Vijftigh lustighe historien oft nieuwigheden Joannis Boccatij D.V. Coornhert GEBRUIKT EXEMPLAAR exemplaar universiteitsbibliotheek Amsterdam, signatuur: 304 F 34 ALGEMENE OPMERKINGEN Dit bestand is, met een aantal hierna te noemen aanpassingen, een diplomatische weergave van Vijftigh lustighe historien oft nieuwigheden Joannis Boccatij van D.V. Coornhert uit ca. 1644. Het oorspronkelijke werk dateert uit 1564. We hebben de tekst zo goed mogelijk willen transcriberen. Op enkele plaatsen is de originele tekst echter slecht leesbaar. Het gaat om de nu volgende passages. De gecursiveerde woorden betreffen onze conjecturen. C3r: ‘eer dat zy sich ter tafelen stelden’ M1v: ‘door zijn vroomheydt ende beleeftheydt vermaert gheweest’ REDACTIONELE INGREPEN B2v: alsulckr → alsulcker, ‘Als sy nu daghelijcx alsulcker pleechde, so ist’ B3v: Benuen → Genuen, ‘hadden tot Genuen aenghecomen: daer hebben’ G1r: dac → dat, ‘dat ick mijnen Heere mijnen’ J4v: Hostorie → Historie, ‘De twaelfde Historie.’ K3r: schamelheyc → schamelheyt, ‘haer schamelheyt vermerckte ende haeren’ Q3v: geuomen → genomen, ‘haer eygen wesen sal nu zy hem genomen heeft’ Q4r: na ‘De twee-en-twintichste Historie.’ volgt nogmaals ‘De een-en-twintichste Historie.’ Dit is gewijzigd in ‘De drie-en-twintichste Historie.’ R1v: hehben → hebben, ‘duysendtmael omhelst ende groote vrientschappe ghetoont hebben’ R3v: dan → van, ‘Coninc ende Heere zijt van dit Coninckrijck’ T2v: Quiquibo → Quiquibio, ‘ende seyde ghy hebt recht Quiquibio’ T4r: eu → en., ‘Maer Messire Bette en hadde noyt’ V4v: tusschem → tusschen, ‘met grooter moeyten den peys weder gemaeckt tusschen’ Y4r: ghewensch → ghewenscht, ‘daeghs ongheboren ghewenscht soudet hebben: want’ 2A4r: gheleeet → gheleert, ‘'twelc hy tot Boloingien niet gheleert’ 2A4v: plaetsen (tot → plaetsen) tot, ‘veel ander plaetsen) tot Palermen in Sicilien’ 2F1v en 2F4r: de hoofdstuktitels ‘De ses-en-veertighste Historie.’ en ‘De seven-en-veertighste Historie.’ zijn in het origineel omgewisseld. Dit is gewijzigd. 2G3r: meeer → meer, ‘daer ghy haerder meer af haddet’ 2G4r: sefs → selfs, ‘maer oock van zijn selfs vrienden’ 2H4v: decken:: → decken:, ‘dede decken: 't welck gedaen zijnde’ 2I1v: Thorel (dat → Thorel) dat, ‘(Messire Thorel) dat wy aen u versochten:’ 2I1v: was (zo → was) zo, ‘vanden dage groot was) zo bleef hy’ 2I4r: Mssire → Messire, ‘was Messire Thorel dien aenstaenden nacht’ 2I4v: was( → was), ‘(die nu door de hoope al ghenesen was) becleeden’ 2L3r: ghewouwet → ghehouwet, ‘dat zijn lief ghehouwet was, in wiens huys’ 2L3v: vader → vader., ‘haer vader. de xxij. Hist. f. 64.’ 2L4r: Eol. → Fol., ‘De xlij. Hist. Fol. 108.’ 2003 dbnl coor001vijf01_01 scans D.V. Coornhert, Vijftigh lustighe historien oft nieuwigheden Joannis Boccatij. Broer Jansz, Amsterdam z.j. [ca. 1644] DBNL-TEI 1 2003-08-26 MG colofon toegevoegd Verantwoording Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org) Bron: D.V. Coornhert, Vijftigh lustighe historien oft nieuwigheden Joannis Boccatij. Broer Jansz, Amsterdam z.j. [ca. 1644] Zie: https://www.dbnl.org/tekst/ques002lauw01_01/colofon.php In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} {==A1r==} {>>pagina-aanduiding<<} Vijftigh Lustighe Historien oft Nieuwigheden Joannis Boccatij. Uan Nieuws overgheset in onse Nederduydtsche Spraecke door Dirck Coornhert, Secretaris der Stede van Haerlem. t'Amsterdam, Gedruckt by Broer Jansz, woonende op de Nieuwezijds Achterburgh-wal, inde Silvere Kan. {==A1v==} {>>pagina-aanduiding<<} D.C. den vromen verstandigen ende wel-beminden Peter Raedt, sijnen sonderlinghen vriendt. ICk en meyne niet, vriendelijcke Peter Raedt, datmen tusschen vrienden yet wenschelijckers vindt dan daer d'een den anderen eenighen oorbaerlijcken, oft ten minsten lustigen dienst mach bewijsen. Hier toe hebbe ick my selven al over lange genegen bevoelt, maer bevant altijdt mijn jonstigh bewijs tot uwaerts in eenige nutte saken als onnoodruftigh buyten ghesloten, ende dat deur u geluckige welvaert. Ten laetsten als die ghenegentheyt niet rusten en konde, niet tegenstaende haer den oorbaerlijcken ghelegentheyt niet ghebeuren en mochte, soo hebbe ick den lust voor handen genomen, om te sien of ick u in geenen stucken met haer dienstlijck mochte zijn. Daer bevant ick buyten 't gemeen vermoeden, oock den oorbaer inne verborgen. Want gemerckt alle eerlijcke lust een verquickinghe ende ververschinghe is van moeyten, arbeyden ende becommernissen, sooverlicht sy sulck gequel, ende onderhout het menschelijcke geslacht daer onverdrietelijc inne. Hieromme hebbe ick desen Bocatium onlanckx by my niet alleen als een lustig, maer ooc als een eerlijck ende leerlijck Boeck vertaelt zijnde, den gemeenen Nederlanders willen gemeen maken onder uwen name: op dat ghy ten minsten door sulcke toeschrijvinghe veroorsaect zijnde 't selve eens te doorlesen, die luste oock ghenieten sout, ende daer by verstaen dat ick (waert ghelegen) u soo gheerne een nut als vermakelijck Vriendt soude verstrecken, Vaert wel. {==A2r==} {>>pagina-aanduiding<<} Andre van Perouse tot Napels gekomen zijnde om Paerden te koopen, werdt op eender nacht van dry wonderlijcke avontueren overvallen, alle de welcke hy noch ontginck met een Robijn, ende quam wederom in zijn huys. De eerste Historie. Begrijpende hoe nootsakelijck het den Mensche is, die door de Werelt wandelt, wijs ende voorsichtigh te wesen ende sich te hoeden voor de listigheyt ende schalckheydt der Hoeren. TOt Perouse was (soo ick eertijts verstaen hebbe) een jonc Man ghenaemt Andre de Pierre, die sich met paerden-tuysschen geneerde: de welcke vernomen hebbende dat tot Napels de Paerden goede koop waren, vijf hondert ducaten in sijn beurse nam, ende heeft sich (alsoo hy noyt sijn daghen buytens landts geweest en was) begeven in 't geselschappe van sommige ander kooplieden: met de welcke hy op eenen sondage des avondts gekomen is binnen Napels. Des anderen daeghs heeft hem de waert den Paerde marckt gewesen, derwaerts hy hene ginck ende vele Paerden vont die hem seer wel behaeghden: voor de welcke hy ghelt boot, maer en koste met de Coopluyden niet over een komen. Maer om te doen blijcken dat hy mans ghenoegh ware om Paerden te koopen: heeft hy als een onbedacht loeris zijnen beurse met Ducaten dickwils voor alle die daer ginghen ende quamen uyt sijn mouwe gehaelt. Het geviel dat een jonck Siciliaens meysken (dat seer schoone was, oock mede ten besten van elckerlijc die haer besighen wilde ende dat om een kleyn gelt) daer voor by hem ginck sonder dat hy haer sach: maer sy en was soo blint niet oft sy en sach die beurse wel, dies sy terstont in haer selven seyde, wie souder doch beter aen syn dan ick, indien ick die Beurse hadde? ende ginck daer mede door. Nu was daer oock by dat selfde Meysken een oude Siciliaensche Vrouwe: d'welcke so haest sy Andre alsoo sach, het Meysken voor hene liet gaen, ende liep hem hertelijcken omhelsen: het welcke dit Meysken siende sonder yet te seggen, haer bleef staen wachten. Andre keerde sich nae de Vrouwe, die hy kende, vriendelijcken aen sprack, ende beloofde haer te komen versoecken, daer sy woonden. Alsoo is sy sonder langhe woorden te maecken van hem ghescheyden, ende Andre ginck wederomme Paerden dingen, maer dien dagh en kocht hy niet. Het Meysken dat eerst ghesien hadde de beurse van Andre, ende daer nae oock de kennisse die hy met dat oude Wijf hadde: socht middel om aen dat Ghelt of aen een deel van dien te geraecken: dies began sy dat oude Wijf listelijcken te vragen wat man dat was: van waer? wat hy daer dede? ende waer af zy hem kende: dewelcke haer alle dat hem aenginck so eygentlijck vertelde als hy selve soude hebben konnen ghedoen: te weten hoe dat sy langen tijt in Sicilien met zijn vader hadde ghewoont, ende namaels ooc tot Perouse: ooc mede wat hy daer dede, ende waeromme hy daer gekomen was. Dit eerbaer Jofferken volkomentlijck onderwesen zijnde van alle de vrienden van Andre ende hunlieder namen, maeckte daer op haren aenslach met een schalcke list om tot haer voornemen te komen. Daeromme heeft zy nu 't huys gekeert zijnde dat oude wijf voor dien geheelen dagh werck gegeven, op dat die niet weder tot Andre keeren en soude: ende sant tegen den avont een kleyn loos meysken, dat sy by haer hadde ende wel gheleert was om bootschappen te doen, in de herberghe van Andre: {==A2v==} {>>pagina-aanduiding<<} het welcke by alle gevalle Andre daer alleen staende vant, dien zy vraeghde oft hy niet en wiste waer sy tot dier stonden vinden souden een eersaem man van Perouse genaemt Andre de Pierre, dewelcke daer ten huyse ter Herberghen was? Als Andre daer op gheantwoort hadde dat hy de man selver was, track hem het meysken ter zijden af, segghende: Monsieur, hier is een edel Jonckvrou inder stadt die gheerne met u soude spreecken waert u geliefde. Andre dit hoorende namt terstont ter herten, ende dachte (als oft hy een suyverlijck beelde van sijnen persoone waer geweest) dat die Vrouwe op hem verlieft moeste zijn, recht oft men in Napels soo schoonen jongen man, als hy was, niet en soude hebben konnen gevinden: dies hy terstont antwoorde dat hy al gereet waer om te gaen, vraghende wanneer ende waer hy by de Jonckvrou komen soude? daer op het meysken weder seyde, alst u belieft Monsieur, zy verbeyt u binnen haeren huyse. Terstont sprack Andre, sonder een woordt inder Herberghe te segghen, gaet ghy dan voor ick sal u volghen. Alsoo bracht hem dat snoode teefken ten huyse van haer Jonckvrou, de welcke woonachtigh was in een strate ghenaemt Quaethol, ende is een naeme daermen der straten eerlijcheyt licht aen mochte mercken. Maer hy, die sonder achterdocht zijnde hier niet met allen af en wiste, meynde te gaen op een eerlijcke plaetse, ende by een seer waerde Vrouwe, dies hy vrymoedelijc binnen den huyse trad: Hy ginck de trappen op, daer hem dit schabbeken voor ghegaen was, het welcke nu al tot sijn meestersse geroepen hadde, mijn Joncvrou, hier is Andre: dies zy boven opten sale al aenden mondt vande trappen stont ende verwachten zijn op komste. Sy was noch seer jonc, fris van leden ende ooc suyverlijck van aensichte, oock mede chierlijck ende eerlijck ghekleet: de welcke als hy genaeckte, drie trappen af tradt met uyt gestreckte armen daer mede zy hem omhelsde, ende alsoo een wijle tijdts op zijn aengesicht bleef leenen, sonder dat sy een woort mochte spreken, recht oft haer die vriendelijcke blijschappe haer sprake benomen hadde: daer na kuste sy al weenende zijn voorhooft, seggende met weecker stemme: Och Andre vrient zijt willecome. Hy door die soete vrientlijckheden al verwondert zijnde, antwoorde haer: zijt ghy oock wel gevonden mijn Jonckvrouwe. Doe nam sy hem metter handt ende lede hem voorts op door de sale sonder yet meer te segghen, tot binnen haer kamer, die vol luchts was van roosen van Oraengien bloeyselen, ende van veelreley ander lieflijcke reucken. Daer sach hy een schoon bedde met rijckelijcke behancxelen, chierlijcke kleederen over het rack, alsoo daer de wijse is, met vele ander schoone ende kostelijcke dingen: dies hy (die noch al nieu was) vastelijck gheloofde mijn Jofvrou niet met allen minder dan een groote vrouwe te wesen. Na dat sy te samen gheseten waren op een Coffer dat ten voeten vanden ledecant stont, began sy hem te seggen aldus: Ick ben wel verseeckert Andre dat ghy u verwondert vant vrientlijcke gelaet dat ick u toone ende van mijnen tranen, als de ghene die my niet en kent, ende ter avanturen noyt van my en hebt hooren spreken: maer ghy sult terstont hooren dat u noch al meerder verwonderen sal, te weten als ick sal segghen dat ick u suster ben; ende verseker u dat ick nu alst den Heere belieft willighlijck sterven sal, nae dien hy my soo vele ghenaden betoont heeft dat ick noch voor mijn sterf-dagh een van mijn broeders, hoewel ick die gheerne al sage) hebbe mogen aenschouwen. Maer indien ghy ter avontueren hier af noyt en hebt ghehoort, soo wil ick u dat segghen. Piere mijn ende u Vader woonde (soo ick u meyne wel gehoort te hebben) langen tijt binnen Palermen, al waer eenighe waren ende oock noch zijn van sijnder kennissen die hem om sijn deughde ende heusscheydt groote jonste {==A3r==} {>>pagina-aanduiding<<} droeghen: maer onder alle de andere die hem beminden was onghetwijfelt mijn Moeder (dat een edele Jofvrou ende doen ter tijdt weduwe was) de ghene die hem boven yemandt anders meest beminde: sulckx dat sy achter rugghe ghestelt hebbende de vreese van haer Vader, van haer broeders, ende (dat noch 't meest is) van haer eere, soo vriendtlijcke kennisse met hem maeckte: dat ick (sulck een als ghy hier meught sien) daer af gekomen ben. Alst nu daer nae onsen Vader gheleghen was te vertrecken van Palermen ende te reysen tot Perousen, soo liet hy mijn moeder ende oock my zijn kleyn dochterken sonder oyt achter dien tijdt (daer ick af weete) ons te ghedencken: waer inne ick hem, indient mijn vader niet en waer oneere spreken soude om sijn ondancbaerheyt teghens mijn moeder: ick swijghe noch de liefde die hy behoorde te draghen tot my die sijn dochter ende niet van een dienstmaerte noch van een slechte vrouwe ghekomen ben, maer van sulckdanighen als ick gheseydt hebbe: dewelcke, sonder yet anders van hem te weten wie hy was, alleenlijck uyt ghetrouwer liefden beweeght zijnde haer selven met alle dat zy hadde in sijnen handen stelde. Maer watte: de dinghen die over langhe tijt qualijck ghedaen zijn, moghen veel lichter berispt dan verbetert werden. De sake ginck nochtans also dat hy my zijn kleyn dochterken tot Palermen verliet: alwaer mijn moeder die een rijcke Weduwe was, my (als ick by nae soo groot als ick nu ben, ghewassen was) in houwelijck gaf aen een Edelman van eeren van den huyse vanden Gergentiers: de welcke ter liefden van mijn moeder ende my wederomme quam woonen tot Palermen. Ende want die selfde mijn man goet Guelfier was, began hy met onsen Coninck Charles eenighe muyterye tegens den Coninck Fredericus van Arragonien: dewelcke sulcx vernam al eer 't voornemen oyt volbracht mochte werden, ende was de oorsake dat wy moesten vluchten uyt Sicilien: ende dat tot dien tijden, als ick meynde de grootste vrouwe te zijn die oyt binnen dat Eylandt was. Also namen wy dat selfde weynigh dat wy mochten nemen (ick segghe weynigh by 't groot dat wy daer hadden) ende ons Paleys ende Wooninghe achterlatende vloden wy hier in dese stadt: daer wy den Coninck Charles soo goetertieren tot ons waerts bevonden, dat hy de schade die wy in sijnen dienste gheleden hadden, eensdeels ghebetert hebbe ende ons noch begaeft heeft met een wooninge in 't velt ende oock inde stadt: ende geeft oock noch jaerlijcx een goede Webbe die mijn Man ende u Swager, die ghy hier haest sien ende noch kennen sult, van hem ontfanght. Siet alsoo ben ick (lieve broeder ende vriendt) in deser manieren alhier daer ick u sien mach, waer af ic Gode ende niet u te bedancken hebbe. Doen viel sy hem wederom om den halse ende kuste, al tederlijck weenende, van nieus zijn voorhooft. Andre alsoo dese versieringhe, die alsoo ordentlijck van punct tot puncte aerdigh gheschiet was, aenhoorende van dese Jofvrou, uyt wiens mondt niet een oneffen noch stamerigh woort en ginck, ende daer benevens oock wetende dat sijn Vader tot Palermen gewoont hadde, oock mede by hem selfs verstaende dat de jonge lieden ghewoonlijck inder jeught geerne minnen, ende (boven alle dit noch) aensiende haer tedere tranen, oock haer eerbare omhelsinghen ende cuysche kussen, hielt alle 't gene dat zy tot hem seyde voor waerachtigh, dies hy haer (als sy nu wat geswegen hadde) geantwoort heeft aldus: Het en behoort u mijn Vrouwe, niet vreemt te schijnen indien ick my hier inne verwondere: gemerckt ick inder waerheyt geen kennisse meer aen u hadde, dan oft ghy ongheboren waert geweest: ende dat overmits mijn vader door gheenrehande gelegentheydt die hier af vallen mochten, oyt van u noch van u moeder en sprack: oft overmidts het niet tot mijnder kennissen is {==A3v==} {>>pagina-aanduiding<<} ghekomen, indien hy daer al oyt af ghesproken mochte hebben. Dies ist my soo vele te meerder vreughde, dat ick hier een suster hebbe gevonden, als ick sulckx oyt min verhoopte ende ooc min vrientschaps hadde, als die sonder Broeders oft susters eenigh ghebleven ben. Ick en kenne oock voorwaer geen mensche, hoe groot hy oock van state mach zijn den welcken ghy niet lief ende weert behoorde te wesen: hoe vele te meer my dan, die niet dan een slecht ende kleyn Coopman en ben: maer doet my doch (dat bidde ick u ) een sake verstaen: hoe zijt ghy te weten gekomen dat ick in deser stadt was? daer op zy wederomme antwoorde: dat was my desen morghen gheseyt van een schamele vrouwe, die dickwil tot mijnen huyse is: ende heeft (soo sy my seyt) lange tot Palermen ende oock tot Perousen met onsen Vader ghewoont: dies soude ick soo langhe noch niet ghetoeft hebben van u te gaen soecken in eens anders wooninge, indien my niet eerlijcker gedocht en hadde dat ghy my hier quaemt besoecken in 't huys dat u eyghen is: Na dese woorden began sy te vraghen nae alle zijn Maghen ende dat al in goeder ordene by name ende toename. Waer op haer Andre van als antwoorde gaf, als die nu hier door meer geloofde 't gene hem miste om te ghelooven van noode was. Maer als henlieder ghesprake nu ten eynde was, dede zy overmidts de groote hitten des daeghs, leckere Wijn met alderley Confituren brenghen ende Andre te drincken gheven: die nae alle ditte hem schicte in sijn herberge te gaen avondtmael te houden, dat nu al schier tijdt was, het welcke sy in gheender wijsen wilde ghedooghen: maer haer dies al grammelijck ghelatende sprack sy tot hem: Ach Heere God hoe klaerlijc mach ick sien wat luttel wercks ghy van my hebt: als ick overdencke dat ghy by een Suster zijnde die ghy noyt en saecht, ende dat noch in haer huys, daer ghy uwen inganck genomen behoorde te hebben, als ghy eerst inder Stadt quaemt, ende ghy hier en boven nu noch daer uytte wilt treden om in een herberghe te gaen eten. Inder waerheydt ghy en sult dat niet doen maer hier by my blijven: want al ist so dat mijn man niet by huys en is, 't welc my nu seer verdriet: sou ic u nochtans als een Vrouwe wel yet wat goede chiers konnen aen doen. Daer op Andre die niet anders en wist te segghen, sprac: ick beminne u alsmen een Suster behoort te beminnen: maer gae ick niet weder inder herbergen, men sal my spade metten eten wachten, daer aen ick niet na behooren doen en soude. Ho ho sprack mijn Jofvrouwe, Godt zy ghelooft dat ick niemandt in huys en soude hebben omme daer te seynden datmen op u niet en wachte: het waer immers noch beleefder van u ghedaen, dat ghy u medegesellen deet halen om hiermet u te eten soo soude het noch beter zijn, in dien ghy doch niet en wilde blijven, met hen allen gelijck weder inder Herberghen te gaen. Aengaende mijn gesellen sprac Andre, die begheere ick desen avondt alhier niet: maer wildy immers dat ick hier by u blijve eten, dat sal ick nae u believen geerde doen. Doen maecte zy die maniere van in sijn herberghe te seynden datmen hem metten eten niet en soude vertoeven. Als zy dan nae noch vele coutens ter tafelen gheseten ende daer met overvloet van veelreley Spijsen ghedient waren heeft sy de maeltijt looflijc so lange doen ghedueren, tot dat het al duyster nacht was: ende nae dat sy opghestaen waren vanden tafele ende Andre van daer wilde gaen, sprack mijn Joffrou dat zy dat in geenderley wijse ghedoogen en soude: gemerckt Napels geen stad en was daer men by nacht mochte gaen ende dat noch bysonder niet voor een vreemdt Man: dies zy van gelijcken, soo vant eten ontboden was, oock in zijn herberghe dede weten van sijn slapen. Andre dit al geloovende ende sich daer in verblyende (hoe wel hy by licht betrouwen bedrogen was) {==A4r==} {>>pagina-aanduiding<<} dat hy by haer was, is daer ooc gebleven. Hunlieder ghesprake ende kout geduerde seer langhe na den eten, dat al niet sonder oorsake en was; ende als de nacht al een goet deel overstreken was, heeft zy Andre in sijn kamer ghelaten om te slapen met een kleyn joncxken om hem te helpen aen 't gene dat hem believen soude indien hy wat begeerde: also is sy oock met de ander Vrouwen, die sy by haer hadde, vertrocken in een andere kamere. Nu wast indien tijt vanden jare uytter maten seer heet, dies Andre siende dat hy daer alleen was gebleven sich selfs haestigh int wambays ontkleede ende trock mede de hosen van sijn beenen, die hy ten hoofden eynde sijns bedts leyde. Daer ghevoelde hy den noot last der natueren, dies hy den Jonghen vraeghde na 't heymelijck ghemack: dewelcke hem een deure wees in een vande hoecken des Camers, segghende daer suldy binnen gaen. Dus is Andre onbedocht daer ghegaen, al waer hem by avontuere ghebeurde dat hy sijnen voet stelde opten eene planck die aenden balck, daer sy op lach niet vast ghenaghelt en was, ende dat aen 't eene eynde daer hy tradt: dies de plancke op 't ander eynde om hooghe spranck ende zijn beyde van boven neder gevallen: maer Godt behoede hem noch soo veel, dat hy sich niet met allen en quetste in 't vallen, al hoe wel hy al van een redelijcke hooghte viel: nochtans wert hy stinckelijcke vuyl vande ghegheten spijse daer die plaetse vol af was. Maer hoedanigh dese plaetse was, sal ick beschrijven om 't gene datter geseyt is ende noch geseyt sal werden bat te verstaen. Daer waren in een smalle ende kleyne ruymte (somen dicwils tusschen de huysen siet) sommighe plancken gheleyt op twee balcxkens die vant eene huys aent ander strecken waer op het sitten vanden private was, ende van dese plancken was d'eene met Andre afgevallen. Andre sich selfs also beneden inden private vindende was bedroeft van sulck onvoordacht ongheval, ende began den jonghe aen te roepen. Maer soo haest de jongen hem hadde ghehoort vallen, liep dat stracx zijn vrouwe seggen: ende socht terstont in den Kamer oft de kleederen van Andre daer niet en waren: dewelcke zy daer vant ende oock mede het gelt, dat hy nergens dwaeslijck betrouwende altijt over sich droegh. Dit was 't ghene daer sy haer netten om uyt gestelt hadde ende haer selfs van Palermen oock eens Perou sijner dochters geveynst hadde te wesen: dies sy haer voorts niet met alle en bekommerde met desen Andre, maer ginck flucx die deur sluyten daer hy uyt was ghetreden als hy van boven af viel. Andre siende dat de jonghen hem gheen antwoorde en gaf, bestondt noch veel luyder te roepen, dan hy te voren hadde gedaen, maer het was al voor eens doof mans deure. Aldus began hy quaedt te vermoeden, ooc al te spade dat bedroch te mercken, ende klam op een kleyn muerken, dwelcke die privaet van des straets ghesichte afscheyde. Als hy nu dan daer opter straten af gesprongen was, ginc hy voor de deure vant huys dat hy seer wel kende: daer hy riep, klopte ende langen tijt stijf aenstiet: maer het was al te vergeefs. Daeromme hy nu sijn misval opentlijck siende, al weenende began te segghen: wackermen en hoe weynigh tijts hebbe ic vijf hondert ducaten met een suster seffens verloren. Ende nae vele ander dierghelijcke woorden began hy weder van nieus aende deure te kloppen ende te roepen: welc kloppen ende roepen hy so luyde ende lanck maeckte datter vele vanden ghebueren ontwaeckten: dewelcke dit rumoer niet en mochten verdraghen, maer stonden op van haer bedde. Oock was daer onder andere eenen van mijns Jofvrouwe maerten die haer al slaperigh ghelatende ten Venstere quam al grammelijc tot hem seggende: wie ist die daer beneden soo vervaerlijcken klopt, Och (sprac Andre) en kent ghy my niet? ick ben Andre de broeder van u Jofvrou, alderliefste. Hebt ghy (seyde zy) fijn man {==A4v==} {>>pagina-aanduiding<<} wat te vele ghedroncken, soo gaet seecker slapen, soo comdy morghen weder tot u selven: ick en kenne geen Andre, noch en weet niet wat sotternijen het zijn daer af ghy spreeckt: dus gaet van hier in Gods name, ende laet ons (indient u belieft) met rusten slapen. Hoe ditte? (sprack Andre) weet ghy dan niet wat ick segge? seecker u oude schoenen wetent wel. Maer sijn de maeghschappen van Sicilien van sulcker aert datmen die in soo luttel tijdts vergheet, soo gheeft my ten minsten mijn kleederen die ick daer hebbe ghelaten, ende ick sal geerne van hier gaen. Daer op sy al lacchende weder seyde: my dunckt vriendt dat ghy droomt. Dat gheseyt hebbende sloot sy de venstere ende ginck na haer kamere, waer door Andre zijns onghelucks nu al versekert zijnde sich by nae begaf om zijn toorn in rasernije te verkeren, ende nam voor hem met ghewelt weder te gekrijgen 't ghene hy door gheen schoone woorden verwerven en mochte. Daeromme nam hy eenen grooten Steen ende began met vele luyder slagen, dan hy te vooren gedaen hadde, weder aende deure te kloppen. De ghebueren die te voren ontwaeckt ende vanden bedde gheresen waren, dit ghedonder hoorende, meynden hem eenigh onverlaet te wesen, die dese woorden uyt spotternije sprac om dese goede Jofvrou te quellen: dies sylieden verdrietigh zijnde om 't groote rumoer dat hy maeckte, heur hoofden ter vensteren uyt staken, ende begonden alle met ghelijcker stemmen (niet anders dan de honden op de strate blaffen aende steerte van eenigh vreemde hondt die daer doore loopt) dit is een groote onbeleeftheydt tot deser uren aldus aender goede vrouwen deure te komen ende dese dwaesheden te roepen: dus gaet doch om Gods willen van hier fijn man ende laet ons slapen indient u belieft: hebdy met haer yet uytstaende komt morghen wederomme ende en quelt ons aldus de gantsche nachte niet. Door dese woorden wert mogelijck verstout een Roffiaen van mijn Joffrou die daer binnens huys ende van Andre ghesien noch ghehoort was: dewelcke ter versteren komende met een vreeselijcke, fieren ende grove stemme tot hem seyde: Wie is daer beneden? Door dese stemme beurde Andre zijn hooft opwaerts ende sach daer eenen Man: dewelcke (soo Andre vermercken konste) een groot blaeskake scheen te wesen, hebbende eenen dicken swerten baert om zijnen mondt: ende wreef zijn oogen gapende oft geenwende recht oft hy vaeckerigh vanden bedde waer ghekomen. Desen heeft Andre (niet sonder ancxte) gheantwoort: ick ben de Broeder van de Jofvrou vanden huyse. Maer des Roffiaen zijn woorden niet uythoorende sprack tot hem noch al veel strengher dan hy d'eerste maal ghedaen hadde, seggende: ick en weet niet waeromme ick late daer benemen te komen, om u met een ende houts so omme te doen springen dat ghy u niet meer verroeren en mocht: seght pijnlijcke ezel ende dronckaert als ghy zijt, dat ghy hier van alle dese nacht niemandt slapen en laet. Daer mede troc die 't hooft binnen ende sloot het venster toe. Sommige vanden ghebueren dies mans aert wel kennende spraken goetlijc tot Andre dien sy seyden: Om Godts willen fijn man gaet doch henen ter goeder uren, ende en laet u niet doorsteecken: gaet seker (seyt men u) het is u best: Daerom Andre vervaerdt zijnde van dies mans stemmen ende van sijn gesichte, oock mede beweegt zijnde door der gebueren raet, dewelcke (so hy meynde) ter goeder trouwen spraken, heeft zijnen wech genomen om na zijn herberge te keeren, door de selfde strate, die hy daeghs te voren dat meysken na getreden was, ende was de treurighste Man ter werelt om 't verlies van sijnen gelde, welcx wederkrijghen hy nu aen vertwijfelde. Hier en boven wast hem noch met allen verdrietigh dat hy soo leelijcken stancke aen zijn lichaem hadde: dies hy begheerende te komen aen de Zeekant om hem {==B1r==} {>>pagina-aanduiding<<} te wasschen, ter slinckerhandt verdoolt is: ende began opwaerts te gaen door de strate de Catellana genaemt is. Aldus nae 't hoochste vander stadt gaende, vernam hy by gheval twee mannen die hem teghen quamen met een Lanteeren inde hant: ende want hy beduchte dat het de wacht ofte ander quaet geboefte mochte zijn, heeft hy om hen te wijcken, sich selfs al lyfelick verborghen in een ouden vervallen muere die hy daer ontrendt hem vant. Aldaer zijn oock dese lieden in gecomen, niet anders dan oft sy daer met voordacht hadden willen gaen: de welcke daer een deel yseren ghereetschaps neder gelyt hebbende, dat selfde begonden te voorsien ende van veelreley dinghen daer onder te spreecken. Onder dit spreken seyde een van hen beyden: wat wil dit beduyden: ick riecke die leelijcxste stanck, die ick my laet beduncken van al mijn leven geroken te hebben. Dit ghesproken hebbende hief hy de Lanteerne wat om hooge ende sach daer den ellendigen Andre: daer door sy lieden al verwondert vraechden, wie is daer? Andre en sprack niet een woort. Maer sy lieden hem metten lichte naerder ghenaekende vraechden hem wat hy soo vuylijck begaet zijnde, daer maeckte. Doen heeft Andre henlieden van beginne ten eynde toe vertelt het ghene dat hem gheschiet was: Sylieden by gissinghe vermoedende waer hem dit ongeluck overvallen mochte hebben, seyden sonderlinge: dit en sal waerlijck nerghens anders geweest zyn dan ten huyse van Scarabon brantstoker; dies sy sich tot Andre keerden ende hem seyden. Al ist soo vrient, dat ghy u gelt verlooren, soo hebdy Gode noch al veele te dancken van dat goede gheluck dat ghy van boven neder zijt ghevallen, ende dat ghy niet weder binnen dat huys en mocht comen: want ghy meucht wel voorseecker weten dat zy u daer (so haest ghy in slape gheweest soude zijn) vermoort souden hebben, ende soudet also u leven met u ghelt verlooren hebben ghehadt. Maer wat baet u dit schreyen meer? ghy sout veel eer de Sterren vanden Hemel dan een penninc van dit gelt uyt heuren handen ghecrijghen. Ja ghy mocht noch wel doorsteken werden, waer dat die man verkoorde dat ghy daer immermeer af spraect. Als dit gheseydt was luysterden zy een weynich met malcanderen ende spraken doe weder tot hem. Hoordt vrient, wy zijn met u te lijden, indien ghy daeromme in ons geselschappe wilt wesen om yet te bedrijven dat wy voorghenomen hebben, ons duncket ghenoech seker te zijn, dat u al veel meer te deele sal werden, dan de waerde van 't gene dat ghy verloren hebt. Andre als gheheel vertwijfelt zijnde andtwoorde dat hy daer al bereyt toe waere. Nu was van dien selfden dage begraven den Aertbisschop van Napels genaemt Messire Philippus Minutolo met rijcken gewade ende met eenen Robijn aen sijn vingher die boven vijf hondert Ducaten weert was, den welcken dese twee voorghenomen hadde te gaen berooven ende gaven tselve Andre te kennen. Dese meer begeerlijck dan voordachtich zijnde begaf sich met henlieden opten weghe. Als sy nu nae de groote kercke ginghen ende Andre leelijcken stanck sprac een van hen beyden: souden wy geen middel connen gevinden dat sich dese man ergens, God geve waert oock ware, wat mochte wasschen, op dat hy soo villeynlijcken niet en stanc? Met allen wel, sprac d'ander wy zijn hier by eenen put, daer is gemeenlijck een bac met een groote eemer, laet ons daer gaen, wy sullen hem met een veech gewasschen hebben. Daer comende vonden sy de coorde wel, maer den eemer was daer af genomen. Dies zijn zy tsamen te rade gheworden hem aende coorde te binden ende inden put te laten sincken, op dat hy sich selfs daer alsoo soude mogen wasschen: ende ghewasschen zijnde soude hy de coorde schudden, soo mochten sy hem dan terstondt weder op trecken: ende hebben hem also daer inne {==B1v==} {>>pagina-aanduiding<<} gesoncken. Maer t'geviel so haest hy beneden inde put was, datter eenige vander wacht, so om dat het seer heet was, als om dat sy yemant nae gejaecht hadden dorstich na desen put quamen om te drincken: dies dese twee de wacht haest vernomen hebbende, terstont stillekens de vlucht namen. Die vander wacht die daer quamen om te drincken en vernamen dese niet: maer Andre die beneden inde put was ghewasschen zijnde began de coorde te schudden. Boven om den put stont de wacht die heur geweer ende mantels afgheleydt hebbende begonsten de coorde opwaerts te trecken ende meynde daer waer een eemer vol waters vast aen geweest. Als nu Andre sich selfs boven aenden mont vanden put sach begaf hy de coorde ende sloech sijn handen aen den cant van dien: het welcke de andere siende met soo schielijcken vervaernisse verschrickt zijn gheworden dat sy stracx wt ancxsten de coorde lieten gaen ende begonden so vele als sy mochte van daer te vlieden. Hier inne heeft sich Andre seere verwondert: de welcke, indien hy sich niet wel vast en hadde ghehouwen, aerselingh over weder inden gront vanden Put gevallen soude hebben, ende dat niet sonder sekere pericule vanden hals te breken oft te versmooren. Maer als hy dies niet tegenstaende daer wt gecomen was, ende dat gheweer daerom vant ligghen het welcke hy wel wiste van sijn gesellen aldaer niet ghebracht te wesen, so began hy sich noch meer te verwonderen. In desen ancxte niet wetende wat dit beduyde beclaechde hy sich vast zijns ongelucx, ende nam voor van daer te scheyden, sonder eenich van dien dinghen aen te roeren. Alsoo ginck hy van daer, sonder dat hy wiste waer: ende quam int gemoete van sijn twee ghesellen, die derwaerts quamen om hem uytten putte te trecken: de welcke hem siende met allen seere verwonderden, hem vragende wie hem daer uyt ghetoghen hadde. Andre antwoorde henlieden dat hy daer met allen niet af en wiste, ende vertelde henlieden by oordene hoe dat te wercke was gegaen, ende oock wat hy rontsom den put hadde gevonden. De ander dit verhoorende begonden hem al lacchende te vertellen waeromme sy van daer gevloden waren, ende wat het voor volc was die hem wten put gehaelt hadden. Voort zijn sy sonder meer spraecks te houden, alsoot nu al midnacht was, na de groote Kercke ghegaen: daer sy lichtelijck binnen quamen, ende gingen nae 't graf dat een Marberen tombe was van uytnemender grootheyt: de welcke niet tegenstaende haer wichtighe swaerheydt van henlieden met heur yseren ende ghereetschappe opgheheven wert soo verre dat daer een man mochte binnen comen: ende hebben die voorts also onder gestut. Als dit gedaen was, sprac een van henlieden wie salder nu binnen gaen: daer d'ander op seyde dat en sal ick niet zijn, noch ick mede niet sprac d'eerste, maer laet Andre daer in dalen: ick en sals oock neit doen sprack Andre. Doen keerden sy sich beyden tot Andre seggende: hoe dan? sout ghy daer niet binnen gaen? treedt ghy daer niet inne, wy sullen u met dees ysere bouten soo vele slaghen op 't hooft gheven, dat wy u daer doot zijnde in sullen doen dansen. Andre duchtende dat sy 't gene sy hem dreychden doen mochten ginc daer binnen, ende dacht int nederdalen by sich selven: dese twee doen my hier in gaen om my te bedrieghen: want ickt hun al gegeven sal hebben sullen sy gaen strijcken ende doen heur dingen ter wijlen ic besich sal zijn om wt te comen: ende also soude ick hier blijven sonder eenich dinc te behouden. Daeromme heeft hy voorgenomen sich selfs voor al te besorghen, eer dat hy daer weder wtgeholpen mocht werden: ende gedachtich zijnde den costelijcken rinc daer af hy henlieden hadde hooren spreken, heeft hy die (so haest hy daer binnen was) van des Aertsbisschops hant gestreken ende aende sijne gesteken. Alsoo heeft hy den staf, den mijter, ende {==B2r==} {>>pagina-aanduiding<<} de handtschoenen ghenomen, ende hem oock ten hemde toe ontcleet: alle twelcke hy zijn ghesellen doe wtghereyckt heeft, segghende dat daer niet met allen meer en was. Dees anderen seyde voor seecker dat de rinck daer moeste wesen ende dat hy wel over al soecken soude: maer hy antwoorde dat hy die niet en vandt, ende hem ghelatende als of hy ghesocht hadde, dede henlieden daer een weynich na vertoeven. Maer zy lieden aen d'ander zijde soo schalck wesende als hy, seyden hem altijt dat hy immers wel om soude soecken: ende namen, alst hun goet dochte, de stutten wech die den zarcke vander tomben op hielden: voorts van daer vluchtende, lieten zy den armen Andre daer binnen besloten. Yegelijck can licht bedencken hoe Andre te moede wert als hy dit vernam. Hy bestont dickmael met ten hoofde ende met zijn schouderen te versoecken oft hy den Zarck op beuren mochte: maer zijnen arbeydt was al te vergheefs. Dies hy door d'wterste droefheyt verwonnen zijnde, in swijme gevallen is op het doode lichame vanden aertbisschip, sulcx dat yemant diese doe beyde gesien hadde seer qualijc soude hebben connen onderkennen, welc van hun beyden meer doot was, te weten oft die Aertbisschop, oft Andre. Als hy nu weder tot sich selfs wat becomen was, began hy met allen bitterlijcken te schreyen: also hy ongetwijffelt wel sach dat hy sekerlijck in zijnen doot was geraect, hoet ooc van beyden gaen mochte: te weten dat hy daer sterven moste van honger ende vanden stancke onder de wormen des dooden lichaems, indien hem niemandt daer wt en verloste, oft dat hy gewislijck als een Kercrover gehangen moste werden, indien daer al schoon eenige quamen die hem daer vonden. In dese gedachten alsoo dootlijck bedruckt zijnde, hoorde hy volck, ende veel persoonen lancx de kercke gaen: de welcke (so hy dochte) daer quamen om tselve te doen dat hy met zijn gesellen nu al gedaen hadde, dies hem zijn ancxte noch vermeerdert is. Dese quamen aende tombe, opende die ende steldense op stutten: maer doe begonden zy oneens te werden wie van hen allen daer binnen soude gaen: het welck niemandt doen en wilde. Ten laetsten nae langhe twist sprack daer een ander henlieden, waerom sydy bevreest? sorchdy dat hy u eeten sal? de Dooden en eeten nimmermeer mensche, dus ben ic te vreden daer binnen te gaen. Dit gheseyt hebbende daelde achter waerts metten beenen eerst inde Tombe, ende leyde zijnen borste teghens den candt vant graf, soo dat zijn hooft daer buyten stack in meynige zijnde also daer beneden te zijgen. Andre die sich nu al opgherecht hadde, dit siende greep den dief by een van zijnen beenen, hem gelatende als of hy dien hadde willen nederwaerts trecken. De ander dat gevoelende began vreeslijck te crijten ende swang sich selfs verbaesdellijc opten cant vant graf: dies de anderen ancxtelijc vervaert zijnde, het graf open lieten staen, ende begonden te vluchten, niet anders dan oft sy hondert duyvelen achter tgat hadden ghehadt die hun nae jaechden. Andre dit siende wert buyten alle hope verblijt, hy spronc opten cant vant graf ende liep wt de kercke door den wech dien hy ingekomen was. Ende want den dagheraet nu al ghenaeckte is hy al dolende met desen Rinck aender handt by gevalle aenden straet ghecomen, ende gheraeckte in zijn herberghe. Daer vant hy zijn gheselschappe ende den Waert, die alle dien nacht met hem becommert hadden geweest: den wecken hy naectelijcken alle vertelde dat hem dien nacht gheschiet was. De Waert riet hem dat hy strackx wt Napels soude scheyden, het welck hy terstondt dede, ende quam wederomme tot Perouse: na dat hy also sijn vijfhondert ducaten aen een Rinck besteedt hadde: ende nochtans wtgetrocken was om Peerden te coopen. {==B2v==} {>>pagina-aanduiding<<} Vrou Britolle Carrachola werdt met twee Geytkens in een Eylandt ghevonden, nae dat zy haer twee Sonen verlooren hadde en nae Lunigiana waerts ginck: daer een vanden twee Sonen voor knecht quam dienen byden selven Heere daer zy by was, ende wert namaels bevonden slapende by des selfden Heeren dochter, die hem daeromme in ghevanckenisse dede stellen. Maer naemaels, als het Landt van Sicilien op stondt teghens den Coninck Charles wert dese voorseyde Sone ghekendt van zijn Moeder, dies hy zijns Heeren Dochter troude. Ooc werdt zijn Broeder weder ghevonden, ende keerden al ghelijckelijck in grooten state ende gheloove wederomme thuyswaert. De tweede Historie. Vermanende dat de Mensche nimmermeer, alst hem ongheluckelijcken gaet, vanden goedertieren hulpe Godes en behoort te wantrouwen. NAe de doodt van Keyser Fredericus de tweede werdt een Coninck ghecroont in Sicilien ghenaemt Manfredus: byden welcken woonde in grooten state ende in hoger weerden een Napolitaensch Edelman ghenaemt Henriet Capece; de welcke te wijve hadde een schoon edele Vrouwe geheeten vrou Britolle Carrachola ende was mede van Napels. Dese Henriet hadde het regiment over tvoorseyde Coninckrijck van Sicilien: dewelcke vernomen hebbende dat Charles d'eerste van dier namen den slach tot Benevent ghewonnen ende den Coninck Manfredy verslagen hadde, ende siende dat alle het Coninckrijck teghens zijn goet voornemen oproerich was: en dorste hy het onvaste gheloove der Sicilianen niet seeckerlijck betrouwen: dies hy, om zijns Heeren vyandt niet onderdanich te werden sich selfs bereyt heeft om van daer te vluchten. Maer dit werdt vanden Sicilianen vernomen: die hem met veel ander vrienden ende dienaren vande Coninck Manfredy terstont overleverden in handen van Coninck Charles: dien zy ooc stracx daer nae de volle macht ende t'besit vant geheele Coninckrijck in handen stelden. Vrou Britolle in dese groote veranderinghe niet met allen wetende waer haar Man bevaeren was, was altijdt beducht voor t'gheene datter was gheschiet: dies sy wt vreese voor schande alle haer goeden verlaten hebbende ginck sitten in een cleyn Barcxken met haer Soonken ghenaemdt Godefroy die ontrent acht jaeren oudt was, ende is alsoo met noch een ander sone bevrucht zijnde ghevlucht tot Lyparij, daer zy noch een knechtken baerde, het welcke zy noemde de Verjaechde. Daer nam zy een voester tot haer ende stelde haer selven met haer twee kinderen ende de voedster in een cleyn scheepken omme wederom te keeren tot Napels by haer vrienden. Maer het ginc haer anders dan sy gewaent hadde. Want het Scheepken dat nae Napels soude seylen, werdt door eenen stercken teghenwindt ghedreven int Eylandt van Ponzo: daer zy in een cleyne haven landen, ende bequaem weder verwachtende waeren om haer reyse te volstrecken. Vrou Britolle tradt mede als de anderen opt Eylandt, daer zy een eensame plaetse vandt, verre wten weghe, al waer zy alleen zijnde om haer Man began te treuren ende zijn ongheval te beclaghen. Als sy nu daghelijcx alsulcker pleechde, so ist ghevallen terwijl sy becommerdt was met haer ghewoonlijcke clachten ende dat soo heymelijck dat daer noch schippers noch niemandt anders af en wiste, dat daer een galeye met zeeroovers in de selfde haven {==B3r==} {>>pagina-aanduiding<<} quam, de welcke alle dat ander volck, sonder slach oft stoot, ghevangen namen ende terstondt daer aen met sich wech voerden. Vrou Britolle haer treurighe clachten voleynt hebbende die zy daghelijcx dede, keerde wederomme na de zeestrant om by haer kinderkens te comen, also zy ghewoon was te doen. Maer als zy daer niemandt en vant, wert zy wter maten seer verwondert, dies zy eens gants beduchtende 't gheene dat vander saken was, haer oogen opsloech verre te zeewaert inne, daer sy de Galeye sach die noch niet seer verre van landt en was, ende het cleyne Scheepken achter aen sleypte. Doe bekende zy claerlijc dat zy haer kinderkens verloren hadde also zy haer Man ooc gedaen hadde, ende want zy haer selven daer geheel arm, ellendich, ende alleen verlaten vant, sonder eenigen hope te hebben om immermeer yemant van hem alleen wedert te mogen sien, began zy deerlijck haer man ende Kinderkens te roepen, ende is in onmacht opter strant neder gesegen. Och arme, daer en was niemandt die haer met cout water oft met eenich ander raedt bystondt om haer weder tot haer selfs te brengen, dies haer innerlijcke crachten nae heur believen vrijelijck mochten doort machteloose lichaem swerven. Maer als nu de verdwenen crachten wederomme met tranen in dat ellendighe lichaem quaemen, began zy lange haer kinderkens te roepen, die zy oock door alle holen liep soecken, ten laetsten nochtans als sy sach dat alle die moeyte vergeefs was, dat de nacht op de hant quam, ende dat zy niet en wiste wat doen of dencken, is sy yet wat sorchvuldich gheworden voor haer selven, dies zy de strant verlatende wederomme ghekeert is int selfde hol daer zy gewoone was te weenen ende te treuren. Als nu die nacht met onbedenckelijcke anxte ende droefheyt gheleden, den dach gecomen ende het neghende ure al verloopen was, heeft zy, die den voorgaende avont niet ghegeten en hadde door hongers noot cruyden beginnen te eten: daer mede sy haeren honger paeyde so sy best mochte, ende overleyde al weenende met verscheyden ghedachten hoet doch met haer vergaen soude. Onder dese gedachten sach zy een Geyte comen, die daer ontrent in een hol ginc, een wijle daer naer weder uyt quam ende doort bosch ginck grosen. Aldus is sy opghestaen ende ginck daer sy dit beest hadde sien uytcomen: alwaer sy twee jonghe Geytkens vant die ter avontueren van dien selfden morghen geworpen waren. Dese scheenen wter maten soetelijck ende lieflijck in haren oogen: ende want sy onlancx van kinde geleghen hadde ende haer sock noch niet verdroocht en was, heeft zy die sachtelijc ghenomen ende aen haer borsten gheleyt: de welcke sulcke weldaet niet en weygerden, maer sogen haer niet anders, dan oft haer moeder waer gheweest, sulcx dat sy van dier uren af geen onderscheyt meer en hadden tusschen haer moeder de Geyte ende tusschen vrou Britollo. Daeromme dese edele vrouwe haer latende beduncken eenre hande gheselschappe in dese Woestijne ghevanden te hebben, leefde sy by den cruyden, dronck water ende weende so menich werven als sy om haer Man, om haer kinderkens ende om haer voorleden leven wert denckende. Alsoo was sy in meeninghe al daer te leven ende te sterven, door welck geblijf zy nu also ghemeensaem wert met de moeder als met haer jonghe geytkens, ende scheen dese eerweerdighe arme vrouwe by na geheel wilt gheworden te wesen. Een deel maenden daer na ist by avontueren ghevallen dat ter selver plaetsen, daer zy eerst gehavent was, oock noch een cleyn scheepken met eenighe Pisaners aen gecomen is, dat daer sommighe daghen bleef liggen: waer inne oock was een Edelman ghenaemt Coenraedt Marckgrave van Malespice, die by hem hadde zijn Huysvrouwe dat een deuchtsame heylige vrouwe was: ende quamen te samen van een bedevaert wt het Coninckrijk A- {==B3v==} {>>pagina-aanduiding<<} pulien, daer zy alle de heylighe plaetsen versocht hadden, om thuyswaert te trecken. Dese is op eenen dach om swaericheyt te verdrijven met zijn huysvrouwe, met een deel zijnre knechten ende met zijn honden voor dit Eylant gegaen wandelen, ende quam ontrendt de plaetse daer vrou Britolie was. De honden begonden de twee Geytkens te volgen die nu al wat grooter geworden zijnde daer gingen grasen: de welcke heur gejaecht bevoelende vanden Honden, nerghens anders en vluchten dan na 't hol daer vrou Britolle was: die sulcx siende terstondt op spronc, eenen stoc greep ende de honden dede vlieden. Also zijn daer oock gecomen Messire Coenraet met zijn huysvrouwe die heur Honden naevolchden: die sich seere verwonderden als zy dese vrouwe saghen, die nu al bruyn, magher ende rou was gheworden, oock en was zy niet min verwondert van dese lieden. Maer als die Edelman tot haerder begeerten zijn honden tot hem gheroepen hadde, dede sy soo vele nae langhe begeeren, dat sy henlieden seyde wie zy was, ende wat sy daer maecte, de welcke hun doen verclaerde alle hun gelegentheydt, haer ongeluc, ende haer vreemt voornemen. De Edelman alle dit aenhoorende die haer man seer wel gekent hadde, began wt medogentheydt te weenen, ende dede zijn beste met soetelijcke woorden om haer af te brengen van alsulcke wreeden voornemen. Hy beloofde haer weder te brengen in haer eygen huys, of haer by hem te onderhouden in sulcken eeren of zy zijn eyghen suster waer, daer zy soude moghen blijven ter tijt toe dat haer van onsen Heere eenrehande beter avonture soude toegeschickt werden. Als zy nu tot dese deuchtlijcke aenbiedinghe niet verstaen en wilde, heeft Messire Coenraet zijn huysvrouwe by haer gelaten, met bevel omme haer aldaer spijse te doen brengen ende haer ooc met eenige van haer cleederen wten schepe te becleeden, overmits die van Vrouwe Britolle al ghebroken waren: maer boven al beval hy zijn huysvrouwe so veel naersticheyts te doen, dat zy vrou Britolle met haer bracht. Dese goede vrouwe is daer by haer gebleven, weende bitterlijck met vrou Britolle over haer ongevallicheyt, dede daer clederen ende spijse brenghen, ende bracht haer met de meeste moeyte vande werelt soo verde dat zy ten laetsten noch verwillichden int nuttigen vander spijsen, ende nae veel biddens, overmidts vrou Britolle vastelijc seyde nimmermeer te willen comen ter plaetsen daer zy bekendt waer, heeft sy die soo verre becout, dat sy mede soude trecken tot Luvigiane, met ooc de twee geytkens, van gelijcken de moeder van dien, die daer en tusschen weder ghecomen zijnde groote vriendtschap bewees aen vrou Britolle, ende dat niet sonder groot verwonderen van die edel vrouwe. Als daeromme het onweder over was, is vrou Britolle met Messire Coenraet ende syn Huysvrouwe tschepe ghegaen, met haer nemende de Geyte met haer twee joncxkens, ende want de andere haeren naeme niet en wisten, wert sy van die genaemt de vrouwe mette Geytkens: ende zijn met eenen voorwint spoedelijck gheseylt tot inden mondt vanden Riviere Maigre. Daer zijn sy op lant ghetreden, ende gegaen in heur Casteel, alwaer vrou Britolle by de Huysvrouwe van Messire Coenraet is blijven woonen in rou cleederen, als een van haer Jofvrouwen, eerbaer, ootmoedich ende gehoorsaem: ende droech altijt groote liefde tot haer geytkens die sy daer op dede voeden. De Zeerovers die het scheepken genomen hadden tot Ponso, waer mede vrou Britolle aldaer ghecomen was, de welcke zy als van henlieden niet ghesien zijnde, achter gelaten was, zijn met de anderen die zy genomen hadden tot Genuen aenghecomen: daer hebben de opperste vander Galeyen de Roof onderlingen ghedeylt, ende is daer oock onder andere dingen by avontuerlicker lotinghe de voester van vrou Bri- {==B4r==} {>>pagina-aanduiding<<} tolle met des selfdens twee soonkens ten deele gevallen voor eenen genaemt Messire Gasparijn de Orije: de welcke die selfde ghelijckelijck tot sijnen huyse sant omme die in maniere van slaven te ghebruycken. Dese arme voester boven de mate treurich zijnde om haer vrouwe ende om dat ellendige ongeluck, daer inne zy haer selven met die lieve kinderkens sach weenenden langen tijt deerlijcken, want sy vant haer selven soo wel catijvich als de kinderkens: maer want sy niet tegenstaende haer arme state verstandich was, heeft sy, aenmerckende dat haer tranen de sake niet met allen en beterden, haer selven ghetroost ten besten dat sy mochte: ende als sy haer nae het ongheluck te recht in sach daer inne sy ghecomen waren, heeft haer gedocht datmen ter avontueren den Kinderen eenich leedt mochte aendoen indien die bekendt waeren: dies sy voor haer nam niemandt ter werelt te seggen, ten waer dat sy sonderlinge goede gelegentheyt sage, wie die kinderen toebehoorden, op hoope of de fortuyne noch eens (vroech oft spade) mochte keeren ende dese kinderen weder in heuren ouden staet helpen. Daeromme seyde sy tot alle den gheenen diet haer vraechde dat het haer Soonkens waeren: ende noemde den oudtsten niet met sijnen rechten naeme Godefroy, maer Jehannot de Procide, maer den joncxsten en docht haer niet noodigh sijnen name te veranderen. Ooc gaf sy met grooter sorchvuldicheydt Godefroy te kennen, waeromme sy sijnen name verandert hadde, ende in wat pericule hy comen soude by aldien hy bekendt worde, het welcke sy hem niet eenmael, maer dickmael verhaelde, ende wert ooc vant knechtgen, dat vernuftich was, volcomentlijcken wel nae des voetsters onderwijsinghe onthouden. Als woonden dese twee joncxkens met allen qualijck gecleet int huys van Messire Gasparijn: daer sy eenen langen tijt gehouden waren tot alle snoode dienstbaerheydt met de voetstere, die dit al gheduldelijck droech. Maer als nu Jehannot al sesthien jaren was geworden ende meerder oft hooger herte droech dan een slave betaemt, soo dat hem die snoode state van slavernije verdroot, is hy gheloopen wten dienste van Messire Gasparijn: ende is gecomen op galeyen die na Alexandrijen toe voeren, al waer hy ende ooc tot noch veel ander plaetsen gevaren is, sonder yet te mogen op comen. Als hy ten laesten ontrent drie oft vier jaren nae sijn afscheyt van Messire Gasparijn een schoon jonc man ende van frissen lichame geworden was, heeft hy vernomen dat sijn vader (dien hy al doot waende) noch int leven was, maer inde ghevanckenisse vanden Coninck Charles: dies hy al vertwijfelende aen der fortuynen, hier ende daer vast swerfde soo lange tot dat hy quam Lunigiane, al waer hy sich by ghevalle in den dienste begaf van Messire Coenraet Malespine, dien hy seer wel ende te wille diende. Daer zijnde sach hy sijn moeder met allen selden, alsoo die altijt was by de huysvrouwe van Messire Coenraet, diens hy die noyt en kende noch ooc sy hem niet, soo seere was elck door den tijt verandert sedert sy malcanderen laest gesien hadden. Terwylen Jehannot dan aldus was in dien dienste van Messire Coenraet, ist gevallen dat sijn Dochter Spine genaemt, die Weduwe gebleven was van eenen Messire Nicola de Grignan wederomme quam in haers Vaders huys. Dese was seer schoone ende minnelijck ooc mede jonck, so datse noch niet boven sestien jaren out en was: ende wert verlieft op Jehannot, van ghelijcken hy op haer, sulcx dat sy elck ander uytter maten vierichlijc beminden: welcke liefde oock niet langhe te vergeefs en was: sulcx dat het spel van minnen sommige maenden lanck tusschen hen beyden geduerde dat het van niemanden vernomen en wert. Dies sylieden ten laetsten al te stout geworden zijn ende hunlieder liefde met minder onsichticheyt pleech- {==B4v==} {>>pagina-aanduiding<<} den dan sulcken saecke wel eysschende was: sulcx dat hy ende zy op eenen dach in een schoon Bosch gaende dat dicht van gheboomte was, daer zy d'ander gheselschappe achter latende, eerst binnen qamen: al waer sy beyde sich stelden in een plaetse die met bloemkens lustich besaeyt ende met gheboomte dicht bedeckt was, ende begonden daer met malcanderen van Venus bloemkens te plucken. Ende al hoe wel zy daer al een goede wijle te samen alleen waeren gheweest: nochtans hadde heur vreuchde henlieden den tijdt heel cort doen schijnen, sulcx dat sy over loopen waren: ende dat aldaer eerst van haer selfs moeder ende daer na van Messire Coenreat selve. Die was hier inne wter maten seer bedroeft, ende liedt se beyde (als diet spel ghesien hadde) van drie zijnre dienaeren binden ende leyden na zijn Casteel: ende is al schuddende ende bevende van gramschappen van daer gegaen in meyninge om die jonghe lieden beyde schandelijcker doot te sterven. De Moeder van dese dochter wt eenigh woort van haer Man verstaen hebbende wat zijn voornemen was teghens dese misdadigen, en heeft sulcx geensins mogen verdraghen. Daeromme zy (niet teghenstaende zy ancxtelijcken van herten becommert was, ende haer dochter om dese groote misdaedt, alle wreede straffinghe wel waerdich achte) haer selfs soo seere ghehaest heeft dat zy haeren toornigen Man achter haelde: den welcken zy began te bidden dat hem doch gelieven soude soo verwoedelijcken niet te loopen om in zijn ouderdom Manslachtich te worden aen zijns selfs Dochter, ende zijn handen te besmetten int bloedt van zijn dienaer: maer dat hy doch eenich ander middel om zijn toornighen moedt te versadigen wilde bedencken: als henlieden in ghevanghenisse te doen stellen om aldaer dese groote misdaedt te doen boeten ende beschreyen. Aldus ghinck hem dese heylige Vrouwe soo veele sulcx ende diesghelijcx vermanen dat sy hem 'tvoornemen van die amoureuskens te doen dooden wten hoofde bracht: so dat hy die alleenlijck beval met goeder hoeden elck in een bysondere kercker gestelt te werden, met luttel spijsen en met veele verdriets ofte onghemacks, ter tijdt toe dat hyt anders met hunlieden voorghenomen soude hebben: het welck also gedaen wert. Hoedanich het leven van dese ghelievekens inder ghevanckenissen was daer sy met ghestadige tranen ende deerlijcke, oock onghewoonlijcke verscheydentheydt langen tijt ellendelijcken lagen, mach elckerlijck licht bedencken. Als Jehannot ende Spine in soo treurigen leven bleven ligghen, ende daer nu al een jaer verloopen was, dat Missere Coenraet op hunlieder ghevanckenisse niet en scheen te dencken, so ist ghevallen dat de Coninck Peeter van Arragon het Eylant van Sicilien op de been gebracht heeft door 't beleydt van Missire Jan Procide, ende benam dat den Coninck Charles, door welcke tijdinge Missire Coenraedt, als die een Gibelijn was, seer groote Feest maeckte. Jehannot al sulcx vernemende door een van sijn hoeders heeft bitterlijcken versucht seggende. Wee mijn onsaligen mensche die veerthien jaren lange door de Wereldt hebbe gaen bedelen sonder yedt anders te verwachten van ditte: het welck nu ghecomen zijnde my inder ghevanckenissen gaet vinden om my nimmermeer eenich welvaeren meer te doen verhoopen, uyt welcke gevanckenisse ick nemmermeer en hope te comen dan metter doodt. Hoe ditte? sprac die hoeder, wat becommert ghy u met het gheene dat de moghende Coninghen bedrijven? wat hadde ghy doch in Sicilien te doen: My dunckt, sprac Jehannot, dat my t'herte wil breken als ick dencke om den staet daer inne mijn Vader was in Sicilien: want al was ick een kleyn knechtken als ick van danen vluchte, so gedenckt my nochtans seer wel dat mijn vader de Regent was vant Conincrijc ten tijden dat de Coninc {==C1r==} {>>pagina-aanduiding<<} Manfredt noch leefde. De hoeder zijn redene achtervolghende vraechde hem weder, wie was dan u Vader? Mijn vader, sprak Jehannot, dien mach ic wel veylichlijck noemen, nu ick geen pericule meer en sie, vant gheene daer ick voor bedricht was, indien ickx gheopenbaert hadde. Hy was genaemt (en ist noch indien hy leefde) Henriet Capece, ende mynen name is Godefroy ende niet Jehannot: dies ick niet en twijfele indien ick hier uyt waer ende in Sicilien quaeme, oft men soude daernoch al veel van my houden. Dese goede hoeder sonder hier af meer te ondervraghen vertelde alle dit soo hy eerst mochte Missere Coenraet opt lancxte: de welcke dit alle te male verhoort hebbende gheliet sich teghen den selfden niet anders dan of hem dat niet ter herten ghegaan en hadde: maer ginck nochtans stracx by Vrou Britolle haer heusschelijck vraghende of zy een sone by haer man hadde ghehadt, die Godefroy ghenaemt was. De Vrouwe heeft hem al weenende gheantwoort dat haer outste sone, in dien hy noch int leven waer, alsoo genaemt wesen moeste, ende soude ontrent twee en twintich jaren out zijn. Messire Coenraet dit verhoorende, began te dencken dat het dieselfde wel mochte zijn: daer by hem oock inden sinne quam dat hy (in dien sulckx ware) door een selfde middel wel een groote barmherticheydt soude moghen bewijsen, ende boeten oock mede zijns selfs schande ende zijns Dochters, indien hy hem die te wijve gave. Daerom heeft hy Jehannot int heymelijck voor hem doen comen ende hem op alle zijn voorgaende leven van elcks bysonder ondervraecht: ende den selfden ontwijselijck door seeckere kennissen bevonden hebbende te wesen Godefroy de Sone van Heniet Capece, sprack hy tot hem aldus. Ghy weet Jehannot hoe grooten overdaedt my en mijn eyghen Dochter door u gheschiet is, daer ick u nochtans wel ende minnelijck onderhielt: sulcks dat ghy (als een dienaer schuldich is te doene) mijn eere ende profijdt in alles ghesocht behoorde te hebben: dies men wel veele Heeren soude moghen vinden die u (waer heur sulcx door u gheschiedt gheweest) terstondt schandelijcken hebben doen dooden het welcke mijn goedertierenheyt niet en heeft connen gedogen. Maer want ghy my nu segt een Sone te wesen van eene edelen man oock mede van een edele Vrouwe: soo is mijn sinne u ellendicheydt te doen eynden, ist dat ghyt selve wilt, ende u wt de benautheydt ende gevanckenisse te verlossen, daer inne ghy zijt; sulcx dat u eere ende de mijne volcomentlijck in een ure ghebetert sal wesen. Ghy weet dat mijn dochter, met de welcke ghy (hoe wel u ende haer sulcx niet en betaemde) in minnen versampt zijt, een weduwe is, ende dat haer voor gaende houwelijck groot was: ooc mede zijn u haer zeeden ende manieren, van gelijcken haer Vader en Moeder wel bekent: aengaende uwen staet, en wil ic voor dese tijdt niet met allen af segghen. Daeromme is mijn voornemen dat zy (indien u belieft) inder plaetse van dat zy u in oneeren bemindt, in eeren u huysvrouwe werde: ende dat ghy als mijn sone by haer ende by my alsoo langhe alhier sult blijven, als u dat ghelieven sal. Het is wel soo dat de langhe ghevanckenisse het vleesch van Jehannot betemt hadde, maer zy en hadde zijn edele herte dat van soo hooger stammen ghesproten was, in geender manieren vermindert: ende noch vele minder zijn oprechte liefde die hy tot zijn alderliefste droech. Ende al hoe wel hy boven alle dinghen selfs begheerde 't gheene dat hem van Missire Coenraet aengeboden wert, ende sich selfs oock ghenoech in zijnder macht oft vryheyt benaut te sijn: so en veynsde noch tans geensins het gene dat hem de hoocheyt zijns herten riet behoorlijck te zijn om van hem geantwoort te werden segghende. Mijn Heere, de eersuchticheydt omme te heerschappen, noch oock de be- {==C1v==} {>>pagina-aanduiding<<} geerlijcheyt des ghelts, noch gheenreley ander oorsaecken, hoe die oock mochte zijn en hebben my noyt als verrader eenighe laghen doen legghen teghens 't ghene dat u toebehoorde. Het is waer dat ick u Dochter bemint hebbe, beminne ende altijt beminnen sal, als die ick mijnder liefden wel weerdich achte, ende al ist so dat ick oneerlijcker met haer ben vereenicht van de opinie vande huyshoudinge wel ghedoocht, so hebbe ick nochtans die sonde begaen uyt jonckheyt die 't allen tijden met sulcx verselt is, sulcks datmen de jonckheyt oock soude moeten verjaghen, indien men dit soude verjaeghen willen, welcke sonde niet soo swaer bevonden en soude werden, als ghy ende anderen die nu wel weecht, waert saecke dat de oude gedencken wilden ooc jonck geweest te zijn ende also eens anders gebreken tegens de heure, ende de heuren tegens eens anders overwegen wilden, sonderlingen als ghy noch soudt willen aenmercken dat ic u alsulcx niet als een vyant, maer als vrient bedreven hebbe. Het ghene dat ghy my aenbiet te willen doen, hebbe ic altijt van herten begeert, ende soude sulcx al over langhe versocht hebben indien ic hope gehadt hadde om tselfde te verwerven, het welcke my nu dies ooc so vele te meer aengenaem wesen sal, als ic dies minder hebbe connen hopen. Maer ist ooc also dat u meninge alsulcx niet en is als u woorden luyden, soo en wilt my doch met gheenen ydelen hope doen verlangen, maer stelt my dan weder inde gevanckenisse ende doet my daer quellen soo vele u dat believen sal: want so lange ic Spine beminnen sal, so sal ick u (wat ghy my ooc doet) ter liefden van haer ooc lief hebben ende in eeren houden. Messire Coenraet sulcx vanden Jongelinc hoorende wert seere verwondert: ende hem voor een grootmoedich man houwende, achte hy des Jongelincx minne wter maten vierich te zijn, dies hy hem ooc te liever was. Daeromme is hy op geresen, heeft hem omhelst ende gecust, ende beval oock, sonder de saecke meer te vertrecken, dat zijn dochter heymelijck aldaer gebracht soude werden. Dese was nu heel magher, bleeck ende swack gheworden inde gevanckenisse, so dat sy een ander Vrouwe scheen dan sy plach te wesen, van ghelijcken scheen oock Jehannot een ander man: de welcke daer te samen in des Vaders teghenwoordicheyt met eendrachtigher goetwillicheyt elck ander na onse maeniere trouwe beloofden. Als hyse nu sommige dagen hier nae (sonder dat noch eenich ander mensche yet wiste van datter gheschiet was) weeldelijcken van allen dat hem luste, hadde doen dienen ende onderhouden, hevet hem oock tijdt ghedocht beyde de moeders te verblijden, dies hy zijn wijf ende ooc Vrou Britolle by hem dede comen hun beyden segghende. Wat soudet ghy vrou Britolle daer af segghen, oft ick u dede sien uwen oudtsten Soone Man zijnde van een mijnder dochteren? Daer Vrou Britolle op antwoordende sprac. Daer af en soude ick u niet anders weten te segghen, dan dat ick noch meer in u gehouden soude zijn (by alsoo verre ick des meerder mach wesen) indien ghy my het gene weder dedet hebben dat ick boven my selven beminne. Maer gaefdy hem my dan noch in sulcken staete als ghy segt, soo soudy in my eenichsins mijnen verloren hope weder verwecken, ende daer mede heeft sy al weenende geswegen. Doe sprack Messire Coenraedt tot zijn Huysvrouwe. Wat souder u oock af duncken lief, waert dat ick u sulcken swager dede hebben? My en soude niet alleen (sprac zijn huysvrouwe) ende van dese, dat edellieden zijn aengenaem wesen, maer ooc mede een bedelaer, als ick u believen alsulcx wiste te wesen. Ick hope sprack Messire Coenraedt, u dieshalven alle beyde binnen weynich daghen te verblijden. Daer nae siende dat dese twee jonghe lieden weder tot heur eerste schoonheydt ghecomen ende datse (na zijnen bevele) rijckeleiken gecleet wa- {==C2r==} {>>pagina-aanduiding<<} ren, heeft hy gheseyt tot Godefroy. Hoe lief soudet u wel zijn, behalven de vreucht daer ghy nu in zijt waert saecke dat ghy u moeder hier saecht? Daer Godefroy op antwoorde, ick en can niet ghelooven dat de swaere droefheyden van haer ellendighe ongeluckicheyden haer noch so lange gedoogt hebben te leven: nochtans soudet my de alderhoochste blijtschappe ter werelt wesen indien sulcx geschiede: ende soude noch hope hebben door haren rade te mogen wederomme verwerven een groot deel van mijne goeden in Sicilien. Doe dede Messire Coenraet beyde de moeders daer halen: die den bruydegom ende bruyt een onwtsprekelijcke vriendtschappe bewesen: ende en was des bruydts moeder niet weynich verwondert wat ingeestinge Messire Coenraet doch tot sulcker goedertierenheydt beweecht mochte hebben, dat hy Jehannot sijn dochter te manne gegeven hadde. Om dese woorden die Missire Coenraet ghesproken hadde, began vrou Britolle Jehannot aen te sien: de welcke deur een verborghen cracht die in haer ontwect wert, hem began te kennen, de gedaente sijns aengesichts van kintschheyt aen gedenckende: dies sy hem, sonder eenich bescheyt meer te verwachten, met wtghespreyde armen om de halse spranc. Daer en mochte sy van hertelijcke liefde ende moederlijcke blijtschappe niet een woort wten monde brengen: maer werden alle haer bevoelijcke crachten so ghesloten, ende ter herten waerts inne ghetrocken, dat sy daer als voor doot neder gesegen is tusschen de armen haers soons: de welcke terstont die moederlijcke reucke werdt kennende, niet teghenstaende hy sich seer verwonderde ende hem voor oogen quam die selfde daer int casteel dickmael gesien sonder haer ghekent te hebben: dies hy sich selfs berispende dat hys niet gemerckt en hadde, haer in sijnen armen ontfinck, selfde minnelijck custe ende innerlijck weende. Als nu vrou Britolle medogentlijc van Messire Coenraedts Huysvrouwe ende van Spine gheholpen wierdt, die met coudt water ende ander raet haer verdweenen crachten wederomme gesterckt hadden: soo heeft sy haren sone van nieus weder omhelst, ende hem met vele tranen ende lieve woorden die vol moederlijcke minne waren, meer dan duysent werven gecust. Hy sach oock vriendelijcke op haer ende ontfinckse seer eerweerdelijck. Maer nae dat dese eerlijcke ende vreuchdelijcke omhelsinghen ende vriendelijckheyden drie oft vier malen vernieuwt waren, niet sonder groote blijdtschappe vanden ommestanderen ende yeghelijck daer ooc zijn avontueren vertelt hadde, soo heeft Messire Coenraet alle dit zijn vrienden vercondicht, die al tsamen wtnemende blijde waeren, om dit nieuwe houwelijck dat hy ghesloten hadde: de welcke daer nae een schoone ende heerlijcke feeste toebereydt hebbende, van Godefroy aengesproocken wert aldus. Ghy hebt my Messire Coenraet in vele dingen ghesalicht, ende mijn Moeder langen tijt groote eere bewesen: op datter nu niet ongedaen en blijve vant ghene dat door u hier toe noch gedaen mach werden, soo bidde ick u dat ghy in dese mijn feeste mijn Moeder ende oock my noch meer verblijden wilt met de tegenwoordicheyt mijns broeders: den welcke niet anders dan voor een slave wert gehouden van Missire Gasparijn d'Orie, die ons nae min Corsse, alsoo ick u nu al vertelt hebbe. Seynt doch mede yemant in Sicilien om te vernemen hoe dattet daer int lant staet: die zijn beste oock doe om te besporen hoet met mijn vader Henriet gaet, oft die levendich is dan doodt, oock in wat staet die nu mach zijn, ende alle dingen alsoo bedecktelijcken ondersocht hebbende wederomme tot u keere. De begheerte van Godefroy behaechde Missire Coenraedt met allen wel, de welcke sonder eenich vertreck verstandigh mannen heeft gesonden tot Genuen ende in Sicilien. De ghene die tot Ge- {==C2v==} {>>pagina-aanduiding<<} nuen reysde ghecomen zijnde by Messire Gasparijn, heeft hem met grooter ernst ghebeden, van weghen Messire Coenraets hem doch te willen seynden de verjaechde met zijn voetster: heeft hem oock mede by oordene vertelt het gheene dat Messire Coenraet met Godefroy ende sijn moeder gedaen hadde. Messire Gasparijn dese dinghen aenhoorende, werdt gheheel verwondert ende seyde. Het is wel soo dat ick voor Messire Coenraet alle dingen die hy van my begeeren mach gheerne soude doen, soo verre alsulcx in mijnder machten waer: ick hebbe oock ontrent veertien jaren lanck den jongen die ghy begeert ende sijn voetster in mijnen huyse ghehadt, dewelcke ick hem gheerne sal seynden: maer ghy sult hem van mijnent wegen segghen dat hy wel voor hem sie niet al te haest ghelooft te hebben, oft noch te ghelooven de fabulen van desen Jehannot die sich nu (soo ghy seght) Godefroy doet noemen: want het is al veel erger schalc dan hy wel meynt. Als hy dit gheseyt ende desen van eeren eerlijcken ontfangen hadden, heeft hy die voester heymelijck by hem doen comen, ende haer listelijcken van desen handel ondervraecht. Dese vernomen hebbende den oproer inden Coninckrijcke van Sicilien, oock mede verstaende dat Henriet noch int leven was heeft allen ancxte, die sy voormaels ghehadt hadde, wter herten gejaecht, ende hem alle dinghen int lange vertelt, oock mede de redene ende oorsaecke waeromme sy alsoo int heele ende anders gedaen hadde. Als nu Messire Gasparijn sach dat het verhael van der voedtster ende van Messire Coenraets machtbode soo wonderlijcken wel over een droech, began hy dese dinghen geloove tegeven. Oock mede ondersochte hy daer nae desen handele met alle middelen, alsoot een seer schalc man was, ende van ure tot ure meer dingen bevindende die de sake bevestichden, began hy sich te schamen dat hy so snoodelijc metten jonghen geleeft hadde: den welcken hy een schoon dochterken dat hy hadde van twaelf jaren, met een groote bruytgave te wijve gaf: om dien voorgaenden mishandelinghe tegens den selfden daer mede te versoeten, als die wel wiste wat man Henriet geweest ende nu weder geworden was. Alsoo heeft hy daer eenen grooten bruyloft gehouden, ende is daerna metten jongelinck, met zijn dochterken, metten machtbode van Messire Coenraedt ende metten voedtster in een galiot geseten, ende daer mede gecomen tot Lerici: daer hy vriendelijck ontfanghen wert van Missire Coenraedt, die hem met alle 't geselschappe op een Casteel niet wijt van daer gelegen, gebracht heeft, daer een groote feeste bereyt was. Maer hoedanich de feest ende vreuchde was die de Moeder bewees als zy haer twee sonen sach: hoedanich die vanden twee gebroeders onderling was, hoedanich die van dese drie tegens die voetster was, hoedanich die was die Messire Gasparijn ende zijn dochter van hun allen ghedaen wert, hoedanich die zijne teghens elckerlijck, ende hoedanich die was die zy alle gelijckelijk met Messire Coenraet, met zijn wijf, met zijn kinderen ende met zijn vrienden bedreven, en waer niet mogelijck met woorden wt te beelden, daeromme laet ick u dit selfs voorder bedencken. Als nu dese feeste begonnen was, soo heeft onsen Heere als een overvloedich gever (op dat die vreuchde volcomen soude wesen) daer noch willen toe voeghen de blijde tijdinghe van Henriets Capeces goeden state, ghemerckt daer, doe de feeste groot was, ende de ghenooden mannen ende vrouwen noch aent eerste gherecht ter tafelen saeten, de man gecomen is die gereyst was in Sicilien. Dese vertelde daer van Henriet onder ander dinghen dat hy vanden Coninck Charles in een strenge gevanckenisse gehouden hadde gheweest, ende dat het Volck in een oploop die daer inder stadt oprees tegen den Coninck, half rasende tot de ghevanckenisse geloopen, de {==C3r==} {>>pagina-aanduiding<<} wachters verslaghen ende hem daer wt verlost hadde. Dat hy oock mede als een hooft vyandt vanden Coninck Charles opper Capiteyn gemaeckt ende van elckerlijck gevolcht was om de Franchoisen te verslaen: daer door hy grootelijcken inden jonste was vanden Coninck Peeter, die hy wederomme met goeder ende hooger grootachtbaerheydt in zijn rijck ende eere geholpen hadde. Daer by seyde de selfde noch dat hy in grooter eeren ontfangen hadde geweest van Henriet: de welcke in een onghelooflijcke blijdtschappe gecomen was door die tijdinghe van zijn Huysvrouwe ende sone: vanden welcke hem na zijn ghevanckenisse noyt eenighe mare af ter ooren ghecomen en was: ende hier en boven noch dat die selfde een lichte barcke met eenighe edellieden, die hem navolghden, daer sende om zijn wijf ende sone te halen. Dese man wert ontfangen ende ghehoort met groote vreuchden: ende zijn terstondt Messire Coenraet met zijn vrienden int ghemoete ghegaen vande Edellieden die daer quamen om vrou Britolle met Godefroy te halen: de welcke hy blijdelijck ontfangen ende aenden Tafelen gestelt heeft, alsoot noch niet ter halver maeltijdt en was. De Huysvrouwe van Godefroy ende alle het ander gheselschappe saghen dese met blijder herten dan men oyt af gehoort heeft, binnen comen: de welcke, eer dat zy sich ter tafelen stelden, Missire Coenraet met zijn Huysvrouwe van weghen Henriet (soo zy best conden ende mochten) gegroet ende gedanckt hebben van alle de eere ende vrientschappe aen hem ende aen zijnen Sone bewesen. seggende dat alle tgene dat inde macht van Henriet mochte zijn, wederomme tot henlieder besten ende ghebode was. Voorts wenden zy lieden sich omme tot Messire Gasparijn (wiens weldaedt gantsch onbewaent was) hem versekerende dat Henriet hem diergelijcken oft noch meerder danc soude weten: als hy vername wat vrientschappe hy den verjaechden betoont hadde. Daer na hebben zy genoeghelijck gegeten inden bruyloft van dese twee bruydegoms ende bruyts. Oock en hielt Missire Coenraedt desen bruyloft voor zijn Swager ende voor al zijn ander vrienden niet alleenlijck dien dach, maer noch lange daghen daer nae volghende: de welcke over zijnde, Vrou Britolle, Godefroy ende oock mede den anderen goet gedocht heeft datmen vandaer behoorde te scheyden. Daeromme zijn sy al te samen tschepe ghegaen in die Barcke, ende van Lande ghesteken, met groot gehuyl ende gheween van Missire Coenraedt ende van zijn Huyvrouwe, oock van Missire Gasparijn, met henlieden voerende Spine ende de andere jonge vrouwe: ende zijn met goeden winde spoedelijc in Sicilien gecomen. Daer zijn de kinderen so wel als de huysvrouwen met so grooter vreuchden van Henriet tot Palermen ontfanghen gheweest dat het nemmermeer mogelijck en waer om met monde wtgesproken te worden: ende men ghelooft dat zy daer nae langhen tijt salichlijcken leefden als goede dienaers van onsen Heere, zijnre weldaden tot allen tijden met danckbaerheydt gedachtich zijnde. De Marckgravinne van Monferrat betemt de onbehoorlijcke liefde eens Conincx van Vranckrijck door een Bancket van Hoenderen, ende door eenrehande bevallijcke woorden. De derde Historie. Inhoudinghe dat de verstandighe ende deuchtsame vrouwen haer cuyscheyt hoogher achten dan de schatten ende moghentheyden der Princen, dat oock een wijs Heere geen gewelt en behoort te plegen. {==C3v==} {>>pagina-aanduiding<<} DE Marckgrave van Monferrat was een vroom ende strijtbaer Ridder, de welcke opper Veldt-heer ende vande heylighe Kercke trecken moste over die Zee op een Heyr-vaerdt met een groot Heyr van Christenen. Nu ghevielt op een tijt datmen van des selfdens groote vroomheyden sprack int hof vanden Coninck Philippe la Borgue (de welcke sich van ghelijcken bereyde om uyt Vranckrijcke op die selve Heyr-vaerdt te trecken) oock van een Ridder, die den voorghenoemden Marckgrave wel kende, gheseydt werdt: datmen noch in alle de werelt sulcken paer volcx niet in Huwelijcke en soude moghen vinden als de Marcgrave ende sijn Huysvrouwe waeren: ghemerckt de Marckgrave soo vroom niet en mochte vernaemt zijn onder alle Ridders oft sijn Huysvrouwe en was onder alle ander Princessen ter Werelt oock wel soo deuchdelijck ende schoone. Dese woorden zijn den Coninck van Vranckrijck soo diepelijc ter herten ghegaen, dat hyse schielijcken, sonder haer oyt ghesien te hebben, began te beminnen: dies hy voor hem nam nergens anders t'schepe te gaen dan tot Genuen, om sijn reyse te volstrecken: op dat hy te lande derwaerts treckende, eerlijcke ghelegentheyt soude hebben de Marckgravinne te besoecken: als die by sich selfs dachte lichtelijck sijn begheerten te moghen volbrenghen, overmits haer Man nu van huys was. Alsoo hy dan voorghenomen hadde, daer door te trecken, heeft hy dat oock volbracht: want hy elckerlijck voor hene gheseyndt hadde, ende begaf sich opte reyse met een cleyn geselschappe van Edellieden. Als hy nu ontrendt op een dach reyse ghenaecte de plaetse daer de Marcgravinne was, heeft hy haer ontboden dat sy hem des anderen daechs des noens by haer ter maeltijt soude verwachten. De vrouwe die wijs ende wel bedacht was, antwoorde blijdelijck dat sy sijn coemste aldaer hielt voor een seer groote gratie ende dat hy met allen willecoem waer. Daer na began sy by haer selfs te overlegghen wat dit mochte beduyden, dat een Coninck wel wetende dat haer man van huys was, haer quam versoecken: doort welcke sy haers selfs niet bedroghen en heeft int ghelooven dat het gheruchte haers schoonheyts wel oorsake van sijn comste mochte zijn. Dies niet teghenstaende heeft sy als een groote vrouwe ende eerlijcke Princesse voorghenomen hem eere te bewijsen: ende heeft by haer ontboden een deel van haer goede edellieden die noch int landt ghebleven waeren omme alle datter van noode waer by hunlieder raede te bestellen: maer vant bancket ende vanden spijsen daer toe behoorende, hielt sy den last aen haer om selfs dat te beschicken. Daer omme sy haestelijck willen doen soecken ende opcoopen alle de hoenderen diemen gevinden coste int gheheele landt, haer Cocx heeft bevolen alleenlic daer af verscheyden gherechten te bereyden, sonder eenige ander spijse te besigen. De Coninc en vergat des anderen daechs niet te comen alsoo hy ontboden hadde, ende wert eerlicken ontfanghen vanden vrouwen: de welcke hem int aenschouwen noch al veel schoonder, eerlijcker ende deuchtsamer scheen te sijn, dan hy noch wt des Ridders woorden hadde connen begrypen: dies hy sich grootelick verwonderde, sulcx dat sijn begheerte dies te meer ende te meer ontstack, so hy meer vermercte dat sy het gheruchte, dat van haer verspreyt was, te boven ginck. Als nu de Coninck vertrocken was inde camere die voor hem bereyt hadde gheweest, ende hy sich toegherust hadde soot sulcken Prince betaemde, is hy met de Marcgravinne, als de middach gecomen was, aen eenen Tafele gheseten om te eeten. De anderen zyn elcx na hunlieder waerden aen ander Tafelen wel onthaeldt. De Coninck al aen een met veelreley gherechten, oock met wtghelesen wij- {==C4r==} {>>pagina-aanduiding<<} nen ghedient zijnde, ende onderwijlen mijn Vrouwe de Marckgravinne aenschouwende, was dies in grooter ghenoechten, nochtans aenmerckende het eene gerecht nae het ander, ende dat alle de spijsen, (hoe wel die op verscheyden manieren toebereyt waren) niet anders en waren dan hoenderen, began hy sich te verwonderen, sonderlinghen om dat de plaetse daer zy waeren, sulckdanich was datmen daer lichtelijck alreley ander ghevogelt ende ooc Wiltbraet becomen nochte, daer sy oock tijts ghenoech hadde gehadt om te doen iagen sedert hy haer zijn comste ontboden hadde. Niet te min, al wast soo dat hem dit wonder gaf, en wilde hy nochtans gheen ander oorsake nemen omme met haer te woorde te mogen comen dan vanden hoenderen, dies hy sich met een vrolijck ghelaet tot haerwaerts keerende aldus tot haer seyde. Segt doch mijn Vrouwe, werden hier in dit lant die hoenderen alleen wt gebroedet sonder eenich hane? Dese vraghe verstont de Marckgravinne met allen wel, de welcke niet anders meynende dan dat God haer tot haerder begeerten bequame stonde hadde gheseynt om haren sinne te verclaren, antwoorde vrymoedelijcken metten Coninck, seggende neent Heere, maer de Wijven zijn hier al t'samen mede gheschapen alsoo zy elders zijn, niet teghenstaende sy in cleederen ende in hooghe staten onderlinghen yet wat onderscheyts schijnen te hebben. De Coninck dese antwoordt hoorende verstont geheel wel wat dit Banckquet vanden hoenderen beduyde: oock mercte hy de vroomheydt die onder haer woorden verborghen was, daer aen hy wel sach dat zijn woorden te vergeefs souden gesproken werden tot sulcdanigen vrouwe, ende dat gewelt daer geen plaetse en hadde, dus dwanck hem den noodt om zijnder eeren wille, wijselijck wt te blusschen het vyer, dat onbedachtelijck tot herwaerts in hem ontsteken was: ende heeft haer wt vreesen van met dierghelijcke antwoort meer betaeldt te werden niet meer met boertige woorden dorven versoecken, zijn maeltijt voort houwende sonder eenigen hope van yet wt haer te sullen verwerven. Dies heeft hy, om zijn oneerlijcke comste met zijn haestich vertreck te bedecken, terstont na der maeltijt oorlof nemende, haer gedanckt vander eeren aen hem bewesen, ende haer Gode bevelende zijn reyse op Genuen volstreckt. Gulfaert maeckt Coopmanschappe met Gasparijns huysvrouwe van by haer te slapen om een somme gelts die sy eerst handelen wilde, de welcke hy ontleende van haren man selve, ende gaf die daer nae de Vrouwe, recht oft hy haer betaelde t'gene haer man hem geleent hadde, totten welcken nae zijnen wedercomste van Jenua hy int by zijn vande voorschreven vrouwe seyde, dat hy haer die voorschreven somme weder aenghetelt hadde omme haren Man te leveren, t'welck zy waer te zijn bekende. De vierde Historie. Betonende dat de Vrouwen die haer cuysheydt vercoopen, sulck snoode gewin niet te brengen inden oorbaer. MEn sal weten dat tot Mijsanen was een Overlants lantsknecht genaemt Gulfart, van zijnen persone een eerlijc Man, ende seer getrou den genen die hy diende, die overmits zijn willicheyt int betalen van t'gene men hem leende, so goet gheloof hadde datter vele coopluyden waeren, die om luttel gewins (hem wel so vele ghelts te leen souden hebben gedaen, als hy te leen {==C4v==} {>>pagina-aanduiding<<} hadde willen begheeren. Dese dan tot Mylanen voorschreven woonende, stelde zijn liefde op een seker schoone vrouwe genaemt vrou Ambrosia, Huysvrouwe eens rijcken coopmans die men noemde Gasparijn Sagastrate, die groote kennisse metten voorschreven Gulfart hadde, ende hem met allen seer beminde ende gaerne sach. Gulfart dese vrouwe dan niet alleen bedecktelijck beminnende, soo dat haer man noch niemant anders des geware en wert, heeft haer op eenen bequamen tijt doen aenspreken van zijnen weghen ende doen bidden hem haer een vrientschappe te willen gunnen hy waer bereyt alles ter liefden van haer te doen dat zy hem gebieden ende hy vermogen soude. Nae veel woorden over ende weder over heeft ten laetsten den Vrouwe verwillicht Gulfaerts begeeren te doen met voorwaerde, nochtans datter twee dinghen wt souden moeten volghen: ende was deene, dat nimmermeer mensche dit wt hem en soude vernemen, ende d'ander overmidts hy rijck ende sy in eenre hande haer noodtlijcke saecke van tweehondert Ducaten behoeftich was, dat hy haer die soude schencken mits welcke sy wederomme daer nae altijt tot zijnen ghebode ende dienste bereyt soude wesen. Maer als nu Gulfart vermercte de giericheyt van dese vrouwe die hy met alle eerlijck te zijn ghewaent hadde, wert hy deur hare snootheyt so over haer veronwaerdight, dat hy by nae zijn vyerighe minne die hy tot haer was draghende, veranderde in grooten haete, nemende voor hem, dat hijse wilde bedriegen. Also heeft hy sonder vertrec haer doen seggen, dat hy alle sulcx, ende noch veele meer dan dat ware (indient in zijnder machte was) ter liefde van haer gaerne doen wilde, daeromme en behoefde zy maer hem te doen weten wanneer haer gelieven waere dat hy haer soude comen besoecken, hy en soude niet versuymen tgeldt met hem te brenghen, daer af nemmermeer mensch ter werelt yet soude vernemen, dan alleenlijck een zijn gheselle, inden welcken hy hem grootelijck betroude, ende die altijt was in zijn gheselschappe ende by allen saecken die hy dede. De Vrouwe (maer om bet te seggen een mans ontrouwe) dit verstaende, was des te vreden, doende hem segghen dat Gasparijn haer Man binnen weynich daghen om eenrehande zijne saecken ofte coopmanschappen soude reysen nae Jenua, wiens vertreck zy hem soude doen weten, ende alsdan om hem seynden. Middelertijdt Gulfart zijnen slach oft ghelegentheyt ware ghenomen hebbende, is gegaen tot Gasparijn hem seggende. Hoort doch heere, ick behoeve in eenige mijn saecken daer aen my veele gelegen is, alleenlijck twee hondert gouden ducaten, de welcks ick wel soude begeeren dat u gelieven ware my te leenen tot sulcken gewinne, als ghy gewoon zijt van my te nemen inde leeninghe die ghy my voormaels placht te doene. Gasparijn antwoorde hem daer oppe, hy waer des willich, ende heeft hem sulcks die twee hondert gouden ducaten ter selver uren aenghetelt. Van dien tijt af binnen weynich tijdt is Gasparijn ghereyst nae Jenua soo Ambrosia zijn Huysvrouwe al van te vooren hadde doen segghen aenden voornoemden Gulfart. Daeromme zy den selven nu dede weten, dat haer man gereyst was, ende hy daeromme de twee hondert ducaten met hem brengende haer soude comen versoecken, soot gheseyt was. Gulfaert dese bootschappe ontfangen hebbende nam tgeldt en oock zijn gheselle met hem, ende ginck ten huyse vande Vrouwe, die hy vandt hem verwachtende. 't Eerste dat hy daer dede was dat hy haer de twee honderdt gouden ducaten inder handt gaf ende dat daer zijn geselle tegenwoordich stont, seggende tot haer. Mijn Vrouwe, daer zijn de twee honderdt ducaten, die meucht ghy uwen man gheven soo wanneer hy wederomme van Jenua te huys ghecomen sal wesen. De Vrouw ontfinck alsoo de penninghen sonder eenich acht te nemen {==D1r==} {>>pagina-aanduiding<<} tot wat eynde Gulfart haer deser woorden toe sprac, maer liet haer beduncken de selfde van Gulfaert ghesproken te zijn tot Amoreuse beleeftheyt, om alle quaet vermoeden vanden coopmanschappe tusschen hem beyden gemaect, daer deur wt gedachten van zijnen geselle te nemen ende te voorcomen. Daeromme antwoorde zy hem: Ick salt geerne doen, maer ick wilse tellen ende sien oft daer oock twee hondert ducaten zijn. Alsoo storte zy de voorschreven ducaten al tsamen op de tafele, began te tellen ende vant datter net tweehondert waren, des sy met allen wel in haer selven te vreden was, de penningen op sloot ende daer nae wederomme gecomen is by Gulfart, dien heeft zy daer na ter gelegender tijt in haer Camer gebracht, ende hem wel vernoecht van haren persone, niet alleen dien eenen nachte, maer oock veel andernachten, totter tijdt toe dat Gasparijn haeren man wederomme van Jenua thuys ghecomen was. Gasparijn en hadde niet langhe thuys geweest oft Gulfart en heeft zijnen tijdt waerghenomen dat hy den selven Gasparijn met zijn huysvrouwe tsamen by den ander sach, ende is aldoo metten voorschreven zijnen gheselle tot hem gecomen, hem segghende in teghenwoordicheyt van Ambrosia, Sire Gasparijn de tweehondert ducaten die ghy my laestmael leende, en quamen my niet te stade, overmits ic niet en mochte volbrenghen 'tghene, daer toe ick die gheleent hadde, ende gemeynt te ghebruycken, sulcx dat die terstondt na dat ghy ghereyst waert alhier bracht ende leverde in uwer Huysvrouwen handen, daeromme salt u ghelievende selve deur te doen ende betaelt te schrijven in uwen Boecke. Gasparijn hem tot zijnder Vrouwen waert keerende, vraechde haer oft zy de tweehondert ducaten ontfangen hadde. Sy die ghetuyghe voor haer ooghen siende, die ghesien hadde dat haer die ducaten vande voorschreven Gulfaert te vollen gegeven waeren, en const het niet loochenen seggende tot haer man: Jae Heere, ic hebbe die somme van Gulfart te volle ontfangen, maer 't was my wten hoofde ghegaen dat icx u noch niet geseyt en hebbe. Als Gasparijn dit hoorde seyde hy 't is goet Gulfart, Ick ben daer wel mede te vreden, gaet vry thuyswaert ende verlaet u daer oppe dat ickt in mijnen Boecke deur sal doen. Alsoo is Gulfart wel vernoecht, van daer gescheyden, latende de vrouwe bespot, ende betalende den man 't schandelijck ghewin van zijnder huysvrouwen snootheyt, ghebruyckte hy zijn gierige liefd buyten zijnen coste. Van Guillame Boursier de welcke bedecktelijcken Messire Ermino Grimaldi met soo heussche woorden strafte, dat hy zijn ghiericheydt verliedt. De vijfde Historie. Bewijsende dat een gierich Edelman geen eere weerdich en is. HEt is een goede wijle geleden datter tot Genuen woonde een Edelman ghenaemt Messire Ermino de Grimaldi de welke na elckerlijcx vermoeden de rijckste was van ackeren ende ghereede penninghen, van alle ander Burghers diemen wiste in Italien. Ende alsoo dese alle andere Italianen in rijckdommen te boven ginc: alsoo ginck hy oock in giericheydt te boven alle andere gierighe oft ellendige menschen die ter werelt mochten wesen: overmits hy niet alleen sijn borsse ghesloten hieldt maer niemandt goet te doen: maer onthielt ende weygerde ooc zijns selfs persoone alle noodruftighe behoefde. Hy ghedoochde in vele dingen willens gebrec om niet te verteren, ende {==D1v==} {>>pagina-aanduiding<<} dat tegens de ghemeen wyse der Genevoysen die ghewoonlijck wel ghecleedt gaen: van ghelijcken dede hy ooc in spijse en dranck, sulcx datmen hem met goede redene Ermine oft Erm mochte noemen, ende was ooc van yegelijck de gierige Ermine ghenaemt. Het gheviel in desen tyden als dese Man geen cost doende zijn have altijdt vermeerde, dat daer binnen Genuen quam een eersaem Edelman ende hovelinck die met allen welspreeckende was ghenaemdt Guillame Boursier, de welcke nae dat hy een deel dagen tot Genuen was geweest, ende vele dingen van die jammerlijcke giericheyt van desen Messire Ermino hadde ghehoort vertellen, begeerlijck wert omme desen man te sien. Messire Ermino hadde nu al hooren spreecken van Messire Guillame Boursier, dat het een deghelijck man was: daeromme hy (hoe gierich hy ooc was) noch eenrehande voncxken van edelheyt in hem hebbende, den selfden met vriendelijcke woorden ende met een vrolijck aensicht ontfinck metten welcken hy in veel ende verscheyden coutinge viel ende leyde hem al clappende met sommighe ander Genevoysers die by hem waren in een nieu huys, dwelk hy onlancx seer schoone ghebouwet hadde. Daer heeft hy hem alle dinghen vertoont ende ten laetsten tot hem gheseydt: seght doch Messire Guillame, gemerckt ghy veel dingen gesien ende gehoort hebt oft ghy my niet met allen en sout connen onderwijsen noch seggen dat noyt meer gesien en waer, ende dat ick soude mogen doen schilderen inde Sale van dese mijne huysinghe: den welcken Missire Guillame hoorende die vraghe (de welcke sot genoech was) gheantwoort heeft: ick en soude u Monsieur niet connen noemen datnoyt en ware gheschildert gheweest, ten ware mesingen oft diergelijcke dingen. Maer believet u ick sal u een dinck seggen 't welc ghy noyt u dagen en saecht: Messire Ermino sprac tot hem, Ick bids u segget my doch wat dat is: sonder eenichsins te vermoeden dat hy hem sulcx, als hy dede antwoorden soude. Daer op hem Missire Guillame behendelijc antwoorde seggende: doet hier de miltheydt schilderen. Als Messire Ermino dit verhoorde, werdt hy met sulcke beschaemtheyt bevanghen, dat die macht hadde om sijn complexie, oft aengeboren aert te veranderen, recht anders dan hy die tot dien tijden toe gehat hadde ende sprack. Ic sal die (Messire Guillame) hier binnen doen schilderen, in sulcker voeghen, dat niemandt meer noch ghy, noch yemant anders tot eenigher tijdt meer met redene sult moghen seggen dat ick die niet ghesien noch ghekent en hebbe. Van dien tijdt af hadde het woordt, dat van Messire Guillame ghesproocken was soo groote crachte datmen geen soo milden ende heusschen Edelman in synen tijden binnen Genuen en vant, die ooc den vreemden man van ghelijcke den Burghers soo veele eeren bewees. De Coninck van Cypers was ten been toe ghesteecken met woorden van een Edel Joffrou wt Gascongien, sulcx dat hy van een ghebreeckigh Prince in een vrome veranderde. De seste Historie. Leerende dat de Justitie eenen Coninck boven alle andere dinghen van noode is. TEn tijden vanden eersten Coninck van Cypers, nae dat Godefroy van Billon het heylich Landt betrachticht hadde, soo ist ghebeurt datter een Eedle Joncvrou uyt Gascongien pelgrimagie ginc doen, om t'heylich graf te versoecken, de welcke int wederom keeren in Cypers aenquam, daer sy gheweldelijcken van sekere Putieren ende Rabbauwen, vercracht {==D2r==} {>>pagina-aanduiding<<} wert. De goede Vrouwe haer dies sonder eenighe vertroostinghe beclagende was in meyninghe om haer beclach te gaen doen aenden Coninck des landts: maer haer wert van yemandt al daer gheseyt dat sy haere tijdt daer mede verliesen soude. Want dese Coninck was so weemoedich ende van so cleynder weerden, dat hy niet alleen metter Justitie ander lieden ongheluck onghewroocken liet: maer dat hy oock de lasteringhen diemen hem bewees, selfs gedoochde: sulcx dat yegelijc gram op hem was, na sijnen lust sijnen moet vercoelen ende den Coninck vrylijck eenige schande oft oneere doen mochte. De Vrouwe alsulcx aenhoorende vertwijfelde aen de wrake, daer sy noch eenighe vertroostinge van haer verdriet inne gheset hadde. Nochtans nam sy voor den Coninc eenen steke te gheven van sijn ellendicheyt: dies sy al weenende voor hem ginck ende seyde. Ick en come niet Heere Coninc voor u deur eenighen hope die ick soude moghen hebben ghewroocken te werden vanden overdaedt die my ghedaen is: maer bidde u tot voldoeninghe van dien dat ghy my wilt segghen hoe ghy die overdaden meucht verdraghen, die u (somen my seyt) gedaen werden: op dat ick sulcx van u leerende de mijne oock verduldelijcken soude moghen verdraghen: welcken raedt ick u (dats Gode bekent) geerne geven soude indien ick vermochte, aenghesien ghy sult soo wel meucht gedoogen. De Coninck die tot dien tijden toe slap ende traegh hadde geweest, als uyt eenen slape ontweckt zijnde, began aenden overdaedt van dese Vrouwe ghedaen: de welcke hy scherpelijck dede wreken, ende wert voorts aen, een stranghe Rechter teghens eenen yeghelijcken die wat tegens die eere zijnre Croonen dorste bedrijven. Drie jonghe mannen sottelijck heur have verdaen hebbende comen tot armoede: der welcker Neve, waer mede zy verselschapt waren, als vertwijfeldt wederomme t'huyswaert treckt met een Abt die hy des Conincks dochter van Enghelandt bevint te zijn, de welcke hem te Man neemt, daer door hy naemaels alle de schanden sijnder Oomen verwint ende stelt die wederomme in goeden state. De sevende Historie. Verclarende de periculen van doorbrengerije ende de verscheyden veranderinghen des ghelucx. VOormaels woonde in onse stad van Florencen een Ridder ghenaemt Messire Thebalde, den welcken eenigen vant geslachte der Lambertierts, anderen vanden Aggianters gheweest segghen te zijn. Dese was in sijnen tijden een seer rijck Ridder, ende hadde drie Sonen, waer af d'eerste ghenaemt was Lambert, de tweede Thebalde, ende de derde Agolandt, al t'samen schoone ende bevallijcke Jonghelinghen: maer soo jonck dat de outste noch niet te vollen out en was achthien Jaren, als de voorseyde Messire Thebalde quam te sterven: die heur als sijn Erfghenamen, alle sijn goeden achter liet. De welcke siende dat sy nu rijc gebleven waren van gereeden gelde oock van ligghende Erven sonder eenich ander bestier dan van heur eyghen selfs wille, begonnen heur haeve sonder eenigh bedwanc oft hinder te verdoen: zy hielden groot ghetal van Dienaeren, seer veel costelijcke Peerden, honden, Vogelen, oock mede stadelijck open Hof, ende {==D2v==} {>>pagina-aanduiding<<} hielden Tornoyspelen, groote giften schenckende: sulcx dat sy niet alleenlijck al en pleechden dat den Edel-lieden betaemt, maer oock mede alle dat den lust heurs joncheyts voor oogen quam. Maer sy en leyden sodanigen leven niet lange, oft den schat, die hun vanden vader nagelaten was en began met allen seere te minderen, ende overmidts heur incomsten den grooten staet die sy bestaen hadden, niet en mochten onderhouden, so begonsten sy heur landen ende erven te belasten, ende te vercoopen, sulcx dat sy heden het eene ende morgen het ander vercochten: het welcke sy nauwelijcks te recht vermercten voor dat sy al by nae tot niet waren gecomen: doen opende de armoede heur lieder oogen die vanden rijckdomme verbonden waren geweest. Om dieswillen heeft Lambert sijn ander twee gebroeders tot hem gheroepen: de welcke hy onderwees hoedanich de eere van hunnen Vader, ooc hoedanich ende hoe groot hunlieder rijckdomme was gheweest, ende ooc mede tot hoedaniger armoede sy nu door henlieder overdadich verteren gecomen waren: hunlieden (soo wy best mochte) radene datmen eer hunlieder armoede noch claerder bleeck, het selfde weynich datter noch ghebleven mochte zijn te vercoopen, ende ghelijckelijck te gaen vertrecken in eenige ander woonplaetse. Het welcke sy al ghelijck deden, ende zijn sonder yemant adieu te seggen, oock sonder eenige feest te maken wt Florencen gescheyden: sulcx dat sy tot geen plaetsen en vertoefden tot dat sy in Engelant quamen. Daer huerden sy een cleyn huysken, teerden soberlijc, ende begonden op groot woecker te leven. Hier inne was hunlieden het geluc so jonstich, dat sy binnen luttel jaren een machtighe somme penninghen over vergaerden: het welcke oorsaecke was dat sy nu d'eene dan d'andere met hunlieder ghelt wederomme tot Florencen trocken: daer sy een groot deel van hun erven wederomme losten, ende cochten daer ooc noch veel ander landen toe: ende heur wyven trouden: maer onderhielden nochtans al doorgaende heenen den woecker in Enghelant: derwaert sy (om heuren handel te drijven) heenen sonden een jonck man dat heur Neve was, ghenaemt Alexander. Also bleven sy drie tot Florencen, nu al vergeten hebbende in wat ellendiger state sy te vooren vant onmatich verteeren by hunlieden ghepleeght, ghebracht hadden gheweest: sulcx dat sylieden niet tegenstaende sy hem beladen saghen met ghesinne, sonder eenich achterdencken noch hooger teerden dan sy oyt ghedaen hadden ende hadden altijdt goet gheloove byden Cooplieden. Dese overdadige costen werden sommige jaren ghevoedt ende onderhouden doort gheldt dat Alexander altemet derwaerdt sandt: de welcke bestaen hadde sommige Edellieden ende Baroenen van dien lande te leenen op haer sloten, dorpen ende ander incomsten, daer hy een onmatelijck gewin wt hadde. Middelertijt dat dese gebroeders aldus rijckelijcken teerden, soo dat sy oock onderwijlen, alst hun ghebrack, gelt ontleenden, heur geheel betrouwen altijdt hebbende op Enghelandt, soo is daer teghen elckerlijcks vermoeden een oorloge opgheresen tusschen den Coninc van Engelant ende een sijnre sonen: het welcke oorsake was dat al tgeheele lant in roere quam, so dat het d'een metten eenen en de d'ander metten anderen hielt: waer door Alexander alle de plaetsen die hy beleent hadde ontweldicht waren, sulcx dat hen daer niet meer en bleef daer hem profijt af quam. Maer altijt hopende van daghe te dage datter tusschen den vader ende sone vrede soude werden, ende datmen hem dan alle tsijne weder leveren soude, so wel hooft somme alst verloop, en wilde hy geensins wt het landt vertrecken. De drie ghebroeders tot Florencen, die heur overdadighe costen niet met allen en matichden, leende dagelijcx soo langer so meer. Maer als dit een deel jaeren gebuerde, ende men geen betalinghe {==D3r==} {>>pagina-aanduiding<<} en sach comen, soomen henlieden altijdt wel toe betrout hadde, en quamen zy niet alleen wt het gheloove (maer dat noch meer is) waren terstont in ghevanckenisse ghestelt van heur schultheeren, die betalinge eyschten: ende want heur erven ende goeden tot die gheheele schulden niet volstrecken en mochten, bleven sy voor de reste ghevanghen: sulcx dat heur wyven ende kinderen armelijck ghecleedt, van d'een Dorp tot het ander swerfden sonder eenighe hope meer te verwachten dan armoeden ende van ellendich leven, ende dat heur leven lanck gheduerende. Alexander hadde nu al lange verwacht op een vrede in Enghelandt, de welcke siende datter niet af en wert, ende hem latende duncken, dat hy behalven sijn verloren macht aldaer om de inninge sijnder schulden oock in sorghen stont van sijns selfs leven, heeft voor hem genomen wederomme te keeren nae Italien. Alsoo is hy alleen opten wech gheslagen ende wt Brugge rijdende (sach hy by gevalle) oock van daer rijden eenen Abt in witten gecleet, verselchapt zijnde met vele Monnicken, met veel dienaren ende bagagien die voor henen trocken: achter den welcken oock volchden twee ridderen van des Conincx maechschap, waer mede Alexander hem verselde, also hy daer kennisse aen hadde ende werdt vriendelijcken in heurlieder gheselschap ontfanghen. Alexander also met hen rijdende, vraechde wat Monicken dat waren die daer voor henen reden, met soo grooten gesinne, ende ooc waer sy wesen wilden: Totten welcken een vanden Ridderen antwoordende seyde: de ghene die daer voor rijdt is een jonc Edelman van onsen maechschappe de welcke onlancx Abt is ghecoren van een de beste Abdije die int gheheele Coninckrijck van Engelant is: ende want hy jongher is, dan de decreten yemandt toelaten tot soodanigen weerdicheyt ghecoren te werden, trecken wy nae Roomen om dispensacie van sijn ouderdom van onsen heylighen Vader te verwerven ende hem in sijnen state te bevestighen: maer dit en meucht ghy niemant seggen. Aldus nu dese jonghe Abt vast voort reedt, dan voor sijn volck, dan achter sijn volck, alsoomen dese machtighe Heeren over wech ghemeenlijcken siet doen: so gevielt op eenen dach dat hy benevens hem sach desen Alexander, dat een schoon jonc Man, ende tot een verwonderen toe eersaem van gelaet ende vriendelijck, ooc lieflijck van sprake was: de welcke hem in dit eerste aencomen wonderlijcken wel behaechde, ja so seere, dat hem noyt te voren eenigh dinck soo aenghenaem bevallen en was dies hy hem by hem geroepen hebbende, vriendelijck met hem began te spreken ende hem te vragen wie hy was, van waer hy quam, ende waerwaerts hy ginck. Den welcken Alexander vrijmoedelijcken alle sijne saken vertelde, hem zijnder vragen vernoechde, ende hem sijnen dienst (hoe wel de macht cleyn was) aenboot na alle sijn schamel vermogen. De Abt aenhoorende sijn welbespraectheyt die soo manierlijc was, ende in sonderheyt overleggende wat des joncmans hanteeringe was, liet hem duncken dat hy van edele aerdt moeste zijn niet tegenstaende hy borgerlijcken handel bedreef: dies hy nu al wt mededooghen van sijn tegenspoeden beweecht zijnde, den jongelinc goedertierlijcken began te vertroosten ende seyde: hy behoorde altijt op goeder hopen te leven, want hem onsen Heere indien hy een oprecht eerlijc man waer wel wederomme soude verheffen indien state daer hen het ongeluck af verstooten hadde ende noch hooger, ende badt hem daer boven, ghemerct dat hy nae Toscanen reede (daer sijnen wech mede streckte) dat het hem ghelieven soude te blijven in sijn gheselschappe. Alexander dancte hem ootmoedelijcken van sijnen troost, seggende dat hy bereet ware alles te doene dat hen believen soude over hem te gebieden. Alsoo is hy over wech ghereden metten Abt, den welcken veel nieuwe gedachten int {==D3v==} {>>pagina-aanduiding<<} hooft ommedraeyden, overmits hy desen Alexander ghesien hadde: ende is gevallen na veel dachreysen dat sy quamen in een dorp daer gheen goede herberginghe en was: ende overmidts des Abts voornemen was dien nacht aldaer te blijven, so dede Alexander hem al sitten ten huyse van eenen Waert die sijn seer goede kennisse was: daer hy des Abts camer toe liet rusten inde bequaemste plaetse vanden huyse na gelegentheyt van dien. Also was nu Alexander Fourir geworden vanden Prelaet, dies hy (als die sulcx wel doen conste) alle sijn ghesinne doort Dorp bestelde, d'een hier, d'ander daer, also hy alderbest mochte. Als de Abt maeltijdt gehouden had: dwelck nu al spade inder nacht eerst geeynt wert, en elckerlijck te bedde was gegaen, so vraechde Alexander den Waert waer hy beste soude mogen rusten. Den welcken den Waert antwoorde: Dat en weet ick inder waerheydt niet. Ghy siet dat alle de bedden beleydt zijn sulcx dat ic met mijn huysgesinne gedronghen zy op banken te slapen. Nochtans sijnder ontrent mijns Heeren camere sommige coren solders, daer sal ic u wel brengen ende sullen daer wel eenighe bedden spreyden, daer ghy (indien u belieft) desen nacht so ghy best meucht slapen sult. Hoe sal ic sprack Alexander moghen gaen in mijns Heeren camer, die so cleyn is, datter geen van sijn monicken en heeft mogen slapen? hadde ic dit geweten doen men die bedden decte, ic soude de monicken opten coren solder hebben doen decken, ende daer gaen slapen daer sy lieden zijn. Dat is nu al geschiet, sprack de Waert, maer my dunct dat ghy (indient u belieft) hier veel gemackelicker meught wesen dan ergens: mijn Heere die slaept nu, ende het ander is beschickt, dus sal ick u al soetelijck een kleyne matte spreyden, daer inne ghy slapen sult. Alexander merckende dat sulcx wel gheschieden mochte sonder den Abt eenich letsel oft moeylijcheydt te doene, was daer inne te vreden, ende voechde hem daer also stillekens toe, als hem doenlijc was. Maer ten mochte so sachtelijcken niet geschieden, oft den Abt, die ghestadelijc op sijn nieuwe begeerten denckende niet en sliep, ende hoorde wel alle het ghene dat de Weert ende Alexander onderlingen gesproken hadde, ende hoorde van gelijcken hoe dat Alexander slapen ginck, dies hy gantsch wel te vreden zijnde in hem selven began te seggen aldus: onse Heere heeft my nu bequamen tijt geset om mijn verlanghen te vernoeghen: in dien ick die nu niet waer en neme, zy en sal my mogelijck in lange niet weder so schoon overcomen. De Abt al so geheelijck van sinne zijnde om hem te nemen ende van gelijcken vermoedende dat yeghelijck in sijn herberghe te ruste was, heeft met sachter stemmen gheroepen Alexander: ende seyde hem dat hy soude comen by hem leggen slapen: de welcke na veel betamelijcke weygeringen nu al ontcleet zijnde, by den Abt is gaen liggen. De Abt leyde sijn hant op des jonlincx borste ende began hem aen te tasten min noch meer dan de jonghe amoreuskens gewoon zijn te doen haer liefkens inder minnen. Hier inne wert Alexander geheel verwondert: ende wert beducht dat die Abt ter avontueren met schandelijcke liefde mochte ontsteken zijn: daer door hy hem alsoo began te tasten ende te strijcken. Desen ancxt is den Abt terstont geware geworden, ende dat uyt vermoeden oft door eenich gelaet dat Alexander mochte bedryven, dies hy began te lachen, ende metten ganghe een hemde ontknoopende dat hy aen hadde nam hy Alexanders handt, leyde die op sijn borste ende sprac tot hem: Alexander wilt die oneerlijcke gedachten uyt uwen sinne stellen ende soeckt hier onder op dat ghy meucht weten wat ick verberghe. Alexander sijn handt gheleyt hebbende op des Abts borste, vant twee cleyne ronde borstkens hart ende gladt, niet anders dan oft zy van yvooren waren gheweest: daer door hy stracx merckende dat het een vrouwe was, haer {==D4r==} {>>pagina-aanduiding<<} terstondt vriendelijcken omheldse, ende wilde sonder verder ghenoot te zijn cussen, maer sy sprack tot hem: en genaeckt my niet naerder voor dat ghy ghehoordt sult hebben tgeene dat ick segghen wil. Ic ben (so ghy nu bekennen meucht) een vrouwe ende geen man, die maeght uyt mijnen huyse ghescheyden ende nae den Paus getrocken sy om van hem te houwelijcke bestaet te werden, maer als ick u onlancx eerst wert siende ist gevallen, oft door u geluc, oft door mijn ongeluck, datter sulcke liefde in my tot uwaerts ontsteken werdt, dat noyt vrouwe een man meer dan ic u doen en beminde dies mijn voornemen is u, boven yemant anders, tot eenen man te nemen: maer wilt ghy my niet tot eenen wijve, soo gaet wederomme van hier ligghen daer ghy terstondt laecht. Nu al hoe wel Alexander haer niet en kende, nochtans merckende op 't geselschappe ende gesinne dat zy met haer hadde, so liet hy hem geduncken dat zy Edel ende rijck was, oock mede sach hy op haer wtnemende schoonheydt: dies hy terstont sonder eenich langhe bedencken antwoorde dat hem sulcx, nu dat haer beliefde, met allen seer aengenaem ende lief was. Doen is zy over eynde geseten opt bedde voor een cleyn tafereelken daer onsen Heere inne gheschildert was, ende stack hem eenen rinek aen zijn handt sulcks dat sy elck ander daer trouden. Daer nae hebben zy d'een den ander met grooter genoechten over weer-zijden omhelst ende dien nacht voordts met vreuchden overghebracht. Als zy daer nae te samen overleyt hadden hoe sy haer saecken voort belegghen soude, is Alexander metten dageraet opgestaen, ende wederomme sonder yemants weten uyt der Abts camer ghegaen ter plaetsen van waer hy ghecomen was ende eerst gheleghen hadde. Alsoo heeft hy hem vrolijck opten weghe ghesteldt metten Abt ende met zijn gheselschappe: sulcx dat zy nae een deel daghen ghecomen zijn binnen Roomen. Als sy daer sommighe daghen gheweest waren, soo is de Abt met die twee Ridders ende met Alexander sonder yemant meer voor den Paus gecomen: den welcken zy nae dat behoorlijcke eerbiedinghe ghedaen was began aen te spreeeken aldus. Alderheylichtste Vader, het is alsoo (soo u heylicheydt bat dat yemandt anders bekent is) dat yegelijc die wel ende eerlijck wil leven schuldich is nae al zijn vermoghen te vlieden alle oorsaecke die hem tot het tegendeel oft contrarie van dien soude mogen trecken: dies hebbe ic dan uytter begeerlijckheyt van eerlijck te leven, my selven vluchtich ende opten wege ghemaeckt om hier te comen, ende dat in sulcken ghewade als u heylicheyt my nu in mach aenschouwen, met een deel schats des Conincx van Enghelant mijns vaders, op dat u heylicheydt my te houwelijck soude besteden: overmits mijns Vaders meyninghe was my (die, soo ghy sien meucht, noch jonck ben) te houwen aenden Coninck van Schotlandt die met allen out ende seer bejaert is, hoe wel nochtans zijn ouderdom met allen soo gheheel oorsaecke is gheweest van dese mijn vluchte, als de vreese van yet te bedrijven (door die crancheyt mynder jeucht indien ick hem te wijve waer geworden) dat tegens de Godlijcke Wetten ende tegens de eere vant Coninclijcke bloet mijns Vaders gheweest mochte zijn. Als ick nu aldus gesint zijnde herwaerts quam, so heeft onsen Heere alleen te recht wetende wat yeghelijc van noode is, my voor ooghen ghestiert, ende dat (soo ick gheloove) door zijn heylighe bermherticheyt den geenen dient my behaecht heeft mijnen man te wesen, ende was dien jonghen Edel-man (onder dit seggen op Alexander wijsende) dien ghy hier sien meucht benevens my: wiens eerbaerheydt ende deuchde wel weerdich zijn eenige groote vrouwe te hebben hoe groot die oock zijn mach: niet teghenstaende de edeldom sijns bloets ter avontueren niet te ghelijcken en is by de ex- {==D4v==} {>>pagina-aanduiding<<} cellentie vant Conincklijcke bloet. Also hebbe ick hem dan tot mijnen man vercoren, ende en wil nimmermeer geenen anderen man, Godt geve oock wat mijn Heer vader oft yemandt anders daer af beduncken mach daer door de hooftsaeke die my hier dede comen al vervallen is, hoe wel ic dies niet te min mijn voorghenomen reyse noch hebbe willen volbrengen: eensdeels om te versoecken de heylighe plaetsen (daer dese stadt vol af is) van gelijcken ooc u heylicheyt te sien, ende oock eensdeels op dat het verbandt van desen houwelijcke, dwelc alleenlick voor Godt tusschen Alexander ende my besloten is, oock opentlijck gheschieden soude in tegenwoordigheydt van u heylicheyt ende van gelijcken voor meer ander menschen. Hieromme bidde ic u ootmoedelijcken dat ghy u het gene dat Gode ende my blieft heeft, ooc aengenaem laet wesen ende ons u benedictie wilt geven, op dat wy inde selfde seegheninghe, als tot meerder versekeringe des genen wiens stadthouder ghy zijt, te samen vredelijcken moghen leven tot Gods ende tot uwer eeren ende int laetste ooc salichlijc mogen sterven. Alexander werth hoogelijck verwondert als hy verstondt dat zijn wijf des Conincx van Enghelants Dochter was, dies hy met ongelooflicker vreuchden verblijt wert: maer noch al veel meer waeren die twee Ridderen verwondert ende bitterlijcken verstoort, dat zy indien zy anders dan in des Paus tegenwoordigheyt geweest waren, Alexander, ende ter avontueren haer vrouwe selfs overdaet gedaen souden hebben. Aen d'ander sijde en gaft den Paus oock niet minder vreemt dat zy in sulcken habijte was ende alsulc een te man vercoren hadde: maer wel verstaende datmen het ghedaen niet ontdoen en mochte, heeft hy haer begeerte willen bewilligen: ende voor al die twee Ridders vertroost, ende met haer Vrouwe, oock met Alexander vereenicht hebbende, heeft hy gereetschappe doen maken om desen handel te volvoeren. Als nu daer nae den dach die hy daer toe bestelt hadde ghecomen was, heeft hy dese Princesse met Conincklijcke Cleederen verciert doen comen voor alle de Cardinalen ende voor veel andere groote personagien die daer versaemt waren ter feesten, sonderlinge by zijn heylicheydt daer toe beroepen: alwaer die vrouwe so schoon ende bevallijcken was int aenschouwen, dat zy niet t'onrecht van elckerlijc gepresen wert. Ooc mede wert Alexander hoogelijcken geeert vanden twee Ridderen ende was rijckelijck gecleet, niet in schijne van een man die gelt op woecker leendt, maer veel eer in Conincklijcker gedaenten. Daer dede de Paus de bruylofte van nieus opentlijcken houden: maer als die schoon ende heerlijck volbracht was, heeft hyse oorlof ghegheven met zijn benedictie. Dit gheschiet zijnde heeft Alexander ooc mede zijn Vrouwe van Roomen treckende den wech willen nemen na Florencen: alwaer de tijdinghe van dese saecke al gecomen was, dies zy daer met grooter eeren vanden burgeren ontfangen waren. Daer heeft de vrouwe dese drie gebroeders wter ghevanckenisse doen verlossen, na dat sy hunlieder schulden eerst al betaelt hadde: sulcks dat sylieden met heur Wijven weder in alle heur goeden ende erven ghestelt waren. Daer nae is Alexander met zijn huysvrouwe van Florencen ghescheyden ende dat met elckerlijcx jonste ende vrientschappe met hun nemende Agolant een van zijn oomen: ende zijn van daer ghecomen tot Parijs daer hun de Coninc van Vrancrijcke eerlijc willecoomde, van waer de twee Ridderen voor henen reden nae Engelant: die aen hare Coninc so veel deden dat zy zijn dochter met hem versoenden ende sijnen nieuwen swager ooc in zijn genade brachten, sulcx dat hyse daer nae met grooter vreuchden ontfinck. Oock heeft hy onlancx daer na sijnen swager met grooter eeren Ridder geslagen ende hem het Graefschappe van Cornbaille geschoncken. Nu was desen Alexander van so hooger verstande, dat {==E1r==} {>>pagina-aanduiding<<} hy namaels den sone metten Coninc sijnen vader versoende, daer een groot welvaren nagevolcht is over tgheheele Coninckrijc, dies hy de gonste ende de herten van alle het volck tot hem ghetrocken heeft. Oock mede heeft Agolandt daer alle de schulden die hun in Enghelandt quamen gheheelijck ontfanghen ende is wederomme rijck zijnde nae Florencen getrocken, na dat hy eerst Ridder geslagen was door Agolant. De Grave Alexander leefde daer na geluckelijcken met sijn huysvrouwe ende heeft (so eenige seggen) door zijn vernufticheyt ende vromicheyt soo veel verworven dat hy met sijn schoonvaders bystant het Coninckrijck van Schotlant wan, soo dat hy daer namaels gecroont Coninc af is geworden. Landolfe Roffolo verarmt zijnde wert een Zeeroover. De Genevoysen vinghen hem, ende lijdt met henlieden schipbrekinghe, daer af hy op een cleyn casse vol dierbare juweelen te lande comt aent Eylandt van Gurfe, ende keert namaels wederom rijck zijnde tot sijnen huyse. De achtste Historie. Te verstaen ghevende in hoe menigherley perijckelen de Mensche vallen mach door rijckdoms begheerlijckheyt. MEN vermoet de strandt van Regge tot Gajette toe by nae het alderluchtighste deel van Italien te wesen: in welc deel landts ontrent Salernen een hoec is streckende aende Zee die vanden inwoonders genaemt wert de coste van Mally: ende is beleyt vol cleyne stedekens, Boomgaerden, fonteynen ende rijcke inwoonders die soo grooten coop-handel dryven als eenige natie daer af men weet te spreken. Onder dese steden is oock eene genaemt Ravel: al waer voormaels (so daer noch hedens daechs veel rijcke lieden woonen) een seer rijc Man woonde genaemt Landolfe Roffolo: d'welcke niet vernoegende met sijn rijckdommen int perijckele quam van hem selfs met alle sijn rijckdommen te verliesen: ende dat alleen door die onversadelijcke begeerte die hy hadde om die noch te vermeerderen. Dese man van na der Cooplieden gewoonte sijnen aenslach gemaect hebbende cochte een seer groot schip: het welcke van hem geladen wert met verscheyden waren, hen alleen eygen toebehoorende, ende is daer mede geseylt na het Eylant van Cypres. Daer gecomen zijnde vant hy datter behalven sijn coopmanschappe die hy brachte noch veel ander schepen al met diergelijcke dingen geladen, aen waren gecomen: daer door hy genootsaect was het goet hy daer gebracht haddde, goeden coop te geven: maer moeste oock sijn waren (indien hy die ghebruycken wilde) half om niet over laten, dies hy by na verdorven meynde te wesen. Als hy nu om dese schade met allen verdrietich zijnde daer niet en wiste wat bedryven, en hy merckte dat hy in so luttel tijts van seer rijc by na geheel arm geworden was: so dacht hy te sterven, oft zijn schade weder op een ander te verhalen, op dat hy niet arm en keere ter plaetsen van waer hy so rijck uyt gevaren was. Daeromme heeft hy eenen coopman gevonden die hem sijn groot schip af cochte, om welcke pennigen ende om 't ghelt dat hy noch van sijn ware gemaect hadde, hy een licht schipken ghecocht heeft, dat bequaem was om eens zeerovers hanteringe te plegen: twelc hy daer met volck ende met allerley geweer ende met victalie toegerust heeft. Daer mede begaf hy hem tot eens anders goet het sijne te maken, ende roofde met allen seer op de Turcken: in welcken handel het geluc hem vele gon- {==E1v==} {>>pagina-aanduiding<<} stiger was, dan hy hem in sijn coopmanschappe was geweest: sulcx dat hy binnen een jaer tijts so veel Turcsche Fuysten becrachtichde ende beroofde, dat hy niet allen sijn schaede aende coopmanschappe geleden en veroverde, maer die oock al menichvuldich met roof verdubbelt hadde: Hieromme hy nu merckende dat sijn leedt vande voorleden schade ghenoech gheboet was, ende verstaende dat hy goedts ghenoech hadde om den tweeden hazaert niet te versoecken, onderwees hem selven dat het ghene hy nu hadde ghenoech behoorde te zijn om niet meer te begeeren, ende nam daeromme voor hem wel haest met sijn ghewinne thuyswaert te keeren. Ende want hem noch gruwelde voor de schade die hy int coopmanschappen aen sijn waren geleden hadde, en onderwont hy hem niet zijn geldt wederomme aen waren te leggen: maer stelde hem in dit lichte schipken, daer hy zijn goet mede gewonnen hadde ende de riemen int water gheslaghen hebbende, sloech hy op wege om thuyswaert te keeren. Maer als hy nu int diepe vander zee gecomen was, so is daer dien nacht eenen vreeselijcken storm opgeresen, die hem niet alleen tegen was, maer verhief de zee ooc so hooge, dat sijn cleyn schipken die niet en soude hebben mogen wederstaen, dies hy snellijc om beter wint te verwachten weder te rugghe keerde in een cleyne haven: de welcke een cleyn eylant scheen te maken ende hem voor den wint beschermde. In dese selfde haven zijn ooc onlancx daer naer met nawer noot gecomen (om t'selfde ooc te ontvlieden dat Landolfe ontvloden was) twee groote Genevoysche kraken, die van Constantinopolen quamen. Dit volc dat cleyn schipken gesien ende tselfde den uytganck om hem te bergen besloten hebbende, ooc mede verstaende wat meester dat het toebehoorde, de welcken zy door 't geruchte uyter maten rijc kenden, namen voor hem om dat in te nemen, also dit volc uyter naturen geltminners ende rovers zijn. Also hebben zy een deel van heur volc, wel voorsien zijnde met voetbogen op't lant geset: ende dat tot sulcker plaetsen van waer zy mochten beletten datter niet een vant cleyne schipken wt comen mochte, ten waer dat hy met pijlen vanden cruysbogen ontwijselijc wilde doorschoten zijn. Daer na lieten sy hen vanden boots aenroeyen, ende waren ooc geholpen vanden slach vander zee: dies zy het cleyn scheepken van Landolf haest genaeckten, t'welc zy terstont sonder eenigen wederstant namen, so dat sy daer niet eenen man en verloren. Doen deden sy Landolf in een vanden craken op stijgen, namen alle dat sy in sijn schipken vonden, ende soncken dat inden gront. Hem hielden zy te lijve sonder hem yet anders te laten behouden dan pausier op sijnen rugge. Des anderen daechs was de wint verandert, dies hebben de craken, die uyten westen quamen seyl gemaect ende alle dien dach lanc spoedelijcken heuren cours geseylt. Maer int beginnen vander nacht is daer weder eenen storm wint geresen: de welcke de zee so verbolgentlijc dede swellen, dat zy door den fellen wint den twee craken vanden anderen verstroyden. Daer gevielt door de tempeestelijcke stormen dat de crake op de welcke dese armen ellendigen Landolfe was, boven aent eylant Cephalonien met eenen geweldigen vaert ghedreven wert op een sant, dies die crake (niet anders dan oft yemant een glas tegens eenen muere sloech) van een scheurde ende in duysent stucken vloech. Terstondt was de zee bedeckt met alrehande coopmanschappe, met kisten, met tafelen ende met plancken die hier ende daer dreven, also dat gemeenlijcken in sulcken misvallen ghebuert: dies die ellendige bedruckten die daer inne waren bestonden te swemmen so vele daer waren die sulcx consten, ende grepen d'een dit, d'ander dat, van tgene hen ter handen quam om hem te bergen: niet teghenstaende de nacht swart, ende de Zee hooge ende seer verbolgentlijck geswollen was. Onder alle dese lach oock den armen Landolfe in weesen vander doot {==E2r==} {>>pagina-aanduiding<<} die hy daer voor sijn oogen sach: al hoe wel hy den voorgaenden dach dickmael daeromme ghewenscht hadde, als die liever gestorven hadde dan also arm, als hy hem selven vant, wederomme thuys te keeren. Daeromme hy een tafel vander Crake die hem (so den anderen oock gebeurde) ter handen quam, begeerlijck aenveerde: hopende oft hem by avonturen onsen Heere eenighen bystandt soude moghen seynden (terwijlen hy hem al swemmende behiel) om sijn lijf te bergen. Also is hy met beyde de beenen over de tafel gheschreden: daer hy ghedreven zijnde vanden windt ende vander zee, nu herwaerts dan derwaerts hem selfs op onderhielt, so hy best mochte, tot dat het licht dach was gheworden: den welcken hy haest vernomen hebbende rontsom hem began te sien: daer hy niet en anders en vernam dan locht en water ende een kiste de welcke hem altemet ghenaeckte. Hier werdt hy vervaerdt af, want zy hem by wijlen soo nae by quam dat het niet sonder sorge en was, oft de zee en soude hem die op 't lijf slaen, het welcke hem van de leden ghemortert oft eenich ander leedt ghedaen mochte hebben, dies hy die dan altemet, als zy by hen quam metter hant van hem bestont te stooten, hoe wel hem niet veele crachts int lijf ghebleven en was. Immers hoet ginck het gheviel nochtans datter in eenen oogenblic tijts een dwerlinc van wint inder locht quam die op die kiste sloech, de kiste weder op de tafel daer Landolf op was, ende dat soo gheweldelijck dat de Tafel omghekeert wert dies Landolf daer af viel ende onder de baeren te grondewaerts moste sincken. Doen is hy weder op ghedobbert, meer uyt doodelijcker vreesen dan uyt crachte swemmende, ende sach dat de tafel hem al verre ontdreven was, dies hy beduchtende daer niet weder by te mogen comen, hem selfs na die kiste keerde die niet verre van hem en was, die hy gegrepen heeft ende sijn borste lancx het decxsel streckende, die selfde met zijn armen began te stieren so hy best mochte. Also is hy vander zee nu hier, dan daer gedreven sijnde, dien gantschen dach ende nacht op de baren gebleven, sonder eten, als die niet en hadde waer af, maer niet sonder drincken, want hy meer waters dan hem wel lief was doorswilghen moste, oock mede sonder eenichsins te weten waer ontrent dat hy was, also hy niet dan zee en mochte sien. Als nu Landolf by nae een spongie was geworden, ende sijn handen aen de kanten vande kiste ghenoech bestorven waeren, soo dat gemeynlijc in doots nooden ghevalt, dat de handen gantsch vast