herhalen. De Italiaan won het merendeel van die revanches. Voor Nederland bereikte het voetbalelftal een derde plaats. Tegen de Engelse amateurs was het krachtsverschil nog te groot (4-0), maar een dag later werd Zweden met 2-0 verslagen. Die prestatie was goed voor brons achter Groot-Brittannië en Denemarken. België behaalde nog tweede prijzen bij het waterpolo, roeien (de achten) en met het militaire revolverteam. {== afbeelding Boogschieten voor dames. ==} {>>afbeelding<<} Annexatie Bosnië en Hercegovina door Oostenrijk WENEN, 6 oktober - Oostenrijk-Hongarije heeft het sinds 1878 bezette Bosnië-Hercegovina formeel geannexeerd. Ondanks de Russische instemming met de maatregel op de conferentie van Buchlau heeft de regering in Sint Petersburg zich tegen de annexatie uitgesproken. Ook Servië heeft negatief gereageerd. De annexatie heeft ten doel Bosnië-Hercegovina veilig te stellen voordat het revolutionaire bewind in Constantinopel actie kan ondernemen tegen de Oostenrijkse bezetting van de gebieden. Dat Servië zich fel tegen de annexatie zou verzetten, ligt voor de hand. Maar, zoals gezegd, is ook Rusland, de conferentie van Buchlau ten spijt, tegen. Op die conferentie stemde minister van Buitenlandse Zaken Izvolski in met het annexatieplan in ruil voor vrije doorvaart van Russische oorlogsschepen door de Dardanellen. Sindsdien is echter gebleken dat Frankrijk en Engeland van zo'n vrije doorvaart voor Russische schepen niet willen weten. Dat, gekoppeld aan het verzet van veel panslavistische kringen in Rusland tegen het annexatieplan, heeft Izvolski gedwongen zich tegen de actie van Wenen uit te spreken. Montenegro en Servië sluiten militair verdrag BELGRADO, 7 oktober - Op de Balkan dreigt een oorlog. Servië en Montenegro hebben een militair verdrag gesloten, gericht tegen Oostenrijk-Hongarije, dat gisteren de formele annexatie van Bosnië-Hercegovina bekendmaakte. Servië en Montenegro kunnen in een eventuele oorlog tegen Oostenrijk om Bosnië rekenen op steun van Rusland, dat zich tegen de annexatie verzet, en op die van Bulgarije. Ook Engeland heeft zich inmiddels tegen de annexatie van Bosnië uitgesproken. De Bosnische crisis is het resultaat van de zwakte van Turkije en van de rivaliteit van de grote mogendheden op de Balkan. Van de Turkse zwakte heeft Bulgarije geprofiteerd door zich onafhankelijk te verklaren, Oostenrijk door Bosnië in te lijven. Oostenrijk dringt steeds verder op naar de Egeïsche Zee, Italië krijgt vaste voet in Albanië, Rusland en Servië dringen op in de richting van de Adriatische Zee. Het systeem dat sinds het Congres van Berlijn in 1878 op de Balkan in stand is gehouden, is ineengestort. {==100==} {>>pagina-aanduiding<<} T-Ford geïntroduceerd DETROIT, 1 oktober-‘Ik zal een auto maken voor de grote massa. Hij zal groot genoeg zijn voor het hele gezin, maar ook weer zo klein, dat de enkeling hem kan houden en onderhouden. Hij zal gemaakt worden van de beste materialen, door de beste arbeiders die maar te vinden zijn en naar de eenvoudigste ontwerpen die de huidige techniek kan bedenken. Maar hij zal zo weinig kosten, dat iedereen met een behoorlijk loon hem zal kunnen aanschaffen om met zijn gezin te genieten van genoeglijke uren in Gods wijde natuur.’ Veelbelovende woorden voor een veelbelovende auto. Henry Ford heeft het eerste model van zijn T-Ford, ontworpen door James Couzens, geïntroduceerd en tegelijkertijd een plan gepresenteerd om deze wagen door middel van massafabricage binnen het bereik van een groot publiek te brengen. De twee door Ford ontwikkelde grondprincipes van de massafabricage luiden: breng het werk mechanisch en op werkhoogte naar de arbeider en verdeel het werk naar de kleinst mogelijke eenheidstaken voor de verschillende arbeiders. Andere vernieuwingen uit de koker van Ford zijn de toepassing van vanadiumstaal en het gebruik van betrouwbaar spiegelglas. De T-Ford kost $ 850 en is erop berekend om de bewoners van het platteland met zijn slechte wegen uit hun isolement te halen. Waren er in 1900 nog maar 5000 auto's op de Amerikaanse wegen, na de productie van de T-Ford neemt dat aantal snel toe. In 1910 zijn er al 181 000 auto's verkocht in de VS. De populariteit van het ‘T-Fordje’ houdt jarenlang stand, vooral ook doordat de prijs ervan voortdurend wordt verlaagd: tot $ 290 in 1924. De introductie van een betaalbaar eigen vervoermiddel dat redelijk betrouwbaar is, brengt een revolutie teweeg in het leven van de kleine particulier in Amerika: tot dat moment had alleen de welvarende bourgeoisie zich een auto kunnen permitteren, maar door het lanceren van de T-Ford kan bijna het hele volk zich overgeven aan de luxe die de ongekende mobiliteit biedt. {== afbeelding Op het testterrein van de Fordfabriek worden automobielen geïnspecteerd. ==} {>>afbeelding<<} Bulgarije roept onafhankelijkheid uit SOFIA, 5 oktober - De Bulgaarse Sobranie, de Grote Nationale Vergadering, heeft vandaag de Bulgaarse onafhankelijkheid uitgeroepen. Het vorstendom Bulgarije is vanaf vandaag een koninkrijk en vorst Ferdinand heeft, met een duidelijke verwijzing naar de middeleeuwse koningen van het land, de titel ‘tsaar van alle Bulgaren’ aangenomen. De Bulgaarse onafhankelijkheidsverklaring, onmiskenbaar tot stand gekomen op instigatie van Oostenrijk, is een direct gevolg van de revolutie van de Jong-Turken en de daaruit voortvloeiende verzwakking van het Ottomaanse rijk op de Balkan. Ferdinand van Saksen-Coburg-Gotha regeert het tot dusverre autonome Bulgarije sinds 1887, toen hij de een jaar eerder afgetreden eerste vorst van Bulgarije, Alexander van Battenberg, opvolgde. Het duurde vele jaren voordat de grote mogendheden zijn heerschappij erkenden. Pas nadat zijn zoon Boris in 1896 in de Grieks-Orthodoxe Kerk werd opgenomen, kreeg de nieuwe dynastie genoeg respectabiliteit om door Rusland en de andere grote mogendheden te worden erkend. {== afbeelding De intocht van Ferdinand in Sofia ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding In de Rijksdag verklaart kanselier Bernhard Fürst von Bülow (rechts) het omstreden interview van de keizer niet voor de publikatie te hebben gelezen. ==} {>>afbeelding<<} Wilhelm II wekt beroering BERLIJN, 28 oktober - In Duitsland is grote beroering ontstaan na een interview met keizer Wilhelm II dat vandaag in de kolommen van de Britse Daily Telegraph is verschenen. In het interview heeft de Duitse keizer een aantal opmerkingen over buitenlandse politiek gemaakt die zowel Groot-Brittannië als Rusland bruuskeren. De keizer zegt onder meer dat hij er enkele jaren geleden Rusland van heeft weerhouden om midden in de Boerenoorlog Engeland aan te vallen. Ook beweert Wilhelm II dat hij uiteindelijk Groot-Brittannië de beslissende militaire plannen heeft geleverd om een einde te kunnen maken aan de Boerenoorlog. ‘Heb ik ooit mijn woord gebroken? Mijn daden moeten voor zich spreken, maar u let er niet op.... Dat is een persoonlijke belediging, altijd slecht beoordeeld te zijn. Te zien hoe mijn vriendschap steeds weer met wantrouwige ogen bekeken wordt. Ik heb altijd gezegd dat ik een vriend van Engeland ben, maar uw pers stookt het Engelse volk op mijn uitgestoken hand af te stoten, met de beschuldiging dat in mijn andere hand een dolk verborgen is’. In Berlijn wordt intussen al gesproken van een ‘Daily Telegraph-affaire’. Na maandenlange speculaties over het seksuele wangedrag van personen aan het Duitse hof, betekent deze affaire de tweede deuk in het aanzien van de keizer. Het interview wordt algemeen afgeschilderd als een bewijs van onverantwoord gedrag van de keizer. Onduidelij k is nog in hoeverre de rijkskanselier Bernhard von Bülow van de tekst van dit interview tevoren op de hoogte was. Von Bülow wekt vooralsnog de indruk door de inhoud te zijn verrast, maar in kringen rond het hof valt te beluisteren dat de tekst van het interview van tevoren naar de rijkskanselarij ter goedkeuring was gestuurd. Te midden van de opschudding over de tekst zelf is ook sprake van een constitutionele crisis in Duitsland. De meeste partijen verlangen in eerste reacties een grotere verantwoordelijkheid van de Rij ksdag en een vermindering van het keizerlijke prerogatief. Deze verlangens betekenen ook dat de rijkskanselier een grotere politieke verantwoordelijkheid jegens de Rijksdag zou moeten krijgen. Nu is hij primair afhankelijk van het vertrouwen van de keizer. In Engeland heeft de aanmatigende houding van de keizer intussen een storm van anti-Duitse gezindheid doen losbarsten. {== afbeelding Karikatuur in ‘Kladderadatsch’ naar aanleiding van het vraaggesprek. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding De publikatie van het interview op 28 oktober in de ‘Daily Telegraph’. ==} {>>afbeelding<<} {==101==} {>>pagina-aanduiding<<} 1908 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3. Bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint de Republikein William Howard Taft. → 7. Een Nederlands marinesmaldeel gaat over tot een blokkade van Venezuela. → 10. De Duitse Rijksdag behandelt in een woelige zitting het interview van de keizer in de Daily Telegraph van 28 oktober 14. De Chinese keizer Kwang-siu overlijdt, na op zijn sterfbed zijn driejarig achterneefje Pu-Yi als opvolger te hebben aangewezen, met de keizerin-weduwe Cixi als regentes. → 14. Bij presidentsverkiezingen op Cuba wint de liberale kandidaat José Miguel Gómez. Hij neemt de macht over van de corrupte Amerikaanse gouverneur Magoon, die aan de macht was sinds de interventie van de VS in het najaar van 1906. 15. De Chinese keizerin-weduwe regentes Cixi overlijdt. De reactionaire prins Tsjoeng, die in 1901 als verzoeningsprins Duitsland had bezocht na afloop van de Boksersopstand, wordt nu regent voor de pasbenoemde Pu-Yi. → 15. Met de overdracht van de administratie van Kongo Vrijstaat aan de staat is Kongo nu effectief een Belgische kolonie geworden. Geboren: 12. Hans Werner Richter, Duits schrijver 14. Joseph McCarthy († 2-5-1957) Amerikaans politicus; organisator van communistenjachten in het begin van de jaren vijftig 28. Claude Lévi-Strauss, Frans filosoof en etnoloog Gestorven: 4. Tomás Estrada Palma (1835) Cubaans politicus, eerste president van de Cubaanse republiek (1902-1906) 8. Victorien Sardou (7-9-1831), Frans toneelschrijver Taft wint presidentsverkiezingen in VS WASHINGTON, 3 november - De Republikein Taft heeft de Amerikaanse presidentsverkiezingen met een bijna even grote meerderheid gewonnen als vier jaar geleden zijn politieke peetvader Roosevelt. Taft verzamelde de stemmen op zich van bijna 7,7 miljoen kiezers en van 321 kiesmannen. Zijn Democratische rivaal Bryan kwam niet verder dan respectievelijk 6,4 miljoen en 162 kiesmannen. Tijdens de campagne heeft vooral de houding van de federale regering ten opzichte van de vakbonden een rol gespeeld: steeds vaker is het voorgekomen dat stakingen werden gebroken via juridische stappen van federale rechtbanken. Bryan heeft zich dan ook tijdens de campagne opgesteld als kampioen van de vakbondsleiders, terwijl Taft indertijd zelf als rechter betrokken is geweest bij de veroordeling van stakingen. Al snel na de verkiezingen moet Roosevelt constateren dat Taft, in tegenstelling tot zijn verwachting, zijn eigen weg gaat. Hij neemt slechts twee ministers uit de oude regering over, laat zich niets gelegen liggen aan de beloften die Roosevelt aan andere ministers had gedaan en stelt figuren aan die in vooruitstrevende kring sterke achterdocht wekken. {== afbeelding President Taft neemt de toejuichingen in ontvangst na zijn inauguratie. ==} {>>afbeelding<<} Keizer en keizerin van China sterven PEKING, 15 november - Vandaag werd in de Chinese hoofdstad bekendgemaakt dat keizerin Cixi is overleden. De bekendmaking van haar dood werd gevolgd door die van de dood van haar zoon, keizer Kwang-siu, die gisteren zou hebben plaatsgevonden. Naar verluidt heeft de dood van de 37-jarige Kwang-siu zich onder verdachte omstandigheden afgespeeld. Keizerin Cixi, bijgenaamd ‘De Oude Boeddha’, oefende gedurende bijna een halve eeuw als regentes de absolute macht uit over de Chinese staat. Zij stond bekend als de beschermvrouwe van de Opera van Peking. Haar macht werd echter steeds meer ondergraven door buitenlandse inmenging in de Chinese politiek en de opkomst van revolutionaire bewegingen, vooral in het zuiden van China. De keizerin heeft voor haar dood haar neef, de driejarige Pu Yi, aangewezen als haar opvolger, maar algemeen wordt verwacht dat de echte macht voorlopig zal berusten bij incompetente en ambitieuze Manchu-prinsen. Met de dood van keizerin Cixi en haar zoon is het twijfelachtig geworden of het programma van overgang naar een constitutionele monarchie dat door haar in 1906 was afgekondigd, nu ook daadwerkelijk uitgevoerd zal worden, zo menen waarnemers. {== afbeelding De Chinese keizerin Cixi kort voor haar dood. ==} {>>afbeelding<<} Marine in actie CARACAS, 7 november - Nederlandse oorlogsschepen hebben een deel van de Venezolaanse vloot veroverd nadat ze enkele dagen geleden een blokkade van de kust van Venezuela hebben ingesteld. De Nederlandse actie is een gevolg van de Venezolaanse verhoging van de invoertarieven. De Venezolaanse dictator Cipriano Castro heeft inmiddels het land verlaten voor een medische behandeling in Europa. De macht is overgenomen door vice-president en opperbevelhebber van het leger Juan Vicente Gómez. Het conflict tussen Venezuela en Nederland, dat al sinds 1905 speelt, is de afgelopen maanden belangrijk verscherpt. Castro heeft de overheden op Curaçao ervan beschuldigd dat ze gevluchte tegenstanders van zijn bewind steunden. Ernstiger voor Nederland zijn echter de onlangs genomen maatregelen in Venezuela om de oude invoerrechten te herstellen. Dit betekent dat goederen die via Curaçao of Aruba ingevoerd worden 30 procent hoger belast worden. Bovendien houdt Cipriano Castro nog steeds vast aan het zogenaamde Calvo-beginsel. Hieronder worden buitenlanders met vorderingen op Venezuela verwezen naar een rechter zonder diplomatieke tussenkomst. De nieuwe president Gómez heeft aangekondigd een verzoenende politiek te willen voeren jegens de buitenlandse mogendheden. {==102==} {>>pagina-aanduiding<<} 1908 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 4. Op Haiti wordt president Alexis Nord, een generaal die in 1903 aan de macht kwam, door een door de generaals Légitime en A. Simon geleide opstand gedwongen om op een Frans schip te vluchten. Simon wordt door de opstandelingen tot president benoemd en stelt een schrikbewind in. 4. In Londen wordt een internationale maritieme conferentie geopend. Tien naties, waaronder Nederland, zijn er vertegenwoordigd. 5. In de Rotterdamse haven wordt de eerste grote CAO in Nederland gesloten, op grond van de in 1907 tot stand gekomen wet op de Collectieve Arbeidsovereenkomst. 17. In het Ottomaanse Rijk komt voor het eerst het parlement bijeen, dat gekozen is op grond van de op 24 juli in werking gestelde constitutie van 1876. De Jong-Turken hebben hierin de meerderheid. 17. In het Britse Hogerhuis verklaart de minister voor India, John Motley, burggraaf van Blackburn, dat de hervormingspolitiek ten aanzien van India voortgezet moet worden; het zou een teken van zwakte zijn als de regering deze politiek zou opgeven door het opgelaaide nationalistische geweld. → 19. In Venezuela neemt vicepresident Gómez de macht over van de in het conflict met Nederland onbuigzame president Castro. → 23. Tussen België en Frankrijk wordt een akkoord gesloten waarbij bepaald wordt dat de vroegere verdragen tussen Frankrijk en Kongo Vrijstaat van kracht blijven. 28. Een zware aardbeving, gevolgd door een vloedgolf, teistert Zuid-Italië. De steden Reggio di Calabria en Messina worden voor het grootste deel verwoest; er vallen 150 000 slachtoffers te betreuren. {== afbeelding Op 28 december wordt de stad Messina op Sicilië getroffen door een aardbeving. Foto boven: bewoners trekken weg. Foto onder: de ravage na de aardbeving. ==} {>>afbeelding<<} Geboren: 10. Olivier Messiaen, Frans componist van serieuze moderne muziek 22. Marius Frans Duintjer († 2-5-1983) Nederlands architect Gestorven: 23. François Auguste Gevaert (31-7-1828) Belgisch musicoloog Mislukte aanslag op Minto CALCUTTA, 17 december - De onderkoning van India is vandaag in Calcutta ternauwernood aan een aanslag op zijn leven ontsnapt. De bom die voor Minto was bedoeld, ontplofte te laat. De aanslag op de onderkoning is slechts een klein facet van het geweld dat India al enkele jaren in zijn greep houdt en vooral is opgelaaid sinds de verdeling van de provincie Bengalen. De opsplitsing werd door moslims goedgekeurd maar door hindoes fel aangevochten, en blijkt een enorme impuls te zijn voor het groeiende nationalisme én de onderlinge rivaliteit tussen beide bevolkingsgroepen. Er wordt aanhoudend gedemonstreerd, en gewelddadigheden zijn tegenwoordig in India aan de orde van de dag. Ook de boycot van Britse produkten en het voorrang verlenen aan eigen (‘schwadesi’) goederen vinden brede steun onder de bevolking en hebben zich van Calcutta in West-Bengalen uitgebreid naar Poona, Bombay en Madras. Overal in Bengalen zijn de afgelopen tijd vreugdevuren ontstoken van Britse textiel uit Lancaster. Indiase intellectuelen dragen tegenwoordig ook weer eenvoudige sari's. De boycot betekent een ernstige slag voor de Britse textielindustrie, maar ook een impuls voor de Indiase katoenproduktie. Gómez neemt macht over in Venezuela CARACAS, 19 december - In Venezuela heeft Juan Vicente Gómez de macht overgenomen. Gómez oefende al tijdelijk de macht uit in Venezuela sinds president Cipriano Castro het land had verlaten om in Parijs een medische behandeling te ondergaan. Juan Vicente Gómez werd in 1857 in het Andes-gebied van Venezuela geboren. Hij groeide op als cowboy en kocht land op. Hij was nagenoeg ongeschoold toen hij zich in 1899 aansloot bij het rebellenlegertje van Cipriano Castro. Nadat deze de macht had gegrepen, werd Gómez vice-president. Zodra Castro naar Europa was vertrokken, riep Juan Vicente Gómez de staat van beleg uit. Deze blijft van kracht tot de dood van Gómez in 1935. [1909] 1909 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In Friesland organiseert de Friese IJsbond de eerste officiële Elfstedentocht. Van de 48 deelnemers rijden er 9 de 200 km lange tocht op dooiijs uit. M. Hoekstra uit Warga wordt in 13 uur en 50 minuten winnaar. → 5. Colombia erkent de onafhankelijkheid van Panama, de Colombiaanse provincie die zich in 1903 in een naar Amerikaans scenario verlopen ‘operetterevolutie’ onafhankelijk had verklaard. 14. De Nederlandse Coöperatieve Vereeniging Centraal Beheer wordt opgericht, een bundeling van produktieve arbeiderscoöperaties. 16. Een Britse Antarctica-expeditie slaagt erin de magnetische zuidpool te bereiken. Op 9 januari waren al leden van deze expeditie, die onder leiding van Sir Ernest Shackleton staat, de geografische zuidpool op 97 mijl genaderd, maar zij moesten terugkeren in verband met voedselgebrek. → 21. In het kabinet-Heemskerk wordt de katholieke ondernemer L.H.W. Regout opgenomen als opvolger van de overleden minister van Waterstaat, J.G.S. Bevers. 22. De Russische regering wijst de petitie van de Finse volksvertegenwoordiging ter verkrijging van autonomie van de hand. 22. In Munchen richt de in Moskou geboren schilder en graficus Vassily Kandinsky met gelijkgezinden de Neue Künstlervereinigung op. Deze stelt de ontwikkeling van het expressionisme naar abstractere kunstvormen voorop. Geboren: 1. Barry Goldwater, Amerikaans republikeins politicus 13. Marinus van der Lubbe († 10-1-1934) Nederlands radencommunist 14. Joseph Losey († 22-6-1984) Amerikaans filmregisseur 22. Sithoe Oe Thant († 25-11-1974) Birmaans diplomaat 22. Lev Davidovitsj Landau († 1-4-1968) Russisch (theoretisch) fysicus; Nobelprijs 1962 Gestorven: 14. Sinovi Petrovitsj Rostsjestvenski (30-10-1848) Russisch admiraal {==103==} {>>pagina-aanduiding<<} Expeditie op zuidpool LONDEN, 9 januari - De Brit Ernest Henry Shackleton heeft zijn Zuidpoolexpeditie moeten opgeven. Hij is de pool tot op 88o 23′ zuiderbreedte genaderd. De resterende 180 kilometer heeft hij niet kunnen afleggen omdat de expeditieleden te zeer verzwakt zijn. Een groep die zich onder leiding van T.W.E. David aan het begin van de expeditie van Shackletons manschappen heeft afgesplitst, is er ondertussen in geslaagd de magnetische zuidpool te bereiken. Een van de belangrijkste oorzaken van de mislukking is Shackletons onderschatting van de waarde van de sledehond geweest. Behalve negen Siberische honden nam hij vijftien Mantsjoerijse pony's mee. Geen van de pony's heeft de tocht overleefd. De laatste pony viel in een ijsspleet tijdens de beklimming van de Beardmoregletsjer. Deze gletsjer, een van de grootste ter wereld, is tijdens de tocht een gigantisch struikelblok geweest. De beklimming was een trage martelgang en nadien waren de mannen zo uitgeput dat zij de 1200 kilometer lange terugtocht naar het basiskamp moesten aanvaarden. {== afbeelding Sir Ernest Henry Shackleton (rechts) op de zuidpool ==} {>>afbeelding<<} Eerste Elfstedentocht LEEUWARDEN, 2 januari - In 13 uur en 50 minuten heeft Minne Hoekstra de eerste Elfstedentocht volbracht. De latere dominee beklaagde zich na de ruim 200 km over het verlies van zijn lorgnet, waardoor hij slecht zicht had op het kruiende ijs. De Elfstedentocht, de ‘Alvesteddetocht’ in het Fries, voerde langs elf steden in Friesland en werd in 1890 bedacht door Pim Mulier. De bezeten sportman, telg uit het geslacht van de Friese Haitsma Muliers, introduceerde in Nederland al voetbal, hockey en atletiek. Op 21 december 1890 waagde hij zich aan een schaatstocht door Friesland, van Leeuwarden via Harlingen en Staveren naar Sneek en weer terug naar Leeuwarden. Onderweg liet hij de tijd en de plaats van doorkomst door allerlei mensen aftekenen. Na 12 uur en 55 minuten meldde hij zich weer in hotel Weidema, alwaar hij was afgereisd met een nota in zijn zak als bewijs van zijn vertrek uit Leeuwarden. Daarmee was de stoot gegeven tot de wedstrijdtocht. Vandaag organiseerde de Friese IJsbond de eerste Elfstedentocht, met 48 aanmeldingen. Op de trekvaart tussen Sneek en Leeuwarden scheidden zich drie man af: Van der Ley, Hoekstra en luitenant Rooseboom. Hoekstra stelde voor gezamenlijk kalm op te rijden naar de eindstreep, maar met name Rooseboom wilde niets weten van een akkoord. Kort daarop ontsnapte Hoekstra, die in Leeuwarden arriveerde met drie minuten voorsprong op Van der Ley en zes minuten op Rooseboom. De Fries Hoekstra uit Warga had het niet begrepen op de toespraakjes van burgemeesters langs de lange route. ‘Dat kostte ons alleen maar tijd’, mopperde de winnaar. {== afbeelding Groep deelnemers aan de Elfstedentocht die zaterdagochtend om 5 uur uit Leeuwarden vertrok. De tocht werd uitgeschreven door de Nederlandsche Bond voor Lichamelijke Opvoeding, onder leiding van de ‘Frieschen IJsbond’. Winnaar van de grote verguld zilveren medaille was Hoekstra (5), uit Warga. Van der Ley (6) uit Marrum kwam als tweede aan en luitenant Roozeboom (7) als derde. ==} {>>afbeelding<<} 1909 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 2. In de Franse krant Le Figaro publiceert de Italiaanse schrijver Marinetti zijn Futuristisch Manifest. → 8. Frankrijk en Duitsland sluiten een pact aangaande Marokko, waarbij de Franse politieke belangen door Duitsland en de Duitse economische belangen door Frankrijk erkend worden. Beide staten bevestigen verder de onafhankelijkheid en intregriteit van Marokko. 12. Op het buitengewone SDAP-congres te Deventer forceert partijleider Troelstra een breuk met de marxistische oppositie rond het blad De Tribune. → 13. In Turkije wordt grootvizier Kamil Pasja door de Jong-Turken gedwongen ontslag te nemen. → 16. De spanningen in de Balkan nemen toe. Door de met de dag verslechterende betrekkingen tussen Oostenrijk/Hongarije en Servië gaat dit laatste land ertoe over de algehele mobilisatie af te kondigen. 21. Tsaar Ferdinand van Bulgarije brengt een staatsbezoek aan St.-Petersburg. Doel van dit bezoek is het verkrijgen van Russische financiële steun. 22. De wereldreis van de Amerikaanse ‘Great White Fleet’, die op 16 december 1907 was begonnen, is ten einde. 23. Op bevel van tsaar Nicolaas II wordt de Finse Landdag ontbonden. Dit is een reactie op het streven naar autonomie van de volksvertegenwoordiging. 26. Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië doen stappen om in het conflict tussen Oostenrijk/Hongarije en Servië te bemiddelen. 26. Turkije erkent de annexatie van Bosnië-Hercegovina door Oostenrijk/Hongarije, en wordt financieel schadeloos gesteld. Geboren: 3. Simone Weil († 24-8-1943) Frans filosofe 9. Dean Rusk, Amerikaans democratisch politicus 28. Stephen Spender, Engels schrijver Gestorven: 17. Geronimo (Goyathlay) laatste der chiefs van de Chiricahua (Apachen) Publikatie van Futuristisch Manifest PARIJS, 2 februari - De Italiaanse schrijver Filippo Tommasso Marinetti heeft in de Franse krant Le Figaro zijn Futuristisch Manifest gepubliceerd, een lofrede op de dynamiek van het machinetijdperk. De 32-jarige Marinetti keert zich tegen het verleden. Het beste dat Italië kan overkomen is dat zijn historische steden als Venetië, Rome en Florence worden platgebombardeerd, schrijft hij. Alleen dan kan het land zich volgens hem losmaken van het verleden en een moderne, dynamische, geindustrialiseerde samenleving worden. Naast een verwerping van verleden en traditie is het manifest een lofzang op snelheid, beweging, geweld en machines. ‘De wereld is verrijkt met een nieuwe schoonheid, de schoonheid van de snelheid,’ schrijft Marinetti. ‘Een raceauto is mooier dan de Nikè van Samothraki.’ Het manifest van Marinetti wordt de aanzet voor de futuristische beweging, die ook in de schilderkunst een grote rol gaat spelen. De voorkeur van futuristen voor directe actie, geweld en provocaties vergroten echter de druk op de Italiaanse democratie. Marinetti, die gedichten maakt over aanslagen op de paus en ontvoeringen van ministers en parlementsleden, gaat later het fascisme steunen. {== afbeelding Filippo Tommasso Marinetti. ==} {>>afbeelding<<} {==104==} {>>pagina-aanduiding<<} SDAP stoot Tribunisten uit partij DEVENTER, 12 februari - De Sociaal-Democratische Arbeiderspartij heeft haar extreem-linkse vleugel uit de partij gestoten. Het buitengewone partijcongres besloot met 209 tegen 88 stemmen de ‘Tribune-groep’ te royeren. Hiermee is een einde gekomen aan de richtingenstrijd die jarenlang binnen de SDAP heeft gewoed. De uiterste linkervleugel van de SDAP, met als bekendste woordvoerders Herman Gorter, Henriëtte Roland Holst, David Wijnkoop en Willem van Ravensteyn, beschuldigt de partijleiding ervan dat ze de marxistische beginselen verloochent en heeft gekozen voor een opportunistische politiek, die afbreuk doet aan de bewustwording van de arbeidende klasse. Sinds 1907 beschikt de groep over een eigen orgaan, De Tribune. De aanvallen op SDAP-leider Troelstra droegen vaak een uiterst persoonlijk karaker. De ‘Tribune-groep’ verwijt de SDAP-leiding {== afbeelding H. Roland Holst houdt een toespraak. ==} {>>afbeelding<<} onder andere de parlementaire strijd voor de 10-urendag (‘verraad aan het internationale principe van de 8-urendag’), steun voor het subsidieren van het bijzonder onderwijs (‘opportunisme om kerkelijke arbeiders te vangen’) en de herstemmingstactiek, waarbij de SDAP-leiding in de tweede ronde van de kamerverkiezingen liberale kandidaten steunt boven kerkelijke. Op het SDAP-congres van 1908 was de partij er nog in geslaagd de eenheid te bewaren, maar het partijbestuur zag zich door de steeds feller wordende tegenstellingen in een aantal afdelingen gedwongen een buitengewoon congres te organiseren. Een resolutie van het partijbestuur bood de linkervleugel een marxistische bijlage aan in het partijorgaan Het Volk; echter, dan moest De Tribune worden opgeheven, op straffe van royement. Een aantal Tribunisten legde zich hierbij neer, anderen (onder wie Wijnkoop en Van Ravensteyn) weigerden De Tribune los te laten. De geroyeerden zullen een eigen partij oprichten. {== afbeelding Partijbestuur van de SDP in Rotterdam, midden Herman Gorter. ==} {>>afbeelding<<} Kamil Pasja gedwongen af te treden CONSTANTINOPEL, 13 februari - Sultan Abdül-Hamid II heeft Hoessein Hilmi Pasja benoemd tot grootvizier in plaats van Kamil Pasja. Deze benoeming komt na een groot conflict tussen het parlement en grootvizier Kamil Pasja. Deze wilde zijn positie versterken door twee ministers te ontslaan en in plaats van hen twee van zijn vrienden te benoemen. Ali Riza Pasja en Arif Pasja moesten hun ontslag indienen, en Nazim Pasja en Hoessein Hoesni werden benoemd tot respectievelijk minister van Oorlog en minister van Marine. Grootvizier Kamil Pasja vroeg de sultan vervolgens deze verandering in het kabinet te aanvaarden en een verklaring uit te geven, waarin hij duidelijk maakte dat deze verandering zijn goedkeuring had. De sultan deed wat de grootvizier hem had gevraagd. Deze verandering in het kabinet leidde tot een kabinetscrisis. Hilmi Pasja, minister van Binnenlandse Zaken, nam ontslag uit protest tegen de benoeming van de twee ministers. Drie andere ministers, Hasan Fehmi, Manyasizade Refile en Ziija Pasja, volgden zijn voorbeeld. Ook veel parlementariërs beschouwden de politieke manoeuvre van Kamil Pasja als een staatsgreep. Gisteren vroeg het parlement hem om een verklaring, hetgeen hij pertinent weigerde. Hij stelde voor op 17 februari het parlement te informeren over de gang van zaken. Zijn verklaring voor de kabinetswijziging was dat er buitenlandse complicaties waren en dat hij tijd nodig had om die op het juiste moment in de openbaarheid te brengen. Het parlement wees het voorstel van Kamil Pasja af en diende een motie van wantrouwen in, waarin om het aftreden van de grootvizier werd gevraagd. Met 198 stemmen voor en 8 stemmen tegen werd de motie aangenomen. De sultan werd geïnformeerd over de uitslag en Kamil Pasja moest aftreden. Hilmi Pasja die nu tot grootvizier is benoemd, wordt beschouwd als een liberaal man en geniet veel sympathie bij de Jong-Turken. 1909 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. De gezanten van Groot-Brittannië, Frankrijk, Italië en Duitsland proberen de Servische regering te overtuigen van de noodzaak haar territoriale eisen op te geven om een oorlog te voorkomen. 4. In Washington wordt William Howard Taft als 27ste president van de VS geïnaugureerd. Als vice-president wordt James S. Sherman beedigd. 10. De Servische regering laat de Europese grootmachten en Turkije weten dat zij van mening is dat alleen de ondertekenaars van het verdrag van Berlijn (1878) zich kunnen uitspreken over de kwestie Bosnië-Hercegovina. In dat verdrag werd naar aanleiding van de Russisch-Turkse oorlog van 1877/1878 een nieuwe status-quo op de Balkan gecreëerd. 12. Het Britse Lagerhuis neemt als reactie op de door Duitsland aangezwengelde bewapeningswedloop ter zee, een nieuwe vlootwet aan. 14. In Amsterdam wordt, op initiatief van de geroyeerde redactie van het marxistische oppositieorgaan De Tribune, de Sociaal-Democratische Partij (SDP) opgericht. 18. Rusland en Bulgarije sluiten een overeenkomst waarbij de financiële claims van Rusland vervallen worden verklaard. 21. Op Duits verzoek erkent Rusland de annexatie van Bosnië-Hercegovina door Oostenrijk/Hongarije. Hierdoor wordt Groot-Brittannië in de Balkankwestie in een onmogelijke positie gemanoeuvreerd. 21. Op de pas geopende wielerbaan te Berlijn wint het Amerikaanse koppel Moran/MacFarland de eerste in Europa gereden zesdaagse. Het Nederlands-Franse koppel Stol/Berthet wordt op één ronde tweede. → 31. Rusland en Servië binden in, nadat rijkskanselier von Bülow op 29 maart in de Rijksdag de steun van zijn regering aan die van Oostenrijk/Hongarije in de Balkankwestie had betuigd. → Geboren: 14. André Pieyre de Mandiargues, Frans schrijver 27. Golo Mann, Duits historicus en publicist {==105==} {>>pagina-aanduiding<<} Oorlog op Balkan afgewend SINT PETERSBURG, 31 maart - Rusland heeft gevolg gegeven aan een Duits ultimatum en zijn verzet tegen de annexatie van Bosnië-Hercegovina door Oostenrijk opgegeven. Servië heeft dit voorbeeld noodgedwongen moeten volgen. Met de Russische actie is een oorlog op de Balkan voorkomen. Het Oostenrijks-Servische conflict om het geannexeerde Bosnië leek eind vorig jaar Zuidoost-Europa dicht bij een oorlog te brengen, waarbij de legers van Servië, Bulgarije, Turkije, Montenegro en Rusland tegenover die van Oostenrijk-Hongarije hadden kunnen komen te staan. De kansen op een oorlog verminderden eerst doordat Turkije zich in ruil voor financiële compensatie verzoende met het definitieve verlies van Bosnië en Hercegovina, provincies die toch al sinds 1878 door Oostenrijk werden bezet. Montenegro en Bulgarije stellen militair weinig voor. Nu Rusland, dat volgens waarnemers voor een grote oorlog niet gereed is, zich bij de annexatie heeft neergelegd, heeft Servië als laatst overgebleven potentiële tegenstander van Oostenrijk geen keus meer. Maar de nationale trots van de Serviërs is diep gekwetst door de annexatie en de rust op de Balkan is ook na de oplossing van de Bosnische crisis niet teruggekeerd. In Belgrado ziet men de annexatie van Bosnië als een ernstige belediging en bovendien als een tegenslag voor de Servische hoop, alle Zuidslaven onder leiding van Belgrado te verenigen. De betrekkingen tussen Wenen en Belgrado zijn als gevolg van die aspiraties en de Oostenrijkse tegenacties al jaren slecht. In 1906 en 1907 heeft Oostenrijk met een economische boycot van Servië, de zogenoemde Varkensoorlog, getracht de Serviërs zijn wil op te leggen en een stokje te steken voor de geleidelijk nauwer wordende economische, culturele en politieke samenwerking tussen Servië en Bulgarije. De boycot bracht Oostenrijk-Hongarije meer schade toe dan Servië, dat echter wel radicaliseerde en een sterker pro-Russische koers begon te varen. De Bosnische crisis heeft de lont dicht bij het kruitvat gebracht. Stol tweede in zesdaagse van Berlijn BERLIJN, 21 maart - De 25-jarige John Stol, pionier van de Nederlandse wielersport, heeft samen met de Fransman Berthet de tweede prijs bedongen in de zesdaagse van Berlijn. Het koppel kwam net iets te kort op de Amerikanen MacFarland en Moran, die 3865 km en 700 meter aflegden in zes etmalen. De nummers twee draaiden 150 meter minder onder hun wielen weg. In hetzelfde jaar was Stol, uitblinker op de piste, getuige van een zeer zwaar ongeluk in Berlijn. Gangmaker Willy Porte van de Zwitser Fritz Ryser raakte uit balans en vloog in het publiek. Daarbij vielen negen doden te betreuren en 52 gewonden. De stayerij in Duitsland werd voor enige jaren verboden en de klein gebouwde Stol stopte korte tijd met het rijden van zesdaagsen. Hij won in totaal zes zesdaagsen, die toen nog onafgebroken 24 uur voortduurden: driemaal in Berlijn, in 1911 en twee keer in 1912, in Frankfurt in 1911, in Brussel in 1914 en in New York in 1917. Op de NK sprint liet hij zich in 1913, 1914 en 1918 lauweren als de nationale kampioen. {== afbeelding Illustratie van de eerste zesdaagse, die in Berlijn werd verreden. ==} {>>afbeelding<<} 1909 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. In Groot-Brittannië wordt een kinderbeschermingswet van kracht. Tot 16 jaar is het kopen en/of gebruiken van tabak strafbaar; tot 14 jaar is cafébezoek verboden. 6. De Amerikaanse poolreiziger Robert Peary slaagt erin de onmiddellijke omgeving van de noordpool te bereiken. → 9. In Wenen wordt bekendgemaakt dat de regering besloten heeft tot demobilisatie van de troepen over te gaan, nu de spanning op de Balkan geluwd is. 13. In Constantinopel pleegt het Eerste Legerkorps een staatgreep. De parlementsgebouwen worden bezet en de verbindingen verbroken. Grootvizier Hilmi Pasja wordt gedwongen af te treden. 14. In Londen wordt de Anglo-Persian Oil Company Ltd. opgericht, die een monopoliepositie heeft in de exploitatie van Perzische olie. 18. In de Sint Pieter te Rome wordt met veel luister Jeanne d'Arc, de Maagd van Orléans, heilig verklaard. 19. De Turkse sultan Abdül-Hamid II ondertekent een protocol waarin de Bulgaarse onafhankelijkheid door Turkije erkend wordt. 24. In Constantinopel heeft een tegencoup van legeronderdelen die de Jong-Turken steunen succes. Hun aanvoerder, Mahmoed Sjefket Pasja, herstelt de orde en laat de aanstichters van de coup van 13 april executeren. → 27. Wegens zijn steun aan de tegen de Jong-Turken gerichte coup van 13 april wordt sultan Abdül-Hamid II gedwongen te abdiceren, nadat het parlement in een unaniem aangenomen motie daarom had gevraagd. Zijn broer volgt hem als Mehmed V op. → 27. De partners van Oostenrijk/Hongarije in de Driebond, Duitsland en Italië, erkennen officieel de annexatie van Bosnië-Hercegovina. 30. Vreugde in Nederland bij de geboorte van de troonopvolgster, prinses Juliana Louise Emma Maria Wilhelmina. → {== afbeelding Robert E. Peary, leider van de geslaagde noordpoolexpeditie, achter een van de sleden die het team voor de bijna mislukte tocht bij zich had. ==} {>>afbeelding<<} Peary en Henson bereiken de noordpool WASHINGTON, 6 april - Een Amerikaanse marineofficier, Robert E. Peary, heeft samen met Matthew Henson en vier Etah-Eskimo's de noordpool bereikt. Peary, die in juli vorig jaar met het stoomschip Theodore Roosevelt is vertrokken, heeft 246 sledehonden voor zijn expeditie gebruikt. Verder heeft hij zijn succes vooral te danken aan het gebruikte voedsel, gedroogd vlees vermengd met dierlijk vet en bessen, en aan de steun van de Etah-Eskimo's die hem leerden hoe hij het poolklimaat kon overleven. De Etah-vrouwen maakten de kleren die de expeditieleden in staat stelden in leven te blijven en de mannen dreven de sleden, bouwden sneeuwhutten en gingen voor Peary op jacht. Op 1 april is de expeditie ternauwernood aan een mislukking ontsnapt. Ongeveer 200 kilometer van de noordpool brak het ijs waardoor de iglo's van elkaar gescheiden werden en het hele gezelschap bijna ten onder ging. Een deel van de groep werd teruggezonden zodat Peary, Henson en de vier Eskimo's met vijf sleden en 40 honden voor het laatste deel van de tocht overbleven. {==106==} {>>pagina-aanduiding<<} Prinses Juliana geboren DEN HAAG, 30 april - ‘Om vijf minuten over zeven hedenmorgen is een prinses geboren. Moeder en dochter zijn welvarend’. Met deze woorden werd vanmorgen officieel de geboorte bekendgemaakt van het eerste kind van koningin Wilhelmina en prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin. In het hele land wordt uitbundig feestgevierd; de scholen hebben een dag vrij. Het prinsesje zal de namen Juliana Louise Emma Maria Wilhelmina krijgen. Met de geboorte van het prinsesje is een eind gekomen aan de ongerustheid in politieke en diplomatieke kringen over de troonopvolging in Nederland. Volgens geruchten zou de koningin enkele malen een miskraam hebben gehad; daardoor was de vrees ontstaan dat het koninklijk paar kinderloos zou blijven. De Oranje-dynastie zou dan zijn uitgestorven en de troonopvolging zou, zeker binnen de huidige Europese verhoudingen, uiterst problematisch zijn geworden. {== afbeelding Het koninklijk paar met de jongste telg uit het Oranjegeslacht. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Schoolkinderen krijgen vrij naar aanleiding van het heuglijke feit. ==} {>>afbeelding<<} Deel Turkse leger pleegt staatsgreep CONSTANTINOPEL, 27 april - In de nacht van 23 op 24 april heeft het zogenaamde Hareket Ordusu (actieleger) de hoofdstad Constantinopel omsingeld. Het Hareket Ordusu eist een andere regering. De nationale Assemblée (te vergelijken met de Eerste en Tweede Kamer) is vandaag bijeengekomen en heeft besloten sultan Abdül-Hamid te vragen af te treden. Zijn broer Mehmed Resjad is voorgesteld als zijn opvolger. De moefti, de hoogste islamitische rechter in het land, heeft de beslissing van de Assemblée goedgekeurd. Deze verandering wordt als een overwinning voor het Comité voor Eenheid en Vooruitgang (Ittihad ve Terakki) beschouwd. De macht van het Comité concentreert zich in Macedonië, met name in het derde legerkorps aldaar. Dit derde leger heeft de afgelopen tijd veel telegrammen naar de regering gestuurd om het aftreden van sultan Abdül-Hamid en de instelling van een constitutionele regering te eisen. Op 17 april zette het Comité zijn woorden in daden om. Het Hareket Ordusu trok vanuit Saloniki richting Constantinopel. Sommige leden van het parlement probeerden te onderhandelen met het leger. Maar deze poging liep op een mislukking uit. Het leger marcheerde tot aan de hoofdstad en dwong de sultan tot aftreden. Tot nu toe hebben de militairen een ondergeschikte rol gespeeld in de politiek. Alleen enkele jonge officieren werden lid van het Comité voor Eenheid en Vooruitgang. Door de staatsgreep echter komen veel hoge officieren in de politiek terecht. 1909 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Frankrijk treedt een wet in werking die de naam cognac beschermt. Slechts drank met het predikaat Délimitation Officielle de la région viticole de Cognac (DOC) mag cognac heten. 11. De Zuidafrikaanse constituerende conventie heeft overeenstemming bereikt over een grondwet van een op te richten Zuidafrikaanse Unie, die vandaag te Bloemfontein ondertekend wordt. Als staatshoofd wordt de koning van Groot-Brittannië erkend, gerepresenteerd door een gouverneur-generaal, en er komt een uit twee Kamers bestaande volksvertegenwoordiging. 11. China en Rusland sluiten een akkoord over het beheer van de spoorlijn door Mantsjoerije. 13. De Nederlandse christelijke vakbonden besluiten tot de oprichting van het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV). → 16. In België viert de Katholieke Partij haar 25-jarig regeringsjubileum. 17. In Den Haag komt de gemengd Belgisch-Nederlandse Commissie bijeen. 25. Het Britse Lagerhuis neemt de Indian Councils Act aan, die een geleidelijke hervorming van het bestuurs- en ambtenarenapparaat beoogt. → -. Onder leiding van de Duitse arts en Nobelprijswinnaar Paul Ehrlich slagen proeven met een chemisch preparaat tegen syfilis - op basis van arsenicum - zo goed dat aan toepassing op mensen wordt gedacht. Geboren: 15. James Mason († 27-7-1984) Brits filmacteur. 30. Benny (eig. Benjamin) Goodman, Amerikaans jazzklarinettist en -orkestleider Gestorven: 5. Pauline Staegeman, Duits feministe 8. Friedrich von Holstein (24-4-1837) Duits diplomaat 10. Johannes de Koo (13-9-1841) Nederlands journalist en toneelschrijver 18. George Meredith (12-2-1828) Engels dichter en schrijver 18. Isaac Albéniz (29-5-1860) Spaans pianist en componist Het CNV wordt opgericht ARNHEM, 13 mei - Vertegenwoordigers van tien christelijke vakbonden hebben besloten tot de definitieve oprichting van het Christelijk Nationaal Vakverbond. Deze nieuwe vakcentrale wil het middelpunt worden van de gehele confessionele vakbeweging, zowel van protestanten als van katholieken. Het CNV telt tien aangesloten bonden met in totaal circa 5300 leden. Reeds vorig jaar werd, vooral op initiatief van de interconfessionele Nederlandsche Christelijke Textielarbeidersbond ‘Unitas’, besloten tot de oprichting van een christelijk vakverbond. Het CNV ‘aanvaardt als grondslag de christelijke beginselen en verwerpt de klassenstrijd’, zo staat in het CNV-programma. Grootste van de aangesloten bonden is ‘Unitas’ met ongeveer 2500 leden. Tot voorzitter van het vakverbond werd gekozen H. Diemer van de Christelijke Bond van Bakkersgezellen. Het streven van het CNV naar vereniging van alle confessionele bonden in één centrale wordt bedreigd door de houding van de rooms-katholieke bisschoppen, die zich bij herhaling hebben uitgesproken tegen interconfessionele bonden. Hervormingen in India doorgevoerd CALCUTTA, 25 mei - De Britse onderkoning van India, Lord Minto, heeft vandaag officieel de zogeheten ‘Indian Councils Act’ uitgevaardigd. Daarin wordt een aantal bestuurshervormingen geregeld, die Indiërs een grotere zeggenschap verlenen in de wetgevende en uitvoerende macht van het land. De Indian Councils Act, die reeds in november van het vorig jaar door de Engelse koning George V werd aangekondigd, is een poging van de Britse overheid om gematigde politici in India aan haar kant te krijgen. De Britten maken zich ernstig zorgen over het groeiende nationalisme en fanatisme onder de moslim- en hindoegemeenschap in India. De laatste jaren hebben zich gekenmerkt door gewelddadigheden van nationalisten en hard optreden van Britse autoriteiten tegen het anti-Britse verzet in India. De Indian Councils Act is opgesteld door Lord Minto en John Morley, het hoofd van India Office in Londen. Zij is gebaseerd op het principe van rassengelijkheid en gelijke kansen. Voortaan kunnen ook Indiërs op hoge regeringsposten worden benoemd. Bovendien krijgen de gefortuneerde en ontwikkelde Indiërs de gelegenheid om landgenoten in de wetgevende raden te kiezen. {==107==} {>>pagina-aanduiding<<} 1909 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. In New York wordt het eerste congres van het National Negro Committee afgesloten. De bezieler hiervan is prof. William Edward Burgharde Du Bois, de eerste kleurling die in Harvard een doctorsgraad behaalde en voorvechter van de gelijkberechtiging van negers in de VS. 8. In Amsterdam wordt het Centraal Instituut voor Hersenonderzoek geopend. Directeur ervan wordt prof. dr. C.U. Ariëns Kappers. 22. Turkije laat de grootmachten, die troepen op Kreta hebben gelegerd, weten dat het aan zijn rechten op het eiland vasthoudt. 23. Bij de parlementaire verkiezingen in Nederland wint de rechterzijde. De SDAP krijgt 7 zetels. → 25. De mogendheden die sinds 1898 gezamenlijk een internationale legermacht op Kreta gelegerd hebben, Rusland, Groot-Brittannië, Frankrijk en Italië, besluiten hun troepen op 27 juli terug te trekken. 26. In Londen wordt het nieuwe Victoria & Albert Museum geopend. 26. De Perzische sjah Mohammed Ali trekt de reeds gedrukte constitutie weer in. Inmiddels begint de opstand tegen zijn bewind steeds algemener te worden, en trekken Bachtiaren onder aanvoering van hun hoofdman Ali Koeli Khan op naar Teheran. 30. Het eindrapport van de Belgische Kamercommissie, die aanbevelingen moet doen ten aanzien van het wetsvoorstel-Coremans - de vernederlandsing van het onderwijs - wordt aan de Kamer aangeboden. → Geboren: 20. Errol Flynn († 14-10-1959) Amerikaans filmacteur 24. Sir William G. Penney, Brits kernfysicus; verantwoordelijk voor de eerste Britse atoombom (1952) 28. Frans van Immerseel († 5-2-1978) Belgisch graficus en glazenier Gestorven: 22. Detlev von Liliencron (3-6-1844) (eig. Freiherr Friedrich Adolf Axel von L.) Duits dichter en schrijver Rechts wint bij verkiezingen Tweede Kamer DEN HAAG, 23 juni - De verkiezingen voor de Tweede Kamer hebben een grote overwinning opgeleverd voor de partijen van de rechterzijde. Hun zetelaantal, bij de verkiezingen van 1905 nog 48, steeg naar 60 (25 katholieken, 23 antirevolutionairen en 12 christelijk-historischen). De Unie-liberalen behaalden 21 zetels, de vrijzinnig-democraten 8, de vrije liberalen 4 en de SDAP 7. De liberalen verloren vooral in de grote steden nogal wat zetels aan rechts én aan de socialisten. Door dit resultaat zal het kabinet-Heemskerk aan het bewind kunnen blijven. De kans bestaat echter dat AR-leider Kuyper opnieuw een sterke invloed op het beleid zal willen uitoefenen. Kuyper was van 1901 tot 1905 minister-president van een rechts kabinet, welks beleid geheel in het teken stond van de antithese tussen rechts en links. De verkiezingsuitslag van 1905 dwong hem tot aftreden. Het kabinet-Heemskerk, tussentijds opvolger van het eind 1907 over de oorlogsbegroting gestruikelde liberale kabinet-De Meester, heeft tot nu toe een vrij gematigd beleid gevoerd, daartoe min of meer gedwongen doordat het niet over een meerderheid in de Tweede Kamer beschikte. Eindrapport Kamer gereedgekomen BRUSSEL, 30 juni - Het eindrapport van de speciale kamercommissie met betrekking tot het wetsvoorstel-Coremans is klaar. Na de mislukte openbare behandeling in tweede lezing in juni 1907 werd het voorstel op 12 juli naar een commissie ad hoc verwezen. Waalse tegenvoorstellen, onder anderen van volksvertegenwoordiger Mabille, in april 1908 brachten de vernederlandsing even in gevaar. Bij de opening van het parlementaire jaar op 20 november 1908 eiste Leo Augusteyns het rapport op. De redactie daarvan was in handen van Paul Segers (katholiek) en Louis Franck (liberaal). De commissie besloot op 27 januari dit jaar, ondanks de druk van kardinaal Mercier, aan de eindbespreking te beginnen. Louis Franck werd op 24 maart aangesteld als eindredacteur. Een laatste kortsluiting deed zich nog voor op 13 mei: het tweede deel van de tekst werd bij staken van stemmen verworpen. De reactie van de publieke opinie, bij monde van Alfons van de Perre en Maria Belpaire, was uiterst heftig. De commissie kwam een laatste maal samen op donderdag 17 juni. 1909 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Nederland wordt het Christelijk Nationaal Vakverbond opgericht. Het is de voortzetting van het Christelijk Arbeidssecretariaat (CAS), dat door ds. A.S. Talma werd opgericht. 14. Rijkskanselier von Bülow, sinds 1900 in functie, neemt ontslag en wordt opgevolgd door Theobald von Bethmann-Hollweg. → 15. De Perzische sjah Mohammed Ali wordt gedwongen te abdiceren, na zijn toevlucht gezocht te hebben in de Russische ambassade. Zijn 12-jarige zoon sultan Ahmed Mirza wordt nu tot sjah uitgeroepen. → 18. In het Berlijnse wielerstadion vindt een ongeluk plaats als de Zwitserse stayer Fritz Ryser met zijn gangmaker tussen het publiek belandt. Er vallen meer dan 50 gewonden, van wie 9 met dodelijke afloop. Voor de Pruisische regering is dit ongeluk aanleiding het stayeren te verbieden. 18. In Nederland wordt het Bureau voor Roomsch-Katholieke Vakorganisatie opgericht. Deze vorm van vakcentrale is het geesteskind van de ‘Leidse school’ in de katholieke arbeidersbeweging, die tegenover de ‘Limburgse school’ staat die voorstander is van diocesane bonden omdat het geestelijk welzijn dan beter gewaarborgd zou zijn. 24. Aristide Briand vormt een kabinet van republikeinse verzoening. → 25. De Fransman Louis Blériot slaagt erin om over het Kanaal te vliegen (Calais-Dover). → 26. In Barcelona breekt een algemene staking uit vanwege de mobilisatie van reservisten voor acties in Marokko. Het komt tot bloedige straatgevechten met de politie. → 31. Blériot, de succesvolle bedwinger van het Kanaal, valt een ovationele ontvangst ten deel in de Franse hoofdstad. → -. De Britse, Italiaanse, Franse en Russische troepen verlaten Kreta. → Geboren: 6. Andrej A. Gromyko, Russisch diplomaat en staatsman 28. Malcolm Lowry (†27-6-1957) Engels schrijver Kreta wordt definitief Grieks HERAKLION, juli - De Britse, Italiaanse, Franse en Russische troepen zijn er deze maand toe overgegaan het eiland Kreta te verlaten. Daarmee is de aansluiting, de ‘enosis’, van Kreta bij het Griekse vasteland definitief een feit. De eenzijdig geproclameerde unie tussen Kreta en Griekenland (op 7 oktober 1908) is nu dus achteraf gesanctioneerd door de grote mogendheden, die zich tot voor kort steeds hadden verzet tegen vereniging van Kreta en Griekenland. Kreta was tot 1898 door de Turken bezet. De Griekse bewoners waren twee jaar eerder in opstand gekomen tegen de Osmaanse machthebbers. Ze werden daarin toen gesteund door de Griekse regering in Athene die een oorlog tegen Turkije ontketende, die zij echter verloor. Onder druk van de grote mogendheden, die zich de hele 19de eeuw al hadden opgeworpen als voorzichtige beschermvrouwen van de Griekse natie, moesten de Turken echter in 1898 toch de wijk nemen. Socialist Briand vormt nieuwe Franse regering PARIJS, 24 juli - Frankrijk heeft een nieuwe regering. Een week na de val van het kabinet-Clemenceau heeft Aristide Briand, onafhankelijk socialist en minister van Onderwijs en Cultuur onder Clemenceau, een nieuw kabinet gevormd dat vanmorgen het vertrouwen heeft gekregen van de Nationale Vergadering. Men verwacht van Briand dat hij met meer energie dan zijn voorganger sociale hervormingen zal doorvoeren en dat hij de Wet op de inkomstenbelasting tot leven zal wekken, die - hoewel goedgekeurd door het parlement - nog altijd niet van kracht is geworden. De regeringsperiode van Clemenceau heeft zich vooral de laatste maanden gekenmerkt door grote sociale onrust. De ‘revolutionaire stakingen’ van arbeiders werden door Clemenceau met geweld gebroken, tegen stakende postambtenaren en onderwijzers trad hij op met administratieve maatregelen en de agitatie onder de kleine wijnboeren in de Languedoc liet hij aanvankelijk onbeantwoord onder het motto: ‘Het zal zoals altijd wel weer uitdraaien op een feestmaal.’ Vervolgens stuurde hij het leger erop af. Het feit dat daarop bij sommige legeronderdelen openlijke muiterij uitbrak, heeft Clemenceaus aanzien bij rechts dermate geschaad dat deze bondgenoten hem in de Assemblée Nationale ten slotte hebben laten vallen. {==108==} {>>pagina-aanduiding<<} Rijkskanselier von Bülow treedt af BERLIJN, 14 juli - Rijkskanselier Bernhard von Bülow is afgetreden. Hij heeft zijn ontslag bij de Duitse keizer ingediend en dit is vandaag formeel aanvaard. Opvolger wordt de huidige minister van Binnenlandse Zaken, Theobald von Bethmann Hollweg. Het vertrek van von Bülow komt in de Duitse hoofdstad niet als een verrassing. Von Bülow had de afgelopen maanden nagenoeg alle steun in de Rijksdag verloren. Daar komt bij dat zijn verhouding met de keizer al sinds de Daily Telegraph-affaire van vorig najaar verstoord was. Struikelblok vormden voor von Bülow ten slotte de belastingmaatregelen, die hij tevergeefs door het parlement probeerde te loodsen. Onder druk van een groeiend overheidstekort had hij begin dit jaar voorgesteld om de successieheffingen te verhogen. Dit leidde tot een storm van verontwaardiging in de partij die hem tot dan toe het krachtigst steunde, de Conservatieven. Op een congres van de partij sprak een vooraanstaand bestuurslid onder luid applaus van de aanwezigen: ‘Als von Bülow een landgoed in Tilsit zou bezitten in plaats van zijn villa in Rome dan zou hij beter geïnformeerd zijn geweest over de gevoelens bij dat deel van de bevolking waarvan de kracht van de monarchie afhankelijk is’. In een poging de Conservatieven gunstiger te stemmen stelde von Bülow vervolgens voor om de heffingen te verminderen en ter compensatie winsten uit onroerend goed en aandelen te belasten. Dit provoceerde echter de liberalen in het regeringsblok, dat te midden van het touwtrekken uiteenviel. Ten slotte leed von Bülow in de Rijksdag met zijn belastingvoorstellen een nederlaag. Met het vertrek van de 60-jarige Bernhard von Bülow verdwijnt een man van het toneel die negen jaar lang als rijkskanselier zijn stempel op de Duitse politiek heeft gedrukt. In de buitenlandse politiek - zijn oorspronkelijke métier - had hij weinig succes. Als binnenlands-politiek strateeg speelde hij evenwel jaren een overheersende rol in het parlement. Hij was een vaardig spreker en charmant bestuurder. Toch lukte het hem niet om een betrouwbare fractie op te bouwen rondom zijn persoon en ten slotte werd hij door zijn eigen achterban ten val gebracht. De nieuwe rijkskanselier, de 52-jarige, von Bethmann Hollweg - naar verluidt een keuze van von Bülow - geldt als een doorgewinterde Pruisische bestuurder, nauwgezet en plichtsgetrouw. Hij mist evenwel de flair van zijn voorganger en heeft bovendien geen ervaring op het terrein van de buitenlandse politiek. {== afbeelding Blériot bereikt de Britse kust. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Bij Dover Castle heeft Louis zijn kist veilig aan de grond gezet. ==} {>>afbeelding<<} Blériot vliegt over kanaal DOVER, 25 juli - ‘Het isolement van Engeland is voor eens en altijd voorbij’. Het enthousiasme aan beide zijden van Het Kanaal na Blériots geslaagde poging deze waterweg met een vliegtuig over te steken, liegt er niet om. Na de mislukte poging van Hubert Latham bijna een week geleden, heeft Louis Blériot nu geschiedenis geschreven met de 36 minuten durende overtocht in zijn opmerkelijke Blériot-XI-eendekker. Het toestel van essehout, bamboe, stalen buizen en van rubber voorzien doek lijkt met zijn driecilinder-trekschroef-motor een norm te stellen voor de luchtvaart van de toekomst. Voor het eerst is er bij deze vlucht ook gebruik gemaakt van de draadloze telegrafie om een weerrapport te verkrijgen. Toen de weersomstandigheden gunstig bleken, steeg Blériot 's middags om 4.41 uur in Les Baraques bij Calaisop. 36 minuten later en 38 kilometer verder landde hij in Northfall Meadow bij Dover Castle. Daarmee sleepte Blériot de prijs van £ 1000, die door de Daily Mail ter beschikking was gesteld, in de wacht. Opstandelingen eisen aftreding van sjah TEHERAN, 15 juli - De sjah van Perzië, Mohammed Ali Mirza, moet aftreden en zijn zoon Ahmed is aangewezen om zijn vader op te volgen. Deze eis stelt de sterke Bachtiar-stam die Teheran is binnengevallen. De leiders van de Bachtiari willen zelf de macht in Teheran overnemen. Hun kandidaat voor het minister-presidentschap is Naser al-Molk die in Oxford heeft gestudeerd. De laatste twee jaren heerste er veel onrust in Perzië. Op 3 augustus 1907 werd een verdrag getekend tussen Engeland en Rusland; ze verdeelden het land en maakten erin feite een kolonie van. De bekendmaking van dit verdrag verhoogde sterk het moreel van de contrarevolutionaire krachten. In december 1907 werd een massale contrarevolutionaire bijeenkomst georganiseerd op het centrale plein van Teheran onder de leus ‘Islam, geen Mashroote’; met ‘Mashroote’ werd bedoeld de constitutionele revolutie en verandering in 1905-1906. Aan de andere kant voerden de revolutionaire krachten een intensieve strijd om de constitutionele verandering te beschermen. De stad Tabriz speelde een belangrijke rol bij de verdediging van de revolutie. Verschillende troepen die zichzelf Mojahedeen (strijders) noemden, hadden vanuit Tabriz verklaard: ‘Als Mashroote in gevaar gebracht wordt, zullen we Azerbajdzjan van Perzië afscheiden.’ Gewapende troepen begonnen naar Teheran op te rukken. Sjah Mohammed Ali Mirza had heel weinig respect voor de constitutionele beweging en voor de madjlis (parlement). Op 23 juni 1908 had hij kozakkenbrigades van de Russische tsaar, die enkele jaren in Teheran gelegerd waren, verzocht om een eind te maken aan de activiteiten van de madjlis. Ongeveer duizend Russische soldaten schoten het gebouw van de madjlis in puin. Veel Mashroote-leiders werden gearresteerd of geëxecuteerd, en de grondwet werd buiten werking gesteld. {== afbeelding Tijdens de revolutie in Perzië is op bevel van de sjah een opstandeling terechtgesteld. ==} {>>afbeelding<<} {==109==} {>>pagina-aanduiding<<} Honderd doden bij staking in Catalonië BARCELONA, 26 juli - In Catalonië is een algemene staking al snel uitgelopen op ernstige gewelddadigheden, waarbij meer dan honderd burgers zijn gedood en bijna vijftig kerkelijke gebouwen zijn vernield. De staking richtte zich in eerste instantie tegen het oproepen van Catalaanse reservisten voor een expeditie naar Marokko, nadat leden van de Riffijnen daar de spoorlijn hadden aangevallen die Melilla verbindt met de Spaanse ijzermijnen in het binnenland. Al snel richtten de protesten zich echter tegen de hele gevestigde orde zoals die wordt vertegenwoordigd door het staatsgezag in Madrid en de machtige Rooms-Katholieke Kerk. Anarchisten en republikeinen, sterk vertegenwoordigd in Barcelona, hebben de antiklerikale gevoelens aangewakkerd en het steeds meer aan kracht winnende Catalaanse nationalisme blijkt een goede voedingsbodem voor verzet tegen ‘Madrid’. Verdeeldheid tussen het civiele en het militaire bestuur in Barcelona draagt ertoe bij dat de rellen uitlopen op drie dagen oncontroleerbaar geweld. Uiteindelijk grijpt het leger met harde hand in. Veel tegenstanders van de regering worden opgepakt, ongeacht de vraag of zij hebben deelgenomen aan het oproer, en de militaire terreur zou tot eind september aanhouden. {== afbeelding De rellen in Barcelona lopen uit op een bloedig treffen met het leger. ==} {>>afbeelding<<} 1909 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In Barcelona heeft het leger de orde hersteld en de op 26 juli uitgebroken algemene staking onderdrukt. Er vinden massale arrestaties plaats. Ook de anarchistenleider Francisco Ferrer is gevangen genomen. 4. In Zweden breekt een algemene staking uit. 5. De Kretenzische kwestie verscherpt zich als Turkije van Athene eist zich te distantiëren van Grieks-nationalistische acties op Kreta. Na het vertrek van de internationale legermacht was bijvoorbeeld op de vesting Kanea de Griekse vlag gehesen. 5. De Amerikaanse Senaat keurt de Payne-Aldrich-Bill goed, een protectionistische tarievenwet. President Taft had zich er geen voorstander van getoond. 10. De Algemeene Nederlandsche Toonkunstenaars Vereeniging wordt in Amsterdam opgericht. → 16. Kroonprins Albert houdt in Antwerpen een enthousiaste rede over Belgisch Kongo dat hij net bezocht heeft. Hij roept op tot grootscheepse kolonisatie. → 20. De anti-revolutionaire ex-gouverneur van Suriname en de ex-minister van Koloniën A.W.F. Idenburg wordt benoemd tot gouverneur-generaal van Nederlandsch-Indië. Hij volgt Van Heutsz op, die vanaf 1904 gouverneur-generaal was. → 23. In Roeselare vindt een herdenking van Albrecht Rodenbach plaats. → 29. In Griekenland eisen officieren onder aanvoering van majoor Zorbas een reorganisatie van het leger en drastische verhoging van de oorlogsbegroting. Het is een Griekse reactie op de door de Jong-Turken doorgevoerde legerhervormingen. Geboren: 10. Sidi Mohammed ibn Joesoef († 26-2-1961) als Mohammed V koning van Marokko vanaf 1927 19. Jerzy Andrzejewski, Pools schrijver 27. Sylveer Maes (†5-12-1966), Belgisch wielcoureur Gestorven: 29. Emil Christian Hansen (8-5-1842) Deens fysioloog {== afbeelding Aanwezigen bij de onthulling van het standbeeld van Albrecht Rodenbach in Roeselaere. Op de voorgrond Hugo Verriest, Ferdinand Rodenbach en diens kinderen, René de Clercq, prof. Gustaf Verriest en anderen. ==} {>>afbeelding<<} Rodenbach wordt herdacht ROESELARE, 23 augustus - Vandaag is te Roeselare de derde en laatste dag ingegaan van de Rodenbachfeesten. Tijdens die feestelijkheden is de jonggestorven flamingante dichter en studentenleider Albrecht Rodenbach (1856-1880) herdacht. Gisteren, op het hoogtepunt van de feesten, ging een indrukwekkende praalstoet door de stad en werd tevens het standbeeld van Rodenbach - dat op het laatste moment werd voltooid - op het De Coninckplein onthuld. Gedurende zijn middelbare-schooltijd kwam Rodenbach door Gustaaf Flamen en Hugo Verriest in contact met de Vlaamse gedachte. Reeds op het Roeselaarse seminarie kwam hij daardoor in botsing met de overheid. Hij schreef toen De Blauwvoet, waaraan de katholieke Vlaamse studentenbeweging haar naam ontleende. Als student te Leuven stichtte de zeer romantische dichter een Vlaamse studentenbond. Ook hierom werd hij vooral een symbool. Albert terug uit Kongo ANTWERPEN, 16 augustus - ‘Ik was hoopvol gestemd voor de toekomst van Kongo maar wat ik tijdens mijn Kongoreis gezien heb, heeft mijn verwachtingen overtroffen.’ Dit waren de woorden van prins Albert tijdens een rede op het Antwerpse stadhuis vandaag, na zijn eerste Kongoreis. De reis duurde van mei tot juli, vanuit Katanga naar de Grote Meren en vervolgens langs de Kongostroom naar Leopoldstad: ongeveer 4300 km, waarvan 1192 te voet en te paard en zelfs per fiets. Zijn redevoering in Antwerpen schetst in drie punten het programma voor de toekomst van Kongo. ‘Offers zullen noodzakelijk zijn,’ meent de kroonprins. Hij voorziet dat vooral de verbindingen tot ontwikkeling moeten worden gebracht. Ook spreekt prins Albert zijn bezorgdheid uit over de gezondheid der inlanders, die vaak in barre omstandigheden verkeren. Toonkunstenaars richten vereniging op AMSTERDAM, 10 augustus - Heden is de Algemeene Nederlandsche Toonkunstenaars Vereeniging opgericht, bestaande uit de Amsterdamse, Rotterdamse en Arnhemse toonkunstenaarsverenigingen en de Lokaal-Vereeniging ‘Amsterdam’ van de Allgemeine Deutsche Musiker Bund. De ANTV is bij de Internationale Confederatie aangesloten. De andere toonkunstenaarsverenigingen blijven vooralsnog met de Nederlandsche Toonkunstenaars Vereeniging verbonden. Bovendien zijn zeer veel kunstenaars ook lid van de Maatschappij tot Bevordering der Toonkunst. Na diverse ruzies over en weer sloot de Haagse toonkunstenaarsvereniging zich in december 1909 bij de ANTV-organisatie aan. Een van de meest noodzakelijke taken van de verschillende toonkunstenaarsverenigingen is het verdedigen van de vooral financiële positie van de leden, aangezien vele binnen- en buitenlandse organisatoren en met name de talrijke zomer- of Kurorkesten hun musici veel te weinig betalen. Het werd de aangesloten toonkunstenaars dan ook verboden, en dat zelfs op straffe van royement, met dergelijke instanties in zee te gaan. {==110==} {>>pagina-aanduiding<<} Idenburg volgt Van Heutsz in Indië op {== afbeelding Een militaire compagnie in Makassar, die eerder op Celebes is ingezet ‘ter bevordering van de onderwerping en pacificatie’. ==} {>>afbeelding<<} DEN HAAG, 20 augustus - Minister van Koloniën A.W.F. Idenburg is benoemd tot gouverneur-generaal van Nederlandsch-Indië. Nog dit jaar zal hij het bestuur van gouverneur-generaal Van Heutsz overnemen. Idenburg, lid van de AR, heeft al een langdurige loopbaan in het koloniaal bestuur achter de rug. In 1882 ging hij als tweede luitenant naar Indië, waar hij tot 1901 in het leger diende, laatstelijk als adjudant van de commandant van het Indische leger en chef van diens kabinet. In 1901 vertrok hij met ziekteverlof naar Nederland, waar hij met hulp van AR-leider Abraham Kuyper in het district Gouda werd gekozen als lid van de Tweede Kamer. In 1902 volgde hij de overleden minister van Koloniën Van Asch van Wijck op. Als minister was Idenburg de vormgever van de ‘ethische politiek’ van Kuyper: ‘het koloniale beheer mag niet egoîstisch zijn en dient als eerste doel te hebben de verheffing van de inlander’. In 1905 werd Idenburg benoemd tot gouverneur-generaal van Suriname. Hij bevorderde daar de tropische landbouw, trad op tegen het opiumgebruik en het misbruik van sterke drank en stelde een verplichte zondagsrust in. In 1908 werd hem gevraagd opnieuw minister van Koloniën te worden; hij voelde daar weinig voor, maar een persoonlij k telegram van koningin Wilhelmina trok hem over de streep. Het is al ruim veertig jaar niet meer voorgekomen, dat een minister tot gouverneur-generaal werd benoemd. In 1866 leidde de benoeming van minister Mijer tot gouverneur-generaal tot een nederlaag van de regering, die daarop de Tweede Kamer ontbond. Van enige politieke opwinding is nu echter geen sprake: iedereen is het erover eens, dat Idenburg de enige goede kandidaat voor het ambt van gouverneur-generaal is. 1909 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. De Amerikaanse arts Albert Cook claimt in een artikel in de New York Herald dat hij reeds op 21 april 1908 de geografische noordpool bereikt heeft, bijna een jaar voor Robert Paery. Er wordt met scepsis op gereageerd. 11. Te Heidelberg (Duitsland) wordt de komeet van Halley voor het eerst waargenomen. → 12. In Duitsland wordt een commissie in het leven geroepen die een Duitse zuidpoolexpeditie per luchtschip gaat voorbereiden. Prins Heinrich is voorzitter; graaf Ferdinand Zeppelin doet ook mee. 16. In San Sebastian (Spaans Baskenland) vindt een vergaderingvan hoofdredacteuren van dagbladen plaats, waarin opheffing van de censuur en het in ere herstellen van de constitutie wordt geëist. 20. Het Britse parlement keurt de vorming van een Zuidafrikaanse Unie, ondereen constitutie die een conventie van Zuidafrikaanse volksvertegenwoordigers tussen oktober 1908 en februari 1909 had opgesteld, goed. → 20. In het Metropolitan Museum te New York wordt een grote tentoonstelling van Hollandse meesters geopend. Deze is georganiseerd in het kader van de herdenking van het feit dat in 1609 de Engelsen in Nederlandse dienst Hudson en Fulton op zoek naar de Noord-Westpassage uit de koers waren geraakl en Manhattan hadden ontdekt. In april was dit feit al in Amsterdam gevierd; men had het er zelfs voor over gehad om een replica op ware grootte van het schip De Halve Maen, waarmee Hudson zijn tocht had gemaakt, te laten fabriceren. 27. Een Enkelvoudige Kamer voor Scheepvaartinspectie wordt in Nederland ingesteld voor de rechtspraak in scheepvaartaangelegenheden. -. In Rotterdam wordt de Rotterdamsche Orkest Vereeniging opgericht. → Geboren: 7. Elia Kazan, Amerikaans toneel- en filmregisseur van Grieks-Turkse afkomst 17. Kwame Nkrumah (†27-4-1972) Ghanees politicus Komeet van Halley opnieuw ontdekt door Max Wolf HEIDELBERG, 11 september - De Duitse astronoom Max Wolf heeft de komeet van Halley weer ontdekt. Daarmee is voor het eerst komen vast te staan dat de komeet na 76 jaar inderdaad opnieuw haar opwachting zal maken. De verwachting is dat zij over één tot ander half jaar weer voor een fraai schouwspel zal zorgen. De komeet van Halley is voor het eerst waargenomen in 240 v.C. Sindsdien heeft zij zich met een ijzeren regelmaat om de 76 jaar aan het firmament vertoond. De komeet zelf bestaat waarschijnlijk uit allerlei brokken steen en gruis. De prachtige staart wordt veroorzaakt door het gas dat uit het steen verdampt wanneer de komeet de zon nadert. Dit gas licht helder op in het zonlicht. Door de druk van de zonnewind staat de staart altijd van de zon af. Daardoor kan het voorkomen dat de komeet haar staart tegemoet vliegt. Engeland eens met grondwet van Zuid-Afrika LONDEN, 20 september - Het Britse parlement heeft vandaag zijn goedkeuring gehecht aan de South Africa Act. De wet wordt op 31 mei volgend jaar van kracht. De South Africa Act onderschrijft de grondwettekst die de Zuidafrikanen in een reeks vergaderingen van oktober vorig jaar tot februari dit jaar hebben opgesteld. De wet voorziet in een eenwording van de Kaapkolonie, Natal, Oranje Vrystaat en Transvaal en legt de politieke en gerechtelijke structuur van de nieuwe eenheidsstaat vast. De staat kent zowel het Engels als het Nederlands als officiële taal. Vijftig musici in Rotterdam richten eigen orkest op ROTTERDAM, september - Deze maand heeft een vijftigtal Rotterdamse musici de Rotterdamse Orkest Vereeniging opgericht. Alle leden van het nieuwe orkest moeten lid zijn van een vakvereniging en als exploitatiesysteem is het coöperatieve stelsel aangenomen. Hoewel dit het eerste zelfstandige orkest is in deze inmiddels 400 000 inwoners tellende stad, zal het nog tot 1918 duren voor men met de oprichting van het Rotterdams Philharmonisch Orkest van een permanent en ook in financieel opzicht enigszins stabiel Rotterdams orkest kan spreken. 1909 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 10. De opstandige Rifkabylen in Spaans-Marokko bieden hun onderwerping aan. 13. De Spaanse anarchistenleider en vrijdenker Francisco Ferrer Guardia wordt in Barcelona terechtgesteld na door een militaire rechtbank schuldig bevonden te zijn aan het organiseren van de arbeidersopstand in juli. Dit leidt tot protesten in de hele wereld. → 15. Per oekaze beslist tsaar Nicolaas II dat tot nader order de Finnen vrijgesteld zijn van militaire dienstplicht. 21. Het Spaanse kabinet-Maura wordt door de Cortes, die sinds de 15de weer bijeen is, naar huis gestuurd. De liberaal Moret gaat een nieuw kabinet formeren. 25. Het Haagse Permanente Hof van Internationale Justitie doet uitspraak over de grenzen tussen de Noorse en Zweedse visgronden. 24. In het dorp Raccionigi ten zuiden van Turijn wordt een verdrag tussen Italië en Rusland gesloten. Beide staten zijn voor het behoud van de status-quo op de Balkan, en verder steunt Italië de Russische aspiraties ten aanzien van de Dardanellen, terwijl Rusland de Italiaanse aspiraties ten aanzien van Tripolis steunt. 26. In Korea wordt de Japanse staatsman Horiboemi Ito door een nationalist vermoord. Als reactie hierop stelt Japan een militaire dictatuur in Korea in. 27. In het regeringskamp in België ontstaan moeilijkheden bij de behandeling van de militaire kwestie. Premier Schollaert bepleit hervormingen, maar de reactionaire veteraan uit Aalst, graaf Woeste, wil alles houden zoals het is. 28. De Belgische minister van Koloniën Renkin verdedigt in de Kamer een omvangrijk wetsontwerp aangaande de Kongokolonie. Geboren: 14. Bernd Rosemeyer. (†28-1-1938) Duits autocoureur Gestorven: 19. Cesare Lombroso (18-11-1836) Italiaans psychiater en antropoloog {== afbeelding Abraham Kuyper, de leider van de AR, is de afgelopen maanden in politieke moeilijkheden geraakt in verband met de ‘lintjeskwestie’. ==} {>>afbeelding<<} {==111==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Het proces tegen de Spaanse theoretische anarchist Francisco Ferrer. ==} {>>afbeelding<<} Executie Spaanse anarchist MADRID, 13 oktober - De Spaanse theoretische anarchist Francisco Ferrer is terechtgesteld omdat hij een van de leiders zou zijn geweest van het oproer eind juli in Barcelona. In Spanje zelf en in veel andere Europese landen is felle kritiek geleverd op het proces tegen Ferrer. Getuigen à decharge mochten niet verschijnen voor de krijgsraad, en de beschuldigingen tegen Ferrer waren vooral afkomstig van politieke tegenstanders. Hoewel Ferrer zichzelf niet zo sterk verdedigde, waren er weinig aanwijzingen dat hij schuldig zou zijn aan de opstand. In zijn antiklerikale geschriften had hij zich wel een aanhanger getoond van anarchisme en revolutie, en met steun van een vrouwelijke bewonderaar had hij in Barcelona speciale scholen opgericht om zijn ideeën te verspreiden. De executie van Ferrer blijkt een politieke blunder. In het parlement wordt de regering van de conservatief Maura {== afbeelding Ferrer in gezelschap van Soledad de Villafranca, zijn levensgezellin. ==} {>>afbeelding<<} zo fel aangevallen dat deze moet aftreden. De liberaal Moret, een fanatiek verdediger van Ferrer, wordt de nieuwe premier. 1909 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 7. Op een zitting van de Socialistische Internationale in Brussel trekt Lenin partij voor de SDP die zich in het voorjaar afsplitste van de SDAP. 8. In Barcelona wordt de noodtoestand opgeheven. Deze was bij het uitroepen van de algemene staking op 26 juli afgekondigd. 11. De Amerikaanse regering besluit om op Hawaii een vlootbasis te vestigen, die de naam Pearl Harbour zal krijgen. 12. Met steun van de linkerzijde wordt de militaire wet van het Belgische kabinet-Schollaert aangenomen. Dit is een unicum in de parlementaire geschiedenis. Door deze wet wordt het sedert 1803 bestaande lotingsstelsel afgeschaft en wordt persoonlijke dienstplicht ingevoerd. 18. De anti-revolutionaire leider Abraham Kuyper wordt in moeilijkheden gebracht door de zogenaamde lintjeskwestie. → 18. De Franse leider der socialisten Jean Jaurès eist de teruggave van Elzas-Lotharingen, dat sedert de Frans-Duitse oorlog van 1870/1871 Duits gebied is. Hij zegt er wel bij dat dit doel slechts met vreedzame middelen bereikt mag worden. 19. In Londen vindt een massale protestvergadering plaats tegen de gruwelijke tirannie in Belgisch Kongo. De vergadering is georganiseerd door Anglicaanse geestelijken. Geboren: 8. Katherine Hepburn, Amerikaans filmactrice 13. Paul de Vree († 25-4-1982) Belgisch vitalistisch dichter en schrijver 26. Eugene Ionesco, Frans toneelschrijver van Roemeense origine 22. Theodorus Henricus Johannes Zwartkruis († 21-10-1983) Nederlands prelaat; bisschop van Haarlem vanaf 1966 Gestorven: 13. Aeneas Mackay (29-11-1838) Nederlands staatsman; minister van Binnenlandse Zaken en minister van Koloniën Verklaring van Kuyper in ‘lintjeskwestie’ DEN HAAG, 18 november - AR-partijleider Abraham Kuyper heeft in de Tweede Kamer een verklaring afgelegd inzake de ‘lintjeskwestie’. Kuyper verklaarde zich onschuldig aan corruptie, maar gaf toe onvoorzichtig te hebben gehandeld. De zaak werd aan de vooravond van de verkiezingen in juni aan het rollen gebracht door de liberale Bloemendaalse advocaat P. Tideman. Deze onthulde dat Kuyper in 1903 de decoratie heeft bevorderd van de Amsterdamse koopman R. Lehman, die via Kuyper grote bedragen in de AR-partijkas had gestort. Zijn broer E.A. Lehman, eveneens donateur van de AR, zou ook een onderscheiding krijgen, maar dat kon niet doorgaan doordat Kuyper in 1905 als premier aftrad. Tideman, die ten bewijze van zijn aantijgingen ook enige documenten openbaar maakte, verklaarde dat hij de zaak wereldkundig had gemaakt om ‘de grote man te dwingen zich te laten zien zoals hij, al of niet bewust, is voor ons volk: een gevaar voor onze goede zeden’. Kuyper kon de feiten niet ontkennen, maar gaf er een andere uitleg aan dan zijn tegenstanders. De decoratie van Lehman zou ten volle gerechtvaardigd zijn geweest vanwege diens maatschappelijke en financiële verdiensten. De giften aan de AR zouden pas na het verkrijgen van de koninklijke onderscheiding zijn gedaan en door hem, Kuyper, direct zijn doorgegeven aan de penningmeester van de AR. Verontwaardiging Bij zowel links als rechts heerste grote verontwaardiging over de handelwijze van Kuyper; bovendien bleek zijn verdediging op een aantal detailpunten niet in overeenstemming met de werkelijkheid. De zaak werd in de Tweede Kamer aangesneden door de socialisten. Hierdoor zag Kuyper zich gedwongen een verklaring af te leggen. Hij gaf toe te zijn te kort geschoten in ‘genoegzame voorzichtigheid’ en te zijn gewikkeld in de draden van een weefsel dat hij niet doorzag. ‘Maar al moge ik mij dan, het boetekleed ontsiert de man niet, aan de eisen van voorzichtigheid en vroed beleid bezondigd hebben, met mijn al dan niet schuldig staan aan het eigenlijke feit dat men mij thans ten laste legt, heeft mijn erkentenis van schuld door onvoorzichtigheid niets uitstaand.’ Deze verklaring maakte een betere indruk dan zijn eerdere verdediging. SDAP-leider Troelstra toonde zich echter verre van tevreden. {==112==} {>>pagina-aanduiding<<} 1909 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In België wordt de nieuwe Militiewet van kracht. → 2. De Britse premier Asquith ontbindt het parlement in verband met een constitutionele crisis die ontstaan is nu het Hogerhuis de nieuwe belastingwet van minister van Financiën Lloyd George, die belasting op grootgrondbezit inhoudt, op 30 november heeft afgestemd. Het Lagerhuis had deze wet op 5 november goedgekeurd. → 10. In Stockholm en Oslo worden de Nobelprijzen uitgereikt. → 15. In Amsterdam proclameert de bij het NAS aangesloten Landelijke Federatie van bouwvakarbeiders, die in Amsterdam veel aanhang in de bouw heeft, een staking. Naar aanleiding hiervan gaat een gemengde commissie aan het werk om uitspraak te doen over de tarieven voor aangenomen werk. Deelnemers in deze commissie zijn vertegenwoordigers van de werkgevers, van de confessionele bonden en van de bij het NVV aangesloten Centrale Bond, die in april een CAO hadden gesloten waarbij de Landelijke Federatie niet betrokken was. In deze CAO was de tarievenkwestie opengehouden. 16. In Nicaragua vindt onder Amerikaanse druk een coup plaats waardoor president José Santos Zelaya het veld moet ruimen. 17. Op 74-jarige leeftijd sterft te Brussel koning Leopold II. Hij is 49 jaar koning der Belgen geweest. Zijn koloniale aspiraties in Afrika leverden België de Kongo op. → 17. De Amerikaanse oliemaatschappij Standard Oil, geleid door J.D. Rockefeller, gaat in beroep tegen de veroordeling in mei 1906 op grond van de anti-trust wetgeving van president Roosevelt. 23. In Brussel wordt prins Albert, de neef van wijlen Leopold, gekroond als koning Albert I. → 31. In Hamburg wordt het 9de zionistencongres beëindigd. Het streven naar een nationaal joods tehuis blijft de doelstelling. 31. In België wordt de wet op de arbeidsduur in de mijnen, die een maximale arbeidstijd van 9 uur kent, na twee en een half jaar traineren door de senaat aangenomen. Albert I wordt nieuwe koning van België BRUSSEL, 23 december - Prins Albert is vandaag beedigd als koning Albert I. De 35-jarige nieuwe vorst had een eenvoudige intrede gewenst, maar het is een even luisterrijke intocht geworden als bij zijn voorgangers. Bij de plechtigheden, verbonden aan de eedaflegging, hoorde men naast het ‘Vive le roi’, de socialisten ‘Vive le suffrage universel’ roepen. In zijn troonrede bracht de nieuwe Koning hulde aan het werk van zijn voorganger en drukte onder meer zijn grote belangstelling uit voor de culturele opbloei en de sociale rechtvaardigheid in het land. Hij legde als eerste Belgische vorst de grondwettelijke eed ook in het Nederlands af. Op 17 december is koning Leopold II op 75-jarige leeftijd overleden aan een hartstilstand in zijn leunstoel in de palmserre in Laken. In zijn laatste uren bleef barones De Vaughan onafgebroken bij haar gemaal hetgeen zijn eigen familie belette bij zijn sterven aanwezig te zijn. Maandag heeft de beruchte barones, de Française Caroline Delacroix, {== afbeelding De troonsbestijging in Brussel van Albert I, de derde koning der Belgen. ==} {>>afbeelding<<} de stad verlaten. Zij was alleen kerkelijk in de echt verbonden met de vorst en heeft twee zoontjes van hem. Leopold II liet echter geen officiële mannelijke erfgenamen na. De laatste jaren van zijn leven had hij bij het publiek veel kritiek uitgelokt; niet alleen wegens zijn houding in de Kongo-zaak maar vooral ook wegens zijn familieleven. Premier Asquith ontbindt parlement LONDEN, 2 december - Premier Asquith van Groot-Brittannië heeft vanmiddag de ontbinding van het parlement aangekondigd, naar aanleiding van het feit dat het Hogerhuis de Financieringswet heeft terugverwezen naar de kiezers. In het Lagerhuis noemde de premier dit een daad zonder precedent. Hij herinnerde eraan dat de inning van de elf speciale belastingen ten behoeve van sociale hervormingen en de landsverdediging al bijna een jaar gaande was, vooruitlopend op de goedkeuring van de wet door de Lords. Premier Asquith hield het Lagerhuis voor dat de principes van de parlementaire democratie op het spel staan. Hij aanvaardde echter de uitdaging en diende een motie in om de Lords te veroordelen wegens inbreuk op de constitutie en voorbijgaan aan de rechten van het Lagerhuis. Oppositieleider Balfour verklaarde zich tegen de motie, die voorbij zou gaan aan het recht van de Lords om een financieringswet af te wijzen. Hij verdedigde het bestaan van het Hogerhuis door te wijzen op het gevaar dat een enkelvoudige volksvertegenwoordiging spoedig ‘te haastig, tiranniserend en corrupt’ zou kunnen worden. De motie-Asquith werd aangenomen met 347 stemmen voor en 134 tegen. {== afbeelding Herbert Henry Asquith. ==} {>>afbeelding<<} Beernaert krijgt Nobelprijs voor vrede STOCKHOLM/OSLO, 10 december - De Italiaan Marconi en de Duitser Braun hebben de Nobelprijs voor natuurkunde gekregen voor respectievelijk de uitvinding en de verbetering van de radiotelegrafie. De Zweedse schrijfster Selma Lagerlöf kreeg de Nobelprijs voor letterkunde. De Duitser Ostwald viel die voor scheikunde en de Zwitser Kocher die voor geneeskunde ten deel. Voor hun inspanningen voor de vredesconferenties van 1899 en 1907 in Den Haag hebben de Fransman d'Estournelles de Constant en de Belgische minister van Staat Beernaert (80) de prijs voor vrede ontvangen. In 1873 begon Beernaert als minister van Openbare Werken met de bouw van de Gileppe-stuwdam. Na enkele jaren in de oppositie geageerd te hebben tegen de liberale Schoolwet, werd hij in 1884 premier met de portefeuille van Financiën. Tot 1894 bleef hij hoofdminister, zoals men toen zei. Hij slaagde er tien jaar lang in zijn begroting met een batig saldo in te dienen. Belgische Kamer neemt nieuwe Militiewet aan BRUSSEL, 1 december - Met het aannemen van de nieuwe Militiewet in de Kamer is door het kabinet-Schollaert met zijn minister van Oorlog Hellebaut een einde gemaakt aan het door iedereen gevreesde loteling- en plaatsvervangingssysteem voor de militaire dienstplicht. De nieuwe militiewet voorziet in een algemene dienstplicht. De parlementaire discussies over het voorstel van minister Hellebaut om een algemene dienstplicht in te voeren hebben zich meer dan een jaar voortgesleept om te resulteren in één dienstplicht per gezin en een legerdienst van 15 maanden. De nieuwe wet kwam er dank zij de stemmen van de oppositie. De conservatieve kamerleden hadden zich niet kunnen neerleggen bij de afschaffing van de mogelijkheid tot afkoop van de militieverplichtingen, ofschoon zij zich wel konden verzoenen met de idee van ‘één man per gezin’. Hun grote angst was dat priesters die tot dan toe vrijgesteld waren door deze wet tot dienstplicht zouden kunnen worden gedwongen onder een antiklerikale regering. Het debat over de dienstplicht had onder de antimilitaristische socialisten hevige emoties losgemaakt. Het was ten slotte om de afschaffing van het gehate afkoopsysteem dat Vandervelde uiteindelijk zijn steun aan het voorstel toezegde. Hij moest in zijn compromis dan wel uitdrukkelijk voorzien in vrijstelling voor geestelijken. {==113==} {>>pagina-aanduiding<<} [1910] 1910 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. In Groot-Brittannië breekt een algemene mijnstaking uit om de invoering van de 8-urige werkdag af te dwingen. 10. De op 15 december 1909 uitgebroken bouwvakstaking in Amsterdam wordt algemeen als de bij de NAS aangesloten Landelijke Federatie hiertoe oproept. De aannemers gaan over tot uitsluiting. 15. Door samenvoeging van de Franse gebieden in Midden-Afrika wordt Frans Equatoriaal Afrika gevormd. Het betreft Gabon, Midden-Kongo, Oebangui-Chari en Tsjaad. → 19. Duitsland en Bolivia sluiten een handels- en vriendschapsverdrag. 21. Groot-Brittannië en Rusland interveniëren militair in Perzië, waar het roerig is na het afzetten van sjah Mohammed Ali. 23. In de VS begint een massale consumentenboycot van vlees uit protest tegen de hoge vleesprijzen. 23. In het Franse leger wordt generaal Joffre benoemd in de legertop. 26. Door overmatige regenval treedt de Seine buiten haar oevers. In Parijs is slechts met bootjes enig vervoer mogelijk. 30. De Noor Oskar Mathisen wordt te Davos wereldkampioen schaatsen. 31. De Britse verkiezingen veranderen niets aan het politieke beeld. De regering behoudt haar meerderheid. → -. In Griekenland krijgen de leger-officieren die zich in navolging van de Jong-Turken georganiseerd hebben, steeds meer invloed. Geboren: 19. Willi Schmidt. Duits decorontwerper en regisseur 20. Lauritz Lauritzen († 5-6-1980) Duits politicus. Gestorven: 4. Léon Delagrange (1873) Frans luchtvaartpionier 25. Léon Walras (1834) Frans economist; een der grondleggers van de grensnuttheorie 29. Edouard Rod (29-4-1857) Frans-Zwitsers schrijver Frans Equatoriaal Afrika gevormd PARIJS, 15 januari - Vandaag is in Parijs formeel de vorming afgekondigd van een nieuwe Franse kolonie in Afrika, Frans Equatoriaal Afrika. De nieuwe kolonie omvat de voormalige gebieden met een koloniale status, Gabon en Midden-Kongo, en twee ‘territoires’ zonder koloniale status, Oubangui-Chari en Tsjaad. De gouverneur van Frans Equatoriaal Afrika zal in de hoofdstad van Midden-Kongo, Brazzaville, zetelen. Frankrijk kreeg op de grote koloniale conferentie van Berlijn, nu precies vijfentwintig jaar geleden, de Afrikaanse kolonies Midden-Kongo en Gabon toegewezen. In 1899 kreeg Parijs het alleenzeggenschap over het gebied Tsjaad dank zij een overeenkomst met de Britten. In ruil voor Tsjaad deden de Fransen formeel afstand van hun aanspraken op gebieden in Egypte, die door Londen worden beschouwd als behorend tot de Britse invloedssfeer. Over de Egyptische gebieden brak het jaar daarvoor bijna een gewapend conflict uit tussen beide koloniale mogendheden, toen Franse en Britse troepen oog in oog kwamen te staan in Fachoda aan de Nijl. Slechts het beheerst optreden van de commandanten aan beide zijden, de Fransman Marchand en de Brit Kitchener, voorkwam schermutselingen. Britse regering behoudt haar ruime meerderheid LONDEN, 31 januari - Hoewel de uitslagen van de algemene verkiezingen in Engeland nog niet allemaal binnen zijn, lijkt het erop dat de Liberalen, de Labourpartij en de Nationalisten samen een meerderheid van 122 zetels in het parlement hebben behaald ten opzichte van de Unionisten. De voorlopige verkiezingsuitslag is: Liberalen 274, Labourpartij 40, Nationalisten 82 en Unionisten 274 zetels. Ten tijde van de ontbinding van het Lagerhuis bezetten de Liberalen 373 zetels, de Labourpartij 46, de Nationalisten 83 en de Unionisten 168, een meerderheid voor de regering van 502 zetels. Het meest dramatische effect van deze verkiezingen is ongetwijfeld dat de vertegenwoordiging van de Liberale partij van Asquith is geslonken en dat de regeringsmeerderheid in de Kamer ook is verminderd. De dringende kwesties die aan de kiezers werden voorgelegd zijn de Tolunie voor de koloniën versus de handhaving van de vrije handelspolitiek en de afwijzing van de Financieringswet door het Hogerhuis. 1910 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 1. In Griekenland treedt de nieuwe regering-Dragoumis op. De militairen Zorbas en Miaulis zijn hierin opgenomen. 7. België, Groot-Brittannië en Duitsland regelen de grenzen tussen Belgisch Kongo, Oeganda en Duits-Oost-Afrika. 13. In de Chinese stad Kanton slaan troepen aan het muiten en plunderen de stad. Er worden loyale regeringstroepen ingezet om de orde te herstellen. 14. In Berlijn vindt de tot nu toe grootste kiesrechtdemonstratie plaats die ooit in Pruisen is gehouden. → 19. Tussen Duitsland, Italië en Zwitserland wordt een akkoord gesloten over de aanleg van een spoorbaan over de St. Gotthardpas. 20. In Egypte wordt de Koptische minister-president Boetros Ghali, die nog maar enkele maanden aan de macht was, door een islamitische extremist vermoord. Ghali had zich bij de nationalisten weinig geliefd gemaakt door als rechter in het Densjawi-incident (toen in 1906 een Britse militair werd vermoord) vier doodstraffen uit te spreken. 21. In Serajewo wordt de constitutie van Bosnië-Hercegovina afgekondigd. Dit gebied was in 1909 door Oostenrijk/Hongarije geannexeerd na een tijdelijk bestuur van 30 jaar. 25. In verband met Chinese agressie vlucht de Dalai Lama uit Lhasa en gaat in ballingschap in Brits-Indië. Geboren: 9. Jacques Monod († 31-5-1976) Frans biochemicus 10. Dominique Georges Pire (†30-1- 1969), Belgisch dominicaan 13. William Shockley, Amerikaans fysicus Gestorven: 1. Otto Julius Bierbaum (28-6-1865) Duits schrijver, dichter en (kunst-)journalist {== afbeelding Betoging van de SPD in Berlijn. ==} {>>afbeelding<<} Demonstraties in Pruisen tegen hervormde kieswet BERLIJN, 14 februari - Tegen het kiesrecht in de grootste Duitse deelstaat Pruisen is de afgelopen dagen in tal van steden geprotesteerd. In Berlijn, Halle en Frankfurt am Main gingen vele honderden mensen de straat op om te demonstreren tegen wat zij noemen het verdere beperken van het stemrecht in Pruisen. In enkele gevallen kwam het tot botsingen met de politie die de betogers uiteenjoeg. De ontevredenheid geldt de kiesrechthervorming voor het Pruisische parlement, die volgens liberalen en sociaal-democraten tot geen enkele verruiming van het democratische stemrecht zal voeren. Het nieuwe ontwerp voor verandering van de Kieswet houdt vast aan het oude drie-standenkiesrecht. De census wordt verlaagd als gevolg waarvan vermoedelijk 13 000 nieuwe kiezers kunnen worden geregistreerd. Behalve het welstandscriterium komen er echter nieuwe criteria bij, zoals het niveau van opleiding, de beroepservaring en de ambtelijke staat van dienst. De sociaal-democraten in Pruisen hebben scherp gereageerd op de nieuwe criteria. Ook kritiseren zij het feit dat het nieuwe wetsontwerp vasthoudt aan het gebruik van openbare stemming in plaats van een geheime stemming door de kiezer in een afgesloten stemhokje. Tot slot hekelt de sociaal-democratische partij de districtenindeling. Deze heeft tot gevolg dat de samenstelling van de Pruisische Kamer een weerspiegeling is van het agrarische Pruisen van weleer en dat de opkomst van de industrie en de groei van de steden vrijwel worden genegeerd. De rijkskanselier en tevens minister-president van Pruisen, von Bethmann-Hollweg, heeft ondertussen al laten weten dat zijn regering niet van plan is aan de eisen van links tegemoet te komen. {==114==} {>>pagina-aanduiding<<} 1910 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 4. In de Belgische Kamer haalt een door de socialisten ingediende motie van afkeuring het niet. Deze was ingediend omdat de regering zwendel van de Koburger Stichting van Bfr. 30 miljoen bij de overdracht van de Kongo aan de staat niet aan de volksvertegenwoordiging had bekendgemaakt. De zwendel kwam aan het licht bij de afwikkeling van het testament van koning Leopold II. → 7. In Nederlandsch Nieuw-Guinea wordt het onder leiding van kapitein F.J.P. Sachse ingerichte bivak aan een baai bij de grens van het Australische Papua Nieuw-Guinea tot Hollandia gedoopt. Het biedt plaats aan 80 soldaten met hun gezin. 14. In de Duitse Rijksdag kondigt kanselier von Bethmann-Hollweg een zekere vorm van autonomie voor Elzas-Lotharingen aan. 22. De Italiaanse minister-president baron Sonnino biedt na 100 dagen regeren het ontslag van zijn tweede kabinet aan. → 26. In de VS worden de bepalingen van de immigratiewetgeving verscherpt door amendering van de wet van 1907. 28. Bij Marseille wordt voor het eerst een geslaagde proefvlucht met een watervliegtuig ondernomen. Het is een eendekker, de Canard geheten, en deze wordt bestuurd door de ontwerper ervan, Henri Fabre. 31. In Italië weet Luzzatti een nieuw kabinet te formeren. Geboren: 9. Ed Hoornik († 1-3-1970) Nederlands dichter 23. Lale (eig. Liselotte Helene) Anderson († 29-8-1972) Duits cabaretière en zangeres. Gestorven: 10. Karl Lueger (24-10-1844) Oostenrijks jurist en anti-semitisch politicus 20. Félix Tournachon (ps. van Nadar), Frans schrijver en pionier van de (luchtvaart)fotografie 28. Edouard (eig. Judas) Colonne (1838) Frans violist en dirigent 30. Jean Moréas (eig. Yannis Papadiamantopowlos) (15-4-1856) Frans symbolistisch dichter van Griekse afkomst Premier van Italië is afgetreden ROME, 22 maart - De conservatieve liberaal Sidney Sonnino is afgetreden als premier van Italië. Hij wordt opgevolgd door Luigi Luzzatti. Het aftreden van het kabinet-Sonnino, het meest conservatieve sinds 1901, wijst erop dat conservatief rechts geen alternatief kan bieden voor de politiek van gematigde hervormingen die Giovanni Giolitti als architect van politieke coalities sinds 1901 heeft proberen te voeren. De conservatieve liberalen waren ongerust geworden over de toenemende invloed van de socialisten. Dezen kregen staatssteun voor hun coöperaties onder het premierschap van Giolitti, die de revolutionaire angel uit de partij wilde halen. De conservatieven vreesden ook Giolitti's ideeën over gematigde sociale hervormingen. In december 1909 bracht Sonnino Giolitti ten val bij de stemming over een wetsontwerp voor progressieve inkomstenbelasting. Maar nu, na vier maanden, is zijn kabinet niet levensvatbaar gebleken. Giolitti, die de tijd nog niet rijp acht voor een terugkeer naar de macht, heeft de koning geadviseerd de algemeen gerespecteerde econoom Luzzatti aan te wijzen als premier. In maart 1911 wordt Giolitti weer premier. Linkse resolutie tegen Kongobeleid wordt verworpen BRUSSEL, 4 maart - In de Belgische Kamer is een motie van wantrouwen tegen de regering verworpen. Deze was ingediend door de socialistische oppositie nadat aan het licht was gekomen dat de regering op de hoogte was van malversaties van de zogenaamde ‘Koburger Stichting’, die actief was in de Kongo, en deze niet aan de volksvertegenwoordiging had gemeld. De Kongo heeft de Belgische regering, sinds zij in november 1908 de kolonie van koning Leopold overnam, heel wat hoofdbrekens bezorgd. Bij de behandeling van de eerste koloniale begroting in december van dat jaar oefende de socialistische afgevaardigde Emile Vandervelde scherpe kritiek uit op de toestand in de kolonie. Ook in het buitenland bemoeide men zich met de Belgische kolonie. Op initiatief van Britse geestelijken vond op 19 november 1909 een grote protestvergadering tegen de ‘gruwelijke tirannie’ in het Kongogebied plaats. Op deze bijeenkomst werd een resolutie aangenomen waarin op inmenging van Groot-Brittannië werd aangedrongen. Deze resolutie stuitte in Belgische politieke kringen op veel verzet. 1910 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 9. Bij de parlementsverkiezingen in Spanje behalen de liberalen een overwinning. 9. De Doema aanvaart gedeeltelijk de door minister-president Stolypin verdedigde agrarische hervormingen. 13. Bij de parlementsverkiezingen in Australië verliest de conservatief-liberale regering-Deakin haar meerderheid aan de Labour Party. 16. In Duitsland gaat de werkgeversbond in het bouwvak over tot massale uitsluiting als de onderhandelingen met de bonden over tarieven mislukken. Meer dan 200 000 bouwvakkers zijn bij het conflict betrokken. 20. De staking bij de Draadtrekkerij en Klinknagelfabriek Van Thiel in Beek en Donk duurt voort. → 23. In Brussel wordt door het koninklijk paar de Wereldexpositie geopend. Eregast is ex-president Theodore Roosevelt. → 27. In Zuid-Afrika wordt door Louis Botha en James Hertzog de gematigd nationalistische Zuid-afrikaanse Partij opgericht. 27. Het Belgische parlement stemt de socialistische motie tot invoering van algemeen kiesrecht af met 72 tegen 58 stemmen. 29. In Australië vormt Labourleider Andrew Fisher na de overwinning op 13 april een regering. Hij belooft sociale hervormingen te zullen doorvoeren. 29. Ex-president Theodore Roosevelt bezoekt Amsterdam. Na een rijtoer door de stad en ontvangst op het stadhuis houdt hij een redevoering in het gebouw van de Vrije Gemeente aan de Weteringschans. Geboren: 2. Joeri German, Russisch schrijver Gestorven: 2. Friedrich von Bodelschwingh (6-3-1831) Duits theoloog en filantroop 12. William G. Sumner (30-10-1840) Amerikaans socioloog en politicoloog 21. Mark Twain (ps. van Samuel Langhorne Clemens)(30-11-1835) Amerikaans schrijver 26. Björnstjerne Bjornson (8-12-1832) Noors schrijver {== afbeelding Affiche van de wereldexpositie. ==} {>>afbeelding<<} Wereldexpo in Brussel geopend BRUSSEL, 23 april - In de wijk Solbosch is vandaag de Brusselse wereldtentoonstelling geopend. De Louisalaan werd daarvoor voorzien van elektrische verlichting, wat veel bekijks heeft. Terwijl in de kranten nog steeds wordt gesproken over de nalatenschap van koning Leopold II, moet deze internationale tentoonstelling van wetenschappen, handel, kunsten en verbroedering der volkeren de tentoonstelling van 1897, in de schaduw stellen. Voor het eerst treedt België nu op als koloniale macht, maar zijn paviljoen is nog niet af. Bij de openingsceremonie is vooral het grote aantal nieuwe decoraties opgevallen, dat koning Albert heeft uitgedeeld. Staking bij Van Thiel duurt voort BEEK EN DONK, 20 april - De nu vier maanden geleden begonnen staking bij de Draadtrekkerij en Klinknagelfabriek Van Thiel in Beek en Donk duurt nog steeds voort; een oplossing lijkt niet in zicht. De staking begon op 20 december 1909, nadat de directie 140 leden van de Rooms-Katholieke Metaalbewerkersbond St. Eloy had ontslagen. St. Eloy had de directie gevraagd te mogen onderhandelen over een collectief arbeidscontract. Pogingen van de rooms-katholieke geestelijkheid in het conflict te bemiddelen hebben tot nu toe niets opgeleverd. Het ziet er overigens niet naar uit, dat de stakers de strijd nog in hun voordeel zullen kunnen beslissen. De directie heeft voldoende werkwilligen kunnen vinden om de fabriek vrijwel ongestoord te laten doordraaien. {==115==} {>>pagina-aanduiding<<} 1910 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 4. Ex-president Th. Roosevelt ontvangt in de Noorse hoofdstad Christiania de Nobelprijs voor vrede die hem in 1906 is verleend. 6. Koning Edward VII sterft op 68-jarige leeftijd te Londen na een ziekbed van vijf dagen. → {== afbeelding In Windsor vertrekt de lijkstoet van Edward VII. ==} {>>afbeelding<<} 8. In Frankrijk wint bij parlementsverkiezingen de regeringscoalitie van links-republikeinen en onafhankelijken. De socialisten (SFIO) winnen 19 zetels. 7. Prins George, de tweede zoon van wijlen koning Edward VII en de Deense prinses Alexandra, wordt op 45-jarige leeftijd koning van Groot-Brittannië als George V. 10. De Amsterdamse bouwvakstaking die vanaf januari de bouw zo goed als stil legde, wordt zonder resultaat opgeheven nu het NVV overgegaan is tot het organiseren van onderkruipers. 10. Het Britse Lagerhuis neemt parlementaire hervormingswetten aan waarbij het vetorecht van het Hogerhuis wordt afgeschaft. 12. De Belgische Kamer neemt het door Franck en Segers geamendeerde wetsvoorstel-Coremans over de vernederlandsing van het onderwijs aan. → 20. Onder deelneming van de verzamelde Europese koningshuizen vindt in Londen de uitvaart van wijlen koning Edward VII plaats. → {== afbeelding In Windsor vertrekt de lijkstoet van Edward VII. ==} {>>afbeelding<<} 20. De VS interveniëren militair in Nicaragua. 