Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7
                Hugo de Groot
                editie B.L. Meulenbroek
                 
            
            
                GEBRUIKT EXEMPLAAR
                eigen exemplaar dbnl
                
                ALGEMENE OPMERKINGEN
                Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een
                    diplomatische weergave van Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7 in de editie van B.L. Meulenbroek uit 1969.
                
                REDACTIONELE INGREPEN
                Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie
                    in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet
                    overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in
                    het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn
                    weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. I, VI, XI, XII, 622, 646 en 704) zijn niet opgenomen in de
                    lopende tekst.
                
                [pagina II]
                 RIJKS GESCHIEDKUNDIGE PUBLICATIËN
                    

                    uitgegeven in opdracht van Z. EXC. DE MINISTER VAN ONDERWIJS EN WETENSCHAPPEN (auteursrecht voorbehouden) GROTE SERIE
                130
                MEULENBROEK,
                BRIEFWISSELING van HUGO GROTIUS.
                    

                    ZEVENDE DEEL
                's-GRAVENHAGE verkrijgbaar bij MARTINUS NIJHOFF 1969
                
                [pagina III]
                BRIEFWISSELING van HUGO GROTIUS
                uitgegeven door Dr. B.L. MEULENBROEK DIRECTEUR VAN HET GROTIUS INSTITUUT
                ZEVENDE DEEL maart 1636 t/m december 1636.
                's-GRAVENHAGE verkrijgbaar bij MARTINUS NIJHOFF 1969
                
                [pagina IV]
                De uitgave van dit zevende deel van de Briefwisseling van Hugo Grotius is tot stand gekomen dank zij de mogelijkheden geboden door het Grotius Instituut der Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen met geldelijke steun van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek.
                
                [pagina V]
                Inhoud.
                
                    Inleiding	VII
Brieven	1
Bijlagen	621
Registers	625
1. Lijst van geraadpleegde werken	627
2. Register van brieven	641
3. Lijst van geciteerde plaatsen uit Griekse en Latijnse schrijvers en uit het Oude en Nieuwe Testament	643
4. Register van namen en boektitels	647
Corrigenda deel iii	705
Corrigenda deel iv	705
Corrigenda deel v	705
Corrigenda deel vi	706
Corrigenda deel vii	706

                
                
            
            
                
                    2009 dbnl / erven B.L. Meulenbroek  
                     
                
                groo001brie07_01
            
            
                unicode
                yes
            
            
                Hugo de Groot, Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7 (ed. B.L. Meulenbroek). Martinus Nijhoff, Den Haag 1969 
            
        
        
            DBNL-TEI 1
        
        
            
                Nederlands
                Duits
                Latin
            
        
        
            
                2009-04-29
                
                    CB
                
                colofon toegevoegd
            
        
    
    
Verantwoording 

Dit tekstbestand is gebaseerd op een bestand van de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (https://www.dbnl.org)

Bron: Hugo de Groot, Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 7 (ed. B.L. Meulenbroek). Martinus Nijhoff, Den Haag 1969 
 
Zie: https://www.dbnl.org/tekst/groo001brie07_01/colofon.php

In dit bestand zijn twee typen markeringen opgenomen: paginanummering en illustraties met onderschriften. Deze zijn te onderscheiden van de rest van de tekst door middel van accolades: {==13==} {>>pagina-aanduiding<<} {==Figuur. 1: Onderschrift van de afbeelding.==} {>>afbeelding<<} 


        


{==VII==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ter inleiding.

De in de Inleiding op deel VI van deze uitgave vermelde situatie ontstaan door de oprichting van het Grotius Instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen blijft goede vruchten dragen: deel VII der Briefwisseling van Hugo Grotius ligt thans voor u, deel VIII is voor de druk gereed.
Bovendien is op initiatief van de heer directeur van het Bureau der Nederlandse Organisatie voor Zuiver-Wetenschappelijk Onderzoek drs. J.H. Bannier en diens medewerker mr. H.G.A. Korteweg een nauwe samenwerking ontstaan tussen het Grotius Instituut enerzijds en de heren prof. dr. G. Kuiper te Amsterdam en dr. L. Ph. Rank te Utrecht anderzijds met het doel de door allerlei oorzaken vastgelopen uitgave der Dichtwerken van Hugo Grotius weer op gang te brengen. De verwachting is gewettigd, dat het eerste deel der Dichtwerken, bevattende de Sacrorum Carminum Cumulus en de tragedie Adamus Exul in 1969 ter perse zal kunnen gaan.

Het is bij gelegenheid van het verschijnen van voorgaande delen bij herhaling gezegd: de medewerking, die wij in binnen- en buitenland bij ons werk mogen ondervinden, is verblijdend. Ik wil ditmaal speciaal melding maken van het genereuze gebaar, waarmede de heer conservator van de handschriften der Universiteitsbibliotheek te Uppsala, Åke Davidsson, ons het kostbare copieboek 388a met afschriften van 329 brieven van Grotius aan de Zweedse gezant in Den Haag, Ludwig Camerarius, in bruikleen heeft afgestaan.
Eenzelfde tegemoetkomendheid mochten wij ondervinden van de zijde van de Sächsische Landesbibliothek te Dresden. Het betrof hier de uitlening van de door waterschade moeilijk leesbaar geworden codex C 61a, die 79 brieven uit de jaren 1639-1645 aan de Zweed Appelboom bevat, waarvan enige nog niet in druk verschenen zijn.

Deel VII bevat de correspondentie van 1 maart tot en met 31 december 1636, 416 brieven genummerd 2495 t/m 2910; voorts twee bijlagen en de gebruikelijke vier registers.