houden so wat zy beclimmen, so is hy des anderen daechs door des windts crachte ghecomen aenden oever vant eylant Gurfe: daer by gheval een out Vrouken stondt ende schuerde met sant ende met sout water haer schotelen die sy also schoon maecte. Dit Vrouken hem siende na haer toe ghenaken sonder eenighe menschelijcke ghedaente in hem te kennen, wert van hem vervaert, ende is al crijtende te rugge gesprongen. Landolf en mochte niet spreecken, ende sach oock heel weynich, dies hy niet een woort en seyde. Maer als hem de zee nochtans altijdt naerder aent landt spoelde began de vrouwe het maecsel vande kiste te bekennen: daer nae noch wat scherper daer op ooghende ende dat wat naerder by lant siende, vermercte zy eerst twee uytgestrecte armen over de kiste: doen vernam zy daer oock een aensicht, ende began te dencken tghene datter af was. Dus is dit Vrouken uyt mededogen beweecht zijnde een weynich ghewadet in de zee die nu al wat ghestilt was, daer sy hem byden hayre greep, ende metter kiste gelijckelijck aent lant trock. Doen had syt noch quaet genoech eer sy sijn handen vande kiste mochte losse, ende liet doen een jonghe dochter, die daer by haer was de kiste op't hooft: ende droech hem ooc op haer schouderen (gelijc een kint) binnen de stede: daer zy hem in een stove bracht, ende hem also met warm water wreef ende wiesch, dat sy sijn natuerlicke werm- {==E2v==} {>>pagina-aanduiding<<} te ende verlooren crachten weder in hem dede comen. Alst nu de goede Vrouwe tijt dochte hem uyter stoven te brengen, so bracht sy hen van daen: ende tracteerde hem daer nae met wat goet wijns ende sucaden dat hem versterckte: voort hielt sy hem soot haer best moghelijck was, so langhe tot dat hy weder tot hem selven comen was, ende verstont waer dat hy was. Dies heeft die goede vrouwe doe voorgenomen hem (so dat behoorde nae haer goetduncken) zijn kiste weder te geven en hem te segghen dat hy voorts zijn avontuer mocht gaen bejagen, het welc zy ooc also gedaen heeft. Al hoe wel hem nu niet met allen van de kiste voor en stont, heeft hy die nochtans ontfanghen als hem die van de goede vrouwe aengeboden wert: denckende dat die soo luttel niet en mochte waerdich zijn, oft sy en soude hem wel eenige dagen mogen voeden. Maer als hy die geheel licht bevant is hem alle sijn hoope ontvallen. Dies niet te min heeft hy die met ghewelt geopent als de goede vrouwe eens uytten huyse was ghegaen, om te besien wat daer binnen mochte wesen. Daer heeft hy veel costelijcke gesteenten inne gevonden eenige al int gout ghestelt zijnde, anderen noch daer uytte, vande welcke hy wel kennisse hadde: dies hy, om dat zy van grooter weerden waren, God hoochelijc gedanct heeft, overmits hy hem noch niet geheel verlaten en hadde, ende wert alsoo gantschelijcken vertroost. Maer want hy nu in weynich tijdts tweemael wreedelijck vander Fortuyne gehandelt zijnde de derde mael beduchte, dacht hy dat hem seer van noode was groote listicheyt te pleghen om dese dinghen veylichlijc binnen sijn huys te brengen: daeromme hy dese ghesteenten ten besten dat hy mochte in snoode sletterkens ende doecxkens bewonden hebbende tot de goede Vrouwe seyde dat hy de kiste nu niet meer van doen en hadde: dies sy de selfde wel houden mochte indient haer beliefde hem eenen sack te gheven, het welcke dat goede wijf niet alleen geerne dede. Also heeft Landolf haer van die over groote weldaet so hoogelijc gedanct als hem mogelijck was om doen: ende synen sack opten halse legghende, heeft hy van haer oorlof genomen ende is in een bacxken gheseten dat nae Brindesen scheepte. Voorts is hy van daer van getye tot getye soo verre ghecomen dat hy tot Trany geraeckte: daer hy sommighe zijden laeckens vercoopers vant uyt sijn stede dewelcke hem (als om Gods willen) cleeden. Oock mede hebben sy hem, nae dat hy henlieden alle sijn avontueren (behalven vander kisten) vertrocken hadde, een paert gheleent ende aen geselschap geholpen daer mede hy getrocken is tot Ravel, daer hy seyde te willen wederkeeren. Hem selven nu in sekerheydt thuys vindende, heeft hy Gode gedanct die hem daer weder gestiert hadde ende ontknoopte sijn pacxken: ende doorsach doen het gene dat daer binnen was langhe ghenoech nae sijns selfs believen. Het welcke hy ten eersten mael niet wel en hadde moghen doen. Daer bevant hy dat hy soo veele ghesteenten ende die van soo grooter weerden hadde: dat hy hem wel de helft rijcker merckte te zijn dan hy was als hy eerstmaels uyt sijn huys scheyde. Terstondt heeft hy een deel vanden juweelen te gelde gemaect: ende sandt een goede somme gheldts tot Gurfe aende vrouwe die hem uyter Zee opt landt ghehaeldt hadde tot danckbaerheydt vander weldaet die hem van haer bewesen was. Van ghelijcken dede hy oock tot Trany aenden gheene die hem vercleedt hadden: ende behielt het ander voor hem sonder meer onvroom te willen wesen: daer af hy eerlijcken leefden tot sijnen sterfdach toe. De Soudaen van Babylonien seynde sijn Dochter om die te houwelijcken aenden Coninck van Grave: de welcke by avontuer vier jaeren lanck {==E3r==} {>>pagina-aanduiding<<} tot verscheyden plaetsen swervende, in handen quam van negen mannen: ende wert ten laetsten haeren Vader weder ghelevert, van daer sy doen noch voort maeght gheraeckte by den Coninck van Gerven, alsoo sy daer te vooren voor Wijf ginck. De negenste Historie. Om te onderwijsen dat der vrouwen schoonheydt haer selven dickmael schadelijck oock oorsake van veel quaden ende veel luyder doot is. HEt is een goede wijle gheleden datter in Babylonien een Soudaen was ghenaemt Beminedab: den welcken veel saken in sijn leven na wensche gelucten. Dese hadde onder veel andere sonen ende dochteren een dochter genaemt Alathiel, de welcke na d'ordeel van alle diese oyt sagen de alderschoonste creatuere was diemen op die tijt mocht vinden inde gantsche werelt. Nu was dese Beminedab in een groote victorie teghen de Arabiers die hem quamen bespringhen, wonderlijcken seer byghestaen van een Coninc van Garbe: de welcke dese dochter te houwelijck van hem begeerde, daer de Soudaen hem gheerne in verwillichde, dies hy sijne dochter met eerlijck gheselschap van mannen ende vrouwen, ooc met veel costelijcke ende rijckelijcke cleederen gestelt heeft in een schip van oorlooghe dat van wapenen ende alle nootdruft wel voorsien was: ende sijn dochter Gode bevelende, sant hy die also naden Coninc van Garben. De schippers siende dat het goet weder ende wint was, zijn t'seyl ghegaen ende gevaren wt de haven van Alexandrien: een goet deel dagen geluckelijck seylende heuren cours. Maer als sy voorby t'landt van Sardinien waren ende hunlieden lieten duncken by na ten eynde heurs weechs te wesen, so zijn daer op eenen dach haestelijck veele verscheyden winden teenemael opgheresen: de welcke elck bysonder soo onmate vreeslijck stormden, ende het schip daer dese vrouwe met de schippers in waren met sulcker verwoetheyt overvielen, dat sy dicmael waenden verdroncken te zijn. Nochtans hebben zy, als versochte zeelieden heur uyterste best doende ende van onophoudelijcker stormen aenghevochten zijnde, die swaeren tempeest twee daghen lanck wederstaen. Maer als den derden nacht aenquam van dit begonnen onweder, het welck inde plaetse van minderen elcke ure vermeerde, en wiste zy niet te bemercken waer ontrendt dat zy waeren, ende dat noch door scheepse raminghe noch door eenich ander blijc: want den Hemel was gantsch verduystert door de wolcken ende door des nachts donckerheydt. Alsoo zijn zy vast voort ghedreven nae het Eylant van Majorke, daer zy vernamen dat hun Schip van een began te gapen: dies elck sorchvuldich werdt voor hem selven ende niet voor een ander, als die nu gheen hoope en saeghen om het lijf te berghen, ende hebben den boodt in Zee laten dalen, in meyninghe om hen liever daer inne dan int gescheurde schip te betrouwen. Daer zijn de Schippers alder eerst inne ghespronghen, ende nae henlieden oock (nu d'een dan d'ander) alle de mannen die in den scheepe waeren. T'is wel soo dat de gheene die daer eerst inne ghespronghen waren, sulcx te doen met blancken sweerden inder handt, beletten wilde den gheenen die daer nae inne quamen: maer meynende alsoo den doodt te ontgaen, zijn zy daer op verrascht gheweest: overmits het boot door des volcks veelheydt overladen zijnde in sulcken vervaerlijcken storme te gronde ghesoncken is: soo dat alle die daer inne waren daer mede verdroncken. Het {==E3v==} {>>pagina-aanduiding<<} schip dat nu seer wijt gespleten ende by nae met water vervult was, sonder yemant meer in te hebben dan die vrouwe met haer jonckvrouwen, is nochtans snellijck als den wint voort gevlogen ende crachtelijc gedreven op een bancke oft sant ontrent eenen steen worp na aent eylant van Majorcke: ende dat met so geweldigen stoot, dat het gants diep bewelde int sant, sulcx dat het onbewegelijc vast bleef staen tegens de winden, maer alle dien gehelen nacht vanden aenslach des waters aengevochten wert: daer de vrouwe met haer joffrouwen niet anders binnen en lagen dan oft sy doot waren geweest, so door sieckte vander zee ende des storms ongemack als door die verschrickelijcke vreese daer sy in waren. Als nu den lichten dach gecomen ende het onweder een weynich over was so heeft de vrouwe half doodt zijnde haer hooft opghebeurt, ende (also zy swac was) nu den eenen, dan den anderen van hare dienaren begonnen te roepen. Maer zy riepse alle te vergeefs: want de gene die zy riep waren al te wijt van haer, dies zy uyter maten seer verwonderde als zy niemant en hoorde antwoorden noch geen van hen allen en sach: ende began met allen seere te vreesen. Sy stont oppe, also zy best mocht ende sach die joffrouwen van haren gesinne ende ooc de ander wijven al plat neder int schip liggen. Also heeft zy nu den eenen, dan een ander aengestoten, ende na lange geroepen te hebben, weynige onder haerluyden gevonden dien noch gevoelen inne hadden, als de gene die nu al by na doot waren, soo wel door hun hertsen weedomme, als door die vreese die sy luyden hadden geleden. Dit heeft der vrouwen ancxt noch vermeerdert: de welcke dies niet te min de noot raet volgende (als die haer selve alleene vandt sonder te weten waer zy was) zy lange gestoten heeft aen haer joncvrouwen, die noch levendich waren, dat zy die noch op dede rijsen. Maer als zy bevant dat zy niet en wisten waer de mannen vervaren mochten wesen, ende ooc sach dat het schip also vervult zijnde met water aen 't lant gestoten was, began zy deerlijc met henlieden te schreyen: ende was middach eer zy yemant opten strant oft elders sagen, die zy tot medogen bewegen mochte om henlieden te bergen. Opten middage is by geval daer verby gereden een edelman genaemt Pericon de Disalgo: de welcke met veele dienaers verselschapt zijnde te paerden quam gereden na een lusthof die hy opt lant hadde. Als dese het schip eerst sach, is hem terstont het gene datter af was inden sinne gevallen: dies hy een van sijn dienaren bevolen heeft terstont daer in te climmen ende hem te comen seggen wat daer binnen waer. Aldus is de dienaer al wast met groote swaricheyt, daer binnen geclommen daer hy gevonden heeft dese schoone jonghe maecht met dat selfde cleynde geselschap dat haer noch overgebleven was, ende dat noch in grooten ancxte zijnde: de welcke verborgen lagen onder den snuyte van des scheeps voorcasteel. Dese hebben dicmael om een genade geroepen soo haest sy den dienaer ontrent haer vernamen: maer vermerckende dat sy niet verstaen en waeren, noch dat syluyden ooc niet met allen en verstonden also wat de knecht haer oock seyde, hebben hun beste gedaen omme hem haer ongheluck door teeckenen te beduyden. Als de dienaer nu alle ditte ten besten dat hy mochte doorsien hadde, heeft hy sijnen Heere vertelt wat daer binnen den Schepe was. Die heeft sonder vertreck uyten schepe doen nemen alle de vrouwen met de dierbaerste dingen die daer binnen waren daer men by comen mochte: ende daer mede ghecomen zijnde op sijn hoeve ofte lusthof, dede hy met wijn, ende met ruste de vrouwen wat verquicken: als die wel vermerckte aende rijckelijcke gewaden vanden vrouwen die hy gevonden hadde dat zy van overgrooten huyse moesten wesen: het welcke hy ooc terstont geware wert door de uytgesonderde eerbiedinge die alle d'ander haer alleen bewesen. Ooc mede heeft den ommetrec van haer aengesichte, niet tegenstaende het selfde om d'ongemac vander zee geheel bleeck {==E4r==} {>>pagina-aanduiding<<} ende ontstelt was, uyter maten schoon gebleken inden oogen van Pericon, dies hy eensgancx in hem selfs van meyninghe wert haer tot eenen wijve te nemen, by alsoo verre zy noch onghehouwet waren oft indien hyse niet tot een Huysvrouwe vercrijgen en mochte, haer liefde te verwerven. Dese Pericon t'welc een sterck man ende fier van ghesichte was, bestelde eenige dagen dat die vrouwe met allen wel ende sorchvuldelicken ghedient wert, daer door hyse fijn vertroost heeft: ende siende dat van schoonheyt haers gelijcken niet en mochte ghevonden werden, was hy gheheel bedroeft dat hy haer, noch oock sy hem niet verstaen en conste, noch daer omme oock niet wie sy waer, weten en mochte: dies hy onmatelijck door haer schoonheyt ontsteecken zijnde vlijtelijck ghearbeyt heeft omme haer met listighe bediensticheydt ende Amoureus ghelaet sonder eenighe weygheringhe tot sijnen wille te gecrijgen. Maer dit was al tsamen te vergeefs: want zy weygerde gantschelijc sijn ghemeenschappe: waer door Pericons viericheydt dies noch te meer ontsteken wert. De Vrouwe vermercte sulcx ooc met allen wel, ende naer sommige dagen geweest zijnde verstont zy wel uyt des volcx zeden dat zy onder de Christenen was, ende dat oock in sulcker plaetsen daert haer luttel gebaet mochte hebben, al waert alsoo dat zijt hadde connen te verstaen geven wie sy was: daer door sy oock wel voorsach dat sy noch int eynde, het waer met vrientschappe oft met ghewelt, verwillighen soude moeten om Pericons begeeren te volbrengen. Daeromme heeft sy uyt een grootmoedich herte voorgenomen den tegenspoet haers onghelucx onder haer voeten te vertreden ende heeft haer Joncvrouwen (der welcker noch maer drie te lijve ghebleven waren) ernstelijck bevolen gheensins te openbaren wie sy waren, ten waer dat in eenige plaetsen mochte zijn daer sy eenighe blijckelijcke bystandt om tot haer vrijheyt te comen, sagen. Hier en boven vermaende sy de selfde noch hooghelijck haer cuysheydt te bewaeren: henlieden versekerende haer uyterste voornemen te wesen dat sy die niemant ter werelt dan haren man opofferen en soude. Hier inne wert sy van haer Joffrouwen seer ghepresen, die haer oock beloofden nae alle vermogen haer bevelen te volbrengen. Pericon brande van dage te dage so langer so meer, ende dat noch dies te seerder dat hy hem naerder vant aen de begheerde ende gheweygerde welluste, dies hy siende dat sijn bewijsingen der vrientschappen niet met allen daer toe en voorderden, heeft voor hem genomen door arglistigheyt daer toe te gheraecken, het ghewelt noch sparende om opt laetste ende ter noot te gebruycken. Daeromme hy gemerct hebbende op eenige tijden dat de Vrouwe lustich was tot de wijn (alsoo zy die niet gewoone en was te drincken, overmidts sulcx in haerlieder Wet verboden is) voor hem genomen heeft haer te verlackeren doort behulp vanden wijne, als die een dienaer van Venus is. Also heeft hy hem geveynst niet meer begeerlijck te willen zijn na t'geene dat sy betoonde te willen myden: ende maecte op eenen avont als verdorsaeckt zijnde door eenrehande groote vrolijckheyt, een rijckelijck banket, dat met alreley wellustige dinghen toebereydt was, al waer dese Vrouwe oock mede quam, na dat van hem te voren al besteldt was dat haer Schincker haer vele leckere t'samen geminge wijnen te drincken soude schincken. Dit wert met allen wel volbracht. Also dranck sy (die hier voor niet beducht, ende van des drancx lieflijckeyt aengelockt was) meer wijns dan haer eerbaerheyt wel betaemde: dies sy alle haer voorleden ongeluck vergetende geheel vrolijck werdt sulcks dat sy siende sommige vrouwen danssen opte maniere van Majorcke, begonnen heeft te danssen opter Alexandriner wijsen. Doen heeft hem Pericon laten duncken na by het volbrengen sijnder begeerten te wesen, daeromme hy ooc het banc- {==E4v==} {>>pagina-aanduiding<<} ket ende avondtmael met overvloet van Wijn ende van spijsen onderhouwende, tot een groot deel inder nacht heeft doen ghedueren. Als nu ten laetsten de gasten gescheyden waren, is hy met de vrouwe alleen in der cameren gegaen: de welcke meer verhit zijnde van de wijn, dan getempert met eerbaerheydt, sonder eenich ontsich van schaemte te bedde is gaen liggen ten aensien van Pericon: niet anders dan oft hy een van haer dienst joffrouwen waer gheweest. Die en heeft oock niet langhe ghebeyt haer nae te volgen: maer heeft het licht uytghebluscht, ende hem terstont aen de ander zijde benevens haer gheleyt: daer hyse inden armen nemende, sonder eenige weygeringe amoureuselijcke ghecust heeft. De vrouwe die onbekende weelde ghevoelende, hadde leetwesen Pericons versoeck indien niet eer verwillicht te hebben, dies sy voorts aen niet veel meer en beyde dat sy tot alsulcke soete nachten gebeden wert, maer heeft dickwils selve Pericon daer toe ghenoodt: ende dat niet met woorden (want men haer niet en conste verstaen) maer metten gelate. De Fortuyne noch niet vernoeghende in dese groote weelde van Pericon ende van haer, die sy van eens Conincx wijf tot eens Castellains boelaigie verworpen hadde, heeft noch een wreeder liefde voor haer bereyt, ende was dese. Pericon hadde eenen broeder van vijf ende twintich jaeren, schoon ende versch als een roose, ghenaemt Marate: de welcke gesien hebbende dese vrouwe, die hem wonderlijcken wel behaechde, hem liet duncken dat hy jonstich in haren sinne stont, dat hy uyt haer ghebaere hadde konnen mercken: maer alsoo hy waende dat hem gheen dinck en behinderde om tot sijn voorgenomen begeerlijcheyt te comen, dan de seer scherpe hoede die sijn broeder Pericon op haer dede nemen: is hem een vreemde ende wreede gedachte inden sinne gecomen, daer seer onlancx een ongeluckich eynde nae ghevolcht is. Op die tijt was daer by geval inde haven voor dese stede een schip met Coopmanschap geladen om te seylen tot Clerencen in Romanien: waer af twee jonge Genevoysers schipheeren waren, die al gereet met Ree gecruyst lagen om metten eersten goede windt t'seyle te gaen: metten welcken Marate verdinge gemaeckt ende henlieden besteldt hadde, dat hy met noch een vrouwe dien aenstaende nacht van hun int Schip ontfangen soude werden. Als dit beschickt, de nacht gecomen, ende van hem tghene hy doen wilde, voorghenomen was, is hy in ombekenden gewade gecomen int huys van sijnen broeder Pericon, die zijnder gantsch niet beducht en was: daer hy hen met sommige sijne seer ghetrouwe gesellen, van hem tot sijns voornemens volbrengen gebeden zijnde, binnen den huyse verborghen heeft nae den aenslach onderlingen van henlieden gemaect: ende als hy, nae datter een groot deel vander nacht overleden was, zijn gesellen de plaetse gheopent hadde daer zijn broeder met de vrouwe sliep hebben zy Pericon al slapende doorsteken. Doen namen zy de vrouwe die nu wacker zijnde deerlijc weende, ende dreychden haer oock metten ghelate te doorsteken indien sy eenich gerucht maecte: sy namen oock mede een groot deel van Pericons aldercostelijckxsten goeden sonder van eenich mensch ghehoort te zijne: ende zijn daer mede sonder eenich vertrec haestelijcken aen de zeecant ghegaen. Daer is Marate met de vrouwe terstondt tschepe ghegaen, sijn gesellen keerden wederomme, ende de schippers eenen wackeren voorwindt hebbende seylden haeren cours. Het is wel soo dat de vrouwe hertelijck ende met allen bitterlijck om haer eerste ende daer op nu noch dit tweede ongheluck bedroeft was: maer sy werdt door den minnelijcken ommeganck van Marate metter tijt so lijffelijck van hem vertroost, dat zy nu al aen hem began te wennen, Pericon te vergeten ende haer redelijck te vernoegen: als de Fortuyne {==F1r==} {>>pagina-aanduiding<<} noch nieu verdriet voor haer bereyde, recht oft dit voorgaende niet ghenoegh en waer geweest. Want aengemerckt dese vrouwe (so nu al dickwils geseyt is) soo beeldelijcken schoon was, ende daer by noch loflijck ende heusch van zeden, begonsten die twee jonge schipheeren daer soo hittichlijck op te verlieven, dat sy alle andere dingen uytten sinne stellende niet anders en sochten dan haer te dienen ende te behaghen: waerinne sylieden nochtans altijt voor hun sagen dat Marate alsulcx niet gewaer en wert. Maer als sy onderlingen elcanders liefde verstonden, hebben sy daer heymelick te samen af gesproken ende geseyt behoorlijck te zijn daer sy deses gewin te samen deelachtigh souden wesen: niet anders dan oft liefden gedeylt mochten werden, alsoment doet metten waren ende metten gewinne datmen daer af verovert. Daeromme sylieden oock bemerckende dat sy van Marate te nauwe bewaert, ende daer door henlieder voornemen behindert was, zijn op eenen tijt als het schip eenen snellen voortganck hadde, van achteren by hem ghekomen daer hy in 't Water siende sonder eenigh arch te dencken opt voor Casteel stont: daer sy hem onversiens verrascht ende in't water ghestooten hebben, sulcks dat hy by nae al een half mijle achterwaert uyt in Zee lach eermens gheware wert dat hy over boort ghevallen was. De vrouwe dit vernemende sonder eenigen hope te hebben den selfden ymmermeer weder te moghen ghekrijgen, began opt Schip een nieu misbare te maken. Terstont zijn de twee minnaren by haer gekomen om haer te vertroosten: de welcke hen onderwonden met soete woordekens ende met schoone beloften (hoe wel sy daer een weynigh af verstaen konste) de vrouwe te bedriegen: de welcke nochtans niet so seere en weende om 't verlies van Marate, als om haers selfs onghevalligheydt. Maer als nu dese twee Genevoysers (nae lange woorden die sy dicwils met de vrouwe gehad hadden) hun lieten duncken dat sy al by nae vertroost was, zijn sy onderlinge te woorde gekomen, wie die van hun beyden eerst by hem te bedde soude leyden: daer sylieden gheen middel vindende om in sulcx over een te dragen, met malkanderen begonden te kijven, te schelden ende uyt toorn ende liefde verhit zijnde met de handen aent geweer te grijpen ende so verwoedelijcken malkanderen menigen slach op 't lijf te slaen ende te wonden, datter niemant vanden Bootslieden tusschen mochte komen om scheyden: sulcx dat de eene van hen beyden daer ten laetsten doodt neder viel, ende dat de ander tot veele plaetsen in sijn lijf seere gewont was, hoewel dese nochtans int leven bleef. Dit heeft de vrouwe boven maten seer verdroten, als die haer sonder bystant oft raet van eenigh mensche ter werelt alleene vant, sorghende met allen seere dat de gramschap van dese twee Genevoysers noch op haer komen soude. Maer de begeerten vanden ghewonden, oock mede het aenkomen tot Clerence ('t welck niet langhe aen en liep) hebben haer vander doodt verlost, ende is aldaer metten ghewonden op't lant ghekomen. Daer is sy met hem in een herberge gebleven, ende is het gerucht van haer hemelsche schoonheyt snellic door de gantsche stadt vliegende, oock ten oore gekomen vanden Prince de la Moree, doen ter tijt binnen Clerence wesende: de welcke begeerlijck wert om haer te sien, ende hem (na dat hyse ghesien hadde) noch al veel schoonder beviel in 't ghesichte danmen hem daer af gheseydt hadde, dies hy daer schielijcken alsoo vierichlijcken Amoureus af wert, dat hy nergens anders op dencken en mochte. Als hy daer na vernam in wat maniere sy daer aengekomen was, nam hy voor hem so vele te doen dat hy daer aengeraken mochte: daer toe hy alle middelen die hy bedencken konste by hem selven overleyde. De vrienden vanden gewonden dit vernemende hebben de vrouwe, terstont thuys gesonden ende hem die van selfs aengeboden, twelcke {==F1v==} {>>pagina-aanduiding<<} den Prince uytter maten lief ende aengenaem was, van gelijcken wat ooc de Vrouwe als die nu het haer duncken een groot perijckel ontgaen te wesen. Terstont heeft de Prince gemerckt dat dese vrouwe behalven haer schoonheyt noch met Coninclijcke seden verciert was: dies hy vermoede (sonder te mogen vernemen wie zy was) dat het een Vrouwe van Edelre stammen moeste wesen: daer door oock zijn liefde tot haerwaerts verdubbelt werdt, sulcks dat hyse seer eerlijck onderhielt, ende tracteerde, niet als een boelschappe, maer als zijn getroude Princesse. Daeromme zy haer voorleden ongevalligheden overdenckende, ende haer selven nu seer wel benomen te wesen siende, wert dies soo wel getroost ende so blijde, dat haer schoonheyt zo bevallick weder began te bloeyen, dat het gantsche lant van Romanien niet anders niet scheen te doen te hebben, dan daer af te spreken. Hier door is de Hertoge van Athenen daer een schoon jonc ende vroom man ter Wapenen, ooc mede mage ende vrient vanden Prince was, ooc lustich geworden om haer te besien: ende hem gelatende als oft hy den Prince waer komen besoecken (also hy somtijts gewoone was te doene) quam hy met een schoon ende heerlijc gesinne tot Clerencen: alwaer hy eerwaerdelijcken ende met grooter feesten ontfangen wert. Na sommige dagen onderlinge sprekende van de schoonheyt deser vrouwe, heeft hem de Hertoge gevraecht oft ooc so wonderlijcken dinck was, als vanden lieden geseyt wert: daer op hem de Prince ter antwoorde gaf, dat het al veel meer waere datmen daer af segghen mochte: maer (sprac hy) ic en wilt niet dat ghy mijn woorden meer dan ws selfs oogen sult gelooven. Als nu sulcx aenden Prince vanden Hertoghe begheert wert, heeft hy hem gebracht daer dese vrouwe was de welcke nu te vooren van hunluyder koemste de wete hebbende, hen-luyden met een hupsch gelate ende met een vrolijck aenghesichte ontfanghen heeft. De Prince dede haer tusschen hem ende den Hertoge neder sitten, daermen geen vermakelijckheydt van couten uyt haer en mochte ghenieten, want zy en verstondt hunlieder spraecke niet oft ymmers seer weynich. Daeromme saten zy beyde ende aensagense als een wonder oft miracule. Daer sadt de Hertoghe die in hem selfs nauwelijcx en conste gelooven dat het een sterffelijck creatuer was, ende dranck al soo (hopende alleenlijck metten ghesichte sijnen lust te boeten) in dat lieffelijck aenschouwen soo veele Amoureuselijck fenijns door sijn ooghen in zijn herte, dat hy hem selfs jammerlijck daer inne bewentelde ende vierichlijcken verlieft werdt. Maer als hy metten Prince van haer gescheyden was ende nu bequamen tijdt hadde om by hem selfs hier op te dencken, soo heeft hy den Prince boven alle menschen ter Werelt saligh gheacht om dat hy soo over schoonen dinck te wille hadde: ende heeft na vele verscheyden gedachten, meer sijn bernende minne dan zijn eere aenmerckende, ten laetsten voor hem genomen (Godt geve ooc wat daer of komen mochte) den Prince van desen saligheyt te berooven, om hem selfs nae al zijn vermoghen gheluckigh daer door te maken: sulcx dat hy nu gesint zijnde dit voornemen behendelijck te volbrengen, alle redene ende billickheyt achter rugghe ghestelt ende niet dan bedroch ende arghelistigheydt voor ooghen genomen heeft. Het geviel op eenen dagh na dat hy zijnen schandelijcken aenslach int heymelijck gemaeckt hadde met een van des Princen Camerlingen Churiaey genaemt, dat hy met allen bedecktelijck alle zijn Paerden dede sadelen ende coomen om des nachts haestelijck wegh te rijden. De nacht gekomen zijnde, werdt hy met een geselle beyde wel ghewapent sachtelijck van Churiaey ghelaten inde Camer vanden Prince: de welcke ter wijlen de Vrouwe lach ende sliep, in zijn hemde stont aen een venster dat nae den zee kant streckte, om vanden wint die van daer quam een weynich verkoelinghs te {==F2r==} {>>pagina-aanduiding<<} ontfanghen, alsoot een seer heeten nacht was: daeromme hy naer dat sijn geselle te voren van hem onderwesen was, al stillekens trat door de Camer na 't venster, daer hy den Prince van achteren met een scherp sweert door de lendenen stack, zoo dat het mes ten buycke voor uyt stack, ende wierp hem voort haestelijcken doort venster van boven neder. Nu was dit Palleys seer hooge ende gelegen aende Zee-strant: ende het venster daer de Prince doen was, sach over sommighe ghevallen Huysen die door den verbolghen aenslach vander zee ter neder ghespoelt waren, inden welcken selden oft nimmermeer volc en quam: sulcx dat het gevallen is nae dit vanden Hertoghe al van te vooren overleydt was, te weten dat den val van des Princen lichame van gheen mensche ghehoort noch vernomen en was. Des Hertogen gheselle dit werck volbracht siende, werp behendelijcken eene strick (dien hy met voordacht daer toe mede ghebracht hadde) om den hals van Churiaey onder 'tdecxel van hem te willen vrientschappe bewijsen: den welcken hy terstondt soo krachtich toe stopte, dat Churiaey noyt gheluydt slaen noch woordt spreecken en mochte: daer hem de Hertoghe flucx in te hulpe quam, so dat sy hem verworchden ende ter vensteren af worpen, daer de Prince te voren gheworpen was. Als dit nu aldus volbracht was, ende hy wel sekerlijck wiste dat niemandt, noch oock de vrouwe niet, sulckx ghehoort en hadde, heeft hy een licht ghenomen, ende is daer mede heymelijcken by het bedde ghegaen: alwaer hy allijfelijck de gantsche vrouwe (die vastelijcken sliep) ontdeckt, besien ende hoogelijc gepresen heeft: want hem die selfde nu naeckt zijnde al ongelijck badt behaechde dan te voren inde kleederen. Daeromme hy nu ontsteken zijnde met vierigher luste dan oyt te voren heeft hy hem sonder eenige verbaestheydt van die verssche bedreven sonde, also met zijn bloedige handen in 't bedde gheleyt bij de vrouwe, die so slaperich was dat sy hem waende den Prince te wesen. Daer is hy een wijle tijdts in grooter wellusten met haer blijven liggen, tot dat hy opstaende een deel van zijn volcxken daer binnen heeft doen komen. Die haer door sijnen bevelen in sulcker wijsen namen dat sy geen gerucht en mochte maken. Voort dede hyse door een klincket of kleyn poortken, waer door hy binnen gelaten was, uytbrengen, ooc mede te peerde helpen, ende heeft hem met alle sijn volc, so hy opt heymelicste mochte, opten wech begeven ende na Athenen gekeert: hoe wel zy van hem aldaer niet ghebracht en wert, overmits hy ghehouwelijckt was, maer in een ander lustighe plaetse die hy hadde ontrent de stadt gelegen: daer hy haer, die boven eenigh mensche ter werelt treurich was, heymelijcken onderhielt, ende van alle nootdrufticheyt eerlic ende weeldelijc dede dienen. De Edellieden vanden Prince hadden alle den morgen tot den middage toe gewacht na des Princen opstaen: maer alle niemant en hoorden, stieten sy aende deuren vande cameren die maer simpelijck gesloten waren: ende als sy daer binnen komende niemant en vonden, dachten sy dat hy in 't heymelijck ghetrocken was met dese schoone Vrouwe op eenige plaetse daer hy eenige dagen in vreuchde wilde leven, dies sy hun daer niet meer mede en bekommerden. Dese dingen aldus noch staende, ist gevallen dat des anderen daechs eenen sot gecomen is in dese vervallen huysen daer des Princen ende Churiaeys lichamen lagen: welcke Churiaey metten strop daer uyt ghetrocken wert vanden sot, die dat doode lichaem also na hem ginc sleypen: daer dit lichaem niet sonder groote verwonderinge van vele menschen terstont bekent wert. Dese lieden deden hem met schoone woorden leyden vanden geck ter plaetsen daer hy dit lichaem gevonden hadde: alwaer sy ooc (tot een jammerlijcke droefheyt vande geheele stadt) het lichaem gevonden hebben van heuren dooden Prince: het welc zy met treuriger klach- {==F2v==} {>>pagina-aanduiding<<} ten ende met grooter eerwaerdigheyt ter aerden brachten. Also wert neerstlijc om gespoort na den genen die sulcdanigen leelicken moort bedreven mochte hebben: ende vernemende dat de Hertoge van Athenen niet meer aldaer, maer steelwijs wech gereden was, so hebben sy vermoedet (so 't oock waer was) dat hy de ghene moste zijn die sulcx bedreven ende de Vrouwe wech gevoert hadde. Daeromme hebben sy terstont voor heurlieder Prince gekoren den broeder des genen die vermoort was: den welcken zy ooc tot wraeckgierigheyt verwecten en hem alle hunluyder vermogen te hulpe beloofden. Also nu dese nieuwe Prince namaels door veelderley ander sekerheden gewisselijck vernam dat vanden Hertoge gedaen was, heeft hy terstont (so dat was gesloten) zijnder ondersaten, vrienden, magen en dienaren om hulpe aengesocht, ende is alsoo met een groot schoon ende machtig Heyr getrocken na Athenen om oorloghe te voeren teghens den Hertoge. Dese dit vernemende heeft ooc tot sijn beschermenisse alle zijn macht opgeschreven ende by een versaemt: in wiens hulpe veel heeren gekomen zijn, ende onder anderen waren daer oock mede ghesonden vanden Keyser van Constantinopolen sijn sone Constantijn ende sijn Neve Emanuel met een groot ende schoon heyr volckx: de welcke eerlijck ontfangen, ende noch meer vanden Hertoginne also die sijn schoonsuster was. Alsoo nu den handel vander oorlogen van dage te dage in desen schijne aen staende was, heeft de Hertoginne een bequaem ure verkoren hebbende, dese twee in haer kamere doen komen: alwaer sy met heete tranen ende met veel woorden alle de geschiedenisse ende de gantsche oorsake vander oorloghen verhaelt heeft, van ghelijcken den spijse die haer door den Hertoge haer man om dese vrouwe gedaen was: die sy soo bedecktelijck ghemeynt hadde te onderhouden dat zy daer nimmermeer af weten en soude. Alle dit beklaechde sy haer seere hunluyden om des Hertogen eere ende haer vertroostinge biddende, den alderbesten middel daer inne te willen soecken die sy vinden mochten. Dese twee jonge Heeren wisten vante voren alle den handel, also die geschiet was: dies sy sonder verder gebeden te zijn vander Hertoginne de selfde (soo zy best mochten) vertroosteden ende haer hope gaven. Als sy nu vander Hertoginne onderwesen waren vande plaetse daer dese Vrouwe was, sijn sy van haer ghescheyden. Maer want sy dese Vrouwe dickmael van wonderlijcker schoonheyt hadden hooren prijsen, waren sy soo seer begheerlijck om die te sien dat zy den Hertoghe baden haer henluyden te willen toonen: de welcke niet denckende op 'tgene dat den Prince geschiet was, overmidts die selfde hem oock ghetoont hadde, hunluyden dat te doene beloofde. Daeromme heeft hy een Heerlijcke maeltijt doen bereyden in eenen lustigen Boomgaert ter plaetsen daer die vrouwe was: ende heeft se des anderen daechs opten noene met kleyn gheselschap met hem aldaer ghebracht om by die Vrouwe te eten. Constantijn ter tafelen gheseten zijnde began die met een groot verwonderen te aenschouwen: soo dat hy in hem selfs voor seecker hielt dat hy noyt zijn daghen soo schoonen dinck ghesien en hadde: sulckx dat hem dochte dat de Hertoghe, oft yemandt anders wie dat oock sien mochte, rechtelijck te onschuldighen waere indien hy om de selve te hebben verraderye oft eenighe ander boosheyt bedreef. Als hy die vrouwe nu eenmael, ende dan wederomme aensach ende hy die telcken aenschoude meer ende meer prees, zoo en ghevielt niet anders met hem dant met den Hertoge toe ghegaen was: alsoo hy nu half Amoureus van haer was, ende alle ghedachten vander oorloghen uytten sinne stellende niet anders en began te dencken, dan hoe dat hy die selfde den Hertoghe best soude moghen ontschaecken: ende heelde nochtans sulcke zijne liefde voor alle menschen ter werelt. Maer ter wij- {==F3r==} {>>pagina-aanduiding<<} len hy altijdt in sijn vyer hittelijck brande, genaeckte de tijt datmen moste gaen trecken tegens den Prince, de welcke nu al ontrent de Hertoghe ende Constantijn met alle den anderen, soo hunlieder aenslach was, ghetrocken om seecker palen des lants te beschermen, op dat de Prince niet dieper in 't landt en soude komen. Daer zijn sy sommige dagen ghebleven, al waer Constantijn nochtans ghestadelijck op de Vrouwe gevesticht hebbende, by hem selfs overleyde dat hy daer wel lichtelijck sijnen wille van ghekrijghen soude mogen, nu de Hertoge niet by haer en was: dies hy, om bequamelijck wederomme tot Athenen te mogen geraecken hem selfs uyttermaten sieck van lichame gheveynst heeft: daer door hy alle sijn macht in handen van sijnen Neve Emanuel latende, oorlof genomen heeft aenden Hertoghe ende na Athenen ghetrocken is by zijn suster. Naer luttel tijts heeft hy die te woorde gebracht van den spijte die hem dochte dat sy om dese vrouwe van haren man moeste ghedooghen: ende seyde voorts tot haer dat hyse seer wel wiste te helpen, de Vrouwe te doen nemen van daer zy was, ende die met hem te leyden, indien zy sulcx begheerde. De Hertoginne wanende dat Constantijn alsulcx haer te liefden ende niet om der Vrouwen wille bestaen wilde, antwoorde dat haer alsulcx uyttermaten lief was, by alsoo verre hy 't alsoo wilde bestellen, dat haer Man nimmermeer en vername, dat sy daer inne verwillicht hadde: alle 't welcke haer volkomentlijck van Constantijn toegeseyt wert. Daeromme heeft Constantijn heymelijcken een behendige barcke met crijchsrustinge doen voorsien, ende die op eenen avont ghesonden ontrent den boomgaert daer hem de Vrouwe hielt: nae dat hy eerst verborgentlijck zijn volck, die daer inne waeren, onderwesen hadde wat sy doen souden. Daer nae is hy met ander van sijnen ghesinne gegaen op't Casteel daer de Vrouwe was: al waer hy blijdelijck ontfangen wert vanden genen die by de vrouwe om haer te dienen ghelaten waren, van gelijcken mede van de vrouwe: de welcke met twee van haren dienaers af ginck in den Boomgaert met hem die oock die twee dienaren by hem hadde: overmidts hem alsulckx gheliefde, hem gelatende als oft hy van des Hertoghen weghen yet met haer te spreecken hadde. Alsoo zijn zy alleen te samen voor uytgetreden nae een poort vanden boomgaert die aen de zee stont: de welcke nu al gheopent was door een van sijn Dienaren, dien hy het teken om daer met de barcke aen te komen ende de poorte te ontsluyten, gegeven hadde. Daer heeft hy snellijck de Vrouwe doen nemen ende inde barcke stellen: van waer hy wederomme gekeert is tot haer volck seggende. Niemandt en verroere hem om eenich gheruchte te maken soo lief als hy sijn leven heeft. Want mijn voornemen niet en is om den Hertoge zijn boelagie te ontschaken: maer om de schande ende oneere die hy mijn Suster doet, wech te nemen ende te verjagen. Daer en was ooc niemant soo stout die daer een woordt dorste spreken. Dus is Constantijn strackx weder te rugge by zijn volck in de Barcke ghegaen: ende hem neder stellende by de Vrouwe die bitterlijcken weende, beval hy de riemen in 't Water te slaen tot den voorghenomen wech te voltrecken: de welcke niet oft zy ghedreven, maer oft zy ghevloghen hadden, by na metten dagheraet gekomen zijn tot Egine: daer sy opt landt getreden ende heur vermoeyde leden gerust hebben. Ooc heeft Constantijn daer sijn begheerte vreucht ghenoten met de vrouwe: de welcke niet veel anders en dede, dan dat sy haer onghevallighe schoonheyt beschreyde. Van daer zijn zy wederomme met den Barcke gescheept ende binnen weynich dagen ghekomen int Eylant van Seyon: al waert Constantijn goet ghedocht heeft te blijven als in een veylighe plaetse: soo uyt vreese van sijns vaders berispinghe, als {==F3v==} {>>pagina-aanduiding<<} uyt sorghen dat hem de Vrouwe ontschaeckt mochte werden. Daer heeft dese schoone Vrouwe veel dagen lanc haer ongheluck beweent, maer nae datse van Constantijn wat vertroost was, began sy (so sy eermaels gedaen hadde) haren lust te plegen met het gene dat haer van der fortuyne toegheschickt werdt. Terwijlen dese dinghen aldus ghevielen, soo is Osbech, die tot dien tijden Coninck van Turckijen was, ende gestadighlijck teghens den Keyser Oorloghe was voerende, ter selver tijdt by ghevalle tot Smirres aenghekomen. Daer heeft hy verstaen ende vernomen, hoe dat Constantijn een veyl leven leyde met een Vrouwe die hy gheschaeckt hadde, ende dat hy hem tot Seyon hieldt sonder seer op zijn hoede te wesen, dies hy op eenen nacht met een deel kleyne scheepkens van oorloge derwaerts gevaren is, heymelijc met zijn volc inder stadt quam, ende veel volcx op haer bedden gevangen nam eer dat sy te recht vernamen dat de vyanden binner der stede waren. Oock mede hebben sy daer ten laetsten sommige verslagen die hem ter were stelden, ende sijn met heuren roof ende gevangenen (na dat sy al die stadt in brandt gestelt hadden) weder t'schepe ghegaen ende te rugghe nae Smirres gekeert. Als sy daer gekomen waren, heeft Osbech (dat een jonck man was) de monsteringe vanden buyte gedaen daer onder hy oock die schoone vrouwe sach: ende was uytter maten verblijt als hy vernam dat het die selfde was die met Constantijn gewoont hadde ende slapende by hem op't bedde gevonden was: dies hy daer sonder vertreck zijn huysvrouwe af maeckte, de bruylofte hielt ende een goet deel maenden tot Smirres met grooter vreughden by haer sliep. Maer eer dese dingen aldus gevielen, hadden de Keyser eenen heymelijcken aenslach gemaect met Bassan de Coninc van Capadocien dewelcke met alle zijn macht vande eenen cant soude vallen op Osbech, ende hy selfs soude hem van d'ander syde met al sijn gewelt over vallen: het welcke noch niet volkomentlijc hadde mogen te werc geleyt werden, overmits de Keyser sommige voorwaerden niet en hadde willen bewillighen die al te onredelijcken van Bassan beheert waren. Maer vernomen hebbende wat zijnen sone geschiet was, wert hy swaerlijcken bedroeft: dies hy sonder hem langer te beraden des Coninckx van Capadocien begheeren verwillighde, ende porde hem aen Osbech te overvallen soo haest hem sulcx mogelijc ware, hem selfs daer en tusschen oock vlijtich gereet makende om teghens hem te trecken. Osbech dit vernemende versaemde sijn heyr eer dat hy hem besloten vant tusschen twee soo mogende Princen, ende is getrocken teghens Bassan: sijn schoone Vrouwe tot Smirres latende in bewaernisse van een getrou dienaer ende vrient die hy daer ooc liet, Alsoo heeft hy onlancx daer na, den Coninck van Capadocien ghenakende, den selfden slach gelevert waer inne hy verslagen bleef ende sijn Heyr verstroyt ende verjaecht wert. Daeromme began de Coninc van Capadocien als een verwinner sonder eenighe vreese voorts te trecken na Smirres: daer hem alle de werelt te ghemoete quam, ende als den verwinner ghehoorsaem werdt. Middeler tijt heeft Osbechs dienaer Antoiche genaemt dese schoone vrouwe bewaert: de welcke niet teghenstaende sijn outheydt van dagen daer op verliefde, om die groote schoonheyt die hy in haer sach: dies hy sijne vrient ende Heere trou noch geloove en hielt. Dese konste haer tale spreken, het welcke een seer aenghenaem saecke was voor de vrouwe: als die nu een deel jaren ghenootsaeckt hadde gheweest om te leven, niet anders dan een doove, ende stomme: overmidts sy niemandt verstaen en hadde noch oock van niemandt verstaen en was. Alsoo heeft hy die tot sijn liefde begonnen te trecken: ende heeft met haer soo groote gemeenschappe binnen luttel tijdts ghekreghen, dat sy sonder acht te nemen op hunlieden Heere, die te velde {==F4r==} {>>pagina-aanduiding<<} lach, dese ghemeenschappe niet alleen vriendelijck, maer oock Amoureuselijck deden werden: sulcx dat sy een wenschelijcke vreughde te samen tusschen de slapelakens bedreven. Maer dese twee vernomen hebbende dat Osbech verwonnen ende verslaghen was, ende dat Bassan voorts aen alle dat hy vant, quam plonderen, zijn zy te samen ghestoten hem aldaer niet te verwachten: dies namen zy een groot deel vande schatten die Osbech daer hadde, ende zijn daer heymelick mede getrocken na Rodes. Niet lange en hadden zy haer ghewoont of Antioche en is doot sieck geworden, by den welcken ter avontueren aldaer was komen woonen een Coopman uyt Cypers, die seer van hem bemint, ende zijn groot Vriendt was. Ghevoelende dan dat sijn doot genaeckte heeft hy voor ghenomen dien selfden coopman sijn goet ende sijn waer de Vrouwe achter te laten: dies hy het eynde voor ooghen siende die selfde beyde by hem gheroepen heeft, seggende. Ick sie ongetwijfelt mijns leven seynde ghenaken, 't welck my grootelijc verdriet, als die gheen hope en hebbe meer in dese werelt, alsoo ick plach te moghen leven. Nochtans is hier een saecke die my met allen wel gerust sal doen sterven: dat is, dat ick voor mijn doot tusschen de armen van twee persoonen het ghene sie dat ick boven alle dinghen ter werelt beminne: te weten tusschen uwen armen, o mijn waerde vriendt, ende tusschen der armen van dese Vrouwe, die ick oyt sedert ick haer kende boven mijn selven bemindt hebbe. Het is wel waer dat het my seer verdrietigh is (te voordencken dat zy, ist dat ic sterve) hier een vreemdelinck zijnde sonder hulpe oft raedt van eenigh mensche sal blijven, ende soude my sulcx noch veel swaerder vallen indien ick niet en wiste u alhier te wesen: maer ick betrouwe dat ghy om mijnen wille die sorghe voor haer sult dragen, die ghy voor mijnen persoone selfs gehadt soudet hebben. Daeromme bidde ick u soo vele my mogelijc is, dat ghy (ist dat ick sterve) mijn saken ende dese Vrouwe ter herten wilt nemen om te besorgen: ende dat ghy voor beyden doch wilt doen 't ghene dat ghy meynen sult tot vertroostinghe mijnder zielen te wesen. Ende u bidde ic mijn waerde Vrouwe dat ghy mijnder doch nae mijn doodt niet vergeten en wilt: op dat ick mijn daer sijnde sal mogen beroemen al hier bemint te zijn gheweest van die alder schoonsteVrouwe die oyt vander natueren gheschapen was: gheefdy my maer eenen volcomen hope van dese twee saken, soo sal ick sonder alle twijfel heel wel getroost van hier scheyden. De coopman sijn vrient, van gelijcken de vrouwe dese woorden aenhoorende, bestonden deerlijck te wenen: ende hebben hem, als hy op hielt van spreken ghetroost ende by hem trouwe belooft te doen het ghene dat hy begheerde by aldien hy quam te sterven. Het en liep oock niet lange aen oft hy en is uyt dit leven gescheyden, ende wert van henlieden eerlijck ter aerden besteet. Nu hadde ooc de coopman binnen luttel tijts daer nae alle sijn dinghen tot Rodes beschickt: ende was in meyninge wederomme te seylen in Cypers op een Catelaensche Kraecke die daer was: dies hy de schoone Vrouwe vraechde wat haren sin was om te doen, nu hy na Cypers moste reysen. De vrouwe heeft hem geantwoort dat zy geerne (indient hem beliefde) met hem soude reysen: hopende dat zy van hem, ter liefden van Antioche, als sijn sustere ghetracteert soude werden. De coopman antwoorde wel te vreden te zijn met al dat haer beliefde, ende heeft gheseyt dat het zijn huysvrouwe was, om haer te beschermen van alle overdaet die haer (voor dat sy in Cypere waren) op soude mogen komen. Als sy nu t'schepe gegaen waren, wert henlieden op 't achter casteel vande Crake een kleyn Kijckuytken oft camerken gedaen: daer sy te samen op een bedde sliepen, op dat die daer niet tegens heur woorden en soude schijnen te getuygen: deur welcken middel aldaer ooc geschie- {==F4v==} {>>pagina-aanduiding<<} den 'tgene dat d'een noch d'ander gedacht en hadde als sy van Rodes voeren. Dat is te weten dat sylieden aengeloct zijnde door de duysterheydt, door de bequame gelegentheyt ende door de wermte vant beddeken (welcx krachten niet kleyn en zijn) dat sy de liefde ende vriendtschappe vanden dooden Antioche vergaten, ende beyde verweckt zijnde, als door een ghelijcke begheerte, begonsten sy elcander te ketelen, ende maeckte te samen maechschappe al eer sy tot Basse quamen van waer die Cypersche man geboren was: sulcx dat sy daer aengekomen zijnde eenen goeden tijt byden selven Coopman bleef woonen. Nu ist gebeurt by gevalle dat daer ooc tot Basse om eenighe sijne saken (die hy daer te doen hadde) ghekomen is een edelman genaemt Antigone die out van jaeren, maer noch veel ouder van sinnen was, maer cleyn van rijckdomme, overmits dat hy hem veel dingen onderwonden hadde ter wijlen hy in dienste van den Coninck van Cypers was geweest, waerinne hem de Fortuyne altijdt vyant gheweest hadde. Dese gevielt op den tijt dat hy rydende verby 't huys daer de schoone vrouwe was, dewijle de Cypersche Coopman gereyst was in Armenien met Coopmanschappe, ende dat hy de vrouwe in een venster sach vant selfde huys: de welcke hy om haer uytgelesen schoonheydt ernstelijck aensach ende werdt in hem selfs ghedenckende dat hy die noch eertijts ghesien hadde, maer hy en konste niet wel dencken tot wat plaetse. Dese schoone vrouwe, die nu langen tijt der fortuynen spel ende korte wijle hadde geweest, wiens tijt nu oock genaeckte dat haer onghevalligheyden eens eynde soude nemen, wert oock ten eersten aensien van Antigone ghedachtigh dat sy hem voormaels wel tot Alexandrien gesien hadde in grooten state, indien dienste wesende van haren vader: dies sy eenen schielijcken hope bevandt om door dese mans raet weder in haren Conincklijcken state te mogen komen: daeromme zy den selven, soo haest haer mogelijck was heeft doen roepen, die wel wiste dat haren coopman niet by huys en was. Antigone by haer ghekomen zijnde, vraechde zy al beschaemdelijck oft hy niet en waere Antigone van Famagoste? zo haer wel ja dochte. Ick ben de selfde man sprack hy, daer en boven noch segghende. Ick laet my duncken mijn vrouwe dat ick u eenighsins kenne: maer ick en weet oock niet wel te bedencken waer ick u ghesien mach hebben: daeromme bidde ick u dat ghy my (indient u belieft) wilt doen herdencken wie dat ghy zijt. De Vrouwe hoorende dat het dese Man selfs was, viel hem al weenende met open armen om den hals. Terstont daer na wert Antigone (die hem dies seere verwonderde) van haer gevraecht: oft hy haer noyt gesien en hadde binnen Alexandrien. Antigone dese vraghe hoorende, kende hy terstont dat het was Alathiel des Soudaens Dochter, diemen al meynde verdroncken te wesen: ende wilde haer soodanighe eerbiedinghe bewijsen als haer toebehoorde, maer sy en wildes niet gedooghen ende badt hem een weynigh by haer neder te sitten. Dat heeft Antigone gedaen ende haer met alder eerweerdigheyt gevraecht hoe, wanneer, ende van waer sy daer gekomen was? ghemerckt men over 't gantsche lant van Egypten voor seecker hielt dat sy al over een deel jaeren in zee verdroncken waer geweest. Ick wilde wel, sprak de vrouwe, dat sulcx ooc waerachtigh ware veel liever, dan sulck leven (als mijn leven middeler tijt gheweest is) geleeft en hebben: ende dencke oock wel dat mijn vader van gelijcken alsulckx wel sal wenschen, ist dat hyt immermeer verneemt: ende dit geseydt hebbende, began sy wederomme deerlijcken te schreyen. Daeromme heeft Antigone tot haer gheseyt: en wilt doch niet mistroostich zijn mijn Vrouwe voor dat den noot u daer toe dringhet: verhaelt my (believet u) u misvallen, ende hoedanigh dat u leven is geweest: de sake sal {==G1r==} {>>pagina-aanduiding<<} mogelijc also gegaen wesen, dat wy met Godts hulpe daer noch raedt toe sullen vinden. My dunct sprac de schoone vrouwe (o Antigone) dat ick mijnen Heere mijnen vader sie, nu ic u aenschouwe: daeromme beweeght zijnde door de liefde ende dochterlijcke minne die ic hem schuldigh ben te draghen, hebbe ick my tegen u te kennen ghegeven, daer ick my nochtans wel hadde moghen verberghen: My mochten oock weynigh menschen voorkomen die ick liever hier gesien hadde dan u, dien ick oock voor yemant anders kende: daeromme ic u ooc, als mijn Vader alle mijn teghenspoeden, die ick oyt voor alle de werelt verborghen hebbe, vertellen sal: op sulcke voorwaerden dat ick u bidde, u moghelijcke beste te willen doen, naer dat ghy 't al ghehoort sult hebben, om my wederomme in mijnen eersten staet te brengen, indien ghy sulcx moghelijck verstaet te wesen: indien dat oock niet sijn en mach, dat ghy dan doch gheen Mensche op aerden te kennen en wilt geven dat ghy my gesien oft van my yet ghehoort hebt, als sy dit gheseyt hadde, began sy hem te vertellen (al weenende) wat haer weder varen was vanden tijdt af dat sy op de zee van Mejorcken scheepbrekinge gheleden hadde, tot dien tegenwoordighen tijt toe, sulcx dat Antigone uyt medoogentheydt van dien met haer began te schreyen. De welcke een wijlken tijdts hier op ghedocht hebbende tot haer seyde. Nu men noyt in allen misvalligheden niet en heeft gheweten wie dat gy waert, so sal ic u sonder twijfele leveren in uws Vaders jonste ende liefde, meer dan oyt te voren, ende daer na den Coninc van Garben tot een Huysvrouwe. Sy vraegde hem terstont hoe dat sulcx te wercke soude mogen gaen, het welcke hy haer altemael by oordene verklaerde. Voorts, op dat deur eenigh vertreck hier niet anders tusschen comen en soude is hy stracx wederomme gekeert tot Famagoste, daer hy op 't palays ghegaen is by den Coninck, seggende: Ghy meught nu Sire (indient u belieft) u selven een groote eere, ende my (die in uwen dienste verarmt ben) groot profijt doen, sonder eenighe merckelijcke kosten oft schaden. Als hem nu vanden Coninck gevraeght wert in wat manieren, heeft hem Antigone geantwoort: De schoone dochter vande Soudaen, daermen so veel af geseyt heeft datse verdroncken was, is aen gekomen tot Bassa: dewelcke om haer cuysheydt te bewaren, langen tijt seer groote ellendigheden geleden heeft: ende is noch op desen tegenwoordigen tijt in schamelen state, verlangende om tot haren Heer Vader te keeren. Daeromme, ist dat het u belieft haer den Vader weder t'huys te seynden onder mijn behoudinge: het sal u een groot eere ende my een groot oorbaer zijn: want ick wel vermoede dat de Soudaen zoo grooten weldaet nemmermeer vergheten en sal. De Coninck beweeght zijnde door een Conincklijcke grootdadigheydt, heeft terstont gheantwoort dat hem sulcks met allen wel beliefde, dies hy om haer ghesonden heeft met een eerlijcken staete, ende dedese brengen tot Famagoste: alwaer sy van den Coninck ende vander Coninginne met ongelooflijcker vriendelijcheyt ende met hooger eerweerdigheyt ontfanghen wert. De welcke na dat sy geantwoordt ende haer ongheval (nae het ingheven van Antigone) verteldt hadde voor den Coninc ende Coninginne vande welcke haer sulcx ghevraeght was, binnen luttel daghen daer na (door haer begheeren) gesonden werdt onder het regement van Antigone met een schoone ende eerlick geselschappe van Edellieden ende joncvrouwen aen den Soudaen haren vader: waer af zy met soo grooten vreughden ontfanghen wert, dat het uytspreken van dien onmogelijck is: van gelijcken ontfinck hy oock om haeren wille Antigone met alle zijn gheselschappe blijdelijck. Maer als nu dese vrouwe sommige dagen wat gherust was, wilde de Soudaen weten hoe dat het mogelijck mochte zijn dat zy {==G1v==} {>>pagina-aanduiding<<} noch in't leven was: ende ooc waer zy soo langhen tijdt was gheweest, sonder hem eenighsins van haeren state te ontbieden. De vrouwe haer lesse van Antigone gantsch wel van buyten connende began te segghen aldus: Mijn Heer en Vader, het en leet maer ontrent twintigh dagen nae dat ick van u ghescheyden was, dat onse schip door een vreesselijck onweder van een gheschuert zijnde op eenen nacht ghedreven wert in eenen hoecke lants Oostwaerts op gelegen, ontrent een plaetse genaemt Aiguesmortes: maer waer de mannen die in 't schip waren gebleven zijn, en weet ic niet, noch en wiste daer oock noyt yet af. My ghedenckt alleenlijck dat als den dach aen quam ende ic oock by na uytter doodt in 't leven ghekomen was, het schip nu al ghebroken zijnde, vernomen wert vanden boeren, de welcke uyt alle het omgheleghen lant daer terstont by quamen geloopen om te stelen. Doen werde ick eerst op 't strant gheset met twee van mijn dienstvrouwen: de welcke terstont van jonghe Lieden aengherant zijnde, d'een met die eene herwaerts ende d'ander met die ander derwaerts begonde te loopen: sulcx dat ick noyt en konste vernemen waer sy gebleven waren. Maer als my twee jonge Mannen genomen hadden, de welcke my (om dat ic my al weenende daer teghen ter weer stelde) metten hayre geweldelijc trocken ende sleypten lanckx den wegh om in een groot Bosch te brengen dat daer ontrent was, so hebben de ghene, die my alsoo sleypten, by avontuere vier mannen te peerde vernomen, die derwaerts quamen ghereden: dies sy my terstont daer lieten liggen: ende zijn rasschelijck ten Bossche waert inne gevloden. Die vier Mannen, het welcke treffelijcke Lieden schenen te wesen aen hun maniere van doene, dit siende, zijn terstont gekomen rennen daer ick opten wege lach: de welcke my veel vraeghden, daer ick oock vele op antwoorde, maer ick en was van henlieden, noch sy van my niet met allen verstaen. Aldaer schenen zylieden hun onderlinghe te beraden een goede wijle tijts: zoo dat ick ten laatsten van een onder hunlieden, achter op't Peert werde gheset ende gebracht in een Clooster by Gheestelijcke Nonnen van henlieder gheloove. Ick en weet niet wat de Klooster Vrouwen van dese Mannen doen bevolen wert: maer weet wel dat ick van hun allen eerweerdelijcken ontfangen ende ge-eert was: ende hebbe daer met henlieden ghelijck devotelijck gedient een heylich die meest vanden vrouwen in dat lant wert ge-eert. Maer als ic een goede wijle tijts by henlieden ghewoont ende een weynich van hun sprake geleert hadde, soo vraeghden zy my wie ende van waer ick was: maer ick wel vermerckende waer ick was, ende beduchtende dat sy my van haerluyder verjaeght souden hebben, als een vyandinne van hun Wet oft geloove indien ick de waerheyt gheopenbaert hadde, seyde my selven te wesen eens Edelmans dochter uyt Cypers de welcke my te houwelijcke sandt tot eenen man in Candien, maer was onder weghen vander Fortuyne bestreden ende schipbrekich aent strant geworpen. Als hebbe ic daer menighmael ende in vele saken, uyt vreese van erger, henluyder zeden ghevolcht ende onderhouden. Maer als my de opperste van hun allen, diemen daer Abdisse noemt, dan vraegde oft ick niet en begeerde wederomme in Cypers te trecken: so antwoorde ick altijt dat my niet lievers ter werelt mochte gheschieden: maer want sy voor mijn kuysheydt sorghvuldigh was en dorste sy my noyt eenig man, die uyt Cypers quam, betrouwen. Ten laetsten quamen daer twee eersame Edele Mannen met haer wijven uyt Vrancrijc, waer af deene na maegschappe was metter Abdisse: de welcke verhorende waer hunluyder reyse strecte, my in haer hoede ende gheselschappe bestelde, hunluyden sorchvuldigh beval ende bat dat zy my doch by mijnen Vader in Cypers brenghen souden. Want dese trocken be- {==G2r==} {>>pagina-aanduiding<<} devaert nae Jerusalem om 't Heylighe graf te versoecken: daer sy gelooven dat de gene die sy voor hunlieden Godt houden begraven wert nae dat hy vanden Joden gedoot was. Maer soude ick alle de eere ende vrientschappe verhalen die my van de deugtsame mannen ende van hunlieder wijven bewesen wert, het soude te lange vallen om te hooren. Maer als wy t'schepe ghegaen ende na een wijle tijts tot Bassa aengekomen waren, en wiste ick niet wat ick seggen soude tot die goede mannen die my wilden by mijnen vader brengen, also hunluyden vande eerweerdige Abdisse belast was: gemerct ick my daer zoo vreemt vant, dat ick daer niet een mensch en kende. Daer scheen Godt te lijden te wesen met mijn ellendigheyt: want die sant my daer ter selfder uren: dat wy tot Basse aenquamen, desen selfden Antigone op 't strant int gemoete: den welcken ic terstont by my riep in onser spraken om niet verstaen te werden van die twee Edelluyden noch ooc van heur wijven: ende seyde hem dat hy mijnder aen nemen soude ende besorghe niet anders dan sijns selfs dochter. Die verstont my metten gange: ende na dat hy de Fransche Edelluyden met heur Vrouwe groote eere ende vrientschappe (nae sijn schamel vermogen) bewesen hadde, bracht hy my voor den Coninc van Cypers: de welcke my terstont ontfangen ende met so groote eeren alhier weder tot u gesonden heeft, dat ick niet en soude konnen volseggen. Indien hier inne noch yet meer is om te segghen dat sal Antigone u wel konnen verklaren, die my dickmael dit mijn ongeval heeft hooren vertellen. Doen keerden hem Antigone totten soudaen seggende: mijn heere, na dat ic dicmael uyt ws dochters mont gehoort hebbe, ende na dat my ooc vanden Edelluyden, ende heur wijven die met u dochter quamen geseyt is, so heeft sy u in als de waerheyt vertelt: behalven dat zy noch eendeel vergheten heeft, oft en heeft dat niet willen seggen, overmits sulcx haren eygen mont min betamen soude mogen. Namelijc hoe veel die Edelluyden met heur vrouwen die met haer quamen, my seyden van haer eerbaer ende kuysch leven dat sy daer byden Nonnen geleyt hadde, wat Edeler, goedertierender ende manierlijcker seden sy daerin bevonden hadden, ende ooc mede hoe die Vrouwen met haer Mannen weenden ende bitterlijc schreyden als sy my u dochter int afscheyden overgaven: van alle 't welcke indien icx te vollen vertellen soude, ic desen geheelen dach ende oock de gantsche nacht genoegh te seggen soude hebben. Maer ick wil daer alleenlijc so vele af verhalen dat het genoegh zy, te weten dat ghy (na dien sy my vertrocken ende ic noch hebbe konnen bemercken) u wel mocht beroemen te hebben, de alderschoonste, de aldercuyschste ende de alderdeughtsaemste dochter die eenig Prince mach hebben die nu ter tijt opten aertbodem krone draeght. De Soudaen maecte int aenhooren van dese dingen wonderlijcke groote blijschappe ende badt Gode veelmaels hem die ghenaden te willen verleenen dat hy doch genoeghsame danckbaerheyt soude mogen betoonen aenden genen vanden welcken zijn dochter oyt eere ende deughde gheschiet was: maer sonderlingen aenden Coninc van Cypers, diese hem so eerlijcken weder te huys gesonden hadde. Na sommige daghen dede hy Antigone seer rijckelijcke gaven bereyden, die hy hem gaf, ende ooc mede oorlof wederomme te moghen keeren na Cypers oock mede hoogelijck, so wel door brieven als door machtboden, dieshalven sonderlinge gesonden, van't gene hy sijn dochter bewesen hadde. Hier nae, begheerigh zijnde om 't ghene datter begonnen was te volbrenghen, te weten dat sy ghehouwet soude moghen werden aende Coninck van Garben, heeft hy hem alle de gheschienisse ontboden: hem daer beneven noch schrijvende dat hy mochte seynden om haer te halen indien hyse voor sijn Bruyt begheerde. De Coninc van Garbe was van dese tijdinghe seer verblijdt, ende gesent hebbende om die Dochter te halen, heeft hy die met groo- {==G2v==} {>>pagina-aanduiding<<} ter vreuchden ontfanghen: byden welcken ze, moghelijck meer dan duysentigh malen by acht verscheyden Mannen geslapen hebbende, noch voor een goede maget te bedde ginck, het welcke sy hem also te sijn ooc vroet heeft gemaeckt: ende leefde langhe daer nae met hem in vreughden als sijn Coninginne. De Grave van Angiers valschelijck beschuldight zijnde, werdt uyt Vranckrijck ghebannen, soo dat hy twee van sijn kinderen achter liet op verscheyden plaetsen in Enghelandt: maer namaels onbekent uyt Schotlant wederomme keerende, vint hy die in grooten staet, ende gaet in ghedaente eens dienaers in 't heyr van den Coninck van Vranckrijck: daer hy onschuldigh bekent ende weder in sijnen eersten staet ghestelt wert. De thiende Historie. Voor oogen beeldende dat de ghetrouheydt tegen sijnen Prince (hoe grooten perijckele daer oock door komen mach) haren dienaer dies niet tegenstaende altijdt tot noch grooter state brenght. ALS het Keyserrijck van den Francoysen vervreemde aende Hooghduytschen, soo is daer tusschen die twee Volcken een bittere vyantschap uit ghesproten, ende doort vervolch van dien ten laetsten oock een felle oorlooghe: waer door de Coninck van Vranckrijcke met eenen Sone die hy hadde, alle de macht vande Croone, daer - en - boven noch van sijn vrienden ende Maghen by een versaemt heeft tot een seer groot ende machtigh heyr: daer mede hy wilde trecken teghen sijn Vyanden, soo om sijn eygen landt te beschermen, als om een ander te krencken. Maer op dat het Coninckrijck niet sonder Regent en soude blijven in sijn afwesen, soo heeft hy in sijn plaetse tot een Stadthouder Generael over het Regiment van gheheel Vranckrijcke gestelt den Grave van Angiers, ghenaemt Gaultier: den welcken hy kende te wesen een edel ende wijs Ridder, zijn groote ende seer getrouwe Dienaer, al hoewel hy nochtans een versocht man was by Crijchshandel: maer want hy hem bequamer hielt in 't ghemack dan inder Oorloghen, liet hy hem alsoo in't landt, ende is getrocken tegens sijn Vyanden. Alsoo heeft de Grave met rijp verstandt ende met goeder ordeninghen sijnen bevolen last begonnen te oeffenen, altijdt nochtans ende in alle saecken hem beradende met de Coninginne ende met haer schoone dochter: de welcke hy altijdt die eere dede als sijn Princesse ende overhoofden, niet tegenstaende sy onder zijn hoede ende bescherminge gelaten waren. Dese Grave Gaultier was een uytghenomen schoon Man, out zijnde ontrent veertigh jaeren, oock soo gespraecksaem ende sonderlinghe wel gheschickt als eenig Edelman mochte wesen: daer en boven was hy noch de aengenaemste ende abelste Ridder die men indien tijden mochte vinden van alle die kleedt aen 't lichaem moghen draghen. Nu ist ghebeurt als de Coninck van Vranckrijcke met sijnen sone mette voorseyde oorloghe belemmert waeren, dat de Huysvrouwe vanden Grave Gaultier middeler tijt overleden is: die hem een kleyn soonken met een jonck dochterken, sonder eenighe kinderen meer, achter liet. Als hy nu aldus het Hof vande voor genoemde Princesse hanteerde, ende met die selfde dagelijcxsche sprake hielt vanden regimente des Coninckrijcx werdt de Huysvrouwe van des Conincx Sone dullijcken op hem verlieft, als die door seer innelijcke genegentheydt sijnen persoon ende deughden aenmerckende, met {==G3r==} {>>pagina-aanduiding<<} een verborgen liefde vierichlijck tot hem ontsteken wert. Ende want sy haer selfs jonck ende versch bevoelde, oock mede wiste dat de Grave sonder huysvrouwe was, dacht sy lichtelijck te komen tot haer begeerten. Maer als sy nu waende dat sy hier geen hinder met allen in bevinden en soude dan de schaemte van sulckx te openbaren, nam sy voor haer hem met alle liste haers verstandts daer toe te bejaghen. Alsoo ist op eenen dagh ghevallen dat sy alleen zijnde, ghesonden heeft om den Grave te halen, recht of sy van eenighe andere saecken met hem te spreken hadde. De Grave, wiens ghedachten gheheel verde vander Princerssen meenighe verscheyden waeren, is terstont by haer ghekomen: daer nae te samen (soo sy dat ghewilt hadde) alleen inder Cameren zijnde ende op haer bedde sittende, vraegde haer de Grave tweemael wat haer beliefde, waeromme zy hem ontboden hadde: daer van haer niet met allen op geantwoort en was, sulcks dat sy ten laetsten genootsaeckt ende van liefde overwonnen zijnde, schaemroot wert, oock mede by nae weenende, ende bevende met ghebroken woorden, began te segghen aldus: Mijn seer waerde ende lieflijcke vrient ende Heere, ghy (die een wijs man zijt) kont lichtelijck bedencken hoe groot de droofheydt is inden Mannen ende inden Vrouwen, ende dat noch met verscheyden middelen inden eenen meer dan inden anderen: daeromme ooc een selfde misdaedt in verscheyden naetueren oft aerdt van Menschen nae reden met ghelijcke boete voor een rechtveerdigh rechter en behoordt ghestraft te werden. Wie is oock de gheene die daer soude dorven segghen dat een arm oft arme Vrouwe die met lichamelijcken arbeydt haeren nootdruft moeten besueren ende winnen, niet meer te straffen waeren, indien sy verlieft werden ende hert en sin daer aen te kost leyden dan een vroude die weeldigh ende sonder bekommernisse waeren, soo dat sy voor gheen dinghen, diemen mach wenschen en behoefde te sorghen? Ick en gheloove voorwaer niet datmen sulck een soude moghen vinden. Daeromme achte ick dat de voorseyde in een groot deel tot ontschuldiginghe ende tot voordeel behoort te dienen vanden ghene die sulcke weelde besit, indien zy haer by gheval liet brenghen tot der minnen: de reste van haer ontschuldiginghe soude behooren te wesen, indien sy een wijs ende deuchtsaem lief verkoren heeft. Want nu dese twee saken (mijns bedunckens) in my zijn, behalven noch vele ander saken die my totter minnen souden moghen brenghen, als te weten mijn joncheydt ende het verre afwesen van mijns Mans teghenwoordigheydt, soo ist behoorlijck dat hem die selfde nu in u bywesen tot mijnder jonsten hooghe verheven, tot een bescherminghe van mijn vierighe minne. Ist dan dat dese dingen vermogen by u 't ghene sy by den wijsen behooren te vermoghen: soo bidde ick u om raet ende bystant in 't gene dat ick u sal vragen. Het is waerachtich dat ick doort langhe af wesen mijns Mans, niet vermoghende te wederstaen de prickelinghe des vleeschs noch de kracht der liefden (die soo machtigh zijn dat sy dickwils verwonnen hebben, ende noch dagelijcx verwinnen niet alleen de krancke vroukens, maer oock mede de alderstantvastichtste mannen) aldus in alle weelde ende ledicheyt zijnde (soo ghy sien meucht) my selven hebbe laten verleyden om de wellusten der minnen na te volgen ende amoreus te werden. Ende al ist nu soo dat ick sulckx niet eerlijck te wesen bekenne indien het geweten waer: soo en acht icks (dies niet teghenstaende) niet met allen oneerlijck indien dat verholen blijft. Nochtans is my de liefde soo jonstigh gheweest dat sy my niet alleen benomen en heeft het rechte Oordeel om een lief te verkiesen, maer heeft my daer inne veel kennisse ghegeven: als die my vertoonde dat ghy waerdich zijt om bemint {==G3v==} {>>pagina-aanduiding<<} te werden dan sulckdanigen vrouwe als ic ben. Want (indien mijn meyninge my niet bedroghen en heeft, soo houde ick u voor de schoonste, die aenghenaemste, de bevallighste ende de verstandighste Ridder diemen in't geheele Coninckrijck van Vranckrijck soude konnen ghevinden. Ende ghelijck als ick mach segghen dat ick my selven vinde sonder man, so meygt ghy u oock seggen te wesen sonder Wijf. Daeromme bidde ick u door alle de liefde die ick t'uwerts draghe, dat ghy my de uwe niet en weyghert: ende dat ghy mededoogen wilt hebben met mijn joncheydt de welcke waerdelijck niet anders door u en verdwijnt, dan Ys door 't vier doet. Met dese woorden resen de tranen so overvloedelijck in haren krop ende oogen: dat sy in voornemen zijnde 't selfde met noch meer begeerten aen hen te versoecken de macht niet en hadde, om een woordt meer te spreken: maer is met een neder gheslagen aensicht als verwonnen zijnde, al weenende met haer hooft nederwaerdts ghesoncken lancks de Borst af tot inden schoot vanden Grave. Die began terstont als een ghetrou Ridder (soo hy was) met strenghe berispinghen dese sotte minne te straffen: ende stiet haer van hem also zy hem nu al began te omhelsen, ende swoer hoogh met eenen dieren eedt dat hy hem liever in vier stucken liet vierendelen: dat hy sulcx tegen zijns Princen eere voor hem selfs oft door yemant anders ghedooghen soude te geschieden: als de vrouwe desen eedt hoorde, heeft zy terstont alle de liefde vergheten, ende met felder verwoetheyt ontsteken zijnde, sprack sy tot hem, sal ic dan (o ghy snoode Ridder) in deser wijsen vant verkrijghen mijnder begheeren versteken zijn? dat en wil Godt geensins, nu ghy my wilt doen sterven, dat ic u niet en soude doen dooden, oft ten minsten uyt de werelt verjagen. Dit gheseyt hebbende, sloegh sy haer handen in zijn hayr, twelc sy by na al uyt ruckterende daer na zijn kleederen grijpende ende in stucken scheurde began sy met luyder stemmen te roepen: help help, des Grave van Angiers wilt my hier verkrachten. Als de Grave dit sach ende meer beducht was voor den nijdt vanden Hoove dan voor zijn conscientie, ende hy ooc mede vreesde datmen der vrouwen boosheyt boven zijn onnoselheydt gheloven soude, heeft hem van daer gemaeckt, ende is (soo hy eerst mochte) vant Palleys na zijnen huyse ghevloden: al waer hy sonder eenigh ander beraedt te nemen zijn kinderkens te peerde stelde, ende is (so hy aldersnellijckste mochte) met heur na Calis ghevlucht. Tot dit geruchte van dese vrouwe zijnder vele komen loopen: de welcke ghesien en de ghehoort hebbende de oorsake haers roepens niet alleenlijck haer woorden en gheloofden: maer voeghden daer noch toe dat des Gravens chierlijckheydt ende abelheydt in Kleederen ende anders, langhen tijdt alleenlijck tot sulcken eynde gestreckt hadden. Voorts is men terstont tot des Graven Hof gheloopen om hem te versekeren: maer hem daer niet vindende hebben sy 't huys eerst gheplondert, ende daer na inden grondt toe af ghebroken. Dese tijdinghe is (soo schandelijck alsmen die vertelde) tot des Conincx ende zijns soons leger gevlogen: die daeromme soo verstoort ende so toornig waren dat sy hen eeuwelijck uytten lande banden ende van gelijcken alle die uyt hen gesproten waren of souden zijn: ende beloofden den ghenen groote giften die hem levendig of doot in hunlieden handen wist te leveren. De Grave treurigh zijnde dat hy door sijn ontschuldige vlucht hem selfs schuldich ghekent hadde is met sijn kinderen tot Calis gekomen, sonder hem te openbaren oft bekent te wesen, van waer hy voort terstont overgescheept is in Engelant, ende in schamele kleederen na Londen getrocken. Maer eer dat hy binnen de stadt quam vermaende hy zijn 2 kleyne kinderen met vele woorden, bysonder van twee saken. Eerst dat sy verduldelijcken souden gedogen daert ongeluck hun bey- {==G4r==} {>>pagina-aanduiding<<} den en ooc hem buyten hunlieden schulden inne ghebracht hadde: ten anderen dat sy hun wijslijck souden hoeden van ymmermeer eenigh Mensche te seggen van waer oft wiens kinderen dat sy waren, ende dat so lief als sylieden hun leven hadden. Het soonken was genaemt Loys ende ontrent ix. jaren out, ende het dochterkens name was Violente, by na seven jaren: de welcke heel kloeckelijk (na hunlieden teeder verstant mochten verdragen) des vaders onderwijsinge ter herten namen, al soo zy namaels metter daet bewesen. Op dat sulcx oock te baet soude moghen gheschieden, dochte den Vader goet hunlieder namen te veranderen: also hy ooc gedaen heeft, noemende het knechtken Perot ende het meysken Jannette. Als sy nu eerstmaels binnen Londen gekomen waren, in der manieren somen de bedelaers siet aen komen, begaven sy hun om broot te gaen bidden. Also gevielt dat sy om dies willen op eenen morgen voor de kerc deure stonden een Vrouwe van eenen stadhouder in Engelandt uytter Kercken quam gegaen: de welcke siende den Grave met zijn twee kinderkens die almisse baden, hem gevraeght heeft van waer hy was, ende oft die twee Kinderkens hem toebehoorden. De Grave antwoorde dat hy was uyt Piccardijen, ende voor de misdaet van sijn outste sone, dat een quaet boeve was genootsaeckt hadde geweest zijn landt te verlaten met die twee Kinderkens die hem toebehoorden. De vrouwe was seer goedertieren, ende sloegh haer oogen op het meysken, dewelc haer met allen wel beviel, overmits dat het schoon abel ende bevallijc was, dies sy tot hem seyde. Sijt ghy te vreden, vrient, dit u jonc dochterken (dat een goet opsien heeft) by my te laten, ick salt geerne nae my nemen: ende sal haer (indien sy een degelicke maegt wil sijn) uythylijcken als het tijt sal zijn, sulcx dattet haer wel gaen sal. Dese vraghe was den Grave uyter maten aengenaem: dies hy sonder vertreck antwoorde: Jae, geerne mijn vrouwe ende heeft haer met betraende ooghen het meysken gelevert, ende haer dat wel hertelijc bevolen. Als hy nu zijn Dochterken wel besteedt hadde, als die wel vernam by wie, heeft hy voorghenomen daer niet langer te blijven: en is also al broodt biddende dwers door 't Coninckrijck getrocken, sulcks dat hy met Perot gekomen is in Galles, ende dat niet sonder verdrietige moeylicheydt, als die niet ghewoone en was te voete te gaen. Daer was ooc noch een ander stadhouder van wegen des Conincx van Engelant die hoogelijck geacht was ende Heerlijcken Hof hielt: in wiens hof de Grave met sijn soonken somtijdts quamen om al daer hunnen kost te bejagen. Hier was een soonken vanden Stadthouder ende Knechtkens van ander Edel-lieden die daer altemet Kinderspel bedreven, als loopen, springhen ende dierghelijcken: met de welcke Perot hem began te menghen ende alsulck tijdt verdrijf als sy onderlinghen pleeghden, soo behendigh te doen oft oock abelder dan yemandt van hun allen: sulcx dat de stadthouder 'tselfde altemet siende, groot behaghen ghekreegh in des kindts maniere van doen, ende vraeghde wie dat Jonckxken was. Doen werdt hem gheantwoordt dat het eens armen mans sone was die daer onder wijlen om een Aelmisse quam. De Stadthouder heeft den Grave om zijn soonken doen vraghen: de welcke Gode nerghens anders om te scheen ghebeden te hebben, dies hy hem zijnen Sone willighlijc over gaf: hoe wel het hem al seer verdrietigh viel daer af te scheyden. De Grave dan also sijnen sone ende dochter besteedt hebbende, en wilde niet meer in Engelant blijven: maer is (soo hem dat doenlijckste was) in Yrlandt ghetrocken ende heeft hem daer in dienste begheven by eenen Ridder van dat lant. Daer heeft hy alle gedaen dat eenen dienaer oft pagie betamen mochte, sonder van yemant ter werelt bekent te werden, ende is daer eenen langen tijt in grooten arbeyt ende onghemack ghebleven. Violente die nu {==G4v==} {>>pagina-aanduiding<<} Jannette ghenaemt ende by des stadthouders Huysvrouwe tot Londen was, is in outheydt van Jaren, in frischeydt van lichame ende in alle schoonheyt opgewassen: daer sy so wel bemint was van die Vrouwe, van haren Heere, van alle 't Hof-ghesinne ende van alle die haer kenden dat het een wonder scheen te wesen: sulckx dat daer niemant en was, die haer zeden ende ghelaete kon mercke, oft hy en heeft haer alle goet ende eere weerdigh geacht. Daeromme de vrouwe die haer vanden Vader ontfanghen hadde, sonder eenighsins meer bescheets te moghen weten wat lieden sy toe behoorde dan hy tot haer geantwoort hadde, wert ghesint om haer ten Houwelijck te besteden, ende dat eerlijcken na Jannettens doene, soo sy die waende te wesen: maer want Godt als een recht aenschouwer van eens anders verdiensten wel wiste dat dit een Edele vrouwe was die buyten haere schulden voor eens anders sonde boete dede, heeft hy gebenedijt, dit al anders gheschickt: ende is vastelijck te gelooven geschiet te wesen door de goedertieren verheughenisse Godts, dat dese Edele Dochter niet in handen van eenich snoode oft verworpen man gekomen is. De Vrouwe mette welcke Jannette woonde hadde by haren Man eenen eenighen Sone, die van Vader ende van moeder seere bemint was, soo om dat hy eenigh ende een Sone was, als ooc mede om sijn groote deughtsaemheydt ende seer goet leven. Want hy alle zijn tijt genooten in alle goede manieren te boven ginck, alsoo hy vroom van moede, goet van herten ende schoon van Lichame was, ende by ghevalle oock ses Jaeren ouder dan Jannette. Dese Jongelinck oock siende dat Jannette soo overschoone ende minnelijcke was, is soo op haer verlieft, dat hy niet anders en sach in sijn sinnen dan haer. Maer denckende dat sy van nederen state was, en dorste hyse niet alleen te Wijve begheeren aen zijnen Vader ende moeder: maer vreesde oock strenghelijck berispet te werden om dat hy hem soo neder te minnen begheven hadde: daeromme hy zijn liefde so verborgentlijck droech alst hem mogelijck was: de welcke hem dies vele te meer quelde dan oft hy die gheopenbaert hadde. Daer uyt is ooc gevolcht dat hy ghevallen is in een sware sieckte tot welcx genesinge vele Medecijns ontboden waren: de welcke geen tekenen van sieckte in hem vermerckende, noch oock sijn sieckte niet kennende, gelijckelijck aen zijn genesinghe vertwijfelden, waer door de Vader ende moeder so seere bedruckt waren dat het lichter om te bedencken dan te segghen valt. Hieromme vraechden sy hem dickwils met deerlijcker begeerten naer de oorsake zijnder sieckten, den welcken hy dan anders geen antwoorde en gaf dan menighte van diepe versuchtinghen, oft seyde dat hy hem allenskens bevoelde te verdwijnen. Op eenen dagh gevielt als daer een medecijn by zijn bedde stont, die noch jonck maer seer out ende verstandigh inder konsten was, sijn hant hebbende aen des pacients arme, daermen den puls soect, dat Jannette inder kameren quam daer de krancke lach om daer yet te brenghen oft te halen, als die hem om zijns Moeder willen sorghvuldelijck diende, dies de jonghe Edelman soo haest hy die sach, sonder een woort te seggen oft eenigh bewijs te doen, sijn Amoureuse begheerte met noch grooter kracht in sijn herte voelde: waer door oock de puls merckelijck stercker began te kloppen dan sy van te voren gedaen hadde. Dit wert de medecijn geware met groote verwonderinghe, dies hy al stillekens daer naer bleef staen luysteren, om te weten hoe langhe dat gheklop ghedueren soude. Jannette en ginck so haest niet uyter cameren, oft dat geklop en ginck hem oock verbergen inder herten ende hielt oppe, daeromme liet hem de Medecijn beduncken de oorsake vander sieckten eensdeels ghevonden te hebben. Dies hy daer na hem ghelatende als oft hy Jannette yet te vragen had- {==H1r==} {>>pagina-aanduiding<<} de heeft hyse wederomme binnen de camere doen roepen, ende hielt sijn hant al gestadelijc op des jongen Edelmans pulse. Maer hy en sach Jannette soo flucx niet inder cameren oft de puls en began weder als voor te slaen, het welcke de medecijn oock terstond niet meer en gevoelde, als sy van daer ginck ende hy haer niet meer en sach. De medecijn hem hierdoor latende beduncken volcomen sekerheyt te hebben vander siecten oorspronc is van't bedde ghescheyden, nam des jongelincx vader ende moeder aen d'een zijde ende heeft henlieden gheseydt. De ghesontheydt ws Soons en is niet in de conste vanden Medecijns maer in handen van Jannette geleghen, also ick wt gewisse teeckenen ontwijselijcken hebbe moghen mercken, hoe wel sy nochtans (na dat ick sie) niet met allen daer af en weet: dus meuchdy nu weten wat u te doene staet ende oft u zijn leven waerdt is, dan niet. De stadthouder ende zijn huysvrouwe hoorende die eensdeels wel geerne om datter eenigen raet voor handen was daer mede men hem te lijve soude moghen behouden: nochtans heeft henlieden grootelijck verdrooten, dat sulcx gheschieden soude daer sy voor beducht waren, te weten datmen Jannette haren sone te wijve soude moeten gheven. De medecijn ginc van daer, ende zy byden crancken, totten welcken de moeder sprack aldus. Noyt en hadde ick gewaent lieve sone, dat ghy eenighe uwer begeerten voor my verborghen sout hebben, sonderlinghen daer ghy u selven, by gebreken van sulcx te verwerven, in pericule des doodts saecht: want ghy behoorde ende behoort noch verseeckert te wesen datter niet en is twelc geschieden soude mogen om u te vernoegen: oft ick en soude sulckx (al waert oock niet seer eerlijck) soo wil ick voor u doen als voor my selven. Maer al hoe wel ghy sulcks tegens mijn vermoeden geheel hebt, soo ist nochtans gevallen dat God barmhertiger over u geweest is dan ghy selve: de welcke op dat ghy niet en soudt sterven van deser siecten, my die oorsake van dien opentlijcken verclaert heeft: die niet anders en is dan eenrehande alte vierighe minne die ghy draecht tot eenighe dochter so wie dat ooc mach zijn. Ghy en behoorde (inder waerheyt) u niet te schamen om sulcx te openbaren, aengemerckt u jeucht alsulcx eysschende is: dies ick u niet met allen te onwaerder soude hebben indien ghy amoureus waert geworden. En wilt u daerom (lieve kint) voor my niet verberghen, maer ontdeckt my vrymoedelijcken alle ws herten begheeren. Drijft van u alle swaermoedicheyt ende dit gepeyns d'welck ghy hebt, daer al dese siecten wtspruytende is: ende zijt versekert dat ghy geen dinck ter werelt, datmen om u te vernoegen doen mach, van my en sult begheren, twelc van my ongedaen sal blijven, als die gheene die u meer beminne dan mijn eygen selfs leven. Drijft daeromme wt u, alle vreese ende schaemte, ende segghet my stoutelijck wt oft ick yet wat vermach aen het ghene dat ghy bemindt, bevint ghy dan dat ick niet sorchvuldich oft neerstich en ben om u het volbrenghen van dien te laten ghewerden, soo acht my voor de alderwreedtste Moeder die oyt Kindt droech. De jonghelinck zijns Moeders woorden aenhoorde, wert gheheel beschaemt, maer als hy terstondt in hem selven overleyde dat niemandt anders soo wel macht en hadde om zijnen wensch te doen verwerven, heeft de schaemte achter rugghe ghesteldt ende aldus tot haer ghesproken. Geen ander oorsaecke (mijn vrouwe) en ist geweest die my mijn liefde dus langhe heeft doen helen, dan dat ick vermerckte het meeste deel der menschen, na dat sy tot rijpe oudtheydt ghecomen sijn, niet meer te ghedencken dat sy oock eens jonck zijn gheweest, maer want ick u bescheydenheydt in desen sie blijcken, en sal ick u niet alleen loochenen warachtich te sijne tghene dat ghy my gheseydt hebt vernomen te hebben, {==H1v==} {>>pagina-aanduiding<<} maer daer en boven noch segghen wie die persoone is: op sulcker voorwaerden dat ghy met al uwe macht de daedt sult laten volghen van uwe beloften, want so doende meuchdy my levendich behouden. Nu betroude haer de Moeder al te wel om sulcx te mogen volbrengen door den middel die sy nu al int Hooft hadde, dies heeft zy hem mindelijcken gheseydt dat hy haer vry getroostelijck zijns herten begeerten mochte ontdecken: zy wilde dat terstont alsoo bestellen dat hy zijnen wensch vercrijgen soude. Mijn vrouwe, (sprack de jongelinck) de minnelijcke schoonheyt ende de loflijcke seden van u Jannette, ende oock mede dat ick haer niet alleen tot gheen medoogentheydt en hebben connen brenghen, maer mijn liefde noyt en hebbe connen doen verstaen, ende hier en boven noch het heelen, als die mijn liefde noyt mensche en hebben dorven openbaren, hebben my in dese noot gebracht daer gy my nu in meucht sien: dus meuchdy nu vrijlijck weten dat mijn leven hier niet langhe en sal wesen indien tgeen dat ghy nu belooft hebt (het zy oock in wat maniere dat het sy) niet en gheschiet. De vrouwe wel siende dat het daer meer tijt om te vertroosten dan om te berispen was, heeft al laechende tot hem geseyt: wat ou lieve kint ist maer daeromme dat gy sy sulcke u swaricheyt ghenomen hebt? stelt u herte in vreden, ende laet my geworden met dese sake als ghy ghenesen sult zijn. De Jonghelinck hier door vol goede hoope wesende dede binnen luttel tijts groote teeckenen van beteringe blijcken: daer inne de moeder wonderlijcke seere verblijt was, dies zy voor haer nam te versoecken hoe zy haer beloften best soude mogen overbrengen. Alsoo heeft zy op een tijdt Jannette tot haer gheroepen, de welcke zy vraechde (in manieren van boerte) oft zy gheenen vryer en hadde. Jannette met der eeren roosverwe over't aensicht bespreyt zijnde, antwoorde met schaemt: het en is seker van geenen noode (mijn vrouwe) ende noch niet betamelijck voor een schamele maecht die uyt haer Huys verdreven is ende die in eens anders dienste is (soo ick ben) om een lief oft vryer te dencken. Hebdy er dan gheenen (sprac de vrouwe) wy sullender u een geven, daer door ghy gheheel wel te vreden leven, ende meer vruchts uyt u schoonheydt ghenieten sult: want het en waer gheen redene dat soo suyverlijcken maechdeken, als ghy zijt, sonder lief soude blijven. Daer heeft Jannette weder op geantwoort. Mijn vrouwe, als ick aenmercke dat ghy my uyt mijns vaders armoede verheven ende als u selfs dochter in waerden gehouden hebt, so bevinde ic my verbonden om alles te doen wat u believen mach: nochtans sal ick dies niet tegenstaende mijn selven (om mijnder eeren ende welvarens wille) wel wachten u in desen te believen: maer wil u beliefte my eenen man te gheven, dien dencke ick te beminnen ende niemant anders: overmits my van mijner voorouderen erffenisse niet anders dan mijn eere overgebleven en is: de welcke ick van meyninghe ben te bewaren soo langhe als mijn leven gedueren sal. Dese antwoorde beviel dese vrouwe gantsch contrarie om te comen tot het gheene dat zy voor hadde, ende om haer beloften aen haren sone te moghen volbrenghen: al hoe wel zy nochtans als een wijse vrouwe dese Jonckvrouwe by haer selven dieshalven hoogelijck gepresen heeft, ende seyde: hoe dan (Jannette, en oft ons Heere den Coninc dat een jonck Prince is, soo ghy een overschoone joncvrouwe zijt) geliefde eenighe lust door u schoonheyt te ghenieten, soudet ghy hem dat weygeren? de Coninck (sprack Jannette terstont daer op) soude my wel moghen vercrachten, maer nimmermeer met mijnen wille yet wat van my verwerven dan dat eerlijck waer. De vrouwe hier door haren sinne wel merckende en heeft haer daer niet meer af willen spreken, maer denckende dat sy se opte proeve wilde stellen, seyde tot haren sone dat {==H2r==} {>>pagina-aanduiding<<} sy hem (als hy ghenesen soude zijn) met Jannette in een camere soude stellen soo stont het voort aen hem te versoecken oft hy sijnen wille van haer mocht ghecrijgen: want het en dochte haer niet eerlick (so sy seyde) het Jofvrouken voor hem daer toe te bidde, ende een coppelersse daer inne te verstrecken. Hier inne en was de jongelinc niet met allen wel te vreden, dies zijn siecte schielijc began te vermeerderen. Dit vermerckte de moeder wel haest, dies zy terstont haren sin aen Jannette geopenbaert heeft. Maer als zy die noch stantvastiger bevant dan oyt, vertelde zy haren man al wat zy in desen gedaen hadde: dies zy ghesamentlijc verwillichde en sloten (niet tegenstaende sulcx henlieden harde viel) hem die te wijve te geven. Als die hem liever levendich sagen met een huysvrouwe die hem niet en betaemde: dan dat hy by weygeringe van haer niet te mogen trouwen, jammerlijc sterven soude. Ende also hebben zy ooc na veelderley woorden (die daeromme gingen) ten laesten gedaen: Waer inne Jannette seer wel te vreden was, ende dancte Gode met devoter herten dat hy haer niet vergeten en hadde: hoe wel zy haer nochtans om alle desen handel niet anders en wilde noemen dan des Priccaeris dochter. Aldus is die jongelinck in corter tijt ghenesen, men hielt de bruyloft, hy was de vrolijckxste man ter werelt, ende began een genoechlijc leven met zijn beminde bruyt te leyden. Perot die in Galles by den Conincx van Engelants stadthouder gebleven was, is van gelijcken opghewassen ende quam seere in zijns Heeren jonste, want hy wert so schoonen jongelinc ende so vroom van sijn lichame, datmen int gheheele Conincrijck van Enghelandt zijns ghelijcke niet en vant: als die in Tournoyen ende in alle feyten van wapenen alle dander van dien lande verre te boven ginck: sulcx dat hy van henlieden de Piccaert genaemt zijnde, over al bekent ende loflijc vermaert was. Ende recht also God zijn suster niet en hadde vergeten, heeft hy ooc mede bewesen, dat hy zijnre ghedachtich was. Want daer quam int lant van Galles so pestilentialen siecte: dat die by nae de helft van't volc aldaer wech nam: behalven dat noch het meeste deel van de overgeblevene wt vreesen in ander lantschappen waren gevloden: sulcx dat het geheele lant van Galles verlaten scheen te wesen. Aen welcke sieckte ooc gestorven zijn Perots Heere de Stadthoudere, met sijn huysvrouwe met een sone, ende met noch veel andere van heur neven ende maghen: so dat daer niemant ten huyse over en bleef dan een dochter die houbaer was en sommighe ander dienaren, met oock Perot. Dese wert van die maegt tot eenen man ghenomen na dat de sterfte wat over was: ende dat by rade ende believen van sommige ondersaten die daer noch in cleynen ghetale waren te lijve gebleven, aengemerct Perot een oprecht ende vroom man was: dies zy hem Heere heeft gemaect over alle tgene dat haer by vaderlijcke erffenisse aengecomen was. Niet lange nae dat de Coninc van Engelant van des stadhouders doot vernomen hadde, heeft hy den Piccaert in diens plaetse tot een stadthouder ghestelt, ende dat om de sonderlinghe vroomheden die hy in Perot wiste te wesen. Also ist binnen luttel tijdts gegaen met beyde d'onnosele kinderen vande Graven van Angiers door den welcken zy daer int lant ghelaten ende als verloren gheacht waren. Het was nu al achthien jaren geleden dat de Grave van Angiers wt Parijs was gevlucht, ende in veel saken een ellendich leven hadde geleyt: de welcke nu als out zijnde, begheerich werdt (daer hy in Yrlant woonde) om te vernemen (so vele hem dies mogelijck was) hoe dat het met sijn kinderen ghevaren mochte wesen. Daeromme hem selve geheel verandert siende vande gedaente die hy plagh te hebben ende ooc bevoelende dat hy om den langen arbeyt die hy, al dienende gedaen hadde swacker was van lichame, dan hy in zijn ledige joncheyt plach te wesen, so is hy geheel armelijck ende qua- {==H2v==} {>>pagina-aanduiding<<} lijck gecleet ghescheyden wt des gheens dienste, daer hy so lange by gewoont hadde, ende in Engelant gecomen ter plecken daer hy Perot eerst hadde gelaten. Desen vant hy daer Stadthouder ende een groot Heere wesende, den welcken hy oock rasch ende schoon van lichame sach, alle twelcke hem uytter maten wel behaechde: ende en heeft hem nochtans niet willen openbaren voor dat hy wiste waer dat Jannette bevaeren mochte wesen. Also heeft hy hem opten wech begheven sonder op eenighe plaetsen te vertoeven voor dat hy binnen Londen quam: daer hy bedettelijcken onder vraechde nae de vrouwe, byde welcke hy zijn dochterken gelaten hadde, ende ooc mede nae haren state, ende bevant dat sijn dochter huysvrouwe was van des selfden vrouwen sone: het welcke hem (soo wel te dencken is) met so wonderlijcker blijtschappen vervult heeft, dat hy doen al sijn tegenspoedicheden gheeynt hieldt te wesen, nu hy sijn kinderen vant in so grooten state. Ende want hy begeerich was om sijn dochter te sien, began hy hem ontrent haer wooninghe te houden: alwaer hy op eenen dach gesien zijnde van Jannettens man genaemt Jacques Lameyens: de welcke medoghen met hen hebbende, om dat hy hem arm ende oudt sach, eenen dienaer beval den selfden binnens huys te brenghen ende hem om Gods willen te eten te geven: het welcke sonder eenich vertrec vanden dienaer gheerne ghedaen wert. Nu hadde Jannette Haeren Man Jacques al veel kinderkens gebaert, vande welcke de oudtste noch niet dan acht jaren out en was, ende waren de schoonste en lieflijcste kinderkens vander werelt. Dese siende den Grave sitten eten, quamen altsamen rontsomme sijn lijf en begonnen hem groote vrientschappe te doen, recht oft haer de natuere ingegeven hadde dat dit hun grootvader was: d'welcke wel wetende dattet sijn neefkens waren, ooc vriendelijcken met hen began te spelen sulcx dat de kindere van hem niet en wilden scheyden, niet tegenstaende zy daer afgeroepen waren vanden ghenen diese regeerde. Dit vernam de moeder, dies zy inde camer quam ghegaen daer de Grave was, dreygende de kinderen te geesselen indien zy niet en deden dat hen van heurlieder meester bevolen werdt. De kinderkens bestonden te weenen ende seyden dat sy by dien goeden man souden blijven den welcken zy liever hadden dan haren meester: daer de vrouwe ende ooc de Grave om begonsten te lachen. De Grave was opgheresen, niet als een vader, maer als een schamel man om sijn dochter eerbiedinghe ofte reverentie te doen als een vrouwe ende meestersse, ende gevoelde een weeldelijcke vrolicheyt in zijn vaderlijck herte door sijns dochters aenschouwen: maer sy en kende hem doen noch niet noch ooc daer na overmits sijn ghedaente uytter maten seer verandert was, by dat die plach te wesen: als die nu oudt, grijs, ruych, mager, bruyn ende rimpelich geworden was, so dat hy veel eer een ander mensche dan de Grave scheen te sijne. De vrouwe dan siende dat de kinderen niet van hem en wilden scheyden, soo dat zy begonnen te weenen alsmense daer af wilde doen gaen, seyde totten meester dat hyse daer noch wat by laten soude. Terwijle nu de kinderkens aldus byden goeden man waren, ist ghevallen dat hun vader Jacques daer ghecomen is den welcken alle dit vander kinderen meester gheseyt wert. Daeromme heeft hy, die Jannette nu al ontwaer hadde totten meester gheseyt: Laetse daer dan oock by blijven, dat het heur nemmermeer wel gaen en moet: sy volgen haers Moeders aert, als die van haers moeders zijde uyt bedelaers ghesproten zijn: dus en is het oock met allen gheen wonder dat se gaern by bedelaers zijn. Dese woorden hoorde de Grave die hem bitterlijcken int herte doorsneden: dies niet te min heeft hy zijn schouderen tsamen getrocken ende dit onghelijc so verduldelijck verdraghen als hy veel ande- {==H3r==} {>>pagina-aanduiding<<} re ghedaen hadde. Jacques hadde de vriendelijcheyt (die desen goeden man te weten den Grave) van zijn kinderen betoont was vernomen: dies hy (niet tegenstaende hem sulcx verdroot) niet connende gedogen dat die kinderen seere weenden om de groote liefde die hy daer toe droech, bevolen heeft datmen de schamelen man daer binnen zijn huys soude houden om daer eenigen dienste te doene, indien die selfde daer sin toe hadde. Die heeft daer toe gheantwoort dat hy daer geerne woonen wilde: maer hy en conste anders geenen dienste dan den peerden bescheyt doen: als die sijn leven lanc alsulcx te doene gewoone was. Alsmen hem dan een paert bevolen hadde bescheyt te doene, en sachmen hem voorts anders niet bedrijven dan dat hy tijt verdrijf sochte voor de kinderkens. Middeler tijt dat Fortuyne in dese voorseyde wijsen handelde metten grave van Angiers ende met zijn kinderen, so gevielt dat de Coninc van Vranckrijcke, na veel bestanden die hy met Hoochduytschen gemaeckt hadde, overleden is: in wiens plaetse de sone Coninc is geworden, om wiens wijfs wille de Grave verjaecht hadde geweest. Als nu het laetste bestant uytginc so is d'oorloch weder van nieus seer fellijcken begonnen: in welcke oorloge de Coninc van Engelant den Franschen Coninc, als zijnen nieuwen neve te helpe gesonden heeft een groot getal van volcke ende dat ander het regement van sijnen stedehouder Perot, ende van Jacques de ander stedehouders sone: metten welcken dese schamele man, te weten de Grave, ooc int veldt getrocken is. Die is daer oock eene goede wijle ghebleven inden schijn van eenen dienaer: al waer hy nochtans seer veel treflijcke saecken (meer dan aen hem versocht was) als een vroom man volbracht ende geraden heeft. Terwijlen die oorloghe noch geduerde ist ghevallen dat de Coninginne van Vranckrijcke in een sware crancheyt gevallen is: de welcke aenmerckende dat haer eynde aenstande was, groot berou heeft ghecreghen van alle haer sonden: die sy devotelijcken gebiecht heeft tegen den aertbisschop van Rowaen, de welcke van elckerlijck voor een goet en de heylich man gheacht was. Daer heeft sy oock onder andere sonden voor hem beleden dat de Grave van Anghiers buyten sijnen schulden om haer hadde moeten lijden: ende en vernoechde haer niet met sulcks voor den Bisschop alleen gheseyt te hebben: maer verteldet oock voor veel anderen treffelijcke lieden soo dat altemale gheschiet was: aen henlieden begherende soo veel te willen doen aenden Coninc, dat den Grave oft eenich van zijnen kinderen (indien hy oft zy noch leefden) alle hun goeden wederomme mochte ghegheven werden. Onlancks daer nae is de Coninghinne ghestorven ende met grooter eeren begraven. Als nu haer biechte den Coninc te kennen ghegheven was, soo heeft hy treurichlijck versocht om 't gewelt ende onghelijck dat sulcken vromen ende oprechten man hadde moeten lijden: ende wert beweecht om int legher ende tot veel ander plaetsen te doen uytroepen datmen den ghenen grootelijcken beschencken soude die de Grave van Angiers oft eenich van zijn kinderen te voorschijne wist te brengen: want de Coninc hielt hem voor seker ontschuldigh inde sake, daerom dat hy balling was, ende dat door de belijdinge vander Koninginnen selfs: daer door des Koninghs meyninge was hem weder in sijnen eersten ende noch grooter state te stellen. Dit heeft oock den Grave in dienaers klederen zijnde, verhoort, de welcke wel wetende dat sulcx waerachtigh was, ghekomen is voor Jacques, dien hy hadt met Perot te willen versamen: seggende dat hy hen-lieden wilde doen sien het gene dat vanden Koningh gesocht wert. Als sy nu alle drie binnen een kamer vergadert waren, soo sprack de Grave tot Perot, die nu al in gedachten was om hem selfs te laten kennen. Hoort Perot, dese Jacques dien ghy hier siet heeft getrout u Suster, met de welc- {==H3v==} {>>pagina-aanduiding<<} ke hy noyt houwelijck goet en heeft ghehat: daeromme, dat zy niet sonder bruytgave en blijve, is mijnen sinne dat Jacques ende niemant anders de giften sal ontfangen die vanden Coninck belooft werden den ghenen die hem verthoonen sal, u als een Sone vanden Grave van Angiers: Violenten zijn huysvrouwe, die u sustre is: ende my, die daer ben de Grave van Angiers u Vader selfs. Perot dit aenhoorende, sach den Grave scherpelijcken aen ende werdt hem kennende: dies hy hem al weenende te voete ghevallen is ende hem daer nae omhelsende aldus aenghesproken heeft. Mijn waerde Vader zijt willecom. Jacques die eerst des Graven woorden ghehoort ende daer nae omhelsende aldus aengesproken heeft. Mijn waerde Vader zijt willecome. Jacques die eerst des Graven woorden ghehoordt ende daer nae Perots doen ghesien hadde, was in eenen ooghenblick door groote verwonderinghe ende om die onsprekelijcke blijschappe alsoo verbaest dat hy niet en conde ghedencken wat hy behoorde te doen: maer dese woorden gheloovende ende hem selfs seer schaemende, om die schandelijcke woorden die hy den Grave (in schijn van dienaer) toeghesproken hadde, is hy al weenende tot zijn voeten gesoncken ende heeft ootmoedelijck genaede begheert van alle voorleden misdaet: het welcke hem goedertierlijcken verwillicht wert vanden Grave, die hem terstondt vander aerden op dede rijsen. Naer dat zy nu een wijle onderlinghen ghesproken hadden van yegelijcx avontueren ende daer een deel tijts met allen seere geweent was, soo dat zy nu weder altsamen verheucht waren, wilde Perot ende Jacques den Grave vercleeden, het welcke de Grave geensins en wilde gedogen: maer begeerende dat Jacques eerst versekert soude zijn vande beloofde gaven, beval hy datmen hem den Coninck leveren soude soo als hy was in knechts gewade, om den selfden in dies te meerder beschaemtheyt te brenghen. Alsoo is Jacques metten Grave, daer Perot na volchde, ghecomen voor den Coninc: dien hy aenboot de Grave met zijn kinderen te vertoonen, indien hy hem wilde begiften nae vermoghen vanden wtroep daer af ghedaen. Terstont heeft de Coninck daer voor hun allen, gaven doen bringhen die oock wonderlijcken groot waren inden oogen van Jacques totten welcken hy seyde: draecht dit al tsamen met u, indien ghy my waerachtelijcken den Grave te voorsijne brenghen cont, alsoo ghy my belooft te doen. Doen heeft Jacques hem omghekeert ende den Grave sijnen dienaer met Perot voor den Coninck gestelt hebbende, seyde hy totten Coninc: Siet daer Sire, dit is de vader ende de sone: de dochter dat mijn Huysvrouwe is, en is niet hier, maer sal u die (metter hulpen Gods) in luttel tijdts voor ooghen brenghen. De Coninck dit aenhoorende sach opten Grave, die nu met allen seer verandert was by dat hy voormaels plach te wesen. Dies niet teghenstaende werdt hy hem noch (na dat hy hem een goede wijle aengesien hadde) ten laetsten kennende: dies heeft hy ghenoech met tranen in den ooghen die Grave die voor hem op sijn knien lach, doen opstaen, ende hem omhelst, oock vriendelijcken ghecust. Daer nae heeft hy Perot oock minnelijck ontfanghen ende terstondt bevolen den Grave te vercleeden, ende den selfden met dienaren, met paerden ende met harnasch te voorsien, soo dat zijn Edelheydt wel betaemde: alle het welcke sonder eenich vertreck volbracht wert. Oock mede wert Jacques groote eere beweesen vanden Coninck: de welcke al int langhe begheerde te aenhooren hoe dat hun in teghenspoet ende voorspoet al ghegaen was. Als nu Jacques zijn groote ghiften ontfinck voor dat hy den Grave met sijn kinderen ten voorschijne ghebracht hadde, sprack de Grave tot hem: neempt dat vande {==H4r==} {>>pagina-aanduiding<<} grootdadighe miltheydt mijns Heeren des Conincx: ende gedenct uwen Vader te segghen dat u kinderen, d'welck mijn en sijn neefkens zijn van haers Moeders zijde uyt gheen bedelaers ghesproten en zijn. Alsoo heeft Jacques sijn beschenckingen na hem genomen, ende sijn huysvrouwe tot Parijs doen comen: al waer ooc mede ontboden wert de huysvrouwe van Perot, daer sy een wijle tijdts gebleven zijn byden Grave: die nu wederomme vanden Coninck in alle sijne goeden, oock in grooter state (dan hy oyt gheweest hadde) gestelt was. Daer nae is yegelijck by sijnen oorloge wederomme nae huys ghetrocken, ende alsoo bleef de Grave totten eynde sijns levens toe tot Parijs in grooter eeren levende dan hem te voren van al zijn daghen gedaen hadde geweest. Bernaert van Genuen verloor door't bedroch van eenen ghenaemt Ambroys sijn have: beval uyt mistroost zijn Huysvrouwe, die dies onschuldich was te dooden: de welcke den doot ontgaende, in mans cleederen in Soudaens dienste gheraeckte: daer de bedriegher namaels bevonden wert. Doen ontboot sy haren man in Alexandrien: alwaer de bedrieger gestraf werdt: zy nam weder vrouwen gewade aen, ende reysde rijck zijnde met haren Man weder thuyswaert na Genuen. De elfde Historie. Tot lof vander vrouwen cuysheyt ende tot eenen spiegel hoe schandelijck alle bedroch voor den bedrieger is. TOt Parijs in een Herberge lagen sommige treffelijcke Italiaensche Cooplieden: d'een om desen handel, dander om ander handelinge nae hunlieder gewoonte: de welcke op eenen avont na dat sy vrolijck ghegeten hadden, van veel verscheyden saken begonnen te spreken: ende zijn van deen redene op dander comende ten laetsten sprekende geworden van heur huysvrouwen die sy binnens huys ghelaten hadden: vande welcke een onder hunlieden al boertende began te seggen aldus. Wat mijn Huysvrouwe thuys bedrijft en weet ic niet: maer van my selven weet ick wel, als my een jonck Meysken nae mijn behaghen te handen comt, dat ick dan achter rugghe stelle de liefde die ick tot mijn huysvrouwe drage: ende geniete van dat selve deernken de luste die my ghewerden mach. Ende ick (sprack daer een ander) en doe sulcks niet met allen min: want oft ic alleen vermoeden hebbe dat mijn wijf het selfde meede pleecht, soo mach zijt gelijcke wel doen: ende oft icx al niet en vermoede, soo en speelt zijt diens niet te min: dus mach elc van ons om strijdt en de om tseerste pleghen. De derde was oock ghenoech van de selfde meeninghe. Eyntlijck soo schenen sy altsamen daer in over een te draghen dat de wijven van haer mans alleene thuys gelaten zijnde oock gheen tijden en souden willen verliesen, behalven alleen een coopman die Bernaert Lomellijn ghenaemt ende van Genuen was. Dese sprac alleen daer tegen, segghende dat hy door sonderlinge gratie Gods een Huysvrou hadde die soo volmaeckt was in allen deuchden, als eenighe vrouwe, Ridder oft schiltknape, die moghelijck in geheel Italien was, wesen mochte. Want zy was (sprack hy) schoon van leden, oock jonck, geschickt ende behendich: sulcx datmen nauwelijcx yet mochte noemen van dat den vrouwe betaemt, als metten zijde wercken, breyden, constelijck naeyen, ende dierghelijcke dinghen, daer inne zy {==H4v==} {>>pagina-aanduiding<<} ander vrouwen in te boven ginck. Oock seyde hy noch datter gheen schildtknape noch Hofmeester beter en bequamelijcken ter tafelen van een groot Heere en soude weten te dienen dan die selfde: overmits sy bevallijck van wesen, wijs ende seer bescheyden was. Hier en boven heeft hyse noch ghepresen van een paert wel te connen handelen nopen ende berijden, een valck opter handt te connen draghen, wel te connen lesen ende schrijven, ooc mede (niet anders dan een coopman) rekeninghe ende Boeck te connen houden. Ten laetsten is hy nae veel prijsens op de redenen ghecomen daer sy af spreken, versekerende by zijnen eet datmen gheen ander Vrouwe en soude connen gevinden die eerlijcker ende cuyscher ware dan zy: daeromme hy ooc ontwijselijck gheloofde dat sy haer nemmermeer tot sulcker snootheydt noch tot eenich ander Man en soude begheven: al waert oock sake dat hy thien jaeren (jae sijn leven lanck) uyt zijnen Huyse bleef. Nu was daer oock onder dese cooplieden die aldus coutende waren, een jonck Coopman genaemt Ambroys van Playsance: de welcke wter maten seere began te lachen om dit laetste lof dat Bernaert van sijn huysvrouwe hadde ghegheven: dies hy daer mede spottende hen vraechde oft hem de Keyser dese privilegie buyten eenich ander ghehouwet Man gheschoncken hadde. Bernaerdt een luttel vertoornt zijnde antwoorde dat hem dese genade niet van den Keyser, maer van Gode (die al een weynich meer vermochte) geschiet was. Doen sprack Ambroys wederomme. Ick en twijfele niet Bernaert, oft ghy en meynt hier inne wel de waerheydt te seggen: maer my dunct dat ghy in desen, der dinghen natuere niet wel en hebt inghesien: want ick kenne u verstandt soo ruyt niet oft het en soude (indient hier wel op ghelet hadde) daer sulcke dinghen inne bevonden hebben, die u hier af met meerder bescheydenheyt souden doen spreken. Ende op dat ghy meucht weten dat wy lieden die seer naecktelijcken van onse wijven hebben ghesproken, gheen ander wijven en hebben noch genaeckt en hebben dan ghy: en dat ons gheen ander oorsaecke dan een natuerlijcke aenmerckinghe der dingen beweecht heeft alsulcx te seggen: soo wil ick hier af een luttel breeder met u spreken. Ick hebbe altijdt hooren segghen dat onder alle sterffelijcke creatueren die oyt van Gode geschapen sijn, de man het aldereedelste dier is, ende daer na de vrouwe: maer so yegelijc int gemeen ghelooft, ende soomen inder daet bevint, is de man de volmaecste. Is dan inde man meer volmaectheyts, so moet daer oock ongetwijfelt meer vasticheydts ende gestadicheydt inne wesen: het welcke oock in hem is, ende dat overmidts de vrouwen al gemeenlijc veranderlijcker sijn, welcke waeromme men met vele natuerlijcke redenen mach bewijsen, die ick nu al met wille overslae. Ist dan so dat de man boven de vrouwe stantvastich blijft, ende die selfde hem nochtans vande oncuysheyt niet en can onthouden (ick en segge hier niet alsmen hem bit) maer om selfs yemant te begeeren die hem behaecht, ja noch (boven 't begeeren) om al te doen dat hy mach op dat hy sulcks verwerven, het welcke hem ghebeurt, niet eenmael ter maendt, maer duysent werven op eenen dach, wat salmen dan doch hopen dat een vrouken doen soude mogen, die wter naturen broosch sijn tegens die begeerten, tegens der smeeckinge, tegens de giften ende tegens duysenderley ander middelen die vanden listigen minnaren gepleecht werden: waent ghy dat sy haer sal connen bedwingen? Waerlijc al ist so dat ghy u selven alsulcx vroedt maect, so en geloove ick nochtans niet dat ghyt selfs ghelooft. Want ghy belijt selfs dat u Huysvrouwe een wijf is, ooc mede van vleesch ende been als de ander vrouwen daeromme ghemerct sulcx is, moet zy oock mede de selfde begeerlijcheden ende oock mede de selfde crachten in haer hebben om sulc- {==J1r==} {>>pagina-aanduiding<<} ke natuerlijcke gheneghentheden te wederstaen die in ander vrouwen zijn, aldus en ist ooc niet mogelijc, hoe eerlijc zy ooc mach zijn, of sy en soude oock wel doen dat van ander vouwen ghedaen werdt: dies ick ooc segge datmen een mogelijcke sake so seere niet en behoort te loochenen oft zijn teghendeel soo hertneckich te bevestigen als ghy in desen wel doet. Ic ben (sprack Bernaert) geen Philosophe, maer een Coopman, dies ick u als een Coopman wil antwoorden ende seggen dat ick wel bekenne dat het gene gy segt mogelijck is om te geschieden den sotten ende onschamelen wijven: maer wijse vrouwen draghen sulckdanige sorghvuldigheyt voor haer eere, dat sy stantvastiger daerinne werden, die hen niet en bekommeren om die te bewaren, ende van sulcker aert is mijn huysvrouwe. Sekerlijck (seyde Ambroys) waert datter telcken male als die sotheydt vanden vroukens bedreven werdt een hoorn uytten voorhooft quam spruyten tot een getuygenisse van 't gene zy gedaen hebben, ick vermoede wel datter luttel soude vinden die sulcx soude willen pleghen: maer nu en wassen niet alleen gheen hoornen aen 't voorhooft, maer men kan oock gheen middel noch spoor met allen gheware werden noch mercken aenden wijse vrouwen, als sy sulcx bedrijven. Aengaende de schaemt ende het verlies haerder eeren, dat en is nergens anders inne ghelegen dan in die dingen die geweten werden: dus ben ick twijfelens vry oft zy en pleghens vrylijck als zijt heymelijck moghen volbrenghen: oft indien zy hun daer af dan bedwinghen oft onthouden, soo acht ick sulcks voor sotternye. Dit houde ick voor gheheel seker dat de sulcke alleene cuysch is, die noyt van yemant aengesocht en werdt: oft, indien zy aenghesocht is, dat sy oock verleyt geweest is. Ende alhoewel ick sulcks uyt seecker ende seer goede natuerlijcke redenen alsoo verstaen ende mercke te wesen, en soude ick daer nochtans soo breedt, als ick doe, niet af willen spreecken: ten waer sake dat ick sulcks met veel wijven selfs versocht ende beproeft hadde. Oock segge ick u noch meer, indien ick by dese uwe huysvrouwe waer, die ghy soo heyligh acht, ick soudse oock wel haest nemen te verleyden: overmits ick eertijdts met andere ten val ghebracht hebbe. Doen heeft Bernaert als heel vergramt zijnde gheseyt. Dese verantwoordinge met woorden en souden geen eynde nemen: want ick soude dit, ende ghy wederomme dat daer tegen seggen, alle 't welcke noch int laetste niet te beduyden en soude hebben. Maer want ghy seght dat alle vrouwen alsoo ghebooghsaem zijn, ende ghy daer soo vernuftich inne zijt, so ben ick te vreden om (u van mijnder Huysvrouwen kuysheyet te versekeren) datmen my den kop af slae, indien ghy haer ymmermeer tot sulcker daedt oft tot uwen luste kont brenghen: maer kondy dat niet doen, soo en sult ghy niet meer verliesen dan duysent ducaten. Ambroys nu in dese reden al verhit zijnde antwoorde: ick en weet niet, Bernaert wat ick met mijn winse maken soude, oft ick u hooft al gewonnen hadde: maer lust u 't ghene dat ick gheseyt hebbe te versoecken, stelt nu hier terstondt u vijf duysent Ducaten (die u onwaerder dan u Hooft behooren te wesen) teghens mijn duysent Ducaten: ende daer ghy my ghenen tijt en stelt wil ick my noch verbinden van hier tot Genuen te reysen ende binnen drie Maenden, nae dat ick van hier ghetrocken sal wesen, sal ick mijnen wille met u huysvouwe gedaen hebben. Oock sal ick tot getuygenisse met my wederomme brenghen eenighe van heur Kostelijcke dingen, oock sulckdanige ende so groote litteeckenen dat ghy selfs bekennen sult alsulcx waerachtigh te wesen: maer dies suldy my op u trouwe belooven binnen dien tijdt by haer tot Genuen niet te komen, noch haer oock niet met allen te schrijven dat dese saecke mach beroeren {==J1v==} {>>pagina-aanduiding<<} Bernaert seyde daer mede te vreden te zijn. Ende al hoe wel d'ander Coopluyden heur seer bemoeyden om dese weddinghe te behinderen als die wel voorsagen dat daer veel quaets uyt komen mochte: soo was den toornighen hooghmoet van dese twee koopmans zoo vierigh ontsteken, dat sy daer malkander in dese weddinge met goede hantschriften van hun beyder hant verbonden. Als nu de verbont brieven ghemaeckt waren is Bernaert ghebleven binnen Parijs, ende Ambroys is (soo haest hem dat moghelijck was) nae Genuen ghereyst. Daer is hy sommige dagen stille ghelegen, gantsch listelijck vernemende na de name van de strate ende vander Vrouwen zeden: waer af hy vernam alle 't gene hem van Bernaerdt gheseydt was, ende noch al veel meer, dies hy nu al began te mercken dat hy een dwaes wedspel bestaen hadde. Doch heeft hy daer ten laetsten kennisse ghemaeckt met een oudt Wijf die daer dickwils ten huyse verkeerde, ende oock wel bemindt was van de Vrouwe. Dese en heeft hy tot sijn voornemen niet konnen misbruycken oft tot het koppelen verleyden, maer brachtse nochtans met omkoopinghe van ghelde soo verde dat sy hem besloten heeft in een Coffer, dat konstelijck na zijn believen gemaeckt was het welcke zy naemaels dede dragen, niet alleen binnen den huyse, maer oock binnen de slaepkamer selfs van dese eerbaer Vrouwe: aende welcke zy begheerde (recht oft zy erghens van huys hadde willen reysen) dat zy haer Coffer aldaer doch sommighe daghen wilde bewaren: ende dit al door ingheven ende nae 't voorstel van Ambroys De nacht gekomen zijnde heeft hy (die also binnen de Camere ghebleven was ende nu wel hoorde dat de Vrouwe al sliep) al listelijck het Coffer gheopent met sommighe ghereetschap dat hy met hem hadde genomen, ende is uyt de kiste inde Camer ghekomen daer hy een licht vant branden, waer mede hy neerstelijck de ghelegentheyt vander kameren, vande schilderijen, ende van alle de ander merckelijcke dingen die daer waren, doorsien ende wel vast in sijn memorie geprent heeft: Van daer is hy voort stillekens ontrent het bedde gekomen: ende vernemende dat de vrouwe met een jonck Dochterken by haer vast in haren eerste slape lach, heeft hyse sachtelijcken ontdeckt: ende sach daer dat sy naeckt noch also schoone was als gekleet. Maer hy en konste, aen haer lichaem gheen ander litteecken, om den man te segghen, bemercken, dan een kleyn wratken staende onder haer slincker borst het welcke met sommige kleyne geele hayrkens, die wel goud draet ghelecken, omcinghelt was. Dit ghesien hebbende heeft hyse al soetelijck wederomme ghedeckt ende al hoe wel hy door sulck schoon ghesichte wel begheerlijck werdt om sijn leven (doort byslapen met haer) aldaer te waghen, soo heeft hijs nochtans niet dorven bestaen, om de woestheyt ende strengheyt die hy (in sulc spel) in haer te wesen verhoordt hadde. Aldus vant hy hem selven dan het meeste deel vander nacht nae sijn selfs believen binnen haer Camere: daer hy uyter Vrouwen Coffer ghenomen heeft een Borsse, een kleet, een rinc, ende een gordel, met alle welcke dingen hy hem selfs, als voor, in 't Coffer besloten heeft. In deser wijsen bleef hy twee nachten lanck binnen de Camere, sonder dat de Vrouwe daer yet af wiste. Als den derden dagh gekomen was quam ooc de Vrouwe (so zy dat te samen in gestelt hadden) om haer Coffer te halen, het welcke zy wederomme bracht ter plaetsen daer zijt ghehaelt hadde, Alwaer Ambroys daer uyt gheresen is. Die betaelde de Vrouwe 't ghene haer van hem toe gheseyt was, ende is met al de voornoemede dinghen soo hy spoedelijckste mochte, wederomme ghereyst nae Parijs, daer hy ghekomen is al voor den tijdt die hy inde weddinghe genomen hadde. Hy vergaderde de Cooplieden by een {==J2r==} {>>pagina-aanduiding<<} die by de woorden ende weddinghe waren gheweest: ende seyde daer in Bernaerts teghenwoordigheydt dat hy het wedspel ghewonnen hadde: ghemerckt het gene dat hy hem beroemt hadde, door hem volbracht was. Doen heeft hy tot een ghetuyghenisse van dien, inden eersten geseyt hoedanig de kamere van binnen met ooc de schilderijen daer inne waren: ende heeft ten tweeden ooc der Vrouwen dingen getoont die hy daer met hem brachte voor seker segghende dat hem die vande Vrouwe ghegheven waren. Bernaert bekende dat sijn kamer soodanich, als hy seyde, inwendigh was: dat oock gewislick die dinghen zijnder huysvrouwen toebehoort hadden, die hy daer vertoonde: maer seyde dat hy die kennisse vander kameren wel van eenen knecht ghehoort, ende die voornoemde dinghen daer ooc wel af gekregen mochte hebben, ende liedt hem duncken dat alle dit niet genoegh en was om de weddinghe ghewonnen te hebben, by alsoo verre hy niet wat anders en seyde. Inder waerheyt (sprack Ambroys) behoorde dit wel genoeg te wesen, maer want ghy ymmers wilt dat ick verder spreecke, soo sal ick u noch meer segghen. Daeromme segghe ick dat Vrou Genevre u Huysvrouwe, heeft staen onder haer slincker borste een wratte die redelijcken groot is: de welcke besedt is rondtsomme met ses kleyne hayrkens, geel als eenen goudraet. Als Bernaert dit hoorde, en docht hem anders niet dan oft hy met een mes door zijn herte waer ghesteken geweest: sulcken grooten droefheydt bevant hy door die woorden: ende geheel verandert zijnde van verwe, gaf hy merckelijcke teeckenen ghenoegh van hem (al waert oock dat hy niet een woordt gheantwoordt en hadde) dat het segghen van Ambroys waerachtigh was. Een wijle daer nae heeft hy gheseyt: het gene dat Ambroys verteldt heeft mijn Heeren, is altemael waerachtigh: daeromme mach hy om zijn gelt komen alst hem believen sal, men sal hem betalen: het welcke hy oock des anderen daeghs dede, ende dat totten laetsten penninc toe. Daer na is hy met eenen fellen moet teghen sijn Huysvrouwe, van Parijs na Genuen vertrocken. Nochtans en is hy daer binnen niet gekomen als hy die ghenaeckte, maer tien mijlen van daer op een huys ('t welck hy daer hadde) ghebleven: ende heeft nae Genuen ghesonden een Knecht dien hy seer betroude, met twee Peerden: met brieven aen sijn Huysvrouwe dat hy wederomme was ghekomen ende dat zy metten knecht hem soude komen besoecken. Maer hy beval den knape in 't heymelijck sijn Huysvrouwe sonder eenigh medoogen te dooden: so haest hy die (na sijn goetduncken) in eenige eensame verborgen plaetse soude hebben: ende dat hy dan daer na wederomme tot hem aldaer soude komen. Als nu de knecht binnen Genuen was ghekomen, de Vrouwe de brieven gegeven ende sijn bootschappe gedaen hadde, werdt hy met grooter blijschappen van sijn vrouwe ontfangen: de welcke des anderen daeghs met haeren Dienaer te paerde gheseten zijnde haren wegh ghenomen heeft, om in haer huys by haren man te komen. Also zijn sy met malkanderen gereden sprekende van verscheyden saken tot dat sy gekomen zijn in een seer diepe ende eensame valeye die met eenen mantel van hooge ende dicke boomen omcingelt was: sulcx dat dese plaetse den dienaer uytnementlijck bequaem dochte te wesen om sijn Meesters bevelen te volbrenghen: dies hy zijn zweert uytter scheyden getrocken, ende sijn vrouwe metten arme genomen heeft seggende: mijn Vrouwe beveelt Gode u ziele, want ghy moet sterven, sonder verder te gaen. De vrouwe dese woorden aenhoorende ende het blote sweert siende sprac verbaesdelijcken Heere God genade, segt my doch eer ghy my doodet waer inne ick u misdaen hebbe, dat ghy my aldus wilt dooden? Mijn vrouwe sprack die dienaer, my en is van u noyt leedt gheschiet: maer wat ghy te- {==J2v==} {>>pagina-aanduiding<<} gens u man misdaen hebt en weet ic niet anders af, dan dat hy my bevolen heeft u onder wegen sonder eenighe bermhertigheyt te dooden: ende heeft my daer by ghedreyght metter kelen op te doen hanghen, indien ick sulcks niet en dede. Nu weet ghy wel hoe seer ick in hem gehouden ben, ende dat het my ondoenlijck is hem te wederstaen in 't ghene dat hy my beveelt: oock is Godt mijn getuyge wat medelijden ick met u hebbe, maer ick en mach anders niet doen. Doen heeft de Vrouwe totten Knape geseyt. Ontfermt u mijnder doch om Godes willen, ende en wert om een ander te behagen gheen moorder van een mensche, die u noyt en misdede. Godt dien niet verborghen en is, weet dat ick noyt yet wat bedreven en hebbe, daer voor ick aldusdanigh loon van mijnen man behoorde te ontfangen: maer dit al over geslagen zijnde, sult ghy weten, dat het aen u staet, in een selfde ure u meester ende ooc my (indien u belieft) te vernoegen ofte voldoen inder manieren als ghy nu hooren sult. Neemt gy mijn kleederen ende geeft my alleenlijc u Wambeys met eens mans hoedt: dan keert also met mijn kleederen tot u meester, ende seght hem dat ghy my gedoodt hebt: so swere ic by mijn leven, dwelck ick van u ontfangen sal hebben, dat ic my so verde ende soo wijt van hier vertrecken sal, dat noch u meester noch gy, noch eenigh mensche in dit landt immermeer van my tijdinge verhooren sal. De knecht niet seer genegen zijnde, wert lichtelijck uyt medooghentheyt beweeght: dies hy haer, haer kleederen benomen ende haer een snoot Wambeys met eenen hoet gegeven hebbende, het selfde gelt dat zy by haer hadde, haer liet behouden: ende haer biddende dat sy doch uytten lande soude vertrecken, heeft hyse daer in die valeye alleen te voete verlaten. Voorts is hy by zijn Meester ghekomen, dien hy seyde niet alleen zijn bevel volbracht, maer oock mede haer doode Lichaem om van den Wolven verslonden te worden gelaten te hebben. Een deel daghen daer nae is Bernaert tot Genuen ghekomen daer dese daet nu al gheweten was, dies hy seere ghelastert werdt: alsoo was die vrouwe daer troosteloos alleene verlaten: de welcke tegens der nacht, nae dat sy haer selfs (so sy best mochte) ontmunt hadde, ghegaen is in 't naeste Dorp dat daer ontrent was. Daer heeft sy van een oude Vrouwe 't ghene verkregen dat haer van noode was, ende het Wambeys wat kortende tot haren lijve te passe ghemaeckt: oock maeckte sy van haer hemde een paer lijnen bockxsens opter Zeelieder maniere: ende 't hayr afgescheden hebbende oock gheheelijck van ghewade verandert zijnde als een bootsgesel, is nae de zeestrant ghewandelt. Onder weghen vant zy (by gheval) een Cathelaner Edelman, genaemt Seigneur Eucarael: de welcke van zijn eyghen Schip) dat een stuck weegs van daer tot Albe was ghehavent) aldaer ghekomen was by een Fonteyne, om hem selfs te verversschen. Met desen Seigneur is zy te woorde ghekomen, is met hem eens geworden om hem te dienen, ende daer na met hem tscheep gegaen, haer selvende noemende Sicuraen van Finael: alwaer zy beter bekleedt werdt vanden Edelman, dien sy soo wel ende soo bequamelijcke began te dienen, dat zy hem uyter maten lief