22. In België worden verkiezingen gehouden. → 22. In Suriname wordt een putsch verijdeld. → 25. Het voorstel van SDAP-leider Troelstra om een parlementaire enquête in te stellen naar de ‘lintjeskwestie’ wordt door de Tweede Kamer verworpen. → 29. Paus Pius X publiceert ter ere van de 300-jarige herdenking van de heiligverklaring van Borromaeus de encycliek Editae Saepe, waarin hij de reformatie scherp veroordeelt. → 31. De Unie van Zuid-Afrika wordt geproclameerd. Gestorven: 27. Robert Koch (11-12-1843) Duits chemicus en bacterioloog Lintjeskwestie in doofpot DEN HAAG, 25 mei - De Tweede Kamer heeft met 49 tegen 31 stemmen het voorstel van SDAP-leider Troelstra om een parlementaire enquête in te stellen naar de ‘lintjeskwestie’, verworpen. Troelstra wilde zien uitgezocht of AR-leider Kuyper in 1903 als minister-president tegen een geldelijke beloning had gezorgd voor een koninklijke onderscheiding voor de Amsterdamse zakenman R. Lehman. Tegen het voorstel van Troelstra werden door de rechterzijde zowel juridische als opportunistische bezwaren ingebracht. Betoogd werd dat de Enquêtewet geen onderzoek toelaat naar gedragingen van niet meer in functie zijnde ministers. Bovendien achtte men het raadzaam de zaak verder te laten rusten, nu Kuypers politieke loopbaan door deze affaire definitief lijkt afgebroken. De stemming in de Tweede Kamer verliep langs de rechts-linksscheiding; alleen de liberaal Thomson stemde met de rechterzijde mee. De liberaal De Beaufort, bij de stemming niet aanwezig, zou eveneens tegen het enquêtevoorstel hebben gestemd; niet omdat hij Kuyper onschuldig achtte, maar omdat hij geen lust had ‘in het slijk te wroeten’. De ‘lintjeskwestie’ is nog in behandeling bij een op verzoek van Kuyper ingestelde ‘Ereraad’, bestaande uit de vice-president van de Raad van State, een lid van de Eerste en een lid van de Tweede Kamer. Kamer keurt wet-Franck-Segers goed BRUSSEL, 12 mei - De Belgische Senaat heeft vandaag de Wet-Franck-Segers, het vroegere wetsvoorstel-Coremans, goedgekeurd. Hoewel dit voor het katholiek middelbaar onderwijs een grote stap vooruit betekent, is hiermee toch niet de gelijkstelling met de wet van 15 juni 1883 tot stand gekomen. Op 31 juli 1909 besloot de Kamer de behandeling van de wet uit te stellen. Hoe sterk de Vlaamse publieke opinie voor de eis tot vernederlandsing van het vrij middelbaar onderwijs was, leerden de incidenten op het Katholiek Congres van Mechelen op 25 september. Eind november was ook kardinaal Mercier ervan overtuigd dat een regeling bij wet onvermijdelijk was geworden. Premier Schollaert nam op 3 februari dit jaar het initiatief door de bespreking van de wet zelf aan te kondigen. Op 16 april werd het gecombineerde voorstel in eerste lezing goedgekeurd. De liberaal Louis Franck had de linkse partijen ver genoeg meegekregen en de rechtervleugel in de Kamer had definitief afstand genomen van de pressie van de kant van het episcopaat. De tweede lezing kwam op 22 april door de Kamer: 90 stemmen voor, 46 tegen en 8 onthoudingen. Op 5 mei nam parlementariër Edward Coremans, de man om wiens voorstel het allemaal is begonnen, ontslag om gezondheidsredenen. Status quo bij Belgische verkiezingen BRUSSEL, 22 mei - Slechts één zetel is bij de parlementsverkiezingen ten gunste van de liberalen voor de katholieke meerderheid verloren gegaan. De Kamer bestaat nu uit 86 katholieken, 44 liberalen, 35 socialisten en één Daensist. In de meeste arrondissementen hadden liberalen en socialisten kartellijsten ingediend, wat mede een gevolg was van de uitgesproken antiklerikale kritiek van beide partijen op de onderwijspolitiek van de regering. Een groot electoraal succes waren deze gemeenschappelijke lijsten echter niet. Met een meerderheid van 6 zetels (en 12 in de Senaat) zag de regering geen reden om haar beleid te wijzigen. Staatsgreep in Suriname op tijd verijdeld PARAMARIBO, 22 mei - Vandaag heeft het katholieke blad De Surinamer bekendgemaakt dat een poging tot omverwerping van de koloniale regering op tijd is verijdeld. Het komplot is aan het licht gekomen doordat een bakker, die door één van de samenzweerders benaderd werd om voor geld mensen te werven, onraad rook en de autoriteiten inlichtte. De samenzwering, waaraan zeven mannen deelnamen, stond onder leiding van politie-inspecteur Frans Pavel Vaclac Killinger. Deze voormalige Hongaarse militair kwam in december 1899 naar Suriname en trad een jaar later tot de politie toe. Het plan van de komplotteurs was om zich in de nacht van 25 op 26 mei van de wapens van de politie meester te maken, het fort Zeelandia gewapenderhand in te nemen, de regering te arresteren en vervolgens de macht over te nemen. Bij het ochtendgloren zouden op de openbare gebouwen van Paramaribo de witte vlaggen met een groene ster, het symbool van de nieuwe republiek, wapperen. Killinger rekende bij zijn coup op steun van de ontevreden en oproerige Brits-Indische arbeiders van de suikerplantage Mariënburg, wier opstand in 1902 door het koloniaal bestuur met harde hand was neergeslagen. Opschudding over uitspraken Paus in encycliek ROME, 29 mei - Ter gelegenheid van het derde eeuwfeest van de heiligverklaring van Carolus Borromaeus (1538-1584) heeft paus Pius X de encycliek Editae Saepe gepubliceerd die veel beroering wekt. Het document eert de kardinaal als steunpilaar van het Concilie van Trente en stimulator van de kerkhervorming die dit concilie voorschreef. De Borromaeus-encycliek trekt ook van leer tegen ‘onechte’ kerkhervormers in termen waardoor Duitse en Nederlandse protestanten (met name de vorstenhuizen) zich geschoffeerd voelen. Zij lezen er een belediging in van grote voormannen uit de tijd van de Reformatie. Pruisen doet zelfs stappen op diplomatiek niveau in Rome. Het Vaticaan verklaart daarop dat de paus met onechte kerkhervormers de ‘modernisten’ in de eigen kerk bedoelt. De zaak wordt teruggebracht tot een minder gelukkige vertaling, maar de paus ziet af van officiële publikatie van de encycliek door de Duitse bisschoppen. {==116==} {>>pagina-aanduiding<<} 1910 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 6. Het conflict in de Duitse bouwnijverheid, dat op 16 april uitbrak, eindigt in een overwinning van de arbeiders. Naast loonsverhoging wordt de arbeidsdag beperkt tot 9,5 uur. 15. De Russische Doema stemt met grote meerderheid voor het wetsvoorstel dat een einde maakt aan de Finse autonomie. → 15. Bij de opening van de nieuwe Spaanse Cortes verklaart de regering dat zij een secularisatiepolitiek voorstaat en een liberaal program wil uitvoeren. 16. De Amerikaanse territoria Arizona en New Mexico worden als nieuwe staten aan de Unie toegevoegd. 18. In Eindhoven is het ‘feestdagenconflict’ bij de gloeilampenfabriek Philips ten einde. → 21. In een door de aartsbisschop van Toledo en 62 bisschoppen ondertekende brief protesteert de Spaanse katholieke kerk tegen het seculariseringsprogramma van de regering. 25. In Edinburgh wordt de Wereld Zendings Conferentie gehouden. 27. In Brussel vindt de laatste bespreking van de gemengd Belgisch-Nederlandse commissie plaats. Deze kwam in november 1907 voor het eerst bijeen om over samenwerking op tarieftechnisch of ander gebied te praten, maar maakte nauwelijks vorderingen. 27. In Portugal wordt het parlement ontbonden; nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. 30. Finland wordt metterdaad bij Rusland ingelijfd. -. De Nederlandse bisschoppen spreken zich uit voor een landelijke vakorganisatie. → Geboren: 11. Jacques Yves Cousteau, Frans diepzee-onderzoeker 23. Jean Anouilh, Frans toneelschrijver Gestorven: 5. O. Henry (ps. van William Sydney Porter)(† 5-6-1940) Amerikaans schrijver 22. Marie von Wied-van Oranje Nassau (4-7-1841) prinses der Nederlanden; dochter van prins Frederik, de broer van koning Willem II Russificatie in Finland ST. PETERSBURG, 15 juni - De Doema, het Russische parlement, heeft bepaald dat in het vervolg alle Finse wetten door de Doema moeten worden goedgekeurd. Daarmee wordt de Finnen een aanzienlijk deel van hun onafhankelijkheid afgenomen. De maatregel past in het Russische streven Finland nog meer dan vroeger te russificeren. In de vorige eeuw heeft Finland een grote mate van interne zelfstandigheid behouden, maar sinds in Rusland tsaar Nicolaas II aan het bewind is, is daar verandering in gekomen. Finland werd het Russische monetaire, tol- en postsysteem opgedrongen en de benoeming, in 1898, van Nikolaj Bobrikov tot gouverneur van het groothertogdom liep uit op een verdere intensivering van de russificatie. Onder zijn bewind werd onder andere bepaald dat de Finnen dienst moesten nemen in het Russische leger en werd het eigen Finse leger afgeschaft. In 1904 werd Bobrikov vermoord. De Russisch-Japanse oorlog voorkwam een scherpe reactie vanuit Sint Petersburg, maar de onafhankelijkheidsbeweging in Finland groeide niettemin verder. Na de oorlog werd de russificatie doorgezet. Twee jaar geleden ging tsaar Nicolaas zich persoonlijk met Finse zaken bezighouden en vorig jaar werd tot woede van de Finse bevolking Bobrikovs assistent tot gouverneur benoemd. De maatregel van de Doema, waarin overigens al openlijk wordt gepleit voor volledige annexatie van Finland, is in Helsinki scherp afgekeurd. De Finnen hebben geweigerd in de Doema te worden vertegenwoordigd en vooraanstaande Finse leiders hebben gezegd geen zitting te zullen nemen in een door Rusland gecontroleerd kabinet. Bisschoppen doen keuze UTRECHT, juni - De roomskatholieke bisschoppen hebben verklaard dat zij er geen bezwaar tegen hebben dat de katholieke vakverenigingen zich landelijk organiseren. Op 18 juli zal een landelijk ‘Bureau voor de R.K. Vakorganisatie’ opgericht worden. Voorlopig zullen bij de overkoepelende organisatie 10 bonden met 9356 leden aangesloten zijn. Tot nog toe hadden de bisschoppen de vakverenigingen slechts toegestaan zich per bisdom te organiseren. In hun jongste beslissing hebben zij ook nog eens als ‘ernstige en uitdrukkelijke wens’ geformuleerd dat ‘de hun onderhorige katholieken zich verenigen en verenigd blijven in katholieke organisaties’ (dit aan het adres van vooral Unitas). Het CNV dat op 1 juli een landelijke centrale van christelijke bonden zal vormen (10 organisaties, 6000 leden) wil interconfessioneel van karakter zijn met de formule: ‘... aanvaardt de christelijke beginselen en verwerpt mitsdien de klassenstrijd.’ Geschil bij Philips voorbij EINDHOVEN, 18 juni - Het ‘feestdagenconflict’ bij Philips is geëindigd in een gedeeltelijke overwinning voor het personeel. Na een serie conflicten over de verschijning van een katholiek vakbondsblad en het doorwerken op kerkelijke feestdagen kwam het op 14 mei bij Philips tot een uitbarsting. Anton en Gerard Philips deelden hun personeel mee, dat het lidmaatschap van een katholieke vakbond voor de Philips-arbeiders voortaan verboden zou zijn (over neutrale en socialistische bonden werd niet gesproken). Tachtig meisjes van de lampenfabriek weigerden een verklaring te tekenen dat zij geen lid waren van een katholieke bond; zij werden op staande voet ontslagen. De rooms-katholieke geestelijkheid koos partij voor de meisjes en sprak vanaf de preekstoel haar afschuw uit over ‘op winst beluste ondernemers die de christelijke feestdagen ontheiligen’. Een steuncomité van katholieke notabelen bracht geld bijeen voor de ontslagenen en de uitgeslotenen (op 1 juni was er al een bedrag van ƒ 600 beschikbaar). Anton Philips toonde zich pas tot onderhandelen bereid, toen met staking werd gedreigd. Hij verklaarde zich bereid de katholieke vakorganisaties te erkennen, maar wilde niet toegeven waar het ging om doorwerken op feestdagen en het weer in dienst nemen van de ontslagenen. Toen echter de leden van de socialistische metaalbewerkersbond, die zich eerder afzijdig hadden gehouden, dreigden de hele fabriek stil te leggen, werd het overleg door de betrokken partijen hervat. Het nu bereikte akkoord houdt in, dat er op christelijke feestdagen niet meer wordt doorgewerkt. Philips zal de meeste meisjes weer terugnemen, met uitzondering van 70 arbeidsongeschikten en 30 die ‘te veel propaganda in de fabriek’ hebben gemaakt. Van de mannen mogen er slechts zes terugkomen; bestuurders van bonden worden niet opnieuw aangenomen. Aan bazen en onderbazen wordt het lidmaatschap van een vakbond door Philips niet toegestaan. 1910 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In Parijs onstaat onrust na een openbare terechtstelling. In een demonstratie wordt de afschaffing van de doodstraf geëist. 4. Rusland en Japan sluiten een overeenkomst waarin zij hun invloedssferen in Mantsjoerije en Korea afbakenen. 4. In de Amerikaanse stad Reno (Nevada) vindt de strijd plaats tussen de wereldkampioen boksen in het zwaargewicht ‘li’l Artha' Jack Johnson, en de kampioen van 1899-1905 Jim Jeffries. Johnson wint van zijn uitdager door k.o. in de 15de ronde. Bij het bekend worden van dit nieuws komt het tot rassenonlusten in verschillende steden, waarbij talrijke doden vallen. → 9. De SDAP en het NVV bereiken een compromis over de steunverlening aan de stakende arbeiders van de textielfabriek Menco in Enschede. → 26. De Nederlandse regering dient een wetsvoorstel in dat de versterking van de kustverdediging beoogt. Het bouwen van een fort bij Vlissingen is het belangrijkste punt uit het ontwerp. → 27. Turkije dreigt Griekenland met oorlog als dit land ertoe overgaat om Kretenzische afgevaardigden toe te laten in het parlement. Kreta staat nog steeds onder Turkse soevereiniteit. 28. President José Madriz van Nicaragua beklaagt zich bij de regeringen van Europese mogendheden over de Amerikaanse interventie in de burgeroorlog in zijn land. 29. De Franse regering besluit om in het Vreemdelingenlegioen een eenheid van soldaten uit de Elzas te formeren. Deze zal in Afrika en Indo-China ingezet worden. 29. Burgemeester en wethouders van Amsterdam hebben besloten het Concertgebouworkest voor de eerste maal een subsisie van ƒ 5000 voor 1912 te verlenen. De gemeente 's-Gravenhage volgt dit voorbeeld een jaar later. Gestorven: 3. Julius Slabbe (1846) Belgisch schrijver 4. Giovanni Schiaparelli (14-3-1835) Italiaans astronoom 26. Philipus Jacobus Hoedemaker (16-7-1839) Nederlands orthodox theoloog {==117==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Stakingsbijeenkomst in Enschede van arbeiders van de firma Menco. ==} {>>afbeelding<<} Compromis SDAP-NVV AMSTERDAM, 9 juli - SDAP en NVV zijn het fundamenteel oneens over de steunverlening aan de arbeiders van de textielfabriek Menco in Enschede, maar hebben toch een compromis bereikt. Als gevolg van een arbeidsconflict bij Menco zijn circa 8000 arbeiders in staking of uitgesloten. Hierbij zijn 1100 leden van de NVV-bond ‘De Eendracht’ betrokken. De georganiseerden zijn voor het volhouden van de strijd afhankelijk van de bereidheid van de niet-georganiseerden het werk niet te hervatten. Volgens het NVV-bestuur dienen door de SDAP bijeengebrachte steungelden uitsluitend ten goede te komen aan ‘De Eendracht’. SDAP-leider Troelstra is, nadat hij een bezoek aan Twente had gebracht, echter voorstander van steun aan ook niet-georganiseerden, gezien de nood waarin zij verkeren. Het partijbestuur heeft nu als zijn mening uitgesproken dat het NVV-standpunt begrijpelijk is, maar dat de Menco-staking moet worden beschouwd als ‘een stuk klassenstrijd’; als de SDAP steunt en tot steun opwekt, moet deze steun aan allen worden gegeven. Direct na de vergadering van het partijbestuur werd overleg gepleegd met het NVV-bestuur. Dat bleek een hard standpunt in te nemen: alleen SDAP-steun voor NVV-leden. Ten slotte is er een compromis gesloten: van de SDAP afkomstige steungelden worden allereerst aan ‘De Eendracht’ gegeven ter ondersteuning van de eigen leden. Pas als dat voldoende is, ontvangen ook de ongeorganiseerden een uitkering. Met dit compromis is een dreigende breuk tussen NVV en SDAP bezworen. Rassenonlusten in VS na bokswedstrijd RENO, 4 juli - In verschillende Amerikaanse steden is het tot ernstige rassenonlusten gekomen na de overwinning van de kleurling ‘Li'l Artha’ Johnson in het gevecht om de wereldtitel zwaargewicht boksen. De onlusten, waarbij vele doden vielen, tonen aan dat de toestand tussen blanken en negers in de VS de laatste tijd steeds explosiever is geworden. Hoewel bijna een halve eeuw geleden de slavernij is afgeschaft, verkeren de Amerikaanse negers, vooral in het zuiden, in een toestand van onderdrukking. Wel heeft het Hooggerechtshof in 1896 bepaald dat scheiding van blank en zwart geoorloofd is, mits zwarten dezelfde faciliteiten wordt geboden als blanken. In het zuiden is daar niets van terechtgekomen en is een volledig gesegregeerde samenleving ontstaan. Om de positie van de zwarten te verbeteren is in 1909 de NAACP (National Association for the Advancement of Colored People) opgericht, die ervoor ijvert de werkgelegenheid in de industrie voor zwarten uit te breiden en de politiebescherming van zwarten te vergroten. Plan om kustverdediging te versterken DEN HAAG, 26 juli - Het kabinet heeft een breed opgezet plan ter versterking van onze kustverdediging ingediend bij de Tweede Kamer. De totale kosten worden geraamd op ƒ 40 miljoen. Het plan voorziet in nieuwe vestingwerken aan de Westerschelde, versterking van een groot aantal bestaande verdedigingswerken en de bouw van acht torpedoboten, veertien pantserschepen en twee onderzeeërs. Volgens de regering is het dringend nodig de kustverdediging te versterken en uit te breiden, omdat ‘de aanvalsmiddelen waarover een vijandelijke vloot, welke tegen onze kusten of zeegaten opereert, kan beschikken, aanzienlijk in vermogen zijn toegenomen sedert de tijd waarin onze kustversterkingen tot stand kwamen’. 1910 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 5. In Hamburg staken 10 000 dokwerkers voor arbeidstijdverkorting en loonsverhoging. De havenbaronnen gaan nu tot uitsluiting van 2400 dokwerkers over. 8. Een opstand van constitutionele nationalisten in Teheran wordt door de regering bloedig onderdrukt. De leiders van de opstand, Sattar Khan en Begir Khan, worden gearresteerd. 13. In België wordt premier Schollaert gedwongen zijn kabinet te herschikken nadat er twee ministers zijn opgestapt in verband met meningsverschillen tussen oud- en jongklerikalen, die zich verscherpt hebben door de voor de regeringspartij ongunstig verlopen verkiezingen. 15. In Gent wordt een gezamenlijke betoging van socialisten en liberalen gehouden voor algemeen kiesrecht en tegen de schoolwet. Dit is het begin van samenwerking om de hegemonie van de Katholieke Partij te breken. 18. In Wenen wordt de 80ste verjaardag van keizer Franz Joseph met veel luister gevierd. Hij is al vanaf 1848 aan de macht. 20. In Nicaragua wordt een pro-Amerikaans bewind geïnstalleerd. → 22. Na voltooiing van de militaire bezetting wordt Korea nu officieel bij Japan ingelijfd. → 31. Op een tour door 16 Amerikaanse staten doet ex-president Teddy Roosevelt Kansas aan, waar hij zijn concept van ‘nieuw nationalisme’ ontvouwt. Kern hiervan is dat bezit de staat moet dienen en niet moet beheersen. Hij krijgt geweldige bijval, en hierdoor aangemoedigd besluit hij terug te keren in de landelijke politiek, desnoods met een eigen partij. -. Tussen Oostenrijk/Hongarije en Servië wordt een handelsverdrag gesloten. Geboren: 17. J.A. Manusama, Moluks politicus 25. J.B. Charles (ps. Willem Hendrik Nagel) († 29-7-1983) Nederlands schrijver, essayist en criminoloog Gestorven: 13. Florence Nightingale (12-5-1820) Engels verpleegster Opstand met steun VS brengt bewind Nicaragua ten val MANAGUA, 20 augustus - Door de Verenigde Staten gesteunde opstandelingen in Nicaragua hebben de regering van president José Madriz ten val gebracht. In Managua is een pro-Amerikaans regime geïnstalleerd. De val van Madriz is de bezegeling van een opstand die bijna een jaar heeft geduurd. Nadat de ‘liberale’ president José Santos Zelaya zich het ongenoegen van de Verenigde Staten op de hals haalt door met Groot-Brittannië en Japan te gaan praten over de aanleg van een kanaal tussen de oceanen door Nicaragua, laat Washington weten dat een opstand van conservatieven niet onwelkom zou zijn. In oktober 1909 begint die opstand in de oostelijke havenstad Bluefields. De regeringstroepen hebben de situatie snel onder controle. Maar wanneer twee Amerikaanse huurlingen die worden betrapt bij het leggen van mijnen, worden geëxecuteerd, stuurt Washington 200 mariniers naar Bluefields om de Amerikaanse belangen te beschermen. De opstand gaat door onder Amerikaanse bescherming, en Zelaya ziet zich ten slotte gedwongen om af te treden. Zijn opvolger, de liberaal José Madriz, kan echter evenmin genade vinden in Amerikaanse ogen. Ondanks de felle protesten van Madriz blijven de Amerikanen de opstandelingen steunen - de Amerikaanse marine houdt Nicaraguaanse schepen tegen wanneer deze een aanval willen beginnen op Bluefields. Wanneer de opstandelingen Managua bezetten valt de regering-Madriz. Korea wordt door Japan geannexeerd TOKIO, 22 augustus - Japan heeft vandaag Korea na een langdurige bezetting formeel geannexeerd. Dit is in Tokio bekendgemaakt. De annexatie vloeit voort uit het vredesverdrag van Portsmouth tussen Japan en Rusland, waarin de heerschappij van Tokio over Korea werd geaccepteerd. Na dit verdrag van september 1902 zag de Koreaanse keizer zich in december van datzelfde jaar gedwongen een verklaring te ondertekenen waarin Korea een protectoraat van Japan werd. Verschillende opstanden van het leger in de afgelopen jaren, met name in de zuidelijke provincies van het schiereiland, hebben de Japanners niet van hun koers af kunnen brengen. Evenmin werd het beroep van Korea op de internationale vredesconferentie in Den Haag in 1906 beantwoord. De grootmachten weigerden tussenbeide te komen in de al jaren slepende Koreaanse kwestie. {==118==} {>>pagina-aanduiding<<} 1910 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 3. Bij de uitgebroken Britse havenstaking gaan de havenbaronnen over tot uitsluiting van 30 000 arbeiders. Hierop beginnen in Wales 10 000 mijnwerkers een sympathiestaking. → 5. In haar laboratorium te Parijs slaagt de natuurkundige Madame Curie erin om enkele grammen radium te verkrijgen. 7. Het Haagse Internationale Hof van Justitie doet uitspraak in de zaak over visserijrechten tussen de VS en Newfoundland, die in oktober 1906 aanhangig werd gemaakt. 10. In de Berlijnse arbeiderswijk Moabit komt het tot ernstige rellen. → 11. Op het 12de Duitse Zionistencongres te Frankfurt am Main wordt Palestina aangewezen als nationaal Joods tehuis. Het congres doteert geld om in Palestina een kolonisatieorganisatie op te richten. 15. De Nationalistische Partij van Louis Botha wint de eerste verkiezingen voor het Zuidafrikaanse parlement. 19. In Rotterdam begint de Eerste Vliegweek, waar de Belgische vliegpionier Jan Olieslagers, een ex-wielrenner die de bijnaam ‘Antwerpse duivel’ heeft, zal acteren. Hij was in augustus al met veel succes actief in Groningen en Utrecht. 19. In Duitsland begint een zeeliedenstaking. De reders besluiten om onderkruipers uit Groot-Brittannië naar de havens van Hamburg, Bremen en Stettin te halen. 19. In Amsterdam betogen 25 000 mensen voor algemeen kiesrecht. → 26. Mgr. Hendrik Poels wordt door de bisschop van Roermond, mgr. Drehmans, benoemd tot algemeen aalmoezenier van de arbeiders in Limburg. Geboren: 14. Robert Liebermann, Zwitsers componist 14. Gaston Deferre, Frans socialistisch politicus Gestorven: 2. Henri Rousseau, bijgenaamd le Douanier (21-5-1844) Frans naief schilder Betoging voor kiesrecht AMSTERDAM, 19 september - De SDAP heeft op het IJsclubterrein in Amsterdam ter voorbereiding van een volkspetitionnement voor algemeen kiesrecht een mobilisatie-meeting georganiseerd. Ongeveer 25 000 mensen woonden de massabijeenkomst bij. Het eerder dit jaar (met Pasen) in Leeuwarden gehouden partijcongres van de SDAP besloot tot een volkspetitionnement voor algemeen kiesrecht. Binnenkort zal het SDAP-partijbestuur de tekst van het volkspetitionnement opstellen. {== afbeelding Recordaantal van 25 000 demonstranten voor algemeen kiesrecht bijeen op het IJsclubterrein in Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} Onlusten in Berlijnse arbeiderswijk BERLIJN, 10 september - In de Berlijnse wijk Moabit is het gisteren en vandaag tot ernstige ongeregeldheden gekomen. Een nog onbekend aantal demonstranten is hierbij gewond geraakt. De Berlijnse politie trok vandaag met blanke sabel de roerige wijk binnen. Ze werd vanuit ramen bekogeld met brandende projectielen. Er wordt melding gemaakt van omvangrijke schade door vernielingen. Aanleiding tot de ongeregeldheden is een stakingsconflict bij de kolenhandelaren. Het personeel van de Berlijnse kolenhandel is al geruime tijd in staking. De werkgevers hebben daarop gereageerd door niet-vakbondsleden in te huren en op deze manier de staking van de bond te doorbreken. De politie beschermde de afgelopen dagen de nieuwe kolendragers tegen woedende stakers. Daarna richtte de woede van de stakers zich tegen de politie. In de Rijksdag is het na de onlusten al tot een hevige woordenwisseling gekomen tussen sociaal-democraten en regering. De oppositie heeft een fel protest laten horen tegen wat genoemd wordt ‘het provocerende optreden’ van de politie. Rijkskanselier von Bethmann-Hollweg heeft daarentegen de socialisten ervan beschuldigd als ‘agents provocateurs’ te hebben gefungeerd. De ‘morele medeplichtigheid van de socialisten staat vast’, aldus de rijkskanselier. De Duitse sociale wetgeving is verder voortgeschreden dan waar ook ter wereld, aldus von Bethmann-Hollweg, en ‘illegale en gewelddadige aanvallen zullen met alle middelen die de staat ter beschikking staan de kop worden ingedrukt’. Scheepswerven schorsen ketelmakers LONDEN, 3 september - Scheepswerven in Schotland en Noordoost-Engeland hebben zo'n dertigduizend ketelmakers geschorst wegens schending van hun arbeidscontract. De leden van de Ketelmakersbond, werkzaam op de scheepswerven, weigeren nieuwe regelingen voor stukwerk te aanvaarden, omdat zij daardoor financieel achteruit zouden gaan. Onrust over arbeidsvoorwaarden en beloning is ook ontstaan in andere bedrijfstakken. In Cradley Heath hebben vrouwelijke werknemers van de Associatie van Kettingfabrikanten het werk neergelegd. In Noord-Engeland probeert de directie van de Great Northern Railway een geschil met de Gezamenlijke Verenigingen van Spoorwegambtenaren bij te leggen. De uitsluiting van de dertigduizend ketelmakers op de scheepswerven zal naar verwachting grote problemen opleveren voor de continuïteit in het werk. Gevreesd wordt voor aanzienlijke vertragingen in de aflevering van schepen, omdat de werkzaamheden van de ketelmakers nauw zijn verbonden met die van andere groepen werknemers in de scheepsbouw. 1910 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In een textielconflict in het Engelse Lancaster worden door uitsluiting 700 spinnerijen gesloten en staan 150 000 arbeid(st)ers op straat. 4. In Portugal breekt een revolutie uit. Koning Manuel II slaagt erin te ontvluchten en wijkt uit naar Groot-Brittannië. → 5. De liberale schrijver en hoogleraar Teófilo Braga wordt leider van de voorlopige revolutionaire regering in Portugal. → 5. De Mexicaan Francisco Madero roept op tot strijd tegen dictator Porfirio Diaz. → 6. De grote Duitse dokwerkersstaking die in augustus in Hamburg is uitgebroken en oversloeg naar andere steden, wordt winnend door de bonden beëindigd. De werkweek wordt bekort van 60 tot 55 uur per week en de lonen worden met 8% verhoogd. 10. De Franse minister-president Aristide Briand zet troepen in om een uitgebroken spoorwegstaking te breken. → {== afbeelding Op 10 oktober zet de Franse premier Aristide Briand militairen in om een uitgebroken spoorwegstaking te breken. Een algemene staking wordt hierdoor voorkomen. Foto links: troepen bewaken de dienstingang van het Gare du Nord in Parijs. Foto rechts: soldaten die een station bezet hebben, houden pauze. ==} {>>afbeelding<<} 18. De Franse spoorwegstaking wordt onder druk van de regering zonder succes opgeheven. → {== afbeelding Op 10 oktober zet de Franse premier Aristide Briand militairen in om een uitgebroken spoorwegstaking te breken. Een algemene staking wordt hierdoor voorkomen. Foto links: troepen bewaken de dienstingang van het Gare du Nord in Parijs. Foto rechts: soldaten die een station bezet hebben, houden pauze. ==} {>>afbeelding<<} 18. De Kretenzer Elevtherios Venizelos wordt minister-president van Griekenland, als opvolger van Dragoumis. Zijn kabinet heeft - met steun van een groep democratisch gezinde officieren - de koning zover gekregen dat hij de Nationale Vergadering bijeen heeft geroepen. → 31. In het Westvlaamse Ingelmunster gaan ondernemers naar aanleiding van een staking over tot grootscheepse uitsluiting. → Geboren: 13. Art (eig. Arthur) Tatum († 4-11-1956) Amerikaans jazzpianist en -componist Gestorven: 10. Willem Maris (18-2-1844) Nederlands schilder; lid van de Haagse school 18. Thaddaus Robl (22-10-1877) Duits wielercoureur; meervoudig wereldkampioen stayeren en houder van het werelduurrecord 30. Henri Dunant (8-5-1825) Zwitsers publicist; oprichter van het Internationale Rode Kruis in 1863 {==119==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding In Lissabon demonstreren republikeinen ten gunste van het nieuwe regime. ==} {>>afbeelding<<} Portugal wordt republiek LISSABON, 5 oktober - Een opstand van gewapende burgers en soldaten in Lissabon heeft tot de val van de monarchie geleid. Portugal is uitgeroepen tot een republiek. Koning Manuel wist te ontkomen naar Groot-Brittannie. De republikeinse revolutie is gisteren begonnen, nadat op 3 oktober de moord op een republikeinse leider het sein vormde om de al gereed liggende plannen voor rebellie uit te voeren. In augustus had de republikeinse partij al verkiezingsoverwinningen behaald in Lissabon en Porto. De opstandelingen hebben een voorlopige regering ingesteld onder het presidentschap van Teófilo Braga, een 67-jarige professor die zich sterk heeft gemaakt voor de verspreiding van het republikeinse gedachtengoed. De voorlopige regering neemt een reeks maatregelen tegen de als te conservatief beschouwde Rooms-Katholieke Kerk, vervangt de real door de escudo als munteenheid, wijzigt de kleuren van de nationale vlag van wit en blauw in rood en groen, vereenvoudigt de spelling en komt met een nieuw volkslied. Een in mei 1911 gekozen grondwetgevende vergadering stelt een grondwet op die op 20 augustus van kracht wordt. Op 24 augustus neemt de nieuwgekozen president, de advocaat Manuel José de Arriaga, de macht over van de voorlopige regering. Massale lock-out in Ingelmunster INGELMUNSTER, 31 oktober -Vijfhonderd wevers zijn in Ingelmunster (provincie West-Vlaanderen) het slachtoffer geworden van een massale lock-out. Ze hadden het werk neergelegd om een hoger loon af te dwingen, uit protest tegen het ontslag van een aantal syndicale, militante arbeiders en tegen de slechte kwaliteit van de spoelen waarmee ze moeten werken. De staking was een van de belangrijkste uitingen tot nu toe van het christen-democratische syndicalisme, dat zich met de Belgische Volksbond in een corporatieve structuur heeft georganiseerd en poogt een tegenwicht te vormen tegen de snel groeiende socialistische vakbonden. De lock-out bewees echter de onverzettelijkheid van de werkgevers. De stakers kregen evenwel de steun van de Volksbond, het Ingelmunsterse gemeentebestuur en van parlementsleden uit Tielt en Roeselare, alsook uit het buitenland. Arbitrage stelde de stakers uiteindelijk in het ongelijk: arbeiders hadden geen eisen te stellen. Oproep Madero tot verzet MEXICO-STAD, 5 oktober - Francisco Madero heeft vanuit Texas opgeroepen tot gewapende strijd tegen de Mexicaanse dictator Porfirio Diaz. In de verklaring van San Luis Potosi, genoemd naar de gevangenis waar hij heeft gezeten, belooft Madero naast gematigde politieke hervormingen ook een landhervorming. Deze moet een einde maken aan de situatie dat 95 procent van de mensen die op het land werken, geen eigen grond heeft. Twee boerenbewegingen beantwoorden Madero's oproep tot een opstand. In de noordelijke deelstaat Chihuahua komen boeren in opstand onder leiding van Pascual Orozco en Pancho Villa. In de zuidelijke deelstaat Morelos voert Emiliano Zapata een groep rebellerende Indianen aan. In november worden de eerste schoten gelost en begint de Mexicaanse revolutie echt. Aan het einde van het jaar hebben opstandige boeren grote delen van Chihuahua in hun macht. De oproep van de 36-jarige Madero, telg uit een familie van rijke landeigenaars, komt nadat Diaz, ondanks de uitspraak dat er ruimte is voor oppositie, Madero in juni dit jaar gevangen heeft laten zetten toen hij campagne voerde tegen de herverkiezing van Diaz. Nadat Diaz de ‘verkiezingen’ in september vrijwel volledig had gewonnen, liet hij Madero vrij omdat hij hem niet meer als een gevaar beschouwde. Venizelos premier van Griekenland ATHENE, 18 oktober - De Kretenzer Elevtherios Venizelos is vandaag benoemd tot premier van een nieuwe Griekse regering, die tot taak heeft vergaande maatschappelijke hervormingen door te voeren. Venizelos, een liberaal naar Westeuropese snit, is in het zadel gekomen dank zij een staatsgreep van jonge officieren in december 1909. Hun progressieve Militaire Bond slaagde er in januari dit jaar in om het Griekse parlement, de ‘Vouli’, te bewegen tot enkele ingrijpende wijzigingen van de grondwet. De officieren keerden zich met hun machtsgreep vooral tegen de dominante positie van koning George, een telg uit het Deense huis Van Sonderburg-Glücksburg, die in 1863 op de troon kwam na een succesvolle militaire staatsgreep tegen koning Otto van Saksen-Coburg die zich niets gelegen liet liggen aan de in wezen liberale constitutie. Onder het bewind van koning George was de Griekse economie eind vorige eeuw snel achteruitgegaan. De staatsschuld nam zelfs zo snel toe dat de buitenlandse mogendheden in 1898 een internationale financiële commissie in het leven riepen die de Griekse schatkist moest controleren. Griekenland was in feite failliet. Venizelos, een vertrouweling van de jonge opstandige officieren van 1909, moet de Griekse economie nu via hervormingen op peil zien te brengen. {==120==} {>>pagina-aanduiding<<} 1910 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. Ten gevolge van de spoorwegstaking in oktober treedt het Franse kabinet-Briand af. 3. Briand vormt een tweede kabinet, dat uitsluitend uit radicalen bestaat. 5. In Potsdam bij Berlijn wordt een tweedaagse conferentie tussen keizer Wilhelm en tsaar Nicolaas II afgesloten. Overeenstemming wordt bereikt over de invloedssferen in het Midden-Oosten. Rusland krijgt de vrije hand in Noord-Perzié terwijl Duitsland gesteund wordt bij de aanleg van de Bagdadbaan. 6. In Nederland gaat de door de SDAP georganiseerde actie van start om door middel van een volkspetitionnement regering en parlement onder druk te zetten voor invoering van algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht. De coordinatie is in handen van een Comité van actie, waarin ook het NVV is vertegenwoordigd. 7. De Brusselse Wereldtentoonstelling wordt gesloten. → 8. Bij de mijnstaking in Wales, die op 3 september is uitgebroken, schiet de politie op stakers. → 8. In Brussel wordt het nieuwe parlementaire jaar door de Koning zelf geopend, iets dat sinds 1882 niet meer is voorgekomen. → 8. Bij parlementsverkiezingen in de VS behalen de Democraten voor het eerst sinds 1894 een meerderheid. 15. In Brazilië komt generaal Hermés de Fonseca na een coup aan de macht en vormt een militaire junta. 26. Op het pas geopende vliegveld Soesterberg (Utrecht) worden vliegdemonstraties gehouden. → {== afbeelding Op 26 en 27 november worden onder grote belangstelling op de heide bij Soesterberg de tweedaagse vliegwedstrijden gehouden. Op de foto doorklieven maar liefst drie vliegmachines tegelijk het luchtruim, bestuurd door de aviateurs Wijnmalen, Koolhoven en Küller. ==} {>>afbeelding<<} 28. De Britse regering-Asquith besluit voor de tweede keer dit jaar verkiezingen uit te schrijven om een beslissing te forceren in het conflict met het Hogerhuis, dat zich verzet tegen inperking van zijn prerogatieven. Gestorven: 20. Graaf Ljev Nikolajevitsj Tolstoj (9-9-1828) Russisch schrijver, maatschappijhervormer en ethicus Britse staking escaleert {== afbeelding Vrijwilligers houden de kolenmijn Glamorgan in Cardiff draaiende. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 9 november - De Britse minister van Binnenlandse Zaken, Winston Churchill, heeft de leiders van de stakende mijnwerkers in Wales uitgenodigd naar Londen te komen voor arbitragebesprekingen. Maar zijn verzoek aan de mijnwerkers om zich terstond van verdere opstandigheid te onthouden wordt genegeerd. Ook gisteren braken gewelddadige rellen uit, waarbij zowel stakers als politieagenten gewond raakten. Het aantal gewonden als gevolg van de onlusten in de afgelopen weken loopt al in de honderden. Inmiddels zijn in de oproerige mijnstreken militairen aangekomen om de politie bij te staan bij het herstel van orde en rust. De stakers hebben het vooral gemunt op de mijninstallaties en tot dusver is al voor onnoemelijke bedragen schade aangericht. Uit Cardiff wordt gemeld dat de situatie nu zo ernstig is, dat alleen het leger nog redding kan brengen. Een politie-officier verklaarde dat de oproerlingen zo tekeergaan, dat alleen geweren hen nog kunnen tegenhouden. Er zijn berichten van enkele doden en tweehonderd gewonden. Winston Churchill houdt de militairen voorlopig nog achter de hand, maar heeft gewaarschuwd dat hij niet zal aarzelen hen in te zetten om toename van de gewelddadigheden te voorkomen. Wereldexpositie wordt gesloten BRUSSEL, 7 november - Gisteravond is de Wereldtentoonstelling in Brussel officieel gesloten, waarbij het vuurwerk helaas niet kon worden afgestoken vanwege de regen. De tentoonstelling heeft meer dan 100 000 bezoekers getrokken. Wie in de afgelopen maanden vijftig keer in Antwerpen de cinema Prins Albert bezocht, kreeg een bon voor een gratis treinreis naar Brussel en toegang tot de expositie. Brunfaut en Van IJsendijck, de beste Belgische architecten van het moment, hadden de expositie ontworpen. Op de Britse afdeling hadden de modellen van nieuwe pakket- en oorlogsboten veel bekijks. In het Franse paviljoen stalen de Soedanese scherpschutters en spahi's de show. Nederland toonde een nieuw model brievenbus. Als Antwerps paviljoen fungeerde een replica van het Rubenshuis. Albert I houdt rede in parlement {== afbeelding Koning Albert I. ==} {>>afbeelding<<} BRUSSEL, 8 november - Onder hevig rumoer heeft koning Albert zijn eerste toespraak in het parlement gehouden, ter gelegenheid van de opening van het parlementaire jaar. Albert volgde op 23 december 1909 zijn oom Leopold II op als Koning der Belgen. Op een jonggestorven zoontje na had Leopold geen mannelijke nakomelingen die aanspraak konden maken op de troon. Zoals ook tijdens zijn troonrede gebeurde, werd Albert tijdens zijn toespraak herhaaldelijk door socialistische kamerleden onderbroken. Volgens BWP-leider Emile Vandervelde was dat rumoer niet tegen de Koning gericht, maar ‘tegen de politieke misdadigers die ons regeren’. {==121==} {>>pagina-aanduiding<<} 1910 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Mexico wordt president Porfirio Diaz herkozen. De oppositieleider Franscisco Madero weigert zich hier bij neer te leggen en roept op tot revolutie. De oppositie wil afschaffing van het grootgrondbezit. 9. Franse troepen bezetten de Marokkaanse havenstad Agadir. → 9. Turkse troepen slaan een Arabische opstand in Palestina neer. 10. De Amsterdamse fysicus Johannes Diederik van der Waals krijgt de Nobelprijs voor natuurkunde voor zijn onderzoek naar het vloeibaarheidspunt van gassen. Het Permanent Internationaal Vredesbureau te Bern krijgt de Nobelprijs voor vrede. → 11. Bij de parlementsverkiezingen in Griekenland krijgt de partij van minister-president E. Venizelos de meerderheid. 12. De Oostenrijkse kanselier baron von Bienerth biedt de keizer het ontslag van zijn regering aan wegens zijn falen om tot een oplossing te komen in het conflict tussen Duits- en Tsjechischsprekenden in Bohemen en Moravië. 17. De Nederlandse minister van Oorlog Cool treedt af vanwege de kritiek van de Kamer op zijn wetsontwerp inzake de kustverdediging (de bouw van een fort bij Vlissingen), en het afstemmen van zijn voorstel om salarisverhoging voor officieren door te voeren. Zijn opvolger wordt H. Colijn. 18. In Antwerpen vindt een demonstratie plaats om de vernederlandsing van de Gentse Universiteit te eisen. → 21. De Britse parlementsverkiezingen veranderen de samenstelling van het Lagerhuis nauwelijks. → 24. In Nederland wordt bij Koninklijk Besluit de Reclassering ingesteld. 29. In Antwerpen wordt door Maria Belpaire een christelijksociale Vrouwenbond opgericht die gestoeld is op het programma van Louise van der Plas. Geboren: 19. Jean Genet, Frans (toneel-) schrijver {== afbeelding Zouaven schepen zich in om de Franse troepen die de Marokkaanse havenstad Agadir hebben bezet, terzijde te staan. ==} {>>afbeelding<<} Fransen bezetten Agadir PARIJS, 9 december - Franse troepen hebben de Marokkaanse havenstad Agadir bezet onder hevige diplomatieke protesten van Berlijn. Evenals drie jaar geleden het geval was bij de bezetting van Casablanca, geeft de regering in Parijs ook ditmaal als motief de onlusten in de stad, waarvan Europeanen het slachtoffer zouden worden. Hoewel de conferentie van Algeciras in 1906 Frankrijk de vrije hand liet in het formeel onafhankelijke sultanaat Marokko, heeft Duitsland zich bij die beslissing nooit neergelegd. Het keizerrijk beticht Frankrijk ervan dat het de vrije toegang tot de Marokkaanse havens niet garandeert en dat het erop uit zou zijn het sultanaat in zijn geheel te bezetten. Parijs wijst deze beschuldigingen van de hand. Franse diplomaten voeren aan dat Frankrijk op grond van de conferentie van Algeciras en door overeenkomsten met de vroegere sultan Abd al-Aziz en diens broer en opvolger Manlai Abd al-Hafid volstrekt rechtmatig optreedt in Marokko, waar het onder meer de vorming van de inlandse politiemacht op zich heeft genomen, de acht vrijhavens heeft toegerust en de handhaving van de orde garandeert in het grensgebied tussen Marokko en de Franse provincie Algerije. Men neemt in diplomatieke kringen in Parijs aan, dat de protesten van Berlijn niet zullen leiden tot een crisis in Europa. Vorig jaar nog trad Duitsland toe tot de Union des Mines, waarin de Duitsers met de Fransen samenwerken bij het exploiteren van de Marokkaanse bodemschatten. De ‘drie kraaiende hanen’ ANTWERPEN, 18 december - In Antwerpen is een betoging, geleid door Frans van Cauwelaert (katholiek), Louis Franck (liberaal) en Camille Huysmans (socialist), de ‘drie kraaiende hanen’, gehouden om de vernederlandsing van de Gentse universiteit af te dwingen. De goedkeuring van de Wet-Franck-Segers en de verkiezing van Frans Van Cauwelaert op 22 mei hebben deze actie een grote stimulans gegeven. Op 17 september verdedigde Van Cauwelaert op het Vlaamse Wetenschappelijke Congres de vervlaamsing van Gent. De Franstalige professoren stichtten echter op 23 oktober een ‘Union pour la défense de la langue française à l'université de Gand’. Maar op 11 november kondigde Alfons van de Perre een Vlaamse drie-partijenactie aan. Nadat Van Cauwelaert op 6 december in zijn eerste parlementaire rede in de Kamer een amendement op het antwoord op 's Konings rede had verdedigd, dat inhield ‘dat er, zonder verwijl, moet worden overgegaan tot de oprichting van een Vlaamse hogeschool’, was het hek van de dam. Op deze eerste grote volksbetoging hebben de ‘drie kraaiende hanen’ verklaard niet te zullen rusten voordat het doel bereikt is. De demonstratie in Antwerpen werd het startsein voor een maandenlange reeks betogingen in honderden steden en gemeenten. Van der Waals krijgt Nobelprijs STOCKHOLM, 10 december - De als onderwijzer begonnen, via MO-akten opgeklommen en inmiddels twee jaar gepensioneerde hoogleraar van de Universiteit van Amsterdam Johannes Diderik van der Waals, heeft in de Zweedse hoofdstad de Nobelprijs voor natuurkunde in ontvangst genomen. De Nobelprijswinnaar heeft zijn onderscheiding in de eerste plaats te danken aan zijn werk betreffende de toestandsvergelijking van vloeistoffen en gassen. Deze ‘Wet van Van der Waals’ treedt in de plaats van de beroemde Wet van Boyle-Gay Lussac, die onder bepaalde extreme omstandigheden niet geldig blijkt. Dat wordt onder andere veroorzaakt door de aantrekkingskracht tussen de moleculen, de Vanderwaalskracht. Met zijn theorie van de binaire (uit twee componenten bestaande) mengsels heeft Van der Waals de grondslag gelegd voor een geheel nieuwe tak van wetenschap. Mede dank zij het werk van Van der Waals slaagde Kamerlingh Onnes er ruim twee jaar geleden in helium vloeibaar te maken. Ook heeft Van der Waals het gelijk aan zijn zijde gekregen met de bewering dat moleculen werkelijk bestaan: tot voor kort een heftig strijdpunt in de wereld van chemici en fysici. {== afbeelding Johannes Diderik van der Waals. ==} {>>afbeelding<<} Britten steunen regeringsbeleid LONDEN, 21 december - Tijdens de jongste verkiezingen in Groot-Brittannië hebben de Liberalen twee zetels verloren, maar is de meerderheid van de regeringscoalitie in het Lagerhuis met vier zetels vergroot tot 126. De Liberalen wonnen 272 zetels, de Labourpartij 42, de Nationalisten 76 en de Onafhankelijke Nationalisten 8. De Unionisten behaalden 272 zetels. Zij verloren er evenals de Liberalen 2. De enige partijen die zetelwinst boekten waren de Labourpartij met twee extra en de Nationalisten met vier. {==122==} {>>pagina-aanduiding<<} [1911] 1911 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In België wordt de Mijnwet van kracht die de werkdag beperkt tot 9,5 uur. Wel is het zo dat de minister aan mijndirecties dispensatie kan verlenen om langer te laten werken. 2. Op last van de Amerikaanse president Taft worden de interventietroepen teruggetrokken uit Nicaragua en wordt de regering van José Estrada erkend. In mei waren de VS tot interventie overgegaan. 4. Het AR-kamerlid Colijn volgt Cool op als minister van Oorlog → 4. In de mijnen bij Luik breekt een algemene staking uit als de mijndirecties door inperking van de schafttijden onder de consequenties van de per 1 januari van kracht geworden mijnwet proberen uit te komen. 5. De voorlopige revolutionaire regering van Portugal, die op 11 november door de belangrijkste Europese staten is erkend, besluit de jezuïeten het land uit te zetten. 6. Duitsland en Rusland worden het eens over het aanleggen van een zijtak van de Bagdadbaan naar Perzië. 7. De Newyorkse Carnegie Trust Company wordt op bevel van de federale supervisor over het bankwezen gesloten. 8. In Oostenrijk treedt het derde ministerie-Bienerth aan. 16. Na bemiddeling van minister Hubert wordt de Luikse mijnstaking beëindigd. → 17. In de Franse Assemblée wordt een mislukte aanslag op premier Briand gepleegd. 21. In de VS wordt door Robert La Folette de National Progressive Republican Leage opgericht. 28. De eerste Rally van Monte Carlo wordt gewonnen door de Fransman Henri Rougier met een Turcat-Mery. Geboren: 16. Eduardo Frei Montalna (22-1-1982) Chileens christen-democratisch politicus 22. Bruno Kreisky, Oostenrijks socialistisch politicus Gestorven: 17. Sir Francis Galton(16-2-1822) Brits natuurkundige Colijn volgt Cool op als minister van Oorlog DEN HAAG, 4 januari - Het AR-kamerlid H. Colijn volgt W. Cool op als minister van Oorlog. Cool trad af, nadat de Tweede Kamer bij de behandeling van zijn begroting eind vorig jaar een motie-Duymaer van Twist (AR) aannam. Hierin werd de minister uitgenodigd de door hem ingediende voorstellen betreffende een verbetering van de financiële positie der officieren terug te nemen, omdat daarin niet tegelijkertijd een regeling van de pensioenen was opgenomen. Colijn heeft, vóór hij in 1909 tot kamerlid werd gekozen in het district Sneek, diverse functies vervuld in het Indische leger en het bestuur. Van 1904 tot 1907 was hij adjudant van gouverneur-generaal Van Hentsz. In 1907 trad hij uit militaire dienst en bekleedde hij, totdat hij in 1909 repatrieerde, diverse civiele functies. {== afbeelding Hendrik Colijn. ==} {>>afbeelding<<} Regering maakt eind aan mijnstaking Luik LUIK, 16 januari - Door ingrijpen van de Belgische regering is een einde gekomen aan de mijnstaking in het gebied rond Luik. De mijnarbeiders hadden twaalf dagen geleden, op 4 januari, het werk neergelegd uit protest tegen de wijze waarop de mijndirecties de nieuwe mijnwet, die 1 januari van kracht was geworden, toepasten. De werktijd is in deze wet vastgesteld op 9,5 uur per dag. De mijndirecties verkortten daarop de schafttijd op zodanige wijze dat de mijnwerkers uiteindelijk toch weer tien uur in touw waren, zoals dit vóór 1 januari ook het geval was. Vandaag bepaalde de regering dat de oude schafttijd weer hersteld diende te worden. 1911 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 5. Na een lange en voor de aanwezigen leerzame stichtingsvergadering in het American Hotel in Amsterdam is het Genootschap van Nederlandse Componisten opgericht. Het initiatief tot deze oprichting kwam van Jan van Gilse, terzijde gestaan door Peter van Anrooy, dr. Alphons Diepenbrock, A.D. Loman jr., S. van Milligen, Dirk Schäfer, Johan Wagenaar en Bernard Zweers. 6. Ramsay MacDonald wordt op het congres van de Labour Party tot voorzitter gekozen. 6. In Frankrijk heeft het begrip ‘champagne’ een wettelijke bescherming gekregen. → 12. In Brussel demonstreren 5000 Vlamingen voor de vernederlandsing van de Gentse Universiteit. 21. In Londen komt het nieuwgekozen parlement bijeen. De regering-Asquith, die kan rekenen op een krachtige meerderheid, dient opnieuw de Parliament Bill in, die het vetorecht van het Hogerhuis afschaft. 21. De VS en Japan sluiten een nieuw handelsverdrag. De restricties voor immigratie van Japanse arbeiders naar de VS blijven bestaan. 23. De Franse Assemblée neemt een nieuwe vlootwel aan die voorziet in de bouw van twee slagschepen. 24. De Duitse Rijksdag keurt de legerwet goed die trapsgewijze vergroting van de legersterkte tot 515 000 soldaten in 1915 beoogt. 27. Het tweede kabinet-Briand komt ten val vanwege de weerstand tegen de wetsvoorstellen tot behoud van de sociale orde. Ernest Monis volgt Briand op als premier. {== afbeelding Ernest Monis, die de op 27 februari afgetreden Briand als premier van Frankrijk opvolgt. ==} {>>afbeelding<<} Geboren: 6. Ronald Reagan, Amerikaans filmacteur en republikeins politicus Gestorven: 5. Pieter Arnoldus Cronjé (1835) Boerengeneraal 11. Baron Albert von Rothschildt (29-10-1844) Oostenrijks bankier Naam van wijn uit Champagne bij de wet beschermd PARIJS, 6 februari - Vandaag is in de Franse hoofdstad een wet afgekondigd waarin het begrip ‘champagne’, de bekende mousserende wijn uit de gelijknamige streek, nauwkeurig is omschreven. Bepaald is dat alleen die mousserende wijn het predikaat ‘champagne’ mag dragen die gemaakt is van de druiven van de wijnstokken die in de Champagne groeien. De wet is tot stand gekomen onder druk van de champagneboeren uit deze streek. Zij ondervinden sterke concurrentie van wijnhandelaren uit Epernay en Ay die mousserende wijnen, afkomstig uit andere streken, ver beneden de gangbare prijs op de markt brengen. Door het predikaat ‘champagne’ wettelijke bescherming te bieden hopen de wijnboeren met deze, in hun ogen, oneerlijke concurrentie te hebben afgerekend. {== afbeelding Demonstrerende wijnboeren in het Champagnegebied. ==} {>>afbeelding<<} {==123==} {>>pagina-aanduiding<<} 1911 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In Frankrijk wordt het links-radicale kabinet-Monis gevormd. Het wil kiesrechthervorming doorvoeren en de bij de spoorwegstaking van oktober ontslagen spoorwegwerkers weer aannemen. 8. In het Britse Lagerhuis verklaart minister van Buitenlandse Zaken Grey dat Groot-Brittannië bij een eventuele oorlog waar Frankrijk bij betrokken is niet verplicht is dit land militair bij te staan. 8. Voor het eerst wordt - nu nog in vijf landen - de Internationale Vrouwendag met demonstraties en meetings gehouden om op te komen voor de rechten van de vrouw en om vrede te eisen. 9. Het Britse Lagerhuis keurt de nieuwe vlootwet goed die voorziet in de bouw van 5 grote pantserschepen. 11. Op last van de Amerikaanse president Taft worden troepen samengetrokken bij de Mexicaanse grens in verband met de burgeroorlog tussen de door de VS gesteunde dictator Porfirio Diaz. 14. De Belgische premier Schollaert dient bij het parlement de schoolwet in. → 28. In Rusland worden de Rijksraad en de Doema weer door minister-president Stolypin bijeengeroepen. Deze waren door hem verdaagd om bij keizerlijk decreet in westelijke gouvernementen zemstvo's in te kunnen stellen. De Doema was hier tegen. 