In het jaar 1636 zijn het naast de strijd van de Fransen tegen Spanje, de veldtocht van de Zweedse maarschalk Banér tegen de keizerlijken en

{==VIII==} {>>pagina-aanduiding<<}
het afbrokkelen van de Franse invloed in Graubünden en de Veltlin vooral de moeilijkheden tussen Engeland en de Republiek, die de aandacht vragen.
Steeds meer legt in deze tijd de Engelse koning nadruk op zijn eis tot erkenning van zijn soevereiniteit over de vier zeeën. Zo was er in 1635 te Londen een boek verschenen, dat de juridische gronden voor deze eis nog weer eens kracht moest bijzetten: Mare Clausum, seu de Dominio Maris libri duo van de veelzijdige en geleerde jurist John Selden. Reeds vóór 1618 had Jacobus I aan Selden opdracht gegeven tot het schrijven van een dergelijk boek. Na lezing van de eerste versie hield Jacobus, uit vrees dat de Deense koning er aanstoot aan zou nemen, de publikatie toen tegen. In 1635 nam op verzoek van Karel I Selden het werk weer op en volgde spoedig het verschijnen. Men kon van Staatse zijde deze uitdaging niet onbeantwoord laten. Maar wie moest dat antwoord formuleren? Niet de schrijver van Mare liberum, persona non grata, die te Parijs in vergulde ballingschap verbleef. Hetgeen overigens niet verhinderde, dat men op waardevolle adviezen van die zijde hoopte. De Delftse jurist Theod. Graswinckel zag zich de taak toe-toegewezen en inderdaad vroeg hij Grotius bij schrijven van 12 mei om diens medewerking. Graswinckel was een oude relatie van Grotius. In de jaren 1623-1625 verbleef hij geruime tijd te Parijs in zijn huis en hielp hij hem bij het overschrijven en het corrigeren van de drukproeven van De iure belli ac pacis. Grotius voelde er niet voor op dit verzoek in te gaan; hij antwoordde, dat hij zijn chef, de Zweedse rijkskanselier Axel Oxenstierna, gevraagd had, wat hem in deze te doen stond.
In de bewaard gebleven brieven aan Oxenstierna uit de tijd na Graswinckels verzoek staat, hoewel Grotius op 28 augustus 1636 ook aan zijn broer Willem in die trant schrijft, niets van dien aard. Het op de spits drijven van de geschillen tussen Engeland en de Republiek vervult Grotius met bezorgdheid en dat niet alleen uit liefde tot het oude vaderland: men leze slechts wat hij op 24 juli aan Ludwig Camerarius schreef. Toen Graswinckel in 1637 het manuscript gereed had (Theod. J.F. Graswinckeli Vindiciae Maris liberi adversus V.C. Janum Seldenum) achtten de Staten het op hun beurt niet raadzaam tot uitgave over te gaan, daarbij het advies volgend van François van Aerssen. Het boek bleef liggen; thans bereidt het Grotius Instituut de uitgave ervan voor.

De krijgsbedrijvigheid knoopt zich in 1636 vooral vast aan de namen Schenkenschans, La Corbie, Wittstock en de Veltlin. Het verdrag van Wismar wordt in maart gesloten, maar de Zweden houden de ratificering op en Grotius heeft tot taak dit traineren de Franse machthebbers steeds weer aannemelijk te maken.

Ook op ander gebied blijft Grotius actief. Met intense belangstelling volgt hij de controverse tussen Théophile Brachet de la Milletière, Pierre

{==IX==} {>>pagina-aanduiding<<}
du Moulin en Jean Daillé over de mogelijkheden om de godsdienstige tegenstellingen uit de weg te ruimen.
Ook de werken van Moïse Amyraut en Paul Testard over de genade hebben zijn bijzondere aandacht.
Zijn eigen wetenschappelijke arbeid richt zich gedurende dit jaar voornamelijk op de Historia Gotthorum, dat eerst in 1655 te Amsterdam het licht zou zien. Hij schrijft erover aan Oxenstierna's secretaris Schmalz: ‘Quod mihi a publicis negotiis subsecivi est temporis, id rerum Suedicarum antiquitatibus inquirendis insumo’.
De lange inleiding, die hij het werk meegeeft, is aanvankelijk als dedicatie aan de Zweedse kanselier opgezet, doch later in meer algemene zin omgewerkt. Als hij Oxenstierna deze inleiding ter goedkeuring voorlegt, is het juni 1637 geworden.
Zijn filologische arbeid richt zich dit jaar verder op de Anthologia Graeca, waarover hij herhaaldelijk met Vossius correspondeert. Ook dit werk zal eerst veel later het licht zien.
Van de - twaalf jaar na zijn dood verschenen - Annales et historiae de rebus Belgicis schrijft hij op 30 mei aan de Duitse dichter Martin Opitz, dat men bezig is met het kopiëren van de tekst. In dezelfde brief spreekt hij de hoop uit, dat spoedig begonnen zal kunnen worden met het persklaar maken van de Annotationes in libros Evangeliorum, indien hij slechts een geschikte kopiist kan vinden.
Uitgebreid houdt hij zich verder bezig met de voorbereidingen van Gronovius op diens In P. Papinii Statii Silvarum libros V Diatribe, dat in 1637 bij La Maire in Den Haag verscheen. Men zie daarover brief no. 2815 dd. 28 oktober.