ende aenghenaem werdt. Een weynigh tijts daer na ist ghevallen dat dese Cathellaner met eenrehande vracht geseylt is nae Alexandrien, met hem hebbende sommighe Edele Valcken die lieflijck by den Soudaen aldaer gheschoncken heeft, dies hy desen Cathelaner somtijdts by hem aen sijn tafel dede eten, daer hy dan van sijnen Sicuraen gedient wert, wiens manieren van doen den Soudaen soo bevallijcken waren, dat hy den selfde te schenck begheerde, ende verwerf vanden Cathelaner, niet teghenstaende die selfde met allen ongeerne soo goeden dienaer en ontheerde. Alsoo heeft Sicuraen daer oock soo wel {==J3r==} {>>pagina-aanduiding<<} ghedient, dat zy in weynigh tijdts niet minder en stont inde jonste vanden Soudaen, dan zy te voren in des Cathelaners en was geweest. Na 't verloop van een goet deel tijdts ist daer nae ghevallen op een sekere tijdt vanden jare, als daer ghewoonlijck binnen de stede van Aere (die onder 't ghebodt vanden Soudaen was) een groote menighte van Cooplieden, soo wel Christenen als Sarazijnen plegen te versamelen, gelijck oft het een merckt weaer geweest, al waer den Soudaen ghewoon was te seynden tot versekeringe en de veylicheyt vanden Cooplieden ende Coopmanschappen, (behalven de gewoonlijcke Officieren) noch een van zijn grootste Heeren die last ende sorge droech over de wacht oft gheleyde, dat de Soudaen voor hem nam Sicuraen daer heenen te senden, als die nu henlieder sprake volkomentlijck konde, het welck alsoo gheschiet is. Doen nu Sicuraen als overste ende Capiteyn vander wacht oft gheleyde der Cooplieden ende koopmanschappe, tot Aerre ghecomen was, heeft hy daer wel ende sorghvuldelijcken zijnen staet ghepleeght, hier ende daer gaende, daer hy vast veelderley Cooplieden sach als te weten Sicilianers, Pisaners, Genevoysers, Venetianen en andere Italianen, by de welcke hy hem geerne verselde om de gedenckenisse zijns Vaderlants. Nu ist op een tijt als hy in eenen Winckel vanden Venetianen gekomen was geschiet: dat hy daer onder meer andere Juweelen een borsse ende een gordele sach, die hy strackx bekende hem toebehoort te hebben, dies hy seer verwondert werdt: maer heeft nochtans sonder eenigh ander ghelaedt te toonen, soetelijck ghevraeght wien datse toequamen, ende oftmen die verkoopen wilde. Nu was Ambroys van Playsence met veel Koopmanschaps op een Venetianers schip, ooc aldaer gekomen: de welcke hoorende dat de Capiteyn vander wacht vraeghde wien sulcx toebehoorde half lachende voort quam ende seyde. Mijn Heere die dinghen behooren my, ende en wil die niet verkoopen, maer ist dat die mijn Heere behaget, ic wilse hem geerne schencken. Sicuraen siende dat hy lachte, quam in vermoeden, oft dese man eenigh wijslijck gelaet in hem mochte gemerct hebben: dies hy met een ernstelijck aensicht tot hem seyde: ghy lacht ter avontueren om dat ghy my) die een man van wapenen ben nae sulcke Vrouwelijcke pronckerijen siet vraghen. Neen mijn Heere sprak Ambroys, dat en was de oorsake mijns lachens niet maer: ick lachte om de maniere daer door ick die ghekreegh. Tot den welcken Sicuraen wederomme seyde: seght my dan doch (dat ghy wel varen moet) ghy daer aen ghekomen zijt, by alsoo verre het seghbaer is. Dese dingen (Heere) met noch veel andere (sprac Ambroys) waren my gheschoncken van een edele Joffrou tot Genuen ghenaemt Vrou Genevre Huysvrouwe van Bernaerdt Lomelijn op eenen nacht als ick by haer sliep, ende badt my die haer ter liefden te willen bewaren. Dies werdt ick nu lacchende als ick began te dencken om haers mans sotheydt: de welcke soo dwaes was, dat hy in weddinghe vijf duysent Ducaten stelde tegens mijn duysendt Ducaten, dat ick mijnen wille van zijn Huysvrouwe niet verkrijghen en soude: het welcke ick nochtans dede, ende wan het wedspel. Maer hy, die met meerder recht behoort hadde te straffen zijn selfs plompheydt dan de vrouw, die niet ghedaen en hadde dan die Wijven ghemeenlijck al t'samen doen, heeft haer doen dooden als hy van Parijs wederomme tot Genuen quam, so my namaels van anderen gheseydt is. Sicuraen dit aenhoorende, vermerckte terstondt al dattet den oorspronck van haers Mans toorn, ende haer tot haerwaerdts gheweest te zijn: ende sach nu ontwijselijck dat dit alleenlijck de Man was door den welcken zy in alle dat verdriet gekomen was: ende dachte in hem selfs dat hem {==J3v==} {>>pagina-aanduiding<<} sulcx niet onghestraft vergaen en soude. Alsoo gheliet hem Sicuraen oft hem die gheschiedenisse gants lief om hooren waer gheweest: ende maeckte voorts soo groote kennisse met Ambroys dat hy door Sicuraens vroedt maecken (als de merckt ghedaen was) al zijn goet mede nam ende met hem ghetrocken is na Alexandrien: daer hem Sicuraen een winckel dede opstellen ende gaf hem van zijn penningen onderhanden: dies Ambroys siende dat hy daer seer wel veroverde, gaerne aldaer ghebleven is. Sicuraen sorchvuldelijc besich zijnde om haer man Bernaert seecker kennisse van haer onschult te doen hebben, en heeft niet gherust voor dat hy Bernaert en hadde doen comen, ende dat door middel van sommige treflijcke Genevoysers cooplieden. Als dese daer gekomen was schamelijck genoegh, heeft Sicuraen hem heymelijcken doen ontfangen door zijn goede vriendt, tot dat hy den tijt soude sien bequaem om te volbrengen 'tgene hy inden sinne hadde. Daer en tusschen hadde Sicuraen dese geschiedenisse door Ambroys doen vertellen voor den Soudaen, die daer genoecht inne nam. Maer siende dat Bernart haer Man byder hant was, ende vermerckende dat het langher vertrecken sijn saecke nu meer schadelijck dan voordelijck mochte zijn, heeft sy op een ghelegen tijt soo vele door jonst aenden Soudaen verworven: dat hy Ambroys ende Bernaert voor hem soude doen comen ende Ambroys bedwinghen (indien hy onwilligh waer) voor hem in Bernaerts teghenwoordigheydt te vertellen, het ghene dat hy hem beroemde van Bernardts Huysvrouwe genomen te hebben. Door desen middel zijn dan Ambroys ende Bernaert in teghenwoordigheydt ghekomen vanden Soudaen: de welcke ten aensien van veel Heeren met een strenghe aensichte Ambroys bevolen heeft de waerheydt te vertellen: hoe dat hy die vijf duysent gouden ducaten van Bernaert ghewonnen hadde. Daer stont ooc mede Sicuraen, opten welcken Ambroyssens meeste betrouwen stondt: die hem met sware pijninghen dreyghde indien hy de waerheydt versweech: ende dat noch met een gelaet van aenghesicht daermen al wat bitterders dan gramschappe uyt vermercken mochte. Daeromme Ambroys aen allen kanten verbaest ende oock mede noch gedrongen zijnde heeft daer volkomentlijck de waerheydt vertelt soo al de saecke gheschiet was in teghenwoordigheydt van Bernaerdt ende van noch veel andere: sonder noch vermoeden te hebben op eenige ander straf te ghedoogen dan de vijf duysent gouden ducaten met de ghestolten juwelen weder over te gheven. Als hy dit nu al t'samen naeckt uytgheseydt hadde, soo heeft hem Sicuraen, die daer als rechter in desen van des Soudaens wegen stont omme ghewent tot Bernaerdt: dien sy vraeghde: seght ghy nu oock oppe, wat dedet ghy u Huysvrouwe door oorsaecke van de logene? daer op Bernaert seyde. Ick vant my verwonnen, so vande schande mijns gelts, als van de schande ende beschaemtheydt die my (soo my dochte) door mijn wijf op quam: dies ick die dede dooden door mijnen dienare, die my oock seyde dat sy terstont daer na vanden Wolven verslonden wert. Als nu al dese dingen in der Soudaens tegenwoordigheyt geseyt, ende van hem ghehoort, oock mede wel verstaen waren, sonder dat hy noch wiste uyt wat oorsaecke Sicuraen dit aldus bestelde ende beschickt hadde, noch oock niet tot wat eynde desen handel wilde strecken, soo heeft Sicuraen tot hem gheseydt: hier meughde, mijn Heere klaerlijck genoegh bekennen hoe haer dese goede Vrouwe wel voorsien te wesen beroemen mochte van een Boel ende van een Man. Want de Boel heeft in luttel tijdts door logenen haer eere berooft, haer name gheschent, ende haer man bedorven, maer de man al te lichtveerdelijck meer gheloofs gevende eens anders valscheydt dan de waerheydt die {==J4r==} {>>pagina-aanduiding<<} hy uyt langher versochtheydt wel hadde moghen vernemen, heeft sijn Wijf doen dooden ende vanden Wolven laten eten. Boven ditte sietmen des mans ende boels liefde tot haerwaerts sodanigh te wesen dat zy een goede wijle met hun beyden gewoont ende omme ghegaen heeft sonder van hunlieden ghekent te wesen. Maer op dat ghy volkomentlijcken soudt mogen weten wat elck van hen beyden verdient mach hebben, so sal ick de Vrouwe al hier in uwer ende hunlieder teghenwoordigheyt doen komen indient u door sonderlinghe gratie belieft, den bedrieger te straffen, ende den bedrogene te vergeven. De Soudaen gesint zijnde om Sicuraen in al desen handel te verwilligen ende te believen sprack tot Sicuraen, dat hy dies wel te vreden was ende dat hy de Vrouwe aldaer mocht doen komen. Bernaert was dies geheel verbaest, als diese lanck doodt waende. Oock mede voorsach Ambroys nu zijn ongheluck al beancxt zijnde voor argher dant weder overgheven des gelts, ende en wiste niet oft hem opter Vrouwen komste meer te hopen oft te vresen stont, nochtans heeft hy haer komste verwacht met een groote verwonderinghe. Sicuraen dit dan verworven hebbende vanden Soudaen voor wiens knien hy hem selfs al weenende ter neder gheworpen hadde, verloor zy by nae in eenen oogenblick tijdts de manlijcke stemme ende oock mede de wille om meer een man te ghelijcken, ende sprac. Ic ben (mogende Heere) die ellendige ende onghevallighe Genevre die ses jaren lanck in mans gedaente bedelende door de weereldt ghedoolt hebbe, nae dat ick valschelijck ende schandelijck ghelastert ben gheweest door desen verrader Ambroys, ende oock door dien fellen ende quaden man onghelevert ben gheweest, om van eenen knecht vermoordt ende vanden Wolven verslonden te werden. Daer nae heeft zy haer kleederen voor van een ghescheurt, haer borsten ghetoont ende den Soudaen met alle die daer teghenwoordigh waren, doen blijcken dat zy een Vrouwe was. Voorts keerde sy haer omme nae Ambroys ende vraeghde hem spijtelijcken wanneer zy oyt van hem beslapen was alsoo hy hem voormaels beroemt hadde? De welcke haer nu al kennende ende van beschaemtheyt verstommet zijnde en wiste niet een woordt te seggen. De Soudaen, die dese Vrouwe altijdt voor een man aenghesien hadde, dese dingen siende, ende hoorende, werdt soo seere verwonderdt dat hy dickwils meynde 't ghene dat hy hoorde ende sach, meer eenen droom dan waerheyt te wesen: maer als het verwonderen nochtans verginc, ende hy de waerheyt bekende, heeft hy het leven, de stantvasticheyt, de zeden ende de deughtsaemheyt van vrou Genevre, die tot dier uren toe Sicuraen ghenaemt hadde geweest, met grooten love hooghlijck ghepresen. Daer nae dede hy eerlijcke vrouwelijcke kleederen, oock mede Vrouwen om haer verselschappen komen: ende vergaft haren man Bernaert (so sy dat begheert hadde) zijne wel verdiende doodt. Dese zijn Wijf nu kennende, is al weenende tot haer voeten gevallen ende badt haer om genade: het welcke sy hem (hoe wel hijs onweerdigh was) goedertierlijck verwillighde, hem ophief vander aerden ende vriendelijcken als haeren man omhelsde. De Soudaen beval dat Ambroys in't hooghste vander stadt aen eenen pael ghebonden, met honingh besmeert ende niet van daer ghenomen en soude werden, tot dat hy van selfs in stucken ter neder viel, het welcke alsoo gedaen wert. Daer na heeft hy oock bevolen datmen Ambroyssens goedt dese Vrouwe geven soude: het welcke so luttel niet waerdigh en was, oft het en liep over de thien duysent dobbel Ducaten. Doen werdt daer oock door zijn ghebodt een heerlijcke feest bereydt: daer hy Bernaert als de man van vrou Genevre als een peerle van de kuyssche Vrouwen: de welcke hy soo rijckelijck begaefde, soo {==J4v==} {>>pagina-aanduiding<<} met cleynodien, als met goude ende silvere vaten, oock met baren ghelde, dat het meer dan noch eens thien duysendt dubbelloenen waerdigh was. Als nu de feeste gheeynt was liet hy oock een schip voor hunlieden toe rusten: ende gaf hun oorlof om, alst hunlieden believen soude, thuyswaerts naer Genuen te seylen. Alsoo zijn zy daer wederomme rijckelijck ende met grooter vreughden ghekomen, daer sy met grooter eeren ontfanghen waren: ende sonderlinge vrou Genevre, die van elckerlijck doodt gewaent, ende nu altijdt tot haer doot toe voor een uytgenomen deughtsame Vrouwe gheacht was. Maer Ambroys wert op den selfden dagh datmen hem aen de pale stelde van de muggen, vlieghen ende wespen ten bene toe gheknaeght, ende doot ghebeten: wiens witte ghebeente daer langhen tijt aen de zenuen ghehecht zijnde, noch bleven liggen sonder van daer ghenomen te werden, tot een ghetuyghenisse zijns boosheydts voor alle de ghene die die dat saghen. Ende alsoo viel de bedriegher noch in zijn selfs graf, dat hy voor een ander ghedolven hadde. Gillette ghenas den Coninck van Vranckrijck van een Fistule waer af sy voor loon begheerde den Grave Bertrant van Reussilion tot eenen man: de welcke haer zijns ondanckx ghetrout hebbende, van spijte ghetrocken is tot Florencen: daer hy amoureus werdt van een jonghe Dochter: in wiens plaetse Gillette haer selfs by hem leyde ende hem twee Sonen daer af voort bracht: waeromme hy haer na dien tijt voort beminde ende voor sijn huysvrouwe hielt. De twaelfde Historie. Prijsende bysonder de kloeckheydt, het verstandt ende den vromen moet der Vrouwen. INT Fransche Coninckrijck was een Edelman genaemt Esuard Grave van Roussilion: de welcke, alsoo hy selden ghesondt was, altijdt by hem hadde een Medecijn genaemt Meester Geeraert van Nerbonne. Dese Grave hadde een eenighe Sone, ghenaemt Bertrant een seer schoon, lustigh ende jonck Knechtken: metten welcken meer ander kinderen van zijnre oude opghevoet waeren, waer onder oock des voornoemden Medecijns dochter was, gheheten Giliette: die hertelijck verlieft werdt op desen Bertrant, datmen soude mogen dencken, ende al veel meer dan sulcke teeder jonckheydt betamelijck was. Als nu de Vader overleden was moeste Bertrant trecken tot Parijs, om daer te wesen onder de hoede van des Conincks Edelen, dies de jonghe Dochter in een vertwijfelijcke mistroost aldaer ghebleven is. Onlancks daer nae is haer Vader oock ghestorven, dies sy oock gheerne tot Parijs ghetrocken hadde, alleenlijck om den jonghen Grave eens te sien, indien zy daer eenighe goede gheleghentheydt toe hadde konnen bedencken. Maer want sy sorghvuldelijcken van haer maghen bewaert was (alsoo zy een eenighe rijcke dochter was) en vant zy daer gheen eerlijck middel toe, dies sy nu al houbaer gheworden zijnde den Jonghen Grave noyt en hadde komen vergheten: daer door zy oock veel goede houwelijcken die haer van haer maghen aenghedraghen waren, geweygert hadde, sonder eenighe redene van die weygeringhe te segghen. {==K1r==} {>>pagina-aanduiding<<} Als zy nu alsoo in Bertrants liefde noch vierigher dan oyt ontsteken was, overmits zy vernam dat hy nu al een schoon jonck Edelman gheworden was, zoo ist ghevallen dat sy verhoorde hoe datter van eenrehande swillinge der magen in des Coninckx lichame een Fistule was ghebleven daer qualijck toe gesien hadde gheweest, dies hy daer een smertelijcke pijne ende gequel aen gedooghde: ende dat men noch gheen medecijn en hadde konnen ghevinden (niet teghenstaende sulcx van veelen te vergheefs bestaen was) die hem daer af hadden konnen ghenesen, maer haddens al 't samen verargert: dies de Coninck aen de ghenesinge van dien wanhopende gheenen raedt noch hulpe aen eenigh mensche meer soecken wilde. Door dese mare wert die jonghe dochter seer verblijdt: als die hier door verhoopte niet alleen goede ghelegentheyt te ghekrijghen om tot Parijs te trecken, maer om den jongen Grave tot eenen man te trouwen: indien die siecte sodanig waer (als haer vermoeden was) dat sy die lichtelijc soude konnen genesen. Ende want zy voormael veel dinghen gheleert hadde van haren vader, heeft sy een poeder gemaeckt van sekere kruyden die sy tot sulcker sieckten geneselijc verstont te wesen, ende te peerde geseten zijnde nae Parijs ghereden. Het aldereerst dat sy daer dede was dat sy arbeyde om den Grave Betrandt te sien. Daer nae als sy voor den Coninck ghebracht was, heeft zy hem dienstelijck ghebeden dat hy 't hem liet believen zijn ghebreck te vertoonen. De Coninck siende dat het een schoone jonghe ende bequamen dochter was, en heeft haer niet konnen weygheren, maer haer dat vertoondt. Soo haest en hadde zy dat niet ghesien, oft zy en liet haer vast beduncken het selfde wel te moghen ghenesen, dies sy totten Coninck seyde. Ick hope (Sire) metter hulpen Godts u (indient u belieft) van deser qualen binnen acht daghen tijts, sonder u groote pijne ofte verdriet te doen, wel ghesont te maken. De Coninc heeft in hem selfs ghespodt met de woorden die sy sprack, seggende: hoe ist moghelijck dat een jonge dochter soude konnen gedoen, 't ghene dat vanden gheleertste ende versochste Medecijns ter Weereldt niet en heeft moghen ghedaen werden? ende antwoorde voorts dat hy by hem selfs voorghenomen hadde gheenen raet van medecijns daer meer toe te gebruycken. Ghy veracht (Sire) sprack de Maghet mijn konste om dat ick een vrouwe ende noch jonck ben: maer ick verseker u dat ick niet en medecinere met mijn konste: neen, het is metter hulpen Godts ende metter konste van Meester Geraert van Nerbonne, het welck mijn vader ende in sijn leven een seer vermaert medecijnmeester was. Doen dacht de Coninc by hem selfs. Dese Dochter is my moghelijck van Godt toegheschickt: waeromme en versoeck ic niet wat zy doen kan, gemerct sy my sonder eenigh gequel aen te doen binnen luttel tijdts belooft te genesen? Ende by hem selfs besloten hebbende haer cuere te beproeven sprack hy tot haer: wat wilt ghy dan datter nae volgen sal, dochter, indien ghy my doet breecken mijn voornemen sonder my te ghenesen? Sire (sprac sy) men stelle my in sekere hoede om verbrandt te worden indien ick u binnen acht daghen niet en ghenese: maer wat sal dan oock mijnen loon zijn ist dat ick u genese? My dunct (seyde de Coninck) dat ghy noch te houwen zijt: dus sal ick u, ist dat ick door u ghenesen werde, hooghelijck houwelijcken. Voorwaer Sire (sprack de dochter) my is wel lief dat ghy my dan een man geeft: maer het moeste oock sulcken man zijn, alst my believen sal te verkiesen: so nochtans dat u kinderen ende u Conincklijcke bloet mijnen keure niet onderworpen en zy. De Coninck heeft haer sulcx terstondt belooft te doen. Doen began dese jonghe Dochter haer Medicinael pueder te wercke te stellen: ende heeft den Coninck binnen weynigh tijdts, jae {==K1v==} {>>pagina-aanduiding<<} binnen den bestelden dach, volkomentlijc ghenesen. De Coninck hem selfs ghenesen siende, sprack tot haer: Ghy hebt nu lief dochter, wel gewonnen den man die ghy begheren sult. Soo hebbe ick dan Sire gewonnen (sprack sy) den Grave Bertrant van Roussillon: den welcken ick van mijnen kindtsheydt af began te beminnen ende hem van die tijdt af met al mijn herte bemint hebbe. Nu maeckte de Coninc groote swarigheyt hier in om hem haer tot eenen man te geven: maer want hy belooft hadde en wilde hy haer sijn belofte niet breken, dies hy den Grave voor hem dede roepen totten welcken hy seyde. Ghy zijt nu, Grave, groot ende sterck gheworden: dus is mijn ghelieven dat ghy thuyswaert reyst om u huys te regheren: ende dat ghy met u neemt een Dochter, die ick u te wijve hebben gegeven. Doen sprack de Grave: Sire wie is de Dochter? Het is die selfde (sprack de Coninc) die my met haer medecijnen heeft ghenesen. De Grave kende haer met allen wel, ende hadse nu oock wel ghesien, datse schoon was, maer want sy van gheboorte sijn Edelheydt onghelijck was, sprack hy alderonwaerdight zijnde: So wildy my dan, Sire, een meestersse tot een huysvrouwe geven? dat en wil Godt nemmermeer dat ick soodanigen wijf soude trouwen. Sout ghy dan willen (sprack de Coninck) dat ick mijn ghelofte breke aen dese dochter die u in vergheldinghe van mijn veroverde ghesontheydt tot haren man begeert? Sire (seyde Bertrant) het staet in uwer hant my alle mijn goet te benemen ende my tot eenen man te geven aen sulck een als u believen sal, als die u Vassel ben: maer ic versekere u, dat ic met sulcken houwelijck nemmermeer te vreden wesen en sal. Ghy sult ymmers (sprac de Coninc) ghemerckt de Dochter schoon ende verstandigh is, ende oock mede u met allen seere bemindt: daeromme hope ick dat ghy ghenoeghlijcker leven met haer sult leyden: dan ghy doen soudet met eenigh ander die van grooten huyse waer. De Grave heeft voort ghesweghen, ende de Coninck dede groote ghereedtschappen maken tegens de Feest vander Bruyloften. Als nu den bestelden dagh gekomen was, heeft de Grave (hoe wel zijns ondancx) in des Conincx teghenwoordigheyt getrout dese Dochter, die hem hertelijcker beminde dan haer selven. Dit ghedaen zijnde, heeft hy, die nu al voorgenomen hadde wat hy doen wilde, hem ghelatende al oft hy in sijn Landt wilde keeren, om daer het houwlijc te volbrenghen, dies hy oorlof aenden Coninc versochte. Maer als hy nu opgeseten was, en is hy niet gereden in sijn Lant, maer rechts wegh nae Toscanen: want hy vernomen hadde dat de Florentijners oorloghe voeren teghens de Senensers, ende nam voor hem metten Florentijne te strijden: de welcke hem gaerne ontfingen, ende hem over een seker getal volcx Capiteyn maecten met groote wedden: ende is daer alsoo eenen langhen tijdt in hunluyden dienst ghebleven. Met dese avontueren was de bruyt niet met allen wel te vreden: de welcke noch verhopende haren man door haer weldoen wederomme in sijn lant te ghekrijgen, getrocken is int graefschappe van Roussillon: daer sy van allen den Ondersaten als heur Landtsvrouwe ontfanghen werdt: Ende want het lant nu eenen langen tijt sonder Grave was geweest, vant zy daer alle sake meest verdorven ende verwerret: alle twelcke sy met grooter sorghvuldigheyt naerstelijck weder op sijn stel ende goede oordene bracht: waer inne hun de ondersaten zoo uytter maten wel ghenoeghden, dat zy heur Vrouwe met allen lief ende waert hadden, ende den Grave seer lasterden om dat hy met haer niet te vreden en was. Als nu de Vrouwe alle dinghen aldus in't landt wel bestelde hadde, heeft sy dat den Grave by twee Ridderen ontboden: ende hem daer by ootmoedelijck ghebeden dat hijt haer doch wilde ontbieden, indient om haren {==K2r==} {>>pagina-aanduiding<<} wille was dat hy uyt sijn lant bleef: want zy was bereyt om hem ter liefden uyt het landt te wijcken. Desen heeft hy strengelijck geantwoort, seggende: zy mach doen soot haer belieft: maer soo vele my aengaet, ick sal dan met haer gaen woonen, als sy desen rinck aen haren vinger ende een soonken van my tusschen haren armen sal hebben. Nu hadde hy desen Rinck seer lief ende hieltse soo waerdt, datse nemmermeer van sijnder handt en quam, om eenrehande krachte die hem vroedt ghemaeckt was daer inne te wesen. De Ridders verstonden de strenghe voorwaerden die hy voorstelde met dese twee saken, de welcke by na onmogelijck waren: dies zy lieden siende dat zy hem van sulc straf voornemen niet en konden brenghen, wederomme ghekeert zijn tot de vrouwe, den welcken heurs Heeren antwoorde overbrachten. De Vrouwe was hierinne hertelijcken bedroeft, de welcke na lanc bedencken voor haer nam te versoecken, oft zy eenighsins dese twee saken volbrengen, ende alsoo haren man wederomme verwerven soude moghen. Als zy nu wel overleydt hadde wat haer te doen stont, heeft sy de besten ende treffelicste vanden lant voor haer doen komen: ende hunlieden by oordene deerlijck verhaelt wat zy nu al ter liefden vanden Grave ghedaen hadde: ende oock mede al verklaert wat dies aenklevende was. Ten laetsten syde zy haer voornemen niet te wesen dat om haer wonen aldaer, de Grave al sijn leven lanck ballinck van zijn eygen lant wesen soude: maer dat zy de reste haers levens in pelgrimagie ende in wercken van bermhertigheydt dacht te verslijten om de saligheyt haerder zielen: hunlieden biddende den laste van des landts regiment te aenveerden ende den Grave te willen ontbieden, dat zy hem zijn landt gantsch ledigh ende verlaten hadde, ende gheruymt was in meeninghe om nemmermeer weder tot Rossillon te keeren. Ter wijlen sy dit treurighlijcken sprack werdt daer van de goede lieden menigen droeven traen ghestort: daer werdt zy oock ernstelijcken ghebeden haer voornemen te laten varen: maer het was al om niet. Daeromme heeft zy die al t'samen Bode bevolen, ende haer selven met een van haer Neven ende met een dienstmaerte in pilgrims ghewade opten wech begheven, wel voorsien zijnde met gheldt ende dierbaer cleynodien, sonder dat yemandt wiste werwaerdts dat sy henen wilde, ende en heeft oock nerghens vertoeft voor dat zy binnen Florencen was. Daer by gheval gheraect zijnde in een kleyn huysken van een goede oude Weduwe, hieldt sy haer al slechtelijcken als een schamele pelgriminne, verlanghende nae tijdinghe van haren Heere: den welcken zy by avonture des anderen daeghs daer voorby sach rijden met sijn gheselschappe. Al wast nu zoo dat zy hem met allen wel kende, so vraeghde sy nochtans de vrouwe daer vanden huyse wie dat was. Het is (sprac de waerdinne) een uytlandig Edelman die hem laet noemen Grave Bertrant van Rossillon. Hy is beleeft, aengenaem ende is ooc met allen seer bemint in dese stadt: ende boven maten seer verlieft op een van mijn gebuer-lieden, van een Edele, maer arme Jonckvrouwe. Dit is een eerlijcke jonge Dochter, die van armoede onghehouwet blijft, maer zy woont met haer moeder, dat een wijse ende eerbare Jofvrou is: ende en waer moghelijck dese moeder niet inden weghe gheweest, de Grave mochte die Dochter al tot sijnen wille gehadt hebben. De Gravinne nam scherpelijck acht op alle dese woorden, ende ondervraeghde voorts nae alle de gheleghentheyt: van dien elck bysonder: sulckx dat sy die saken wel verstaen hebbende, daer uyt besloten heeft wat zy doen wilde. Als sy nu het huys ende den name van die Jofvrou, ooc vande Maghet daer des Graven herte aenhinck, kende, is sy op een tijdt heymelijcken in pelgrims kleederen derwaerdts gegaen daer zy de twee Joffrouwen in een ar- {==K2v==} {>>pagina-aanduiding<<} melijcke huyshoudinge vant, ende tot de Moeder seyde, dat sy haer gheerne een weynigh alleen soude spreken waert dat haer geliefde. Die goede jofvrouwe stont oppe, segghende dat zy bereydt was om haer te hooren, ende ginck met haer sitten alleen in een camer, daer de Gravinne aldus tot haer sprack. Ick laet my duncken, mijn Jofvrou, dat ghy soo wel inden hate zijt vander Fortuynen als ick ben: maer dat ghy u selven ende van ghelijcken my wel vertroosten meught. De Jofvrou antwoorde dat zy ter werelt gheen dinck meerder en begheerde dan haer selven met eeren te mogen vertroosten. De Gravinne met haer begannen redene voortvarende seyde. My is u ghetrouheyt van noode: waert nu dat ick my daer in betroude ende van u bedroghen werde, soo soudet ghy u eyghen sake met de mijne bederven. Seght vrymoedelijc (sprack de jofvrouwe) also wat u belieft: want ghy en sult u nemmermeer van mijn bedroghen vinden. Doen began de Gravinne te vertellen, van haer kintsche daghen af dat sy eerst verliefde, wie sy was ende watter gheschiet was tot dien dagen toe, in sulcker wijsen dat dese goede Jofvrouwe geloovende 't gene dat zy hoorde (als die nu oock uyt ander lieden mondt yet wat van deser gheschiedenissen ghehoort hadde) daer medoogen inne began te hebben. Maer als dit nu al te samen verhaelt was vande Gravinne, quam sy voorts op haer voornemen, segghende: Ghy hebt dan onder mijn ander verdrietelijckheden verstaen welcke de twee dinghen zijn die ick moet verwerven, indien ick mijn Man begere te hebben: de welcke my gheen ander Menschen en moghen doen ghewerden dan alleen ghy, indient anders waerachtigh is datmen my heeft doen verstaen: dats te weten indient waer is dat de Graef mijn Heere ende Man u dochter bemint. Oft de Grave mijn dochter lief heeft (sprack de Jofvrouwe) is my onbekent: doch sie ick wel dat hy hem met allen seere alsulcx gelaet: maer wat mach ick hier door volbrenghen dat u aengenaem zy? Dat sal ick u segghen, sprack de Gravinne, als ick u eerst voor ghehouwen sal hebben wat u geschieden sal, by alsoo verde ghy my in dese behupelijck zijt. Ic sie u dochter hier schoon, groot ende bequaem om ghehuwet te werden: maer nae ick verstaen kan blijft sy by ghebreck van haer bruytgave oft huwelijckx goet, dus langhe by u: daerom ben ick van meninge voort loon vanden dienst die ghy my sult bewijsen: haer soo vele van mijnen ghelde tot een Bruydtgave ghereedt te gheven als u selven ghenoegh sal beduncken om haer eerlijcken inder echt te besteden. Dese aenbiedinghe vanden Gravinne was de goede Jofvrouwe, als seer behoeftigh zijnde, met allen aenghenaem: maer also sy Edel van moede was heeft zy gheantwoordt ghy meught my segghen, mijn vrouwe, wat het ghene is dat ick voor u doen mach: want ic sulcx (indient eerlijck is) gevallighlijcken gaerne doen sal: dan meughdy namaels doen het gene u sal believen. Het sal van noode zijn dat ghy door eenigh Persoone (dien ghy seer wel betrout) den Grave laet weten, dat u Dochter bereydt is om zijn believen te volbrenghen: indien zy versekertlijck mach weten oft hy haer oock soo hertelijcken bemindt als hy hem wel gelaet: het welcke zy nemmermeer en sal ghelooven ten zy dat hy haer den Rinck seyndet die hy aen sijnen vinger draeght, ende soo seere (nae sy verstaet) bemindt. Desen Rinck suldy my dan gheven ist dat hy u die seynt: ende hem dan ontbieden dat u Dochter bereydt is om sijnen wille te volbrenghen. Dan suldy hem heymelijc hier doen komen ende my met verwisselinghe in ws Dochters plaetse benevens hem legghen: op avontuere oft my Godt zoo ghenadigh waer dat ick bevrucht mochte werden: ende ick alsoo zijnen Rinck aen mijnen vingher ende sijn kindeken in mijnen armen heb- {==K3r==} {>>pagina-aanduiding<<} bende, hem wederomme verwerven mochte, ende alsoo door u behulp by hem (als een wijf by haer man metter woon blijven mochte. Dese saecke scheen al swaer in den ooghen van die goede Jofvrouwe, beducht zijnde datter bevleckinghe van haers Dochters fame uytvolghen mochte: maer overlegghende dat het een eerlijcke saecke was haer beste te doen om die goede Vrouwe weder aen haeren man te helpen, ende dat sy haer sulcx tot een goet eynde onderwant, heeft sy haer verlaeten op haer goede meninghe ende gheneghentheydt in desen, ende niet alleen de Gravinne belooft alsulckx te bestaen: maer heeft dat oock binnen weynigh daghen soo behendelijcken na hunlieder aenslach volbracht dat zy (niet tegenstaende die Grave seer ongaerne afscheyde) den rinck ghekreghen ende de Gravinne inde plaetse van haer Dochter by hem te bedde ghebracht heeft. Van dese eerste versaminghe, die zoo vierighlijcken van den Grave begheert was, heeft Godt ghevoeght dat de Gravinne bevrucht werde met twee schoone knechtkens: alsoo naemaels den tijdt der gheboorten (als die ghekomen was) ontwijselijcken in haeren noot ofte arbeydt heeft bewesen. Ten gheschieden oock niet alleenlijc die reyse dat die goede Jofvrouwe de Gravinne met het geselschappe haers mans gheriefde, maer oock daer nae noch op verscheyden tijden, ende dat soo bedecktelijck dat het de Grave noyt en vernam: die altijt vastelijck waende, niet by sijn wijf (daer hy niet eens op en dacht) maer by de ghene die hy beminde ghelegen te hebben: den welcken (als den morghen ghenaeckte dat hy scheyden moest) veel kostelijcke juweelen ende schoone kleynodien schencte, die altijdt sorghvldelijcken van de Gravinne bewaert waeren. Als nu de Gravinne haer selven vant bevrucht te zijne, en wilde zy die goede Jofvrouwe niet met haer lusten belasten, maer seyde. Goede Jofvrouwe, ick hebbe nu door Godts ende u hulpe verkreghen dat ick begheerde: dus ist nu oock eens tijdt dat ick doe 't ghene dat ghy begheert, op dat ick daer na van hier mach scheyden. De Jofvrou antwoorde, dat de Gravinne verkreghen hadde 't ghene dat haer lief waer, was haer mede hertelijcken lief: maer zy en hadde alsulckx niet ghedaen op eenighen hope van wedergeldinghe: dan 't was geschiet overmits haer dochte dat zy om wel te doen, sulcks schuldich was om te doene. Doen seyde de Gravinne. Dit behaeght my seer wel: want ick en laet my over mijn sijde oock niet duncken dat ick u 't ghene ghy van my sult begheren, gheven sal tot een vergeldinghe der vriendtschappen my van u bewesen: maer om wel te doen, ende om dat my dunckt sulckx nae redene te behooren. De goede Jofvrou door dese beleeftheydt ende haer eyghen behoeftigheydt ghedronghen zijnde, vraeghde met grooter schaemten om honderdt ponden daer zy haer Dochter mede ten houwelijcke mochte besteden. Als nu de Gravinne haer schamelheyt vermerckte ende haeren heusschen eysch aenhoorde, heeft hy haer gheschoncken vijf honderdt ponden, noch een deel cleynodien die moghelijck oock soo vele noch waerdigh waren. Hier af was de Jofvrouwe al veel meer dan wel te vreden: dies sy met grooter blyschappen de Gravinne uytter maten hoochlijck gedanckt heeft: de welcke van dese Jofvrouwe gescheyden ende wederomme in haer eerste herberge gegaen is. Dese goede Jofvrouwe willende de Grave sijn gheleghentheyt benemen van meer tot haren huyse te komen, is met haer dochter op een dorp by haer Magen vertrocken. Oock mede werdt de Grave de wete ghedaen van zijn Ondersaten dat de Gravinne selfs het landt geruymt was: dies zy aen hem versochten dat hy doch in sijn landt soude willen komen, al waer hy oock henen getrocken is. De Gravinne vernemende dat hy van Florencen gheschey- {==K3v==} {>>pagina-aanduiding<<} den, ende na sijn landt ghetrocken was, wert dies vro: ende is soo lange tot Florencen ghebleven dat haren tijdt van baren quam: al waer sy twee knechtkens ter werelt bracht die haren Vader uytter maten seer geleken: die sy met groote behoetsaemheyt dede op voeden: ende is (alst haer tijt dochte) sonder van eenigh mensche ghekent te wesen, van daer gescheyden ende tot Montpelliers gekomen. Als zy daer na een wijlken gherust was ende tijdinghe vernomen hadde vanden Grave, ende waer hy was: so wert haer oock geseyt dat hy op Alderheyligen dach een groote feest binnen Rossillon van Jonckeren ende Jofvrouwen houden soude. Aldus is zy oock derwaerts getrocken, altijt in schijn van een pelgrimme, alsoo zy van daer ghescheyden was. De Gravinne nam de tijt waer dat elckerlijck op 't feest was: ende dat de Grave gereet was om ter tafelen te gaen sitten: ende is alsoo sonder ander kleederen aen te doen, met haer kinderkens in haer armen doort volck geleden. Maer als zy opte sale (ter plaetsen daer zy den Grave sach) ghekomen was, is zy al weenende tot sijn voeten ghevallen, ende heeft hem geseyt. Mijn Heere, ick ben u arm ongeluckige Huysvrouwe: de welcke langen tijt hebbe gaen bedelen door de weereldt, op dat ghy wederomme in u lant sout mogen komen. Nu bidde ick u ter eeren van Gode almachtigh dat ghy my de voorwaerden doch wilt houden die my van uwen wegen belast zijn door de twee Ridderen die ic aen u sant. Want hier meugdy niet alleen een kint maer twee (die van uwen lijve gecomen zijn) in mijnen armen aenschouwen ende daer benevens ooc uwen rinc. Het waer dan eens tijt dat ick (na u beloften voor u Huysvrouwe ontfangen behoorde te werden. De Grave dit hoorende was gantsch verwondert, ende kende den rinc, van gelijcken ooc de kinderkens die hem seer gheleken, hoe wel hy nochtans tot haer sprack. Maer hoe mach dit geschiet zijn? Daer heeft de Gravinne tot een groote verwonderinge van den Grave ende van alle d'ander die daer tegenwoordigh waren, van beginne ten eynde toe alle de sake verhaelt alsoo die geschiet was. Daeromme de Grave hoorende dat zy de waerheyt seyde ende aenmerckende haer stantvastigheyt, haer kloeck verstant, ende zijn twee schoone jonghe soonkens, ooc mede willende sijn beloften volbrengen, ende daer en boven oock alle sijn ondersaten ende vrouwen believen, die hem gesamentlijc baden dat hy haer voortaen voor sijn gerechte Bruyt ontganghen ende eeren soude, heeft zijn hertneckighe strengheydt laten sincken, haer van der aerden opgeheven, omghehelst, gekust ende haer voor sijn gerechte huysvrouwe, ooc de knapelijns voor sijn geechte kinderkens aengenomen. Daer nae wert sy met rijckelijcken gewade gekleet, tot grooten welbehaghen van alle die daer waren, ende van allen des Graven Vassalen die dit verhoorden: En heeft hy niet alleenlijc dien dagh, maer ooc veel ander dagen groote feest gehouden: also beminde ende eerde hy van die tijt af sijn Gravinne als sijn echte Huysvrouwe, ende hieltse in grooter waerden. De Princesse van Salerne Tracedy ghenaemt, dede sijn Dochters lief dooden ende sandt haer diens herte in eenen gouden Koy: de welcke daer by dede ghefenijnt water dat sy dranck ende alsoo sterf. De derthiende Historie. Beteeckenende de krachten der liefden ende de wreetheyt der gheenre die daer meynen door slaen oft door 't dooden, den minnaren de liefde te doen vergaen. {==K4r==} {>>pagina-aanduiding<<} TRancedy de Prince van Salerne waer een Heere geweest van zijn vriendelijcker ende goedertierender natueren, in dien hy in sijn oude daghen sijne handen niet met zijns selfs bloedt besmet en hadde. Het is nu alsoo dat dese Prince van alle sijn leven niet meer dan een Dochter en hadde ghehadt, hoe wel hy gheluckiger waer gheweest in dien hy noyt kint ghehadt en hadde: welcke Dochter soo weerdelijcken (als oyt Dochter van Vader was) van hem bemindt werdt, sulcks dat hy die niet van hem en konste laten scheyden, noch oock niet te houwelijcke besteden, niet teghenstaende sy al een goet deel Jaeren manbaer was: doch gaf hy die ten laetsten aenden Hertoch van Candien, daer sy niet langhe by en was oft sy en werdt weduwe, ende keerde wederomme in't huys van haren Vader. Dese Vrouwe was soo schoon van Lichaeme ende van aensichte als oyt vrouwe zijn mochte, oock mede jonc, geschickt ende van goet verstant: ja mogelijc meer dan een Vrouwe toestaet. Als dese vrouwe nu alsoo woonde met haeren Vader, die haer soo seer beminde, ende sy als een Princesse in grooter weelden leefde, merckende dat haer vader om die groote liefde die hy tot haer droegh, niet seer en peynsde om haer wederomme te houden, 't welc haer niet seer eerlic en dachte om hem te vraghen, heeft sy voor haer genomen in 't heymelic (indient mogelijck waer) een eerlijc ende verstandigh minnaer te verkiesen. Siende dan veelderley Edellieden, oock mede andere (somen gemenelijcken inder Princen Hoven siet) haers Vaders Hof hanteren, ende gheaenmerckt hebbende de bevalligheyt ende het ghelaet van velen, vant sy daer ooc onder anderen een jonckman haers vaders dienaer ghenaemt Guyschaert, die van kleynen state, maer boven yemant anders in deughden ende looflijcke zeden te prijsen was, de welcke haer uytter maten wel behaegde. Ende want sy hem dickmael sach ende sijn seden telcker uren boven yemandt anders hoogelijck prees, wert sy innelijcken met zijnder liefden ontsteken. De jonge man en was oock niet onvoorsichtigh, dies hy sulcx geware wert, ende hadde die vrouwe soo in zijn sinne ghevest, dat hy anders nerghens op en dacht, dan op haer te beminnen. Als sy nu malkander alsoo heymelijc in deser wijsen beminden, ende die vrouwe niet anders en begheerde dan om haer selfs alleene by hem te mogen vinden, ende sy nochtans de kennisse deser liefden gheen mensche op aerden betrouwen wilde, heeft sy in haer selven een nieuwe list bedacht om hem den middel daer toe te doen verstaen. Want sy schreef hem in eenen brief het gene dat hy dien naest volgende dach doen soude om by haer te mogen komen: den welcken sy besloot in een rieden Pijpe, die sy al spelende Guyschaert inder handt gaf, segghende: daer suldy tavont eenen Blaesbalch af maecken voor u dienstmaerte, om het vyer mede op te blasen. Guyschart ontfinck dat riedt, wel denckende in hem selven dat sy hem 't selve niet gegeven noch die woorden niet ghesproken en hadde sonder yet daer mede te meynen: dies hy daer mede in zijn huys is ghegaen om dat te besien: daer hy het riedt ghespleten vandt, open dede, den Brief daer uyt nam, ende wel door las. Den sinne des Briefs verstaende, wert hy die vrolijckste man vander weereldt: ende began zijn dinghen daer nae te beschicken om by de Vrouwe te komen door sulcke middele als sy hem gheschreven hadde. Nu was daer in een vanden hoecken van des Princen Hof eenen kelder, die overlanghen tijden inden bergh was ghehoolt: de welcke haer lucht ontfinck door een venster dat met ghewelt uytter rootse was ghehouwen, nu al meest verstopt zijnde (overmidts die kelder niet meer ghebruyckt en werdt, met netelen, doornen ende dier ghelijc- {==K4v==} {>>pagina-aanduiding<<} ken die daer door bewassen waeren: in welcke kelder men komen mochte door een heymelijcken trap streckende aen een vanden neder kamers vanden hove daer de Vrouwe haer in hielt, maer was met een seer stercke deure besloten: ende was dese trap soo seer uyt elckerlijcx gedachtenisse, overmidts men daer in langhen tijden te voren niet in ghegaen en hadde, datter nauwelijcx yemant en dachte dat die daer was. Maer liefde (daer niet voor verholen en blijft dat niet in 't licht en komt) hadde desen voorseyde kelder ghebracht in de memorie van de verliefde vrouwe. Dese hevet vele dagen lanck over gheleydt in haer herte (om dat het van niemandt gheweten en soude werden) hoe zy die deure best soude moghen openen, dat sy daer toe gheraken konste. Maer als zy na lange moeyten daer middel toe ghevonden hadde, alleene daer binnen gegaen was ende het venster gesien hadde, schreef sy also aen Guyschaert dat hy arbeyden moeste om daer door in den kelder te dalen, ende verklaerde hem oock hoe hoogh het venster van des kelders bodem stont. Om dit dan te volbrengen, bereyde Guyschaert een koorde met knoopen om daer by af ende op te komen: ende in leder ghekleet zijnde tegen quetsen der doornen, is hy buyten weten van eenigh creatuere den naest volgende nacht ghegaen aen 't voorschreven keldergat. Daer heeft hy sijne koorde ghehecht aenden struyck eender boomen die aenden mont van 't kelder gat gewassen was: is by de koorde neder ghedaelt binnen den kelder, ende heeft daer de vrouwe verbeyt. Dese veynsde haer nae den noen te willen slapen, stierde haer Jofvrouwen uytter kameren, sloot haer selfs alleen daer binnen daelde de trap af inde kelder, ende vant daer haeren Guyschaert. Daer toonden sy malkander minnelijcke vriendtschappe, ende klommen daer opwaerts binnen de kamer, alwaer sy het meeste deel van dien daghe met grooter ghenoeghten ghebleven zijn. Nae dat sy nu heuren aenslach teghens den toekomenden tijdt wel ghemaeckt hadden, om het beleet van deser liefden verholentlijck te houden, is Guyschart weder inder kelder ghedaelt daer de dore naer hem toegesloten werdt vande vrouwe, die weder buyten haer kamer by haer Jofvrouwen trat. Daer nae als den nacht ghekomen was klam Guyschaert lancx zijne koorde door tkeldergadt uytten keldere ende keerde wederomme binnen sijnen Huyse: ende heeft dien wech (die hy alsoo kondigh geworden was) den naevolghenden tijdt dickmaels met genoechten bewandelt. Maer de Fortuyne sulcx hunluyden langhe ende groote vreughde benijdende, heeft met een treurigh misval alle de vreughde van dese twee minnekens in een droevich gheween verkeert. Want des Princen ghewoonte was somwijlen alleen te komen binnen sijns dochters kamere daer wat te blijven, met haer te kouten ende dan weder te gaen. Nu ghevielt eens nae den middagh eten als de vrouwe (welcx name Sigismunda was) met alle haer Jofvrouwen ginck wandelen inden boomgaert daer de Prince (na zijn ghewoonte) beneden quam ende sonder van eenigh mensche ghesien te wesen in den vrouwen camere ginck. Die en wilde zijn dochter uyt haer ghenoeghte niet verstooren: maer siende dat de kamer vensteren gesloten ende de gordijnen neder ghehangen waren, heeft hy hem aen eenen hoecke van 't bedde neder gesteldt: daer hy metten hoofde teghens aen leende, de gordijnen over hem getrocken heeft recht oft hy hem voordachtelijck aldaer verborghen hadde, ende is alsoo ontslapen. Nu hadde tot alle ongeluc den vrouwe dien selfden dach Guyschart by haer dach gestelt: dies sy haer Joncvrouwen inden Boomgaert verlatende, lijffelijcken in haer kamer ghestreecken is: daer zy sonder yemandt daer binnen te vernemen de kelder deure gheopent heeft voor Guyschart, daer haer wachtende {==L1r==} {>>pagina-aanduiding<<} was. Doen zijn sy te samen op haer bedde gesprongen nae hunlieder gewoonte: daer sy alsoo speelden, ende alsulck tijdt verdrijf pleeghden, dat de Vader ontwaeckte: dies hyt altemale hoorde, ende sach dat Guyschaert ende zijn Dochter deden. Dit aenschouwen heeft hem soo onmatelijcken seer bedroeft, dat hy metten eersten wille hadde om te roepen, maer hy bedwanc hem, ende dacht het beter te zijn dat hy sweghe ende daer verborghen bleve, indien hy mochte: op dat hy dies te heymelijcker ende met zijn minder schande soude mogen volbrengen, 't gene hem daer al stracx inden sinne was gevallen, ende hem behoorlijc dochte te wesen om dan gedaen te werden. De twee Amoureuskens zijn daer (soo sy gewoone waren) een lange wijle by malkanderen gebleven, sonder den Prince te vernemen: maer alst hunluyden goet dochte ende vanden bedde getreden waren, is Guyschart inden kelder ende zy utter kameren gegaen. Oock is de Prince (niet tegenstaende zijnder outheyt) door een venster afghesegen uyt de kamere inden boomgaert ende is sonder van eenigh mensche ghesien te wesen (totter doot toe bedroeft zijnde) weder in zijn camer gekomen. Daer heeft hyt also bestelt dat Guyschart inden aenstaenden nachte (als elck in zijnen eersten slaep lach, ende hy uyt het keldergat opwaert steegh) bequamelijck ghevanghen, ende heymelijck alsoo met zijn lederen gewade ghekleedt ende belemmert zijnde voor hem gebracht werdt: totten welcken de Prince soo haest hy hem sach, aldus ghesproken heeft, hebbende by nae de tranen in zijn oogen: Guyschaert, de groote goetdadigheydt die ick u oyt bewesen hebbe, en heeft aen u niet verdient de smadighe overdaet ende schande die ghy my desen dagh en mijn eygen goedt ghedaen hebt, so ick huyden met dese mijne oogen selfs ghesien hebbe. Daer op Guyschart niet anders en sprac: dan de liefde is mogender dan ghy oft ick zijn. Doen beval de Prince datmen hem heymelijc in een camere op 't Hof behoeden soude, het welcke alsoo ghedaen werdt. Des anderen daeghs als Sigismunda hier noch niet met allen af en wist, ende de Prince veelderley verscheyden gedachten in hem selven hadde gehadt, is hy des achternoene (na zijn ghewoonte) in zijns dochters Camer getreden: daer heeft hyse by hem geroepen, ende hem met haer in der kameren besloten hebbende, al weenende aldus tot haer began te segghen: Sigismunda, naer dat ick u deughtdaemheydt ende eerbaerheydt meynde te kennen, en soudet niet in mijnen sinne hebben mogen vallen (alwaert oock soo dattet my de gantsche werelt hadde willen vroet maken, ten ware ick sulcks met mijns selfs ooghen ghesien en hadde) dat ghy (ick en segghe niet van te doen) maer soude hebben mogen dencken om u tot eenigh man te begeven dat u echte Man niet en ware: het welcke my doort ghedencken bedroeven sal, soo lange dit overblijfselken mijns levens van mijnen ouderdomme noch sal gedueren. Maer och oft Gode noch belieft hadde, doen ghy u immers tot sodaniger oneerlijckheyt wilde begeven dat ghy doch eenig man die u in edeldom gelijck ware haddet verkoren: maer onder so vele menschen die mijn hof hanteren, hebdy desen jonghen man Guyschaert uytghelesen: die van soo nederen state ende van sijnder jonckheydt af tot nu toe by nae om Gods willen in onsen hoven opgevoet is, waer door ghy soo wonderlijcken verdriete in mijnen moet hebt ghebracht, dat ick niet en bevroede hoe ick met u handelen sal. Aengaende van hem dien ick desen nacht uyt het keldergat opstijghende hebbe doen grijpen, ende ghevanghen houde, hebbe ick al besloten hoe ick met hem leven sal: maer van u macht Gode bekent zijn, want ick des niet en wete. Over d'een zijde beweeght my de liefde dien ick oyt, meer dan immermeer vader tot kint droegh, ghedraghen hebbe: over d'ander zijde werde ick gheport door een rechtveer- {==L1v==} {>>pagina-aanduiding<<} dige ende wel veroorsaeckte veronwaerdiginge over u sotheydt. D'eene wil dat ic u vergeve, maer d'ander dat ic tegens mijn nature wreet op u werde: nochtans wil ick hooren wat ghy hier op sult seggen, eer ick hier inne eenighsins besluyte wat ick doen sal: ende als dese woorden ghesproken waeren liet hy 't hooft neder hanghen ende began te weenen soo seere als een Kint dat wel ghegeesselt is. Sigismunda haren vader aenhoorende, ende verstaende dat niet alleen haer verborgen liefde ontdect, maer dat Guyschart oock ghevanghen was, gevoelde een onbegrijpelijcke treurigheydt in haer herte die zy doemael met krijten ende met tranen bestont te verklaren, zo de vrouwen ghemeenelijcken doen: maer de grootmoedigheyt haers herten sulckdanighe wijslijcke teederheydt verwinnende, versekerde haer ghelaet met een wonderlijcke krachte ende ghestadigheyt: sulcx dat zy voornam uytten leven te scheyden liever dan zy eenighsins voor haer selven wilde bidden, als die nu wel vermerckte dat Guyschart niet beter dan doodt en was. Daeromme sy niet als een vrouwe die droevigh oft op eenig misdaet begrepen was, maer als een die nergens meer nae en vraeght, met een traneloos, open ende bedroeft aensicht tot haeren vader gesproken heeft in deser manieren. Mijn voornemen vader, en is niet om yet te ontkennen oft ooc ergens om te bidden: gemerct my het eene niet helpen en mach, ende ick ooc niet en wil dat my het ander helpe: Ooc en strect mijnen sinne niet om u goedertierenheydt ende liefde tot mywaerts in eeniger wijsen jonstigh genegen te maken: maer wil de waerheyt belijden, eerst met waerachtighe redenen mijn eere verantwoorden: ende daer na de grootmoedigheyt mijns voornemens vromelijck metter daet volbrengen. Het is waerachtigh dat ick Guyschart bemint hebbe, ende dencke hem oock noch te beminnen so lange als mijn leven (dat kort sal zijn) gedueren sal, ja ick sal hem oock na der doodt (indien men dan noch mint) niet af laten te beminnen. Maer hier toe en ben ick so seere niet gebracht door mijn wijslijcke brooscheydt, als door u onachtsaemheyt die ghy gebruyckt hebt in my niet weder te houwen, ende ooc door de deughtsaemheyt van Guyschart. Het verhoorde u (o vader) ymmers wel kennelijck te wesen dat ghy van vleesch en bloet zijnde, ooc een dochter (die niet van steen noch van yser, maer van vleesch ende bloedt is) gewonnen haddet: oock mede behoorde u wel te gedencken (al hoewel ghy nu oudt waert) hoedanigh ende met krachten de wetten der joncheyt aenkomen: hier en boven noch, al ist so dat ghy u inde wapenen gheoffent hebt, gheduerende den tijt uwer sterckheyt, soo en behoorde u dies niet te min niet verborgen te wesen: hoe groot de leedigheyts ende weeldigheydts krachten zijn, ende dat niet alleen de jonge, maer oock mede in oude menschen. Also ben ick dan in vleesch ende bloet van u gewonnen, ende hebbe noch soo onlange geleeft dat ick so wel door de eene als door de ander redene noch vol ben van begeerlijcke krachten: ende want den lust van 't volbrenghen alsulckdanigher begheerten, my (als die ghehouwet ben gheweest) noch tot alle sulcx met soo wonderlijcker krachten aengeport heeft, dat het my onmogelijcken scheen te konnen wederstaen 't ghene daer toe sy my trocken, werdt ick als een jonghe Vrouwe (soo ick ben) amoureus: niet teghenstaende ick waerlijck alle de moghelijckheydt die in my was, krachtigh daer teghens te werck stelde, om u noch oock my geen schande te doen in 't ghene daer my de naetuerlijcke sonde toe aenporde. Hier toe was my nu doort behulp vande mededoogende liefde ende vande goedertieren Fortuyne gevonden ende ghewesen een middel oft wech die ghenoegh heymelick was, waer door ic buyten yemandts kennisse ter weerelt tot het volbrenghen mijnder begeerten genaeckte. Alle dit, Godt gheve wie u 't selve ghe- {==L2r==} {>>pagina-aanduiding<<} seyt heeft, oft hoe ghyt oock meught komen te weten, en wil ick niet versaken. Aengaende vant Guyschart, daer en ben ick niet (soo veel vrouwen aen haer boelen doen) by gheval aengheraeckt: maer hebbe hem met een wel bedachten raedt ende met een omsichtigh bedencken boven alle andere verkoren ende selfs tot mijnder minnen getrocken, also met onse voorsichtige gestadigheyt langhe mijnen luste met hem ghepleeght. Daer uyt dan wel schijnt dat ghy meer navolgende de ghemeene waen dan de waerheyt, my (behalven dat ick niet dan door liefde en hebbe ghesondight) te bitterder wilt berispen, als oft ghy seyt dat ghy soo groote oorsake niet en sout hebben gehadt om te vertoonen waert dat ick hier een Edelman toe verkoren hadde: waer inne ghy niet en aenmerct dat ghy niet mijn, maer der Fortuynen dolinge berispt, de welcke den meesten tijdt den onwaerdighen verheft ende den welwaerdigen verdruct. Maer laet ons nu hier af niet spreken, ende wilt het beginne der dingen aenmercken. In den eersten meuchdy sien dat wy alle gader uyt een stuc vleesch gesproten, ende dat alle die zielen van eenen selfden schepper gheschapen zijn, ende dat met ghelijcker krachte, machte ende deughde: welcke deughde de ghene was die oyt dat eerste onderscheyt maecte tusschen ons allen die ghelijck ghewonnen ende gebooren zijn: want de ghene die 't meeste deel vander deughde hadden ende haer meest met heure wercken ende daden deden blijcken, waren edel ghenaemt, maer alle de anderen bleven on-edel. Maer al ist nu soo dat een contrarie misbruyck deser wet van d'edeldom naemaels verborgen heeft: soo en is die nochtans daeromme niet wech ghenomen ende verjaeght vanden natuere der goeder zeden: sulckx dat de ghene die deughde pleeght in alle sijne daden hem selfs opentlijck bewijst edel te zijn: ende dat hy misdoet soo wie sulcdanighen anders noemt dan edel, maer niet die gene die anders genaemt werdt. Aenmerckt dan eens alle de Edelluyden ende ondersoeckt wel hunluyder deughde, hun seden ende hun hanteringe, ende siet van ghelijcken op't selfde in Guyschart: wilt ghy dan recht oordeelen sonder jonste, ghy sult segghen dat hy edel is ende dat alle u Edelluyden boeren ende dorpers zijn by hem te rekenen: dan wiens deughde ende waerheyt ick gheen ander mensche gelooft en hebbe, dan u eygen woorden ende mijns selfs ooghen. Wie heeft oyt mensch meer ghepresen in alle prijslijcke saken daer men een eerlijc man in behoort te prijsen dan ghy hem hebt ghepresen? ende dat voorwaer niet met onrecht, want indien ick van mijn ooghen niet bedrogen en ben, soo en prijsdy hem noyt nergens inne, of ick en hebbe meer lofwaerdigheyts in hem ghesien, dan u woorden van hem konden uytbeelden. Maer oft ic dan noch in desen eenigsins mochte bedrogen zijn, dat soude door u komen, als die eerst van hem bedrogen gheweest soude zijn. Soudet ghy dan noch willen segghen dat ick my tot een mensche van slechten doenen begeven hebbe? voorwaer ghy en soudt daer niet wel aen segghen. Maer oft ghy ter avontueren wildet seggen dat hy arm ware, dat soudemen mogen belijden, maer seker tot uwer schanden: als die u niet ghewaerdight en hebt uwen Dienaer, dat een eerlijck Man is, in rijckerlijcker staet te stellen. Nochtans en wert niemandts Edeldom benomen door armoede, maer wel door rijckdomme. Veel Coninghen ende groote Princen waren voormaels arm: daermen vele ploeghers ende Schaepherders rijck gevonden heeft ende ooc noch vint. Aengaende den laesten twijfele die u quelt, te weten, wat ghy met my doen sult, die meughdy wel vryelijcken uytten sinne dryven: want ist u voornemen in 't laetsten ws ouderdoms te plegen 't gene dat ghy in u jonckheyt oyt vermijdet hebt, te weten wreetheydt, soo ghebruyckt u wreetheyt teghens my: gemerckt ick niet van meeninghe en ben u te verbidden om {==L2v==} {>>pagina-aanduiding<<} sulcks te ontgaen, als die de aldereerste oorsake ben van dese sonde, indient anders een sonde ghenoempt behoort te werden. Want ick u verseeckere indien ghy niet met my en doet het selfde dat ghy met Guyschart ghedaen hebt, oft noch doen sult, dat het mijn eyghen handen met my selven doen sullen. Daeromme meucht ghy u tranen gaen storten by de Wijven, ende wildy wreet werden, oft dunct u ten minsten dat wyt verdient hebben, so doet hem ende my met eenen selfden slach sterven. De Prince vermerckte zijns dochters grootmoedigheydt wel, maer hy en gheloofde daeromme niet dat sy ghesint was te doene 't ghene daer haer woorden toe streckten, ende dat zy seyde te willen doen. Daeromme hy van daer gaende niet ghesint en was eenighe wreetheyt teghens haer te betoonen, maer dochte met eens anders schaede, haer brandende vrientschappe te vercoelen. Alsoo heeft hy twee van zijne dienaren die Guyschart in hoede hadde, bevolen dat sy hem sonder eenigh gerucht inden aenstaenden nacht verborghen, 't herte uyt sijnen lijve trecken, ende dat tot hem brenghen souden, de welcke dede soo hunlieden bevolen was. Des anderen daegs dede hem de Prince brenghen eenen schoonen ende grooten gouden cop: daer inne hy Guyscharts herte besloten ende met een ghetrou dienaer aen zijn dochter ghesonden heeft: ende beval hem in 't overleveren van dien, aen zijn Dochter te seggen dese woorden. V vader seynt u hier, om u te vertroosten dit present van 't ghene dat ghy aldermeest bemindt: alsoo ghy hem vertroost hebt vant ghene dat hy aldermeest beminde. Nu en was Sigismunda van haer wreede voornemen niet geweken: maer hadde haer terstondt nae den afscheydt haers Vaders, fetnijnige wortelen ende kruyden doen brenghen: die sy terstondt distileerde ende daer water af branden, om stracx in te drincken, indien 't ghene daer zy voor beducht was, gheschiede. Als nu des Princen dienaer by haer gekomen was, haer dat present ghegheven ende de selfde woorden gesproken hadde, heeft sy den kop met een onverandert aensicht ontfanghen ende dien gheopent: daer zy terstont als zy therte sach ende haers vaders woorden verstont, ontwijfelijc vermercte dat het Guyscharts harte was. Daeromme sy met een opghebeurt aensichte ten dienaer waerts tot hem sprack. Ten waer oock seecker niet betamelijck gheweest, dat zoo edelen herte, als dit was een Graef soude hebben ghehadt van minder waerden dan van goude waer geweest: dies mijn Vader hier inne oock bescheydentlijck ghehandelt heeft. Daer na 't herte met haren monde genakende ende dat selfde cussende heeft sy gheseydt. In alle dinghen tot die uyterste punct mijns levens toe, hebbe ic oyt mijns Vaders liefde seer groot tot my waerts gevonden: maer nu bevinde ick die noch al veel grooter dan oyt te voren: ende daeromme suldy hem van mijnen wegen ooc den alderliefsten dancseggen, die ick hem van soo grooten gifte ymmermeer schuldigh ben te betoonen. Na dese woorden heeft zy 't gesichte weder ghekeert tot die kop, den welcken zy vastelijck hielt, seggende. O soet verhael van alle mijn weelde, vervloect moet zijn des gheens wreetheyt die oorsake is dat ick u nu metten ooghen mijns voorhoofs aenschouwe, gemerckt my oyt genoegh was u telcker uren met mijn verstant te aenschouwen. Ghy hebt uwen loop voleyndet, ende die sulcdanigh alst de Fortuyne belieft heeft u te verleenen: ghy hebt u ghespoet, ende zijt ghekomen totten eynde daer elckerlijck nae loopt: ghy hebt die ellendigheden ende moeyten deser weerelt begheven, ende hebt oock van uwen vyandt selfs al sulckdaninghen graf verworven als u deughtsaemheydt verdient heeft. V en ghebrack anders niet (op dat u Lijck ende begravenisse volkomen soude zijn) dan de opgheofferde tranen van haer, die ghy boven u sel- {==L3r==} {>>pagina-aanduiding<<} ven beminde, doen ghy noch in 't leven waert: om de welcke te verwerven, de bermhertighe Godt mijnen onbermhertighen Vader ingegeven heeft, u tot my te seynden. Daeromme sal ick u de voorwaer ooc op offeren: hoe wel mijn voornemen was met drooge oogen te sterven, sonder eenighe tranen te storten, ende met een onverandert aensichte dat voor gheene saecken vervaert en is: ende als ick u daer mede bedout sal hebben, zoo sal ick maecken dat mijn ziele die ghy voormaels soo waerdelijck bewaerde, door u middel met den uwen vereenight sal werden. Maer met wat gheselschappe soude mijn ziele oock gherustiger ende veyligher wandelen in onbekende plaetsen dan met den uwen? voorwaer ick weet onghetwijfeldt dat u ziele noch hier binnen is, ende aenschouwet noch de plaetse daer ghy ende ick onse lusten gepleeght hebben, my versekerende (als die wel wete dat sy noch mijn bemindt) dat zy mijn ziel verwacht, waer af sy oock ghetrouwelijck bemindt werdt. Dit gheseyt hebbende began sy (niet anders dan oft daer een Fonteyne in haeren hoofde waer gheweest) soo vele tranen dat het wonder was te storten op haers liefs doode herte. Haer Jofvrouwen die ontrent haer waren en verstonden niet wat herte dit was, noch oock niet wat dese woorden te bedieden hadden: maer verwonnen sijnde van mededogentheydt weenden zy al 't samen: ende ondervraeghden haer deerlijck (maer te vergeefs) de oorsaecke van haeren geweene: bestonden haer oock mede te vertroosten zoo zy best konden ende mochten. Als Sigismunda zoo langhe hadde gheweent dattet haer ghenoegh dochte, beurde zy haer aensicht op, drooghde haer oogen ende seyde. O beminde herte, mijn behooren tot uwaerts is nu al volbracht: nu en staet my niet meer te doene dan te komen met mijn ziele, ende den uwen gheselschappe te houden. Dit ghesproocken zijnde heeft zy haer 't glas doen brenghen daer 't water inne was, dat sy den voorleden dagh ghebrant hadde, ende schencte dat inden Cop opt herte dat met duysent tranen ghewasschen was. Voorts stelde sy den Cop aen haren monde ende dranck die sonder eenich vreesen geheel uytte. Als sy desen dranck binnen hadde, steegh sy op haer bedde, altijt metten kop inder hant, schicte haer kleederen, haer lichaem (soo sy eerlijckste mochte) op 't selfde bedde ende voeghde haer t'harte op 't aldernaeste aent herte van haer doode lief. Haer Jofvrouwen dit altsamen ghesien ende gehoort hebbende (hoe wel sy des waters krachten niet en kenden dat haer vrouwe hadde ingedroncken) hadden alle ditte den Prince doen segghen: de welcke beducht zijnde voor 't ghene datter ghebeurde, terstondt af quam in de kamere zijns Dochters, daer hy ten selven ooghenblick quam als sy haer selfs op het bedde leyde, al vele te spaede tot haerder hulpen met zijn soete woorden: dies hy haer in sulcker doots nooden siende, bitterlijcken began te schreyen, totten welckende Dochter sprack. Bewaert noch (mijn Vader) dese uwe tranen teghens eenigh ongheluck dat minder van u begheert werdt dan dit ongheluck, ende en gheeftse my niet, want ic die niet en begheere. Wie sach oyt man, anders dan u, weenen om 't gene dat hy selfs heeft willen doen? Maer indien dat noch eenigh overblijfselken is van liefde die ghy eertijts tot my hebt ghedraghen in u herte, zoo gondt my voor de laatste gifte, die ick van u begeere, aengemerct het u niet belieft en heeft dat ick heymelijck ende in schuylhoeckens met Guyschart leefde, dat ymmers ten minsten mijn lichaem met het zijne (God gheve waer ghy dat oock hebt doen verwerpen) te samen opentlijcken begraven mach werden. Des Princen innerlijcke banghicheydt en ghedooghde hem niet een woordt te moghen antwoorden. De vrouwe ghevoelende dat haer eyn- {==L3v==} {>>pagina-aanduiding<<} de voor oogen, was heeft het doode herte hertelijcken aen haer stervende herte gheperst ende gedruckt, seggende: blijft ghy met Gode, want ick gae wech: ende alsoo haer ooghen ghesloten ende 't ghevoelen verloren hebbende, is sy treurigh uyt dit treurige leven verscheyden. Ende also nam de liefde van Guyschart ende van Sigismunda een treuriglijc eynde, als ghy hebt mogen hooren, de welcke vanden Prince (nae dat hy seere gheweent hadde ende hem sijn wreetheydt te spade berouwen was) te saemen in een graf eerlijcken ter aerden ghebracht waren, ende dat niet sonder groote droefheyt van alle de Salernitaners. Drie Jonghe mannen beminnende drie ghesusters, zijn ghevlucht in Candien, alwaer de ousten van haer dryen haer Lief doode uyt jalousien, de welcke door de twee Susters in't leven behouden werdt overmidts liefde die zy den Hertoghe van Candien betoonde. Daer na werdt dese tweede Suster gedoot van haer eyghen Boei oft Lief, ende is metter oudtster Suster ontvloden: met welcke moort de derde Suster met haer Lief belast werdt: de welcke ghevangen zijnde alsulc beleden. Maer beduchtende voort sterven, bekochten zy heur hoeders met gelt, ende zijn ghevlucht tot Rodes, daer sy in armoede storven. De vierthiende Historie. Ende stelt voor ooghen wat pericule spruytende is uyt der gramschappe ende spijt vanden ghenen die bemindt ende van zijn lief veronghelijckt werdt. MArsilien in Provencen aender zee ghelegen, in een oude vermaerde stadt, die eertijts vele meer bewoont was met rijcke ende machtige Cooplieden dan zy nu is, onder alle welcke daer oock een was genaemt Nernald Chiade, een man van nederen state, maer vol ghetrouheydts, een oprecht Coopman: in landen ende ghereede penninghen, rijck sonder eynde. Dese hadde by sijn huysvrouwe veel kinderen, daer onder oock waren drye Dochters, ouder van jaren dan zijn sonen: waer af de twee oudtste Dochters tweelinghen waeren, oudt ontrent vijfthien jaren, maer de derde en was maer veerthien jaren oudt: ende en bleven dese dochteren nerghens anders na onghehouwet, dan na de wederkomste heurs vaders die met koopmanschappe ghetrocken was in Spaignien. Een van dese tweelinghen was genaemt Nynette, de tweede Magdalena, ende de derde Bertelle. Van Nynette was amoureus (soo seere als moghelijck is) een jonck man ghenaemt Restaignon, die arm, maer nochtans van edelen bloede was: oock mede beminde de Dochter hem. Dese twee hadden heur saecken soo fijn konnen beleeden, dat sy sonder yemants weten de vruchten van heur liefde plucten: het welcke nu al een wijle gheduert hadde, alst gheviel dat Magdalena ende Bertelle oock twee vryers ghekreghen dat jonghe ghesellen waren: waer af die eene genaemt was Foulques ende d'ander Huguet, die beyde groote rijckdommen van heur Ouders ghe-erft hadden. Restaignon dit vernemende deur sijn lief Nynette, die hem sulckx ontdeckt hadde, wert denckende om door dese zijn armoede te boeten: dies hy met hun kennisse ghemaeckt hebbende nu den eenen, dan den anderen, dan beyde ghelijck verselschapte om heur liefkens ende oock de zijne te gaen besoecken. Als hem nu dochte dat hy ghenoegh kennisse ende vrientschappe met hunluyden hadde, heeft hyse op eenen tijt tot sijnen huyse gebracht, daer hy tot hunlieden seyde. De hante- {==L4r==} {>>pagina-aanduiding<<} ringe, vrienden, die wy onderlinge hebben, mach u lieden ghenoegh versekeren hoe groot de jonste is die ick u lieden draghe: ende is sulckdanigh dat ick ter liefden van u lieden al soude willen doen dat ick soude konnen oft mogen voor my selfs ghedoen. Ende want ick u lieden hertelijcken beminne, is mijn voornemen u te verklaren 't gene dat my inden sinne gevallen is: om daer inne dan gelijckelijck sulcx uyt te besluyten als u lieden oorbaerlijck beduncken sal. Indien u woorden niet logenachtigh en zijn, ende na dat ick kan bemercken uyt u wercken die ghy nacht ende dagh nu pleeght, soo brant ende verdwijnt ghy lieden door liefde die ghy draeght tot de twee jonghe dochteren die ghy bemint, ende ick om de derde Suster: om welck vier te blusschen (ist dat u belieft te verwilligen in 't gene ick segghen sal) ick my sterck make een middel te vinden die u aenghenaem ende lustigh sal zijn, ende soude dese wesen. Ghy zijt beyde seer rijck, dat ick niet en ben. Maer wildy uwer beyder goeden in een versamen ende my daer inne voor een derden deel deelachtigh maken, ende overlegghen in wat Landt ter wereldt wy met dat goedt in lusten willen gaen leven: ick verseeckere u dat de drye ghesusters met een groot deel van haers Vaders goeden ons volghen sullen, soo waer ons believen sal de selfde te leyden: soo moghen wy daer dan alle drie elck met de zijne, als drye ghebroeders ende als de vrolijckste menschen ter Wereldt gaen leven. Nu staet het aen u lieder selfs beraet oft ghy u selven in desen verdriete vertroosten wilt dan niet. De twee jonghelinghen die onmachtigh vierighlijcken brandende waeren, siende dat sy nu tot den wensch van heur liefde mochten gheraecken, ende deden geen groote moeyte in 't beraden wat sy behoorden in de sin te doen, maer seyden terstont dat zy beyde daer bereydt toe waeren, soo wanneer alsulcx geschieden mochte. Restaignon dese antwoorde hebbende, vant hem binnen luttel daghen daer nae by Nynette, daer hy met allen qualijcken by komen mochte, ende heeft haer (als hy daer wat by gheweest hadde) vertelt allen den aenslach die hy metten twee jonghelinghen ghemaeckt hadde arbeydende met veel redenen om haer tot dit voornemen willigh te maken: maer dat en viel hem niet seer moeylijcken om doen, ghemerckt haer begheerte noch grooter was om ghestadelijck ende sonder yemandts quaedt vermoeden in zijn geselschappe te mogen wesen. Daeromme heeft sy vrymoedelijck gheantwoort dat haer sulckx met allen wel behaeghde, ende dat oock haer Susters in desen al 't gene dat haer beliefde, doen souden: seyden hem oock daer benevens dat hy (soo haest hy mochte) alle dinghen besorghen soude die hem daer nootdruftig toe schenen te wesen. Restaignon wederomme ghekomen zijnde by Foelques ende Huguet, die hem gestadelijcken aensochten om 't voornemen te voorderen dat hy met hunlieden ghemaeckt hadde, heeft hunlieden gheseyt dat dese saecke aende zijnde van heur vriendinne al bestedt was. Als zy nu onderlingen ghesloten waren in Candien te trecken, hebben sy onder 't dexel van te willen koopmanschappen, heur landen ende erven verkocht, ende alle haer goeden aen baeren ghelde ghemaeckt: ooc mede hebben sy een schip gekocht datmen Fregate noemt, ende dat op voordeel met alle geweer voorsien: den tijdt voorts verwachtende die hunlieden gestelt was. Aenden anderen kant heeft Nynette haerder ghesusteren sinne wel ghenoegh wetende, den haren oock in 't hooft ghebracht: die haer lieden soo wel beviel dat sy nemmermeer zoo langhe en hoopten te leven dat sy den tijt van sulcx te volbrenghen, souden moghen aenschouwen. Als nu den nacht dat sy t' scheep souden gaen, ghekomen was, namen de drye ghesusters een groot cof- {==L4v==} {>>pagina-aanduiding<<} fer van haren vader twelc sy met gelt ende met Juwelen vulden: ende zijn daer mede heymelicken alle drie uytten huyse gegaen, tot dat sy quamen by haer vryers die haerder verwachtende waren. Alsoo zijn sy strackx t'scheepe gegaen, deden de riemen int water slaen ende voeren sonder erghens te vertoeven tot dat sy den naevolghende nacht tot Genuen quamen. Daer hebben dese nieuwe Vryers de aldereerste vruchten haerder liefden ghepluckt. Maer als sy hun daer ververscht ende hun nootdruft genomen hadden, hebben sy haren voorgenomen wegh voorts gevordert: ende zijn also van haveu tot haven, sonder eenigh teghenspoet binnen acht dagen in Candien gekomen. Daer zijnde kochten zy landen ende erven, maecten (om dicht by der stadt te wesen) schoone ende lustighe wooningen ende begonsten daer te leven met groote ghesinne, met veel honden, voghelen ende peerde, als Edellieden, altijt bancketerende ende hoverende met haer minnekens inde meeste genuchte der werelt. Als sy daer alsoo in dier manieren leefden soo ist gevallen (somen dagelijcx noch mach sien datmen de dingen sadt wert diemen te vele overvloedigh heeft, hoe aenghename die ooc eerst geweest moghen sijn) dat Restaignon van zijn Nynette, die hy boven alle dat ter wereldt was bemindt hadde, began te walgen, alsoo hy die nu in zijn gewout hebbende, sonder yemants quaet vermoeden te willen ghebruycken mochte, sulcks dat sijn liefde tot haerwaerts faelgheerde. Daeromme hy tot eender feesten groot behaghen gekregen hadde in een jonge dochter van dien lande die schoon ende edel was, die welcke hy neerstelijcken vervolghde ende began om haren wille wonderlijcke feeste ende hoofsheyt te verdrijven. Nynette dit vernemende, began soo jeloers van hem te werden dat hy niet eenen voet weeghs en mocht treden zy en vernam dat, sulcks dat hy hem ende ooc haer selven met betijdingen ende met toorn uytter maten zeere quelde. Maer ghelijck der dingen overvloedigheyt dickwils een walginge, ende het weygheren der begheerde dinghen te meerder begeerte maeckt: also dede oock Nynettes gramschappe de vlammen van Restaignons nieuwe minnen te vyeriglijcker branden. Oft nu Restaignon zijn nieuwe lief te wille gekreegh dan niet, is onseker: maer Nynette al gheloovende datmen haer daer af seyde hielt alsulcks voor geheel seker: dies sy in sulcke sware gedachten, ende van die gedachten in soo grooten gramschappe, oock ten laetsten in soo rasende verwoetheydt gevallen is, dat haer groote liefde tot Restaignon in so fellen hate verkeerde, dat zy (alsoo uyt toorn verblindt zijnde) van sinne wert dat ongelijck dat haer van Restaignon scheen gedaen te wesen, metter doot te wreecken. Daerom heeft sy gevonden een oude Grieckinne die konstigh was in fenijnen te maken: de welcke sy met giften ende beloften soo verde ghebracht heeft dat zy haer eenen dootlijcke dranck bereyde, die sy sonder haer eenighsins meer hier inne te beraden, Restaignon op een tijdt te drincken gaf, als hy verhidt was, ende hem daer voor niet en hoede. De cracht van desen fenijne was soo groot dat hy al voor dat den morgen quam daer af gestorven is. Als nu sijn doot van Foulques, Huguet, ende van heur beyder vrienden vernomen was, sonder vant vergheven te weten, hebben sy hem met Nynette treurichlijcken beweent, ende eerlijcken doen begraven. Een wijle daer na ist ghevallen dat de oude Vrouwe die dit vergiffenisse gemaeckt hadde, gevangen werdt om eenighe ander misdaeden deur haer bedreven: de welcke inder pijninghen onder ander boose stucken die zy beleet, dit feyt oock gantschelijck ontdeckt heeft, also dat geschiet was: waeromme oock de Hertoghe van Candien sonder yemant een woort daer af te segghen, het huys van Folques op eender nacht rontsomme in't heymelijcke dede besetten: al waer Nynette sonder eenigh {==M1r==} {>>pagina-aanduiding<<} gheruchte oft wederstandt ghevanghen wert, ende sonder haer eenighe pijniginge te laten aen doen, terstont al dat men weten wilde van Restaignons doot began te seggen. Nu hadden Foulques ende Huguet int heymelijck vanden Hertoge vernomen, ende haer vriendinnen oock van hunluyden, waeromme dat Nynette gevangen was: het welcke hunluyden grootelijcken verdroot, maer deden nochtans henlieder uyterste neersticheyt om haer te verlossen van verbrandt te werden: daer toe men haer (so zy luyden meynden) veroordelen soude, als die sulcx wel verdient hadde: maer hun luyden dochte dat alle hun moeyte verlooren soude zijn, overmidts die Hertoghe voorghenomen hadde Justitie daer over te doen. Magdalena was een schoone jonghe vrouwe, die over langhe vanden Hertoghe aenghesocht hadde gheweest, sonder dat sy hem erghens inne belieft hadde. Dese began te dencken dat zy haer suster wel van verbrandt te werden, soude moghen verlossen, indien zy den Hertoge te wille wilde wesen: dies sy met eenen heymelijcken ende onsichtighen Boode hem liet segghen dat zy bereyt was zyn believen te volbrengen, by also verde hy oock twee saecken volbrengen wilde, het eene was, dat zy haer Suster daer door by lijve moche behouden, ende datmense haer vry leveren soude: het ander was dat dit verholen moeste blijven. De Hertoghe dese boodtschap ontfanghen hebbende, die hem aenghenaem was, bedacht hem langhe in hem selven oft hyt oock doen soude: ten laetsten heeft hyt bewillicht, ende seyde dat hy dies te vreden was. Om die nu wel te beleden, heeft de Hertoch met het believen van Magdalena, eenen nacht te voren Foulques met Huguet mede gevangen doen setten, hem gelatende als oft hy de sake noch wat beter ondersoecken wilde. Voorts maeckte hy de maniere van Nynette in eenen sac te steken, om haer din aenstaende nacht te doen verdrincken: maer is dien nacht heymelijcke daer mede ghegaen ten huyse van haer Suster Magdalena: die hyse weder leverde voort loon van dien nachte. Des anderen daeghs smorghens int scheyden, badt hy haer dat sy dien nacht, de welcke de eerste oorsake van haer vrientschappe was geweest de laetste doch niet en soude laten blijven: ende heeft haer daer beneven belast haer Suster erghens in een plaetse verde vander handt te schicken: op dat hy dies gheen schande en beginck, oft ghenootsaeckt soude worden van nieus strenghelijck teghens haer te handelen. Foulques ende Huguet hadden verstaen dat Nynette die nacht in eenen sack ghesteken ende verdroncken was, d'welck sy alsoo te zijn geloofden, ende zijn des anderen daeghs ontslaghen. Maer als zy nu thuys ghecomen ende neerstigh waren om haer liefkens te vertroosten, soo wert Fouques ghewaren dat Nynette binnen sijne huyse was, niet tegenstaende Magdalena met haren uytersten vlijte arbeyde om die te helen, dat zy niet ghesien en soude werden. Hier inne wert hy uyter maten seer verwondert ende gheraecte terstont in quaet vermoeden, als die eertijdts wel verstaen hadde dat Magdalena vanden Hertoghe seer bemint wert, dies hy haer vraeghde hoe dat zijn mochte dat Nynette daer int huys was. Magdalena dede hem een lanck verhael om hem dat te verduysteren: daer hy (als die loos ende schalck was) niet vele geloofs inne en stelde: dies hy haer ten laetsten bedwanck om de waerheydt hier af te seggen: de welcke zy hem na veel lange woorden al te samen verclaert heeft. Hier inne wert Foulques also seer bedroeft dat hy van toren ghenoech verwoedt zijnde, zijn swaert uyter scheyde trock, ende heeft Magdalena (niet tegenstaende zy te vergeefs om genade badt) daer mede doot geslagen. Daer na bevreest zijnde voor des Hertogen toren ende Justitie, heeft haer daer al doot inden cameren laten {==M1v==} {>>pagina-aanduiding<<} liggen, ende is gegaen in d'ander camer daer hy nu wiste dat Nynette was, totten welcken hy met een geveynst vrolijc gelaet gheseyt heeft: laet ons stracx derwaerts gaen, daer u suster besloten heeft dat ick u sal brengen, op dat ghy niet wederomme en geraeckt in des Hertoghen handen. Dit heeft Nynette ghelooft, de welcke vol ancxsten zijnde, ooc mede begeerlijck om van daer te geraecken, haer selven (sonder ander oorlof aen haer Suster te nemen) nu al inder nacht opten wech begheven heeft met Foulques: de welcke met dat selfde weynich gelts dat hy te samen mochte schrapen met haer gegaen is aender zee-strant, van waer zy in een Barcke wech voeren, sonder datmen oyt vernomen heeft waer zy bevaren oft aengecomen zijn. Als den morgen ghecomen, ende Magdalena alsoo dootgeslagen bevonden was, so waren daer sommige die welcke door haet ende nijt die zy tot Huyguet droegen, al dit terstont gebootschapt hebben aen den Hertoge, die terstont overmits zijn vierighe minne tot Magdalena, half rasende geloopen is ten huyse van Huyguet: die hy stracx met zijn lief mensch ghevanghen heeft doen leggen. Ende alhoewel dese niet met allen van Magdalenes doodt, noch van Foulqules ende Nynettes vertrec en wisten, waren zy nochtans door pijnen ghenootsaeckt te belijden dat zy met Fulques oock schuldich waren aen den doot van Magdalena: daeromme zy lieden duchtende door sulcke belijdinghe inden doodt te gheraecken, hebben met grooter listen (niet sonder oorsaecke) heur bewaerders omghecocht om een groote somme van penningen die sy binnen heuren huyse tegens eenigen noot die heur op soude moghen comen, heymelijcken verborghen hadden: ende zijn by nacht met heur bewaerders t'schepe ghegaen zoo haestelijcken dat zy gheenen tijdt en hadden yet van heur goeden mede te dragen, ende zijn alsoo nae Rodes gevloden: alwaer zy noch een deel tijdts daer nae in grooter armoeden ende ellenden leefden. Also heeft dese sotte minne van Restaignon en de haestighe gramschappe van Foulques hen allen gelijck ghebracht in sulcken ellendicheydt als ghy nu gehoort meucht hebben. Guerbijn overvalt boven het ghegeven geleyde sijns grootvaders Coninck Willem, een Schip des Conincx van Thunis, om de selfde Dochter te nemen de welcke ghedoot wert vanden genen die binnen den Schepe waren, daeromme hy die oock al 't samen daer nae versloech: waeromme hem namaels t'hooft af wert gheslaghen. De Vijfthiende Historie. Tot lof vander Justicien ende goede Princen, ende om oock te betonen hoe vrymoedelijck een oprecht minnaer gheen pericule, noch oock den doot selfs niet ontsiet. ALsoo ons de Sicilianen willen segghen, hadde Coninck Willem van dier namen de tweede, twee kinderen, te weten een sone genaemt Rogier ende een dochter Constantia gheheeten. Desen Rogier voor sijn Vader ghestorven zijnde liet achter hem een sone gheheeten Guerbijn: de welcke van sijn Grootvader sorchvuldelijc wert opgebracht, ende is een schoon jonck Prince gheworden ende met allen seer door zijn vroomheydt ende beleeftheydt vermaert gheweest: sulcx dat het gerucht van sijnen loflijcken name niet alleen binnen de palen van Sicilien, maer oock tot veel ander hoecken des {==M2r==} {>>pagina-aanduiding<<} werelts strecte, ende ooc boven al in Barbarijen (het welcke te dien tijden den Coninghen van Sicilien tribuyt gaf) hoogelijc in eeren bloeyende was. Onder ander personen die oock de triumphantelijcke vermaertheyt van Guerbijns vroomheyt ende beleeftheyt ten ooren is gecomen, verhoorde sulcks mede een dochter des Conincx van Thunis, de welcke van alle de gene die haer oyt sagen gehouden was voor een van de alderschoonste creatueren die oyt vander natuere gheschapen was, oock mede de alder bequaemste van manieren ende de grootste, oock edelste van herten diemen oyt gesien hadde. Dese Dochter gaerne hoorende vande vrome mannen, heeft met grooter genegentheyt ter herten genomen Guerbijns Ridderlijcke daden, die haer van d'een ende van d'ander vertelt waren, de welcke haer zoo seer wel behaechden: dat zy in haer selven denckende op de groote volmaecktheden die in hem waren, vierichlijcken op haer verlieft wert, sulcx dat sy liever van hem dan van yemant anders hoorde spreken. Aen d'ander zijde was oock het gherucht haers schoonheyts ende deuchtsaemheydts (ghelijck als elders) in Sicilien gecomen: de welcke oock niet te vergeefs noch sonder groote vermakelijcheyt Guerbijns ooren verlusticht hadde: maer hadden hem niet minder tot haerwaerts (dan zy tot hem was) in minnen ontsteken. Daeromme Guerbijn altijdt waer nam den gheleden tijdt om oorlof van zijn grootvader te verwerven: op dat hy eens selfs onder eenich eerlijck dexsel tot Thunis soude moghen ghesonden werden: als die haer boven alle dingen eens begeerde te sien. Middeler tijdt belaste hy alle zijn vrienden, die daerwaerts reysden, dat zy door den besten middel die zy bedencken conden ende zo sy alderbest souden mogen, de vrouwe te kennen souden geven zijn verborghen ende groote liefde die sy tot haer droech, ende hem weder omme tijdinghe van haer doen hebben. Dit werdt nu door een zijnder vrinden heel wijslijck volbracht: als die haer (soo der Cooplieden ghewoonte is) vrouwelijcke cleynodien vertoonde, ende haer also gantschelijcken Guerbijns brandende minne ondecte: wiens persoone met alle dat hy hadde hy tot haren besten ende gebode seyde te wesen. De Vrouwe heeft desen Bode ende de bootschappe met een blijde aenschicht ontfangen: ende hem antwoordende dat zy met diergelijcker liefde oock ontsteken was, sandt zy hem tot ghetuyghenisse van dien een van haer alderdierbaerste Juweelen. Dit heeft Guerbijn met sulckdanigher ende met soo groote vreuchden ontfanghen, als oyt gifte (hoe kostelijck die oock zijn mochte) ontfanghen was: dies hy haer oock door dien selfden Bode geschreven ende wederom ghesonden heeft veelderhande schoone gaven: ende sochte alsoo met haer listelijck gheleghentheyt om malcanderen eens te mogen sien ende ghevoelen. Maer als de saecken in deser wysen stonden ende wat tragher voortganc dant wel van noode was hadden, zoo ist ghevallen, ter wylen dese jonghe Princesse aen d'een zijde ende den jongen Prince aen dander zyde aldus in minnen ontsteken waren, dat de Coninck van Thunis dese sijne dochter den Coninck van Granaden te wijve heeft belooft: waer inne de Dochter so vertwijfelicken bedroeft wert, als die dies wel overleyde dat sy daer door niet alleen met eenen oneyntlijcken wech van haer lief verscheyden, maer zijnder oock gheheelijcken berooft soude wesen: dat zy gheerne (indien zy eenighen middel hadde connen bedencken) haren Vader ontvlucht ende haer selfs by haer lief ghevoecht soude hebben: Van gelijcken leefde Guerbijn door de tijdinghe van desen houwelijcke in grooten verdriete: ende overleyde menichmael in hem selfs oft hy geenen raed en soude connen gevinden om haer met gheweldigher hant te ontschaecken, indient geviel datmense over {==M2v==} {>>pagina-aanduiding<<} Zee tot haren man brachte. De Coninc van Thunis al yet wat van dese vrientschappe, ooc mede van Guerbijns voornemen, van ghelijcken van sijn vroomheydt verhoort hebbende, was voor zijn macht al beducht: daeromme hy, als den tijdt van sijn dochter te seynden ghecomen was, ghesonden heeft aenden Coninck van Sicilien om den selven sijnen sinne te doen verstaen: te weten dat zijn voornemen was sulck Houwelijck te volbrenghen, indien hy gheleyde van hem conde verwerven, dat hy van Guerbijn in desen niet verhindert en soude werden: De Coninck Willem was een oude Heere die van sulckdanighe Guerbijns liefde noyt en hadde hooren spreken: dies hy niet vermoedende datmen dit geleyde om dieswille begheerde, het selfde minnelijcken verwillichde, ende sant sijnen hantschoen tot een teken van dien aen den Coninc van Thunis. Dien heeft terstont als hy dit geleyde ontfangen hadde, een seer groot ende schoon Schip inde haven van Carthago gereet doen maken, ende wel met alrehande nootdruft doen versien voor den genen die daer op varen souden: sulcx dat het bereyt ende toegemaeckt wert om sijn Dochter daer inne te stellen, ende die te seynden aenden Coninc van Granaden, ende men doen voortaen niet anders dan naer seker ende bequaem weder en verbeyde. De jonge schoone Vrouwe alle dit wetende ende siende, sant int heymelijc een groot getrou dienaer tot Palermen, met bevel om den schoonen Guerbijn seere van haren wegen te groeten ende hem te segghen dat zy nu binnen luttel daghen nae Granaden soude varen, ende dat zy nu wel verstaen soude oft hy oock soo vroom waer alsmen van hem seyde, ooc mede oft hy haer oock soo seer beminde, als hy haer menich werven vroedt gemaect hadde. De Bode die hier den last af hadde heeft sijn bootschap met allen wel gedaen en is wederomme tot Thunis ghkeert. Als nu Guerbijn dit verstont, ende hy wel wiste dat sijn groot Heere den Coninc van Thunis geleyde gegeven hadde, en wist niet wat bedrijven. Dies niet teghenstaende werdt hy van sijn liefde, ende vander Vrouwen bootschappe alsoo beweecht dat hy, om geen bloothertich Man te schijnen, getrocken is tot Missina, alwaer hy haestlijcken twee behendighe Galeyen ten Oorloghe heeft doen bereyden: met de welcke, nae dat hy die met strijdtbaer mannen voorsien hadde, gescheept is na Sardinien, denckende dat het Schip met de Vrouwe daer voorby soude moeten leyden: het welcke oock onlancx daer na niet veel anders en geviel dan hy dat voorsien hadde. Want het niet lange en droech oft het Schip daer de Vrouwe in was, en quam met weynich wints daer ontrent ghevaren, daer hy hem om dat te verwachten in laghen ghesteldt hadde. So haest hy nu t'schip vernam, sprac hy tot sijne gesellen. Ist sake, mijn lieve broeders, dat ghy soo vroome mannen zijt als ick u voor houde, soo en twijfele ick niet oft yemant van u lieden en heeft wel ghevoelt oft bevint nu noch wel tegenwoordelijck wat dat de liefde is: sonder dewelcke ick my niet en laete beduncken dat eenich sterflijc mensch eenighe deucht oft vroomheyt in hem mach hebben: sulcx dat het u lieden, indien ghy oyt amoreus waert oft noch zijt, met allen licht sal vallen te dencken wat nu mijn begeeren is. Waerlijck ick minne ende de liefde port my u lieden dese moeyten aen te doen. Nu rust het ghene dat ick beminne binnen dat Schip: het welcke, behalven t'ghene dat ick begheere, noch vol groote rijckdommen is: ende sullen dat door manlijck strijden met luttel arbeydts moghen inwinnen, ist anders dat ghylieden strijtbaer Mannen zijt: van welcken buydt ick niet anders voor my en begheere dan een Vrouwe door wiens liefde ick my int Harnasch ghevoecht hebbe: dus schencke ic u lieden alle dan- {==M3r==} {>>pagina-aanduiding<<} der dat ghy sult vinden mildelijcken ten besten. Laet ons dan, Vrienden, dit schip met eenen mannelijcken moede overvallen: het welcke ons God, die ons voornemen jonstich is toeghestiert heeft, ende nu noch hier sonder windt houdt liggen. Het en was Guerbijn niet van noode zo veel woorden te maecken: gemerct de Messiners, die met hem waren roofgierich zijnde, van selfs al genegen waren om te bestaen t'gene daer hun Guerbijn door sijn woorden toe vermaende. Daeromme zy luyden met een groot gecrijt int eynden van sijn spreken te kennen ghegheven hebbende dat sulcx gheschieden soude, sloegen de Trompetten, grepen hun gheweer, vaechden de Zee met riemen ende vielen aent Schip. Die daer binnen waren sagen van verre wel dat dese Galeyen tot heur aenquamen, ende dat hunluyden onmogelijck was te ontvluchten, dies sy hen in ordenen stelde om heur te verweyren. Als nu de schoone Guerbijn daer ontrendt was, beval hy datmen hem de oppersten vanden Schepe soude seynden, by alsoo verde zy t'ghevecht begeerden te ontgaen. De Sarazijnen vermerckende wie dese waren ende wat zy begheerden, hebben gheantwoordt dat sulck overvallen tegen de belofte ende geleyde was: d'welc heur de Coninck van Sicilien ghegeven hadde, ende vertoonden tot een teecken van dien des Conincx handtschoen: daer by noch segghende dat sy hun nemmermeer opgheven, noch gheen dinck dat in heur Schip was overgeven souden, ten waeren zy luyden haer alsulcx met gheweldigher handt benamen. Guerbijn werdt de Vrouwe gewaer opt voor-casteel vanden Schepe, die hem noch al veel schoonder dochte dan hyse oyt gewaent hadde: dies hy noch meer dan voor beginne ontsteken zynde, gheantwoordt heeft alsmen hem den hantschoen toonde, dat daer op die tijdt geenen valck en was om te draghen, diesmen daer gheenen handtschoen en behoefde: maer dat sy de Vrouwe overgheven souden, oft sonder eenich vertreck den strijdt mochten verwachten. Die wert daer terstont fellijcken begonnen, men schoot met pijlen men wierp met steenen ende men streedt langhen tijdt tegen malkanderen in deser manieren met groote schade over beyde zijden. Guerbijn ten laesten aenmerckende dat hy niet vele voordeels en dede, nam een cleyn Scheepken dat hy met hem van Sardijnen ghebracht hadde, stack daer den brant inne, ende is voort met de Galeyen aent Schip ghevallen. Doen saghen de Sarazijnen dat zy ghenootsaect souden werden oft daer te sterven oft hen op te gheven: dies deden zy des Conincx dochter, die al weenende onder int Schip lach, boven comen: de welcke zy opt voor casteel ghebracht ende voor sijnen oogen gedoot hebben, niet tegenstaende zy al weenende ghenade begeerde. Voorts hebben zy haer doode lichaem over boordt in Zee gheworpen, tot hem segghende: Neemt daer wy ghenesen u in sulcken schijne als wy best mogen, ende alsoo u ontrouwe die verdient heeft. Als Guerbijn hunlieder wreetheyt aensach, scheen hy by na selfs begeerich te zijn na der doodt: dies hy noch pijlen noch steenen meer ontsiende, zijn Schip terstont heeft doen enteren aen der Sarazijnen Schip: daer hy terstont binnen geclommen is ondancx der geenre die daer binnen waren: ende daer niet anders en tierde dan eenen verhongerden ende verwoeden Leeuwe als hy compt onder een cudde beesten: want hy sijnen toorn metten tanden ende nagelen eer versade dan sijnen hongher. Dan versloech hy die, dan desen, die hy aen stucken hieu met sijn swaerdt dat hy inder vuyst hadde, daer hy wreedelijck een groote moordt mede wrachte. Hier en tusschen was de brant van dat Scheepken al int Schip gecomen: daeromme beval hy sijnen gesellen alle 't goet daer uyt te nemen dat hem {==M3v==} {>>pagina-aanduiding<<} moghelijck was om gecrijghen: ende is daer nae weder met een onblijde victorie inde galeye gedaelt. Ten laetsten heeft hy het doode lichaem van die schoone vrouwe oock uyter zee doen ophalen: het welcke hy lange met menichvuldige tranen beweende. Voorts is hy wederomme gekeert in Sicilien: alwaer hy zijn lief met eeren dede begraven in een cleyn eylandeken genaemt Vstica, by na recht tegen over Trapani gelegen, ende is van daer droevigher dan oyt Man was wederomme thuyswaert gekeert. De Coninc van Tunis dese treurige tijdinghe vernomen hebbende, seynde zijn Ambassadeurs in rouclederen aenden Coninck van Cicilien, de welcke hem alle den handel vertelt ende hem van 't gebroken geleyde swaerlijcken beclaecht hebben. Hieromme wert de Coninck boven maten seer vertoorent: de welcke geen middel siende om hunlieden Justicie, (die zy versochten) te weygeren, Guerbijn beval te vangen: den welcken hy selfs (niet tegenstaende daer niet een van zijn Baroenen en was die niet en arbeyde met bidden ende smeecken om hem daer af te brengen) veroordeelt heeft om onthalst te werden: ende heeft hem daer na in zijn tegenwoordicheyt doen onthoofden, als die liever hadde sonder oor te wese, dan een Coninck sonder Justitie gheacht te zijne. Siet also zijn dese twee ghelievekens sonder eenige vreuchde harer liefde gepluct te hebben binnen weynig dagen jammerlijc quader doot ghestorven. Een jonge dochter genaemt Andrea, beminde een jongelinc wiens name was Gabriel. Sy vertelt hem eenen droom die sy hadde gehadt, van ghelijcken seydt hy haer de zijne. Hy blijft haestelijcken doot tusschen haer armen: dies sy met haer maert hem buytens huys brengende ghevanghen werden door de dienaers vander Seigeneurien. Sy vertelt hoe dat de saecke gheschiet was. Maer als haer de Rechter met cracht wilde nemen, en wilde zy sulckx niet ghedoogen: dies haer vader dese mare vernomen hebbende, haer onschult doet blijcken, ende doet se vry uytgaen. Daer na en wilde zy niet meer inder werelt leven, ende ginck in een Clooster. De Sesthiende Historie. Om te mercken der Fortuynen veranderinghen, ende oock mede der Minnen crachten. INder Stede van Bresse woonde voormaels een Edelman gheheeten Messire Negro del Ponte Cararo, ende had onder veel ander kinderen, oock een Dochter ghenaemt Andrea, die ionck schoon ende onghehouwet was. Dese Dochter werdt by gheval verlieft op een Jongelinck die haer Buerman ende Gabriel genaemt, oock van cleynen state was: maer voorts was hy vol loflijcke zeden, ende een schoon bevallijck persoon. Nu haddet dese jonghe Dochter soo wel besteldt doort behulp vande maerte vanden huyse, dat Gabriel niet alleen en vernam dat hy van Adrea bemind was: maer werdt daer en boven oock menichwerven ghebracht in haers Vaders Boomgaert, daer sy met malcanderen in duysendt vreuchden leefden. Ende op dat dese heur lustighe vriendtschappe door gheen saecke anders, dan door den doot selfs, ghescheurt en soude moghen werden: zoo gaven zy malcanderen in 't heymelijck met handen ende met monden onderlinghe trouwe: ende pleechden alsoo een wijle tijdts heur ghestolen weelde. Het gheviel op eender nacht {==M4r==} {>>pagina-aanduiding<<} dat dese jonghe Dochter droomde, als dat zy in den Boomgaert was met Gabriel, dien zy met hun beyder grooter vreuchde omhelst hadde. Aldus te samen wesende, dochte haer dat zy uyt zijnen lijve sach comen een duyster ende verschrickelijck dinck, welcks ghedaente zy niet en conste bekennen. Oock mede dochte haer dit swart dinck Gabriel nam ende hem haers ondanckx met een gheweldighe crachte uyt haeren armen ructe: ende hem daer na met Gabriel inder aerden in sulcker wijsen verberchde dat zy noyt zedert noch d'een noch d'ander weder en sach: dies sy soo onbedenckelijcke droefheydt in haerder herten gevoelde, dat zy daer af met verschrickinge ontwaeckte: Sulcx dat sy noch al wacker deur desen droome geworden zijnde, met eenen grooten ancxste in haer sinnen becommert wert: niet tegenstaende zy noch al grootelijck verblijde dat het al niet dan droome en was. Daeromme zy oock, als Gabriel haer dien naestcomenden nacht wilde comen besoecken, haer uyterste best dede om hem dat af te raden ende dat hy niet comen en soude. Maer als zy zijn groote begheerte aenmerckte, ooc mede beducht was oft hy yet anders hadde moghen vermoeden, heeft zy hem in haers Vaders Boomgaert ontfanghen: al waer zy veel witte ende roode Rooskens (die doen inder tijt waren) gepluckt hebbende met hem is gaen sitten aenden voet van een schoone Fonteyne die daer inden Boomgaert was. Als zy daer nu een wijle met grooter vreuchden waren gheweest, wert haer van Gabriel ghevraecht waeromme zy hem den verleden dach verboden hadde aldaer te comen. Doen began hem de dochter haren droom te vertellen die haer den voorleden nacht ghedroomt was, ende het beduchten dat zy daeromme ghehadt hadde. Gabriel dit hoorende began te lacchen, seggende dat het een groote dwaesheyt was droomen te gelooven: alsoo die veeltijts oft door te vele oft door te weynich eetens veroorsaeckt waeren: ende datmen oock t'alder uren siet dat sy loghenachtich zijn. Hadde ick (sprack hy voorts) de droomen willen gheloove gheven, ick en waer hier oock niet ghecomen: ende dat niet soo veele om uwen droom, als om den mijnen dien ick van ghelijcken desen nacht ghehadt hebbe, ende was dese. My dochte ick was in een schoon ende lustich Bosch daer ick ginck jaghen ende hadde een Hynde dat so suyverlijcken behagelijcken beeste was, als ick oyt mijn daghen ghesien hadde, ende was oock (soo my dochte) sneeuw wit: Dese Hynde werdt in luttel tijdts soo aen my ghewent, dat zy my niet en verliet: Nochtans dochte my dat ickse soo seer beminde, dat ickse eenen Gouden halsbandt om den halse ghedaen hadde met een Gulden keten daer aen: waer by ickse vast hielt uyt vreese dat sy my niet ontgaen en soude. Daer nae dochte my wat te willen rusten, soo dat dese Hynde metten hoofde oock lagh in mijnen schoot, ende datter voort quam (ick en weet niet van waer) een windt hondt soo swart als een cole, seer hongherich, oock grouwelijck van aensien. Dese hondt scheen my te ghenaken: den welcken ick met allen geen wederstant en dede: sulcx dat my dochte hy stack sijnen muyl in mijn slincker sijde, daer hy soo sterckelijc doorknaechde dat hy gheraeckte tot aen mijn herte: t'welck hy my dochte gheweldelijck nae hem te rucken om wech te draghen, daer af ick sodanige bangicheyt af gevoelde, dat ick uyt mijnen drome ontspranc. Soo haest als ick wacker was, taste ick metter handt in mijn sijde oft daer yet zijn mochte: maer bevindende datter niet quaets en was, hebbe ick met my selfs ghespot om dat ick daer na ghetast hadde. Wat meynt ghy dan dat desen droom te beduyden mach hebben? ick hebber waerlijck over langhen tijdt wel diergelijcken ende noch verschrickelijcker ghedroomt: nochtans en is my daeromme noyt te minder noch te {==M4v==} {>>pagina-aanduiding<<} meerder geschiet: dus laet ons de droomerijen als beuselingen uyten sinne stellen ende geneuchlijck wesen. De jonghe dochter die te voren al genoech beancxt was van haer selfs droom, ist noch meer gheworden als haer dese vertelt was: maer om Gabriel geen oorsake te geven tot eenige swaericheyt, bedeckte zy haer vreese zo vele zy mochten. Ende al wast zoo dat zy den tijdt met hem overbracht met hem te omhelsen ende te cussen, van gelijcken mede met van hem omhelst ende ghecust te wesen, zo hadde zy nochtans altijt eenich beduchten, sonder te weten waer voor ende sach hem vele meer onder oogen dan zy plach te doene, ooc mede lancx den boomgaert oft zy daer niet swerts uyt eenighe hoecken en sach comen. In dese gedachten zijnde, ist gevallen ende ghebeurt dat Gabriel eenen swaren sucht uyter herten gaf, zijn lief omhelsende ende cussende tot haer seyde: Acharmen, alderliefste, helpt my want ick sterve: ende dit gesproken hebbende is hy int groene gras ter neder gesegen. Als de jonghe dochter dit sach heeft zy hem op haer schoot getrocken, ende al weenende tot hem gesproken. Wat miscomt u soete lief? Wat ghevoeldy? Gabriel en antwoode niet met allen, maer lach in eene stercken sweete sonder te mogen aessemen, ende gaf binnen luttel tijts daer nae den Geest. Hoe swaer ende verdrietich dit voor de jonghe dochter was, die hem boven haer selfs beminde mach elckerlijc dencken. Sy beschreyde hem claghelijck ende riep hem dickmaels met sijnen name, maer al te vergeefs. Ten laetsten als zy vermerckte dat hy doodt was, na dat zy hem over al 't tlichaem getast hebbende, coudt bevonden hadde, en wiste zy meer wat segghen oft dencken: maer ginck also beschreyt zijnde vol innerlijcke bangheydt, haer dienstmaert roepen, de welcke van al dese wiste ende heeft haer de oorsaecke haers treurigheyts ende ellendicheydts vertelt. Naer dat zy daer beyde op Gabriels doode aengesichte een wijle bitterlijck gheweent hadden, sprack de dochter tot de maerte. Nadien my onse Heere desen benomen heeft en is mijn voornemen niet langer int leven te blyven: maer eer ick my selven doode, soude ic wel willen dat wy eenich bequaem middel mochten gevinden om mijn eere te bewaren, ende oock mede om de verborghen vrientschappe te bedecken die tusschen ons beyden is geweest, ende daer en boven te bestellen dat dit lichaem, daer de lieve ziele uyt verscheyden is, begraven mochte werden. Daer op heeft haer dienstmaert geantwoort: En spreeckt doch niet mijn lieve kindt van u selfs te willen dooden: op dat ghy hem (hier verloren hebbende) oock mede in dander werelt niet en verliest door u selfs te dooden: want dan soudet ghy ter hellen varen, daer ic wel versekerlijcken weet dat sijn ziele niet en mach gevaren zijn: ghemerckt hy al vele te eerlijcken ende deuchdelijcken jongelinck is geweest. Maer al vele beter ist dat ghy u selven vertroost, ende dat ghy denct om sijn ziele met gebeden oft met eenich ander goet te hulpe te comen, oft hem dies mogelijck van noode mochte zijn door eenige sonde die hy gedaen mach hebben. Aengaende het begraven, daer toe hebben wy hier een bequame middel voor handen: ende dat in desen Boomgaert, daer nemmermeer yemant af en mach weten: gemerckt elckerlijc verholen is dat hy oyt hier binnen quam. Maer dunckt u dat niet goet, zo laet ons hem brengen buyten den Boomgaert: daer sal hy morgen gevonden ende in zijns ouders huys gebracht werden: dan sullen hem zijn ouders wel ter aerden bestellen. Alhoewel de dochter vol was van over grooten rouwe ende gestadelijcken weende, so hoorde zy nochtans nae des dienstmaerts rade: ende want haer den eersten aenslach mishaechde heeft zy op de tweede gheantwoort, segghende: Dat en wil Godt seker nemmermeer dat ick soude ghehenghen {==N1r==} {>>pagina-aanduiding<<} sulcken waerden vrient als dese is, die zoo hertelijck van mijn bemindt (jae dat meer is) ende mijn echte man was, als eenen hont begraven oft opte geplaveyde strate ter neder gheworpen te werden. Hy heeft mijn tranen ghehadt ende sal ooc (indien icx vermach) zijnder ouderen tranen ghenieten: maer my is nu al inden sinne gecomen wat wy doen sullen. Doen heeft zy terstondt door de maerte een stuck zijden laken uyt haer coffer doen halen: het welcken zy alst gebracht was opter aerden gespreydt, ende Gabriels doode lichaem daer op gheleyt hebben. Daer nae leyde sy een oorcussen onder zijn hooft, sloot met eenen reghen van tranen zijn oogen ende mont, maecte eenen hoet van roosen, bedeckte hem by na met die rooskens die sy te samen gepluct hadden, ende sprack voort tot die dienstmaerte: de Deure van zijnen huyse en is niet verde van hier, soo dat ghy ende ick hem daer ghemackelijck moghen draghen, aldus toe ghemaeckt als hy nu is: dus laet ons hem daer voor gaen leggen, zoo en sal 't voort niet langhe lijden het en sal dagh syn, dan sal hy opghenomen werden. Ende al hoe wel dit zijn ouders gheenen troost met allen zijn en sal: soo sal nochtans my (in wiens armen hy ghestorven is) eenrehande versachtinghe wesen. Als dit gheseydt was, is sy wederomme met veel overvloeyende tranen neder gevallen op sijn aensicht, daer op sy langhe bitterlijcken weende. Daer nae met allen seere vande dienstmaerte aen ghepordt zijnde, overmidts dat den dagheraedt ghenaeckte, heeft sy haer selfs op gericht, ende heeft van haerder hant ghestreken den selfden Rinck, waer mede Gabriel haer sijn trouwe hadde gegeven, ende stack die aende handt van haer alderliefste, segghende: Mijn waerde Heere, ist by u alsoo dat u siele nu tegenwooordelijcken mijnen tranen aenschouwet, oft datter (nae dat die verscheyden is) noch eenige kennisse oft gevoelen in dit lichaem ghebleven is, zoo ontfanghet dese laetste gifte vande gene die ghy so hertelijcken bemint hebt. Dit gesproken hebbende is sy wederomme in onmacht ghevallen op sijn lichaem. Maer als sy weder becomen was is sy op ghestaen, ende met haer dienstmaerte het zijden cleedt genomen hebbende, daer het lichaem op uytgestreckt lach traden sy alsoo uyten boomgaert ende streckten haren ganc na de wooninge van den dooden. Derwaerdts gaende ist avontuerlijc gevallen dat sy ontmoetet ende gevangen waren van des rechters dienaren die om eenich ander geval, datter gheschiet was, door die straeten gingen. De jonge Dochter die nu den doot boven 't leven beminde, de wacht vernemende sprac vrymoedelijc tot hun lieden aldus: Ic mercke wel wie dat ghy lieden zijt, ende weet oock wel dat my het vluchten niet baten en mach: dus ben ick al bereyt met u lieden voor den Heeren te gaen ende hun al de waerheyt te vertellen: maer dat niemant van u allen so stout en sy dat hy my roere gemerckt ick u gehoorsaem ben: noch dat ghy oock niet en bestaet yet te nemen van dit doode lichaeme by so verde ghy niet en wilt dat ick u beschuldige. Ende also is sy door sulcken middel, sonder van yemandt geroert te werden, met het doode lichaem na de Heeren gegaen. De Rechter de wete hier af gecregen hebbende is van den bedde geresen, ende heeft haer (die in sijn kamer was gebracht) van als ondervraecht op 't gene datter gheschiet was, daer na dede hy door sommige Medecijns besien of de Jongelinc niet vergeven oft andersins gedoot en was: daer op sy nae 't besichtighen altsamen seyden, neen: maer datter eenige apostumie by 't herte moeste geweest zijn die geborsten zijnde, den jonckman versmoort hadde. De rechter alsulcx hoorende ende wel verstaende dat des Dochter luttel schults of geen met allen en hadde, dede zijn beste om haer te verclaren ende te doen verstaen dat hy van meeninge wel was om haer te schencken 't gene dat hy {==N1v==} {>>pagina-aanduiding<<} niet vercoopen en mochte, ende seyde haer dat hyse los soude laten, indien zy hem een vriendtschap wilde doen. Maer als hy sach dat sulcke woorden daer geen voor deel met allen toe en deden, wilde hy haer teghen alle redene vercrachten: maer de dochter ontsteken zijnde door sulcke onweerdicheydt, de welcke haer crachten vermeerden, heeft haer mannelijcken verweert ende hem ooc met versmadelijcke ende hooghe woorden afgeset. Als nu den dach ghecomen ende desen handel haer vader gebootschapt was, is die met vele zijnre Vrienden ter doodt toe bedroeft zijnde nae 't Paleys oft raethuys getreden: alwaer hem alle de gheschiedenisse geopenbaerdt wert vanden Rechter, van den welcken hy sijn Dochter gheeyscht heeft. De Rechter willende liever van 't bestaen ghewelt hem selfs beschuldighen dan van haer beschuldicht werden, heeft eerst des dochters stantvastigheyt hooch ghepresen, ende om sulcx te bewijsen began hy te segghen 'tgene dat van hem bestaen was: daer door hy haer volstandicheydt soo groot ende soo goedt siende te wesen, zijn liefde alsoo op haer ghesteldt hadde, dat hy haer gaerne tot een huysvrouwe soude trouwen, indien sulcx het believen waer van haer vader Messire Negro, sonder eenichsins te aenmercken dat haer eerste man van so cleynen state was gheweest. Terwijlen zy aldus onderlinghen spraken is Andrea ghecomen voor haren vader, tot wiens voeten zy al weenende ter aerden ghevallen is segghende, Ick achte onnoodich te wesen waerde Vader, u de gheschiedenisse van mijn stoudtheydt ende ongheluck te vertellen, want ghy sulcx ghehoordt hebt ende wel weet: dus bidde ick u opt alderootmoedelijcxste dat my moghelijck is om ghenade om mijn misdaet, te weten dat ick sonder u weten ende believen den ghenen tot eenen man hebbe ghenomen die ic veel meer beminde dan my selven: welcke ghenade ick geenssins en begeere om te moghen levendich blijven, maer alleenelijck om u lieve dochter te mogen sterven. Ende dit gheseydt hebbende is sy al pladt neder op sijn voeten voort neder ghesegen. Messire Negro was nu al out ende uyter natueren een goedertieren ende vriendelijck man: dies hy dese woorden aenhoorende begon te weenen: ende sijn dochter al weenende opheffende, sprack hy tot haer: Veel aenghenamer waer 't my geweest, dochter, dat ghy sulckdanighen man haddet ghehadt, als my voor u bequaemste te zijn gedocht soude hebben: maer dat ghy hem selfs na u behagen hebt vercoren, en is my noch zo mishagelijc niet, als dat ghy sulcx voor my verborghen, ende zo luttel betrouwens op mijn jonste tot uwaerts gehad hebt: sulcks dat ghy (zoo ick nu sie) uwen eersten man hebt verlooren, eer ic wiste dat ghy eenen man haddet. Maer nu de sake aldus geschiet is, ende ick hem, indien hy noch levendich ware ghebleven, zoo veel eeren (om hem te believen) soude bewesen hebben, alst eenen swager ghedaen te werden betaemt, soo wil ick van gelijcken dat hem nu doodt zijnde mede bewesen werde. Doen wende hy hem om tot sijn sonen ende vrienden, ende heeft henlieden bevolen een eerlijcke ende groote uytvaerdt voor Gabriel te doen bereyden. Hier en tusschen quam oock dese sake tot kennisse van des ghestorvens ouders ende maghen, die oock al tsamen ter plaetsen voorseydt versaemden ende by alle de mannen ende vrouwen die binnen der stede waren: sulcx dat het doode lichaem daer midts op de plaetse op het zijden laken ende met roosen bedeckt ligghende, niet alleen van Andrea ende van zijn maghen en werdt beschreydt, maer oock mede int gemeen van alle de vrouwen aldaer, ende veel mannen: Daer na werdt hy van 't hof ghebracht int openbaer voor eenen yeghelijcken, ende om begraven te werden ghedraghen op de schouderen van veel edele burgeren met grooter eeren ende waerdicheydt, niet als een slecht burger, maer als een Heere. {==N2r==} {>>pagina-aanduiding<<} Als nu de Rechter een wijle daghen van zijn selfde voornemen den vader ende de vader oock zijn dochter daer af sprack, vant hy dat zy daer gheenssins toe en wilde verstaen, dies om sijn dochter te believen, ghedoochde dat zy met haer dienstwijf in een Clooster ginck dat van groote devotien ende heylicheydt vernaemt was: daer zy namaels langen tijt in grooter eerbaerheyt te samen leefden. Simonne beminnende eenen gheheeten Pasquijn, was met hem in eenen boomgaerdt, daer 't gheviel dat Pasquijn zijn tanden wreef met een Savien bladt, zoo dat hy daer af sterf, dies Simonne vande Justitie ghevanghen werdt, daer zy van gelijcken met een der selfder Savien bladt haer tanden wreef ende daer oock alsoo het leven af verloor. De seventhiende Historie. Ende doet blijcken, dat de liefde ende de doodt heur machten ghelijckelijck zoo wel ghebruycken tegen slechte ende schamele, als tegens rijcke ende edele luyden. TEn is noch niet langhe gheleden dat binnen Florencen woonde een jonghe dochter de welcke na haer vaders state (die schamel was) met seer groote schoonheyt ende bevallicheyt anderen te boven ginc, ende was genaemt Simonne. Niet teghenstaende dese dochter nu haren cost moeste winnen metten arbeydt haerder handen, als die wolle span voor elkerlijc die haer te spinnen brachte, zo en was sy nochtans daeromme niet zo cleyn van herten oft zy en dorste die stoutheyt wel bestaen, dat zy genegen was de liefde in haren sinne te ontfangen: de welcke over langen tijdt hem gelaten hadde in haer herte te willen comen doort middel vande bevallicke wercken ende woorden eens jongelincks, die van niet veel meerder staet en was dan zy: die haer altemet wolle brachte om ghesponnen te werden voor een drapenierder dat sijn meester was. Als zy dan die liefde binnen gelaten hadde door't lieflijc aenschouwen van desen jonghelinck genaemt Pasquijn die haer oock beminde, was zy zijns seer begheerlijck: zoo nochtans dat zy sonder derwaerts te bestaen, t'elcken male dat zy haren draet opter spillen draeyde, duysent versuchtinghen inder herten ommedraeyde heeter brandende dan vier, ende dacht om den genen die haer die wolle te spinnen hadde gebracht. Pasquijn aen d'ander zijde veel sorchvuldiger ende neerstigher geworden zijnde om te voorderen dat zijns meesters wolle wel gesponnen soude werden, quam ooc al veel meer vraghen nae't garen van Simonne dan van yemant anders, recht oft zy alleen ende niemant meer het geheele stuck lakens volspinnen moeste. Alsoo ist ghevallen dat d'een aenporrende, ende d'ander gheneucht nemende in aengepordt te werden, dat d'een ooc wat stouter wert ende ander oock de gewoonlijcke vreese wat verder achter rugghe stelde, dies zy vriendelijck over een draghende het garen der natuere begonsten te spinnen, ende dat met hun beyder groote ghenuchte, maer oock mede met ancxte van beloopen te werden. Dies ghevielt op eene tijdt dat Pasquijn tot Simonne seyde, boven alle dinghen groot verlanghen te hebben om middel te vinden dat hy haer eens met hem in eenen Boomgaert mochte brengen daer hyse wel soude leyden om daer eens met haer sonder eenich achterdencken in vreuchden te wesen. Simonne antwoorde dat zy daer wel mede te vreden was: de welcke haer vader te verstaen hebbende gegeven op eenen sondach achternoen dat zy tot sant Gal wilde gaen daer aflaet verdienen, met een van haer gespelen Lygine genaemt, inden boomgaert ginck die haer van Pasquijn {==N2v==} {>>pagina-aanduiding<<} gewesen was, die sy daer gevonden heeft met een van sijn medegesellen, wiens naem was Puecijn, hoe wel hy ghemeenlijck Strambe genaemt wert. Also is daer tusschen Strambe ende Lagine een nieu vrientschappe geworden, terwijle Pasquyn met Simonne om genoechte te bedrijven verborghen waren in een hoecxken van den boomgaert, sulcx dat Strambe met Lagine geen gelegentheyt en gebrack om te vrijen. Nu was inden hoecke daer Pasquijn ende Simonne waren een schoone ende groote stamme Savie daer zy beneven saten: als zy daer beyde een goede wijle vrolijck geweest ende langhe tsamen geclapt hebbende, om daer op een ander reyse noch een smaecxken na hunluyder luste indien boomgaert te raepen, heeft hem Pasquyn gekeert totter Savien, daer hy een blat af pluckte, ende sijn tanden, ooc tantvleesch mede began te wrijven, segghende datter gheen beter dinck ter werelt en was dan datte om na een maeltijt de tanden van alle onreynicheydt te suyveren. Als hy de tanden daer een weynich tijts mede hadde ghewreven, is hy weder ghecomen op sijn voornemen van noch een lutken aldaer noch eens te halen, daer af hy te voren ghesproken hadde. Maer hy en volherde niet langhe in dit couten, oft zijn aengesicht en began te veranderen: ende na dese veranderinghe verloor hy oock het ghesichte, de sprake, ende (metten cortsten) het leven. Simonne dit siende, heeft terstont begonnen te weenen ende bitterlijck te crijten: ende riep Strambe met Lagine, die fluckx derwaerts quamen geloopen. Maer als sy Pasquijn niet alleen doodt, maer nu al gheswollen, oock mede sijn aenghesichte ende lichame vol swarte vlecken saghen begonste Strambe schielijcken te roepen: Ey snoode teefken ghy hebt hem vergeven. Daer hebbense soo grooten geruchte ghemaeckt, dat zy van vele ghebueren daer ontrent dien Boomgaert woonende ghehoordt waren: de welcke daer toe gheloopen zijnde, dese jonghelinck daer doodt ende gheswollen saghen liggen: daer sy by noch hoorden, dat Strambe Simonne beschuldichde den knecht vergeven te hebben: ende merckte dat zy (als by na uytsinnich) zijnde om de droefheyt van dit haestich misval, doort welc sy van haer liefken berooft was) haer niet en wiste te verantwoorden: sulcx dat daer van hun allen waerachtich te wesen gelooft wert het gene dat Strambe haer aenseyde. Aldus wert dese arme treurige deerne gevangen ghenomen, ende altijt bitterlijcken weenende voor den Rechter na het raethuys geleyt, daer zy oock beclaecht werdt van Strambe ende van noch twee andere Pasquijns medegesellen, genaemt Atticrato ende Malaisse, die doort gheruchte daer mede ter slach gecomen waren. De Rechter heeft terstont sonder eenich vertreck desen handel beginnen te ondersoecken: ende niet connende vermercken dat Simonne hier inne eenighe boosheydt ghepleecht hadde, oft dat sy schuldich daer inne was, heeft willen sien in haer teghenwoordigheydt het doode lichaem ende de plaetse daer de jongelinck ghestorven was, op dat zy hem aldaer verhalen soude de maniere van sijn sterven, alsoo hy sulcx uyt haer woorden niet recht wel verstaen en conste. Als hyse dan al stillekens hadde wederomme doen brengen ter plaetsen daer Pasquijn noch als een padde gheswollen lach, ende hy haer stracx gevolcht zijnde hem seer van 't aenschouwen des dooden lichaems verwonderde, heeft hy haer ghevraecht hoe dat het te wercke was ghegaen. De arme deerne ginck staen benevens den struyc vanden Savie, daer zy hem van 't beginne ten eynde de gheheele geschiedenisse vander saecken vertelde: ende heeft ten laetsten, om hem dat beter te doen verstaen, een bladt vander Savien afghebroken, ende daer mede, niet anders dan Pasquijn ghedaen hadde, haer tanden ooc gewreven. Als nu alle dit van Strambe ende d'ander ghesellen en de vrienden van Pasquijn als voor {==N3r==} {>>pagina-aanduiding<<} een spotternije ende ydele beuselinghe wert aengesien, hebben sy Simonne noch met grooter ernst beschuldigt van haer boosheyt, versoeckende dat sulcx gestraft soude werden metten viere: dies die arme deerne door de droefheydt haers verlooren liefs, ende uyt ancxten van die geeyschte straffinghe door Strambe, voort stille bleef staen sonder een woordt meer te spreken: ende is ten laetsten, als die haer tanden metter selfder Savien gewreven hadde int selfde misval, daer Pasquijn eerst inne ghesneuvelt hadde, ter neder ghevallen, ende dat niet sonder verwonderinghe van alle die daer teghenwoordich waren. O gheluckighe zielen die zo vele ghelucks mochte gebeuren dat ghy op een selfde dach eynden mochtet u vierige minne ende dit sterflijcke leven: ende zijt dies te meer noch gheluckigh, ist dat ghy t'samen ghegaen ende versaemt zijt in een selfde plaetse: maer aldergeluckichste sydy noch, indien men daer int ander leven ooc minne draecht, ende dat ghy daer elck-ander (soo ghy hier dedet) noch beminnet. Maer geluckiger schijnt indien oogen van ons levenden geweest te zijn de ziele van Simonne boven ons die noch leven nae haer, welcks onnooselheyt van desen ongelucke hem niet en heeft willen stellen onder het getuygenisse van Strambe, van Atticrato ende van Malaise, die moghelijck wolkemmers oft van noch snooder state waren: maer vant al een eerlijcker wech om haer uyt hunlieder lasteringhe te ontwinden, ende om den ziele na te volghen van haer soete lief die zy zo seere bemindt hadde: als diese dese sterven met ghelijcker doot als Pasquijn ghestorven was. De Rechter, van ghelijcken alle d'ander, door dit misvalle zoo verbaest zijnde dat hy niet en wiste wat segghen, bleef daer langhen tijdt staen sien sonder een woordt te spreken: de welcke daer nae weder tot hem selfs ghecomen zijnde, heeft gheseyt: Helaes, dit ongheval bewijst claerlijck dat dese Savie fenijnich is, twelck men nochtans van gheen Savie en plach te sien. Maer op dat daer voorts niemant meer door beschadicht en werde in deser wysen, zo moetse tot aenden wortele toe afghesneden ende int vier gheworpen zijn. Dit heeft de Tuynman stracks in des Rechters bywesen bestaen te doen, den welcken soo haest desen grooten Savie plant niet om gehouwen ende uytgeroedet en hadde, oft de oorsake van ons twee ellendighe gheliefkens doodt en is hun allen voor oogen ghebleken. Want men vant daer onder de stamme vander Savien een Padde sitten van wonderlijcker grootheydt, van welcks dootelijcke asem men de Savie gefenijnt hielt te zijn geweest: ende want daer niemandt soo stout en was die dien padde dorste ghenaken, zo werdt daer eenen grooten ronden cuyle ghemaeckt: binnen de welcke men de Padde met de Savie gelijckelijc verbrant heeft. Alsoo werdt het proces van mijn Heere den Rechter over des armen Pasquijns doot voleyndt: de welcke ghesamentlijck met sijn Simonne alsoo geswollen als zy waeren, van Strambe ende van sijn voornoemde ghesellen gedraghen sijn in Sinte Pauwels kercke, onder welcke Parochie sy mogelijck geseten waren. Hieronymus beminnende een jonghe dochter ghenaemt Sivestra, reysde, ghedrongen zijnde door sijns moeders begeerten, tot Parijs, ende vant in zijn wederkomste dat sijn lief gehouwet was, in wiens huys hy heymelijcken gecomen ende aen haer zijde op 't bedde gestorven is: dies zy oock daer nae, als hy om begraven te werden ter kercken gebracht was, van ghelijcken op hem daer doot ghebleven is. {==N3v==} {>>pagina-aanduiding<<} De achtiende Historie. Ende gheeft te kennen de sotheydt vanden ghenen die daer waendt des gheens minne, die vierichlijcken mindt, uyt geblascht te moghen werden, oock daer benevens de onwaerdelijcke crachten der minnen. BInnen Florencen was voormaels (zoo de oude luyden vertellen) een Rijck ende machtich Coopman ghenaempt Leonard Seignier: de welcke by zijn Huyvrouwe ghewonnen hadde een sone gheheeten Hieronimus, nae wiens gheboorte hy alle zijn saecken in goeder oordenen beschickt hebbende, verscheyden is uyt dit leven int ander. De voochden van dit kint, hebben met de Moeder alle zijne dingen wel ende ghetrouwelijcken geregeert. Als dit knechtken began groot te werden, speelden het (nae der kinderen gewoonte) met zijn gebuer kinderen, maer verselde hem bysonder seer veele, buyten met yemandt anders, by een jonck Meysken van zijnder oude, dat eens Cleermakers Dochterken was: welcke ommeganck ende kennisse van dage tot dage vermeerderde, in zo grooter ende vierigher minnen verandert is: dat Hieronimus niet gherust en was sonder dit Meysken te sien: het welcke hem oock voorwaer niet minder dan hy haer en beminde. De Moeder van't knechtken dit vernomen hebbende, heeft hem dickmael daeromme bekeven ende berispt: maer siende dat hy sulcx niet en verliet, ginck sy haer dies beclaghen aen zijn voochden, totten welcken zy, die om haers soons groote rijckdomme uyt eenen doornboom een Orangien boom meynden te maecken, aldus ghesproken heeft. Desen lecker die noch is beneden zijn veerthien jaren, is alsoo seere versot op een meysken Silvestra ghenaemt, dat een Snijders dochter is in onse ghebuerte, dat hyse misschien d'een dach oft d'ander, indien wy hem van haer niet en scheyden, buyten yemandts weten te wijve trouwen sal, 't welck my van rouwe soude doen sterven: oft hy sal by avontueren verdwijnen, siet hy dat sy eenen anderen te wijve werdt ghegheven. Daeromme dunckt my (om sulcks te verhoeden) goedt te zijn datmen hem erghens verde vander hant seynde om in eenigen winckel te dienen, op dat sy hem uyter oogen zijnde, oock uyter herten comen mach, ende wy hem daer nae aen eenighe dochter van goeden huyse besteden mogen. De voochden spraken dat sy daer met alle wel aengeseydt hadde, ende dat sy daer inne, t'gene hun mogelijc waer, doen soude. Daeromme hebben sylieden den jonghen by heur doen comen, daer een van henlieden seer vriendelijcken tot hem geseyt heeft. Hoort sone, ghy wert nu haest groot, ende sal schier tijdt zijn dat ghy voorts aen selfs tot u dingen siet: daeromme soudet ons seer wel genoeghen dat ghy een deelt tijdts ginckt woonen tot Parijs: daer ghy een groot deel sult mogen sien van uwe goeden ende hoe daer mede gehandelt wert. Doch mede suldy daer beter ghemaniert, ende eerlijcker man werden dan hier blyvende, alsoo ghy daer de Heeren, de Baroenen ende de Edelen dagelijcks sult moghen sien, die daer in grooter menighte zijn: om hunluyder zeden ende manieren te leeren, ende dan wederomme thuyswaert te comen. De jonghe heeft naerstelijck nae haer seggen gheluystert ende hunluyden met luttel woorden gheantwoordt dat hys niet doen en wilde: ghemerckt hy hem liet beduncken zoo wel als een ander, goets ghenoech te hebben om binnen Florencen op te mogen leven. Dese goede luyden dit aenhoorende, berispten hem noch met vele ander woorden: maer als sy sagen dat sy geen ander antwoorde uyt hem en consten gecrijgen, hebben sy sulcx sijn moeder geseyt. Dies wert de Moeder vertwijflijck vertoornt, ende {==N4r==} {>>pagina-aanduiding<<} dat niet soo seere om dat hy niet na Parijs trecken, maer om dat hy zijn liefken niet laten en wilde: daeromme began zy hem met alle de versmadelijckste woorden die zy bedencken conde te schelden: ende hem dan daer nae