30. De Oostenrijkse Rijksraad wordt door keizer Franz-Joseph ontbonden om bij decreet de begroting door te voeren. Geboren: 26. Tennesee Williams († 24-2-1983) Amerikaans toneelschrijver Gestorven: 1. Jacobus Henricus van 't Hoff (30-8-1852) Nederlands chemicus en fysicus 7. Antonio Fogazzarro (25-4-1842) Italiaans schrijver en dichter, protagonist van het katholiek modernisme 13. Jacob Maarten van Bemmelen (3-11-1830) Nederlands fysicus en chemicus {== afbeelding Zwitserse arbeiders zijn aan het werk aan de Lötschbergtunnel. Op 30 maart wordt de tunnel, waaraan sinds 1906 gewerkt is, voltooid. Hij is 13 735 meter lang. ==} {>>afbeelding<<} Schollaert dient wetsontwerp lager onderwijs in BRUSSEL, 14 maart - De Belgische premier Frans Schollaert heeft een wetsontwerp inzake het lager onderwijs ingediend. Sedert 1907 is er in België een beweging waar te nemen die streeft naar een uitbreiding van het lager onderwijs tot 14 jaar. Het Katholiek Congres van Mechelen in september 1909 gaf een extra stimulans aan de katholieke regering-Schollaert om dit vraagstuk aan te pakken. Dit werd echter niet vergemakkelijkt door de scherpe tegenstelling in de Kamer tussen de oude rechtervleugel onder leiding van Charles Woeste en de jonge rechtervleugel bestaande uit een groep christen-democraten en flaminganten. Koning Albert I hield in zijn eerste troonrede in de Kamer, in november 1910, een vurig pleidooi voor de uitbreiding van het lager onderwijs. Le Patriote, een blad waarin Charles de Broqueville en Jules Ingenbleek, secretaris des Konings, een niet onaanzienlijke invloed hebben, kondigde op 5 maart het ontwerp aan, zonder op de details van het aanstaande wetsontwerp in te gaan. Frans Schollaert zelf, regeringsleider en titularis van Kunsten en Wetenschappen (waaronder Onderwijs) heeft een tekst neergelegd die met één klap de kosteloosheid, de uitbreiding, de leerplicht en de vrije schoolkeuze wil waarborgen. Waarnemers menen dat dit ontwerp een hevige schoolstrijd zal doen ontbranden. 1911 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 11. De Franse socialistische leider Jean Jaurès ontvouwt zijn socialiseringsprogram. 12. In de Champagne komen wijnboeren in opstand tegen het feit dat ze uit de markt geprijsd worden door de grote champagnebottelarijen, die bovendien een loopje nemen met de in februari van kracht geworden wet op de bescherming van de naam ‘Champagne’. 13. Het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden stemt voor directe verkiezingen van de Senaat. 15. De Amerikaanse troepen interveniëren in de Mexicaanse burgeroorlog. 20. In Portugal wordt de scheiding tussen Kerk en Staat doorgevoerd. → 20. Frankrijk gaat ertoe over om de door een eerder deze maand uitgebroken opstand in het nauw gebrachte mawlai Hafid militair bij te staan. → 22. De Franse regering stuurt extra troepen naar Casablanca in verband met de interventie in Marokko. → 22. De Belgische minister Hubert doet bemiddelingsvoorstellen om een einde te maken aan de uitsluiting te Ingelmunster (West-Vlaanderen). 23. In Mexico wordt een wapenstilstand overeengekomen. 24. Het Britse Lagerhuis verwerpt het voorstel om de Parliament-Bill - inperking van de macht van het Hogerhuis - aan een referendum te onderwerpen. 30. Een rechterlijke uitspraak in Portugal stelt vast dat vrouwen stemrecht hebben. -. De expeditie naar de Corantijn in Suriname is uit het binnenland teruggekeerd. → Geboren: 8. Melvin Calvin, Amerikaans chemicus 10. Maurice Schumann, Frans politicus Gestorven: 15. Georg Knorr (19-10-1859) Duits werkbouwkundig ingenieur; uitvinder van remsystemen voor treinen Kerk en Staat in Portugal worden gescheiden LISSABON, 20 april - De voorlopige regering van Portugal heeft een scheiding van Kerk en Staat afgekondigd. De wet past in een reeks maatregelen die de regering na de uitroeping van de republiek in 1910 heeft genomen. Religieuze orden zijn uitgewezen en hun bezittingen zijn toegevallen aan de staat. Ook is een einde gemaakt aan de godsdienstlessen op de lagere school en is echtscheiding mogelijk gemaakt. De republikeinse regering hoopt met deze maatregelen een einde te maken aan de grote invloed van de katholieke Kerk in Portugal, die zich had verbonden met de monarchie en aan het begin van de eeuw een grootschalig offensief was begonnen tegen wetenschap, democratie, socialisme, republikanisme, kortom alles wat haar gezag dreigde aan te tasten. Net als in Frankrijk en Italië heeft de strijd van de Kerk tegen het modernisme een sterk antiklerikale reactie opgeroepen. De strijd tussen Kerk en republikeinse regering zou de jaren daarna nog een grote rol blijven spelen in de Portugese politiek. Het nieuwe regime in Portugal onder leiding van de schrijver-hoogleraar Teofilo Braga is vrij eensgezind in zijn afkeer van de kerk en de monarchie. Ter bestendiging van de republikeinse staatsvorm heeft de voorlopige regering een nieuwe kieswet opgesteld die alle volwassen mannen kiesrecht verschaft. Deze zomer zullen er verkiezingen worden gehouden voor een volksvertegenwoordiging die zich onder andere zal moeten buigen over een nieuwe grondwet. Corantijn-expeditie wordt afgesloten PARAMARIBO, april - De expeditie naar de Corantijn is uit het binnenland teruggekeerd. Expeditieleider luitenant ter zee I J. IJ. W.J. Eilerts de Haan is tijdens de tocht aan malaria overleden. De expeditie vertrok in juli 1910. Doel was de zuidwesthoek van Suriname te onderzoeken. De opdracht was via de Suriname-rivier en de Gran Rio over land de twee jaar eerder door Eilerts de Haan ontdekte Lucie-rivier te bereiken en deze af te varen tot de Corantijn. Tijdens de landtocht eiste de malaria haar tol: Eilerts de Haan en een van de arbeiders bezweken aan de oerwoudziekte; zij werden ter plaatse begraven. Na deze sterfgevallen weigerden de bosnegers aanvankelijk verder te trekken, maar onder leiding van de zeeofficier C.C. Kayser (topograaf) werd de tocht voortgezet. {==124==} {>>pagina-aanduiding<<} Opnieuw crisis in Marokko {== afbeelding Marokkaanse infanteristen in een loopgraaf houden zich gereed voor de strijd. ==} {>>afbeelding<<} RABAT, 22 april - In Marokko is, na een bittere strijd tussen de aanhangers en tegenstanders van sultan Abd al-Hafid, een nieuwe sultan benoemd, namelijk mawlai Zayn al-Abadin, een andere broer van mawlai Hafid. Mawlai Abd al-Hafid kwam in 1908 aan de macht met het doel de buitenlandse troepen, met name de Franse, zo snel mogelijk het land uit te zetten. Hij had zelf het verzet tegen zijn broer sultan Abd al-Aziz geleid. Nu verkeert hij in dezelfde situatie. Toen Abd al-Hafid aan de macht kwam, beloofde hij hervormingen in te voeren. Gezien Marokko's economische en politieke afhankelijkheid van het buitenland, beschikte de sultan echter niet over de financiële middelen om de hervormingen door te voeren. De Europese landen eisten, in ruil voor hun hulp, dat de sultan het verdrag van Algeciras zou aanvaarden en dat hij een einde zou maken aan de heilige oorlog (al-jihad) tegen Frankrijk. Onder druk van Frankrijk aanvaardde de sultan in december 1908 genoemde voorwaarden. Vervolgens stuurde hij een brief naar alle streken van het land, waarin hij het volk vroeg de gevechten te staken. Deze nieuwe politiek van de sultan bracht de mensen in de war. Het Franse leger had daarop direct de Wad Guiren Wad Aissa-gebieden, evenals Boudenib, onder controle gekregen. In juni 1910 hadden de Franse militairen posten opgericht in Taourit en Guereif. Tegen het einde van 1910 waren grote gedeelten van het Marokkaanse grondgebied door de Franse troepen bezet. Op diplomatiek terrein wilden de Fransen hun interventie van 1907-1908 ratificeren door een akkoord te tekenen met Abd al-Hafid. De sultan had {== afbeelding Spotprent over de Marokko-crisis. ==} {>>afbeelding<<} weinig keus: hij had geld nodig en Frankrijk was bereid hem dat te geven in ruil voor de erkenning van zijn bezetting van Marokko. Het Akkoord van Parijs werd getekend in maart 1910. Dit akkoord bevestigde de aanwezigheid van de Fransen in Marokko. De Fransen hadden deze erkenning nodig om hun rol in en hun uitvoerend beleid ten aanzien van Marokko te legitimeren. Hiertegen is het volk in verzet gekomen. Frankrijk heeft handig van de situatie gebruik gemaakt door een troepenmacht onder leiding van generaal Moinier naar Fès te sturen, officieel om de staatsburgers in de Marokkaanse hoofdstad te beschermen. Deze handelwijze is in strijd met het verdrag van Algeciras, reden voor de Duitse krant Norddeutsche Allgemeine Zeitung om te waarschuwen dat dit optreden ‘tot gevolgen zal leiden die te zijner tijd niet zijn te overzien’. 1911 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De conservatieve Katholieken in de Belgische Kamer dienen een tweede wetsvoorstel inzake de vernederlandsing van de Gentse universiteit in. 15. Het Britse Lagerhuis neemt - zonder amendering - de Parliament Bill aan. 15. Het Amerikaanse Hooggerechtshof beslist dat op grond van de anti-trust wet de Standard Oil Company (geleid door J.D. Rockefeller) gesplitst moet worden. 17. In het Pruisische Huis van Afgevaardigden verkondigt minister van Landbouw von Schorlemer dat zijn regering een eind wil maken aan het kopen van grond door Polen in de provincies Posen (Poznan) en West-Pruisen. Daarentegen zal de kolonisatie in het Oosten door Duitssprekenden bevorderd worden. 18. De Franse interventietroepen onder generaal Moinier trekt de Marokkaanse hoofdstad Fez binnen. 20. In Nederland wordt de Wet tegen de zedeloosheid van kracht. → 23. Rusland waarschuwt Turkije dat het zijn troepen van de Montenegraanse grens dient terug te trekken. 25. De Mexicaanse dictator Porfirio Diaz doet na 30 jaar afstand van de macht. Generaal de la Barra wordt president-ad-interim. → 26. De Duitse Rijksdag verleent Elzas-Lotharingen een grote mate van autonomie. → 31. De Britse fysicus Rutherford komt met een nieuw atoommodel. → Geboren: 14. J. Borremans († 8-2-1968) Belgisch communistisch politicus; kamerlid en minister in het eerste na-oorlogse kabinet 15. Max Frisch, Zwitsers (toneel-) schrijver 27. Hubert H. Humphrey (13-1-1978) Amerikaans democratisch politicus Gestorven: 18. Gustav Mahler (7-7-1860) Oostenrijks dirigent, componist en liedschrijver 29. Sir William Schwenk Gilbert (18-11-1836) Engels toneelschrijver en journalist Wetten tegen de zedeloosheid DEN HAAG, 20 mei - De zedelijkheidswetten van minister van Justitie mr. E.R.H. Regout zijn in het Staatsblad verschenen. Ze omvatten een uitbreiding en verscherping van de bepalingen omtrent onder andere pornografie, souteneurschap, homoseksualiteit, ontucht, abortus, verkoop van voorbehoedmiddelen aan personen jonger dan 16 jaar en hazardspel. Op overtreding van de nieuwe en gewijzigde bepalingen in het Wetboek van Strafrecht staan aanzienlijke straffen. De oude wetgeving (van 1881) ging ervan uit dat onzedelijk gedrag slechts dan strafbaar was, als de openbare orde of de vrijheid van de burger in gevaar werd gebracht. De wetgeving van minister Regout berust op de opvatting dat de staat de taak heeft de zedeloosheid te bestrijden, omdat met de ethische normen ook het algemeen belang wordt beschermd. Elzas-Lotharingen krijgt grondwet BERLIJN, 26 mei - Met 211 tegen 93 stemmen heeft de Rijksdag in Berlijn een wet aanvaard die aan Elzas-Lotharingen een grondwet en een volksvertegenwoordiging geeft. De wet is een compromis tussen fracties die de invloed van Elzas-Lotharingen zoveel mogelijk wilden beperken en partijen die, althans op lokaal niveau, enige autonomie aan het sinds 1871 bij Duitsland behorende gebied wilden geven. Elzas-Lotharingen werd tot nu toe praktisch als bezet gebied bestuurd door een stadhouder van de keizer. Vorig jaar echter stelde Wilhelm II een grondwet voor het gebied in het vooruitzicht met de bedoeling ‘het rijksland grotere zelfstandigheid te verlenen zonder de historische positie van Elzas-Lotharingen in het keizerrijk aan te tasten’. De nu aangenomen regeling stelt Elzas-Lotharingen niet gelijk met andere Duitse deelstaten. Weliswaar krijgt dit rijksland een eigen volksvertegenwoordiging, maar haar bevoegdheden zijn beperkt en de leden worden ten dele via tussenkomst van de stadhouder benoemd. Voorts wordt aan het kiesrecht een census verbonden. Een speciaal reglement is opgesteld voor de positie van Elzas-Lotharingen in de Bondsraad in Berlijn, waar de Duitse deelstaten vertegenwoordigd zijn. Aanvankelijk hadden de Conservatieven Elzas-Lotharingen hier helemaal uit willen weren. Zij vreesden een verzwakking van de Pruisische positie. Na protesten van met name de katholieke Centrumpartij wordt Elzas-Lotharingen nu toch vertegenwoordigd in in de Bondsraad. {==125==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Betoging van Constitutionalisten. ==} {>>afbeelding<<} President Diaz stapt op MEXICO-STAD, 25 mei - De 81-jarige Mexicaanse dictator Porfirio Diaz, met een onderbreking van vier jaar aan de macht sinds 1877, is afgetreden nadat opstandelingen een aantal belangrijke successen hebben geboekt. De Mexicaanse ambassadeur in Washington, Francisco Leon de la Barra, volgt hem op als interim-president, maar op 6 november wordt Francisco Madero de man die het sein heeft gegeven tot de Mexicaanse revolutie als president beëdigd. Diaz' aftreden komt nadat opstandige boeren eerder deze maand de stad Ciudad Juarez in het noorden hebben ingenomen. In het zuiden hebben volgelingen van Zapata een belangrijke zege geboekt met de verovering van de stad Cuautla. Diaz was bang geworden dat de boerenleiders Zapata en Villa hun troepen naar de hoofdstad zouden voeren, en is min of meer gedwongen af te treden. De dag voor zijn aftreden laat hij nog schieten op een grote menigte die zijn vertrek eist. Hierbij vallen 200 doden. De machtige Amerikaanse noorderbuur zag geen aanleiding om Diaz te hulp te komen. In maart waren Amerikaanse troepen aan de grens met Mexico samengetrokken, maar dat droeg er eerder toe bij dat de druk op Diaz om af te treden werd vergroot. {== afbeelding Aankomst van Francisco Madero in Mexico-stad. ==} {>>afbeelding<<} Atoommodel Rutherford MANCHESTER, 31 mei - De natuurkundige Ernest Rutherford heeft een atoommodel bedacht dat enkele, tot nu toe onopgehelderde, verschijnselen kan verklaren. Volgens Rutherford bestaat het atoom uit een positief geladen kern, waaromheen de negatief geladen elektronen draaien. Men zou zich dit geheel het best als een soort zonnestelsel kunnen voorstellen, met de zon als kern waarin het overgrote deel van de massa is geconcentreerd en de planeten als elektronen. De afstand tussen de elektronen en de kern is zeer groot. Volgens Rutherford bestaat het grootste deel van het atoom uit lege ruimte en zoemen de elektronen in het rond ‘als een stel vliegen in een kathedraal’. Toch voldoet dit model nog niet geheel. Volgens de gangbare theorieën zouden de elektronen al hun energie al snel in de vorm van elektromagnetische straling uitzenden, waarna het atoom onvermijdelijk moet instorten. Met andere woorden: de fysici hebben nog enkele breinbrekertjes op te lossen. 1911 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 5. In België wordt de Algemene Wet op de mijnen van kracht. → 6. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Knox en zijn collega van Nicaragua Castrillo sluiten een akkoord waarbij de VS het recht krijgen om te interveniëren, terwijl de Nicaraguaanse nationale schuld door de VS gesaneerd zal worden. 8. Het Belgische kabinet-Schollaert wordt ten val gebracht door de conservatieve vleugel van de Katholieke Partij onder aanvoering van de afgevaardigde voor Aalst, graaf Woeste. → 14. In Rotterdam en Amsterdam breekt een zeeliedenstaking uit. 17. In België treedt het kabinet-De Broqueville aan. → 17. In Londen vindt een massale demonstratie voor vrouwenkiesrecht plaats. → 22. In Londen vindt in de Westminster Abbey de plechtige kroning van George V plaats. → {== afbeelding De koninklijke stoet passeert de Westminster Abbey in Londen, waar op 22 juni de kroning van George V tot koning van Groot-Brittannië plaatsvindt. ==} {>>afbeelding<<} 23. Het Franse kabinet-Monis, dat op 2 maart gevormd werd, valt over de opvattingen van minister van Oorlog Goirau over het opperbevel van het leger in oorlogstijd. De achterliggende reden is de kwestie van de evenredige vertegenwoordiging, waar de Assemblée voor, maar de regering tegen is. 28. In Frankrijk vormt de voorzitter van de Radicale Partij, Joseph Caillaux, een nieuw kabinet. → {== afbeelding Op 28 juni formeert de voorzitter van de Radicale Partij, Joseph Caillaux (zittend) een nieuwe Franse regering. ==} {>>afbeelding<<} 29. In Oostenrijk wordt Freiherr Gautsch von Frankenthurn minister-president, als opvolger van de baron Bienerth. 29. De Italiaanse wielercoureur Glaudio Galetti wint de derde Giro d'ltalia. Geboren: 12. Milovan Djilas, Joegoslavisch schrijver en politicus 25. William Howard Stein († 2-2-1980) Amerikaans biochemicus 29. Bernhard Leopold Friedrich Everhard Julius Kurt Karl Gottfried Peter zur Lippe-Biesterfeld; Duits zakenman die door zijn huwelijk met prinses Juliana van Oranje-Nassau op 7-1-1937 prins der Nederlanden wordt Demonstratie van suffragettes in Londen LONDEN, 17 juni - Naar schatting 40 000 suffragettes demonstreerden vanmiddag in Londen voor de invoering van vrouwenkiesrecht. In een allegorische optocht verbeeldden tal van vrouwen beroemde seksegenoten die de wereld belangrijke diensten hebben bewezen of uitvindingen hebben geschonken. Zo waren er figuren als abdis Hilda, koningin Elizabeth, Grace Darling, Jenny Lind, Florence Nightingale en Charlotte Brontë te zien. De historische optocht strekte zich uit over een lengte van ruim zes kilometer en bracht het verkeer in delen van de Londense binnenstad tot stilstand. Na de optocht hadden openbare bijeenkomsten plaats in diverse zalen, waaronder de Albert Hall. Daar werd een motie van Christabel Pankhurst aangenomen, luidend: deze vergadering verheugt zich op de komende triomf van de zaak voor vrouwenkiesrecht en belooft al het mogelijke te doen om de premier te houden aan zijn belofte om een wet in te dienen tot dat doel. {== afbeelding Emiline Pankhurst in aanraking mei de sterke arm. ==} {>>afbeelding<<} Val Schollaert BRUSSEL, 8 juni - Regeringsleider Frans Schollaert heeft koning Albert het ontslag van zijn kabinet aangeboden. De regering-Schollaert is gestruikeld over de onderwijskwestie. In maart had de regering een wetsontwerp over het lager onderwijs ingediend, dat onder meer voorzag in de schoolplicht tot 14 jaar. Ook zouden alle onderwijsvormen, dus ook het katholiek onderwijs, op dezelfde manier gefinancierd worden. De gezamenlijke oppositie van socialisten en liberalen kwam hiertegen massaal in het geweer, waarbij zij meteen ook de invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht eiste. Begrijpende dat hij niet meer op voldoende steun bij de Koning en in het parlement kon rekenen, diende minister-president Schollaert daarop zijn ontslag in. {==126==} {>>pagina-aanduiding<<} Algemene Wet op de mijnen BRUSSEL, 5 juni - Vandaag werd de Algemene Wet op de mijnen van kracht. In tegenstelling tot wat de socialisten hadden bepleit, werd de nationalisatie van de mijnen - vooral het pas ontdekte Kempische bekken - niet aanvaard. Nochtans werd niet het hele Kempische bekken aan particuliere maatschappijen in concessie gegeven. De wet voorziet in een reserve van 20 000 ha tegenover 30 000 ha die reeds waren toegekend. Slechts bij wet zouden deze eerste in concessie kunnen worden gegeven. De ‘partizanen’ van de staatsexploitatie behaalden dus een relatief succes. Dezelfde wet regelt ook enkele arbeidsvoorwaarden in de mijnen. Zo is elke ondergrondse vrouwenarbeid verboden evenals de tewerkstelling van jongens onder de 12 jaar. Elke mijnwerker heeft bovendien vanaf de leeftijd van 60 jaar recht op een pensioen van Bfr. 350. Nieuw kabinet in België gevormd BRUSSEL, 17 juni - In België is vandaag een nieuwe regering onder leiding van de katholieke politicus Charles de Broqueville gevormd. Zij volgt het kabinet-Schollaert op dat enige dagen geleden, nadat het met de Kamer over de onderwijswet in conflict gekomen was, zijn ontslag heeft ingediend. Deze onderwijswet die op 14 maart was ingediend, voorzag in de verlenging van de leerplicht in België en in de zeer drastische uitbreiding van de overheidssubsidies aan de vrije katholieke scholen. Met name de liberalen en de socialisten waren scherp tegen het wetsontwerp gekant. Om de tegenstand die het ontwerp in de Kamer ondervond te breken stelde de regering voor het in een afzonderlijke commissie te behandelen. Dit idee stuitte echter op verzet bij de leider van de conservatieve katholieken, Ch. Woeste. De regering diende daarop haar ontslag in. 1911 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Duitsland intervenieert in de Marokko-kwestie door de kanonneerboot Panther de haven van Agadir binnen te laten lopen. → 1. De Rotterdamse zeeliedenstaking wordt beëindigd nadat de bij het NVV aangesloten vereniging De Volharding een compromis met de werkgevers heeft gesloten. In Amsterdam wordt doorgestaakt door de NAS-gezinde Algemeene Nederlandsche Zeeliedenbond; bovendien is het conflict daar verscherpt doordat de havenarbeiders een solidariteitsstaking zijn begonnen. 4. De Franse president Fallières brengt een staatsbezoek aan Nederland. → 7. De nieuwe Mexicaanse president Madero doet zijn intocht in Mexico-stad. 13. Het alliantieverdrag dat Japan en Groot-Brittannië in 1902 sloten wordt voor nog eens vier jaar verlengd. 17. De verbannen ex-sjah van Perzië Mohammed Ali landt met een door Rusland bewapend legertje te Astrabad met het doel om gewapenderhand de pauwentroon weer te bemachtigen. 20. Het Britse Hogerhuis stemt in met een door lord Landsdowne geamendeerde Parliament Bill. De regering blijft bij de oorspronkelijke tekst, die al door het Lagerhuis is aanvaard. 26. In verband met de spanningen rond Marokko besluit de Britse regering de marine in staat van paraatheid te brengen. 26. De stakende Amsterdamse bootwerkers en losse veemarbeiders geven de strijd op; de voerlieden deden dit al eerder. De zeelieden - met uitzondering van de christelijk georganiseerden - staken door. 31. In Hongarije wordt verordonneerd dat met ingang van het nieuwe schooljaar het onderwijs alleen in het Duits gegeven mag worden. Geboren: 5. Georges Pompidou († 2-4-1974) Frans bankier en politicus Gestorven: 29. Oscar Carré (1846) Nederlands circusdirecteur {== afbeelding De ‘Panther’ gezien vanaf de verdedigingswerken van de havenstad Agadir. ==} {>>afbeelding<<} Duitse ‘Panther’ loopt haven van Agadir binnen BERLIJN, 1 juli - De Duitse kanonneerboot Panther is vandaag onverwachts de Marokkaanse haven Agadir binnengelopen. Hoewel er nog geen schot is gelost, geldt de situatie als gespannen. Volgens een officiële verklaring in Berlijn is de Panther, die op terugreis uit Zuid-Afrika was, naar Agadir gestuurd omdat ‘Duitse bedrijven in het zuiden van Marokko om bescherming hebben gevraagd’. Algemeen wordt echter aangenomen dat de Duitsers met deze jongste actie reageren op het Franse (en Spaanse) optreden in Marokko van de laatste maanden. Frankrijk heeft na nationalistische uitbarstingen van Marokkaans verzet tegen Franse aanwezigheid in april jongstleden de stad Fez bezet. Spanje nam terzelfder tijd de stad El Araich in. De bezetting van beide steden (overigens is Fez tevens de residentie van de sultan) druist in tegen de afspraken van Algeciras uit 1906. Met de ‘Panthersprong’ wil Duitsland daarentegen demonstreren en tevens zijn eisen voor compensatie kracht bijzetten. In West-Europa is geschokt en verontwaardigd gereageerd op de Duitse handelwijze. In commentaren wordt gesproken over ‘Duitse onberekenbaarheid’ en ‘Duitse drang tot avonturen’. Groot-Brittannië schaart zich intussen achter Frankrijk en verwacht wordt dat de Britten spoedig hun vloot in staat van paraatheid zullen brengen. Nog onduidelijk is tot nu toe aan wat voor compensatie de Duitsers denken. In diplomatieke kringen in Berlijn wordt vermoed dat de Duitsers hun oog hebben laten vallen op Frans Kongo en delen van Belgisch Kongo. Vooralsnog echter verklaart de rijkskanselarij de Duitse manoeuvre uitsluitend met verwijzing naar Duitse zakenlieden die in Zuid-Marokko in gevaar zouden zijn. {== afbeelding Karikatuur over de Frans-Spaanse weerstand tegen de Duitse Marokkopolitiek. ==} {>>afbeelding<<} {==127==} {>>pagina-aanduiding<<} Franse president bezoekt Nederland DEN HAAG, 4 juli - De Franse president Fallières is vandaag aan zijn staatsbezoek aan Nederland begonnen. Hij werd op het station van Den Haag verwelkomd door koningin Wilhelmina en prins Hendrik. Het bezoek van de Franse president vindt plaats op een moment van grote spanningen binnen de Franse regering. Deze ontstonden na de ernstige dreigementen van Duitsland met betrekking tot Marokko enkele dagen geleden. De minister van Buitenlandse Zaken, De Selves, wil een harde houding tegenover Duitsland, terwijl de minister-president, Joseph Cailleaux, bereid schijnt te zijn met Berlijn onderhandelingen aan te knopen. De publieke opinie lijkt vooralsnog op de hand van De Selves. {== afbeelding Vanaf het station in Den Haag zet president Fallières in gezetschap van koningin Wilhelmina en prins Hendrik zijn bezoek per rijtuig voort. ==} {>>afbeelding<<} 1911 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Londen gaan de dokwerkers in staking om de acht-urendag en loonsverhoging af te dwingen. 2. Op Haïti moet dictator Simon, die vanaf 1908 een schrikbewind uitoefende, wijken voor opstandelingen; hij vlucht op een Amerikaans oorlogsschip naar Jamaica. 4. De leiding van de SPD protesteert tegen de Marokko-politiek van de regering en eist de bijeenroeping van de op reces zijnde Rijksdag. 9. De Amsterdamse zeelieden, die al een maand in staking zijn, zien zich gedwongen de strijd op te geven. → 10. Onder druk van de aartsbisschop van Canterbury, lord Landsdowne en koning George V gaat het Hogerhuis overstag inzake de Parliament Bill. Met 131-114 wordt deze ongeamendeerd aangenomen, waarmee het Hogerhuis afstand heeft gedaan van zijn vetorecht. 14. De Hartiaanse generaal Leconte wordt door het leger tot voorlopig president benoemd. Deze wordt door de VS erkend. 15. De mijnstaking in Wales die 10 maanden heeft geduurd, wordt beëindigd. → 15. In Brussel vindt een ongekend massale demonstratie plaats voor algemeen kiesrecht en de openbare school. → 15. In Groot-Brittannié gaan onder aanvoering van vakbondsleider John Burns de spoorweglieden in staking, uit solidariteit met transportarbeiders in de Londense haven, die nu twee weken in staking zijn. → 20. In Lissabon neemt de Constituante van de Portugese Republiek een liberale grondwet aan. 24. De bejaarde intellectueel Manuel d'Arriaga wordt gekozen tot eerste president van de Portugese Republiek. Geboren: 28. Joseph Marie Antoine Hubert Luns; Nederlands politicus Gestorven: 12. Jozef Israëls (27-1-1827) Nederlands schilder Mijnwerkers in Wales gaan weer aan het werk LONDEN, 15 augustus - Na een staking van tien maanden hebben de mijnwerkers in Wales besloten het werk te hervatten. Tijdens de staking kwam het tot vele gewelddadigheden die het geschil tot het bitterste in de Britse industriële geschiedenis hebben gemaakt. Inmiddels hebben de rederijen 25 000 werknemers uitgesloten. De vervoersbond heeft daarop gereageerd door 75 000 arbeiders in Liverpool tot staking op te roepen. In Liverpool leidde de uitsluiting van havenarbeiders tot straatgevechten. De menigte verspreidde zich pas nadat militairen zeven schoten hadden afgevuurd. In de Londense havens is nog zeker een kwart van de havenarbeiders in staking. In Manchester heeft spoorwegpersoneel voor chaos in de treinenloop gezorgd door het werk neer te leggen. In Glasgow wordt verwacht dat de staking van trampersoneel haar langste tijd heeft gehad. Er zijn aanwijzingen dat de werknemers een arbitragevoorstel zullen aanvaarden. De diverse stakingen in het land hebben geleid tot talloze arrestaties en bittere veroordeling van het optreden van de politie. De oorzaak van de arbeidsonrust is ontevredenheid met de bestaande toonregelingen. De bonden eisen een wettelijk minimumloon. Massale betoging in Brussel BRUSSEL, 15 augustus - In Brussel heeft een grote massa betogers deelgenomen aan een door de BWP (Belgische Werkliedenpartij) georganiseerde demonstratie, waarin twee onderwerpen voorop stonden: de verdediging van het openbaar onderwijs en de eis voor het algemeen enkelvoudig stemrecht. Aan deze betoging is een lange periode van antiklerikale agitatie voorafgegaan, die het gevolg was van intense contacten tussen liberale en socialistische volksvertegenwoordigers. Dit antiklerikalisme was zo geprononceerd dat de belangrijkste socialistische eisen, inzake de wijziging van de kieswet en het doorvoeren van structuurhervormingen, op de achtergrond waren geraakt. De betoging van vandaag had dan ook voor de BWP de bedoeling haar militante leden voor deze doelstellingen te mobiliseren. De politiek van de regering-Schollaert en meer in het bijzonder haar onderwijsplannen beschikten anders. Het provocerende effect van deze plannen maakte dat de stemrechtbetoging vooral een antiklerikale tint kreeg. {==128==} {>>pagina-aanduiding<<} Staking zeelieden voorbij {== afbeelding Politieagenten en militairen bewaken het Mariniersplein op Kattenburg in Amsterdam tijdens de zeelieden- en bootwerkersstaking in verband met de ernstige onlusten. ==} {>>afbeelding<<} AMSTERDAM, 9 augustus - De stakende zeelieden hebben besloten weer aan het werk te gaan, hoewel de werkgevers op geen enkel punt op hun eisen zijn ingegaan. Hiermee is een eind gekomen aan een arbeidsconflict, dat tot grote onrust en geweld heeft geleid. Op 14 juni braken er in Amsterdam en Rotterdam, als onderdeel van een internationaal actieplan, stakingen uit onder de zeelieden in Amsterdam en Rotterdam. In de Maasstad, waar een groot deel van de stakers lid was van de NVV-bond ‘De Volharding’, bereikten de werkgevers en de bond op 1 juli een akkoord: de lonen zouden worden verhoogd en de werkgevers verklaarden zich bereid een driejarig contract te tekenen, daarmee de bond min of meer officieel als gesprekspartner erkennend. In Amsterdam behoorde het merendeel van de stakers tot de ‘Algemene Nederlandsche Zeeliedenbond’, die bij het NAS is aangesloten. De onafhankelijke bond ‘Recht en Plicht’ van scheeps- en bootwerkers sloot zich uit solidariteit bij de stakende zeelieden aan. De onrust in de haven groeide, en in de nacht van 5 op 6 juli kwam het op Kattenburg tot een uitbarsting. Stakers bekogelden politieagenten die een werkwillige begeleidden, met stenen en dakpannen. Lantaarns werden kapotgesmeten, overal braken gevechten uit. Politie en marechaussee openden het vuur op de actievoerders; dertien van hen werden gewond, van wie drie ernstig. Omdat er vanuit de huizen geschoten zou zijn, verrichtte de politie een aantal huiszoekingen. De volgende dag werd Kattenburg door het gezag geheel van de rest van de stad afgesloten. De ernstige onlusten leidden ertoe, dat er diverse bemiddelingspogingen op gang kwamen, onder anderen van minister Talma. De leden van ‘Recht en Plicht’, die al eerder een kleine loonsverhoging toegezegd hadden gekregen, maar die hun staking uit solidariteit met de zeelieden hadden voortgezet, besloten op 26 juli weer aan het werk te gaan. Daardoor stonden de zeelieden geheel alleen; terwijl hun collega's in het buitenland vrijwel overal een akkoord hadden bereikt met de reders, slaagden zij in Amsterdam daarin niet. Het NVV heeft van het begin af de staking in Amsterdam veroordeeld hetgeen tot spanningen binnen de SDAP heeft geleid; de socialisten besloten uiteindelijk de NVV-lijn te volgen. Het NAS beschuldigt NVV en SDAP van ‘verraad aan de arbeidersklasse’. {== afbeelding Politievertoon op Kattenburg. ==} {>>afbeelding<<} 1911 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. In Portugal treedt het eerste constitutionele kabinet aan. Het staat onder leiding van Joao Chagas. 2. Met goedkeuring van Frankrijk bezet Spanje de Marokkaanse stad Ifni. 5. In Perzië worden bij Veramin de aanhangers van de ex-sjah Mohammed Ali, die een poging deden weer de macht te grijpen, beslissend door regeringstroepen verslagen. 14. Op de Russische minister-president Pjotr Stolypin (49) wordt een moordaanslag gepleegd met dodelijke afloop. → 15. De onderhandelingen tussen de Franse diplomaat Paul Cambon en de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Alfred von Kiderlen Waechter verlopen gunstig, waardoor het oorlogsgevaar naar aanleiding van de Marokko-kwestie afneemt. 17. In Wenen komt het tot een opstand in de arbeiderswijken vanwege de gigantische prijsstijgingen waaraan de regering door import-belastingpolitiek voor een groot deel verantwoordelijk is. Het leger grijpt in, met enkele dodelijke slachtoffers als gevolg. 19. De Spaanse koning Alfonso XIII stelt bij decreet enkele constitutionele waarborgen buiten werking in verband met een revolutionaire stakingsbeweging in het land. 19. ‘Roode Dinsdag’ in Den Haag: op Prinsjesdag begeleidt een stoet van meer dan 20 000 mensen de aanbieding van het volkspetitionnement voor algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht. → 21. Bij de Canadese Parlementsverkiezingen verliezen de regerende liberalen vanwege de oppositie tegen het door hen afgesloten handelsverdrag met de VS. 29. Italië verklaart Turkije de oorlog om Tripolitanië te kunnen annexeren. Tripolis wordt vanuit zee gebombardeerd. → 31. Anthony Fokker geeft een vliegdemonstratie boven Haarlem. → Gestorven: 28. L. Pincoffs (1840) Nederlands zakenman {== afbeelding Minister-president Stolypin te midden van familie en officieren vier dagen voor zijn dood. ==} {>>afbeelding<<} Russische premier Stolypin sterft na moordaanslag KIEV, 14 september - Tijdens een plechtige voorstelling van Tsaar Saltan in het operagebouw van Kiev is de Russische premier Stolypin dodelijk gewond geraakt. De voorstelling werd ter ere van de tsaar en zijn dochters Olga en Tatjana gegeven. Tal van ministers waren aanwezig alsmede de hoogste Russische aristocratie. Ondanks alle geruchten over een eventueel aftreden als premier zat Stolypin in de directe nabijheid van tsaar Nicolaas II. Twee noodlottige schoten werden door agent Bogrov van de geheime politie gelost. Later wordt onthuld dat deze joodse agent lid is van een revolutionair-anarchistische partij. Grootrussische nationalisten beginnen een ware campagne om de aandacht te vestigen op de catastrofale gevolgen die de dood van Stolypin voor Rusland heeft. Talloze projecten worden bedacht om monumenten ter nagedachtenis van Stolypin op te richten, maar mettertijd krijgt Stolypins ware betekenis de overhand. Hem wordt verweten dat tijdens zijn premierschap vele democratische beginselen teniet zijn gedaan. Zo werd de Rijksdoema een van zijn regeringsdepartementen, namen het grootrussische chauvinisme en het antisemitisme toe en verloor Stolypin snel zijn menselijke kwaliteiten toen hij met macht in aanraking kwam. Op 22 september benoemt de tsaar oud-minister van Financiën Kokovtsov tot opvolger van de vermoorde Stolypin. De nieuwe premier blijkt niet tot een figuur van nationale betekenis uit te groeien. {==129==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding SDAP'ers betogen tijdens Prinsjesdag voor algemeen kiesrecht. Niet minder dan 20 000 betogers hebben aan de demonstratie meegedaan. ==} {>>afbeelding<<} Rode Dinsdag in Den Haag DEN HAAG, 19 september - Tijdens de plechtige opening van de Staten-Generaal heeft de SDAP elders in Den Haag een grote betoging voor algemeen kiesrecht gehouden. Er waren ongeveer 20 000 betogers aanwezig; de gevreesde onlusten bleven uit. De demonstratie was door de Haagse burgemeester Van Karnebeek toegestaan, echter met een aantal beperkingen; zo mochten militairen en PTT'ers niet in uniform demonstreren. Enkele dagen voor Prinsjesdag had koningin Wilhelmina laten weten, dat zij dit jaar de zitting van de Staten-Generaal niet zelf zou openen, maar dit zou laten doen door minister-president en minister van Binnenlandse Zaken Heemskerk. Toen na de betoging het SDAP-kamerlid Vliegen het volkspetitionnement voor algemeen kiesrecht met 317 500 handtekeningen op het ministerie van Binnenlandse Zaken wilde aanbieden, kon hij het alleen aan een portier kwijt. Op 20 september stelt de SDAP-fractie de Tweede Kamer voor een debat te houden over de kiesrechtkwestie. De rechtse meerderheid is hiertegen en besluit op initiatief van CHU-voorman De Savornin Lohman, die spreekt van ‘nodeloos oponthoud’, het socialistische voorstel niet in behandeling te nemen, zelfs niet te laten drukken en ronddelen. Op 21 september gaat de SDAP uit protest tegen ‘de guillotine-tactiek der rechterzijde’ (Troelstra) parlementaire obstructie voeren. Lange redevoeringen van Schaper, Duys en Ter Laan, afgewisseld met stemmingen om te zien of het vereiste quorum wel aanwezig is, nemen de dag- en de avondvergadering geheel in beslag, terwijl toch alleen maar de regeling der werkzaamheden op de agenda van de Tweede Kamer staat. {== afbeelding Op het Malieveld spreekt SDAP-voorman Troelstra de menigte toe. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Zware regenval beperkt de oorlogshandelingen in Tripoli tot een minimum. ==} {>>afbeelding<<} Oorlog Italië en Turkije ROME, 29 september - Italië heeft Turkije de oorlog verklaard nadat dit land niet heeft ingestemd met een militaire bezetting door Italië van Tripolitanië en Cyrenaica. Met de oorlogsverklaring wil Italië voorkomen dat deze gebieden in Noord-Afrika, waarop het al lange tijd aanspraak maakt, in andere dan Italiaanse handen zouden komen. Rome was hier voor bang geworden, omdat een akkoord over Noord-Afrika tussen Parijs en Berlijn in de maak leek na het incident dat zich in juli heeft voorgedaan met de Duitse kanonneerboot in de Marokkaanse havenstad Agadir. De oorlogsverklaring lijkt mede te zijn ingegeven door de wens van premier Giolitti de eenheid te herstellen binnen zijn over het kiesrecht twistende coalitie, door sterker wordende nationalistische gevoelens in Italië, en door de hoop dat Noord-Afrika onderdak zou kunnen bieden aan inwoners van het overbevolkte zuiden van Italië. De Italiaanse marine neemt op 5 oktober Tripoli in, en op 11 oktober komen de eerste Italiaanse troepen aan. De Turken hebben zich dan al teruggetrokken. Anthony Fokker vliegt boven Haarlem {== afbeelding Anthony Fokker in zijn eerste vliegmachine ‘de Spin’. ==} {>>afbeelding<<} HAARLEM, 31 september - In zijn zelfontworpen ‘Spin’ heeft de jonge vlieger Anthony Fokker een demonstratie boven Haarlem gegeven. Het toestel, waarin ook twee passagiers kunnen worden vervoerd, trok veel bekijks boven de provinciehoofdstad. Fokkers liefde voor de luchtvaart dateert van 1908 toen Wright met zijn Flyer naar Frankrijk kwam. Twee jaar later bouwde Fokker in Wiesbaden samen met Franz von Daum zijn eerste vliegtuig. Deze Spin werd door von Daum in de kreukels gevlogen toen hij stiekem een vlucht maakte tijdens de kerstdagen, die Fokker in Nederland doorbracht. De daarna gebouwde Spin II werd nauwelijks een maand later opnieuw door von Daum de grond in geboord. Dit was voor Fokker, die in dit toestel zijn brevet had gehaald, reden de samenwerking te verbreken. Samen met de scheepsbouwer Jacob Goedecker bouwde Fokker in augustus van dit jaar de Spin III. Dit toestel is kleiner dan zijn voorgangers en er is ook een aantal technische verbeteringen in aangebracht. Speciaal voor de demonstratie boven Haarlem heeft Anthony Fokker dit nieuwe toestel per trein uit Duitsland laten overkomen. {==130==} {>>pagina-aanduiding<<} 1911 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. De Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond is er als eerste bond in Nederland in geslaagd om de achturendag in hun bedrijfstak af te dwingen. → 2. Het Mexicaanse Congres kiest Franscisco Indalecio Madero tot president, nadat rivaal generaal Bernardo Reyes zich had teruggetrokken. 5. Tripoli wordt door Italiaanse invasietroepen bezet. Met het Arabische verzet wordt korte metten gemaakt. 7. De Tweede Kamer neemt de Arbeidswet en de Steenhouwerswet aan. Deze zijn ontworpen door minister A.S. Talma. → 9. In de Zuidchinese stad Hankou breekt de revolutie uit. De aanleiding is een door de regering voorgenomen overeenkomst, waarbij zij de Chinese eigenaars van de spoorwegen wil onteigenen om hun eigendommen als onderpand te gebruiken voor een buitenlandse lening. 11. Duitsland en Frankrijk sluiten een voorlopige overeenkomst inzake de Marokko-kwestie. Deze zal in november geratificeerd en gepubliceerd worden. 15. De Belgische gemeenteraadsverkiezingen verlopen teleurstellend voor de Katholieke partij. → 23. Het Kretenzisch parlement spreekt zich uit voor aansluiting van het eiland bij Griekenland. 27. De Chinese regering, die in de Troonrede op de 22ste bij de opening van de eerste Nationale Vergadering de wens heeft uitgesproken om tot een constitutionele regeringsvorm te komen, benoemt generaal Yuan Shikai tot allerhoogst gemachtigde om de uitgebroken revolutie te smoren. 30. De Nederlandse prelaat van Rossum wordt door paus Pius X opgenomen in de Curie. Gestorven: 29. Joseph Pulitzer (10-4-1847) Amerikaans journalist en krantenuitgever Viering van achturendag {== afbeelding Links: cartoon over de achturendag. Rechts: De achturendag wordt gevierd voor het gebouw van de ANDB in Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} AMSTERDAM, 1 oktober - De Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond heeft een begin gemaakt met de grootse feestelijkheden naar aanleiding van de invoering van de 8-urendag. De internationale vakbeweging voert al jaren actie voor de 8-urendag; de ANDB is de eerste vakbond ter wereld die dit internationale doel van de werktijdverkorting heeft weten te bereiken. Middelpunt van de feestelijkheden was het ANDB-gebouw in de Plantage, waar het bestuur een receptie gaf. Vanuit de stad trok een stoet van duizenden bondsleden met muziekkorpsen naar het bondsgebouw; zij voerden een enorme erekrans met een middellijn van vijf meter met zich. Later werd het feest voortgezet in het Paleis voor Volksvlijt, waar de komende dagen nog enkele feestelijke bijeenkomsten zijn georganiseerd. De enige domper op het feest was de afwezigheid van ANDB-voorzitter Henri Polak. Hij had uit protest geweigerd te komen, nadat de ledenvergadering een pensioenvoorstel ten behoeve van de bezoldigde bestuurders had verworpen. Antiklerikale overwinning in België BRUSSEL, 15 oktober - Op veel plaatsen in het land heeft de katholieke partij een gevoelig verlies geleden bij de gemeenteraadsverkiezingen. Tegenover de katholieken stond immers een hecht antiklerikaal blok, als gevolg van de alliantie tussen liberalen en socialisten, die met een groot aantal kartellijsten waren opgekomen. Het brandpunt daarvan was de Brusselse agglomeratie, waar in 10 van de 12 gemeenten dergelijke kartels waren gesloten. In veel gevallen was een antiklerikale overwinning echter eerder het gevolg van het voor grote lijsten gunstige meerderheidsstelsel, dan van een reële katholieke achteruitgang. Vrouwen- en kinderarbeid ingeperkt DEN HAAG, 7 oktober - Na een snelle parlementaire behandeling zijn de wijzigingen van de Arbeidswet en de Steenhouwerswet van minister A.S. Talma (Nijverheid, Landbouw en Handel) in het Staatsblad gepubliceerd. Volgens de gewijzigde Arbeidswet (die overigens niet geldt voor de agrarische sector) wordt arbeid door kinderen onder de 12 jaar verboden. Voor jeugdigen (tot 18 jaar) en vrouwen worden sommige soorten arbeid, alsmede nachtarbeid verboden; zij mogen bovendien per dag niet langer dan 10 uur en per week niet langer dan 58 uur werken. De Steenhouwerswet bevat een aantal beveiligingsvoorschriften voor de arbeid in steenhouwerijen. {== afbeelding Kinderarbeid in een textielfabriek in Twente. ==} {>>afbeelding<<} 1911 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 4. Frankrijk en Duitsland sluiten een akkoord inzake de Marokkokwestie. → 5. Italië annexeert Tripoli en de Cyrenaika. Het Turkse leger heeft zich echter - tegen de verwachting in - nog niet gewonnen gegeven. Om de Porte tot overgave te dwingen gaat Italië over tot het bombarderen van de Dardanellen. Het eiland Rhodos wordt bezet. 10. Bij de herovering van Nanking op de revolutionairen richt het keizerlijk leger een bloedbad aan. 13. In Lissabon wordt het kabinet-Vasconcellos geïnstalleerd, als opvolger van het op de 8ste ten val gekomen kabinet-Chagas. 13. Andrew Bonar Law wordt de nieuwe leider van de Britse conservatieven als opvolger van A.J. Balfour, die de partij vanaf 1891 geleid heeft. 19. De president van de Dominicaanse Republiek, Ramón Caceres, wordt vermoord. 25. De Britse regering publiceert het geheime verdrag met Frankrijk uit 1904 waarin de invloedssferen in Noord-Afrika verdeeld worden. Afgesproken werd toen dat Egypte in de Britse, en Marokko in de Franse invloedssfeer lagen. 27. De Chinese prins-regent Tjoeng legt in de tempel der voorouders in de Geheime Stad te Peking plechtig de gelofte op de constitutie af. De revolutie is echter niet meer te stuiten: reeds 18 provincies en ook de marine hebben zich erbij aangesloten. 28. In Mexico presenteert boerenleider Zapata een plan voor landhervormingen. → Geboren: 29. Klaus Fuchs, Duits atoomfysicus Gestorven: 18. Alfred Binet (11-7-1857) Frans psycholoog {==131==} {>>pagina-aanduiding<<} Frans-Duitse overeenkomst BERLIJN, 4 november - Frankrijk en Duitsland hebben een akkoord gesloten over Marokko. Frankrijk krijgt hierbij de vrije hand in Marokko in ruil voor een smalle strook Frans Kongo. Deze strook verbindt Duits Kameroen met de Kongo-rivier. Dit akkoord maakt een einde aan het conflict tussen de twee landen over de positie van Marokko - een conflict dat op 1 juli van dit jaar acuut werd doordat Duitsland de kanonneerboot Panther naar de Marokkaanse havenstad Agadir stuurde. Ter compensatie van de Franse overheersing in Marokko eiste Duitsland heel Frans Kongo op. Tegelijkertijd stak er een storm van verontwaardiging op in de Westeuropese publieke opinie over het Duitse optreden. In een officiële redevoering verklaarde de Britse minister van Financiën zich op 21 juli solidair met Frankrijk. ‘Engeland waarschuwt Duitsland, nationale eer op het spel’, schreeuwden de Britse krantekoppen van eind juli eensluidend. Ook in Duitsland zelf hadden de sociaal-democraten ‘elke poging om een moorddadige oorlog tussen beschaafde volkeren te provoceren’ gekritiseerd. Gesteund door de publieke opinie en door de hechter gesmede Frans-Britse band begon vervolgens de Franse gezant Cambon onderhandelingen met Duitsland en gaf vanaf het begin vrijwel geen duimbreed toe. Het resultaat voor Duitsland is nu internationaal diplomatiek isolement. Het akkoord van vandaag wordt algemeen als een fiasco voor de Duitse politiek beschouwd. Nationalistische verenigingen en groeperingen in Duitsland hebben in bittere bewoordingen hun afkeer van het Frans-Duitse akkoord kenbaar gemaakt. Het akkoord heeft in Frankrijk tot grote spanningen geleid. Minister-president Caillaux was voorstander van onderhandelingen met Berlijn, zijn minister van Buitenlandse Zaken, De Selves, stond een harde houding tegenover de Duitsers voor. Caillaux zag zich derhalve genoodzaakt het ministerie van Buitenlandse Zaken te omzeilen: hij onderhandelde via de Franse ambassadeur in Berlijn rechtstreeks met de Duitse staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, Kiderlen-Wätcher. De rechtse pers in Frankrijk en een deel an de Franse publieke opinie beschouwen het verdrag als een knieval voor de Duitsers, vooral omdat het tot stand kwam onder de dreiging van Duits militair optreden in Marokko. Maar in kringen van het Franse militaire opperbevel schijnt met opgelucht dat een rechtstreekse confrontatie met de Duitsers is vermeden. Volgens hoge Franse militaien is Frankrijk nog niet gereed om een militair conflict in Europa te riskeren. Boeren Mexico in verzet MEXICO-STAD, 28 november - De Mexicaanse boerenleider Emiliano Zapata heeft een plan gepresenteerd voor ingrijpende landhervorming en is begonnen dit met zijn legertje opstandige boeren meteen in praktijk te brengen. De presentatie van dit ‘Plan van Ayala’ zorgt uiteindelijk voor de breuk tussen president Madero en Zapata. De boerenleider omschrijft de man aan wiens oproep tot een gewapende opstand hij een jaar geleden gehoor gaf nu als een verrader en een tiran. Madero heeft snel veel krediet verspeeld bij zijn voormalige medestanders, omdat hij veel compromissen sluit met de oude Diaz-kliek. Zijn programma voor landhervorming blijkt zeer beperkt. Hij haalt zich ook het ongenoegen van de Verenigde Staten op de hals, omdat hij weigert voorrechten te geven aan Amerikaanse financiers en omdat hij niet in staat blijkt voor stabiliteit te zorgen. Washington dreigt in februari 1912 met militaire interventie wanneer Madero de Amerikaanse burgers en bezittingen niet beschermt. Na de presentatie van Zapata's plan verspreidt de opstand zich. Vrijwel heel de boerenbevolking neemt de wapens op. Madero stuurt het leger naar het zuiden. Hierdoor wordt vrijwel de gehele deelstaat Morelos verwoest, maar Zapata's leger blijft op de been. In het noorden hebben de federale troepen meer succes. Onder leiding van generaal Victoriano Huerta behalen zij een duidelijke overwinning op de troepen van Pascual Orozco. {== afbeelding Emiliano Zapata. ==} {>>afbeelding<<} 1911 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. De geleerde Kamerlingh Onnes ontdekt in Leiden de supergeleiding. → 2. Eladio Victoria wordt de nieuwe president van de Dominicaanse Republiek, als opvolger van de vermoorde Caceres. 10. De Nobelprijs voor literatuur wordt verleend aan de Belgische auteur Maurice Maeterlinck, wiens werken door de vorige paus nog op de index zijn geplaatst. Madame Curie ontvangt voor de ontdekking van polonium en radium haar tweede prijs voor chemie, en de Nederlandse jurist Tobias Michael Carel Asser krijgt de prijs voor vrede. → 11. Het conflict bij de Britse spoorwegen, dat in augustus tot uitbarsting kwam toen 200 000 spoorweglieden het werk neerlegden, komt door schikking tot een einde. 11. In de Indiase stad Delhi houdt koning George V een Durbar ofwel ontvangst van inlandse vorsten ter gelegenheid van zijn kroning als keizer van Brits-Indië. → 14. De Noorse poolreiziger Roald Amundsen bereikt samen met vier medewerkers de zuidpool. → 20. De Franse Assemblée ratificeert het Frans-Duits akkoord van november over Marokko. 29. Vertegenwoordigers van de revolutionaire Assemblée en de keizerlijke Chinese regering worden het eens om gemeenschappelijk verkiezingen voor het bijeenroepen van een Constituante te organiseren. 30. Te Nanking wordt Sun Yat-sen gekozen tot president van de geproclameerde Chinese Republiek. 