Noch zijn politieke noch zijn wetenschappelijke bedrijvigheid beletten hem zijn vrienden te helpen, waar hij kan. Herhaaldelijk bereiken hem verzoeken, jonge mensen, die naar Frankrijk komen, van dienst te zijn.
Toen Bernhard Damcke door financiële moeilijkheden in de gevangenis te Orléans belandde, riep zijn vader, de Hamburgse predikant Joachim Damcke, Grotius' hulp met succes in.
En daarnaast blijft de zorg om de eigen kinderen: Cornelis, die in Noord-Duitsland en Zweden vertoeft, Pieter en Diederik, die voor hun studie in het vaderland verblijven.

Van de 416 brieven zijn 187 nooit eerder - of slechts gedeeltelijk - in druk verschenen. Het zijn de nos. 2495, 2496, 2498, 2502, 2503, 2504, 2506, 2509, 2510, 2513, 2515, 2519, 2523, 2525, 2528, 2530, 2534, 2541, 2546, 2549, 2551, 2552, 2555, 2559, 2560, 2561, 2563, 2568, 2569, 2575, 2578, 2579, 2580, 2581, 2582, 2584, 2586, 2587, 2588, 2589, 2590, 2594, 2595, 2596, 2597, 2600, 2602, 2604, 2606, 2613, 2614, 2615, 2616, 2617, 2618, 2620, 2621, 2624, 2625, 2626, 2630, 2631, 2638,
2640, 2641, 2642, 2643, 2644, 2647, 2648, 2649, 2650,

{==X==} {>>pagina-aanduiding<<}
2652, 2653, 2656, 2659, 2661, 2666, 2668, 2669, 2670, 2671, 2672, 2677, 2679, 2684, 2686, 2688, 2690, 2694, 2696, 2699, 2702, 2705, 2706, 2707, 2708, 2713, 2714, 2717, 2722, 2723, 2724, 2727, 2728, 2729, 2730, 2731, 2736, 2737, 2739, 2740, 2741, 2742, 2745, 2746, 2747, 2748, 2752, 2758, 2761, 2766, 2767, 2768, 2771, 2772, 2775, 2777, 2778, 2783, 2787, 2788, 2790, 2793, 2794, 2795, 2801, 2802,
2805, 2812, 2816, 2818, 2819, 2822, 2824, 2826, 2830, 2831, 2833, 2834, 2839, 2842, 2843, 2844, 2845, 2846, 2850, 2851, 2852, 2857, 2858, 2862, 2863, 2864, 2865, 2866, 2867, 2869, 2870, 2871, 2872, 2873, 2874, 2886, 2889, 2891, 2894, 2895, 2896, 2897, 2900, 2901, 2904, 2906, 2908, 2909, 2910.

Hiervan komen de nos. 2502, 2504, 2506, 2510, 2513, 2515, 2525, 2530, 2541, 2551, 2552, 2555, 2560, 2561, 2568, 2569, 2579, 2581, 2582, 2587, 2590, 2594, 2595, 2596, 2600, 2602, 2604, 2616, 2618, 2620, 2621, 2626, 2631, 2640, 2642, 2647, 2648, 2649, 2650, 2652, 2653, 2656, 2668, 2669, 2670, 2671, 2679, 2684, 2688, 2690, 2696, 2699, 2706, 2707, 2713, 2714, 2717, 2724, 2728, 2729, 2730, 2731, 2736, 2737, 2741,
2742, 2747, 2748, 2752, 2766, 2767, 2768, 2772, 2778, 2783, 2787, 2788, 2793, 2794, 2795, 2802, 2805, 2816, 2818, 2819, 2824, 2830, 2831, 2833, 2834, 2842, 2843, 2845, 2851, 2852, 2863, 2864, 2867, 2871, 2872, 2873, 2874, 2886, 2889, 2891, 2896, 2900, 2901, 2906, 2908, 2909, 2910, niet voor in de Lijst der Uitgegeven en Onuitgegeven Brieven van Hugo Grotius 1626-1645.
De brieffragmenten nos. 2622, 2711, 2725, 2735, 2738, 2741, 2854 en 2882 zijn overgenomen uit Caspar Brandt en Adriaan van Cattenburgh, Historie van het Leven des Heeren Huig de Groot, Amsterdam MDCCXXVII in de spelling, waarin zij werden aangetroffen.
De nos. 2510, 2514, 2614, 2753, 2782, 2822, 2850, 2858 en 2897 zijn in de Lijst foutief, de nos. 2578 en 2663 onnauwkeurig gedateerd. De in de Lijst op 8 april 1636 geplaatste brief aan N.C. Fabry de Peiresc (Epist., p. 225) is van 1637.

Tenslotte zij nog vermeld, dat in de totstandkoming van dit deel mijn medewerkers aan het Grotius Instituut een groot aandeel hebben gehad, met name Dr. C.M. Schulten, de heer E.J.M. Peeters en mevrouw C. Wes-Patoir.

B.L. Meulenbroek.












{==1==} {>>pagina-aanduiding<<}

2495. 1636 maart 1. Van J. de Voisin 1.