weder met soete woordekens te vreden stellende bestont zy met hem te smeecken, ende hem vriendelijcken te bidden om te willen doen 't gene dat hem van zijne voochden was gheraden. Alsoo heeft sy hem ten laetsten so verde ghebracht dat hy verwillichde een jaer, sonder meer, tot Parijs te gaen woonen: het welcke alsoo besteldt werdt. Als nu Hieronimus tot Parijs was gaen woonen, ende altijdt meer ende meer dan oyt te voren op zijn Silvestra amours was, hieltmen hem daer met beloften van d'een dach totten anderen om hem te sullen seynden, twee gheheele jaren lanck: sulcks dat hy nu noch meer verlieft dan oyt, t'huyswaert keerende, bevant dat sijn alderliefste ghehouwet was aen een goedt jonck gheselle, de Sone van een tentemaker, 't welck hem boven maten seer bedroefde: maer als hy sach dat het niet anders wesen en mochte, besocht hy sulcks gheduldelijck te verdraghen. Als hy nu vernomen hadde waer ontrendt dat zy woonde, began hy, na der jonghe minnaren ghewoonte daer dickwils voorby te lijden, ende voor haer te wandelen, denckende dat sy hem niet meer dan hy haer vergeten en hadde. Maer de saecke geviel gheheel anders. Want sy en gedacht zijnder niet meer dan oft hy noyt van haer ghesien en hadde geweest: oft, in dien sy daer noch al een luttel om dachte, zoo toonde sy metten ghelaete gheheelijcken anders: het welcke dese jonghelinck wel haest ende niet sonder groote hertseer vermerckte: hoe wel hy nochtans dies niet teghenstaende zijn moghelijcke vlijte dede om wederomme haer jonste te verwerven. Maer als hy ghewaere werdt dat alle dat hy dede te vergheefs was, nam hy voor hem, al soudt hem 'tleven costen, haer selfs eens aen te spreken. Alsoo heeft hy aen een vanden gebueren de ghelegentheydt van haren huyse ondervraecht, ende is daer nae op eenen avondt, als sy met haren man by de gebueren was gaen waken, heymelijcken binnen den huyse gecomen: ende heeft hem binnen de camere verborgen achter de gordijnen van een veldbedstede die daer ghedeckt stont, den tijt verbeydende dat sy thuys gecomen ende te bedden ghegaen waren. Als hy nu sach dat de man in slape was, is hy gecomen ter plaetsen daer hy ghesien hadde dat Silvestra haer selfs neder gheleydt hadde: ende zijn handt op haer borste geleyd hebbende heeft hy sachtelijck gheseydt: Helaes alderliefste, slaept ghy dan oock zo haest? De jonghe vrouwe en sliep niet maer wilde roepen: dies Hieronimus haestelijck tot haer sprack: roept doch niet om de minne Godts, want ick ben u Hieronimus. Silvestra dit hoorende heeft al bevende tot hem gesproken. Ey gaet doch van hier, Hieronimus, om Gods willen: want de tijdt is gheleden dat wy elckander onderlinghen sonder blaemte liefde mochten draghen: ick ben (zo ghy meucht sien) ghehouwet, sulcks dat my nu niet en betaemdt om eenich ander man dan op mijnen man te dencken: daeromme bidde ick u door de liefde Gods dat ghy doch van hier gaet: want ic nemmermeer met mijnen man, indien hy u hier vernam, in vreden met hem en soude leven, al waert oock so datter geen ander quaet uyt en quame, daer hy my lief ende weert heeft, ende wy nu vreetsamelijck te samen leven. De Jonghelinck dese antwoorde aenhoorende, ghevoelde dies een onghelooflijcke droefheydt: ende niet teghenstaende hy haer den voorleden tijdt verhaelde, ende onder 'tvertellen (dat zijn liefde door het verre afwesen noyt verminderdt en was) veel smeeckinghen ende groote beloften menghende, en mocht hy nochtans niet met allen van haer verwerven. Daer- {==N4v==} {>>pagina-aanduiding<<} omme hy nu begeerlijck zijnde om te sterven haer ten laetsten ghebeden heeft doch voor alle danckbaerheydt zijnder minnen, die hy soo lange tot haer hadde gedragen ende oock noch droech, te willen so vele gedogen, dat hy, die nu doort wachten naer haer, stijf van coude was, zoo langhe benevens haer soude moghen liggen tot dat hy verwermt ware: haer belovende dat hy niet met allen anders seggen noch doen en soude, maer stracks van daer scheyden zo haest hy een weynich verwermt soude wesen. De jonghe vrouwe was met hem te lijden, dies zy zijn begheeren op sulcken voorgaende beloften verwillichde. Alzo heeft hem Hieronimus benevens haer gestrect sonder eenichsins haer lichaem te roeren: maer began te dencken op die langhe liefde die hy tot haer hadde gedragen, ende op de tegenwordighe strengheyt die hy in haer bevant: dies hy merckende dat alle zijnen hoop verlooren ende ydel was, van sinne wert niet langher te willen leven: sulcks dat hy (zijn crachten inwaerdts getrocken zijnde) sijn vuysten gesloten heeft, ende sonder een woordt meer te spreken aen haer zijde doot gebleven is. Als Silvestra nae een wijle tijdts haer van sijn ghelaet met allen seer verwonderde, beducht wert dat haren man soude mogen ontwaken, began sy te seggen: hou Hieronimus, waeromme en gaedy niet? Maer horende dat hy niet en antwoorde, dacht sy dat hy ontslapen was: dies sy haer hant tot hemwaerts uytgestrect heeft, ende hem aenstiet om hem te wecken. Maer als sy hem int geraken so coudt bevant als een ijs, wert sy seer verwondert, ende roerde hem noch stijver. Endelijck bevindende dat hy hem niet en beweechde na dat sy hem al dicmael weder aenghestoten hadde, vermerckte sy dat hy doot was: dies sy soo onmatelijcken seer beducht werdt, dat sy langhen tijt lach sonder te connen bedencken wat haer te doen stondt. Ten laetsten docht haer best geraden haeren Man hier af (als oft een ander aen ginc) te spreken: om te versoecken wat haeren Man segghen soude dat hier inne gedaen behoorden te werden. Alsoo heeft sy hem geweckt, ende haer gelatende oft 't gene, dat haer nu gheschiet was, eenen anderen ghebeurdt ware gheweest hem ghevraecht: wat hy daer in sulcken ghevalle, indien 't haer gheschiet ware, best om te doen raden soude. De goede man gaf voor antwoorde dat hem goedt soude duncken te wesen datmen den geenen die alsoo doodt ghebleven ware, heymelijcken thuys behoorde te brengen ende hem daer te laten, sonder daer door eenige misgonste te draghen teghens sijn Wijf, die hem dochte indien niet onrechts bedreven te hebben. Sulcks staet ons dan sprack de jonghe vrouwe, nu te doene: ende haers mans hant metter daet nemende dede sy hem den dooden Jonghelinck ghevoelen. De man was dies seere t'onvreden stont stracks vanden bedde, ontstack een keerse, ende heeft sonder eenighe woorden meer hier af teghen sijn huysvrouwe te maken, het doode lichaem (na dat hy't met sijn selfs cleederen wederomme ghecleedt hadde) op sijn schouderen gheladen: waer mede hy hem op sijn onnooselheydt verlatende ghegaen is voor de deure van des dooden Jongelincx moeder: daer heeft hijt neder geleyt ende is wederomme gekeert. Als nu den dach gecomen ende de jongelinc doot ende wtgestrect voor sijns moeders deure ghevonden was, zoo is daer een groot gerucht opgeresen, ende dat sonderlinghe door zyn moeder: de welcke hem besocht ende besach over alle syn lichaem, maer als daer met allen gheen quetsuere aen gevonden en wert, so was daer in't ghemeene door't seggen vanden medecijns ghelooft, dat hy van rouwe was ghestorven, soo hy oock inder waerheydt was. Doen is dit doode lichaem ter kercken gebracht, alwaer de Moeder met vele andere magen ende vrienden bitterlijcken over hem, soo daer de ghe- {==O1r==} {>>pagina-aanduiding<<} woonheydt is) begonden te weenen, ende bedreven jammerlijcken groote droefheydt. Ter wijlen men daer alsoo grooten rouwe bedreef sprack den goeden Man (in wiens huys hy ghestorven was) tot zijn huysvrouwe: neemt ghy nu de huycke op't hooft ende gaet inde Kercke oft voor de deure van Hieronymus u selven onder de wijven mengen: soo meuchdy hooren watter van dese saecke gheseyt werdt. Ick sal diesgelijcx doen onder den Mannen, om te moghen hooren oft daer yet gheseydt werdt dat ons teghen gaet. De jonghe Vrouwe, die nu al te spade medooghende werdt, was dies te vreden: als die nu wel begeerlijck was om den genen doot sijnde te aenschouwen, dien zy (als hy noch leefde) met een eenich cusken niet en wilde believen, ende ginck alsoo daer henen. Het is een wonderlijck dinck om te bedencken hoe swaerlijck dat der liefden crachten wederomme te vinden zijn: want deser vrouwen herte, d'welck hem niet openen en wilde voor Hieronymus in zijn voorspoedich gheluck, wert gheopent door zijn deerlijck misval, ende haer oude vlammen nu weder verweckt zijnde, veranderde haestelijck in so grooten mededogentheydt, dat zy, soo haest zy zijn doode aensicht sach, (alsoo onder haer overcleet bedeckt zijnde) dweers ghedronghen is door alle de wijven: sonder eenichsins op te houden tot dat sy ghecomen was aen dat doode lichaem. Daer heeft sy eenen luyden creet ghegeven ende viel metten aensichte opten Jonghelinck, den welcken zy niet seer met haer tranen en bade, overmidts zy hem niet soo haest en hadde ghelaeckt, of de droefheydt en heeft terstondt, ghelijck die den Jonghelinck het leven berooft hadde, dese jonghe Vrouwe mede het leven benomen. Maer als de wijven, bestaende haer wat te vertroosten, tot haer spraecken dat zy een weynich oprijsen soude, sonder haer noch te kennen, haer oock op wilden helpen sonder dat zy op stondt noch haer oock gheensins en beweechde, soo wilden zy haer een weynich opheven, ende bevonden daer in eenen selfden ooghenblick dat zy doot ende dat het de arme Silvestra was. Daeromme alle de vrouwen die daer waeren, met dubbelde medoogentheydt beweecht zijnde, begonnen van nieus haer gheween veel grooter dan te vooren. Dit geruchte werdt terstondt uytter kercken verspreyt onder de Mannen, ende quam ter ooren van haren Man, die daer oock mede onder was: dies hy lange treurichlijcken weende, sonder na yemandts vertroostinghe te willen hooren. Maer als hy wat bedaert zijnde, vele van die om hem stonden de Historie die inden voorleden nacht tusschen zijn Huysvrouwe ende den Jongelijck was geschiet, vertelt hadde, soo wert de oorsaecke van hun beyder doodt opentlijck van elckerlijck verstaen, dies zy al 'tsamen uytter maten treurich waren. Doen wert het lichaem van dese jonghe doode vrouwe genomen ende toe bereydt alsmen den dooden doet, ende by des dooden Jongelings lichaem op't selve bedde gheleydt: ende nae dat sy daer lange beschreyt waren, gelijckelijck in een selfde graf begraven. Alsoo heeft liefde degene noch doodt zijnde te samen ghevoecht, die zy in heur leven niet en hadde connen t'samen voeghen. Door verlieft te zijn werdt Chymon verstandich, ende wan met macht zijn lief Ephigene opter Zee, dies hy tot Rodes gheworpen wert inde gevanckenisse, daer hy uyt verlost wert van eenen ghenaemt Lismache, metten welcken hy wederomme Ephigene ende Cassandra, midts uyt haer bruyloften ontschaeckte, daer mede sy in Candien vluchtende, sulcks dat sy wederomme (na dat zy die getrout hadden) in heur wooninghen ontboden waren. {==O1v==} {>>pagina-aanduiding<<} De neghenthiende Historie. Waer inne verclaert werdt dat liefde den mensch dickmael verstandich ende vroom maeckt. INt Coninckrijck van Cypers, soo wy over langhen tijden inden ouden Cyperschen Historien ghelesen hebben was een man ghenaemt Aristippe de rijckste in alle aertschen goeden van alle anderen int gheheele landt: sulcx dat hy hem wel gheluckigh boven alle anderen soude hebben moghen achten, indien hem t'ongeluck in een saecke niet bedroeft en hadde. Die was, dat hy onder zijn andere kinderen een Soon hadde, die in grootheydt ende schoonheyt allen anderen jonghe knechtkens diemen sien mocht, te boven ginck: maer hy was by nae sot, ende sulckx datter niet goed is uyt te hoopen en stondt, ende was ghenaemt Gallois. Nochtans overmidts men hem noyt door eenich Meesters arbeydt, door sijns Vaders smeecken oft gheesselen noch door yemandts cloeckheyt lesen, schrijven oft eenighe abele zeden en hadde connen doen leeren, maer ter contrarien hy een grove ongheschicte stemme, zeden ende manieren hadde die bat een best dan een mensche betaemden, soo werdt hy van elckerlijck spotwijs ghenaemt Chymon, twelck in hunlieder spraecke soo veele te segghen is, als grove beesten inden onsen. Nu droech de vader het verloren leven van desen sone met grooter hertseere: ende want hy nu alle den moedt datter yet goets uyt hem comen soude al verlooren hadde ghegeven, beval hy Chymon (om d'oorsaecke zijns verdriets niet altijdt voor ooghen te hebben) op een Dorp dat hem toe behoorde te gaen ende daer te landtwaerts onder sijn boeren te woonen. Dit was Chymon seer aenghenaem, overmidts hem de zeden vanden groven boerachtighen lieden bat behaechden, dan vanden stede-lieden. Als Chymon nu in zijns vaders Dorp woonde ende landt-werck hanteerde, soo ghevieldt op eenen dach nae der noenen dat hy met eenen stock over zijnen halse vanden eenen acker door den anderen gaende, ghecomen is in een cleyn Bosschageken, twelc indien hoecke Landts voor seer schoone wert geacht, ende stont oock dicht van bladen, alsoot inden Meye was. In dit Boschken gaende, quam hy vander Fortuynen ghestiert zijnde, in een beemdeken dat rontsomme met seer lustighe boomen bewassen was: in welcks eene hoecke een claere ende coele Fonteyne stondt, waer benevens hy een overschoone jonghe dochter vant ligghen slapen int groene gras, ghecleet zijnde met sulckdanighen ontbonden ghewade, datter by nae niet met allen dan die blancke vleeschachticheydt onder verborghen en scheen te wesen ende en was beneden den gordel af niet gecleet dan met een gestickte ceursse wit als sneeu ende ontbonden, ende aen haer voeten sliepen van ghelijcken twee van haer Jofvrouwen met oock een van haeren knapen. Soo haest Chymon dese Dochter vernomen hadde began hy al lenende op sijne stock haer alsoo neerstelijcken (sonder een woordt te spreken) met soodanigher verwonderinge te aenschouwen, als oft hem noyt zijn daghen eenich vrouwen beeldt voor ooghen ghecomen en waere gheweest. Al was nu zijn verstandt soo hert ende boerachtigh dat daer noyt te vooren noch door leeringhe noch door eenich onderwijs, datmen hem hadde moghen doen, eenrehande indruxel van eerbaere beleeftheydt inne en hadde moghen cleven: soo ghevoelde hy nochtans een ghedachte die hem in zijn groove ende materiale sinnen seyde dat dese Dochter het schoonste dinck was dat oyt levendich mensch aensach. Doen began hy de deelen haers lichaems te onderscheyden. Hy prees des Dochters hayr, dwelck hem fijn {==O2r==} {>>pagina-aanduiding<<} gout-draet dochte, hy prees haer voorhooft, haren neuse, haer mondeken, haer keele, haer armen ende boven alle dinghe haren schoot, die alleenlijck began te prickelen: sulcx dat hy van een grof lantman schielijcken veranderde in een oordeelder van schoonheydt ende werdt sonderlinghe begeerlijck om haer ooghen te sien, die zy metten slape bewaert zijnde, dicht toe ende ghesloten hielt: dies hy om die te moghen sien, dickmael van wille werdt haer te wecken: maer wantse hem sonder alle ghelijckenisse verre de alderschoonste dochte van alle ander vrouwen die hy oyt ghesien hadde, waende hyt eenrehande Goddinne te wesen. Ende hier inne hadde hy noch soo vele kennisse dat hy hem liet beduncken dat die Godlijcke dingen boven de menschelijcke behooren geeert te werden: daeromme hy hem oock bedwanck ende bleef staen wachten tot dat zy van selfs ontwaecken soude. Al hoe wel hem nu dit vertoeven al wat te langhe dochte, soo ghevoelde hy nochtans so ongewoonlijcken wellusste, dat hy van daer niet en conste scheyden. Also ist gevallen na een goede wijle tijdts dat dese jonghe Dochter (wiens naeme was Ephigene) wacker werdt voor yemants anders vanden heuren: de welcke haer hooft op gheheven ende haer ooghen gheopent hebbende, Chymon voor haer sach staen lenende op sijnen stocke daer inne zy seer verwonderde ende hem vraechde: seght doch Chymon wat gady te deser uren int bosch soecken? Chymon, die soo door zijn ghelaedt als door zijn ruytheydt oock mede door zijns vaders edeldom ende rijckheyt by na van alle de lieden binnen dien lande bekendt was, en antwoorde niet met allen op de woorden van Ephigene, maer soo haest hy haer ooghen open sach began hy die ernstelijck te aenschouwen: ende liet hem beduncken dat daer een soeticheyt wt scheen die hem vervulde met een wellust, de welcke noch noyt te vooren van hem ghesmaeckt en was. De dochter dit siende began te duchten dat hem dit doorsichtich aenschouwen tot eenrehanden dorperheydt mochte verwecken te doene, dwelcke tot haerder oneeren strecken soude moghen: daeromme zy haer Jofvrouwen geroepen hebbende ende opgeresen zijnde tot hen seyde, zijt Gode bevolen Chymon. Doen heeft haer Chymon geantwoort segghende, ic sal met u gaen. Ende al hoe wel dese jonghe dochter zijn gheselschappe weygerde, als die altijdt bevreest was: soo en conste zy nochtans noyt so vele doen dat hy haer geselschappe wilde verlaten tot dat hyse aen haers vaders huys geleydt hadde: ende is oock van daer voorts ghegaen in zijns vaders huys, seggende dat hy om geenreleye saken meer inden dorpe en wilde keeren. Het is wel soo dat de vader met alle de vrienden hierinne t'onvreden waren, nochtans hebben zy hem ten laetsten gedoocht thuys te blijven: om te verwachten wat oorsake hem doch van sijnen voornemen hadde doen veranderen. Als nu also tot binnen Chymons herte, daer noyt eenighe leeringhe en hadde mogen in comen, een pijle van minnen ghevloghen was, ende dat door de schoonheydt van Ephigene, soo heeft hy van d'eene gedachte in d'ander comende zijn vader, zijn magen ende alle die hem kenden, in weynich tijts zijnent halven seere doen verwonderen. Want inden eersten versocht hy aen zijnen vader hem docht te willen doen cleeden ende met soo eerbaren ghewade voorsien als zijn ander ghebroeders droeghen, het welck de vader seer gheerne dede. Doen began hy't gheselschappe van eerlijcke jongelingen te hanteren: ende vermerckende de zeden die den Edellieden betaemen, oock sonderlinghe den gheenen die amoureus zijn, heeft hy inden eersten ende dat in seer corten tijt met elckerlijcx verwonderinge geleert lesen ende schrijven, ende werdt daer en boven noch onder de verstandichsten seer verstandich in Philosophie. Van alle ditte was zijn liefde die hy tot Ephigene droech de ee- {==O2v==} {>>pagina-aanduiding<<} nighe oorsake: zo dat hy hier nae niet alleenlijck sijnen boerachtighen stemme in een soete ende wel luydende en veranderde, maer hy wert oock een volmaeckt Musicien ende meesterlijck speelder opte Instrumenten. Hier en boven werdt hy oock gheheel versocht int wel nopen ende handelen van een paert: ende oock vroom ende manlijck in allen Crijchsgebruyck, soo wel te water als te Lande. Entlijck om cort te maken ende metten verhaele al zijnder deuchden ende abelheden bysonder mijnen tijt niet vergeefs te slijten, soo en was het vierde jaer van dat hy amoreus wert noch niet verloopen: oft hy en maeckte hem bekent voor de eersaemste edelmans van goede zeden, van sonderlinghe abelheden, diemen int gantsche Coninckrijck van Cypers conste ghevinden. Wat sullen wy hier dan van Chymon segghen? Voorwaer anders niet dan dat de hooghe Hemelsche crachten, die in zijn edel herte ghestordt waren, door eenrehande nijdich ongheluck vast ghebonden ende besloten moesten zijn gheweest erghens binnen een cleyn hoecxken van sijn herte: de welcke nu al ghebroken ende ontslooten waeren door de liefde, die de Fortuyne in machte verre te boven gaet: want hy als een verwecker der slaperighe geesten met alle sijne crachten die selfde gaven uyt die wreede duysternissen, daer inne zy verdonckert laghen, gedruckt ende int clare licht gebracht heeft: daer mede claerlijck betoonende uyt wat plaetsen hy de verworpen Geesten tot hemwaerts treckt, ende waerwaerts hy die met zijn gheschut can leyden. Al wast nu so dat Chymon hem int beminnen van Ephigene noch somtijdts erghens inne te buyten ginck: soo en wert sulcx niet alleen goetelijck door den vingher ghesien van sijnen Vader Aristippe als die wel vermercte dat hy door de liefde uyt een schaep in een mensch verandert was: maer die riedt hem oock in dien te doene tgheene dat hem alderbest luste. Nochtans Chymon (die nu niet meer Galois geheeten en wilde zijn) overmits hy ghedachtich was dat hem Ephigene Chymon ghenoemt hadde, verlanghende een eerlijck eynde zijnder begheerten te verwerven, heeft de Vader van Ephigene Chripse ghenaemt, dicwils doen aensoecken om zijn dochter te mogen in houwelijcke gecrijgen: daer op Chripse dan altijdt voor antwoorde gaf dat hy die een Edelman van Rodes Pasimonde gheheeten toegeseyt hadde, den welcken hy zijn gheloften niet breken en wilde. Als daeromme de tijdt ghecomen was, die zy besteldt hadden totter Bruyloften van Ephigene, ende de Bruydegom gesonden hadde om haer te halen, so sprack Chymon in hem selfs: nu ist tijt om te betoonen, alderliefste, dat ic u beminne. Door u ben ick een mensch geworden: maer ick en twijfele niet oft ick en sal (ist maer dat ick u eens verwerven mach) looflijcker werden dan alle die levende Goden: ende u sal ick voorwaer noch hebben, oft mijn leven daer voor laeten. Nae dit voornemen heeft hy sommige jonge Edelluyden tot syner begheerten verwillicht dede heymelijck ende buyten yemants weten een schip ten oorloghe doen bereyden ende is daer mede in Zee gevaren, verwachtente zijn schip) waer mede sijn lief Ephigene by haeren Bruydegom tot Rhodes ghevoert soude werden. Dese is nae vele vriendtschaps ende groote eere die haer Bruydegoms maghen van haer Vader bewesen was, met henlieden op de Zee gheslagen, die heuren cours na Rodes nemende heurs weechs gevaren zijn. Chymon en sliep niet maer heeftse des anderen daechs met sijnen Schepe gheachterhaelt al waer hy op 't voor Casteel staende met luyder stemmen gheroepen heeft tot de gene die by Ephigene waren, Hout stille strickt u seylen, oft weest ghetroost ghevanghen ende inder Zee verdroncken te werden. Chymons vyanden stonden met blooten geweer aent scheeps boordt ende bereyden hen om heur te ver- {==O3r==} {>>pagina-aanduiding<<} weyren, daeromme greep Chymon een yseren dregge die hy, nae dese woorden, met grooter kracht gheworpen heeft op de compaigne vanden Rodiers die al hastelijcken haeren wech voorderden: ende heeft de compaigne met gheweldigher macht aent voorcasteel van sijnen schepe gheentert. Daer nae sonder te mercken oft hy oock van yemandt vanden sijnen nagevolcht werdt, is hy soo fier als een Leeuwe inder Rodiers Schip ghespronghen, recht oft hy van alle sijn vyanden geen werck ghemaeckt en hadde: ende aengeprickelt zijnde vander liefden, tradt hy met wonderlijcker vroomheydt (het naecte sweert inder hant hebbende) mits onder sijn vyanden, daer hy nu den eenen dan den anderen slaende, dat volcxken niet anders dan een deel schapen ter neder velde. De Rodiers dit siende hebben heur gheweer voor sijn voeten neder laten vallen, ende hem ghelijckelijck by nae met eender stemmen ghevangen gegeven: totten welcken Chymon doen gesproken heeft. Dat ick uyt Cypers ghescheyden ende hier met ghewapender hant gecomen ben om u te bespringhen, en is niet geweest (vrienden) uyt begeerte van roof, noch oock niet door eenighen hate die ick u lieden draghe: maer is een groote saecke voor my indien ickt ghene dat my hier toe gheproeft heeft, sal mogen segghen metten swaerde ghewonnen te hebben, twelck u lieden noch ghemackelijck sal vallen my met vreden te geven: dats te weten, ick begheere te hebben Ephigene, die ick boven alle dinghen beminne ende my niet met vriendtschappe vanden Vader te wijve ghewerden en mochte. Het is liefde die my ghedwonghen heeft die selfde met ghewapender hant op u lieden, als op vyanden te winnen: dus is mijn voornemen haer te verstrecken het ghene dat Pasimonde haer soude gheweest zijn: daeromme sult ghyse my leveren ende meucht dan voorts ter goeder uren uwen wech volstrecken. Die jonge lieden zijnde meer ghedwonghen dan goetwillich, leverden hem Ephigene metten tranen in haren oogen. Totten welcken Chymon ziende dat zy weende gheseyt heeft: en wilt niet treuren, Edele Vrouwe, ic ben u Chymon die beter verdient hebbe u te hebben dan Pasimonde, overmits de lange liefde dien ick t'uwaerts gedragen hebbe, ende dat ghy maer simpelijck aen hem belooft zijt. Daer na heeft hy haer doen in sijn Schip treden ende is met haer by sijn gesellen ghekeert, sonder yet te nemen oft aen te roeren van dat den Rodiers toe behoorde, de welcke hy voort heurs weechs liet drijven. Also was Chymon om sijnen waerden roof dien hy den vyanden ontschaeckt hadde de vrolijkste die daer leefde: de welcke een deel tijdts overghebracht hebbende om de schryende Ephigene te vertroosten, met zijne ghesellen te rade wert, dat het niet goet en waere op die tijdt in Cypers te keeren: dies hebben sy met eendrachtigher tsamenstemminghe heuren cours genomen na Candien: daer yegelijck ende oock mede Chymon wel veylichlijck met Ephigene meynde te mogen blijven: soo om de oude ende nieuwe maechschappen, als oock om de jonstige vrienden die hy daer hadde. Maer de Fortuyne die Chymon den buyt van die schoone vrouwe met grooter vreuchden gejont hadde veranderde haestelijck (als onghestadich) de onghelooflijcke blijtschappe van desen jonghen minnaere in treurich ende bitter gheween: want het en leet gheen vier uren nae dat Chymon den Rodiers verlof ghegheven hadde, oft den nacht quam opter hant, de welcke hy nu by sijn alderliefste zijnde, de aldergheluckichste voor hem te wesen verhoopte dien oyt mensche ghenoten hadde: maer daer is soo vreeslijcken onweder, t'welck soo vol sware stormen was, opgeresen dat de Hemel met dicke swerte wolcken ende de Zee met ruysschende winden vervaerlijcken bedeckt ende ontstelt werdt: sulcx dat daer niemandt en was binnen den Schepe die bedencken {==O3v==} {>>pagina-aanduiding<<} conste wat hem te doen stont oft waer hy hem stellen soude jae dat oock niemandt op't schip staende mochte blijven om eenich weyr tegens den storme te bieden. Hoe seere Chymon dies tonvreden was en behoeftmen niet te vragen: want hem anders niet en dochte dan dat hen de goden zijns herten wensch gejont hadden, alleenlyc om dat hem de doot, die hy te voren sonder dese begeerte niet en achte, dies te verdrietiger soude wesen. Van gelijcken waren ooc alle sijn gesellen geheel bedruct, maer boven al noch Ephigene, de welcke niet op en hielt van schreyen ende wonderlijck te misbaren: want zy voor elcken bare die aen den schepe sloech (beancxt zijnde met treuriger clachten) Chimons liefde, so vele als zy mochte vervloeckte: ende sijn stoutheydt grootelijc scheldende seyde zy dien ongeluckigen storme nerghens anders door gecomen te wesen, dan dat der goden wille niet en waere, dat hy, die haer ondancks der goden te wijve wilde nemen, zijn overdadige begeerte verwerven soude: maer dat hy haer eerst soude sien sterven ende daer nae ooc mede ellendelijck verdrincken. Met sulcdanige ende ander diergelijcke ooc meerder clachten met verbaestheyt der schipperen: die niet en wisten wat te bestaen, ende met versterckinge van ure tot ure der winden, zijn zy ten laetsten, sonder te weten waer dat zy waren, aengecomen ontrent het Eylandt van Rodes, ende noch niet merckende dat zy daer soo dicht by waren, als zy waren, deden zy heur wterste beste om metten lijve (indien mogelijck waer) op dat Eylant te lande te moghen comen, Hier inne was henluyden het avontuer jonstich: het welcke heur dede Landen in een cleyne arm vander Zee, waer binnen de Rodiers, den welcken Ephigene van Chymon benomen hadde gheweest, onlanckx daer voor oock met heur Schip aenghecomen waeren: ende en vernamen niet dat zy in dit Eylandt aenghecomen waren, voor dat de dagheraede (die den Hemel wat verclaerde) aenquam, ende zy luyden hen selfs ontrent een booch scheut weechs bevonden vant Schip daer af zy den voorleden dach in Zee ghescheyden waeren. Hier door was Chymon wter maten seere bedroeft: de welcke duchtende voor 't gene dat hem ghebeurde, zijn volcxken beval alle moghelijcken vlijte te doen om van daer te gheraecken, ende dan voorts van der Fortuyne ghedreven te werden daert haer soude believen: want zy in gheen ergher plaetse dan die voor hunlieden was, landen en mochten. Aldus werdt daer seer grooten arbeyt gedaen om daer weder uyt te comen, maer dat al te vergheefs: want de wint was gheweldich, die henluyden altijt wederomme te ruggewaerts dreef: sulcx dat zy niet alleen met list noch met crachte uyt dien arm oft boesem comen en conden, maer werden oock oft sy wilden dan niet, vanden wint aenslandt gheworpen: daer zy in hun eerste aencomen bekent zijn gheweest vanden Rodier Schippers die uyt heuren schepe op't lant getrocken waren. Terstont is yemant vanden Schippers snellijck gheloopen in een dorpken daer ontrent, daer de Rodier edellieden ghegaen waren: den welcken hy de maere bracht hoe dat Chymon met Ephigene in sijn schip daer ooc met gelijcker avontueren vander Zee als zylieden, aenghecomen waren. Dies verblijdt zijnde hebben vele mannen uyten dorpe tot hen genomen ende zijn daer mede nae den Zee toe gheloopen. Daer hebben zy Chymon ghevangen ghenomen die nu al met alle zijn volck op't landt ghecomen was met voornemen om in eenich nae by ghelegen wout te vulchten, ende namen oock mede al sijn gheselschappe, van ghelijcken oock Ephigene, al de welcke ghelijckelijck ghebracht waeren in dat selfde Dorp ende van daer voorts tot Rodes. Daer gecomen zijnde is de Bruydegom Pastmonde, die nu de tijdinghe al vernomen hadde, zijn clachten terstondt gaen doen voor den raet: de welcke metter daet een Rodier Edelman ghenaemt {==O4r==} {>>pagina-aanduiding<<} Lisimache, diet hooft van de Justitie was tot Rodes, belast heeft met veele volckx wel ghewapent te gaen om Chymon met alle zijn geselschappe te nemen ende die inder ghevanckenisse te stellen, het welcke soo ghedaen werdt. In deser wijsen heeft dese ellendige minnaer Chymon zijn lief, die hy onlanckx daer voor gewonnen hadde, sonder yet anders van haer genote te hebben dan sommige schamele monteuskens wederomme verloren. Aengaende van Ephigene, die wert van vele Rodier Edelmans ende Jofvrouwen wel ontfanghen ende vertroost: soo vant verdriet haerder ontschakingen, als vant ongemack vander Zee: ende is daer by sommige edele Jofvrouwen gebleven, totten beteeckende dach vander bruyloften. Als wast nu soo dat Pasimonde zijn uyterste best dede int vervolgen, om Chymon met zijn mede gesellen te doen dooden: so wert henlieden nochtans het leven versekert ter begeerten van de jonghe Rodier edellieden die den voorleden dach van Chymon gespaert hadden geweest: sulcx dat mense alleenlijc veroordeelde inde eewige kercker, daer inne sy (soo licht te dencken is) droevich en treurich bleven sonder eenigen hope te hebben van ymmermeer daer uyt te gheraecken. Maer ter wijlen Pasimonde nae al zijn vermogen naerstich doende was int geene te doen bereyden dat totten Bruyloften van noode was: soo heeft de Fortuyne (als oft sy over de onvoorsiene overdaedt door haer aen Chymon bedreven, berou ofte leetwesen hadde ghehadt) een nieu middel voortghestelt tot zijnder behoudenisse ende was dese. Pasimonde hadde een broeder die minder van jaren, maer meerder van deuchtsaemheyt was genaemt Hormisde: de welcke langhe woorden hadde omme tot een Huysvrouwe te trouwen een edele jonge jonckvrouwe van Rodes geheeten Cassandre: welcke maghet van Lisimache seere bemindt werdt, ende was dit houwelijck dickmael door verscheyden ghevallen behindert geweest. Pasimonde dan aenmerckende dat hy dese Bruyloft met grooter vreuchden ende costen wilde doen houden, dacht by hem selfs seer goet te sullen wesen, oock mede een besparinghe van meerder costen van ander Bruyloften te houden, indien hyt soo conde bestellen dat zijn Broeder Hormisde in dese selfde feeste Cassandre mochte trouwen: waeromme hy dese sake den vrienden vande Dochter weder aen gaf, de selfde ten eynden bracht ende met henluyden besloot dat opten selfden dach als hy Pasimonde zijn bruyt soude trouwen, Hormisde van gelijcken de sijne trouwen soude. Als Lisimache dit vernam werdt hy dies uytter maten seere t'onvreden: alsoo hy ontwijselijcken wel sach zijnen hope, van Cassandre te trouwen, gantsch verloren te wesen: by alsoo verde die doen ter tijdt van Hormisde getrout wert. Nochtans heeft hy als een verstandighe, soo hy was, zijn verdriet bedeckt: ende began in hem selfs te overlegghen, door wat middel hy deser saecken voortganck best soude moghen behinderen: maer hy vant sulcx voor hem gheheel onmoghelijck ten waer hy die schaeckte. Dit scheen hem wel licht om te doen overmidts het ampt dat hy bediende: maer het dochte hem dies oock oneerlijcker dan of hy des niet ghehadt en hadde. Dies niet teghenstaende moeste noch, nae langhe overlegginghen, de eere voor de liefde wijcken: ende nam voor hem in zijn herte zijn lief te schaecken, Godt gheve oock watter af comen mochte. Daer nae int overdencken op't gheene dat hem noodich was tot het beledt deser saecken, ende oock mede hoe hy die beleden soude, werdt hy denckende op Chymon dien hy met zijne ghesellen in ghevanckenisse hieldt: ende liet hem bedencken dat hy in desen handel gheen beter noch ghetrouwer gheselle, dan Chymon was, hebben mochte. Daeromme heeft hy hem den naestvolghenden nacht heymelijck by hem in zijn camer doen comen, ende began tot {==O4v==} {>>pagina-aanduiding<<} hem te spreken in deser manieren. Recht als de goede (o Chymon) den menschen alle dinghen mildelijck ende in grooter overvloedicheydt gheven, alsoo connen zy oock seer wijsselijck der menschen deuchden beproeven: ende maecken dan de gene als vrome Menschen noch meerder gaven weerdich: die sy in alderley toevallen die hun op comen mogen stantvastich ende volstandich bevinden. Nu hebben zy al veel ghewisser proeve willen nemen van uwer deucht dan die ghy soudt hebben moghen bewijsen sonder buyten den dorpel van uws ouders wooninge te comen: het welcke my niet verborghen en is, vol rijckdommen ende weelden te wesen. Want inden eersten hebben sy u (soo ick verstae) door de prickelende sorchvuldicheden der minnen uyt een onvernuftich dier in een mensche verwandelt. Daer nae hebben zy door een swaer tegenspoet ghewilt, ende willen nu teghenwoordelijck door een haetelijcke ghevanckenisse versoecken, oft uwen moet niet verandert vant ghene die selfde in uwen moet onlancks op ghestelt was als ghy een seer cleyne tijdt vernoecht waert met uwen ghewonnen roof. Aldus dan indien uwen moet noch also staet als die ghestaen heeft: so en gaven u de Goden noyt so aengenamen sake, als het gheene dat sy nu voor handen hebben om u te geven: het welcke (op dat ghy weder tot u ghewoonlijcke crachten soudet comen ende wederomme eenen moet sult mogen nemen) ick nu voorgenomen hebbe u te openbaren. Dat is, Pasimonde, die soo blijde in u ongeluck ende so ernstigen vervolger uws doodts was, haest hem nae alle vermoghen om bruyloft te houden met u alderliefste: op dat hy den roof soude moghen ghenieten die u dander Fortuynen, als zy u toe lachte, eerst gegeven ende stracx daer nae als zy toornich tegen u was, wederomme benomen wert. Ist nu saecke dat ghy so ic meyne, verlieft zijt: soo can ick wel bedencken hoe seer hertelijcken u sulcks verdrieten moet ende dat by my selven: den welcken Hormisde zijn Broeder bestaet op een selfden dach dierghelijcke overdaet te doen, ende my mijnen Cassandre (dien ic boven alle datter leeft beminde) te benemen. Om nu sulcken ongeluck en so grooten verdriedt te voorcomen, en mercke ick niet dat ons vanden Fortuynen eenich ander middel open ghelaten is, dan de vroomheydt van dese stoutmoedicheyt ende de crachte van onse rechte armen, daer inne wy ons wapenen moeten gereet hebben, ende ons eenen wech te bereyden: ghy tot u tweede ende ick tot mijn eerste ontschakinghe van onse beyder minnekens. Hieromme dan indien ghy groote begeerte hebt om wederomme te veroveren, niet alleen u vrijheydt, daer op ick u sonder uwen lief te hebben, niet seer vermoede te achten, maer oock mede u alderliefste: so meuchdy mercken dat u de Goden alsulcks weder in uwen handen hebben gestelt, by also verde ghy mijn voornemen maer en wilt volghen. Dese woorden gaven Chymon wederomme hert ende moet: dies hy sonder eenich tijdt te nemen van beraedt gheantwoort heeft aldus: Ghy en meucht, Lisimache, in desen handel gheen vromer noch getrouwer gheselle verkiesen, dan my: sonderlinghe indien my ghebeuren mach t'gene dat ghy daer seght, daerom meuchdy my bevelen tghene u bedunckt dat ick behoore te doen: ende ghy sullet my stoutmoedelijc sien volbrengen. Doen sprack Lisimache weder tot hem. Van heden af in drie dagen sullen de Bruydts haer Bruyloften houden in de huysinghe van haeren Bruydegoms: daer ghy met uwe ghesellen ende ick met sommighe vanden mijnen dien ick seer wel betrouwe binnen sullen comen alst doncker gheworden sal zijn: ende elck de sijne mids uyt de feeste ghenomen hebbende sullense brenghen in een schip, al heymelijck door my daer toe bereydt, ende verslaen de gheene welcken verwaentheydt sal dorven bestaen ons alsulcx te belet- {==P1r==} {>>pagina-aanduiding<<} ten. Desen aenslach behaechde Chymon met allen wel, de welcke totten bestelden tijde toe inde ghevanckenisse bleef ligghen, sonder yemandt van sijn ghesellen een woordt daer af te segghen. Als den dach vander Bruyloften gecomen was began de Feeste groot ende heerlijck, soo datmen niet een hoecxken en vant inde huysinghe vande twee ghebroeders, dat niet vol vreuchden en was. Na dat Lisimache alle dat tot sijnen aenslach nootdruftich was versorcht hadde, zijn bestelde ure ghecomen was, ende hy nu Chymons ghesellen, van ghelijcken zijn Vrienden, die al tsamen onder heur cleederen gewapent waren, met vele woorden een hert aenghesproocken hadde, tot zijn voornemen, heeft hy dit volc in drie deelen gedeylt: waer af hy het eene deel heymelijcken sant aen de haven, op dat hun niemant (alst noodich soude zijn) behinderen en soude moghen int Schip te comen: ende met de twee ander deelen comende aent huys van Pasimonde liet hy het tweede deel aen de poorte vanden huyse, op dat hem niemandt daer inne besluyten noch het weder uyt comen beletten en soude: ende is voort met Chymon ende met het derden deel van hun selschappe de trappen opwaerts ghetreden. Alsoo haest zy nu ghecomen waren op de saele daer de Bruydts met veel andere Jofvrouwen nu by ordene ter Tafelen waren gheseten, sijn zy flucx voort ghespronghen, wierpen de Tafelen ter aerden, grepen elck zijn lief, gaven die in handen van heur ghesellen, ende bevolen die eens gancx te brenghen in het schip dat daer bereyt lach. De Bruyts bestonden te weenen ende te crijten, soo deden oock de andere Wijven ende Dienaers, sulcks dat het gantsche huys in eenen ooghenblick vol roepens ende geruchts was. Maer Chymon, Lisimache ende heur ghesellen de bloote swaerden inder hant hebbende deden hun wel sonder yemandts wederseggen ruym bane maken, soo dat sy wederom aen de trappen quamen. Int afcomen is henlieden tegens ghecomen Pasimonde, die met eenen grooten stoc inder hant quam gelopen om te besien watter te doene was: de welcke van Chymon soo dapperlijck op sijn hooft werdt ghetreft, dat het in tween gheclieft werdt, ende hy doot voor Chymons voeten neder storte. Hormisde daer comende om zijn Broeder te ontsetten heeft ooc van Chymon eenen slach uytten hoop ghecreghen daer hy doodt bleef: van ghelijcken waren daer oock sommighe andere, die de ghesellen van Chymon ende Lisimache ghenaecken wilde, van hunlieden ghewont ende afghedreven. Alsoo verlieten zy dat huys vol bloedts, vol gheruchts, vol geweens ende vol droefheyts: ende hen selfs dicht in een sluytende, sijn zy met heuren roof ghecomen aent schip: daer zy de twee vrouwen binnen brachten, oock mede selfs met heure ghesellen inne traden. Als sy nu saghen dat den oever aen alle canten vol ghewapende mans wert, die om de Vrouwen te ontsetten quamen, sloeghen sy heur riemen int water ende ginghen blijdelijck heur dinghen doen in Candien. Daer ghecomen zijnde waren zy vrolijcken van veele hunlieden vrienden ende Maghen ontfangen: ende hebben daer elck zijn alderliefste ghetrout, groote vreuchde bedreven ende weeldelijcke hunlieden roof ghenoten. Om deser ontschaeckingen resen daer geen cleyne tweedracht tusschen die van Rodes ende Cypers, die al een wijle geduerde: maer ten laetsten werdt daer door tusschen spreken der vriende over weer sijden, die hen desen handel onderwonden, eenen middel ghevonden: so dat na sommighe bannissementen Chymon met zijn Ephigene in Cypers ende Lisimache met zijn Cassandre tot Rodes blijlijcken weder ghekeert zijn: daer elck met zijn lief noch lange in grooter ghenoechten leefde. {==P1v==} {>>pagina-aanduiding<<} Constance hadde lief Martuccio Gomito, die doot werdt gheseydt, dies zy van vertwijffeltheydt alleen ginck in een Barcke, daer mede zy vanden windt ghedreven werdt tot Suse in Barbarijen, van waer zy voorts quam tot Thunis, daer zy haer lief noch levendich vant ende hem haer selven te kennen gaf. Daerom hy, van grooter achtbaerheyt in des Conincx secreten raet zijnde, dese selfde Constance troude ende trock wederomme met haer rijck zijnde int Eylandt van Lipare. De twintichste Historie. Om te doen blijcken de stantvasticheydt van oprechte minne oock mede dat de Fortuyne de menschen somtijdts vernedert om de selfde ten laetsten in hoogher state te verheffen. ONtrent Sicilien leyt een cleyn Eylandeken genaemt Lipare, daer eertijts een schoone jonge Dochter woonde geheten Constance, die van seer eersame lieden in dat selfde, Eylandeken gesproten was, Van dese maget is amoureus gheworden een jongelinck vant selfde Eylant, genaemt Martuccio Gomito, die bevallijck van goede zeden ende verstandich in zijnder hanteringhe was die oock mede vander maghet bemint werdt, in sulcker wijsen dat zy geen vreucht en hadde dan als zy hem sach. Martuccio haer tot eenen echten wijve begeerende, heeft haer vader vant houwelijck doen aensoecken: de welcke hem antwoorde dat hy al te arm was, ende dat hyse hem daeromme niet gheven en wilde. Dese weygheringhe door armoede, heeft Martuccio uytter maten seer gbespeten: dies hy met sommighe zijnre vrienen ende maghen een cleyn scheepken van oorloghe toe ruste: sweerende nemmermeer wederom tot Lipare te keeren, ten waer dat hy rijck ware. Also is hy van daer gevaren, ende began eens Zeeroovers hanteringe drijvende, hem te houden lancx de stranden van Barbarijen: daer hijt al ruyte ende roofde dat hy te machtich was, waer inne hy de Fortuyne seer jonstich tot hemwaerts bevandt, indien hy sijnen voorspoet maer wel hadde connen ghebruycken. Maer want hy ende sijn ghesellen nu binnen corten tijdt seer rijck geworden zijnde, sonder hem daer mede te ghenoeghen, nae noch grooter rijcdommen staende, zijn sy al 'tsamen genomen van sommighe Sarazijnsche Schepen: daer hunlieden, mae dat sy hen langhe te vergheefs gheweert hadden, alle heur gheroofde goedt ghenomen werdt, het meestendeel van hunluyden verslaghen bleven, heur schip inden gront geboort was, ende het overblijfsel van volck tot Thunis ghebracht, inde ghevangenisse gheleyt, ende in grooter ellendicheyt behoedt werdt. Hier af is tot Lipare tijdinghe ghecomen, niet van een alleen, maer van vele, dat alle die op het cleyne Scheepken met Martuccio uyt waren gevaren, verdroncken waeren. De jonghen Dochter dit hoorende, die om zijn wechvaren uytter maten ghetreurt hadde, heeft langhe metten anderen geweent, ende werdt van sinne niet langhe te willen leven: maer want haer herte niet verdraghen en mochte haers selfs met eenrehande ghewelt te dooden: bedacht zy een nieuwe maniere om noodtsakelijcheyt haers doots te vinden. Also is zy op eenen avondt heymelijck uyt haers vaders huys ghetreden ende naer de haven ghegaen: daer zy by ghevalle een cleyn visschers barcxken vandt, dat vanden ander schepen verscheyden lach. Hier waeren ter selver stonden de Visschers wtgegeaen: dies zy dat met mast, met seyl ende met riemen voorsien vant: daeromme, terstont daer inne ghetreden {==P2r==} {>>pagina-aanduiding<<} is: ende heeft haer selfs een weynich wter haven inde ruyme Zee gheroeyt. Ende want zy haer wat vant seylen verstont, soo ghemeenlijck alle de Vrouwen van dat Eylandeken doen, heeft sy den mast weder opgherecht, het seyl metten spriet inden toppe ghestelt, schoot ende gaert opt ruymste gheviert, ende haer selven gantselijck den winden bevolen: ende dit al overmidts zy in haer selven dachte nootelijcken te sullen ghevallen, oft dat de onghelaten barcke sonder stier-man zijnde, vanden winden omgestolpt soude werden: oft dat de winden die aen eenighe clippen drijven ende aen stucken slaen souden: sulcx dat zy (oft zy dan noch al wilde) heurs selfs niet en soude connen bergen, maer nootlijck verdrincken soude moeten. In dit voornemen heeft zy haer hooft in haer cleedt bewonden, ende ghinck al weenende beneden inden barcke neder liggen. Maer het geviel al anders dan sijt ghewaent hadde. Want daer waeyde op die tijdt soo soetelijcken sachten Noorden windt dat de Zee by nae spieghel slecht lach: ende heeft dese barcke van dien avont dat zy daer inne tradt tot dies anderen daechs tegen den avont ghedreven meer dan dertich mijlen waters boven Thunis aen een plaetse ontrent een Stadt ghenaemt Suse. De jonghe Dochter en werdt des niet gheware oft zy aent landt dan oft zy op Zee was: als de gene die om geenderley gevalle haer hooft hadde willen opbeuren, noch en meynde dat oock nemmermeer te doene. Ter selver tijdt als de barcke daer aende strant quam ghedreven, was daer by gheval een schamel vrouken doende met de Visschers netten wter Sonnen te nemen: welck vrouken dese barcke siende, seer verwonderde datmen de barcke alsoo met vollen seyle hadde laten stranden: dies zy meynende dat de visschers daer binnen mochten in slape liggen, daer inne geclommen is, al waer zy niemandt en vant dan dese jonghe Dochter: de welcke zy soo menichmael toe riep, overmidts die selfde vastelijck sliep, dat zy ten laetsten wacker is geworden. Als nu dit vrouken aen des maechts ghewaede vermerckte dat het een Christinne was, heeft zy haer int Latijn aenghesproken ende gevraecht hoet mogelijck mochte zijn dat zy daer alleen met de barcke aenghecomen was. De maghet de Latijnsche sprake hoorende, werdt beducht dat haer eenich ander wint wederom int Eylandt van Lipare ghedreven mochte hebben, dies zy haer hooft haestelijck opghericht ende rontsomme gesien heeft: maer als zy het lant niet en kende ende haer selfs aen de strandt sach vraechde zy dat goede vrouken waer dat zy was. Het vrouken antwoordenbe sprack: ghy zijt hier, dochter, by Suse in Barbarijen. Door dese antwoorde wert de maghet innerlijck bedroeft, dat Godt haer den doodt niet en hadde willen seynden: ende beduchtende eenighe oneere te sullen ghedooghen, en wist zy niet wat bestaen: maer ghinck opt eynde van haer barcke deerlijcken sitten weenen. Het oude vrouken dit siende, werdt met haer te lijden, ende badt haer soo vele dat zy mede ginck in haer cleyne hutken, daer zy de maget so lange smeeckte, dat zy wt haer verstondt hoe de selfde daer aengecomen was. Doe dit vrouken wiste dat zy noch nuchteren was heeft zy haer voorghestelt het broodt met wat vischs ende een dronc waters ende sprac de maget so lief dat zy een weynich adt. Constance hoorende dat dit oude vrouken aldus Latijn sprack heeft haer drex nae gevraecht wie zy was. Daer op het vrouken antwoorde te wesen van Trapany, ende haren naem was Chereprijse, dats waerde buyten int duytsch te segghen: ende seyde daer noch by dat zy in dit Landt eenighe Christen Visschers diende. Al hoe wel dese Maghet nu seer bedruckt was, soo heeft zy nochtans dese benaminghe van Chereprijse voor eenrehande gheluckich teecken gheacht sulcx dat zy sonder te weten wat haer {==P2v==} {>>pagina-aanduiding<<} daer toe porde, yet wat began te hopen, twelc zy noch selfs niet en wiste wat het was: daer door zy oock wat ophielt om den doot, so zy te voren gedaen hadde, te wenschen. Voort heeft zy, sonder verder te openbaren wie oft uyt wat landt zy was, dat oude vrouken hoochlijc om die minne Godts gebeden doch mededoogen met haer jonckheyt te willen hebben, ende haer eenigen raet te geven, door welcken zy mijden mochte dat haer gheen overdaet en geschiede. Dese Chereprijse was een goedt vrouken, het welcke dit gehoort hebbende de Maget liet blijven in haer hutken, ende ginc hastelijcken de netten binnen halen die sy daer inne sloot. Hier na bedecte ende bewimpelde zy de maget gantschelijcken met haer eyghen mantel, ende heeft haer gebracht binnen Suse. Daer ghecomen zijnde sprack dit goede vrouken tot haer. Ick sal u, mijn lieve Constance, brengen ten huyse van een goede Sarazijnsche Vrouwe, dien ic dickwils int gene zy my beveelt, dienste doe: dit is een oude ende goedertieren Vrouwe, in wiens goede jonste ick u (soo ick aldermeest sal mogen) bevelen sal: ende ben seker dat zy u soo gheerne ontfanghen sal, als oft ghy haer eyghen dochter waert. Maer als ghy dan by haer sult zijn, moet ghy oock u alderuyterste naersticheyt doen om met wel dienen haer jonste te verwerven, ter tijt toe dat u van onsen Heere beter avontuere toegesonden wert. Daer nae heeft dit goede Vrouken gedaen alsoo zy gheseyt hadde. Dese Vrouwe was nu al out van jaeren: de welcke Chereprise ghehoordt hebbende, de Maget int aenghesichte sach ende began te weenen. Voort heeft syse ontfangen, aen haer wanghen ghecust ende metter handt binnen haer huys ghebracht: daer noch een deel ander Vrouwen, sonder eenich mans persoone met haer woonden: de welcke van sijde, van leder ende van palme ende van veel ander dinghen verscheyden constige wercken met haer handen maecten: waer af Constance oock eenighe leerde binnen luttel daghen, ende began met haerlieden te wercken. Daer werdt sy door haer willighe bediensticheydt ende naersticheydt van de Vrouwe ende van alle de anderen hertelicken bemint ende in grooter waerden ghehouden: ende leerde noch daer en boven uyt teeckenen ende anders haer luyder spraecke binnen weynich tijts. Terwijlen dese Maget aldus tot Suse woonde ende binnen haer Vaders huys al voor doot ende verloren te wesen beschreyt was, ist ghevallen, als tot Thunis een Coninck was genaemt Mariabdele, datter in Granaden een jonck machtich Heere van grooten gheslachte was, dewelcke seyde het Conincrijck van Thunis hem toe te behooren. Daeromme hy een groot heyr versaemt heeft ende quam den Coninc bespringen om den selfden wt het rijc te verdrijven. Dese mare quam ten ooren vanden gevangen Martuccito Gomito, die goede Barbarische sprake conste: dies hy verstaende dat de Coninck groote machtige gereetschappe maecte tot sijn beschermenisse, aldus ghesproken heeft tot een vanden genen die hem met sijne gesellen in hoede hadden. Mochte ick den Coninck spreken, ick versekert u dat ic hem sulckdanighen raet soude geven, dat hy de batalie haest gewonnen soude hebben. Dese wachter heeft sijn Meester dese woorden geseyt, de welcke sulcx terstont den Coninck ginck vercondighen: daer door oock vanden Coninck gheboden wert datmen Marcuccio stracks voor hem soude brenghen, den welcken hy vraechde wat sijnen raedt was daer af hy gesproken hadde. Heer Coninc (sprac Martuccio) ic hebbe wel acht genomen (terwijlen ick hier int Landt ben gheweest) opte maniere die ghyluyden int strijden pleecht: daer ghy soo my dunct, meer Schutters dan eenich ander crijgsvolck ghebruyckt: sulcks dat ghy lichtelijck d'overhant soudet behouden, indien daer middel mochte gevonden werden, {==P3r==} {>>pagina-aanduiding<<} dat u volck overvloedt van pijlen, ende u vyanden pijlen gebreck hadden. Sonder twijfele (sprack de Coninck) mocht dat gheschieden, ick soude wel meynen de verwinner te wesen. Doen sprack Martuccio, sulcx mach wel zijn, Heer Coninc, indient u maer en belieft, ende sal u de middel segghen waer door. De coorden oft pesen van u booch-schutters suldy vele dunder ende smalder doen maken dan zy die gewoone zijn te gebruycken, van ghelijcken oock de tinten van heur pijlen soo enghe dat zy op geen andere dan op sulcke dunne pesen en moghen ghestelt werden: maer dit moet soo verholentlijck gheschieden dat u vyant dies niet en verneme, oft hy soude daer inne voorsien. De reden waeromme ick dit voor goet houde, is dese: Nae dat u vyanden, oock mede u volck al heur pijlen verschoten sullen hebben: soo sullen u vyanden, nootlijck de pijlen die op heur gheschoten zijn, weder op moeten lesen (doo ghy dat wel weet) om die weder in u volck te schieten soo langhe als den strijdt sal ghedueren: van ghelijcken sal u volck mede doen met der vyanden pijlen. Maer dan sullen hen de vyanden eerst recht bedrogen bevinden te wesen ghemerckt zy niet een van uws volcx pijlen en sullen mogen ghebruycken: overmidts de tinten van dien smal ende hunlieder pesen dick sullen zijn: het welcke recht anders sal gevallen met u volck, welcker dunne pesen die wijde tinten wel sullen moghen ontfanghen: sulcx dat u volck pijlen ghenoech, maer dat u vyanden die ghebreck sullen hebben. Desen raedt heeft den Coninck uytter maten wel behaecht: de welcke, als een wijs Prince (so hy was) dien selfden aert gantschelijcken naghevolcht heeft: ende bevant int eynde dier oorlogen dat zijn vyandt daer door van hem overwonnen was: daer door oock Martuccio hooghelijcken in sijn gratie, ende door dien oock tot hooghen staete ende machtighe rijckdommen ghecomen is. Het gheruchte alle deser dingen is terstont over het gheheele landt ghevloghen: sulcx dat oock ten ooren van Constance de fame quam, hoe dat Martuccio Gamito (dien zy langhe doot gewaent hadde) noch int leven was, daeromme de liefde, die zy tot hem droech ende nu al by nae uytghebluscht was, met een haestige vlamme wederomme in haer herte ontsteken wert: door welcx vernieuwinghe den hoope weder verweckt is gheweest, die nu al gantsch doodt in haer gheschenen hadde te zijn. Aldus heeft zy alle haer ghelegentheydt de goede Vrouwe, daer zy mede woonde, altemale vertelt, segghende dat haer verlangde na Thunis te gaen, om haer ooghen te versaden met het ghene, daer zy doort ghehoor van haere ooren begheerlijck nae geworden was. Dese goede Vrouwe heeft sulck begeeren seere gepresen: ende is met haer (recht oft haer Moeder waer gheweest) in een barcke gheseten ende nae Thunis ghevaren: daer zy met oock Constance om haren wille seer eerlijck ten huyse van een haerder nichten ontfangen waeren. Nu hadde zy Chereprise oock met haer ghenomen, die zy sant om te vernemen wat men daer seyde van Martuccio: de welcke verhoort hebbende dat hy noch levendich ende in groote state was, haerlieden sulcx quam vercondighen. Doen heeft de goede Edele Jofvrou selfs de gene willen sien die Martuccio de tijdinghe soude brenghen dat sijn alderliefste Constance aldaer ghecomen was, om hem te soecken, ende is teender plaetsen ghegaen daer hy was, tot hem segghende: Martuccio, tot mijnen huyse is gecomen een dien u dienaer is ende van Lipare comt, de welcke u wel int heymelijck soude willen spreecken: dus ben ick selfs (om dat niemandt anders te betrouwen) al hier ghecomen u alsulcks te segghen ende dat door zijn begeerten. Martuccio heeft haer seer ghedanckt, ende is haer nagevolcht ten huyse daer {==P3v==} {>>pagina-aanduiding<<} zy geloogeert was. Als de Maghet hem eerst sach, en scheeldet niet veele dat zy niet van grooter vreuchde en sterf: ende niet machtich zijnde haer selfs te bedwinghen, is sy hem om den halse ghesprongen, hem met open armen omhelsende, so dat zy doort herdencken haers voorleden verdriedts, ende deser teghenwoordigher vreuchden heete tranen began te weenen sonder een eenich woordt te mogen spreecken. Martuccio zijn alderliefste daer siende, werdt oock soo seere verwondert dat hy een wijle stondt sonder te weten wat hy soude segghen, ende heeft noch ten laetsten swaerlijck versuchtende gesproken Och armen mijn lief Constance, zijde dan noch int leven? het is nu langhe geleden dat ick hoorde seggen dat ghy verloren waert, soo dat men in onsen huyse noyt zedert dien tijdt tijdinge van u vernomen en heeft. Als dit gheseydt was, weende hy jammerlijck ende heeft haer omgehelst ende vriendelijc gecust. Doen verstelde hem Constance alle haer ovontuere, ooc mede de eere die haer van die edole Jofvrouwe (daer mede zy inwoonde) bewesen was. Nae sommige coutinghen die sy noch te samen hadden, is Martuccio van haer ghescheyden ende ginck by sijnen Heere den Coninck, dien hy alle dit vertelde. Hier af was de Coninck met allen seere verwondert, ende dede die Dochter voor hem comen, van de welcke hy mondelijck hoorde t'ghene dat hem van Martuccio verteldt was, dies hy tot haer seyde: Ghy hebt hem Dochter ter goeder trouwen wel verdient tot eenen Man te hebben. Daer naer heeft hy groote ende rijckelijcke gaven doen brenghen: waer af hy Martuccio d'een helft ende Constance dander helft gheschoncken heeft: ende gaf hunlieden oorlof onderlinghen te doen t'gene dat hen alderbest ghelieven soude. Doen wert oock de edele vrouwe, by de welcke Constance ghewoont hadde, groote eere bewesen van Martuccio: die haer hoochelijck danckte vande betoonde weldaet ende met aenghenaeme giften beschenckte: de welcke daer nae aen Constance oorlof nemende, ende dat niet sonder, haer te Gode bevolen heeft. Oock hebben zy selfs aenden Coninck oorlof ghenomen, ginghen in een cleyne barcke sitten met Chereprijse ende keerden met goeder winde wederom tot Lipare, daer zy met onwtsprekelijcker vreuchden ontfanghen waren. Daer troude Martuccio zijn bruyt Constance, hielt een groote ende rijckelijcke Bruylofte, ende gheniete met haer hunlieder onderlinghe liefde ghesamentlijc in ruste ende vrede. Peeter Boccamasse vluchtende met een Dochter die hy beminde ghenaemt Angeline, coemt op den wech int ghemoete van een deel Roovers, van waer Angeline door een Bosschagie vloot ende wert gheleydet op een Casteel. Peter wert vanden Roovers ghevanghen, welcker handen hy noch ontquam ende gheraeckte daer nae noch by gheval op't selfde Casteel daer Angheline was, die hy aldaer tot eenen wijve troude: ende keerden daer nae t'samen wederom tot Roomen. De eenentwintichste Historie. Betoonende der liefden ende der Fortuynen mogentheyt. BInnen de stadt van Roomen, die voormaels het hooft was, alsoo die nu ter tijdt is van de gantsche wereldt, was onlanckx een Jongelinc genaemt Peter Boccamassa, van een seer eerlijc gheslachte onder den Romeynen: die verlieft wert op een overschone ende minnelicke jonge maget wiens {==P4r==} {>>pagina-aanduiding<<} name was Angeline, eens Mans dochter diemen noemde Giglinosse Saulle die van cleynen staete was, maer hoochlijck onder der Borgheren geacht was: ende wist met zijnder minnen die Jonghe Dochter soo verde te brenghen, dat zy hem niet minder, dan hy haer en beminde. Daeromme hy hem ghenootsaeckt bevoelende door sijn brandende minne hem liet beduncken dat hy niet langher en mochte ghedooghen het sware ghequel twelck hem sijn beheerte, om haer tot sijnen wille te ghecrijghen aen dede, dies hy haer te houwelijck versocht heeft. Dit vernamen sijn Maghen die hem al te samen ginghen aenspreken, hem scheldende om tghene dat hy doen wilde: ende deden aen d'ander zijde des Maghets Vader oock weten dat hy doch naer Peeters segghen in gheenderley wijse luysteren en souden: want sylieden hem, in dien hy sulckx dede nemmermeer voor Vriendt noch mage houden en souden. Peeter dan siende dat zy hem den wech besloten, door de welcke, (ende door geen ander) hy tot zijn begheerte verhoopte te comen: waende van droefheyt te sterven: zo dat hy ondancx alle sijne maghen die Maget getrout soude hebben indien de Vader sulcx hadde willen ghedoogen: nochtans nam hy voor hem in zijn ghedachten soo vele te doen, dat dese saecke (indien de Maghet willich ware) noch ten goeden eynde soude comen. Als daer omme Peeter door eenen heymelijcken Bode vernomen hadde dat de Maecht daer oock met allen wel toe gesint was, heeft hy besloten met haer uyt Roomen te vluchten. Dus is Peeter op eenen morghenstondt, als alle de saecken wel besteldt waren, seer vroech opghestaen ende ghelijckelijc met Angeline te peerde gheseten: met de welcke hy sijnen wech nam naer Alaigne toe, daer Peeter sommighe Vrienden hadde die hy wter maten wel betroude. Also zijn die twee ghelievekens over veldt ghereden sonder tijdt te hebben om heur bruyloft te houden uyt vreesen van vervolcht te werden: hoe wel zy nochtans onderlinghe van heur liefde coutende, malcander onderwijlen vriendelijcke montcuskens gaven. Nu ist ghevallen als zy ontrent vier mijlkens van Roomen waren ende Peeter den wech niet wel en kende, dat hy behoorende de rechterhandt te volghen, ter slincker inne gereden is: soo dat zy niet boven een mijle weechs in dien weghe en waeren ghevoordert, oft sy en sagen een cleyn Casteelken daer ontrent: ende niet lange daer nae twaelf Ruyers daer uyt comen die dese twee amoureuskens van verre genomen hadden. Angeline dese gesien hebbende, hoe wel nochtans soo spade dat zy nu al ontrendt Peeter ende haer waren, began ancxtelijcken te roepen: Om Gods wille lief, laten wy ons selven berghen want wy zijn hier bespronghen. Terstondt heeft Peter so hy eerst mochte sijn peert gheweent nae een groot bosch, sloot zijn sporen in des peerdts zijden ende hielt hem aenden Sadelboom: dies het peert hem alsoo ghenoopt bevoelende hem vals loops nae't Wout heeft gedraghen Maer want Peter meer op sijns liefs aensicht dan op den wech ghesien ende hy daeromme dese gesellen so haest niet vernomen en hadde: soo werdt hy van henlieden verrast ende gheprepen al eer hyse te recht int ghesicht hadde, ter wijlen hy al vluchtende herwaerts ende gins omme sach van wat hoecke zy quamen. Doen deden zy hem vanden peerde stijghen, hem vraghende wie hy was, het welc hy henlieden seyde, dies zy onderlinghen begonsten raedt te houden ende aldus te segghen. Dits onser vyanden vriendt, wat staet ons anders te doene dan hem naeckt te ontcleden, ende hem ten spijte vanden Vrsiners aen een van dees eycken Boomen te hanghen? Hier inne over een ghedraghen zijnde, bevalen sy Peeters hem selfs te ontcleeden. Als Peeter hier over doende was ende sijn {==P4v==} {>>pagina-aanduiding<<} misval nu wel voorsach, soo ist gevallen dat daer wel vijf en twintich wackere Ruyters, die hen selfs uyt een ander veste daer ontrent aldaer verborgen hadden, onversiens uyt haer laghen opghesprongen ende d'eerste twaelf ruyters aengerent zijn roepende gelijckelijc, sla doot, sla doot. Dese also verrascht zijnde verlieten Peeter ende stelden hem ter weer: maer want zy heur vyanden boven hen selfs meerder vonden in ghetale, soo begonnen zy te vluchten ende d'ander heur na te jagen. Als Peeter dit sach trock hy stracx zijn cleederen weder aen, steech op sijn Peert, ende began zijn alderbest te vluchten den selfden wech inne daer hy sijn liefken hadde sien vluchten. Maer al wast nu alsoo dat hy wel ghenoech scheen versekert te wesen voor de handen der gheenre die hem meynden op te hanghen ende ooc van henlieder nae jagers, so was hy (die wech noch pad noch spoor van eenich paert noch zijn alderliefste en vant) de alder-bedrucste man vander werelt, ende began al weenende nu hier dan daer te soecken nae sijn lief, welcks name hy vast luyde riep doort woeste wout, maer hem en wert van niemant geantwoort. Nochtans en dorste hy in gheender wijsen weder te rugghe keeren: dies is hy also altijt voorwaerts uyt gereden, sonder eenichsins te weten waer hy voleynden soude. Hier en boven hadde hy wel hooren seggen vanden wilden beesten die gewoonelijc in sodanighe wildernissen houden: het welcke hem tseffens beancxt maeckte, soo wel voor hem selfs als voor sijn lief: die hy hem nu al verbeelde in sijn gedachten elcke oogenblic te sien verworgt werden van eenich Bere oft Wolf: Also is dese arme Peeter dus ongheluckelijck alle den gheheelen dach al roepende, crijtende, nu achterwaerts rijdende als hy voorwaerts meynde te gane door die bosschagie ghereden: ende was, so om't roepen, weenen, ende vreesen, als om dat hy dien dagh noch niet gheten en hadde, nu also swack geworden dat hy niet meer en mochte: daer omme hy siende dat de nacht ghecomen was, ende niet wetende wat bestaen, van sijnder paerde is ghesteghen, d'welck hy aen eenen grooten eycke bandt, daer hy op geclommen is, uyt ancxten van eenich wilt beest dien nacht verslonden te werden. Na een luttel tijts is de mane gecomen ende began claer te schijnen: maer Peeter en was so stout niet, uyt vreese van vallen, dat hy hem dorste begeven om te slapen: twelck hy (oft hem noch al wel gelegen waer geweest) door sijn droefheydt ende t'gedencken zijns liefs niet en soude hebben connen gedoen: dies hy dien gantsen nacht genootsaect was te waecken suchtende weenende ende (in hem selfs) zijn ongeluc vervloeckende. De jonge dochter, so voor gehoort is, en wist mede niet wat wech te verkiesen: maer is gereden daert des paerts believen best was haer te dragen: sulcx dat sy mede soo diep int Wout verwerde: dat zy niet en cost weten door wat wech zy daer inne ghecomen was. Daeromme zy ooc min noch meer dan Peeter gedaen hadde den gantsen dach ree swermen door de eensame woestijne. Nu vertoefde sy wat, dan reet zy al weenende voort, dan riep sy, ende dan bekermde zy haer ongheluck. Ten laetsten siende dat Peeter niet en quam, ende dat den nacht voorhanden was is sy een cleyn pat, dat haer by gheval voor oogen quam, inne ghereden: het welcke haer paert so lange volchde, dat sy by na een mijle weechs voort ghereden zijnde, van verde voor haer ghesien heeft een cleyn huysken: daerwaerts zy opt voorderlijckste dat haer mogelijc was gereden is. Daer vant zy een seer out man met sijn wijf die oock met allen seere bejaert was: de welcke haer aldus alleen daer siende, tot haer seyden: Seght ons doch lieve dochter, wat maeckt ghy aldus alleen tot deser uren in desen hoecken? de maghet antwoorde al schreyende dat zy haer gheselschappe int Bosch verloren hadde, ende vraechde hoe nae {==Q1r==} {>>pagina-aanduiding<<} zy nu was by Alaigne. Daer op haer die goede oude Man antwoorde segghende: dit en is de wech niet Dochter om nae Alaigne te gaen, het is meer dan ses mijlen van hier. Waer sal ick dan (sprak zy) hier ontrent erghens huysen vinden om te mogen herbergen? hier en zijnder (seyde die oude man) geen zo na by der hant, dat ghy daer by daghe soude mogen comen. Believet u dan wel vraechde de Maget, dat ic desen nacht hier om Gods wille blijve, ghemerckt ick nerghens ander gaen en mach? De goede man antwoorde haer, het believet ons seer wel schoon kint dat ghy desen avont voorts by ons blijft: maer willen u wel te voren waerschouwen dat hier door dese Bosschagien by daghe ende by nachte veele quaedt gheselschaps van vrienden ende vyanden wandelen, die ons dickwiis groot verdriet ende schade aen doen; ghevielt dan door eenich ongheluck, ter wijlen ghy hier waert, dat hier geboeft quame, die u schoon ende jonck siende, onwille ende oneere aen deden, wy en souden u niet moghen helpen: het welck wy u van te vooren wel hebben willen segghen, op dat ghijt ons naemaels (indient gheviel) niet en soudet mogen wyten. Al wast nu soo dat des oude Mans woorden de Maget ancxtich maeckten, zoo heeft zy dies niet te min, siende dat het spade was, tot hem gheseyt. Believet den Heere, hy sal u ende my voor sulck ongheluck beschermen: maer oft sulcx noch al geviel, duncket my al veel minder quaedt onder de ghenade van Menschen te staen, dan int Bosch vande wilde Dieren verslonden te werden. Dit gesproken hebbende ende van haer Paerdt ghesteghen zijnde is zy ghegaen binnen 't huysken vanden schamelen Man: daer zy armlijcken van 't ghene dat zyluyden hadden, met hun adt: ende is nae de maeltijdt in haer cleederen by hen beyden op hun bedde gaen ligghen: daer sy niet en op en hielt van suchten, stenen ende weenen om 't ongheluck van haer selfs, ende oock van Peeter, voor den welcken zy niet dan alle ongheluck ende verdriet bedruchtende was. Alsoo wacker ligghende heeft zy ontrent den dagheraet een groot gherucht van volck die aen quamen, ghehoordt: dies zy haestelijcken ghespronghen ende op een groote plaetse die achter t'huysken stondt gheloopen is: alwaer zy eenen grooten clamp hoys ghevonden ende haer selfs daer binnen inne verborghen heeft: om van't volcxken dat daer aen quam niet ghevonden te werden. Sy en had haer selfs nauwelijcx te vollen verborghen, oft die luyden, die in groote menichte ende quade rabbauwen waren, en zijn ghecomen aen de deure van 't Huysken: de welcke zy terstont voor hun luyden deden openen. Als zy nu inghelaten waren ende des jonghe dochters Paerdt daer ghesadelt vonden staen, vraechden zy wie daer binnen waer. De oude Man de Maghet nergens siende antwoorde dat daer niemant in thuys en waer dan hy ende zijn Wijf: maer dat dit Paerdt (wien 't oock ontloopen mochte zijn) gister avondt aldaer ghecomen was, het welcke hy binnens huys hadde ghenomen op dat het van den Wolven niet ghegheten en soude werden. Het sal dan (sprak de opperste vant geboefte) goet voor ons zijn, ghemerckt het gheen ander Meester en heeft. Daer nae zijnse tsamen in ghecomen ende hebben hen hier ende daer doort cleyne Huysken verspreyt: ooc zijnder een deele achter opte plaetse ghecomen daer zy hen Schilden ende pijcken tot allen hoecken neder stelden. Daer ghevieldt dat een onder henluyden zijn javelijne uyt dertelheydt druckten inden Hoyberch: sulcx dat het weynich scheelde, dat de Maghet, die daer binnen verholen lach niet doorsteken en was, van gelijcke dat zy haer niet en melde. Want de javelijne streeck zoo dicht henen by haer slincker borste, dat het yser door haer cleedt passeerde: sulcks dat zy wanende {==Q1v==} {>>pagina-aanduiding<<} gewont te zijn, eenen grooten creet meynde te geven: maer bedenckende in wat plaetse dat sy was hielt sy haer stillekens sonder eenich geluyt te slaen. Nae dat dit geselschappe daer sommige geytkens ende ander vleesch, ('t welck sy daer brachten) gebraden, ende wel geten ende gedroncken hadden, zijn sy al tsamen elck zijns weechs om heur hanteringhe van daer gegaen, ende namen met hen het Peert van Angheline. Doen zy nu een weynich van der hant waren, began die oude man zijn Wijf te vraghen: waer mach doch de deerne ghebleven zijn, die hier gister avondt quam? ick en hebse niet vernomen zedert wy vanden bedde zijn gheweest. Die goede Vrouwe antwoorde hem dat sy daer niet af en wiste, maer sach vast rontsomme dat zyse ergens sien mochte. De Dochter hoorende dat het quade geselschappe al van daer was gescheyden, is uyt het Hoy te voorschijn ghecomen, dies hem de goede Man seer verblijde, overmidts hy sach dat zy de Handen van die Rabbauwen ontgaen was. Ende want het nu al dach was heeft hy tot haer geseyt: Nu den dach voor handen is, Dochter, sullen wy u wel leyden (ist dat het u belieft) tot een Casteel dat twee mijlkens ende een half van hier leyt, daer ghy wel veylich sult moghen wesen maer ghy sult moeten te voete gaen overmits die Roovers, die daer stracx van hier scheyden, u Paert met hen genomen hebben. De Maghet niet vele op't peerdt achtende heeft henlieden om Gods wille gebeden, dat sy lieden haer doch aen dit Casteel wilden brengen, het welck zy deden, al waer zy den morgen tusschen seven ende acht uren ghecomen zijn. Dit Casteel behoorde een vanden Vrsiners toe ghenaemt Lyelle de Campoflore, wiens Huysvrouwe dat een deuchtsame ende heylige Vrouwe was, ter selver tijdt by alle geluck daer was op den Casteele. Dese de Maget siende, heeftse terstont ghekent ende geerne ontfanghen: ende haer ooc daer nae by ordre ondervraecht hoe zy daer gecomen was: alle twelcke haer volcomentlijc vande jonge dochter vertelt wert: dies de Vrouwe seer treurich wert, overmits zy Peeter oock wel kende als die van haer Mans maechschappe was. Want zy de plaetse hoorende daer hy gevangen was, gewislijck vermoeyede dat hy ghedoodt soude wesen. Dies sprac sy tot de Dochter, aengemerct ghy niet en weet waer Peeter is, zo sult ghy hier by my blyven, ter tijt toe dat ic de gelegentheyt sal hebben om u veylichlijc na Roomen te seynden. Peeter also jammerlijcken bedroeft op den eycken boom sittende, sach inden voornacht wel twintich Wolven aencomen: de welcke het Peert so haest niet en vernam, sy en waren altsamen rontsom zijn lijf. Het Peerdt merckende dattet onder de wolven was began thooft op ende neder te werpen, so dat het den teugel in stucken brac, ende stelde hem opter vlucht. Maer want het van alle canten so omcingelt was dattet niet en mochte ontvlieden, heeft hem lange met bijten ende smijten verweert ende wert nochtans ten lesten neder getrocken in stucken gescheurt ende met eenen vlucht ontweyt, zoo datse daer al gelijck af aesden het vleesch ende met al datter aen was zoo net op cloven, dat sy niet dan een deel naeckte beenen en lieten over blijven, ende zijn daer na heurder veerden geloopen. Nu hadde Peeter aen zijn Peerdt noch eenrehande gheselschap in dese eensaemheyt ende goet gemac in syn arbeyt bevonden: dies hy dit siende, gheheel verbaest werdt ende dacht in hem nemmermeer uyt die Bosschagie te mogen geraken. Int opgaen vanden dageraet, als hy van coude verging, sach hy (also hy d'oogen altijt rontsomme sloech) een groot vier ontrent wel een groote half mijle weechs verre van hem: daeromme hy so haest het licht dach was geworden, van dese eycke (niet sonder ancxte) af gestegen is, ende zijnen ganck nae't vier streckende dede hy zoo vele dat hy daer by quam: daer hy een {==Q2r==} {>>pagina-aanduiding<<} deel Herders vant om sitten bancketeren ende vrolijc zijn, vanden welcken hy uyt medoogentheyt ontfangen wert. Na dat hy gegeten, ghedroncken ende hem gewermt hadde, heeft hy henlieden zijn ongheval vertelt ende hoe hy daer ghecomen was, ende vraechde terstont oft daer nergens Dorp noch Casteel en was daer hy gaen mochte. De Herders antwoorden hem dat daer ontrent een Casteel was toe behoorende Lyete de Campefloor welcx Huysvrouwe haer nu ter tijt aldaer ophielt. Hier inne wert Peeter seer verblijt ende badt henlieden datter doch een van hen allen met hem tot daer toe wilden gaen, het welcke twee vanden Herders geerne deden. Soo haest Peeter daer gecomen was ende een van sijnder kennissen gevonden hadde, dede hy neersticheyt om yemant te vinden die sijn alderliefste doort Bosch wilde gaen soecken: uyt welcke sorchvuldicheydt de vrouwe hem by haer dede roepen, daer hy terstont henen gegaen is. Als hy daer gecomen zijnde, sijn lief Angeline by haer sach, wert hy zoo blijde dat diergelijcke vreuchde noyt en was bevonden, want hy brande van begeerte die hy hadde om haer te cussen: maer hy bedwanck hem selfs uyt schaemte voor de vrouwe. Was zijn blijschappe groot, de vreuchde van Angheline (die hem mede sach) en was niet minder. Maer nae dat dese goede Vrouwe hem vriendelijck gewillecomt ende sijn avontuer gehoort hadde heeft zy hem ernstelijcken berispt, dat hy tegens sijnder vrienden raedt wilde doen: doch ten laetsten siende dat sulcx niet teghenstaende alle haer onderwijs, zijn uytterste voornemen was, ende dat die jonghe Dochter oock niet lievers en begeerde, sprack hy in haer selven. Waer mede wil ic my doch quellen? dese twee beminnen malcander: dese twee kennen malcander: beyde zijnse gelijckelijc mijns mans vrienden: henlieder begheerte is ymmers eerlijck. Hier en boven dencke ic noch dat aldus Gods wille ende schickinghe is. Want den eenen is den strop ontgaen, d'ander den steke vander javelijne, ende alle beyde den wilde dieren ende beesten, laet het dan geschieden in Godts name. Daer nae haer selfs keerende tot de twee gelievekens sprack zy tot hen beyden: Ist dan ymmers u beyder begeerten elckander te trouwen, zo ist my ooc lief ende wil dat de Bruyloft hier binnen op mijns Mans costen gheschiede: daer nae wil ick dan noch de vrientschappe maken tusschen u ende uwe maghen. Peeter seer verblijt zijnde ende Angeline noch meer, trouden malcanderen daer op't Casteel: alwaer de edele vrouwe heur een eerlijcke Bruyloft dede houden somen die alderbest te landewaert houden mach: ende waren daer alzoo de eerste vruchten der minnen soetelijck van die twee amoreuskens ghepluckt. Een weynich daghen hier nae is die vrouwe met de jonghe luyden opgeseten te Peerde ende seer wel verselschapt binnen Roomen ghereden daer zy Peeters magen seer vertoorent vant om t'gene dat hy ghedaen hadde: de welcke zy te vreden stelde ende met de jonghe luyden versoende: die daer na tot in heuren ouderdom vreetsamelijck ende vrolijck te samen leefden. Richard Menard wert slapende bevonden by sijn lief van haer Vader Messire Litio de Valbonne, dies hyse troude, ende leefden naemaels in goeder vreden ende vrientschappen met haer Vader. De twee-en-twintichste Historie. Verclarende de voorsichtigheyt van sommighe luyden, die meer arbeyden om te bedecken de oneere die hem door een ander geschiet is, dan die met straffen vermaert te maken. {==Q2v==} {>>pagina-aanduiding<<} HEt en is noch gheen langhe tijt gheleden datter int Landt van Romanien was een seer eerlijc Edelman ende wel gheschickt Ridder genaemt Messire Litio de Valbonne: de welcke by gheluck in zijn ouderdoms beginsele aen sijn Huysvrouwe Vrou Jacquemine een eenige dochter wan, die in soodanigher schoonheyt opwies, datmen gheen bevallicker int Landt en mochte vinden. Ende overmidts zy gheen ander Kinderen en hadden dan haer alleen, beminden sy die waerdelijck, ende bewaerdense ooc met allen sorchvuldichlijck, verhopende een seer groot houwelijck daer mede te doene. Van gelijcken was daer oock te dien tijden een schoon Jongelinck van verscher verwen, wiens name was Richart, uyten gheslachte vanden Menards de Brettinore: de welcke soo dickwils int huys van dese Messire Litio verkeerde, dat hy selden van daer was: op wien Messire Litio ende sijn Huysvrouwe so luttel achterdachts hadde, als of hy heur eyghen Sone waer geweest. Dese dan t'alder uren dese Dochter aenschouwende, die schoon, bevallijck, vol goede seden ende nu al houbaer was, werdt daer half rasende op verlieft, ende dede nochtans zijn alder uyterste neersticheyt om zijn liefde te helen. Nochtans was dit vande dochter gemerct: de welcke van gelijcken hem oock began te minnen. Als nu de jonghelinck menichmael van wille geweest zijnde de dochter hier met eenich woort af te vermanen sulcx altijt uyt vreese vertrocken hadde, heeft hy ten laetsten op eenen dach een bequam ure waer ghenomen, ende hem verstout tegens haer te seggen aldus: Ic bid u ootmoedelijc om Gods wil (O Catherina) en gedoocht doch niet dat ick door u minne sterve. Daer op heeft de dochter stracx geantwoort: gave Godt dat ghy geen oorsake en waert van mijn sterven. Dese antwoorde heeft Richarts lust ende stoutheydt seer vermeert: dies hy tot haer seyde: Nimmermeer en salt aen my ghebreken oft ick en sal t'allen tijden al doen dat u sal believen: maer het staet aen u middel te vinden om ons beyder begeeren volcomentlijc te vernoegen. Ghy siet wel Richard sprack de Dochter hoe seer nauwe ic gewacht werde, dies ick niet en weet te bedencken hoe ghy by my soud mogen comen: maar cont ghy yet versieren dat ick buyten mijnder schanden doen mach, zo meuchdijt mijn seggen ende ic salt dan ooc doen. Richaert die al van te voren verscheyden middelen daer toe over gheleydt hadde sprack terstont: Ick en weet daer geenen raet toe te versieren: dan mocht ghy zo veele doen dat ghy ginckt slapen op de gaelderije die aen uws vaders boomgaert is streckende: ic soude my onderwinden ongetwijffelt, al hoe wel dat seer hooghe is, daer by te comen: als ick maer en wiste dat ghy daer eenen nacht soudet slapen. Weet ghy zoo vele te doen dat ghy daer op cont comen, sprack Katharina: ic weet wel so veel te bestellen dat ic daer sal slapen. Richart beloofde dat te doen: ende dit gesproken zijnde, hebben zy malcanderen eens schamelijck steelwijs een mondeken geboden ende zijn van daer gevlucht. Den navolgenden nacht de welcke int laetste vanden Mey was, began de Dochter by haer Moeder te clagen dat zy dien voorgaenden nacht overmidts de groote hitte niet en hadde connen geslapen. De Moeder sprack tot haer: Wat segdy nu dochter? isser nu so groten hitte? bylo dat is anders: ten is noch niet seer heet. Moeder sprack zy, waert dat ghy mijn Vader sulcx seydet ghy soudet hem ter avontueren de waerheydt seggen: ende daer en boven condy wel dencken dat de jonge dochters wermer zijn van bloede dan de welbejaerde Vrouwen. Dat is also dochter seyde haer moeder: maer ic en cant weder niet coel oft werm maken nae mijn behagen, so ghyt (moghelijck) geerne saecht. Men moet den tijt nemen also de tijdt vanden jare die brenget. Het {==Q3r==} {>>pagina-aanduiding<<} sal ter avontueren desen aenstaenden nacht wat coelder zijn, zo dat ghy beter sult mogen slapen. Dat moet Godt geven seyde Katharina: maer men ist niet ghewoone te sien dat de nachten coelder werden alsmen verder inde somer comt. Wat soudy dan willen, sprac de moeder datmen u doe? waert mijns Vader ende u gelieven, seyde zy, ic soude geerne een beddeken doch spreyden op de Galderije by mijns Vaders camer aende boomgaert daer mochte ick in mijn ruste ligghende den Nachtegael hooren singen ende soude daerom de coelheydt dier plaetsen veel beter wesen dan in onse camer. Wel aen, seyde de moeder, spreeckt daer niet meer af, ick salder u Vader van segghen ende sullen dan doen so hem believen sal. Messire Litio dese dingen door sijn Wijf verhoort hebbende heeft haer met onwaerden (als die nu al out was) geantwoort wat Nachtegael ist in wiens sanc zy slapen wil? ic salse wel inder crekelen sanc doen slapen. Als Katherine dit vernomen hadde en bleef sy dien navolgenden nacht niet alleen sonder slapen liggen ende dat meer van spijte dan van hitte, maer zy en het ooc haer Moeder niet eenen oogenblic slapen, haer niet anders dan van hitte beclagende. Daerom de Moeder als den morgen ghecomen was tot Messire Litio ghegaen is, dien zy aen sprack aldus: Ghy maect seker luttel wercx van onse dochter: wat isser doch aen bedreven oft zy op de Galderije slaept? zy en heeft van al dese nacht niet met alle gerust van over groote hitte: maer gevet u zoo wonder dat het haer, die noch niet dan een kindt en is, eenen lust soude zijn den Nachtegael te hooren singhen? kinderen begheeren altijdt kintsche dingen. Messire Litio dit hoorende gaf haer dese antwoorde, gaet henen dan in Godts name, doet haer daer sulcken bedde maken alst u believen sal. Laet daer oock Gordijnen om hangen, zo mach zy daer slapen ende den Nachtegael soo veel dat haer lusten sal oock hooren singen. Dit oorlof heeft Katherine haest vernomen, die daer terstont een beddeken dede stellen: ende van meeninghe zijnde om dien nacht aldaer te slapen heeft sy zoo vele ghedaen dat zy Richart int ghesichte creech: den welcken zy het teecken gaf, dat daer toe by hun beyden inne gestelt was: die daer uyt oock wel vermercte wat hem te doene stont. Messire Litio des avonts wetende dat zijn Dochter te bedde was, sloot een deure toe die aende Galderije stondt ende ginc van gelijcken slapen. So haest en vernam Richart niet dat elckerlijc sliep oft hy en is met een leeder, die hy daer toe bereyt hadde, gheclommen op eenen muere, ende van daer noch op eenen anderen muer by zijn tunderinge, niet sonder groote arbeyt oft pericule (indien hy gevallen waer geweest) sulcx dat hy geraecte aen de galderije: alwaer hy sonder eenich gherucht van sijn lief met grooter vreuchden ontfangen wert. Nae menich lieflijc cusken zijn zy tsamen te bedde gegaen daer zy by nae alle den nacht over in duysent vreuchden lagen, ende den Nachtegael menich werven deden singen. Ende want de nachten in desen tijt vanden jare cort, daer teghen deser twee geliefkens lusten groot waren, sulcx dat den dach nu al aen quam eer zy daerom dachten, ooc mede want zy beyde werm waren, zo om de hitte vanden tijdt, als om de sotheden van hen beyden bedreven, zijn zy sonder eenich dexel opt lijf te hebben ontslapen in sulcker wijsen dat Richart omhelst lach in beyde armen van Katherine, ende bleven also sonder te ontwaken te samen liggen, tot dat het hooch dach was. Messire Litio was opgestaen, de welcke denckende dat sijn dochter op de gaelderije sliep, de deure daer af sachtelijck geopent ende in hem selfs geseyt heeft: ick moet nu gaen besien hoe de Nachtegael desen nacht ons Katherina doch heeft doen slapen. Daerom hy nu voort bedde gecomen zijnde het Gordijn lijselijck op gelicht heeft, ende sach daer den Jongelinck in zijn Dochters armen liggen. {==Q3v==} {>>pagina-aanduiding<<} Terstont wert hy Richart kennende ende tradt rasch van daer in sijns Wijfs camer die hy aenriep seggende: flucx Wijf staet oppe, comt besiet ons Dochter die zoo lustich was nae den Nachtegael, de welcke van haer zo verlaet is, dat zy hem gevangen heeft. Hoe is dat moghelijck, sprack de vrouwe. Ghy sult het sien, sprack Messire Litio, ist dat ghy u wat spoet om daer te comen. De goede vrouwe cleede haer metter haest, ende volchde haer man al sachtelijc. Voort bedde gecomen zijnde, hebben zy de gordijne opgeheven: daer mijn vrouwe Jacquemijn claerlijc mochte sien hoe dat haer dochter den Nachtegael gevangen hadde na den welcken zy zo lustich was geweest om hem te hooren singen. Als nu de vrouwe mercte dat sy van Richart dus seere bedrogen was heeft zy willen roepen ende hem lasterlijcken toespreken: maer Messire Litio sprack tot haer: Hoet u wijf, zoo lief als ghy my hebt dat ghy ymmers niet een woort en spreect: want hy gewislijck haer eygen wesen sal nu zy hem genomen heeft. Richardt is een goet Edelman ende een rijck sone, dus en sie ick niet beters dan dat wyse aen hem houwelijcken wil hy behouden ontcomen hy sal ons dochter eerst moeten trouwen dan sal hy bevinden dat de Nachtegael in sijn eygen, ende niet in eenen vremden corf is geweest. Daer mede wert de moeder gestilt, doen sy merckte dat haer Man geen meerder gramschappe hier om en toonde: oock mede om dat zy wel sach dat haer Dochter goeden nacht gehadt, wel geslapen ende den Nachtegael gevangen hadde, dies zy voort stille sweech. Niet lange na al dese woorden is Richardt wacker geworden: de welcke nu siende dat het al licht dach was hem selven genoech voor doot hielt; dies hy Katherina aensprack, seggende: Ach leyder alderliefste wat sullen wy nu gaen maken? het is nu al hooch dach, ende wy zijn hier verrascht. Onder dese woorden tradt Messire Litio weder aent bedde, streeck de Gordijnen wijt open ende sprack tot hem: wy sullent met allen wel maken. Als Richard hem sach, dachte hem t'herte uyt sijnen lijve geruct te werden ende hem selfs oprechtende heeft hy tot hem gesproken. Och Heer zijt my doch om Gods wille genadich. Ic bekenne de doot wel verdient te hebben als een verrader ende booswicht: dus meuchdy met my u believen doen: doch bidde ic u dat ghy (ist mogelijc) mijns lijfs genadich wilt zijn, ende dat ick niet en sterve. Richart (sprac Messire Litio) de liefde ende het goet betrouwen dat ic tot u droech, en hebben dit niet aen u verschuldet. Maer nu de sake aldus staet dat u jeucht u verleyt heeft om so grote misdaet te bedrijven: so wil ick dat ghy, om u doot ende mijn onere te voorcomen Katherina sult trouwen voor u geechte huysvrouwe, ende dat eer ghy van hier sult geraken: op dat zy al haer leven lanc u eygen mach blijven, alzo zy te nacht geweest is. In deser wijsen meuchdy mijn jonste ende u behoudenisse verwerven, maer wildy dat niet doen zo meuchdy u ziele wel in Gods handen bevelen. Terwijlen dese woorden gevielen liet die arme Katherina den Nachtegale los uyt haren armen, berchde haer onder de afgewoelde deken, began deerlijc te schreyen ende haer vader om genade te bidden voor Richart. Ooc bat zy Richart dat hy doch wilde verwilligen, 'tgene dat haer vaders wille was. Maer hier en was niet vele biddens van noode aengemerct zijn bedreven misdaet met de begeerte om die te beteren aen d'een zijde, de hope van ontgaen met de vreese voort sterven aen d'ander zijde, ende hierenboven noch zijn vierige liefde ende verlangen om sijn alderliefste als zijn eygen te mogen gebruycken, hem sonder eenich beraet willichlijc deden seggen dat hy bereyt was om al te doen dat den vader beliefde. Daerom heeft Messire Litio eenen rinck vande moeder genomen, metten welcken Richard Katharina in henluyder tegenwoordicheyt troude, al eer zy van daer scheyden. Dit gedaen wesende, gingen Missire Litio ende zijn Huysvrouwe van daer seggende tot de jonghe luyden: Rust nu te samen zoo {==Q4r==} {>>pagina-aanduiding<<} lange u sulcx believen sal, want u (ter avontueren) dat meerder van noode is dan het oprijsen. Als de vader ende moeder uyter cameren waren, hebben die minnekens elckander minnelijcken met vreuchden omhelst: als die uyt den uytersten noot tot heurder herten wensch gecomen waren: sulcx dat haer ongehoopte vereeniginge na zo groten pericule de blijtschap noch hondert fout scheen te vermeeren. Des middaechs alzo zy van den bedde op gestaen waren, heeft Richart langhe met Messire Litio van deser saken ghesproken, ende beschict dat hy sijn Bruyt na't behooren in bywesen van vrienden ende maghen onlancx daer na troude: de welcke hy met grooter feesten tot sijnen huyse bracht, daer eenen eerlijcken ende rijckelijcken Bruyloft was ghehouwen: dies hy langhen tijdt noch daer nae zijn believen, in vreden ende weelden met Katharina voor Nachtegael heeft ghevloghen. Guy van Cremone sterft ende laet sijn Dochter in hoede van een vrient genaemt Jaquemijn van Pavyen: welcke dochter zoo bemint wert van Jannot de Severijn ende van Minguijn de Mingole, dat zy daer elckander om sloegen: maer bevonden zijnde dat Jannot haer broeder was, wert zy Minguijn te wijve gegeven. De drie-en-twintichste Historie. Tot bewijs van de twisten die uyt minnen rijsen, ende eensdeels oock vande oprechticheydt eens ghetrouwen vrients. INde Stede van Fan woonden eertijts twee Lombarden die daer waren metter woone ghecomen: waer af d'eene gheheeten was Guy van Cremone, maer d'ander Jacquemijn van Pavye: ende waeren beyde Mannen al op heur daghen, die in haer jonckheydt by nae altijt als crijchsluyden den crijch ghehanteert hadden. Als nu Guy in dootlijcker cranckheyt ghevallen was, ende hy gheen Sone noch vriendt noch maghe en hadde daer op hy hem meer betroude dan op Jaquemijn, zoo heeft hy met den selven langhe van sijn saecken ghesproken, ende hem sijn Dochter ontrent thien jarich zijnde, met alle sijne goeden, die hy in deser werelt hadde, bevolen, ende is daer nae ghestorven. In desen tijden ist gevallen dat de Stede van Fayence, die langhen tijt in oorloghe ende ongheluck hadde gheweest, wederomme ghecomen is in wat beter state, sulcx dat elckerlijck toeghelaten werdt vrijlijck aldaer te moghen comen woonen. In dese Stede hadde Jaquemijn eertijts ghewoont, daeromme hy gheneghen werdt wederomme daer te keeren sulcx dat hy daer ghetrocken is met alle sijne goeden, ende bracht daer oock met hem de jonge Dochter die hem van Guy bevolen was, de welcke hy beminde ende onderhielt niet anders dan zijn selfs dochter. Dese nu opwassende, werdt oock zoo schoonen Dochter als daer inde Stede was: ende en was noch by haer schoonheyt niet minder wel gemaniert dan schoone: sulcx dat zy van vele Jongelingen ghevrijet is geweest. Maer onder anderen waren daer twee eerlijcke ende bequame jongelingen die boven alle anderen op haer verliefde: ende dat zo gelijck dat zy uyt jalousien, die zy d'een opten anderen onderlinghe droegen, elc ander dootlijc begonden te haten: welcke twee genaemt waren, d'een Jannot van Severijn, ende d'ander Miguijn van Mingole: die elck dese Dochter (nu vijfthien jaren out) gaerne te Wijve getrout souden hebben, indien haer magen daer inne verwillicht hadden. Maer als zy sagen dat haer de Dochter door een eerlijcke ontschuldiginge geweygert was began elc van hun beyden zijn uyterste beste te doen om haer te crijgen door sulcdanigen middele als hy best soude mogen. Jaquemijn hadde binnen sijnen huyse een oude maerte ende een dienaer genaemt Crivel, dat een genoechlijc ende seer goet mensche was, waer me- {==Q4v==} {>>pagina-aanduiding<<} de Jannot groote kennisse heeft ghemaeckt, ende hem oock ter ghelegender tijt zijn liefde ondect, biddende hem doch behulpelijck te willen wesen om hem te doen verwerven, 't gene dat hy boven alle dingen beminde, daer by hy hem groote dinghen beloofde, by aldien hy sulcx dede. Desen werden van Criuel gheantwoort aldus: Hoort Jannot, ick en can u hier inne niet anders te gevalle doen, dan dat ick u als mijn Meester erghens te gaste ware gegaen, binnen den huyse by haer liet comen: want ick wel wete dat zy niet eens nae my soude willen luysteren, indien ick haer van u began te spreecken: maer dit belove ic u ende salt oock doen indient u belieft: soo meucht ghy dan voort doen 'tghene dat u best duncken sal. Jannot seyde daer op dat hy niet meer van hem en begeerde, ende hebbent alsoo daer by laten blijven. Aen d'ander sijde hadde Minguijn nu alzoo vele ghedaen dat hy grootelijck bekendt was met de Maerte die hem nu al vele bootschappen aen de dochter ghedaen hadde, sulcx dat die nu al by nae met Minguijns liefde ontsteken was. De Maerte hadde hier en boven Minguyn oock toegeseyt hem by de Dochter (om met haer te couten) te helpen ten eersten het gebeuren soude dat haer meester om eenrehande sake des avonts uyten huyse ginc. Also ist na weynich tijts ghevallen dat Jacquemijn door Crijuels beleydt op eenen avont een sijnre vrienden ginck vergasten: het welcke hy Jannot vercondicht hebbende een aenslach met hem maeckte, dat Criuel een seker teecken doende, ende dat Jannot dan aen comen ende de deure open vinden soude. De Maerte oock aende ander zijde hier niet af wetende, heeft Minguijn doen weten dat Jacquemijn uyt eten was: ende seyde hem dat hy hem ontrent den huyse moeste houden, om van gelijcken als hy het gegeven teecken soude sien daer binnen te comen. Als nu den donckeren avont gecomen was ende dese twee minnaren gheen vanden anderen wist, hoe wel hem elck nochtans voor sijnen gheselle beduchte, zo zijn zy derwaerts ghetreden, elck met een deel zijnre vrienden oft ghesellen verselschapt zijnde die wel met geweer voorsien waren om veylich binnenden huyse te mogen comen. Minguijn ginc met sijn gesellen in een vrients huys die des dochters gebuere was, ende verwachte het teecken, van gelijcken bleef Jannot een weynich verde vanden huyse met zijn volck staen wachten. De Meester dan uyten huyse gegaen zijnde deden Criuel ende de Maerte elck zijn uyterste beste om d'een dander ergens wten huyse te versenden. Criuel sprack tot de maerte: waeromme en gady niet slapen? wat beydy aldus te gaen swerven door 't huys? Maer ghy, sprack de Maert, waeromme en gady niet om ons Meester te halen? waer nae toefdy noch, nu ghy gegeten hebbet? Ende alsoo en wist d'een van d'ander niet ontslaghen te werden. Criuel dan siende dat den tijdt, die hy Jannot gestelt hadde, voor handen was, began in hem selfs te segghen: wat hebbe ic oock met haer te doen: soude zijt willen clappen, ick wist haer sulcx wel te vergelden. Daer mede gaf hy zijn teecken opende de deure, Jannot quam met twee zijnre ghesellen binnen, die vonden de dochter inder salen ende namense by de handt om met hem wech te leyden. De Dochter dede wederstant ende began so luyde als sy mochte te roepen, van gelijcken dede oock de Maerte. Minguijn dit gheruchte hoorende is terstont met zijn ghesellen derwaert geloopen: de welcke siende dat de Maget al buyten de deure getrocken was, heur swaerden van leder trocken ende begonsten te roepen: He verraders dit sal u 'tleven costen ten sal aldus niet te werck gaen: wat geweldiger overdaet is ditte doch: Als dit gheseydt was zijn zy daer metten swaerden op gevallen, door dit rumoer zijn ooc de ghebueren met stocken met staven ende met licht uytghecomen, die dese daedt {==R1r==} {>>pagina-aanduiding<<} lasterden ende Minguijn begonden te helpen: sulcx dat hy nae lanck ghevecht Jannot de Dochter benomen ende weder in Jaquemijns huys ghestelt heeft. Dit ghevecht en was soo haest niet ghescheyden oft des Capiteyns volck vander stad en is daer ooc gecomen: de welcke vele van dese ghevangen namen ende onder anderen oock Jannot, Minguijn ende Cruel, die zy inde ghevanckenisse brachten. Als nu dit rumoer gestilt ende Jaquemijn vander maeltijt wederomme thuyswaert ghecomen was wert hy om dit misval seer t'onvreden: maer als hy dese gheschiedenisse ondersocht hebbende bevant dat alle dit buyten des Dochters weten ende schulden geschiet was, wert hy wat beter te vreden: ende heeft dit spel by hem selfs alsoo overweghen, dat hy, om sulcx meer te voorhoeden, voor hem nam de Dochter metten eersten aen eenen Man te besteden. Des anderen daechs als de maghen van de twee Jongelingen de waerheyt deser saken vernomen hebbende wel verstonden wat straffinge over den gevangenen soude moeten gaen, indien Jaquemijn doen wilde t'gene hy wel met goede redene doen mochte, zijn zy tot hem ghecomen, ende hebben hem met soete woorden gebeden dat hy doch so vele niet en soude willen mercken opten overdaet, die hem doort onverstant van die jonge lieden gedaen was, als op de vrientschappe die zy hem vermoeden te draghen tot henlieden die hem hieromme baden: stellende heur selven ende oock de jonghelingen, vanden welcken dit quaet bedreven was, tot sulckdaniger beteringe alst hem believen soude daer af te nemen. Jaquemijn die vele in sijnen tijden gesien ende goet verstant hadde, heeft henlieden luttel woorden gheantwoort seggende: Waert zoo, mijn Heeren, dat ick so wel in mijn selfs vaderlant ware als ick int uwe ben, ick kenne my selfs zoo seere u lieder vrient, dat ic hier inne niet anders dan u lieden wil ende beliefte doen soude. Ende behalven dat noch, behoor ick u lieden dies noch meer te believen, als ghy in desen selfs meer verongelijckt zijt dan ick ben. Want dese Dochter en is (zoo van vele menschen ghewaent wert) niet van Cremonten noch van Pavyen, maer van Fayence: hoe wel dat zy noch ick noch de gene daer ick haer af ontfangen hebbe noyt en mochten weten wie haer moeder was: daeromme ooc tghene dat ghy aen my begeert, gedaen sal worden zoo ghy lieden dat selfs sult willen bevelen. Die eersame mannen danckten Jaquemijne blijdelijcken van sijn goetwillige antwoorde: ende hem seere verwonderende dat dese dochter van Fayencen was baden zy hem heur te willen vertellen hoe hy daer aen gecomen was, ende hoe dat hyt wiste dat zy van Fayencen was. Daer op heeft Jaquemijn gheseydt: Guyot van Cremonen was mijn geselle ende vrient, de welcke my op sijn doot bedde te kennen gegeven heeft, hoe dat hy, als dese stede vande Keyser Frederice overvallen ende ghewonnen was, met sijn medegesellen in een huys quam dat vol goeden ende ydel van menschen was: behalven alleen dese dochter die doen ter tijt niet out en was boven twee jaren. Dit meysken noemde hem Vader als hy nu al opten dorpel vanden huyse was om uyt te gaene: dies hy uyt medogentheyt beweecht zijnde, dat dochterken met alle dat hy binnen den selfden huyse vant met hem bracht tot Fan: daer hy stervende dese dochter met alle 't goet dat hy hadde, in mijnen handen stelde ende my beval, dat ickse (als het tijt soude zijn) houwen ende haer alle dat haer toebehoorde te houwelijcke gheven soude. Al ist nu wel zo dat ick bereyt ben om haer eenen man te geven, zo en hebbe ic nochtans noch geen vryer voor haer vernomen die my wel behaechde: hoe wel ick nochtans geerne t'selfde soude volbrenghen eer dat my noch eens sulcken spel, als hier gister avont berocket was, op mochte comen. Nu stont daer mede onder {==R1v==} {>>pagina-aanduiding<<} 'tgeselschap, by geval een genaemt Guillemijn de Medecijn, die mede met Guy van Cremone in 't overval van dier steden geweest hadde, sulcx dat hy met allen wel wiste wiens huys van desen Guy gheplondert was, den welcken hy daer ooc int geselschap siende genaecte ende aensprac seggende, hoordy wel Barnardijn wat Jaquemijn daer seyt? Jae ick seer wel, sprac Bernardijn: ick wert daer ooc terstont op denckende, also my wel vast voorstaet dat ic in dien overval een dochterken, van sulcker oude als Jaquemijn daer seyt, verloren hebbe. Waerlijck seyde Guillemijn, het is u eygen Dochter: want ick onlanckx nae dat overval gheraecte by Guyot van Cremone dien ick hoorde vertellen waer hy die plonderinge gedaen hadde: het welcke ic in u huys bevant gheweest te zijne. Daeromme bidde ick dat ghy u doch bedenct oft ghy haer deur geen litteecken en sout weten te kennen, op dat ghy daer nae meught doen sien: want ick ben seker dat ghyt u Dochter te wesen bevinden sult. Alsoo began Barnardijn daer op te dencken, sulcx dat hy gedachtigh wert dat zy aen haer slincker oore een teecken behoorde te hebben in ghedaente van een Kruys: 't welck haer ghebleven was van een wenne die hy haer onlanckx voor dit overval daer af hadde doen snijden. Om dieswille is hy naerder by Jaquemijn ghetreden: ende heeft gebeden de Dochter daer doch by hem te doen komen: het welcke van Jaquemijn gaerne verwillicht werdt ende de Dochter terstondt daer dede halen. Die en quam soo haest niet in Barnardijns ooghen, oft hem en dochte dat hy het aenghesicht sach vande Moeder dat een schoon vrouwe was: maer daer niet mede vernoeghende, seyde hy tot Jaquemijn dat hy (indient zijn believen waer) des Dochters hayr boven haer slincker oore gaerne wat op lichten soude: waer inne Jaquemijn met allen wel te vreden was. Doen quam Barnardijn wat naerder by de dochter, die al schaemroot wert, ende met sijn rechterhandt het hayr vande Dochter wat opghelicht hebbende sach hy het kruys daer aent oor staen: dies hy nu ghewislijck wetende dat het sijn vleeschelijcke Dochter was, deerlijck began te weenen ende haer, niet teghenstaende haer weygheringhe, hertelijcken te omhelsen. Voorts keerde hy hem tot Jaquemijn ende seyde: O Broeder ende vriendt, dit is mijn eyghen Dochter: Het was mijn huys dat van Guyot van Cremonen geplondert was: alwaer dese dochter deur een haestighe ende ancxtighe verbaestheyt vergheten werdt van haer Moeder die mijn Huysvrouwe is: ende is by ons tot huyden toe ghemeynt gheweest dat ons kindt int selfde huys verbrant was, overmidts den brandt terstont daer nae daer inne ghesteken wert. De Dochter alle dit aenhoorende ende desen welbejaerden Man aensiende, began sijn woorden te ghelooven, zijn omhelsinghe te ghedooghen ende innerlijck met hem te schreyen, als oft zy daer door eenrehande verborghen krachten der natueren toe beweeght waer gheweest. Terstont heeft Bernardijn haer Moeder, Suster, broeders ende haer maghen daer ontboden: de welcke, na dat hy hen allen sijn Dochter ghetoont ende alle de gheschiedenisse verhaelt hadde, haer wel duysendtmael omhelst ende groote vrientschappe ghetoont hebben: ende heeftse daer nae, met het wel believen van Jaquemijn, met hem tot sijnen huyse geleydt. De Capiteyn vander stede, dat een eerlijck Man was al dit vernemende ende verstaende dat Jannot, dien hy ghevanghen hielt, een sone van Bernardijn ende een vleesschelijcke broeder vande jonghe Dochter was, heeft voor hem ghenomen soetelijck te verduysteren het ghewelt dat by Jannot in dese bedreven was. Daeromme heeft hy hem in dese dinghen onderwonden te handelen met Bernardijn: sulckx dat hy de vrientschap maecte tusschen Jan- {==R2r==} {>>pagina-aanduiding<<} not ende Minguijn, dat hy Minguijn dese Dochter wiens name Agniete was, met groot vernoegen ende behagen van alle de vrienden te wijve gaf, ende dat hy Criuel met de andere, die mede door desen handel in laste waren, uyt de gevangenisse ontsloegh. Daer na heeft Minguijn seer verblijt zijnde dat hy sijn alderliefste verworven hadde, groote Bruyloft gehouden, ende sijn bruyt tot sijnen huyse ghehaelt, daer hy lange in vreden ende vrientschappe met haer leefde. Johan van Procide bevonden zijnde by een jonghe dochter die hy beminde, ende den Coninck Frederick van Sicilien ghegheven was, werdt aen eenen stake ghestelt om verbrant te zijne, daer hy van Rogier Doria Admirael van Sicilien ghekent wert: dies hy de doodt ontgaende die selfde Dochter te Wijve nam. De vier-en-twintighste Historie. Daer aen te mercken is, dat liefde de Mensche in sulcke nooden kan brenghen, daer hy swaerlijck uyt gheraken mach. YSchia is een Eylant ghelegen seer dicht by Napels, al waer voormaels onder veel anderen een schoone ende minnelijcke jonghe Maghet was genaemt Restitue, eens edelmans dochter van dien Eylande wiens name was Marin Bolgare: welcke maghet een jongelinck geheeten Jan metten byname van Procide (overmits hy uyt sulck ghenaemden Eylant was dat dicht daer by lach) boven sijn selfs leven beminde ende zy hem oock wederomme: zoo dat hy gewoone was om haer te mogen sien, niet alleen by dage, maer oock mede menigh werven by nacht tot Yschia te komen: ende en ontsach hem niet over te swemmen als hy gheen barcken oft schepen en vant, ende dat noch dickwils als hem niet beters gewerden en mochte om ten minsten de mueren van haer wooninge te aenschouwen. Onder dese vierige minne ist gevallen dat dese dochter alleen aen strant zijnde, van d'een rotse aen d'ander ginck met een mes in haer hant om oesters vanden klippen te rucken: ende is also gaende gekomen in een plaetse tusschen de klippen, alwaer (soo om de bequaemheyt vander schaduwen, als om een koele fonteyne die daer was) sommige jonge Sicilianen die van Napels quamen, van heuren wegh af gheweken waren: de welcke dese Dochter seer schoon vernemende, hoe wel de maget henlieden niet en vernam, te samen sloten die te nemen ende met henlieden te voeren: het welcke zy ooc deden sulcx dat zy die, niet teghenstaende haer luyde roepen, opnamen ende in hunluyder barcke droegen. Als zy nu in Calabrien waren ghekomen, hielden sy sprake wie dat dese Maghet soude hebben: maer elck was begheerlijck, om kort te segghen, die maghet voor hem te hebben. Daeromme zy luyden hier inne gheensins konnende over een dragen, ende beducht zijnde datter erger af komen ende zy lieden hun onderlinghe vrientschappe om haer breken souden mogen, hebben met gemeender stemmen eendrachtelijc besloten: dat het best waer dese maget den Coninck Frederic van Sicilien te schencken, die doen ter tijt een jonc man was ende groote lust in soodanige Coopmanschappe hadde: 't welck zy lieden alsoo gedaen hebben so haest zy tot Palermen aengekomen waren. De Coninc siende dat de maget schoone was heeftse in dancke ontfangen: maer want hy niet wel te passe en was op dien tijdt, beval hy dat mense in een lustighe plaetse de Cune genaemt bewaren ende wel tracteren souden, ter tijdt toe dat hy wat stercker soude wesen: het welcke alzo gedaen wert. Van dese ontschakinge was groot rumoer in Yschia: ende was {==R2v==} {>>pagina-aanduiding<<} henlieden noch aldermoeyelijckste dat zy niet en wisten wat volck het was, die de maecht geschaect hadden. Maer Johan, dien dit boven al ter herten ginck, wetende werwaerts de Barcke gevaren was, en heeft niet vertoeft tot dat hy in Yschia tijdinghe af verhoorde: maer heeft selfs een ander barcke toe doen rusten, daerinne hy is gaen sitten ende heeft zijn lief over al gaen soecken, varende lanckx alle de zee-kuste van la Minerve af, tot la Scalee in Calabrien daer hem gheseyt werdt dat zy van eenighe Sicilianer zeelieden ghebracht was tot Palermen, alwaer Johan hem so haest het moghelijck was heeft doen voeren. Als hy daer zijnde nae lanck soecken vernomen hadde dat zy den Coninck gegeven was, ende dat die haer in een Lusthof den Cune gheheten, dede bewaren, soo wert hy uytter maten seere bedroeft: sulcx dat hy by na wanhoopte niet alleen van haer ymmermeer weder te ghekrijgen, maer oock van haer tot eenigen tijden meer te moghen aenschouwen. Nochtans is hy van sijn liefde daer ghehouwen, soo dat hy zijn barcke wederomme thuyswaert sant. Johan siende dat hy daer gantsch onbekent was, is eenighe tijdt lanck tot Palermen ghebleven, ende ginck dickmael wandelen verby den voornoemden Lusthof: daert hem op eenen dagh gheluckte dat hy haer in een venster ende zy hem op der straten siende, dies zy beyde verblijdt ende seer wel te vreden waren. Dese plaetse was eensaem ende verre vant volck, het welck van Johan vermerckt wert: dies hy terstont zoo na alst hem doenlijck was, genaect is by Restitue zijn lief: met de welck hy sprack, die hem middel onderwees om haer (alst hem believen soude) van naerder by te moghen spreecken: ende is na van daer ghescheyden nae dat hy eerst alle de ghelegentheyt dier plaetsen wel aengemerct hadde. Alsoo heeft hy gedeylt tot dat den nacht ghekomen was, vande welcke hy eerst een goet deel liet overlijden ende is daer nae wederomme derwaerdts ghekeert. Daer heeft hy over een plaetse geklavert daer de ecxters nauwelijcx over en souden konnen klaveren, ende is binnen den hof gecomen: alwaer hy een kleyne maste van een scheepken ghevonden heeft, die hy (soo hem de maghet onderwesen hadde) teghens haer venster aengerecht heeft, ende is lichtelijck daer by opwaerts gepalmt. De jonge Dochter overleggende dat zy nu genoegh verloren hadde haer eere om welcx bewaringe zy hem voormaels wat strengh was gheweest, liet haer nu beduncken dat die aen niemandt, die dies bat weerdigh was, besteet mochte werden, ooc mede dachte zy hem lichtelijck daer toe te brenghen dat hy haer van daer weder t'huys soude voeren: dus heeft zy voorghenomen hem te believen na alle sijn behagen, waer omme zy ooc haer venster op hadde ghelaten, op dat hy dies te lichtelijcker daer binnen soude mogen komen. Daeromme Johan het venster opgevonden hebbende, lijfelijck daer binnen gekomen is ende is op 'tbedde gaen liggen by de jonge Dochter de welcke niet en sliep, maer hem voor alle welck haeren sinne verklaerde ende boven alle dingen aen hem begeerde, haer daer uyt te willen helpen ende met hem wegh te voeren. Daer Johan weder op antwoorde dat hem geen sake ter wereldt meer ter herten en ginck: ende dat hy so haest niet van daer en soude ghescheyden wesen, oft hy en soude sonder alle twijfele de saecken soo wel bestellen: dat hy haer met hem daer uyt soude brengen: ten alder eersten mael dat hy daer weder soude komen. Hier nae hebben sy elkander omhelsende zo groote geneuchte genoten, dat liefde genen meerderen en mach verleenen: ende zijn ten laetsten, nae menige lustige repetitie oft verhael van dit amoureuse liedeken d'een in des anders armen ontslapen geworden, sonder dat sulcx van hen lieden gemerct was. Nu was dese Dochter in 't eerste aenschouwen seer bevallijck geweest voor {==R3r==} {>>pagina-aanduiding<<} des Conincx ooghen dies hy haerder gedenckende ende hem selfs redelijcken gesont bevoelende, van sinne wert een weynich tijts by haer te wesen, niet teghenstaende het niet verre en was vanden dageraet: ende is daeromme alleenlijc met een van sijn dienaeren heymelijck gegaen nae de Cune. Daer binnen ghecomen zijnde heeft hy sachtelijcken de deure doen ontsluyten vander Cameren daer hy wiste dat de dochter lach: ende is daer binnen getreden met een brandende toortse inder hant, al waer hy opt bedde siende, haer in Johans ende Johan in haren armen vant liggen: dies hy haestelijcken zo hittichlijck vergramt ende met sulcken grooten toorn ontsteken werdt dat het luttel scheelde hy en soudese alle beyde sonder eenich woort te segghen met een dagge, die hy aen zijnre sijden droech, doorsteken hebben. Maer overdenckende dat het verwatelijck soude staen, niet alleen voor een Coninck, maer ooc mede voor eenich ander man (zoo wie dat oock zijn mochte) twee menschen slapende al naeckt te dooden, heeft hy sijnen toornighen moet noch bedwongen, ende ghedacht dat hyse beyde opentlijck wilde doen verbranden. Ende hem selfs om gekeert hebbende tot eenen die daer by hem was, sprack hy al grammelijc. Wat bedunct u van dese snoode vrouwe, daer ic nu mijn herte al op geset hadde? Daer na vraechde hy den selfden oft hy dien jonghen man niet en kende de welcke hem selfs soo verstout hadde, dat hy in sijn huys was dorven komen om hem zoo grooten overdaet ende verdriet te doen. Dese heeft den Coninc geantwoort dat hem niet voor en stont die jonghen Man oyt gesien te hebben. De Coninc dan uyter cameren getreden zijnde, beval datmen die twee arme minnekens vanghen ende zo naeckt als zy waren binden soude, ende datmense terstont metten daghe soude brenghen binnen Palermen, om aldaer op de groote merckte ruggelinge tegen elckander aen een stake gebonden, tot neghen uren toe ghehouden, van elckerlijck besien ende ten laetsten (nae heur verdienste) verbrant te werden: ende is voorts als hy dit ghesproken hadde, toornichlijck ontstelt zijnde weder tot Palermen binnen zijn kamere ghekeert. Terstont als de Coninck van daer was, zijnder vele tseffens op de twee schamele ghelievekens gevallen: de welcke zy niet alleen onsachtelijck en weckten, maer oock haestelijck vingen ende sonder eenige bermherticheyt bonden. Men kan wel lichtelijc dencken oft die twee jonghe Creatueren als zy dit sagen ende ghevoelden bedruckt waren, oft zy voor de doot vreesden, oft zy weenden ende oft zy klagelijck versuchten. Alzo zijn zy na des Konincx bevelen binnen Palermen gebracht, ende opte merct aen eenen pale ghebonden: al waer voor haer beyder oogen het hout ende t'vier bereyt lach om henlieden mede te branden: ende dat op sulcken tijt alst vanden Koninck bevolen was. Daer is terstondt gantsch Palermen komen gheloopen Mannen ende Vrouwen, om dese twee ongeluckighe amoureuskens te siene. De Mans stonden ende gaepten al te samen opte Dochtere, ende gelijck zy die voor schoon ende wel geschickt van leden presen, alzoo hebben oock mede min noch meer de vrouwen die daer oock al om den jongelinck te sien quamen geloopen, hem ooc mede over haer zijde gepresen voor schoon ende wonderlijcken wel gemaeckt te wesen maer de ellendige twee minnekens stonden uyt schaemten met nedergheslagen hoofden, ende hebben alzoo haer ongheluck beweenende van ure tot ure de wreede doot des viers verwacht. Terwijlen zy daer alzoo totter bestelder uren ghehouden waren, was elck mans mont door de gantsche Stadt vol vande faute by henluyden bedreven: sulcx dat dit gerucht oock geraeckte ten ooren van Rogier Doria dat een hoochwaerdich Man ende doen ter tijdt Admirael van Sicilien was, de welcke om heur te siene oock quam ter plaetsen daer zy gebonden {==R3v==} {>>pagina-aanduiding<<} waren. Daer ghekomen zijnde sach hy eerst op de jonghe dochter, die hem seer schoon dochte: ende daer den jongelinck aenschouwende heeft hy hem sonder veel twijfelen ghekent den welcken hy wat naerder genaeckt ende gevraeght heeft oft hy niet en ware Johan van Prucide. Johan 't hooft opbeurende ende den Admirael kennende heeft hem gheantwoort. Eertijts was ick de selfde daer ghy af seght, maer sta hier nu om dien man niet meer te wesen. Doen vraeghde hem de Admirael wat ongeluck hem daer toe gebracht hadde. Daer Johan weder op seyde: liefde ende des Coninckx verwoedende toorn. De Amirael dede hem dit woort int langhe vertellen, ende wilde van daer gaen als hy de gantsche sake ghehoort hadde also die geschiet was. Maer Johan riep hem wederom, seggende: Verwerft my doch, om Gods wille, mijn Heere een genade aen den ghenen die my hier aldus doet staen, indient mogelijc is. Gevraecht zijnde vanden Admirael wat dat was, heeft Johan tot hem gheseydt. Ick sie wel dat mijn doot voor oogen is, dus begheerde ick wel soo veel gratien, ghelijck ick met dese jonge dochter, die ic oyt boven mijn selfs leven, van ghelijcken zy my beminde) rugge teghens rugghe stae gebonden, dat wy alsoo metten aensichte teghens malkander gestelt mochte werden, op dat ick alst aen een sterven sal gaen haer aensicht aenschouwen ende dies te badt ghetroost verscheyden mach: De Admirael heeft hem al lachende geseyt: ick salt geerne also maken dat ghy haer soo veel sult mogen aenschouwen, dat het u ter avontueren selfs noch vervelen sal. Als hy van hem ghescheyden was beval hy den ghenen die last hadden om de executie te volbrenghen, daer mede niet verder voort te gaene dan daer ghedaen en was, sonder ander last vanden Coningh te hebben: ende is voort sonder erghens te vertoeven voor den Coninck ghekomen: den welcken hy niet teghenstaende hy hem vertoornt sach, niet ghelaten heeft zijn goetduncken te verklaren, ende sprack tot hem. Sire wat hebben doch misdaen die twee jonge luyden, de welcke ghy bevolen hebt daer beneden opte Merckt verbrandt te werden? De Coninck hevet hem verhaelt. Daer op de Admirael sijn begonnen redene voort vervolghende gheseydt heeft: Haer bedreven misdaedt heeft sulckx voorwaer seer wel verschuldet, maer dat seker van u niet. Merckt oft dit niet alsulcx en is: gelijck als de misdaden straffinghe verschulden, alsoo verdienen weldaden vergheldinge, behalven den danck ende genade. Kent ghyse wel die ghy daer wilt doen verbranden? De Coninck antwoorde, neen. Ende ick begheere dat ghyse kennen sult, op dat ghy meught mercken hoe onbescheydelijck ghy u vanden gheweldige aenval uws toorns laet verleyden. De Jongelinck is een Sone van Landolfe van Procide, broeder van Messire Jan van Procide, door wiens toedoen ghy Coninc ende Heere zijt van dit Coninckrijck. De jonghe Vrouwe is de Dochter van Marin Bolgare: wiens macht d'oorsake is dat u Majesteyt heden niet uyt Yschia verdreven en is. Behalven alsulcx, zijn dit noch jonge Menschen die malkanderen al over eenen langen tijt bemindt hebben: de welcke niet met voornemen om u Majesteyt leedt te doene maer ghedwongen zijnde door liefde, dese misdaet bedreven hebben: in dien ment anders misdaet mach noemen 't ghene dat jonge lieden uyt liefden bedrijven. Waeromme wilt ghy dan de ghene doen dooden, die ghy met groote weldaden ende giften behoort te eeren? De Coninck dit verhoorende ende voor seecker wetende dat hem vanden Admirael de waerheyt werdt gheseydt, en beval niet alleen datmen metter saecken niet voortgaen en soude, maer hadde oock leetwesen van 't ghene datter geschiet was: ende heeft daerom terstondt ghesonden om te segghen datmen de {==R4r==} {>>pagina-aanduiding<<} twee gelievekens vanden staecken ontbinden ende voor hem brenghen soude, 't welck alsoo terstont gedaen wert. Als hy daer nu volkomentlijck van hunluyder state onderricht was, hevet hem goet gedocht henluyder gheleden smaetheyt met gaven ende met eere te versoeten: daeromme heeft hyse eerlijck doen bekleeden, ende verstaende dat zy eens ghesint waren dede hyse te samen trouwen, gafse rijckelijcke gaven, ende santse met allen wel vernoeght t'huyswaert, al waer zy met grooter vreughden ontfangen waren ende noch eenen langhen tijdt daer een lustigh ende gheneughlijck leven leyden. Theodore verlieft zijnde op Violante dochter van Messire Emery sijnen Heere, heeftse swangher ghemaeckt, ende werdt daeromme veroordeelt ghehanghen ende gheworght te werden. Maer alsmen hem al gheesselende ter galgenwaert brachte wert hy van sijnen Vader gekent, dies hy de doodt ontginck ende sijn Alderliefste trouwde. De vijf-en-twintighste Historie. Om te beteeckenen wat verscheyden moeyten ende sorghelijcke ghevallen veroorsaeckt werden door liefde ende Fortuyne, als twee moghende Heeren ende tyrannen van des menschen leven. INden tijden dat den goeden Coninc Willem regeerde in Sicilien, was in 't selve Coninckrijck een Jonck Edelman genaemt Messire Emery Abbe de Trappani: de welcke onder andere wereltsche goeden, daer hem Godt mede begaeft hadde, oock seer wel met kinderen voorsien was. Nu gevielt op eenen tijt dat hy dienaren behoevende, uyt seeckere Genevoysche rooversche Galeyen (die uyt Levanten quamen ende lancx de Armenier stranden veel Jonge knechtkens gherooft hadden) sommige knechtkens kochte, wanende dat het al Turcxkens waren: onder alle welcke daer oock een was die (niet teghenstaende alle d'andere Herderkens gheleken) al veel edeler ende beter van ghedaente was dan eenigh van d'andre, ende was ghenaemt Theodore. Desen opwassende, werdt (niet teghenstaende hy als een slave ghehouden was) buyten andere verheven ende opghevoedt metten kinderen van Messire Emery: ende meer aerdende nae sijn natuere dan nae sijnen toeval oft uyterlijcken state, began hy van seer goede seden ende bevallijck van gelaet te werden: sulcx dat hy Messire Emery zoo wel behaeghde dat hy hem vry maecte, ende meynende dat hy een Turck ware oock doopen liet, hem noemende Peeter: stelde hem ooc mede als bewinthebber over alle sijne saken ende betroude hem uytter maten seere. Alsoo nu de kinderen van Messire Emery op wiessen, alsoo wies oock mede een schoone jonge dochter die hy hadde genaemt Violante: de welcke te lange van haer vader ongehouwet wert gelaten, dies zy by gevalle op desen Peeter verlieft is. Ende al hoe wel sy hem beminde, oock alle sijne manieren van doen grootelijc prees, soo hadde zy nochtans schaemte hem sulckx te openbaren. Maer liefde heeft haer van dese moeyten verlost. Want Peeter sulcx dicmael int heymelijc vermerct hebbende, was oock mede so amoreus van haer geworden dat hem nemmermeer wel en was, dan als hy haer sagh: nochtans was hy seer beducht dat sulckx van yemant gemerct mochte werden, denckende dat hy daer inne niet behoorlijc en dede: het welcke van de dochter die sulckx wel merckte, gaerne ghesien was de welcke ooc mede om hem daer inne meer te verstouten hem wel te kennen gaf dat zy {==R4v==} {>>pagina-aanduiding<<} daer inne (also zy ooc was) met allen wel te vreden was. Ende alzoo sijn zy eenen langen tijt in sulcken doene ghebleven, sonder d'een den anderen yet te dorven segghen niet tegenstaende elck van hun beyden daer seer begheerlijck toe was. Maer als zy nu inde amoureuse vlammen gelijckelijck verdwijnden: zo heeft Fortuyne eenen middel ghevonden om de vreese die hun beyden inden weghe was, te verdrijven: recht oft sy hadden willen volbrenghen 't gene dat noch namaels geviel, ende was dese: Messire Emery hadde ontrent een half mijlken buyten de stadt van Trappani een seer schoone ende lustige plaetse, daer sijn huysvrouwe dickwils ghewoone was te gaen spelen ende haer te vermaken met haer dochter, ooc met sommige ander voruwen ende vrienden. Nu gevielt op eenen dagh dat de Vrouwe oock Peeter met haer genomen hebbende aldaer wat vertoefde, ende dat den Hemel schielijcken met wolcken overdeckt wert, somen dickmaels inden somer siet gheschieden: dies de Vrouwe met alle haer gheselschappe hen opten wech t'huyswaerdt nae Trappani begaven, om daer niet overvallen te werden vant onweder, gaende soo haestigh als zy mochten: maer Peeter die jonck was, van ghelijcken oock Violante, traden al veel rasscher over wegh dan haer moeder met haer geselschappe dede, als die mogelick niet min door de liefde dan door den ancxte des onweders aengheprickelt en waren. Als zy nu also verde voor uyt waren ghetreden datmense nauwelijckx meer ooghen en mochte: soo is daer, na veel donders, zoo grooten ende dicken hagel schielijcken neder gevallen, dat de Moeder met haren geselschappe genootsaeckt waren in een Lanthuys te wijcken. Maer Peeter ende sijn lief, verde van alle huysen wesende, zijn in een vervallen huysken geschoten daer niemandt en woonde: waer inne zy beyde te samen kropen onder een weynich dacx dat daer noch aengebleven was: sulcx dat zy door ghebreck van dake veroorsaeckt waren dicht aen een te kruypen ende malkanderen te geraken: welck aenroeren oock oorsake gaf om heur herten wat te verstouten, ende heur amoureuse begheerten te ontdecken. Doen began daer Peeter eerst te seggen: Och oft God gave dat het nemmermeer op en hielt van haghelen, ende dat ick altijdt mochte wesen zoo ick nu ben. Seker sprack de Dochter dat soude ick mede wel wenschen. Van dese woorden geraeckten zy voort tot malkanderen by der hant te nemen, ende de handekens vriendelijck aen een te drucken: van daer voorts aent omhelsen daer nae aent kussen ter wijlen den hagel noch al vast gheduerde. Entlijck (op dat ickt niet al op 't nauste en vertelle) het onweder en liet niet af voor dat zy de uyterste vruchte der minnen ghesmaeckt, ende om die toekomende tijden dickmael verborghentlijck te ghenieten heuren aenslagh ghemaeckt hadden. Ten laetsten hielt het onweer oppe, dies zy voorgaende inder Stede, die niet verde van daer en was, haer Moeder aldaer verbeydt hebben, metten welcken zy voort in 'thuys gegaen zijn: daer zy noch altemet te samen bedecktelijck ende onsichtelijck vergaerden ende in duysent vreughden leefden. Maer dit spel gheduerde soo lange tot dat de dochter swangher wert, 't welck hen beyden uytter maten seer bedroefde: dies Peeter beduchtende dattet hem 't leven soude kosten, van meeninge wert uytten lande te vluchten, ende gaf dat haer te kennen. Als de Dochter dat hoorde gaf zy hem voor antwoorde dat sy haer selven sonder twijfele het leven benemen soude by also verde hy wech ginck. Daeromme Peeter die haer hertelijck beminde tot haer sprack: Wat dinck lief? wildy dan dat ick hier blijve? u grofheydt sal onse misdaet ontdecken, de welcke u dan lichtelijck vergheven sal werden: maer ick ellendige mensche sal de gene zijn die u ende oock mijn sonde sal moeten ontgelden. Peeter (sprak de Dochter) mijn {==S1r==} {>>pagina-aanduiding<<} misdaedt salmen wel weten, niet de uwe en sal