30. In Parijs wordt de derde luchtvaartshow geopend. → {== afbeelding In het Grand Palais op de Champs Elysées wordt op 30 december de derde Parijse luchtvaartsalon geopend. ==} {>>afbeelding<<} -. Russiche troepen vallen Teheran binnen. → -. De SDAP dient een wetsvoorstel tot invoering van Staatspensioen in, en begint een landelijke campagne die tot aanneming hiervan moet leiden. Gestorven: 10. Joseph Dalton Hooker (30-6-1817) Brits plantkundige {== afbeelding De Noor Roald Amundsen op skies in het zuidpoolgebied. ==} {>>afbeelding<<} Amundsen verslaat Scott in wedloop naar zuidpool LONDEN, 14 december - De Noor Roald Amundsen heeft de genadeloze wedloop naar de zuidpool op zijn naam gebracht. Terwijl zijn concurrent, de Engelse officier Robert Falcon Scott, nog strijd levert met sneeuw, ijs en koude, heeft Amundsen het zuidelijkste punt op aarde al bereikt. Amundsen is al sinds april 1909 met zijn acht man sterke expeditie onderweg. Voor het vervoer maken zij gebruik van 118 Groenlandse honden. Scotts expeditie telt 33 man. 33 Siberische honden en 17 pony's zorgen voor het transport. Uit deze cijfers blijkt het grote verschil in aanpak tussen de twee mannen. Scott was in principe niet geneigd met honden en pony's naar de pool te trekken. Tijdens een eerdere expeditie moest hij met afschuw aanzien hoe zeehonden werden geslacht om als voedsel voor de honden te dienen. En evenals Shackleton, de man die bijna drie jaar geleden de magnetische zuidpool bereikte, maakt hij gebruik van wollen kleren waarover hij waterdicht gemaakte gabardine jakken draagt, hoewel hij weet dat deze kleding gemakkelijk bevriest. Amundsen heeft zich geheel en al op de Eskimo's georiënteerd. Hij heeft geleerd dat het imiteren van hun levenswijze en het gebruik van hun kleding de beste overlevingskans biedt. Verder gebruikt de Noor een groot aantal honden die hij genadeloos aan de doelstellingen van zijn tocht opoffert. Het succes van vandaag bewijst dat Amundsen het gelijk aan zijn zijde heeft, hoewel dierenliefhebbers niet van zijn methode zijn gecharmeerd. {==132==} {>>pagina-aanduiding<<} Bengalen opnieuw eenheid CALCUTTA, 11 december - De Engelse koning George V heeft ter gelegenheid van zijn kroning tot keizer van India de verdeling van Bengalen ongedaan gemaakt. Verder heeft de koning Delhi uitgeroepen tot de nieuwe hoofdstad van India. Beide zaken zijn duidelijk bedoeld om zowel de hindoe- als de moslimbevolking van India een plezier te doen. De hindoes hebben zich zes jaar lang met man en macht verzet tegen de verdeling van de reusachtige provincie Bengalen in Oost- en West-Bengalen. Die Britse maatregel van 1905 was volgens hen bedoeld om de politieke aspiraties van de hindoes, die nu in Oost-Bengalen in de minderheid zijn, in de kiem te smoren. Zij zagen de maatregel ook als een onderdeel van de Britse verdeel-en-heerspolitiek in India. Met de verplaatsing van de hoofdstad van India van Calcutta naar Delhi, is een oude wens van de moslims in vervulling gegaan. Delhi is de oude Mogolstad, waar in vroegere eeuwen de fundamenten gelegd werden voor de godsdienst en macht van de Indiase moslims. {== afbeelding De kroningsplechtigheid in Delhi. ==} {>>afbeelding<<} M. Maeterlinck Nobelprijswinnaar STOCKHOLM, 10 december - De 49-jarige Gentse literator Maurice Maeterlinck heeft de Nobelprijs voor literatuur gekregen. Sinds 1896 woont hij in Parijs, of in Grasse in het zuiden van Frankrijk. Deze Vlaming van geboorte is daarmee nu de belangrijkste Franse schrijver van de dag. Maeterlinck debuteerde in 1889 met het drama La Princesse Maleine, een zuiver symbolistisch stuk. In 1892 verwierf Maeterlinck wereldroem met zijn Pelléas et Mélisande. Dit stuk werd zowel door Debussy als door Fauré tot opera getoonzet. De laatste jaren schreef Maeterlinck voornamelijk ethisch-bespiegelende werken, met een grote lyrische verbeelding. Zijn vertalingen van de Vlaamse mysticus Ruusbroec en van de Duitse dichter Novalis in het Frans worden veel gelezen. Het gevoel voor mysterie is bij hem zeer sterk. Russisch militair ingrijpen in Perzië TEHERAN, december - Russische troepen zijn Teheran binnengevallen. De Amerikaanse financieel adviseur Morgan Shuster is gedwongen Perzië te verlaten. De Russische regering had de Perzische regering als ultimatum gesteld dat de Amerikaan Morgan Shuster nog deze maand Perzië moet verlaten. Deze waarschuwing moest worden gezien als een reactie op de toenemende invloed van de Amerikanen in Perzië. De Russen willen macht uitoefenen in Perzië op basis van het verdrag dat op 3 augustus 1907 werd getekend door Engeland en Rusland. Daarin werd bepaald dat Perzië onder de invloedssfeer van deze twee landen zou komen. Shuster was uitgenodigd door de Perzische regering om de financiële situatie van het land te regelen. Het grootste probleem in Perzië was de zwakke economie in het algemeen en de financiële crisis in het bijzonder. Verschillende gebieden van het land stonden onder controle van de plaatselijke stamhoofden, die weigerden belasting aan de centrale regering af te dragen. De regering in Teheran wilde advies van een expert op financieel gebied. Om afstand te nemen van de Russen en de Engelsen had de Perzische regering een Amerikaan gevraagd. De aanwezigheid van Shuster in Perzië heeft nooit de goedkeuring van de Russen gekregen. Toen die ten slotte zagen dat de madjlis niet bereid was de Amerikaanse expert weg te sturen, vielen zij Teheran binnen. De Russische interventie in Perzië brengt meteen een halt toe aan de constitutionele revolutie die in 1905 was begonnen. Deze revolutie stelde zich ten doel een eind te maken aan de absolute monarchie, en de sjah te dwingen een westers soort grondwet, gebaseerd op een parlementair regeringsstelsel, te accepteren. Professor Asser krijgt Nobelprijs voor vrede STOCKHOLM, 10 december - De Nobelprijs voor vrede 1911 is toegekend aan de Nederlandse rechtsgeleerde prof. T.M.C. Asser en de Oostenrijker A.H. Fried. Asser krijgt de prijs voor zijn ijveren voor de instelling van het Permanente Hof van Arbitrage. Tobias Michael Carel Asser werd in 1838 geboren. Op 24-jarige leeftijd werd hij hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam in achtereenvolgens het burgerlijk recht en het handels- en internationaal privaatrecht. In 1893 werd hij lid van de Raad van State. Asser heeft zich zeer beijverd voor de codificatie van het volkenrecht en de harmonisatie van het internationaal privaatrecht. In 1873 was hij een van de oprichters van het Instituut voor Internationaal Recht. Kamerlingh Onnes ontdekker van supergeleiding LEIDEN, 1 december - Op het koudste plekje op aarde, het Leids Natuurkundig Laboratorium, is het afgelopen jaar een merkwaardig verschijnsel ontdekt. Kamerlingh Onnes, de beroemde geleerde die er drie jaar geleden in slaagde helium vloeibaar te maken, noemt dit verschijnsel supergeleiding. Vorig jaar slaagde Kamerlingh Onnes erin een temperatuur van -272oC te bereiken, slechts één graad boven het absolute nulpunt. Bij deze temperatuur blijken bepaalde materialen hun elektrische weerstand geheel te verliezen. Kwik bijvoorbeeld heeft al geen elektrische weerstand meer bij -269oC. Bij tin en lood doet deze supergeleiding zich ook voor. De verklaring voor dit verschijnsel is vooralsnog in nevelen gehuld. [1912] 1912 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In China wordt de republiek uitgeroepen. → 2. In de Belgische Borinage breekt een mijnstaking uit. → 5. De unionisten uit Ulster besluiten geen autoriteit van een Iers parlement te aanvaarden dat tot stand moet komen als de Home Rule voor Ierland aanvaard wordt. → 6. New Mexico wordt de 47ste staat van de VS. 9. De VS gaan over tot een militaire interventie in Honduras, omdat president Manuel Bonilla een spoorlijn en een werf, eigendom van een Amerikaan, dreigt te nationaliseren. 10. Het zich net van China onafhankelijk verklaarde Buiten-Mongolië wordt op eigen verzoek een Russisch protectoraat. 10. Het Franse kabinet-Caillaux komt ten val. 12. In St. Laurence, Massachuchetts, breekt onder aanvoering van de Industrial Workers of the World, de als Wobblies bekend staande in 1905 opgerichte bond, een grote textielstaking uit. 14. Raymond Poincaré wordt de nieuwe minister-president van Frankrijk. 17. De Britse poolreiziger Robert Falcon Scott bereikt met vier expeditieleden de zuidpool, en ontdekt daar dat Amundsen hem voor is geweest. 18. In Groot-Brittannië breekt een massale mijnstaking uit. 23. De Internationale Opiumconferentie te Den Haag, die op 1 december 1911 werd geopend, wordt met een gemeenschappelijke verklaring tegen het gebruik van en handel in opium gesloten. 25. In Duitsland behaalt de SPD een grote verkiezingszege. → Geboren: 15. Michel Debré, Frans gaullistisch politicus 21. Konrad Bloch, Amerikaans chemicus van Duitse origine 23. Ank (eig. Anna Maria) van de Moer († 28-3-1983) Nederlands actrice 28. Jackson Pollock († 11-8-1956) Amerikaans schilder {==133==} {>>pagina-aanduiding<<} China wordt een republiek NANJING, 1 januari - Sun Zhongshan (Soen Jat-sen), de president van de revolutionaire regering van China in Nanjing, heeft vandaag de Chinese Republiek uitgeroepen. Het jaar 1912 zal het jaar nul zijn van de jaartelling van de Republiek. De hoofdstad van de Chinese republiek zal Nanjing zijn. Buiten Nanjing en enkele steden in Zuid-China wordt het gezag van de nieuwe revolutionaire regering overigens nauwelijks erkend. De revolutie in China begon met de rebellie van militairen in de stad Wuchang in de provincie Hubei op 10 oktober 1911. In de dagen en weken die daarop volgden zegden militairen in 24 andere steden hun loyaliteit jegens de Qing-dynastie op en kozen de kant van de rebellen. In het noorden ging de feitelijke macht over het keizerlijk leger intussen over in handen van de militaire leider Yuan Shikai de vroegere gouverneur van de provincie Shandong. In de toespraak waarin de Chinese Republiek werd uitgeroepen, deed Sun Zhongshan het aanbod af te treden ten gunste van Yuan Shikai indien deze de Chinese Republiek zou steunen. Naar verluidt is het aanbod van Sun het {== afbeelding Links: Sun Zhongshan zijn vrouw en officieren van het zuidelijke Chinese leger. Rechts: een paardestaart, symbool van het ancien regime, wordt afgesneden. ==} {>>afbeelding<<} resultaat van besprekingen tussen de revolutionairen van Nanjing, Yuan Shikai en het keizerlijk hof. Het doel van deze besprekingen is bloedvergieten te voorkomen tijdens een revolutie die tot nu toe een tamelijk onbloedig verloop had. Tijdens deze besprekingen neemt Yuan de sterkste positie in. Algemeen wordt daarom verwacht dat hij de regenten van keizer Pu Yi ertoe zal bewegen een abdicatie te bewerkstelligen en tegelijkertijd Sun Zhongshans plaats als president van de nieuwe Chinese Republiek zal innemen. Grote zege SPD bij Duitse verkiezingen BERLIJN, 25 januari - Bij de algemene verkiezingen voor de Rijksdag in Duitsland heeft de sociaal-democratische SPD een grote overwinning behaald. De partij wist haar zetelaantal royaal te verdubbelen en kwam van 43 op 110 zetels. De SPD is daarmee de sterkste fractie geworden in de Rijksdag. Het zogenaamde ‘zwart-blauwe blok’ van conservatieven en klerikale partijen leed een nederlaag en ging van 200 zetels terug naar 148. De regering is door deze uitslag voortaan ook aangewezen {== afbeelding Affiche waarop de sociaal-democraten de kiezers goedkoop brood en vlees in het vooruitzicht stellen. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Albert Träger (inzet) opent de eerste Rijksdagzitting na de verkiezingen. ==} {>>afbeelding<<} op de liberalen om een meerderheid in het parlement te behouden. De verkiezingen werden gehouden op 12 en 20 januari en vandaag werd er geteld. Gebleken is dat 84,2 procent van alle kiesgerechtigde mannen heeft gestemd. De reusachtige en in deze omvang voor iedereen verrassende winst van de sociaal-democraten wordt algemeen toegeschreven aan de schaarste aan levensmiddelen en de daarmee verbonden prijsstijgingen voor eerste levensbehoeften in het afgelopen halfjaar. De SPD heeft zich met succes weten op te werpen als de vertolkster van de ontevredenheid hierover. De prijsstijgingen namen de laatste maand nog meer toe door de mislukking van de oogst van afgelopen najaar. Daarnaast gold het zwart-blauwe blok in de ogen van de kiezer vooral als de zondebok voor de belastingverhogingen van vorig jaar. Weliswaar hadden de persorganen van conservatieven en nationale partijen in de campagne geprobeerd om - net als in 1907 - de SPD als antipatriottische partij in een kwaad daglicht te stellen, maar deze aantijging heeft het moeten afleggen tegen het ongenoegen van de kiezer over de economische situatie. Kompels in de Borinage leggen werk neer BRUSSEL, 2 januari - In de mijnstreek van de Borinage hebben 33 000 kompels het werk neergelegd. Het duurt zeven weken voor de stakingsactie wordt beëindigd. De staking volgt op een periode van snelle stijgingen van de kosten voor levensonderhoud, waaruit een navenante daling van de koopkracht voortvloeide. De algemene staking werd unaniem afgekondigd. Vorig jaar hadden de Luikse mijnwerkers al een staking georganiseerd, uit protest tegen de onvolledige uitvoering van de mijnwet en tegen de te lage lonen. Bij dat conflict was een mijnwerker om het leven gekomen. Dat de staking in de Borinage weinig resultaten oplevert, is te wijten aan de onverzettelijke houding van de mijndirectie. Dit conflict tussen liberale directies en socialistische arbeiders belemmert in de Borinage het tot stand komen van een antiklerikaal blok tegen de regering. Ulster-loyalisten verwerpen zelfbestuur OMAGH, 5 januari - Naar schatting twintig- tot dertigduizend loyalisten hebben vandaag geprotesteerd tegen de voorgenomen indiening van het wetsontwerp voor de instelling van een afzonderlijk parlement voor Ulster. Het wetsontwerp voor zelfbestuur werd fel aangevallen door Sir E. Carson. Hij hield de gedelegeerden voor dat de loyalisten niet om een afzonderlijk parlement voor Ulster hebben gevraagd, dat zij er geen zouden aanvaarden en dat zij hun huidige status willen zien gehandhaafd. Als Engeland en Schotland hun zouden vertellen dat zij geen lid van het Brits imperium konden blijven, dan zouden zij de zaak in eigen hand nemen tot werd toegestaan dat zij hun geboorterecht herkregen. Het kamerlid Gordon stelde een resolutie voor om het protest tegen zelfbestuur met kracht te vernieuwen. ‘Wij zijn loyale leden van het Verenigd Koninkrijk en van plan dat te blijven’, zei hij. Gordon schatte dat het aantal voorstanders van zelfbestuur onder de protestanten in Ierland minder dan één procent is en wees erop dat tal van katholieken openlijk tegen zijn dan wel in stilte vrezen voor de invoering van zelfbestuur. {==134==} {>>pagina-aanduiding<<} 1912 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 2. De nieuwe Nederlandse Militiewet van minister Colijn bereikt de Staatscourant. Met ingang van 1 maart wordt de sterkte van het leger verhoogd, de leiding gereorganiseerd en grijsgroene kleding ingevoerd. 5. Bij de Landdagverkiezingen verliest het katholieke Centrum, maar blijft wel de grootste partij. 7. Op dooi-ijs wordt de tweede Elfstedentocht gereden. Coen de Koning uit Arnhem wint in de tijd van 11 uur 40 minuten. → 8. De Britse minister van Oorlog Haldane gaat op vredesmissie naar Berlijn, maar keert geschrokken van de tijdens zijn bezoek openbaar gemaakte vlootplannen van de Duitse regering onverrichter zake weer terug. 12. De 12-jarige keizer van China Pu-Yi abdiceert, waarmee een einde komt aan de Mantsjoe-dynastie. 14. Arizona wordt als 48ste staat opgenomen in de VS. Dit nadat Arizona zijn constitutie had gewijzigd omdat op 22 augustus 1911 president Taft zijn veto had uitgesproken over de verheffing van Arizona tot gelijkberechtigde staat op grond van de onzelfstandigheid van de rechtspraak daar. 15. Het Britse Lagerhuis verwerpt een motie van Labour om tot een wettelijke invoering van minimumloon te beslissen. 17. De minister van Buitenlandse Zaken van Oostenrijk-Hongarije graaf von Aerenthal overlijdt. Hij wordt opgevolgd door graaf Berchtold. 19. De Belgische minister van Oorlog Joseph Hellebaut neemt vrijwillig ontslag. → 26. In Derbyshire (Groot-Brittannië) begint een massale mijnstaking, met minimumloon en invoering van de 8-urendag als inzet. 27. De Britse gouverneur-generaal van de Soedan, lord Kitchener, opent het 375 km lange spoortraject van Khartoem naar El Obeid (het huidige Nyala). Geboren: 6. Eva Braun († 30-4-1945) vriendin van Hitler 19. Stan Kenton, Amerikaans jazzpianist De Koning wint Elfstedentocht LEEUWARDEN, 7 februari - Winnaar van de Elfstedentocht vandaag werd de Arnhemmer Coen de Koning. Pas ter hoogte van Franeker achterhaalde hij zijn concurrent Keizer. Na Bolsward voegde Ferwerda zich bij het tweetal. Hij zou als tweede eindigen, een kwartier na De Koning. Keizer kwam als vierde in Leeuwarden binnen. De zege van De Koning in 11 uur en 40 minuten ontlokte de nodige protesten wegens ‘opleggen’ (trekken). De dooi had de Elfstedentocht bijna gedwarsboomd, de eerste onder de vlag van de vereniging De Elf Steden. Ondanks het feit dat het twee graden boven nul was, gingen 38 wedstrijdrijders de strijd aan met de helse elementen. De snelsten hadden geluk. Tegen de avond werd het ijs te onbetrouwbaar. Een van de wedstrijdrijders, Dubois, zakte door het ijs. De laatste deelnemers mochten van de organisatie de reis naar Leeuwarden per trein voortzetten. Nog geen twee weken na de tocht van 1909 werd op 15 januari van dat jaar de speciale Elfsteden vereniging opgericht. Het kwam de organisatie ten goede. {== afbeelding Huldiging van De Koning in Arnhem. ==} {>>afbeelding<<} Ontslag generaal Joseph Hellebaut BRUSSEL, 19 februari - Luitenant-generaal Joseph Hellebaut heeft zijn ontslag ingediend als minister van Oorlog. Zijn portefeuille is overgenomen door premier De Broqueville. Een korte periode, tussen april en november 1912, neemt luitenant-generaal Victor Michel deze functie waar. Het ontslag werd eigenlijk door De Broqueville afgedwongen, toen was gebleken dat Hellebaut zich niet kon neerleggen bij de oprichting van een generale staf voor het leger. Deze instelling beperkte de bevoegdheden van de minister van Oorlog in hoge mate, te meer daar de generale staf een grote onafhankelijkheid kreeg toegewezen. 1912 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. In Londen eisen militante suffragettes de aandacht voor haar zaak op, door met verzwaarde tasjes ruiten bij politici in te slaan. → 7. De Amerikaanse Senaat ratificeert een op 3 augustus 1911 gesloten arbitrageverdrag met Groot-Brittannië en Frankrijk, zij het dat op voorstel van senator Henry Cabot Lodge menige amendering wordt aangebracht. 11. In het Ruhrgebied breekt de derde algemene staking uit, na die van 1889 en 1905. De eis is 15 procent loonsverhoging en invoering van de 8-urendag. Van de 330 000 mijnwerkers leggen 230 000 het werk neer; de confessionele bond doet niet mee. → 14. In het Romeinse Pantheon wordt een aanslag gepleegd op de Italiaanse koning Vittorio Emanuele III. De koning wordt zwaar gewond. 17. De mijnstaking in het Ruhrgebied wordt zonder succes afgebroken. De spanningen waren hoog opgelopen nadat op verzoek van de christelijke mijnwerkersbond het leger in actie was gekomen om onderkruipers te beschermen. → 27. De Britse mijnwerkersstaking, die eind februari in Derbyshire was uitgebroken en die op 1 maart algemeen was geworden, wordt door de bemiddeling van premier Asquith beëindigd. Er zal minimumloon worden ingevoerd. → 29. De Britse poolreiziger Scott komt met vier metgezellen tijdens een vliegende sneeuwstorm op Antarctica om het leven. → {== afbeelding Poolreiziger Robert Scott komt op 29 maart met vier metgezellen tijdens een sneeuwstorm op Antarctica om het leven. ==} {>>afbeelding<<} 30. De Franse regering en de Marokkaanse sultan Mawlai Hafid sluiten te Fès een akkoord waarbij Marokko in feite een Frans protectoraat wordt. → Geboren: 15. Louis Paul Boon († 10-5-1979) Vlaams geëngageerd romanschrijver 23. Wernher von Braun († 16-6-1977) Duits-Amerikaans fysicus 27. James Callaghan, Brits vakbondsleider en Labour-politicus Gestorven: 30. Karl May (25-2-1842) Duits schrijver {== afbeelding Een infanterie-patrouille van het Nederlandse leger op Atjeh tijdens een rustpauze. ==} {>>afbeelding<<} Mijnstakingen in Ruhrgebied lopen ten einde BERLIJN, 17 maart - De stakingen in het Ruhrgebied lopen ten einde. Vandaag zijn 60 000 mijnwerkers in het gebied rond Herne weer aan het werk gegaan. Ook uit andere steden wordt stakingsmoeheid gemeld en verwacht wordt dat ook daar de stakingen op korte termijn zullen worden beëindigd. Nadat de werkgevers een eis van 15 procent loonsverhoging plus een achturige werkdag van de hand hadden gewezen, legden op 11 maart 230 000 van de 330 000 mijnwerkers het werk neer, onder auspiciën van nagenoeg alle vakbonden. Slechts de christelijke vakvereniging van mijnwerkers distantieerde zich, vanaf het begin, van de staking. Met deze mijnwerkersstaking was de derde grote staking in het Ruhrgebied (twee eerdere waren in 1889 en 1905) een feit. Al spoedig kwam het echter tot ongeregeldheden tussen postende stakers en werkwilligen aan de poorten van de mijnen en riep de christelijke mijnwerkersbond de hulp van het leger in. Op 13 maart kwam een grote troepenmacht in actie. In Herne viel bij de daarop volgende rellen een dode. In de Rijksdag verklaarde minister van Binnenlandse Zaken Delbruck dat zijn regering vastbesloten was ‘iedereen die aan het werk wil te beschermen’. Na het legeroptreden nam het enthousiasme onder de stakers snel af. Weliswaar zijn de laatste twee dagen nog diverse solidariteitsbetogingen gehouden in andere plaatsen in Duitsland en eist de SPD ‘volledige vrijheid en bescherming voor al diegenen die niet wensen te werken’, maar algemeen wordt aangenomen dat deze derde staking in het Ruhrgebied nu vrijwel voorbij is. {==135==} {>>pagina-aanduiding<<} Suffragettes gearresteerd {== afbeelding Vlnr: de suffragettes Christabel Pankhurst, haar moeder Emmeline Pankhurst en ‘generaal’ Flora Drummond staan terecht wegens vernielingen. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 2 maart - Suffragetteleidster mevrouw Emmeline Pankhurst werd gisteravond gearresteerd na het ingooien van ruiten in de ambtswoning van de premier, Downing Street 10. Deze aanval was onderdeel van een grootscheepse actie van de militante afdeling van het Sociale en Politieke Vrouwenverbond, die leidde tot het sneuvelen van vele honderden winkelruiten in het centrum van Londen. Na de actie zagen de straten eruit alsof er ernstige onlusten hadden plaatsgehad. Behalve mevrouw Pankhurst werden nog honderdtwintig andere suffragettes gearresteerd. De uitbarsting die al enkele weken werd gevreesd, was gericht tegen de weigering van de regering om vrouwen het kiesrecht te verlenen. Mevrouw Pankhurst heeft de aanhangers van vrouwenkiesrecht opgeroepen tot een massale demonstratie op het Parlementsplein, aanstaande maandag. Haar dochter Christabel zei dat de vrouwen wanordelijkheden veroorzaakten om zo wetgeving in hun voordeel af te dwingen. {== afbeelding Een suffragette in hongerstaking krijgt dwangvoeding toegediend. ==} {>>afbeelding<<} Mijnwerkers staken voor minimumloon LONDEN, 1 maart - Naar schatting 425 000 mijnwerkers hebben het werk neergelegd om kracht bij te zetten aan hun eis voor de invoering van een minimumloon. Premier Asquith probeert sinds een week te arbitreren tussen de mijnwerkersfederatie en de werkgevers. Hij heeft de mijnwerkers verrast met de opmerking dat de regering een minimumloon gerechtvaardigd acht. De Labourpartij heeft besloten een wetsontwerp tot vaststelling van een minimumloon in de mijnindustrie in te dienen, als de regering dat niet doet. De regering zit met het dilemma dat de mijneigenaren niet kunnen worden gedwongen tot uitbetaling van minimumlonen die nog niet door de mijnwerkersfederatie zijn aanvaard. In tegenstelling tot de staking van 1910 is het rustig in de mijnstreken. Stakers en bedrijfsleiders staan op goede voet met elkaar. Niettemin begint de staking effect te hebben op de industrie, met name in Sheffield en Schotland. Gehoopt wordt dat de staking van korte duur zal zijn, zeker nu de regering niet bereid blijkt een oplossing voor het conflict te laten dwarsbomen door een klein aantal mijneigenaren in Zuid-Wales en Schotland. Verdrag van Fès getekend PARIJS, 30 maart - Marokko is vanaf vandaag een Frans protectoraat. In de Marokkaanse hoofdstad Fès ondertekende daartoe sultan Mawlai Hafid een verdrag, dat Frankrijk het recht geeft het land te pacificeren en het binnenlands bestuur onder zijn controle te brengen. In feite is de beslissing niet in de Marokkaanse hoofdstad gevallen, maar werd zij in verschillende etappes uitgewerkt op de ambassades en ministeries van Buitenlandse Zaken in de Europese hoofdsteden. Sinds de conferentie van Berlijn in 1885 over Afrika zijn de Europese mogendheden bezig geweest het continent onder elkaar te verdelen. Dat is met veel twisten, dreigementen en diplomatieke crises gepaard gegaan, maar thans lijkt men erin geslaagd een voor ieder bevredigende regeling te hebben uitgedokterd. Het sluitstuk in dit diplomatieke verdeelspel vormt Marokko. Aanvankelijk leek al in 1906 voor dat gebied een oplossing te zijn gevonden op de conferentie in het Spaanse Algeciras, waar de speciale rechten van Frankrijk en Spanje in Marokko werden erkend door de westerse mogendheden. Maar achteraf nam Duitsland geen genoegen met deze uitkomst. Dat leidde vorig jaar nog tot een gevaarlijke crisis tussen Berlijn en Parijs, die echter door de voorzichtige houding van de Franse minister-president Joseph Caillaux werd opgelost. Caillaux bereikte na geheime onderhandelingen, die hij zelf leidde, een overeenkomst: in ruil voor een gebied in Frans Equatoriaal Afrika erkende Berlijn de rechten van Frankrijk in Marokko. Tegen de overeenkomst werd in Frankrijk fel geprotesteerd door rechtse nationalisten, die er een knieval voor de Duitse keizer in zien. Kort na het ondertekenen van het akkoord werd Caillaux in het Franse parlement door de centrum-rechtse meerderheid ten val gebracht. Sultan Mawlai Abd al-Hafid kon weinig anders doen dan het verdrag aanvaarden. Het Franse leger is overal in Marokko aanwezig. De centrale regering functioneert nauwelijks en heeft zeer weinig invloed in het land. De laatste jaren heeft het Franse leger een steeds groter gedeelte van Marokko in zijn bezit gekregen. De pre-protectoraatperiode kan verdeeld worden in verschillende stadia. In juli 1907 kregen de Franse troepen de Atlantische haven van Casablanca in handen en tijdens de twee daaropvolgende jaren brachten ze het gebied Chaouia ook onder hun controle. De machtsovername van Mohammed Oufkir in plaats van Mawlai Lahsin al-Saba kan als het tweede stadium worden gezien. Deze nieuwe leider veranderde de onafhankelijkheid van het zuidoosten van het land in een positie van afhankelijkheid ten opzichte van Frankrijk. De situatie daar was toen te vergelijken met die van een kolonie. Een ander belangrijk stadium was de nederlaag van de verschillende verzetsgroepen in het land tussen 1909 en 1912. Deze nederlagen hadden tot gevolg dat de Fransen meer greep kregen op de binnenlandse politiek. Het volk steunde het verzet, met name rond Fès. En een groot deel van de bevolking had gehoor gegeven aan de oproep van Mawlai Ahmad al-Habir tot het voeren van een jihad (heilige oorlog). Maar nu Mawlai Abd al-Hafid het verdrag van Fès ondertekend heeft, betekent dat voor velen dat de werkelijkheid geaccepteerd moet worden. {==136==} {>>pagina-aanduiding<<} 1912 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. De Britse premier Asquith dient in het Lagerhuis de Home Rule Act voor Ierland in. 2. Sun Zhongshan richt in Nanjing de Guomindang op. → 3. In het Belgische kabinet-De Broqueville wordt generaal Michel benoemd tot opvolger van generaal Hellebaut. 4. Tibet verklaart zich onafhankelijk van China. 10. Een delegatie van de Vrijzinnig Democratische Bond en van het eveneens liberale Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond biedt aan koningin Wilhelmina een door 36 818 mensen ondertekend petitionnement voor de invoering van algemeen kiesrecht aan. In oktober 1910 waren onderhandelingen over een gezamenlijke actie met de SDAP stukgelopen op de eisen van de socialisten, hoewel men het over het kiesrecht eens was. 13. De Chinese president Yuan Shikai heft het huwelijksverbod tussen Chinezen en niet-Chinezen op. 15. Het grootste passagiersschip ter wereld, de Britse Titanic, loopt op zijn eerste vaart bij New Foundland op een ijsberg en zinkt. Van de 2206 opvarenden kunnen er slechts 703 gered worden. → 17. Het Russische leger grijpt in bij een staking van goudmijnwerkers bij de rivier de Lena in Siberië. → 18. Na een bombardement van de Italiaanse vloot op Turkse doelen in de Dardanellen besluit de Turkse regering om de Straat naar de Zwarte Zee voor internationaal handelsverkeer te sluiten. 27. In Nederland wordt de nieuwe Armenwet van kracht die de wet van 1854 gaat vervangen. → 27. Na protesten van andere mogendheden wordt een Belgisch-Britse lening aan China geannuleerd. Geboren: 8. Sonja Henie († 12-10-1969) Noors schaatster (kunstrijden) 19. Glenn Seaborg, Amerikaans chemicus 21. Feike Pieter Asma, Nederlands organist 21. Marcel Camus, Frans cineast ‘Titanic’ loopt op een ijsberg NEW YORK, 15 april - Op zijn eerste tocht over de Atlantische Oceaan van de thuishaven Southampton naar New York, is het splinternieuwe Britse passagiersschip Titanic vannacht op een ijsberg gelopen. Onder de waterlijn werd de romp van de 46 000 brt metende oceaanstomer over een grote lengte opengereten. Na eerst langzaam zwaar slagzij te hebben gemaakt, brak het schip, waarvan gezegd was dat het niet kon zinken, doormidden. Onder de 2206 opvarenden ontstond grote paniek, doordat er niet voldoende reddingsmiddelen aan boord waren. 1503 mensen, de meesten gekleed in avondkostuum in verband met het feestelijke karakter van de tocht, vonden de dood in de bruisende golven. De ramp heeft tot gevolg dat er stringentere voorzieningen voor de veiligheid van oceaanschepen worden vastgesteld. {== afbeelding Illustratie van de ondergang van het ‘onzinkbare’ passagiersschip ‘Titanic’. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Sun Zhongshan met zijn staf en het gehele revolutionaire comité. ==} {>>afbeelding<<} Guomindang opgericht NANJING/PEKING, 2 april - De expresident van de voorlopige regering van de Chinese Republiek Sun Zhongshan (Soen Jat-sen) heeft in Nanjing de Guomindang (Kwo-min-tang) (Land-Volk-Partij) opgericht. De Guomindang wordt een open partij en zal de plaats innemen van Tongmenghui (De Verenigde Liga). De Tongmenghui was een geheim genootschap dat in 1905 in Japan door Sun werd opgericht om de revolutie tegen de Qing-dynastie uit te voeren. Het succes van deze revolutie was tegelijkertijd een nederlaag voor Sun en door hem geleide revolutionairen. Enkele weken geleden moest hij als president van de nieuwe Chinese Republiek aftreden. De militair Yuan Shikai werd de nieuwe president van China in Peking. In Peking zal ook het nieuwe Chinese parlement bijeenkomen. De oprichting van de Guomindang wordt gezien als een poging van Soen en de zijnen om greep op dit parlement te krijgen. Tegelijk met de Guomindang zijn nog drie andere politieke partijen opgericht: de Eenheidspartij, de Republikeinse Partij en de Democratische Partij. In Peking wordt betwijfeld of de nieuwe president Yuan Shikai de Guomindang en andere politieke partijen daadwerkelijk in de rol van politieke oppositie zal dulden. Nieuwe Armenwet DEN HAAG, 27 april - De nieuwe Armenwet, die vandaag in het Staatsblad is verschenen, legt de bestaande toestand op het gebied van de armenzorg, zoals die sinds de Armenweg van 1854 is gegroeid, officieel vast. De nieuwe wet gaat uit van dezelfde beginselen als de oude; armenzorg is primair op lokaal niveau, de burgerlijke armenzorg dient als een soort vangnet. Van een ‘recht op onderstand’, zoals door onder andere de SDAP bepleit, is geen sprake; armenzorg is in eerste instantie een uiting van liefdadigheid. De nieuwe wet biedt gemeentelijke en particuliere instellingen de gelegenheid samen te werken in lokale armenraden, maar een verplichting hiertoe ontbreekt. Wat de te verstrekken steun betreft hoeven de gemeentelijke armenbesturen zich niet te beperken tot een voorziening in de eerste levensbehoeften; de steun mag zodanig zijn, dat de arme uit zijn staat van armlastigheid kan worden gehaald. Russische politie schiet op stakers: 270 doden ANDREJEVSKI, 17 april - Op de Andrejevski-goudvelden van Bodaibo aan de Siberische rivier de Lena zijn onlusten uitgebroken ten gevolge van de verkoop van bedorven paardevlees in de plaatselijke, door de werkgever gedreven winkel. Eigenlijk staken de mijnwerkers van de NV Lenzoloto al vanaf februari. Terwijl de staking zich uitbreidt tot de naburige goudvelden, willen de aandeelhouders, onder wie ministers, grootvorsten en zelfs de moeder van de tsaar, niet tegemoet komen aan de eisen van de mijnwerkers. De plaatselijke politiefunctionarissen zien de staking als een uitdaging en wanneer een groep stakers zich op weg begeeft naar de officier van justitie, beveelt de officier van de gendarmerie Tresjtsjenkov het vuur op de ongewapende mensen te openen. Er vallen 270 doden en 250 personen raken gewond. Op een vraag van het sociaal-revolutionaire Doema-lid Kerenski verklaart minister van Binnenlandse Zaken Makarov, die het harde politieoptreden verdedigde: ‘Zo was het en zo zal het ook in de toekomst blijven.’ Bij de begrafenis van de slachtoffers kwam het opnieuw tot ongeregeldheden. In heel Rusland doen 300 000 mensen mee aan de proteststakingen, die ook vermeld worden in een nieuw blad, dat voor het eerst op 5 mei 1912 verschijnt. De krant, die wordt geleid door de bolsjevistisch revolutionair Lenin, heet Pravda (De Waarheid). {==137==} {>>pagina-aanduiding<<} 1912 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 4. Italiaanse mariniers bezetten het Turkse eiland Rhodos, in het kader van de oorlog om Tripolitanië. 5. Het eerste legale nummer van de Pravda, het orgaan van de bolsjeviki, verschijnt in St.-Petersburg. In 1908 begon de illegale verschijning van het blad. 5. Bij de Franse gemeenteraadsverkiezingen verliezen de Radicalen en winnen, met name in de grote steden, de liberalen. 14. De Deense koning Frederik VIII overlijdt op 68-jarige leeftijd in Hamburg. → 15. De Belgische Kamer neemt het wetsvoorstel van Canon de Wiart over de kinderbescherming aan. → 22. In een woelige zitting van het Hongaars parlement wordt graaf Tisza benoemd tot minister-president. 23. In Londen breekt een dokwerkersstaking uit, waarbij de inzet de invoering van minimumloon en de 8-urendag is. 24. De Franse generaal Lyautey wordt resident-generaal in Marokko, met ruime, in het verdrag van Fès gestipuleerde, bevoegdheden. 29. Griekenland en Bulgarije sluiten een geheim militair verdrag. → 31. Amerikaanse mariniers landen op Cuba om een opstand van zwarten op de suikerplantages te onderdrukken. → Geboren: 2. Marten Toonder, Nederlands schrijver en striptekenaar 2. Alex Springer, Duits krantenmagnaat 26. János Kádár, Hongaars communistisch politicus 28. Patrick White, Australisch schrijver Gestorven: 14. August Strindberg (22-1-1849) Zweeds toneelschrijver 26. Jan Blockx (25-1-1851) Belgisch (opera-)componist 30. Wilbur Wright (16-4-1867) Amerikaans luchtvaartpionier Grieks-Bulgaars verdrag SOFIA, 29 mei - Griekenland en Bulgarije hebben een geheim verdrag gesloten, gericht tegen de Turken. Daarmee neemt een anti-Turkse alliantie op de Balkan vaste vorm aan. Het Grieks-Bulgaarse verdrag is tot stand gekomen dank zij onderhandelingen waarbij de correspondent van het Britse blad The Times op de Balkan, J.D. Bourchier, als tussenpersoon is opgetreden. Op 13 maart was in Sofia al een Bulgaars-Servisch verdrag getekend en naar verwachting zal ook Montenegro zich op korte termijn bij de alliantie tegen de Turken aansluiten. De alliantie is vooral het werk van Ivan Gesjov, leider van de nationalistische Partij in Bulgarije en sinds maart vorig jaar premier. De verdragen voorzien in de verdeling van Macedonië, nu nog Ottomaans gebied. Bulgarije wenst eigenlijk autonomie voor Macedonië, Servië wil een verdeling in een Bulgaarse, een Servische en een neutrale, door de Russische tsaar te besturen, zone. Uiteindelijk is Servië bereid het recht van Bulgarije op het gebied ten oosten van het Rodopigebergte en de Stroema te erkennen: Bulgarije erkent het Servische recht op het gebied ten noorden van het Sjargebergte. Deense koning Frederik VIII sterft {== afbeelding Het stoffelijk overschot van de Deense koning ligt opgebaard. ==} {>>afbeelding<<} HAMBURG, 14 mei - De Deense koning Frederik VIII is in Hamburg op 68-jarige leeftijd overleden. Op de terugreis van zijn vakantie in Nice stopte hij in Hamburg, waar hij zich incognito in hotel ‘Hamburger Hof’ liet inschrijven. Tijdens een avondwandeling werd de koning door een beroerte getroffen. Hij zakte neer op een bankje, waar hij door een agent gevonden werd. Deze bracht hem naar het Hamburgse havenziekenhuis waar zijn dood werd vastgesteld. Frederik VII zal worden opgevolgd door zijn zoon Christiaan. Onder de regering van Frederik VIII kreeg het parlementaire stelsel in Denemarken voet aan de grond. Wet op kinderbescherming BRUSSEL, 15 mei - Met de goedkeuring van de Wet op de kinderbescherming - ingediend door de christen-democratische minister van Justitie, Carton de Wiart, naar wie die wet later zou worden genoemd - is België een der eerste landen ter wereld die een modern regime instelt inzake rechterlijke tussenkomsten bij kinderen. De wet voert twee radicale hervormingen in. In de eerste plaats roept zij een nieuw begrip in het leven: de strafrechtelijke minderjarigheid. Kinderen beneden de 16 jaar die een zogenaamd misdrijf plegen, worden zonder uitzondering verondersteld niet verantwoordelijk te zijn voor hun daden. Zij kunnen enkel bestraft worden met maatregelen als bewaking, opvoeding en bescherming. In de tweede plaats stelt de wet bijzondere rechtbanken in. Deze rechtbanken krijgen één enkele rechter, de kinderrechter. Hij wordt gekozen voor een periode van drie jaar uit de magistraten van de rechtbank van eerste aanleg. De rechtbanken moeten van vertrouwelijke en familiale aard zijn en maatregelen nemen die rekening houden met de persoonlijkheid van het kind. {== afbeelding De christen-democratische minister van Justitie, Carton de Wiart. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding José Miguel Gómez. ==} {>>afbeelding<<} Mariniers uit de Verenigde Staten landen op Cuba HAVANA, 31 mei - Een groep Amerikaanse mariniers is in Daiquiri in de Cubaanse provincie Oriente geland, waar een opstand van zwarten woedt. De landing, uitgevoerd ‘om de suikerplantages te beschermen’, heeft volgens de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Philander Knox, een preventief karakter: voorkomen dat echte interventie nodig wordt. Enige dagen daarvoor had hij de gezant in Havanna opdracht gegeven de Cubaanse regering te waarschuwen dat ‘in geval van instabiliteit of bij het tekortschieten in de bescherming van het leven en de bezittingen van de Amerikaanse burgers in Cuba, de regering van de Verenigde Staten troepen zal sturen.’ Het Amerikaanse ingrijpen plaatste de Cubaanse president José Miguel Gómez voor een fait accompli: enige minuten voordat de landing plaatsvond werd hij van de actie op de hoogte gesteld. Grote groepen zwarten waren op 20 mei, toen de suikeroogst op zijn einde liep, in verzet gekomen. Met stakingen en demonstraties protesteerden zij tegen hun grote sociale achterstand. Cuba kent geen rassenscheiding en weinig raciale spanningen, maar de zwarten, afstammelingen van slaven uit Afrika, wijzen erop dat zij in de betere betaalde beroepen ondervertegenwoordigd zijn en dat zij aan de strijd tegen de Spaanse overheersers aan het einde van de vorige eeuw wel veel soldaten hebben geleverd, maar weinig vruchten hebben mogen plukken van de Cubaanse onafhankelijkheid. Regeringstroepen hadden de opstand al snel onder controle, alleen in de provincie Oriente woedt deze nog voort. De opstand bloedt echter snel dood na de dood van de belangrijkste organisator, Evaristo Estenoz. {==138==} {>>pagina-aanduiding<<} 1912 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. Bij de Belgische parlementsverkiezingen behaalt de katholieke regeringspartij een overwinning op de samenwerkende socialisten en liberalen. → 3. Koningin Wilhelmina en prins Hendrik beëindigen hun driedaags staatsbezoek aan Frankrijk. 8. De Italiaanse expeditietroepen hebben de laatste tegenstand van de Turkse legermacht in Tripolitanië gebroken. 11. In Groot-Brittannië breidt de in mei in Londen uitgebroken dokwerkersstaking zich uit tot een algemene landelijke transportstaking. 17. De Amerikaanse president Taft spreekt zijn veto uit over de door het Congres aangenomen Legerwet. 22. De derde Russische Doema wordt ontbonden. → 22. Op de laatste dag van de vierdaagse Nationale Conventie van de Republikeinse Partij te Chicago wordt het presidentiële duo W.H. Taft-J.S. Sherman opnieuw genomineerd voor de aanstaande presidentsverkiezingen. Een minderheid kiest voor oud-president Roosevelt, en besluit met een nieuwe partij campagne te gaan voeren. → 25. De Britse Labouraf gevaardigde George Lansbury protesteert in het Lagerhuis tegen de gedwongen voeding van in arrest zijnde suffragettes die in hongerstaking zijn gegaan. 25. De Nationale Conventie van de Democratische Partij kiest Woodrow Wilson tot presidentskandidaat. → 30. Het congres van de Belgische socialistische partij besluit om door middel van een goed voorbereide algemene staking het algemeen kiesrecht af te dwingen. → -. In Friesland wordt een Elfstedentocht per fiets gehouden. {== afbeelding In juni verzamelen zich in Bolsward de deelnemers aan de Friese Elfstedentocht voor fietsers. ==} {>>afbeelding<<} Geboren: 28. Carl Friedrich von Weizsäcker, Duits fysicus en filosoof Gestorven: 11. Léon Dierx (31-3-1838) Frans dichter 12. Frédéric Passy (20-5-1822) Frans econoom en pacifist Zetelwinst Katholieken {== afbeelding Katholieke verkiezingsaffiche voor de Belgische parlementsverkiezingen. ==} {>>afbeelding<<} BRUSSEL, 2 juni - De parlementsverkiezingen zijn geen succes geworden voor het antiklerikale, socialistisch-liberale verkiezingskartel. Mede dank zij de verhoging van het aantal kamerzetels van 166 tot 186, wonnen de katholieken 15 zetels, de socialisten vier en de Daensisten één. De katholieke meerderheid in de Kamer werd van 6 op 16 zetels gebracht. In de Senaat bezetten de katholieken 70 van de 111 zetels. De verkiezingen zijn gevolgd op maanden van heftige politieke spanningen. De liberalen en socialisten, die met een gezamenlijk verkiezingsprogramma de verkiezingen waren ingegaan, verwachtten een grote overwinning en zij verklaarden de liberaal Paul Hymans als leider van een liberaalsocialistisch kabinet te willen voorstellen. Het resultaat van de verkiezingen was voor de oppositie een bittere teleurstelling. Elektronische tijdmeting op Spelen STOCKHOLM, juni - Zweden sierde de Olympische Spelen op met voor het eerst elektronisch gemeten tijden. Het introduceerde ook, zij het nog in beperkte vorm, het dames-zwemmen. Boksen stond het daarentegen niet toe, tot ergernis van het IOC, dat in het vervolg kandidaten zonder voorwaarden zou selecteren voor de organisatie. Er namen 28 landen deel, met 2490 mannelijke en 57 vrouwelijke sporters. Zweden hield het meeste goud in eigen land, al was de marge met Amerika uiterst miniem: 24 om 23, met Groot-Brittannië als nummer drie op de ranglijst (10 maal goud). België bemachtigde twee gouden plakken, dank zij schermer Paul Anspach, die ook de schermploeg naar de hoogste trede leidde. Nederland werd derde bij het schermen, evenals met het sabelteam en de voetbalploeg. Op de marathon viel een dode. De 21-jarige Portugees Francisco Lazaro bleek in de slotfase bevangen door de hitte en moest met hartklachten worden overgebracht naar het ziekenhuis. Daar overleed hij een dag later. De Zuidafrikaan Kenneth McArthur werd winnaar van de marathon, vóór zijn landgenoot Christian Gitsham. Beiden hadden afgesproken samen de streep te passeren. Twee mijl voor de finish stopte Gitsham even om wat te drinken. McArthur zou wachten, maar liep onverwacht door. De Spelen beleefden ook hun eerste overtreding van de amateurregels. De Amerikaan James Thorpe van Indiaanse afkomst blonk uit op de tienkamp. Bij terugkeer in New York werd hij met een tickertape-parade ingehaald. Kort daarop werd ondekt dat hij in de jaren 1909 en 1910 $ 25 had verdiend als honkballer in North Carolina. Het Amerikaans Olympisch Comité royeerde hem en het IOC eiste zijn medailles terug. Later werd hij in eigen land uitgeroepen tot de grootste atleet in de eerste helft van de negentiende eeuw. Burt Lancaster speelde zijn leven na in een over hem vervaardigde film. Thorpe raakte nog aan de slag in het prof-honkballen en het Amerikaans football. De Fin Johannes Kolehmainen maakte geschiedenis door de vijf, de tien kilometer en de individuele cross-country te beheersen. Net als in 1908 klasseerde het Nederlands elftal zich als derde bij het voetballen, weer achter Groot-Brittannië en Denemarken. De ploeg met onder meer de Spartaan Bok de Korver en {== afbeelding De Fransman Garon in actie bij het polsstokhoogspringen. ==} {>>afbeelding<<} doelman Göbel wipte Zweden na verlenging (4-3), zegevierde ook over Oostenrijk (3-1), verloor weliswaar van Denemarken (4-1), maar plette Finland met maar liefst 9-0. UVV 'er Jan Vos zorgde voor vijf treffers in deze recordzege. De derde Doema wordt door tsaar ontbonden ST. PETERSBURG, 22 juni - De derde Doema is ontbonden. Het is de eerste Russische volksvertegenwoordiging die gedurende de hele periode van haar wettig bestaan ononderbroken in functie is geweest. Hoewel de reactionair-aristocratische hofkringen onverzoenlijk tegenover de Doema staan en hun invloed op de tsaar in politieke overwinningen weten om te zetten, is de volksvertegenwoordiging toch in staat gebleven om menige gunstige verandering in het land tot stand te brengen. Zo is de rechtspositie van de boeren verbeterd en gelijkgesteld met die van de andere burgers. Geleidelijk zou het algemene systeem van rechtspraak over de boerenbevolking worden uitgebreid. Ook is de Doema met een herziening van het onderwijsstelsel begonnen en heeft bepaald dat de onderwijsbegroting jaarlijks met 20 miljoen roebel zal stijgen. Meer dan de helft van de schoolplichtige kinderen geniet nu onderwijs. Het comité van onderwijszaken heeft berekend dat in 1922 algemeen onderwijs in Rusland bereikt zal zijn. Overigens heeft de derde Doema weinig invloed op de buitenlandse politiek van Rusland gehad. {==139==} {>>pagina-aanduiding<<} Republikeinen kiezen Taft CHICAGO, 22 juni - De Conventie van de Amerikaanse Republikeinse partij heeft een voor de laatste jaren ongebruikelijk, stormachtig verloop gehad. Als gevolg van de diepe teleurstelling die het presidentschap van Taft heeft opgeleverd voor Roosevelt, is de vijandschap tussen die twee steeds feller geworden. Roosevelt viel, samen met zijn volgelingen van de progressieve vleugel in de Republikeinse partij, een aantal procedurele beslissingen van de oude garde aan en verklaarde de Conventie ongeldig. De aanhangers van Taft trokken zich daar niets van aan en wezen de president al in de eerste stemming aan als kandidaat voor de presidentsverkiezingen, met James Sherman opnieuw als kandidaat voor het vice-presidentschap. De verslagen factie van Roosevelt en zijn getrouwen besloot een nieuwe partij op te richten, de Progressieve partij. Die nieuwe partij houdt op 5 augustus, eveneens in Chicago, haar eigen Conventie, waar Roosevelt in een sfeer van bijna religieuze bevlogenheid wordt gekozen als kandidaat, met Hiram Johnson als ‘running mate’. Op de Conventie van de socialistische partij, eerder dit jaar was opnieuw Eugene Debs voor de ‘presidentsrace opgesteld’. Kandidatuur voor Wilson BALTIMORE, 25 juni - Op de Conventie van de Democratische partij was de situatie aanvankelijk zeer verward. Duidelijk was voorlopig alleen dat William Jennings Bryan,de man die in de drie voorgaande verkiezingen verloor, dit keer geen kandidaat moest worden. Destemming was deeerste dagen verdeeld tussen Champ Clark en Woodrow Wilson, de nieuwe gouverneur van New Jersey. Wilson, een nogal conservatief ingesteld intellectueel, voormalig president van de befaamde Princeton-universiteit is een nieuwkomer in de politiek. Pas nadat Bryan zijn invloed had aangewend en zijn steun voor Wilson had bekendgemaakt, behaalde deze, in de 46ste stemming, de tweederde meerderheid die nodig is voor het verkrijgen van de kandidatuur. Thomas Marshall, gouverneur van de staat Indiana, werd op Wilsons ‘ticket’ gezet als kandidaat voor het vice-presidentschap. BWP kiest algemene staking als wapen BRUSSEL, 30 juni - Op een buitengewoon congres heeft de Belgische Werklieden partij (BWP) besloten het principe van de algemene staking te aanvaarden als wapen in haar strijd voor het algemeen enkelvoudig stemrecht. Vooral na de frustrerende stembusuitslag van 2 juni gingen in brede socialistische kringen stemmen op om een algemene staking af te kondigen. De top van de partij voelde daar niet veel voor, terwijl er zich bovendien een breuk aftekende tussen de meer gematigde Vlaamse congressisten en de radicalere Waalse militanten. Uiteindelijk werd door de Belgische socialistische partij het principe van de algemene staking toch aanvaard, zonder dat er evenwel een datum van ingang voor werd vastgelegd. 1912 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De Nederlandse minister van Marine H. Colijn heeft het wetsontwerp inzake de kustverdediging aanzienlijk ingekrompen. → 5. Een tweedaags bezoek van keizer Wilhelm II aan tsaar Nicolaas II te Baltischport wordt afgesloten. → {== afbeelding Op 4 juli begint in Baltischport een tweedaagse topontmoeting tussen de Duitse keizer Wilhelm II (links) en de Russische tsaar Nicolaas II (midden). Daar worden op de oorlogsbodem ‘Standart’ en ‘Hohenzollern’ besprekingen gevoerd. ==} {>>afbeelding<<} 7. De tweede Belgische parlementaire Hogeschoolcommissie richt zich via een manifest tot het Vlaamse volk inzake de vernederlandsing van de Universiteit van Gent. 9. In Brussel komt het parlement in buitengewone zitting bijeen. Minister-president De Broqueville wil een door de oppositie ontoereikend geachte kiesrechthervorming doordrukken, hetgeen vooralsnog door obstructie verhinderd wordt. 12. In Frankrijk wordt een kiesrechthervorming doorgevoerd, waardoor de kiesdistricten aangepast worden aan de veranderde bevolkingsgrootte. Hierdoor verdwijnen 77 districten in ontvolkte gebieden; deze worden met andere samengevoegd. 13. Te Parijs vinden militaire besprekingen plaats tussen de Franse en de Russische legercommandanten, waarbij tactische kwesties aan de orde komen die zullen rijzen bij een eventuele oorlog met Duitsland. 17. Tijdens de Olympische Spelen wordt te Stockholm de International Amateur Athletic Federation (IAAF) opgericht. 18. In Perziè wordt Tewfik Pasja grootvizier nadat Said Pasja's kabinet was opgestapt. Nadat er onder Russische druk in november een staatsgreep had plaatsgevonden om de medzjlis buiten spel te zetten die de Amerikaanse financiële adviseur Shuster steunde, wordt Perzië zonder parlement geregeerd. 21. In Albanië breekt een separatistische opstand uit tegen de Turken. 24. De Belgische wielercoureur O. Defraye wint de 9de Tour de France. Gestorven: 30. Moetsoehito (3-11-1852) de 122ste keizer van Japan Regering besnoeit plan inzake de kustverdediging DEN HAAG, 3 juli - Minister van Marine a.i.H. Colijn heeft het omstreden wetsontwerp inzake de kustverdediging aanzienlijk ingekrompen. Waren de posten van de oorspronkelijke plannen (uit 1910) begroot op ƒ25 miljoen, nu komt men uit op ƒ12 miljoen. (De voorgenomen vlootversterkingen zijn uit het wetsontwerp gelicht.) De bezuinigingen zullen ten goede komen aan de ‘levende strijdkrachten’, met name de artillerie. De bouw van een fort bij Vlissingen, waartegen internationaal nogal wat bezwaren zijn geuit, is in de plannen gehandhaafd. Dit fort zal het Nederland in tijd van oorlog mogelijk maken de Westerschelde, en daarmee de Antwerpse haven, af te sluiten. In België, Engeland en vooral Frankrijk is daartegen geprotesteerd. Algemeen werd aangenomen, dat de plannen tot versterking van de Nederlandse kustverdediging onder Duitse druk tot stand zijn gekomen. In geval van oorlog, zo werd met name in Frankrijk geredeneerd, zullen de Duitsers Frankrijk alleen maar kunnen aanvallen via België, aangezien de Franse oostgrens door onneembare vestingwerken wordt beveiligd; de Nederlanders kunnen het dan onmogelijk maken de Franse troepen via Antwerpen te bevoorraden. De Nederlandse regering blijft echter van mening, dat voor het waarborgen van Nederlands neutraliteit de bouw van een fort bij Vlissingen (voor buitenlandse marines een haven van groot gewicht) onontbeerlijk is. {==140==} {>>pagina-aanduiding<<} 1912 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De Turkse regering verleent, in een poging om het Albanese onafhankelijkheidsstreven de wind uit de zeilen te nemen, aan Albanië beperkte autonomie. 