Domine Illustrissime,
    Humanitatis tuae fuit meas esse aliquid putare nugas 2; officii mei est tibi gratias agere, quas rependere non possum. Iudicii tui fuit Iudaicarum constitutionum editionem 3 praescribere: meae erga te observantiae est voluntati tuae parere; si minus possim satisfacere, mitto itaque specimen lucubrationum mearum, quas a Maiemonis metaphrasi 4 inchoavi; cuius priores duos libros de scientia et amore latinos feci. Prolegomena describenda curavi, quae Talmudicam historiam continent; duo etiam priora capita primi libri, quorum primum, Deum esse unum et incorporeum probat, secundum docet mundani opificii contemplatione homines ad Dei amorem et reverentiam converti; deinde caput secundi libri, ubi agitur de ratione recitandae lectionis: Audi Israël etc. Adiiciendi videntur novi ritus, quibus in praesentiarum Iudaei utuntur. Tum collatis Christianis constitutionibus nostris Iudaica dogmata confutabo; si tamen operam hanc meam tibi probatam fore ausim sperare.
Pagina iudicium docti subitura movetur


Legati, ut Clario missa legenda Deo.
Vale et amare perge, Domine Illustrissime,
addictissimum tibi


J. de Voysin.


Burdigalae, Cal. Mart. 1636


Adres: Illustrissimo Domino Domino Grotio, Suedorum ad Regem Christianissimum legato.
In dorso schreef Grotius: 1 Martii 1636 Voysin.












2496. 1636 maart 3. Van Willem de Groot 5.

Frater optime,
Litteras a te integro jam mense non accepi, sed audio et pares alioquin querimonias, qui tres jam nuntios cum litterarum fasciculis Caleti haerere pro comperto asserunt. Iis, quas XXIV Januarii 6 dedisti ut respondeam, scias epigrammata in honorem Molini 7 a te composita 8, latina dico, multis jam a me

{==2==} {>>pagina-aanduiding<<}
memoriter esse communicata imprimis Milio 1, Screvelio medico 2, Graswinkelio 3 et variis hic advocatis, quorum testimonio facile evinci poterit eum ingenii tui esse foetum; alias si res integra foret, libenter tibi dicto audiens fuissem.
A Petro 4 litteras heri accepi, quibus conqueritur se vestibus omnino destitui, et pecunia quoque ad varios usus indigere; rogo aliquid certi quod ei trimestri tempore, aut quot mensibus possit erogari statuatis: ego rebus sic stantibus continuas ab eo querelas habeo, et uxori tuae satisfacere non possum, cui propediem rationes accepti et expensi mittam, ut videat, quo hic res sunt loco.
Scripsit et ad avunculum 5 et te Cornelius 6, sed ego nullas ejus litteras vidi; comiter eum a magno cancellario 7 accipi mihi intelligere perjucundum est.
Didericum 8 cum iis, quae ferebat, jam incolumem spero receperis; nobis, ex quo hinc enavigavit, nihil de ejus itinere constat, neque quicquam audimus de Simone Graswinkelio 9, quem tu jam abiisse scribis.
Parentes nostri 10 sic satis bene pro aetate se habent, nisi quod mater rursus paralysi laborare visa est, certe lingua in aliquod tempus officio suo non bene fungebatur, sed id malum jam abscessit. Uxor mea 11 cum liberis 12 te tuam tuosque quam officiosissime salutare jussit, ut et affinis Losecatius 13 cum uxore 14 et liberis 15 per litteras, quas proxime accepi; certe soror nobiscum natalem tuum celebrare in festo Paschalis promisit.
Res omnes publicae hic valde fluctuant; venit ex Hispania mandatum, quod ad conficiendas cum Foederatis Ordinibus inducias sufficiens esse judicatur. Sed nostri negarunt se aliter quam cum rege Galliarum 16 tractare velle, quam rem dictum mandatum non comprehendit. Petiit itaque Wittenhorstius 17, ut duorum mensium intervallum concedatur, intra quod mandatum aliud impetrari possit; id cum ab Ordinibus negaretur, abiit quidem ille, sed duobus post diebus venere e Brabantia litterae, quae testantur etiam in eam rem missum esse mandatum, quod pauci credunt, plures utcunque se res habeat non rotunde in hoc negotio procedi, sed hostem omnem in procrastinatione spem ponere judicant.
Interea Caesariani milites in territorium Embdanum irrupere, unde valde sibi

{==3==} {>>pagina-aanduiding<<}
nostri metuunt Frisii optantque jam illic in praesidio esse milites Suecos, quos ipsi e dicto territorio arcuerunt.
Leodienses valde etiam urbi suae metuunt a Caesarianis militibus, qui jam eo frequentes tendunt, ipsis contra ad tutelam urbis suae omnia praeparantibus.
De iis, quae antea mandaveras agam cum Reigersbergio 1 jam reduce; de Tilenianis scriptis 2 in prioribus litteris egi 3 et porro adnitar, ut autographa, si salva sint, ad te redeant.
Vale, frater optime, et ne nos omnino eorum, quae apud vos geruntur, nescios esse patiaris, etiam etiamque rogo.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, III Martii 1636.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 9. Aprilis.











2497. 1636 maart 3. Van N. van Reigersberch 4.

Mijn Heer,
De groote hope van tresves, bij veele geïmagineert, is sooseer bij deselffde vervallen, dat sij daervan niet alleen en desespereren, maer door de grote macht van de keysersche, die aen allen canten soo in Oostvrieslant ende Gulyck als in het lant van Luyck dese frontieren omcingelt, in vreese commen, alsoff wij tegens het vooriaer noch ander macht als die van Spaengen op den hals soude connen crijgen. Dan die de troupes van den keyser 5 commanderen verseeckeren de onse, dat sij last hebben om met desen Staet in neutraliteyt ende goede correspondentie te gaen; dat apparent noch wel sal werden onderhouden, soo lange sij noch elders werck genouch vinden; anders hebben wij ons niet veel te verseeckeren.
In Emderlant liggen 17 regimenten paerden, 2000 voetknechten. Picolomini 6 is met sijn volck int lant van Gulyck.
Jan de Waert 7 ontrent Luyck heeft versocht aen de commandeur van Maestricht 8 vrijen wtganck ende inganck, permissie om haere behouften daer te copen, met notificatie hij last heeft in vrienschap met het volck van desen Staet te leven. Den commandeur excuseert de vrijheyt van de commerciën, alsoo genouchsaem van alle canten licht omcingelt ende sijne behouften selffs gebreck heeft.
Die van Luyck hebben in de wapenen geweest om haer van die troupes te verlossen, doch alsoo sij niet eens sijn, hebben haer met verlies (?) van eenych