nemmermeer geweten werden, ten zy dat ghyt selve meldet, des meughde wel versekert zijn. Nu ghy my dat alsoo belooft te doene, sprack Peeter, zo sal ick hier noch blijven, maer siet ghy toe dat ghy u beloft ymmers wel houdt. Nu hadde dese dochter haer kint dragen zoo lange haer dat doenlick was, verborgen: maer siende dat zijt niet langher helen en mochte, heeft sy dat op eenen tijt al weenende haer moeder ontdeckt, ende de selfde ootmoedelijck ghebeden haer doch te willen behouden. Hier inne was de moeder uytter maten seer verstoort, soo dat zyse met duysenderleye schandt-namen lasterde ende weten wilde hoe dit gheschiet was. Op dat nu Peeter niet misschieden en soude versierde de Dochter een fijn leughen, recht anders dan de waerheyt was, de welcke ghelooft werdt: die om dit misval te bedecken haer dochter besteldt heeft in een huys dat sy buyten opt lant hadden. Als den tijdt van baren ghekomen was, riep de dochter, zoo de vroukens in kindts noode doen: sonder dat de moeder eenighe ghedachten hadde, dat Messire Emery, (die nemmermeer daer ontrent plach te komen) daer op die tijt komen soude: dewelcke nochtans by alle ongheluck ter selver stonden van t'vlieghen benevens die selfde kamer quam ghereden: dies hy van dat ghekrijsch verwondert zijnde haestelijck binnens huys quam vragende wat daer te doen was. De moeder siende dat haer man haer soo overkomen was, is treurichlijcken opghestaen ende heeft alle de gheleghentheyt van sijn dochter vertelt. Maer die en was soo licht niet in 't ghelooven als de Moeder was gheweest: dies hy seyde onmoghelijck te zijn dat de dochter niet en soude weten van wien zy ontfangen hadde: daer omme hy oock de waerheydt hier af wilde weten, seggende dat zy daer door alleenlijck weder mochte komen in zijn gratie: ende dat zy oock by weygeringe van dien haer rekeninghe wel mocht maken om sonder alle bermhertigheydt te sterven. De moeder dede haer beste om haer Man te stillen met het ghene dat sy hem gheseyt hadde: maer ten mochte al niet helpen: Want hy vertoornt zijnde, ghetreden is met een swaert in de handt by sijn Dochter, de welcken nu al een soonken gebaert hadde ter wijlen de Vader van haer moeder metten kout onderhouden hadde geweest, ende heeft tot haer gheseyt. Oft ghy sult my seggen wie dit kints vader is oft ghy sult nu terstont sterven. De dochter de doot ontsiende heeft haer beloften die zy Peeter gedaen hadde, gebroken ende hem dat altemael ondeckt. Door dit aenhooren wert de Ridder soo rasende toornigh dat hy hem noch qualijcken konste bedwingen zijn dochter te verslaen. Maer als hy daer al uytgeseyt hadde dat hem zijn gramschap in gaf is hy weder te paerde gheseten ende binnen Trappani gekomen. Daer heeft hy eenen ghenaemt Messire Coenraet, die van des Conincx weghen Capiteyn inder stede was, alle de versmaetheydt vertelt, die hem van desen Peeter ghedaen was: de welcke terstont, eer hy yet quaets vermoede, van den Capiteyn gevangen ende opte pijnbancke geworpen wert, daer hy metten eersten de gantsche sake, zoo die geschiet was, beleden heeft. Na sommige dagen was Peeter vanden Capiteyn veroordeelt om door de stede gegeesselt, ende daer na gehangen, oock geworcht te werden. Na dat Messire Emery bestelt hadde dat desen arme Peeter aldus ghedoot soude werden, en was sijnen toorn daer mede noch niet ghestilt: maer om twee ellendighe amoreuskens met heur ontschuldige kinderkens tot eender uren uytter werelt te helpen heeft hy fenijn gedaen in eenen kop met wijn: den welcken hy een seer getrou dienaer ghegeven heeft met een naeckt swaert daer by seggende. Gaet met dese twee dinghen tot Violante, ende seght haer uyt mijnen name dat zy van deser uren kiese een van dese twee manieren van sterven: te weten oft {==S1v==} {>>pagina-aanduiding<<} metten fenijne, oft metten swaerde: oft is zy onwilligh, dat ickse levendigh voor alle de werelt sal doen verbranden. Ende als ghy dit volbracht sult hebben suldy 't kint dat onlancx van haer gheboren is, nemende dat metten hoofde, teghens de muere slaen ende ghevent daer naer den honden te eten. Als nu de Vader dit wreede Oordeel hadde ghegheven teghens zijn dochter ende dochters kindt, is de dienaer bereyder om quaet dan goet te doen ghegaen ter plaetsen daer de dochter was. Aen d'ander zijde wert Peeter nu (so geseyt is) al veroordeelt zijnde ende ghegeesselt werdende ter galghen waert ghebracht: de welcke nae 't believen der geenre die de Justitie deden, gheleyt was voorby een herberghe, daer doen ter tijdt drie groote personagien ghekomen waren uyt Armenien, geschickt zijnde vanden Coninck des selven landts tot Roomen aenden Paus: om metten selven te onderhandelen van een heyrvaert die men over Zee bestaen soude. Dese waren hier af gheseten om heur sommighe dagen wat te verversschen ende te rusten: ende was hunluyden groot eere bewesen van den Trappanier Edelluyden, oock sonderlinge van Messire Emery. De Ambassadeurs hoorende dat de Justitie daer voorby quam, zijn aende vensteren ghekomen om de ghevangenen te ziene. Nu was Peeter vanden gordele opwaerdts gantsch naeckt ende metten handen op sijnen rugghe ghebonden: de welcke gesien wesende van een van dese Ambassadeurs (die een bedacht man ende groot achtbaer was ghenaemt Phinee) ghemerckt werdt te hebben op sijn borste een groote roode plecke, niet ghewervet, maer natuerlijck in sijn vel zijnde, ghelijck ghy seghen soudet dat de vrouwen alhier rooven noemen. Soo haest en sach desen man dat litteecken niet oft hy wert strackx denckende op een Sone, die hem wel vijfthien Jaeren gheleden opte zeekust van Jaffe ghenomen was vande zeeroovers: waer af hy na dien tijt noyt sedert eenighe mare af en hadde vernomen. Ende aenmerckende den ouderdom van dien ongheluckighen jonghelinck diemen daer voorby gheesselde, began hy te overlegghen dat sijn verloren sone, indien hy noch leefde, van eender oude soude zijn als die veroordeelde scheen te wesen: dies hy oock bestont te vermoeden oft dit sijn sone wel soude mogen zijn, denckende dat die (indien hyt ware) noch wel ghedenckenisse behoorde te hebben van hem selfs oock van sijns vaders name ende vande Armenier tale. Als Peeter dan benevens die herberge was ghekomen, heeft hy hem geroepen segghende: O Theodore. Peeter desen name hoorende sach terstont opwaerdt, totten welcken Phinee voort seyde in Armenier spraecke. Van waer zijt ghy ende wie is u Vader? De dienaers die hem leyden hielden terstont met hem stille om de eerwaerdigheyts wille vanden Ambassaedt, dies Peeter hem antwoordende seyde. Ick ben uyt Armenien ende de Sone van eenen man gheheten Phinee ende was hier ghebracht van volck die ick niet en kende. Phinee dit hoorende, verstont dit sekerlijck te wesen sijn sone die hem ontrooft was: daeromme hy met sijn ghesellen haestelijcken van boven af gheloopen ende hem mits onder de Serganten al weenende om den hals ghevallen is: Doen heeft hy hem sijns selfs mantel, die rijckelijck was, om 't lijf gheslaghen ende den onder rechter ghebeden zoo langhe te willen vertoeven: tot dat hem belast soude werden desen jonghelinck wederomme te brenghen: het welcke hem vanden onderrechter gaerne verwillight werdt. Nu hadde Phinee door 't gheruchte dat over al vlooch, d'oorsaecke al ghehoort waeromme des jongelinck ter galge waert gebracht werdt: dies hy terstont met sijn mede Ambassaten met oock alle heur gesiende ghegaen is tot Messire Conraedt, dien hy aensprack, in deser wijsen. Dese jongelinck, {==S2r==} {>>pagina-aanduiding<<} mijn Heere, dien ghy als oft een slaeve waer, ter dootwaert sendet, is vry ende mijn sone: ende is oock bereyt om tot een Wijf te trouwen die dochter diemen hem aenseydt van haer eere gheset te hebben: daeromme sal u believen metter executien oft rechtvorderinghe op te houden, ter tijt toe datmen vernomen sal hebben oft sy hem wel tot een Man begheerdt op dat ghy niet en soudt bevonden werden teghens de Wet ghehandelt te hebben, by alsoo verre zy daer inne te vreden is. Messire Coenraet verhoorende dit des Ambassaets Sone te wesen, werdt gantsch verwondert: oock was hy al eenighsins beschaemt om de dolinghe der Fortuynen, ende beleet waer te zijn 't gene dat Phinee tot hem seyde. Aldus heeft hy den veroordeelden terstont weder te rugge doen brenghen binnen sijnen huyse: ende sant ooc spoedelick om Messire Emery te halen: den welcken gekomen zijnde, hy alle dese saken vertelt heeft. Messire Emery vermoedende dat sijn Dochter met haer soonken nu al doot waren, wert de bedruckste man ter werelt om 't gene hy gedaen hadde: ende want hy wel verstont dat alle desen handel lichtelijck gebetert mochte werden, by alsoo verre sijn dochter noch niet doot en ware, heeft hy terstondt een Bode snellijck doen loopen daer sijn dochter was: om te seggen datmen sijn bevel niet volbrengen en soude, indient noch niet gedaen en waer. Dese Bode is rasschelijck derwaerdts gheloopen: ende vandt dat d'eerste Bode het sweert met den gefenijnden dranck voor de dochter ghesteldt hebbende haer met schandelijcke lasteringen stondt ende beschelde: om dat sy haer niet en spoede het eene oft ander te verkiesen, daer toe hyse dwinghen wilde. Maer als hy zijns Heeren bevel verstont, liet hy de dochter met vreden, keerde weder tot sijnen Heere ende vertelde hem hoe dattet ghevaren was. Messire Emery daer inne seer verblijdt zijnde is ghegaen totten Ambassaet Phinee: daer hy hem met betraenden ooghen ontschuldighde, soo hy best mochte, van 't gene datter gheschiet was, ende badt dat hem sulcx vergheven mochte werden: daer by segghende dat hy te vreden was sijn dochter Theodore tot eenen echten Wijve te geven, indien hy die begheerde. Phinee nam sijn ontschuldiginghe in't beste ende seyde. Ick wil ende verstae dat mijn sone u dochter te Wijve sal nemen: ende soude hy niet willen, so ben ick te vreden dat het ghegeven vonnisse tegens hem volbracht sal werden. Phinee ende Messire Emery hierinne over een gekomen zijnde gingen t'samen ter plaetse daer Theodore was, noch beancxt zijnde vanden doot ende verblijt van sijnen vader gevonden te hebben: den welcken zy vraeghden hoe dat sijnen sinne stont in dese sake. Als Theodore hoorde dat Violante sijn huysvrouwe soude wesen, indient sijnen wille waer, heeft soo groote blyschappe in sijnder herten bevoelt, dat hem dochter uytter hellen int paradijs te springen, ende sprack dat hy sulcx voor sulcken grooten weldaedt ende gratie soude achten, dat yeghelijck van hun beyden hem zijnder danckbaerheyt vernoeghen soude. Van ghelijcken werdt oock ghesonden aen de dochter om haer meenige hier ooc af te hooren: de welcke verstaende wat Theodore gheschiet was, ende wat haer nu mochte gebeuren inde plaetse dat sy stracx daer voor de alder bedroefste creatuere ter werelt ende een verbeytster des doodts was gheweest, en heeft sulcx int lange niet konnen ghelooven: maer ten laetsten de woorden diemen haer toeseyde eenighsins geloovende began sy allenskens een weynigh te verblijden ende heeft gheantwoort: dat haer ter werelt geen dinck so aengenaem en ware als Huysvrouwe te werden van Theodore: doch waer zy bereydt om te doen 't ghene haer Vader believen soude haer te ghebieden. Daer nae heeft Messire Emery dese twee doen trouwen, ende een seer groot Feest doen houwen tot een groot behaghen van alle de bur- {==S2v==} {>>pagina-aanduiding<<} gheren. De Bruyt door desen wenschelijcken troost bekomende verwan allenskens die gheleden dootlijcke vreese, dede haer kindeken op voeden ende wert wederomme schoonder dan zy oyt te voren was gheweest. Als zy nu uytten Kinderbedde gheresen, ende Phinee wederomme van Roomen daer ghekomen was heeft sy hem de behoorlijcke eerbiedinge als een dochter haer vader ghedaen: de welcke seer verblijt zijnde met so suyverlijcken ende eerlijcken schoon dochter, een heerlijcke bruyloft dede houden ende ontfinckse met grooter feesten ende waerde voor sijn dochter, waer voor sy oock altijt daer nae van hem ghehouden wert. Na sommige dagen is hy met sijn Sone, sijn Dochter ende haer kindeken in een Galleye gheseten, ende met heur ghevaren tot Lalasse: daer dese twee ghelievekens totter doodt toe in rusten ende vreden woonden. Frederick van Alberigui amoreus zijnde op een vrouwe die hem niet en beminde, verdede alle sijne goeden in hoveringhen ende heuscheyden, ende bederft hem selfs so geheelijcken, dat hem niet over en bleef dan eenen Valck: dies hy op een maeltijdt als hem sijn lief quam vergasten, niet met allen anders hebbende om haer aen te dienen, den valck dede braden: daeromme sy dese heusheydt vernemende haer voornemen veranderde, hem tot een Man troude ende rijck maeckte. De xxvj. Historie. Daer onder beteeckent werdt, de beleeftheydt van een oprecht minnaer, ende de grootmoedigheyt. BInnen Florencen woonde voormaels een Jonck Edelman genaemt Frederick een Sone van Messire Philippe Alberigui, ende was in feyten van wapenen ende in abelheden ghepresen ende gheacht boven alle andere jonghe Edelluyden in Toscane: welcke Frederick verlieft werdt (soo den edelen veel tijdts ghebeurt) op een Edele vrouwe wiens name was Joffrou Johanna, die wel voor een van de alderschoonste ende bevallijckste gehouden was binnen Florencen: om de welcke ende om haer jonste te verwerven hy groote feesten, streeckspelen, Tournoyspelen ende alle andere feyten van wapenen maecte, schenckte daer en boven noch groote giften, ende verteerde alle sijne goeden sonder yet te sparen: maer zy niet min eerlijck dan schoon zijnde, en achte niet met allen op alle de dinghen die hy haer ter liefden bedreef ende noch minder op hem selven, die alsulcx hanteerde. Frederick dan veel meer verteerende dan sijn inkomsten verdraghen mochten ende dit al sonder eenigen twist te doene, heeft sijn gorden (also dat lichtelijc gevalt) so seere vermindert dat hem niet over en bleef dan een kleyn arm Landthuysken met wat landts daer toe, van welcx inkomen hy spaerlijcken leefde, ende daer en boven noch een valck den besten diemen conste gevinden. Daeromme hy dese vrouwe noch meer dan oyt te voren beminnende, ende siende dat hy nae sijn begheerte inder Stadt niet en vermochte staet te houden, metter woon ghevaren is op 't lant in sijn kleyn landt huysken: alwaer hy, alst gheleghen was, met sijn voghel ghevloghen, ende sonder van yemandt wat te begheeren sijn armoede gheduldelijck ghedraghen heeft. Hier en tusschen als Frederick aldus in d'uyterste behoeftigheyt ghekomen was, ist ghevallen dat de Man van Vrou Johanna kranck gheworden is: de welcke siende dat sijn doodt niet verre en was, sijn Testament heeft ghemaeckt: want {==S3r==} {>>pagina-aanduiding<<} inne hy sijn sone, die nu al grootachtigh was, tot een erfghenaem stelde van alle sijne goeden ende rijckdommen die boven maten groot waren: ende by gheval van des Knechtkens overlijden sonder echte gheboorte achter te laten, stelde hy in sijn plaetse van Huysvrouwe, de welcke hy seere bemindt hadde, ende is daer na ghestorven. Als nu Joffrou Johanna haer selfs Weduwe vant, is zy soo langhe de Somer gheduerde, uytter stadt ghetrocken op 't Lant (soo tot Florencen der Vrouwen ghewoonte is) op een hoeve die zy hadde ligghen niet verde van Frederickx huysken. Daer deur ist ghevallen dat het Soonken groote kennisse began te maken met Frederick ende ooc lust te gekrijgen in honden ende voghelen: sulcks dat hun Frederickx Valck, dien hy menighmael hadde sien vliegen, so uytter maten wel behaeghde, dat hy die seere begeerde te hebben: nochtans en dorste hy hem daer niet nae vragen, aenghemerckt hy sach dat die liefde zoo seere van Frederick selfs bemindt werdt. Hier en tusschen ist ghebeurt dat dit Knechtken in een swaere sieckte is ghevallen: dies de Moeder seer bedroeft zijnde, als die geen ander Kinderen dan hem en hadde, ende hem hertelijcken beminde, niet af en liet van eenen geheelen dagh deure by haer Soonkens bedde te wesen ende hem te troosten: ende vraeghde hem menigh werven oft daer eenigh dinck ware daer sijn begeerten toe strecten, hem biddende sulckx doch te willen segghen, als die wel verseeckert mochte zijn dat zy hem 't selfde soude doen hebben by alsoo verde het moghelijck ware om verkregen te worden. Het knechtken soo menighmael dese sijns Moeders soo groote toesegghinghen aenhoorende, heeft haer gheseyt: kondy soo vele doen Moeder dat ick Frederickx Valck mach verwerven, soo hoope ick wel haest ghenesen te zijn. Als de Vrouwe dit hoorde bleef een weynigh inden ducht staen ende began te overleggen wat zy hier inne behoorde te doen. Want zy wiste wel dat Frederick haer langhen tijdt bemint ende noyt vriendelijck ghelaet van haer ghehadt en hadde: daeromme zy in haer selven sprack wat sal ick nu best doen? sal ick aen hem seynden? oft sal ick hem selfs gaen vraghen om desen Valck dien ick hoore de beste voghel te zijn alsser oyt inde locht ghevlogen heeft? ende hier en boven soo is dese Valck alleen die hem noch int leven behout. Hoe dan? soude ick wel soo onbeleeft zijn desen Valck eenen Edelman afhendigh te willen maecken, den welcken anders geen vermaeckelijcheyt dan die vogel alleen over en is ghebleven? De vrouwe dan vindende haer selfs bekommert met dese ghedachten, en wiste niet wat segghen: zoo dat sy haren Sone niet een woordt ter antwoorde en gaf, maer bleef al overpeysende ende bedenckende stille staen, niet teghenstaende zy wel versekert was den Valck te sullen verkrijghen by alsoo verre zy daerom wilde vraghen. Ten laetsten hielt haer soons liefde de overhant: sulcx dat zy, om hem te vernoeghen, besloten heeft (daer quam af dat mochte) niet aen hem te seynden, maer selfs daer henen te gaen om den Valck te begheeren, ende die haren Sone te brenghen, dies zy tot hem seyde. Sijt vrolijc van herten kint, ende denckt niet anders dan om te genesen: ick belove u dat ick morgen voor alle werck den valck sal gaen halen ende u dien brengen: waer inne het joncxken soo verblijde datmen noch dien selfden dagh eenighe beternisse aen hem mochte mercken. Des anderen daeghs is de Vrouwe met noch een ander Vrouwe om haer te verselschappen tot haer ghenomen hebbende, in maniere als oft zy ginck wandelen ghekomen aen 'thuysken van Frederick: den welcken zy dede roepen, als die doen ter tijt (by geval) was in sijnen tuyn dien hy dede toe bereyden, overmidts het gheen vlieghens tijdt en was: de welcke verstaende dat Vrou Johanna voor sijn deure was ende hem begheerde {==S3v==} {>>pagina-aanduiding<<} te spreken, uyter maten seer verwonderde is blijdelijck derwaerts geloopen ende heeft se eerwaerdelijcken ghegroet. Als hem de Vrouwe vernam is zy hem met een sedigh gelaet, soo een eerbaer Vrouew betaemt, tegen getreden ende sprack tot hem. Godt geve u goeden dagh Messire Frederick, ick ben hier gekomen om u danckbaer te wesen vande moeyten die ghy om mijnen wille wel ghehadt hebt eertijdts, als ghy my meer dan u goet was beminde: ende dese danckbaerheydt sal sulckdanigh zijn dat ick u desen noen vrymoedelijcken kome vergasten alleenlijck onder ons beyden, ic ende dese mijne gesellinne. Den welcken Frederick met alder ootmoet gheantwoordt heeft, seggende. My en gedenckt niet, mijn vrouwe, dat ic noyt om uwen wille eenighe schade gheleden hebbe: maer hebbe ter contrarien soo veel goets van u genoten, dat indien ick oyt in eenigen dingen wat hebbe konnen ghedoen, sulckx al ghekomen is door u verdienste ende deur de liefde dien ick tot u ghedragen hebbe. Ende ick achte voorwaer voor een veel grooter jonste, ende is my dese vrymoedighe vriendelijckheydt, dat ghy my komt besoecken, al seer vele aenghenamer: dan oftmen my zoo veel goets schenckte om te verteeren als ick voormaels verteert hebbe, hoe wel ghy een armen Weert zijt gekomen vergasten: Dit geseyt hebbende heeft hyse al beschaemdelijck in sijn kleyne Huysken ontfanghen, ende brachtse daer deur achter inden Hof. Maer want hy daer niemant en hadde om haer gheselschappe te doen houden heeft hy gheseydt: aenghesien mijn Vrouwe, dat ick hier niemant en hebbe, soo sal u dit goede vrouken, dat hier inden Hof tuynt soo langhe verselschappen, tot dat ick de Tafel sal hebben doen decken. Al hoe wel nu die behoeftigheydt van desen armen Frederick op 't alderuyterste groot was, soo en hadde hy die noch noyt als nu bekent (nu hy aldermeest wat goets van doen hadde) dat sijn goet deur hem selfs soo onmatelijck deur gebracht was. Maer als hy dien morghen niet met allen en vant om sijnVrouwe eerlijc mede te onthalen, scheen hy van rouwe by nae ontsint te zijne: ende sijn ongheluck in hem selfs vervloeckende, liep hy half rasende nu hier ende dan daer. Hy en hadde gelt noch pant om wat te koopen, het was spade op den noen, ende sijn begeerte was seer groot om die edele Joffrou erghens mede eenighe eere te bewijsen, nochtans en wilde hy oock van niemant yet leenen oft begheeren, dus is hem ten laetsten sijn goede valck voor oogen ghekomen, die hy in sijn salette op 't reck sach staen. Ende want hy niet anders en wiste te bekomen nam hy die: ende vant hem soo vet, dat het hem een waerdige spijse voor sulcken vrouwe docht te wesen: dies hy hem sonder eenigh verder beraet den hals af trock, ende dede die van sijn schamel jonckwijf op ontpluymen, speten ende vlijtigh braden. Als nu het ammelaken opte tafele lach met seer witte servetten, der welcker hy noch een luttel hadde, is hy met een vrolijck aensicht in den Hof ghegaen tot de vrouwe, den welcken hy seyde alle 't selfde, dat hy hadde moghen bekomen om te eten, bereyt was. Aldus is de Vrouwe met haer ghesellinne opghestaen ende ter Tafelen gaen sitten: daer zy, sonder te weten wat zy aten, vanden Valck hebben ghegheten met Frederick die haer met goeder herten diende. Als zy nu vander Tafelen opgestaen, ende met hem een goede wijle in een ghenoeghlijcken klap gheweest waren, hevet de vrouwe tijdt ghedocht hem te segghen waerom zy ghekomen was, ende began minnelijcken tot Frederick te spreken aldus. Frederick, indien ghy noch gedenckt op u voorleden leven ende op mijn eerbaerheydt, d'welck ghy mogelijck ruytheydt ende wreetheydt hebt geacht: zoo en twijfele ick met allen niet oft ghy en sult u verwonderen van mijn vermetelheydt: als ghy d'oorsaecke ghehoort sult hebben, die my by sonder hier {==S4r==} {>>pagina-aanduiding<<} nu heeft doen komen. Maer waert by alsoo dat ghy kinderen hadt oft ghehadt haddet, waeromme ghy sout moghen weten hoe groot der ouderen liefde totten kinderen is: ick soude wel seker zijn dat ghy my in desen eensdeels ontschuldighen soudet. Al ist nochtans nu alsoo dat ghy sonder kinderen zijt soo en mach ick, die Moeder ben, niet ontvlieden de gemeene wetten vande ander moeders: welcker geboden ick ghedwongen zijnde te ghehoorsamen teghens mijnen danck ende alle behoorlijcke reden, u moet bidden om een gifte: dien ic sekerlijck weet van u in hoogher waerden ghehouden te wesen, ende dat wel met goede redene: want u alder uytterste tegenspoet u geen ander luste, geen ander tijt verdrijf, noch geen ander vermaeklijckheyt gelaten en heeft dan dat selfde, ende is u Valck. Daer is mijn jonge Sone soo begeerrlijck nae dat ick niet anders en beduchte, indien ick hem die niet en brenge, dan dat zijn sieckte die hy heeft soo seer verargheren sal: datter yet nae sal volghen daer door ick hem sal verliesen. Daeromme bidde ick u hertelijck, niet door de jonste die ghy my meucht dragen, want ghy daer inde niet ghehouden en zijt, maer door u selfs heuscheyt, die altijdt in u boven yemant anders ter werelt groot ghebleken is om yemandt vrientschappe te doen, dat het u believe my die te schencken: op dat ick sal moghen segghen dat ick door u weldaedt mijns Kindts leven ghebaet hebbe, ende ghy hem daer door oock alle zijn leven lanck aen u verbonden sult hebben. Frederick verstaende wat zijnder vrouwen begheerte was, ende wetende dat hy haer daer inne geenen dienste doen en mocht, om dat hyse haer te eeten hadde ghegheven, began in haer tegenwoordigheydt de tranen in zijn oogen te ghekrijghen eer dat hy een woordt mochte spreecken. Als de Vrouwe dit sach meynden sy in 't beginne dat die tranen meer voort quamen uyt vreesen van zijnen Valck te verliesen, dan uyt eenige ander oorsaecke: dies zy nu al opte tonge hadde om te segghen dat sy die niet en wilde hebben: maer sy bedwanck haer selfs noch om te hooren wat Frederick soude segghen: de welcke nae 't schreyen began te spreken aldus. Mijn Vrouwe vander tijdt af het Godts believen was dat ick mijn liefde op u eerst stelde, hebbe ick ghemeynt dat my de Fortuyne in veel dingen tegen was ende my haerder beklaeght: maer alle sulcx is my noch licht ende gemackelijck gheweest om draghen by 't gene te reken en dat zy my nu tegenwoordelijck doet gedoogen, ende is sulcx dat ick nemmermeer gherustigh herte en sal hebben. Want ick sie dat ghy ghekomen zijt in mijn kleyn arm huysken, alwaer ghy u noyt ter wijlen ick noch rijck was, en vernederde te willen komen: ende begheert nu een gifte van my, daer de Fortuyne oorsaeck af is dat ick u die niet en mach gheven, ende sal u met luttel woorden segghen hoe dat by koemt. Soo haest ick hoorde dat uwer liefden by my wilde blijven eeten liet ick (die u waerdigheydt ende verdienste aenmerckende was) my beduncken redelijck te zijn, dat ick u met uytgelesender spijsen, danmen in 't gemeyn ander luyden voor steldt, behoorde te onthalen. Daerom werdt ick denckende op mijnen Valck daer ghy om vraeght ende op sijn groote Edelheyt: dies dacht ick dat een waerdige spijse te wesen voor u: ende alsoo hebdy hem dese maeltijt tot een gerecht gehadt opte tafele al ghebraden, dien ick meynde seer wel besteedt te wesen. Maer nu ick sie dat ghy hem op een ander maniere begheert, ist my soo verdrietigh ende swaer (overmits ick u niet en mach vernoegen) dat ick nemmermeer ghenoeghte en sal hebben soo ick my laet beduncken. Nae dese woorden liet hy den nebbe, de klauwen ende de pluymen tot ghetuygenisse van dien voor haer oogen brenghen. De vrouwe die siende, heeft hem metten eersten berispt dat hy soodanighen Valck hadde ghedoodt om een wijf {==S4v==} {>>pagina-aanduiding<<} t'eten te geven: maer daer naer prees sy in haer selfs met allen seer zijn grootheyt van herten, die door gheen armoede en hadde mogen vernedert werden. Als zy nu ten laetsten haer selfs hopeloos vant den valck te mogen gekrijgen ende zy daer door grootelijck voor haer soons sieckte beduchtende werdt: heeft zy Frederick van sijn eere aen haer bewesen, ende van sijn goetwilligheyt gedanckt, ende is vol sware ghedachten van hem scheyende tot haren sone ghekeert: de welcke, oft door het verdriet vanden Valck te moeten ontbeeren, oft door de sieckte (die seer groot was) onlancx daer na gestorven is: dies de Moeder uytter maten seer droevigh was. Nae dat sy nu een goede wijle daer nae niet en dede dan weenen ende schreyen, wilden haer broeders by nae dwingen om weder eenen man te nemen, overmits zy uytgenomen rijck ende noch niet oudt en was: daerom zy haer alsoo ghedronghen bevoelende van haer broeders, niet teghenstaende zy liever Weduwe waer gebleven geweest, began te dencken op Frederickx heuscheyt ende op sijn laetste heerlijcke miltheydt als hy sijnen valck doode om haer eerlijck te onthalen, ende sprack tot haer broeders aldus. Ick soude gheerde, indient u luyden beliefde, onghehouwet blijven: maer wildy immers dat ick eenen man neme, so meugdy wel verseeckert zijn dat ick nemmermeer mans wijf en sal werden: ten zy sake dat ick neme tot eenen man Frederick van Alberigue. Waer op haer broeders spottelick seyden: ey dwasige wat spreect ghy? wat soudy hem nemen? hy en heeft niet eenen penninck inde Werelt. Ick weet wel, antwoorde zy, dat het alsoo is als ghy seght: maer ick hebbe liever eenen man sonder rijcdomme, dan rijcdom die eenen man behoeft. De Broeders dan merckende sulckx haren sinne te wesen, ende daer benevens wetende dat Frederick, niet teghenstaende sijn armoede, een seer eerlijck Edelman was, hebben hem haer suster met alle haer haven tot een huysvrouwe ghegeven: de welcke als hy sach dat hy sulcke Vrouwe, die soo seer van hem was bemint gheweest, tot een huysvrouwe hadde, ende hem selfs soo rijck bevant, een uytghenomen goet huyshouder wert, ende bracht met haer sijnen tijdt over met grooter vreughden ende gheneuchten. De backer Ciste gheeft Messire Geryspine met een beleefde antwoordt, d'onbeleefde vraghe van sijnen dienaer te kennen. De xxvij. Historie. Ende verklaert dat een begheerte (so wie die oock doet) heusch behoort te wesen voor dat die verwillight wert. DE Paus Bonifacius hadde om eenrehande treffelijcke saken, tot Florencen in Ambassaderye gesonden sommighe Edelluyden van sijnen Hove, ende waren t'huys by Messire Geryspine, die groot gheacht was by den Paus: de welcke ghesamentlijck die saecken handelende, by nae den eenen morghen naden anderen (Godt gheve wat daer oorsaecke af mochte zijn) voor by de Kercke leden van ons Vrouwe van Vghy: alwaer de Backer Ciste sijne Oven hadde staen ende selfs noch sijn Ambacht pleeghde. Al wast nu so dat desen Backer met een ongheacht Ambacht voorsien was van der Fortuyne: soo hadde sy hem nochtans soo jonstigh gheweest dat zy hem rijck ghemaeckt hadde, sulckx dat hy, niet tegenstaende hy 't backen om geenderley saecken en wilde verlaten, rijckelijcken huys hielt, ende hadde altijdt onder veel ander goede saken de alderleckerste roode ende witte wijnen in sijnen kelder die binnen Florencen oft daer ontrent mochten gevonden werden. {==T1r==} {>>pagina-aanduiding<<} Siende dan dat Messire Gery met des Paus Ambassaten alle morghens voorby sijn deure quamen liedt hy hem bedencken 't soude een groote beleefheydt wesen hunluyden in die heete dagen van sijnen witten wijn eenen dronc te schencken: maer als hy sijnen ende oock Messire Gerijs state aenmerckte, en dochte hem niet betamelijck te zijne hem zo vermetel te dragen dat hy Messire Gery te drincken soude bieden: ende ginck daerom eenen raedt bedencken om te bestellen dat Messire Gery hem selfs daer toe soude nooden. Om dieswille dan heeft hy alle morgen een sneeu wit lijnen cleet over sijn cleederen getrocken oock eenen blancken voorschoot, dat eerst uyter wasch quam voor ghedaen, zoo dat hy bat eenen Molenaer dan eenen Backer geleeck, ende dede dan ter selver uren als hem dochte dat de Heeren daer voor by soude comen lijden, voor sijn deure by hem brenghen eenen nieuwen eemer vol versch water met een cleyn aerden boulonnoys cruycxken (dat mede nieu was) vol van sijnen witte Wijne, met oock noch twee cleyn glaeskens die zoo cleaer waeren dat zy van silver schenen te wesen. Als hy dan alsoo daer by sat ende ghehoeft, oock de vlimericheden zijns mont uyt gebremt hadde twee oft driemael, zoo began hy, als de Heeren daer voor by leden, zo smaeckelijcken te drincken van sijnen goeden wijn, dat hy den dooden oock lustich om te drincken ghemaect soude hebben. Dit hadde nu Messire Gery twee daghen aen den anderen ghemerckt, dies hy des derden daechs tot hem seyde: wel hoe smaeckt u dat Ciste? is den Wijn Goet? Ciste opghestaen zijnde antwoorde terstont: Jae zy Heere: maer hoe soudy't mogen weten ist dat ghy dien niet en smaeckt? Messire Gery was lustich om te drincken ende om dat het weder warm was, oft om sijnen ongewoonen arbeyt, oft ter avontueren om dat hy Ciste soo smaeckelijck hadde sien drincken, dies hy hem tot den Ambassaten keerende half lachende sprac: Mijn meeninghe soude wel zijn, mijn Heeren, dat wy dees mans van eeren sijn wijn een smaken, die sal mogelijck sulckdanich zijn dat het ons niet berouwen en sal, ende tradt voorts met hunluyden nae Ciste. Dese doende terstondt een schoone banck brenghen buyten sijnen winckele, bat henluyden daer op neder te sitten ende seyde totten dienaeren die nu al bestonden de glasen te spoelen: wyckt achterwaert so en laet my die dienste doen, want ick ben soo goeden schencker als backer, noch en maeckter uwen mont niet op een droppelken af te smaken. Dit geseyt hebbende spoelde hy self vier cleyne glaeskens die schoon ende nieu waren, ende dede een versch cruycxken van sijnen goeden wijn comen: daer af hy met sorchvuldigher eerbiedinghe Messire Gery ende den Ambassaten te drincken boot, den welcken desen Wijn beter smaeckte dan zy luyden in eenen langhen tijt gedroncken hadden: daeromme zy die hooghelijck presen ende quamen daer by nae alle morgen zoo int verby lyden af drincken zoo langhe als die Ambassaten daer waren. Maer als henluyder saken, die zy daer te doen hadden, afgedaen waren, heeft Messire Gery hun ter eeren een seer heerlijcke weerschap bereyt, waer toe hy het meestedeel vanden treffelijcken burgheren noodde, van gelijcken oock mede Ciste, de welcke daer gheensins en wilde comen. Daerom beval Messire Gery een zijnre dienaren een flessche van Cistes wijn te halen, ende daer af int beghinne vander maeltijdt een half gelaesken vol voor yegelijck te schencken. Nu was de dienaer by avontueren noch gram, dats hem noyt en hadde mogen gewerden van dien leckere wijn te drincken, diens is hy met een groote flessche daer henen ghegaen. Ciste dese flessche terstondt ghesien hebbende sprack tot hem, sone, Messire Gery en heeft u hier niet ghesonden, maer als de dienaer 't selve nu dickmael ghe- {==T1v==} {>>pagina-aanduiding<<} seydt hadde alzoo ymmers te wesen, is hy sonder eenich ander antwoorde van Ciste te ghecrijghen wederom ghekeert tot sijnen Heere dien hy 't selfde seyde. gaet dan weder henen, sprack Messire Gery, ende seght hem dat ick ymmers doe: antwoordt hy u dan noch weder alzoo, vraecht hem waer ick u dan seynde. De dienaer daer weder ghekomen zijnde sprack tot hem, voorwaer Ciste, Messire Gery seynt my hier tot u. Den welcken voor antwoorde gaf, hy en doet voorwaer niet. Waer sprack de knecht seyndt hy my dan? Tot de riviere van Arne seyde Ciste. Met dese antwoorde is de knecht wederomme tot sijnen Heere gecomen, wiens ooghen zijns verstandts daer door terstont gheopendt zijn, dies hy totten knecht sprack: Laet my dan sien met wat flessche ghy daer gheweest zijt. Dese ghesien hebbende gaf hy Ciste groot ghelijck, ende beval hem met duysendt scheldtwoorden een redelijcker flessche te nemen. Terstont als Ciste desen sach sprack hy, nu sie ick wel dat dijn Heere dy tot mij stiert, ende ginck hem die met goeder harten wel vullen. Ende alzoo hy des selfden daechs het vat met een ander dierghelijcke wijn hadde doen vullen ende dat by lichten daghe doen brenghen ten huyse van Messire Gery, is hy daer nae ghevolcht, heeft hem ghevonden ende aenghesproken segghende: Ick en hadde niet gheerne mijn Heer, u vermoeden te zijn dat my die groote fressche huyden vervaert ghemaeckt soude hebben, maer my latende beduncken van u vergeten te zijn t'ghene ick u dese voorleden daghen te kennen gaf, te weten dat het gheenen wijn en was voor knechts, hebbe ick u sulcx willen vernieuwen: ende om dat ick daer gheen bewaerder meer af en wil zijn, hebbe ick u die altemale doen brengen, op dat ghy daer mede na u believen sult moghen leven. Messire Gery nam Cistes presendt in grooter waerden daer af hy hem behoorlijc dancbaerheyt betoonde, ende hielt Ciste daer nae oyt voor een vernuftich man ende voor sijnen vrient. Quiquibio kock van Messire Coenraedt Jean Filiassi, veranderde door een onvoorsiende antwoorde zijns Heeren toorn in lachinghe, ende ontginck de straffinge daer mede hy van Messire Coenraedt ghedreycht was. De achtentwintichste Historie. Bewijsende dat een gheneuchelijcke antwoordt dickmaels den moet eener toornighen mensche stillen can. MEssire Coenraedt Jean Filiassi was oyt een Edel Burgher tot Florencen, de welcke mildt ende eerlijck zijnde eenen Ridderlijcken state hielt, ende hem gestadelijck in honden ende voghelen verlustichde, behalven dat hy noch veel ander meerder deuchden over hem hadde, die wy voor dese reyse achter laten willen. Dese hadde op een tijdt met een zijnder valcken een craen ghevanghen by een dorp genaemt Peretola: ende want hy dien jonck ende vet sach, sant hy hem tot sijnen cock Quiquibio ghenaemt dat een Venetiaen was, bevelende dat hy die teghen het avontmael braden ende wel bereyden soude. Nu geleeck dese Quiquibio (zoo hy oock inder waerheydt was) wel een geneuchelijck sot, de welcke dese Craen wel bereyt hebbende, aenden spete stack ende die sorchvuldelijck began te braden. Als nu de Crane by nae volcoockt was, so dat die eenen leckeren locht over de coken verspreyde, is daer by gheval inne gecomen een vrouken, die daer ontrent woonde ghenaemt Brunette, daer Quiquibio op verlieft was: de welcke den reucke vander Cranen luch- {==T2r==} {>>pagina-aanduiding<<} tende, ende den voghel siende, Quiquibio vriendelijcken bat, dat hy haer doch een bout daer af wilde gheven. Quiquibio heeft haer al singende geantwoordt, van my en crijchdijs niet vrou Brunette, van my en crijchdijs niet. Dies werdt Brunette toornich ende sprack tot hem: Laetsten dan, gheefdijs my niet, ghy en crijght oock nemmermeer yet dat u lusten sal van my. Na veel woorden die zy in weynich tijdts hierom onderlinghe hadden, heeft Quiquibio, om sijn lief niet te vertoornen, den eenen ganckbout daer af ghescheurdt ende haer die ghegheven. Maer als de Crane aenghediendt werdt met een been ende hem eenich gast die van messire Coenraedt ingebracht was daer af verwonderde, dede hy Quiquibio voor hem comen, hem vraghende waer d'ander been vanden Crane ghebleven was. Daer op de Venetiaen (uyter natueren loghenachtich) terstont gheantwoordt heeft, seggende: De Cranen mijn Heer, en hebben maer een been ende bille. Messire Coenraet werdt toornich segghende, hoe Duyvel comt datte? hebben zy niet dan eenen bille ende been? hebbe ick dan mijn leven gheen Craen meer ghesien dan desen? Quiquibio by sijn woorden blijvende, seyde, het is alsoo mijn Heere als ick u segge, ende sal u dat doen sien alst u believen sal in den levendighen Cranen. Nu en wilde Messire Coenraedt om der vreemder gasten willen, daer niet verder teghen segghen, maer sprack alleenlijck: nae dien ghy u vermeet my dat inden levendighen te doen sien('t welck ick mijn daghen niet en sach noch noyt alsulcx te wesen en hoorde) soo ben ick te vreden dat morghen te sien ende sal dies blijde zijn: maer indient anders is, ick sal u by der doodt alzoo uyt doen strijcken dat ghy mijnder u leven lang gedencken sult. Als nu dese woorden voor dien avondt daer mede eynde namen, ende Messire Coenraets toorn met dien nacht slapens noch niet gestilt en was, is hy des morghens metten dagheraet al grimmende van gramschappe opghestaen, ende heeft de peerden te brenghen bevolen, op welcker een hy Quiquibio dede stijghen, den welcken hy brachte aen een beecxken op welcks oever men veeltijds in't opgaen vanden daghe Cranen plach te sien, tot hem segghende, terstondt sullen wy sien wie van ons beyden ghister avont gheloghen heeft. Quiquibio sach wel dat sijns Heeren gramschappe noch niet vercoeldt en was, ende dat hy sijn loghen soude moeten bewijsen, dies hy niet en wiste wat bestaen: maer reedt achter Messire Coenraedt met den grootsten ancxte vander werelt, sulcx dat hy gaerne, indien hy ghemoghen hadde, ghevlucht soude hebben, het welck hem niet doenlijck en was: ende sach nu voorwaerts dan weder terstont achterwaerts, zoo dat hem alle dat hem voor oogen quam Cranen die op twee beenen stonden dochten te wesen. Als zy nu ghecomen waren ontrent het beecxken, sach hy by gevallen opten oever van dien wel een dousijn Cranen die altsamen op een been stonden, alzoo zy ghemeynlijck doen wanneer sy slapen, daeromme hy die terstont Messir Coenraet ghewesen heeft ende gheseydt: nu meuchdy mijn Heere, claerlijk sien dat ick ghister avondt de waerheyt gheseyt hebbe, te weten dat de Cranen niet dan een been ende een bil en hebben, ist maer dat ghy op die Cranen siet die daer staen. Messire Coenraedt de Cranen siende sprack tot hem: beydt een weynich ende ick sal u doen blijcken dat syder twee hebben. Voorts is hy daer wat naerder by gereden ende heeft geroepen, hu, hu, door welck geroep de Cranen heur ander been neder stelden, ende nae dat zy sommige treden voort geschreeden waren, daer henen vloghen. Doen keerde hem Messire Coenraet nae Quiquibio ende sprack tot hem, wat seghdy nu rabbaut? Quiquibio soo verbaest zijnde dat hy nauwelijcx en wiste waer hy was, antwoorde, jae zy Heere: maer ghy en {==T2v==} {>>pagina-aanduiding<<} riept tot de Crane van gisteren niet hu, hu, want haddet ghy doen oock zoo gheroepen, hy soude van ghelijcken d'ander been zoo desen deden, mede uytgestreckt hebben. Dese antwoorde behaechde Messire Coenraedt zoo heel wel, dat alle sijn toorn in lacchen verkeerde ende seyde ghy hebt recht Quiquibio, ick behoorde doch zoo ghedaen te hebben als ghy seght. Alzoo ghelucktet Quiquibio door sijn behendighe ende lustighe antwoorde dat hy niet gheslaghen en werdt, ende maeckte den peys met sijnen Heere. Michael Escalce teghen sommighe Jonghelinghen een wedspel gedaen hebbende, betoonde 't gheslachte der Baronchiers het edelste ter wereldt te wesen, ende wan daer mede een ghelach. De negen-en-twintighste Historie. Bedecktelijcke berispende, de ghene die gheen dinck groot en achten dan edelheydt van stamme. TEn is noch niet langhe geleden dat binnen Florencen een jonck man was geheeten Michel Escalce, soo ghenoechlijcken ende vrolijcken man alsmen vinden mocht, vol nieuwicheden, daeromme hy oock vanden Florentijner jonghelingen seere bemint ende sonderlingen begheert was, als zy hem ghecrijgen mochten, tot hunluyder gheselschappe. Het gheviel op eenen tijt als hy met sommighe anderen was tot Montiguy, daer al coutende een vraghe onder hun voorts quam welcke d'edelste ende van't outste huys waren binnen Florencen. Daer op eenighe seyden het waren de Obertiers, d'andere spraecken het waeren de Lambertiers, dees noemde dese, die noemde andere na dat yeghelijck inden sinne quam. Escalse dit hoorende began te lachen ende seyde: wech wech sotten als ghy zijt, ghy en weet niet wat ghy seght: ick segghe u dat de Baronchiers de edelsten ende outste zijn, niet alleen van Florencen, maer oock mede van die inde gheheele werelt zyn: hierinne stemmen met my over een allen de Philosophen ende yegelijck diese kent, zoo ick doen. Ende op dat ghy d'een voor d'ander niet nemen en soud, zoo suldy weten dat ick spreecke vanden Baronchiers, die onse gebueren zyn, woonende by de groote lieve vrouwe. Als d'andere dit hoorden ende meynden dat hy daer mede wat anders, dan zy verstonden wilde segghen, begonsten zy altsamen zijnder te spotten ende seyden: hy spodt dan met ons, recht oft wy de Baronchiers niet zo wel en kenden als ghy lieden. Ick en doen waerlijck niet, sprack Escalse, maer segge u die waerheyt: ende is hier yemand die een weddinghe wil aengaen om een vry ghelach voor ses sulcke ghesellen als hy sal willen kiesen, ick ben bereyt om te wedden: daer en boven sal ick noch het oordeel hier af stellen aenden genen die ghy selfs daer toe sult nemen. Onder dit gheselschap was oock een ghenaemt Nere Vannini die daer op sprack, dat ghelt u alsulcken ghelach: ende over een ghecomen zijnde hierinne te ghelooven Peeter de Florentijn in wiens huys zy saten, zijn zy te samen tot hem ghegaen, de welcke naghevolcht waren van alle het ander gheselschap om Escalse dat te sien verliesen ende zijnder te bespotten, ende vertelden hem alle heur weddinghe. Peeter dat een bescheyden jonck man was eerst ghehoort hebbende al dat Neri wilde segghen keerde hem tot Escalse, dien hy vraechde, hoe sult ghy mogen bewijsen t'ghene dat ghy seght: ick salt betooghen sprack Escalse, met zo goede redenen dat niet alleen ghy, maer oock {==T3r==} {>>pagina-aanduiding<<} dese man diet loochent, bekennen sal de waercheyt te wesen. Ghy weet wel dat de menschen dies te edeler zijn hoe zy van ouder stamme zijn, ende alzo hieltmens oock nu terstondt onder dese lieden te wesen. Nu zijn ooc de Baronchiers de oudste van stamme boven alle menschen in deser stadt: zoo volchter ymmers uyt dat zy de edelste zijn. Bewijse ick dan dat zy de oudtste zijn, zoo hebbe ick sonder twijfele de weddinghe ghewonnen. Om dit oock te doen blijcken zoo suldy weten dat onsen Heere de Baronchiers maecte inden eersten tyden als hy noch eerst leerde schilderen: maer d'ander menschen zijn namaels gheschapen als hy wel schilderen conste. Wildy mercken of dit waer is, zoo slaet acht op de Baronchiers ende op andere menschen, dan suldy sien dat ander lieder aensichten wel ghedaen ende bequamelijck gheschickt zijn, maer de Baronchiers suldy sien deen met een lanck ende smal, dander met een onmatich breedt aensicht: dees heeft een seer langhe neuse, die een die seer cort is: sulcke heeft een lange kinne, die teghens de neuse opwaerts omme cromt, eenighe schijnen met heur caken Ezels te zijn, oock sijnder sommighe welcker een ooge veel grooter is dan't ander: men vinter die een ooghe veel hoogher dan de ander hebben, niet anders dan de aensichten zijn die de jonghers maken als zy eerst leeren conterfeyten oft namalen. Dus blijckt claerlijck genoech dat onse Heere alsoo ick gheseydt hebbe, dese Baronchiers maeckte als hy noch eerst leerde schilderen: sulcx datmen niet loochenen en mach oft zy en zijn de oudtste van alle andere, ende daerom oock nootlijck de edelste. Dit was nu seer wel gheweten van Peeter die de rechter was, ooc mede van Neri, die om 't bancket ghewedt hadde, ende van ghelijcken van alle d'ander gheselschappen in alle deelen vanden Baronchiers alzo te wesen: dies sy het lustich bewijs van Escalse ghehoort hebbende, al tsamen begonsten te lachen ende te segghen dat Escalse het meeste recht ende oock het bancket ghewonnen hadde: want de Baronchiers waeren voor seker de edelste, als oock de oudtste die niet alleen in Florencen, maer die oock inde gheheele werelt mochten zijn. Fresco riet sijn Nichte indient haer verdrietich viele (so zy seyde) de ghene die onlustich waren om te aenschouwen, dat zy haer nemmermeer spiegelen en soude. De dertighste Historie. Om te bespotten sommighe onlustighe neuswyse vrouwen, die niet schoons noch lustichs en bevinden dan haer selven. EEn man ghenaemt Fresco van Chelatio hadde een Nichte die Franchon was geheten uyt boerten. Dese suyverlijck van leden ende oock schoon van aensichte zijnde (nochtans niet van sulcker engelscher schoonheydt alsmer wel sommighe siet) achte haer selven soo grooten ende edelen dinck te wesen, dat zy aenghewent hadde alle mannen ende vrouwen te lasteren ende ooc alle tgene dat zy sach sonder eenichsins te mercken op haer selven die also onlustich, verdrietich, ende spijtich was alsmen eenich mensch sien mochte: want men mochte haer gheen dinck te passe doen: ende hier en boven noch, was sy alzoo fier en verwaent, dat het al veel te vele waer gheweest, oft zy al vant Coninckelijcke huys van Vranckrijck geweest hadde. Alle dingen stoncken haer toe als sy lancx de straten ginck: sulcx dat zy dan nimmermeer anders en dede dan de neuse op te fronselen, recht of alle de ghene die sy sach oft die haer ghe- {==T3v==} {>>pagina-aanduiding<<} moeteden, stanck ende vuylnis waeren gheweest. Maer laet ons nu ter saecken gaen ende veel van haer walghende ende hatelijcke seden overslaen. Het geviel op eenen tijt dat zy wederomme was thuys ghekeert daer haren oom was, ende dat zy al vol abelheydt, niet anders doende dan blasen, ginck sitten benevens haren oom, die haer vraechde: wat beduyt ditte Franchon? dat ghy heden daert nochtans heylich dach is zo haest wederom thuys zijt ghekeert? daer op zy, die by nae in stucken viel van heusheydt, gheantwoort heeft: Het is waer dat ick zoo haest weder thuys ben gecomen, ende dat overmidts ick niet en wane datter oyt zoo veel mans ende Vrouwen in dese stadt en waeren die zoo mishaghelijck ende onbevallijck van ghelate mochten wesen als hier nu zijn. Want lancks de straten gaende en sie ick niet een mensche oft hy en mishaecht my, ick en weet niet hoe, ende en gheloove niet datter Vrou inde werelt is die grooter weersin heeft in onbevallijcke lieden: sulcx dat ick om die niet te sien, zoo vroech weder thuys ghekeert ben. Nu mishaechden Fresco de stinckende zeden van sijn Nichte wonderlijcken seer, dies hy tot haer seyde: Ist saecke Dochter dat u de onbevallijcke menschen dus seer mishaghen als ghy seght, ende indien ghy vrolijck wilt leven, zoo wacht dat ghy u nemmermeer en spiegelt. Maer zy die ydeler was van verstant dan eenich riedt, ende nochtans zo wijs als Salomon waende te wesen en verstondt niet meer wat haer ooms woorden in hadden dan een Schaep gedaen soude hebben: dies zy antwoorde dat zy haer zo wel wilde spieghelen als de ander. Dus bleef zy in dese grove plompheyt ende is noch daer inne. Messire Guydo Cavalcant berispten bedecktelijck sommige Florentijnsche Ridderen die hem verrascht hadden. De een-en-dertichste Historie. Betoonende het onderscheyt der geleerden ende der ongeleerden. VEel schoone ende loflijcke ghewoonten zijnder voormaels geweest binnen de stadt van Florencen, van welcke huydensdaechs niet een overghebleven en is, Godt zy ghelooft ende de heylighe giericheyt, die met rijckdommen alsoo gewassen is in die selfde stadt dat zy alle die goede ghewoonte daer uyt ghebannen hebben. Onder alle dese was daer oock een sulckdanighe dat op verscheyden plaetsen binnen Florencen de goede huysen van dien hoecke by een versaemden, ende maeckten een gheselschappe van een seecker getal personen, wel acht nemende dat daer niemant in en quam oft hy en mochte wel ruym die costen draghen. Dese ginghen dan by gebeurten om, nu totten eenen dat totten anderen, zo dat elck sijnen dach hadde dat hy het tafellaken spreyde, daer zy dan oock by wijlen by hun nooden ende eere bewesen eenighe vremde Edellieden, als die inder stadt quamen, ende van ghelijcken ooc sommige burgeren. Ooc mede becleeden zy lieden hen oock ten minsten eens 's jaers op een maniere, ende reden dan de edelste ghelijckelijck met malcanderen door de stadt: oft zy stelden somtijdts Tournoyspelen op, ende ander ridderspel, ende dat oock veeltijdts op de hoochste feestdaghen vanden jare. Onder alle welcke geselschappen daer oock eenen was Messire Bette met sijn medegeselschappe de welcke seer ghearbeydt hadden om in heur geselschap te ghecrijgen Guydo de sone van Messire Cavalcant de Calvocanti, ende dat niet sonder oorsaecke. Want behalven dat hy een was vanden alderbeste dialectiecie- {==T4r==} {>>pagina-aanduiding<<} nen, die de werelt droech, ende oock een volmaeckt Pilosophe (om welcke dinghen dat gheselschappe niet veel en gaf) zoo was hy oock een seer abel eerlijck ende welbespraeckt edelman die alle dat hy bestaen wilde ende dat eenen edelman betaemt, bat doen conste dan yemandt anders: Hier en boven was hy noch seer rijck, ende wist den genen, die't sijn verstandt werdich achte, meer eeren aen te doen, dan van tonge uytgesproken mach werden. Maer Messire Bette en hadde noyt zo vele connen ghedoen dat hy hem in henlieder gheselschappe hadde mogen trecken, dies hy met sijne gesellen meynde alsulcx veroorsaeckt te zijn, dat Messire Guydo door sijn ondersoeck oft speculatie geheel van de menschen vervremde. Oock mede seyde het ghemeyn volck overmidts hy yet van d'Epicuriensche meeninghe was, dat alle sijn gronderen anders nerghens om en streckte dan om te soecken oft hy soude moghen vinden datter gheenen Godt en ware. Nu ghevieldt op eenen dach als Missire Guydo quam uyter Kercken van Sint Michiel d'Horie ende sijnen wech nam van Admari tot sint Jan, het welck by nae sijnen ghewoonlijcken ganck was (in welcken tijdt die groote Marberen verheven graven die nu zijn tot sint Reparee, noch op Sint Jans kerckhof stonden) dat hy ginck tusschen dese graven ende tusschen de Porphiren Pilaeren, ende oock mede tusschen de Poorte van Sint Jan, die doen ter tijde ghesloten stondt: daer is Messire Bette met sijn gheselschappe te Peerde ghecomen, dwers over 't kerckhof van Sinte Reparee: de welcke siende Messire Guydo daer tusschen de doode Graven, tot sijn gheselschappe sprack: gaen wy hem eenen ancxt aen jaghen. Ende met een hun Paerden nopende recht oft zy hem hadden willen bespringhen, waeren zy hem by na opt lijf eer hy henlieden gewaere werdt, ende spraecken tot hem: Guydo ghy weyghert van ons gheselschappe te zijn, maer seght doch, wat sult ghy bedreven hebben, als ghy ghevonden sult hebben datter gheen Godt en is? Guydo hem omcinghelt siende heeft henlieden terstondt gheantwoordt: ghy meucht my, mijn Heeren, in u luyder huys doen t'ghene dat u belieft. Daer naer stelde hy sijn handt op een vanden graven dat seer groot was: ende sijnen spronck nemende swanck hy hem selfs aen d'ander zijde die uyter maten rasch was van leden, voort ginck hy sijns weechs als hy hem uyt henlieden ghereddert hadde. Die andere bleven daer al verwondert zijnde, saghen op malcanderen, ende begonnen te segghen dat hy sonder verstant was, dat oock het ghene hy gheseyt hadde niet te passe en quam op hun redene: want zy lieden ter plaetsen daer zy doen ter tijdt waren niet meer te doen en hadden, dan alle d'ander Burghers, noch oock Messire Guydo minder dan yemandt van hen allen. Maer Messire Betto heeft tot hen allen gheseydt: ghy lieden zijt al te samen sonder verstandt indien ghy hem niet verstaen en hebt. Want hy ons eerlijck ende met weynich woorden den meesten laster vander Weerelt aengheseydt heeft: ghemerckt dese graven, indien ghy daer wel op let, der dooden huysen zijn, om datmen daer de dooden leyt ende dat die daer woonen, welcke graven hy seydt onse huys te wesen, om ons daer mede te doen verstaen dat wy ende andere ydioten oft ongeleerde menschen snooder zijn dan dooden te achten teghens hem ende ander wetende mannen: ende daerom zijn wy luyden hier tusschen de graven wesende in onsen huyse. Doen verstondt een yeghelijck t'ghene dat Messire Guydo hadde willen segghen, dies zy beschaemt waeren ende hem niet meer en terchden: oock hielden sy van dien tijdt voort aen Messire Betto voor een subtijl ende verstandich Ridder. {==T4v==} {>>pagina-aanduiding<<} Tofan sloot op eenen dach sijn wijf buytens houys: de welcke siende dat zy door gheenderley smeeckinghen in mochte comen, haer veynsden in eenen put te springhen, daer zy eenen grooten steen in liet vallen, dies Tofan als hy dat hoorde uyt sijnen huys daerwaerdts liep, zoo dat sy daer en tusschen binnen 't huys gheraeckte, haren man daer buyten sloot, ende hem duysenderley scheltwoorden toe riep. De twee-en-dertighste Historie: Leerende dat der Vrouwen arghelisticheyt der mannen loosheyt te boven gaet. VOormaels woonde binnen de stede van Arezze een rijck man gheheeten Tofan, den welcken een seer schoone jonghe dochter ghenaemt vrou Gitte te wijve werdt gegeven, vande welcke hy, sonder te weten waeromme jalours is gheworden, waer inne het wijf als zy dat vernam, met allen seer vertoont was. Als zy hem nu menich werven sijnder jalousien oorsake ghevraecht hadde, de welcke hy haer noyt en wiste te seggen, dan van sulcke snoode oorsaken daermen in ghemeen af seyt, quam haer inden sinne hem vant leedt te doen sterven, daer voor hy sonder oorsake gevreest hadde. Alzo vermerckte zy dat een eerlijck jonckman, naer haer beduncken den amoureus van haer maeckte, metten welcken zy heymelijck kennisse ghemaeckt heeft, ende de saecke nu alzoo verre ghebracht hebbende datter tusschen hen beyden, niet meer aen en ghebrack dan van de woorden totter daet te comen, began zy daer middel toe te soecken. Nu hadde zy onder andere van haers mans quade zeden gemerckt dat hy gheerne droncken dronck, dies zy hem sulcx niet alleen began aen te prijsen, maer hem oock dickmael met voorraet der toe aen te porren: daer hy zoo fijn toeghewent werdt, dat sy hem zoo dickmael alst haer beliefde, droncken dede drincken, ende ginck hem dan, als zy hem wel droncken sach, te bedde legghen. Door desen middel dan, quam zy d'eerstemael by haer lief, het welcke zy daer nae noch menichmael veylichlijck onderhielt. Hier en boven verliet zy haer noch zoo gewislijck op haer mans dronckenschap, dat zy niet alleen zoo stout en was dat zy haer Boelken somtijdts binnen haer huys brachte, maer dat zy oock wel onderwijlen by hem ginck in sijn huys, dat niet wijdt van daer en stondt, ende bleef daer dickwils het meeste deel vanden nacht. Dese maniere van doen aldus by dees amoureuse vrouwe onderhouden zijnde, zo ist gevallen dat haer onsalighe man begonste te mercken dat zy nochtans nemmermeer selfs en dronc, als zy hem alzoo dede drincken: dies hy began te vermoeden oft wel sulcx mochte zijn, alst inder waerheydt was: te weten oft hem sijn wijf droncken maeckte om terwijlen hy alsoo sliep haer lust te moghen plegen. Om dit nu te besoecken oft zo was dan niet, keerde hy eens wederom thuys sonder van aldien daghe ghedroncken te hebben, ende geliet hem nochtans in woorden ende wesen oft hy versmoort droncken waer geweest. Dit gheloofde het wijf lichtelijck, de welcke niet meynende dat hem meer drancks van noode was om vast te slapen, hem terstont te bedde gheholpen heeft: dat ghedaen zijnde ghinck zy nae haer gewoonte uyt haren huyse tot haer Boelkens huys daer zy totter middernacht toe gebleven is. Soo haest oft so saen nu Tofan sijn Huysvrou niet meer en vernam stondt hy op vanden bedde tradt aende deure, sloot die wel vast van binnen ende ginck int veynster, om zijn wijf te sien wederomme comen ende {==V1r==} {>>pagina-aanduiding<<} haer te doen verstaen dat hy haer cluchten wiste. Alzoo is hy daer ghebleven tot sijns wijfs wedercomste: de welcke wedercomen zijnde de deure gesloten vant, dies zy uyter maten droevich was: ende began ten laetsten te besoecken oft zy de deure niet met crachte en soude moghen openen: 't welck de Man een wijle tijts ghedoocht ende daer nae tot haer ghesproken heeft: ghy doet verloren moeyte wijf, want ghy en meucht hier niet in comen, dus gaet vry wederomme daer ghy tot deser uren toe geweest zijt: overmidts ghy hier nemmermeer binnen en sult gereaken voor dat ick u by alle u magen ende gebueren alsulcke eere aengedaen sal hebben als u toebehoort. Het wijf began te bidden om Godts willen dat hy 't hem doch liet ghelieven haer in te laten, overmits zy niet en quam van sulcker plaetsen als hy waende, maer alleenlijck van waken by een van haer ghebuerinnen, ghemerckt de nachten zo lanck waren dat zy die niet gheheel over slapen, noch oock niet alleen binnens huys over waecken en mochte. Maer haer smeecken en was niet gehoort, alzoo dese beest van een mensche voor ghenomen hadde alle de luyden vander stede sijns wijfs oneere cont te maken, die noch van niemandt gheweten en was. De vrouwe dan siende dat haer bidden te vergheefs was, heeft haer toevlucht ghenomen totten dreyghementen seggende: laet ghy my niet in huys, ick sal u de bedruckste man maken die daer leeft. Wat cont ghy doch doen? sprack Tofan. De vrouwe, wiens verstant de liefde deur sijnen raedt al verscherpt hadde, antwoorde: Eer ick die oneere, die ghy my t'onrecht doen wilt soude gedoogen, sal ick my selven liever gaen werpen in desen put die hier ontrent is. Als ick daer dan doot in ghevonden sal wesen en sal daer niemant zijn die niet en gelooft dat my anders daer niemant dan ghy door u dronckenschap in gheworpen hebbet: ende dan sult ghy moeten vluchten, oft u goet verliesen ende ghebannen wesen: oft men sal u 'thooft afslaen als een moorder van u huysvrouwe, zo ghy dan oock waerlijck wesen sult. Deur alle dese woorden en werdt Tofan niet beweecht van sijn sot voornemen: dies hem het wijf seyde: Nu wel dan ick en mach dese uwe moetwil niet langher verdraghen: God wilt u vergeven, ghy meucht mijn spinrocken, dien ic hier late in huys sluyten. De nacht was zo duyster dat d'een mensche den anderen nauwelijck op't strate sien mochte: dus is zy dit geseyt hebbende, ghetreden na den bornput, daer zy eenen grooten steen, die aenden voete van dien lach, nemende, began te roepen, O Heere Godt vergevet my ende liet met eenen den steen inden put vallen. De steen maeckte inden gront vant water een seer groot gheluyt, 't welck van Tofan ghehoordt zijnde, hem terstondt vastlijck dede gheloven dat zy haer selfs daer inne gheworpen hadde: daeromme hy eenen eemer metter coorden ghenomen hebbende, rasschelijck uyten huyse nae den put is gheloopen om haer te helpen. Maer daer en tusschen hadde zy haer by der deuren verborghen, dies zy siende dat hy na den Put liep, flucx binnen 'thuys snapte, de deure toe sloot, int veynster ginck liggen ende began te segghen: men moet den Wijn wateren alsmen die drinckt maer niet alsmense ghedroncken heeft. Tofan sijn wijf hoorende hielt hem voor bespot, ende is weder aender deuren ghegaen, maer als hy sach dat hy niet in mochte, heeft hy tot haer gheseyt dat zy hem op doen soude: maer zy die nu het schoon spreecken dat zy te voren gebruycte, al verlaten hadde, began by na al roepende te seggen: by gants bloet ghy pijnlijcke dronckaert als ghy zijt dese nacht en comdijer niet binnen: ick en mach u byster leven niet langher verdraghen, maer wil een yeghelijck doen blijcken wat man dat ghy zijt, ende tot welcker uren ghy des nachts t'huys comt. Tofan aen d'ander zijde oock seer t'onvre- {==V1v==} {>>pagina-aanduiding<<} den zijnde began haer schandelijck aen te spreken ende te roepen, dies de gebueren Mannen ende Vrouwen deurt ghehoor van sulck gherucht uyten bedde resen, ende ter vensteren uyt quamen kijcken, vraghende wat daer te doen waer. Terstont began het Wijf al weenende te seggen: het is dese vermaledijde Man die alle nachten droncken t'huys comt dus spade inde nacht, nae dat hy een wijle heeft ligghen slapen inden Taveernen, het welcke ick nu langhe verdragen, ende hem daer duysentmael om bekeven hebbe, 'twelck al niet en helpt, dies ick niet machtich zijnde sulcx langher te gedoogen, hem dese schande van buyten te sluyten eens hebbe moeten doen, om te sien oft wat helpen mochte. Dese plompe beeste Tofan, seyde daer teghens de sake alsoo die was, ende dreychde haer eere. Nu meuchdy sien, sprack het wijf totten ghebueren wat dit voor een man is: wat soude hy dan noch al van mijn segghen, waer ick, soo hy is, opter straten, ende waer hy, zoo ick ben, binnens huys? ick sorghe, by alle helsche goden, dat ghy hem ghelooven soudet de waerheydt te segghen, hier aen meuchdy wel kennen oft hy wijs is: want hy seyt van my ghedaen te zijne t'ghene ick hem gedaen te hebbe vermoede: meynende my vervaert te maecken deur yet, 'k en weet niet watte, inden Put geworpen te hebben. Och oft God gave dat hy daer selfs met ernst in gespronghen ende verdroncken waer: zoo mochte de wijn, die hy te veel ingeslorpt heeft wat gewatert zijn. Alle de Buermans ende oock de Buerwijven begonsten Tofan te straffen, hem den schult te gheven, ende qualijck toe te spreken, om tghene hy sijn wijf op seyde, sulcx dat het gherucht soo verde van ghebuer tot ghebuere in luttel tijdts verspreyde, dat het des wijfs maghen ter ooren is ghecomen, de welcke daer quamen, ende van den eenen ghebuer voor, vanden anderen nae, ghehoort hebbende hoe dat met deser saecken was, Tofan by den cop namen, dien zy blau ende bloedich sloeghen. Daer nae ginghen zy binnens huys, namen alle des wijfs dinghen, ende keerden met haer tot hun luyder huysen, vanden welcken Tofan noch ghedreycht wert dat hem dit noch ergher becomen soude. Tofan siende dat hy qualijck uyt was gestreken, ende dat hem zijn jalousie verleydt hadde, als die zijn wijf boven alle dat ter Werelt was beminde, heeft vrienden ende middelen ghesocht door de welcke hy so vele dede dat hy zijn wijf met vrientschappen verwerf, die hy weder t'huys bracht, ende beloofde voorts aen nemmermeer jalours te wesen. Hier en boven gaf hy haer noch oorlof, om alle te doen dat haer believen soude, op dat het maer soo wijselijck geschiede, dat het van niemandt vernomen en wert, ende heeft alsoo, als een oprecht schandelijck dwaes, na de geleden schade vrientschappe gemaeckt. Kalandrijn, Bruyn ende Buffelmacho ginghen in een plaetse ghenaemt Mugnon een costelijcke steen soecken, ghenaemt Elitropie, de welcke Calandrijn meynde gevonden te hebben, met Keselkens geladen zijnde thuyswaerts keerden, daer hy zijn wijf, om dat zy kijven wilde, grammelijc sloech, ende vertelde daer nae zijne gesellen (diet beter dan hy wiste) hoe dattet gevaren was. De drie-en-dertichste Historie. Berispende de sotheyt vanden genen, die alle dingen ghelooven. BInnen de Stad van Florencen, daer oyt veelderley aert van Volcke ghewoont heeft, was eertijts een Schilder wiens name was Calandrijn, ende was slecht, oock de nieuste mensche dien men mochte ghevinden, de welcke dickmael t'geselschappe hanteerde van twee ander Schilders dat seer geneuchelijcke {==V2r==} {>>pagina-aanduiding<<} mannen waren, waer af den eenen hem noemde Bruyn, ende den ander Buffelmacho: maer waren daer beneven oock vernuftich ende bescheyden, ende hadden ommeganck met desen Calandrijn, om de lust die sy dicmael uyt zijn eenvuldigheyt ende maniere van doen raepten. Oock mede woonde ter selver tijt binnen Florencen een Jonckman ghenaemt Mace del Saggio soo gheneuchlijcken, soo schalcken ende soo behendighen Man in alle dat hy bestont, alsmen mochte ghevinden: de welcke yet van Calandrijns eenvuldicheydt vernomen hebbende, van sinne wert zijn cortswijl daer aen te nemen, met hem eenighe clucht te spelen, oft hem yets boertichs vroedt te maecken. Dese vandt op een tijdt Calandrijn in sint Jans Kercke staen gapen na de schilderije, ende nae t'ghesneden werck des Tabernakels, die onlancx daer voor op't Outaer vande selfde Kercke ghesteldt was: dies wert hy denckende dien man op een bequame plaetse ghevonden te hebben, om zijn voornemen eens te mogen volbrenghen. Als hy nu zijn medegeselle sijnen aenslach verclaert hadde, zijn sy te samen gecomen daer Calandrijn alleene stont: ende henluyden ghelatende als oft zy hem niet en saghen, begonsten zy onderlinghe vande cracht van veelreley ghesteenten te spreken: daer Mace also eyghentlijck af wist te clappen, als oft hy een Juwelier waer gheweest, nae welcker coutinge Calandrijn met beyden ooren luysterde. Een wijle daer nae heeft hy hem tot hunluyden ghekeert, ende siende dat heur reden niet heymelijckx en was, is hy daer by gecomen. Dies wert Mace vro, de welcke met zijn begonnen redene voortgaende, van Calandrijn gevraecht werdt in wat plaetse men dese costelijcke gesteenten, die van so grooter cracht waren, soude moghen ghevinden. Mace gaf hem voor antwoorde dat het meeste deel van dien ghevonden werdt in Berlinsone een stadt van Basque, in een gheleghentheydt die Bengodi ghenaemt was: alwaer men den wijngaert aende stocken vandt met saucyssen, ende daermen het manneken om niet toe gecreech alsmen een Gans om geldt cochte. Daer was (seyde hy noch) een geheelen Berch van Kase, daer volck op woonde, die niet anders en deden dan werme janck, ende brouwen op Capoenen te maken, diemen voorts van boven dael wierp, waer af dan elckerlijck het meeste gecreech, die daer meest af nam. Aen den voet van desen Berch stroomde een beecxken vande beste maelveseye die oyt om geldt ghecocht wert, sonder dat daer een druppel waters inne was. Ho, ho (sprack Calandrijn) dats een goedt land: maer seght my doch wat doen sy met de capoenen die sy daer coken? De Basquiers (seyde Mace) eten die. Sijt ghy daer oyt geweest? Wat vraechdy, sprack Mace, of ick daer oyt was? ja ick ben daer so wel hondertmael als eenmael gheweest. Hoe veel mijlen weechs macht wel van hier zijn? vraechde Calandrijn. Meer dan duysent sprack d'ander. Het moet dan sprack Calandrijn al verder van hier zijn dan Brusse. Ghy segt de waerheyt antwoorde hem Mace. Als nu Calandrijn sach dat Mace dese dinghen al sonder lachen met een ernstlijck aensicht sprack, heeft hy sulcx soo ontwijfelijcken ghelooft alsmen de blijckelijckste waerheyt, diemen seggen can, soude mogen gelooven: dies hy alle dit voor seker houdende began te seggen: dit lant leyt al te verre voor my, maer so vele wil ic u wel seggen, dat ick, indien 't wat naerder waer, daer eens met u soude trecken: alwaert maer om een brouwet tot die capuynen te sien maken, ende daer een schotel vol af met my wederomme te brengen. Maer segt my doch dat u Godt moet verblijden, vintmen daer int landt waer af ghy nu spreeckt, geen gesteenten van sulcker grooter crachten? Ja men trouwen, seyde Mace, men vinter der tweederley van groter crachte. Het een is van dese molestenen van Ser- {==V2v==} {>>pagina-aanduiding<<} tignave ende van Montisee: door welcker crachte, als der Coornmolens af ghemaeckt zijn het meel gemaect wert: daer uyt men oock gemeenlijck alhier seyt, dat van God alle weldaden, ende van Montisce de beste coornmolens comen, maer deser Molensteenen vintmen in so grooter menichte dat die by ons zo weynich geacht zijn als by henlieden de Amirauden zijn: waer af by henlieden grooter Bergen zijn dan den Berch Morel, welcke alt'samen des middernachts glinsteren ende lichten. Doch moet ghy dat ooc weten, waert sake dat yemant de Molensteenen in ringhen liet caffen eer sy doorgaet waren, ende datmen die den Soudaen brachte, hy souder zoo vele voor gecrijghen als hy selfs soude wille. De ander soorte is een dierbaer gesteente die wy Juweliers Eliotropie noemen, ende is van over groote crachte: gemerct men die gene diese over hem draecht, zo lange hy die heeft, op geene plaetsen ter werelt sien en mach indien hy daer niet en is. Doen sprac Calandrijn, dese ghesteenten zijn van seer grooter cracht, maer waer wert dese Eliotropie doch gevonden? Men plachtse (sprack Mace) te vinden inde vlacke plaetse van Mugnon. Van welcker grootte (sprack Calandrijn) ende van wat verwe is dese steen? Sy is (antwoorde Mace) van verscheyden groote, d'een meerder d'ander minder: maer alt'samen zijnse by na van swerte verwen. Calandrijn alle dese dingen wel in hem selfs onthouwen hebbende, ende hem ghelatende als oft hy erghens te doen hadde is van Mace gescheyden met voornemen om desen steen te soecken, op avontuer oft hy dien soude mogen vinden, noch maeckte hy opset niet daer inne te doen sonder Bruyn en Buffelmacho sulcx eerst te doen weten, welcke twee hy grootelijck beminde. Alsoo heeft hy henlieden begonnen te soecken, op dat zy sonder meer beradens de eerste souden wesen om desen steen te vinden, sulcx dat hy alle dien morghen voort overbracht in't soecken nae dese twee. Ten laetsten als nu den middach al gheleden was quam hem in den sinne dat zy int Clooster wrochten tot de Jofvrouwen van Fayence: dies hy ( niet teghenstaende den dach seer heet was) alle sijn werck achter rugghe stellende by nae al loopende by heur is ghecomen, ende heeftse aengesproken in deser manieren. Hoort vrienden, wy sullen, ist dat ghy my gelooven wilt, de rijckste lieden zijn van Florencen, overmits ick van een gheloofwaerdich Man gehoort hebbe, dat hier op de vlacke plaetse van Mugnon ghesteenten werden gevonden van sulcker aert, dat de ghene diese over hem draecht, van gheenen Mensch ter werelt ghesien en mach werden. Daerom dunckt my goet dat wy sonder eenich merren daer gaen soecken, al eer daer yemant anders voor ons mach comen. Sijt wel versekert dat wy die vinden sullen, want ick ken die steen met allen wel. Als wy die dan gevonden sullen hebben, wat duyvel ghebreeckt ons dan meer, dan dat wy stracx gaen aen de wisselbancken, de welcke altijdt (soo ghy wel weet) volleggen van Gouden ende Silveren penningen om daer af te strijcken zoo vele als ons believen sal? Niemant sal ons mogen sien, ende sullen also rijck werden, sonder zo arbeydelijcken eenen gantschen dach lanck de mueren te beplagghen, als Lyassom doet. Bruyn ende Buffelmacho desen Man hoorende, begonden onderlinghe te lachen: ende malcanderen met ghelate van groote verwonderinge hebben zy Calandrijns raet ghepresen, Buffelmacho vraechde wat name dese steen hadde: maer Calandrijns ruyde sinnen hadden des gesteents name nu al vergeten, dies hy daer op seyde: wat leydt ons aenden name, als wy sijn crachte weten? het dunckt my best dat wy die sonder eenich vertoeven maer terstont gaen soecken. Nu wel dan, sprack Bruyn, hoedanich is dees ghesteente? daer zijnder, seyde Calandrijn, van alderley soorte, maer alt'samen zijn- {==V3r==} {>>pagina-aanduiding<<} se by na swert. Daerom dunckt my goet dat wyse altemael op rapen die swert zijn, tot dat wy den rechten steen sullen hebben: dus laet ons nu gaen, sonder meer tijts te verliesen. Totten welcken Bruyn seyde toeft een weynich, ende hem voorts ghekeert hebbende teghens Buffelmacho, sprack hy tot hem: ick laet my beduncken dat Calandrijn met allen wel seyt, maer daer toe en dunckt my nu den bequamen tijt niet te zijn. Want de sonne is nu op 't hooghste vanden daghe, ende schijnt daer in die pleyne van Mugnon zo seer heet, dat zy alle de steenkens verdroocht: sulcks dat de ghene die swert schenen huyden morghen eer de Sonne daer op stack nu ter tijdt al wit gelijcken. Ende hier en boven is daer ter plaetsen nu veel volcx alsoo 't werckdach is, de welck, als zy ons lieden alsulcx saghen doen, raden souden moghen wat wy daer gingen doen: ende souden mogelijck mede bestaen te doen als wy, ende alzo by gevalle de ghesteenten in heur handen gecrijghen, dan waer alle onse arbeyt ende moeyte verloren. Hieromme acht ick het wel best, indient u lieden goet dunckt, datmen dit voor eenen aenslach behoort te houden om volbracht te werden op eenen morghen stont, alsmen de swerte best uyt de witte sal moghen onderscheyden, ende dat noch op eenen heylighen dach, op dat wy van niemant ghesien en souden werden. Buffelmacho heeft Bruyns raet seer gepresen, daer Calandrijn ooc mede gestemmet heeft: ende besloten dat zy den naestcomenden sondach wel vroech alle drie desen steen souden gaen soecken. Maer boven alle dinghen waren zy lieden van Calandrijn gebeden dat zy dit doch geen mensche ter werelt en souden openbaren, want het was hem in grooter heymelijckheyt te kennen gegeven: ende dit gheseydt hebbende ginck hy henlieden oock vertellen alle 't ghene dat hy ghehoordt hadde van't lant Bengody, ende swoer met diere eeden alle 't selve gantsch waerachtich te wesen. Als Calandrijn van henlieden gescheyden was, hebben zy heuren aenslach gemaeckt hoe zy in deser saecken souden handelen met hem: de welcke met begheerlijck verlanghen den sondach verwachtende was. De sondach ghecomen zijnde is Calandrijn inden dageraet van den bedde opghestaen: die sijn ghesellen aen sprack, met haer Sint Gals poorte uyt ginck, ende in de pleyne van Mugnon afdaelden: alwaer zy desen steen begonden te soecken. Calandrijn alder begeerlijckst zijnde om desen steen te vinden, trat voor uyt, ende nu hier dan daer springhende is hy rasch op alle plaetsen neder gevallen, daer hy swerte keselkens sach, de welcke hy al vergaderde ende in sijnen boesem gheleyt heeft. Sijn ghesellen zijn hem al nae ghevolcht, de welcke oock nu hier dan daer een keyken op lasen. Maer Calandrijn en hadde niet langhe ghegaen oft sijnen boesem en was volladen: dies nam hy beyde de voorpanden sijns Paltrocx, die wel lang waren, ende hechte de eynden van dien onder door sijn gordele, de welcke dese keye sonder langh te gaen soecken al met keyen ghevuldt heeft: oock heeft hy van ghelijcken daer nae die slip van sijnen mantele vol steenkens vergaert. Daerom Buffelmacho ende Bruyn merckende dat Calandrijn wel ghenoech gheladen was, ende dat de maeltijt bestont te ghenaecken, heeft Bruyn (nae hunluyder opset) ghevraecht aen Buffelmacho, waer is doch Calandrijn? Buffelmacho die hem wel voor hem staen sach heeft hem rontsomme gekeert, herwaert ende derwaert ghesien, ende ten laetsten gheantwoordt dat hy niet en wiste, segghende: nochtans was hy onlancx hier voor onsen ooghen. Wat noemt ghy onlancx? sprack Bruyn: ick soude wel voorseker wanen dat hy nu al in sijn huys aen sijn Tafele sit ende brast, ende dat hy ons hier in dese schoone sotternije ghelaten heeft om hier in dese pleyne van Mugnon swerte steen- {==V3v==} {>>pagina-aanduiding<<} kens te gaen soecken, Heere God, sprac Buffelmacho, hoe wel heeft hy ons uytgestreken dat hy met ons aldus gespot, ende ons hier gelaten heeft, nae dien wy so dwaes waren dat wy hem geloofden, datmen inde pleyne van Mugnon steenen van so grooter cracht soude vinden, wasser oock yemandt behalven wy die oyt alsulcx geloofde? Calandrijn al dese woorden aenhoorende began terstondt te dencken dat desen steen in zijnen handen gecomen was, ende dat door des selfdens crachte dese twee, die voor hem stonden, hem niet sien mochten: dies hy verblijt zijnde door sulcken avontuer, voor hem nam sonder een woort tot henlieden te spreken, na huys te keeren, daeromme hy heur den rugghe boot, ende began te gaen. Dit werdt Buffelmacho ghewaer, de welcke tot Bruyn sprack, jae wel, wat gaen wy nu maken: waeromme en gaen wy niet van hier? Laet ons (antwoorde Bruyn) dan gaen: maer ick belovet Gode, dat Calandrijn my sulcke cluchten niet meer spelen en sal, ende waer ick hem soo nae als ick alle desen morghen ben gheweest, ick soude hem met desen kesel sulcken werp voor zijn schenen gheven, dat hy dese bedriegherije ter avontueren wel een maendt langhe soude ghedencken. Dat Calandrijn hunluyden dese woorden hoorde spreecken, dat hy henlieder naevolghen sach, ende dat hy heur worpen met steenen achter aen zijn hielen ghevoelde, was van hem niet vele gheacht: noch tans de smerte, die hem een steenwerp ghedaen hadde, ghevoelende, trock hy zijn been op, ende began te blasen: nochtans sweech hy ende voorderde zijnen wech. Buffelmacho in zijn handt genomen hebbende een vanden Keyen mede by hem op gheraept, sprack tot Bruyn: Siet ghy dien keye wel? ende die selfde over dweers op Calandrijns leyndenen gheworpen hebbende, seyde hy: och gave Godt dat Calandrijn dien worp nu in zijn leyndenen hadde, ende ghaf hem daer mede eenen grooten worp. Sy lieden hem dan alsoo in deser wijsen steenigende, hebben hem door die vlacke plaetse van Mignon ghebracht, tot aen sint Gals poort, daer zy de vergaderde keykens neder gheworpen hebben, ende een wijle ghebleven zijn couten met de poortwachters, de welcke van te vooren wel onderwesen zijnde, heur niet anders en ghelieten dan oft zy lieden Calandrijn niet ghesien en hadden, ende lieten hem alsoo door lijden met de grootste lachernije vander Werelt. Also is Calandrijn sonder eenich toeven ghegaen nae zijn huys, ghestaen nae by den hoecke vanden Molens, ende scheen t'gheluck dese bootserije soo jonstich te wesen, dat Calandrijn alle de Riviere lancx, ende daer na door de stadt quam ghegaen, sonder dat hy oyt van eenich mensche aen ghesproken wert: oock ghemoetede hy luttel volcx, overmits elckerlijck over tafel was gheseten. Voorts is Calandrijn in deser rustingen ende aldus geladen binnen sijn huys gecomen, ende by ongheval so was sijn wijf genaemt Tesse, dat een eerlijcke vrouwe was, ter selver tijt boven op te trappen, de welcke al vergramt om zijn lanc uyt blijven al knorrende began te segghen, als zy hem sach comen: Ick waen dat u de duyvel nemmermeer en sal doen comen: alle de Werelt heeft altijdt ghegeten, als ghy in comt om te eten. Calandrijn dit hoorende, ende merckende dat hy niet onsichtbaer en was, began vol toorns ende gramschaps aldus te segghen: O snoode wijf waert ghy daer? ghy hebt my bedorven: maer by mijnder trouwen ghy sult het ontgelden. Terstont is hy gheclommen op een cleyn saletken dat daer stont, daer hy hem van alle de gheraepte Keselkens gelost heeft, ende is met eenen dullen hoofde van daer geloopen by zijn Huyvrouwe: de welcke hy by den hayre greep, voor zijn voeten neder wierp, ende haer soo veel slaghen met vuysten en voeten gaf, als hy met arm ende been by brenghen {==V4r==} {>>pagina-aanduiding<<} mochte: sulcx dat zy nauwelijcx een hayr op't hooft en behielt noch been op haren rugghe en hadde, dat niet dapper gewreven en was, sonder dat het deerlijc genade roepen dat arme wijf yet te bate mochte comen. Na dat Buffelmacho ende Bruyn een wijle tijts mette Poortwachters wel gelacht hadden, zijn sy allenskens voet voor voet Calandrijn van achter nagevolcht: de welcke voor zijn huys comende de slaghen die zijn Wijf van hem creech gehoort hebbende: dies sy hun ghelatende als oft zy daer eerst gecomen waren hem aenspraken. Calandrijn nu al nat van sweet verhit, ende vanden arbeydt sijns slaen vermoeydt zijnde, is aen't veynster gegaen ende begeerde dat zy oock binnen wilden comen. Sy veynsden heur wat toornich te zijn, ende ginghen boven, daer zy de sale vol steenen, ende het Wijf in een hoecxken vonden, de welcke sat met ontbonden hayre, oock met een aensicht dat bloedich ende blau was, deerlijc weenende. Aenden anderen cant sagen zy Calandrijn ontgort, mat, ende als een vermoeyt mensche op een bancke sitten, totten welcken zy lieden (na dat sy hem een weynich aenghesien hadden) ghesproken hebben. Wat beduyt ditte Calandrijn: wilt ghy bouwen, hoe sietmen hier aldus veel steenen? Daer na vraechden sy hem noch, ende wat ghebreeckt u Huysvrouwe? het schijnt dat zy van u gheslaghen is, wat sotheden zijn dit doch: Calandrijn gantsch vermoeyt zijnde vanden arbeyt int draghen van de steenen, vanden toorn ende verwoedtheydt deur de welcke hy zijn wijf hadde gheslagen, ende vanden rouwe om 't goede gheluck dat hy waende verloren te hebben, en conste zijnen aessem niet haelen om een gheheel woort te connen uytspreken: daeromme Buffelmacho ziende dat hy te langhe met zijn antwoorde beyde, began weder tot hem te segghen: Oft ghy Calandrijn op yemandt anders vergramt waerdt, soo en behoorde ghy daerom onser niet te spotten, also ghy ghedaen hebt, als die ons, ghelijck twee dwasen ghelaten hebt in de pleyne van Mugnon daer ghy ons gebrocht haddet om den dierbaren steen niet uyt te soecken: ende zijt alsoo wederom te huys ghekeert sonder ons Gode noch den Duyvel te bevelen, het welcke wy oock met allen qualijck ghenomen hebben: maer zijt dat vry seker, dat dit die laetste boeverij sal wesen die ghy ons ymmermeer voorts meer spelen sult. Calandrijn door dese woorden geprickelt zijnde, heeft met nauwer noodt geantwoort. En werdt doch niet gram vrienden, het gaet al anders metter saken dan ghy waent. Ick arme onsalighe mensche hadde den steen daer ghy af seght ghevonden: hoort my doch oft ick u de waerheyt niet en segge. Als ghy d'eerste reyse d'een d'ander na my vraechde, en was ick geen thien vademen verde voor u: ende als ick sach dat ghy aen quaemt sonder my te siene, tradt ick voor u luyden mijnre vaerden. Ende voorts de saecke van beginne ten eynden toe verhalende, heeft hy henluyden verteldt alle dat sy gheseydt ende gedaen hadden. Oock mede toonde hy heur deur de teeckenen van hunluyder werpingen aen zijn schouderen ende hielen, ende began daer nae met zijn redene voorts te gaen seggende: Voort wil ick u noch wel meer segghen, dat ick gaende door de poorte, welckx Wachters onbeleeftheydt ende nijdicheyt om alle dinghen te willen sien u luyden wel bekendt is, ende daer en boven lancx de straten ghemoetende veel van mijn ghevaders ende vrienden, die al ghewoon sijn my aen te spreken, ende in hunluyder gelach te nooden, noyt van eenich van desen met een woort oft half aenghesproken en werdt, als de ghene die my niet en saghen. Als ick nu ten laetsten hier binnen ghecomen was, is my dit duyvelsche vervloeckte wijf tegen ghecomen, ende heeft my tot alle ongeluck ghesien, overmidts de wijven (soo u luyden wel bekent is) alle dinghen {==V4v==} {>>pagina-aanduiding<<} heur crachte doen verliesen: waer door ic, die my de geluckichste mensch beroemen mocht te wesen van gantsch Florencen, de alder onsalichste man gebleven ben: ende daeromme hebbe ickse geslagen soo veel ick arm oft been hebbe connen geroeren. Ick en weet oock niet waerom ick late haer den keel af te snijden. Ach vervloeckt moet die ure zijn, dat ick haer oyt eerstmael sach ende dat zy binnen mijn huys quam. Dit segghende began sijnen toorn weder te ontsteken, dat hy daer van nieus weder op wilde comen. Buffelmacho ende Bruyn saghen al dit spel, hun gelatende als oft zy luyden hen seer verwonderden: spraken oock dicmael ja tot sijn segghen, ende hadde zoo grooten lust om te lacchen, dat zy hen qualijck conden bedwinghen. Maer merckende dat hy half rasende opstont om sijn wijf noch eens te smijten, traden zy daer tusschen ende seyden hem dat sijn wijf in dese saecken gantsch ontschuldich was, maer dat hy selfs de schult hadde: als die wel wetende dat de wijven alder dingen cracht doen verliesen, haer te voren niet verboden en hadde van dien daghe onder sijn ooghen niet te comen: welcke voorsichticheydt hem van onsen Heere berooft was, oft om dat hem sulcken grooten gheluck niet en was toegheleyt, oft om dat hy voorghenomen hadde sijn getrouwe medegesellen te bedriegen den welcken hy't schuldich was te openbaren, doen hy vernam dat hy den steen gevonden hadde. Ende na veel woorden hebben zy met grooter moeyten den peys weder gemaeckt tusschen hem ende sijn wijf ende lieten Calandrijn also gheheel treurich in sijn huys vol steenkens. Bruyn ende Buffelmacho ontstalen Calandrijn een Vercken, om 't welcke weder te moghen vinden zy eenen raedt besochten van Malebesey ende van Gingbers pillen, in welcx plaetse zy luyden Calandrijn ander pillen gaven, die van hondts dreck ende in Aloe gheconfijt waren. Ende maeckten hem vroet dat hy selfs sijn eyghen vercken ghestolen hadde, het welck zy hem noch weder deden coopen uyt vreese dat zy dat zijn wijf segghen souden. De vier-en-dertighste Historie. Te kennen gevende de simpele eenvuldicheyt van sommige sotten. HEt en is niet van noode dat ick u verclare wat luyden Calandrijn, Bruyn en Buffelmacho waren, overmits ghy sulcx hier voor genoech verstaen hebt: daerom ic nu (om tot mijn voornemen te comen) segge dat Calandrijn te landewaert een cleyn huysken hadde, niet verde van Florencen: het welcke hem met sijn huysvrouwe te houwelijck gegeven was, daer af hy onder ander dinghen oock jaerlijcx een vercken ter huere ontfinck, ende was ghewoone alle jare in December met sijn wijf aldaer op't Dorp te gaen het vercken daer te doen slaen ende souten: Nu gevielt op een Jaer dat Calandrijns Wijf op dien tijdt wat sieckelijck was, sulcx dat hy daer alleen ginck om 't Vercken te doen staen: het welcke vernomen werdt van Bruyn ende Buffelmacho, die oock verstonden dat sijn wijf niet met hem en ginck: dies zy beyde om een cortswijl ooc derwaerts ghegaen zijn ten huyse eens Priesters die hunluyder groote vrient ende ooc Calandrijns nae buerman was: de welcke dien selven dach dat zy daer ghecomen waren, sijn vercken geslagen hadde. Calandrijn henluyden by den Priester siende, heeft hyse gewillecomt ende seyde: comt doch besien wat huyshouder dat ick ben: ende brachtse voort in sijn huys daer hy hunluyden sijn gheslagen Vercken toonde. Dese sagen wel dat het een seer schoon vercken was, ende {==X1r==} {>>pagina-aanduiding<<} hoorden uyt Calandrijn dat hy 't voor sijn ghesinde souten wilde, dies Bruyn tot hem seyde: Heere Godt welcken loeris zijt ghy? verkoopt het mensch, ende laet ons goet chier maken om 't gelt, ghy sult dan wel tot u wijf segghen dat het vercken u gestolen is. Dat en mach also niet wesen sprac Calandrijn: want zy en soude sulcx niet ghelooven, ende my ten huys uyt jagen: dus en behoefdy u hooft daer over niet te breken, want sulcx en sal nemmermeer van my gedaen werden. Al wast nu wel zo dat zy hem daer lange toe predicten, so en mocht het altsamen niet met allen baten. Tis wel waer dat hyse dien avont by hem ten eten badt: maer dat so slappelijck, dat zy niet by hem te gaste en wilden gaen. Als zy nu van hem gescheyden waren sprac Bruyn tot Buffelmacho: willen wy hem desen nacht zijn vercken ontstelen? den welcken Buffelmacho antwoorde: hoe souden wy dat moghen volbrenghen? Ick hebbe, sprack Bruyn, daer goede ghelegentheyt toegesien: indien hyt niet en neemt van daer hy dat nu geleyt heeft. Ic bidts u, sprack Bufflemacho, laet het ons dan doen: waeromme souden wy 't oock laten dan willen wy met desen Cappellaen daer goet cier om maecken. De Priester seyde oock dat hy daer seer wel mede te vreden was. Men moet, sprack Bruyn doen, hier wat listelijck in handelen. Ghy weet wel Buffelmacho, hoe gierigh dat Calandrijn is, ende hoe gaerne dat hy drinckt, alst op eens anders buydel is. Gaen wy tot hem ende leyden hem inder herberghen: dan sal hem de Priester ghelaten als oft hy 't gheheele gelach ter liefden van Calandrijn af dede, soo dat hy hem niet eenen penninck en laet gelden: zoo sal hy hem selfs in weynigh tijts alsoo wel berechten, dat ons voornemen niet missen en sal, want hy is alleen in huys. Alsoo Bruyn dit seyde, hebben zy ghedaen. Calandrijn hoorende dat de Priester niet en wilde dat daer yemandt soude ghelden, began weydelijck te swelghen: ende heeft hem selfs niet teghenstaende hijs niet en behoefde, ten hals toe vol gheladen: daer nae alst nu al twee oft dry uren inden avondt was, is hy uytter herbergen na huys gegaen sonder eenighsins meer maeltijdts te willen houden: ende meynende zijn deure wel gesloten te hebben liet hy dien opten staen ende is te bedde ghegaen. Buffelmacho ende Bruyn gingen met den Priester heur avondtmael houden: de welcke terstont na den maeltijdt sommigh ghereetschap naemen om binnen Calandrijns huys te moghen komen, ende ginghen lijselijck ter plaetse die van Bruyn daer toe voorsien was. Maer als sy de deure open vonden, traden sy daer binnen, namen 't Vercken, droeghen dat in des Priesters huys ende ginghen slapen. Als Calandrijn sijnen Wijn verslapen hadde is hy vroegh op ghestaen, ende zoo haest hy af ghekomen was, sach hy toe, sonder sijn Vercken te sien, maer sach wel dat de deure open stont. Daeromme hy d'een ende d'ander ghevraeght hebbende oft zy niet en wisten wie sijn vercken gestolen hadde sonder yemandt te vinden die daer af wist te spreecken, began den bedrucksten rouwe te bedrijven vander werelt, seggende: Ach leyder hoe droevich ben ick dat mijn vercken my aldus gestolen is. Als Bruyn ende Buffelmacho opgestaen waren, zijn sy na Calandrijn toe ghegaen om te hooren wat hy doch seggen soude, de welcke henlieden so haest niet en sach oft hy en riepse ende heeft by na weenende tot heur geseyt: Ocharmen, vrienden mijn vercken is my ontstolen. Bruyn wat naerder by hem tredende luysterde hem haestelijck in sijn oore ende seyde, 'tis wonder dat ghy noch eens van u leven wijs zijt gheweest. Hoe dat? sprack Calandrijn, ick segge dat met gantser ernst. Segt so altijt, sprac Bruyn ende krijt luyde, so meenen de lieden dat het waer is. Daer began Calandrijn stijf te roepen seggende, ick segge u in goeder trouwen der waerheyt dat het my ge- {==X1v==} {>>pagina-aanduiding<<} stolen is. Ghy seght wel, sprack Bruyn, ghy segt met allen wel: so moet men seggen roept luyde, ende laet u dapper hooren op dat het waerachtigh schijne. Gy sout wel maken, seyde Calandrijn, dat ick den Duyvel mijn ziele soude geven, want ick mercke wel dat ghy my niet gelooven en wilt, maer Godt geve dat ick by mijnder kelen gehangen moet werden indient my niet ghestolen en is. Hoe duyvel soude dat komen zijn, sprack Bruyn, ick sacht noch gister daer: meyndy ons vroet te maken dat het wech ghevlogen is? het is, seyde Calandrijn also waerachtigh, als ick het u segghe. Godt segen ons sprack Bruyn, hoe is dat mogelijck? voor seker ist alsoo antwoorde Calandrijn, dies ick een verdorven man ben: ende en weet ooc niet hoe ic sal dorven t'huys keeren, want mijn wijf en salt niet gheloven: ende of zijt noch al geloofde, soo en sal ick dit gantse gaer geenen vrede hebben. Waerlijc, seyde Bruyn 't is qualijck gedaen indien dat alsulcx is, maer ghy weet wel Calandrijn, dat ickt u gister in gaf sulcx te seggen: daeromme en soud ick nu niet geerne hebben dat ghy met u wijf ende met ons uwen spot soudet drijven. Calandrijn began te roepen ende te segghen: Heere Godt waerom wildy doch maken dat ic vertwijfele, dat ick Gode, alle Gods Heyligen ende alle de kirieleykens lastere? ic segge u dat mijn vercken desen nacht gestolen is. Doen sprack Buffelmacho: indient dan also is so moetmen middel soecken om 't vercken weder te gekrijgen, ist anders mogelijck. Wel wat middel, sprack Calandrijn, souden wy konnen ghevinden. Het is wel voor seker te ghelooven, seyde Buffelmacho daer op, datter niemandt uyt Indien en is gekomen om u vercken te stelen, maer dat sulckx door yemant van u ghebueren gedaen moet zijn: dus sal ick, indien ghy die al kont versamen, een proeve van broodt ende kase maken: waer door ons terstondt wel sal blijken onder wie dit vercken mach schuylen. Ja sprac Bruyn, ghy moget wel versoecken met de konste van kase ende van broodt: maer hier woonen oock sommige smale Edelingen ontrent, vande welcke eenighe dit Vercken voor seker ghenomen hebben ende die en sullen hier niet willen komen als sy vernemen wat hier doens is. Hoe salment dan vraeghde Buffelmacho best moghen aen leggen? Men moste hebben, antwoorde Bruyn, schoone pillen van gengber ende van goeden Bernaerts wijn, dan soudmense nooden om te drincken, dies sy sonder eenigh achterdencken ooc komen souden: hier en boven mach hem dese pillen wel seghenen oft wijen laten, somen 't broot ende kase wijet. Waerlijck, sprack Buffelmacho, ghy seght daer recht aen: ende ghy Calandrijn, wat dunckt u hier af: willen wy dit bestaen? Och jae om Godts willen, seyde Calandrijn, laet ons dat doen: want ick soude half vertroost zijn, waert maer dat ick wiste waer dat het Vercken gebleven is. Tsa dan, sprac Bruyn ick ben van meyninge tot Florencen te gaen al dese dingen halen, om vriendtschappe te doen, indien ghy my 't gheldt daer toe wilt geven om 't selve te koopen. Nu hadde Calandrijn by ghevalle veertigh stuyvers over hem, de welcke hy Bruyn gegeven heeft. Dit aldus ghedaen zijnde is Bruyn ghegaen binnen Florencen tot een Apteecker van zijnder kennissen, dien hy een goet deel pillen dede maecken van genghber, met ooc twee anderen van hontsdreck: die hy in aloes dede bereyden, ende daer na ooc mede (soo d'andere waren) met suyckere overdecken: doch liet hy dese twee met een sonderlingh teecken onderscheyden om die licht uyt d'anderen te moghen kennen. Daer nae kocht hy een Flesch goeden Bernaerts wijn, ende is hier mede weder ghekomen op het dorp by Calandrijn, totten welcken hy seyde: Wel aen nu, besteldt gy morghen dat ghy alle de ghene daer ghy quaet vermoeden op draeght, ten ontbijten noodet: alwaer elckerlijck geerne komen sal om dat het heyligh dagh is. Ick sal noch van avont {==X2r==} {>>pagina-aanduiding<<} met Buffelmacho de besweeringhe doen over de pillen, ende u die morghen goets tijts brenghen: Ja ick salse noch gaerne selfs ommedeylen om uwen wille, ende al seggen ende doen, datter geseyt ende gedaen moet zijn. Calandrijn dede alsoo hem van Bruyn geraden was. Als nu des anderen daeghs morgens veel volcx, soo wel jonghe Mannen van Florencen (die daer om hun te vermaken waren gekomen) als Landtluyden, onder de linde voor de kercke versaemt was, zijn Bruyn ende Buffelmacho voor gekomen met een schotel vol pillen, ooc mede een flesch maleveseye: ende deden alle die persoonen elck rontsomme in zijn ordeninge staen, tot alle welcke Bruyn began te seggen: Hoort toe mijn Heere, want ic wil u lieden verklaren d'oorsake waer toe ghy alhier versaemt zijt, op dat hem hier na niemandt en beklage: by aldien hem wat mochte gebeuren, dat hem niet lief en ware. Desen Calandrijn, dien ghy lieden hier sien meught, wert gister een vet vercken ontstolen waer af hy den Dief niet en weet te vinden, ende om dat hem sulcx van niemant anders, dan hier teghenwoordigh is, genomen en mach wesen so sal hy u lieden, om den schuldigen man te mogen weten, elck een van desen Pillen te eten ende van desen Wijn te drincken gheven: sulcks sijnde dat ghy wel seker meucht zijn dat de geene, die daer schult toe heeft, de pille niet en sal mogen inne swelgen, want hem die veel bitterder dan fenijn oft galle inden mont sal schijnen te wesen: Eer daerom yemant dese groote beschaemtheyt voor dus vele menschen behaelt soo waert mogelijck, beter voor de genen diet genomen heeft: dat hy sulcx voor den priester in biechte ginck belijden, soo mochte ick oock of laeten van desen proeve oft ondersoeckinghe te doen. Alle die daer teghenwoordigh waren seyden hun willigh te zijn om daer af te eten. Aldus zijn zy altemale van Bruyn in oordeninghe gestelt ende Calandrijn mede op een van den uyttersten eynden: doen gaf Bruyn elckerlijck zijn pille. Maer komende tot Calandrijn gaf hy hem die hondts pille inder hant, den welcken Calandrijn terstont in den mont stack, ende bestont die te knouwen. So haest en smaeckte die tonghe dat Aloes niet, oft hy en spoogh die pille flucx ter aerden, als die sulcke groote bitterheydt niet en mochte verdragen. Alle die daer waren, saghen elck op anders aensicht, om te sien wie de zijn uyt soude spouwen. Nu en hadde Bruyn noch met sijn pillen niet rontomme gheweest, ende geliet hem hier af niet te weten: maer hoorde dat achter hem geseyt wert wat wil dit beduyden Calandrijn? dies hy hem flucx omgekeert hebbende, sach dat Calandrijn zijn pille uytgespogen hadde, heeft daeromme geseyt: ontbeyt wat, het sal mogelijck wat anders geweest zijn, twelc hem die uyt heeft doen spouwen. Neemt daer is een ander: Met een nam hy den tweeden, dien hy hem inden mont stack, ende ginc voorts den anderen om deylen, die noch niet ghehadt en hadden. Maer hadde d'eerste in Calandrijns mont bitter geweest, dese wast hem niet min: maer hem nochtans schamende die oock uyt te spouwen, hielt hy die een goede wijle al knouwende inden mont, tot dat hem de tranen als Hasenooten uytten oogen dropen: doch en mochte hijt ten laetsen niet langher herden, maer spoogh die mede uyt, so hy den eersten gedaen hadde. Hier en tusschen dede Buffelmacho 't Gheselschappe te drincken geven: maer Bruyn met de anderen dit siende, seyden alle met ghelijcker stemmen dat Calandrijn hem selfs zijn vercken ontstolen hadde: daer oock eenighe onder waren die hem dies strenghelijck berispten. Als alle d'andere daer naer wech gegaen waren, soo datter niemant meer gebleven en was dan Bruyn, ende Buffelmacho met Calandrijn, soo began Buffelmacho tot hem te segghen. Altijdt docht ick wel dat ghy 't Vercken selfs haddet gestolen, ende ghy ons vroet wildet maken u dat van een ander ont- {==X2v==} {>>pagina-aanduiding<<} stolen te wesen uyt vreesen dat ghy ons van dat gheldt eens een ghelach Wijns ten besten soudet hebben moeten geven, Calandrijn, die noch de bitterheydt vande aloes niet uytghespout en hadde, began te sweeren dat hy daer onschuldigh inne was. Maer Buffelmacho seyde hem: seght doch ter goeder trouwen, hebdijer ses kroonen voor ontfanghen? Calandrijn dit hoorende scheen te ontsinnen: totten welcken Bruyn doen seyde: Maer hoordt doch Calandrijn sonder spotten. Een van 't gheselschap, die hier oock met ons gheten ende gedroncken heeft, seyde my: dat ghy hier boven een deerne hebt die ghy onderhoudt, ende al aen te kost hanghet dat ghy rapen en schrapen kont: die meynde gewislijck dat ghy dit meysken het vercken gesonden hebt. Ghy zijt nu al meester om u vrienden te spotten: want ghy ons (oft u noch ghedenckt) laestmael oock inden pleyne van Mugnon bracht, om swerte keselkens te soecken. Maer nae dat ghy ons sonder seyl 't Zee ghestiert haddet ginckt ghy wegh strijcken, ende wout ons daer nae noch vroedt maecken dat ghy den steen haddet gevonden. Soo wildy ons nu oock door u sweeren doen gelooven dat u 't vercken, twelc ghy verschoncken oft verkocht hebt, ontstolen is. Neen, wy zijn u kluchten nu al te gewoon ende kennen die al te wel dus en suldijt ons nu niet meer spelen. Maer om de waerheydt te segghen, soo hebben wy hier om uwen wille veel moeytens ghehadt in dit onderzoeck te doen: daerom is ons meenighe dat ghy ons daer elck een paer Capuynen voor schencken sult, oft indien ghy dat niet en doet, dencken wy al datter gheschiet is, u wijf te vertellen. Calandrijn sach wel dat sy hem niet en gheloofden, ende was nu van selfs al ghenoegh t'onvreden, dies hy niet willende het gheroep ende ghetier sijns wijfs daer en boven noch op sijnen halse halen, Bruyn ende Buffelmacho twee koppel Capuynen gaf: die zy met het Vercken binnen Florencen brachten, ende zijn van Calandrijn alsoo ghescheyden dat hy den spot totter schaden hadde. Een Weduwe die van eenen scholier bemint was, ende selfs een ander Man beminde, dede den Klerck eenen geheelen winterschen nacht lanck inder sneeu te vergheefs na haer wachten: de welcke haer namaels door sijn schalckheydt, eenen gheheelen dagh lanck inde maent Julius op eenen tooren gantsch naeckt dede staen inde Sonne voor de Vliegen en Wespen. De vijf-en-dertighste Historie. Radende de vrouwen niet te spotten metten gheleerden daer sy bemint werden, indien zy niet vanden selven ontfanghen en willen. HEt en is noch niet lange geleden datter binnen Florencen was een jonge vrouwe, van edele magen, van schoonen lichame, van hoogen moede, ende van matelijcke rijckdomme genaemt Helena. Dese weduwe gebleven zijnde, en wilde noyt weder houwen, over mits zy verlieft was op een bevallijck ende schoon jonc man die zy na haer behagen verkoren hadde: metten welcken zy alle ander swaricheyt uytten sinne stellende dicwils in grooter genoeghten ende in duysent vreughden leefde; ende dat doort behulp van haer dienstmaerte die zy met allen seer betroude. In desen selfden tijdt ghevielt dat een jonck Edelman van Florencen, ghenaemt Reynier, die langhen tijdt tot Parijs ghestudeert hadde, wederom keerde tot Florencen: niet om sijn konste in 't kleyn ende om pennincx waerde te verkoopen, soo menighe doen, maer om de redene der dinghen ende de {==X3r==} {>>pagina-aanduiding<<} oorsaken van dien te ondersoecken: het welcke een edelman wonderlijcken seer voeght ende aenstaet. Alsoo was hy daer ghe-eert ende van elckerlijck in grooter waerden ghehouden, soo wel om sijnen edeldom als om sijn gheleertheydt, ende droegh hem selven als een oprecht Burgher. Maer ghelijckt ghemeynlijck ghevalt dat de ghene die d'beste oordeel ende grootste kennisse der dinghen hebben alderlichtelijckx bestrickt werden metter liefden, alsoo ist oock met desen Reynier gevaren. Want op eenen tijdt als hy ergens ter feesten was gaen spelen, is hem dese vrou Helena met swerte kleederen (so de Weduwen daer draghen) voor oogen verscheenen, ende dat vol van so grooter schoonheydt ende goede gratie, dat hy hem nae sijnen oordeele liedt beduncken zijn daghen noyt schoonder Wijf ghesien te hebben: sulckx dat hy den ghenen saligh achte, die soo gheluckigh waer dat hy die vrouwe eenen nacht in sijnen armen mochte naect beluycken. Als hyse nu dickmaels aensach ende wederomme aensach ende wel verstont datmen sonder moeyte geen groote ende waerde dinghen verwerven en mochte werdt hy van meeninghe alle sijnen vlijte ende sorghvuldigheydt te werck te stellen om haer te mogen behaghen: op dat hy in haer behaghen staende, haer liefde, ende daer deur dan ooc sijnen wille van haer soude mogen verwerven: De jonghe vrouwe die haer ooghen niet nederwaerdts en sloegh om in der hellen te sien, maer meer van haer selfs houwende dan sy wel was, draeyde zy die konstelijck herwaerts ende gins ende lietse rontsomme gaen ende terstont wist te mercken wie haer uytter herten aenschoude, werdt Reynier gheware, dies zy al lachende by haer selven seyde: Vande daghe en sal (soo ick gheloove) mijnen tijdt niet verloren zijn van dat ick hier ghekomen ben: want ick hebbe (ben ick anders niet bedroghen) het dofferken by sijnen nebbe ghevanghen. Daerom began sy hem met een stralen ooghsken te aenschouwen, alle vlijte doende om hem te doen verstaen dat zy hem van herten geerne sach. Oock mede liet sy haer beduncken dat haer schoonheydt dies soo vele te meer gepresen soude werden, oock vanden ghenen selfs dien sy die selfde met haer liefde ghegheven hadde: als zy meer ende meer janckerkens aen haer snoer lockte ende opten teugel reet. Dese wijse Scholier ooc alle de gedachten der Philo sophien uytten hoofde gestelt hebbende, hinck hert en sinnen aen dees weduwe: dies hy op hopen van haer te mogen behagen na 'thuys vernam daer sy woonde: alwaer hy onder 't dexel van eenigh ander oorsake daghelijckx voorby began te lijden: waer inne de vrouwe haer seer verwaende om de voorschreven redene, haer ghelatende oft zy hem met allen gheerne ghesien hadde. Om dieswille de Klerck oock middel ghevonden hebbende, om met haer Maerte kennisse te maecken, heeft de selve zijn liefde ontdeckt, ende haer gebeden so veel aen haer vrouwe te doen, dat hy in haer jonste soude moghen gheraken. Dit heeft hem de Maerte gaerne belooft, ende oock terstont haer Vrouwe aenghedraghen, dewelcke daer met de grootste lachernye vander Werelt na hoorde ende seyde: hebdy wel gesien waer dese man de wijsheyt, die hy van Parijs heeft gebrocht verloren heeft, maer laet ons daer niet meer af spreken, men moet hem int gene dat hy soect, so uytrechten als hy wel verdient. Daerom als hy u meer hier af sal spreken, suldy hem seggen dat ic hem noch al meer dan hy my bemint, minne: maer dat ic mijn eere moet bewaren om mede (als ander vrouwen doen) met een ongedeckt voorhooft te mogen gaen: daer door hy ooc, is hy anders so wijs, als hy seyt, my noch veel te liever behoort te hebben. O sottinne sottinne, ghy en verstont niet wat het was hem mette Klercken te moeyen. De maerte weder by den amoureus komende dede haer bootschappe aen hem, soo haer vande Vrouwe bevolen was. Dies {==X3v==} {>>pagina-aanduiding<<} wert de Klerck verblijt, die began sijn sake met vierigher begheerte te volghen, brieven te schrijven, ende gaven te seynden alle t'welck wel ontfangen was: maer hy en kreegh van haer gheen antwoorde dan in't gemeen: ende in deser wijsen voerde sy hem lange om den tuyn. Ten laetsten heeft zy dit al t'samen haer boelken ontdect, die welcke daer soo t'onvreden inne was, dat hy jalours van haer wert: dies zy, om hem te betoonen dat hy t'onrecht sulc quaet op haer vermoede, haer maerte heymelijck sant aen den scholier, vanden welcken zy met allen seere aengesocht wert, om hem van haren wegen te seggen: dat zy noyt wel gelegen tijt en hadde gehad om yet te bedrijven dat hem aenghenaem mochte wesen, na dat hy haer zijn liefde te kennen hadde gegeven, maer sy hoopte inde naest komende heylige dagen van kersmisse by hem te moghen wesen. Belieft hem daeromme den eersten nacht nae Kersdagh op de plaetse van haer huys te komen, sy wilde by hem zijn soo haest haer sulckx doenlijck soude wesen. De Klerck de vrolijckste Man zijnde die daer leefde, en faelgeerde opten betekenden nacht niet te gaen ten huyse van zijn vrouwe: daer hy van de maerte ingelaten ende in een plaetse gesloten wert ende began te verbeyden dat de vrouwe by hem daer soude komen. Dese hadde dien avont haer lief mensch daer doen komen, ende vrolijck met hem haer maeltijt gehouden: dien zy al vertelde wat zy inden sinne hadde om dien nacht te doen, ende sprac tot hem: nu suldy mogen sien wat liefde ic drage ende ghedraghen hebbe totten ghenen die dwaeslijck jaloers van my geworden is: welcke woorden haer lief met groot behagen aenhoorde, begeerlijck sijnde inder daet te sien 't ghene haer woorden hem vroet maecten: Nu wasser by gheval den voorgaenden dagh so swaren sneeu gevallen, dat alle dingen metten sneeuwe bedeckt lagen: dies de Klerk niet lange daer op ter plaetsten ghestaen en hadde, hy en began veel grooter koude te ghevoelen dan hy wel en begeerde, maer verwachtende dat met lusten te boeten gedoochde hy die geduldelijc. Een weynigh daer na sprack de vrouwe tot haer lief mensch ic bids u laet ons gaen in mijn Camere om deur een vensterken te sien wat doch de ghene daer ghy jalours af sijt daer doen mach, oock om te hooren wat hy mijn Maerte antwoorden sal, die ick ghesonden hebbe om met hem te spreken. Dit geseyt zijnde gingen sy aent vensterken, doort welcke sy den scholier sagen, sonder van hem te mogen ghesien werden, ende hoorden de maerte, die uytter vensteren tot hem sprac, seggende: Reynier noyt mensch en was soo verdrietigh als mijn Vrouwe nu ter tijdt is, om dat sy tot noch toe by u niet en heeft moghen komen, ende dat overmits een van haer gebroeders haer desen avont is komen besoecken, langhe met haer ghesproocken heeft, by haer ten eten is gebleven, ende noch niet van hier ghegaen en is. Maer ick vermoede dat hy terstondt wegh gaen sal, dan sal zy stracx daer nae by u komen, ende doet u bidden dat ghy u dit wachten doch niet en laet verdrieten. De scholier dit al voor waerachtigh gheloovende, heeft gheantwoort, ghy sult mijn vrouwe segghen dat zy haer met my niet en becommere, tot dattet haer wel gheleghen sal zijn by my te komen, doch bidde ick haer sulckx soo haest te willen doen alst haer moghelijck wesen sal. De maerte binnens huys ghekeert zijnde is gaen liggen op haer bedde. Doen sprack de Vrouwe tot haer boelken: Wel wat segdyer nu af? meyndy dat ick hem alsoo om van koude te bevriesen daer beneven soude laten staen, waert dat ick hem soo lief hadde als ghy wel voor beducht zijt? na dese woorden is sy gaen slapen met haer lief, die nu eensdeels wel te vreden was: ende bleven daer langhen tijdt in grooter vreughden ende gheneuchten, spottende ende boertende met den ellendighen ende mistroostigen Klerck: de welcke vast wandelde ende sijn lichaem vast beweeghde om hem {==X4r==} {>>pagina-aanduiding<<} te verwermen, sonder te weten waer hy neder sitten oft de bitter koude lucht vermijden soude moghen: ende vervloeckte dat langhe blijven aen sijnre vrouwen broeder, meynende al 't gene hy hoorde, eenighe deure te wesen daer door zijn vrouwe hem quam inne laten, maer hy hoopte al te vergheefs. De vrouwe tot aen de middernacht toe haren lust met haer boelken gepleeght hebbende, sprack tot hem: wat dunct u lief van onsen Klerc? wat acht ghy meerder te sijne, zijn wijsheydt, oft mijn liefde tot hemwaert? sal de koude die ick hem doen lijden, uyt u borste konnen drijven den genen die daer onlancx door mijn woorden inne quam? Sekerlijck jae, sprack haer lief, ende bekenne nu ghenoegh, alsoo ghy alle mijn wensch, mijn rust ende mijnen lust zijt, dat ick ooc mede also den uwen ben. Nu cust my dan spack de vrouwe, duysentmael indien ghy de waerheydt segghet. Alsoo heeft haer liefken haer hertelicken omhelsende niet alleen duysent maer meer dan hondert duysent werven gekust. Na dat sy nu een wijle tijts in desen klap waren geweest sprack de vrouwe tot hem: Om Godts wille laet ons doch opstaen om te besien oft 't vyer noch niet ghebluscht en is, waer inne dese nieuwe minnaer my dagelijcx schreef hittighlijck te branden. Opgestaen zijnde gingen sy aen tselfde vensterken daer sagen zy den Klerc op de plaetse eenen dansse inden sneeu dansen op 't geluyt vant geklap sijnre tanden die telcken oogenblick klapten, overmits de bittere koude die hy ghevoelde. Doen sprack de vrouwe, wat seghdyer nu af, mijns herten troost? dunct u niet dat ick de mans wel sonder Pijp ofte Trommel ooc wel kan doen danssen? Ja ghy voorwaer antwoorde haren minnaer al lachende, dat kondy ter goeder trouwen wel doen. De Vrouwe seyde, Laet ons nu t'samen beneden gaen, tot d'ander deure toe: ghy sult stillekens swijgen, ic sal spreken, so mogen wy hooren wat hy seggen sal, dat en sal ons ter avonturen gheen minder tijt verdrijf zijn, dant wel is hem aldaer te sien. Alsoo hebben sy de camere deure geopent, ende gingen inselijck beneden aender deure, al waer hem de vrouwe sonder eenighsins op te doen, met jachter stemme door een spleetken vander deure aen sprack. De Klerc hoorende dat hy geroepen wert heeft Gode gedanckt, ende geloofde vastelijck binnen ghelaten te worden: dies hy by de deure gekomen sijnde tot haer sprac: hier ben ick al mijn vrouwe, doet doch op om Godts wille, want ick van koude sterve. De Vrouwe heeft hem al spottende geantwoort: denckt doch oft goet om gelooven is dat ghy soo seer grillich soudet wesen oft dat de koude soo groot soude zijn, ende dat om een weynich sneeus, 't welck hier gevallen is: weet ic niet wel dat de sneeu al veel dicker valt tot Parijs: seker ic en mach u noch niet in laten: om desen mijnen vervloecten broeder die hier gister avont by my quam eten, ende noch niet van hier gaet: maer hy sal terstont wech gaen, dan sal ic u eensgancx comen inne laten ende versekere u dat ic my selven noch dit weynich tijts met groote moeyte van hem gestolen hebbe om u wat te komen vertroosten, op dat het wachten u niet en soude verdrieten: Ick bidde u (sprack de Klerck) mijn Vrouwe om Godts wille dat ghy de deure doch opent, op dat ick daer binnen onder het dac mach wesen, want het is binnen luttel tijdts het waerdts wider dicht beginnen te sneeuwen, sonder dat het noch ophout: dan wil ick u daer binnen geerne, soo langhe alst u believen sal verbeyden. Wacharman, alderliefste, dat en mach ick niet doen: Want dese deure so grooten gheluyt maeckt, alsmen die op doet, dat ick doort openen van dien lichtelijck hier van mijnen broeder ghehoort soude worden: maer ick wil hem wel gaen segghen dat hy gae, op dat ick daer nae weder hier komen ende u binnen laten mach. Och gaet dan doch gheringhe, sprack de scholier, ende doet oock een goet vyer maken, dat bidde ick u: op dat ick bin- {==X4v==} {>>pagina-aanduiding<<} nen komende my wel doorwermen mach: want ick alsoo kout gheworden ben, dat ick mijn leven nauwelijck en ghevoele. Dat en is niet wel moghelijck sprack de Vrouwe indien het anders waerachtigh is dat ghy in mijnder liefden vierighlijck gebrant hebt, also ghy my menighmael hebt geschreven: maer ick weet wel dat ghy mijnder daer inne spottet: ick gae henen, wacht ghy daer met goeder herten. Haer boel die alle dit aenhoorde, nam hier sijn genoeghte inne ende is met haer weder te bedde gegaen, so nochtans dat zy dien nacht niet veel en sliepen, maer die overbrachten haren spot metten Klerc drijvende. Maer die arme minnaer, die by nae eenen oyevaer geworden was, (soo seer klaterden sijne Tanden) vermerckende dat hy bespot was, besocht oft hy de deure soude moghen open doen: ende niet konnende eenigh middel daer toe gevinden, began hy sijn lichaem te draeyen ende te wringen als een Leeuwe doet, ende vervloeckte het quade weder der Vrouwen valscheyt, des nachts lanckheydt ende sijns selfs dwaesheydt en simpelheyt: sulckx dat hy hem spijtelijcken teghens haer veronwaerdigende zijn lange ende vierighe minne haestelijcken in een felle ende bittere hate verwandelde: overleggende in hem selfs vele ende verscheyden middelen om hier wraecke over te doen, daer hy nu noch veel begeerlijcker toe gheneghen wert, dan hy te voren was tot het slapen by die Vrouwe. Na desen langhen nacht ghenaeckte den dagh ende began de dageraet aenden Hemel te komen: dies is doen de maerte, van haer vrouwe dies vermaent zijnde, beneden gekomen ende heeft de deure vander plaetsen open ghedaen, daer zy haer gelatende mededoogen metten Klerck te hebben tot hem seyde: De duyvel moet hem halen die gister avondt hier quam: want hy ons alle den nacht in roere ghehouden ende u hier doen vervriesen heeft. Maer wil ick u seggen? draget geduldelijck, want dat desen nacht niet en heeft mogen wesen, sal moghelijck op een ander tijt wel werden. Nochtans weet ick wel dat mijn Vrouwe gheen leder saecke en mochte opkomen dan dese haer gheweest en is. Al was nu de scholier vol veronwaerdigens, soo wist hy nochtans wel dat dreyghementen niet anders en doen dan den vyant met wapen te voorsien ende hem op sijn hoede brenghen: dies hy als een vernuftigh man in sijnder borsten besloten hielt sijnen onmatigen wille, die hem gaerne gheopenbaert hadde: zoo dat hy sonder eenighe gramschappe te thoonen met sachter stemmen sprack: Ick en hebbe inder waerheydt quader nacht mijn daghen noyt gehadt: maer ick mercke wel dat het mijnder vrouwen schult niet en is: overmidts zy selve met my te lijden zijnde afgekomen is by my om haer te ontschuldigen ende om my te vertroosten: dus sal (soo ghy segt) 't gene dat nu niet en heeft moghen zijn, op een ander tijt wesen: ghebiet my aen haer, ende adieu. Alsoo is de arme scholier by nae al stijf van koude, soo hy best mochte, weder tot sijnen huyse ghekeert daer hy vermoeyt ende seer vakerigh zijnde, op sijn bedde ginck ligghen om te slapen. Als hy daer na ontwaeckte en mocht hy Arm noch Been verroeren: dies hy stracx om de Medecijns gesonden hebbende, henluyden verklaerde wat grooter kouden hy dien nacht gheleden hadde: de welcke terstont tot sijn ghesontheyt sagen, ende met vele raedts oock haestelijck nauwelijcks de sake soo verde brachten, dat hy zijn leden uyt mochte strecken: ende soude vele pijnen hebben moeten gedoogen, ten waer dat hy jonck geweest ende de Lente genaeckt en hadde. Nae dat hy zijn ghesontheydt weder verkregen hadde, droegh hy desen haete altijt verborgentlijck inder herten: ende maeckte nochtans meer dan oyt den amoureus vande selfde weduwe. Dus ist nae een goede wijle tijts gevallen datter door gheluck een onvoorsiene ghelegentheyt bereyt wert voor den Klerc om {==Y1r==} {>>pagina-aanduiding<<} zijn begeerte te versaden want de jonghe man, die van dese vrouwe bemint was, haer liefde tot hemwaert niet meer achtende, op een ander vrouwe verlieft wert: sulckx dat hy vrou Helena niet met allen meer ter liefde en seyde noch en dede, dies zy in tranen ende versuchtinge scheen te verdwijnen. Maer haer Maerte die grootelijck met haer te lijden was gheen middel wetende om haer treurighe swarigheydt te verdrijven, die zy door 't verlies van haren boel int herte droegh, ende siende den Klerck noch dagelijcx nae sijn ghewoonte voorby der deure lijden, is in een sotte gedachte gekomen: te weten, dat sy gheloofde haerder Vrouwen boel wederomme tot sijn oude ende gewoonlijcke liefde te mogen getrocken werden door seeckere konsten van Nigromantie, ende dat de voorseyde Scholier daer inne wel een groot meester soude moghen wesen dies zy sulcke haer gedachten ontdect heeft voor haer vrouwe. Dese oock onbedacht zijnde, ende niet overleggende dat de Klerck sodanige consten (indien hy die gheweeten hadde) voor hem selven te wercke gheleydt soude hebben ghehadt, heeft haerder Maerten woorden geloove ghegeven: den welcken sy terstont beval uyt de Klerc te vernemen oft hy sulcx wel soude willen doen, ende daer by versekerlijck te bevoelen dat zy wederomme tot danckbaerheyt al sijn believen vol brenghen soude. De Maerte heeft haer bootschappe wel ende naerstelijck gedaen. Hier door werdt de Klerck soo blijde, dat hy in hem selfs seyde: O Heere God ghy moet gelooft zijn. Nu is de tijt eens ghekomen dat ic met uwe hulpe dese snoode vrouwe eens vergelden sal de boosheydt die zy my voor groote liefde die ick haer droegh: bewesen heeft. Voort sprack hy tot het Jonck wijf. Ghy sult mijn vrouwe seggen dat zy hier inne met allen geen swaerigheyt en neme: want al waer haer lief in Indien, ic sal terstont hier doen komen ende haer om vergiffenisse doen bidden van 't gene tegen haer misdaen mach hebben. Maer aengaende den raet die sy daer toe moet gebruycken, is mijn meeninge haer mondeling selfs te seggen alst haer sal believen: dit en suldy niet laten haer aldus te seggen ende haer van mijnen wegen te vertroosten. Dese bootschappe werdt de Vrouwe door de Maerte gedaen, de welcke te samen sloten dat zy in sint Lucien kercke met hem daer af spreken souden. Daer gekomen zijnde, en alleen te samen sprekende, heeft zy, sonder te gedencken dat zy hem by na inder doot hadde gebracht, den Klerc alle haer ghelegentheyt ende haers herten begeeren in 't heymelijck te kennen gegeven, ende hem seer ghebeden dat hy haer doch behulpelijck wilde zijn. Daer op hy haer geseyt heeft: Het is alsoo mijn vrouwe dat ick onder ander leeringhen die ick tot Parijs hanteerde, oock mede de swarte konsten oft Nigromantie gheleert hebbe, sulcx dat ick 't gene daer van is, wel wete: maer want dese konste Gode mishagelijck is, hadde ick die versworen nemmermeer voor my selven noch voor anderen meer te pleghen: nochtans is de liefde die ick tot u drage van soo grooter krachte, dat ick niet en wete hoe ick u yet soude konnen gheweygheren van 't ghene ghy van my ghedaen begeert te werden: dus ben ick bereydt (nu dit u believen is sulcx te doen) al soud ick daer oock voor duysent duyvelen om varen. Doch laet ick u te voren weten dat het een saecke al quader om doen is dan ghy wel waent: ende dat noch bysonder als een Vrouwe eenigh man, oft een man eenige vrouwe wederomme tot de versleten liefde wil brengen: want sulcx niet en mach geschieden dan door de persoon selve die sulcx aengaende is. Ooc moet de gene die sulcx bestaen wil onbevreest zijn ende stout van moede, want het moet by nachte ende op eensame plaetsen gedaen werden sonder eenich menschelijcke geselschappe: tot welcker dingen volbrenginge ick niet en can mercken hoe ghy bequaem sout mogen wesen. Hier op heeft de vrouwe, meer verlieft dan {==Y1v==} {>>pagina-aanduiding<<} vernuftich zijnde, geantwoort: Die liefde prickelt my in sulcker manieren, datter geen dinck en is d'welc ic niet wel soude willen doen om wederomme te verwerven, den genen die my sonder redene begeven heeft. Maer seght my doch wat is 't gene daer ick onvervaert inne moet zijn? De Klerc arch inden sinne hebbende heeft haer gheantwoort: Ick sal (vrouwe) een tinnen beelt moeten maken, in des genen name, die ghy begeert te verwerven: na dat u dit van my gesonden sal wesen, suldy u met een afgaende mane inden eersten slape vander nacht seven werven in een loopende Reviere met dit beelt sonder eenig ander geselschappe moeten baden: ende daer nae soudy alsoo naeckt zijnde, oock moeten klimmen op eenen boom oft op eenigh onbewoonde huysinghe: ende daer u selven metten beelde inder hant, ten noorden-waert ghekeert hebbende sommighe woorden spreken die ick u in gheschrifte soude geven. Dese woorden dan gesproken zijnde, souden daer twee vrouwen by u komen, schoonder van ghedaente dan ghy u leven oyt saecht, die sullen u dan groeten ende vriendelijcken vraghen wat u belieft van haer ghedaen te hebben, Segt haer dan wel ende volkomentlijck al u begheeren: maer wacht u wel dat ghy den eenen name hier en noemt, voor den anderen. Als ghyt dan geseyt sult hebben, soo sullen sy van u scheyden, dan meught ghy oock afgaen ter plaetsen daer ghy u kleederen gelaten sult hebben, u selfs weder kleeden ende in u huysinge keeren. Ende voorseecker en sal de naestkomende nacht niet half geleden zijn, oft u lief sal al weenende om genade ende vergiffenisse komen bidden: oock meughdy wel voor ghewis weten dat hy u van dier uren af nemmermeer om eenigh ander Vrouwe verlaten en sal. De Vrouwe dit aenhoorende ende ontwijselijck geloovende, liet haer nu al schier beduncken haer lief inden armen te hebben, dies sy half verblijt zijnde sprack. En twijfelt niet eens oft ick sal dit al t'samen met allen wel volbrenghen, daer ick oock de bequaemste plaetse toe hebbe vander werelt: want mijn hove is een weynigh boven de valey vande Arne ghelegen, daer den oever vander Rivieren niet wijt en af en is, oock ist nu inde maent Julius, dies het lustich valt om te baden: hier en boven gedenckt my noch dat daer ontrent een out onbewoont toornken staet: daer op men niet wel komen en mach dan met eenrehande houten leeder van Castaengien-hout gemaeckt die daer staet: metten welcken de herders somtijdts op den dijck klimmen om nae hun verdoolde Beesten te sien. Dit is oock een seer eensame plaetse ende verre uytten wege: daer sal ic opkimmen, ende hope met allen wel te doen 't ghene ghy my bevelende zijt. De klerc, die uyter maten wel wiste waer der vrouwen hoeve ende ooc dit toornken stont, was seer wel te vreden dat hy haer voornemen seeckerlijck wiste, ende sprack tot haer: Ick en quam noyt mijn Vrouwe, tot die plaetsen, dus en kenne ick die hoeve noch dat toornken niet: maer ist alsoo als ghy seght, zoo en mach men daer geen bequamere plaetse ter Werelt toe bedencken. Daeromme wil ick u ( alst bequame tijdt sal zijn) het beeldt met de woorden toe schicken: maer bidde u daer benevens, als ghy u begeerte verkregen ende mijnen ghetrouwen dienst goet bevonden sult hebben, dat ghy mijnder dan niet vergheten, maer u beloften volbrenghen wilt. Daer op sprack de vrouwe dat sy sulckx sonder alle twijfele doen soude, ende aen hem oorlof genomen hebbende, is sy t huyswaert ghegaen. De Klerck was blijde overmits het scheen dat zijnen aenslagh voortganck soude hebben: daer toe hy een tinnen Beeldt met eenrehande caracteren oft litterteecken dede maecken, ende schreef een versierde Fabele oft beuselmerckt voor een besweeringhe. Hier nae heeft hy, alst hem tijdt dochte, dese dingen gesonden tot de vrouwe: ende dede haer seggen dat sy sonder langer vertreck dien aenstaenden nacht doen moste, {==Y2r==} {>>pagina-aanduiding<<} 't gene hy haer gheseyt hadde. Daer nae is hy met sijn dienaer heymelijck gegaen ten huyse van sijnen vriendt die niet verre van dat toornken woonde: om sijnen wensche te mogen sien geschieden. Aen d'ander sijde is oock de Vrouwe met haer maerte op wech gheslagen, ende quam op haer