5. De Amerikaanse oud-president Teddy Roosevelt wordt presidents-kandidaat van de Progressieve Partij - ook wel ‘Buil Moose’-partij geheten -, een afsplitsing van de Republikeinse Partij. 7. Rusland en Japan sluiten een overeenkomst inzake de verdeling van invloedssferen in Mongolië en Mantsjoerije. 14. De VS gaan over tot militaire interventie in Nicaragua. → 15. De minister van Buitenlandse Zaken van Oostenrijk/Hongarije graaf Berchtold stelt een internationale conferentie voor om een oorlog op de Balkan te verhinderen. 18. De Franse minister-president Raymond Poincaré voert besprekingen in St.-Petersburg met de Russische regering. Men bereikt overeenstemming over de Balkankwestie. → 19. Groot-Brittannië reageert positief op het voorstel van Oostenrijk/Hongarije om een internationale Balkanconferentie te houden. 23. In het Zwitserse Caux vinden inleidende gesprekken tussen Turkse en Italiaanse delegaties plaats om tot vrede te komen in Noord-Afrika. 23. Het socialistisch kamerlid Destrée protesteert tegen de Vlaamse beweging. → 25. In Macedonië breken onlusten uit tussen de verschillende nationaliteiten. Geboren: 10. Romain Maes († 22-2-1983) Belgisch wielrenner 13. Salvador Edward Luria, Amerikaans bacterioloog 23. Gene Kelly, Amerikaans filmacteur 25. Erich Honnecker, Duits communistisch politicus 30. Edward Purcell. Amerikaans fysicus Gestorven: 20. William Booth (10-4-1829) Engels methodistenprediker en publicist; oprichter van het Leger des Heils (1878) Poincaré steunt de tsaar PARIJS, 18 augustus - De Franse minister-president, tevens minister van Buitenlandse Zaken, Raymond Poincaré heeft bij zijn eerste bezoek aan de Russische hoofdstad Sint Petersburg zijn instemming betuigd met de politiek van tsaar Nicolaas II op de Balkan. Volgens Poincaré dienen de banden tussen Parijs en Petersburg te worden aangehaald in het licht van de dreigende ontwikkelingen in Europa. Zoals bekend is Poincaré een uitgesproken voorstander van de versterking van de Triple Entente, het bondgenootschap tussen Groot-Brittannië, Rusland en Frankrijk, dat is voortgesproten uit de Entente Cordiale tussen Londen en Parijs van 1904 enerzijds en het verdrag tussen Sint Peterburg en Londen van 1907 anderzijds. Poincaré, die door de linkse oppositie in eigen land wordt gezien als een oorlogshitser en revanchist (hij werd geboren in het door de Duitsers sinds 1870 bezette Lotharingen), ziet in het bondgenootschap met de Russen een versterking van Frankrijks positie op het Europese continent in geval van oorlog met Duitsland. Zijn uitlatingen in Sint Petersburg lijken op indirecte wijze de geruchten te bevestigen die in diplomatieke kringen in Parijs vorige maand de ronde deden en volgens welkeer op het hoogste militaire niveau tussen Frankrijk en Rusland besprekingen worden gevoerd. Deze zouden tot doel hebben de militaire operaties van beide landen bij een eventuele oorlog met Duitsland op elkaar af te stemmen. Anti-Turkse opstand in Albanië TIRANA, augustus - Sinds april woedt in Albanië een anti-Turkse opstand. De Albanezen, decennia lang gezien als de enige Europese onderdanen van wier trouw de Turkse sultan zeker kon zijn, pogen massaal het Turkse juk af te werpen. De afgelopen jaren is vanuit Montenegro, Servië en Griekenland actief gewerkt aan de ontwikkeling van een anti-Turks verzet in het achtergebleven Albanië, dat zich in zeer snel tempo bewust is geworden van een eigen identiteit. Na de revolutie van de Jong-Turken hoopten de Albanese nationalisten onder Ismaël Kemal Bey Vlorë -voormalig uitgever van een Albanees anti-Turks blad in Brussel - aanvankelijk op concessies, maar de Jong-Turken bleken al snel even felle voorstanders van de ottomanisering van Albanië als hun voorgangers. Zij verboden het schrijven in de Albanese taal, probeerden de dienstplicht in te voeren, verboden het dragen van geweren en ontkenden officieel dat er zoiets als een Albanese nationaliteit bestaat. Sinds 1909 is vooral als gevolg van deze vervreemdende houding het verzet tegen de Turken snel toegenomen. Grieven tegen Vlamingen in open brief BRUSSEL, 23 augustus - ‘Sire, il n'y a pas de Belges’, heeft het socialistische kamerlid Jules Destrée in een open brief aan koning Albert geschreven. De open brief is een uiting van de Waalse beweging, die een tegenwicht tracht te vormen tegen de Vlaamse beweging, die op velerlei gebieden als een bedreiging voor de Franssprekende Belgen wordt gezien. In zijn brief somt Destrée acht grieven tegen de Vlamingen op, onder meer het feit dat de taalwetten het niet-Vlaamssprekenden onmogelijk maken openbare ambten in Vlaanderen te bekleden. Destrées frustratie ten aanzien van de Vlamingen werd nog versterkt toen bleek dat Vlaanderen overwegend katholiek bleef stemmen, terwijl ook binnen de Belgische Werkliedenpartij (BWP) de Vlamingen minder radicaal waren dan de Walen. Als oplossing voor het probleem stelde Destrée een bestuurlijke scheiding voor; aangezien er toch geen ‘Belgen’ waren, was de Belgische natie ook achterhaald. Taft stuurt mariniers naar Nicaragua MANAGUA, 14 augustus - Om een opstand in Nicaragua te onderdrukken heeft de Amerikaanse president Taft 2600 mariniers naar het Middenamerikaanse land gestuurd. Dit zou het begin worden van een ruim twintig jaar lange aanwezigheid van Amerikaanse troepen in Nicaragua. De opstand is in juli begonnen. Een groep dissidente conservatieven kwam in verzet tegen president Adolfo Diaz, omdat deze volgens hen een marionet van de Verenigde Staten is, en uit protest tegen de corruptie. Een groep liberalen onder leiding van de jonge leraar en advocaat Benjamin Zeledón sloot zich bij hen aan in het verzet tegen de ‘verraders van het vaderland’. Toen Zeledón en zijn aanhangers een aantal successen boekten, riep president Diaz de Verenigde Staten te hulp. Het verzet van de dissidente conservatieven wordt snel gebroken. Zeledón houdt het iets langer uit, maar ook hij moet het onderspit delven tegen een overmacht van Amerikaanse en Nicaraguaanse troepen. Hij wordt gevangengenomen door Nicaraguaanse troepen, waarna bekend wordt gemaakt dat hij is gesneuveld. 1912 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. Franse troepen onderdrukken een opstand in Marokko. 9. In Athene vindt een demonstratie plaats waarin zelfbeschikkingsrecht geëist wordt voor de onder Turkse heerschappij levende Grieken. 11. In Nederland wordt op initiatief van baron F.W. van Tuyll van Serooskerken het Nederlansch Olympisch Comité opgericht. 12. De Bulgaarse regering eist op ultimatieve wijze van de Turkse regering Macedonië autonomie te verlenen. 13. In San Domingo breekt een revolutie uit. 15. Aan de Albanese grenzen vinden guerrillagevechten plaats tussen Turken en Montenegrijnen. 17. De SDAP organiseert zijn tweede Roode Dinsdag in Den Haag om en masse voor invoering van algemeen mannen- en vrouwenkiesrecht te betogen. → 18. Onder aanvoering van Edward Carson neemt de agitatie tegen de Home Rule voor Ierland in Ulster een aanvang. 19. Paus Pius X publiceert de encycliek Singulari quadam die - speciaal gericht tot het Duitse episcopaat - een veroordeling inhoudt van het interconfessionalisme in de arbeidsbeweging. → 22. Na het wegtrekken van de Turkse troepen van het eiland Samos landen daar Kretenzers om voor aansluiting van het eiland bij Griekenland te ageren. Hierbij komt het tot ongeregeldheden. 29. Franse en Britse mariniers landen op Samos om er de orde te herstellen. 30. Servië en Bulgarije gaan over tot mobilisatie van hun troepen; ook Montenegro en Griekenland doen dit in verband met een dreigende oorlog tegen Turkije. Geboren: 2. Johan Daisne (ps. van Herman Thiery) († 9-8-1978) Belgisch romanschrijver 15. John Cage, Amerikaans componist 29. Michelangelo Antonioni, Italiaans cineast Gestorven: 1. Samuel Coleridge-Taylor (15-8-1875) Brits componist {==141==} {>>pagina-aanduiding<<} ‘Roode Dinsdag’ voor tweede maal georganiseerd DEN HAAG, 17 september - Evenals vorig jaar heeft de SDAP op Prinsjesdag een grote kiesrechtdemonstratie georganiseerd. Op diverse plaatsen kwamen demonstranten in botsing met de politie, maar het kwam nergens tot ernstige ongeregeldheden. De demonstratie richtte zich vooral tegen het in mei uitgekomen advies van de commissie voor de grondwetsherziening. Slechts één lid van deze commissie had zich uitgesproken voor algemeen kiesrecht (SDAP-leider Troelstra), twee leden verklaarden zich voor algemeen mannenkiesrecht; de overige leden kozen voor het gezinshoofdenkiesrecht. Verkiezingen zouden niet om de vier, maar om de vijf jaar moeten worden gehouden. Het SDAP-bestuur besloot tot een tweede ‘Roode Dinsdag’. Het was de bedoeling dat eerst op Houtrust een massabijeenkomst zou worden gehouden, waarna een demonstratieve stoet naar het Binnenhof zou trekken. De burgemeester van Den Haag had echter de demonstratie verboden, de bijeenkomst daarentegen niet. Na de bijeenkomst trokken tien optochten naar het Binnenhof, dat door de politie was afgezet. Op de Groenmarkt, de Vijverhof en het Plein werden nieuwe bijeenkomsten gehouden en na afloop ontbonden. Er namen 25 000 à 30 000 mensen aan de manifestaties deel. Nieuwe encycliek ‘Singulari quadam’ ROME, 19 september - Met een encycliek, getiteld Singulari quadam, heeft paus Pius X beslist dat vakverenigingen in principe katholieke organisaties dienen te zijn. Hij kiest hiermee stelling in de strijd die met name in Duitsland nog volop woedt over de vraag of katholieke arbeiders zich in eigen bonden moeten organiseren (Berliner Richtung) of samen met protestanten in Christliche Gewerkschaften gezamenlijk front dienen te maken tegen het socialisme (Kölner Richtung). In Nederland hebben de bisschoppen al eerder (het meest recent met een nadrukkelijk verbod van interconfessionele organisatie in een brief van de aartsbisschop op 2 april) naar aanleiding van de Unitas-kwestie dezelfde keus gemaakt. De encycliek laat overigens de mogelijkheid open van een tijdelijk kartel met protestantse vakverenigingen als de gemeenschappelijke belangen dat vorderen. De bestaande christelijke bonden in Duitsland mogen blijven bestaan als hun katholieke leden niet verhinderd worden zich ook bij katholieke verenigingen aan te sluiten. 1912 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. De regeringen van Servië, Bulgarije, Montenegro en Griekenland stellen de Turkse regering een ultimatum om binnen drie dagen aan Macedonië, Oud-Servië en Albanië volledige autonomie te verlenen. 4. De Turkse regering wijst het ultimatum van de Balkanstaten af. 6. De Europese grote mogendheden steunen de Franse voorstellen om een Balkanoorlog te vermijden. 8. Montenegro verklaart Turkije de oorlog. → 14. De Kretenzische afgevaardigden worden bij acclamatie opgenomen in de Griekse Nationale Vergadering te Athene. 16. Aanhangers van de voormalige Mexicaanse dictator Porfirio Diaz bezetten Vera Cruz. 17. Bulgarije, Griekenland en Servië verklaren Turkije de oorlog. 18. In Lausanne sluiten Turkije en Italië een vrede die een eind maakt aan de Tripolitaanse oorlog. Tripolitanië wordt Italiaans, en de tijdens de oorlog bezette Dodekanesos-archipel zal door Italië ontruimd worden. → 18. Bulgaarse troepen bezetten Koerkale en beginnen hun opmars naar Adrianopel. 20. Jules Destrée richt te Charleroi de Assemblée Wallonne op. 26. Servische troepen nemen Üsküp (Skopje) in. Geboren: 17. Albino Luciani († 28-9-1978) Italiaans prelaat; als paus Johannes Paulus I in 1978 33 dagen leider der R.K.-Kerk 31. Jean Améry († 17-10-1978) (ps van Johannes Mayer) Oostenrijks schrijver Gestorven: 6. August Beernaert (26-7-1829) Belgisch advocaat en katholiek politicus 28. Edgar Tinel (27-3-1854) Belgisch componist Balkanoorlog uitgebroken {== afbeelding Op de vlucht geslagen Turkse soldaten uitgeput langs de weg. ==} {>>afbeelding<<} SOFIA/BELGRADO, 8 oktober - Op de Balkan is de oorlog uitgebroken. Montenegro heeft Turkije de oorlog verklaard, Turkije heeft op zijn beurt Bulgarije en Servië de oorlog verklaard. Aan de voorbereiding van de oorlog tegen Turkije, waarbij met name Macedonië de inzet vormt, is maandenlang onder Russische auspiciën gewerkt. Griekenland, Bulgarije, Servië en Montenegro hebben de afgelopen maanden defensieverdragen gesloten, waarbij onder andere de toekomstige verdeling van Macedonië is vastgelegd. De vier tegen Turkije strijdende landen beschikken over een gezamenlijke troepenmacht van 750 000 man. Algemeen gaan waarnemers ervan uit dat de Turken tegen deze gecombineerde strijdmacht niet zijn opgewassen. {== afbeelding Italiaanse militairen inspecteren de bepakking van een kameel. ==} {>>afbeelding<<} Italiaans-Turkse vrede LAUSANNE, 18 oktober - Turkije en Italië hebben vandaag een vredesverdrag getekend, waarbij Turkije afstand doet van de twee Noordafrikaanse gebieden, Tripoli en Cyrenaica, hoewel het religieuze gezag van de sultan daar blijft gehandhaafd. Inheemse stammen blijven zich fel verzetten tegen Italië, dat slechts een kleine kuststrook volledig beheerst. In april boekten de Italianen twee overwinningen in de strijd met Turkije. Die maand voer een Italiaans eskader de Dardanellen binnen en een maand later werden dertien eilanden voor de kust van Turkije bezet. Oostenrijk had deze uitbreiding van de oorlog lang tegengehouden, uit angst dat Italië actie zou ondernemen in de Balkan en in de rest van de gebieden rond de Egeïsche Zee. De Turkse concessies zijn een direct gevolg van de vorige week uitgebroken Balkanoorlog, waarin Turkije in de rug gedekt wil zijn tegen Servië, Bulgarije en Montenegro. {==142==} {>>pagina-aanduiding<<} 1912 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 5. De democratische kandidaat Woodrow Thomas Wilson wordt gekozen tot 28ste president van de VS. → 5. Bulgaarse troepen slagen erin op te rukken tot voor Constantinopel en de drinkwatervoorziening van de stad te blokkeren. 5. De Amerikaanse staten Arizona, Kansas en Wisconsin gaan over tot invoering van vrouwenkiesrecht. 8. De Turkse bezetting in Saloniki capituleert. 9. Bij de verkiezingen voor de vierde Doema is de samenstelling conservatiever geworden. → 11. Na dertig maanden herstellen Chili en Peru de diplomatieke betrekkingen. Deze waren door Peru verbroken toen Chili Peruaanse priesters in het betwiste Tacna-Arica gebied het land uitzette. 12. De BWP dient een wetsvoorstel tot de instelling van algemeen kiesrecht in. → 15. De Duitse sociaal-kritische (toneel-)schrijver Gerhard Hauptmann krijgt op zijn 50ste verjaardag te horen dat hem de Nobelprijs voor literatuur wordt verleend. 19. De oorlogvoerende Balkanstaten stellen als voorwaarde voor het sluiten van vrede de terugtrekking van Turkije uit Europa, op een strook langs de Bosporus na. 21. Turkije verklaart de vredesvoorwaarde van de Balkanstaten onacceptabel. 25. Het tweedaagse spoedcongres van de Socialistische Internationale in het Zwitserse Basel wordt beëindigd. De aangesloten partijen verklaren zich met kracht tegen de oorlog. 27. De Spaanse bezittingen in Marokko worden tot een protectoraat samengevoegd. 28. Een provisorische assemblee die bijeengekomen is in het Albanese Valona, verwerpt het aanbod van de Turkse regering van autonomie en verklaart Albanië onafhankelijk. → Geboren: 3. Alfredo Stroessner, Paraguayaans dictator 16. Anton Koolhaas, Nederlands schrijver {== afbeelding Woodrow Wilson houdt een verkiezingsspeech. ==} {>>afbeelding<<} Outsider Wilson president WASHINGTON, 5 november-Woodrow Wilson, de Democratische kandidaat, heeft de Amerikaanse presidentsverkiezingen gewonnen. Voor het eerst sinds 1896 heeft Amerika weer een Democratische president. De uitslag weerspiegelt precies het spreekwoord ‘waar twee honden vechten...’. Wilson kreeg 6,3 miljoen stemmen (42 procent), Roosevelt 4 miljoen (27 procent) en Taft 3,5 miljoen (23 procent). Wat betreft de verdeling van de kiesmannen is de verhouding nog veelzeggender: Wilson 435 stemmen, Roosevelt 88 en Taft slechts 8. Het was dit keer extra moeilijk om een keuze te maken aangezien de partijprogramma's veel gelijkenis vertoonden. Maar waar Wilson zich vooral had gehouden aan de actuele vraagstukken die opgelost moeten worden, kwam het bij de campagnes van Roosevelt en Taft vaak niet verder dan onderlinge vuilspuiterij. Opmerkelijk is dan ook het grote aantal stemmers op de socialistische kandidaat Debs, bijna een miljoen, ongeveer tweemaal zoveel als bij de verkiezingen van 1908. Ook in het nieuwe Congres is het verlies dat de splitsing in het Republikeinse kamp heeft opgeleverd duidelijk: in het Huis zitten nu 290 Democraten tegen 145 Republikeinen en Progressieven, in de Senaat 51 Democraten en 45 leden van de twee oppositiepartijen. Albanië proclameert onafhankelijkheid VLORË, 28 november - Ismaël Vlorë heeft vandaag in de Albanese havenstad Valona plechtig de onafhankelijkheid van Albanië uitgeroepen. Hij leidt zelf de eerste regering van het land. De nieuwe onafhankelijke staat wordt in het geheim gesteund door Oostenrijk en Italië. Deze landen willen tot elke prijs voorkomen dat Servië, dat in de Balkanoorlog tegen de Turken goede vorderingen maakt, in Albanië een uitgang naar de Adriatische Zee in handen krijgt. Omdat Frankrijk en Rusland de Balkanbond tegen de Turken steunen, is een nieuw Europees conflict rond de nieuwe staat niet geheel uitgesloten. Engeland wil deze kwestie op Europees niveau ter sprake brengen. De in oktober begonnen Balkanoorlog verloopt voor Turkije desastreus. De Serviërs hebben de Ottomaanse legers bij Kumanovo verslagen, aansluiting gevonden met de Montenegrijnen, Skopje veroverd, de Turken bij Munustir verslagen en de Albanese havenstad Durrës en daarmee de Adriatische Zee bereikt. De Bulgaren hebben de Turken bij Kirklareli en Lüleboergaz verslagen, de Grieken hebben Thessaloniki veroverd en belegeren Ioannina. Daarmee hebben de Turken hun gehele Europese grondgebied, op een kleine strook bij Constantinopel na, verloren. Zij hebben zich om bemiddeling tot de Europese mogendheden gewend. {== afbeelding Albanese kopstukken tijdens het onafhankelijkheidscongres in Triëst. In het midden president Stephan Zurani de Skutari. ==} {>>afbeelding<<} Vandervelde pleit voor stemrecht BRUSSEL, 12 november - BWP-leider Emile Vandervelde heeft in de Kamer een wetsvoorstel tot herziening van de Grondwet ingediend, waardoor het algemeen enkelvoudig stemrecht zou kunnen worden ingevoerd. Het voorstel was de laatste poging van de socialisten om een kieswethervorming via het parlement gerealiseerd te krijgen; een algemene staking was het enige alternatief dat overbleef. Op 7 februari 1913 weigert de Kamer, met 99 stemmen tegen 83, echter om het voorstel in overweging te nemen. Een liberaal compromis, de oprichting van een studiecommissie, wordt eveneens door de regering met klem van de hand gewezen. Vierde Doema in Rusland bijeen ST. PETERSBURG, 15 november - Te St. Petersburg is de vierde Doema bijeengekomen die zwakker en rechtser is dan de derde. Hoewel bij de verkiezingen voor de Doema het aantal stemmen, uitgebracht op linkse partijen, sterk gestegen was, blijven de oppositiepartijen als gevolg van het slechte kiesstelsel slechts zwak vertegenwoordigd. De Doema wordt nog steeds grondig beheerst door premier Kokovtsov, die advies krijgt van het keizerlijk paar. Tsaar Nicolaas heeft zijn premier de waarschuwing gegeven: ‘Volg niet het voorbeeld van Stolypin die mij probeerde weg te krijgen.’ Tsarina Alexandra vindt dat Kokovtsov geen steun hoeft te zoeken bij politieke partijen: ‘die zijn voor ons niet belangrijk. Vertrouw op het geloof van de heerser.’ {==143==} {>>pagina-aanduiding<<} 1912 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. Tussen Turkije en de Balkanstaten Servië, Montenegro en Bulgarije wordt een wapenstilstand gesloten. → 3. De Duitse kanselier von Bethmann-Hollweg verklaart in de Rijksdag dat Duitsland Oostenrijk-Hongarije militair zou bijstaan als de controverse tussen dat land en Servië voor een derde land aanleiding zou zijn om te interveniëren. → 5. De Belgische premier De Broqueville dient een wetsontwerp in ter invoering van algemene persoonlijke dienstplicht. → 5. De Driebond tussen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië wordt voor zes jaar verlengd. 6. In China wordt het algemeen (mannen-)kiesrecht ingevoerd. 7. Bij opgravingen te El-Amarna (Egypte) wordt de buste van koningin Nefertete, echtgenote van Farao Achnaton (14de eeuw v.C.) opgegraven door de Duitse archeoloog Ludwig Borchart. → 10. De voormalige minister van Buitenlandse Zaken Elihu Root ontvangt voot zijn inspanningen om abitrageverdragen te sluiten de Nobelprijs voor vrede. 16. In Londen begint onder voorzitterschap van de Britse minister van Buitenlandse Zaken Edward Grey de vredesconferentie inzake de Balkanoorlog. De gezanten van de grote mogendheden zijn ook present, omdat de kwestie Albanië op de agenda staat. 16. In verband met de spanningen tussen Servië en Oostenrijk-Hongarije gaat dit laatste land over tot mobilisatie. 21. Denemarken, Noorwegen en Zweden verklaren zich neutraal in een eventuele oorlog. 23. De stuwdam in de Nijl bij Aswan (Egypte) wordt in gebruik gesteld. Geboren: 9. Fred Engelen (†3-12-1967) Vlaams toneelspeler en -regisseur Gestorven: 12. Prinz Luitpold von Bayern (12-3-1821) regent voor de geesteszieke koningen Ludwig II en Otto, wier oom hij was, vanaf 1886 30. Alfred von Kiderlen-Waechter (10-7-1852) Duits politicus Wankele wapenstilstand op de Balkan CONSTANTINOPEL, 3 december - Op de Balkan rusten de wapenen, althans formeel: sinds vandaag wordt een wankel bestand in acht genomen door de strijdende partijen, enerzijds Servië, Griekenland, Bulgarije en Montenegro en anderzijds Turkije. Er zijn echter talloze berichten die erop wijzen dat de wapenstilstand niet overal wordt geëerbiedigd. Op vele plaatsen wordt verder gevochten, vooral door de Grieken. De reeks van nederlagen van de Turken, die vrijwel hun hele Europese gebied hebben moeten afstaan, raakt ook de grote Europese mogendheden. Vooral de Oostenrijks-Hongaarse belangen zijn door de overwinningen van Servië en Montenegro ernstig geschaad. Dat geldt met name het Servische succes op het westelijke front, waar Servië de havenstad Durrës heeft veroverd en de Adriatische Zee heeft bereikt. Wenen heeft al met kracht geëist dat Servië dit veroverde gebied afstaat en verlaat. {== afbeelding Intocht van Peter I van Servië (midden) met zijn staf in de oude hoofdstad van Servië, Uskub. Rechts van de koning zijn zoon en troonopvolger. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding De buste van koningin Nefertete. ==} {>>afbeelding<<} Oudheidkundige vondst in Egypte EL-AMARNA, 7 december - Bij opgravingen in de Oudegyptische stad Achet-Aton is de Duitse archeoloog Ludwig Borchart op een kunstenaarsatelier gestoten, waar zich een prachtige buste van de Egyptische koningin Nefertete, de gemalin van Achnaton, bevond. Het beeld, dat uit de 14de eeuw v.C. dateert, verkeert in goede staat. Het archeologisch onderzoek van Achnatons hoofdstad vindt plaats onder auspiciën van de Deutsche Orient Gesellschaft. Berlijn waarschuwt Russen BERLIJN, 3 december - De Duitse rijkskanselier von Bethmann-Hollweg heeft vandaag in de Rijksdag gezegd dat Duitsland zich ‘met al zijn macht’ achter Oostenrijk zal scharen als een derde zich in het Balkanconflict tussen Oostenrijk en Servië mengt. Zonder namen te noemen was duidelijk dat von Bethmann-Hollweg hier een waarschuwing uitsprak aan het adres van de Russen. Duitsland staat, aldus de rijkskanselier, militair gereed. Deze openlijke uitspraak betekent een steun in de rug voor Wenen, waar een beperkte mobilisatie niet meer uitgesloten wordt geacht na de irritaties van de laatste weken over het gedrag van Servië. Op de Balkan is op 1 oktober jongstleden een oorlog uitgebroken tussen de Balkanstaten en Turkije. Vooral Servië heeft daarbij flinke terreinwinst geboekt en het wist op 24 oktober bij Kumanovo een belangrijke veldslag te winnen. Op 30 november bereikten Servische legereenheden de Adriatische kust bij Durrës. Ondertussen is in Londen een eerste begin gemaakt met vredesbesprekingen. Dat geschiedt op ambassadeursniveau. Oostenrijk, dat tot dusver buiten de strijd is gebleven, tekent tegen de prominente aanwezigheid van Servië aan de Adriatische Zee bezwaar aan en wil in plaats daarvan Albanië zoveel mogelijk ruimte geven. Rusland heeft zich achter Servië geschaard, maar tempert nu met het oog op de Oostenrijkse dreiging zijn eisen. In St. Petersburg wordt nu gesteld dat Servië alleen een economische uitweg naar zee zou behoren te krijgen in de vorm van een haven en een spoorlijn. Wetsontwerp algemene dienstplicht BRUSSEL, 5 december - Vandaag heeft regeringsleider De Broqueville, die zelf het ministerie van Oorlog beheert, zijn wetsontwerp voor invoering van de algemene persoonlijke dienstplicht in de Kamer ingediend. Dit gebeurt in het kader van het steeds dreigender oorlogsgevaar. Het is duidelijk de bedoeling het legercontingent uit te breiden, zo niet bijna te verdubbelen tot 340 000 man. (Frankrijk kan een leger op de been brengen van circa 3 800 000 man. Duitsland kan bijna 3 840 000 soldaten mobiliseren.) De invoering van de algemene persoonlijke dienstplicht zou echter de diensttijd van 15 tot 12 maanden kunnen terugbrengen. Het jaarlijks contingent zou daarentegen worden opgedreven van 19 000 tot 33 000 man. Zoals voorheen zouden geestelijken van dienstplicht vrijgesteld zijn, evenals onderwijzers. Om alle weerstand van katholieke rechterzijde in de kiem te smoren had De Broqueville Helleputte en Segers in de regeringsploeg opgenomen. Uit vorige debatten rond militiewetten was ten overvloede gebleken dat deze katholieke Vlaamse rechterzijde ongaarne ‘haar jongens’ aan het leger afstond en voor vrijwilligers opteerde. {==144==} {>>pagina-aanduiding<<} [1913] 1913 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 5. Gottlieb von Jagow wordt benoemd tot minister van Buitenlandse Zaken van Duitsland, als opvolger van de overleden von Kiderlen Waechter. 6. De Londense vredesconferentie inzake de Balkanoorlog wordt zonder resultaat verdaagd. 12. Kiel en Wilhelmshafen worden aangewezen als steunpunten voor de Duitse onderzeebootvloot. 16. Het Britse Lagerhuis neemt de Home Rule-wet voor Ierland aan. 17. Raymond Poincaré wordt gekozen tot 9de president van de Derde Franse Republiek. 18. Bij het eiland Tenedos (Bosza Ada) ter hoogte van de ruines van Troje vindt een zeeslag plaats tussen de Turkse en Griekse marine, waarbij de laatste voordeel behaalt. 20. Door de samenwerkende sigarenmakers-en tabaksbewerkersbonden wordt in Rotterdam, Dordrecht en Gorkum een staking geproclameerd om het gemeenschappelijk actieprogram van 1910 te verwezenlijken. De strijd heeft zich naar het gebied ten noorden van de Moerdijk verplaatst, omdat de bisschop van Den Bosch de partiële staking daar verboden had, waarna tot arbitrage besloten was. 21. In Frankrijk vormt Aristide Briand een nieuw kabinet, nu premier Poincaré tot president is gekozen. 23. In Constantinopel vindt een legercoup plaats onder leiding van Enver Bey. → 30. Het Britse Hogerhuis verwerpt de eerder deze maand aangenomen Home Rule-wet voor Ierland. Geboren: 6. Edward Gierek, Pools politicus 9. Richard Mulhouse Nixon, Amerikaans republikeins politicus 10. Gustav Husák, Tsjechoslowaaks politicus Gestorven: 4. Graaf Alfred von Schlieffen (28-2-1833) Pruisisch militair 18. Edmond Robert Hubert Regout (4-6-1863) Nederlands industrieel en politicus Coup in Turkije: Nazim Pasja doodgeschoten CONSTANTINOPEL, 23 januari - ‘Jullie hebben me teleurgesteld, is dit jullie belofte? De honden hebben mij dit aangedaan.’ Dit waren de laatste woorden van Nazim Pasja voordat hij werd doodgeschoten. Tijdens een kabinetsvergadering, waarbij Nazim Pasja, minister van Oorlog, aanwezig was, stonden mensen buiten het gebouw te protesteren tegen de Ottomaanse autoriteiten vanwege de nederlagen in de Balkanoorlog. Nazim Pasja verliet de vergadering en werd op de stoep van het gebouw doodgeschoten. Nazim Pasja (geboren in 1848) voltooide zijn studie aan de militaire school Harbije waarna hij naar Frankrijk vertrok voor verdere studie. In 1908 werd hij benoemd tot bevelhebber van het tweede leger in Edirne en in 1912 werd hij minister van Oorlog. Na de moord op Nazim Pasja wijzigt de sultan het kabinet en benoemt Sjevket Pasja tot grootvizier. Sjevket Pasja werd in 1856 in Irak geboren en was vali (commissaris) van Basra. Hij was bevelhebber van het derde leger. Hij voltooide eveneens zijn studie aan de Harbije-school en heeft daarna meer dan negen jaar in Duitsland gewoond. Hij was bevelhebber van het derde leger. Hij is nooit lid geweest van het Comité voor Eenheid en Vooruitgang, maar sympathiseert daar wel mee. De protesten die hebben geleid tot de moord op Nazim Pasja, werden georganiseerd door Enver Bey en Taalát Bey. Beiden zijn bekende officieren in het Turkse leger en lid van het Comité voor Eenheid en Vooruitgang. Het doel van dit Comité is de omverwerping van het bewind van sultan Abdül Hamid. {== afbeelding Nazim Pasja. ==} {>>afbeelding<<} 1913 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 3. Enver Pasja neemt de macht over in Turkije. → 7. De Belgische Kamer stemt in met de behandeling van het voorstel tot grondwetsherziening van de socialist Vandervelde inzake de invoering van algemeen kiesrecht. 13. Een Frans-Amerikaanse overeenkomst verlengt het in 1908 op instigatie van de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Elihu Root gesloten arbitrageverdrag met vijf jaar. 15. De sigarenfabrikanten in Nederland boven de Moerdijk reageren op de partiële stakingen die de samenwerkende bonden op 20 januari hebben uitgeroepen om een CAO af te dwingen, met uitsluiting in 40 plaatsen. 7. De Amerikaanse president Taft verzekert dat de VS zich zullen onthouden van interventie in Mexico. 19. De Mexicaanse president Madero wordt gevangen genomen door generaal Victoriano Huerta. Zijn regering wordt opzijgezet en Huerta roept zich uit tot nieuwe president. → 20. President Taft legt op het Staten-Island te New York in aanwezigheid van 33 stamhoofden de eerste steen voor een Indianenmonument. 22. De gevangen Mexicaanse president Madero wordt door de opstandelingen vermoord. 24. De suffragette Emmeline Pankhurst wordt gearresteerd op beschuldiging van medeplichtigheid aan het plaatsen van een bom die het huis van minister Lloyd George gedeeltelijk vernielde. → 25. In de VS wordt het 16de amendement op de grondwet van kracht waarmee een wettelijke basis wordt gelegd voor de instelling van progressieve inkomsten belasting. 28. De Tweede Kamer gaat akkoord met een tijdelijk ‘staatspensioen’. → -. De in januari in Amsterdam uitgebroken typografenstaking wordt winnend afgebroken met het bereiken van overeenstemming over een CAO. → Geboren: 15. Willy Vandersteen, Belgisch striptekenaar Tweede Kamer gaat akkoord met ‘staatspensioen’ DEN HAAG, 28 februari - De Tweede Kamer gaat akkoord met de Invaliditeits- en Ouderdomsverzekeringswet van minister Talma. Doordat de minister instemde met een amendement van de sociaal-democraat Duys, wordt een tijdelijk ‘staatspensioen’ voor 70-jarige arbeiders versneld ingevoerd; dit amendement koppelt de toekenning van een ouderdomsrente los van de invoering van de totale wet. De Invaliditeitswet voorziet in een verplichte verzekering. Iedere verzekerde arbeider ontvangt een kaart, waarop ter voldoening van de premie een zegel moet worden geplakt. Het bedrag dat hem bij invaliditeit als rente wordt toegekend, hangt af van het bedrag der betaalde premies. De ouderdomsverzekering is hierin geïncorporeerd: de arbeider die 70 jaar wordt, is van rechtswege invalide. Om te voorkomen dat de al wat oudere arbeiders weinig of niets aan de wet zullen hebben, bepaalt een overgangsvoorschrift dat hun in ieder geval een minimumrente zal worden uitbetaald. De kosten daarvan zijn voor rekening van de staat. Pankhurst wegens bomaanslag gearresteerd LONDEN, 24 februari - Mevrouw Emmeline Pankhurst werd vandaag gearresteerd naar aanleiding van de bomexplosie die op 19 februari ernstige schade aanrichtte in de woning van Lloyd George, in Walton Heath, Surrey. Mevrouw Pankhurst is aangeklaagd wegens het uitlokken van een criminele daad door andere personen. De nacht na de ontploffing had zij persoonlijk de verantwoordelijkheid voor de aanslag opgeëist, tijdens een toespraak in Cardiff. Mevrouw Pankhurst werd in haar woning gearresteerd terwijl zij op het punt stond naar een vergadering te gaan van het Sociale en Politieke Vrouwenverbond. Haar vriendin mej. Kenney vertelde de vergadering dat de suffragettes in hechtenis zouden doorvechten door in hongerstaking te gaan. Zij wees erop dat mej. Lenton, gearresteerd voor haar aandeel in de ongeregeldheden in Kew, tegen verhongering in haar cel was beschermd. Mej. Kenney riep uit: ‘Wij zijn bereid voor ons doel te sterven, maar zij (de autoriteiten) durven dat niet toe te laten omdat zij te laf zijn. Zij weten dat gematigde suffragettes dan ook militant zullen worden, wanneer een van ons zou sterven.’ {==145==} {>>pagina-aanduiding<<} Jong-Turken grijpen macht na coup {== afbeelding Enver Pasja (rechtsmidden) inspecteert het leger van de Jong-Turken. ==} {>>afbeelding<<} CONSTANTINOPEL, 3 februari - De Jong-Turkse officieren onder leiding van majoor Enver hebben de macht in Turkije overgenomen door middel van een staatsgreep. Het kabinet van Kámil Pasja heeft ontslag genomen. De werkelijke macht is overgenomen door drie bekende officieren van de Jong-Turken, te weten: Enver, Taalát en Jamal. Enver wordt beschouwd als de sterkste man van de drie. Deze staatsgreep is het gevolg van de nederlaag van het Ottomaanse leger in de Balkanoorlog en de zwakke positie die de Otttomaanse regering heeft gekregen in de internationale gemeenschap. Deze zwakheid op internationaal niveau leidde ertoe dat de conferentie van de grootmachten in Londen het voorstel van de Ottomaanse regering om de Vilayet Adrianopel binnen de grenzen van het Ottomaanse Rijk te houden afwees. De conferentie wilde daarentegen genoemde Vilayet aan de Bulgaren toewijzen. De Jong-Turkse officieren verwachtten dat de regering van Kámil Pasja dit voorstel zou aanvaarden. Hun staatsgreep is een reactie op het rommelige binnenlandse en buitenlandse beleid van de Ottomaanse regering. Enver Pasja werd in 1881 in Constantinopel geboren; hij genoot zijn opleiding aan de Harbije-school. In 1906 werd hij lid van het Comité van Eenheid en Vooruitgang. Na de revolutie van 1908 werd hij gekozen in het Centraal Comité van het CEV. In 1909 werd hij militair attaché in Berlijn. Hij wordt beschouwd als iemand die een goede en sterke relatie wil hebben met de Duitsers. Staking typografen winnend afgesloten AMSTERDAM, februari - De typografenstaking in Amsterdam, georganiseerd door de Algemeene Nederlandsche Typografenbond, is geëindigd in een overwinning voor de arbeiders. De werkgevers verklaarden zich bereid vergaand tegemoet te komen aan de eisen van de ANTB. De staking heeft de tegenstellingen tussen het NVV en de daarbij niet aangesloten typografen sterk doen oplaaien. Toen de staking begin januari uitbrak, zag het er naar uit dat deze lang en hardnekkig zou zijn. Daarom verzocht het hoofdbestuur van de ANTB de andere vakbonden, vooral die welke bij het NVV zijn aangesloten, om steun: ‘Met het oog op de goede diensten, die onze mannen steeds bereid waren aan andere strijdende arbeiders te verlenen, vertrouwen wij, dat gij uw sympathie en eventuele medewerking aan deze steunbeweging niet zult onthouden.’ De NVV-bonden weigerden echter steun en verwezen de ANTB naar het hoofdbestuur van het NVV. Dit staat principieel op het standpunt dat geen steun mag worden verleend aan stakingen die niet door het NVV zijn georganiseerd; het ANTB-bestuur besloot dan ook niet bij het NVV aan te kloppen. Binnen de ANTB voelt men zich zeer gekwetst door de afwijzing door de NVV-bonden, terwijl die in het verleden diverse malen met succes een beroep op de steun van de typografen hadden gedaan. {== afbeelding Lege bokken in de verlaten zetterszaal van ‘Het Leven’ ten gevolge van de typografenstaking. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Stakers voor ‘Kasteel van Aemstel’ in Amsterdam. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Contrarevolutionaire troepen trekken op naar het nationale paleis. ==} {>>afbeelding<<} Contrarevolutie in Mexico met steun Verenigde Staten MEXICO-STAD, 19 februari - In Mexico heeft een contrarevolutie plaatsgevonden, waarbij president Francisco Madero door generaal Victoriano Huerta is afgezet. Samen met zijn vice-president is Madero gevangen genomen en beiden worden drie dagen later vermoord. Boerenleiders als Zapata hebben Madero gekritiseerd omdat hij te veel zou heulen met conservatieve krachten, maar de medestanders van exdictator Porfirio Diaz zijn ongerust geworden over de bescheiden veranderingen die Madero wilde doorvoeren. Het einde van Madero's presidentschap werd ingeluid op 9 februari, toen het garnizoen van Tacubaya in opstand kwam. Felix Diaz, een neef van de voormalige dictator, werd bevrijd uit de gevangenis waar hij een straf uitzat wegens een mislukte opstand van een jaar geleden. De rebellerende militairen marcheerden naar het nationale paleis, maar moesten zich terugtrekken op de citadel, 1,5 kilometer verder. De Amerikaanse president Woodrow Wilson, die de rebellie steunde, eiste het aftreden van Madero, maar deze weigerde. Uiteindelijk arresteerde generaal Huerta, die met de verdediging van het paleis was belast, de president. De generaal wordt leider van een voorlopige regering, maar blijft slechts tot 14 juli 1914 aan. {==146==} {>>pagina-aanduiding<<} 1913 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 4. De nieuwe Amerikaanse president Woodrow Wilson houdt zijn inaugurele rede in Washington..Hierin beklaagt hij de gevolgen voor de mens door de snelle industrialisatie in de VS. 4. In St-Petersburg wordt door het tsaristische hof het 300-jarig regeringsjubileum van de Romanov-dynastie gevierd. 6. De Franse regering dient bij de Assemblée het wetsontwerp in dat een verlenging van de dienstplicht van twee naar drie jaar inhoudt. 7. De Tweede Kamer keurt de Landstormwet goed. → 8. In het Amsterdamse Paleis van de Volksvlijt wordt voor het eerst in Nederland de Internationale Vrouwendag gehouden. 11. Een Brits-Duitse overeenkomst stelt de grenzen tussen Nigeria en Duits-Kameroen opnieuw vast. 14. De geallieerde Balkanstaten accepteren bemiddeling in de oorlog van de grote mogendheden, maar hun voorwaarden zijn erg hoog gegrepen. 18. Op de Griekse koning George I wordt in Saloniki een dodelijke aanslag gepleegd. 19. De Franse regering-Briand, die vanaf 21 januari in het zadel zit, komt ten val. 20. In Shanghai wordt een vooraanstaand leider van de Guomindang vermoord. → 24. In Den Haag (Houtrust) wint het Nederlands elftal voor de eerste maal van dat van het Verenigd Koninkrijk. De uitslag is 2-1. → 26. Bulgaarse troepen nemen de Turkse vestingstad Adrianopel (Erdine) in. 28. De Duitse regering komt met een wetsvoorstel om de omvang van het leger drastisch te vergroten. → 31. Turkije gaat akkoord met de vredesvoorstellen van de grote mogendheden. Geboren: 2. Godfried Bomans († 22-12-1971) Nederlands schrijver Gestorven: 31. John Pierpont Morgan (17-4-1837) Amerikaans bankier en ondernemer {== afbeelding Defilé van de achttien uitgereikte nieuwe vaandels voor keizer Wilhelm II in Berlijn. ==} {>>afbeelding<<} Duitse leger versterkt BERLIJN, 28 maart - Het Duitse leger zal jaarlijks met 63 000 rekruten worden uitgebreid. Dat staat in de nieuwe legerwetten die vandaag zijn gepubliceerd. Binnen twee jaar volgen nieuwe uitbreidingen, zodat het leger straks in totaal met 117 000 soldaten, 15 000 onderofficieren en 4000 officieren zal zijn versterkt. Voorts wordt geïnvesteerd in nieuw oorlogsmaterieel. Behalve 27 000 extra paarden komen er nieuwe vestingwerken, nieuwe vliegtuigen en een nieuwe krijgsschool. De algehele vredessterkte wordt met de nieuwe uitbreiding gebracht op ongeveer 660 000 man en 153 000 paarden. Daarmee is 1,2 procent van de bevolking steeds onder de wapenen (los van de marine met haar 64 000 man). De uitbreidingen worden begroot op 180 tot 190 miljoen rijksmark. De chef van de operationele afdeling van de generale staf, generaal Erich Ludendorff, had vorig jaar aangedrongen op de vorming van drie extra legerkorpsen waarvan er nu bijna twee tot stand zijn gebracht. Dat was gebeurd onder druk van de internationale spanningen bij het Duitse streven naar Weltpolitik. Tevoren was de legertop steeds sceptisch geweest over rigoureuze uitbreiding van het aantal rekruten. De Pruisisch georiënteerde legerleiders vreesden namelijk een leger vol ‘sociaal-democratische besmetting’. De toenemende verstedelijking heeft er de laatste decennia al toe geleid dat de lagere rangen, van soldaat tot en met onderofficier, een andere sociale samenstelling hebben gekregen dan voorheen het geval was. Deze verandering heeft er tot voor kort de regering steeds van weerhouden om de groei van het leger gelijke tred te laten houden met de bevolkingsaanwas. Nu de omstandigheden een groter leger vereisen is de legerleiding van plan om extra aandacht te geven aan de rekrutenopleiding in royalistische geest om sociale homogeniteit en politieke betrouwbaarheid te bevorderen. Moord Guomindangleider SHANGHAI, 20 maart - Song Jiaoren, een vooraanstaand leider van de Guomindang, werd vandaag door onbekenden op het station van Shanghai neergeschoten. Hij was op slag dood. Song, die dertig jaar oud is geworden, stond op het punt de trein naar Peking te nemen om oppositie te voeren tegen het bewind van president Yuan Shikai (Juan Sje-kai). Bij de verkiezingen voor het Chinese parlement in februari jongstleden behaalde de Guomindang de absolute meerderheid. De Republikeinse partij die Yuan steunt, streeft naar samenwerking met die leden van de Guomindang die de regering-Yuan willen gedogen. Song stond bekend als een tegenstander van steun aan Yuan hoewel hij zich niet verzette tegen het besluit van de Guomindang om Yuan met beperkte bevoegdheden als president te handhaven. Algemeen wordt aangenomen dat Yuan het bevel tot de moord heeft gegeven. Met de moord op Song wordt het steeds onduidelijker wat de werkwijze en de functie zullen zijn van het Chinese parlement, dat volgende maand voor het eerst bijeen zal komen. Nederlands elftal troeft Engelse leermeester af DEN HAAG, 24 maart - Na zeven nederlagen heeft het Nederlands elftal voor het eerst zijn leermeester kunnen overtreffen. Op het Haagse Houtrust werden de amateurs van Engeland op een nederlaag van 2-1 getrakteerd. De 180 000 toeschouwers konden hun ogen bijna niet geloven. Sinds de eerste ontmoeting met Engeland in 1907 kreeg het Nederlands elftal louter klop. Maar in 1911 viel het verlies in Amsterdam al uiterst eervol uit: 1-0. Aanvoerder Bok de Korver waarschuwde zijn Engelse collega Woodward voor het volgende treffen. Dit duel op Houtrust betekende voor de Spartaan De Korver zijn dertigste uitverkiezing in Oranje. De huldiging voor de aftrap kreeg een onvergetelijk vervolg. Nederland triomfeerde dank zij twee doelpunten van de Spartaan De Groot, op het laatste moment in de ploeg geschoven als midvoor. Hij opende de score en maakte na rust ook de gelijkmaker van Woodward ongedaan. Landstormwet van Colijn wordt door Kamer aangenomen DEN HAAG, 7 maart - De Tweede Kamer heeft de Landstormwet van minister van Oorlog H. Colijn aangenomen. Daarmee is de legerreorganisatie, reeds in 1898 op gang gebracht door minister Eland, voltooid. De vorig jaar ingevoerde Militiewet van Colijn bracht het jaarlijkse contingent van 17 500 op 23 000 man; de diensttijd werd teruggebracht van 8 tot 5 jaar; de eerste oefening duurt 8,5 maand, terwijl er twee herhalingsoefeningen worden gehouden. De contingenten worden door loting aangewezen. Eerste reserve is de landweer; hiertoe behoren degenen die niet langer militieplichtig zijn. De diensttijd bedraagt vijf jaar, en men wordt eenmaal opgeroepen voor een oefening van zes dagen. De landstorm ten slotte bestaat uit diegenen die hun militie- en/of landweerplicht hebben vervuld, uit degenen die voor de militie zijn uitgeloot en uit allen die zijn vrijgesteld van militaire dienst; zij zijn tot hun 40ste jaar landstormplichtig. De landstorm kan uitsluitend worden opgeroepen in geval van oorlog, oorlogsgevaar of andere buitengewone omstandigheden. {==147==} {>>pagina-aanduiding<<} 1913 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. Koning Albert brengt een staatsbezoek aan Parijs. 3. De Britse leidster van de vrouwenkiesrechtbeweging, Emmeline Pankhurst, wordt tot 3 jaar gevangenis veroordeeld vanwege de - door andere suffragettes gepleegde - aanslag op het huis van minister Lloyd George in februari. 8. Het parlement van de Chinese republiek komt voor het eerst bijeen. 14. In België proclameert de socialistische partij de algemene staking om algemeen kiesrecht af te dwingen. → 16. Turkije tekent een wapenstilstand met Bulgarije. → {== afbeelding Op 16 april komen Turkije en Bulgarije een bestand overeen. Foto: Bulgaarse militaire colonne trekt Adrianopel binnen. ==} {>>afbeelding<<} 21. Het Duitse passagiersschip Imperator dat met meer dan 50 000 ton het grootste schip ter wereld is, vertrekt uit Hamburg voor een proefvaart naar Amerika. → {== afbeelding Het grootste passagiersschip ter wereld, de meer dan 50 000 ton metende Duitse ‘Imperator’, vertrekt op 21 april voor een proefvaart uit Hamburg naar Amerika. In de Elbe loopt het schip al direct aan de grond. ==} {>>afbeelding<<} 21. In Brussel wordt de links-liberale politicus Paul Janson (73) door een grote menigte ten grave gedragen. 22. Onder aanvoering van koning Nikita I veroveren Montenegrijnse troepen Skoetari (Noord-Albanië). 24. Onder druk van de algemene staking besluit de Belgische Kamer een grondwetherzieningscommissie in te stellen. De staking wordt daarop afgeblazen. 24. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken William Jennings Bryan sluit met verschillende landen arbitrage- of afkoelingsverdragen af: internationale geschillen moeten in handen gelegd worden van een permanente commissie, en gewapend ingrijpen wordt verboden tot deze commissie uitspraak heeft gedaan. 26. In Gent wordt de Wereldtentoonstelling geopend. → 26. Sun Zhongshan roept op tot opstand tegen de Chinese president Yuan Shikai. → Geboren: 10. Stefan Heym, Duits schrijver 12. Lionel Hampton, Amerikaans jazzmusicus 21. Kai-Uwe von Hassel, Duits christen-democratisch politicus Wereldexpo in Gent open GENT, 26 april - In het nieuwe Gentse Sint-Pieters-station arriveerde vanmiddag om halfdrie koning Albert met zijn gezin voor de opening van de Wereldtentoonstelling. Andere speciale treinen brachten diplomaten, ministers, kamerleden en hoge ambtenaren uit Brussel. Gisteravond bood regeringscommissaris-generaal Jean de Hemptinne een banket aan in de opera. Hij zei dat de tentoonstelling het morele en materiële welzijn van de mensheid van vandaag wil tonen. Inmiddels is van verschillende kanten ernstige kritiek geleverd op de organisatie en inrichting van de wereldexpositie. Niet alleen is de tentoonstelling, die vergezeld gaat van een speciale bloemen- en plantenexpositie van de bekende Floraliën, niet eens klaar, maar bovendien zijn de Vlaamse kranten verbolgen over de afwezigheid van elke Nederlandse tekst en uitleg. {== afbeelding Affiche voor de tentoonstelling. ==} {>>afbeelding<<} Sun roept op tot opstand tegen president Yuan NANJING, 26 april - Sun Zhongshan, (Soen Jat-sen) de oprichter van de Guomindang, heeft vandaag opgeroepen de regering van president Yuan Shikai ten val te brengen. De oproep van Sun is het gevolg van de bekendmaking van een rapport van de onderzoekscommissie inzake de moord op de Guomindang-politicus Song Jiaoren, die vorige maand op het station van Shanghai door onbekenden is neergeschoten. In het rapport staat dat de moord direct georganiseerd is door Zhao Binjun, premier van de regering van China onder president Yuan. Verwacht wordt dat de oproep van Sun meer gehoor zal vinden mede door de bekendmaking van de details van de grote lening die Yuan vandaag met buitenlandse geldverschaffers heeft afgesloten. Yuan heeft een overeenkomst voor deze lening getekend zonder het parlement om goedkeuring te vragen. De voorwaarden van deze lening van £ 25 miljoen zijn uiterst ongunstig voor China. Vanwege een hoge commissie aan de bemiddelende ban ken zal China van de hoofdsom slechts 84%, £ 21 miljoen, ontvangen. Desondanks zullen de aflossing en rente over de hoofdsom betaald moeten worden tot het jaar 1960 voor een totaalbedrag van £ 68 miljoen. De lening zal bestemd worden voor de versterking van de legers die onder het gezag van Yuan Shikai staan. Dat gezag wordt niet alleen door de Guomindang bedreigd maar ook door onafhankelijke legers van afzonderlijke provincies. In België leggen 400 000 arbeiders het werk neer BRUSSEL, 14 april - In heel België zijn ongeveer 400 000 arbeiders in staking gegaan. Deze door de Belgische Werkliedenpartij (BWP) georganiseerde actie is het gevolg van de weigering van de regering om het algemeen enkelvoudig stemrecht in te voeren. De zeer goed voorbereide en rustig verlopen staking duurde tot 2 mei. De regering-De Broqueville stemde er mee in een commissie op te richten die zich met de hervorming van het kiesstelsel zou bezighouden. De staking werd in het buitenland nauwlettend gevolgd. Lenin noemde deze een halve overwinning; voor Rosa Luxemburg was ze een fiasco wegens het gebrek aan revolutionaire bezieling. {==148==} {>>pagina-aanduiding<<} 1913 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. De Turkse generaal Essad Pasja Toptani, die van Albaanse origine is, proclameert de autonomie van Albanië onder Turkse soevereiniteit. 2. In Amsterdam wordt ter gelegenheid van de viering van het onafhankelijk worden van Nederland in 1813 een grote tentoonstelling geopend over leven, wonen en werken van de vrouw gedurende de laatste eeuw. → 6. Onder druk van Oostenrijk-Hongarije dat door andere grote mogendheden hierin gesteund wordt, besluit koning Nikita I van Montenegro om Noord-Albanië (Skoetari) weer te ontruimen. 7. Het Britse Lagerhuis verwerpt het wetsontwerp tot invoering van vrouwenkiesrecht met 266 tegen 219 stemmen. → 7. De door een coup aan de macht gekomen Mexicaanse president Huerta voert de algemene dienstplicht in. Dit om de revolutionaire beweging die door Venustiano Carranza geleid wordt beter te kunnen onderdrukken. 11. In het Zwitserse Bern wordt een Frans-Duitse parlementaire vredesconferentie geopend. Aanwezig zijn ongeveer 150 Franse en 37 Duitse - voornamelijk socialistische - parlementsleden. Voorzitter is de Zwitserse socialist Grimm. 14. In Haarlem wordt het Frans Hals museum geopend. 