{==4==} {>>pagina-aanduiding<<}
volck te swack gevonden. De advisen brengen mede, dat sij haer van nieuws versamelden ende hadden van den commandeur van Maestricht versocht een secours van twee duysent mannen.
Den biscop van Ceulen 1 seyt men, dat selffs is te Huy, souckende, soo men meent, sijn autoriteyt, die tot noch toe seer cleyn in die stat is geweest, te stabilieren; waerwt comt, dat veele, die sijn Altesse toegedaen sijn, de macht, die vereenycht groot genouch soude sijn om dat volck te doen retireren, verdeelen ende haer het iock wel op den hals wel mochten helpen brengen.
De iurisdictie ende het gesag dus lange, tsedert het veroveren van Den Bosch, over het district van de Meyerie bij die van Brabant aen ons gedisputeert, contrari de prattijcke soo in de Baronie als onder veroverde steden te voren gebruyckt, mocht wel grote onheylen causeren ende occasie sijn van het affdoen van de contributiën. Alle sauvegarden ende pasporten sijn de priesters ende officieren mitsgaders alle geestelijcke te plattelande bij placate opgeseyt, soo lange tot sij onse officieren ende predicanten in de Meyerije sauvegarden verleenen. Veele geestelijcke sijn alreede gevangen gebracht, oock eenyge officieren, ende meenen eenyge den viant het daer niet bij sal laten. De licenten, die gesloten sijn, ende met ordre van nauw ende rigoureux op de contraventeurs te letten, gelijck oock tot noch toe wel wort gedaen, veroorsaeckt grote dierte ende ongelegentheyt in des viants lant: een tonne soute visch gelt tot Brussel 60 guldens, tot Antwerpen vijfenveertych. Den prince-cardinael 2 heeft permissie gegeven om alles vrij, sonder eenyge impositie te betalen, daer te brengen, die men vreest, dat, tot groot nadeel van dit lant, bij de Engelsche sal worden gebruyckt. Anders, nu den viant soo behouftych is, Vranckerijck niet en suppediteert, soude men hem seer connen incommoderen.
D'ambassade van de heer Beveren 3 wert van dach op dach wtgestelt, daerwt Iovinianus 4 oordeelt, off op Alcaeus 5 noch soude connen werden gedacht. Men verseeckert mij den conynck 6 grote inclinatie toont voor den palsgraeff 7, dan dat alles wt wert gestelt tot de comste van den ambassadeur van dese landen. Doch soo lange het niet aen den man en gaet, sullen de beste argumenten om des conynck voornemen te doen verflauwen niet int werck gestelt werden.
Ondertusschen heeft men aen den keyser om een peremptoire antwoorde gesonden om te verstaen, off de restitutie int minnelijck can worden tewege gebracht, met intentie, soo men voorgeeft, van met geen remisen hem te laten contenteren.
Een goet vrient seyde mij twee dagen geleden, dat hij brieven van Londen hadde ontfangen, daerbij hem wert geschreven, dat, hoewel Seldeni mare clausum 8 eygentlijck scheen op uEd. mare liberum 9 aengeleyt, men echter daer

{==5==} {>>pagina-aanduiding<<}
oordeelde, dat uEd. hem [met] de beantwoordynge niet en soude bemoyen, want gemerckt de croon van Sweden niet en is geïnteresseert, soo en meriteerde desen Staet niet, dat uEd. veele en treffelijcke vrienden, die in dat rijck had, van Engelant sout willen vervreemden. Waerop ick hebbe geseyt, dat diegene, die dat schreeff, polityckelijck ende wijselijck oordeelde ende ick mede van die opinie was. Den aertsbischop van Cantelbury 1 heeft seer groot gesach, die uEd. wel is geaffectionneert; die vrienschap dient oock gecultiveert.
Aisma gaat bij den 2 Hannibal 3, tot wat eynde, weet ick niet.
Het loopt er op, dat Theodoretus 4 ende Clemens 5 bij Cimon 6 sullen blijven, gelijck sij tegenwoordych sijn; Calaber 7 kan het anders niet verstaen ende Aristoteles 8 vint hem met Simonides 9 verlegen.
De Spaense hebben in Brasil tot versterckynge van Alburquerques 10 troupen drie duysent man gelant.
De Fransen spreecken veel van haer eygen praeparaten ende van de hope, die daer is, dat Lunenburch 11 ende den lantgrave 12 haer bij den croone Sweden souden houden; insinueren mede gelijck off niet buyten apparentie waer, dat Claudius 13 in partes soude connen werden getrocken, al om andere gaende te houden. Sijn nu wel te vrede, nu sij meenen van den tresves niet is te vreesen; dan souden niet garen aennemen, alsoff die wt consideratie van haer achtergebleven ware.
Het gevecht van vier Zeusche oorloochschepen, een fregatte met drie conyncklijke schepen van Duynckercke, waeronder was den vice-admirael 14, gemonteert met veertych metalen stucken, 8 halve cortouwen, alsoo het ontrent Diepen is geschiet, sal uEd. met de particulariteyten hebben verstaen. Ian Evertsen 15 van Vlissyngen, die onder sijn vlagge hadde Bancker 16, mede van die stat, ende Pottebreecker 17 ende Pieter Adriaenss 18 van der Vere, met noch een fregatte, heeft naer een combat van ses uyren den vice-admirael, gemant met hondert ende seventych man, ende een ander schip, daer hondert ende vijftych mannen op