hoeve daer zy als den nacht gekomen was haer gelatende oft zy wilde te bedde gaen, haer maerte slapen gesonden heeft: ende is in de voornacht heymelijcken uytten huyse ghegaen nae het Toornken by de Riviere van de Arne. Als sy daer gekomen was sach sy al rontsomme: maer niemant vernemende heeft sy haer kleederen uyt ghedaen ende die onder een hage verborgen. Doen ginck sy daer metten beelde seven malen baden ende is daer nae alsoo naeckt zijnde, met het beeldt in haren arme, ghegaen na het toornken. Nu hadde hem de Klerc met sijnen dienaer int begin vanden donckere, onder willigen ende andere boomen by dit toornken verborghen: dies hy alle haer doen voorseyt, wel te recht ghesien hadde, ende sach oock mede, als zy soo naeckt zijnde by na dicht voor hem henen liep, dat sy met haer lichaems blancheyt de swertheyt vander nacht verwan: ende siende op haer borsten ende andere leden haers lijfs, vant hy die soo over schoon, dat hy mededooghen met haer gekreegh doort voordencken hoedanigh die selve binnen weynich tijts werden souden. Daer benevens bevoelde hy oock de verrijsende bekoringhe des vleeschs: die hem riedt uytter hagen te springen, haer te grijpen, ende sijnen lust daer mede te boeten: sulckx dat het weynigh faelde, hy en was van zijn medoghentheydt oft van sijn begeerlijckheydt verwonnen gheweest. Maer wederomme herdenckende wie zy was, wat grooter misdaet hem ghedaen was, waeromme ende oock mede van wie soo quam hy wederomme tot sijn eerste spijtigheydt: de welcke zijn vleeschelijcke luste ende sijn medelijden uyt hem verjaeghde: dies hy vast by sijn voornemen blijvende, haer voorts voor by hem liet lijden. De Vrouwe klam op het toornken: daer zy ten noordewaert ghekeert zijnde de woorden began te spreken, die haer vanden Klerck ghegheven waren. Doen is de Klerck niet langhe daer nae ooc lijffelijck daer binnen gekomen: van waer hy allenskens wech nam de leeder daer mede zy boven gheklommen was: ende vertoefde daer nae om te sien wat zy segghen oft doen soude. De Vrouwe haer besweringe seven werven ghesproken hebbende began te verwachten nae de twee vrouwen, daer zy soo langhe in die koude, die haer niet lief en was, verbeyde tot dat den dagheraet began te rijsen. Daeromme zy bedroeft zijnde dat des Klerckx voorseggen niet gheschiet en was, by haer selven seyde: ick duchte dat my de Klerck soodanighen nacht sal ghewilt hebben verghelden, als ick hem een verleent hebbe, maer heeft hy 't daeromme gedaen, soo en heeft hy hem niet met allen wel konnen wreken, gemerct desen nacht op het derdendeel soo langhe niet en is gheweest als de zijne was, behalven noch de koude die hy gedooghde, die wel wat strengher ende bitterder was. Ten laetsten began zy, om vanden dagh aldaer niet beloopen te worden, vant toornken te willen af stijgen: maer zy bevant dat de leeder van daer was. Doen is recht oft de gantsche werelt onder haer ghesmolten ware gheweest, haer 't herte ontsoncken, ende viel op t' pladt van 't Toornken neder in swijme, ende began na dat sy weder wat bekomen was, jammerlijcken te schreyen ende te klaghen, ende wel merckende dat dit des Klerckx wercken moesten zijn, quam zy in leedtwesen van een ander misdaen te hebben, ende daer nae beroude haer oock betrout te hebben den ghenen dien zy met recht voor haer vyandt hadde behooren te houden. In desen schijne was zy een wijle, daer nae sach sy oft daer gheenen middel en was om beneden te komen maer siende dat daer gheenen en was began zy weder van nieus te weenen {==Y2v==} {>>pagina-aanduiding<<} ende quam in bittere gedachten seggende tot haer selven. O onsalighe Vrouwe, wat sullen nu doch u Ghebroeders, u Maghen, Ghebueren ende in't ghemeen alle die van Florencen segghen, als sy vernemen sullen dat ghy hier moedernaeckt zijt gheweest? u eerbaerheydt die soodanigh scheen als die van elckerlijck ghelooft was, sal men nu weten valsch gheweest te zijne. Maer oft ghy hier toe noch al eenighe loghenachtige verschooninghe wilde versieren (soomen wel in desen soude konnen vinden) soo en sal u sulck lieghen niet toeghelaten werden vanden vermaledijden Klerck die nu alle de saecken weet. Dit ghesproken hebbende was zy in soodanighen druck, dat zy haer selfs by nae vanden toorn afghestort hadde op der Aerden. Als nu den dagh ghekomen was is zy een weynich op d'een zijde vant Toornken gegaen by nae aen 't uytterste vanden muere: om te sien oft zy daer eenigh jonckxken by de Beesten mocht vernemen, ende dat te seynden om haer Maerte aldaer te haelen: ende also ist ghevallen dat zy den Scholier (die een weynigh onder een haghe gheslapen hebbende nu wacker gheworden was) ghesien heeft ende oock mede hy haer. Daeromme heeft haer de Scholier aenghesproocken segghende: Goeden dagh mijn vrouwe, zijn de Jofvrouwen noch niet ghekomen? de vrouwe hem siende ende hoorende began van nieus weder seer te weenen, ende badt hem doch by den tooren te willen komen om wat met hem te moghen spreecken. Hier inne was haer de Scholier beleeft ghenoegh. Doen heeft zy haer selven metten buycke op het pladt vanden Tooren ter neder gheleydt, soo dat sy maer met den hoofde over de muere en sach, ende sprac tot hem al weenende: Waerlijck Reynier indien ick u eenen quaeden nacht dede hebben, dat hebdy nu ghenoegh gewroken: want al ist soo dat wy nu zijn in de Maent van Julio, soo hebbe ick nochtans (alsoo die naeckt ben) desen nacht ghemeynt stijf te vriesen van koude: behalven noch dat ick om 't gene ick u misdaen hebben, oock om mijn sotheyt van u gelooft te hebben soo seere ende soo lange hebbe gheschreyt, dat het een wonder is hoe mijn ooghen noch in mijnen hoofde gebleven mogen zijn. Dus bidde ick u, niet om mijnen wille, dien ghy niet en behoort te beminnen, maer om u selfs wille die een Edelman zijt, dat ghy 't gene my tot nu toe van u gheschiedt is, wraeckx ghenoegh wilt achten te wesen voor d'ongheluck dat ick u ghedaen hebbe, ende dat ghy my hier mijn kleederen wilt doen brengen, op dat ick van hier af mach gane: ende dat ghy my ooc niet benemen en wilt het gene dat ghy my naemaels (al waert oock zo dat ghy dan soudet willen) niet weder en mocht gheven, te weten mijn eere, want al hebbe ick u dien eenen nacht mijn geselschappe gheweyghert, ick sal u t'uwen believen daer veel nachten weder voor jonnen. Laet u dan hier mede ghenoegh zijn, ende stelt u als een eersaem man te vreden, midts dien ghy u over my hebt moghen wreken, ende my alsulcx hebbet doen bekennen: ende en wilt doch niet (believet u) al u macht gebruycken tegens een Vrouwe, want de Arent gheen eere en behaelt van een Duyve verwonnen te hebben: dus wilt doch om Godes ende om uws selfs eere wille mijnder ontfermen. De Klerc met een verstoort herte in hem selfs herdenckende het groot leedt dat hem ghedaen was, ende siende de vrouwe alsoo bidden ende weenen, ghevoelde op een selfde tijt vreught ende verdriet in sijnen sinnen: het was hem eenen lust die wraecke te sien, die hy boven alle dinghen begeert hadde: maer het verdriet quam deur sijn goedertierenheydt, die hem tot medoogentheyt beweeghde over die ellendighe vrouwe: maer want nochtans de bermhertigheydt sijnen fieren moet niet en mochte overwinnen heeft hy haer gheantwoort. Maer alsoo (vrou Helena) dat mijne begeerten (die ick inder waerheyt {==Y3r==} {>>pagina-aanduiding<<} alsoo niet met tranen bedouwen noch soo gesuyckert maken en konste, als ghy nu den uwen wel doet, so vele hadde mogen verwerven op dien nacht als ick meynde van koude doot te blijven op u plaetse die vol sneeus lach, dat ick van u maer onder eenigh dack gestelt waer geweest, het soude my nu oock een lichte sake zijn u begeerte te verhooren. Maer gaet mijn eere u nu ter tijt dus veel meer ter herten dan voormaels, ende vallet u dus swaer aldaer moeder naect te blijven: zo streckt uwe begeerte totten genen, in wiens armen u niet en verdroot al naeckt te liggen dien selven nacht daer af ghy vermaent, doen ghy my hoorde draven lanckx u plaetse, klappertanden ende den sneeu trappen: doet u deur hem nu helpen, doet u deur hem u kleerderen nu brengen, doet u deur hem de leeder brengen, daer lancx ghy af meught dalen, ende doet nu u best om de sorghvuldigheydt uwer eeren te stellen aen hem, door den welcken ghy doen ter tijt nu, ende duysent ander reysen die niet gheschroomt en hebt in pericule te stellen. Waerom en roept ghy niet dat hy u nu komt helpen? wien betaemt sulcx oock badt dan hem? ghy zijt zijne: wat dingen sal hy doch bewaren oft helpen, indien hy u niet en beware oft helpe? Roept nu sottinne als ghy zijt, ende versoeckt oft de liefde die ghy tot hem draeght, ende oft u ende sijn kloeckheydt u van mijn dwaesheyt nu verlossen moghen: vande welcke ghy u met hem vermakende, hem vraeghde wat hem grooter dochte te zijn, te weten mijn sotheydt oft de liefde die ghy hem droeght: ende en toont my nu geen heuscheyt in 't gene ick niet en begheere, hoe wel ick 't niet loochenen en mach begheert te hebben. Spaert uwe goede nachten voor u boel, indient u anders mach gebeuren dat ghy levendigh van hier gheraeckt. Soo veel my des betreft, schelde ick u vande nachten quijte, want ick hebber aen eenen al veel te vele ghehadt, ende is my genoegh dat ick eenmael bespot ben gheweest. Ghy nu noch u schalckheyt in 't spreken pleghende, doet u beste om my, dien ghy prijsende een Edelman ende eerbaer noemt, tot uwaerts goetwilligh te maecken: op dat ick als een grootmoedigh Man my selven soude bedwinghen u boosheyt onghestraft te laten: maer u smeeckende woorden en sullen nu de ooghen mijns verstants niet verduysteren, alsoo voormaels u bedrieghlijcke beloften ghedaen hebben. Ick kenne my selfs ende versekere u dat ick in alle den tijdt die ick tot Parijs woonde, soo veel kennisse van my selven niet en leerde hebben, als ghy my op eender nacht wel kont hebt ghemaeckt wat ghy zijt. Maer laet ons nu de saecke alsoo nemen oft ick groomoedigh waer: soo en zijt ghy de ghene niet daer de grootmoedigheydt haer werckinghe in behoordt te hebben: want des boets eynde van soodanighe wilde dieren als ghy zijt: ende van gelijcken de wrake van dien, behoort de doodt te wesen: daer tegen menschen 't gene dat ghy segget, wraecx genoegh te strecken soude behooren: Daerom ghemerckt ick geenen Arent en ben, noch u geen Duyve, maer een fenijnigh Serpent kenne, soo sal ick, als uwen ouden Vyandt, mijn uytterste vlyte doen om u hatelijck met gantscher macht te vervolgen, nochtans en mach alle 'tgene dat ick u doen, met recht noch geen wrake, maer veel eer kastijdinge genaemt werden: gemerct wrake de misdaet gemeynlijc te boven gaet: 't welc in desen nemmermeer geschieden en sal. Want indien ick merckende op de state daer ick van u ingestelt was, my selven daer over wilde wreken: soo en soude u leven met noch hondert uws ghelijcke levens, niet ghenoegh daer toe moghen zijn, alwaert dat ickt u bename: gemerckt ick niet ander en soude dooden dan een snoode, boose ende valsche vrouwe. Ende om de waerheyt te segghen, wat Duyvel soude ghy doch meer zijn dan een de alder ellendighste dienstbode ter werelt, waert saecke dat men u het schoon aensicht be- {==Y3v==} {>>pagina-aanduiding<<} name, het welcke doch deur weynigh jaren met veel slappe rimpelen vervuldt ende gheschent sal worden? nu en hevet aen u niet ghebroken te doen sterven een eersaem man, soo ghy my terstont noemde, van wiens leven de Wereldt noch op eenen dagh meer nuts af mach komen, dan hun hondert uws gelijcke soo lange de Wereldt staen sal. Dus sal ick u met dit verdriet, dat ghy nu ghedooght onderwijsen wat het is te spotten met de menschen die eenich gevoelen hebben: ooc wat het is metten Klercken te spotten: ende u daermede leeren u selfs voor sulcke sotheydt voort meer te wachten, ist anders dat ghy dit ontkomt. Maer hebdy soo groote begheerte om af te komen: waerom en springht ghy niet van boven neder op der Aerden? op dat ghy alsoo metter hulpe Godts den hals breeckende, u selfs tot eender tijdt verlost vande pijne die ick u noch dencke aen te doen, ende my oock de vrolijckste mensch vander wereldt maeckt. Ick en wil u niet met allen meer segghen, soo veel hebbe ick konnen ghedoen, dat ick u daer boven hebbe doen klimmen: siet ghy nu oft ghy so veele sult konnen doen dat ghy daer af weet te komen, soo wel als ghy mijnder wist te bespotten. Middeler tijdt dat de Klerck dese dinghen sprack, weende de vrouwe gestadelijck, oock liep de tijdt al voort, soo dat de Sonne soo lancx hoogher opwaerts dreef: dies zy, hoorende dat hy sweegh, tot hem seyde: O wreede mensche, viel u de vervloeckte nacht soo verdrietich, ende dunckt u mijn faute soo seer groot te zijn, dat noch my jeughdelijcke schoonheydt, noch mijn bittere tranen, noch mijn ootmoedigh smeecken u tot gheen medooghentheydt en mogen bewegen: soo laet u doch ten minsten bewegen ende u strengheydt wat versacht werden door dese mijn eenighe daet, dat ick my van nieus weder op u betroudt, al mijn secreten u ontdeet, daer door oock my selven geheelijck in uwer macht ghestelt, ende u mijn misdaet selfs beleden hebbe, want hadde ick op u niet willen betrouwen, ghy en haddet noyt macht verkregen u over my te wreken, 't welck ghy u so vierighlijck begeert te hebben nu betoont. Ach laet u gramschap doch varen ende vergevet my nu voorts meer. Ist sake dat ghy my dit wilt vergeven ende gedoogen dat ick van hier beneden mach komen, soo ben ick van meeninghe dien ontrouwen boel te verlaten ende u alleen tot mijn lief ende Heere aen te nemen. Aengaende mijn schoonheyt, die ghy om haer ongheduerigheyt lastert ende van kleynder waerden acht, dese ende van ghelijcken die van ander Vrouwen, is nochtans sulckdanigh datmense, mijns bedunckens, in waerden behoort te houden: al en waert om anders gheen saecke dan dat sulcx eenen lust ende kortswijl behoort te wesen vander mannen joncheyt, ende seker ghy en zijt niet out van jaren. Ende hoe wel ic aldus wreedelijc van u gehandelt werde, soo en kan ick nochtans niet ghelooven dat ghy my soo schandelijcke doodt soudet willen sien sterven, als dat ick my selfs uyt wanhope van boven neder soude werpen voor uwen ooghen, den welcken ic voormaels, indien ghy genen loghenaer en zijt, soo geheel behaghelijck ben gheweest. Ontfermt u mijnder doch om Gods ende u deughts wille, want de Sonne begint heet te schijnen, ende werde nu van haer brandende hitte seer gequelt gelijck my te nacht de bittere koude verdrietigh was. De Klerck lust rapende aldus met haer te kouten, seyde wederomme: Mijn Vrouwe, u ghetrouheyt en stelde doen ter tijt haer selven niet in mijnen handen uyt liefden die ghy tot my droeght, maer om weder te moghen ghekrijghen 't ghene ghy verloren haddet: daerom en verdient zy dies maer te groter straffinge: ende ghy gelooft dwaselijck, indien ghy waent dat ick geen ander bequame middel, dan alleen dese, tot mijn ghewenschte wraeckgierigheyt en soude hebben konnen gevinden. Want ick hadde duysendt ander middelen, oock leyde ick {==Y4r==} {>>pagina-aanduiding<<} (my gelatende als oft ick u beminde) ontallijcke veel ander stricken rontsom u boeten: zulcx dat ghy niet lange ghegaen zoudet hebben, sonder nootlijck in een van mijne ander laghen te vallen, al en waer dit niet ghekomen gheweest: ende versekere u dat ghy in gheen van alle die en mocht ghevallen zijn, daer ghy niet meerder verdriet ende schande dan in desen geleden en soudet hebben: de welcke ick nochtans niet om u ghemack, maer om dier te eer ghewroken te worden, aen nam. Ende oft my alle die aenslaghen al ghemist mochten hebben, zoo en mocht my de penne gheensins missen: met de welcke ick van u gheschreven soude hebben soo veel dingen, sulcdanige dinghen, ende dat noch in sulcker manieren: dat ghy namaels zulckx vernomen hebbende (dat ghewislijck moeste geschiet zijn) u selven hondert wervens daeghs ongheboren ghewenscht soudet hebben: want de krachten vander Pennen zijn veel meerder dan de ghene diese niet versocht en hebben, vermoeden konnen. Ic sweere by Gode ende wensch oock dat hy my ten eynde toe deser wraecken, die ick nu over u neme, so blijde moet doen wesen als ick in 't beginsel was dat ick sulcdanighe saecken van u gheschreven soude hebben: dat ghy u dies soo grootelijck geschaemt soudet hebben, niet alleen voor ander Menschen, maer ooc mede voor u selven, dat ghy u eygen oogen uytten aen sichte ghekrabbelt soudet hebben alleenlijck om u selven niet te aenschouwen. Daerom en wilt de Zee niet verwijten dat zy van een cleyn beecxken uwer minnen gewassen is, noch oock van ghelijcken niet dat ghy mijn lief zijt: want ick (soo ghy nu al hebt moghen hooren) daer met allen niet na en vraghe. Weest diens eyghen, daer ghy tot nu toe by gheweest zijt, zoo langhe als ghy wilt, ist dat ghy meught: want ick den selven, alsoo hy voormaels van my ghehaet was, nu immers soo veel beminne: ende dat overmits hy u dus fijn uytghestreken heeft. Ghy wordt verlieft ende zijt begheerlijck nae de minne der jonghe Mannen, overmits ghy die selve vermerckt te zijn wel ghebloemt ende versch van verwe, bruyn van baerde, behendig van leden int danssen ende Tournoyen: maer alle sulcks hebben de gene oock over heur ghehadt, die nu een weynigh bat bejaert zijn ende weten 't ghene dat die andere noch leeren moeten. V luyden is verborgen (O onvernuftighe dieren) hoe veel quaden daer verholen zijn onder een weynigh schoone schijns. De jonghe mans en zijn met een liefken niet te vreden: maer begheerender soo veel als hunluyden voor oogen komen: ende achten hen selfs dies ooc eerweerdiger te wesen. Dat dit alsoo is, meught ghy nu waerachtighe ghetuygenisse af gheven: want hunluyden dunckt dat zy van haer Minnekens ge-eert ende vriendelijcken ghetracteert behooren te werden sonder eenighe andere glorie te hebben dan heur te beroemen van hoe vele Vrouwen zy hunluyder wille ghebruycken. Maer dat ghy u liefde noyt gheweten en segghet te wesen dan van u Maerte ende van my: ick versekere u dat ghy sulckx niet wel en weet ende onrecht waent indien zulcx u vermoeden is: want zijn gantsche ghebuerte oft strate, ende van ghelijcken de uwe by nae nerghens anders af en klapt: doch ghebeuret ghemeenlijck in sulcke zaken dat het de ghene alder laetste verneemt, dien de saecke meest betreft. Hier en boven werdt ghy luyden vanden jonghen Mannen gheplondert, als de middelbare van Jaren u begiften. Aldus meught ghy, die niet wel en hebt konnen verkiesen, blijven aenden ghenen daer toe ghy u begheven hebt: maer soo vele my aengaet (dien ghy bespottende) laet my voor een ander blijven: want ick hebbe een Vrouwe ende alderliefste ghevonden, die al wat anders is dan ghy wel zijt, ende die my bat kent dan ghy dedet. Ende dat ghy uyt dit leven zijn beter kennisse van de begheerlijckheydt mijnder ooghen {==Y4v==} {>>pagina-aanduiding<<} soudet mogen hebben, dan ghy in dit leven wel doet soo werpt u selfs soo haest ghy kont van boven neder opter aerden: dan sal u ziele, die nu al (soo ick vermoede) in 's duyvels armen is, terstondt sien mogen oft mijn ooghen betreurt zijn dan niet, om dat die u dan gesien sullen hebben den hals breken. Maer want ick wel vermoede dat ghy my soo seere niet en sult willen verblijden: so laet ick u weten dat ghy, als u der sonnen hitte wat begint te verwermen, dencken meught om de koude die ghy my deet gedoogen: ende sult sonder faute de Sonne dies vele te ghetemperder bevinden, ist dat ghy die met de selve koude kont temperen oft mengen. Dese mistroostige vrouwe merckende dat des Klerckx woorden niet dan tot eenen wreeden eynde en streckten, began jammerlijcken te weenen ende seyde: Ist dan immers alsoo datter niet in my en is, 't welck u tot medooghentheyt kan bewegen: soo wort doch ten minsten wat beweeght door de liefde die ghy draeght tot de vrouwe die ghy seght wijser bevonden te hebben dan my, ende daer ghy u selfs een vriendt af seght te wesen: vergevet my dan om haren wille, brengt my mijn kleederen, op dat ick my weder mach kleeden, ende helpt my (indient u belieft) hier weder af. Doen began de Klerc te lachen: ende siende dat de klocke over negen uren was, heeft hy haer gheantwoort: nu wel aen, ghy hebt my door sulcken vrouwe gebeden dat ick niet langer neen seggen en mach: dus meughdy my u kleederen wijsen, so ga ick die halen ende helpe u hier af. Dit gheloofde de vrouwe, dies zy nu wat vertroost zijnde, ghewesen heeft waer haer kleederen lagen. Doen is de Klerck vanden toorn gescheyden ende beval sijnen dienaer van daer niet te gane, maer hem by den toorn te houden, ende soo vele hem moghelijck was te behinderen, dat eenigh mensche binnen den toorn ginck tot dat hy wederomme quam. Als hy dit geseyt hadde is hy tot een zijns vriendts huys ghegaen, daer hy nae sijnen appetijt maeltijdt hielt, ende is daer na (alst hem goet dochte) wat gaen slapen. De vrouwe hier en tusschen, die opten tooren ghebleven, een weynigh met sotte hope vertroost, ende nochtans uytter maten droevigh was heeft haer opgherecht ende ginck sitten op eenen hoecke vanden toorn daer noch een weynigh schaduwe was, ende began met seer bitter ghedachten nu denckende, dan weenende, d'een tijdt hopende, terstondt dan weder wanhopende te verwachten na de weerkomste vanden Scholier met haer kleederen: ende also uyt d'eene gedachte in d'andere komende, is zy, als die van vermoetheydt madt was ende vanden gheheelen nachte niet geslapen en hadde, een weynigh in slape ghevallen. Maer want de middagh nu al ghekomen was soo heeft de Sonne met krachtigher hitten op het naeckt van haer teedere lichaem geschenen, van ghelijcken oock op haer hooft dat gantsch bloot was: ende dat in sulcker manieren, dat hy niet alleen alle 't vleesch dat hy sien mochte en brande, maer dede dat oock allenskens van een scheuren ende klieven: ende was die brandinge der sonnen so sterck, dat sy in eenen diepen slape zijnde, gedrongen was wacker te werden. Dies zy ghevoelende het branden der sonnen haer selfs een weynig began te verroeren: in welcke ommekeeren haer niet anders en dochte dan dat alle dat gesengde vleesch hem selfs opende ende van een berstede: recht alsmen siet geschieden met een wel gheschroockt perckement, als yemant dat dan uyt wil recken. Hier en boven dede haer 't Hooft soo smertelijcken wee, dat het haer aen stucken dochte te breken. Daer af hem niemandt verwonderen en sal: want het paveersel des toorns soo brandende heet was, dat sy gheen plaetse en mochte ghevinden om met haer voeten oft elders mede op te rusten oft lenen: daeromme zy sonder op eenighe plaetse vast te moghen ghedueren, haer selven dan herwaerdts {==Z1r==} {>>pagina-aanduiding<<} dan ginswaert keerde ende bitterlijcken weende: Behalven alle ditte noch, soo waren daer, overmidts het loof stille was, groote dicke swermen van Vlieghen ende groote Wespen vergadert, de welcke prickelende op dat open Vleesch soo fellijck staken, dat elck, haer niet anders dan de steke eender naelden en scheen te wesen: dies zy sonder ophouden de handt om haer Lichame streeck, haer selfs, haer boel, ende den Klerc vervloeckende. In desen schijne ende met sulcken verdriete gheprickelt ende ghequelt zijnde, vande d'ongelooflicke hitte der sonnen, vande vliegen, vande wespen, ende daer en boven oock vanden hongher, maer noch al veele meer vanden dorste, ende behalven alle dit noch met duysentderleye treurige ghedachten, is zy opgestaen ende began te zien oft zy eenig mensche daer ontrent sien ofte hooren soude mogen, met voornemen om die selfde (watter oock af komen wilde) aen te spreken ende tot een hulpe te roepen: Maer haren ongevalligen teghenspoet hadde haer dit mede benomen: gemerckt alle de arbeytsluyden om der hitten wille uyt den Velde gheweken waren: hoe wel daer dien dach ooc luttel volcx inden velts arbeyt was, overmits elck ontrent sijn wooninghe besich was met zijn koorn te dorsschen: so dat sy daer niet anders en hoorde dan de krekelen singen, ende ooc niet en sach dan de ruysschende Riviere vande Arne. Dese haer noch begeerlijcker makende om van haer wateren te drincken en heeft haren dorst niet vermindert, maer die werdt ter contrarie daer door noch vermeerdert. Oock mede sach sy daer rondtsomme veel ghebooms schaduwen ende huysen: alle twelcke haer doort ontsteken der begeerten niet anders en was dan tot een groot ghequel. Wat sullen wy doch meer van dese onghevallighe vrouwe seggen? De sonne van boven, het sengende plaveysel van onder, met het steken vanden muggen ende wespen, hadden al haer lichaem alsoo mismaeckt: dat zy, die inden voorgaenden avont met haer lichaems witheydt des nachts swertigheydt verwonnen hadde, te deser uren roodt als een viere ende so vol bloets vlecken gheworden was, dat zy het leelijckste dinck ter werelt gheschene soude hebben, inden ooghen des ghenen, die haer alsoo ghesien hadde: sulcx dat sy daer in deser wijsen sonder eenighen hope oft raedt blijvende, meer den doodt dan eenigh ander dinck verwachte. Als nu de klocke al drie uren nae den noene geslagen hadde, is de klerck uyt sijnen slape ontsprongen, de welcke om zijn Vrouwe denckende, nae den tooren ghegaen is, om te besien hoe dattet daer mede ghestelt was: ende fant sijnen dienaer t'huys eten, die noch vanden gantschen daghe niet gegeten en hadde. De Vrouwe den Klerck horende, is alsoo swack ende weemoedigh als zy was boven op de muere ghekomen, daer zy geseten zijnde, al weenende aldus began te segghen. Ghy hebt u seker nu boven de mate wel ghewroken Reynier: want hebbe ick u eenen nacht op mijn plaetse laten vervriesen, ghy hebt my hier eenen dagh lanck op eenen tooren doen braden, jae branden, ende daer en boven noch by nae van hongher ende dorst doen sterven: dies bidde ick u om Godts willen, ghemerckt het mijn herte niet en vermach my selven den doodt aen te doen, dat ghy boven wilt komen, ende dat ghy my die selve aen doen wilt: want ick die, overmits die groote smerte die ick ghedooge, boven allen anderen dinghen nu begheere. Maer wildy my dese gratie niet doen, soo doet my doch ten minsten een Glas met Water brenghen: op dat ick mijnen mondt daer mede bevochtighen mach, daer mijne tranen niet toe helpen en konnen: soo groot is de verdrooghende hitte die daer inwendigh binnen is. Doen verstondt de Klerck wel dat haer stemme slap, sacht, oock dat het meeste deel van haer Lichaem gantsch vander Sonne ghebrand was: deur welcke saecken ende oock deur {==Z1v==} {>>pagina-aanduiding<<} haer ootmoedighe begheerte hy een weynigh met haer te lijden wert: maer dies niet tegenstaende heeft hy haer noch gheantwoort aldus: Ey snoode vrouwe, ghy en sult niet van mijnen, maer van u selfs handen sterven indien ghy daer begheerte toe hebbet, oock suldy tot de verkoelinge van u hitten zoo vele waters van my verkrijghen: als ick vyer van u verwerf tot versachtinghe van mijn koude. Maer my verdriet grotelick dat het gequel van mijn koude ghenesen is met de hitten van een die alsoo stinckende is geworden: daer u hitte noch ghebetert sal werden met welruyckende Rooswatere: ende dat die in sorghen stont mijn senuwen, jae mijn heele Lichame te verliesen daer sult ghy alsoo van hitten ghevielt zijnde, alsoo schoon noch blijven als het Serpent dat zijn oude Huyt verwerpt. Wee mijns ellendighen sprack de Vrouwe: Godt geve mijne vyanden de schoonheyt die in sulcker wijsen verkregen wert. Maer o ghy wreede Man boven alle andere wreede beesten, hoe hevet u herte ghedoghen konnen, dat ghy dus qualijcken met my gheleeft hebt, wat hadde ick van u oft van eenigh ander Mensche ergens moghen verbeyden, al waert alsoo gheweest dat u Vader ende Moeder met felder pijnen van my ghedoot geweest waren? Voorwaer ic en weet niet wat wreetheyt men grooter soude hebben moghen plegen tegens een verrader die een gantse stadt om den hals gebracht hadde, dan dese wreetheydt dat ghy my aldus doet braden inder Sonnen, ende op eten vanden muggen, ende daer en boven noch weyghert maer een glas Waters te gheven: 't welck wel ghegeven wert den dootslaghers die veroordeelt zijn en diemen ter galghen voert om ghehangen te werden, den welcken men oock veeltijdts Wijn geeft als zijt maer en begheeren. Maer want ick u hertneckigh sie volherden in u felheyt, ende mijn deerlijc lijden u geensins en mach bewegen so wil ick my nu gaen bereyden om den doodt gheduldelijck te sterven, op dat Godt mijnder zielen ontferme: ten welcken ick bidde dese uwe wreetheydt met zijn rechtvaerdighe oogen te willen aenschouwen. Dese woorden gesproken hebbende is sy met moeyelijcker arbeydt inwaert op 't midden van den toorn gheweken, vertwijfelende die grooten hitten te mogen ontgaen: daer sy niet alleen eenmael maer meer dan duysent werven van dorste (behalven alle haer ander quellagien) meynde te swijmen: ende haer ongevalligheyt beklagende heeft sy sonder ophouden bitterlijcken geweent. Maer als nu den nacht voor oogen was ende den Scholier dochte genoegh ghedaen te hebben, heeft hy zijnen knecht bevolen haer kleederen te nemen, ende die in sijnen Mantel te bewinden, ende is also gegaen ten huyse van de vrouwe. Daer vant hy die maerte al mismoedigh voor der deuren sitten, dien hy aensprac seggende waer is de vrouwe schoon kint: Mijn heere, antwoorde die maerte ic waendese huyden morgen ghevonden te hebben op 't bedde, daer ickse gister avont (soo my dochte) opsach gaen ligghen: maer ick en hebse noch daer noch elders konnen ghevinden: zulcx dat ick niet en wete waer zy bevaren mach zijn 't welck my van herten seere bedroeft. Maer weet ghy, mijn Heere, my daer niet met allen af te seggen? Daer op heeft haer die Scholier geseyt, och oft ic u van ghelijcken by haer hadde ghehadt, daer ic haer ghehadt hebbe: om u mede soo sy gedaen heeft, u misdaden te hebben doen boeten: maer ghy meught wel voor seker ghelooven dat ghy mijn handen niet en sult ontgaen: oft ick en sal soo goet loon nae u verdiensten gheven, dat ghy nemmermeer, soo langhe ghy mijnder ghedenckt met eenigh Man meer spotten en sult. Als hy dit gheseydt hadde, sprack hy tot sijnen dienaer: gheeft haer der Vrouwen kleederen ende seght haer dat sy haer Vrouwen gaet halen indient haer belieft: welck bevel de Dienaer terstont gedaen heeft. Daeromme de Maer- {==Z2r==} {>>pagina-aanduiding<<} te die kleederen ontfangen ende bekent hebbende, ende ooc mede 't gene haer geseyt wert, aenhoorende, wert grootelijck beducht dat haer Vrouwe ghedoot mocht zijn, sulcx dat sy haer qualijck van luyde te krijten konste bedwingen, ende began terstont te weenen: voort is sy, soo haest de Scholier van haer ghescheyden was, met haerder vrouwen kleederen nae den toren geloopen. Nu hadde een huerman van dese vrouwe op desen selfden ongheluckigen dagh twee van zijne verckens, die verdoolt waren, verloren: de welcke hy rechts na dat de klerc van daer gescheyden was, daer ontrent den tooren quam soecken: alwaer hy herwaerts ende gins naer sijn verckens siende, het deerlijcke gheklach dier ellendiger vrouwen began te hooren, dies hy so luyde als hy mocht bestont te roepen, wie schreyt daer boven? Sy kende haers Landt-mans stemme, dies sy hem met zijnen name noemende seyde: gaet doch, ic bits u, mijn joncwijf hier halen, ende helpt haer dat sy hier boven by my mach komen. Die huerman kende zijn Vrouwe, totten welcken hy sprac: ho mijn vrouwe, wie heeft u daer boven gebracht? u jonckwijf heeft u huyden soo bysterlijcken ghesocht: maer wie soude ghedacht hebben dat ghy daer boven waert. Doen heeft hy voort de leeder daer aen gerecht, ende so gestelt datmen op ende af gaen mochte. Terwijlen dese hier mede besich was, ist joncwijf oock daer ghekomen: de welcke so haest sy binnen den Toorn was, niet langher en mochte swijghen, maer began haer handen t'samen slaende, met luyder stemmen te roepen, wacharmen, mijn waerde Vrouwe, waer zijdy doch? De vrouwe haer maerte hoorende, antwoorde zoo sy best mochte: O suster ic ben hier boven weent niet maer brenght my rasch mijn Kleederen. Als het jonckwijf haer Vrouwe hoorde spreken, is sy by nae al vertroost zijnde, de leeder, die nu vanden Lantman by na al gerecht was, op gheklommen, ende is alsoo met zijnder hulpe boven op het plat gekomen. Daer zijnde, sach zy haer vrouwe, die geen mensche maer een half verbrandt block gheleeck, gantsch mat, dorre, ende heel naeckt, vlack op 't plaveysel neder gheleghen zijnde: dies sy haer selfs aensicht metten naghelen began te Krabben, ende jammerlijck over haer Vrouwe te weenen, niet anders dan oft die al doodt waer gheweest. Maer de Vrouwe heeft haer om Godts wille gebeden dat zy swijgen, ende haer inde kleederen helpen soude. Als nu de Vrouwe uyt haer vernam dat niemandt en wiste waer sy was gheweest, dan de ghene die haer de kleederen gebracht hadden, ende dese haeren huer-man die daer teghenwoordigh was, soo heeft sy wederomme wat moedts genomen, ende hen beyden om Godts wille ghebeden nemmermeer mensch ter Werelt hier yet af te seggen. Naer veel woorden heeft de lantman zijn vrouwe, die nu opghestaen was op zijnen halse van daer gedragen, overmidts die niet tot buyten den toorne toe gaen en mochte. De schamele maerte die noch boven was ghebleven, wat onbehoetsaem de Leeder afgaende, heeft met eenen voet ghemist, is ter aerden neder gevallen, ende brack een been, sulckx dat sy van pijnlijcker smerten jammerlijck bestondt te krijten ende te huylen, dies de Landt-man zijn Vrouwe neder geset hebbende op eenen hoop gras, derwaerts geloopen is om te sien wat haer mochte letten. Maer als hy bevant dat sy haer been gebroken hadde, heeft hyse van ghelijcken uytten toorn gedragen, ende benevens haer vrouwe op 't gras neder ghestelt. Dese nu siende dat haer d'een ongeluck op d'ander overviel, ende dat dese Maerte, die haer nu boven yemandt anders behulpelijck mochte wesen haer been gebroken hadde, wert boven maten bedruckt, ende began van nieus so deerlijcken te schreyen dat haer de lant-man niet alleen en mochte vertroosten, maer ooc selfs met de andere weenende is gheworden. Maer want de Sonne nu al na {==Z2v==} {>>pagina-aanduiding<<} byder aerden was, ende dese mistroostighe vrouwe aldaer vreesde overvallen te werden vanden aenstaende nacht, soo heeft zy den voorgenoemden Lant-man tot zijnen huyse doen gaen: alwaer die selfde noch twee van zijn Broeders met zijn huysvrou tot hem ghenomen heeft, ende wederomme ghekeert is met eenen waghen: daer op zy de vrouwe met haer jonckwijf stelden, ende binnen hunlieden wooninge brachten. Als sy daer de vrouwe met wat koel Waters een weynigh ververscht, ende met veel schoone woorden vertroost hadden werdt sy vanden Landt-man op zijn schouderen in haer Kamer ghedraghen: daer heeft haer des Lantmans wijf wat gewasschen en broot gegeven, haer ontkleet ende op een bedde gheleydt: oock maeckten d'andere daer en tusschen ghereedtschap om haer met haer jonckwijf binnen Florencen te brengen: het welcke alsoo oock gedaen wert. Aldaer heeft die vrouwe vol behendighe logens zijnde, een fabel versiert, die gheheel anders inne hielt dan haer met haer Jonckwijf wedervaren was: ende heeft haer Broeders, Susters ende elckerlijck vroet ghemaeckt, hunlieden ditte door eene donderslagh ende door quade gheesten aenghekomen was. Daer nae zijn de Medecijns gheroepen: de welcke niet sonder groote smerte ende pijne der Vrouwen, haer (die dickmaels groote lappen vels aen haer slapelakenen klevende liet) van een sware koortse ende andere toevallende qualen ghenesen hebben, van gelijcken oock het ghebroken been haers Dienstmaerts. Door dit misval vergat die vrouwe haer liefde: ende heeft haer van dien tijdt voort aen wijsselijck ghewacht voort minnen, ende van yemandt te bespotten. Dese Scholier oock vernemende dat dese maerte een been ghebroken hadde, liet hem beduncken zijn leedt volkomentlijck ghewroocken te hebben: dies hy oock die saecke blijdelijck daer mede liet door gaen, sonder yet meer te segghen. Siet alsoo verginck die jonghe sottinne met haer sotternijen, meynende te moghen met den Klerck spotten in alder wijsen als sy met een ander ghewoone was te doene: sonder te dencken dat Klercken (ick en segge niet van al, maer van de meestendeel) wel weten, waer men den Duyvel by den steert grijpen mach: dus hoet u ghy vrouwen, met yemant, maer sonderlinge met Scholieren uwen spot te drijven. De Medecijn Meester Symon meynende op een avondt van Bruyn ende Buffelmacho ruyten ghebracht te werden, werdt van hunlieden in eenen kuyle gheworpen, daermen privaten inne verliet. De ses-en-dertighste Historie. Tot berispinghe van sommigher Doctoren sotheyt, die hun door liefde ende geylheyt by wijlen tot groote beschaemtheyt laten brenghen. MEn siet dagelijcx de Studenten vander hooger schoolen, d'een een Advocaet, d'ander een Medecijn, de derde eenen Notaris wederomme keeren, met heur langhe wijde rocken, de welcke heurder sommighe van Scharlaecken dragen met oock heur bonte Caproenen, ende met meer andere schijnbare toerustinghe: van gelijcken merckt men oock van daghe te daghe wel, wat uyt henlieden al voort komt. Onder dese quam onlancks oock van Bolonien t'huys tot Florencen eenen ghenaempt Meester Symon de Villa, al met scharlaken ghekleedt, als die rijcker was van aengheerfde haven, dan van verstandigheydt, ende droegh eenen grooten Caproen als een Doctoor in Medecijnen, daer hy hem selfs voor uyt gaf, ende stelde hem ne- {==Z3r==} {>>pagina-aanduiding<<} der in een huer-huys in de Strate huydensdaeghs die Cocommers strate gheheeten. Dese Meester Symon dan eerst t'huys ghekomen zijnde, soo gehoort is hadde onder andere merckelijcke ghewoonten oock een maniere over hem, dat hy, so wie oock by hem was, vraeghde wat dat voor lieden waren die hy al door de straten sach lijden: ende recht oft hy by nae der lieden gelate sijn recepten, die hy den krancken in gaf, behoort hadde te ordonneren, so sloegh hy op yegelijck acht, ende wist die te onthouwen. Maer onder alle andere daer op hy zijn oogen vlijtighste sloegh, dat waren twee fijne Schilders, van welcke hier vooren meer dan eens geseyt is, te weten Bruyn ende Buffelmacho, die ghestadelijck by den anderen, ende oock zijn ghebueren waren. Als hem nu dochte dat zy vrolijcker ende met minder swarigheyt dan oyt menschen die hy ghesien ende gehoort hadde, leefden, alsoo 't oock waerachtigh waer was, soo vraeghde hy veel luyden van wat staete ende maniere van leven zy waren. Ende vernemende dat het schamele ghesellen ende Schilders waren, is hem in't hooft ghekomen dat het onmogelijck was dat zy in heur armoede soo gheneughlijck mochten leven: dies hy gehoort hebbende dat het schalcke ende archlistighe quanten waren, ende began te dencken dat zy met eenigh ander practijcken, den volcke onbekent, groot profijt moesten doen: daeromme hy oock seer begheerlijck werdt om met hen beyden, oft ten minsten met een van hen beyden, kennisse ende vriendtschappe te maecken: ende heeft also inden eersten hem vergeselschapt met Bruyn: Nu en hadde Bruyn zijn gheselschappe noch niet langhe ghehanteert, oft hy en sach wel haest dat dese Medecijn een groote beest was: ende began den meesten tijtverdrijf ter Wereldt met hem te hebben, van dinghen die hy hem seyde: van ghelijcken began oock de Medecijn wonderlijcken grooten lust te nemen in Bruyns gheselschappe. Als hy hem nu somwijl ten eten ghenoot hadde, meynende door sulcken middele te vrymoedelijcker met hem te mogen kouten, heeft hy op eenen tijdt tot Bruyn gheseyt, dat hy hem seer verwonderde van hem ende van Buffelmacho: overmidts sylieden (schamele ghesellen wesende) soo gheneughlijcken leven leyden: ende bat hem om den middel te weten waer door sulcx doch mochte gheschieden. Bruyn de vrage hoorende, die hem al veel meer dan Sot te zijn dochte, werdt in hem selven lachende: ende nam voor den Medecijn nae zijn plompheydt te antwoorden, dies hy seyde: Ick soude ongaerne, Heer Doctoor veel menschen segghen wat wy pleghen oft hoe dat wy doen, maer u en mach ickt niet verberghen, overmidts ghy vander Vrienden zijt: dies ick oock wel weete dat ghyt gheenen mensch ter Werelt en sult openbaren: Het is waerachtigh dat ick ende mijn geselle soo vrolijck ende soo wel als ghy meught sien, ende noch bade mede te samen leven: ende is oock licht te ghelooven dat ons ambacht ende inkomsten die wy hebben, de kosten nauwelijcks uyt brenghen en moghen van 't water dat wy wel behoeven: nochtans en suldy hieromme niet vermoeden dat wy erghens gaen stelen, maer wy gaen ruyten: daer wy buyten yemandts schade alleenlijck al halen dat wy behoeven ende oock wenschen moghen: ende daer uyt komt dat wy soo vrolijcken leven, (als ghy sien meucht) leyden. De Medecijn dit hoorende, ende sulcks sonder te weten wat het was gheloovende, heeft hem seere verwondert: ende quam terstont in vierigher begheerten om te weten wat dat zijn mochte, ruyten te gaen: dies hy Bruyn terstont ernstelijck began te bidden, hem doch te willen verklaren wat ruyten te gaene was, hem verseeckerende 't selve gheen Mensch op aerden te ontdecken. Ay my, Heer Doctoor (sprack Bruyn) wat vraeghdy my daer? O het is al te verholen secreet dat {==Z3v==} {>>pagina-aanduiding<<} ghy nu begeert te weten: het is een sake om my te bederven ende uytter Werelt te verjaghen. Jae het waer om my te helpen in Lucifers mont van Sinte Gal, indien een ander sulcx quame te weeten: daeromme en mach ickt u nemmermeer segghen oft openbaren. De Medecijn sprack, zijt dies verseeckert Bruyn, dat nemmermeer ander Menschen dan ghy ende ick weten en sal het ghene ghy my seggen sult. Totten welcken Bruyn, nae nieuwe kluchten ghenoegh, ten laetsten seyde: siet doch Domine Doctoor, de vriendtschappe die ick tot u qualitative verswijgentheydt, ende 't geloove dat ick tot u getrouheydt draghe, zijn soo groot, dat ick u geen sake, die ghy van my kont begheeren, weygeren en kan, ende daeromme sal ick u dat seggen op sulcke voorwaerden, dat ghy my 'theylig kruys van Monteson sweeren sult nemmermeer eenigh Mensche, so ghy my belooft hebt, hier af te seggen. De Meester heeft hem sulckx te doen ghesworen. Ghy sult dan weten, mijn soete Heer Doctoor, sprack Bruyn, dat noch onlancx geleden in dese Stadt is gheweest een Meester inde swerte consten genaemt Michiel Schot, also hy uyt Schotlant geboortig was, den welcken groote eere werdt bewesen van veel Edel-luyden al hier, waer af noch seer weynighe in 't leven zijn. Dese willende van hier trecken, heeft alhier ghelaten tot henlieder begheerten, twee van zijn treflijckste Discipulen, met bevel in allen dinghen te believen ende te wille te zijn de Edel-lieden, daer af hem soo veel eere ende deughde gheschiedt was, ende alsoo hebben dese twee den voorseyden Edellieden in heur amoureusheden ende in ander saecken met alder goedtwilligheydt ghedienstigh gheweest. Als henlieden daer nae de Stadt van Florencen ende des volcks maniere van leven seer wel behaeghde, hebben sy voor hun ghenomen aldaer metter woon te blijven: ende maeckten groote vriendtschappe met sommighe vanden Burgheren, sonder op yemandts edelheydt oft onedelheydt, rijckdomme oft armoede te mercken, maer sagen alleenlijck op menschen die henlieder seden gelijck waren. Daer nae hebben sy ter liefden van dese heur vrienden een gheselschappe inne ghestelt van vijf en twintigh Menschen, de welcke op een seeckere daer toe gheschickte plaetse, t'elcke maent ten minsten tweemael souden versamen, ende daer wesende, sprack een yeghelijck uyt wat zijn begeerte was, het welcke sylieden van elckerlijck, van dien selven nacht, na zijnen wille gereet deden hebben. Als nu Buffelmacho ende ick met dese twee mannen groote vrientschappe ende kennisse hadden, zijn wy beyden van lunlieden oock in dit gheselschappe ghenomen ende ontfanghen, ende segghe u dat het wanneer wy versaemt zijn, een wonder is om te sien, hoe alle de tapisserijen rontsom de sale behanghen zijn, daer wy inne eten, hoe de tafelen op Conincklijcker manieren ghedeckt zijn, hoe grooten menighte Edele ende schoone Dienaren ende dienerssen daer tot yeghelijcks dienst ende believen bereydt staen, hoe veelderley water vaten, beckens, platteelen, flesschen, schalen, koppen ende bekers van goude ende van silver daer wy uyt eten ende drincken, voor handen zijn, hier en boven noch, hoe grooten overvloedigheydt ende veranderinge van spijse daer is na elckerlijckx wensche, die al te voren elckx tot zijnder tijdt daer toe besorcht is. Nemmermeer en soude ick u konnen gesegghen hoedanighe ende hoe veel ontallijcke lustige musijckelijcke Instrumenten daer ooc zijn, ende wat soeter sanck vol melodijen men aldaer mach hooren. Noch ghy en sout ooc niet konnen gelooven wat ontallijcker menighte wasse keerssen daer branden in dit avondtmael, wat grooter hoopen sucaden ende confijten daer verteert werden, noch oock niet wat dierbaerder ende wat edeler wijn men aldaer drinckt. Ick en wil oock niet mijnen ghesuyckerden {==Z4r==} {>>pagina-aanduiding<<} vriendt, dat ghy waent dat wy aldaer zijn in dese selfde lakens Kleederen daer ghy ons hier zijnde inne meucht sien: want daer en komter niet eenen soo arm die om zijn rijckelijc gewade ende chierlijcke kleederen niet en schijnt een Keyser te wesen. Maer dit gaet al dese weelde noch te boven, dat daer naer elckerlijcx wenscht uyt alle hoecken des werelts d'alder schoonste vrouwen, die hem behaghen ghebracht werden. Daer soudy moghen zien de Vrouwe van Barbanichi de Coninginne van Basschi, des Soudaens huysvrouwe, de Keyserinne van Osbech, de Chanchanfere van Noorwegen, de Semistante van Berlinsoone, ende de Schalpedria van Narsien. Maer wat onderwinde ick my u al die te verhalen? want daer zijn alle de Coninginnen vander werelt, tot de Sequijn quijn murre van Paep Jan toe, die hoornen in zijn Poorte draeght. Maer siet ghy nu al voort: nae datmen daer dan ghedroncken ende suyckaden gegeten heeft soo danst yeghelijck een-mael oft twee met de ghene die door sijnen wensche aldaer gekomen is, ende gaet daer dan mede in zijn Camere. Ende weet ooc dat die Cameren elc wel een aertsche Paradijs schijnen, soo over schoon zijn die ende en zijn oock niet minder lieflijc van reucke dan de specery doosen van u Aptekers winckelen als ghy den Comijn doet bereyden: alwaer oock de bedden chierlijcker dan des Hertogen van Venegiens bedde gespreet ligghen, daer op wy dan gaen liggen rusten. Wat vreughde men daer dan achter die Gordijnen pleeght, dat laet ick u bedencken. Maer onder alle de anderen, die 't beste deel in desen hebben, duncket my dat Buffelmacho ende ick zijn: ghemerckt hy den meesten tijdt daer voor hem doet komen die Coninginne van Vranckrijcke ende ick voor my de Coninginne van Engelandt: het welcke twee de alder schoonste Vrouwen van de gheheele Werelt zijn. Oock hebben wy beyde soo veele konnen doen dat sy niemandt en beminnen dan ons: dus hebt ghy goet te dencken oft wy een vrolijcker leven konnen ende moghen leyden dan ander menschen: ghemerckt wy bemint werden van twee sulckdanighe Coninginnen: vande welcke wy, alst ons maer en belieft, terstondt een duysendt Kroonen oft twee ghekrijghen. Ende dit noemen wy gemeynlijck onder ons, ruyten gaen: om dat wy mede, als de ruyters eens anders goet doen, ander lieden Wijven ruyten: hoe wel tusschen dese ende ons dit onderscheydt is, dat zy 't gheruyte behoeven, 't welck wy, na dat het van ons ghebesicht is, wederom gheven. Nu meyn ick hebt ghy Heer Doctor wel verstaen wat het beduyt dat wy noemen opten rooftocht gaen: maer hoe verborgen dese saecke ghehouden behoort te zijn, kondy selfs wel mercken: daeromme ic u daer niet meer af en segge noch tot swijgen en bidde. De Doctor wiens wetenschappe mogelijck niet verder en strecte dan om de Kinderkens schurfte te ghenesen, gaf Bruyns woorden soo grooten geloove, alsmen eenighe ontwijselijcke waerheydt soude moghen gheven: ende wert met soo hittigher begheerten ontsteken om mede te moghen ontfangen werden in dat geselschappe: datter gheen dinck ter Wereldt en was 't welck hy soo vierighlijck begeerde. Daeromme heeft hy Bruyn gheantwoort dat het gewislijck geen wonder en was dat hy so blijdelijck leefde: ende konste zijn begeerte qualijck bedwingen dat hy liet te begheeren, om terstondt in dat geselschappe ontfangen te werden: doch liet hy dat voor dese mael achterweghen ter tijdt toe hy Bruyn meerder eeren ende jonste bewesen soude hebben: om 't selve dan met meeder betrouwen ende sekerheydt te moghen begheeren. De Medecijn hem selfs hier inne dus onthouwen hebbende, began 't gheselschappe van Bruyn noch meer te hanteren, hem meer te gast nooden, ende uyttermaten groote vriendtschappe te be- {==Z4v==} {>>pagina-aanduiding<<} wijsen en welcke heuren omme ganck soo over groot werdt: dat de Doctoor, sonder Bruyns geselschap niet en scheen te moghen leven. Bruyn oock vermerckende dat hem daer soo wel af gheschiede, en heeft vander eere, die hem gedaen werdt, niet ondanckbaer willen schijnen: dies hy in des Medecijns sale een Vasten, indien inganck zijnder Cameren een Agnus Dei, ende voor aender deuren een Vrinael gemaelt heeft: op dat zijn huys daer deur uyt eens anders soude moghen bekent werden vanden genen die den Medecijn behoefden. Oock schijnende hy in een Galderijken, tot des Medecijns huys, het oorloog tusschen de katten ende de ratten: het welcke den Doctoor uyt genomen schoon te wesen dochte. Maer als Bruyn dan somtijts des avonts niet en hadde wesen eten by den Medecijn, so seyde hy des anderen daeghs: ick ben in dat gheselschap gheweest, daer ghy wel af weet: alwaer ick, der Coninginne van Enghelant nu wat sat zijnde, by my dede komen de Gumedre vanden grooten Cham van Tartarien. Wat is dit Gumedre, sprack de Medecijn, doch te segghen: ick en kenne die name niet, dat en gheeft my gheen wonder, Domine Doctor, sprack Bruyn daer op: want ick wel hebbe hooren segghen dat Hip in 't gras, noch Vijstenna daer niet met allen af en schrijven. De meester seyde, ghy meynt Hipocras ende Avicenna dat hoor ick wel. Ick en ben gheen Lijsken, jaet sprack Bruyn, des verstae ick my soo weynigh van u luyder namen, als ghy vanden mijnen: maer Gumedra is op des groote Chams sprake soo vele te segghen als indien onsen Keyserinne. O wat schoonder vrouwe was dat: ick derf wel segghen dat zy u al de konste van Medecijnen, alle de recepten ende alle de plaesters t'eenemale soude doen vergheten. Als Bruyn nu sulcke ende dierghelijcke woorden altemet tot den Medecijn om hem noch heeter te maken, gesproken hadde, soo ist op eenen avont gevallen als Bruyn in't opmaken der Katten ende Ratten oorlogh toeghelicht wert vanden Medecijn, die de kaersse hielt, dat hy hem latende beduncken Bruyn deur veel bewesen vrientschappe ende eere, genoegh aen hem verbonden ende zijn eygen gemaeckt te hebben voor hem nam sijns herten meeninge te openbaren: daeromme hem selven nu bequamelijck by Bruyn alleen vindende, heeft hy tot hem gheseydt: Het is Gode bekent, Bruyn, datter nu ter tijdt geen mensch op aerden en leeft om wiens wille ick meer doen soude dan om u: sulcx dat ick gaerne ter liefden van u tot Peretola toe (dat twee Mijlen van hier is) gaen soude, waert dat ghy daer niet dan een woordt af en spraeckt, begheere daeromme dat u niet en verwondere indien ick vrymoedelijck yet wat aen u versoecke. Onlancks hebt ghy my (soo ghy wel weet) vertrocken van 't vrolijcke gheselschappe, daer inne ghy zijt: daer ben ick soo seer begheerlijck toe gheworden, dat ick ter wereldt gheen dinck soo seere als dat en begeere. Ende dat en is niet sonder oorsake soo ghy wel sult mogen sien, ist dat ick ymmermeer daer inne gherake. Want ick ben te vreden dat ghy van nu voortaen mijnder bespot: indien ick daer niet en doen komen de schoonste dienstmaerte die in langhe tijt van u gesien is geweest. Ick sachse int voorleden jaer tot Cacavincili: ende wert daer soo geheel op verlieft, dat ick haer eens thien stuyvers, by gans velten, bode te gheven wilde zy by my slapen, maer zy was onwilligh. Daeromme bidde ick u, so vele my moghelijck is, dat ghy my doch wilt onderwijsen wat my te doen staet, om te komen in dat gheselschappe. Ende dat ghy oock mede u uytterste beste doen wilt om my daer inne te helpen: want ghy inder waerheyt een goet ende ghetrou geselle aen my sult hebben, die u alle eere betoonen sal. Ghy siet nu wel voor oogen dat ick een schoon Man ben, ende hoe recht my mijn beenen onder mijn lichaem staen ende dat ick oock een aensicht heb- {==2A1r==} {>>pagina-aanduiding<<} be gelijck een roose. Daer en boven ben ick noch Doctoor in Medecijnen, der welcker ick vermoede in 't geselschappe geen te wesen, ick kan oock veel schoone dingen, ooc mede veel schoone liedekens, waer af ick u een wil laten hooren, ende began alzoo terstont een liedt te singen. Bruyn wert zo lustich om lachen, dat hy hem met allen qualijck mochte bedwinghen, nochtans onthielt hy hem daer af. Het liedeken voleyndt zijnde, sprack de Medecijn tot hem, wat bedunckt u daer af? Waerlijck, seyde Bruyn, fiolen van Saggenali en souden by u niet halen, zo wonderlijcke constich condy singen. De Meester seyde, ick segge dat ghy't nimmermeer gelooft en soudet hebben, indien ghy 't niet selfs gehoort en haddet. Daer segdy seker de waerheydt aen sprac Bruyn. Ick kan, seyde onsen Doctoor, noch wel ander liedekens, maer die willen wy nu aen d'een syde stellen. Maer ghy sult weten dat ick, soo ghy my hier sien meucht, een Edelman tot een Vader hadde, niet teghenstaende hy op een Dorp woonde, zo ben ick ooc van mijns moeders sijde ghesproten uyt die van Valecchio. Oock mede hebbe ick (zoo ghy wel hebt mogen sien) de schoonste boecken ende suyverlijcxste tabbaerden, boven eenich Medecijn in Florencen: By mijnder trouwen ick hebbe eenen tabbaert, die my (als ic het rekenen soude) by na hondert pont Bagatijn heeft gecost, ende dat nu al over twee jaren. Daeromme bidde ick u op alle vrientschappe, doet doch zo vele ende helpt my daer ooc inne, ick sweer u inder waerheydt, indien ghy't daer toe cont brengen, dat ic u nemmermeer penninck voor mijn conste af nemen en sal, hoe sieck ghy oock werden meucht. Bruyn dit ghehoort ende daer uyt (als oock voormaels mede wel) vermerckt hebbende wat cloecker verstandicheydt in desen Sottoor stack, seyde tot hem: licht my een weynich over dees sijde Heer Doctoor, tot dat ic de steerten van dese ratten volmaeckt sal hebben, dan wil ick u daer op antwoorden. Als Bruyn die steerten ghemaeckt hadde began hy hem te ghelaten als oft hy deudes Doctoors begeerte hooghelijck becommert waer geweest, ende seyde: 'Tgene dat ghy, heer Doctoor, om mijnen willen doen soudt is seer groot, dat bekenne ick maer nochtans is 't ghene ghy van my begeert (al macht in uws verstandts grootheydt cleyn schijnen) voor my met allen wel zeer groot. Ooc mede en weet ick geen mensch ter Wereldt om den welcken ick (t'gene in mijnder macht ware) so gaerne zoude doen als om u: ende dat eensdeels om de jonste die ic so't wel betaemt tot u drage, ooc mede om u wel sprekentheydt, want u woorden zo chierlijc verbloemt zijn, dat zy my niet alleen van mijn voornemen, maer oock van een onghemackelijcke setel lichtelijck brengen zouden ghemerckt ick u hoe ick langher met u verkeere, met meerder wijsheydt begaeft te wesen bevinde. Ick segghe u noch meer, al en waer daer niet anders in u dat my goet jonstich tot uwaerdts maeckte, zo moet ic u een genegen herte toedragen, om dat ic u zoo amoureus bevinde te wesen op zo schoonen creatuere als ghy my nu al gheseyt hebt: Maer zoo vele moet ic u seggen, dat ic in dese dingen zo vele machts niet en hebbe als ghy wel meynt, daeromme en mach ick hier inne om uwen wille alle 't ghene niet volgen datter wel noot is ghedaen te werden. Wildy my nochtans op u groote ende oprecht trouwe beloven dese dinghen verborghen te houden, ick sal u daer een middel toe openbaeren, de welcke my (nae dien ghy zoo vele schoone boecken ende ander dinghen hebt, als my terstondt van u gheseydt is) ghenoech zeker bedunckt voor u, om daer toe te gheraeken. Segget dan vry uyt, sprack de Doctoor, ick sie wel dat ick van u noch onbekent ben, ende dat ghy noch niet en weet hoe secreet dat mijnen mondt is. Mesire Gasparijn van Salleet Schoudt zijnde tot Forlimpopoli, placht wey- {==2A1v==} {>>pagina-aanduiding<<} nich saken uyt te rechten, die hy my niet eerst en dede seggen, ende dat overmits hy geen zo goeden Secretaris en vant als my. Wildy weten of dit warachtich is? Ic was d'eerste Mensch dien hy te kennen gaf dat hy Bargimine t'eenen wijve soude trouwen, siedy nu wel watter af is? Dat gaet met allen wel, sprack Bruyn, nu die man u heeft dorven betrouwen, so mach ick't voorwaer wel doen. Den raet dan, die ghy volghen sult, sal dese zijn. In dit geselschappe hebben wy altijt een Capiteyn met twee raden, die alle ses maenden eens veranderen, ende nu sal onghetwijfelt dees eerst comende Kermisse Buffelmacho Capiteyn ende ick raet zijn, want het nu alzoo gesloten is. Nu vermach de Capiteyn vele om daer den geenen, diet hem belieft, inne te doen comen, daeromme soude ic u raden, dat ghy, hoe eerder hoet beter kennisse maecte met Buffelmacho ende dat ghy hem eere beweest, want het is zoodanige man dat hy terstont amoureus op u sal werden zoo haest hy u zoo wijs sal bevinden als ghy wel zijt. Als ghy hem dan door u cloeck verstant ende door u andere goede gaven wat te vrient ghemaeckt sult hebben, zo meuchdy u begeerte aen hem doen, daer hy geen neen toe en sal connen geseggen, want ick hem alree van u dicmael ghesproken hebbe, sulcx dat hy u uyter maten seer wel begracijt heeft: dit gedaen zijnde suldy my voorts met hem laten ghewerden. Doen sprack de Medecijn: V voornemen bevalt my uyter maten wel, want indien hy een man is die lust heeft in verstandighe Menschen, zo sal ic wel maken dat hy my selfs naloopen sal, als ick maer een weynich met hem gesproken sal hebben: want ick ben also vol wetenheyts dat ic daer een gantsche stadt mede gerieven, ende noch selfs seer wijs blijven soude moghen. Desen aenslach aldus ghemaeckt zijnde, heeft Bruyn alle desen handel Buffelmacho by ordene verteldt, den welcken den tijdt wel duysent jaren lanck dochte te vallen eer hy 't metter daet te werck mochte brengen, 'tgene dat onsen Doctor sochte. Dese vierich begheerende ruyten te gane, en ruste niet voor dat hy Buffelmachos vriendt gheworden was, het welc hem niet swaer en viel, ende began heerlijcke, avondt ende middach maeltijden te houden voor Buffelmocho ende van ghelijcken voor Bruyn: de welcke daer de Wijn ende spijsen lecker bevindende leckerlijck sluymden ende veechden, sulcx dat zy selden verre daer af waren, ende bleven geerne by den Doctor brassen sonder hun seer te laten nooden, seggende nochtans dat zy alzoo eens anders gasten niet en soude willen wesen Also heeft mijn Heere de Doctor ten laetsten sijnen slach waer ghenomen ende sijn begheerte Buffelmacho gheopenbaert ghelijck hy met Bruyn mede ghedaen hadde: waer inne hem Buffelmacho met allen 't onvreden geliet, ende wert heel gram op Bruyn, segghende: Ick sweere u by den grooten Godt van Pasignan, dat het luttel scheelt, oft ick en geve u sulcken slach op't hooft dat u de neuse op u hielen valle: seght verrader als ghy zijt, niemandt anders dan ghy en heeft die dingen desen goeden Heere, die hier is, gheopenbaert. Maer de Medecijn heeft Bruyn seer onschuldicht, segghende ende sweerende dat uyt yemant anders ghehoort te hebben: ende heeft nae seer vele sijnder verstandigher woorden soo veel noch ghedaen dat hy Buffelmacho te vreden stelde, de welcke hem ten Medecijnwaert keerende, tot hem seyde: Het blijct wel, Heer Doctoor dat ghy tot Boloingien gheweest zijt, en dat u de gheleertheydt int wederkeeren niet ontwayt en is. Noch wil ick u wel meer seggen dat ghy uwen A.B.C. niet en hebt geleert, zo veel sotten doen willen, maer ghy hebt dat met allen wel gheleerdt tot op een milloen, ende ghy zijt oock, indien ick niet en dole, op eenen Sondaghe geboren. Ende al ist zoo dat Bruyn my gheseyt heeft dat ghy in {==2A2r==} {>>pagina-aanduiding<<} den Medecijn ghestudeert hebt, zoo dunckt my nochtans dat ghy gestudeert ende geleert hebbet der menschen herten te vangen ende te stelen: het welcke ghy met u vernuftighe sinnen ende met u wel spreeckende tonghe beter cont doen, dan eenich mensche anders dien ick oyt sach. De Medecijn in zijn woorden vallende, keerde hem om tegens Bruyn, ende seyde: ziet doch, ic bidts u, wat het is met wijse mannen spreken ende die te hanteeren. Wie soude doch ymmermeer alle de bysondere deelkens mijns verstants te haest vermerckt hebben als dese vrome man gedaen heeft? Ghy en verstont niet zoo geeringe, neen ghy niet, het gene dat ick wilde segghen, als hy ghedaen heeft. Maer willet hem ten minsten doch seggen wat ick seyde als ghy spraeckt dat Buffelmacho lust hadde te wesen by lieden van verstant. Duncket u oock dat ic sulcx ghedaen hebbe? Noch al veel beter antwoorde hem Bruyn. Doen seyde onse Doctoor tot Buffelmacho. Waert saecke dat ghy my tot Boloingen haddet ghesien, ghy sout noch al wat anders gheseyt hebben, alwaer 't groot noch cleyn, Doctoor noch Clerck en was die my niet sonderlinghe lief en hadde: soo seer wel wist ickse te vernoegen met mijn couten ende met mijn goet verstant. Jae ick segge u noch meer, noyt sprack ick woort, oft ic en dede al lachen datter ontrent was, so aengenaem was ic hunluyden: sulcx dat sy in mijn afscheyt den grootsten rouwe ter Werelt bedreven, want sy al tsamen wenschten om mijn blijven aldaer: dies daer so veel gedaen wert om my te doen blijven, dat zy my den oppersten leermeester wilden maken voor alle de Clercken die daer in Medecijnen studeerden. Maer dat en wilde ic niet doen, want mijn voornemen altijt strecte hier te comen om mijn groote goeden ende erffenissen te ghebruycken, die ick hier hebbe, ende die altijt den vrienden van onsen huyse toebehoort hebben: ende alsoo hebbe ick oock ghedaen. Bruyn seyde doen tot Buffelmacho, wat dunckt u daer af? ghy en wilde my niet gelooven als ick u dit seyde. Daer en is gheen Medecijn hier int Lant die hem so wel van een Eezels pisse verstaet als dese onsen Doctor: Jae ghy meucht wel gewisselijck weten dat zijns gelijck niet ghevonden en soude moghen werden van hier af tot aen de Poorten toe van Parijs: soeck, daeromme nu eens oft ghy hem soudt connen afleyden van yet dat zijn begheeren is. Bruyn seyt u de waerheyt, sprac de Medecyn, maer ick en ben in dese stadt noch niet bekent. Ghy zijt meer grove luyden dan anders, daeromme wilde ick wel dat ghy luyden my eens saecht onder de Doctoren, hoe ic daer plach te staen. Doen sprack Buffelmacho, waerlijc, domme Doctor, ghy weet al veel meer dan ick ymmermeer soude hebben connen gelooven: daerom ic nu tot u sprekende, soomen teghens wijse Mannen (als ghy zijt) behoort te spreken, versekere u sonder alle twijfele soo veel neersticheydts in desen te doen, dat ghy in onsen gheselschappe ontfanghen sult werden. De eere ende goede chiere die henluyden vanden Medecijn was bewesen, werden door dese wenschelijcke belofte noch vermeerdert. Also dreven zy lieden heur corts wijl met hem, vulden zijnen caproen vol hoys met duysen derley sotte cluchten, ende beloofden hem tot een bruyt te geven de Gravinne van vuylendreta, de schoonste creatuere diemen int gantsche Caccatorie van Drecxhuysen soude connen ghevinden. De Medecijn vraechde wie dese Gravinne was. O stamme sprack Buffelmacho waerdich om af te Griffien, mijn waerde vrint, het is soo machtighen Vrouwe, datter luttel huysen ter Werelt zijn daer haer Jurisdictie oft ghebiet niet inne en streckt: zo datmen nauwelijcks yemant onder geestelijck oft weerlijck en vindt, daer zy geenen dagelijckschen tribuyt af en ontfangt, diemen haer ghemeynlijck met Trompetten geclanc overlevert. Ic derf u oock wel seggen dat zy soo crach- {==2A2v==} {>>pagina-aanduiding<<} tich van reucke is datmense kennen mach aen haer lucht, als sy herwaerts oft ginswaerts gaet, hoe wel sy haer den meesten tijdt binnen haer Palleys besloten houdt: doch is sy noch onlancx op eender nacht hier voorby u deure gheleden na de Riviere Arne, om haer voeten te wasschen ende een luchtken te rapen: maer gestadelijckste hout sy haer Hof binnen 't Casteel van Stanck-brillen-burch. Maer als zy uyt gaet, soo is sy omcinghelt met lijf-waerders die al vergulde staven ende piecken draghen, oock volghen haer dan haer officieren ende baroenen in grooten getale: als te weten joncker Hayrvich uyt Poortegael, Draeyert van Stinckertshorn drost tot Schetelaers, Darmecruyper van Strontoengie, met veel ander groote Hanssen ende Cadetten, alle de welcke, soo ick meyne, goede kennisse met u hebben, hoe wel ick vermoede dat u daer nu ter tijdt niet veel af voor en staet. Alsoo sullen wy u dan, indien ons aenslach niet en mist, in den armen helpen van so grooten vrouwe, ende laten de vrouwe van Cavavincigli varen. De medecijn hadde van zijn jonckheydt tot Boloingen ghewoont, dies hy dese treflijcke namen niet en verstont, en ghenoechde daerom voor dien tijdt gheheel met de Gravinne van Vuylendreta. Binnen luttel tijdts daer na, brachten de twee schilders den Doctoor tydinghe dat hy nu al aenghenomen ende ontfanghen was int gheselschappe. Als nu den dach ghecomen was dat dit geselschappe den naestvolghenden nacht vergaderen soude, so heeftse de Medecijn beyde te gaste gehadt, ende hunlieden ghevraecht, met wat manieren hy int geselschappe soude mogen comen, den welcken Buffelmacho antwoorde: Siet wel toe domme Doctor, ende maeckt voor alle saken alle ancxtvallicheyt van u te dryven. Want indien ghy niet stoudtmoedich en waert, het soude u hinder ende ons lieden seer groote schade mogen doen, want ick wil u segghen waerom ghy gheheel onvervaert moet wesen. Ghy moet u desen avont vinden, alst spade ende 't volck inden eersten slape is, op de verheven graven oft tomben, die onlancx ghemaeckt zijn op't Kerck-hof vande nieuwe lieve vrouwe, ende dan gecleedt zijnde met een van u alderbeste tabbaerden, op dat ghy d'eerste reyse eerlijck in dit gheselschap meucht verschijnen, oock mede overmits ons geseyt is, sedert den tijdt dat wy daer ten laetstmael waren, dat de Gravinne van meenighe is u een gebadet Ridder te maken op haer selfs costen op dat ghy een Edelman zijt, dus suldy daer so lange moeten verbeyden tot dat u de ghene die men om u seynden sal, comt halen. Ende op dat ghy van als wel onderweesen meucht zijn, soo weet, dat daer om u te halen comen sal een swerte ghehoorende beest dat niet seer groot en is, ende dit sal daer op de plaetse voor uwen ooghen bysterlijc tieren ende groote sprongen doen om u vervaert te maken, maer als het u sal mercken onvervaert te wesen, so salt al soetelijck u ghenaken, dan sult ghy daer sonder eenige vreese, vant verheven graf op gaen sitten, sonder God oft sijnen heyligen eenichsins te noemen. Terstont dan als ghy daer op gheseten sult zijn, moet ghy u handen voor u selfs borst legghen, sonder het beest erghens meer aen te roeren, het welcke dan stracx van daer scheyden ende u int gheselschappe brenghen sal. Maer indien ghy onder tusschen dat dit geschieden, God oft synen heylighen aen roept, oft dat ghy bevreest zijt, so wil ick u wel van te voren segghen dat ghy dan van dit beest wel ergens in een vuyle oft stinckende plaetse gheworpen mochtet werden, dus waer 't beter dat ghy daer niet en quaemt, by aldien ghy u selven niet onvertsaecht ghenoech en kent om daer sonder eenich schromen te wesen, want u sulcx tot geen bate, ende ons lieden tot groote schade gedijen soude. Doen sprack de Medecijn: Ho, ho, ghy lieden en kent my noch niet. Ghy sieter mogelic op dat ic hantschoenen aen mijn handen en lange cleederen drage, maer wist ghy wat ick {==2A3r==} {>>pagina-aanduiding<<} voormaels wel by nacht bedreven hebbe tot Boloingien, als ick daer by doncker met mijn gheselle om een hoeve ginc ghy soudet al verwonderen. Ick segghe u, by gantsch daggen, datter eens een nacht was, opten welcken een cleyn snoot hoerken, nauwelijcks een cubit groot zijnde, weygerde met my te gaen, dies ick haer als wy aen de tafel ginghen sitten, dapperlijck met vuysten sloech, ende haer by den hayre vander aerden oplichtende, by nae wel eenen voetbooge scheut weechs met my droech, soo dat sy oock spijt heur herte, wel met ons moeste gaen. My gedenckt ooc mede dat ic op een ander reyse, sonder eenich ander gheselschappe by my te hebben dan mijn joncxken, na datter al Ave Maria geclopt was, gheleden ben voor by de Minrebroeders kerc-hof, hoe wel men daer nochtans dien selfden dach een vrouwe begraven hadde, ende en was dies halven niet eens vervaert. Dit segghe ick daerom dat ghy goet betrouwen op my soudet hebben, want ick en ben niet dan al te stoudt ende veel te onvertsaecht. Voort segghe ick u dat ick om daer ymmers eerlijck ghenoech te comen, mijnen scharlaken tabbaert aen trecken sal, inden welcken ick Meester was ghemaeckt, ende ghy sult sien of 't gheselschappe in mijn comste niet verblijden ende my terstont hunluyder Capiteyn niet maecken en sal. Daer nae suldy oock wel sien hoe dattet met my te wercke sal gaen als ick daer een wijle gheweest sal zijn, gemerckt die Gravinne sonder my noch gesien te hebben, also al op my verlieft is dat zy my een gebadet ridder wil maken: hoe wel de Ridderschap my (ter avonturen) niet wel voegen en sal, oft dat ickse qualijc onderhouden sal mogen: maer hola, laet my gewerden. Ghy segt uyter maten wel, sprac Buffelmacho, maer maect ymmer niet dat ghy onser bespot, zoo dat ghy niet van daer en blijft, ende niet gevonden en wert alsmen om u sal seynden: 'twelck ick alleenlijck segghe overmidts het weder nu al wat kout is, ende ghy mijn Heeren de Medecijns, u gesontheyt vlijtelijcker waer neemt. Way dat moet verde van my zijn sprack de Doctoor, ick en ben van die Jofferlijcke ende teedere mannen niet, want als het onder wijlen gevalt (so dat yeghelijck wel ghebeurt) dat ick by nacht op't heymelijck gemack moet gaen, so slae ick wel uyten bedde op sonder yet anders dan mijnen gevoeyerden nachtrock over mijn hosen en wambeys om mijn lijf te slaen, dus sal ick daer ghewisselijck passen te wesen. Daer mede zijn sy van malkanderen gescheyden. Als nu de nacht genaeckte, heeft de Medecijn een logen-bootschappe tegens zijn huysvrouwe versiert, heymelijck zijnen besten tabbaert uyter cleercasse genomen, die aengedaen, hem selfs daer mede by de voorseyde graven ghevoeght, al waer hy, hoe wel het seer cout was, het beest began te verbeyden. Buffelmacho was groot ende behendich van lichame, de welcke besorcht hebbende dat hy gecregen hadde een van dese grimmen diemen van outs inde spelen plach te ghebruycken, diemen nu niet meer en speelt, heeft hem in een Beyren huyt, die van binnen met Laken gevoeyert was, bedeckt, sulcx dat hy wel een Borsse te wesen scheen, behalven dat de grimme een duyvels aensichte was met hoornen int voorhooft. Als hy nu aldus toeghemaeckt was, ende Bruyn hem na volchde om te sien hoe dit spel doch eynden soude, is hy so gegaen na de nieuwe plaetse, na der nieuwe Lief-vrouwen Kercke, daer hy so haest hem de medecijn int gesichte quam, begonnen heeft op't Kerck-hof te huppelen, te ronsselen, te blasen, te huylen ende te crijten oft hy dul waer gheweest. De Medecijn dit siende, zijn hem alle zijn hayren te bergen gesteghen, het ancxt sweet brac hem uyt, ende began te schudden ende te beven, als de gene die versaechder was dan een wijfken, ende en ware noyt liever binnen zijnen huyse gheweest dan tot dier stonden. Maer nochtans, om dat hy daer ghegaen was, heeft {==2A3v==} {>>pagina-aanduiding<<} hy zijn beste gedaen om den ancxt uyt zijnen sinne te stellen soo veel vermocht zijn ernstlijck begeeren om die wonderlijcke dinghen te gaen besien daer hem dese twee af geseyt hadden. Buffelmacho dan een wijle de dullaert ghemaeckt hebbende, so ghehoort is, began hem wat te besatigen, ende het graf te genaken daer de Doctor op stont, ende hielt daer beneffens stille. De Medecijn beefde van vreeselijcker vervaernisse, sulcx dat hy niet en wist wat doen, oft hy op het beest soude gaen sitten dan niet. Ten laesten beducht zijnde dat hem daer quaet af gheschieden mochte indien hys niet en dede, heeft d'eerste vreese door de tweede verdreven, ende al sachtelijck vande verheven tombe neder dalende, is hy opt beest geseten, segghende: ons Heere Godt wil my bewaren, voorts heeft hy hem ten besten dat hy conste daer op geschickt ende al bevende zijn handen voor zijn borste gehouden, soomen hem bevolen hadde. Doen began Buffelmacho al soetelijck zijnen wech te nemen na ons vrouwe op den trappe, ende heeft hem alsoo op zijnen rugge gedragen tot by de vrouwen van Ripole. Daer ter plaetsen waren ter selver tijt groote cuylen gemaect, inde welcke de Lant-ludyen van daer ontrent de Gravinne van Vuylendreta deden brengen, tot mes op hunluyder lant. So haest nu Buffelmacho daer ontrent was, ende zijnen slach wel waer genomen hebbende, hem selfs merckte dichte aen een deser kuylen cant te wesen, heeft hy zijn hant geleydt onder des Doctoors eenen voet, ende den selven daer mede op heffende, wierp hy hem van zijnen rugge puntelijcken metten hoofde eerst inden selfden kuyle, voort began hy te huppelen te springen ende den dullaert te maken, ende wederom alle den wech lancx te loopen nae onser vrouwen opte trappen, ende nae de beemde van alle heyligen, al waer hy Bruyn gevonden heeft, de welcke wech gheloopen was, overmidts hy hem van geen lachen en hadde mogen bedwingen. Doen begonsten zy beyde met vrolijcker vermakelijckheyt te verwachten wat de strontighe Medecijn doen soude. Mijn Heer de Doctoor hem selfs in die eysselijcke plaetse bevindende, dede zijn beste om op te rijsen, ende bestont hem te helpen om daer uyt te geraken. Nu viel hy hier, dan viel hy daer, sulcks dat hy vanden hoofde ten voeten toe bescheeten was, dies hy droevich ende mismoedich zijnde, noch so vele dede dat hy daer uyt gheraeckte, maer dat niet sonder sommighe dragma van dien cyrope in geswolghen te hebben, ende heeft daer zijn caproen voort gelach ghelaten. Daer heeft hy die stinckende vetticheyt metten handen vast (soo hy best mochte) van zijnen lijve ghestreken, ende geenen beteren raet siende is hy naer huys gekeert, daer hy aengeclopt heeft tot datmen hem binnen liet. Binnen gegaen zijnde, en was de deure soo haest na zijnen rugghe niet gesloten, oft Bruyn ende Buffelmacho en zijn daer voor gecomen, om te hooren hoe de Medecijn van zijn wijf ghewillecomt soude werden, de welcke daer luysterde, hoorden dat hem 't wijf soo schandelijck toe sprac als oyt de snootste mensche vander werelt toe ghesproken was, segghende: Heere God hoe wel voecht u ditte, Ghy hebt nae een ander vrouwe geloopen, ende om die te behaghen uwen schaerlakens rock aengedaen, maer seght doch lieve, behoor ick niet wel vrous genoech voor u te zijn? ick, die niet alleen voor u, maer ooc voor een gantse ghemeente genoeghsaem soude moghen wesen? Och gave Godt dat sy u so wel versmoort hadden, als sy u wel gheworpen hebben daer ghyt wel waerdich zijt te liggen? Besiet doch desen schoonen stront Medecijn, die een eerbare Vrouwe ghetrout hebbende, dies niet teghenstaende noch naer ander wijven loopt. Alsoo en liet sy niet af met sulcke ende dierghelijcke woorden hem te beschelden tot ontrendt den middernacht, middeler tijdt dat hem de Medecijn dede wasschen ende schoon {==2A4r==} {>>pagina-aanduiding<<} maecken. Des anderen daechs hebben Bruyn ende Buffelmacho heur selfs lichamen rootachtich ende blaeuachtich geverwet, recht oft zy seer geslagen waren geweest, ende zijn gecomen ten huyse vanden Doctoor, die nu al opgestaen was, daer sy binnen der deuren comende vuyle stancke vernamen, overmits het daer noch soo claer niet ghecuyscht en was, oft daer en was noch vanden stancke gebleven: alwaer de Medecijn hunluyden vernomen heeft ende tegen gegaen is segghende, God geve u beyden goeden dach. Den welcken Bruyn ende Buffelmacho (zo zijt voorgenomen hadden) met een toornich gelaet geantwoort hebben: dat en sullen wy u niet wenschen, maer bidden Gode dat hy u so vele quade jaren wil verleenen, dat ghy van coude moet sterven, als die de verradelijckste ende ongetrouste man zijt op aerden, want het niet gebroken en heeft aen u, die wy na al ons vermoghen eere ende vrientschap bestonden te bewysen, dat wy niet als honden doot geslagen en zijn: ooc zijn wy van dese nacht in pericule geweest verstooten te werden uyt het gheselschappe daer wy u gaerne in hadden geholpen, ende hebben noch daer en boven door u ontrouwe, dese nacht zo veel slagen ontfanghen, dats eenen ezele so vele niet en soude behoeven om van hier tot Roomen toe te gaen. Maer oft ghy ons niet en wildet gelooven, so besiet een weynich op onsen huyt, ende ghy sult wel haest mercken hoe wy door gestreken zijn. Als zy dit geseyt hadden, hebben zy beyde, wat int doncker staende met de rugge tegens 't licht, heur rocken ende wanbeysen voor open gedaen, ende hem hunluyder beverfde borste naeckt getoont, ende die terstont weder bedect. De Medecijn wilde hem ontschuldigen, zijn misval vertellen, ende hunluyder seggen waer hy geworpen was geweest, maer Buffelmacho sprack tot hem: ick wilde dat het beest u vanden brugghe af gheworpen hadde inde Riviere Arne: waeromme duysent Duyvelen bevaldt ghy u selven in handen van Gode ende van sijnen Heyligen? was u dit niet al te voren geseyt? Inder waerheyt sprack de Doctoor, het was mijn al vergeten. Wat en, seyde Buffelmacho, wast u vergeten? Ic dencke dat u dat seer wel voorstont: want ghy segende u selven met allen seer. Ons wert van onsen bode gebootschapt, dat ghy stont en beefde als een meye blat, zoo dat ghy selfs niet en wist waer dat ghy waert. Maer ghy hebt ons nu wel te recht uytgestreken, maer geen mensch en sal ons voortaen meer alsoo hebben: ende wy sullen u daer sulcken eere voor doen als dat behoordt. De Medecijn began hunluyden om vergiffenis te bidden ende om Gods wille te begeeren hem doch niet te beschamen, sijn uyterste best doende om die twee met schoone woorden te stillen, ende is wel te dencken, indien hyse te voren eere ende vrientschappe betoont hadde, dat henluyden daer na, met dickmael te gast te nooden ende anders, noch al veel meer vriendelijckheyt ende eere bewesen werdt vanden Doctoor, uyt vresen dat zy dese sijne schande ende oneere vermanen souden, ende also (als ghy hebt mogen hooren) wert hem daer onderwesen, 'twelc hy tot Boloingien niet gheleert en hadde. Een Siciliaens vrouken gecreech met grooter listicheydt alle 'tgelt eens Coopmans van Palermen, de welcke namaels hem ghelatende daer weder met meerder Coopmanschappe, dan te voren, ghecomen te wesen, ghelt gheleent heeft van dat selfde vrouken, ende haer niet dan vaten vol waters ende balen met werck ende vlocken ghevult, liet behouden. De seven-en-dertichste Historie. Daer uyt men verstaen mach, dat hy een hoere weder behoort te hoonen die daer af ghehoont is gheweest. {==2A4v==} {>>pagina-aanduiding<<} DAer plach een gewoonte te wesen ende is (moghelijck) noch inden Steden die aen der Zeecant liggende havens hebben, dat alle de Coopluyden, die daer met Coopmanschappe aen comen heure goeden in een plaetse uyten Schepen deden brenghen daer de Heeren oft de Steden selfs heuren Tollen van den Coopmanschappe ontfinghen: alwaer die Coopluyden alle heure waren ende den waerde van dien in gheschrifte overleverden ende wederomme plaetse aldaer ontfinghen vanden Tollenaren om heur goeden binnen te moghen besluyten, waer af zy den sleutel dan selfs by hen behielden daer de Tollenaren dan ooc alle des Coopmans goeden te registere stelden, om den Coopluyden daer rekeninghe af te doen, ende namen dan hun tollen van den goeden na inhouden van dat registere. Oock vernemen dan de makelaers welcke ende hoedanigen goeden daer aen gecomen zijn ende wat Coopluyden die toebehooren, metten welcke zy dan spreken van mangelen, van vercoopen ende andere dierghelijcke hanteringen. Nu was dese gewoonte oock mede (als ooc noch in veel ander plaetsen) tot Palermen in Sicilien, al waer oock van gelijcken waren ende noch zijn, veel uytnemende schoone Vrouwen, maer vyanden van eerbaerheyt, de welcke vanden ghenen diese niet en kent, voor seer eerbare Vrouwen aenghesien souden werden: ende want dese ghewent zijn om de Menschen niet alleen te scheeren, maer oock om die te villen, so gaen zy terstont, als daer een vreemt Coopman aencomt, inden Tolle, om te vernemen hoe veel goeden ende van welcken prijse sulck Coopman met hem gebracht heeft. Daer na doen zy alle neersticheyt vriendelijc gelaet ende met smeeckende woordekens om den Coopman te verdooren ende tot haer liefde te trecken, sulcx dat zy nu al veel Coopmans tot haer ghetrocken, ende die selve oock een groot deel van hunluyder Coopmanschappe, oock sommige al dat zy hadden, tot hen ghetogen hebben: onder welcke eenighe aldaer heur coopmanschappe, heur schip, heur huyt, vleesch ende ghebeente gelaten hebben: zoo soetelijcken wisten dese Barbierinnekens haer schaermes te handelen. Nu ist ghevallen, noch niet langhe gheleden, dat een jonck Florentijner genaemt Nicolaes van Chignien (hoe wel zijnen byname Salabet was) van sijn Meesters ghesonden zijnde tot Palermen gecomen is met een deel wollen Lakenen, die hem vander Salerner merckt overgebleven waren, waerdich zijnde ontrent vijf hondert gouden Croonen, de welcke van sijn lakenen een Inventarium inden Tolle ghelevert, ende die daer in een Packhuys gelost hadde, altemet door de stadt began te gaen wandelen, sonder te betoonen dat hy grooten haest hadde om sijn handelinge uyt te rechten daer hy om gecomen was. Ende overmits hy een seer schoon jonckman was, zo ist ghebeurt dat een van dese Barbierinnekens, die haer liet noemen Vrou Blanchefleur, yet wat van sijnen handel vernomen hebbende het ooghe op hem gheworpen heeft, het welcke dese Jonghelinck vermerckte, dies hy meynende dat eenighe groote Vrouwe te wesen hem selfs ginck vroedt maecken dat hy haer om sijn schoonheydts wille wel behaechde: ende heeft voor hem genomen dese amouseusheyt met allen behendelijcken te beleeden. Daeromme began hy, sonder eenich mensch ter Werelt hier af te seggen, te gaen ende te keeren voorby de wooninge van dese vrouwe, de welcke na dat zy dat wel vernomen, ende hem sommige dagen hartelijcken metten oogen gewont hadde, haer selfs gelaten heeft recht of zy om zijnder liefden willen queelde, ende heeft voort heymelijc aen hem gesonden een van hare vrouwen, die een volcomen Meesterse was, inde conste van coppelerije. Dese heeft nae vele woorden ende by na metten tranen inden oogen tot hem geseyt, dat {==2B1r==} {>>pagina-aanduiding<<} hy door zijn schoonheyt ende bevalligheyt haer Vrouwe also in sijn stricken gevanghen hadde, dat sy nacht noch dagh op geenen plaetse gedueren en mochte: daeromme sy boven allen dingen begeerig was om eens met hem (indient sijn believen was, heymelijc inder stoven te wesen. Ende dit geseyt hebbende, troc sy eenen rinc uyt haer borse die sy hem gaf van haerder vrouwen weghen. Als Salabet dit hoorde, wert hy de vrolickste man ter werelt: dies hy den rinc ontfinc, wel ter keure besach, vriendelijc kuste, ende aen sijnen vinger stac. Daer nae gaf hy desen degelijcken bode voor antwoorde, dat vrou Blanchefleur niet bedroghen en was indien sy hem beminde: want zy ooc van hem boven sijn selfs leven, lief ghehadt was: sulckx dat by t'alder uren bereyt was om te komen daert mijn Vrouwe alderbest believen soude. Met dese bootschappe ginck de bode tot haer Vrouwe: ende is terstont daer naer wederomme gekomen by Salabet, hem seggende in wat stoove hy haer Vrouwe des anderendaechs tegens den avont verbeyden soude. Alsoo is hy terstont, als de ure ghekomen was, sonder eenigh Mensch ter Werelt yet daer af te segghen, daer henen ghegaen, ende vant dat de stove aldaer voor die Vrouwe besproocken was. Daer en heeft hy niet langhe verbeyt, oft mijn Vrouwe en quam daerwaerdts ghegaen met twee Slavinnen achter haer: van de welcke d'een een groot ende schoon matras van fustain op haer hooft droegh, ende d'ander eenen grooten korf vol van alreley dingen. Dese matras wert op een bedstede gespreyt inder Camer vander stoven, ende bedeckt met schoone ende fijne lijmen slaeplakens die met sijde gheborduert waren, daer op leyden zy noch een chierlijcke witte Cipersche deken, met twee oorcussens die wonderlijcke konstigh gewrocht waren. Daer naer ontkleet ende inde Baedtstove ghegaen zijnde, werdt zy van die Slavinnen gants reyn ende suyver gewasschen: ende is onlancx daer nae met haer twee Slavinnen inder stoven ghekomen daer sy Salabet, soo haest sy haer met hem alleen vant, seer vriendelijck ghelaet ghetoont heeft, de welcke nae dat sy innerlijcken versocht hadde, ende hertelijck van haer omhelst ende ghekust was, aldus van haer aengesproken wert. Ick en weet niet wie anders ter Werelt dan ghy my soude hebben mogen alhier doen komen; Ghy zijt de ghene, o vriendelijcke Toscaner, die mijn herte vierigh doet branden. Na dese woorden, zijn zy (soo dat der Vrouwen believen was) met de twee Slavinnen gants naect inde stove gegaen, alwaer sy selfs (sonder te willen gedogen dat yemandts anders hant sijn lichaem geraeckte) hem over al wel met zeepe van musscheliaet ende van giroffel nagelen gewasschen heeft, ende liet haer selfs daer nae wel wasschen ende wrijven vander Slavinnen. Dit gedaen zijnde, brachten die selfde slavinnen twee fijne witte lakens: uytten welcken so lieflijcken lucht van roosen quam, dat alle 'tgene daer ontrent was roosen schenen te wesen van welcke het eene door de eene Slavinne om Salabets, ende het ander van d'ander slavinne om der Vrouwen lichaem gewonden wert: die welcke sy beyde, elcx een opten halse nemende, droegen op 't bedde dat daer toe bereyt was: maer als nu het sweeten over was, hebben die slavinnen dese twee lakens uytghetrocken, soo dat zy op d'ander bleven liggen. Daer na haelden zy uyte maende voort sommigen cleyne chierlijcke Silveren fleschkens: waer af het een vol Rooswater was, het ander vol Oraingien bloemen water, het derde vol Jassamijn bloemen water, ende het vierde vol water van Nasse, met alle welcke edele ende welrieckende wateren dese gelievekens van hun besprenght waren. Als dit ooc gedaen was haelden die voornoemde maerte uyt dooskens voort, alreleye wel smakende suyckere ende suycaden, brochten ooc leckeren wijn, daer af zy een weynigh bancketeerden, sulcx dat hem Salabet liet beduncken in een aerdtsch {==2B1v==} {>>pagina-aanduiding<<} Paradijs te wesen: dewelcke meer dan duysendt werven dese Vrouwe aensach, die voorwaer uytter maten schoon was: dies hem elck ure dat de Slavinnen niet uytter Kameren en gingen hondert jaren lang scheen te wesen, uyt vieriger begeerlijcheyt van die vrouwe in zijnen armen te omhelsen. De Slavinnen een kaersken van welrieckende specerijen gemaect ende ontsteken hebbende, zijn door der Vrouwen bevele uytter Cameren gegaen: dies sy terstont Salabet ende hy haer omhelsende wel een groot ure lanc alleen binnen der Cameren ghebleven zijn: dat met uytnemender geneuchten van Salabet die hem liet beduncken, dat dese Vrouwe hittiglijcken op hem verlieft was. De Vrouwe daer nae merckende dat het tijt was om uytten bedde te rijsen, dede die Slavinnen weder komen, ende hebben hen beyden weder gekleet: daer zy heur natueren met eenen dronck Wijns ende mette suyccaden wat versterckt ende heure handen ende aensichten in die welrieckende wateren gewasschen hebben. Maer alsmen van daer soude scheyden, sprac de vrouwe tot hem, ick zoudet voor seer danckelijck achten Salabet, waert u believen desen avont by my te komen bancketeren ende slapen. Salabet die nu al door de schoonheydt ende vriendelijckheydt deser Vrouwen gevanghen was, vastlijck gheloovende soo seer van haer bemindt te zijn als het herte vant Lichame bemint behoort te wesen, heeft haer gheantwoort: Alle wat u belieft mijn Vrouwe, dat is my ooc met allen aengenaem: daeromme is mijn voornemen om te doen 't gene dat u sal believen en dat ghy my sult gebieden: ende dat niet alleen voor desen avont, maer oock alle mijn leven lanck gheduerende. Sy dese antwoorde ghehoort hebbende is thuyswaerts gegaen: daer sy haer Camer wel dede verchieren met het selfde dat zy hadde, ende bestelt hebbende dat daer een rijckelijcke Maeltijdt bereydt werdt, heeft zy Salabets komste verbeyt. Dese is soo haest de donckere nacht ghekomen was, daer henen ghegaen: daer hy wel ontfangen zijnde, vrolijck ghegeten en blijde chiere mette Vrouwe gemaeckt heeft. Nae den maeltijt zijn zy t'samen inde Camere ghekomen, daer hy een Hemelsche reucken van 't van Aloes ende Cypressen hout: ende sach daer oock een rijckelijck bedde met veel schoon Huysraets opte bancken. Alle welcke dingen gesamentlijck ende elck van dien bysonder, hem deden ghelooven dat dit een groote ende rijcke Vrouwe moeste zijn: sulckx dat hy gheen erch ter Wereldt op haer vermoeden en konste, niet teghenstaende hy al yet wat van haer maniere van leven hadde hooren mompelen: maer oft hy noch al mochte ghelooven dat zy yemandt anders bedrogen hadde, so en mocht hem geensins inden sinne komen dat hem zulcx van haer soude mogen geschieden. Daeromme heeft hy dien nacht met grooter wellusten by haer geslapen, daer zy elcander hoe langer hoe meerder omhelsden. Des anderen daeghs gorde sy een suyverlijc Silveren gordel om zijn lijf met een schoone borse, seggende tot hem: mijn hertelijck lief Salabet ick gebiede my in u goede gratie, en bidde u te willen ghelooven, dat alle 't gene hier binnen ende in mijnder machten is, tot uwen bevele staet, niet dan mijn lichaem tot uwen besten is. Salabet was blijde, heeft haer omhelsende gekust, scheyde van daer, ende ginc ter plaetsen daer de Kooplieden gewoonlick verkeeren: heeft ooc dickmaels daer nae gantsch buyten sijne kosten, zijn wellust met die Vrouwe gepleeght: dies hy soo langer so dieper in haer stricken verwert is. Daer onder ghevielt dat hy zijn lakenen met seer goet gewinne verkocht, het welcke de vrouwe terstont niet door hem, maer uyt anderen vernomen heeft. Daerom als Salabet op een avont by haer was gekomen eten heeft sy begonnen met hem te treckebecken, te spelen, hem te kussen, te omhelsen ende haer selfs so seere van zijnder minnen gevangen te toonen, dat sy scheen in zijn armen te sullen doot {==2B2r==} {>>pagina-aanduiding<<} blijven, daer wilde sy hem oock terstont twee schoone silveren schalen, die sy daer hadde, schencken: maer Salabet weygherde die te ontfanghen, als die nu te voren soo vele schenckagien van haer gekreghen hadde datse wel dertigh Croonen waerdigh waren, sonder dat hy oyt soo veele hadde connen ghedoen dat sy de waerde eens penninckx van hem hadde willen ontfangen. Ten laetsten als sy hem nu wel vast in haer net hadde, door haer selfs prijsens waerdigh ende milt in sijnen oogen ghetoont te hebben, wert sy (soo dat van haer inne ghestelt hadde gheweest) van een van haer slavinnen voor gheroepen, dies sy uytter kameren tradt: ende is, na dat zy een wijle tijdts daer buyten vertoeft hadde wederomme binnen ghekomen al weenende, ende is soo op 't bedde neder ghevallen, maeckende het deerlijckste beklach dat oyt van Vrouwe gehoort was. Hier af werdt Salabet seere verwondert, die haer inden armen nam, ende met haer began te weenen, ende tot haer seyde wacharmen alderliefste, wat deert u dus schielijcken? wat is d'oorsaecke van desen roude, ach Lief, segghet my doch. Nae dat de Vrouwe haer wel seer hadde laten bidden, heeft sy ten laetsten gheantwoort: Helaes mijn soete lief, ick en wete wat seggen noch wat doen. Ick hebbe nu terstont Brieven van mijnen Broeder uyt Missina ontfanghen: daer inne hy my schrijft dat ick hem binnen acht daghen sonder eenighe faulte senden moet duysendt ducaten, al soude ick al verkoopen dat binnen mijnen huyse is, want hy by ghebreke van dien, zijnen hals verliesen sal. Dus en weet ick my geenen raet om die penninghen soo haest te bekomen: maer hadde ick noch veerthien dagen tijdts, ick soude middel vinden om 't ghelt erghens te ghekrijghen, overmits my al veel meer uytten luyden komt, oft ick soude een van mijn stucken Landts verkoopen, maer want my sulcx onmogelijck is so haest te volbrenghen, waer my de doodt veel aenghenamer, dan dat ick dese tijdinghe verhooren soude: ende dit geseyt zijnde, geliet sy haer met allen bruckigh, sonder eenighsins op te houwen van schreyen. Nu was Salabets Oordeel oft verstandt meestendeel al verblindt door die amoureuse vlammen: dies hy gheloovende haer tranen waerachtigh te zijn, ende haer woorden noch veel waerachtigher, tot haer ghesproken heeft. Ick en soude u mijn Vrouwe, met geen duysent, maer wel met vijf honderdt ducaten moghen by staen, waert by alsoo dat ghy my die binnen veerthien daghen wederomme sout moghen leveren. Daeromme hebdy 't gheluck noch wel te bedancken, dat ick noch niet eer dan gister mijn Laeckenen verkocht hebbe: want sonder die verkoopinghe en soude ick u niet eenen stuyver hebben mogen leenen. Hoe dat sprac de vrouwe, hebdy dan ghebreck van gelde ghehadt, waeromme en hebdy my om geen gelt ghevraeght, want niet teghenstaende ick geen duysent ducaten gereedt en hebbe by my liggen: so soude ic u dies niet te min wel met een hondert oft twee hondert ducaten hebben mogen gerieven. Ghy hebt my daer mede de stoutheydt benomen, om de weldaet die ghy my aenbiet van u te genieten. Salabet door alle dese woorden noch meer dan oyt te voren in't net verwerrende, seyde: Ick en wil nochtans daeromme niet dat ghy weygert mijn gelt te ontfangen want ic sulcx wel aen u versocht sou hebben indien my de noot so sy u doet gedrongen hadde: O Heere Godt sprack de Vrouwe, nu bevinde ick (mijn alderliefste Salabet, dat de liefde die ghy tot my draeght oprecht is, gemerct ghy sonder u van my te laten bidden, my in sulcken uyterste noot bystant doet met so grooten somme geldts. Ende sekerlijcke hier te voren was ic genoegh u eyghen sonder dese vrientschappe: maer nu voortaen sal icx noch vele meer zijn ende mijns broeders leven van u te leene houden: Oock mede is Godt mijn ghetuyge {==2B2v==} {>>pagina-aanduiding<<} hoe ongheerne ick dese pennigen van u ontfanghe, als die wel mercke dat ghy een Koopman zijt, ende dat der Kooplieder handel meest al met baren gelde te doen is: maer overmidts ick vander noot gedwongen werde, ende goeden hoop hebbe u dat wel haest wederomme te gheven, soo sal ick het gelt van u te leen ontfangen: ende om u wel te versekeren, daer voor ten onderpande stellen (indien ic geen ander gereeder middel en kan gevinden, dese huysinghen, die mijn selven toe behooren. Als sy dit ghesproken hadde, is sy metten aensicht al weenende ghesegen op Salabets aensichte, die haer vriendelijcken began te vertroosten, ende dien nacht by haer gheslapen hebbende, heeft hy, om haer selven haer milde minnaer te bewijsen, sonder hem yet meer van haer te laten bidden des anderen daeghs die vijf hondert schoone gouden ducaten in hare handen gebracht: die sy met weenenden oogen ende met een lacchende herte van hem also ontfinck, dat Salabet daer geen ander versekerheydt af en begheerde, dan haer simpele belofte. Soo haest en hadde mijn Jofvrou dit ghelt niet, oft haer maniere van doen en began te veranderen: sulcx dat haer ander oorsaken op quamen, deur welcke Salabet van seven mael nauwelijckx eens en mochte binnen gheraecken: daer hy te voren soo menigh werven, alst hem beliefde, in gelaten werdt: oock en wert hem dan (als hy noch al somtijts in geraeckte) sulcken minnelijcken ghelaet, sulcken vriendtschappe noch sulcken eere niet ghetoont als voormaels. Daer nae dat hy, den dagh van betalinghe een maent oft twee verloopen zijnde, om zijn ghelt vraeghde, werden hem woorden tot betalinge gegheven. Salabet hier deur der vrouwen schalcke valscheydt, ende zijn onvernuftigheyt vermerckende, ende daer benevens oock wel verstaende dat hy hier af met allen gheen blijck en hadde, dan soo veel de Vrou selfs soude willen bekennen, alsoo hy noch hantschrift noch ghetuygen van leenighe en hadde, so schaemde hy hem eenigh Mensch hier af te klagen ende zijn ongheluck te openbaren: overmits hy al te vooren van veel ghewaerschouwet was, ende niet anders en verwachte dan een wel verschulde spotterye van zijn ruyde plompheyt: dies hy uyter maten betreurt, zijn dwaesheyt by hem selfs beschreyde. Daerom Salabet nu al veel Brieven van zijn Meesters ontfangen hebbende met bevel die vijf hondert Ducaten metten eersten opten wissel over te schrijven, heeft voor hem ghenomen van daer te scheyden, op dat zijn mishandelinghe daer niet vernomen en soude werden, ende is alsoo op een kleyn scheepken ghevaren, niet tot Pisa, daer hy behoorde te trecken maer tot Napels. Daer was ter selver tijdt Tresorier van weghen der Keyserinne van Constantinopolen, Peeter Canegian een Man van grooten verstande ende gheeste, ende een seer jonstigh vrient van Salabet ende van alle den zijnen. Desen heeft Salabet, nae dat hy sommighe daghen daer was gheweest, zijn deerlijck ongheluck te kennen gegeven, als aen eenen wijsen man: ende alle den handel soo die geschiedt was vertelt hebbende, versochte hy raet ende hulpe aen hem, om aldaer sijnen kost te mogen winnen, seggende dat hy zijn leefdage nemmermeer weder tot Florencen en dorste komen. Dese dingen mishaeghden Canigian, dies hy tot hem sprack: ghy hebt qualijck gedaen, ghy en hebt u niet wel ghedragen, noch u Meesters niet recht gedient: Maer dits te late, 't is nu al gheschiet, daer moet elders raet toe gesocht zijn. Alsoo heeft hy terstont als een scherpsinnigh Man, bedacht het gene dat in desen gedaen moeste zijn, ende sulck zijn menige Saladet te kennen ghegeven, dewelcke dat voor goet aensach, ende hem selven in avontuere stelde om zulck sijnen raet te versoecken. Daerom hy noch sommighe ducaten by hem hebbende, totte welcke noch eenighe van Canigian gheleent waren, {==2B3r==} {>>pagina-aanduiding<<} heeft een groot deel balen wol doen packen ende mercken, ooc mede twintigh olypijpen ghekocht, die hy al t'samen vulde, in een Schip lade, ende daer mede nae Palermen ghevaren is. Daer heeft hy den Tollenaren zijn coopmanschappe, ende de waerde van dien, oock mede sijnen name op gheschrift ghegeven, op dat hem daer rekeninge af gedaen soude moghen werden: oock dede hy zijn goet in hunlieder kelders ende pachuysen leggen, seggende dat hy dese goeden niet roeren en wilde voor ende al eer zijn ander koopmanschappe die hy noch verwachtende was, aen gekomen soude zijn. Blanchefleur dit vernemende, ende gehoort hebbende dat de Waere die hy mede ghebracht hadde, meer dan twee duysent ducaten weerdich was, behalven dat hy daer en boven noch meer dan voor drie duysent ducaten aen koopmanschappe verwachtende was, liet haer beduncken dat sy hem te luttel geschoren hadde, daerom sy van meenighe werdt hem sijn vijf hondert ducaten wederom te gheven, ende heeft om hem te halen gesonden. Salabet die nu schalc geworden was, is daer henen gegaen: den welcken sy (haer gelatende niet met allen te weten van de goeden die hy nu aengebracht hadde) uytter maten minnelijc ontfangen heeft, ende sprack tot hem: Nu wel aen: hoe na soudy wel gram zijn teghens my, om dat ick u het gheleende ghelt opten gesetten dagh niet wederom en gaf? Daer op began Salabet te lacchen, seggende: Ongetwijfelt, mijn Vrouwe, ick was dies al wat t'onvreden, als de ghene die 'therte uyt mijnen lijve soude scheuren om u dat te geven: indien ick u daer lief ende vrientschappe aen wist te mogen geschieden: doch suldy nu wel haest verstaen hoe gram ick op u ben. De liefde die ick tot u draghe is soo groot dat ick het meeste deel mijnre goeden hebbe doen vercoopen: 'twelc aen coopmanschap besteet zijnde, nu eensdeels, wel tot voor twee duysendt ducaten toe, van my hier inde stadt ghebracht is, ende verbeyde noch d'ander coopmanschappen, daer meer dan drie duysent ducaten aen hanghet, metten eersten wint oock hier. Want ick ben van meeninge alhier inder stad een huys te bouwen, om altijt by u te moghen wesen: alsoo my dunckt dat ick meer lusts uyt u jonste gheniete, dan eenigh amoureus ter Werelt van sijn Liefken mach verwerven. Daer op hem die Vrouwe seyde: Siet doch mijn lieve Salabet, al uwen lust ende vreughde is my lief ende lustigh, overmidts ick u oock boven my selfs leven beminne: ende ben uytter herten blijde dat ghy wederom gekomen zijt, in meeninge alhier te blijven: overmits ick dan noch hope een vrolijc leven met u te leyden. Maer ick moet my een weynigh tegens u ontschuldigen, van dat ghy opt laetste als ghy van hier vertrockt, somtijts gaerne hier binnen waert geweest, ende dat ghy buyten moest staen: dat ghy hier somtijts noch al binnen zijnde, soo blijdelijck als ghy pleeght, niet ontfanghen en waert, ende boven alle ditte, dat ghy opten beloofden termijn niet betaelt en waert. Daerom suldy weten dat ick op die tijdt in grooter bangigheyt ende drucke was: ende dat de ghene die soo te moede is, niemant soo vriendelijcke ghelaten en kan bethoonen als sy wel gaerne soude willen: niet teghenstaende die selve alsulck een uyter herten seer beminde. Oock mede moet ghy bedencken dat het gheen kleyne saecke voor een Vrouwe en is duysent ducaten aen ghelt op te brengen: want men dagelijcx niet en doet dan liegen sonder eenige beloften te houden: dus ist ooc daer uyt ende door geen ander faute gekomen dat ick u het ghelt niet en betaelde. Maer ick ontfinck 't gelt weynigh tijts nae dat ghy van hier wech getrocken waert: 't welck ick u (des meughdy wel ghewisselijck gelooven) gesonden soude hebben, maer want ick u niet en wiste waer te vinden, ist by my, voor u tot noch toe bewaert gheweest. Dit geseyt hebbende, dede sy haer een borse brengen, daer 't selfde gelt dat sy van hem ont- {==2B3v==} {>>pagina-aanduiding<<} fangen hadde, inne was, de welcke sy hem inde handt gaf, segghende: neemt daer ende telt oft daer oock vijf hondert inne zijn. Noyt en was Salabet meer verblijt: dewelcke de penningen getelt, ende de selve vijf hondert int getalle bevonden hebbende, dat geldeken in goeder bewaernisse leyde, ende sprac: Ic mercke nu seer wel mijn vrouwe, dat al 't gene ghy daer verhaelt hebt, waerachtigh is: maer laet ons daer niet meer af vermanen, want ghy u met allen wel hebt gequeten. Doch moet ick u dit seggen, dat ghy (so om dese ghetrouheydt, als om de liefde die ick tot u draghe) soo grooten somme van my niet en sult mogen begeeren in eenighen noot die u mach opcomen, oft ick en sal u geerne helpen, soo verde sulcx in mijnder macht is: waer inne ghy my sult mogen beproeven als ick nu eens binnen deser stede sal begonnen hebben huys op te houden. Salabet in deser manieren de vriendtschappe met woorden weder vernieut hebbende, heeft begonnen listelijck met haer te verkeeren, oock began zy hem grooten dienst, groote eere, ende grooter vriendtschappe dan oyt, te bewijsen. Maer als nu Salabet inden sinne hadde met zijn nieuw bedroch haer bedroch aen hem bewesen, te vergelden, ende sy op eenen avont om hem gesonden ende genoot hadde by haer te komen eten ende slapen so is hy so treurich ende swaermoedigh by haer ghekomen, dat het scheen hy soude sterven van drucke. Blanchefleur began hem te omhelsen ende te cussen, hem vragende wat hem soo treurigh maeckte: de welcke, nae dat hy een goede wijle hadde laten bidden, aldus tot haer geantwoort heeft. Ick ben half bedorven, alderliefste: overmidts het Schip, daer ick mijn ander goeden in verwachtende was, genomen is vande Roovers van Monegue: de welcke dit Schip hebben laten rantsoenen voor thien duysen kroonen: waer af ick voor mijn aendeel duysendt kroonen moet betalen. Nu en hebbe ick niet eenen penninck in gelt by my: want ick die vijf hondert Kroonen die, ghy my onlancks betaelde, terstont nae Napels sandt, om daer lijnwaet om te koopen, dat men my dan herwaerdts soude seynden. Ende waert saeck dat ick mijn Coopmanschappe die ick hier hebbe, nu wilde verkoopen, ick en soude daer nauwelijckx half ghelt af ghekrijghen, overmidts zijnen tijdt noch niet gekomen en is: oock mede so en ben ick, tot mijn ongheluck, hier noch soo niet bekent, dat ick een mensch soude weten te vinden die my in desen noodt bystaen soude, daeromme ben ick gantschelijcken ten eynden mijns raedts: want indien ick 't gelt niet spoedelijck en seynde, so sal die koopmanschappe niet gebracht werden, sulck dat ick daer van alle mijn daghen niet eenen penninck af sien en sal. Die vrouwe hier inne seer t'onvreden zijnde, als die haer liet beduncken dat die Coopmanschappe voor haer mede verloren was, dacht by haer selven wat middel sy best mochte ghevinden, dat die goeden niet ghebracht en souden werden tot Menegue, ende sprack tot hem: Het is Godt bekent alderliefste, hoe leedt my u ongeluck is. Ymmers wat helpt dus seer te treuren ende te klagen? hadde ick 't gelt de Heere is my ghetuyghe, dat ick 't u terstondt doen soude: maer ick en hebs niet. Het is wel soo datter een Man is, die my d'ander reyse die vijf honderdt Kroonen leende tot vervullinghe vande duysent die ick te doen hadde: maer hy nam daer seer groot woecker af: want hy niet mijn en wil hebben dan dertigh opt hondert, daeromme indien ghy 't gelt van desen Man alsoo wildet ontfangen, men soude hem goede verseeckertheydt moeten doen van pande, ende aengaende van my, soo ben ick seer wel te vreden voor u te versetten alle dat hier in mijn huys is, oock mede mijnen persoone ist noodt, by alsoo verre hy daer op leenen wilt, en dit al om u in u noot te helpen. Maer wat versekertheydt sout ghy hem vande reste gheven? Salabet merckte {==2B4r==} {>>pagina-aanduiding<<} terstont wel wat haer porde om hem dese vrientschappe te doen: ende verstont oock met allen wel dat sy de ghene selfs soude zijn, die hem die penninghen doen soude: dies hy blijde wert haer eerst bedanckte ende daer nae tot haer seyde: dat hy niet en soude laten die penninghen op te nemen, Godt geve hoe onredelijck het intresse, dat hy daer af soude moeten gheven, oock wesen mochte: ghemerckt hy van soo grooten noot, als hem nu opten halse lach daer toe ghedrongen was. Voorts seyde hy, dat hy ten onderpande soude stellen sijne goeden die hy inden Tolle hadde staen, segghende dat hy die selve zijne Coopmanschappe aldaer soude laten stellen op des gheens name, die hem de penninghen leenen soude: maer soude dies niet te min de sleutel vanden Packhuyse by hem blijven, om sijn waren te moghen toonen eenigh Coopman die daer om koopen nae mochte komen vraghen: oock mede om dat die goeden niet gheroert, van daer vervoert, noch verwisselt en souden moghen werden. De Vrouwe antwoorde dat hy wel sprack ende dat die verseeckeringhe goet was. Alsoo heeft sy terstondt als den dagh ghekomen was, om een makelaer ghesonden dien sy met allen wel betrouwde: den welcken zy, na dat zy te samen hunlieder aenslagh in desen ghemaeckt hadden, wel duysent Croonen aen telde: die terstont vanden makelaer ghelevert waren in handen van Salabet, die ter selver stonden des anders name by den tollenaren opte goeden, die hy daer hadde liggen heeft doen aenteeckenen: ende zijn voorts elck ghegaen daer sy te doen hadden, na dat sy elck ander schultbrief, ende losbrief ghelevert hadden. Doen is Salabet terstont ende soo hy spoedelijcste mochte in een Schip geseten met zijn vijfthien hondert Kroonen, ende wederomme nae Napels ghevaren tot Peeter Canthina: van waer hy sijn rekeninghe met de betalinge gesonden heeft tot Florencen aen sijn Meesters, vande welcke hy met laken ghesonden hadde gheweest tot Palermen: ende betaelt hebbende den voornoemde Canigian met noch sommige anderen, die hy schuldigh was: is hy een wijle tijdts aldaer by den selfden ghebleven, met onderlinge vermakelijcheydt dat die Siciliaensche Vrouwe soo fijn van hem uytghestreken was. Ende is namaels van daer, als die niet meer Koopman zijn en wilde, ghekomen tot Florencen. Maer Blanchefleur dese Salabet niet meer binnen Palermen vernemende, began by na in quaet vermoeden te komen. Daer nae als sy wel twee maenden getoeft hadde ende sach dat hy niet en quam, heeft sy door den Makelaer de sloten vande Packhuysen doen op breken: alwaer zy eerst de oly vaten, diemen waende vol olye te wesen, heeft doen besien ende die vol Zeewaters bevonden te wesen, behalven dat sy boven by de sponde met een weynigh Olys bedeckt waren. Voorts hebben zy oock de packen ontbonden: de welcke al t'samen vol vlocken waren, behalven twee van die, die lakens inne hadden: sulckx dat (om kort te segghen) alle die waere geen twee hondert ducaten weerdigh en was. Blanchefleur siende haer selfs aldus bedroghen, weende langhen tijdt om die betaelde vijf hondert ducaten, ende noch vele meer om de duysendt gheleende ducaten: dies sy dickmael nae dien tijdt plach te segghe, hy en moet niet schelu zijn die met een Toscaner te doen heeft: ende alsoo den spot tot de schade behoudende, bevant sy dat den eenen soo vele wiste als de ander. Vrou Franchoise bemint zijnde van twee jonge Mannen d'een genaemt Rynuce ende d'ander Alexander, sonder dat zy een van dees twee beminde, heeft haer van beyden met allen kloeckelijck ontslaghen, doende den eenen hem selfs in schijn eens dooden in een Graf neder legghen, ende den selfden {==2B4v==} {>>pagina-aanduiding<<} door den anderen daer uyt halen, zulcx dat noch d'een noch d'ander tot sijnen voornemen en quam. De xxxviij. Historie. Daer uyt men verstaen mach, dat eerlijcke ende cuyssche Vrouwen haerluyder Minnaren, die niet af laten, meer met abele dan schandelijcke middelen behooren af te setten. INde stede van Pistoye was eertijts een uytgenomen schoone Weduwe: de welcke vierighlijcken bemindt werdt van twee Florentinen ghenaemt Rynuce Palermin ende Alexander Clermontois, die ballinghen zijnde uyt Florencen heur woonplaetsen hielden tot Pistoye: sonder nochtans dat d'een yet van des anders liefde vermerckte, overmidts de groote bedecktheydt die zy beyde in 't vervolgh, om haer jonste te verwerven, ghebruyckten. Dese edele weduwe genaemt Franchoyse des Lazarus aldus dickmael door hun beyder boden ende smeeckinghen aenghesocht zijnde, heeft hun ten laetsten wat ghehoorts verleent, ende dat al wat onvoorsichtelijcker dan wel betaemde: soo dat sy namaels begeerende haer selven daer af te trecken ende dat selfde qualijck by brenghen mochte, een middel bedacht heeft om vander Vryers moeyelijck aen soeck ontslaghen te werden: de welcke zulcx was, dat sy een vrientschappe van hunlieden soude begeeren, die gheen van hun beyden, niet teghenstaende die selfde wel moghelijck was om doen, en soude willen volbrenghen: op dat als de Vrijers sulckx niet en deden, zy eerlijcke ende schijnende oorsake hebben mochte hunluyder bootschappe gheen ghehoor te geven, ende was dese. Den selfden dagh dat de Vrouwe desen middel ende aenslagh bedacht, was daer tot Pistoye ghestorven ende begraven op het Minrebroeders Kerckhof een man, de welcke, niet teghenstaende zijn Voorouders edel waren, gheacht was voor soo snooden ende schandelijcken Man; als niet alleen daer tot Pistoyen, maer in de gheheele Werelt mochte wesen. Hier en boven was hy, in 't leven zijnde, zoo wanschapen ende so mismaect van aensichte: dat de gene die hem niet ghekent en hadde, int eerste ghemoeten voor hem verschrickt soude hebben. Daeromme overleyde zy in haer selven dat haer sulcx met allen wel te passe mochte komen tot haer voornemen, ende heeft om dies wille tot haer dienstmaerte gheseyt: V is onverborgen, vriendinne, wat moeyte ende gequel ick dagelijckx hebbe door dese boden vanden twee Florentiners, te weten Rynuce ende Alexander: ende en ben niet ghesint om yet daer toe te verstaen, noch oock niet om yet voor hunluyden te doen van 't gene zy begeeren, maer ben van meeninge (aenghemerckt zy my soo groote dingen beloven ende toe segghen) hunluyden te beproeven in een sake, die ick wel weet dat zy nemmermeer doen en sullen: daer door ick dan van dese moeyenisse eens ontslaghen sal moghen wesen, ende sult nu hooren hoe dit te wercke sal gaen. Huyden (soo ghy wel weet) is op het Minrebroeders kerchof begraven Scannadio (soo was die voornoemde snoode leelickaert genaemt) voor den welcken, niet alleen nu hy doodt is maer noch levendich wesende de stoutste Man van deser Stede vervaert was als hy hem aensach: daeromme suldy eerst tot Alexander gaen, ende hem dese bootschappe doen. Mijn Vrouwe Franchoyse doet u weten dat nu den tijdt ghekomen is dat ghy haer vriendtschappe (die ghy soo lange begeert hebt) meught verwerven, ende dat ghy by haer sult {==2C1r==} {>>pagina-aanduiding<<} moghen slapen indien ghy selfs wilt, ende dat door sulcdanigen middel als ic u seggen sal. Een van mijnder vrouwen magen sal desen avont (om eenrehande oorsake die ghy noch naemaels wel hooren sult) binnen mijnder vrouwen huysinghe brengen desen Schannadio, die van desen morghen begraven is. Nu is mijn vrouwe zo ancxtelijcken seere vervaert voor dien man alsoo doot als hy is dat zy om geen goet ter werelt en soude willen die dooden binnen haren huyse hebben. Daer om begheert zy op u voor den grootsten dienst ende liefde die ghy haer soudt begeeren te bewijsen, dat u believe te nacht ontrent elf uren te gaen liggen int graf daer dese Scannadio begraven leyt, het doot cleet daer hy inne leyt om u lijf te slaen, ende daer alzo blijven ligghen oft ghy de doode selve waert, totter tijdt toe datmen u daer come halen: ende dat ghy u dan sonder woort te spreken, uyten grave laet nemen ende binnen haren huyse brengen, daer zy u dan ontfangen sal, zo meuchdy voorts by haer slapen, ende scheyden alst u believen sal, latende haer voorts metter reste gewerden. Seyt hy dan (sprac de vrouwe tot haer maerte) dat hy sulcx doen sal, in Gods name: maer seyt hy neen soo suldy hem uyt mijnen name segghen dat hy nemmermeer en come daer ick ben: ende dat hy hem wacht (zoo lief als hy zijn leven heeft) eenich bode meer aen my te seynden. Daer nae suldy gaen tot Reynuce Palermijn, ende hem segghen aldus: Mijn vrouwe Franchoyse is bereyt alle te doen dat u sal believen, ist maer dat ghy haer een groote vrientschappe wilt doen: als namentlijck dat ghy ontrent de rechte middernacht soudet gaen tot het graf daer Scannadio desen morghen begraven is: ende dat ghy sonder eenich woort te spreecken, (al wat ghy oock sien ofte hooren meucht) hem stillekens daer uyt neemt ende binnen haren huyse brenght: daer suldy dan moghen weten waeromme sy hem hebben wil, ende sult uwen lust met haer volbringhen. Maer ist sake dat ghy dit niet doen en wilt, zoo ontbiedt zy u, dat ghy u voort aen wachten sult Bode oft bootschappe aen haer te senden. Alsoo is de maerte tot beyde die amoureusen ghegaen, tot elck bysonder in goeder ordeninge segghende tgene haer vander vrouwen bevolen was: de welcke van beyde tot antwoorde ontfinck, dat zy niet alleen in een graf, maer oock wel inde helle soude gaen, indient der vrouwen believen ware. Dese antwoorde ontfinck de vrouwe door haer Maerte, ende vertoefde daer nae om te sien oft zy wel so dwaes waren, dat zy sulckx bestaen souden. Als de nacht gecomen was, so is Alexander Claermontois tot op sijn wambeys toe ontcleedt zijnde, onlanckx nae thien uren uyt zijn wooninghe getreden om hem selfs in Scannadios plaetse int graf te gaen leggen, nochtans is hem opten wege zijnde zo grooten ancxt int verstant gecomen, dat hy tot hem selven sprack: lieve Heere Godt, waer gae ick nu doch henen? wat beest ben ick? wat weet ick oft deser vrouwen maghen moghelijck vernomen hebbende dat ick liefde tot haer draghe, ende vermoedende het ghene dat noch niet en is, haer dit doen bedryven om my in dit graf het leven te benemen. Waert dat sulcx geviel, het soude mijn schande zijn, sonder datmen daer ymmermeer yet af soude moghen vernemen dat hunluyden hinderlijck mochte wesen. Of wat weet ick oft dit niet door eenich van mijn vyanden aldus besteldt wert? oft van yemant die van haer bemint werdt, ende haer dese vrientschappe wil bewijsen? Daer nae seyde hy noch, maer laet ick dit nu al nemen dat alle dit sulckx niet en is, ende dat my haer magen binen haer huys sullen draghen: zoo can ick ymmers wel vermoeden dat zy dit lichaem van Scannadio niet begeeren om dat te omhelsen oft in haerder nichten armen te leggen: maer is eer te ghelooven dat zyt eenichsins ontcleeden wil-, {==2C1v==} {>>pagina-aanduiding<<} len om eenich leet dat hy voormaels henluyden ghedaen mach hebben. De Maerte heeft my gheseydt dat ick niet een woordt en moet spreken, Godt gheve wat ick oock ghevoele: Ho ho: en oft zy my mijn ooghen uyt mijnen hoofde dopten? oft dat zy my de tanden uyt mijnen monde braken? oft dat zy mijn handen afsloeghen? oft dat zy my eenich ander dierghelijcke stucken speelden? hoe zoudet dan met my ghestelt wesen? hoe soude ick connen sonder spreken blijven? Spreke ick dan, sy sullen my kennen en eer avontueren eenich verdriet doen: maer oft zy my dan al niet met allen en misdeden, so en hebbe ick niet bedreven, want sy en sullen my daer by haer niet laten blijven: oock sal ick dan noch naemaels van haer moeten hooren dat ick haer bevel niet volbracht en hebbe: dies ick dan oock nemmermeer mijnen wille met haer en sal moghen volbrenghen. Aldus in hem selfs sprekende, was hy al by nae ghesindt wederomme t'huyswaert te keeren: maer de groote liefde dwanck hem met contrarie argumenten voorts te gaen, ende dat met soo grooter cracht, dat hy ghecomen is tot aen't graf, dat selfde opende, daer binnen ginc, Scannadio zijn doot cleet benam, t'cleet om zijnen lijve sloech, het graef over hem toesloot, ende in Scannadios plaetse ginc ligghen. Niet langhe en hadde hy daer gheleghen, oft hem en is inden sinne gecomen wat Man dit in zijnen leven was gheweest, ende oock mede 't gene dat ghy wel eer hadde hooren vertellen by nacht te gheschieden niet alleen inden graven, maer oock mede elders: zulcks dat hem zijn hayren van ancxten te berghe resen, ende hem niet anders en dochte dan dat Scannadio t'elcken ooghenblicke hem soude comen verworghen. Maer wederomme verstrect zijnde door sijn vierige liefde, heeft hy alle dese angstvallicheden verwonnen: ende hem daer houdende niet anders dan oft hy selfs oock doodt waer gheweest, began hy te verbeyden hoe dattet met hem eynde soude. Aen d'ander cant is oock Rynuce, als de middernacht aen quam, uyt zijnen huyse ghegaen om te volbrenghen dat hem vande Vrouwe ontboden was: den welcken oock veel dinghen inden sinne quaemen die hem ghebeuren mochten. Als te weten dat hy met den lichame van Scannadio opten halse geladen gaende, inden handen vander wacht soude mogen vallen, ende dieshalven als een quaetdoender ter viere veroordeelt werden, oft dat hy daer deure inden hate van Scannadio maghen mochte gheraken: met andere diergelijcke ghedachten, sulcx dat hy by na stille hielt sonder voorder te willen gaen. Maer terstondt weder anders gesint zijnde sprac hy: Heere Godt, soude ick dan neen segghen tot d'eerste begeerte deser edeler Vrouwe die ick so zeere bemint hebbe? ende dat noch d'meeste is, nu ick hier deur haer jonste mach verwerven? Seker al soude ick daeromme sterven, so sal ick tgene van my haer toegheseyt is, besoecken te volbrengen, ende daer mede is hy voort rechts weechs nae't graf ghetreden, twelck hy lichtelijc opende. Alexander oock gevoelende dat het graf open wert gedaen, en heeft niet een woordeken gesproken, niet tegenstaende hy in vervaerlijcken ancxte lach. Als Reynuce binnen tgraf quam, meynende het lichaem van Scannadio te nemen, greep hy Alexander by den beenen, sleypte hem uyten grave, leyde hem op zijn schouderen: ende began also te gaen na 't huys vande vrouwe. Als dan lancx de straten gaende, sonder daer yet anders op te siene, heeft hy dat lichaem dickmael gestooten, nu tegens een hoeckhuys vander straten, dan tegens een Hossel, oft teghens een banck die voor yemants deure stont: ende dit overmidts de nacht soo swerdt ende doncker was, dat hy niet en mochte sien waerwaerts hy ghinck. Maer als hy nu al nae by het huys was van de Vrouwe, de welcke met haer maerte inder vensteren lach {==2C2r==} {>>pagina-aanduiding<<} om te sien oft Rynuce Alexander brengen soude, al voorsien zijnde met onschuldiginghe om die twee wederom te seynden: soo ist ghevallen dat de wacht die hem in die strate verborghen hadden om eenen gebannen man te vanghen, Rynuce hebben hooren aencomen: dies sy terstondt heure bedeckte Lanteerne voorthaelden om heuren wech te sien, ooc wat hunlieden te doene stondt, ende henlieder Schilden ende javelijnen teghens den anderen slaende, riepen sy wie is daer? Rynuce merckte terstondt wel wat dat voor volck was, dus hy gheen tijt hebbende om hem langhe te beraeden wat hem te doen stondt, Alexander terstondt heeft laten vallen: ende is voort so snellijcken van daer geloopen als hem zijn beenen mochten draghen. Alexander en bleef daer niet langhe liggen, ende is (niet teghenstaende hy dat langhe doot cleedt van Scannadio om zijn lijf hadde) rasschelijck van daer gheloopen, gelijck Rynuce voor gedaen hadde. Dit spel hadde de vrouwe door des lichts behulp vander waeckers lanteerne, lichtelijck moghen sien, hoe dat Rynuce Alexander op zijn schouderen droech, ende hadde Alexander lichtelijck connen onderkennen, also hy met het doot cleedt van Scannadio omgort was: dies sy haer met allen seer van hen beyder onversaechde stoutheyt verwonderde: maer onder dit verwonderen began sy oock hertelijck te lacchen als sy Alexander also ter aerden neder sach werpen, ende hun beyden daer naer als herten van daer vlieden. Voorts seer verblijt zijnde van dit ghevalle, heeft sy Godt gedanckt dat hy haer van deser lieden gequel verlost hadde, ende is binnen haer camer ghegaen, alwaer sy ende haer maerte onderlinghen seyden dat die twee mannen haer sonder twijfele seer beminden: gemerckt die beyde (soo't ooc waer was) volbracht hadden, t'ghene hunlieden van haer bevolen was. Rynuce die uyter maten droevigh was, ende zijn ongeval vervloeckte en ginck nochtans om alle dit misval niet nae huyswaert, maer is terstont als hy de wacht van daer merckte te wesen, weder ghekeert ter plaetsen daer hy Alexander ter neder hadde gheworpen, om sijn voornemen te volbrenghen: maer als hy hem daer niet en conste ghevinden, is hy treurich nae zijn huys ghekeert, meenende het doode lichaem door de wacht van daer ghedraghen te wesen. Oock mede en wiste Alexander niet meer tot deser saecken met allen te doen, dies hy mede verdrietich zijnde om zijn misval, van gelijcken gantsch bedroeft zijnde, thuys ghegaen is, sonder den ghenen die hem ghedraghen hadde, ghekendt te hebben. Als nu den morghen ghecomen, ende het graf open ghevonden was van Scannadio die men niet en sach, overmidts hem Alexander opten grondt vant graf gheworpen hadde, soo is daer een verscheyden gherucht af verspreyt over de gantsche stede van Pistoye, alsoo daer veel dwasen meynde dat hy vanden duyvel wech ghevoert was. Dies niet te min heeft elck van dese twee minnaren de vrouwe doen weten wat hy ghedaen hadde, ende hoe dat het met de sake gevaren was, ende heur selfs in alle de onschuldinge haer gebodt niet volcomentlijck volbracht te hebben, versochten sy haer hulde ende liefde: de welcke haer ghelaetende oft sy noch d'een noch d'ander en gheloofde, eerlijck van hun beyden ghescheyden is, met een besneden antwoorde: segghende dat zy hun nimmermeer yet te ghevalle en wilde doen, ghemerckt sy lieden haer begheerte niet ghedaen en hadden. Francois Fortaigue verspeelde tot Bonconvent alle dat hy ter werelt hadde, ooc mede t'gelt van zijnen meester Francois Aniollier, den welcken hy daer na int hemde naloopende ende roepende dat hy van hem berooft was, van de {==2C2v==} {>>pagina-aanduiding<<} boeren dede vanghen, sulcx dat hy des selfs cleederen aen dede, op zijn paert schreet, ende zijnen voorseyden Meester te voete int hemde latenende, na Sienen ghereden is. De negen-en-dertighste Historie. Leerende datmen hem moet hoeden voor dobbelaers ende dronckaerts in dienste te nemen. TEn is noch gheen langhe jaren geleden datter binnen Sienen waren twee jonge mannen, beyde tot heur manlijke jaren gecomen ende ooc beyde Francoys genaemt zijnde: maer d'eene was vander Aniolliers, ende d'ander vander Fortariguer geslachte: de welcke niet teghenstaende zy in veel saecken van verscheyden oft onghelijcker natueren waren, so droegen sy nochtans zoo wel over een in een saecke (te weten dat sy alle beyde haete droeghen tot hun vaders) dat sy dieshalven vrienden waren geworden, ende veeltijdts by malcanderen waren. Maer want Aniollier dat een schoon jonckman van goede zeden was, hem liet beduncken hem niet eerlijck genoegh te mogen onderhouden op 'tgene dat hem jaerlijcx van zijnen vader uyt gereyct wert, heeft hy voorgenomen, op hope om zijn staet te moghen verbeteren, te trecken tot Anconen: al waer ghecomen zijnde, ghehoordt hadde des Paus legaet, een Cardinael, die zijnen jonstighen Heere ende goet vrient was: ende na dat hy met zijnen vader hier af ghesproken hadde, is hy't met hem eens geworden, dat hem de Vader t'eenemael ghereedt soude tellen tghene hy hem anders in ses maenden tijdts ghegheven soude hebben, om hem selfs daer mede te cleeden ende te eerlijcker op te moghen leven. Als hy nu eenen dienaer