19. Het conflict in de tabaksverwerkende industrie wordt beëindigd met het afsluiten van een CAO waarin de meeste eisen van de samenwerkende sigarenmakersbonden zijn verwezenlijkt. → 28. In België wordt de nieuwe Militiewet aangenomen. → 30. In Londen wordt een voorlopig vredesverdrag tussen de belligerenten op de Balkan gesloten. → 31. Het Amerikaanse Congres neemt het 17de amendement op de grondwet aan, inzake de directe verkiezing van de Senaat. Gestorven: 28. John Lubbock (vanaf 1899 lord Avebury)(30-1-1834) Brits bankier, natuuronderzoeker, oudheidkundige en politicus Vredesverdrag beëindigt Balkanoorlog LONDEN, 30 mei - In Londen is een vredesverdrag getekend tussen Turkije en de vier landen van de Balkanbond. Daarmee is een eind gekomen aan de Balkanoorlog die in oktober 1912 begon. De Balkanoorlog werd begin december kort onderbroken. Op 3 december kwam het tot een wapenstilstand en midden december werd de crisis voorlopig bijgelegd tijdens een ambassadeursconferentie in Londen. Daarop werd de nieuwe staat Albanië erkend en Servië opgedragen zijn troepen van de Adriatische kusten terug te trekken. De wapenstilstand werd toen echter al op grote schaal door de strijdende partijen genegeerd en toen in februari in Constantinopel een staatsgreep van Jong-Turken onder Enver Bey en Taalát Pasja plaatsvond, werden op de Balkan de vijandelijkheden hervat. In de maanden daarna zijn de landen van de Balkanbond opnieuw succesvol geweest op het slagveld. {== afbeelding Bulgaars militair kamp in de buurt van Tchatalja. ==} {>>afbeelding<<} Een nieuwe crisis deed zich voor toen Montenegro weigerde Shkodër op te geven, de stad in het noorden van Albanië die op de conferentie van december aan de nieuwe staat was toegewezen. Pas onder bedreiging van een marineblokkade bonden de Montene grijnen in. Het vredesverdrag van vandaag verenigt Kreta met Griekenland en verdeelt al het vroegere Ottomaanse gebied ten westen van de lijn Enos (Egeïsche Zee) - Midia (Zwarte Zee) onder de zegevierende Balkanstaten. Tentoonstelling ‘De Vrouw 1813-1913’ AMSTERDAM, 2 mei - Aan de Amsteldijk is de expositie ‘De Vrouw 1813-1913’ geopend. De tentoonstelling, die is ingedeeld in een aantal secties, wil een beeld geven van de ontwikkelingen in de maatschappelijke positie van de vrouw in de afgelopen honderd jaar. Middelpunt is het Paviljoen der Statistieken, overgaand in de afdeling Onderwijs. In het landhuis Meerhuizen wordt een beeld van 1813 gegeven, compleet met eet-, slaap- en kraamkamer en naaischooltje anno 1813. De tentoonstelling is, onder voorzitterschap van de biologe dr. Mia Boissevain, grotendeels door vrouwen ingericht. Men verwacht vele duizenden bezoekers, onder wie ook koningin Wilhelmina. {== afbeelding Koningin Wilhelmina (midden) bezoekt de expositie ‘De Vrouw 1813-1913’. ==} {>>afbeelding<<} Einde uitsluitingen in sigarenindustrie AMSTERDAM, 19 mei - De werkgevers in de sigarenindustrie hebben besloten de uitsluitingen ongedaan te maken. De onderhandelingen tussen patroons en vakbonden zijn vrijwel afgerond, zodat binnenkort het einde mag worden verwacht van het nu al ruim vijf maanden durende arbeidsconflict in de tabaksverwerkende industrie. Het conflict brak eind vorig jaar uit, toen de in de tabaksindustrie samenwerkende vakbonden (een NVV- en een NAS-bond, alsmede twee confessionele bonden) besloten hun al in 1910 geformuleerde eisen door middel van stakingen kracht bij te zetten. Die eisen zijn: afschaffing van de huisindustrie, een 10-urendag en een landelijk loontarief. Als speerpunten werden aangewezen Amsterdam en Den Bosch. Daar greep echter de bisschop in. Hij verbood de staking en gelastte het conflict aan arbitrage te onderwerpen. De bemiddelingscommissie maakte geen enkele haast. In de ogen van de confessionele bonden waren stakingen nu echter niet meer mogelijk, zodat de strijd zich weer naar het noorden verplaatste. Als antwoord op stakingen in Rotterdam, Gorcum en Dordrecht gingen de werkgevers over tot uitsluitingen in veertig plaatsen boven de Moerdijk. Inmiddels zijn werkgevers en bonden op een aantal punten tot een akkoord gekomen. Zo zal er in de sigarenindustrie een landelijke CAO komen, de eerste in Nederland. De loonverschillen tussen noord en zuid, een doorn in het oog van zowel de bonden als de patroons boven de Moerdijk, zullen echter slechts ten dele verdwijnen. {==149==} {>>pagina-aanduiding<<} Nieuwe Militiewet wordt goedgekeurd BRUSSEL, 28 mei - Bij de eindstemming heeft de Kamer de nieuwe Militiewet goedgekeurd en daarmee het systeem van de algemene persoonlijke dienstplicht. Dit heeft tot gevolg dat ongeveer de helft van onze jongeren met de wapenen zal worden geconfronteerd. De nieuwe wet is er gekomen omdat de oude wet - één zoon per gezin onder de wapenen - in het licht van het dreigende oorlogsgeweld niet meer voldeed. Dit oorlogsgevaar had regeringsleider De Broqueville gesterkt in de mening dat landsverdediging best een steuntje kon gebruiken. De legereffectieven moesten opgevoerd worden van 180 000 tot 340 000 man en het jaarlijkse contingent van 19 000 naar 33 000. Vanwege het dreigende oorlogsgevaar en door enkele tactische zetten binnen de regering kon De Broqueville alle conservatieve bezwaren in de regeringspartijen overwinnen met als gevolg dat deze bijna eenparig voor het ontwerp stemden. De liberalen daarentegen stemden verdeeld, omdat stijgende effectieven ook meer kosten meebrengen. De socialisten stemden ‘en bloc’ tegen om antimilitaristische redenen, maar ook uit rancune omdat zij het algemeen stemrecht niet hadden gekregen. Brits Lagerhuis stemt tegen vrouwenkiesrecht LONDEN, 7 mei - Het Lagerhuis heeft gisteravond het wetsontwerp voor de invoering van vrouwenkiesrecht na twee dagen debatteren verworpen. Het wetsontwerp werd met een meerderheid van 47 stemmen afgewezen. Het is niet aannemelijk dat de kwestie voor de volgende verkiezingen opnieuw aan de orde zal worden gesteld. Tijdens de debatten wees premier Asquith erop dat aanvaarding van het wetsontwerp het electoraat zou uitbreiden met zes miljoen stemgerechtigden, wat niet de instemming had van het huidige electoraat. Hij ontkende dat aanvaarding van het ontwerp meer respect zou afdwingen voor de wetgeving in het algemeen, dat het sociale en huiselijke leven er meer door zou worden verrijkt of dat het peil van goede manieren, waaronder ridderlijkheid, hoffelijkheid en erkenning van de wederzijdse afhankelijkheid van beide seksen, zou worden verhoogd. Het Labour-Lagerhuislid MacDonald wierp tegen dat het verlenen van kiesrecht aan vrouwen hun gevoel voor verantwoordelijkheid zou vergroten en hen tot onafhankelijke, zichzelf respecterende burgers zou maken. 1913 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. De Servische regering sluit een vriendschapsverdrag met een looptijd van 20 jaar met Griekenland. Hiermee wil zij haar Macedonische aspiraties met Griekse hulp verwezenlijken. 2. Door de SDAP wordt een Roode Maandag georganiseerd: in Amsterdam, Rotterdam, Groningen en Arnhem worden demonstraties gehouden om algemeen kiesrecht te eisen. Kiesrecht is het thema van de deze maand te houden parlementsverkiezingen. 3. De Eerste Kamer neemt de Ziektewet aan. → 4. Tijdens de Derby-paardenrennen werpt de suffragette miss Emily Wilding Davinson zich voor het paard van de koning uit protest tegen de gevangenschap van verschillende kiesrechtstrijdsters. Zij sterft vier dagen later. → 5. Verschillende sociale wetten van minister Talma (ARP) bereiken de Staatscourant. Het zijn de Ziektewet, de Invaliditeitswet en de Ouderdomswet. 11. In Constantinopel wordt grootvizier Machmoed Sjevket Pasja vermoord. Zijn plaats wordt ingenomen door prins Said Halim; de feitelijke machthebbers worden Enver Bey, Mechmed Talaat Pasja en Jemal Pasja. 16. In Zuid-Afrika wordt door het parlement bij wet een begin gemaakt met de apartheid wat grondgebied betreft: het kopen en verkopen van land wordt voor zwarten aan banden gelegd en bepaalde gebieden worden gereserveerd voor blanken. 18. In het Britse Lagerhuis vindt een debat plaats over het Marconi-schandaal, waarbij verschillende ministers betrokken zijn. → 20. In België dient minister Poullet de schoolwet in, die voorziet in de verlenging van de leerplicht tot 14 jaar. 25. Bij de parlementsverkiezingen in Nederland verliezen de confessionelen de meerderheid. → 29. De Bulgaarse generaal Savov opent aanvallen op Griekse en Servische posities. Dit leidt tot het uitbreken van een Tweede Balkanoorlog. → 30. Niels Bohr breidt het atoommodel van Rutherford uit. → {== afbeelding Propaganda in Rotterdam voor de Tweede-Kamerverkiezingen. ==} {>>afbeelding<<} Fors verlies voor rechts DEN HAAG, 25 juni - De herstemmingen van de Tweede-Kamerverkiezingen hebben bevestigd wat zich na de eerste ronde op 17 juni al aankondigde: de rechtse coalitie heeft haar meerderheid overtuigend verloren. De SDAP boekte een sensationeel succes. Gingen de drie confessionele partijen met 59 kamerzetels de verkiezingen in, nu hebben zij er nog slechts 44. De drie liberale partijen, die met elkaar een stembusakkoord (het ‘concentratieprogram’) hadden gesloten, gingen van 34 naar 37 zetels. De SDAP ging van 7 naar 18. De winst van links was mede een gevolg van het feit, dat liberalen en SDAP elkaar over de hele linie steunden. Ging het bij de herstemming tussen een kandidaat van rechts en een liberaal, dan kreeg deze laatste de steun van de SDAP; ging het tussen een man van rechts en een sociaal-democraat, dan riepen de liberalen hun kiezers op hun stem op de laatste uit te brengen. Daar stond tegenover dat de confessionele partijen hun kiezers in gevallen waar het ging tussen een liberaal en een sociaal-democraat, aanraadden maar liever thuis te blijven. Dit advies kwam vooral de SDAP ten goede, zoals blijkt uit de cijfers (het eerste cijfer geeft aan hoeveel zetels een partij in de eerste ronde behaalde, het tweede het aantal zetels na de herstemmingen): AR 10-11, CHU 7-8, katholieken 24-25, vrije liberalen 3-10, Unie-liberalen 7-20, vrijzinnig-democraten 2-7, SDAP 1-18; verder werd nog één onafhankelijke gekozen. Links heeft nu 55 zetels, rechts 45. Niels Bohr verbetert atoommodel MANCHESTER, 30 juni - De Deense natuurkundige Niels Bohr heeft enkele belangrijke verbeteringen aangebracht in het atoommodel van Ernest Rutherford. Door de zogenoemde quantumtheorie van Max Planck op het atoom toe te passen, lijken enkele tot nu toe onbegrepen verschijnselen verklaard te kunnen worden. De quantumtheorie houdt in dat elementaire deeltjes alleen bepaalde, strikt van elkaar gescheiden, energieniveaus kunnen aannemen. Bohr stelt dat dit ook geldt voor de elektronen die rond de atoomkern cirkelen. Wanneer de elektronen van het ene naar het andere energieniveau overgaan, kunnen zij volgens de quantumtheorie van Planck alleen straling van één bepaalde frequentie uitzenden of absorberen. Dit verschijnsel is in de vorm van spectraallijnen inderdaad waargenomen. {== afbeelding De fysicus Niels Bohr. ==} {>>afbeelding<<} {==150==} {>>pagina-aanduiding<<} Wetten sociale verzekering door Senaat aanvaard DEN HAAG, 3 juni - De Eerste Kamer is akkoord gegaan met de drie grote sociale-verzekeringswetten van minister Talma: de Radenwet, de Ziektewet en de Invaliditeits- en Ouderdomsverzekeringswet. De stemming verliep volgens de rechts-linksscheiding: 24 stemmen voor (rechts) en 12 tegen (links). De Radenwet regelt de instelling van Raden van Arbeid die, territoriaal georganiseerd, de Ziektewet zullen uitvoeren. Die wet voorziet in een verplichte verzekering van de arbeider tegen ziekte; de premies zullen door werkgevers en werknemers elk voor de helft worden gedragen. De Invaliditeitswet ten slotte schrijft een verplichte verzekering van de arbeiders voor tegen invaliditeit en ouderdom. Bij wijze van overgangsmaatregel zullen arbeiders vanaf hun 70ste jaar een staatspensioentje (ƒ2 per week, ƒ3 als man én vrouw binnen de termen vallen) ontvangen. Marconi-rapport uit kritiek op gedrag ministers LONDEN, 14 juni - Het Marconi-rapport heeft de procureur-generaal Sir Rufus Isaacs beschuldigd van ernstig onfatsoenlijk handelen door speculatie in aandelen van de Marconi Company of America, kort voordat deze een contract met de regering voor de bouw van zendstations in Groot-Brittannië zou sluiten. Ernstige kritiek uit het rapport ook op de minister van Financiën, Lloyd George, die een deel van de aandelen van de procureur-generaal overnam, en Lord Murray die aandelen kocht ten behoeve van een geheim fonds van de Liberale partij. De samenstellers van het rapport verwerpen de beschuldigingen van corruptie, die in de binnen- en buitenlandse pers zijn verschenen. De Marconi Company wordt ervan beschuldigd informatie over de plaatsing van aandelen op de Londense beurs te hebben achtergehouden. Betreurd wordt dat de directeur-generaal van de posterijen geen stappen heeft ondernomen om deze omissie te rectificeren. De drie bekritiseerde ministers maakten gebruik van informatie die alleen bekend was aan ingewijden en niet aan het publiek. Maar hun aandelenspeculatie is niet van invloed geweest op hun ambtelijke werkzaamheden, aldus het rapport. Opnieuw oorlog op Balkan {== afbeelding Kanonnen op de oude fortificaties ter bescherming van de haven van Durazzo in Albanië. ==} {>>afbeelding<<} SOFIA, 29 juni - Op de Balkan is, slechts een maand na het eind van de Eerste Balkanoorlog, een tweede oorlog uitgebroken. Bulgarije heeft vandaag de aanval geopend op Servië en Griekenland. De Tweede Balkanoorlog is het resultaat van meningsverschillen over de verdeling van de buit van de Eerste Balkanoorlog tussen de zegevierende landen Bulgarije, Servië, Montenegro en Griekenland. Servië heeft geweigerd delen van Macedonië op te geven die bij verdrag aan Bulgarije zijn toegewezen. Belgrado voert aan dat het al veel heeft moeten inleveren door de gedwongen terugtrekking uit het veroverde Durrës in Albanië. Twistappels vormen daarnaast Thracië en Thessaloniki, dat door de Grieken en de Bulgaren wordt betwist. Verwacht wordt dat Roemenië, dat als prijs voor zijn neutraliteit tijdens de Eerste Balkanoorlog een deel van de Dobroedsja van Bulgarije opeist, zich binnen afzienbare tijd ook tegen Bulgarije in de strijd zal werpen. In de oorlog staat Bulgarije alleen tegenover Turkije, Griekenland, Servië en mogelijk binnenkort ook Roemenië. Suffragette zwaar gewond EPSOM, 4 juni - De suffragette Emily Wilding Davinson raakte gisteren ernstig gewond tijdens de Derby, toen zij zich voor de aanstormende ruiters wierp en het paard van de koning ten val bracht door een ruk aan de leidsels. Het paard Anmer viel boven op de jockey Herbert Jones, maar deze liep slechts lichte verwondingen op. Mej. Davinson werd bewusteloos naar het ziekenhuis van Epsom overgebracht. Aangenomen wordt dat zij een hersenschudding heeft opgelopen. De Derby werd bijgewoond door de koning en de koningin. Uit hofkringen werd gisteravond gemeld dat het incident niet werd beschouwd als een persoonlijke aanval op de koning. De koningin liet gisteravond naar het welzijn van mej. Davinson informeren. De militante suffragette werd de afgelopen vijf jaar zes keer gearresteerd en tot celstraffen veroordeeld wegens het plegen van gewelddadigheden. Alle keren dat zij gevangen zat, begon zij hongerstakingen, waardoor zij voortijdig werd ontslagen. EPSOM, 8 juni-Mej. Davinson overleed vanmiddag aan haar verwondingen. Haar toestand bleef ernstig na een operatie enkele dagen geleden. {== afbeelding Het neergestorte paard van de koning. ==} {>>afbeelding<<} 1913 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Servië en Griekenland verklaren Bulgarije de oorlog. 1. Het eiland Zanzibar -dat ooit door Duitsland geruild is voor het Britse Helgoland - wordt geïncorporeerd met Brits Oost-Afrika. 2. In België wordt een wet van kracht die met ingang van 1917 in het leger de (onder-)officieren tot tweetaligheid verplicht. 5. De leider van de SDAP, Troelstra, wordt door koningin Wilhelmina ontvangen voor advies inzake de kabinetsformatie. Het is de eerste keer dat dit een socialist ten deel valt. 7. Het Britse Lagerhuis keurt de Home Rule-wet voor Ierland goed. → 10. Roemenië verklaart Bulgarije de oorlog. 12. De vrij-liberale kabinetsformateur Bos biedt de SDAP drie van de negen zetels in zijn kabinet aan. 15. Het Britse Hogerhuis verwerpt de op 7 juli aangenomen Home Rule-wet voor Ierland. 19. Een partijconferentie van de SDAP verwerpt met 13 tegen 8 de regeringsdeelneming. 20. Adrianopel (Erdine) wordt heroverd door de Turken, die op 12 juli de vijandelijkheden tegen Bulgarije hebben hervat. 27. De Belg Philippe Thys wint de Tour de France. → 27. In Mechelen wordt het tweede christelijk syndicaal congres gehouden. → 28. Groot-Brittannië en Duitsland sluiten - met goedvinden van Turkije - een verdrag dat bepaalt dat de Bagdadbaan zal eindigen in Basra en niet verder naar de Perzische Golf aangelegd zal worden, zoals in de bedoeling lag. In Londen vreest men voor concurrentie bij de ontsluiting van Perzië. 30. Te Boekarest sluiten de belligerenten op de Balkan een wapenstilstand. Geboren: 14. Fritz Erler († 22-2-1967) Duits sociaal-democratisch politicus Gestorven: 29. Tobias Michael Carel Asser (28-4-1838) Nederlands jurist en politicus {==151==} {>>pagina-aanduiding<<} Home Rule voor Ierland LONDEN, 7 juli - Het Lagerhuis heeft de Wet op het bestuur van Ierland goedgekeurd. Deze wet moet leiden tot zelfbestuur voor de Unionisten in Noord-Ierland en de afvaardiging van 42 Ierse kamerleden naar het Lagerhuis in Londen. Tegenstanders van het wetsontwerp waarschuwden de regering dat zij met vuur speelde. Zij verwezen naar de felle oppositie tegen zelfbestuur in Ulster, waar de protestanten, met hun meerderheid van 200 000 ten opzichte van de katholieken, onderdeel van het Verenigd Koninkrijk willen blijven en hun vertegenwoordiging in Londen willen behouden. Voorts wezen de tegenstanders erop dat elk Iers probleem na behandeling in Dublin nog eens zou kunnen worden aangekaart door de 42 Ierse vertegenwoordigers in het Lagerhuis met alle gevolgen van dien voor de continuïteit van het werk van het parlement. Na urenlange discussies werd het wetsontwerp echter door het Lagerhuis aangenomen. De tweedeling van Ierland zal een feit worden na goedkeuring van de wet door het Hogerhuis en bekrachtiging door de koning. Congres christelijk vakverbond ACV MECHELEN, 27 juli - In Mechelen heeft het christelijk vakverbond ACV zijn tweede congres gehouden. Het katholieke syndicalisme kwam sinds het einde van de 19de eeuw op, vooral als een reactie op de snelle uitbreiding van de socialistische arbeidersbeweging. Eerst vertoonden die katholieke bonden vanuit hun streven naar klassenverzoening een corporatistische structuur, een samengaan van arbeiders en patroons in één ‘gilde’. Geleidelijk groeide echter het besef dat slechts gescheiden organisaties, met alleen arbeiders als leden, succes zouden kennen in de concurrentie met de socialisten. In de sociale verhoudingen zou het harmoniemodel daarentegen moeten blijven overheersen. Die tendens werd bevestigd bij de oprichting van het Algemeen Christelijk Vakverbond (1912), dat vandaag, op het tweede congres, de zegen van het aartsbisdom heeft gekregen. Het ACV heeft nu 65 000 leden in 28 centrales en 41 arrondissementsverbonden. Thys oppermachtig in Tour de France PARIJS, 27 juli - De Belg Philippe Thys heeft de 11de Tour de France gewonnen. Bij de aankomst na de laatste rit, van Duinkerken naar Parijs, hield hij in het eindklassement een ruime voorsprong over op de als tweede gerangschikte, Garrigou. De ploegmaat van Thys, Marcel Buysse, die zes ritten won, werd derde met een achterstand van meer dan drie uur op de winnaar. Van de 140 deelnemers die in Parijs aan de start verschenen haalden er slechts 25 de eindstreep. Philippe Thys heeft deze Tour gewonnen in de zesde etappe, die van Bayonne naar Luchon, waarin onder meer de Tourmalet moest worden beklommen. Bij zijn aankomst in Luchon had Thys 18 minuten voorsprong op Marcel Buysse en een halfuur op Garrigou. In deze rit moest de gewonde Odile Defraye, de winnaar van de Tour in 1912 en daarmee de eerste Belg die deze wedstrijd won het opgeven. De 23 jaar geleden in Anderlecht geboren wielrenner werd ontdekt door de Franse kampioen Passerieu, die hem overhaalde om deel te nemen aan de ronde van Frankrijk voor onafhankelijken. In deze etappekoers over 4665 km wist Thys beslag te leggen op de eerste plaats. Dit succes deed hem in 1912 besluiten om beroepsrenner te worden. In zijn eerste ‘Grande Boucle’ voor professionals eindigde de Belgische crack, die zijn snor had afgeschoren om zijn luchtweerstand te verminderen, op de 64ste plaats. {== afbeelding Philippe Thys na zijn overwinning. ==} {>>afbeelding<<} 1913 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. Nu de formatiepoging van dr. Bos in Nederland is mislukt door de weigering van de SDAP om deel te nemen aan de regering, krijgt mr. Cort van der Linden van koningin Wilhelmina een formatieopdracht. 5. Het militair gerechtshof in Berlijn veroordeelt enkele officieren die voor betaling gegevens over het munitieaankoopbeleid van het leger doorgespeeld hebben aan de Essense kanonnenfabriek Krupp. → 10. Een buitengewoon SDAP-congres te Zwolle wijst na twee dagen vergaderen met 375 tegen 320 stemmen regeringsdeelneming af. De rechtervleugel van de partij (Schaper, Vliegen en anderen) lijdt hiermee een nederlaag. 10. Na de nederlaag van Bulgarije in de tweede Balkanoorlog wordt te Boekarest een vredesverdrag gesloten. → 13. Het Belgisch kabinet-De Broqueville overleeft in de Kamer de tegenstand van de rechtervleugel van de Katholieke Partij inzake de belastingwetgeving door de vertrouwenskwestie te stellen. → 16. President Huerta van Mexico wijst het voorstel van de Amerikaanse president Wilson om presidentsverkiezingen te houden en zelf terug te treden, van de hand. 25. President Wilson kondigt een economische boycot tegen het bewind van Huerta af, nu het weigert in te gaan op de Amerikaanse voorstellen. 28. Door koningin Wilhelmina wordt het Haagse Vredespaleis ingewijd. → 29. Het extra-parlementaire kabinet-Cort van der Linden treedt aan. → 30. In België wordt de nieuwe Militiewet van De Broqueville van kracht. Geboren: 11. Angus Wilson, Engels schrijver 13. Michail Moeskos († 3-8-1977), als Makarios III Grieks-Orthodox aartsbisschop van Cyprus 16. Menachem Begin, Israëlisch militair en politicus Gestorven: 13. August Bebel (22-2-1840) Duits socialistisch politicus {== afbeelding G. Krupp von Bohlen und Halbach. ==} {>>afbeelding<<} Veroordelingen in Krupp-schandaal BERLIJN, 5 augustus - Een militaire rechtbank in Berlijn heeft een aantal officieren veroordeeld tot gevangenisstraffen variërend van drie weken tot vier maanden. Ook een van de directeuren van de fabriek van de firma Krupp in Essen, Otto Eccius, en de agent van het Berlijnse kantoor, Maximilian Brandt, zullen naar algemeen wordt aangenomen tot gevangenisstraffen worden veroordeeld. Zij allen zijn schuldig bevonden aan het doorgeven van geheime stukken uit het leger aan de bedrijfsleiding van de firma Krupp. In totaal gaat het om enkele honderden documenten, die de afgelopen jaren aan Krupp zijn doorgespeeld. Daarin stonden nieuwe plannen voor bewapening van het Duitse leger, investeringsschema's en ook offertes van concurrerende bedrijven. Met behulp van deze informatie was Krupp in staat om de juiste produkten op het juiste moment en voor de juiste prijs aan te bieden en daarmee de concurrentie te vlug af te zijn. De officier van justitie in Berlijn was in het najaar van 1912 voor het eerst getipt en wel door de sociaal-democratische parlementariër, dr. Karl Liebknecht, die enkele documenten toegestuurd had gekregen. Vanaf dat moment werd het Krupp-kantoor in Berlijn in de gaten gehouden en alle post geopend. Op 6 januari van dit jaar werden de eerste arrestaties verricht. Een huiszoeking in Essen op het hoofdkantoor van de wapenfabriek zelf leerde dat de gegevens werden gebruikt tegen de concurrent Ehrhardt. Van politieke spionage bleek geen sprake te zijn. De afgelopen jaren heeft de firma Ehrhardt de monopoliepositie van Krupp op het gebied van de artilleriebewapening aangetast. {==152==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Mr. Pieter W.A. Cort van der Linden, de nieuwe minister-president. ==} {>>afbeelding<<} Nieuw kabinet geformeerd DEN HAAG, 29 augustus - Mr. P.W.A. Cort van der Linden is erin geslaagd een nieuw kabinet te formeren. Hoewel hij zijn kabinet ‘extra-parlementair’ noemt, omdat de leden ervan geen nauwe binding hebben met kamerfracties, vertoont het een duidelijk vrijzinnig karakter. Na de verkiezingen in juni vroeg de koningin de vrijzinnig-democratische leider dr. D. Bos een kabinet samen te stellen ‘uit de gehele linkerzijde’. Bos voelde niets voor een kabinet van uitsluitend liberalen (een minderheid in de Kamer), dat voor zijn voortbestaan geheel afhankelijk zou zijn van de SDAP-fractie. Daarom stelde Bos SDAP-leider Troelstra voor drie sociaal-democratische ministers in het kabinet op te nemen. De taak van het kabinet zou zich beperken tot die hervormingen, waarover tussen de vrijzinnige concentratie en de SDAP eenstemmigheid bestaat: invoering van algemeen kiesrecht voor mannen en van evenredige vertegenwoordiging, wegnemen van de grondwettelijke beletselen tegen vrouwenkiesrecht, invoering van een staatspensioen en van een inkomstenbelasting. Troelstra verklaarde zich ingenomen met dit program, maar vroeg zich af waarom daarvoor SDAP-ers in het kabinet moesten worden opgenomen. In de SDAP wordt zeer verschillend gedacht over deelneming aan burgerlijke kabinetten. Een partijconferentie van vooraanstaande SDAP-leden verklaarde zich met 13 tegen 8 stemmen tegen deelneming aan een vrijzinnig kabinet. Een buitengewoon partijcongres bevestigde deze opstelling; in de politieke situatie en de machtsverhoudingen van het ogenblik zou het deelnemen van de socialisten aan een burgerlijk kabinet niet in het belang van het proletariaat zijn. Na de weigering van Troelstra gaf Bos zijn formatieopdracht terug, waarop Cort van der Linden (minister van Justitie in het kabinet-Pierson, 1897-1901) werd verzocht een extra-parlementair kabinet samen te stellen. Cort van der Linden heeft het program dat Bos aan Troelstra voorstelde, vrijwel geheel overgenomen. Daaraan is nog toegevoegd: regeling van de subsidiëring van het bijzonder onderwijs, afronding van de legerreorganisatie en afsluiting en droogmaking van de Zuiderzee. Omstreden belastingwetten doorgedrukt BRUSSEL, 13 augustus - Het Belgische parlement heeft de vijf nieuwe belastingwetten goedgekeurd, nu de regering de vertrouwenskwestie had gesteld. Net als het uitschrijven van een staatslening vorig jaar, zijn de nieuwe belastingen het gevolg van de verhoogde staatsuitgaven, vooral veroorzaakt door de gevoerde sociale en militaire politiek. Niet alleen de linkse oppositie was principieel tegen deze nieuwe belastingen. Ook de conservatieven aan rechterzijde keerden zich ertegen, omdat ze grotendeels de eigendom treffen: verhoging van de successierechten, verhoging van de belasting op winsten uit vennootschap, enzovoort. Einde Tweede Balkanoorlog BOEKAREST, 10 augustus - De Tweede Balkanoorlog is vanochtend geëindigd met de ondertekening van het vredesverdrag van Boekarest. De oorlog, die eind juni begon met de Bulgaarse oorlogsverklaring aan Servië en Griekenland, is voor de Bulgaren slecht verlopen. Zij werden zowel door de Serviërs als door de Grieken verslagen. De Turken heroverden het in de Eerste Balkanoorlog verloren gegane Adrianopel op de Bulgaren, en de Roemenen, die zich op 10 juli met een oorlogsverklaring aan Bulgarije in de strijd mengden, veroverden een deel van de Dobroedsja. Ten slotte nam ook Montenegro aan de strijd tegen Bulgarije deel. Op 31 juli maakte een wapenstilstand tussen de strijdende partijen een eind aan de oorlog. Daarna begon het vredesoverleg, dat vandaag in het akkoord van Boekarest resulteerde. Als gevolg van de twee Balkanoorlogen heeft Griekenland er Kavalla, Thessaloniki en een grote kuststrook van Macedonië bij gekregen. Servië heeft het noordelijk en centrale deel van Macedonië gewonnen. De Sandjak van Novi Pazar is verdeeld tussen Servië en Montenegro. Bulgarije behoudt een deel van Oost-Macedonië, maar moet behalve een gedeelte van de Dobroedsja aan Roemenië ook een stuk van Thracië aan Turkije teruggeven. Kreta en een aantal Egeïsche eilanden komen bij Griekenland. De twee Balkanoorlogen hebben een definitief einde gemaakt aan de eeuwenlange overheersing van Turkije op de Balkan. Officiële opening van Vredespaleis DEN HAAG, 28 augustus - Het Vredespaleis, zetel van het Permanente Hof van Arbitrage, is officieel in gebruik genomen. De bouw van het Vredespaleis is mogelijk gemaakt door een miljoenengift van de Amerikaanse miljonair en filantroop Andrew Carnegie. De plannen voor een vredespaleis dateren van de Eerste Vredesconferentie, die in 1899 in Den Haag werd gehouden. In 1902 stelde Carnegie een grote som gelds ter beschikking. In 1905 werd een internationale prijsvraag voor architecten uitgeschreven, die werd gewonnen door de Fransman L. Cordonnier. Zijn plan werd uitgevoerd door de Nederlandse architect Van der Steur. De eerste steen werd gelegd tijdens de Tweede Vredesconferentie, in 1907. Het Vredespaleis biedt huisvesting aan het Permanente Hof van Arbitrage en aan de bibliotheek van de Carnegie Stichting. Tevens is er in het Vredespaleis ruimte gereserveerd voor een nog op te richten academie voor internationaal recht. Bij de officiële ingebruikneming zei jhr. mr. A.P.C. van Karnebeek, voorzitter van de Carnegie Stichting, onder meer: ‘Het Vredespaleis zal niet alleen de werkplaats zijn, waarin men arbeidt aan het handhaven van de vrede door het recht, maar het zal ook tot de verbeelding spreken, en een merkteken zijn voor allen die geloven aan het vooruitstreven van het mensdom naar dat ideaal der beschaving, waarin er geen oorlogen tussen de volkeren meer zullen zijn.’ En: ‘Dit Paleis zal een Tempel der Vrede zijn, waarin, zelfs als de golven van de oorlog aan de gezichtseinder rijzen, de betere gevoelens een wijkplaats kunnen vinden, om, evenals de duiven van de Arke Noachs, na de storm hun vlucht te hervatten.’ {== afbeelding Vredespaleis te 's-Gravenhage, zetel van het Permanente Hof van Arbitrage. ==} {>>afbeelding<<} {==153==} {>>pagina-aanduiding<<} 1913 September Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 1. Yuan Shikai slaagt erin om Nanjing, het laatste bolwerk van de opstandelingen, te heroveren. → 7. Bij Salzbrunn in Silezië vinden legermanoeuvres plaats. → {== afbeelding Op 7 september vinden bij Salzbrunn in Silezië legermanoeuvres plaats. Deze worden bijgewoond door de Duitse keizer, diens generaal-kwartiermeester graaf Waldersee en de chef-staven van Oostenrijk-Hongarije en Italië, graaf von Hötzendorf en Alberto Pollio. De Driebond wordt hier bevestigd en overeenstemming wordt bereikt over de Balkan. ==} {>>afbeelding<<} 16. Japan zendt een vlooteskader de Yang-tse rivier op om kracht te zetten bij de eis tot het nakomen van herstelbetalingsverplichtingen. 16. In de Troonrede stippelt koningin Wilhelmina het beleid van het kabinet-Cort van der Linden uit: grondwetsherziening inzake invoering algemeen kiesrecht, een einde maken aan de schoolstrijd, en de drooglegging van de Zuiderzee. Op het Binnenhof vindt een stille omgang van duizenden vrouwen plaatsom de eis tot invoering van vrouwenkiesrecht kracht bij te zetten. → 20. Op de laatste dag van het tweedaagse congres van de SPD in Jena worden Hugo Haaseen Friedrich Ebert tot partijvoorzitters gekozen. Hiermee heeft de SPD zijn reformistische koers versterkt. 21. In Constantinopel wordt tussen Turkije en Bulgarije de vrede getekend. Bulgarije staat het eerder veroverde maar recentelijk door de Turken heroverde gebied rond Adrianopel (Erdine) af. 23. De Franse vliegpionier Roland Garros slaagt er als eerste in om de Middellandse Zee over te vliegen. In een Morane-Saulnier eendekker vliegt hij in 7 u. 53 min. van St. Rafael naar Bizerta (730 km). 24. Ulster-Unionisten kiezen een voorlopig bestuur voor Ulster dat in functie zou moeten komen als de Home Rule-wet voor Ierland van kracht zou worden. Geboren: 4. Stanford Moore († 23-8-1982) Amerikaans biochemicus 12. Jesse Owens († 31-3-1980) Amerikaans atleet 15. Hans Filbinger, Duits christen-democratisch politicus Gestorven: 9. Paul Joseph Smet de Naeyer (sinds 1900 graaf)(13-5-1843) Belgisch grootgrondbezitter, zakenman en katholiek politicus 29. Rudolf Christian Karl Diesel (18-3-1858) Duits werktuigbouwkundig ingenieur Vrouwen demonstreren voor kiesrecht DEN HAAG, 16 september - Tijdens het uitspreken van de Troonrede door de koningin in de Ridderzaal hebben duizenden vrouwen een stille tocht door Den Haag gehouden om hun eis tot invoering van het vrouwenkiesrecht kracht bij te zetten. In de Troonrede kondigde het kabinet-Cort van der Linden aan, dat het zal streven naar invoering van algemeen mannenkiesrecht; wat het vrouwenkiesrecht betreft wil het kabinet niet {== afbeelding Demonstratie voor Vrouwenkiesrecht in 's-Gravenhage. ==} {>>afbeelding<<} verder gaan dan het wegnemen van de grondwettelijke beletselen daartegen. De in 1907 opgericht Nederlandsche Bond voor Vrouwenkiesrecht heeft jarenlang elke schijn van suffragettisme willen vermijden; pas in mei van dit jaar werd voor de eerste maal een openbare demonstratie gehouden. {== afbeelding In de Ridderzaal spreekt koningin Wilhelmina de Troonrede uit. ==} {>>afbeelding<<} ‘Tweede Chinese revolutie’ mislukt PEKING, 1 september - Met de overgave van drie steden in Zuid-China, Hukou, Nanchangen Nanjing, aan de legers van Yuan Shikai is de laatste weerstand tegen de als dictator optredende president Yuan gebroken. De opstand die als ‘tweede Chinese revolutie’ werd aangeduid, begon twee maanden geleden toen de gouverneurs van de provincies Jiangxi, Guangdong en Anhui door Yuan werden ontslagen wegens hun kritiek op de grote lening die de regering-Yuan in het buitenland heeft afgesloten. Als reactie besloten de provinciale regeringen de wapens tegen de regering-Yuan op te nemen. Kort daarop verklaarden ook de provincies Jiangsu, Hunan, Fujian en Sichuan zich onafhankelijk. Maar deze beweging beschikte noch over steun vanuit het volk noch over steun uit het buitenland en binnen enkele weken had Yuan de belangrijkste haarden van verzet uitgeroeid. Sun Zhongshan (Soen Jat-sen) en andere leiders van de Guomindang zijn naar Japan gevlucht. Sun leefde jarenlang in Japan toen hij wegens zijn revolutionaire activiteiten tijdens het keizerrijk China had moeten verlaten. Vorig jaar trad hij af als president van China ten gunste van Yuan om de stabiliteit van het land niet in gevaar te brengen. {==154==} {>>pagina-aanduiding<<} 1913 Oktober Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 3. Onder druk van president Wilson bewilligt het Congres in de aanvaarding van de Underwood-Simmons tariefwet. 10. In China wordt Yuan Shikai als president geïnstalleerd. → 13. In Simla ten noorden van het Indiase Delhi begint een conferentie tussen delegaties van Groot-Brittannië, China en Tibet. 14. In de Belgische Kamer wordt hel debat over het wetsontwerp-Poullet inzake de verlenging van de schoolplichtige leeftijd hervat. Rapporteur van de kamercommissie die het voorbereidende werk heeft verricht is de conservatief katholieke afgevaardigde voor Aalst graaf Woeste. → 15. Groot-Brittannië wordt getroffen door een aantal rampen (de Zwarte Week). → 18. De regering van Oostenrijk-Hongarije eist van Servië dat het binnen acht dagen zijn troepen uit Albanië terugtrekt. Sedert 23 september verblijven Servische bataljons in Noord-Albanië (Skoetari). → 18. Bij Leipzig wordt door keizer Wilhelm in aanwezigheid van alle Duitse vorsten een kolossaal monument voor de Volkerenslag in 1813, toen Napoleon verslagen werd, onthuld. → 21. In Portugal mislukt een coup van royalisten, gesteund door republikeinen die ontevreden zijn met het autocratisch bestuur van minister-president Affonso Costa, die vanaf januari een republikeinse coalitieregering leidt. 26. Huerta wordt in Mexico tot president gekozen. 27. De Amerikaanse president Wilson houdt in Mobile (Alabama) een rede waarin hij verklaart dat de VS nooit meer een voet op buitenlandse bodem zullen zetten met expansionistische bedoelingen. 30. Een nota van de regeringen te Wenen en Rome eist van Griekenland om voor het einde van het jaar Zuid-Albanië (Noord-Epirus) te ontruimen. Geboren: 7. Simon Carmiggelt, Nederlands schrijver; 22. Bao Dai, Vietnamees vorst; keizer van Annam van 1926-1945 Herdenking Volkerenslag {== afbeelding Inwijdingsplechtigheid van het monument voor de Volkerenslag. ==} {>>afbeelding<<} LEIPZIG, 18 oktober - In aanwezigheid van keizer Wilhelm II en vele hoogwaardigheidsbekleders is vandaag bij Leipzig de Volkerenslag, die honderd jaar geleden plaatsvond, herdacht met de onthulling van een 91 meter hoog monument. Later op de dag sprak koning Friedrich August van Saksen in het Gewandhaus een rede uit, waarin hij het nieuwe monument prees als een symbool van Duitse eenheid. Op het Blachfeld, vlak bij de Saksische stad Leipzig, leverden Duitsers, Oostenrijkers, Russen en Zweden van 16 tot 19 oktober 1813 strijd tegen de troepen van Napoleon die werden verslagen. Aan het nu opgerichte monument is vijftien jaar lang gebouwd. Het werd helemaal gefinancierd uit schenkingen, waartoe de ‘Deutsche Patriotenbund’ had opgeroepen en die alles bij elkaar niet minder dan 6 miljoen mark hadden opgeleverd. De voorzitter van deze Patriottenbond, Klemens Thiele, zei bij de onthulling onder meer dat het monument bedoeld is ‘om het Duitse volk een jubel-monument te geven en om de Duitse gevoelens en het Duitse denken te dienen’. Voor de plechtigheid arriveerde de keizer vanochtend per trein in Leipzig waar hij werd verwelkomd door onder anderen de koning van Saksen en de staatssecretaris van Marine, von Tirpitz. Enkele duizenden studenten uit de Duitse landen namen vervolgens deel aan een vlaggenparade, 26 000 schoolkinderen stonden langs de route. Na de herdenkingsplechtigheden - waarbij opviel dat de keizer zelf niet sprak - was er later op de dag een diner in het Gewandhaus. {== afbeelding Het 91 meter hoge monument voor de Volkerenslag. ==} {>>afbeelding<<} Ook in vele andere Duitse steden werd de Volkerenslag vandaag met redevoeringen en kransleggingen herdacht. Kamerdebat over wetsontwerp-Poullet BRUSSEL, 14 oktober - De Kamer van Volksvertegenwoordigers is met de behandeling van het wetsontwerp inzake het lager onderwijs begonnen. De regering-De Broqueville had Frans Schollaert moeten laten vallen. De regeringsverklaring beloofde een grondige amendering en stelde de bespreking van het ontwerp uit. Bij de opening van het parlement op 14 november 1911 was de onderwijsproblematiek van het programma afgevoerd. Vanwege andere grote, politieke kwesties (Militiewet, verkiezingen juni 1912, algemeen kiesrecht en grondwetsherziening), heeft het tot vandaag geduurd vooraleer het ontwerp opnieuw in behandeling werd genomen. De titularis van Kunsten en Wetenschappen, Prosper Poullet, heeft de essentie van het ontwerp-Schollaert behouden. Als rapporteur is Charles Woeste aangewezen, een bekend tegenstander van het ontwerp. Rampen teisteren Britten tijdens Zwarte Week LONDEN, 15 oktober - Een treinongeluk in Liverpool heeft vandaag het leven gekost aan zes reizigers, terwijl 30 mensen werden gewond. Het ongeluk ontstond doordat de trein van Liverpool naar St. Pancras, Londen, van achteren inreed op de trein van Liverpool naar Manchester, die om onduidelijke redenen een mijl buiten het station tot stilstand was gekomen. Dit treinongeluk is de derde ramp die Groot-Brittannië binnen een week heeft getroffen. Eergisteren kwamen 12 mijnwerkers om het leven bij een explosie, die brand veroorzaakte in de Universal-mijn in Zuid-Wales. Bijna vierhonderd mijnwerkers worden nog vermist. Op 10 oktober vonden 136 opvarenden van het Britse stoomschip Volturno van de Cunardlijn de dood bij een brand die het vaartuig trof toen het halverwege de Atlantische Oceaan was. Het schip Carmania kwam de Volturno als eerste te hulp en redde 521 passagiers en bemanningsleden. Als gevolg van de drie rampen zal de afgelopen week de geschiedenis ingaan als de Zwarte Week, aldus Britse persorganen. Yuan als president Chinese Republiek geïnstalleerd PEKING, 10 oktober - Yuan Shikai is vandaag als eerste gekozen president van China geïnstalleerd. Op 6 oktober werd hij tot president gekozen door het Chinese parlement. In dit parlement komen sinds de succesvolle onderdrukking van de ‘tweede Chinese revolutie’ nauwelijks nog tegenstanders van Yuan voor. Door deze verkiezing is het gezag van Yuan duidelijk toegenomen. Een dag na de verkiezing, op 7 oktober, is de regering-Yuan als regering van de Chinese Republiek door alle grootmachten erkend. Na de inwijdingsceremonie in het parlement begaf Yuan zich in een gepantserde auto naar de Tempel van de Hemel waar hij rituelen leidde die vroeger door de keizer van China werden uitgevoerd. {== afbeelding President Yuan Shikai. ==} {>>afbeelding<<} {==155==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Servische militairen bij een grote voorraad buitgemaakte geweren. ==} {>>afbeelding<<} Servië ontruimt Albanië onder zware druk TIRANA, 20 oktober - Slechts na zware Oostenrijks-Hongaarse druk en een ultimatum van de door Duitsland gesteunde regering in Wenen heeft Servië zich bereid verklaard Albanië te ontruimen. Tot de ontruiming is Servië verplicht krachtens de vredesverdragen na beide Balkanoorlogen. Tot voor kort heeft Belgrado echter geen haast hiermee gemaakt. Pas toen Wenen Belgrado eerder deze maand in een ultimatum opdroeg de Albanese havenstad Durrës binnen één week te verlaten, bonden de Serviërs in, zij het onder protest. De anti-Oostenrijkse stemming is in Belgrado op een hoogtepunt; aan de andere kant heerst in Wenen voldoening over het feit dat de politiek van ultimata vruchten heeft afgeworpen. Het is overigens de vraag in hoeverre het pas onafhankelijke Albanië van het Servische vertrek uit Durrës zal profiteren. Het bewind van de nieuwe Albanese premier Ismaël Kemal Bey Vlorë wordt niet door de grote mogendheden erkend. Albanië wordt bestuurd door een internationale commissie en de grote mogendheden willen Albanië tot een vorstendom maken onder een vorst die ze later zelf willen aanwijzen. De grote mogendheden zijn ook nog niet uit de kwestie aangaande de grenzen van Albanië. In het zuiden betwisten Albanië en Griekenland elkaars gebied en ook in het noorden zijn de grenzen nog niet getrokken. 1913 November Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Heden is het eerste nummer verschenen van het halfmaandelijkse tijdschrift voor muziekvrienden en -beoefenaars, Het Muziekcollege, onder redactie van Willem Landré, Piet de Waardt en P.A. van Westrheene. De oprichter-uitgever is Emil Wegelin te Haarlem. 4. De Chinese minister-president Yuan Shikai stelt pogingen in het werk om de Guomindang van Sun Zhongshan uit het parlement te stoten. 5. Rusland en China erkennen in een gezamenlijke verklaring de autonomie van Buiten-Mongolië onder Chinese suzereiniteit. 6. In Zuid-Afrika wordt Mahatma Gandhi, die het geweldloos verzet tegen apartheidsmaatregelen tegen Indiërs leidt, gearresteerd. 6. Koning Albert I brengt een officieel bezoek aan Berlijn, waar hij besprekingen voert met de Duitse keizer en de stafchef von Moltke. 7. De Amerikaanse president Wilson zet zijn Mexicaanse collega Huerta nog sterker onder druk om af te treden. 13. Tussen Griekenland en Turkije wordt een vredesverdrag gesloten. In afzonderlijke afspraken zullen de noodzakelijk geachte volksverhuizingen van Turken naar Anatolië geregeld worden. 17. De eerste schepen varen door het Panamakanaal. → 23. In Antwerpen wint het Belgisch elftal met 6-2 van Duitsland. Het is al de derde zege in successie van België op Duitsland. 26. De Russische Rijksraad verbiedt het gebruik van het Pools in gemeenteraadsvergaderingen in Polen. → Geboren: 2. Burt Lancaster, Amerikaans filmacteur 5. Vivian Leigh (eig. Vivian Mary Hartley) († 8-7-1967) Engels (film-)actrice 7. Albert Camus († 4-1-1960) Frans schrijver 22. Benjamin Edward Britten († 4-12-1976) Engels componist Gestorven: 7. Alfred R. Wallace (8-1-1823) Brits zoöloog {== afbeelding De Boerenguerilla in Mexico gaat onverminderd voort. Op de foto een groep boeren-revolutionairen met in het midden Eufemio Zapata, de broer van Emiliano Zapata. ==} {>>afbeelding<<} {== afbeelding Opening van het Panamakanaal: een sleepboot koerst naar de Gatunsluizen. ==} {>>afbeelding<<} Opening van Panamakanaal PANAMA, 17 november - Met feestelijkheden is het Panamakanaal in gebruik genomen. Het kanaal, dat een lengte heeft van 81,6 kilometer, verbindt de Atlantische met de Grote Oceaan. De voltooiing van het kanaal is een persoonlijke triomf voor de Amerikaanse kolonel George Goethals, die in 1907 belast werd met de uitvoering van de werkzaamheden. Deze vonden plaats onder het directe toezicht van het geniekorps van het Amerikaanse leger. De aanleg van het Panamakanaal werd mogelijk nadat Panama zich in 1903 met steun van de VS onafhankelijk had verklaard van Colombia en ‘voor eeuwig’ een strook land aan de Verenigde Staten had afgestaan. De feitelijke werkzaamheden begonnen in 1907 en konden dank zij de uitroeiing van de gele koorts en de malaria door dr. W. Gorgas ook in de ongezonde jungle van Midden-Amerika worden uitgevoerd. Voor het Panamakanaal zijn, zowel aan de kant van de Atlantische als aan die van de Grote Oceaan, drie grote sluizen gebouwd en is een kunstmatig meer aangelegd. De totale kosten bedroegen $ 366 miljoen. Russen drukken Pools verzet de kop in WARSCHAU, 26 november - Het uitbreken van de Balkanoorlog heeft een nieuwe opbloei van de Poolse nationale gevoelens veroorzaakt. In het gebied onder Russische bezetting heeft de Poolse socialistische partij opnieuw opgeroepen tot stakingen. In Galicië dat door Oostenrijk wordt bezet is het tot het formeren van een Poolse militaire beweging gekomen, die paramilitaire sportorganisaties, schietverenigingen en kleine militie-eenheden heeft opgericht. Gezien de dreigende oorlog was er in het politieke denken van de mogendheden geen plaats voor de Poolse onafhankelijkheidskwestie: de eventuele oorlog zou immers ongetwijfeld plaats moeten vinden in de Poolse gebieden. In de zomer greep Rusland hard in. Het strategisch belangrijke gebied Chelmno werd officieel door Rusland ingelijfd en de Poolse taal verboden. De spoorwegen waren al in 1912 staatseigendom gemaakt en het Poolse personeel is geleidelijk aan door Russen vervangen. Tevens zijn de hervormingen van de gemeenteraden in de steden doorgevoerd; de raden zijn nu gerussificeerd: taalkundig en structureel. De Poolse taal mag slechts bij informele gesprekken gebruikt worden. {==156==} {>>pagina-aanduiding<<} 1913 December Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2. Het Franse kabinet-Barthou overleeft een motie van wantrouwen niet, in verband met een door het kabinet noodzakelijk geachte lening om de verlenging van de dienstplicht te kunnen bekostigen. 2. De Turkse regering benoemt de Duitse generaal Otto Liman von Sanders tot korpscommandant en lid van de generale staf. 4. De Duitse Rijksdag neemt voor het eerst een motie van wantrouwen aan in verband met de reactie van de regering op het Zabern-incident van november. → 6. Kanselier von Bethmann-Hollweg legt de motie van wantrouwen van de Rijksdag naast zich neer, met het argument dat Duitsland weliswaar een parlement heeft maar geen parlementair geregeerd land is. 10. De Leidse hoogleraar Heike Kamerlingh Onnes krijgt de Nobelprijs voor natuurkunde voor het vloeibaar maken van helium. De Belgische hoogleraar Volkenrecht aan de Universiteit van Brussel Henri la Fontaine krijgt de prijs voor vrede. Die voor literatuur ontvangt de mystieke schrijver uit India Rabindranath Tagore. → 13. De op 22 augustus 1911 uit het Parijse Louvre ontvreemde Mona Lisa van Leonardo da Vinci is terecht. De dief, Vincenzo Perugia, had het schilderij aan een antiquair aangeboden die de politie had gewaarschuwd. 13. De regeringen van Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren zich tegen de Duits-Turkse conventie die het opnemen van generaal Liman von Sanders in de Turkse legertop mogelijk heeft gemaakt. 14. De Griekse koning Constantijn I, die zijn vermoorde vader George I is opgevolgd, verklaart Griekenland en Kreta voor verenigd. 31. Bij Koninklijk Besluit wordt in Nederland de kamercommissie ingesteld die met voorstellen moet komen om de schoolstrijd op te lossen (de pacificatie-commissie-Bos). Geboren: 8. Paul Félix († 5-1-1981) Belgisch architect 18. Willy Brandt (eig. H.K. Frahm) Duits socialistisch politicus Rel om Zabern-affaire BERLIJN, 4 december - Met een ruime meerderheid van 293 tegen 54 stemmen heeft de Rijksdag vandaag zijn wantrouwen uitgesproken tegen rijkskanselier von Bethmann-Hollweg. De Rijksdag vindt het antwoord van de rijkskanselier van gisteren inzake het nu al weken hoog oplaaiende Zabernconflict onvoldoende. De affaire begon op 28 oktober in de kleine stad Zabern in de Elzas, waar de jonge Pruisische luitenant Forstner in een toespraak tot rekruten enkele denigrerende {== afbeelding Vertrek van leden van het garnizoen uit Zabern (Elzas), na de gewraakte toespraak van hun luitenant. ==} {>>afbeelding<<} opmerkingen over het volk van de Elzas had gemaakt. De opmerkingen kwamen in de lokale pers en leidden tot enige opschudding en protesten onder de bevolking. De garnizoenscommandant distantieerde zich niet van zijn luitenant maar kondigde in plaats daarvan de staat van beleg af en arresteerde diverse bewoners van Zabern. De stadhouder van Elzas-Lotharingen had de affaire aanvankelijk willen sussen, maar onverwachts bemoeide de keizer zich ermee en schaarde zich vierkant achter de garnizoenscommandant. Daarmee maakte Wilhelm II meteen ook duidelijk dat de aangelegenheid binnen zijn militair gezag lag. Op 28 november kwam de zaak in de Rijksdag waar de regeringsverklaring tot groot tumult leidde. Gisteren sprak de rijkskanselier zelf in de Rijksdag en verdedigde de garnizoenscommandant. Voorts verklaarde hij dat ‘de wapenrok van de keizer onder alle omstandigheden dient te worden gerespecteerd’. De minister van Oorlog, Falkenhayn, beriep zich op het ‘Kommandogewalt’ van de keizer en weigerde verdere mededelingen over de zaak te doen. De motie van wantrouwen van vandaag illustreert ongetwijfeld de woede van de Rijksdag over deze houding. Maar tegelijkertijd is het een uiting van machteloosheid, want het parlement heeft geen machtsmiddelen om de regering naar huis te sturen en een op de spits gedreven conflict tussen parlement en leger kan, zoals de zaak tot nu toe is gelopen, slechts de zelfverzekerdheid van de legerleiding sterken. Nobelprijs La Fontaine OSLO, 10 december - Wat al bij wijze van grap werd gezegd op de perstribune van de Senaat, is bewaarheid. De Belgische socialistische senator en hoogleraar te Brussel, Henri-Marie La Fontaine heeft dit jaar de Nobelprijs voor vrede van het Noorse parlement gekregen. La Fontaine is medestichter van het Belgische Genootschap voor de Vredesarbitrage, en van de Unie van Internationale Verenigingen in Brussel. Hij heeft jaren geijverd voor de vestiging in Den Haag van een permanent internationaal arbitragehof. La Fontaine, die van beroep advocaat is, vertegenwoordigt na de Eerste Wereldoorlog België in de Volkenbond in Genève. Later wordt hij ondervoorzitter van de Senaat. In 1943 overlijdt hij op 90-jarige leeftijd. Naast tal van rechtskundige werken publiceerde La Fontaine gedichten en reisverhalen uit zijn jeugd, en vertaalde hij werken van Wagner, met commentaren. {== afbeelding Prof. dr. Henri La Fontaine. ==} {>>afbeelding<<} [1914] 1914 Januari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Zaandam krijgt in de onderwijzer Klaas ter Laan de eerste socialistische burgemeester van Nederland. 