{==6==} {>>pagina-aanduiding<<}
waren, in den gront geschoten, twee hondert gevangen gebracht, die sij meest wt het water hebben gevist. De reste was int gevecht gebleven off met de scepen gesoncken. Onder de gevangens sijn den admirael Collaert 1 ende vice-admirael, die beyde op des vice-admiraels schip waren, alsoo des admiraels schip in het wtseylen aen gront raeckende hij over was gegaen. Den admirael overcommende seyde, liever dan hij hem van de Hollanders, die hij met een matroosepitheton wat rauw qualificeerde, soude hebben laten nemen, dat hij liever soude verdroncken hebben, dat in sijn ongeluck het een geluck was dat hij wert vermeestert van de brave Zeuwen. Die het hem hebben hooren seggen hebben het mij verhaelt. Het desseyn was van de Dunckerckers voor Diepen haer te houden ende daer fil à file aen te tasten de scepen, die met paerden ende anders wt dese landen waren gelopen; den mareschal de Bresé 2 soude daer niet vrij van sijn geweest. Onse schepen sijn seer doorschoten, hebben met haer vijven vijftych doden. Ian Evertse schoot den vice-admirael, soo hij hem eerst aen boort leyde, veertych mannen aff, demonterende alle sijn canon, dat hij aen de een sijde hadde. Dese victorie geeft wat moets, et ostendit belluas vinci posse 3. Het gebreeckt de onse aen de courage, niet aan de macht; die moet met sulcke exempelen ende die misschien haest sullen volgen wederom werden gereleveert.
Bij Caesar 4 is noch niet gedaen, dan hij continueert in belofte ende Iovinianus in geen tijt te versuymen. Ick sal verlangen te horen, off uEd. soon 5 bij Xenocrates 6 blijft ende onder wat conditie.
Desen 3 Martij 1636.

Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Ambassadeur van de Coninginne ende croon van Sweden bij den Alderchristelijcksten Conynck.
In dorso schreef Grotius: 3 maart 1636 N. Reigersb.












2498. 1636 maart 4. Aan Ch. Marini 7.

Monsieur,
Il y a quatre jours qu'ayant receu vostre lettre du quatriesme de Febvrier 8 ie l'envoyay à monseigneur le grand chancelier 9. Je vous remercie pour les nouvelles desquelles m'avez voulu faire part.

{==7==} {>>pagina-aanduiding<<}

Quant au baron de Canysi 1 je n'ay pas eu l'honneur de le voir. Mais à toutes vos lettres qui m'ont esté addressées par diverses voyes j'ay faict response; et n'ay pas oublié de recommander voz affaires à mon dict seigneur le chancelier. Voilà le printemps qui vient pour nous fournir de plus ample matière pour escrire.
Le duc de Parme 2 tout satisfait de balets, banquets, comédies va repasser les Alpes et va conter ses pays, pour sçavoir si en son absence il n'a rien perdu. Ceste feste ne sera pas si tost passée que nous n'attendions un autre à cause de duc Bernhard 3 qui n'est guères long de Paris; le cardinal de la Valette 4 y est desià entré.
Mons.r le comte de Soissons 5 aura le soing dépendant de défendre la Champagne et le roy 6 mesme veut aller en Picardie pour empescher les Croates n'y entrent.
Les affaires de Suède n'ont prospérant et croy que le mareschal Banier 7 est dans la mesme ayant les Saxons esté repoussé trois fois du fort de Westen.
L'apparence de la tresve en Hollande recule, le cardinal-infant 8 voulant voir premièrement le pouvoir donné de chasque province de celles qu'on appelle Unies avant que de faire voir le sien. Le traicté faict l'année précédente avecq la France 9 et le désir qu'ont les marchands de se conserver le Brasil empescheront bien les Hollandois de n'aller pas trop viste pour trouver le repos.
Je souhaite de tout mon coeur, monsieur, de vous pouvoir estre utile, comme faisant profession d'estre
Vostre très humble serviteur.


A Paris, le 4 de Mars 1636.












2499. 1636 maart 6. Aan L. Camerarius 10.

Illustrissime Domine,
Quod nuntiem haud multum habeo: ita incerta sunt omnia. Hostis non longe Viriduno Mosam transiit; Campaniae oppida strenue munit tutaturque comes Suessionensis 11. In Picardiam, quo se ex Belgico fine aliae hostium copiae contulerant, rex 12 militem mittit et tuendo regno, ut vetus mos est, nobilitatem evocat.
Comiter hic exceptus Parmensis 13 abit locum facturus duci Bernhardo 14,