sochte om met hem te nemen, soo ist gevallen dat Fortarigue sulcks vernomen hebbende ghecomen is by Aniollier, aenden welcken hy (soo hy best mochte) begeerde van hem te moghen mede ghenomen werden: segghende dat hy hem voor pagie, voor knape, en voor alle dat hem beliefde, sonder eenich ander loon, dat alleenlijck om den blooten cost dienen soude. Daer op hem van Aniollier gheantwoort was dat hy niet van meeninghe en was hem mede te leyden, niet dat hy hem niet bequaem ghenoech en kende tot alle diensten, maer om dat hy dobbelde, ende somtijdts oock droncken dronck. Daer op Fortarigue antwoorde, dat hy hem voor beyde wel hoeden soude, twelck hy hem met veel eeden, oft met biddinghen vergheselschapt waren oock beloofde, so dat Aniollier ten laetsten alzo verwonnen zijnde, daer inne seyde te verwillighen. Als sy nu tsamen op den wege waren, hielden sy op eenen morghen henlieder maeltijdt tot Bonconvent alwaer Aniollier, als hy ghegheten hadde, siende dat den dach seer heet was, een bedde inder herberghen voor hem dede spreyden, ende hem met Fortarigues hulpe ontcleet hebbende, ginck hy ligghen om te slapen, nae dat zijnen knecht van hem bevolen was hem te wecken, terstont als de middach overstreken soude wesen. Ter wijlen dat nu Aniollier lach ende sliep, is Fortarigue in een taverne ghegaen, daer hy wat gedroncken hebbende, began te spelen met eenighe die hy daer vant: de welcke hem binnen weynich tijdts niet alleen het selve ghelt dat hy mochte hebben, afwonnen, maer oock mede alle de cleederen van zijnen lijve. Daeromme hy begheerlijck zijnde om alle tselve wederomme te winnen, alsoo int hemde, als hy was, ghegaen is daer Aniollier lach en sliep, den welcken hy, siende dat hy in eenen vasten slape was, alle het ghelt dat hy inder borssen hadde, benomen {==2C3r==} {>>pagina-aanduiding<<} heeft: ende is daer mede wederomme na de speelbane ghekeert, daer hyt alsoo wel verloor, als hy 't ander verlooren hadde. Aniolier ontwakende, stont op vanden Bedde cleede hem, ende vraechde na Fortarigue: maer als hy hem niet en vernam, viel hem inne dat hy erghens tot eeniger plaetsen al droncken mochte liggen, so zijn ghewoonte wel eertijts was van doen dies hy voor hem nemende hem te verlaten, dede die sadele ende zijn male op zijn Peert leggen, ende dacht hem tot Corsignan van eenen anderen knape te voorsien. Maer als hy nu wilde betalen, en vandt hy helder noch penninck in zijnder borsse, dies hy so grooten rumoer maeckte dattet gantsche huys ende oock de Weerdt mede in roere was: segghende dat hem zijn gelt daer in huys gestolen was, ende dreychdese altsamen ghevanghen te doen voeren tot Sienen. Onder dit gheruchte, siet soo comt Fortarigue naeckt in het hemde daer aen treden, in meeninge om Anioliers cleederen te stelen, alsoo hyt ghelt uyt zijnre Borsse ghedaen hadde. Maer als hy hem al ghereedt sach om te Peerde te stijghen, sprack hy tot hem: wats dit Aniolier? sullen wy dan zoo haest van hier scheyden? ick bid u vertoeft een weynich, hier sal terstondt een man comen die mijn wambeys te pande heeft voor achtendertich stuyvers: ende ick ben seecker dat hy't wel weder over gheven sal om vijf en dertich, die hem nu terstondt soo veel wilde tellen. Terwijlen dese woorden noch geduerden, is daer een ander ghecomen, die Aniollier voor ghewis verclaerde dat Fortarigue de ghene was, die hem zijn ghelt terwijlen hy sliep, ontstolen hadde, hem daer by segghende hoet groot die somme was die hy verspeelt hadde. Daeromme Aniollier hittichlijck ver gramt zijnde, Fortarigue schandelijc gelastert ende ghescholden heeft: so dat hy hem overdaet ghedaen soude hebben, indien hy niemandt meer ontsien en hadde dan Godt: ende hem dreyghende by zijnder kelen te doen op hanghen, oft op zijnen halse te doen bannen is hy te peerde geseten. Fortarigue hem ghelatende als oft Aniollier eenen anderen, ende niet hem gedreycht hadde, seyde: Ey Aniollier, laet ons doch (dat bid ick) alle sulcke dwaesheden varen laten, want zy niet een boone weerdich en zijn, maer laet ons hier op letten: wy sullent voor vyf-en-dertich stuyvers moghen wederom hebben, mits dat nu terstont betalende, daer hy ter avontueren morgen (ist dat wy so langhe beyden) achtendertich sal willen hebben, soo hy my die geleent heeft. Dese gratie doet hy my noch, overmidts ick sulcks stelde aen sijn wel believen: waerom (segget doch) en souden wy dan die drie stuyvers niet profijt doen? Als Aniollier hem noch aldus hoorde spreken meynde hy van spijt te rasen, ende dat noch overmits de gene die daer ontrendt stonden vast op hem saghen, niet gheloovende (soo't scheen) dat Fortarigue de Man was die zijn ghelt verspeelt hadde, maer dat Aniollier noch van 't zijn hadde: dies hy tot hem seyde: Wat duyvel hebbe ick met u Wambeys te doen? ick wilde wel dat ghy metten halse gehanghen waert, want ghy en hebt niet alleen mijn ghelt verdobbelt, maer oock mijn reyse behindert, ende daer en boven spot ghy mijnder noch. Aen dese woorden en keerde hem Fortarigue niet eens, niet anders dan oft sulcks tot hem niet en waer geseyt geweest, ende sprack: Ach waeromme en wilt ghy my die drie stuyvers niet laeten: meyndy dat icx u niet en sal moghen betalen? ick bids u doet het om mijnen wille, hebdy nu sulcken grooten haest, wy sullen desen avont noch goets tijdts tot Tourennier comen. Nu wel aen, gaet doch te Borsse, ick verseeckere u dat ick door de gantsche stadt van Sienen soude moghen soecken sonder een wambeys te vinden dat my soo heel wel, als dit, daer soude passen. Aengaende dat ick het soude laten, daer't is voor {==2C3v==} {>>pagina-aanduiding<<} achtendertich stuyvers, het isser noch wel veertich oft meer waerdich, sulcks dat ghy my schade soudet doen in twee manieren. Aniollier, die aldul was van drucke, hem selven van desen berooft, ende nu noch met woorden ghetercht siende, en wilde hem niet meer antwoorden: maer keerende thooft van zijnen paerde, nam hy zijnen wech nae Tourrenier. Waer door Fortarigue nu al een argelistige schalcheyt bedacht hebbende, hem also int hemde na began te draven. Hy hadde hem nu al by nae een mijle, altijdt hem om dit wambeys biddende, nae gevolcht, niet teghenstaende Aniollier om van sulck ghequel ontslagen te sijn, dapper aen noopte, als Fortarigue voor Aniollier arbeyders int velt sach staen, totten welcken hy soo luyde als hy mochte, began te roepen, grijpt hem, grijpt hem. Daeromme sy luyden meynende den genen die daer int hemde nae quam geloopen afgeset te wesen van Aniollier, quamen sy hem, d'een met een graef, ende d'ander met een forcke den wech af snyden, sulcx dat sy hem grepen ende vast hielden. Daer en mocht het Aniollier niet met allen baten, al seyde hy henluyden wie dat hy was, ende hoe hy ghevaren hadde. Maer als nu Fortarigue daer oock by was ghecomen, heeft hy met toornighen gelate tot Aniollier gheseyt, ick en weet niet waeromme ick my doch bedwinge dat ick u niet en doorsteecke, segt verradersche dief als ghy zijt: waer om loopt ghy wech met het mijn? Daer nae hem om keerende nae den Boeren, sprack hy tot henluyder: siedy wel mijn Heeren hoe naeckt ende berooyt ic van dese boeven in mijn herberge was gelaten, nae dat hy alle t'syne verspeelt hadde? ick mach Gode ende u luyden wel dancken dat ick noch aldus veele weder gecregen hebbe dies ick mijn leven lanck in u luyden ghehouden sal sijn. Aniollier seyde oock so vele van sijnre zijden, maer hy en was daer niet ghehoort. Also heeft hem Fortarigue met der Boeren hulpe vanden Paerde doen af sitten, hem ooc alle zijn cleederen uyt ghetrocken: ende daer nae hem selfs met Aniolliers cleederen ghecleet, op't paert gheset hebbende, liet hy zijnen meester daer in zijn hemde met naeckte beenen staen, ende is alzoo wederomme nae Sienen gheheert, over al segghende dat hy Aniollier zijn Peert ende cleederen af ghewonnen hadde. Aniollier die daer wel rijckelijcken in Anconen meynde te gaen by den Cardinael, is armelijcken in zijn hemde wederomme ghekeert te Bonconvent, ende en dorste op die tijdt van schaemte niet weder tot Sienen keeren. Ten laetsten werden hem daer sommighe cleederen gheleent op't Paert daer Fortarigue te vooren op ghereden hadde, twelck noch inder herberge gebleven was: ende ginck tot Corsignan by sommighe van zijne maghen die daer woonden, by de welcke hy bleef ter tijdt toe dat hy van zijnen vader ontset wert. Ende also heeft Fortarigues argelisticheyt ende boosheydt den goeden wille ende t'voornemen van Aniollier behindert: hoe wel die selve ter gheleghender tijdt ende plaetse dien handel niet ongestraft en liet blyven. Calandrijn wert op een Meysken verlieft, Bruyn maeckte hem een Briefken, segghende dat het Meysken hem nae soude moeten volghen soo haest hy haer daer mede gheraken soude, het Meysken ginck met hem, daer werdt hy bevonden van zijn wijf, die maeckt een byster groot rumoer binnens huys. De veertichste Historie. Tot bespottinghe der dwasen, die al datmen hun vroedt wil maecken, ghelooven. {==2C4r==} {>>pagina-aanduiding<<} NIcolaes Cornaquijn een rijck Burgher van Florencen, hadde onder zijne andere Hoeven ende Landen oock een Hoeve tot Cametata: waer hy rijckelijck ende costelijck timmerde. Om dese timmeragie oock te verchieren met Schilderije, is hy met Bruyn ende Buffelmacho den coope eens gheworden, die welcke Nelio ende Calandrijn noch tot hun namen om dat het een groot werck was, ende begonden daer aen te wercken. Ende overmits daer noch een Camer was ghestoffeert met bedden ende ander nootlijck huysraet, oock mede een oude Maerte die't huys bewaerden, sonder dat daer eenige ander dienaers meer waeren, soo was een van des voorschreven Nicolaes soonen ghewoone daer altemet om zijns lusts willen met een meysken te comen, alsoo hy jonck ende noch te vrijen was, welck meysken hy daer eenen dach oft twee by hem hielt ende dan wederomme van daer schickte. Nu ghevielt eens onder anderen, dat hy daer een Meysken bracht genaemt Collette, de welcke in een huys tot Camaldoli onderhouden was van een Roffiaen ghenaemt Manion, diese te huere liet gaen. Dit was een schoone Vrouwe rijckelijc ende chierlijck ghecleedt, oock mede (nae dat zy van die Ambachte was) bevallijck van zeden ende seer wel ter tonghe. Dese was op een tijdt voor den Middaghe in haer ondersielken, metten ghestrenghelden hayre om haeren hoofde ghevlochten, uyt de Camere ghecomen aen den Putte die midden op de plaetse stont, om haer handen ende aensicht te wasschen, alwaer Calandrijn comende met eenen eemer om water, haer gevonden ende stillekens gegroet heeft. Maer sy, hem gheantwoort hebbende, began hem vast aen te sien, maer om dat hy in haeren ooghen een nieu mensche scheen te zijn, dan uyt eenich ander begheerte. Van ghelijcken began haer Calandrijn oock te aenschouwen: ende overmidts sy hem schoon dochte, eenich oorsake van merren te vinden: sulcx dat hy metten watere niet weder en keerde by zijn ghesellen: maer want hyse niet en kende, en dorste hy niet een woordeken tot haer segghen. Als sy nu Calandrijns aenschouwen ghewaere was geworden, began zy weder altemet op hem te sien ende sommige cleyne versuchtinghen te senden, om zijnder te spotten: dies Calandrijn terstont op haer so versot werdt, dat hy van daer niet en const gheraecken, voor dat zy van Philippo gheroepen werdt om by hem inder Cameren te comen. Calandrijn weder op zijn werck ghekeert zijnde, en dede niet anders dan blasen, t'welck terstont vermerckt wert van Bruyn, die altijdt met hem speelde, als de gheene die groote gheneuchte in zijn manieren van doene nam, dies hy tot hem seyde: Wat duyvel mach u gebreecken Calandrijn? my dunct ghy niet anders en doet dan blasen. De welcken Calandrijn geantwoort heeft segghende: hadde ick yemant lieve gheselle, die my een weynich hielpe, ick soude mijn dinghen wel doen. Hoe datte? sprac Bruyn, machment dan niemant seggen. Hier beneden (seyde Calandrijn) is een Jonge dochter, die schoonder is dan een goddinne, de welcke soo seer Amoureus van my is, dattet u al een groote saecke soude duncken te wesen t' welck nu terstont, als ick water ginck halen, van my gemerckt is. Bylo sprac Bruyn, siet wel voor u dat het Philipsens Vrouwe niet en sy. Dat sorge ick (antwoorde Calandrijn) want hy riep haer, ende trat terstont tot hemwaerts inder Cameren. Maer wat hebbe ick daer ooc mede te doen? ic en soude in sulcke saken niet alleen Philippe, maer Godt vanden Hemele selfs wel bedrieghen. Ick en wil u (mijn gheselle) de waerheydt niet verberghen: sy behaecht my soo gheheel wel, dat ickt u niet ghesegghen en can. Doen sprack Bruyn, ick sal besien wie sy is, ende indien het Philipsens vrouwe is, so wil ic {==2C4v==} {>>pagina-aanduiding<<} u sake met twee woorden wel bestellen, overmidts zy seer vry met my is. Maer hoe sullen wy dit aen legghen dattet van Buffelmacho niet vernomen en werdt: Voor Buffelmacho (sprack Calandrijn) en ducht ick niet: maer wy moeten ons wel wachten voor Nello: want dien is mijns wijfs Neve, ende soude al onse dinghen bederven. Ghy segt met allen wel sprack Bruyn. Nu wiste Bruyn wel wie dese Vrouwe was, want hy hadse daer sien comen, ooc mede wast hem van Philippo selfs gheseydt: daeromme hy terstondt als Calandrijn de hielen van 'twerck gelicht hadde om haer een luttel te moghen sien, alle die Historie teghens Nello ende Buffelmacho verteldt heeft: daer zy tsamen sloten alle t'ghene dat zy in dese vernuftinge behoorden te doen. Calandrijn weder op't werck ghecomen zijnde werdt al lijselijck van Bruyn ghevraecht, hebdyse ghesien? Helaes ja ick (sprack Calandrijn) zy heeft my gedoot. Ick wil gaen besien (seyde Bruyn) oft het de gene is die ick meyne: ende ist de selfde, zoo laet my dan daer voorts mede gewerden. Als Bruyn nu beneden gecomen zijnde, Philippum met de vrouwe gevonden hadde, heeft hy hen beyden al int lange verhaelt wat Calandrijn voor een man was, ende t'gene hy tot hem gesproken hadde: dies hy ooc met hen beyden eens gheworden is wat elckx van hun seggen ende doen soude, om haer luyden vermakelijckheydt uyt Calandrijns amoureusheyt te mogen scheppen. Daer nae is Bruyn wederomme ghegaen by Calandrijn, totten welcken hy seyde het is de selfde daer ic met u af sprack, ende daeromme moet de sake wijselijcken becleet zijn, want alle 'twater vande Riviere Arne en soude u niet moghen verschonen indien Philippes sulckx vername. Maer wat begeerdy haer van uwen wegen geseyt te hebben, oft ghebeurde dat ickse quame te spreken? Ho ho, sprac Calandrijn, inden eersten suldy haer seggen dat ick haer toe wensche duysen mudden vant fenijn daer der meyskens buyc af swelt, ende daer nae dat ick haer dienaer ben, ende oft haer yet belieft: hebt ghy my wel verstaen? Jae ick seer wel, sprack Bruyn, laet my metter saken begaen. Als des avonts de tijt om te gaen eten was ghecomen, dat dese Schilders werck latende, afgecomen waren beneden opte plaetse daer Philippe ende Collette waren, zo hebben sy daer wat willen merren om Calandrijn lief te doen: daer began Calandrjin op Collette te sien ende het nieuwelijckste gelate te toonen vander werelt, ende dat oock zo bedectelijck dat het lichtelijck van een blinde gemerckt soude hebben geweest. Aen d'ander zijde bruyckte zy oock al haer behendighe listen om hem te ontsteken. Philippe, Buffelmacho ende d'andere daer en tusschen (zoo 't in ghesteldt was) hem ghelatende als oft zy onderlinghen spraken ende dit niet en mercten, schepten een lustighe vermaeckelijckheydt uyt Calandrijns manieren van doen. Ten laetsten moest Calandrijn, nae een wijle tijdts, niet sonder groot verdriet, van haer scheyden: ende tsamen gaende nae Florencen, sprack Bruyn tot Calandrijn. Soo vele moet ick u segghen dat ghyse niet anders dan 't ijs inder Sonnen doet verdwijnen ende smelten. By gantsch dagen, ist sake dat ghy u guyternije daer wilt brenghen, ende ghy van die amoureuse liedekens, die ghy condt, met haer singhen wilt, ghy sult maecken dat zy ter vensteren uyt sal springhen om by u te moghen comen. Doen seyde Calandrijn duncket u mijn gheselle, dunckt u dat ick die met my behoore te brenghen? Jae seker antwoorde Bruyn. Calandrijn sprac tot hem: Huyden en wilde ghy my niet gheloven als ick het u seyde, waerlijck mijn geselle, ick mercke dat ick badt can doent gene dat ick wil dan eenich ander Mensche, dien ick kenne. Wie anders dan ick soude sulcken vrouwe, als dit is, so haest op hem hebben connen doen verlieven? hoe souden sulckx dese jonghe {==2D1r==} {>>pagina-aanduiding<<} snotcalven soo haest konnen volbrengen, die nacht en dagh verby haers liefs deuren loopen slingeren, ende in duysent jaren nauwelijcx twee vlieghen, in een vat honighs en konnen vangen? Maer dan sal u eerst lusten als ghy my met mijn kleyn vyoolken sult sien: dan suldy schoon spel sien. Maer hoort my ter goeder trouwen: ick en ben soo out niet als u wel dunckt: dat heeft zy oock wel gemerct ja ghewislijck. Ick salt haer noch wel badt doen gevoelen als ic mijn pooten op haren rugge slae. By gants velten, ick sal haer sulcken spel maken dat sy my naeloopen sal als een versotte moeder na haer kint doet. Ho ho, sprac Bruyn: hoe sult ghyse begrabbelen. My dunct by naest dat ick u nu al sie bijten met u tandekens als luycsleutels in haer rooder mondeken ende haer wangekens die twee rooskens ghelijcken, jae dat ickse daer na allenskens van u sie op eten. Calandrijn dese woorden aenhoorende, meynde nu al daer inne doende te wesen: dies hy ginck al singende ende danssende, soo woestelijck dat hy waende uyt sijne huydt te springhen. Als de morghen ghekomen was, bracht hy zijn guyterije met hem, daer op hy tot groote luste vant gheselschappe, een waghen vol liedekens huylde: sulck dat hy (om kort te segghen) in sulcken sotternye gheraeckte, om dese vrouwe dickmael te sien, dat hy den gantschen dagh niet en wrocht, maer liep duysentmalen sdaechs, nu aen de vensteren, dan aen de deure, oock mede opte plaetse om haer te mogen sien: de welcke door Bruyns onderwijs hem daer ooc wel listelijcken toe aen te locken wiste. Aen d'ander zijde bracht oock Bruyn Calandrijn bootschappen over: daer hy hem ooc altemet van haren wegen antwoort op brachte. Ende als sy daer niet en was binnens huys ('t welck meest gheviel) soo bracht hy aen Calandrijn brieven van haer, inden welcken zy hem goeden hope gaf om tot zijn begeren te komen: hem te kennen gevende dat sy ten huyse van haren ouders was daer uyt sy op die tijdt niet gheraken en mochte. In deser wijse hadde Bruyn en Buffelmacho (die hier mede de handt aen hielt) de grootste ghenoechte vander werelt met desen armen Calandrijn: ende ontfingen van hem, gelijc oft sy sulcx begeert hadde, nu een yvooren kamme, dan een borsse oft een paer messen ende ander dierghelijcke beuselinghen: daer voor sy hem wederom uyt haren name brachten sommighe gheconterfeyte rincxkens, die niet met allen waert en waren: die Calandrijn nochtans hogelijcke achte. Hier en boven genoten sy ooc van hem menig goet ontbijten ende ander vrientschappen: op dat sy hem in zijn voornemen doch behulpelijck souden wesen. Als Calandrijn nu wel twee maenden lanck van hunlieden onderhouden was gheweest in deser manieren, sonder yet anders, dan voor gehoort is verworven te hebben, ende hy vermerckende was dat het werc, welck van hen ende sijnen geselle daer gemaeckt wert, haest voldaen soude wesen, soo began hy te dencken dat hy nimmermeer soude moghen komen tot zijn voornemen: indien hy daer gheen eynde af en maeckte voor en aleer henluyder aenghenomen werck aldaer geeyndet soude wesen: dies hy ooc stercker dan oyt te voren, die sake aen Bruyn began te besoecken. Als daerom Collette op eenen tijdt aldaer was, ende Bruyn met haer ende Philippe gesproken ende besloten hadde wat elck doen soude, sprack hy tot Calandrijn: Merckt ghijt wel mijn vrient ende gheselle? dese vrouwe heeft my wel duysent werven belooft u begheeren te volbrenghen, sonder daer tot noch toe yet ghedaen te hebben, ende laet my beduncken dat zy ons op den toome rijdet: deerom, gemerckt sy niet en doet alsoo zy belooft, sullen wijt haer nu doen volbrengen, Godt geve weer sy wil dan niet. Ey (sprack Calandrijn) laet dat doch haest gheschieden, dat bid ic u om Gods wille. Toen sprac Bruyn soudt ghy wel die stoutheyt in u hebben dat ghyse soudet dorven aenroeren met {==2D1v==} {>>pagina-aanduiding<<} een kleyn cedulken gheschrifts dat ick u sal geven? Ja ick met allen wel sprac Calandrijn. Tsa dan, seyde Bruyn, maeckt maer dat ghy my brenght wat schoon parckements, een levende vledermuys, drie greynen wieroocx, ende een ghewijdde keersse, laet my dan voort gewerden. Dien geheelen naevolgenden nacht wert van Calandrijn overgebracht om een vledermuys te mogen vangen. Ten laetsten als hy een ghevanghen hadde, bracht hy die metten anderen dinghen tot Bruyn: de welcke daer mede vertrocken is in een Kamer alleen: waer hy eenrehande beuselinghen met vreemde caracteren op een parckement geschreven heeft, 't welck hy Calandrijn brachte, seggende: Calandrijn weet dat vry voor seker dat sy u terstont volghen sal ende al doen dat u belieft, ist dat ghy haer gheraeckt met die woordekens gheschrift. Daerom indient van dage gebeurt dat Philippe erghens buytens huys gaet, so moet ghy (Godt geve door wat middel het zy) u by haer voegen ende haer met dit briefken aenroeren. Dat ghedaen zijnde, gaet int stroy binnen de schuere die dicht hier by is: want dat is de bequaemste plaetse die hier is, ghemerckt daer selden yemandt komt: dan suldy sien dat sy u daer volghen sal: ende weet oock wel, als sy daer wesen sal, wat u te doen staet. Dies wert Calandrijn de vrolijckste man ter werelt, ende sprack tot Bruyn, ho gesellen laet my nu voorts begaen, al wast nu alsoo dat Calandrijn hem hoede voor Nello, so hadde die nochtans van dese Historie metten anderen de gheneuchte oock ghemeen, als die daer de hant oock aen hielt om Calandrijn te bedriegen. Daerom is hy (so hem van Bruyn belast was) na Florencen tot Calandrijns huysvrouwe gegaen, ende sprack tot haer: V en is noch niet vergheten, lieve nichte Tesse, wat al slaghen ghy buyten uwen schulde van u man ontfinget, op dien dagh als hy hier in huys quam met die steenen van Mugnon: dit dunckt my nu tijt om van u gewroken te werden: ende en doedijs niet, soo en dencke ick u mijn leven voor gheen nichte oft vriendinne meer te achten. Hy is verlieft op een vrouwe daer buyten: die mede so verslingert is dat zy dicwils met hem om een hoecxken gaet: ende en is noch niet lange gheleden, dat sy malkanderen op deser uren dagh ghestelt hebben te versamen, daerom is mijnen sinne dat ghy hem daer op komt betrapen ende dat ghy hem nae sijn verdienste wel deurstrijckt. Soo haest het wijf dit hoorde, docht haer wel dat sulcx gheen boerte noch spel en was: maer flucx opghestaen zijnde, began zy te segghen: O ghy openbaer dief, doet ghy my dit? By gantsch daghen dat en sal soo niet doorgaen, sonder dat ick 't u verghelde. Alsoo greep sy terstont haer overkleet, nam ooc noch een vrouwe met haer, ende rasscher aengaende dan den ghemeenen tredt, is zy met Nello nae de hoeve gegaen. Terstont als Bruyn haer van verre sach komen, sprack hy tot Philippes, siet daer komt het gene dat ghy wel weet: voorts is Philippe van daer ghegaen daer Calandrijn ende d'andere wrochten, seggende: Werckt neerstigh, Meesters, ic moet nu terstont van hier gaen naer Florencen, ende is mede wech ghegaen, hem selven erghens in een secrete plaetse verberghende: alwaer hy sonder te moghen ghesien werden, al sien mochte dat Calandrijn bedrijven soude. Niet langhe daer naer, als hem Calandrijn liet beduncken dat Philippe nu al wat verre vander hant was, is hy af ghegaen op de plaetse daer hy Collette alleene vandt, ende began met haer te kouten. Sy wel wetende wat haer te doen stont, quam hem wat naerder ende toonde hem een weynigh schoonder ghelaet dan zy noch ghewoone was te doen, het welcke Calandrijn oock oorsaecke gaf dat hyse met sijn briefken aenroerde. So haest hy haer daer mede gheraeckt hadde, keerde hy hem om sonder eenigh woordt meer te segghen, ende nam sijnen wegh nae de schuere daer het stroy was. Daer- {==2D2r==} {>>pagina-aanduiding<<} waerts is hem Colette strackx naeghevolcht, de welcke binnen de schuere ghekomen zijnde ende de deure van dien gesloten hebbende, Calandrijn terstont omhelsde op 't stroy (dat daer opter aerden lach) ter neder wierp, schrijelinghs op zijn lijf ginck sitten, haer handen op beyde zijn schouderen stelde, soo dat zy hem by haer aensicht niet en liet ghenaken, ende hem aensach niet anders dan oft sy wat begheerlijck gheaenschouwet hadde, segghende: O mijn soete Calandrijn, mijn hertelijc lief, mijn hoop, mijn troost, hoe vierichlijck heeft my langhe verlanght om met u eens te wesen nae mijn begheeren? u bevallijck wesen heeft my mijn sinnen betovert, ghy hebt met u guyterije mijn herte uyt mijnen lijve getrocken. Maer ist oock mogelijck dat ick u hier hebbe. Calandrijn die hem selven nauwelijcx en kost verroeren, sprack tot haer: Och alderliefste laet my los dat ic u mach kussen. Daaer zy weder op sprack: Heere Godt, wat grooter haest hebt ghy? laet ick u eerst wat nae mijn lust aenschouwen: laet mijn ooghen wat gaen weyden in u aensicht dat soo soet is. Bruyn ende Buffelmacho waeren oock ghegaen daer Philippus was, dies zy alle drie dese verholentheydt hoorden ende saghen. Maer als nu Calandrijn al besich was om Colette met kracht te willen kussen, siet soo komt daer Vrou Tesse op 't flach aengaen met Nello: de welcke soo haest sy daer gekomen waren tot haer seyde, by gantsch doot, ic mercke dat zy by malkanderen zijn. Het wijf, die nu al half ontsint was, aen de deure vander schueren ghekomen zijnde, heeft daer so geweldigh aen gestooten dat die op gevlogen is. Flucx is sy daer op in gesprongen ende sach Calandrijn ter aerden liggen daer Collette op rijdende was: de welcke soo haest zy Tesse vernam, de vlucht ghenomen heeft ende liep daer Philippe was. Daer is vrou Tesse met ongekorte naghelen op Calandrijns aensichte ghevallen die noch niet opghestaen en was, ende bekrabde hem bloedelijck. Daer na greep zy hem by den hayre, ende hem herwaerdts ende gins sleypende began zy hem te segghen: Ey leelijcke schandelijcke hont als ghy zijt, sult ghy, ghy sinneloose grijsaert my dit doen? vervloeckt zy de liefde die ic u gedragen hebbe: ic wane ghy meynt dat ghy t'huys niet wercx ghenoegh en hebt, nu ghy op ander verlieft. Ey siet hier doch een schoon amoureus. Hier ezel kent ghy u selven niet? en kent ghy u selven niet? die u tusschen een persse schroefde, ende soude soo veel vochtigheyts uyt u niet drucken datmer een souce af soude mogen maken. Het en was nu by der doodt Tesse niet die u laestwerven met kinde maeckte, dat haer Godt schenden moet, so wie sy oock is: want men seecker wel mach dencken dat zy niet seer kostelijc en moet wesen, ghemerckt zy verlust was op sulcken schoonen Clenoot als ghy zijt. Als Calandrijn zijn Wijf sach, en wist hy niet oft hy leefde oft doodt was ende en was soo vroom niet dat hy eenighe werc teghens daer dorste bieden: maer also gecrabbelt gepluckhayrt ende gheklopt als hy was, raepte hy zijn bonet, ende stont op ende badt zijn wijf ootmoedelijck dat zy doch niet luyde en riepe: indien zy niet en wilde dat hy aen stucken gehouwen soude werden, gemerckt dese vrouwe, daer by sy hem bevonden hadde, de Huysvrouwe was vanden meester vanden huyse. Laet zijt dan wesen sprack Tesse, dat haer Godt een goet jaer moet gheven. Bruyn ende Buffelmacho met Philippe ende Collette ghenoegh ghelacht hebbende om dese bruyloft, zijn onder hen beyden daer by ghecomen om te vernemen wat dat gheruchte mocht beduyden: ende na langhe woorden het wijf te vreden ghestelt hebbende, rieden zy Calandrijn weder tot Florencen te keeren ende niet meer daer boven te komen: uyt vreesen dat hem yet erchs mochte opkomen indien Philippe hier yet wat af vernaeme. Alsoo is die arme ongheluckighe Calandrijn met {==2D2v==} {>>pagina-aanduiding<<} uytghepluckten hayre ende met een bekrabbelt aensichte wederom na Florencen ghegaen: ende so vroom niet wesende dat hy ymmermeer weder op de hoeve dorste komen, heeft hy een eynde ghemaeckt van zijn liefde, nacht ende dagh lastigh verwijt hoorende van zijn Wijf, nae dat hy voor zijn gesellen Philippe ende Collette een kortswijl ende lachernije gheweest hadde. Talan van Mole droomde dat eenen Wolf zijns Wijfs aensicht ende kele in stucken scheurde, dies hy haer daer voor waerschoude dat sy op haer hoede soude zijn, 't welck sy niet en dede, ende het geschiede haer. De een-en-veertighste Historie. Bewijsende dat droomen niet altijdt loghens zijn. EEn eerlijck Man ghenaemt Talan van Mole, hadde te Wijve ghenomen een jonghe Dochter gheheeten Margriete, die onder alle andere uytghenomen schoon was, maer daer beneven ooc so hertneckigh, so stijfsinnigh ende so ongeschickt dat sy in geene saken eens anders sinne en wilde volgen: soo datter oock niemant en was die eenigh dinck naer haren sinne doen konste, het welcke haren Man verdrietich viel om te verdragen: maer want hy dat niet veranderen en mochte, was hy ghenootsaeckt sulcx te verdragen. Nu gevielt op eenen dagh als Talan met dese zijne Huysvrouwe te landewaert was op een schoone Hoeve die hy daer hadde, dat hem in sijnen droome dochte zijn Huysvrouwe te sien gaen wandelen in een lustigh bosch, dat sy daer ontrent die hoeve hadde staen. Ende dewijle hy haer alsoo sach gaen, dochte hem dat hy uyt eenen hoeck vanden bossche sach komen eenen grooten fellen Wolf die zijn Wijf haestelijcken aender kelen spranc, de selve ter aerden wierp, ende wildese met hem van daer dragen, niet teghenstaende sy luyde kreet om hulpe. Daer nae als sy uyt des Wolfs kele ontkomen was, dochte hem dat haer keele ende aensicht leelijcken geschent waren. Door welcken droom de Man, des anderen daeghs wacker gheworden zijnde, tot zijnder vrouwen ghesproocken heeft. Hoe wel u quade hooft (Wijf) noyt en heeft willen gehengen dat ick eenen goeden dagh van alle mijn leven lanck met u gehadt soude mogen hebben, soo soudet my nochtans verdrieten dat u eenigh leet ghebeurde. Daerom indien ghy mijnen raedt volghen wilt, soo en suldy van desen dagh niet uytten huyse komen. Sy vraeghde hem d'oorsake waerom, ende hy vertelde haer alsoo voorseydt is, maer zy metten hoofde schuddende, sprac: Diemen qualijck wil, droomtmen quaet af. Ghy ghelaet met mijn in lijden te zijn, maer ten is niet anders dan dat ghy van my droomt het gene dat ghy geerne van my saecht. Nochtans sal ick my desen dagh ende altijdt seer wel wachten u nemmermeer daer mede, noch ooc met eenich ander verdriet dat ick soude mogen hebben, te verblijden. Ick wist al wel (sprack de Man) dat ghy so soudet seggen: want sodanigen danck begaet hy die den schorfden kemmet. Maer ghy meugt daer van gelooven 't gene dat u belieft: want mijns aengaende, en segge ick dat niet dan om u welvarens wille, ende noch rade ick u wederom dat ghy van daghe binnens huys blijft, oft dat ghy ten minsten u hoedet te gaen in onsen bossche. Wel ick salt doen sprac het Wijf, ende began daer nae in haer selven te seggen: Hebdy wel ghemerckt hoe argelistelijck desen man my dachte vervaert te maken om niet in onsen bossche te gaen? hy sal daer gewisselijcken eenige snoode hoere dagh gestelt hebben, dies hy dit versiert om van my niet beloopen te worden. O ho, hy soude {==2D3r==} {>>pagina-aanduiding<<} metten blinden goet doen hebben: oock moste ick wel sot zijn dat ick hem niet en kende, en dat ick hem geloofde. Maer hy mach wel seker zijn dat het niet gaen en sal soo hy meynt: want al soud icker van desen dage om sterven, soo moeter geweten zijn wat coopmanschappe datter om gaet dat hy huyden bedrijven wilt. Soo haest sy dit gheseydt, ende haer Man ter eender deuren uyt gegaen was, tradt sy ter anderen deuren uyt soo sy bedecktelijcste mochte: ende ginck sonder vertrec ten bossche waert, daer sy haer int alderdichste verborghen heeft, alwaer sy bleef ligghen herwaerdts ende gins loerende oft daer niemant en soude komen. Terwijlen sy aldaer lach sonder achterdencken op eenighen Wolf: siet, soo komt daer nae by haer uyt een dick hagedoorn een groote ende vreesselijcke Wolf voort, de welcke haer om den halse spranck eer sy (na dat se hem gewaer werdt) tijt mocht hebben om roepen, Heer helpt my. De Wolf beklemde haer met zijnen klauwen, ende en beganse niet anders dan oft een Lammeken waer gheweest, met hem te draghen, sonder dat sy eenighsins krijten mochte, soo vast was sy om haer kele beklemt, sulcx dat sy haer selven in geender manieren yet behelpen mochte. Daeromme soude de Wolf haer alsoo dragende, sonder alle twijfel verworcht hebben gehadt, ten waer dat daer sommige herders int ghemoete ghekomen waren: de welcke terstont op den Wolf alsoo riepen ende histen, dat hy gedrongen wert haer te verlaten. Van dese wert sy alsoo ghescheurt ende gheschent als sy was, terstont ghekent ende binnen haren huyse ghebracht: daer sy met langer sorghvuldigheyt der Medecijnen ende Chirurginen genesen ende ghebetert wert: maer dat soo wel niet oft sy en behielt aen haren kele, ende aen een deel van haren aengesichte soo leelijcke litteken: dat sy, die te voren met allen schoon was gheweest, van dien tijden af seer leelijck ende mismaeckt scheen te wesen: Daeromme sy haer schamende te vertoonen in eenighe plaetsen daer sy ghesien mochte wesen, menigh werven haren eygensinnige kop beweende, ende dat sy ('t welck haer niet met allen ghekost en soude hebben) den waerachtigen droom haers Mans niet en hadde willen ghelooven. Blondel dede Ciacco met een hongermael een boeverije die hem van Ciacco met een lichaem vol slaghen schalijck vergouden werdt. De twee-en-veertighste Historie. Leerende, dat de bedriegher verdient bedroghen te werden. TOt Florencen was eenen van elckelijck ghenaemt Ciacco, soo leckeren ende gulsigen mensche alsmen oyt gevonden mach hebben: maer zijn renten en waren niet groot genoegh om zijn leckerheyt te voeden: dies hy anders een bequaem man wel ter tonge ende geneuchlijc van klap wesende, niet alleen een Hovelinc, maer oock alle mans gast dagelijcx geworden is, sulcx dat zijnen lust stont te wesen by den rijcken ende den genen die goede Tafel hielden: daer hy dickmael des middaegs ende avonts al ongenoot by bleef eten. Van gelijcken was ten selven tijden binnen Florencen een geheeten Blondello, kleyn van lichame, maer prooper, net ende chierlijck als een jofvrou met een huyve op 't hooft ende met gout geel hayr, so gelijck gestreelt datmer niet een oneffen hayrken en sach, ende was desen Man vanden selven ambachte als Ciacco. Op een morgen inden vasten was Blondello gegaen ter vischmarckt, daer hy voor Messire Vieri de Cherchy ghekocht heeft twee seer groote Lampreyen: het welcke ghesien was {==2D3v==} {>>pagina-aanduiding<<} van Ciacco, die daeromme terstont by Blondello quam, vragende wel wat beduyt ditte? gister avondt waerender drie die noch al veel schoonder waren, met een steur ghesonden ten huyse van Mesire Corso Donati: het welcke noch niet ghenoegh zijnde, overmits hy eenige edelluyden ten eten sal hebben, my bevolen heeft dese twee noch te koopen. Sult ghy daer niet mede wesen. Ick weet wel, antwoorde Ciacco: dat ick u daer vinden sal. Daer nae als den middagh ghekomen was, soo ginck hy ten huyse van Messire Corse, dien hy doch voor de deure by zijn ghebueren vandt, dat hy noch niet ter Tafelen en was gheseten: ende vanden selven gevraecht zijnde wat hy ginck maecken heeft hy hem gheantwoordt, mijn Heere ick kome om by u ende u gheselschappe dees noen te eten. Ghy zijt my wellekome sprack Messire Corse, daerom gemerckt het al maeltijdt is soo laet ons gaen eten. Aender Tafelen gheseten zijnde, waren sy inden eersten ghedient met erweten, daer nae werter conijn aengerecht, ende ten laetsten wat ghefrijteerde rivier-visch, sonder yet meer. Doen wert Ciacco de kluchte, hem van Blondelle ghespeelt, te recht ghewaer: dies hy niet luttel verstoort zijnde voor hem nam Blondello dat te vergelden. Ten leet niet langhe hy en is hem int ghemoete ghekomen de welcke nu al veel luyden met dese bootserije hadden doen lacchen. Blondelle hem siende heeft hem gegroet, ende hem al lacchende ghevraeght oft de Lampreyen van Messire Corso oock lecker waeren gheweest. Den welcken Ciacco voor antwoorde gaf, eer datter acht daghen verleden sullen zijn suldijer meer af weten dan ick selve. Ende van Blondello ghescheyden zijnde, is hy sonder dese saecke langher te vertrecken, met een sterck arbeytsman metten loone over een ghekomen, den welcken hy eenen grooten glasen vlessche gaf, ende leyde hem by de halle van Cavicivili. Daer wees hy hem eenen Ridder genaemt Messire Philippus Argenti, dat een groot, starck hoovaerdigh ende dulhoofdigh mensche was, ende seyde totten arbeydts man. Tot dien man sult ghy metter flesschen inder handt gaen ende hem segghen: Messire ick ben tot u ghesonden van Blondello, die op u begeert dat het u believe dese flessche inwendigh met uwen goeden rooden wijn te rubineren, want hy hem wat vermaken soude met zijn vrienden. Maer siet wel voor u dat hy op u hooft niet en gherake met zijne handen: want hy soude u eene quaden dagh gheven, ende sout dan oock alle mijnen aenslagh te niete maken. De arbeyder sprac: hebbe ick yet anders meer te seggen? Neen ghy, seyde Ciacco, gaet ghy maer henen, ende keert, zo haest ghy dat gesproken sult hebben, metter flesschen wederomme tot my dan sal ick u betalen. Also is dese arbeytsman derwaerts ghegaen, ende heeft zijn bootschap aen Messire Philippes gedaen, dese de bootschap ghehoordt hebbende, ende van selfs half breyneloos wesende, nu meynende dat Blondello, dien hy seer wel kende sijnder bespottede, werdt van toorne root ontsteken in 't aensichte segghende: wat rubineren ende wat vrienden zijn ditte? dat Godt u ende hem een quaet jaer moet gheven: Voort stont hy op ende streckte die handt uyt, om den arbeytsman by den kop te grijpen: maer die op sijn hoede staende, was behendigh ende vluchte van daer: ende is soo door een ander strate wederomme ghekeert tot Ciacco, die alle dit spel ghesien hadde, den welcken hy vertelde 't geen dat Messire Philippes hadde geseyt. Ciacco dies wel te moede zijnde, betaelde den arbeytsman, ende en heeft voorts niet gherust voor dat hy Blondello ghevonden hadde, totten welcken hy sprack: Ist langhe gheleden dat ghy laest by de halle waert van Cavicivili? Al een goede wijle antwoorde hem Blondello, maer waeromme vraeghdy my datte? Om u te seggen dat Messire Philippe na u door- {==2D4r==} {>>pagina-aanduiding<<} soecken: maer ic en weet niet wat hy met u hebben wil Wel sprack Blondello, ick ga dan derwaerts om hem te spreken. Also is Blondello van hem gescheyden den welcke Ciacco nagevolcht is om te sien hoe 't spel eynden soude. Messire Philippes die aenden arbeytsman sijnen moet niet en hadde mogen koelen, was met een hittige gramschappe ontsteken: ende eerkaude des arbeyders woorden vast, daer hy geenen sin ter werelt uyt bedencken en konde: anders dan dat Blondello, (Godt gheve oock wien hyt ter liefden mochte doen) met hem gespot hadde. Onder dit overlegghen is Blondello by hem gekomen, den welcken hy terstont, als hy hem sach, eenen grooten uytslach in zijn aengesicht heeft ghegheven. Ay my Messire, sprack Blondello: wats ditte? Messire Philippes greep hem metten hayre, troc hem de huyve van zijnen hoofde, wierp die ter aerden, ende sloech hem al sonder ophouden segghende, ghy sult wel sien verradere wat het is: van wat rubineren ende van wat geselschappe hebdy my ontboden? acht ghy my dan voor een kint om mede te spotten. Ende aldus seggende sloech hy hem met sijn vuysten, die hart als yser waren, al zijn aensicht bloedigh ende blaeu, liet hem ooc nauwelijcx een hayr op zijnen hoofde, sleypte hem door den slijcke, ende scheurde hem de kleederen van zijnen lijve, met sulcker hitten, dat Blondello vanden eersten slach af, noyt te woorde komen noch hem vragen mochte waeromme hy dit dede. Vant rubineren ende van de vrienden hadde hy hem wel horen vermanen, maer en wist met allen niet wat sulcx beduyde. Ten laetsten als Messire Philippes hem wel dapper geslagen hadde, ende daer vele volcx ontrent versaemde ghedooghde hy noch nauwelijcx dat de luyden Blondello uyt sijnen handen verlosten: dewelcke hem also geslagen ende mishandelt als hy was daer verklaerden, waeromme Messire Philippes dit ghedaen hadde: ende hem berispende dat hy sodanigen bootschappe hadde bevolen te doen, onderwesen sy hem oock dat hy Messire Philippe voortaen beter behoorde te kennen voor een man daer niet mede te spotten en was. Blondello heeft hem al klagende ontschuldight, segghende noyt zijn dagen om Wijn ghesonden te hebben tot Messire Philippes. Maer na dat hy hem weder een luttel gheschickt hadde, is hy treurigh ende droevigh t'huyswaert ghegaen, daer hy began te dencken dat dit doort bedrijf van Ciacco gheschiet soude wesen. Als daer na de litteeckens uyt zijnen aenghesichte vergingen ende hy weder began uytten huyse te gaen, ghevielt dat hy ghemoet wert van Ciacco, die hem al lacchende vraegde: dunckt u Messire Philippus Wijn goet te wesen Blondello? Och oft ghy, antwoorde Blondello, de Lampreye tot Messire Corse soo goet bevonden haddet. Doen sprack Ciacco: het staet nu voort meer weder aen u, wanneer dat ghy my bestellen wilt dat ic wel te eten mach hebben, so ghy eens gedaen hebbet: dan sal ic u weder so wel te drincken doen hebben als ghy nu gehadt hebt. Blondello wel vermerckende dat hy daer by niet winnen en soude, by aldien hy hem weder teghens Ciacco inde weer stelde, badt hem om den peys te maken, ende wachte hem wel van dien tijdt af meer met hem te spotten. Twee jonge Mannen gingen tot Salomon om raedt: d'een hoe hy bemint soude moghen werden, d'ander hoe hy zijn kijfachtige wijf castijen soude: waer af d'een tot antwoorde gekreegh dat hy beminnen, ende d'ander dat hy opter gansen brugge gaen soude. De drie-en-veertighste Historie. Radende, dat hy eerst moet lief hebben, die lief ghehadt wil werden, ende hoemen den wijven onderdanigh maken sal. {==2D4v==} {>>pagina-aanduiding<<} Als nu de seer hooge fame van Salomons miracule wijsheydt by nae al door de gheheele Werelt ghevloghen was ende men wiste dat hy uytghesondert milt was om die eenen yeghelijck te openbaren die des begheerde te ondersoecken: soo zijnder van allen weghen vander Weereldt tot hem ghekomen om raedt te soecken in heur wichtighe ende nootlijcke saecken. Onder anderen die daer om dier saecken willen reysden, is oock een Jonck Man ghenaemt Melisso, die seer rijck ende edel was, daeromme ghetrocken uytter Stadt Layasse, van waer hy gheboren was ende daer hy oock woonde. Rijdende nae Jerusalem, soo ist ghebeurt dat hy int scheyden uyt Antiochien vergheselschapt is met een ander Jonck Man ghenoemt Joseph, die eenen wech met hem hielt: dies hy alsoo een wijle benevens den selven rijdende met hem, soo der reysighers ghewoonte is, began inden kout oft klap te komen: ende nu zijnen staet, oock van waer hy was al vernomen hebbende, heeft hy hem ghevraecht waer hy henen wilde ende waeromme. Daer op Joseph antwoorde dat hy reysde tot Salomon om raedt van hem te ghekrijghen, hoe hy hem draghen soude teghen zijn wijf, die kijfachtigher ende verkeerder was dan eenigh ander wijf: de welcke hy noch door bidden noch door smeecken noch door gheenderley ander middel van heuren quaden kop en hadde konnen brenghen: ende heeft daer nae hem van ghelijcken, van waer hy was, waer ende waeromme hy ginck, gevraecht. Den welcken Melisso gheantwoort heeft, ick ben van Layasse, ende hebbe oock mijn ongeluck ghelijck ghy het uwe hebt. Ick ben een rijck Jonckman, die mijn goet verteere met rijckelijc huys te houden, ende mijn mede burgers te eeren, sonder dat ic nochtans door alle sulckx, (d'welck nieu ende vreemt om te bedencken is) eenigh mensche kan gevinden die my jonstigh is oft bemint: dus streckt mijnen wegh oock daer ghy treckt, om raedt te vraghen, hoe ick best soude moghen bemindt werden. Alsoo zijn die twee ghesellen te samen voort ghetreden, ende binnen Jerusalem ghekomen, daer sy binnen korter wijlen door een vanden Baroenen ghebracht zijn voor Salomon: den welcken Melisse met korte woorden sijn sake vertrocken heeft: daer op hem van Salomon niet anders en werdt gheantwoordt dan, bemint. Dit gheantwoort zijnde, is Melisso terstont weder buyten gebracht, ende Joseph binnen, die oock verklaerde 't gene daer hy om gekomen was. Den welcken Salomon geen ander antwoorde en gaf, dan gaet opter gansen Brugge: ende dit geseyt zijnde werdt Joseph mede sonder eenigh vertreck uyt des Coninckx teghenwoordigheydt ghebracht. Daer vant hy Melisso die hem vertoefde, ende vertelde hem wat antwoorde hy gekregen hadde. De welcke te samen dese antwoorden over denckende, ende niet konnende eenighen sinne noch oorbaer tot hunluyder saken dienende, daer uyt begrijpen, zijn by na als bespot wesende weder op den wegh gheslaghen om nae huys te keeren. Nae dat sy sommige dagen gereden hadde, zijn sy aen een Riviere gecomen, daer een schoone brugge over lach: alwaer een groote menighte van Paerden ende geladen muylen over quamen: sulckx dat sy genootsaeckt waren een weynigh aldaer te beyden, tot dat die overgheleden souden zijn. Maer als sy by nae al t'samen over waren, was daer oock een Muyle die schichtigh was ende in gheender wijsen over de brugghe en wilde rijden. Daeromme heeft de muletier eenen stock inder hant ghenomen, daer mede hy met den eersten ghenoegh sachtelijck began te slane, om den mule daer over te doen gaen, maer de mule dan aen d'een zijde, dan aen d'ander syde, dan aen terwaerts wijckende ende deysende, ende en wilde gheensins over de brugghe gaen. De muletier dieshalve {==2E1r==} {>>pagina-aanduiding<<} uyter maten seer vergramt zijnde began den muyl met gantscher krachten metten stocke te slaen, nu op het hooft dan op de zijde, dan oock aen den hals: maer het was al t'samen te vergeefs. Daeromme ten laetsten Melisso ende Joseph dit al aensiende, dickmael totten muletier seyden: Wat wildy maken beule? wildy het beest moorden? waeromme en versoeckt ghyt niet wel ende soetelijc te leyden? dan soudet veel bat voortgaen dan aldus met veel slaghen als ghy doet. Den welcken de Muletier gheantwoort heeft seggende: ghylieden kent uwe peerden ende ick mijnen muyle, dus laet my daer mede ghewerden: ende dit gheseydt hebbende began hy daer weder van nieuws op te slaen: twelc so lange van alle kanten geduerde, dat den muyle ten laetsten recht uyt daer over ginc, sulcx dat de muletier d'overhant behielt. Als nu die twee jonge mannen heurs weeghs over de brugge bestonden te rijden vraeghde Joseph eenen goeden man, voor op de brugghe staende, hoe de brugghe ghenaemt was. Messire, antwoorde hem die goede man, men noemtse der gansen brugge. Joseph dit hoorende, wert Salomons woort gedachtigh: ende hem omgewent hebbende tegens Melisso sprack tot hem: Nu segghe ick u, mijn geselle, dat den raedt my van Salomon ghegheven, noch wel goet mochte zijn ende warachtigh: want ick nu opentlijcken belijde, dat ick mijn Wijf noyt wel smijten en konste: het welcke nu van desen Muletier te recht onderwesen is. Na weynich dagen van daer tot Antiochien ghekomen zijnde, heeft Joseph Melisso sommige dagen by hem gehouden om wat te rusten. Als nu Joseph feestelijck ghenoegh ontfangen was van zijn Huysvrouwe, heeft hy haer bevolen de maeltijdt te bereyden soo haer van Melisso geseyt soude werden: dies Melisso merckende dat sulcx Josephs believen was, haer met luttel woorden onderwees wat sy doen soude. Maer de vrouwe haer oude gewoonte volghende, en dede niet soo haer van Melisse geseyt was, maer dede alle dingen by na recht contrarie. Dit sach Joseph, dies hy seer verstoort zijnde sprack: Was u niet gheseydt, dit avondtmael in deser wijsen te bereyden? De vrouwe haer omkeerende heeft met fieren ghelate daer op gheantwoordt: wel wat sal dit beduyden? wilt ghy eten, waerom en eet ghy niet? was my anders bevolen, het beliefde my aldus te doen: Behaget u, 't is goet: behaget u niet soo gedooght het. Van deser antwoorden was Melisso heel verwondert, ende misprees dat seere. Joseph dit hoorende sprack tot haer: Noch zydy 't selfde wijf dat ghy oyt placht te wesen: maer gelooft my ick sal u haest wat vertellen: ende hem omkeerende tot Melisso, sprack hy: Wy sullen nu haest sien (vrient) oft Salomons raedt oock goet is: maer u bidde ick dat het u niet en verdriete om te aensien, ende dat ghyt voor een tafelspel wilt achten 't gene ick doen sal: ende op dat ghy my niet en behindert, soo gedenct de antwoorde die ons de Muletier gaf, als wy medogen hadden met zijnen muyle. Daer op heeft Melisso gheantwoort: Ic ben binnen uwen huyse, dies ben ick van sinne u al hier de meester te laten wesen. Joseph gevonden hebbende eenen ronden kluppel van een jonghe eycke, is daer mede na de kamere getreden: daer sijn wijf vander tafelen opghestaen zijnde, al preutelende binnen was gegaen: de welcke hy by den hayre greep, voor sijn voeten ter aerden wierp, ende wackerlijck met die eycken stock began te slaen. Het Wijf began metten eersten luyde te krijten ende hem daer nae te dreyghen: maer siende dat Joseph dies niet teghenstaende niet op en hielt van slaen: bestont zy nu al morwe gheklopt zijnde, haer handen t'samen te legghen, ende hem om Godts wille ghenade te bidden, dat hyse doch niet en soude doodtslaen ende beloofde daer en boven nemmermeer yet teghen zijn believen te doene. Noch en sloegh Joseph al niet te minder door {==2E1v==} {>>pagina-aanduiding<<} alle dit: maer trefte met hettiger gramschappe, nu hier, dan daer op haer lendenen, op haer billen ende op haer schouderen wel dapperlijck, sonder eenighsins af te laten voor dat hy vermoeyt was van slaen, sulcks dat die arme Vrouwe om kort te maecken, nauwelijcx een lidt aen haer lichaem en hadde dat niet bloedigh oft blaeu en was. Dit gedaen zijnde, quam hy weder by Melisso, segghende: morgen sullen wy sien wat voordeel den raet, gaet aender gansen brugge, gedaen sal hebben. Daer nae een weynigh gerust ende zijn handen weder gewasschen hebbende, ginck hy met Melisso sitten eten, ende zijn na de maeltijdt als het tijt om slapen was, te ruste gegaen. Oock is de ellenidge vrou met nauwer noot pijnlijck vander aerden opghestaen, ende op haer bedde gaen legghen, daer sy dien nacht, soo sy best mochte gherust heeft: Als den morgen gekomen was, is sy seer vroegh opghestaen, ende dede haren man vragen wat hem beliefde des middaeghs te eten. De man hier om lacchende met Melisso, heeft sijnen sin daer af gheseyt. Doen de middach voor handen was, hebben sy alle dingen op 't alderbeste bereydt gevonden in alder manieren na Josephs bevelen, dies sy den raedt, die eerst van henluyden niet wel verstaen en was, boven maten seere gepresen hebben. Niet lange daer na, is Melisso van Joseph gescheyden: dewelcke t'huys gekomen zijnde, ghegaen is by eenen wijsen Man: dien hy den raedt van Salomon ontfangen, te kennen heeft gegeven, die tot hem seyde: Hy en mocht u gheenen waerachtiger noch beteren raet gheven: Ghy weet dat ghy niemant en bemint: maer dat ghy alle de eere ende vrientschappe, die ghy yemandt bewijst, alleenlijck om u selfs roemgierigheyt doet: Bemint dan, soo u van Solomon gheraden is, ende ghy sult bemint werden. Ende also was dat kijfachtige wijf ghebetert, ende die jonge man beminnende, bemint. Guinot van Tacco beklaeghde den Abt van Clingi, genas hem van een quade Maghe, ende liet hem daer nae los, de welcke daer nae in 't Hoff van Roomen gekomen zijnde, Guinot metten Paus versoende, die hem Prior maecte vant Hospitael. De vier-en-veertighste Historie. Daer inne bethoont werdt, dat de vromen dickwils door behoefte ter doolen komen, ende de maniere om die wederom opten rechten wech te brenghen. GVinot van Tacco die wijt ende breedt was vermaert deur zijn fielheyt ende straetschenderije, was uyt Sienen verjaeght, ende des Graven van Sante Floren vyandt: dies hy de stede van Radicofau wederspannigh maeckte tegens de Kercke van Roomen: in welcke stede hy hem hielt, ende eenen yegelijcken die daer voorby reet, door zijn volck dede berooven. Nu was Bonifacius d'achtste Paus van Romen, als daer te hove quam den Abt van Cligni dewelcke te dien tijden voor de rijckste Prelaet ter werelt ghehouden was. Ende want hem zijn mage verdorven was, wert hem vanden Medecijns geraden, dat hy int badt soude trecken tot Sienen, soo sy niet en twijfelen hy en soude daer ghenesen. Daerom hy verlof hebbende vanden Paus met grooten staete van waghens, van Paerden ende van Muylen opten wege is geslagen met zijnen ghesinne: sonder yet te achten op 't gheruchte dat daer ginck van Guinot. Guinot zijn komste vernemende, stelde zijn laghen: sulcx dat hy, sonder oock een passagie te missen, {==2E2r==} {>>pagina-aanduiding<<} den Abt met alle zijn gesinne binnen een enge plaetse besloten heeft. Dit ghedaen zijnde sandt hy een vanden geschicktsten van zijnen volcke wel verselschapt tot den Abt, om den selven van sijnent wegen vriendelijcken te segghen, dat hijt hem doch soude laten believen by Guinot op 't Casteel te komen. De Abt dit hoorende heeft uyt eenen grammen moede geantwoort dat hijt niet en wilde doen: als de gheene die met Guinot niet te doen en hadde: maer dat hy voort door soude rijden, ende dat hy den gheenen wel onder d'ooghen soude willen sien die hem zijn doortocht beletten soude. Daer op hem den Ambassaet ootmoedelijcken antwoorde segghende: Mijn Heer, ghy zijt nu ter plecken ghekomen daermen, behalven Godts macht, niemant en ontsiet: ende daer alle interdictien ende excommunicatien geexcommuniceert zijn: daerom salt u om beters wille believen Guinots sinne in desen te doene. Onder dese woorden was die plaetse al geheel omcinghelt van Guinots luyden: dies de Abt, hem selfs met alle den zijnen ghevangen siende met eenen grammen moede metten Ambassaet zijnen wech ghenomen heeft ten Casteele waert met alle zijn gheselschappe ende bagagien. Daer werdt de Abt (door Guinots bevel) naer dat hy afgheseten was, op een kleyn kamerken des paleys ghebracht 't welck duysterachtigh ende ongemackelijck was: maer alle zijn ander volck was lanckx 't palleys wel ende bequamelijck, elck naer zijnder waerden, gheherbercht: oock waren de Paerden ende alle de bagagien wel bewaert, sonder datter yet af vermindert werdt. Dit al beschickt zijnde ginck Guinot by den Abt dien hy aensprack aldus: Messire Guinot, wiens gast ghy nu zijt, doet u vraghen ende begheert dat u believe hem te verklaren waer henen u reyse streckt ende om wat oorsaecke: De Abt, die nu al, als een wijs Man, zijnen hooghen moet hadde laten vallen, heeft hem de waerheyt daer af verklaert. Als Guinot dit hoorde is hy van daer ghegaen, ende voor hem nemende den Abt te ghenesen sonder baden, dede hy binnen des selfdes Camerken ghestadelijck goet Vyer branden ende den Abt wel hoeden: sonder weder by hem te komen voor des anderen daeghs 's morgens. Doen bracht hy hem in een sneeu wit Servet twee snedekens ghebraden blanck Broodt, met een groot glas vol leckeren maelveseye, ende was van des Abts mede genomen wijn selfs, seggende tot den Abt: Messire, als Guinot Jonck was, studeerde hy inden Medecijnen: ende seyde daeromme dat hy noyt beteren raet en leerde tegens eenen verdorven mage, dan de genen die hy u doen sal, waer van dese dinghen die ick u hier brenghe, de beginselen zijn: dus neemt die nu ende maeckt wat moets. De Abt lustigher zijnde tot het eten dan tot schelden, heeft dat Broodt (hoe wel nochtans met onwaerden) ghegeten ende den Wijn ghedroncken: ende daer nae veel hooge dinghen ende saecken ghesproken, veel van raet gheseydt, hem veel groote dinghen gevraeght, ende bysonder Guinot begheert te moghen sien. Guinot dit hoorende liet het meestendeel van dien, als onnut zijnde, ongemerckt, ende antwoorde hem op sommige vragen oock beleefdelijck genoegh: hem versekerende dat Guinot hem, soo hy alder eerst soude mogen, soude komen versoecken: ende dit gheseydt hebbende is hy van hem gescheyden: Maer Guinot en quam niet weder by den Abt voor des anderen daeghs 's smorghens als hy hem weder omme soo vele geroost Broots, ende soo vele wijns bracht: 't welck hy alsoo een deel daghen aen den anderen onderhielt: ter tijdt toe hy vernam dat de Abt rauwe Boonen ghegheten hadde, die met voorraede bedecktelijck van hem op des Abts camerken ghebracht ende ghelaten waren. Hierom heeft hy uyt Guinots name den Abt ghevraeght, hoe dat het nu met zijn maghe ghestelt was. Daer op {==2E2v==} {>>pagina-aanduiding<<} hem de Abt antwoorde: Aengaende mijn mage die is nu al wel ghestelt, waer ick maer uyt zijnen handen: want behalven de vryheyt, en hebbe ick geenen meerderen lust dan tot eten: soo wel ben ick van zijn medecijnen ghenesen. Daer na heeft Guinot een schoone Kamer doen behanghen ende toerusten van des Abts tapisserijen selfs ende van zijn bagagien: hy dede oock een groote weerschappe voor veel volckx van dier steden, ende voor alle des Abts ghesinne, bereyden: ende is den naevolghende morghen tot den Abt gegaen, seggende: Messire, nu ghy u wel bevoelt, ist eens tijt dat gy uyt de sloten komt. Voorts nam hy hem by der handt ende bracht hem in de kamere die daer toe bereyt was: al waer hy den Abt gelaten heeft by zijn eygen volck, ende ginck voorts besorghen dat de maeltijdt heerlijck ende feestelijck mochte bereydt werden. Daer heeft hem den Abt een weynigh met zijn dienaren vermaeckt, ende henlieden vertelt wat leven hy daer hadde moeten leyden, den welcken sy lieden daer teghens wederomme verhaelden, hoe dat hunlieden van Guinot wonderlijcken veel eeren bewesen was. Alst nu eens tijdt was werdt de Abt met allen d'anderen seer geschicktelijcken met vele goede spijsen ende leckere wijnen gedient: sonder dat hem Guinot alsdoen noch van den Abt liet kennen. Maer nae dat den Abt sommighe dagen alsoo ghetracteert hadde gheweest, dede Guinot op een tijt des Abts bagagien op een sale, ende alle zijne paerden (oock tot de snootste Caroinghe toe) op de plaetse die beneden die sale stont, by een brenghen: ende is totten Abt ghegaen, hem vraghende hoe hy hem nu bevoelde, ende oft hy nu oock sterck genoegh meynde te wesen om het rijden te moghen verdraghen. Den Abt gaf hem ter antwoorde, hy waer sterck genoegh, ende vande mage wel genesen, alle dingen souden wel met hem zijn: als hy maer uyt Guinots handen ware. Doen bracht Guinot den Abt inde sale daer alle des Abts ghesinne ende bagagie was: ende bevelende een veynster geopent te werden, daer deur men alle des Abts paerden opter plaetsen mochte sien, sprack hy tot den Abt: Ghy sult weten (Heer Prelaet) dat een Edelman te wesen, uyt zijn huys verdreven te wesen arm te wesen, veel mogender lieden vyant te wesen, maer geen boosheydt van herten, en hebben Guinot die ick ben ghenoodtsaeckt om zijns lichaems ende edelheyts beschermingh, een straet-roover ende vyandt des Hofs van Roomen te wesen. Maer want ghy my een vroom Heere schijnt te wesen, so en wil ick met u (dien ick van een quade maghe ghenesen hebbe) niet handelen als ick met andere ghewoone ben te doene: den welcken ick, als sy in mijnen handen ghevallen waren, soo ghy nu zijt, soo veel goedts afrantsonneerde als my goet dochte: maer mijn meeninge is dat ghy mijn doen aenmerckende (my soo vele schencken sult van uwe goeden als u selfs sal believen. Daer zijn alle u goeden, oock alle uwe paerden die ghy met u hier binnen hebt gebracht, die ghy uyt dit venster alle opter plaetsen meucht sien: daer van meught ghy een deel, oock 't gheheel nemen, soo u dat belieft: oock mede staet van nu voorts aen te vertrecken oft u blijven alhter vry in uwer macht ende selfs believen. De Prelaet verwonderde hem datter sulcke milde ende heussche redenen uyt eenen straet-roover voort quamen: ende daer inne een groot wel behaghen nemende, werdt zijnen toorn ende onwille teghens hem in soo goetwilligher jonste verandert, dat hy van herten Guinots vriendt werdt, ende hem liep omhelsen, segghende: Ick swere u inder waerheydt, dat ick om de vriendtschappe te verwerven van sulckdanighen Man, als ick u nu bevinde, gheerne noch vele meer overdaets lijden soude willen, dan ick my tot nu toe hebbe laten beduncken my van u gheschiet te wesen. Vervloeckt moet de Fortuyne zijn dat sy u tot sulck- {==2E3r==} {>>pagina-aanduiding<<} danigen schadelijcken hanteringhe heeft ghedronghen. Dit gheseydt zijnde heeft hy hem het meeste ende beste deel van zijne bagagien ende Paerden gheschoncken, ende is met de reste zoo hy minst mochte, nae Roomen ghereden. Nu hadde de Paus van des Abts ghevanckenisse vernomen: ende niet tegenstaende hem sulcx seere verdroten hadde, heeft hy hem nochtans, als hy voor hem quam, ghevraeght: oft hem zijn baden oock eenigh voordeel ghedaen hadde, daer op de Abt al lacchende ter antwoorde gaf: Alderheylighste vader, ick vant vele naerder, dan 't badt leyt, een verstandig Medecijn die my sonderlinghe wel ghenesen heeft: ende vertelde hem voort de maniere van sijn ghenesinge: daer de Paus hertelijck om gelacht heeft. De Abt zijn begonnen redene voorts vervolghende, heeft uyt grootmoedigher ende eedeler herten een bede aen den Paus begheert dewelcke hem de Paus, meynende dat hy wat anders begheeren soude, mildelijck verwillighde ende toeseyde. Doen sprack de Abt: 't Ghene dat ick aen u versoecke, alderheylighste Vader, is dat u doch believe mijnen Medecijn Guinot van Tacco in ghenaden te ontfanghen: want hy voorwaer onder alle vrome ende achtbare Menschen, daer ick oyt kennisse mede ghehadt hebbe, een vanden meesten is. Aengaende het quaet dat hy bedrijft, is, mijns bedunckens, zijn ongheluck veele meer inne te schelden dan hy selfs: sulckx dat ick niet en twijfele, u heyligheydt en sal in luttel tijts het selve, dat my nu bedunckt, oock van hem beduncken: ist maer sake dat u gaefrijcke mildigheyt zijn tegenspoet soo verandert, dat hy eerlijck na zijnen state mach leven. De Paus die een grootmoedigh man ende een liefhebber van allen vromen mannen was, seyde sulcks seer gheerne te willen doen, indien dit soodanighen man ware als hy seyde, ende dat hy hem daer veylighlijck mochte doen komen. Alsoo is Guinot door des Abts toe segghen, vrymoedelijck ghekomen binnen 't Hof van Roomen: daer hy niet langhe was gheweest by den Paus, oft hy en werdt van hem voor eenen vromen Man ghehouden: dies hy daer mede versoent zijnde, van hem begaeft werdt met het priorschap van den Hospitale, nae dat hy eerst Ridder van 't selve Hospitael gheslaghen was: ende alsoo is Guinot zijn leven lanck een ghetrou dienaer ende vrient ghebleven vande heylige kercke ende vanden Abt van Clingi. Mitridanes benijdende Nathans mitheyt, ginck hem soecken om te dooden, metten welcken hy (sonder hem te kennen) gesproken heeft: ende van hem selfs onderwesen zijnde hoe hy dat verstaen soude, heeft hy Nathan daer nae in een Bosschageken ghevonden, soo hy hem te voren gheseydt hadde: dies hy hem kende, hem selven schaemde ende Nathans vriendt wert. De vijf-en-veertighste Historie. Betoonende, dat de deughde, stantvastelick in een grootmoedig herte blijvende, oock dickwils van hare benijders ghe-eert wert. HEt is gants gewis ende seker (indienmen de woorden van sommighe Genevoysers ende andere mannen, die in dat lant geweest zijn geloove mach geven, datter eertijts in't Landt van Cathay is gheweest een van edelen afkomste ende soo rijcke datmen zijns ghelijcke niet en vandt, ghenaemt Nathan: de welcke een deel lants hadde liggen benevens des Heeren wech dien yeghelijck, die uytten westen nae Orieten oft uyt Orienten nae westen {==2E3v==} {>>pagina-aanduiding<<} wilde trecken, door moeste lijden: ende want hy milt ende grootdadigh van herten zijnde, 't selve metter daet begeerds te doen blijcken, vergaderde hy vele timmerlieden, ende maecte in luttel tijts het schoonste grootste ende rijckelijckste Palays dat oyt gesien was: 'twelck hy oock op 't alder chierlijckste dede voorsien met alreleye behoeften om edellieden te ontfanghen ende eere te bewijsen. Nu hielt dese Nathan een groot ende schoon huysghesinne, door welck hy eenen yegelijck, die lancx den wege quam ende ginck, nae hunlieder begheeren feestelijck dede ontfanghen en dienen: in welcke loflijcke zede ende miltheyt hy soo lange volharde dat zijn fame niet alleen door gantsch Orienten, maer oock in 't geheele westerlant bekent ende in eeren vermaert was. Maer als hy nu vol jaren was, sonder nochtans in 't pleghen van zijn gasterije beleeftheyt eenighsins verslapt te zijne, soo ist ghevallen dat zijn looflijcke fame ten ooren is gekomen van een jonckman ghenaemt Mitridanes woonende in een landt dat niet verde van daer gheleghen en was: dewelcke bevoelende hem selven niet minder van machten, dan Nathan was, te wesen, des selvens goede name ende deughde began te benijden: ende nam voor hem, die selfde met meerder mildigheydt ofte te vernielen oft te verduysteren. Ende hebbende doen bouwen sulckdanigen Paleys als Nathans was began hy aen alle den genen die daer deure reden, die onmatelijckste miltheydt te betoonen daer oyt af gehoort was: sulcx dat hy onghetwijfelt in weynigh tijdts oock met allen seere vermaert is geworden. Nu ist op eenen dagh ghebeurt, als Mitridanes alleene op de plaetse zijns Palays was, datter een schamele vrouwe deur een van des Palays Poorten binnen quam bidden om eenen aelmisse die zy verwerf: tot de welcke, nae dat zy twaelfmael achter een door verscheyden Poorten ontfanghen hebbende, de derthiende mael noch wederom quam bidden, Mitridanes gheseyt heeft goede Vrouwe ghy zijt neerstigh ghenoegh int bidden, doch beval hy datmen haer geven soude: Dat oude wijf dit gehoort hebbende sprack, O hoe wonderlijcken is Nathans miltheydt? daer ben ic deur dertigh verscheyden pooten van 't Paleys, die daer oock als hier zijn, binnen ghekomen, hebbe hem dertighmael om aelmisse ghebeden ende die (sonder van hem bekent te werden) verkreghen: maer hier noch niet deur derthien Poorten gekomen zijnde, ben ick terstont ghekent ende berispt gheweest: ende dit gesproken hebbende is sy wech gegaen sonder wederomme te keeren. Mitridanes der oude vrouwen woorden verstaende, wert met een rasende gramschappe ontsteken als die hem liet beduncken dat de goede fame die hy van Nathan hoorde, een verminderinghe was van de zijne, dies hy tot hem selven sprack: Ach onsalighe Man wanneer soude ick Nathan in loflijcke gerucht doch mogen volghen hoe soude ick hem (daer ick om arbeyde) in eeren mogen te boven gaen, gemerckt ick hem daer inne niet ghelijck en mach worden? waerlijck ick quelle my selfs te vergheefs indien ick hem niet van kant en helpe: het welcke, overmits het hem van zijn ouderdom niet ghedaen en werdt, sonder langher vertreck van mijn eyghen handen moet gheschieden. Alsoo is hy met sulcker verstoornisse opghestaen, sonder hem met yemandt te beraeden, met weynigh gheselschaps te Paerde gheseten, ende des derdendaeghs ghekomen daer Nathan woonachtigh was. Daer heeft hy zijn volck bevolen dat sy hun niet ghelaten en souden van zijn ghesinne te wesen noch hem te kennen: ende dat zy erghens ter herberghe souden gaen ende blijven tot dat sy tijdinghe van hem vernamen. Mitridanes dan spade in den dagh alleen ghekomen zijnde niet wijt van dat schoone Paleys, heeft hy daer Nathan sonder eenighe pomposighe kleederen ghe- {==2E4r==} {>>pagina-aanduiding<<} vonden alleen gaen wandelen, den welcken hy niet kennende, vraeghde oft hy hem niet en wist te wijsen waer Nathan woonde. Nathan antwoorde hem blydelijck: In alle dese contreye, lieve sone, en is niet een Mensch die u dat, beter soude konnen wijsen, daeromme wil ick u (ist u believen) daer gheerne brenghen. Mitridanes sprac dat hy hem daer hoogelijc af dancken wilde: maer hy en soude niet geerne (indient mogelijck ware) van Nathan gesien oft bekent wesen: Ende dat sal ick ooc geerne doen, nadien sulcx u ghelieven is, sprack Nathan. Alsoo is Metridanes vanden paerde ghesteghen, ende met Nathan, die hem terstondt in een vriendelijcke kout brachte, na 't schoone paleys gegaen: Daer gekomen zijnde, heeft hy des jonghen mans Paert doen nemen door een van zijnen dienaren: den welcke hy heymelijck in 't oore beval onder alle 't gesinne te bestellen, dat niemant desen jongen man en soude te kennen geven dat hy Nathan ware: het welcke terstont alsoo gedaen wert. Als sy op 't Paleys waren, bracht Nathan Mitridanem op een seer schoone kamer, daer hem niemant en mochte sien dan de gene die van hem bestelt waren om Metridanem te dienen: ende bevolen hebbende datmen den selven groote eere soude bewijsen, hielt hy selfs hem gheselschappe: Hy aldus by Metridanem blijvende, wert van den selven jongen man (niet tegenstaende die hem als een vader eerde) gevraecht wie hy ware: Ick ben, antwoorde hem Nathan een van zijn simpele dienaren, de welcke van mijnder jonckheydt af tot in mijn grauwe outheyt, mijnen tijdt in zijnen dienste versleten hebbe: sonder yet meer dan ghy sien meucht, van hem verbetert te wesen: dies ick my niet teghenstaende hy van alle ander menschen hoochlijck ghepresen wert, zijnder niet seer beloven en mach. Dit woordt bracht Metridani eenighen hoop om met meerder raets ende minder perijckelen voor boose voornemen te moghen volbrengen: den welcken Nathan daer werder heusselijck op vraeghde wie hy ware, ende waeromme hy daer gekomen was: hem daer benevens sijnen raet ende hulpe, van 't ghene in zijnder machten was, aenbiedende. Doen sweech Metridanes een goede wijle eer dat hy hem antwoorde: ende ten laetsten in hem selfs besluytende desen ouden dienaer zijn saken te betrouwen, heeft hy den selven met een lange ommeloop van woorden doen beloven hem ghetrou te sullen wesen met raet ende daet: ende heeft hem daer na geheel ende al ontdeckt wie hij was, waeromme gekomen, ende oock waer deur daer toe beweeght: Nathan dese woorden ende het wreede voornemen van Metridane hoorende, veranderde gheheel in zijnen ghemoede: dies niet te min heeft hy sonder vertreck met wel getrooster herten, ende met onversaeghden gelate geantwoort aldus: Metridanes, u vader was een edelman, vanden welcken ghy (sulcken treffelijcken saecke voorghenomen hebbende als ghy doet) niet af bastaerden en wilt, te weten dat ghy u milde herte elckerlijck bestaet te betoonen. Dies prijse ick den nijt hoogelijck die ghy op Natans deughde dragende zijt, overmidts de ellendige werelt haest vol welvaren soude zijn, by aldien daer veel Menschen van sulcken sinne waren: Aengaende uwen aenslach dien ghy my ontdeckt hebt, sal onghetwijfelt verholen blijven, daer toe ick u wel eenen nutten raedt dan eenige hulpe toe mach geven, ende is dese. Ghy meught van hier sien een kleyne Bosschagie staen, dat ontrent een half mijlken van hier is gheleghen, daer inne Nathan by nae alle morgen alleene gaet wandelen, alwaer hy dan een goede wijle tijdts in blijft, aldaer ghy hem lichtelijck sult moghen vinden, ende u believen met hem doen. Ende ist saecke dat ghy hem doodt slaet, soo meughdy (om sonder eenigh behinder t'huys te moghen gheraecken) wederomme keeren, niet door den wech die ghy ghe- {==2E4v==} {>>pagina-aanduiding<<} komen zijt, maer door den anderen wegh dien ghy daer ter slincker handt uyt het Bosschagiken siet strecken: want al ist dat zy niet soo seer als d'ander ghebaent is, so is sy nu nochtans veyliger oock naerder om t huys te komen. Metridanes dit onderwijs ontfanghen hebbende, heeft nae dat Nathan van hem ghescheyden was, zijn gheselschappe heymelijck doen weten (soo sy oock daer binnen gelogeert waren) waer dat sy hem verbeyden souden den naestvolghenden dagh. Als nu den morgen gekomen was en hadde Nathan sijn voornemen niet verandert van den raet dien hy Mitridanes ghegheven hadde: maer in die selve meeninghe blijvende, is hy alleen getreden na 't bosschageken om vermoordt te werden. Oock mede is Metridanes opgestaen, nam zijnen boghe ende swaert (alsoo hy anders geen wapen en hadde) steegh op zijn Paert, ende is nae 't Bosschageken ghereden. Daer komende sach hy van verde Nathan alleen gaen wandelen in 't selve Bosschageken, ende nam voor, dat hy hem wilde sien ende hooren spreken al eer hy hem soude bespringhen: dies hy naer hem toe gherent is, ende greep hem byden bant die om zijnen hoofde was, segghende: Hou grijsaert, ghy moet sterven. Daer op hem Nathan niet anders en antwoorde, dan, waer mede heb ick dat verdient? Metridanes hem horende ende het aensicht siende, wert hem kennende voor den genen die hem so goedertierlijck ontfangen, so vriendelijc verselschapt, ende so getrouwelijck geraden hade. Daerom zijnen evelen moet terstondt nedergeseten ende zijnen toorn in schaemte verandert is: sulckx dat hy 't Sweert nu al om te slaen uytghetoghen zijnde, ter aerden wierp, ende voort vanden Paerde ghespronghen, heeft hy hem selfs al weenende voor Nathans voeten neder laten vallen ende tot hem gheseydt: Nu bekenne ick opentlijck (alderwaertste Vader) u over natuerlijcke miltheydt, aenmerckende met welcke listen ghy hier gekomen zijt om my u leven te schencken daer ick my selfs teghens u gierigh nae ghetoont hebbe om u dat te benemen, sonder daer nochtans eenigh recht oft redene toe te hebben. Maer Godt mijnder meer sorge draghende dan ick selve, heeft my ten selven ogenblick, alst aldermeest van noode was, mijne oogen gheopent: die my van die ellendige nijdigheyt gesloten waren: daeromme ic my dies so vele te strafwaerdigher bekenne in mijn misdaet: als ick u bereyt gevonden hebbe om my dienst ende liefde te bewijsen: dus zuldy nu over my sulckdanige wrake nemen, als betamelijck is over mijn groote sonde. Terstont heeft Nathan Metridanes op doen staen, ende hem teederlijcken omhelst, gecustende seggende: Ten is van genen noode mijn sone, vergiffenisse te bidden, noch te vergeven u voornemen, of ghy dat oft quaedt oft anders soudet willen noemen, gemerckt zulck opset niet spruytende en is uyt hate die ghy my draeght, maer uyt een eergierige begeerte van beter geacht te wesen: Leeft daeromme mijnent halven sonder sorghen lieve soone, ende hout vry voor ghewis datter gheen Mensch en is op der aerden die u meer bemint dan ick doe: overmits het aenschou dat ick hebbe op die hoogheyt van uwen gemoede, 't welc niet en strect (so de ellendige menschen meest doen om gelt te vergaderen maer om 't vergaderde looflijc te verteeren. En schaemt u oock niet dat ghy my hebt willen doot slaen, noch en meynt ooc niet dat ick my dies verwondere? want de moghende Keyseren ende door Coninghen en hebben heure rijcken ende van gelijcken hunlieder namen by na gheerne andere middelen groot gemaeckt oft vermeert dan metten dootslage, niet van eenen Mensche, soo u opset was, maer van ontallijcke vele Volcken, met gantsche Dorpen te verbranden ende met steden te vernielen daeromme en hebt ghy, die om u selven vermaerder te maken my hebt willen dootslaen niet met allen selt- {==2F1r==} {>>pagina-aanduiding<<} saems noch nieus, maer 't gene dat oudt ende ghemeene is bestaen. Metridanes zijn boose opset niet met allen ontschuldigende, maer die beleefde verantwoordiginghe van Nathan voortghebracht, hoogh prijsende, is met hem soo verde te woorde gekomen, dat hy seyde grootelijc te verwonderen hoe Nathan hem selven totter doot hadde konnen schicken, ende daer oock selve raedt hadde toe moghen geven ende middel toe vinden. Daer op Nathan gheseydt heeft: Ick en wil niet Metridanes, dat ghy van mijnen raedt ende aenslach verwondert: want na dat ick mijns selfs machtigh was, ende het selve dat ghy nu mede doet, te doen bestaen hadde: soo en quam noyt Mensch in mijn huys dies begeeren van my gheweyghert is gheweest, van 't ghene in mijn vermoghen was. Nu quaemt ghy hier begeerlijc zijnde na mijn leven welcke ic vermerckende, was terstont bereyt u dat te geven: op dat ghy de gene alleen niet en soudet wesen die sonder zijne begheerten verworven te hebben, uyt mijn huys soudet scheyden. Ende op dat ghy dat ymmers soudet moghen ghekrijgen, gaf ick u sulckdanigen raet, door welcke ick my liet duncken dat ghy mijn leven soudet hebben moghen verwerven, sonder het uwe te verliesen: daeromme segghe ende bidde ick u noch indien ghy dat begheert, dat ghy 't my beneemt, ende u selven daer mede vernoeght: want ick niet en verstae hoe oft waer ick mijn leven bat soude moghen besteden: Ick hebt nu al tachentigh Jaeren lanck ghebruyct ende met vreughden ende geneuchten overgebracht: ende ben wel versekert naer den loop der natueren, ende nae dat het met alle menschen gaet, dat het my nu voortaen van selfs niet langhe by blijven en sal: daerom acht ick 't veel beter yemant wech te schencken, soo ick altijdt met mijne andere schatten ende goeden ghedaen hebbe: dan dat so lange te willen bewaren, tot dat het my vander natueren, mijns ondanckx, benomen soude werden, het is een kleyne saecke yemant hondert Jaren te schencken, waeromme soudet dan doch wat groots wesen ses oft acht jaren (die ic noch op 't lanckste leven mach) te schencken, nemet daerom van my indien ghy daer begeerte nae hebt dat bidde ick u: want ick tot noch toe geleeft hebbe sonder dat oyt yemant mijn leven van my begheerde, noch en weet oock niet lichtelijcken yemandt te vinden die nae mijn leven staet, ten zy dat ghy my beneemt, als die daer nae staet. Ende oft daer noch namaels yemant anders na staen mochte soo is my wel kont dat het altijdt, hoe ick 't langer beware, minder van waerde sal werden: dus is mijn begeeren dat ghyt my benemen wilt eer dat het noch onwaerder oft snooder werdt. Metridanes was seer beschaemt ende sprack, dat moet Godt verbieden dat ick 't leven van u scheyden ende u sulcken waerden dinck benemen soude: want ick dat niet meer en begheere zoo ick onlanckx hier voor onrechtelijck ghedaen hebbe: ende soude u liever een deel van mijn Jaren daer toe schencken indient wesen mochte dan u vanden uwen berooven: Daer Nathan terstont op seyde: ende soudet ghy dan (indien ghy mocht) daer noch toe voeghen, soudet ghy my dan tegens u doen bedrijven 't geene dat ick noyt mijn daghen tegens yemandt anders en pleeghde? te weten, dat ick, die noyt mensch en beloofde, u vant uwe berooven soude: Jae voorwaer sprac Metridanes sonder vertreck daer weder op. Doen seyde Nathan tot hem: Ghy sult dan doen soo ick u segghen sal: Ghy, alsoo jonck zijnde als ghy zijt, sult hier binnen mijnen huyse blijven, ende Nathan ghenaemt wesen: maer ick sal gaen woonen binnen uwen huyse, en my tot alle tijden Metridanes doen noemen. Waert sake antwoorde hem Metridanes, dat ick soo wel konste doen, als ghy kondt ende oyt gekonnen hebt, ick soude sonder vertreck van beraedt, dat {==2F1v==} {>>pagina-aanduiding<<} voorwaerden aengaen die ghy my biedet: maer want ick wel voorseecker weet dat mijn doen een verminderinghe van Nathans fame soude zijn, ende mijn meeninghe niet en streckt om in eenen anderen te verderven 't ghene ick in my selven niet en weet te maecken, soo en wil ickt niet aengaen. Dese ende andere meer deser gelijcke vriendelijcke redenen onderlingen ghehadt hebbende zijn sy door Nathans believen te samen wederomme ghekeert na den palayse: alwaer Nathan veel daghen lanck Metridanes hoogelijck eerde ende heeft hem met alle verstant ende kloeckheydt in zijn loffelijck ende hoogh opset gesterckt. Ten laetsten als Metridanes met zijn ghesinne begheerde nae huys te trecken, heeft hem Nathan oorlof ghegeven, na dat hy hem metter daet bewesen hadde dat Nathan van Metridane met miltheydt niet en mochte verwonnen werden. Messire Gentil van Carissende gekomen zijnde van Modena haelt een vrouwe die van hem bemint ende voor doodt begraven was, uyten grave: de welcke tot haer selven ghekomen ende van eenen Jongen Sone verlost wesende: vanden selven Messire Gentil met haer soonken wederomme ghelevert werdt in handen van haren Man ghenaemt Nicolas Chassennemy. De ses-en-veertighste Historie. Verklarende, dat liefde somtijts oorsake is van groote heusheyt. TOt Boloignen, dat een van de vermaertste steden is in Lombaerdyen, woonde voormaels een Ridder ghenaemt Messire Gentil van Carissendi, van grooten aensien ende achtbaerheydt, soo wel om zijn deughden als om zijn edeldom: de welcke in zijnder jonckheydt verliefde op een schoone Maghet genaemt Jonckvrou Katherina, die eenen Edelman gheheeten Naclaes Chassennemy te wijve werdt ghegheven: dies hy aent verwerven zijns liefs wanhoopende, van Boloignen vertrocken is metter woon tot Modena, om aldaer dies versocht zijnde, Potestaet vander stede te wesen. Een wijle tijdts hier na (Messire Nicolaes uyt Boloignen ghereyst zijnde erghens daer hy te doen hadde) ginck haer zijn Huysvrouwe, overmidts zy bevrucht was, op een van hare hoeven houwen, ontrent een mijle weeghs van Modena gheleghen, al waer haer soo swaren ende haestighen hertvanck over quam, datmen gheen teecken van leven meer in haer en vermerckte: sulckx dat zy oock vanden Medecijn, die daer over gheroepen was, voor doot te zijn gheoordeelt was. Nu seyden oock haer naeste Maghen (die daer haestigh ontboden zijnde ghekomen waren) uyt haer ghehoort te hebben, dat sy noch soo langh niet swangher en was gheweest datse levende vrucht mochte draghen, dies zy sonder eenigh langher vertreck heurluyder Nichte (alsoo zy was) met een seer deerlijcke beweeninghe begraven hebben in een tombe staende op het Kerck-hof vande naeste Kercke daer ontrent. Dese mare heeft Messire Gentile deur het schrijven zijnre Vrienden terstondt vernomen: dies hy (niet teghen staende zy hem noyt eenigh teecken van jonste ghethoont hadde) uytter maten bedruckt is gheworden, ende sprack by hem selven: Ach leyder Joffrou Katherina nu zydy doodt, ende my en heeft, soo langhe ghy in 't leven waert, niet een vriendelijck oogh opslagh van moghen gewerden: daerom moet ick nu overmits ghy u niet weeren en meught, noch een mondeken van u nemen. Dit gheseyt ende de nacht gekomen zijnde ende bestelt hebbende dat zijnen ganck verholen mochte blijven, is hy met een zijnre {==2F2r==} {>>pagina-aanduiding<<} dienaren heymelijck te paerde geseten, ende sonder eenigh vertoeven ghereden daer hy verstaen hadde dat de Jofvrou begraven lach: voort opende hy 't graf, trad daer binnen, streckte hem selfs aen haer zyde, leyde zijn aensicht op der Vrouwen aensicht, ende heeftse menighmael met klagelijcke tranen gekust. Maer also wy sien dat de menschelijcke begheerlijckheyt binnen geenen palen vernoegende, altijt verder ende verder begheert, ende dat noch bysonder inden minnaren, soo heeft hy wiens voornemen nu al was om weder uytten grave te gane, tot hem selven gesproken: Och arme, waeromme (nu ic doch hier ben) en taste ick haer borstkens niet een reyse, ick en hebse noyt ghetast, noch en sal die oock mijn daghen niet meer tasten. Hy dan in dese begheerte gheraeckt zijnde, heeft hy zijn handt op haer borste gheleydt, ende die selve daer een wijlken ghehouden hebbende, docht hem dat hy daer yet, als oft haer herte waer gheweest, ghevoelde kloppen: dies hy nu alle anckxste uyt sijnen sinne verjaeght hebbende, met meerder achtneminghe daer na ghevoelt heeft: ende bevandt voor seecker dat sy noch leefde, niet tegenstaende het leven in haer seer kranck ende swack was. Daerom heeft hy haer met zijns Dienaers hulpe uytten grave ghenomen, soo hy aldersoetelijcxst mochte, ende selve voor hem op zijn Paerdt stellende, binnen Boloignen ghebracht, ten huyse van zijn Moeder. Dit was een deughtsame ende wijse vrouwe: de welcke alle de gheleghentheyt uyt haren Sone bescheydentlijck verstaende, met mededoogen beweeght wert: sulcx dat sy met groote vieren ende met sommighe badingen het verborgen leven inde vrouwe weder ten voorschijne heeft gebracht. Als nu de Vrouwe began te bekomen, heeft sy swaerlijc versucht, ende geseyt: Ay my waer ben ic nu? De deuchtsame vrouwe haer antwoordende, sprack: weest getroost Dochter, ghy zijt hier ter goeder steden. Maer nae dat sy geheel weder tot haer selven was ghekomen, ende sy haer ooghen opslaende, niet en wiste waer sy was, ende sy oock Messire Gentil voor haer sach staen, heeft sy vol verwonderens wesende des selfs moeder ghebeden haer doch te willen vertellen hoe ende in wat wijse sy daer binnen ghekomen was: het welcke Messire Gentil haer al t'samen in goeder ordeninghe vertelt heeft. Dies heeft haer die Vrouwe deerlijck beklaeght, ende hem daer af so hooghelijcken bedanckt als haer moghelijck was: hem daer benevens biddende door de liefde, die hy oyt op haer ghedraghen mochte hebben, ende deur zijn eerbare heusheydt dat hy haer binnen zijnen huyse doch niet en soude ghedooghen yet te gheschieden dat eenighsins tot haerder, oft tot haers Mans oneere mochte strecken: ende dat hy haer doch binnen haren huyse soude willen seynden als den dagh ghekomen soude wesen. Daer op haer van Messire Gentile gheandtwoordt werdt. Mijn vrouwe, nae dien Godt my die gratie ghedaen heeft dat hy u doort middel vander liefden, die ick u hebbe ghedraghen, vander doodt weder int leven gebracht heeft, soo en staet mijnen sinne niet om u immermeer yet te vergen oft voor oogen te legghen anders dan oft ghy mijn vleeschelijcke ende waerde suster waert, Godt geve oock hoedanighe begeerten ick voormaels ghehadt mach hebben: maer dese weldaet, desen nacht van my aen u bewesen, behoordt wel eenige danckbaerheyt te verdienen, ende begeer daeromme dat ghy my niet en wilt weygheren een vrientschappe die ick aen u wil begheeren. Die Vrouwe sprack goetwillighlijcken daer op, dat sy gantsch bereyt daer toe ware, indien 't selve eerlijck ende in haer vermoghen was. Doen seyde Messire Gentil: mijn Vrouwe, alle uwe maghen ende gheheel Boloignen ghelooft ende houdt voor seker dat ghy doodt zijt, sulckx dat u niemandt meer tot uwen huyse verwachtende is: daeromme is mijn vriende- {==2F2v==} {>>pagina-aanduiding<<} lijcke bede dat u believe hier heymelijck by mijne Moeder te blijven, ter tijdt toe dat ick wederomme come van Modena, 't welck niet lange en sal lijden. Ende de oorsake waeromme ick dit aen u begheere, is alleenlijck om dat mijn meeninghe is u Man, in 't by zijn van den besten des lants, een heerlijcke ende waerde beschenckinghe met u te doene. Al wast nu soo dat de Vrouwe groot verlanghen hadde om haren Man ende Vrienden met de tijdinghe haers levens te verblijden, soo heeft sy nochtans, aenmerckende hoe seer sy inden Ridder ghehouden, ende dat zijn begheerte eerlijck was, besloten Messire Gentils bede te volbrenghen, ende hem ter goeder trouwen alsulcx belooft. Hunlieder ghespraecke en was nauwelijcks voleyndet oft zy en bevoelde dat haer tijdt om te baren voor oogen was: sulcx dat zy ghetrouwelijck van Messire Gentils Moeder gheholpen zijnde, niet langhe daer nae ghenesen is van eenen schoonen jongen sone: welc geval Messire Gentils ende haer blyschappe grootelijck vermeerdert heeft. Messire Gentil bestelt hebbende dat zy van alle nootdruftige dingen overvloedelijck voorsien was, ende dat zy niet anders dan oft zijn selfs huysvrouwe waer gheweest, ghedient soude werden, is wederomme heymelijcken na Modena gereden: ende nae dat hy daer den tijdt van zijnen ampt geweest hadde, ende nu wederomme soude keeren binnen Boloignen, heeft hy tegen dien dagh dat hy in Boloignen soude komen, een groote heerlijcke weerschap beroepen binnen zijnen huyse, voor veel van de vermaerste edelen van der stadt, onder de welcke Niclaes Chassennemy oock eene was. Als hy nu wederomme gekomen ende vanden paerde geseten was, heeft hy dat goede geselschappe binnen zijnen huyse ghevonden: hy vant oock de Vrouwe schoonder ende ghesonder dan oyt, van ghelijcken mede haer jonghe Soonken welvarende dies hy met onghelooflijcker blijtschappen ende vreughden by 't gheselschappe ter tafelen is geseten: daer zy met overvloedigher spijsen rijckelijck ghedient waren: De maeltijt nu by na al ten eynden zijnde ende hy oock van te vooren de Vrouwe al gheseydt hebbende wat hy van meenige was te doene, ende hoe sy haer draghen soude, began aldus te segghen: My ghedenckt noch mijn Heeren, voormaels ghehoort te hebben van een ghewoonte (mijns bedunckens gantsch loflijck) die in Perssen is: te weten, als yemandt sijnen vrient op 't alder hooghste eeren wil, dat hy den selven tot sijnen huyse noodet ende hem aldaer een wijf, vriendinne, dochter oft yet anders dat hem alderwaertste is, thoont ende voor ooghen stelt: versekerende, ghelijck hy hem die dinghen toont, dat hy hem van gelijcken ooc (mocht hy) zijn herte soude toonen: welck ghebruyck mijn voornemen nu is, oock binnen Boloignen te plegen. Ghy lieden hebt door uwe goetwilligheyt mijn weerschappe ghe-eert: dies wil ic u wederomme opter Perssen maniere tracteren: ende thoone u de alderwaertste dinghen die ick ter wereldt hebbe oft immermeer sal mogen hebben: Maer eer dat ic sulcx doe, is mijn begeeren dat ghylieden my elcks u ghevoelen wilt verklaren van eenen twijfele die ick u seggen sal: Daer zy eenen man die binnen sijnen huyse heeft een goet ende getrou dienaer, de welcke in een sware kranckheyt valt. Dese meester sonder het eynde van sijns knechts sieckte te verwachten, doet hem mits opter straten brengen, soo dat hy zijnre gheen sorghe meer en draeght. Daer komt een vreemde die uyt mededoogen beweeght zijnde, den selven knecht binnen sijnen huyse doet brenghen, slaet zijnder sorchvuldelijcken gade, ende brengt hem sonder eenige kosten te sparen, wederom tot sijn eerste ghesontheyt. Nu is mijn vraghe, indien dese den opghenomen dienaer behielt ende ghebruyckte, oft die eerste Meester hem oock met recht bedroeven ende den laet- {==2F3r==} {>>pagina-aanduiding<<} sten Meester beklagen mach: om dat die selve daeromme ghevraeght zijnde, hem den dienaer niet weder en wilde geven? Die Edellieden nae verscheyden meeningen dieshalven onder henluyden voortghebracht, zijn al t'samen over een ghekomen in een meeninghe, dien sy Nicolas Chassennemy (als die wel de beste bespraeckt was) opleyden Messire Gentil op hun alder name te antwoorden: dies hy eerst de maniere van den Perssen ghepresen hebbende, hem selfs met alle d'andere van sulcken ghevoelen seyde te zijn, dat d'eerste Meester met allen gheen recht meer totten dienaer en hadde, ghemerckt hy den selven in sijnen noot niet alleen verlaten, maer oock mede verworpen hadde: ende dat het scheen met recht dese tweeden dienaer gheworden te zijn door des selfs weldaet aen hem bewesen, dies hem die selve wel behouden mochte, sonder den eersten Heere eenigh onghelijck oft hinder daer aen te doene. Alle die andere aender Tafelen (dat treffelijcke ende degelijcke mannen waren) seyden eendrachtelijcken vander selver meeningen te wesen, soo van Messire Nicolas uytghesproocken was. De Ridder wel vernoeghende met sulcken antwoorde, ende dat noch dies te meer, overmidts die door Messire Nicolas self uytghesproocken was, seyde hem selven mede van sulck ghevoelen te wesen, ende sprack daer nae: Nu ist voorts meer tijt dat ick u (nae mijn belofte) eere bewijse. Ende twee zijnre dienaren tot hem gheroepen hebbende, sant hy die om de vrouwe, die hy kostelijck ende chierlijck hadde doen kleeden: ende dede haer bidden dat het haer doch wilde believen 't gheselschappe der Edelluyden met haer teghenwoordigheyt te konnen verblijden. De Vrouwe heeft haer schoone Soonken in haer armen ghenomen, ende is met de twee dienaren inde Sale gegaen: daer sy (soo des Ridders believen was) benevens een vroom Edelman is gaen sitten. Doen sprack de Ridder: Mijn Heere, dat is 't ghene ick boven al waert hebbe, ende oock dencke ic houden boven allen dinghen, aenschouwet wel, ende besiet oft ick daer gheen goede redene toe en hebbe. De Edellieden hebben faer al t'samen groote eere bewesen, hoogelijck ghepresen, ende den Ridder gheseydt dat hyse lief ende waert behoorde te hebben. Daer nae begonden sy de Vrouwe soo wel te besien, datter vele waren die gheseydt souden hebben wie sy was, indien sy die niet voor doodt ghehouden en hadden. Maer boven alle die op haer sagen, sach Messire Nicolas op haer, die welcke siende dat de Riddere een weynigh vander Tafelen op ghestaen was, ende brandende van begheerten om te weten wie sy was, en mochte hem niet langer bedwinghen, ende vraeghde de Vrouwe oft zy van Boloignen oft van buyten was. De Vrouwe hoorende dat sy van haren Man wert aenghesproken, heeft haer met nauwer noodt van antwoorden konnen onthouden, maer om te volbrenghen 't ghene datter inne ghestelt was, heeft geswegen. Een ander vraeghde haer oft dat knechtken haer soonken was, een ander oft sy Messire Gentils huysvrouwe was, een ander oft sy zijn nichte was, op alle 't welc sy niet met allen en antwoorde: middeler tijdt quam Messire Gentil wederomme aen der tafelen, totten welcken een vanden gasten sprack: Dese uwe vrouwe, Messire, is een schoon creatuere, maer sy schijnt stom te wesen, is dat sulcx. De Ridder antwoorde, dat sy tot noch toe niet ghesproken en heeft, mijn Heeren, en is geen cleyn bewijs van haer deuchtsaemheyt. Seght ghy ons dan, sprack die selfde, wie sy is. Dat sal ick gheerne doen seyde Messire Gentil, ist maer dat ghy my al t'samen beloven wilt dat hem niemant van zijnder plaetsen beweghen en sal, ter tijdt toe ick dese mijne nieuwigheydt ten eynde toe vertelt sal hebben. Als hem sulckx van elckerlijck belooft, ende de tafel nu al op genomen was, began Messire Gen- {==2F3v==} {>>pagina-aanduiding<<} tile, sittende aender Vrouwen zijde, te seggen aldus: Dese Vrouwe, mijn Heeren, is de ghetrouwe ende oprechte dienaer daer af ick u terstondt mijn vraghe voor gehouden hebbe: dewelcke vanden heuren luttel gheacht, ende als een snoot onnut dinck midts op der straten gheworpen zijnde, van my ontfanghen ende door mijnen sorchvuldighen arbeydt uyt des doodts handen verlost is gheweest: sulckx dat Godt mijn goede herte aenschouwende, van een verschrickelijcke doodt schijnende rompe, sulcken minnelijcken levendighen Mensche wederomme heeft laeten werden. Maer op dat ghy te klaerder sult moghen verstaen in wat manieren my dit gheschiet is, soo wil ick 't u met korte woorden verklaren. Voort began hy van het beginne zijnder liefde af alle datter tot dier uren toe gheschiet was, ordentlijck met groote verwonderinghe van den aenhoorders te verhalen, ende heeft daer by gevoeght: Door alle 't welcke (ist anders dat u luyder ende bysonder Messire Nicolas oordeel niet binnen luttel tijdts herwaerdts verandert en is) soo behoort dese Vrouwe rechtelijcken my toe, sulcks datmen my die voorts aen met gheenrehande recht noch redene, weder af eysschen en mach. Hier op en heeft niemandt eenigh antwoorde ghegheven, want elck verbeyde om hooren wat hy noch meer soude willen segghen: hier en tusschen saten Messire Nicolaes ende die Vrouwe, ooc dede die andere uyt mededooghen ende weende innerlijck. Maer Messire Gentil op ghestaen zijnde, nam 't kindeken in zijnen arme, ende de Vrouwe metter handt, ende ginck staen voor Messire Nicolaes totten welcken hy sprac: Staet op ghevader, ende ontfanghet hier weder van mijnen handen, niet u huysvrouwe, dien ghy ende de magen opter straten verworpen hebt, maer dese Vrouwe mijn gevaderinne met haer kleyne soonken 't welck ghy voor seker meught weten dat van u gewonnen, van my te vonte gheheven, ende Gentil ghenaemt is: u daer benevens biddende dat ghy haer dies niet te onwaerder en houdt om dat sy nu ontrent drie maenden tijdts binnen mijns moeders huys is gheweest: Want ick sweere u by den selven Gode die my ter avontueren op haer heeft doen verlieven, op dat mijn liefde oorsaecke haers levens (soo gheweest is) zijn soude, dat sy by haer Vader, by haer Moeder, noch oock by u selven gheen eerlijcker leven, dan sy by mijn moeder in onsen huyse gheleydt heeft, en soude hebben moghen leyden. Ende dit ghesproken hebbende, keerde hy hem om tot der Vrouwen waerts ende seyde: Van nu af schelde ick u quijte van alle beloftenissen die ghy my ghedaen meught hebben, ende levere u midts desen vry ende vranck in handen van uwen Man Messire Nicolaes: Ende als hy 't kindeken in Messire Nicolaes armen ende de Vrouwe aen zijn handt ghestelt hadde, is hy wederomme op zijn plaetse gaen sitten. Messire Nicolaes heeft zijn Huysvrouwe met zijn kindeken begheerlijck ontfanghen, ende dat met dies te meerder vreughden, soo die hope al over langhe minder was gheweest, ende danckte den Riddere soo hy best konde ende mochte. Oock mede werdt die Ridder Gentil van alle d'andere die uyt medoogentheyt weenden, oock van elckerlijck die die hoorde, hoogelijck gelooft ende ghepresen om dese zijne beleefde daet. Voorts is de Vrouwe met wonderlijcke vrolijckheydt binnen haren huyse ontfanghen, oock langhen tijdt daer na vanden Boloignesers, als vander doodt verweckt, met groot verwonderen aenghesien, ende is oock Messire Gentil al zijn leven lanck Messire Nicolaes, des selfs magen ende zijnder Vrouwen vrient gebleven. {==2F4r==} {>>pagina-aanduiding<<} Vrou Dianora begeerde van Messire Ansaldo te hebben eenen boomgaert in Januario, soo lustigh als inden Meye. Messire Ansaldo hem selfs verbindende aen een swert constenaer, leverde haer sulckx. De man liet Dianora toe Messire Ansaldos believen te doen. De welcke aenmerckende de Mans mildigheydt de Vrouwe haers beloftens quiteerde. Dies de Nigromancien Messire Ansaldo mede ontsloegh sonder yet van 't zijne te begheeren. De seven-en-veertighste Historie. Vermanende, dat de Vrouwen die haer cuysheydt bewaren willen, gheen dinck en sullen belooven onder eenighe voorwaerden, hoe onmoghelijck die oock mogen schijnen. Item datmen voorsichtigh sal zijn in 't beloven maer 't beloofde houwen. IN 't Landt van Frioul (twelck niet teghenstaende zijn koutheydt, nochtans lustigh is van boschachtich geberghte, van visch-rijcke Rivieren, ende van klare Fonteynen) is een landeken genaemt Vdine: al waer voormaels woonde een schoone ende edele Vrouwe ghenaemt Vrou Dianora: ende was huysvrouwe van een seer rijck man, die uyter maten vriendelijck ende goetaerdigh was, ghenaemt Guillebert. Dese vrouwe verdiende door haer over groote gaven der natueren innerlijck bemint te werden van een Edel ende groot Baroen gheheeten Messire Ansoldo Gradense, twelc een grootdadigh man was, en over al soo deur zijn vroomheydt ter wapen, als oock deur zijn loflijck vermaert. Dese beminde de voorghenoemde Vrouwe vierighlijck, ende niet teghenstaende hy alle dat in zijnder macht was dede om wederom van haer bemint te werden, ende haer menighmael door heymelijcke boden aensochte, soo wast nochtans al verloren moeyte. Daer om als de Vrouwe ten laetsten door dit gequel van aensoecken verdrietigh wert, ende wel sach dat zijn liefde ende aensoeck door 't weygeren van alle zijn begeerten niet op en hielt noch en minderde: soo heeft zy voorgenomen door een seltsame ende (in haren sinne) een onmogelijcke begeerte hem den rugghe te bieden, ende vander hant te slaen, segghende teghens een vrouwe daer door zy dicmaels van zijnen wegen aengesocht wert in deser manieren: Ghy hebt my dickmael, goede Vrouwe, voorseecker gheseyt dat Messire Ansaldo boven alle dinghen my bemint, ende my ooc veelmael rijckelijcke gaven van zijnen wegen aengeboden: alle dewelcke ick wil dat by hem blijven, overmidts ick hem nimmermeer om zijn giften beminnen oft yet te wille doen sal. Maer mocht ickt seker zijn dat hy my soo seer, als ghy segget, bemint: ick soude sonder twijfele ooc begeven om hem mede te beminnen, ende te doene dat hem aengenaem ware. Daerom indien hy my daer af, met voldoeninghe mijnre begeerten wil versekeren: ick sal ooc bereyt zijn om zijn bevelen te gehoorsamen. De Coppelersse sprac: wat ist dan, mijn vrouwe, dat ghy door hem begheert ghedaen te sullen werden? 't gene ick begeere antwoorde Dianora, is ditte: Ick wil dat hy hier buyten de stede in dese aenstaende Maent Januario doe komen eenen Boomgaert vol groene cruydekens, vol bloemkens ende vol boomen met versche bladen, niet anders ghedaen dan oft inde Meyemaendt ware: maer ist dat hy sulcx oock niet en volbrenghet, soo seght hem dat hy u noch niemandt anders van nu voorts aen my en seynde: Want indien hy my dan noch meer aensoeckt, soo dencke ick niet anders dan ickt nu voor mijnen man ende maghe verholen hebbe, hun allen zijne doen te openbaren ende my zijnder te ontslaen. De Ridder zijnder vrouwe begeer- {==2F4v==} {>>pagina-aanduiding<<} te ende daer benevens haer toesegginghe verhoorende, 't welc hem swaer ende genoech onmogelijck scheen om te volbrenghen, sulckx dat hy dit wel verstondt om gheen ander saecke vande Vrouwe hem voor gehouden te wesen dan om hem aan 't verwerven zijnre begheeren te doen vertwijfelen, dies al niet teghenstaende nam hy voor hem te versoecken alle dat hem in des te doene moghelijck soude wesen. Alsoo heeft hy aen alle hoecken vander werelt uytgeschickt om yemant te mogen vinden die hem eenighen raet hier toe te geven wiste: sulcx datter ten laetsten een wert ghevonden, die hem 't selve te doene vermat door swerte konsten, by al dien men hem dies wel wilde loonen: metten welcken Messire Ansaldo om een over groote somme ghelts den koope maeckte om sulckx te doen, ende verbeyde voorts met groot verlangen nae de maent Januarius: Als nu dese maent gekomen, den winter bitterlijcken kout, het water met ys ende alle dinck met sneeu wit bedeckt was, zoo heeft dese Nigromancien den eersten nacht der voorschreven Maendt met zijnder konsten ghemaeckt dat daer dicht buyten de stede in een schoon veldt des anderen daeghs scheen te wesen (soo vanden ghenen diet ghesien hebben ghetuycht wert) een de alder lustigste boomgaert die oyt van Menschen gesien was, met groene kruyden, met boomen ende met alderleye manieren van vruchten. Messire Ansaldo dit met uytghenomen blijschappe ghesien hebbende, heeft daer de schoonste vruchten ende bloemen uyt doen plucken die daer inne waren, de welcke hy heymelijcken sandt tot zijnder vrouwen, ende dede haer nooden om dien boomgaert te komen besien: op dat sy daer by soude moghen kennen dat hy haer beminde, ende zy oock gedachtigh mochte zijn haerder beloftenisse aen hem gedaen ende oock by eede bevestight om hem sulckx, als een Vrouwe van haer woort te voldoen. De vrouwe hadde nu al veel vanden wonderlijcken boomgaert hooren seggen: dies sy dese gesende bloemen ende vruchten siende, groot berou began te gekrijgen van haer toegheseyde beloften. Maer niet tegenstaende alsulck leetwesen, is sy oock uyt nieus-gierigheyt metten anderen joncvrouwen vander stede buyten ghegaen om dien boomgaert te besien: ende zy die selve metten anderen niet sonder groote verwonderinghe ghepresen hebbende, is druckiger dan oyt vrouwe was, wederom t'huyswaerts ghekeert als die nu eerst te spade overdacht, waer toe sy haer selfs deur dien boomgaert verbonden hadde: welcke hare droefheyt sulckdanigh was, dat die selfde, niet mogende van haer geheelt werden, lichtelijck gemerckt wert: sulcx dat haren man dit vernemende, van haer gantschelijc d'oorsake daer af wilde weten. Langhe heeft de Vrouwe dat uyt schaemten geswegen: maer ten laetsten ghedronghen zijnde, ontdeckte sy haren man de sake alsoo die gevallen was. Guillebert wert ten eersten als hy dit hoorde, met allen seere verstoort: maer daer na aenmerckende het oprechte voornemen zijnder vrouwen in desen gehadt, heeft met beteren rade zijnen toorn verjaeght ende sprack: Dianora het en was gheen daet eens verstandigen ende eerbaren vrouwe nae sulckdanighe bootschappen, als dat waren, te luysteren, ende noch al veel minder, met yemandt verdinghe te maken van u cuyscheyt. De woorden deur den ooren inder herten ontfanghen hebben al veel meerder machts dan men wel waent: oock is den minnaer by nae alle dinghen moghelijck: daerom hebdy eerst qualijck ghedaen dat ghy hem ghehoor gaeft, ende daer nae noch qualijcker dat ghy voorwaerde met hem maeckte. Maer want my d'onnoselheydt uwer herten wel bekent is: soo sal ick u toelaten u beloften te houwen, het welck een ander mogelijck niet doen en soude: maer den ancxt dringht my daer toe dien ick hebbe voor die Nigromancien de welcke indien hy Messire Ansaldo bedruckt {==2G1r==} {>>pagina-aanduiding<<} sage overmits hy van u bespot ware, ons ter avontuere deur eenich quaet stuck in groot lijden soude mogen brengen. Dus wil ick dat ghy tot hem gaet ende u beste doet, om (ist mogelijck) u belofte volbrenghende, u cuysheydt te bewaren, maer macht immers anders niet wesen, zoo leent hem voor dese reyse u lichaem, maer 't herte niet. De vrouwe haer man hoorende began te weenen ende weygherde sulcx te doene, segghende dat sy sulckdanighen gratie van hem niet en begeerde te ghenieten: maer niet tegenstaende der vrouwen ernstelijcke weygeringe, wast nochtans des mans believen dat sulckx geschieden soude. Daerom zy des anderen daegs metten dageraet, sonder haer eenichsins te verchieren met twee dienaren voor haer, ende een dienst-wijf achter haer gegaen is ten huyse van Messire Ansaldo: de welcke hoorende dat zijn vrouwe tot hem gecomen was, hem dieshalven boven maten seere verwonderde: dies hy op ghestaen zijnde ende den Nigromancien by hem doen roepen hebbende totten selven sprac: Nu sal ick u toonen wat grooter goet my u conste heeft doen verwerven. Daer nae is hy haer, sonder eenighe onbescheyden begheerten te toonen, int ghemoete ghegaen, heeft haer met waerdigher eerbiedinghe ontfanghen, met alle 't gheselschappe in een schoon Camere by een groot vier ghebracht, daer benevens haer doen sitten ende aldus aengesproken: Nu bidde ick u mijn waerde Vrouwe, indien mijn langhe liefde, dien ick u ghedraghen hebbe, eenighen danck verdient mach hebben, dat u niet lastich en valle my de waerachtighe oorsake te vertellen, die u te deser uren hier heeft doen comen ende met sulck gheselschappe. De Vrouwe wert schaemroot ende heeft hem met de tranen inden oogen liggende, aldus geantwoort. Messire het en is door gheen liefde dien ick t'uwaerts soude moghen draghen, noch oock niet door eenige ghetrouheydt mijnder gheloften dat ick alhier come, maer comt alleenlijck doort bevel mijns Mans: de welcke meer acht nemende op't ghequel van u onbehoorlijcke minne, dan op zijn ende mijn eere, my hier heeft doen gaen: ende ben door zijnen bevele voor dese reyse bereyt om te doen al 't ghene dat u sal believen. Was Messire Ansaldo te voren verwondert gheweest, hy verwonderde hem nu noch veel meer als hy de vrouwe aldus hoorde spreken, dies hem de liberaelheyt van haren man Gilberto alsoo beweechde, dat zijn vierighe minne in medoogentheyt began te veranderen, ende seyde: Dat en moet Godt nemmermeer ghehengen, mijn vrouwe (nae dien de sake also staet, als ghy my segt) dat ick een schender soude zijn van des Mans eere, die met mijn liefde te lijden is, daerom meuchdy hier wesen zoo lange alst u believen sal, niet anders dan oft ghy mijn vleesschelijcke suster waert: ende sult oock mogen tot uwen wille wederom vry na huyswaerts keeren: met voorwaerden dat ghy uwen man van mijnen weghen van sulcke groote beleeftheyt, als de zijne nu geweest is, zoo hoochlijck bedancken sult als ghy sult mercken sulckx te behooren, ende hem daer beneven seggen dat hy my van nu voortaen altijdt houde voor zijnen Broeder ende dienaer. De Vrouwe dese woorden hoorende, was meer verblijt dan oyt haer daghen ende sprack: alle de werelt en soude my, siende op beleeftheyt uwer seden, niet vroet gemaeckt hebben, datter yet anders uyt mijn comste alhier tot u ghevallen soude hebben, dan't ghene ick nu sie van u gedaen te wesen, daer door ick ooc mijn leven lanck in u ghehouden sal zijn. Daer na heeft sy oorlof aen hem genomen en is eerlijck verselschapt zijnde wederom ghekeert tot haeren man Gilberto, dien zy vertelde hoe't daer ghevaren was, het welcke hem ende Messire Ansaldo met een onscheydelijcke ende getrouwe vriendtschappe te samen verbonden heeft. Als nu Messire Ansaldo gereet- {==2G1v==} {>>pagina-aanduiding<<} schap maecte om den Nigromancien zijnen besproken loon te betalen, heeft die selve, aengemerckt hebbende de beleeftheydt van Messire Gilberto aen Ansaldo ende van Ansaldo aen de Vrouwe bewesen, aldus tot hem gheseyt: Dat moet Godt verbieden, na dien ick gesien hebbe Gilberto met zijn eere, ende u met u liefde milt geweest te zijn, dat ick oock mede met mijnen verdienden loon niet milt en soude wesen: ende daerom aenmerckende dat ghy sulcx wel waerdich zijt, wil ick dat het u eyghen sal blijven. De Ridder wert dies beschaemt ende dede zijn uyterste beste om den Nigromancien t'bedongen gelt oft ten minsten een deel daer af te doen ontfanghen: maer siende dat hy te vergeefs arbeyde, heeft hy den Nigromancien (na dat die selve des derden daechs zijnen Boomgaert hadde doen verdwijnen) oorlof ghegheven tot zijnre begeerten om te vertrecken, ende hem Gode bevolen: ende also werdt den brant zijnder oncuysscher minnen, door een eerlijcke ende oprechte liefde gantschelijc uytgebluscht. Sophronia meynende te wesen de Huysvrouwe van Gisippo is de Huysvrouwe van Tito Quinto Fulvio, metten welcken sy na Roomen treckt. Daer komt oock Gisippus, maer in armen state: ende beduchtende van Tito versmaet te werden bekent hy daer (om aender doot te gheraken) eenen man vermoort te hebben. Titus werdt hem kennende, ende seydt dat hy de moort bedreven heeft, op dat hy Gisippum vander doodt soude verlossen. De rechte dootslager dit siende openbaert hem selven ende zijne daet, daer deur zy alle dry vander Keyser Octaviano vry gelaten werden. Titus geeft Gisippo zijn Suster te wijve ende maeckt hem alle zijn have gemeen. De acht-en-veertighste Historie. Bewijsende der Fortuynen veranderinghe, ende de ghetrouheydt van oprechte vrientschappe. TEn tijde dat Octavianus noch niet Angustus ghenaemt, maer inden state van Triumuir zijnde, het Romeynsche rijck regeerde, so was binnen Roomen eenen Edelman genaemt Publius Quintus Fulvius, de welcke hebbende eenen sone genaemt Titus Quintus Fulvius van wonderlijcker vernuftigheydt, den selven tot Athenen ter scholen sandt om de Philosophie te leeren, ende heeft hem, so veel hem mogelijc was, eenen Edelman aldaer bevolen genaemt Cremes, het welck hem een seer out vrient was. Dese heeft Titum in zijn eyghen huys ontfangen int geselschappe van eenen sone die hy hadde geheeten Gisippus: metten welcken hy van Cremes ghelijckelijck besteldt wert onder de leeringhe van een Philosophe genaemt Aristippus: alwaer dese Jongelinghen altijt by malcanderen zijnde, d'een den ander zo gelijck van seden bevonden, dat daer onderlinge een vrientschappe ende gebroederschappe uyt geboren is, die namaels van geenrehande saken, dan metter doot, en mochten gescheyden werden. Geen van beyden en hadden rust noch genuchte, dan als zy by malcanderen waren. Ende want zy beyde met een edel verstant begaeft, oock gelijckelijck ter leeringhe bestelt waren, zijn zy met eenen ghelijcken voortganck tot de vermaerde Hoocheydt der Philosophien, niet sonder hun beyder wonderlijcken love, opgheclommen: in welcker maniere van leven sy wel drie jaren lanc te saemen volherdende waeren met zo wenschelijcken welbehagelijcheydt van Cremes, dat hy den eenen niet meer en hielt voor zijns selfs Sone dan d'ander. {==2G2r==} {>>pagina-aanduiding<<} Ten laesten (soo hier alle dinghen eynde nemen) ist gebeurt dat Cremes nu al oudt van daghen zijnde, overleeden is: waer inne sy beyden als over hun ghemeene vader so gantsch ghelijckelijck bedroeft waren dat de vrienden ende magen van Cremes niet en consten bemercken, welck van die twee jongelingen om dat ongeluck den meesten troost behoefde: Sommige maenden daer nae ist gheschiet dat Gisippus vrienden by hem en by Titum waren, hen beyden vertroostende van dese vaders doot, ende Gisippo rieden een huysvrouwe te trouwen: ende hebben hem ghesproken van een jonghe maget, die wonderlijcken schoon, van edelen stamme, ende eens borgers dochter van Athenen was, welcx name was Sophronia, ende niet vele boven vijfthien jaren oudt, sulcx dat Gisippus daer inne verwillichde. De tijdt vander Bruyloften genakende, badt Gisippus Titum met hem te willen gaen om zijne Bruyt eens te besien, alsoo die van hem noch niet ghesien en was. Als sy daer nu ten huyse ghecomen waren, ende de bruyt tusschen hun beyden was geseten, so began Titus, als een aenmercker van de schoonheyt van zijns vrients Bruyt, de selfde met eenen doorsichtigen ernst te aenschouwen: die hem in allen deelen so uyter maten wel behaechde, dat hyse hoochelijck in hem selven began te prijsen sulcx dat hy sonder dies eenich ghelaet te toonen, so vierichlijck in haerder minnen ontsteken werdt, als oyt Minnaer op een vrou verliefde. Daer na zijn die twee jonghelinghen, als sy daer een wijle tijts geweest hadden, weder t'huyswaerts ghekeert: daer Titus alleen in zijn camer ghecomen zijnde, began te dencken op die minnelijcke jonghe Maghet: daer hy soo vele hittigher op verlieft werdt, als hy meer ende meer op haer bevallijcke schoonheydt dochte, dies hy dat vermerckende, nae veel vierighe versuchtinghen, tot hem selven began te seggen aldus: O ellendighe ende onsalighe Tite, waer wildy nu u herte ende liefde op stellen? weet ghy nu niet dat ghy deur de groote vriendtschappe ende eere die u van Creme ende van zijn huysgesinne bewesen is, oock mede door die volmaeckte vrientschap die daer is tusschen Gisippe (wiens Bruyt dit is) ende tusschen u, dat ghy dese jonghe maghet niet anders in waerden en behoordt te houden, dan oft sy uws selfs vleeschelijcke suster ware, wat bemindy dan? waer toe laet ghy u brenghen van de bedriechlijcke liefde? waer toe vande bespottende hope? Opent de ooghen dijns verstants, ende kent u selven o ghy catyvige mensche, geeft de redene plaetse, ende betemt de begeerlijcke crachten, maticht u onbehoorlijcke lusten, ende keert u ghedachten elders. Wederstaedt dese uwe geyle sinnelijckheyt int beginsel ende verwindt u selven dewijle het noch tijdt is. 'T gene ghy nu wenscht en is niet betamelijck, noch ten is niet eerlijck. Tgene dat ghy nu bestaet te bejagen, als waert ghyt al seecker om verwerven, als neen, soo behoort ghyt selve te vlieden: indien ghy aenmercken wilt wat de oprechte vrienschappe hier is eysschende, ende wat ghy schuldich zijt van doen. Wat suldy dan beginnen o Tite? Ghy sult die onbehoorlijcke minne moeten verlaten, indien ghy anders na't behooren doen wilt. Maer als hy hem dan weder met de schoonheyt van Sophronia verbeelde, heeft hy over d'ander zijde vallende, alles voorsproken, ghescholden, seggende: de Wetten der liefden zijn al van veel grooter machten dan alle ander Wetten, als die niet alleen de wetten der vrientschappen, maer oock de Godlijcke wetten breken. Hoe menich werven ist wel gheschiedt dat de vader op zijns selfs dochter, de broeder op sijns selfs Suster ende die stiefmoeder op haer mans sone verliefde, dits al veel wonderlijcker dat oft een vriendt zijns vriendts Wijf begheerde, t'welck al veel meer dan duysent werven gheschiedt is? Hier en bo- {==2G2v==} {>>pagina-aanduiding<<} ven noch, so ben ick jonck, ende de jonckheydt is der liefden wetten gantsch onderworpen. 