1. De Britse regering besluit Noord-Nigeria, het gebied van de Royal Niger Company, en Zuid-Nigeria, het Nigerkust-protectoraat, samen te voegen. De gouverneur-generaal zetelt te Lagos. 5. De Amerikaanse automobiel fabrikant Henry Ford maakt zijn naam als modelondernemer waar door een 8-urige werkdag in te stellen, evenals een minimumloon van $ 5,-per dag en winstdeling. Overigens wil Ford niets van vakbonden weten. 10. De Chinese president Yuan Shikai ontbindt het parlement en benoemt een college dat opdracht krijgt een nieuwe grondwet te ontwerpen die aan de president dictatoriale bevoegdheden geeft. 10. De officieren die terecht staan vanwege het Zabernincident van november 1913 wordendoor het militair gerechtshof te Straatsburg vrijgesproken. → 13. De Franse rechts-socialisten richten onder aanvoering van Briand, Millerand en Barthou de Fédération des Gauches op. 16. De Russische schrijver Maksim Gorki keert naar zijn vaderland terug. → 26. In Almelo (Twente) breekt in twee fabrieken een staking uit om een CAO af te dwingen. Er zijn 600 textielarbeidsters bij betrokken. 26. De werken van de Belgische schrijver Maurice Maeterlinck, die in 1911 Nobelprijswinnaar werd, worden door het Vaticaan op de index geplaatst. 27. Op Haïti wordt president Oreste tijdens een revolte gedwongen op te stappen. Voor de VS is dit een reden om militair te interveniëren. → 27. De VS stellen een burgerlijk bestuur in voor de Panamakanaalzone. Geboren: 6. Lorette Young, Amerikaans filmactrice 17. Théo Lefèvre († 18-9-1973) Belgisch christen-democratisch politicus {==157==} {>>pagina-aanduiding<<} Verenigde Staten interveniëren op eiland Haïti PORT-AU-PRINCE, 27 januari - Enkele manschappen en officieren van het Amerikaanse korps mariniers zijn aan land gegaan op Haïti, een eiland in de Caribische Zee. De mariniers hebben de Nationale Bank van Haïti in de hoofdstad Port-au-Prince bezet en $ 500 000 meegenomen. De Verenigde Staten hebben aanzienlijke financiële belangen op Haïti. Ze beheersen de spoorwegen en het bankstelsel. De Amerikaanse City Bank is voor 5 procent eigenaar van de Banque Nationale d'Haïti, die in 1910 is opgezet. De Newyorkse bank heeft een $ 0,5 miljoen uitstaan bij de Haïtiaanse spoorwegen. De president van de spoorwegen is een van de vice-presidenten van de National City Bank in New York. Haïti wordt sinds 1908 geteisterd door de zogenaamde caco-revoltes: gewapende opstanden van zwarte bewoners uit het binnenland. Met dit machtsvertoon willen de Amerikanen de dreiging van rebellie bedwingen en hun belangen veilig stellen. Gorki keert naar vaderland terug ST.-PETERSBURG, 16 januari - De Russische schrijver Maksim Gorki is na een ballingschap van zeven jaar naar zijn vaderland teruggekeerd. Hij heeft gebruik gemaakt van de amnestie voor deelnemers aan de revolutie van 1905 die de autoriteiten hebben afgekondigd. Gorki, een sympathisant van Lenins bolsjeviki, heeft actief aan de revolutie van 1905 deelgenomen. Hij werd daarom gearresteerd en in Moskou in de Petrus- en Paulusvesting opgesloten, wat in binnen- en buitenland tot scherpe protesten leidde. In 1906 kwam hij vrij en verliet Rusland. Na een reis vol incidenten door Amerika vestigde hij zich op Capri, waar zijn villa een intellectueel centrum werd voor de tegenstanders van het tsarisme. Duitse militairen vrijgesproken STRAATSBURG, 10 januari - De verdachten in het proces over de Zabern-affaire zijn vrijgesproken. Overste von Reuter en luitenant Schadt werden ervan beschuldigd bij onlusten in oktober 1913 in Zabern ongeoorloofd politietaken te hebben uitgeoefend. Het militaire gerechtshof oordeelde dat de politie de orde onvoldoende heeft gehandhaafd waardoor de militairen wel gedwongen waren deze taak op zich te nemen. 1914 Februari Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 1. In Duits-Oostafrika komt de Tanganyika-lijn gereed, die Dares-Salaam met het Tanganyikameer per spoor verbindt. 4. Met het aanvaarden door het Congres van de Burnett-immigratiewet wordende toelatingseisen voor immigranten in de VS opnieuw verzwaard. 8. Op Haiti wordt generaal Zamon de nieuwe president. 13. De tsaar ontslaat minister-president Kokovtzev, die opgevolgd wordt door de reactionaire politicus Goremikin. 15. Na een hongerstaking komt Emmeline Pankhurst, voorzitter van de Woman's Social and Political Union, vrij. Andere suffragettes, zoals Mary Richardson, zitten nog in de gevangenis vanwege de aanslag op het huis van Lloyd George. {== afbeelding Op 15 februari komt Emmeline Pankhurst vrij. De militante suffragette-acties gaan ondertussen door: op de foto wordt een suffragette gearresteerd die zichzelf aan het hek van Buckingham Palace had vastgeketend. ==} {>>afbeelding<<} 17. In Stockholm wordt het kabinet-Staaf (vrijzinnig) vervangen door dat van Hammarskjöld vanwege een conflict over de verlenging van de militaire dienstplicht. 18. De Belgische Kamer keurt de wet op het lager onderwijs goed. → 21. In een geheime bijeenkomst van politici en militairen in St-Petersburg overtuigt minister van Buitenlandse Zaken Sazonov de aanwezigen ervan dat de buitenlandse politiek van Rusland erop gericht moet zijn om desnoods met geweld de - door Turkije gecontroleerde - toegang tot de Middellandse Zee in handen te krijgen. 21. In China richt roverhoofdman Witte Wolf met zijn bende een bloedbad aan in Zhanjiang. De ingezette regeringstroepen slaan aan het muiten. 27. De Britse minister-president Asquith verklaart zich tegen de invoering van algemene dienstplicht. Geboren: 4. Alfred Andersch († 22-2-1980) Duits geëngageerd schrijver 5. Alan Hodgkin, Brits fysicus Gestorven: 6. Albert Neuhuys (10-6-1844) Nederlands schilder 25. Sir John Tenniel (28-2-1820) Brits cartoonist en illustrator {== afbeelding Een bijeenkomst van de Fédération des Gauches die op 13 januari werd opgericht. ==} {>>afbeelding<<} Onderwijswet goedgekeurd BRUSSEL, 18 februari - De Kamer heeft de vijfde organieke Wet op het lager onderwijs goedgekeurd. De besprekingen hebben vier maanden geduurd, door de onwil van de conservatieve vleugel van de katholieke partij en de oppositie van liberalen en socialisten. De laatsten hebben bij de stemming vandaag zelfs de zaal verlaten. De flaminganten hebben van de gelegenheid gebruik gemaakt om het ‘territorialiteitsprincipe’ (onderwijstaal is streektaal) voor te stellen. Door de afwijzing van dit amendement-Van Cauwelaert-Franck-Huysmans blijft het vooralsnog alleen bij de regeling van de ‘moedertaal’. De Senaat bespreekt het wetsontwerp tussen 3 april en 14 mei. De wet komt op 21 mei in het Staatsblad en treedt in september in werking. De oorlogs-omstandigheden zorgen ervoor dat dit pas 1921 wordt. De belangrijkste verworvenheid van de wet is de verlenging van de schoolplicht tot 14 jaar. Dit heeft voor het land vanzelfsprekend belangrijke sociale gevolgen. {==158==} {>>pagina-aanduiding<<} 1914 Maart Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. In Rio de Janeiro (Brazilië) wordt in verband met een algemene staking de staat van beleg afgekondigd. 1. De voormalige koloniale militair en bestuursambtenaar Hendrik Colijn, laatstelijk minister van Oorlog, wordt benoemd tot directeur van de Bataafsche Petroleum Maatschappij. 2. De Britse minister van Marine Winston Churchill verdedigt in het Lagerhuis de eerder deze maand aangenomen drastische verhoging van de defensiebegroting door te verwijzen naar de snelle groei van de omvang van de Duitse vloot. → 7. Namens de Albanese stammen - met uitzondering van de Skoetari in het Noorden - biedt Essad Pasja aan prins Wilhelm von Wied de titel van mbret (koning) aan. → 8. Bij de Spaanse parlementsverkiezingen wint de monarchistische partij. 10. Het onder de naam Rokeby Venus bekend staande schilderij van Velasquez, dat in de National Gallery te Londen hangt, wordt door een suffragette beschadigd om aandacht voor haar zaak op te eisen. 14. Tussen Servië en Turkije wordt een vredesverdrag gesloten. 17. Rusland besluit tot het verdriedubbelen van de omvang van het parate leger tot 1,7 miljoen man. 18. De Chinese roversbende van Witte Wolf verslaat een regeringsleger bij Jingdezhen en richt er opnieuw een bloedbad aan. 21. De 70-jarige minister-president van Italië Giolitti neemt ontslag en wordt opgevolgd door Salandra. 22. Keizer Wilhelm brengt een staatsbezoek aan Wenen. 30. De Britse minister-president Asquith ontslaat minister van Oorlog Seely en neemt zelf de portefeuille over naar aanleiding van het goedpraten door de minister van het feit dat het grootste deel der officieren van een te Curragh (bij Dublin) gelegerd batiljon ontslag heeft genomen uit verzet tegen de Home Rule-wet voor Ierland. → Gestorven: 12. George Westinghouse (6-10-1846) Amerikaans ingenieur Churchill wil sterke vloot {== afbeelding De Britse minister van Marine, Winston Churchill. ==} {>>afbeelding<<} LONDEN, 2 maart - De Britse minister van Marine, Churchill, heeft het Lagerhuis voorgehouden dat versterking en uitbreiding van de marinevloot en de pas opgerichte marineluchtvaartdienst dringend noodzakelijk is. Zijn beroep op de Kamer om rekening te houden met de noodzaak van hogere uitgaven in de naaste toekomst was gekoppeld aan een herschatting van de marinebegroting voor dit jaar. Churchill vroeg om een extra budget van £ 2,5 miljoen, waarvan £ 1 miljoen voor de bouw van nieuwe schepen. De overige £ 1,5 miljoen is nodig, aldus Churchill, voor uitbreiding van de stookolievoorraad, de aanschaf van vliegtuigen, loonsverhogingen in de marinehavens en vervroegde opdracht tot de bouw van drie kruisers. Over de noodzaak van versterking en uitbreiding van de vloot zei Churchill onder meer: ‘Het is de plicht van de Kamer om meer dan in voorgaande jaren grote aandacht te besteden aan jaarlijkse voorstellen voor nieuwe schepen. Het is haar plicht om van de regering goede redenen te eisen voor elk vaartuig, in plaats van te sputteren over de kosten.’ Wilhelm von Wied heerser van Albanië DURRËS, 7 maart - Het chaotische, door anarchie en burgeroorlog geplaagde Albanië heeft vanaf vandaag een nieuwe heerser: prins Wilhelm von Wied is, na door de grote mogendheden als vorst te zijn aangewezen, in Albanië geland. Het heeft de Europese grootmachten veel moeite gekost een voor iedereen acceptabele vorst voor het nieuwe landje te vinden. Wilhelm von Wied, de kandidaat van Italië en Oostenrijk, maar vooral van zijn tante, de Roemeense koningin, is een 38-jarige aristocraat die niets van Albanië afweet. Hij heerst over een land waarvan de grenzen ondanks langdurige conferenties van de grootmachten nog steeds niet vastliggen. De vorige winter is Griekenland Zuid-Albanië (of Noord-Epirus) binnengevallen en die kwestie is nog steeds niet beslist. Het tot dusverre aan de macht zijnde bewind van Kemal Bey Vlorë is de afgelopen maanden driftig bestookt door een rivaliserende groep, geleid door Essad Pasja. In principe hebben beiden hun macht nu overgedragen aan de internationale commissie die Albanië probeert te regeren, maar diep verstrikt zit in een web van intriges, bloedwraak en anarchie {== afbeelding De Nederlandse generaal De Veer (links), commandant van de Albanese gendarmerie in Durazzo. ==} {>>afbeelding<<} Officieren in Ierland nemen ontslag LONDEN, 22 maart - Ten minste twintig officieren in Dublin, Curragh en Newbridge hebben het afgelopen weekeinde hun ontslag ingediend. Zij protesteren daarmee tegen de mogelijkheid dat zij in Ulster moeten optreden tegen unionisten die zich tegen zelfbestuur verzetten. Er zijn geruchten dat het totaal aantal ingediende ontslagen in de honderden loopt, met name in de kringen van onderofficieren. Onder de Ierse unionisten heersen gevoelens van verbazing en woede over wat zij beschouwen als de provocerende militaire activiteiten van de regering. Met name de recente toespraak van Churchill in Bradford wordt gezien als een opzettelijke uitlokking van ongeregeldheden in Ulster. Ook Lloyd George's toespraak in Huddersfield gisteren wordt beschouwd als een provocatie van Ulster. De protesterende officieren vrezen dat de regering hen zal dwingen de strijd aan te binden met het vrijwilligersleger van Sir Edward Carson, dat de unionisten wil bijstaan in hun verzet tegen het wettelijk opgedrongen zelfbestuur. 1914 April Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 2. Door prof. Posthumus wordt in Den Haag het Nederlandsch-Economisch Historisch Archief opgericht. 4. Albanië mobiliseert het leger nu oorlog met Griekenland dreigt. 9. In de Mexicaanse stad Tampico vindt een incident plaats dat de betrekkingen tussen de VS en Mexico nog meer verslechtert. De bemanning van een Amerikaans schip wordt gearresteerd, en hoewel ze direct wordt vrijgelaten vindt men dat de nationale eer in het geding is. → 11. President Huerta verbreekt de diplomatieke betrekkingen met de VS in verband met het Tampico-incident. 20. President Wilson krijgt van het in gezamenlijke zitting bijeengeroepen Congres toestemming om op te treden tegen Mexico, in verband met het incident te Tampico. 21. De Amerikaanse marine bombardeert de Mexicaanse havenstad Veracruz en bezet de stad. Hierbij vallen onder de inwoners 200 slachtoffers. Aanleiding is het Tampico-incident. → 22. De socialistische afgevaardigden worden, omdat woordvoerder Kerenski de minister-president aangevallen en onderbroken heeft, uit de Doema gestoten. Uit protest hiertegen breken in St.-Petersburg, Moskou en Riga stakingen uit, die door bolsjeviki georganiseerd worden. 25. Door bemiddeling van Argentinië, Bolivia en Chili, de zogenaamde ABC-landen, gaan de VS in op het voorstel om te Niagara onderhandelingen met Mexico te openen om de gerezen conflicten op te lossen. → 30. De door president Yuan Shikai van China aangestelde nationale commissie heeft de tekst van de nieuwe grondwet gereed. Het parlement wordt nagenoeg afgeschaft en Yuan wordt president voor 10 jaar met het recht op herverkiezing en/of aanwijzing van een opvolger. Geboren: 2. Alec Guinness, Brits (film-) acteur 22. Jan de Hartog, Nederlands volksschrijver {==159==} {>>pagina-aanduiding<<} Vlooteenheid VS bezet Mexicaanse stad Veracruz VERACRUZ, 27 april - Na enkele dagen van gevechten heeft een Amerikaanse vlooteenheid de Mexicaanse havenstad Veracruz bezet. De Amerikaanse president Woodrow Wilson had op 21 april opdracht gegeven Veracruz in te nemen. Aanleiding vormde het bericht dat een Duits schip met munitie op weg was naar de havenstad, maar op de achtergrond speelde de verslechterende relatie tussen Washington en Mexico. Wilson had al eerder een vlooteenheid naar de Golf van Mexico gestuurd na een incident in de stad Tampico. Een aantal opvarenden van de Amerikaanse kruiser Dolphin was hier gearresteerd omdat zij zich op verboden militair terrein hadden bevonden. Zij waren snel weer vrijgelaten, met excuses, maar de commandant van de Dolphin eiste dat 21 saluutschoten voor de Amerikaanse vlag zouden worden afgevuurd. De Mexicaanse president Huerta weigerde deze politieke zelfmoord uit te voeren. Zijn regering was nooit erkend door Washington, dat ervan overtuigd was dat Huerta Amerikaanse investeerders niet de gewenste stabiliteit kon bieden en een paar maanden geleden een embargo op levering van wapens aan Mexicaanse opstandelingen had opgeheven. De Amerikaanse bezetting van Veracruz heeft grote verontwaardiging gewekt, ook in andere Latijns-amerikaanse landen. Opstandelingenleider Carranza heeft het onmiddellijke vertrek van de Amerikaanse troepen geëist. Bemiddeling van Argentinië, Brazilië en Chili leidt tot de conferentie van Niagara Falls, die echter weinig oplevert. {== afbeelding Het Amerikaanse leger in Mexico. ==} {>>afbeelding<<} 1914 Mei Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Yuan Shikai krijgt dictatoriale bevoegheden in China. → 6. Het Britse Hogerhuis stemt de invoering van vrouwenkiesrecht met 140-60 stemmen af. 10. Bij de Franse parlementsverkiezingen winnen de radicalen en de socialisten, en worden de grootste fracties. 14. De Belgische Senaat neemt de schoolwet-Poullet aan. De schoolplicht wordt verlengd tot 14 jaar. 15. President Wilson stuurt een speciale gezant, kolonel Edward House, naar Europa in een poging de wereldvrede te behouden. 20. Te Niagara (Ontario) worden de onderhandelingen tussen de VS en Mexico geopend. 22. Groot-Brittannië verwerft de controle over de Perzische olievoorraden van de Anglo-Persian Oil Company. 24. In België vinden parlementsverkiezingen plaats. De katholieke regeringspartij verliest twee zetels. → 25. Tot chef-staf van het Belgische leger wordt generaal Antonin Selliers de Moranville benoemd. 25. Het Britse Lagerhuis neemt de Home Rule-wet voor Ierland zonder Ulster - aan. → 28. Een massale bouwstaking in Groot-Brittannië, die al de 20ste week ingaat, escaleert nu de aannemers overgaan tot uitsluiting van een half miljoen bouwvakkers. → 31. De Franse premier Doumergue biedt naar aanleiding van de verkiezingsuitslag het ontslag van zijn kabinet aan. 31. De Mexicaanse president Huerta verklaart zich tijdens de onderhandelingen met de VS bereid de macht over te dragen aan generaal Carranza, die tot provisionele president benoemd zal worden tot er verkiezingen zijn gehouden. Geboren: 18. Pierre Balmain, Frans modeontwerper 22. Vance Packard, Amerikaans socioloog 28. Paul Mauser (27-6-1838) Duits werktuigkundige Iers zelfbestuur aanvaard LONDEN, 25 mei - Met een meerderheid van 77 stemmen heeft het Britse Lagerhuis het wetsontwerp voor de instelling van beperkt zelfbestuur voor Ierland zonder Ulster goedgekeurd. Oppositieleider Bonar Law ried zijn volgelingen aan zich gewonnen te geven aan de grote meerderheid van voorstanders van het ontwerp, dat hij betitelde als een ‘verachtelijke farce’. Hij waarschuwde de regering dat deze een uiterst gevaarlijke weg bewandelt. ‘Dit is het einde van een akte, maar niet van de voorstelling’, zei hij. ‘De laatste akte zal niet in de Kamer worden gespeeld, maar in het land. en daar is hetgeen farce.’ Na de tegenwerpingen van Bonar Law onthielden de overige oppositieleden zich van verder commentaar, op William O'Brien na, die de Nationalisten officieel verantwoordelijk stelde voor de op handen zijnde tweedeling van Ierland. Na de stemming hielden de Nationalistische kamerleden een spontane demonstratie. De protestantse inwoners van het Noordierse Ulster - een minderheid van de Ierse bevolking die overwegend katholiek is - verzetten zich heftig tegen het zelfbestuur voor geheel Ierland. Zij weigeren om religieuze, politieke en economische redenen het gezag van een parlement in Dublin te aanvaarden. De Ulstermen vrezen in een verenigd Ierland volledig in de schaduw van de katholieken te moeten leven. De grote inspirator van de Ulsterse beweging tegen Iers zelfbestuur is de unionist Edward Henry Carson. Carson is zelfs bereid zijn verzet met geweld kracht bij te zetten. In 1912 formeerde hij onder het motto ‘peace but preparation’ een vrijwilligerskorps, het Ulster Volunteer Corps, van 100 000 man. De illegale strijdmacht kreeg deze maand, zo is bekend geworden, door een grootscheepse wapensmokkel de beschikking over duizenden Duitse geweren en een grote hoeveelheid ammunitie. Britse staking escaleert LONDEN, 28 mei - Het geschil tussen de werkgevers en werknemers in de bouw is vandaag verscherpt door de beslissing van de werkgevers om 600 000 bouwvakkers voor onbepaalde tijd te schorsen. Bovendien stemden vandaag de werknemersvertegenwoordigers met een meerderheid van 4:1 tegen de jongste voorstellen van de werkgevers, waardoor het uitzicht op een oplossing verder is verminderd. De oorzaak van het geschil gaat terug tot in januari. Vorig jaar al hadden in Londen vele wilde stakingen plaats uit protest tegen het aannemen van niet-vakbondsleden in de bouw. Na twintig wilde stakingen eisten de werkgevers op 17 januari een getekende verklaring van alle vakbondsleden dat zij op straffe van een boete bereid waren vreedzaam samen te werken met elk ander personeelslid, vakbondslid of geen vakbondslid. Nadat deze eis was verworpen werden vandaag alle vakbondsleden geschorst. Met de landelijke schorsing van de georganiseerde bouwvakkers hopen de werkgevers de bonden onder voldoende druk te kunnen zetten om een vredesregeling af te dwingen. China wordt een dictatuur PEKING, 1 mei - De Centrale Politieke vergadering, een institutie die in de plaats is gekomen van het door Yuan Shikai ontbonden Chinese parlement, heeft heden een grondwet goedgekeurd. Deze grondwet verleent de president van China, Yuan Shikai, dictatoriale bevoegdheden. Het document is een bevestiging van een situatie die reeds geruime tijd bestaat. In januari dit jaar werd het Chinese parlement ontbonden. In februari diende de regering haar ontslag bij Yuan in. In november van het vorig jaar werd met het verbod van de Guomindang de enige volksbeweging uitgeschakeld die de onbeperkte macht van Yuan nog had kunnen bedreigen. Belgische regering houdt meerderheid BRUSSEL, 24 mei- Bij de parlementsverkiezingen, waarbij slechts vier Belgische provincies betrokken waren, is de regeringsmeerderheid nauwelijks geslonken. De katholieke partij verloor twee zetels in de Kamer, hoewel een grotere nederlaag was gevreesd als gevolg van de gestegen belastingdruk. Socialisten en liberalen traden afzonderlijk in het electorale strijdperk, aangezien de kartelvorming bij de verkiezingen van 2 juni 1912 weinig concrete resultaten had opgeleverd. Toch stond ook bij de verkiezingen van vandaag bij zowel socialisten als liberalen de eis voor het algemeen enkelvoudig stemrecht voorop. {==160==} {>>pagina-aanduiding<<} 1914 Juni Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 4. De Britse transport-, spoorwegen mijnwerkers besluiten gezamenlijk een loonactie te gaan voeren. 8. In de Italiaanse stad Ancona wordt een demonstratie tegen strafcompagnieën in het leger door de politie verboden. Dit wordt aanleiding tot straatgevechten waarop een algemene staking uitbreekt. → 12. In Frankrijk is er na het opstappen van het kabinet-Doumergue een regeringscrisis. Na het mislukken van formateur Viviani stelt Ribot (gematigd) een ploeg samen, maar zijn regeringsverklaring wordt door het parlement afgestemd. 13. René Viviani slaagt er in tweede instantie in om een radicaal-socialistisch kabinet te vormen in Frankrijk. 15. Groot-Brittannië en Duitsland worden het eens over het nog aan te leggen traject van de Bagdadbaan. 19. De Franse Assemblée gaat akkoord met een lening ten behoeve van het leger van FF 800 miljoen. 24. Tussen de VS en Mexico wordt het vredesverdrag gesloten waarover in mei tijdens de onderhandelingen in Niagara overeenstemming was bereikt. 24. Omdat hij te kampen heeft met een slechte gezondheid stelt Koning Peter I van Servië zijn zoon Alexander tot prins-regent aan. 26. De Nederlandse regering doet diplomatieke stappen om tot een derde Haagse Vredesconferentie te komen in verband met het dreigende oorlogsgevaar. 28. Bij het officiële bezoek van aartshertog Frans Ferdinand aan Sarajevo (Bosnië) worden uit het pistool van Gavrilo Princip dodelijke schoten gelost die een eind maken aan het leven van de Habsburgse troonopvolger en zijn vrouw. → 30. De Chinese rebellenleider ‘Witte Wolf’ sterft. → Geboren: 15. Joeri Andropov († 9-2-1984) Russisch communistisch politicus 27. Alexander Pola (eig. Bram Polak) Nederlands acteur, tekstschrijver en conferencier Moordaanslag in Sarajevo {== afbeelding Princip, moordenaar van de Oostenrijkse troonpretendent, wordt weggevoerd. ==} {>>afbeelding<<} SARAJEVO, 28 juni - In Sarajevo, de hoofdstad van Bosnië, is vanochtend de Oostenrijkse aartshertog Frans Ferdinand bij een moordaanslag om het leven gekomen. Ook de echtgenote van de 50-jarige Oostenrijkse troonopvolger, Sophie, werd gedood. De dader is een in Bosnië wonende Serviër, Gavrilo Princip. Hij is gearresteerd. Frans Ferdinand en Sophie brachten een officieel bezoek aan de hoofdstad van het door Oostenrijk geannexeerde Bosnië-Hercegovina. Voor de fatale aanslag werd vanochtend nóg een poging gedaan Frans Ferdinand om het leven te brengen: er werd een schot gelost op zijn auto waarbij twee leden van Frans Ferdinands gevolg werden gewond. Het bezoek werd echter gewoon voortgezet. De tweede aanslag werd om kwart voor twaalf gepleegd, na een ontvangst van Frans Ferdinand op het raadhuis. Toen zijn auto bij de Latijnse Brug in het centrum van de stad de nauwe Franz Josephsteeg in wilde rijden, moest twee tot drie seconden langzaam worden gereden. Op dat ogenblik schoot Princip, vanuit de menigte langs de kant, op het keizerlijke paar. Prinses Sophie was op slag dood. Frans Ferdinand zei volgens zijn adjudant die naast hem zat tot zeven of acht keer toe steeds zachter ‘Het is niets’ voordat ook hij stierf. De moord in Sarajevo is het werk van Serviërs. De gearresteerde Gavrilo Princip is lid van de geheime organisatie Verbond van de Dood, die wordt geleid door kolonel Dragutin Dimitrijević alias Apis. Dimitrijević is hoofd van de Servische militaire inlichtingendienst. Het geheime genootschap stelt zich ten doel de Zuid-Slaven te bevrijden van de Oostenrijks-Hongaarse overheersing. Vóór het bezoek van Frans Ferdinand heeft de Servische premier Nikola Pasić, een tegenstander van Apis, de aartshertog gewaarschuwd dat er een komplot tegen hem werd gesmeed. De waarschuwing was echter zo voorzichtig geformuleerd dat ze niet is begrepen. De vraag is overigens of een wel begrepen waarschuwing de plannen van Frans Ferdinand had kunnen wijzigen. Na de eerste aanslag van vanochtend, zei Frans Ferdinand tegen zijn adjudant: ‘Vandaag krijgen we nog een paar kogels om de oren.’ {== afbeelding Aartshertog Frans Ferdinand en zijn vrouw Sophie, opgebaard in de Konak, de residentie van de gouverneur van Bosnië. ==} {>>afbeelding<<} Rode Week in Italië voorbij ANCONA, 14 juni - Er is een eind gekomen aan de algemene staking in de Italiaanse provincies Emilia-Romagna en Le Marche en daarmee een eind aan de Rode Week, die was begonnen toen de politie een antimilitaristische betoging in Ancona met harde hand had onderdrukt. De betoging, gericht tegen de conservatieve regering van Antonio Salandra, was georganiseerd door de anarchist Enrico Malatesta, die na dertien jaar ballingschap weer is teruggekeerd naar Italië, en de extremistische republikein Pietro Nenni. Toen er nadat er drie doden bij de betoging waren gevallen een algemene staking werd uitgeroepen en een golf van anarchie Italië overspoelde, ging ook de socialist Benito Mussolini een leidende rol spelen. In Emilia-Romagna en Le Marche raakte de regering alle greep op de gebeurtenissen kwijt. In veel plaatsen werden kleine republiekjes uitgeroepen, belastingen afgeschaft en kerken en spoorlijnen aangevallen. Ancona werd een week lang bezet gehouden. In Rome en andere grote steden werden barricades opgericht en kwam het tot gewelddadige rellen. Na twee dagen werd de algemene staking opgeheven, maar in Emilia-Romagna duurde het tien dagen voordat de tienduizend soldaten die erheen waren gestuurd de orde hebben hersteld. De gewelddadigheid van de acties betekent de herleving van het syndicalisme binnen de socialistische partij dat aan directe actie de voorkeur geeft boven politiek optreden. ‘Witte Wolf’ dood PEKING, 30 juni - In zijn geboorteprovincie Henan is de opstandeling en sociale bandiet Bai Lang overleden. Bai Lang stierf aan de gevolgen van de verwondingen die hij had opgelopen toen zijn leger de omsingeling door regeringstroepen van Henan had doorbroken en zich terugtrok in Gansu. Bai Lang, bijgenaamd de ‘Witte Wolf’ was reeds ten tijde van het keizerrijk actief als een Chinese Robin Hood. Zijn slogan luidde: ‘Sla de rijken, steun de armen’. Hij sloot zich aan bij de revolutionairen tijdens de omverwerping van de Qing-dynastie. Toen Yuan Shikai in toenemende mate de macht in China aan zich trok, keerden de troepen van de ‘Witte Wolf’ zich tegen het bewind in Peking. Behalve het zuiden van Henan beheersten de rebellen ook het noorden van de provincie Hubei en het westen van Anhui. De rebellie van Bai Lang werd bedwongen door een leger van veertigduizend man, bijgestaan door buitenlandse adviseurs. Russische vliegtuigen voerden bombardementen uit op stellingen van de rebellen. {==161==} {>>pagina-aanduiding<<} 1914 Juli Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 8. De Franse senaat bekrachtigt de op 1 april door de Assemblée aangenomen wet-Caillaux inzake progressieve directe belasting. De verdediging wordt gevoerd door Renoult; hij is Caillaux opgevolgd nadat deze was afgetreden in verband met de moord van zijn vrouw op de Figaro-hoofdredacteur. → 10. De provisionele regering van Ulster bevestigt nog eens dat ze zich tegen de Home Rule-wet voor Ierland zal verzetten. 14. Onder zware Amerikaanse druk besluit de net herkozen Mexicaanse president Huerta terug te treden ten gunste van Carbajal. → 20. De Franse president Poincaré reist af naar Rusland in een poging om het uitbreken van de oorlog te vermijden. 20. In Ulster begint een anti-Engelse opstand. → 23. De regering van Oostenrijk-Hongarije stuurt de Servische regering een ultimatum. → 24. De socialistische burgemeester van Zaandam, Ter Laan, stuurt Duitse onderkruipers terug die ondernemers geronseld hadden om een in de houthaven uitgebroken staking te breken. → 25. Servië reageert negatief op het ultimatum van 24 juli en mobiliseert. → 26. De SPD organiseert vredesdemonstraties in 60 steden (500 000 deelnemers). 28. Oostenrijk-Hongarije verklaart Servië de oorlog. → 29. In Brussel komt de Socialistische Internationale in een spoedzitting bijeen. → {== afbeelding De leider van de Nederlandsche sociaal-democraten, mr. P.J. Troelstra, tijdens zijn toespraak als Nederlands afgevaardigde op het op 29 juli in Brussel belegde internationale beraad van sociaal-democratische partijen. ==} {>>afbeelding<<} 30. Rusland gaat mobiliseren. → 31. Oostenrijk-Hongarije mobiliseert. → 31. De Franse socialistenleider Jean Jaurès (54) wordt door een rechts-nationalist in het Parijse café Le Croissant vermoord. → 31. Ook België mobiliseert. → -. De leider van de Indiase gemeenschap in Zuid-Afrika, Gandhi, keert terug naar India. → Gestorven: 2. Joseph Chamberlain (8-7-1836) Brits radicaal-liberaal politicus Onderkruipers uitgewezen ZAANDAM, 24 juli - De onlangs benoemde SDAP-burgemeester Klaas ter Laan (de eerste socialistische burgemeester in Nederland) heeft 42 Duitse arbeiders, door Zaanse bedrijven ingehuurd als stakingsbrekers, teruggestuurd naar Duitsland. In Zaandam zijn al vanaf april de bootwerkers in staking vanwege een loonkwestie. Door gebrek aan aanvoer van grondstoffen en materialen ligt een aantal bedrijven stil. Pogingen van de ondernemers om andere havenwerkers aan te werven mislukten. Daarop wendden zij zich tot een Hamburgs bedrijf, dat zich specialiseert in het leveren van arbeiders om stakingen te breken. Deze firma stuurde 44 man naar Zaandam. Bij aankomst werden de papieren van de Duitsers, op last van de burgemeester, door de politie aan een minutieuze controle onderworpen. Daarbij bleek dat 42 van hen niet over de documenten beschikten, die krachtens een Nederlands-Duits verdrag verplicht zijn voor buitenlandse arbeiders. Burgemeester Ter Laan weigerde hen in zijn gemeente toe te laten en liet hen door de politie naar de grens brengen. Van ondernemerszijde wordt Ter Laan ervan beschuldigd zijn macht als burgemeester te misbruiken ten gunste van de stakers; de burgemeester zegt zich strikt aan de wet en de voorschriften te hebben gehouden. Gandhi terug naar India JOHANNESBURG, juli - De populaire leider van de Indiase gemeenschap in Zuid-Afrika, Mohandas Gandhi, is na twintig jaar teruggekeerd naar zijn vaderland. Zijn vertrek ontlokte aan de Zuidafrikaanse generaal Jan Christiaan Smuts, zijn oude opponent, de opmerking: ‘Een heilige heeft onze kust verlaten.’ Gandhi en Smuts hebben elkaar de afgelopen jaren fel bestreden in de kwestie van de slechte behandeling en de discriminatie van de Indiase gemeenschap in Zuid-Afrika. Daarbij liet Smuts, minister van Defensie, Mahatma Gandhi herhaaldelijk opsluiten in de gevangenis. Zonder evenwel zijn respect voor de Indiase advocaat te verliezen, zoals hij zelf nu benadrukt. Als aanvoerder van het lijdzame verzet tegen het onrecht dat de Indiërs in Zuid-Afrika wordt aangedaan heeft Gandhi menigmaal aan de kop gelopen van demonstraties. Vorig jaar november werd hij nog een paar keer gearresteerd tijdens een mars van tweeduizend mijnwerkers van Natal naar Transvaal. De mars werd afgelast nadat generaal {== afbeelding Mahatma Gandhi (midden) voor zijn juristenpraktijk in Zuid-Afrika. ==} {>>afbeelding<<} Smuts en Gandhi, onder druk van Engeland, een compromis bereikten over de rechten van de Indiërs. Die rechten zijn nu vastgelegd in de Indian Relief Act. Ieren bewapenen zich BELFAST, 20 juli - Zowel de protestantse unionisten in Ulster als de katholieke Nationale Vrijwilligers in heel Ierland zijn begonnen zich te bewapenen. Deze ontwikkeling wordt gezien als een reactie op de gewapende opstand in Dublin, de mislukte interventie door de koning en de paniekmaatregelen van de regering in Londen. De crisis die in Ierland is ontstaan als gevolg van de tweedeling en de invoering van zelfbestuur, is daarmee vrijwel onoplosbaar geworden. Volgens de jongste gegevens telt het korps van de Ulster vrijwilligers (protestant) nu 85 000 leden en dat van de Nationale Vrijwilligers (katholiek) 132 000. Zowel de Nationalisten als de Ulster vrijwilligers hebben al grote successen geboekt in het verwerven en binnensmokkelen van duizenden wapens en grote hoeveelheden munitie. De Raad voor Vrouwen en Kinderen in Ulster heeft bekendgemaakt dat in Engeland diverse centra worden ingericht voor de opvang van vluchtelingen. De regering in Londen heeft kanonneerboten naar de Ierse kust gezonden, naar aangenomen wordt om de wapensmokkel tegen te gaan. {== afbeelding Henriette Caillaux. ==} {>>afbeelding<<} Vrijspraak voor Mme Caillaux PARIJS, 28 juli - Henriette Caillaux is vrijgesproken van moord op Gaston Calmette, hoofdredacteur van het dagblad Le Figaro. Na een langdurig beraad kondigde de juryvoorzitter in een propvolle rechtszaal vanmorgen aan dat madame Caillaux, de tweede echtgenote van oud-minister-president en oud-minister van Financiën Joseph Caillaux, uit passie had gehandeld en derhalve niet schuldig was aan moord. Madame Caillaux schoot Calmette op 7 maart in diens werkkamer op de redactie van Le Figaro met een pistool dood. Le Figaro voert sinds jaar en dag een felle campagne tegen de voorman van de Franse radicalen: eerst om diens Marokko-verdrag met Duitsland, dat zeer voordelig is uitgepakt voor Frankrijk maar desondanks door rechts nog altijd wordt bestempeld als ‘verraad’ en ‘een knieval voor Wilhelm II’; de laatste maanden vanwege het voorstel van Caillaux, toen nog minister van Financiën, om het belastingstelsel te hervormen en onder meer een belasting op het inkomen in te voeren. Hiervan zou vooral de gegoede burgerij het slachtoffer zijn geworden. Le Figaro gebruikte in de campagne tegen Caillaux ook onthullingen uit diens turbulente privé-leven. De vrouw van de minister verklaarde in tranen voor de rechtbank dat zij het niet langer kon verdragen dat haar echtgenoot door het slijk werd gehaald en dat ook haar eigen reputatie om politieke motieven te grabbel werd gegooid. Na de moord op Calmette heeft Caillaux zijn ontslag ingediend als minister in het kabinet-Doumergue, onder meer ook op aandringen van president Poincaré. Dat deze saillante gebeurtenis de politieke loopbaan van Caillaux in niets heeft geschaad, moge blijken uit de verkiezingsoverwinning die radicalen en socialisten in mei van dit jaar behaalden. {==162==} {>>pagina-aanduiding<<} Duits ultimatum aan Rusland WENEN, 31 juli - Oostenrijk-Hongarije heeft vandaag, drie dagen na de oorlogsverklaring aan Servië, de mobilisatie afgekondigd. Duitsland heeft in een ultimatum aan Rusland stopzetting geëist van militaire voorbereidingen voor een oorlog door het tsarenrijk; in een ultimatum aan Frankrijk heeft Duitsland opheldering geëist over de Franse houding ten aanzien van een oorlog tussen Rusland en Duitsland. {== afbeelding Berlijners drommen samen in de laatste julidagen. Gratis extra-edities van kranten vliegen in het rond. ==} {>>afbeelding<<} Alle pogingen van vooral Britse zijde om na de moord van Sarajevo een oorlog te voorkomen, zijn mislukt, hetgeen vooral moet worden geweten aan de bewuste poging van Wenen een conflict met Servië uit te lokken. Vooral de Oostenrijkse stafchef Franz Conrad von Hötzendorf en minister van Buitenlandse Zaken Berchtold hebben de moord op aartshertog Frans Ferdinand willen aangrijpen om Servië te vernederen. Oostenrijk heeft zich al in oktober vorig jaar verzekerd van Duitse steun bij een eventuele preventieve oorlog tegen Servië. Deze steun werd begin deze maand nog eens vanuit Berlijn bevestigd. Oostenrijk stelde Servië daarop een ultimatum waarvan zeker was dat Servië het nooit zou kunnen accepteren: Wenen eiste dat Oostenrijkse ambtenaren zouden worden ingeschakeld bij het onderzoek naar de moordenaars van Frans Ferdinand en bij de onderdrukking van de geheime genootschappen in Servië. Dit ultimatum lag in Wenen al op 19 juli klaar, maar werd pas op de avond van de 23ste juli verstuurd: op die dag waren de Franse president Poincaré en zijn premier Viviani op weg naar huis na hun staatsbezoek aan Rusland en derhalve onbereikbaar voor consultaties met hun Russische bondgenoten. Servië beantwoordde het ultimatum op 25 juli. De meeste onderdelen werden geaccepteerd, maar zoals verwacht waren er twee onacceptabel: dat Oostenrijkers in Servië aan het onderzoek naar anti-Oostenrijkse organisaties zouden deelnemen en dat een aantal Servische functionarissen moest worden ontslagen. Hoewel Servië voorstelde de eisen te onderwerpen aan internationale arbitrage verbrak Wenen onmiddellijk de diplomatieke betrekkingen en besloot tot een gedeeltelijke mobilisatie. Oostenrijk kreeg daarbij steun uit Berlijn. Keizer Wilhelm het weliswaar op {== afbeelding Na het ontstaan van de oorlogstoestand in het Duitse Rijk kondigt een luitenant in de straten van Berlijn de mobilisatie af. ==} {>>afbeelding<<} 28 juli de Oostenrijkers weten dat het Servische antwoord geen rechtvaardiging voor een oorlogsverklaring vormde, maar een dag eerder had het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken minister Berchtold al zo aangemoedigd dat deze keizer Franz Joseph kon overtuigen dat er een Oostenrijkse oorlogsverklaring moest komen. Oostenrijk verklaarde Servië aldus op 28 juli de oorlog en de volgende dag, eergisteren, begon een bombardement op Belgrado. Rusland kondigde gisteren een algehele mobilisatie af. Dat was voor Duitsland het sein voor de ultimata aan Rusland en Frankrijk. Het ultimatum aan de Russen, de mobilisatie terug te draaien, heeft een looptijd van 12 uur. Het ultimatum aan de Fransen, neutraliteit te beloven bij een Duits-Russische oorlog, heeft een looptijd van 18 uur. Mobilisatie in België en Nederland BRUSSEL, 31 juli - De kabinetsraad is bijeengekomen onder voorzitterschap van de Koning. Na drie uur overleg heeft de Belgische regering om zeven uur 's avonds tot een algemene mobilisatie besloten. Zij deed dit op grond van berichten over het uitroepen van de ‘Kriegsgefahrzustand’ in Duitsland, het transport van Franse legereenheden naar het oosten en, een doorslaggevend element, de afkondiging van de algemene mobilisatie in Nederland, die 's middags plaatsvond. De Belgische mobilisatie gaat morgen in. De autoriteiten zijn onmiddel lij kop de hoogtegesteld. Op 27 juli werden militairen van de lichting 1913 teruggeroepen, op 28 juli de eenheden op kamp of manoeuvre naar hun garnizoen geroepen. Sinds 29 juli bevindt het Belgische leger zich in beperkte staat van paraatheid, drie lichtingen zijn onder de wapenen. Bovendien is een dekkingskorps met verhoogde getalsterkte opgericht. {== afbeelding Mobilisatieoproep zoals die in Nederland werd verspreid ==} {>>afbeelding<<} {==163==} {>>pagina-aanduiding<<} {== afbeelding Het Parijse café Le Croissant, waar Jaurès om het leven werd gebracht. ==} {>>afbeelding<<} Jean Jaurès doodgeschoten PARIJS, 31 juli - De leider van de Franse socialistische partij SFIO, Jean Jaurès, is vanavond doodgeschoten door de extreem-rechtse nationalist Robert Villain. De aanslag werd gepleegd in het café Le Croissant in de Rue Montmartre. Villain, die kort na de moord werd aangehouden, vuurde vanaf de straat tweemaal op Jaurès, die ter plekke overleed. De moord op Jaurès, die vijfenvijftig jaar oud was, heeft in Frankrijk een diepe verslagenheid teweeggebracht in linkse kringen, die vrezen dat met zijn heengaan het laatste obstakel voor een algemene Europese oorlog is opgeheven. Jaurès was de meest invloedrijke figuur in Frankrijk die zich verzette tegen de oorlogsstemming en die ijverde voor een vreedzame regeling van de geschillen in Europa. Jaurès werd in 1859 geboren in Castres, in het zuidwesten van Frankrijk. Hij was leraar en journalist, wendde zich in het begin van de jaren negentig tot het socialisme en werd, ondanks zijn verschillen van mening met Jules Guesde, de andere voorman van de Franse socialisten, de belangrijkste figuur in de in 1905 opgerichte Franse verenigde socialistische partij SFIO. Jaurès, die een van de grote figuren was in de Tweede Internationale en in 1904 het dagblad L'Humanité stichtte, richtte zich vanaf 1905 meer en meer op het pacifisme. Tegen het verwijt van de nationalisten dat hij Frankrijk aan zijn vijanden wilde uitleveren, lanceerde Jaurès drie jaar geleden het plan voor ‘het nieuwe leger’, dat volgens hem zou moeten bestaan uit burgermilities die een defensieve taak zouden moeten krijgen en gedecentraliseerd zouden moeten worden georganiseerd. Nu de spanningen in Europa zo hoog zijn opgelopen dat het uitbreken van de oorlog nog maar een kwestie van dagen kan zijn, betekent de dood van Jaurès de onthoofding van het pacifisme, aldus het dagblad Le Temps vanavond in een extra-editie. President Huerta wijkt voor verzet MEXICO-STAD, 14 juli - De Mexicaanse president Huerta heeft zich gedwongen gezien af te treden na een aantal militaire successen van de opstandelingen. Victoriano Huerta is zeventien maanden geleden aan de macht gekomen na een coup tegen president Madero, maar de hierop volgende moord op Madero speelde de opstandelingen in de kaart. De aandacht die de ‘Zapatistas’ in het zuiden opeisten, maakte het mogelijk dat in het noorden opnieuw een revolutionaire beweging begon. Pancho Villa richtte een leger van 3000 man op dat de hoofdstad van de deelstaat Chihuahua wist te veroveren. In de aangrenzende deelstaat Coahuila kwam Venustiano Carranza in opstand, een grootgrondbezitter die zich in 1911 bij Madero had aangesloten en later door hem tot gouverneur was benoemd. Carranza's Plan van Guadeloupe riep op tot herstel van een grondwettige regering, maar besteedde weinig aandacht aan sociale hervormingen. Het ‘constitutionalistische’ leger van Carranza omvatte al snel 40 000 man en Villa sloot zich bij hem aan. De positie van Huerta, die door de Amerikaanse interventie in Veracruz toch al was verzwakt, kwam nog verder onder druk te staan toen de opstandelingen vanuit het noorden een opmars begonnen. Alvaro Obregon nam op 9 juli Guadalajara in, waardoor de weg naar Mexico-Stad openlag. 1914 Augustus Ma Di Wo Do Vr Za Zo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 1. Duitsland mobiliseert en verklaart Rusland de oorlog. → 2. In Constantinopel tekent Duitsland een geheim verdrag dat Turkijes neutraliteit garandeert. 1. Nederland mobiliseert. Generaal C.J. Snijders wordt opperbevelhebber. → 2. Duitse troepen overschrijden de grens van Luxemburg; Berlijn zendt een ultimatum aan Brussel. → 4. Duitsland valt België binnen. → 4. De VS verklaren zich neutraal. 4. Groot-Brittannië verklaart Duitsland de oorlog. 5. De strijd om de forten van Luik begint. Franse troepen komen te hulp. Nederland sluit de Westerschelde af. 5. De Nederlandse regering besluit tot het uitgeven van ‘zilverbons’. → 10. Op initiatief van koningin Wilhelmina wordt het Nationaal Steuncomité opgericht. → 11. Frankrijk verklaart Oostenrijk-Hongarije de oorlog. 12. Groot-Brittannië verklaart Oostenrijk-Hongarije de oorlog dat op zijn beurt de Entente de oorlog verklaart. 12. Bij Halen vindt een cavalerieslag plaats. → 13. In Duitsland wordt Walther Rathenau hoofd van een grondstoffenbureau. → 16. De boerenleiders Zapata en Pancho Villa overmeesteren Mexico-stad. De VS interveniëren. 17. Luik capituleert. 20. Brussel wordt bezet; de regering vertrekt naar Antwerpen. 20. Paus Pius X overlijdt. → 22. Minister Treub kondigt steun aan werklozen aan. → 23. Japan verklaart Duitsland de oorlog en valt Duitse concessies in China aan. → 24. Slag bij Bergen: Belgen en Britten worden verslagen. Duitse troepen trekken Frankrijk binnen. → 31. Bij Tannenberg (Oost-Pruisen) wordt het Russische leger - na eerdere successen - verslagen door het Duitse onder generaal Ludendorff. → {== afbeelding Maatregelen tegen ‘vasthouding of prijsopdrijving’. ==} {>>afbeelding<<} ‘Zilverbons’ ter vervanging van geld DEN HAAG, 5 augustus - De regering heeft besloten het dreigende gebrek aan ruilmiddelen van niet te grote waarde te bestrijden door de uitgifte van ‘zilverbons’ van ƒ 1, ƒ 2,50 en ƒ 5. De wettelijke metaaldekking van bankbiljetten is gehalveerd. 10 augustus - Onder erevoorzitterschap van koningin Wilhelmina is een Koninklijk Nationaal Steuncomité opgericht. Tot voorzitter van de Uitvoerende Commissie is benoemd minister van Landbouw, Nijverheid en Handel, mr. M.W.F. Treub. Het comité wil hulp bieden aan diegenen die door gemis aan werk (als gevolg van de oorlog om ons heen) in de problemen dreigen te komen. Ook heeft het comité zich ten doel gesteld te zorgen voor een goede levensmiddelen- en steenkooldistributie. {== afbeelding Rijen mensen proberen bij de Nederlandsche Bank muntgeld op te nemen. ==} {>>afbeelding<<} {==164==} {>>pagina-aanduiding<<} Oorlog Duitsland-Rusland BERLIJN, 1 augustus - Duitsland heeft vandaag Rusland de oorlog verklaard. Dit gebeurde nadat een twaalf uur durend ultimatum aan Petersburg was afgelopen en Rusland heeft geweigerd een eind te maken aan de mobilisatie. In Frankrijk is in de loop van de middag eveneens een algemene mobilisatie afgekondigd en zijn overal mobilisatie-oproepen opgehangen. Duitsland was gisteravond al officieel een land in ‘oorlogstoestand.’ Sinds gistermiddag heerst er een opgewonden sfeer in de Duitse hoofdstad en verdringen mensen zich om de talrijke kiosken en aanplakborden om van de laatste ontwikkelingen op de hoogte te blijven. Ondertussen melden zich nu duizenden mannen met uniformen, laarzen en helmen onder de arm bij de verzamelpunten. Het hele treinverkeer wordt ten dienste gesteld van de mobilisatie en voertuigen worden gevorderd. Van paniekreacties is tot nu toe geen sprake en in het warme Berlijn heerst ondanks de opwinding van het moment toch een betrekkelijk gelaten stemming. Het officiële besluit tot mobilisatie is vanmiddag om 4 uur genomen, nadat op het middaguur het ultimatum aan Rusland was verstreken. Het besluit viel in de rijkskanselarij waar von Bethmann-Hollweg in aanwezigheid van onder anderen minister Gottlieb von Jagow (Buitenlandse Zaken) en Alfred von Tirpitz (Marine) de knoop heeft doorgehakt. Omstreeks vijf uur ondertekende de Duitse keizer Wilhelm II de order {== afbeelding Een inwoner van Berlijn geeft gehoor aan de mobilisatieoproep. ==} {>>afbeelding<<} tot algemene mobilisatie met als eerste mobilisatiedag morgen, zondag 2 augustus. In Petersburg heeft de Duitse gezant daar korte tijd later de oorlogsverklaring op het ministerie overhandigd. Ook aan Frankrijk was een ultimatum gestuurd waarin Duitsland geëist had dat Parijs neutraal zou blijven. Een antwoord daarop is tot op heden niet gekomen, maar uit de mobilisatie in Frankrijk kan worden opgemaakt dat het begin van de oorlog met Frankrijk eerder een kwestie van uren dan van dagen kan zijn. Met de algemene mobilisatie komt ook {== afbeelding Een Duitse soldaat wordt met bloemen getooid voor zijn vertrek naar het front. ==} {>>afbeelding<<} het hele militaire scenario op gang dat sinds jaren in de zogenaamde ‘ijzeren kast’ van de generale staf lag opgeborgen. Luitenant-kolonel Groener, die binnen de generale staf de ‘Eisenbahnabteilung’ leidt, heeft intussen officieren met mars- en vervoersstaten naar de verschillende hoofdkwartieren uitgestuurd. De transporten van de troepen van de grensbeveiliging - de ‘Grenzschutz’ - zijn in de loop van de avond al op gang gekomen. Verwacht wordt dat morgen nog de cavaleriedivisies naar de verzamelplaatsen zullen worden overgebracht. Nederland mobiliseert om neutraliteit te handhaven DEN HAAG, 1 augustus - De gisteren afgekondigde mobilisatie is in volle gang. Alle militie- en landweerplichtigen, in totaal ongeveer 200 000 man, zijn opgeroepen zich zo snel mogelijk bij de opkomstcentra te melden. Tot opperbevelhebber van het leger is benoemd luitenant-generaal C.J. Snijders. Voor de handhaving van Nederlands neutraliteit lijkt de omvang van het leger voldoende. Zorgen baart echter de wapen- en munitievoorraad. Geweren en karabijnen zijn er genoeg, het ontbreekt de troepen echter aan mitrailleurs en veldgschut; de munitievoorraden zijn bedroevend klein. Ook de uitrusting - kleding en schoeisel - laat veel te wensen over. 3 augustus - In het debat in de Tweede Kamer over de door de regering getroffen maatregelen hebben alle politieke partijen zich ondubbelzinnig achter het kabinet geschaard. ‘Laat ons bedenken dat alles wat naar partijdigheid zweemt, thans terzijde moet worden gesteld. In ons leger dienen geen partijen, maar Nederlanders’, aldus CHU-leider Lohman, hierin van harte bijgevallen door zijn doorgaans felste opponent, SDAP-leider Troelstra. Als er ooit een regering onschuldig is aan de losgebarste misdadige oorlog, zo betoogde de socialistische voorman, dan is het wel de Nederlandse. Daarbij is het nu geen tijd om kritiek te leveren ‘omdat in deze ernstige omstandigheden de nationale gedachte de nationale geschillen overheerst’. Het is duidelijk dat de partijen hebben besloten tot een godsvrede. Op diverse plaatsen in het land zijn stakingen afgebroken, omdat vakbondsbestuurders en stakers het gezien de internationale en nationale toestand niet juist achten sociale conflicten uitgerekend nu via economische ontwrichting uit te vechten. {== afbeelding Nederlanders die onder de wapenen zijn geroepen, brengen voor hun vertrek in huiselijke kring een toast uit op de koningin. ==} {>>afbeelding<<} {==165==} {>>pagina-aanduiding<<} Duitsland valt België binnen BERLIJN, 4 augustus - Duitse troepen zijn vanochtend omstreeks acht uur Belgisch grondgebied binnengedrongen. Bij Gemmenich, even ten zuiden van Vaals, zijn de eerste Duitse soldaten de grens overgetrokken. In totaal zijn naar schatting 25 000 infanteristen, 8000 cavaleristen en 124 stukken geschut van Duitse zijde bij de operatie ingezet. Naar verluidt is bij de opmars ook gebruik gemaakt van de weg westwaarts van Moelingen, die tussen de grenspalen 42 en 44 gemeenschappelijk bezit van Nederland en België is, hetgeen ook Nederland in een precair diplomatiek parket kan brengen. Doel van de Duitse legers onder commando van Otto von Emmerich is de vesting Luik, die omgeven is met zware geschutsforten van waaruit met in totaal 400 kanonnen bijna heel oostelijk België kan worden bestreken. De Duitse inval in België volgt twee dagen na de inval in Luxemburg. De afgelopen dagen is door Berlijn eerst zware diplomatieke druk op de Belgische regering uitgeoefend om een vrije doortocht aan de Duitse leger