{==8==} {>>pagina-aanduiding<<}
qui hic exspectatur, ut consilia societ cum Valetta 1, Fortio 2, Feuquerio 3, qui omnes hic sunt.
Res in regno quietae hactenus, quanquam non desunt discordiarum semina.
In Italia nihil nisi praedae aguntur terra marique. Ad Tombium bene se muniunt Hispani, ad Bremum Sabaudus 4, ad Clavennam et Comensem lacum Rohanius 5. Pergunt novae hostium copiae transgredi Alpes, partim ad Mediolanensem agrum, partim Valli Telinae infesti. Navium Hispanicarum, quae peditem Hispanicum Genua Vadum adduxerant una, ejus generis quas galeones vocant, tempestatum vi mersa est.
Wittenbergenses legati 6 Viennae adhuc detinentur.
In Alsatia Ensishemum et Marchalshemum retinent caesariani 7. Argentoratum et Basilea pro fortuna partium modo huc, modo illuc nutant.
Ver appetit, res majores, ut credibile est, allaturum. Galli Vallem Telinam plane exemtam volunt Rhaetorum imperio, nisi quod e tribus nominatis unum judicem electurus 8 sit Rhaetiae conventus; protestantibus neque sacra neque habitatio in Valle permittitur, sed liceat eis bona sua vendere aut per romanenses reditus accipere. Censum Rhaeti e 9 Valle percipiant belli tempore XVm, pacis tempore XXVm scutatorum. Haec Rhaetis non placent, sed concoquenda sunt validiorum imperia. Ilanae nunc consultatur his de rebus.
Dux Bernhardus jam Meldas advenit. Hostis in Campania Catalauno abest XII leucas 10.
Tibi tuisque omnia opto prosperrima.
Lutetiae, VI Martii n.c. anni MDCXXXVI.
Da veniam, quaeso, quod de literis molestus tibi sum, donec alia via monstratur 11.
Tuae Illustrissimae Dominationi observantissimus


H. Grotius.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. Ao. 1636 d. 10/20 Martij.













{==9==} {>>pagina-aanduiding<<}

2500. 1636 maart 6. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Dux Parmensis 2 abitum parat Placentia, ut audio, Gallis tradita comi hospitio gratiam persoluturus. Iam nunc in ea urbe duplex est praesidium, Italicum et Gallicum, sed Galli portas, Itali claves tenent; neque re contenti nomen quoque et conspicuam speciem possessionis volunt.
Dux Bernhardus 3 nondum advenit, sed exspectatur mirantibus multis hoc tempore duces prope omnes in aula esse, cum ex Viridunensi agro in Campaniam hostes et ex Belgico in Picardiam penetraverint, dubium an se conjuncturi. Rex 4 in Picardiam XVII peditum centurias misit; hostis ea in parte X peditum, II equitum millia habere creditur.
Plebs hic trepidare incipit. Nobilitas e Normannia locisque aliis ad arma rursus evocata an itura sit, incertum est. Seditio non sine causa metuitur et jam Pictavii ad caedes quaestorum domorumque incendia progressa est. Paratur adhuc classis Ligusticum in mare itura, ut, si possit, hostem insulis et fida, quod his hibernis tempestatibus compertum est, statione, quae insularum objectu tegitur, depellat.
Dicitur dux Bernhardus permissum habere ab imperatore 5, ut ad fratres 6 et ad Sublimitatem Tuam mittat. Multum queritur de non impletis a Gallia promissis. Laborabit haec aula, ut eum honoribus et spe divitis matrimonii demulceat; quantum intelligo, perplexus haeret.
Suedos, qui in illis sunt regionibus, taedet hujus militiae: pro vallo sunt Gallis, ad pericula primi, ad stipendia ultimi, neque plus sesquimenstruo accepere, ingenti rerum omnium pretio, praesertim linguam Gallicam ignorantibus. Itaque diffluunt et hi et caeteri ducis Bernhardi milites, ut vix pars dimidia supersit, multi in itinere Colmariam redituque signa deseruere.
Anglus legatus 7 non modo ad summam rei nihil proficit, sed etiam de mercatorum navibus incensis captisque negat se jus consequi. Putat futurum, ut ex Anglia aliquis ad Tuam Sublimitatem mittatur revocato jam Duglassio 8, Imperatorem ait velle, ut quo facilius conditiones commeent, de Palatinatu Bruxellae agatur. Venit jam in Angliam et Rubertus princeps 9. Matri Palatinorum 10 ad alimenta rex Angliae 11 reditus obligavit ad CCC florenorum millia.

{==10==} {>>pagina-aanduiding<<}

Galli equites e Brezaeano 1 exercitu, qui tandem ventos nacti e Batavia huc venerunt, equos ibi vendidere, duobus pistoriensibus aut vilius singulos, unde facilis conjectatu, quae inopia fuerit. Hi nunc in Italiam mittuntur, quo jam nova Caesarianorum 2 manus ad IVmCCCC per Alpes transiit. Captum hosti castellum Sancti Iohannis, munitus in Parmensi agro locus, neque dubitant Itali, quin brevi subitura sit Parmensem poenitentia consiliorum comitis Schotti 3, valde apud ipsum gratiosi et Gallicis largitionibus occupati. Badensis Durlachius marchio 4, qui diu in hac urbe contentus vixit, simile aliquando Parmensi fatum auguratur.
Venetorum cum pontifice 5 disceptationes intra verba manent Venetis multa pacis causa concedere paratis, sed duriore pontifice vetere ex odio.
Vidi Contolorii librum 6, quo Bardo 7 et Olmo 8 Venetis de Historia Friderici I 9 respondet, multa cum sugillatione Venetae fidei.
In Italia nihil agitur magni, nam et Gambacurtius 10 Hispanos a Guardamilia reduxit et Gallos suos Villa 11 a Stradella Cremonensi et Mutinensi agro per rapinas gravis. Praeterea ad Tombium validam munitionem struunt Hispani, duces Florentinum 12 et Mutinensem 13 auxilia poscunt ex federe; Galli Pado pontem imponunt, ut populatores Laudensis agri tutum ad suos receptum habeant. Vallem Telinam Hispani volunt liberam esse, ut Monsoniana pactione 14 constitutum, quem in sensum scripsit ad Rhaetos Leganesius 15, Mediolanum regens. At Rhaeti sua sub imperia Vallem retrahere volunt restituique in eam formam, qua fuit ante pactionem Monsonianam factam se insciis. Gallis neutrum placet, sed possessioni insistere. Et, ut color obducatur morae, excitatur episcopus Curiensis 16, ut vetera et obsoleta in eam Vallem sibi arroget.
Audimus partem militis qui in Wirtenbergensi agro hiemem egit, iter parare