'Tgene dan dat der liefden behagen is, moet my oock wel behagen. Het gene dat der eeren aengaende is, betaemt den genen die rijper van jaren is. Ick en kan niet anders willen dan het ghene dat de liefde wil. De schoonheydt van dese Maghet, is wel waerdich van elckerlijck bemindt te werden. Ist dan dat ick, die jonck ben, beminne, wie sal my met recht daer van berispen mogen? Ick en beminse niet om dat het Gisippus Bruyt is maer ick beminse, om dat ickse oock bemindt soude hebben, Godt gheve oock wiens Wijf sy gheweest mochte zijn. De Fortuyne is de ghene die in desen sondicht, om dat zy dese Maghet mijnen vriendt voor eenen anderen toeghevoecht heeft. Ist dan oock dat sy behoort bemindt te werden (so sy onghetwijfelt deur haer schoonheydt behoort ende wel verdient) so behoort oock Gisippus sulcx noch al vernemende, beter te vernoeghen dat sy van my zijnen vriendt, dan van een anderen bemindt werdt. Daer nae is hy weder met hem selven spottende, van dese reden gevallen over d'ander teghen zyde, ende van die wederomme op d'ander: in welcke strijdende gedachten hy niet alleenlijck dien dach ende naestvolgende nacht, maer ooc veel ander dagen ende nachten over gebracht heeft, sulcx dat hem het eeten ende den slaep ontginck, ende van swackheydt genootsaeckt wert het bedde te houden. Gisippus hadde lange wel gemerct dat hy vol sware gedachten was, de welcke nu siende dat hy plat te bedde bleef ligghen, dieshalven gantsch treurich wert: ende bestont met alle neersticheydt ende sorchvuldigheyt (sonder ymmermeer van hem te zijn) hem te vertroosten, hem dicmael met ernstlijck aenstaen nae d'oorsaecke zijns swaermoedicheyts ende zijnder sieckten vraghende. Maer nae dat Titus Gisippo (die sulcx wel verstondt) met fabulen ghepaeyt hadde, ende hem van Tito om de waerheyt te seggen gedronghen bevoelde, heeft hy ten laetsten al versuchtende ende clagende, Tito aldusdanighe antwoorde ghegeven. Waert Gods believen gheweest Gisippo, soo hadde ick den doodt verre boven 't leven vercoren, aengemerckt de Fortuyne my in sulcken state gebracht heeft, dat ic nu van mijn stantvasticheyt de proeve moet doen: waer inne ick my met schandelijcker beschaemtheydt verwonnen bevinde. Maer ick verwachte daer oock haer mijnen wel verdienden loon af, dat ic de doot, de welcke my oock veel aenghenamer is dan mijn leven, met de wroeginge mijns snootheydts, die ick u (als dien ick geen dinck en mach noch en behoor te verberghen) niet sonder ancxstige beschaemtheyt sal ontdecken. Alsoo began hy hem te openbaren d'eerste oorsprong zijnre gedachten, den strijdt der selven, ten laetsten oock wie d'overhandt hadde ghehouden, ende dat hy zijn liefde tot Sophronia soude moeten besterven: daer beneven seyde hy voorseker, dat hy wel verstaende hoe qualijck hem alsulcx betaemde, hem selfs daerom straffen wilde, ende dieshalven voor ghenomen hadde te sterven: daer hy oock wel haest toe meynde te comen. Gisippus dit hoorende, ende zijn deerlijck gelaet aenschouwende, stondt eerst al wat in twijfelijcker ghedachten: als de ghene die nu zijn herte, hoe wel nochtans wat matigher, metter minnen van Sophronia ghevanghen bevoelde te wesen, nochtans heeft hy sonder langhe merren besloten, dat hem zijns vrients leven boven Sophronians liefden ter herten behoorde te gaen: ende also door zijns vrients tranen oock tot weenen beweecht zijnde, heeft met betraende oogen treurichlijck aldus geantwoort: Waert saecke, Tite, dat ghy ghenen troost en behoefde, soo ghy ymmers doet, ick soude my aen u over u beclaghen, als vanden ghenen die dus langhe soodanigen over groot lyden bedeckende, onse vrientschappe schijnt ghe- {==2G3r==} {>>pagina-aanduiding<<} broken te hebben. Ende al hoe wel u dese sake niet eerlijck en dochte, soo en moet men nochtans sijnen vrient niet meer de oneerlijcke dan de eerlijcke dinghen verbergen, overmits de ghene die een recht vrient is, zo seer arbeydt om sijnen vrient te ontraden het ghene dat niet eerlijck en is, als hy hem metten vrient verblijdt int gene dat eerlijck is: maer dit wil ick nu ter tijt laten varen ende comen tot het ghene dat ick nu aldermeest vermercke van noode te wesen. Ten geeft my geen wonder dat ghy Sophroniam, die my te wyve belooft is, vierichlijck beminnet, maer my soude wonder geven dat sulcx niet en ware: overmidts my wel bekent is haer schoonheydt, ende oock de edelheydt van uwer herten, het welck dies te swaerder ghequel ghedoocht, soo het ghene dat het bemindt, edeler ende uytnemender is. Ende hoe dat u liefde tot Sophronia meer op redene staet, hoe dat u beclaechde over de Fortuyne te minder redene heeft: hoe wel ghy't niet uyt en spreeckt dat de Fortuyne haer my ghejont heeft, ende laet u beduncken dat u liefde dies te eerlijcker soude wesen, indien zy eenen anderen dan my toe behoorde. Maer zydy verstandich (soo ghy placht te wesen) soo seght my doch wien zy vander Fortuynen toegevoecht mochte werden daer ghy haerder meer af haddet mogen danck weten, dan dat zy my die ghejont heeft? Soo wie haer anders ghehadt mochte hebben (alwaer u liefde noch al eerlijck gheweest) die soude haer nochtans liever gehadt hebben voor hem selven, dan voor u: het welcke ghy van my niet en behoordt te vermoeden, indien ghy my anders voor sulcken vrient hout als ic u ben, ende dat is wel reden: want my en gedenckt niet vanden tijt af dat wy onderlingen vrienden zijn geweest, dat ick yet ghehadt hebbe, het welck niet soo wel u eyghen als mijn eygen was. Aengaende dit goet, al waer den handel van het houwelijck so verre ghecomen dat het niet ontknocht en soude moghen werden, noch soude ick daer mede doen als met mijn ander goeden, maer de saecken zijn noch in sulcken state, dat ick haer u eyghen alleen te wesen noch maken mach: het welck ic oock doen sal: want ic en weet niet wat ic van mijn vrientschappe tot uwaerts behoorde te houden, indien ic mijnen wille met den uwen niet ghelijck en can maken in een sake die met eeren geschieden mach. Het is wel waer dat ic Sophroniam getrout hebbe, dat ickse innerlijcken beminne, ende dat ick met wenschelijcker begheerten nae de Bruyloft verlanghe, maer nu ick mercke dat ghy noch al vele vierigher minne tot haer draecht, als de ghene die beter de volmaecktheydt in sulcken uytghesonderde oft uytnemende schoonheyt hebt connen bemercken dan ick: soo bidde ick u dat ghy doch te vreden zijt, ende dat ghy gelooft dat zy niet als mijn Bruydt, maer als de uwe in mijn bedde comen sal. Laet daeromme dese quellende gedachten varen, verdrijft alle uwe swaricheydt, staet wederomme nae u verloren gesontheyt, zijt wel ghetroost, hebt eenen vrolijcken moet, ende verbeyt van nu voort aen met blijschappe ende met vreuchden het loon uwer liefden, die meerder ende waerdigher is dan de myne. Soo veele vrolijckheydts als Titus (hoorende Gisippum aldus spreecken) in sijn herte ghevoelde deur den soeten hope van 't ghene hy beminde: soo vele beschaemtheyts bracht hem oock de behoorlijcke redene in sijne sinnen: de welcke hem voor ooghen stelde, dat het hem zoo vele te onredelijcker dochte, sulcke aenbiedinghe te ontfanghen, als die gaefrijcke mildicheydt van Gisippo wel te groot ende te vriendelijck was: dies hy niet aflatende van weenen, ten laetsten met nauwer noodt aldus heeft moghen antwoorden. V mildicheyt ende oprechte vrientschappe, alderliefste Gisippe, betoonde my claerlijck ghenoech wat de mijne schuldich is te doene. Dat en moet {==2G3v==} {>>pagina-aanduiding<<} Godt nemmermeer willen dat ick die ontfanghen soude als de mijne, die hy u toe ghevoecht heeft, als den ghenen die hy daer waerdigher toe ghekendt heeft: want indient zijn believen waer geweest dat dese Maghet my toe behoort soude hebben: ghy noch niemant en behoordt te vermoeden, dat hy u die ymmermeer soude toe gheschickt hebben. Gheniet daerom u verkiesinghe ende Godts bescheyden oordeel met u vrolijckheydt: u verblijdende met zijne gave, ende laet my alleen verdwynen inden tranen die hy voor my, als voor een mensche die sulck groot gheluck onwaerdich is, bereydt heeft: want ick sal die verwinnen u tot eenen lust, oft sy sullen my verwinnen my tot een rust. Doen sprack Gisippus tot hem: By aldien (Tite) onse vriendtschappe my soo vele oorloft dat ick u mach dwingen om my te believen in een saecke die ick begeere, ende indien die selve vrientschappe u so verre mach brenghen dat ghy mijnen sinne wilt volghen, soo salt sonderlinghen zijn in desen, al waer ick onse vriendtschappe volcomentlijcken gebruycken wil: ende ist dat ghy mijn begheeren verwillighen wilt met sodanigner vryheydt alsmen vrients goeden behoort te ghenieten, so wil ick bestellen dat Sophronia u eygen wesen sal. My is wel ghenoech bekent hoe seer machtich der liefden crachten zijn: ende weet ooc met allen wel dat die selve niet eenmael, maer menigmael tot eenen ellendigen doot gebracht hebben, daer ic u so nae by te wesen mercke, dat ghy niet en sout mogen wederkeeren, noch u tranen verwinnen: maer altijt voortgaende soudy verwonnen ende onder den last blyven, ende soude u dan onlancks om geselschappe te houden, nae volghen. Al waert dan saecke dat ick u nergens anders om en beminde: soo is my u leven lief ende waert om het mijns wille dat aen het uwe hanghende is: ende daeromme sal Sophronia u eygen zijn: want er geen ander en can ghevonden werden die u so aenghenaem ende behaechlijck is: ende ick mijn herte lichtelijck tot een ander vrouwe keerende, sal u ende my self daer mede vernoegen. Ick gheloove wel dat ick dus milt niet wesen en soude in ditte te doene, waert saecke datter so luttel Vrouwen, ende met sulcker swaricheyt als vrienden ghevonden werden: maer wel machitch zijnde weder een ander wijf, maer niet soodanighen vrient te vinden, hebbe ick die liever te verwisselen, ick en segge niet verliesen (want die voor my niet verloren en werdt als ickse u gheve) maer te manghelen, een goede om een beter ghevende, dan u te verliesen. Daeromme indien mijn bede eenich ghehoor by u heeft, so begheere ick dat ghy u herte uyt dit verdriedt treckende, ons beyde gelijckelijck tot eender nae vertroosten wilt: ende schickt u daer toe, in hoopen levende, dat ghy de weelde die u vierige minne tot Sophronia wel verdient heeft, sult moghen ontfanghen. Al wast nu so dat Titus hem schamende te verwillighen dat hem Sophronia tot eene Bruydt ghejont soude werden noch al hartneckich bleef int weygeren: nochtans heeft hy vander liefden ter eenre, ende van zijns vriendts raedt ter anderen zyden ghetrocken zijnde, ten laetsten aldus ghesproocken: Waert nu also, Gisippe, dat ick het gene ghy my biddet ende dus seere op my begeert nu dede, soo en soude ick niet connen bedencken wien ick daer inne meest ghevolcht soude hebben, te weten oft mijn wenschen: doch aenghemerckt u vriendelijcke mildtheydt in desen soo groot is, dat sy mijn redelijcke beschaemtheydt te boven gaet, soo sal ick daer inne verwillighen, maer ghy meucht nochtans wel voorseecker weten dat ick't niet en ontfanghe, dan als de ghene dien wel condt is dat hy van ontfangt, niet alleen de persoon die hy boven al bemindt, maer oock mede zijn selfs leven. Godt den Heere almachtich maeckt my soo gheluckich, dat ick behouden uwer eeren {==2G4r==} {>>pagina-aanduiding<<} ende welvaert u tot eenigher tijdt mach doen blijcken, hoe groot de vrientschappe by my gheacht is die ghy my betoont als die u goedertieriger dan ic my selven ben, tot my waert bewijst. Doen sprack Gisippus aldus. Om dese sake dan ten goeden eynde te brengen, dunckt my van noode desen middel te gebruycken. V is bekent dat Sophronia na lange tusschen breken van haer ende van mijn vrienden my ten laetsten toe geseyt is: waeromme daer ooc een groote schandalisatie soude comen zo wel onder mijne als onder haer vrienden indien ic quame te seggen ic en wilse niet tot een Huysvrouwe hebben daer ick niet veel op achten soude, by aldien zy noch al even wel u huysvrouwe werden mocht. Maer al mijn duchten is indien ickse in deser manieren verlate, dat zy van haer maghen aen eenen anderen man sal gegeven werden, ende alzoo soudet ghy verliesen t'gene dat ick niet verwerven en soude. Hierom dunct my goet (indient u mede behaecht) dat ick den handel vervolge also die van my begonnen is, dat ickse tot mijnen huyse hale als mijns selfs bruyt, ende dat ick bruyloft houwe. Dan sullen wyt op den avont t'samen bestellen (zoo wy wel sullen connen doen) dat ghy daer by sult slapen gaen als by u selfs wijf: ende daer nae op ghelegen tijt ende plaetse dien dan den vrienden ontdecken: den welcken, indient hun dan aenghenaem is, dats goet: maer zijn zy dies t'onvreden, zo sal dies niet te min noch wesen: ende sullen hun nootlijck (overmits t'selve niet en sal moghen ontdaen werden) moeten te vreden stellen. Desen raedt heeft Tito uyter maten aengenaem geweest. Aldus heeft Gisippus daer nae, als Titus door desen hoop ende troost nu al weder gesont ende sterck van lichame was gheworden, de maghet voor zyn Bruyt binnen zijnen huyse blydelijck ontfangen heeft, daer een groote ende heerlijcke feest wert bereyt ende gehouden. Als nu den nacht gecomen was, hebben de maechden de bruyt op haers bruydegoms bedde gelaten en zijn uyter cameren gescheyden. Nu stont Titus camere aldernaest aende Camere van Gisippo, sulcx datmen uyte eene inder andere mochte comen: daerom Gisippus binnen zijn eygen camer alle 't licht uyt ghebluscht hebbende, sachtelijck ghetreden is tot Titum, die hy seyde, dat hy by zijn bruyt soude gaen slapen. Maer als Titus dit hoorde began hem (verwonnen zijnde van schaemte) zijn voornemen te berouwen, ende weygerde by de Bruydt te gaen. Dies niet te min heeft Gisippus (die zo wel metter herten als metten woorden een volmaeckt vrient, ende om hem vrientschappe te bewijsen begheerlijc was) na lange dispatacie ten laetsten noch zo veel gedaen, dat hy hem inder Cameren sandt, de welcke zo haest niet int bedde en was gecomen, hy en vraechde met sachter stemmen de maghet (gelijck als uyt boerte) oft sy zijn Huysvrouwe wilde zijn: die niet anders wanende dan hy en waer Gisippus, hem ter antwoorde gaf jae: daer op hy haer terstont eenen schoonen rijckelijcken rinc aen der hant heeft gesteken segghende, ende ick wil u man wesen. Daer na 't houwelijck volbrengende heeft hy een langhe ende minnelijcke lust met haer ghepleecht, sonder dat zy yet anders conste vermercken dan dat Gisippus by haer was gheleghen. Ten selven tijden dat dit houwelijc tusschen Titus ende Sophronia geschiede, is Publius zijn vader van deser Werelt overleden: daerom Tito gheschreven werdt dat hy sonder vertreck tot Roomen moeste comen, om aldaer zijn dinghen te beschicken. Aldus heeft hy met Gisippo van zijnen t'huysvaerdt geraetslaecht ende van Sophronia met hem te leyden: het welck niet behoorlijc noch oock niet mogelijck en was te volbrenghen sonder haer te verclaeren hoe de saecken tusschen hen beyde gheleghen waeren. Daerom hebben zy Sophroniam op een tijdt inder cameren geroe- {==2G4v==} {>>pagina-aanduiding<<} pen ende haer gantschelijcken ontdeckt hoe daer metter saken gevaren was: al waer Titus haer sekerheydt van dien dede blijcken doort melden van veel secrete saecken gheschiet tusschen hun beyden alleen, dies Sophronia geheel verbaest ende verslaghen werdt. De welcke nae dat zy d'een ende d'ander een wijle met een treurich ghelaet aengesien hadde, met allen deerlijck began te weenen, haer jammerlijck beklagende over 't bedroch haer van Gisippo ghedaen. Voort sonder eenighe woorden daer af te maken binnen haren huyse, is zy stracx ghegaen tot haren vader ende moeder, den welcken zy vertelde 't bedroch dat hunluyden ende alle heure magen geschiet was van Gisippo, henluyden versekerende dat zy ware de huysvrouwe van Tito ende niet van Gisippo zoo sy luyden waende. Dese mare was den Vader van Sophronia hertelijcken leet om te hooren, de welcke met zijn maghen hem dies grootelijcken ende swaerlijcken beclaechde teghens de vrienden ende magen van Gisippo, dies daer groot ende verscheyden rumoer ende tweedracht onder gheresen is: sulcx dat Gisippus daerom, niet alleenlijck van Sophronias, maer oock van zijn selfs vrienden ende magen grootelijc beschuldicht ende qualijck ghewilt wert, ende dat yeghelijck hem zeyde scherpe berisppinge jae oock straffinghe wel verdient te hebben. Maer dies al niet tegenstaende seyde Gisippus by eenen yeghelijcken dat hy een eerlijcke daet gedaen hadde: daer af hem de maghen van Sophronia wel met recht oock behoorde te dancken, als die heur aen een deuchtsamer ende machtiger swager geholpen hadde dan hy selve was. Aen d'ander zijde aenhoorde Titus alle dit geclap, ende droech dat met verdrietiger herten: maer aenmerckende der Griecken zede te wesen dat sy dies maer te meer rumoers ende dreygementen voort brengen als zy niemant en vinden die hem daer teghen stelt: ende dat zy yemandt vindende die hen derf wederstaen, selfs een ootmoedich ende verworpen volcxken zijn: zoo nam hy voor hem hun spotternije niet langher sonder antwoorde te gedoogen. Daeromme hy eens Romeyns herte ende Athenienser verstant hebbende, met eenen vont bequamelijck ter saecken dienende, alle de vrienden van Gisippo ende van Sophronia in eenen Tempel heeft doen vergaderen, alwaer hy met niemandt dan met Gisippo verselschapt, gecomen wesende tot hunluyden, began te segghen 't gene hier nae volgt. Veel Philosophen gevoelen 'tgene by den sterffelijcken mensche ghedaen werdt, sijnen oorspronck te nemen uyt de schenckinge ende ordeninge der onsterflijcke Goden: ende daerom willen sommige seggen dat het gene datter gheschiet oft ymmermeer geschieden sal, nootlijck alzo moet wesen: hoe wel daer oock andere zijn die dese nootsakelijckheyt alleenlijck stellen inde dingen die nu al geschiet zyn. Welcke opinien, indien sy met eenigh oordeel aengemerct zijn, ghenoech opentlijck doen blijcken, dat het bestaen om een gheschiede ende onveranderlijcke sake te begrijpen ende straffen niet met allen anders en is, dan hem selfs te willen verstandiger dan de Goden zijn, betoonen: van de welcke wy behooren te gelooven dat zy alle dingen met een eeuwighe redene (sonder eenige dolinge) beschicken, ende ons, oock alle saecken daer mede bestieren. Daerom meuchdy nu lichtelijcken mercken hoe sot ende beestelijck die verwaentheyt is, heur werckingen te willen berispen: ende daer benevens hoe strafwaerdich de gene zijn, die hun van heur selfs vermetelheyt daer toe laten brenghen: van welcker aert ghy luyden (nae mijnen oordeele) al te samen zijt, indient anders waer is dat ick verstaen gestadelijcken onder u luyden geseyt te werden van 't houwelijck tusschen Sophronio ende my, dien ghy meynt Gisippo te wyve ghegheven te hebben: want ghy luyden niet en kenmerckt dat zy van eeuwicheyt my, ende {==2H1r==} {>>pagina-aanduiding<<} niet Gisippo, toe gheschickt was, soo nu opentlijck metter daet blijcken mach: Maer want het spreken vande verholen voorsienigheydt ende verborgen meeninghe der goden by vele Menschen hardt ende swaer valt om begrijpen, so ben ick noch te vreden de saecke alsoo te nemen ende te stellen, recht oft hem de Goden met ons noch met onsen dingen gantsch niet en bemoeyden: ende wil komen op de menschelijcke redenen, nae de welcke sprekende, ick ghedronghen sal werden twee dingen te doen gantsch tegens mijn natuere: Het eene is my selven yet wat te prijsen, d'ander is eens anders name yet wat te verachten ende te verminderen: Maer want ic noch in't een noch in't ander, niet met allen en dencke vander waerheyt af te wijcken, ende dese tegenwoordige sake 't selve eysschende is, sal ick dat noch ten laetsten nootlijck pleghen moeten: Vwe klachten meer uyt een rasernije dan uyt redene spruytende, berispen, lasteren ende schelden met onophoudelijcker, jae ooc met oproerige murmuracien Gisippum: ende dat overmits hy door zijnen raedt ende goetduncken tot eenen Wijve heeft gegeven de ghene die ghy door den uwen hem haddet toegevoecht: waer inne hy, mijns bedunckens, hooghlijck te prijsen is, ende dat om tweederley redenen: d'een is overmits hy ghedaen heeft dat een volmaeckt vriendt wel betaemt, d'ander overmidts hy wijsselijcker dan ghylieden gedaen soudet hebben, gedaen heeft. Mijn voornemen en strect nu niet om u luyden te ontfouwen ende verklaren 't ghene dat de heylige wetten der vrientschappen den eenen vrient gebieden te doen voor den anderen: maer sal my alleenlick genoegh zijn u te doen bedencken dat den bant van vrientschappe in sommige dingen stercker bint dan den bant van bloede oft maegschappe, gemerckt wy sulckdanige vrienden hebben als wy selfs verkiesen, maer sulcdanige magen als 't geluck ons verleent: Ist dan also dat Gisippus mijn leven (die zijnen vrient was, daer ic my oock voor houwe) bemindt heeft boven u luyder vrientschappe, so en behoort hem niemandt daerom te verwonderen. Maer laet ons nu tot de tweede redene komen, daer inne ic u met meerder ernst wil betoonen dat hy in desen wijser dan ghy waert, is gheweest: ende laet my beduncken dat ghy met allen geen gevoelen ende hebt vande voorsichtigheydt der Goden, maer noch veel minder kennisse van de kracht der vrientschappen. Ick segge dan dat u goetduncken, u voornemen ende uwen raet Sophroniam te wijve hadde gegeven Gisippo dat een jonc man ende Philosophe is: ende 't goetduncken, voornemen ende de raet van Gisippo heeft die ooc gegeven een jonc man ende Philosophe als hy is: Vwen raet gaf die eenen Athenienser: maer Gisippus raedt gaf die een Romeyn. Door u goetduncken wert zy besteet aen een edelinc dat een eerlijck man was: door 't zijne quam zy aen eenen die edeler van stamme, ende niet minder eerlijc van deughden is. V oordeel gaf haer een rijck jonck man: Gisippus oordeel gaf haer aen een die veel rijcker is. Ghy luyden haer eenen Man die haer niet alleen niet en beminde, maer die haer ooc nauwelijck en kende: maer Gisippus gaf haer eenen die haer boven zijn selfs leven beminde ende begheerde. Ende dat mijn seggen waerachtigh ende zijn daet boven de uwe te prijsen is, suldy aldus van stuck tot stuck mogen aenmercken: Eerst dat ick een jonck Man ende Philosophe ben als Gisippus is, werdt sonder eenigh verder bewijs te soecken, blijckelijck genoegh door mijn aensicht ende door mijn leeringe betuycht: hy ende ic zijn van eender oude, ende hebben met gelijcker voortganc de schole altijt te samen gehanteert. Het is wel so dat hy een Athenienser is, ende ic een Romeyn: maer indien de glorie van dese twee steden wel teghens malkander gewegen werden: men sal bevinden dat ic uyt een vrye stad ben, maer hy uyt een stad die eens anders tribuyt onderworpen is: dat mijn vaderlandt over die geheele {==2H1v==} {>>pagina-aanduiding<<} werelt ghebiet, ende dat het sijne onder 't mijne dienstbaer is: dat mijn Vaderlant vloeyende is in vroomheyt ter wapen, in mogentheyt van 't rijck, ende in alle geleertheydt, daert zijne gheen roem meer en heeft dan alleen de geleertheyt. Daer en boven, al ist so dat ic hier niet dan een slecht Scholier en schijne, soo en ben ick daerom niet ghesproten uyt de heffe oft uyt de slechste der Romeynen: want mijne wooningen ende de gemeene plaetsen binnen Roomen zijn vol Antike oft over oude beelden mijnder voorouderen, oock vintmen de Romeynsche Jaer-boecken vol van veelderley Triumphen die de Quintij gevoert hebben tot op het Capitolium van Roomen: welcke loflijcke name mijnder voorouderen noch soo luttel verdort is, dat zy op desen tegenwoordigen tijt noch meer dan oyt in eeren bloeyende is. De schaemte doet my nu swijgen van mijn rijckdommen, als die noch wel gedencke dat de eerlijcke armoede de oude ende alderrijckelijckste erffenisse is vanden edelen Burgeren van Roomen: maer oft dese loflijcke armoede te desen tijde van 't ghemeene Volcxken veracht, ende daer teghen 't besitten van groote machtighe rijckdommen ghepresen waren: soo ben ick daer mede, niet naer mijn begeerlijckheydt, maer als een beminde vander Fortuynen overvloedelijck begaeft. Ic bekenne genoegh waer te wesen dat u de swagherschappe van Gisippe lief ende waert behoort te wesen, als die hier u mede Burgher is: maer ick en behoorde u in gheenen stucken minder aengenaem te zijn binnen de Stadt van Roomen: als die my daer tot een vriendelijck waert ende een nut sorghvuldigh ende machtigh voorstander, so wel voor de ghemeene stadt als voor u eyghen saken sult mogen gebruycken. Wat mensche dan onpartijdigh nae redene oordeelende, soude doch uwen raedt ende voornemen boven dien van mijnen Gisippo prijsen? voorwaer niemant. Alsoo is dan Sophronia met allen wel in huwelijcke besteet aen Titum Quintum Fulvium, die edel, van ouder vermaerden stammen, een rijck burger tot Roomen ende een vrient van Gisippo is: ende segghe dan dat de gheenen die om dit huwelijck treurt ende hem dies beklaeght, niet en doet naet behooren, dat sulck oock niet en verstaet wat hy doet. Men salder mogelijck eenige vinden die segghen dat zijt hun niet en beklaghen dat Sophronia Titum te Man heeft: maer zijn alleenlijc t'onvreden int beleyt der saken dat sy also bedecktelijck ende steelwijs zijn wijf geworden is buyten wetenschap van vrienden oft magen. Ende dit en is niet wonderlijcx noch gheen saecke die seltsaem gheschiet. Ick swijge hier noch vanden genen, die ondanckx heur ouders eenen man hebben genomen, die met haer liefkens haer ouders ontloopen zijnde, ter boelkens van huysvrouwen gheworden zijn, die eer metten groven buycken ende kinderbaren dan metter tonghen haer houwelijck gemeldet hebben, sulckx dat der ouderen barmhertigheydt tot ghenade beweeght werdt door der Dochteren ellendige nootsakelijcheyt: van alle twelc voorschreven staet met Sophronia niet ghebeurt en is: maer is my gheschicktelijck, bescheydelijck ende eerlijck van Gisippe tot eenen echten Wijve ghegheven. Een ander sal hier segghen dat sy vanden gheenen die des gheen macht en hadde uytgehoulijckt is. Dit sijn sotte ende wijslijcke klachten, voortkomende uyt onbescheyden sinnen. Ten is niet nieus dat de Fortuyne in selsame ende verscheyden middelen ghebruyckt om een saecke tot sijnen voorsienen eynde te brenghen. Wat hanght my daer doch aen, oft een schoenlapper is oft een Philosophe die nae sijn goetduncken mijn saecke in 't heymelijck oft op 't paleys beschickt als 't selve ten goeden eynde komt? Is de schoenlapper gheen bescheyden man, soo behoor ick my wel te wachten dat hy hem mijnder niet eer en moeye, maer ben hem dies {==2H2r==} {>>pagina-aanduiding<<} niet min van 't gene by hem wel gedaen, ende ten besten vergaen is, danckbaerheyt schuldigh. By aldien Sophronia wel gehouwet is, van Gisippo, so ist een on nutte dwaesheyt hem te beklaghen overt middel van hem daer toe ghebruyckt. Betrout ghy zijn verstant niet, soo wacht u dat ghy niemant meer van uwe Dochteren te houwelijck besteet, maer bewijst hem van desen danckbaerheydt. Hier en boven moet ghylieden oock wel weten dat ick met geenen argelist oft bedroch bestaen en hebbe door de persoone van Sophronia eenighe vlecke in d'eersaemheyt ende vermaertheydt van uwen bloede te brengen: ende niet teghenstaende ick haer heymelijcken te wijve hadde ghenomen, en quam ick niet als een schaker haer maeghdelijckheyt berooven, noch en hadse niet liever vyantlijck met verachtinghe uwer maechschappen, dan eerlijck te verwerven: maer vierighlijck ontsteecken zijnde door haer hemelsche schoonheydt ende uytnemende deughde, ende aenmerckende, indien ick den middel om haer tot een bruyt te verkrijghen, als met u daeromme aen te soecken (soo ghy mogelijck seggen wilt dat ick schuldigh was te doen) ghepleeght hadde, dat ghyse my niet gheerne ghejont en soudet hebben, uyt vreesen dat ick haer met my tot Roomen leyende, uyt uwen ooghen brenghen soude een persoone die soo hertelijcken van haren ouders ende maghen bemint was: soo hebbe ick dese bedeckte kloeckheydt, die u lieden nu ontdeckt is, ghepleeght, ende hebbe Gisippum doen bestaen 't ghene zijn voornemen niet en was, te weten dit houwelijck voor my te handelen ende in mijnen name aen te gaen. Ende daer nae, niet teghenstande ick haer vierighlijck beminde, soo hebbe ickt niet als een minnaer, maer als haren ge-echten man de vereeniginge van haren houwelijcke gesocht: ghemerckt ick haer lichaem niet eer en ghenaeckte (soo sy selfs met de waerheyt getuygen mach) voor ende al eer ick haer met de behoorlijcke woorden ende metten vingerlinck getrout hadde, haer vragende oft sy my tot haren Man begheerde, daer op sy jae ter antwoorde gaf: ende oft ghy u beduncken liet dat sy in desen bedroghen waer, soo en ben ick die niet te berispen, maer sy, als die, niet en vraeghde wie ick was. Dit is dan het groote quaedt, de groote misdaet, ende het bedroch datter bedreven is door Gisippum als vriendt, ende door my als minnaer: dat Sophronia bedecktelijck de huysvrouwe Tito Quinto is geworden, ende hierom lastert dreyght ende beklaecht ghy hem: wat suldy doch meer konnen gedoen oft hy Sophroniam aen een slave, boer oft aen een rabbaut ghegeheven hadde, wat ketens, wat kerckers, wat pijnen souden daer genoegsaem toe mogen schijnen? Maer dit willen wy daer by laten. De tijt is nu gekomen, dien ick noch niet en verbeyde, dat mijn Vader overleden is, ende dat ick nootsakelijck weder nae Roomen moet keeren: daeromme ick in meeninghe zijnde om Sophroniam met my te leyden, u alle dit hebbe ghewilt ontdecken, dat ick u (moghelijck) anders noch verborghen soude hebben: 't welck ghy luyden (indien ghy anders wijs zijt, met vrolijcken moede sult ghedoogen: want waer mijnen sinne gheweest u lieden te bedriegen, oft te veronghelijcken, ick hadde haer bespottende moghen verlaeten: maer dat moet Godt altijt verbieden dat sulcdanighe snootheydt ymmermeer herberghen soude binnen een Romeynsch herte. Sy dan, namentlijck Sophronia, is doort believen der Goden, door kracht vanden wetten der natueren, door 't lofwaerdighe verstandt van mijnen Gisippe, ende door mijn selfs amoureuse listigheydt mijn eyghen gheworden: 't welck ghy lieden (die ter avontueren u selven boven alle ander menschen, ja boven Gode wijs te wesen bewijst) in tweederley manieren Beestelijcken voor quaedt aensiet ende mis- {==2H2v==} {>>pagina-aanduiding<<} prijst: te weten, dat ghy my Sophroniam onthout, daer ghy niet langer dan my wel en ghelieft, recht over en hebt: ende dat ghy u vyantlijcken draeght teghen Gisippum, aenden welcken ghy door weldaet verbonden zijt. Hoe dwaeslijck ghy hier inne doet, en is nu mijnen sinne niet wijder te openbaren, maer wil u wel als vrienden raden, dat ghy uwen onwil gantsch ter neder leght, dat ghy u verdriet laet varen, ende datmen my mijnen Sophroniam weder levere: op dat ick vrolijck ende u luyder Swagher zijnde van hier vertrecke, ende u vriendt blijve. Want ick u versekere indien ghy in 't ghene datter gheschiet of u dat behaeght ofte mishaeght) yet anders soudt willen bestaen dat ick u Gisippum benemen sal: ende sal dan by soo verre ick tot Romen kome, de ghene die my rechtelijck toe komt, noch in spijte van u allen onghetwijfelt verwerven, ende dencke u allen dan metter daedt te bethoonen wat machte de Romeynsche gramschappe heeft. Nae dat Titus aldus gesproken hadde, ende met een toornigh gelaet opgestaen was, nam hy Gisippum by der handt: ende bewijsende dat hy alle die inden tempel waren, cleyn achtede, heeft hy 't hooft geschuddet, hen allen gedreycht ende hem ter Tempelen uyt ghemaeckt. Die daer binnen bleven eensdeels nu door Titus redenen tot zijn maechschappe ende vrientschappe gheneghen zijnde, eensdeels door zijne laetste woorden beducht zijnde, hebben met eendrachtiger stemmen besloten dat het beter ware Titum voor een Swagher te ontfanghen, nu Gisippus selfs niet ghewilt en hadde, dan Gisippum tot eenen swager te verliesen, ende Titum tot eenen vyant te gewinnen. Daeromme syluyden ghegaen zijn daer sy Titum vonden totten welcken sy seyden henlieden lief ende aengenaem te wesen, dat Sophronia zijn huysvrouwe, dat hy hunlieden een waerde swagher, ende dat Gisippus hun aldergoede vriendt soude wesen, ende nae vele vriendelijcke ende jonstige omhelsingen van malkanderen gescheyden zijnde, hebben sy hem Sophroniam wederomme t'huys ghesonden. Dese heeft als een wijse Vrouwe vander noot een deught gemaeckt, ende haer liefde die sy tot Gisippum droegh, metter tijdt op haeren Man ghekeert, metten welcken sy nae Roomen getrocken is, daer sy met grooter eeren ontfanghen werdt. Gisippus bleef binnen Athenen, daer hy van den meesten hoop weynigh bemint was om dese sake, sulcx dat onlancx daer nae, hy met alle zijne ghesinne, door der mogender partyschap, uyt Athenen verjaeght ende eeuwelijck ghebannen wert: Gisippus in desen state zijnde, niet alleen arm maer oock een bedelaer, is (soo hy best mochte) tot Roomen ghekomen, om te versoecken oft Titus zijnder oock ghedachtigh soude wesen: ende als hy vernomen hadde dat Titus ghesont ende van alle de Romeynen bemint was, ooc mede wiste waer zijn huys stondt, is hy daer ontrent ghebleven, wachtende tot dat Titus quam: den welcken hy hem selven (om zijnen ellendigen staet) niet en dorste te kenne gheven, maer dede zijn beste om van hem gesien, van hem gekent ende aen gesproken te werden, maer Titus hem niet kennende is verby geleden. Als Gisippus hem nu liet duncken dat Titus hem wel gekent, maer veracht hadde, ende by hem selven overdachte wat grooter vriendtschappe Tito voormaels van hem gheschiet was, soo is hy met veronwaerdiginghe ende vertwijfelinghe van daer gescheyden: ende want nu de nacht aenquam, ende hy nuchteren, oock sonder gelt was, is hy begeerlijcker dan oyt man was om te sterven in d'eensaemste plaetse van de gantsche stadt ghekomen sonder te weten waer hy swerfde, alwaer hy een vervallen Muragie vant, daer hy (om hem dien nacht te berghen) binnen ginck, hem selven qualijck gekleet op de bloote aerde leyde, ende van vermoeytheyt ende treuren verwonnen zijnde, in {==2H3r==} {>>pagina-aanduiding<<} slaepe ghevallen is. Nu ghevielt desen nacht dat twee dieven eenighe goeden gestolen hebbende daer mede ontrent den dageraet gekomen zijn binnen dit selfde hol ende vervallen muere, om hun rooven te deylen: dewelcke onderlingen twistigh zijn geworden, sulcx dat de sterckste den anderen doodtsloegh. Dit hadde Gisippus al tsamen gehoort ende gesien: die hem dies liet duncken een bequame middel (sonder handen aen hem selven te schenden) gevonden te hebben totter doodt, daer hy soo seere om ghewenscht hadde: ende is daeromme soo lange daer ghebleven tot dat de dienaers van 't gherichte dese tijdinghe al vernomen hebbende daer binnen quamen ende Gisippum verwoedelijcken gevangen met hen leyden. Dese daer op ghehoort zijnde heeft den moort beleden, seggende dat hy nader daet uytten hole niet en hadde konnen geraken: daer omme oock de rechter genaemt Marcus Verro beval datmen hem (soo doen ter tijt die maniere was) aen een Kruys soude doen sterven. Ter selver tijt was Titus by ghevalle op het Raedthuys ghekomen dewelcke den ellendigen veroordeelden (wiens misdaet hem gheseydt was) onder d'oogen aenschouwende, terstont kennende wert Gisippus te wesen: van wiens jammerlijcke onghevalligheydt, oock hoe hy daer ghekomen mochte wesen, hy hem vreemdelijck verwonderde: ende vierighlijck gheneghen zijnde om hem te verlossen, daer toe hy gheenen anderen middel en sach dan hem selven te beschuldigen ende sijnen vriendt te ontschuldighen, is hy terstont voort ghetreden ende began te roepen: Marce Verro, doet dien armen man, dien ghy veroordeelt hebt, wederomme roepen, want hy is onschuldigh: ick hebbe den Goden ghenoegh vertoornt met den doodtslagh van eenen Man, die huyden morghen van u sergianten doot ghevonden werdt: al en verbittere ick die nu niet van nieus metter moort van desen onnooselen menche. Marcus Verro wert grootelijck verwondert ende oock t'onvreden dat sulcx van alle 't omstaende volck gehoort was: maer want hy met zijnder eeren niet en mochte onghedaen laten 't gene dat de wetten geboden heeft hy Gisippum weder binnen doen leyden, ende in tegenwoordigheyt van Tito aldus tot hem ghesproken: Hoe waert ghy soo dwaes dat ghy alsoo onghepijnicht beledet 't ghene dat noyt van u bedreven en is gemerckt sulcx u leven aenginck? Ghy seydet u den genen te wesen, die desen nacht den Man doodt gheslaghen hadde: nu komt desen man seggen dat niet ghy, maer hy de doodtslagher is. Gisippus beurt sijn hooft oppe ende siet dat het Titus is: dies hy nu wel verstaende dat hy sulckx uyt danckbaerheydt zijns ghesloten weldaets van hem dede, om hem 't leven te baten, heeft uyt medooghen al weenende aldus ghesproken: Waerlijcken, Varro, ick hebbe den man verslaghen: ende de ghetrouheydt van Tito komt nu al te spade: om my te behouden: daer op sprac Titus van dander sijde. Ghy siet wel Heer Schout, dat dit een vreemt Man is: den welcken men sonder eenigh geweer aen der zijde vanden verslagen man gevonden heeft: sulcx dat licht om mercken is dat hem zijns levens ellendigheyt den doot doet begeeren: laet hem daeromme gaen ende straft my die 't feyt bedreven hebbe. Varro wert noch te hoochelijcker verwondert doort ernstelijck aenstaen dat dese twee d'een den anderen ontschuldighden, ende vermoede nu wel dat geen van beyden aender daet schuldigh was. Ende also hy by hem selven overdachte deur wat middel hy dese twee mochte vry laten siet, so is daer een jonck man gekomen Publio Ambusto ghenaempt: dat een verlooren Kint, onder alle den Romeynen een vermaert Straedtschender ende de rechtschuldighe doodtslagher was: dewelcke wel wetende dat zy beyde ontschuldigh waeren, ende dies niet teghenstaende elck hem selven sach beschuldi- {==2H3v==} {>>pagina-aanduiding<<} ghen, soo ghedweech oft teeder van herten, ende soo innerlijcken tot medooghen van hun beyder onnoselheydt beweeght werdt: dat hy voor den Schoute Varro ghegaen is, segghende: Heer Schoutet, ick werde van mijn mis-daden ghedrongen om den herden twist van dese twee ter neder te legghen: ende weet niet wat Godt dat my inwendelijck wrocht ende prickelt, om selve mijn verholen misdaet te openbaren. Daeromme sult ghy weten dat gheen van dese twee schuldigh is aender mis-daet daer elck hem selven hier mede beschuldight. Ick ben waerachtelijcken de man selfs die huyden inden dageraet den man doodt gheslaghen hebbe in dat hol: daer ick desen armen mensche wel sach legghen slapen, de wijle ick onse ghestolen roof deylende was metten genen dien ic versloech. Aengaende van Tito die en behoeft mijns ontschuldigens niet: want sijn loflijcke fame betuycht van selfs ghenoegh dat hy geen man van sulcker doene en is. Ontslaet daeromme dese twee onschuldige mannen, ende doet sulcker straffinghe over my als de Wetten dat ghebieden. Dit was ghekomen ten ooren vanden Keyser Octavianem: dewelcke dese drie voor hem dede komen ende willende d'oorsake horen wat elc van hun porde metter begeerten van ter doot veroordeelt te wesen, heeft elck de zijne verklaert. Doen heeft Octaviaen dies verwondert zijnde de twee, om dat sy onschuldig waren, ende den derde ter liefden van die twee vry gelaten. Also heeft Titus zijnen Gisippum met hem genomen: dien hy metten eersten om lauheyt ende twijfelijck mistrouwen tot zijn vriendtschappe grootelijck berispt hebbende, uytter maten minnelijcken willecomde: Voorts heeft hy hem tot sijnen huyse gheleydt, daer hy met medooghende tranen van Sophronia niet anders dan een Broeder ontfangen werdt. Als nu Gisippus met goede spijsen wat was ververscht ende met schoonen ghewade verciert zijnde, weder bekomen was tot zijn voorleden ghedaente, die zijn deughde ende edelheydt betamelijck was, heeft Titus hem metten eersten alle sijnen schat ende goeden deelachtigh oft ghemeen ghemaeckt, ende hem daer nae sijns selfs jonck Susterken ghenaemt Fulvia te wyve ghegheven: ende daer nae tot hem gheseyt: Het staet nu in u selfs believen ende wille (Gisippe) alhier by my te blijven, oft met alle 't gene ick ghegheven hebbe wederomme nae Athenen te keeren. Maer Gisippus ghedrongen zijnde over d'een zijde van partijdigh bannissement van Athenen, ende over d'ander zijde van de danckbaere vrientschappe van Tito, heeft hem verwillicht een Burger tot Romen te werden. Aldus hebben zy, hy met sijn Fulvia ende Titus met sijn Sophronia te samen langen tijt blijdelijcken in een huysinge ghewoont, daer hunluyder volmaeckte vriendtschappe noch dagelijcx (indien zy anders meerder mochte werden) vermeert ende vergroot werdt. De vriendtschappe is dan een alderheylighste deughde: en wel waerdigh om niet alleenlijck met sonderlinger eerwaerdigheyt, maer oock met eeuwigen love gepresen te werden: ghemerckt zy als een alder bescheydenste moeder van grootdadigheyt ende van eersaemheydt, als een Suster van danckbaerheyt ende liefde, ende als een vyandt vanden hate ende gierigheyt, altijdt sonder des vriendts bidden te verwachten, van selfs bereyt is om deughtlijcken eenen anderen te bewijsen 't ghene dat sy soude willen haer bewesen te werden: welcke alderheylighste kracht oft werckinghe huydensdaeghs gheheel seltsaem in twee Menschen wert gevonden: tot grooter blamen ende verwijte vanden ellendigen geltsuchtigheyt der menschen. Want dese alleenlijck siende ende sporende nae eyghen bate, die alderheylighste vriendtschappe buyten d'uyterste palen des Werelts in eeuwighen ellenden ghebannen hebben. Wat liefde, wat rijckdomme, wat maeghschap- {==2H4r==} {>>pagina-aanduiding<<} pe soude Gisippum de vierigheyt, de tranen ende het suchten van Tito so krachtelijcken hebben konnen ter herten doen gaen dat hy daer door zijn schoone edele ende beminde Bruydt, Tito soude hebben gegeven dan dese vrientschappe, wat wetten, wat dreyghen, wat vreese soude Gisippus jeughdelijcke armen in een eensame plaetse, in een duystere plaetse, ende in zijn eyghen bedde hebben konnen bedwinghen ende doen onthouden van de omhelsinge van die jonge, beminde ende schoone maget (mogelijc hem daer noch toe terghende) dan dese vrientschappe? Wat staten, wat verdiensten, wat voortsettingen hadden Gisippum mogen brenghen tot verachtinghe zijnder, oock Sophronias maghen, tot verachtinghe van des volcx schandelijck geruchte ende onwille, tot verachtinge van elckerlickx beschimpinghe ende spotternye, om zijnen vrient te vernoegen, dan dese vrientschappe? wederom aen d'ander zijde, wat soude Titum, mogende 't selve wel met eeren ongemerckt laten, daer toe doch hebben konnen brengen, dat hy sonder eenich beraden soo vaerdigh zijns selfs doodt benaersticht soude hebben om sijnen vrient van gecruyst te werden te verlossen, die daer selfs om arbeyde, dan die selve vriendtschappe? wat soude Titum daer toe doch hebben konnen brenghen dat hy alle zijn over groote vaderlijck erf alsoo mildelijck sonder eenigh vertreck ghemeen ghemaeckt soude hebben met Gisippo dient zijne doort ongeluck berooft was, dan die selve vrientschappe? wat soude Titum daer toe oock hebben mogen brenghen dat hy sonder eenigh achterdencken zijn jonge Suster soo begeerlijck ghegheven soude hebben aen Gisippum, dien hy daer so beroydelijcken arm in d'uyterste ellendigheyt sach te wesen, dan alleen die selfde liefde? waer toe quellen hen de menschen dan menighte van maghen, veelheyt van Broeders, groot getal van kinderen te begeeren, sulcx dat zy oock tot hunluyder groote kosten 't getal heurder dienaren daghelijcx vermeeren: als sy nochtans om de minste schade te vermijden alle behoorlijckheydt teghens den ouders, Broeders ende Meesters achter rugghe stellen: daerom den vrient in alle desen soo gantsch contrarie sulck doen bevindt, dat hy goet en bloedt ter sijden stelt ende veracht om zijnen vrient ghetrouwelijck vriendtschappe te bewijsen. Saladijn in coopmans gewade wert van Messire Thorel eere ende vrientschappe bewesen. Daer geschiet een kruysvaert over 't Meyr, Messire Thorel daer oock treckende, steldt zijn huysvrouwe eenen sekeren tijdt om een ander Man te moghen trouwen. Hy wert vanden Sarazijnen ghevangen, daer hy als Valckenaer ghebracht werdt voor den Soudaen, dewelcke hem werdt kennende, dies hy hem daer oock liet kennen, soo dat hem daer groote eere aengedaen wert. Messire Thorel wert sieck, ende door Nigromancien in eender nacht wederomme binnen Pavien gebracht: daer hy quam in zijnder huysvrouwen Bruylofte, die hem wert kennende ende met hem wederomme tot zijnen huyse keerde. De negen-en-veertighste Historie. Daer inne betoont wert, hoe oorbaerlijck het is beleeftheyt te plegen, ende datmen gheen ghenooten weldaet en behoort te vergheten. INden tijden van Keyser Fredericus d'eerste (soo eenige segghen) maeckten de Christenen een groote ende ghemeene heyr-vaert over 't Meyr om 't Heylige Landt wederomme te bekrachtighen. Welck voornemen by tijts vernomen zijnde by Saladijn Soudaen van Egypten, dat een uytghelesen vroom Prince was, heeft hy voorghenomen in eyghen {==2H4v==} {>>pagina-aanduiding<<} persoone der Christen Princen toerustinge tot die heyrvaert te bespieden, om hem dies te beter daer tegens te mogen voorsien, ende sijne saken in Egypte al t'samen bestelt hebbende, onder 't dexel van in pelgrimagien te willen trecken, is hy alleenlijck met twee zijnre meeste ende verstandighste Heeren, oock met drye zijnre dienaren koopmans ghewijse opte reyse gheslaghen. Ende nae dat hy veel Christen Landen doorwandelt hebbende door Lombardien reedt om te rijden over 't geberghte, soo ist ghebeurt dat hy van Mylanen rijdende nae Pavien, ontrent den avont gekomen is int ghemoet van een edelman van Pavien ghenaemt Messire Thorel Distria: dewelcke met zijne dienaren, met zijne honden ende met zijne valcken quam ghereden nae eenen schoonen lusthof die hy hadde ligghende aende Riviere Thesin. Messire Thorel dese mannen siende, began hy te vermoeden dat het Edelluyden ende Vremdelingen waren ende wert begheerlijck om henluyden eenige eere te betoonen. Daerom als Saladijn een van Messire Thorels dienaren vraeghde hoe verre dat zy noch van Pavien waren, ende oft zy noch tijdts genoegh hadden om daer binnen te mogen komen: soo en heeft Thorel niet gedooght dat zijnen Dienaer antwoorde, maer sprack selfs: ghy en meught (mijn Heeren) niet tijdts ghenoegh tot Pavien komen om vanden avondt daer binnen te geraken. Doen sprack Saladijn: laet u dan ghelieven ons (om dat wy uytlandighers zijn) te wijsen waer dat wy best herberghen sullen moghen? Dat sal ick (sprack Messire Thorel) seer gaerne doen: ick was selfs van meeninge een van mijne dienaren te seynden ontrent Pavien om een bootschappe van mijn eyghen saken: die sal ick met u seynden om u met eenen te leyden daer ghy bequamelijcken genoegh sult mogen logeren. Ende ghenakende de gheschickste zijner dienaren gaf hy dien last wat hy soude doen, ende sant den selven met henluyden henen. Voorts is hy terstont selve spoedich na huys ghereden, daer hy na zijn beste vermoghen een schoon Avontmael bereyde, ende de tafel in zijnen boomgaert dede decken: 't welck gedaen zijnde is hy aende poorte gegaen om henluyden te verbeyden. De dienaer metten Edelluyden van verscheyden saken koutende, heeftse deur sekere omwegen gevoert, ende buyten henluyder weten tot zijns heeren lusthof gebracht: dewelcke hunluyden siende te voete int ghemoete is gegaen, ende heeft al lacchende tot hen allen gheseydt: mijn heeren ghy zijt my al t'samen hertelijcken willecom. Saladijn, die vernuftigh was, merckte wel dat desen Ridder ghedocht hadde, dat zy niet tot zijnen huyse en souden hebben willen komen om te logheren, by aldien zy van hem daer toe versocht waeren gheweest als hy henluyden over wech vant, ende dat hy henluyden daerom behendelijck aldaer hadde doen leyden, op dat sy niet en souden moghen weygheren dien nacht binnen sijnen huyse te slapen: aldus heeft hy den Ridder wederomme ghegroet, ende tot hem gheseyt: Waert sake Messire, dat yemandt hem beklaghen mochte over de beleefde menschen so souden wy ons over u beklagen: door den welcken wy onsen wech verlatende (daer ghy ons een weynigh afghevoert hebbet) sonder yet ghedaen te hebben om u jonste mede te verdienen anders dan een ghemeen groetinghe, van u ghenootsaeckt werden dese over groote beleeftheydt van u te ghenieten. Den Ridder die wijs ende welsprekende was, seyde: Mijn Heeren, het is een slechte beleeftheydt die u nu van my ghetoont werdt, te achten by die welck u luyden, soo my 't ghelaet uwer aensichten te kennen gheeft) nae uwer waerden wel behooren soude te gheschieden: maer inder waerheyt en soude ghylieden buyten Pavien gheen goede herberghe voor u lieden ghevonden hebben: laet u daerom niet verdrieten een weynigh meer omghereden te sijn om {==2I1r==} {>>pagina-aanduiding<<} wat min ongemacx te hebben. Dit gheseyt zijnde, quamen syne dienaren voort de welcke de paerden, nae dat de Heere afgeseten waren, inde stallagie brachten: en Messire Torel bracht de drie Heeren inder Cameren die voor henluyden bereyt waeren: alwaer hyse heeft doen ontlaersen ende met eenen coelen dronc wijns wat ververschen: ende onderhieltse voort met eenen lustigen cout, ter tijt toe dat het tijt was om eten. Saladijn, met zijn edelen ende dienaren konsten alle goedt Latijn, dies sy wel verstonden ende ooc wel verstaen waren: ende lieten hen elc beduncken dat desen Ridder de bevallijcste, versochtste ende de welsprekenste Edelman was van allen anderen die sy luyden noch gesien hadden. Aen d'ander zijde schenen dese Heeren oock noch veel heerlijcker inde oogen van Messire Thorel, dan te voren van hem wel gewaent was: sulckx dat hem verdroot dat hyse dien avondt niet rijckelijck en mochte onthalen ende met geen verselschappinge van meer ander goede edellieden: dies hy voor hem nam des anderen middaeghs 't selve te verbeteren. Daerom heeft hy een van sijne dienaren syn meeninge geseyt ende den selven gesonden nae Pavien (dat niet verde van daer, ende daer geen poorte geslooten en was) aen sijn huysvrouwe, die een verstandige ende groothertighe vrouwe was. Na alle ditte heeft hy dese Heeren inden boomgaert gebracht daer hy henluyden beleefdelijcken vraechde wie sy waren. Daer Saladijn op antwoorde, wy zijn Cooplieden uyt Cypers, van daer wy comen na Parijs om onsen handels wille. Gave God (sprack Messire Thorel) dat dit lant sulcdanige Edellieden voort brachte, als Cypers wel Cooplieden doet: ende van den eenen clap also inden anderen vallende, ist tijt geworden om te gaen eten. Doen heeft hyse met eerbiedinghe ter tafelen doen sitten, daer sy seer wel getracteert ende met bequame gheschicktheydt gedient waren nadien dat een onvoorsiene maeltijt was. Niet lange nae dat de maeltijdt gedaen ende het tafellaken op genomen was, heeft Messire Thorel henlieden (dien hy wel vermoede vermoeyt te zijn) op rijckelijcke bedden doen leyden om te slapen, ende is daer nae van gelijcken te bedde ghegaen. De dienaer tot Pavien ghesonden, heeft zijn bootschap gedaen aen zijn vrouwe: de welcke geen wijflijc maer een Coninclijc herte hebbende, terstont veel van Messire Thorels vrienden ende dienaren by haer ontboden ende een groote heerlijcke weerschappe doen bereyden heeft: daer toe sy noch dien selven avont de machtichsten ende edelsten van der stede tegen den aencomenden dach des middaegs heeft doen nooden, ende heeft voorts metten tapisserien, zijde lakenen, gouden lakenen ende metten dierbaren voeragien gedaen, so haer van Messire Thorel haren man ontboden was. Als den dach gekomen was zijn die Heeren opgestaen, metten welcken Messire Thorel opgeseten is te peerde: ende hebbende zijn valcken doen comen, is hy met hen lieden daer ontrent by een beke gereden, ende toonde henluyden aldaer hoe die conden vlieghen. Saladijn dit weyspel een wijle met lusten gesien hebbende, begeerde hy eenich dienaer van Messire Thorel die henlieden inde beste herberge binnen Pavien mochte leden: daer op Messire Thorel antwoorde, dat sal ick selve zijn, want ic daer doch nootlijck moet wesen. De Heeren geloofden sulckx, dies sy wel te vreden zijnde met hem derwaerts gereden zijn. Also syn sy ontrent neghen uren binnen Pavien gecomen: ende meynende te rijden inde beste herberge, reden sy ten huyse van messire Thorel: daer wel vijftich vande voorbarigste mannen van die stede versaemt waren om dese Heeren te ontfangen, die henluyden daerom terstondt gereet waren metten handen aen teomen ende steghel-repen. Saladijn met zijn geselschappe sulcks siende, merckte terstont wel wat van der saecken was, en- {==2I1v==} {>>pagina-aanduiding<<} de seyde: Dit en is 't ghene niet (Messire Thorel) dat wy aen u versochten: ons is dese voorleden nacht ghenoech eeren ende al veel meer dan wy begeerden, van u bewesen: daeromme haddet ghy ons nu bequamelijcken onsen wech wel mogen voort laten trecken. Daerom Messire Thorel henlieden weder antwoordende sprac: T'gene, mijn Heeren, dat u gistren mach geschiet zijn, weet ic der fortuynen meer danc dan u lieden, de welcke u over wech verraste, sulcx dat u de noot by na dwanck te comen binnen mijn cleyne huysken: maer van desen morghen sal ick ende oock alle dese edellieden die hier rontsomme u staen, in u lieden ghehouden zijn, by alle de welcke eenen maeltijdt te eten ghy nu wel meucht weygheren (want sulcx in uwer macht staet) indien u lieden dat beleeftheydt dunckt te wesen. Saladijn ende zijn gheselschappe verwonnen zijnde saten af van heur Paerden ende waren blijdelijcken ontfangen vanden edellieden, de welcke hun brachten op de camere die rijckelijck voor henlieden bereydt waren, daer zy hun reysgewade af leyden een luttel rusten ende van daer inde zale (die heerlijck toegherust was) quamen. Doen wieschmen die handen, men ginck ter Tafelen sitten ende men diende die Heeren met zoo groote ende schoonder ordene van zoo menichvuldighe ende weeldige spijsen, datmen den Keyser (indien hy daer alzoo ghecomen ware gheweest) gheen meerder eere en mochte bewesen hebben. Al hoe wel nu Saladijn met sijn geselschappe groote Heeren waren ende wel gewoone groote dingen te siene, zo waren sylieden dies niet te min hoochlijcken daer inne verwondert, als van die meeste beleeftheydt vander werelt: overmits zy op des Ridders staete merckten, dies zy wel sagen een burger ende geen Heere vander stede te wesen. Als de maeltijt gedaen, de tafel op genomen, ende daer int gemeen wat ghecout was, ende de edellieden van Pavien, doort believen van Messire Thorel oorlof genomen hebbende, ghegaen waren elcx om wat te rusten (overmidts de hitte vanden dage groot was) zo bleef hy met zijn drie gasten daer alleen, de welcke hy ghebracht heeft binnen zijnder cameren, op datter niet met allen van alle dat hy lief ende waert hadde onghesien soude blyven van hunlieden, ende ontboot zijn huysvrouwe aldaer by hen te comen. Dese uytgelesen schoon van aengesicht, fris ende heerlijc van lichame ende met rijckelijcke cleederen verchiert zijnde, is midden tusschen haer twee soonkens, die wel Engelkens gheleken voor haeren man ende de Heeren gecomen die zy minnelijcken gegroet heeft. Als de Heeren haer sagen zijn zy opgestaen, ende haer met eerbiedinge ontfangende deden zy haer benevens henlieden neder sitten, vriendelijcken spelende met haer jonge soonkens. Maer als zy daer na in een lustige tsamen sprake geraeckten ende messire Thorel een weynich van daer gescheyden was, zo heeft zy de Heeren heusschelijcken gevraecht van waer zy waren ende waerwaerts zy reysden: daer op de Heeren wederom antwoorden so sy tot messire Thorel gedaen hadden: dies de vrouwe met een vrolijc gelaet totten Heeren seyde: Ic mercke dan wel dat mijn wijflijc goetduncken wel te passe sal comen: daerom bidde ick mijn Heeren, my uyt sonderlinghe jonste my die vrientschappe te doen, dat ghy niet en weygert in dancke te nemen een seer cleyn giftken dat ick u hier sal doen brengen: maer dat ghy aenmerckende dat vrouwen naer haer cleyn vermogen cleyne gaven schencken, maer wilt sien opte goede ghenegentheydt des persoons, die u dese gave aenbiedet, dan op die cleynheydt der giften. Ende gedaen hebbende daer brenghen voor elck twee schone rocken, d'eene met zijde, d'ander met dierbaer licht velwerck gevoedert, niet burgerlijc noch coopmans gewijs, maer heerlijc gemaect met noch drie onderbonetkens van taffetaf ende van fijn linnen, seyde zy tot henlieden: Neemt daer, mijn Heeren, dese cleederen, met {==2I2r==} {>>pagina-aanduiding<<} welcx gelijck ick van desen daghe mijnen man gecleet hebbe: d'ander dingen sullen u (niet tegenstaende sy van heel cleynder waerden syn) noch nut mogen zijn ende dienstelijck, overmits ghy verre van uwe huysvrouwe zijt, ende noch eenen grooten wech voor handen hebt: gemerct de cooplieden net ende fraey zijn in heur saken. De Heeren waren dies seere verwondert ende verstonden klaerlijck dat Messire Thorel in genen deel eenige beleeftheydt tot hunlieder waert onbetoont en wilde laten: ende aenschouwende der geschoncken kleederen rijckelijckheydt, beduchten sy van Messire Thorel gekent te zijn: maer dies niet tegenstaende heeft een onder hun de vrouwe gheantwoort. Dit zijn (mijn vrouwe) seer groote gaven die oock niet lichtelijc ontfangen en souden werden, waren wy daer niet toe gedronghen door uwe begeerte, diemen qualijck weygeren mach. Dit gedaen ende messire Thorel al weder gekomen synde heeft de vrouwe aende Heeren oorlof genomen ende is van daer ghescheyden, bestellende dat der Heeren dienaren met dierghelijcke gaven, maer van minder waerde so dienaren betaemde, beschoncken waren. Daer na heeft messire Thorel aende Heeren met veel begheerens verworven, dat sy dien dach by hem te blijven verwillichden: ende nae dat sy een weynich gheslapen hadden, zijn sy met heure nieuwe rocken bekleet zijnde, met Messire Thorel spaceren ghereden door de stede, tot dat sy, de maeltijt gecomen zijnde, weder ter tafelen gingen, daer sy met veel eerlijck geselschap een heerlijck avontmael hielden. Na de maeltijt syn sy te bedde gegaen, ende als den dach gekomen was ende sy heur ghekleedt hadden, hebben sy inde plaetse van heure afgereden maghere peerden, drie geweldighe ende rassche kleppers gevonden, van gelijcken sagen sy oock heur dienaren met versche stercke Peerden voorsien te wesen. Saladijn dit noch mede siende, keerde hem omme tot sijne medeghesellen ende sprack: ick sweere u by God datter noyt volmaeckter, beleefder noch vernuftigher man van dan dese: ende indien de Christen Coningen naer advenant in heurluyder state soodanich zijn als dese ridder is: zo en ist den Soudaen van Babilonien geenen oorbaer dat hy een van die verbeyde: ick swijge van soo veel als wy zien dat wel ghereetschappe maken om hem te overvallen. Ende wel merckende dat hunluyder weygheren gheen plaetse ghehadt en soude hebben, hebben sy heuren Weert heusschelijck gedanckt ende syn te paerde gheseten. Messire Thorel met veel gheselschaps hebbense een groot stuck weegs buyten de stede geleyt: ende alhoewel het scheyden van Messire Thorel verdrietich viel voor Saladijn (soo seer was hy alreede tot hem gesint) nochtans ghenootsaeckt synde om synen wech te volstrecken, heeft hy hem gebeden dat hy wederomme soude keeren, dewelcke niet teghenstaende hem mede 't scheyden verdroot tot hunluyden ghesproken heeft aldus. Nu sulcx u gelieven is, mijn Heeren, so wil ic't doen, maer moet u eerst een dinc seggen. Wat luyden dat ghy zijt mijn Heeren en weet ic niet, noch en begeere dat oock niet te weten, nu sulcx u believen niet en is, maer God geve wie ghy ooc meucht syn my en suldy dese mael niet vroet maken dat ghy koopluyden zijt, daer mede bevele ic u luyden Gode. Saladijn nu al oorlof ghenomen hebbende van Messire Thorels ander gheselschappe antwoorde hem stillekens: Het mach noch werden Messire, dat wy u van onse coopmanschap sullen doen sien om u geloove daer door te bevestigen, ende blijft met Gode. Also is Saladijn van messire Thorel ende syn geselschap gescheyden, voor hem nemende met groomoediger herten, indien hy levendich bleef, ende met dese aenstaende oorloge niet verdorven en werde, Messire Thorel geen minder eere ende vrientschap te bewijsen dan hem daer af gheschiet was, ende sprack met zijn gheselschappe {==2I2v==} {>>pagina-aanduiding<<} langhe van hem, van sijn huysvrouwe, vant zijn doen ende laten, elc dinc op hem selven bysonder hooghlijc prijsende. Maer nae dat hy daer alle 't landt (niet sonder groote moeyelijckheyt) door reyst hadde, is met sijn geselschappe t'schepe gheseten ende weder binnen Alexandrijen ghekomen: alwaer hy alle gelegentheyt volkomentlijck wetende hem ter weer gherust heeft. Messire Thorel is oock wederom ghereden binnen Pavien, daer hy langhe in sijn gedachten ondersochte wat lieden die drie mochten wesen, maer en konste tot de waerheydt vander saken niet gheraken. Als nu den tijt van over 't Meyr te trecken ghekomen was, ende men tot allen plaetsen groote ghereetschap daer toe maecte, so is Messire Thorel ooc mede van sinne geworden (niet tegenstaende het smekende bidden, ende de beweeghlijcke tranen zijnre huysvrouwen) om aldaer te trecken: ende alle zijn dinghen daer toe bestelt hebbende, soo dat hy nu al gantsch ghereedt was om op te sitten, sprack hy tot sijnder huysvrouwe, die hy uytter maten seer beminde. Mijn beminde wijf, nu bestae ic (so ghy meugt sien) dese reyse, eensdeels om wereltsche eere, oock eensdeels om mijnder zielen saligheyt te behalen, dies bevele ic u nu al onse saken, ende onse eere. Ende want mijn gaen seker maer mijn komen (door duysenderley tegenspoeden, die my mogen opkomen) met allen onseker is: soo wil ick dat ghy een dinc om mijnen wille sult doen, God geve oock hoe dat het met my gaen mach: dat is, dat ghy een jaer, een maent ende eenen dagh (van huyden af te rekenen dat ick van u scheyde) nae mijn wederkomste sonder houwelijcken sult beyden, indien ghy geen sekere tijdinghe van my en verhoort. De vrouwe die seer bitterlijcken weende, heeft hem geantwoort: Ick en weet niet, waerde man, hoe ick my ghedraghen sal inden rouwe, daer inne ghy my nu door u afscheyden sult verlaten: maer indien mijn leven krachtiger is dan mijn droefheyt, ende het anders dan wel met u gaet, soo leeft ende sterft met gewisse versekertheyt, dat ic niemants dan Messire Thorels ende sijnder ghedenckenissen huysvrouwe leven ende sterven sal. Daer op haer Messire Thorel weder seyde: Ick ben gheheel wel verseeckert dat sulckx, soo verre het aen u staet, beminde wijf, also geschieden sal: maer ghy zijt noch een jonge vrouwe, schoon, groot van magen ooc van deughden, daermen over al af weet te seggen: daerom ick niet en twijfele, indien hier maer eenigh vermoeden van mijn doodt komt, ofte vele groote personagien ende edelen sullen om uwen wille u broeders ende uwe magen aensoecken: der welcker raet ende aenporringe ghy dan (al waerdy oock noch soo onwilligh) qualijc wederstaen sult mogen, ende gedrongen werden (ooc uws ondancx) hunlieder believen te volgen: ende dit is d'oorsake dat ick u om dien besetten tijdt, ende om genen langeren bidde. 't Gene ic u toegeseyt hebbe, sprack de vrouwe, sal ick doen na mijn uytterste vermogen: maer als ick noch al ghenootsaeckt soude werden om aldus te doen, dan sal ick gewisselijck 't gene ghy my opleght gehoorsamen, ende bidden Gode dat hy u noch my binnen dien bestelden tijdt daer toe niet en laet komen. Als dit geseyt was, heeft de vrouw hem al weenende met beklemmende droefheyt omhelst: ende een vingerlinck van haerder hant strijckende, boot sy hem die, seggende: oft ick storve eer ick u weder sie, soo wilt my daer by gedencken als ghy die vingherlinck aenschout. Messire Thorel ontfinck den rinck, sat te paerde, seyde elckerlijck adieu, ende reedt zijns weeghs: Tot Genuen gekomen zijnde met sijn gheselschappe, is hy met een galeye voort van daer gevaren, ende binnen luttel tijts tot Akers ghekomen, daer hy hem ghevoecht heeft onder d'ander Christen Heyr: Onder dit Heyr quam by na van hant tot hant een moordelijcke sieckte ende sterfte: ooc vielen meest alle de ghene die van dese sterfte overbleven sonder slagh of stoot in handen {==2I3r==} {>>pagina-aanduiding<<} van Saladijn, ende dat oft door sijn kloecheydt, oft door sijn geluck: dewelcke alle de menighte der gevangens in verscheyden steden ende vlecken heeft doen verspreyden: waer onder Messire Thorel ooc een zijnde gevangen, wert gebracht binnen Alexandrijen. Daer en was hy van niemant gekent, ende ooc bevreest zijnde hem selfs bekent te maken, begaf hy hem tot den dienst der valcken, daer hy een groot meester in was: sulcx dat hy daer door gekomen is in kennisse vanden Soudaen die hem daeromme uytter gevanckenisse nam ende sijnen Valckenier maecte. Messire Thorel, die met genen anderen name dan de Christen ghenaemt en was van Saladijn, dien hy niet en kende noch de Soudaen hem, hadde altijdt sijn hert, sinne ende gedachten ghestreckt nae Pavien, ende hadde ooc menighwerven bestaen te ontloopen, maer en mocht sulckx noyt volbrengen. Nu waren daer sommighe Genevoysers Legaten gekomen om eenighe van heure ghevangene burgers te lossen, ende laghen ghenoegh ghereet op heur reyse weder na Genuen: daeromme hy voor hem nam by dese Legaten aen sijn huysvrouwe te schrijven dat hy noch int leven waer, dat hy metten eersten so't mogelijc ware weder t'huys keeren, ende dat sy hem verbeyden soude, 't welck hy oock alsoo gheschreven heeft: ende badt oock vriendelijcken eenen vanden Legaten, dien hy kende, dien brief doch ghewislijck te willen bestellen ten handen vanden Abt in Cieldore, het welc zijnen oom was. Middelertijdt ist daer nae op een tijdt ghebeurt, dat Messire Thorel spreeckende met den Soudaen van zijne vogelen, half lacchende wert: ende toonde daer onder een gelaet metten monde, daer Saladijn t'sijnen huyse binnen Pavien wesende sonderlinge acht opghenomen hadde: door welck gelaet de Soudaen Messire Thorels gedachtigh wert ende hem daerom ernstelijc aenschouwende in 't vermoeden quam dat dit de man selve was: dies hy d'eerste reden liet varen, ende sprac tot hem: Segt my, Christen uyt wat Landt zijt ghy? Ick ben Heere (antwoorde Messire Thorel) uyt Italien van Natie van Lombard, gheboren in Pavien, een schamel man ende van nederen state. Als Saladijn dit hoorde, nu by na versekert zijnde van 't gene hy aen getwijffelt had, sprac hy blijdelijc in hem selven: Nu heeft my Godt den dagh gejont, dat ick desen man mach betoonen hoe aenghenaem de milde beleeftheydt was, die hy aen my bewesen heeft. Ende sonder yet meer te segghen beval hy alle sijn klederen in een kamer benevens den anderen te leggen, ende leyde hem daer binnen, seyde, siet wel toe, Christen, oft daer onder alle dese geen kleet en is, d'welck ghy oyt meer gesien hebt. Messire Thorel sach al om, ende kreech den rock int ooge die Saladijn van sijn huysvrouwe geschoncken was: hoewel hy nochtans niet gelooven en konste dat dit het selfde kleet ware, ende heeft dies niettemin den Soudaen geantwoort: Ic en kenne daer niet een onder mijn Heere: nochtans gelijckt dat wel een kleet dat ick eertijts ghedragen hebbe, welcker weergade oft gelijck ick door mijn huysvrouwe, die dede schencken aen drie Cooplieden, die tot mijnen huyse thuys waren. Doen konste hem Saladijn niet langher bedwingen, maer hem vriendelijcken omhelsende, seyde hy: Ghy zijt Messire Thorel van Istria, ende ick ben een vanden drie coopluyden die van u Huysvrouwe met die rocken beschoncken waren: nu is den tijt ghekomen dat ick u gheloove mach versekeren wat mijn koopmanschappe was, so ic u in ons afscheyden seyde moghelijck te sijn om gheschieden. Messire Thorel dit hoorende, wert uytter maten seer verblijdt, ende daer beneven oock beschaemt. Hy verblijde van sulcken gast tot sijnen huyse gehadt te hebben, maer hy schaemde hem overmits die selve (soo hy nu dochte) so armelijck van hem ontfangen was. Voort sprack Saladijn tot hem, Messire Thorel aengemerct gy my {==2I3v==} {>>pagina-aanduiding<<} van Gode hier toegesonden zijt, zoo laet u nu vryelijck beduncken, dat ick nu niet meer de Heere en ben maer dat ghy die zijt. Ende na dat zy onderlingen groote vreuchde betoont hadden, zoo heeft hy Thorel met Conincklijcken cleederen becleet ende alzoo voor sijn machtichste baroenen ghebracht: daer hy met allen veel lofs van sijn deuchde verclaerde, ende eenen yegelijcken beval Messire Thorel ter liefden van hem, niet anders te beminnen ende te eeren dan sijn selfs persoone: het welcke van dien dach af van elckerlijck ghedaen wert, maer sonderlinghe vande twee groote Meesters die int geselschappe vanden Soudaen binnen sijnen huyse gelogeert hadden gheweest. Die hoocheydt vande schielijcke glorie daer Messire Thorel hem selven inne vant, heeft de gedachten van Lombardien al een weynich uyt sijn herte getrocken, ende aldermeest om dat hy vastelijcken hoopte dat sijnen brief in zijns ooms hant gecomen was. Nu was opten selven dach dat Saladijn het Christen Legher overviel inde selve Leger een ridder van kleynder waerden uyt Provencen doodt ghebleven ende begraven, wiens name was Messire Thorel de Dignes: daeromme (overmits Messire Thorel door zijn manheyt over 't gantsche leger vermaert ende bekent was) van elckerlijck die daer hoorde seggen, Messire Thorel is doot, gewaent ende ghelooft wert sulcx geseyt te wesen van Messire Thorel Distria, ende niet van die van Dignes, welc onverstant der bedrogenen in dese sake, niet bekent en werdt, overmits het ongeluck sijnre gevanckenissen: sulcx datter vele Italianen met dese tydinge wederomme thuys quamen: onder welcke oock eenige soo vermetel waeren, dat sy dorsten seggen hem doot ghesien ende by zijn begraffenisse geweest te hebben. Dese tydinge van zijn huysvrou ende van syne maghen vernomen zijnde is een groote ende onghelooflijcke oorsake gheweest van droefheyt, niet alleen voor hunluyden, maer oock voor alle die Messire Thorel oyt gekent hebben. Het soude te lange vallen om vertellen hoedanich ende hoe synder huysvrouwen droefheyt, verdriet ende geween was: de welcke na dat sy een deel maenden lanck haeren man met bittere treuricheydt beklaecht hadde ende den onmatighen rouwe nu wat began te minderen, van den machtichsten in Lombardijen te wijve begeert, ende van hare gebroeders, oock van alle haer ander vrienden ende maghen daer toe aengeport wert: 'twelc sy nu al menichwerven met weenenden oogen gheweygert hadde, ende nochtans ten laetsten haerder maghen begheeren ghedrongen wert te verwillighen: met voorwaerden nochtans dat sy den tijdt die sy Messire Thorel toegheseydt hadde onghehouwelijckt soude blijven. Middelertijt dat de saken van dese Vrouwe in desen staete stonden binnen Pavien, ende den tijdt dat sy eenen anderen man soude moeten trouwen op acht daghen nae omghekomen was, soo ist op eenen dach ghevallen dat Messire Thorel tot Alexandrien eenen man sach, dien hy te voren aldaer metten Ambassadeur oft Legaet hadde sien inde Galeye gaen om daer mede ooc nae Genuen te varen, den welcken hy voor hem dede komen, ende vraechde hem hoe sijn reyse was gheweest ende wanneer hy tot Genuen aenghekomen was. Daer d'ander op antwoorde. Die Galeye mijn Heere, hadde een quade reyse, also ic vernomen hebbe in Creten daer ick die reyse bleef liggen: want na dat de Galeye ontrent Sicilien quam, rees daer eenen fellen noorden wint, daer af sy geworpen werdt op de bancken van Barbarien, sulcx datter niet een van alle de menschen te lande en quam, daer onder ick oock twee Broeders verloor. Messire Thorel geloovende 'tghene dese man hem vertelde, 't welck ooc altsamen waerachtich was, daer by ooc overleggende dat synen ghesetten tijdt aen syn huysvrouwe nu binnen luttel daghen {==2I4r==} {>>pagina-aanduiding<<} verloopen was, ende daerom voorseker vermoedende (overmidts hy wel dacht datmen daer van hem gheen tydinge en hadde mogen hebben) dat zyn huysvrouwe nu al eenen anderen Man ghetrout soude hebben, is in sulcker swaricheydt gecomen, dat hy eten ende drincken verliet, te bedde bleef liggen, ende voor hem nam te willen sterven. Den Soudaen die hem hertelijcken beminde, en hadde dat soo haest niet vernomen oft hy en is voor zijn bedde ghecomen, ende na dat hy deur veel ende langhe begheerten uyt hem de oorsake zijns treurens ende zijnre sieckten vernomen hadde, berispte hy hem seer van sulcx soo langhe verswegen te hebben, ende nae dat hy hem gebeden hadde eenen ghetroosten moet te nemen, beloofde hy Messire Thorel ghewislijck (indient ymmers zijn begeerten ware) te bestellen dat hy noch voor den ghesetten tijdt binnen Pavien soude wesen, ende seyde hem in wat manieren. Als nu messire Thorel Saladijns woorden gheloove gaf, overmidts hy sulcx wel moghelijck, oock veelmaels gheschiet te wesen, menich werven ghehoort hadde, began hy weder wat moets te maken, ende den Soudaen aen te porren om sulcx te volstrecken. Den Soudaen hielt by hem een groote Nigromancien, wiens conste hy nu al overlange versocht ende bevonden hadde, desen beval hy middel te vinden, dat Messire Thorel liggende op een bedde in eender nacht binnen Pavien gebracht soude moghen werden. Daer op hem de swerte Constenaer antwoorde, dat sulcks gheschieden soude: maer dat hy den Man (om des selfs oorbaer) eerst wel vast moeste doen slapen. Dit aldus bestelt zijnde, is den Soudaen weder gekomen by Messire Thorel, die hy gantsch bereydt vandt, oft om binnen den gesetten tijdt (waert moghelijck) tot Pavien te wesen, oft (indient niet zijn en mochte) van treuren te sterven: ende sprac aldus tot hem: ick mercke Messire Thorel, dat ghy u Huysvrouwe met gantscher herten bemindt: ende daerom dus ancxstelijcken besorcht zijt dat haer een ander sal trouwen, t'welck Godt moet verbieden: waer inne ick u met gheenrehande redene berispen en can. Gemerckt zy de Vrouwe alleen is onder alle de andere die ick oyt sach, wiens seden, wiens manieren, ende wiens ghelaet, ick swijge hier noch de verganckelijcke schoonheyt, meer prijsens ende beminnens weerdich is. Het waer my boven alle dingen ter werelt aengenaem gheweest, dat wy nae dien't gheluck u by my ghevoecht heeft, te samen de selfde tijdt ons levens die noch voor handen is, ghelijckelijck Heeren gheleeft ende ghebleven hadden. Ende indient my Godt gegunt hadde te voren gheweten te moghen hebben dat u inden sinne vallen soude binnen eenen sekeren tijt in Pavien te wesen oft te willen sterven, dat waer my boven alle saken wenschelijck geweest: want ic u dan met sulcker eeren, met sulcken state, ende met sulck geselschappe als u deuchtsaemheyt wel verdient, tot uwen huyse soude doen leyden: maer overmidts my dat niet en heeft moghen gebeuren, ende ghy nu ter tijt daer seer gaerne soudt wesen, sal ick u in sulcker voegen als u van my geseyt is, daer doen brengen. Mijn Heere sprac Thorel, behalven dese uwe woorden, hebben my u wercken u jonste tot mywaert so hoogelijck doen blijcken, dat ick de alderminste weldaedt niet verdient en hebbe: ende gelove u seggen niet alleen waerachtich te wesen in mijnen leven, maer oock in mijn sterven. Maer aengemerct sulcx mijn ernstelijck voornemen is, soo begeere ick aen u doch spoedelijc te willen volbrengen het gene dat ghy my belooft hebt, want morgen is den laetsten dach dat ic noch behoore verbeyt te werden. Dat sal, sprac Saladijn, ongetwyfelt volbracht werden. Des anderen daechs, als des Soudaens meeninghe was Messire Thorel dien aenstaenden nacht naer huys te seynden, dede hy op een groote sale een rijckelijck bedde stel- {==2I4v==} {>>pagina-aanduiding<<} len dat met Goude lakens ende fluweel (nae hunlieder zede) behanghen, ende met een costelijcke tapijte bedeckt werdt: die met groote costelijcke peerlen ende met dierbare costelijcke gesteenten rontsomme geborduert ende namaels in dese landen voor een oneyntlijcke schat gewaerdeert was, daer by oock gheleyt waren twee chierlijcke oorcussens betamende tot soodanighen Conincklijcken bedde. Dit gedaen zijnde beval hy datmen messire Thorel (die nu door de hoope al ghenesen was) becleeden soude met eenen Saralijnschen rock, so rijckelijcken ende schoonen kleet als oyt van mensche gesien was: daer by hem oock op zijnen hoofde gesteldt werdt eenen fijnen sneeuwitten wronghe die van eenen langhen smalen doecke in een ghestrenghelt was. Maer alst nu laedt in den avont was geworden, is Saladijn met zijne Baroenen gegaen inde Camere daer Messire Thorel was, ende beneven hem sittende began hy by nae met betraende oogen aldus te seggen: Messire Thorel, nu genaeckt de ure die u van my sal scheyden: ende overmidts ick u niet en mach gheleyden noch gheselschappe houden om de sonderlinghe maniere van u reyse die ghy voor handen hebt, die sulcx niet toe en laet: soo moet ick hier binnen de Camere oorlof aen u nemen, daer ick nu alhier om ben ghekomen. Maer eer ick u Gode bevele, soo bidde ick u door de liefde ende door die vrientschappe die tusschen ons is, dat ghy mijnder gedenckt, ende (indien 't mogelijck is) dat ghy u dingen in Lombardijen bestelt hebbende, my noch ten minsten eens wilt comen besoecken, terwijle wy noch beyde in levenden lijve zyn: op dat ick, die nu verheucht ben van u dese reyse noch ghesien te hebben, mijn vreughde noch eens mach volkomen sien, die ghy nu deur dit haestich vertreck vermindert. Maer laet u daer-en-tusschen niet moeyelijck vallen my dickmael met brieven te versoecken ende aen my te begeeren so wat u ooc mach believen, want ick veel meer ter liefden van u, dan van eenich ander mensche op aerden genegen ben te doen, dat suldy voor ghewis weten. Messire Thorel en mocht de tranen niet binnen zijne ooghen houden: dies hy door 'tweenen beleet zijnde, met weynich woorden geantwoort heeft: dat het onmoghelijck ware zijn over-groote bewesen weldaden ende sijn deuchtsaemheydt ymmermeer te moghen uyt zijn herte komen: ende dat hy ongetwijfelt 't gene hy hem bevolen hadde, soude volbrengen so haest hem sulcx gelegen mochte wesen. Doen heeft Saladijn hem minnelijcken met natte oogen omhelst, gecust ende geseyt: vaert nu henen in Gods namen, ende tradt met eene uyter camere. Voort hebben al d'ander Baroenen mede oorlof aen hem genomen ende zijn metten Soudaen gekomen inde sale daer 't bedde bereyt was. Maer want het nu al spade was ende de Nigromancien zijnen tijdt vast verbeyde ende hem spoeyde: soo is daer eenen Medecijn by Messire Thorel ghecomen met eenen bereyden drancke, hem vroet makende dat dien hem om te verstercken diende: dies hy dien ingedroncken heeft ende terstont in eenen vasten slaep ghevallen is. Doen wert hy alsoo slapende ghedraghen op het toe bereyde bedde nae Saladijns bevelen: de welcke daer benevens hem oock opstelde een dierbare gulden Croone die groot ende schoon was: daer hy oock sulcken teecken opsette, dat namaels kennelijc bleec die selve aen messire Thorels huysvrouwe gheschickt te wesen. Voort streeck hy aen Messire Thorels handt een vingerlinck daer soo glinsterende carbonckel inne stont, dat het een brandende toortse scheen te wesen, sulcx dat haer waerde onwaerdeerlijck was. Oock dede hy hem een swaert ommegorden, welck behangsel tot genen slechten prijse en stont. Hy liet hem ooc op zijn borste hangen een bagge van so uytgelesen groote ende suyvere peerlen dat diergelijcken noyt ghesien {==2K1r==} {>>pagina-aanduiding<<} en waren, beset zijnde met noch veel ander kostelijcke gesteenten. Daer na dede hy noch aen elcke zijde benevens hem stellen twee groote gulde beckens vol goude ducaten, coorden van peerlen, ringen, gordelen ende ander cleynodien die hier te langhe souden vallen te verhalen. Ende dit gedaen zijnde heeft hem Saladijn noch eens voor zijn mont gekust, ende den Nigromancien bevolen zijn voornemen spoedich te volbrengen. Also is terstont het bedde met Messire Thorel verdwenen uyten oogen van Saladijn ende zijne Heeren die daer teghenwoordich waren, ende daer op de sake gebleven syn van dat wonder koutende. Messire Thorel wert in corter stont gebracht inde Kerc van S. Pieter in Cieldoro binnen Pavien soo hy daer te voren begeert hadde, met alle de voorschreven kostelijckheden, ende sliep noch vast als de Coster de Metten quam luyden. De Coster met een licht in syn hant inder Kercken komende, ende dit rijckelijke bedde onvoordacht siende, en wert niet alleen verwondert, maer oock so vervaert, dat hy verbaesdelijcken vluchtede. Dit sach den Abt met d'ander Monicken, die dies verwondert zijnde, hem d'oorsake vraegden waerom dat hy so wech liep. De Coster hevet hun allen vertelt. Wat beduyt ditet? sprack den Abt, zydy dan sulcken kint ende so nieu in dese Kercke gecomen, dat ghy dus lichtelijck vervaert zijt? Nu laet ons derwaert gaen besien wat hem dus beancxt maeckt. Doen onstaken sy vele toortsen, ende als den Abt met sijne Monnicken binnen de Kercke was gecomen, sagen sy dat bedde so wonderlijck ende rijckelijck, oock mede den Ridder daer op liggen slapen. Terwijlen sy also twijfelijc ende ancxtich stonden sonder te dorven aent bedde genaken, ende met verwonderen op die schoone juwelen saghen, so ist geschiet dat Messire Thorel ontwakende swaerlijcken versuchtede. So haest de Monicken ende ooc den Abt met henlieden dit saghen, zijn sy al tsamen vervaert van daer geloopen, roepende, Heere God staet ons by. Messire Thorel opende sijne oogen ende bekende claerlijc dat hy ter plaetsen was daer hy aen Saladijn om ghebeden hadde, dies hy in hem selfs met allen wel te vreden was. Maer als hy nu over eynde was geseten ende elc dinck bysonder van al dat benevens hem lach, wel besien heeft, so heeft Saladijns heerlijcke miltheyt (niet teghenstaende die te voren overgroot van hem bevonden was) noch veel grooter in syn oogen gebleken dan oyt: ende siende dat de Monicken van hem wech vloden, d'oorsake van dien ooc wel verstaende, began hy (sonder hem verder te verroeren) den Abt by sijnen name te roepen, ende hem te bidden voor hem niet vervaert te zijn, want hy was synen neve Thorel. Den Abt dit hoorende werdt noch meer bevreest dan te voren, als de gene die synen neve nu al langen tijdt voor doot gehouden hadde. Maer als hy daer nae wat tot hem selven quam, ende deur blijckelijcke redenen vermerckte geroepen te wesen, soo maeckte hy een teken des cruys voor hem ende ginc tot hem. Den welcken Messire Thorel aensprack, seggende: Voor wien vreesdy doch Vader? Ic leve noch, Gode sy lof, ende ben wederomme ghekomen van over 't Meyr. Alhoewel Messire Thorel eenen langen baert ende Sarazijnsch gewaet hadde, so heeft hem nochtans den Abt ten laetsten ghekent, hem selfs verstout ende hem by der handt genomen, seggende: zijt wel ghekomen mijn lieve kint. Laet u niet verwonderen dat wy ons van u vervaerden: want daer en is niet een mensch binnen dese stede, die niet vastelijcken en gelooft dat ghy doodt zijt: sulckx dat ick u wel mach segghen dat Aliette u huysvrouwe overwonnen zijnde van haerder maghen begeerten ende dreyghen, haers ondancx weder heeft moeten eenen man nemen die sy huyden trouwen sal: daer toe de bruyloft met alle dat ter feesten van noode is, nu al gantsch bereyt is. Voort is {==2K1v==} {>>pagina-aanduiding<<} Messire Thorel van dat Rijckelijcke bedde geresen, betoonde den Abt uytgenomen groote vriendtschappe ende oock mede alle de Monniken, den welcken hy vrientlijcken elc bysonder badt niemant ter wereldt eenigh woordt van sijne wederkomste te segghen, ter tijdt toe hy yet sonderlinghs (dat hem eerst noch te doen stondt besteldt hadde. Als daer nae alle sijne kostelijcke kleynodien in bewaerder handt gheleydt waren vertelde hy zijnen oom alle dat hem tot dien daghe toe wedervaren was: daer inne hem den Abt hooghelijck verblijde ende Gode van zijnder neven goede avontueren ghedanckt heeft. Doen vraegde Messire Thorel sijnen Oom wie zijnder huysvrouwen bruydegom ware, het welcke den Abt hem seyde. Doen sprack messire Thorel, my lust grootelijcken te sien eermen van mijn comste verneemt, hoe dat haer mijn huysvrouwe in dese bruyloft draghen sal: daerom is mijn begheeren (niet teghenstaende der gheestelijcke ghewoonte niet en is in sulckdanige feesten te wesen) dat ghy doch om mijnent wille beschicken wilt dat wy daer te samen moghen gaen. Den Abt antwoorde dat gaerne te willen doen. Daeromme heeft hy soo haest het dagh geworden was, den bruydegom ontboden dat hy geerne (indient hem beliefde) met een goet vriendt in sijn Feeste soude komen: daer op hem vanden Edelman geantwoort wert, dat hem sulcx lief ende aengenaem was. Als nu de tijt om te gaen eten ghekomen was, is Messire Thorel soo ghekleet als hy was, met mijn Heere de Prelaet tot des Bruydegoms huys gegaen: alwaer hy van elckerlijck met groote verwonderinge aenghesien maer van niemant gekent wert: overmidts de Abt oock seyde dat het een Sarazijn was als Ambassadeur vanden Soudaen aen den Coninck van Vranckrijcke gesonden. Also wert Messire Thorel ghesteldt aen een Tafel die recht tegens over sijn huysvrouwe stont die hy met groot behaghen aenschoude, ende merckte wel aen haer treurigh gelaet dat sy niet met allen wel in dit houwelijck te vreden en was: Oock mede sach sy somtijdts op hem, sonder nochtans eenighe kennisse in hem te moghen mercken: want sulcx behindert was door sijnen seer langhen baerde, sijn seltsaem gewade, ende het ontwijselijck vermoeden zijns doodts. Maer doent Messire Thorel nu tijdt dochte om te versoecken oft sy noch eenighe ghedenckenisse van hem in 't herte hadde, soo heeft hy den rinck die sy hem in 't laetst afscheyden ghegheven hadde, van sijn handt ghedaen ende een Pagie die voor haer diende, by hem gheroepen, tot den welcken hy sprack: Gaet, sone, de bruyt van mijnen wegen seggen, in mijn lant soodanighe maniere te wesen, soo wanneer eenigh vreemt man (so ic hier ben) te weerschappe is by een bruyt (so sy huyden is) dat dan de Bruyt in een teken dat haer die vreemde gast willekome is, den beker, daer sy selfs uyt drinckt, vol wijne sent: daer uyt dan die gast so vele drinckt als hem belieft, ende sendt dien selfden kop daer na overdect weder totte bruyt: die daer dan de inghebleven reste gants uyt drinckt. De Pagie heeft sijn bootschap alsulcx ghedaen aende Bruydt: de welcke als een welgheleerde ende verstandighe vrouwe, meynende dat eenigh groot personagie te wesen, terstont eenen schoonen vergulden Cop dede spoelen, die daer voor haer stont, ende die daer nae bevelende vol Wijns te schencken, sant die totten vreemden gast, om hem te bewijsen dat sijn komste haer lief ende aenghenaem was. Messire Thorel ontfinck den Kop, die den Rinck in sijnen monde gesteken hebbende dien al drinckende inden Kop liet sincken sonder dat yemandt sulckx gheware werdt: ende als hy daer weynigh Wijns inne ghelaten hadde, stelde hy 't deckxsel dae op ende stierde den Kop alsoo weder tot de Bruydt, dese ontfinck den Kop, ende om sijn ghewoonte te onderhouden, {==2K2r==} {>>pagina-aanduiding<<} stelde sy dien (nae dat sy 't decxel afgheset hadde) aen haren mont, daer sy doen den rinck werdt siende, die sy sonder eenigh woordt te segghen naerstelijck aenschoude. Maer als sy den rinck ontwijselijck kende te wesen den selven die sy Messire Thorel in sijn laetste afscheydt hadde ghegheven, heeft sy haer ooghen voorsichtelijcken ghekeert op den ghenen diemen voor een uytlandigh man hielt: den welcken sy terstont kennende werdt, dies sy de Tafel voor haer met alle dat daer op stondt ter aerden stootende niet anders dan oft sy uytsinnigh waer gheworden, began te roepen: Dit is mijn Heere ende mijn man. Dit is waerlijck Messire Thorel. Ende voort sonder eenigh achterdencken op haer gulden Lakens kleederen oft op eenigh ander dinck dat opte tafele mochte wesen, is sy vander plaetse daer sy sat gheloopen daer haer Man was dien sy met beyden armen so verre sy mochte voor uyt streckende vastelijcken omhelsde, dat sy door niemandt van alle 't gheselschaps segghen nochte doen, van zijnen halse en mochte ghekreghen werden: ter tijdt toe dat Messire Thorel haer seyde dat sy haer wat soude bedwinghen, ende dat haer noch gheen tijdt en soude ontbreken om hem ghenoegh te omhelsen. Doen heeft sy haer selven weder opghericht, als nu de gantse bruyloft in roere stont, ende 't meeste volc blijde was om de wederkomste van sulckdanighen Ridder. Messire Thorel begheerde dat elck stille soude blijven sitten, vertelde daer over luyde alle dat hem ghebeurt was, vander tijdt af dat hy uytreysde tot sijn wederkomste toe: besluytende dat die goede edelman, dewelcke wanende dat hy doodt ware zijn Huysvrouwe tot eene bruyt verkoren hadde, hem oock niet en behoorde te belghen, dat hy nu noch selfs levendigh wesende sijn huysvrouwe weder nam. De nieuwe Bruydegom (niet teghenstaende hy in desen al wat beschaemt was) antwoorde vrymoedelijck ende vriendelijcken dat het wel behoorden dat hy met het sijne, nae zijns selfs believen ende wille doen mochte. De bruyt heeft daer de kroone ende de ringen die zy vanden nieuwen bruydegom ontfangen hadde, ghelaten: oock nam sy den rinck uyten kop ende heeft dien aen haren vinger gestreken, ende de ghesonden kroone van Saladijn oock op 't hooft ghestelt. Voort is zy ghetreden uyt des Bruydegoms huys ende met meest alle de statie of pompe van Bruylofs volc ten huyse van Messire Thorel gegaen: alwaer hen de mistroostige vrienden, magen ende burgeren, die hem by na als een miracule te wonder aensagen, met een lange vrolijcken Feeste verblijden ende vermaeckten. Messire Thorel beschenckte alle zijn vrienden ende magen, maer sonderlinghen sijnen Oom den Abt, van gelijcken veel vanden burgeren met aengename gaven van sijn kostelijcke juweelen, ooc mede liet hy sijn geluckige wederkomst door meer dan eenen bode weten aenden Soudaen, hem selfs altijt voor diens vrient ende dienaer houwende: ende lange jaren daer nae noch vrolijck ende gesont met sijne huysvrouwe levende hanteerde hy noch meer beleeftheyts dan oyt te voren. Dit was dan het eynde van alle zijn ende sijnre huysvrouwen verdriet, ende het loon van hun vrolijcke ende bereyde beleeftheden, dewelcke van vele wel beneerstight werden om te plegen, die nochtans (niet tegenstaende hun 't vermoghen niet en ontbreeckt) sulcx so qualijck konnen hanteren, dat sy die den ontfanger al te voren vele dierder dan sy dickmael waerdigh zijn doen verghelden, ende veeltijdts beter onghedaen was: daerom hem niemant en behoort te verwonderen als sulckdanige ontijdige weldaet oft beleeftheyt ongeloont blijft. De Marckgrave van Salueen door zijnder ondersaten bede ghedronghen om te houwen troude een Huysvrouwe na zynen sinne, ende was eens {==2K2v==} {>>pagina-aanduiding<<} boermans dochter, waer by hy twee kinderkens wan, die hy hem gheliet te doen dooden. Daer nae veynsde hy hem haerder sat oft moede te zijn ende een ander wijf ghetrouwet te hebben, doende zijns selfs dochter weder 'thuys haelen, in allen schijne oft dat zijn Bruyt ware gheweest. Maer nae hyse in 't hembde van hem verstooten ende in als verduldigh ghevonden hadde, heeft hy haer met meerder liefde dan oyt te voren, weder in sijn hof doen komen, haer hare kinderen nu al groot zijnde getoont ende haer ge-eert ende doen eeren als een Marckgravinne. De vijftighste Historie. Leerende den rijcken Mannen wel houwen, ende den schamelen huysvrouwen gheduldigh ende haren Mannen gehoorsaem te zijn. HEt is nu al een goede wijle geleden dat de mogenste van den Marcgraefschappe van Salucen was een jonck heer genaemt Gualtier: dewelcke wijf noch kint hebbende, gheen meerder lust en hadde dan in vlieghen ende jagen: sulcx dat hy niet eens en dochte om een huysvrouwe te nemen oft kinderen te winnen, waer inne hy niet alleen wijs te achten was. Maer want dit zijne ondersaten mishaeghde baden sy hem menighmael dat hem doch ghelieven soude een wijf te nemen: op dat hy niet sonder erfghenaem ende sy niet sonder Heere en souden blijven: hem daer benevens aenbiedende een dochter voor hem te besporen, die soodanigh ende van sulcken vader ende moeder ghekomen ware, dat sy luyden daer een goede hope, ende hy daer een goet ghenoeghen af soude mogen hebben. Waer op Gualtier gheantwoordt heeft. Ghy dringt my vrienden tot het gene daer ick my nimmermeer gemeynt en hadde toe te begheven, als die wel mercke wat swaerder sake het is een huysvrouwe te vinden diens seden met des mans wel over een dragen: ende hoe grooten getale men vint die des contrarie sijn, ooc mede wat ellendigher leven de gene bestaet die hem aen een wijf, hem ongelijck zijnde, verbint. Ende dat ghy aen des vaders oft moeders zeden de dochter soudt wanen te kennen, daer door ghy u duncken laet sodanigen bruyt voor my te vinden, datse my wel soude behagen, dat is een sotheyt, gemerckt ick niet en verstae hoe ghy den vader wel sout moghen kennen, noch vele min des moeders secreet: het welcke oft noch al wel gheweten mochte zijn, noch niet en behindert den kinderen heure ouderen dicwils (somen meest siet) gantsch onmogelijck te zijn. Maer want ghy my immers met dese keten begheert te temmen, soo sal ick u luyder wil daer inne volghen. Ende op dat ick my (oft mislucte) van niemant anders dan van my selven en soude moghen beklagen, soo wil ick my selfs een huysvrouwe verkiesen: u luyden versekerende, by aldien ghy de selve die ick te wijve nemen sal, niet en eert als u Vrouwe: dat ghy met u groote schade vernemen sult hoe swaer my gheweest is mijns ondancks om u luyder wille een wijf te trouwen. Die goede luyden antwoorden dat sy daer al wel mede te vreden waren, op dat hy hem maer begave aen een Huysvrouwe. Nu hadden al een goede wijle daer voor in des Marcgraven Gualtiers oogen aengenaem ende bevallijck geweest de seden van een schamele jonge maget woonende in een Dorp niet wijt van zijnen Casteele ghelegen: ende overmidts sy hem ooc schoon ghenoegh scheen te wesen liet hy hem beduncken met haer een rustigh ende lustigh leven te mogen leyden: daer omme hy sonder eenigh verder bedencken voor hem nam die selve tot sijne bruyt te trouwen. Alsoo dede hy haren Vader (die uytter maten arm was) by hem roepen, ende heeft met hem dit huwelijck {==2K3r==} {>>pagina-aanduiding<<} gesloten. Dit gedaen zijnde heeft Gualtier alle sijne vrienden van 't Landtschap by een doen versamen ende tot hun allen gesproken: Het heeft u (mijn vrienden) belieft ende belieft u noch dat ick my inder echte soude begheven, daer toe ick my nu wil voegen, meer om u lieden te believen, dan uyt begeerte die ic tot een huysvrouwe hebbe. Ghylieden weet oock wat my van u belooft is, te weten dat ghy met wat Huysvrouwe my gheliefde te nemen, te vreden soudet zijn, ende dat ghy dieselve, als u Landtvrouwe alle eere soudet bewijsen. Nu is de tijdt voorhanden, dat ic u mijn beloften houden sal, ende wil oock dat de uwen my gehouden werde. Ick hebbe een jonge maget na mijn herte ghevonden, woonachtigh niet verre van hier: dewelcke ick dencke tot een wijf te trouwen ende binnen weynigh dagen t'huys te halen. Daeromme meugdy bestellen datter een schoone bruyloft bereydt werde, ende dat ghy bereet zijt om die bruyt eerlijck t'ontfangen: op dat ick my so wel hebbe te vernoeghen van u toesegginge, als ghy u vande mijne. De goede lieden verblijt zijnde, seyden ghelijckelijck hun sulck lief te wesen: ende dat sy de selve (Godt geve ooc wie het mochte zijn) voor hunlieder Vrouwe houden, ende als heur Landtvrouwe in allen saken eeren souden. Daer nae hebben sy gereetschappe, om een groote ende vrolijcke Feest te houden beginnen te maken, van gelijcken heeft oock de Marckgrave mede ghedaen: dewelcke alle zijne vrienden ende maghen, oock veel treffelijcke Edellieden ende anderen van daer ontrent ter Bruyloften heeft doen nooden: Hierenboven dede hy noch snijden ende maken veel schoone rijckelijcke kleederen nae 't lichaem van een jonge dochter: die hem van lichamelijc maecxsel de maget (die hy voorgenomen had te trouwen) gelijc dochte te wesen: van gelijcken wert ooc door hem besorght gemaeckt te werden gordelen ringhen, een chierlijcke ende kostelijcke Kroone, met alle dat eene Bruydt toebehoort. Als nu den benaemden dagh gekomen was, is Gualtier ontrent neghen uren voor middaghe te paerde gheseten met alle d'andere die daer tot zijnder eeren ghekomen waren: ende als nu alle dingen bequamelijck geschict ende bestelt waren, heeft hy tot hun allen geseydt: nu ist tijt mijn Heeren dat wy de bruyt inhalen. Alsoo heeft hy hem met alle 't geselschap opten wech begheven ende is in weynigh tijts gekomen in't dorp, ende ontrent des vaders huysken vande maghet: dewelcke hy daer vant met water wederkomende vande Fonteyne, haestende om met haer ghebuermaeghden des Marckgraven Bruyt te gaen besien. De Marckgrave haer siende hielt stille, riepse met haren name (die was Griselda) ende vraeghde haer waer haren Vader was. De Maget wert beschaemt ende antwoorde, mijn Heere hy is in huys. Doen tradt Gualtier van den paerde, ende alle den anderen bevelende hem daer buyten te verbeyden, is hy alleen binnen dat arme huysken ghegaen, daer hy des Magets vader vant die Jehannot genaemt was, ende sprac tot hem: ick ben hier ghekomen om van u dochter mijn wijf te maken, maer wil eerst in u teghenwoordigheydt yet wat uyt haren monde weten. Daer vraeghde hy Griselda, by aldien hy haer te wijve name, oft sy altijdt arbeyden soude om hem te behagen, ende haer in genen dingen, soo wat hy haer oock seyde oft dede, verstooren en soude, oft sy hem oock 't allen tijden ghehoorsaem soude wesen, ende noch vele meer andere diergelijcke saken: op alle 't welcke sy jae gheantwoordt heeft. Terstont werdt sy daer na geheel naeckt uyt ghetoghen door des Marckgraven bevele, ende metten gewade dat hy daer doen brengen en doen maken hadde, bekleet, oock werdt op haer hayr (soo dat uytter natueren krulde) een Kroone gestelt: ende heeftse alsoo buyten den huyse gebracht voor alle sijn Heeren, die hen grootelijck hier of verwonderden, ende tot hen- {==2K3v==} {>>pagina-aanduiding<<} lieden ghesproocken. Dit is de Persoon vrienden, die mijn huysvrouwe sal wesen by aldien sy my tot eenen man begheert. Daer nae hem omkeerende tot haer, die in haer selven heel beschaemt stont, sprack hy tot haer: Griselda, wildy my oock wel tot eenen man? daer op sy antwoorde, jae ick mijn Heere. Ende ick wil u (seyde Gualtier) tot een huysvrouwe. Voorts heeft hyse daer in hun alder tegenwoordigheyt getrout. Doen heeft hyse voort op een hackeneye doen stellen, ende haer eerlijck verselschapt zijnde, binnen sijnen Hove ghebrocht. Daer was de Bruyloft groot en schoon, ende de Feest niet minder, dan oft hy eens Coninckx van Vranckrijcx Dochter ghetrout hadde ghehadt. De Bruydt scheen met haer kleederen ooc haer seden verandert te hebben. Want sy was fris van lichame ende schoon van aensichte, ende werdt daer benevens oock soo minnelijck, aenghenaem ende bevallijck van gelate ende wesen: dat sy geen Dochter en scheen te wesen van Jehannot die de Koeyen bewaerde, maer van eenigh groot Heere ghesproten te zijn, sulckx dat zy daer deur alle die haer te voren gekent hadden, hooghelijck dede verwonderen. Ende daer en boven was sy haren man soo ghehoorsaem ende ghedienstigh, dat hy dies soo gantsch wel te vreden ende vernoecht was, als eenigh man ter werelt. Van ghelijcken droech sy haer soo minnelijck ende ghespraecksaem teghen haers mans ondersaten, datter nauwelijcx yemant en was, die haer niet boven hen selfs en beminde ende niet uyt jonstiger herten en eerde soo dat nu elckerlijck Gode badt om haer welvaren ende langhe leven. Ende die te voren gheseydt hadden den Marckgrave niet wijslijck ghedaen te hebben dat hy haer te wijve hadde ghenomen, seyden hem nu de verstandighste ende voorsichtighste Man te wesen vander Werelt: overmidts niemandt anders dan hy, sulcke hooghe deughden verborghen zijnde onder soo slechten ende snooden gewade, en soude hebben konnen bespieden. Metten kortsten, sy heeft haer soo goederhande ende deughtsaem in alle haer doen ende laten ghedraghen, datmen in weynigh tijdts niet alleen in 't Marckgraefschappe van Salucen, maer ooc over geheel Italien, van haer goedertierenheydt ende deughdelijcke wercken hoorde spreken: daer door oock verdoofde al datter tot haers mans oneere gheseydt mochte sijn gheweest, als hy haer ghetrouwet hadde. Niet lange en hadde sy by Gualtier gheweest, sy en werdt bevrucht, ende baerde hem (als den tijdt ghekomen was) een schoon dochterken, waer mede de Marckgrave hooghlijck verblijdt was. Maer onlancks daer nae is hem een vreemde ghedachte inden sinne gekomen: te weten dat hy met een lanck versoeck ende met een ondraghelijcke teghenheyt, haer lijdtsaemheydt voor nam te beproeven. Alsoo began hy haer eerst met bittere woorden te prickelen ende hem verstoordelijck te ghelaten, segghende dat sijn ondersaten uytter maten qualijck met haer vernoechden, overmits sy van so kleynen state was ghekomen, bysonder nu sy began te kinderen: daer by hy noch voechde, dat sijn ghemeente om dit gheboren dochterkens wille, treurigh bestonden te murmureren. De vrouwe dese woorden aenhoorende, heeft sonder haer ghelaet oft eenigh goet voornemen haers wercx te veranderen, tot haren man gheseyt: Mijn Heere, doet met my alle dat ghy meyndt meest tot uwer eeren ende vrede te strecken, ic sal in als wel te vreden zijn, als die my selven de minste van hen allen bekenne te wesen: ick weet oock wel dat ick der eeren, die u goedertierentheydt beliefde my te bewijsen, gheheel onwaerdigh was. Dese antwoorde was den Marckgrave boven maten lief, als die daer uyt wel vermerckte, dat sy niet met allen verhoovaerdight en was deur de eere, haer van hem ende sijne ondersaten betoont. Als hy haer onlanckx daer nae {==2K4r==} {>>pagina-aanduiding<<} eyntlijck gheseyt hadde zijnder ondersaten wille gantschelijck niet te wesen dat hare Kinderen over hun heerschappen souden, heeft hy een dienaer van hem wel onderwesen zijnde tot haer gesonden, die met een druckigh gelaet tot haer sprack: Mijn vrouwe, indien ick selfs mijn leven niet en wil verliesen, so moet ic doen dat my belast is van mijnen Heere: die heeft my belast u u dochterken te nemen ende dat ic: voort sweech hy stille. De vrouwe dese woorden hoorende, ende des dienaers gelaet van aensichte aenmerckende, daer by oock haers Mans woorden ghedenckende, began sy te vermoeden dat desen knecht belast soude zijn haer Dochterken te dooden. Daerom heeft sy dat terstont uytter wiege ghenomen, ghekust, gesegent ende niet sonder alderbitterste hertseer, maer sonder veranderinghe van aengesichte tot des dienaers armen gheleydt, totten welcken sy sprac: doet ghy volkomentlijcken 't gene dat u ende mijn Heere u belast heeft, maer laet het doch niet ligghen daer 't van den voghelen oft dieren verscheurt werde, ten waer dat ons Heere u sulcx gheboot. De dienaer het dochterken met hem dragende, ginck by den Marckgrave, dien hy overbracht wat Griselda ter antwoorde hadde ghegeven: dewelcke hem niet ghenoegh en konste verwonderen van haer ongelooflijcke stantvasticheyt, ende sant den selven dienaer met het kindeken tot Bolonien aen een zijnder Nichten, om dat sorghvuldelijck op te voeden ende in goede zeden te onderwijsen, haer biddende niemandt ter Werelt te segghen wiens dochterken het was. Daer nae ist weder ghebeurt dat Griselda wederomme bevrucht wert, ende op haren tijt ghelach van een schoon Jonck Knechtken, 't welck Gualtier uytter maten lief was. Maer hem noch niet vernoeghende aen 't ghene hy ghedaen hadde, heeft hy haer met noch bitterder schamperheyt toegesproken, ende op een verstoort schijnende ghelaet tot haer ghesproocken aldus: Wijf, nae dat ghy moeder zijt gheworden van desen sone, en hebbe ic met allen geen rust mogen hebben van mijn ondersaten: want henlieden grootelijck spijt dat de neve van Jehannot, die een schamel lantman is, henlieder Heer sal wesen, sulcx dat ic beduchte een verdreven heere te werden, ten sy dat ic nootlijck met dit soonken doe soo met het meysken gedaen is. De vrouwe luysterde met eenen lijtsamen moet na haer mans woorden, ende en gaf hem gheen ander antwoorde dan: Mijn Heere dunckt om uwen sinne te vernoeghen, ende te doen dat u gelieft, sonder my oft yemandt anders aen te sien want my en is gheen dinck aenghenaem, dan dat ick u sie behaghelijck te wesen: Aldus heeft Gualtier niet langhe daer na inder selver voeghen, als met het meysken was gedaen oock om sijn soonken gesonden, ende dat selve mede onder ghelijcken schijne, als oft hy dat hadde doen dooden, tot Bolonien gheschickt om aldaer opghevoedt te werden, daer hy het Dochterken besteldt hadde, tot welcke saecke Griselda gheen ander woorden en sprack noch ander ghelaet en toonde, dan sy voor getoont hadde: waer inne de Marckgrave soo hooghlijck verwonderde, dat hy hem selfs vastelijcken liet beduncken, dat sulckx van gheen ander vrouwe ter Werelt en soude moghen soo gheduldelijck gheleden werden als sy dat ghedooghde, ende ten waer dat hy wel gheweten hadde dat sy haer kinderkens meer dan Moederlijck beminde, hy soude ghemeyndt hebben 't selve uyt onachtsaemheydt soo gedooghsaemlijck van haer gheleden te hebben gheweest: daer hy nu sekerlijck merckte dat sy dit uyt een wijse lijtsaemheydt verdroegh. Sijn Ondersaten in 't heymelijck dit gheruchte vernemende ende gheloovende dat hy sijn kinderkens hadde doen dooden, hebben hem deshalven grootelijckx ghelastert, een fel man gheacht, ende seer treurigh medoogen met heur vrouwe gedragen: dewelc- {==2K4v==} {>>pagina-aanduiding<<} ke teghens de ander Vrouwen, die met haer hare kinderkens als gedoot synde, deerlijc beklaegden, nimmermeer anders en seyde, dan dat des geens believen diese geteelt hadde, niet anders en was geweest. Maer als daer nu veel jaren verleden waren vander tijt af dat het dochterken geboren was, ende het Gualtier nu tijdt dochte de uyterste proeve haers lijdtsaemheydts te versoecken, heeft hy tot velen van synen volcke geseyt dat hy in gheender wijse langher ghedoogen en mochte dat Griselda sijn Huysvrouwe waer, ende dat hy bekende qualijck ende kintsch gedaen te hebben doen hy haer eerst troude: daerom wilde hy syn neersticheyt aenden Paus doen om dispensatie te gecrijgen van Griselda te moghen scheyden ende een ander wijf te moghen trouwen: in welck voornemen hy van veel goede mannen met allen seer berispt wert, daer hy niet anders op antwoorde, dan dat het alsoo moeste wesen. Die vrouwe dit vernemende ende beduchtende dat sy weder in haers Vaders huysken soude moeten keeren, ende moghelijck de beesten oock moeten hoeden so sy eertijts gedaen hadde, ooc mede een ander vrouwe sien by den genen die sy boven haers selfs leven beminde, soo wert sy ancxtelijcken inwendich bedruckt: maer overmits sy die voorgaende overdadicheydt der onspoediger fortuynen gedoogt hadde, so heeft sy nu oock voorghenomen dit mede met een onveranderlijck gelaet van aenghesicht te verdraghen. Onlancx hier na heeft de Marcgraef zijne brieven van dispensatie (maer gheconterfeyt zijnde) doen comen van Romen, ende maeckte zijn ondersaten vroet dat hy uyt kracht dier brieven Griselde verlaten ende een andere huysvrouwe mochte trouwen. Daeromme heeft hy Griselda in veel luyder tegenwoordigheyt voor hem doen comen, ende tot haer geseyt, Griselda, de Paus heeft my toeghelaten een ander wijf te mogen trouwen, en u te verlaten. Ende overmits myn voorvaders altijt groote edelluyden ende Heeren van desen Lande zijn gheweest, daer tegens uwe voorouders oyt boeren ende lantluyden waren: so is mijn meyninghe dat ghy mijn Huysvrouwe niet meer en sult wesen, maer ghy wederomme sult keeren ten huyse van Johannot met sulcken bruytgave als ghy hier gebracht hebt: ende ic sal dan een ander bruyt trouwen, die ick gevonden hebbe ende my al veel betamelijcker is. Griselda aenhoorende dese woorden, hielt (niet sonder de alderbitterste droefheyt te gevoelen) de tranen noch binnen hare ooghen teghen de natuere der vrouwen ende heeft geantwoort: Ick hebbe altijt wel geweten mijn Heer, dat mijnen nederen state in geender wijsen betamelijcken was voor uwe hoocheyt: ende heb sulcx oyt dat ick dus lange by u geweest ben, voor een weldaet gheacht die my van Gode ende van u bewesen was: noch en hebbe ick sulcx ooc noyt beseten als of my 't selve van u ghegeven, maer oft my geleent ware gheweest: daerom het my ooc wel behoort te gelieven, u het geleende wederomme te geven, nu het u believen is het ghene dat u toegehoort weder te eysschen. Siet daer is den rinc metten welcken ghy my getrouwet hebt ontfanght die weder. Ghy beveelt my met my te nemen de bruydt-gave die ick hier gebracht hebbe: om 't welck te volbrengen u niet van noode is eenighe betalinghe te doen, noch my een borsse te hebben om 'tgelt daer in te steken, want my noch geensins vergeten en is dat ghy my naeckt ontfangen hebt. Ende ist sake u eerlijc dunct dat dit lichaem twelc u twee kinderkens ter werelt ghebracht heeft, van elckerlijc naeckt wert gesien, so sal ic naeckt van hier gaen. Maer ick bidde u dat ic met u believen dit hembde alleenlijc boven mijn bruyt-gave met my van hier mach dragen: ende dat in vergeldinge van mijn cuyssche maegdelijcheyt die ick hier gebracht hebbe, ende niet met my wederomme en draghe. Gualtier meer genegen zijnde tot weenen dan tot eeni- {==2L1r==} {>>pagina-aanduiding<<} ghe ander sake, sprac dies niettemin met een streng aensicht. Wel draeght dan een hemde met u. Alle die daer ontrent waren, baden den Marcgrave dat hy Griselda doch eenen rock liet mede draghen, op datmen van hem niet seggen en soude dat hy de ghene die derthien Jaeren oft langer zijn wijf was gheweest, so armelijc ende so schandelijc in 't hemde van hem verstiet. Maer alle 't bidden was te vergeefs. Alsoo is die lijtsame vrouwe, nae dat sy haren Man Gode bevolen hadde, bloots voets ende bloots hoofts uyt des Marckgraven hof wederomme gegaen tot haren Vader met medooghende tranen ende treuren van alle die dit saghen. Nu en hadde Jehannot noyt wel connen gelooven dat de Marckgrave zijn dochter voor sijn wijf soude houwen: ende hadde dieshalven, dit oft deser ghelijcken altijt beduchtende, de klederkens sorgvuldelick bewaert, die Griselda uyt getrocken waren dien morghen als de Marckgrave haer troude: dies hy haer die weder gaf, daer mede sy haer selven kleede, ende begaf haer weder inden schamelijcken dienst van haer vaders huysken so sy te voren plach te doen, gedoogende alsoo met stercmoediger herten den fellen aenstoot van haer vyandelicke fortuyne. Als dit aldus van Gualtier bedreven was, liet hy een geruchte onder sijn ondersaten verspreyen, dat hy een Dochter van den Grave van Pagano te wijve ghenomen hadde: ende doende groote gereetschappe maken om die bruyloft te bereyden, heeft Griselda ontboden by hem te komen: de welcke daer ghekomen zijnde, hy aldus aengesproken heeft. De huysvrouwe die ick nu onlancx ghetrout hebbe, sal ick nu thuys doen halen, ende ben in meeninge haer met grooter eeren te ontfangen. Nu weet ghy wel dat ick geen vrouwe hebbe in mijn gantsche hofgesinde die so wel de kameren bereyden ende meer andere nootsakelijcke dingen in sulcker feesten doen kan als ghy. Daerom sult ghy als die alleen den huysraet van mijnen huyse ooc best kent, alle dingen doen ende beschicken dat hier te doen is, ende sult oock daer toe alsulcke Vrouwen hier by u ontbieden alst u believen sal: dewelcke ghy (als oft ghy hier noch de vrouwe waert) altsamen ontfangen sult: ende sult na de bruyloft geeynt sal sijn, wederomme moghen keeren ten huyse van uwen vader: Alhoewel dese woorden niet anders dan priemen en staken door 't herte van Griselda als die haer liefde tot den Marckgrave niet so wel en hadde konnen vergeten, als haren voorspoedigen state ende geluc, so heeft sy nochtans geantwoort: Ick ben bereyt ende willich, mijn Heere, om te volbrengen dat ghy my beveelt. Alsoo is sy met haer schamele dorp-klederkens gegaen binnen 't hof, daer sy onlancx te voren int hemde uyt verstooten had geweest. Daer began sy de kameren te reyningen ende te vegen, stoelen en bancken inde sale te stellen, ooc mede de koken te besorgen, ende selfs aen alle dingen de handen te slaen, niet anders dan of sy de alderminste dienstmaert waer geweest vanden hove, sonder eenigsins op te houden tot dat alle saken bestelt ende geschiet waren so 't behoorde. Als dit al t'samen ghedaen was, heeft sy alle die Joffrouwen van daer ontrent doen te hove nooden ende began den dagh van der bruyloften te verbeyden: dewelcke ghecomen zijnde, ontfinc sy eerlick ende met een bly ghelaet van aensichte alle de jonckvrouwen die daer quamen, ende dit noch al in haer arme klederkens. Nu hadde de Marckgrave zijn twee kinderkens sorgvuldelijcken doen opvoeden ende leeren by een zijnder Nichten tot Bolonien, ende was een Gravinne van Pagano: ende want het dochterken nu al ontrent twaelf jaren ende het schoonste creatuerken datmen sien mochte gheworden was, ende het knechtken ooc mogelijc ses jaren out mochte zijn, so hadde hy sonderlinge om den Grave ende sijn Nichte ghesonden, hen ooc ernstelijc gebeden met sijn dochter ende soonken eerlijck ende rijckelijck verselschapt te willen komen by hem tot {==2L1v==} {>>pagina-aanduiding<<} Salucen, ende tot elckerlijc te willen segghen, dat sy dese dochter brachten tot een Bruyt voor den Marckgrave van Salucen, sonder yemant verder te verklaren wie dat maeghdeken ware. Alsoo heeft die Grave met de Gravinne van Pagano tot zijnre begeerten gedaen: ende zijn met des Marckgraven dochterken ende soonken, ende met een heerlijck gheselschap opgheseten, ende ontrent den middaghe by Salucen gekomen, daer sy alle de boeren ende veel ander omliggende ghebueren vonden verwachtende des Marckgraven nieuwe Bruydt. Als sy nu vanden Joffrouwen eerwaerdelijcken ontfangen ende binnen de sale op 'thof gecomen waren daer de tafelen bereyt stonden, soo is haer Griselda in sulcken ghewade als sy was, vrolijck van ghelate tegen gekomen, seggende: Mijn heere ende mijn vrouwe met hun gheselschap moeten hier willecome zijn. De Jonckvrouwen die den Marckgrave veel (maer te vergeefs) gebeden hadden dat Griselda binnen een kamer soude mogen blijven, oft dat hy haer ten minsten eenighe vanden kleederen die sy eertijdts ghedraghen hadde, leenen soude, om niet voor zijn nieuwe bruydt te komen met soo snoode kleederen. Sy zijn ter tafelen geseten ende men began de spijse aen te rechten. De nieuwe bruyt werdt van elckerlijck aengesien, ende jeghelijck seyde dat de Marckgrave goede mangelinge gedaen hadde: maer sonderlinghen werdt sy met haer jonghe broederken van Griselda hoogh ghepresen. De Marckgrave nu volkomentlijck soo vele als hijs begheerde van sijnder huysvrouwen lijtsaemheyt gesien hebbende, ende merckende dat gheenderley nieuwigheydt ofte veranderinghe haer stantvastigheyt beweghen en mochte, ende daerenboven wel seker wetende dat sulcx door geen gebreck van sinnen en quam, overmidts hy haer uytter maten wijs te wesen kende, soo hevet hem ten laetsten eens tijt gedocht te zijn om haer uyt den bitteren hertseere te verlossen, die hy gewislick wiste onder haer blijde gelaet verborghen te wesen. Daeromme heeft hyse voor hem doen komen, ende in tegenwoordigheyt van alle menschen al lacchende tot haer gheseyt. Seght my Griselda, hoe behaecht u mijn Bruyt? Mijn Heere sprack Griselda: zy behaeght my met allen wel: ende indien sy so verstandich als schoon is (daer aen ic niet en twijfele) soo dunckt my dat ghy het ghenoeghsaemste leven sult leyden boven alle andere Heeren ter werelt. Maer een dinck bidde ick u ootmoedelijcken, ende is, dat ghy dese met sulcke bittere woorden niet terghen en wilt, als ghy d'ander, die eertijts den uwen oock was, ghedaen hebt: want ic qualijcken en geloove dat sy (overmits haer teedere jonckheyt ende ooc om haer sachte opvoedinghe) sulcks soo wel soude konnen verdragen, als d'ander die van haer kintscheydt af in arbeydt ende moeyten opgewent is. De Marckgrave noch siende dat sy vastelijcken gheloofde dat dit sijn Huysvrouwe soude wesen, ende dat sy dies niet teghenstaende niet anders dan eerlijck ende wel ghesproken en hadde, heeft haer aen sijn zijde doen sitten ende aldus aenghesproken. Nu is de tijdt eens ghekomen dat ghy de vruchten van u lanckmoedige verduldigheydt sult genieten, ende dat de gene die my voor een wreet, quaet ende beestelijck man aenghesien hebben, eens verstaen mogen dattet gene ick gedaen hebbe, een voordachtigh werck is geweest: daer mede ick u wilde te verstaen gheven dat ghy eens mans huysvrouwe zijt, daer mede ic henluyden een huysvrouwe wilde leeren verkiesen ende wel onderhouwen, ende daer mede ick my eenen ghestadigen vrede wilde baren soo langhe ghy ende ick te samen sullen leven: het welcke ick grootelijck duchte dat my niet en soude moghen gebeuren als ick eerst houwelijckte. Om dit dan te beproeven, hebbe ick u (soo ghy wel vernomen hebt) met verscheyden schampere woorden gheprickelt ende gheterght: ende want ick noyt en hebbe {==2L2r==} {>>pagina-aanduiding<<} konnen mercken dat ghy dieshalven met woorden oft met wercken oyt van 't gene dat my beliefde, gheweken zijt, sulckx dat ick my liet duncken allen dienst, lust ende ghemack te hebben van u, diemen van een huysvrouwe soude mogen wenschen: soo is nu mijn meeninge u in eender uren tijts weder te geven, 't gene ick u in veel jaren benomen hebbe, ende alle de bittere prickelinghe met die alderhooghste versoetinghe weder te versachten. Ontfanght daeromme dit maeghdeken (d'welck ghy mijn Bruyt waent te zijn) met haer broederken voor u ende mijn Kinderen. Dit zijnse die ghy ende veel andere langhe meynden door mijn bevel wreedelijcken ghedoodt te hebben gheweest: ende ick ben u man, die u boven alle dat ter Wereldt is, hertelijcken beminne, die my te deser uren wel beroemen mach boven alle menschen op aerden wel ghehouwet te wesen. Als dit gheseyt was, heeft hyse minnelijck omhelst ende gekust: ende met haer (die van onverhoopter vreughden weende) opgestaen zijnde, gingen sy daer heur dochter (hierinne vreemdelijck verwondert zijnde) geseten was, die ende oock haer jonge broederken zijn moederlijck van Griselda inden armen ghenomen, ende is alsoo met alle die daer tegenwoordigh waren, uyt den droome deser saecken ghekomen. Doen sijn de Joffrouwen vander Tafelen opghestaen, ende blijdelijcken met Griselda inder Cameren gegaen: den welcken sy die snoode kleederen uyttrocken, haer voorleden schoonste ende rijckelijckste kleederen aen deden, ende alsoo inde sale wederom brachten als de rechte Princesse, die sy noch altijt oock in die snoode kleederen wel gheschenen hadde. Daer bedreef sy met haren Sone ende Dochter onbedenckelijcke groote vreughde: oock was daer een yegelijck om dese sake hoogelijc verheucht, sulcx dat de blijtschappe ende vrolijckheyt vermeerde ende de feeste menigen dagh daer na gheduerde. Doen wert de Marcgrave van een yegelijc voor een wijs man ghehouden, hoewel dat de proeve die hy van zijnre Huysvrouwen ghedooghsaemheyt genomen hadde elckerlijck te bitter ende te ondraghelijck dochte te wesen: maer boven al hielden Griselda voor een wijse ende deughtsame vrouwe. De Grave van Pagano is ten laetsten weder na Bolonien ghetrocken. Maer de Marckgrave heeft Jehannot zijnder huysvrouwen vader van den arbeyt ghenomen, ende hem als zijn schoonvader in sulcken state ghestelt, dat hy eerlijck ende rustigh daer inne leefde ende zijn ouderdom voleynde. Daer nae heeft hy zijn dochter oock hooghlijck ten houwelijcke besteet, ende met Griselda die hy nae alle zijn vermoghen eere boot, langhe ende salichlijcken gheleeft. FINIS. De Tafel van dese vijftigh lustige Historien Joannes Bocatij. ANdre van Perouse tot Nagels gecomen zijnde om Peerden te koopen, werdt op eender nacht van drie wonderlijcke avontueren overvallen, alle de welcke hy noch ontginck met eenen Robijn ende quam wederom in zijn huys. De eerste Historie. Fol. 2. Vrou Britolle Carrachola wert met twee Geytkens in een Eylant ghevonden, nae dat sy haer twee sonen verloren hadde ende na Lunigiana waert ginck: daer een vande twee sonen voor knecht quam dienen by den selven Heere daer sy by was, ende werdt namaels bevonden slaepende by des selfden Heeren Dochter, die hem daerom in 't ghevanc- {==2L2v==} {>>pagina-aanduiding<<} kenisse dede stellen. Maer namaels, als het landt van Sicilien op stont teghens den Coninc Caerle wert desen voorseyden sone ghekent van sijn Moeder, dies hy zijns Heeren dochter troude. Oock wert sijnen Broeder weder ghevonden, ende keerde al ghelijckelijck in grooten state ende gheloove wederomme t'huyswaert. De tweede Historie. Fol. 8. De Marcgravinne van Montferrat betemt de onbehoorlijcke liefde eens Coninckx van Vranckrijck door een Bancket van Hoenderen, ende door eenrehande bevallijcke woorden. De iij Hist. Fol. 11. Gulfart maeckte Coopmanschappe met Gasparijns huysvrouwe van by haer te slapen, om een somme ghelts die sy eerst handelen wilde, de welcke hy ontleende van haeren man selve, ende gaf die daer nae de vrouwe, recht of hy haer betaelde 't ghene haer man hem geleent hadde, totten welcken nae sijne wederkomste van Genua hy in 't byzijn van de voorschreven vrouwe seyde, dat hy haer de voorschreven somme weder aengetelt hadde om haren man te leveren, 't welck sy waer te zijn bekende. De vierde Historie. Fol. 12. Van Guillaume Boursier dewelcke bedectelicken Messire Ermino Grimaldy met so heussche woorden strafte dat hy zijn giericheyt verliet. De v. Hist. Fol. 13. De Coninc van Cypers was ten been toe gesteken met woorden van een Edele Joffrou uyt Gasconge, sulckx dat hy van een ghebrekich Prince in een vrome veranderde. De vj. Historie. Fol. 14. Drie jonghe mannen heur haven sottelijck verdaen hebbende, komen tot armoede, der welcker neve, waer mede sy verselschapt waren, als vertwijffelt wederom t'huyswaert trect met een Abt die hy des Conincx dochter van Engelandt bevint te zijn, dewelcke hem te man neemt daer door hy naemaels alle de schaden zijnder Oomen verwint, ende stelt die wederom in goeden state. De vij. Hist. Fol. 14. Landolfe Ruffolo verarmt zijnde wert een Zeerover. Genevoysen vingen hem, ende lijt met henlieden schipbrekinge, daer af hy op een kleyn kasse vol dierbare juwelen te lande komt aen 'teylant van Gurse, ende keert namaels wederom rijc sijnde tot sijnen huyse. De viij Historie. Fol. 17. Den Soudaen van Babylonien seynde sijn dochter om die te houwelijcken aenden Coninc van Garbe: de welcke by avontueren vier jaren lanck tot verscheyden plaetsen swervende in handen quam van negen mannen: ende wert ten laetsten haren vader weder ghelevert, van daer sy doen noch voor maecht geraeckte by den Coninc van Garben alsoo sy daer te voren voor wijf ginck. De ix. Hist. Fol. 19. De Grave van Angiers valschelijck beschuldight zijnde wert uyt Vrancrijck gebannen, so dat hy twee van sijn kinderen achter liet op verscheyden plaetsen in Engelant: maer namaels onbekent uyt Schotlandt wederomme keerende vint hy die in grooten state, ende gaet in ghedaente eens dienaers in 't Heyr van den Coninc van Vrancrijc, daer hy onschuldigh bekent ende weder in sijnen eersten staet gestelt wert. De x. Hist. Fol. 28. Bernaert van Genuen verloor doort bedroch van eenen ghenaemt Ambroys sijn have: beval uyt mistroost sijn huysvrouwe, die dies onschuldigh was, te dooden, de welcke de doot ontgaende in mans klederen in des Soudaens dienste gheraeckte: daer de bedriegher namaels bevonden wert. Doen ontboot sy haren man in Alexandrien: alwaer de bedrieger ghestraft wert: sy nam weder vrouwen gewade aen, ende reysde rijck zijnde met haren Man weder t'huyswaert na Genuen. De xj. Historie. Fol. 33. Gilette genas de Coninc van Vrancrijck van een Fistule, waer af sy voor loon begeerde den Grave Bertrant van Roussillion tot eenen Man: de welcke haer sijns ondanckx ghetrout hebbende, van spijte getrocken is tot Florencen, daer hy amoureurs wert van een jonge Dochter, in wiens plaetse Gilette haer selven {==2L3r==} {>>pagina-aanduiding<<} by hem leyde, ende hem twee sonen daer af voort bracht, waerom hy haer na die tijt voort beminde ende voor zijn huysvrouwe hielt. De xij. Historie. Fol. 38. De Prince van Salerne Tancredy genaemt, dede zijns dochters lief dooden, ende sant haer diens herte in eenen gouden kop: de welcke daer gefenijnt water by dede, dat sy dranc, ende storf. De xiij. Hist. Fol. 41. Drie jonge mannen beminnende drie ghesusters, zijn gevlucht in Candien, alwaer de oudtste van haer drien haer lief doode uyt jalousien, de welcke door de tweede suster int leven behouden werdt, overmits liefde die sy den Hertoghe van Candien betoonde. Daer nae werdt dese tweede suster gedoot van haer eygen boel oft lief, ende is mette outste suster ontvloden, met welcke moordt de derde suster met haer lief belast wert: de welcke ghevangen zijnde, alsulcx beleden. Maer beduchtende voor 't sterven, becochten sy heur hoeders met ghelt, ende zijn gevlucht tot Rodes, daer sy in armoeden storven. De xiiij. Historie. Fol. 45. Guerbijn overvalt boven het gegeven gheleyde zijns Groot-Vaders Coninck Willem, een schip des Conincx van Thunis om des selfdens dochter te nemen, de welcke ghedoodt wert vanden genen die binnen den schepe waren, daerom hy die oock altsamen daer nae versloech, waeromme hem namaels 't hooft af wert geslagen. De xv. Historie. Fol. 47. Een jonge dochter genaemt Andrea, beminde een jongelinc wiens name was Gabriel. Sy vertelt hem eenen droom die sy hadde ghehadt: van gelijcken seydt hy haer de zijne. Hy blijft haestelijcken doot tusschen haer armen, dies sy met haer maerte hem buytens huys brenghende, ghevangen werden door de dienaers vander Seigneurien. Sy vertelt hoe de sake gheschiet was. Maer als haer de Rechter met krachte wilde nemen, en wilde sy sulcx niet gedogen. Dies haer vader dese mare vernomen hebbende, haer onschult doet blijcken, ende doetse vry uyt gaen. Daer na en wilde sy niet meer in de werelt leven, ende ginck in een Klooster. De xvj. Historie. Fol. 49. Symonne beminnende eenen geheeten Pasquijn, sy was met hem in eenen Boomgaert, daert gheviel dat Pasquijn zijn tanden wreef met een Savien bladt, soo dat hy daar af sterf, dies Symonne vande Justitie gevangen wert, daer sy van gelijcken met eender selfden Savien blat haer tanden wreef, ende daer oock also het leven af verloor. De xvij. Historie Fol. 51. Hieronimus beminnende een jonghe dochter ghenaemt Silvestra, reysde gedronghen zijnde door zijns moeders begeerten, tot Parijs, ende vant in zijn wederkomste dat zijn lief ghehouwet was, in wiens huys hy heymelijcken ghekomen ende aen haer sijde op 't bedde gestorven is: dies sy oock daer na als hy om begraven te werden ter kercken gebracht was, van ghelijcken op hem daer doodt ghebleven is. De xviij. Historie. Fol. 53. Door verlieft te zijn werdt Symon verstandigh, ende wan met macht zijn lief Ephigene opter Zee, dies hy tot Rodes geworpen wert inde gevangenisse, daer hy uyt verlost wert van eenen ghenaemt Lisimache, metten welcken hy wederomme Ephigene ende Cassandra midts uyt haer bruyloften ontschaeckte, daer mede sy in Candien vluchtende, sulcks dat sy wederom (nae dat hy die ghetrout hadde) in heur wooninghen ontboden waren. De xix. Historie. Fol. 55 Constance hadde lief Martuccio Gomito, die doot wert gheseydt, dies sy van vertwijfeltheyt alleen ginc in een barke, daer mede sy vande wint gedreven wert tot Suse in Barbarien, van waer sy voorts quam tot Thunis, daer sy haer lief noch levendig vant, ende hem haer selven te kennen gaf. Daeromme hy van groote achtbaerheyt in 's Conincx secreten raet zijnde, dese selfde Constance troude, ende keerde wederom met haer rijc zijnde int Eylant van Lipare. De xx. Hist. Fol. 39. Peter Boccamasse vluchtende met een {==2L3v==} {>>pagina-aanduiding<<} dochter die hy beminde, genaemt Angeline, komt op den wegh int gemoete van een deel Roovers, van waer Angeline door een bosschagie vloot ende wert geleyt op een Casteel. Peter wert vanden roovers gevangen, welcker handen hy noch ontquam, ende gheraeckte daer na noch by gheval op 't selfde Casteel daer Angeline was, die hy aldaer tot eenen wijve troude, ende keerden daer nae t'samen wederom te Romen. De xxj. Historie. Fol. 65. Richart Menard wert slapende bevonden by sijn lief van haer Vader Litio de Valbonne, dies hyse troude, ende leefden naemaels in goeder vreden ende vrientschappen met haer vader. de xxij. Hist. f. 64. Guy van Cremone sterft, ende laet sijn dochter in hoede van eenen zijnen vrient genoemt Jaquemijn van Pavien, welcke dochter soo bemint wert van Jannot de Severijn ende van Minquijn de Mingole dat sy daer malkanderen om sloegen: maer bevonden zijnde dat Jannot haer broeder was, werdt sy Minquijn te wijve gegeven. De xxiij. Historie. Fol. 5. Johan van Procide bevonden zijnde by een jonghe dochter die hy beminde, ende die den Coninck Frederick van Sicilien ghegheven was, wert aen een stake ghestelt om verbrandt te zijn, daer hy van Rogier Doria Admirael van Sicilien ghekent wert, dies hy de doot ontgaende die selfde dochter te wijve nam. De xxiiij. Historie. Fol. 67. Theodore verlieft zijnde op Violante dochter van Messire Emery zijnen Heere, heeftse swanger gemaeckt, ende wert daeromme veroordeelt ghehangen ende geworght te werden, maer alsmen hem al gheesselende ter galghenwaert brachte, werdt hy van zijnen Vader bekent, dies hy de doodt ontginck ende zijn alderliefste troude. De xxv. Historie. Fol. 69. Frederick van Alberigni amoureus zijnde op eene vrouwe die hem niet en beminde, verdede alle sijne goeden in hoveringhen ende heuscheden, ende bederf hem selven so geheelijcken, dat hem niet over en bleef dan eenen valck: dies hy op een maeltijt als hem sijn lief quam vergasten niet met allen anders hebbende om haer aen te dienen, de valck dede braden, daerom zy dese heuscheyt vernemende, heur voornemen veranderde, hem tot eenen Man troude ende rijck maeckte. De xxvj. Historie. Fol. 72. De Backer Ciste geeft Messire Gerispine met een beleefde antwoort, d'onbeleefde vraghe van sijnen dienaer te kennen. De xxvij. Historie. Fol. 74. Quiquibio koc van Messire Coenraet Jean Filiassi, veranderde door een onvoorsiene antwoorde zijns Heeren toorn in lacchinge, ende ontginck de straffinge daer mede hy van Messire Coenraet gedreygt was. De xxviij. Historie. Fol. 75. Michael Escaler tegen sommige jongelingen een wetspel ghedaen hebbende betoonde 't gheslachte der Baronchiers het edelste der wereldt te wesen, ende wan daer mede een gelach. De xxix. Hist. fol. 76. Fresco riet zijn Nichte indient haer verdrietigh viele (so sy seyde) de gene die onlustigh waeren om te aenschouwen dat sy haer nimmermeer spieghelen en soude. De xxx. Historie. Fol. 76. Messire Guido Cavalcant berispte bedecktelijck sommighe Florentijnsche Ridderen die hem verrascht hadden. De xxxj. Historie. Fol. 77. Tofan sloot op eenen nacht zijn wijf buytens huys: de welcke siende dat sy door gheenderley smeeckingen binnen en mochte komen, haer veynsde in eenen put te springhen, daer sy eenen grooten steen in liet vallen: dies Tofan als hy dat hoorde, uyt zijnen huyse derwaerts liep: soo dat sy daerentusschen binnen 't huys geraeckte, haren man daer buyten sloot ende hem duysenderley schelt-woorden toeriep. De xxxij. Historie. Fol. 78. Calandrijn, Bruyn ende Buffelmacho ginghen in een plaetse ghenaemt Mugnon eenen kostelijcken Steen soecken ghenaemt Eliotropie: den welcken Calandrijn meynende gevonden te heb- {==2L4r==} {>>pagina-aanduiding<<} ben, met keselkens geladen zijnde thuyswaerts keerde, daer hy zijn wijf, om dat sy kijven wilde, grammelijck sloegh, ende verteldet daer na sijn ghesellen (diet beter dan hy wisten) hoe dattet gevaren was. De xxxiij. Historie. Fol. 79. Bruyn ende Buffelmacho ontstalen Calandrijn een vercken, om twelcke weder te moghen vinden sy eenen raet versochten van Maelvesey ende van Gingbers Pillen: in welckx plaetse sy luyden Calandrijn ander pillen gaven, die van Hontsdreck ende Aloes gheconfijt waren: Ende maecten hem vroet dat hy sijn eygen Vercken gestolen hadde: het welcke sy hem noch weder dede koopen, uyt vreesen dat sy dat sijn Wijf segghen souden. De xxiv. Historie. Fol. 82. Een weduwe die van een scholier bemint was, ende selfs eenen anderen man beminde, dede den klerck eenen geheelen winterschen nacht lanck inden sneeu te vergheefs nae haer wachten: dewelcke daer namaels door sijn schalckheydt eenen gheheelen dagh lanck inde Maendt Julius op eenen Toorn gantsch naeckt dede staen inde Sonne voor de vlieghen ende wespen. De xxxv Historie. Fol. 84. De Medecijnmeester Symon meynende op eenen avont van Bruyn ende Buffelmacho ruyten ghebracht te werden, werdt van hunluyden in een kuyle gheworpen, daermen privaten inne verliet. De xxxvj. Historie. Fol. 92. Een Siciliaens vrouken gekreeg met groote listigheyt alle 't ghelt eens Coopmans van Palermen: dewelcke namaels hem gelatende met meerder Coopmanschappe dan te voren gekomen te wesen, gelt geleent heeft van dat selfde vrouken: ende haer niet dan vaten vol waters ende balen met werck ende vlocken ghevult, liet behouden. De xxxviij. Hist. Fol. 97. Vrou Franchoise bemindt zijnde van twee jonghe Mannen, d'een ghenaemt Rynuce ende d'ander Alexander, sonder dat sy een van dees twee beminde, heeft haer van beyden met allen kloeclijck ontslagen, doende den eenen hem selfs in schijn eens dooden in een graf neder liggen, ende den selfden door den anderen uythalen, sulcx dat d'een noch d'ander tot sijn voornemen quam. De xxxviij. Hist. Fol. 101. Francoys Fortarigne verspeelde tot Bonconvent alle dat hy ter werelt hadde, oock mede 't gelt van sijnen meester Francoys Anjollier: den welcken hy daer na in 't hemde naloopende ende roepende dat hy van hem berooft was, van de boeren dede vangen: sulcx dat hy desselfs kleederen aen dede, op sijn Peerdt schreet, ende sijnen voorseyden Meester te voete in 't hemde latende, nae Sienen gereden is. De xxxix. Historie. Fol. 104. Calandrijn wert op een Meysken verlieft, Bruyn maect hem een briefken, seggende dat het meysken hem na soude moeten volgen, so haest hy haer daer mede geraken soude, het meysken ginc met hem, daer werdt hy bevonden van sijn Wijf, die maeckt een bijster groot rumoer binnens huys. De xi. Historie. Fol. 105. Talan van Mole droomde dat een Wolf zijns Wijfs aensicht ende kele in stucken scheurde, dies hy haer daer voor waerschoude, dat sy op haer hoede soude zijn, t'welck sy niet en dede ende het gheschiede haer. De xlj. Historie. Fol. 108. Blondel dede Ciacco met een hongermael een boeverije, die hem van Ciacco met een lichaem vol slagen schalckelijk vergolden wert. De xlij. Hist. Fol. 108. Twee jonge mannen gingen tot Salomon om raet, d'een hoe hy bemint soude moghen werden, d'ander hoe hy zijn kijfachtighe wijf castijen soude: waer af d'een tot antwoorde kreegh dat hy beminnen, ende d'ander dat hy opter gansen brugge gaen soude. De xliij. Hist. 109. Guinot van Tacco beklaegde den Abt van Clingi: ghenas hem van een quade mage, ende liet hem daer na los, dewelcke daer nae int hof van Romen ghekomen zijnde, Guinot metten Paus versoende, die hem Prior maeckte van 't Hospitael. De xliiij. Historie. Fol. 111. {==2L4v==} {>>pagina-aanduiding<<} Mitridanes benijdende Nathans miltheydt, ginck hem soecken om te dooden, metten welcken hy (sonder hem te kennen) gesproken heeft, ende van hem selfs onderwesen zijnde hoe hy dat bestaen soude, heeft hy Nathan daer na in een bosschageken gevonden, soo hy hem te voren geseyt hadde, dies hy hem kende: hem selven schaemde ende Nathans vrie