{==11==} {>>pagina-aanduiding<<}
illas in partes ad disturbandos Rohanii 1 circa lacum Comensem conatus; Coloredum 2 adhuc haerere in Basiliensi episcopatu.
A Vienna literae 19 Ianuarii scriptae nuntiant, Hazfeldum 3 cum XII cohortibus, quae regimenta vocant, Saxoni 4 ire opitulatum; regem Hungariae 5 emisse ter mille missas dicendas pro militibus mortuis; Arnemium 6 cum Gallis sociare consilia; Wirtenbergenses legatos 7 culpam in tutorem 8 rejicere; sed pacis moras esse difficiles expeditu, Heidelarium comitatum donatum Bavaro 9 et aulicis Caesarianis multa in ducatu officia. Dejecta ab Hungaris munitione, quam in finibus Turcae fecerant, consedisse id dissidium, praecisas et a Polono rege 10 discordiae cum Turca 11 causas punitis Cosaccis 12, qui pacem turbaverant.
Suspecta hic esse coeperunt fratris regii 13 consilia ideoque in Bastiliae carcerem conjectus est Rivirius 14, ejus arcanorum particeps.
Dignitatum nundinae hic frigent, partim intercedentibus parlamentis, partim, quod pecunia non affluit. Propius inquirens in ea, quae in finibus geruntur, disco hostiles copias apud Dunum Mosam transiisse; Polonorum duo millia exspectari praeter quatuor millia, quae jam recens supra priores copias advenerint. Comiti Suessionensi 15, qui illi limiti praesidet, imperatum, ne periculis rem objectet, sed proxima oppida Menuhieum, Desiderii fanum et Catalaunum bene permuniat. Ajunt illi esse quatuor peditum millia, equites mille sexcentos; illos, qui in Picardiam incubuere, hostes irrito conatu Brayam ad Samaram aliaque loca minora adortos.
Deum precor, Excellentissime Domine, haec omnia ad christiani orbis quietem tua cum parte gloriae regat.
6. Martii novi Calend. anni 1636.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Quos comes Suessionensis ante signa in hostem miserat, periere omnes. XII leucis a Catalauno abest hostis habens in Campania XII millia. Dux Bernhardus jam Meldas - Meaux Gallis - advenit. Heufdii cognato 16 nihil solvitur, nihil perscriptum datur.


{==12==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.
Onder aan de brief: Praes. Wismariae, die 23 Mars/2 April 1636.












    2501. 1636 maart 6. Aan P. Schmalz 1.

Nobilissime Domine,
Quod nuntiem, haud multum habeo: ita incerta sunt omnia.
Hostis non longe Viriduno Mosam transiit; Campaniae oppida strenue munit tutaturque comes Suessionensis 2. In Picardiam, quo se ex Belgico fine aliae hostium copiae contulerunt, rex 3 militem mittit et tuendo regno, ut vetus mos est, nobilitatem evocat.
Comiter hic exceptus Parmensis 4 abit locum facturus duci Bernhardo 5, qui hic exspectatur, ut consilia societ cum Valetta 6, Fortio 7, Feuqieerio 8, qui omnes hic sunt. Res in regno quietae hactenus, quanquam non desint discordiarum semina.
In Italia nil nisi praedae aguntur terra marique. Ad Tombium bene se muniunt Hispani, ad Bremum Sabaudus 9, ad Clavennam et Comensem lacum Rohanius 10. Pergunt novae hostium copiae transire Alpes, partim ad Mediolanensem agrum, partim Valli Telinae infesti. Navium Hispanicarum, quae peditem Hispanum Genua Vadum advexerant, una, ejus generis quas galeones vocant, tempestatum vi mersa est.
Wurtenbergenses legati 11 Viennae adhuc detinentur.
In Alsatia Ensishemum et Marchelshemum retinent Caesariani 12. Argentoratum et Basilea pro fortuna partium modo huc, modo illuc nutant.
Ver appetit, res majores, ut credibile est, allaturum.
Tibi tuisque omnia opto prosperrima.
Tuae Nobilitati addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 6 Martii novi Cal. anni 1636.

{==13==} {>>pagina-aanduiding<<}

Meldis - à Meaux - est dux Bernhardus, in Campania hostis cum XIV millibus, abest a Catalaunis - Châlon - leucis XII.


Adres: A Monsieur Monsieur Schmalchius, secrétaire de Monseigneur le Grand Chancelier de Suède.

Een afschrift van Laurent Norrmann (1651-1703) uit de bibliotheek van Linköping heeft nog de toevoeging:

Galli Vallem Telinam plane exemtam volunt Rhaetorum imperio, nisi quod e tribus nominatis unum judicem electurus sit Rhaetorum conventus; protestantibus neque sacra neque habitatio in Valle permittitur; sed liceat eis bona sua vendere, aut per romanenses reditus accipere. Censum Rhaeti e Valle percipiant belli tempore XVm, pacis tempore XXVm scutatorum. Haec Rhaetis non placent, sed concoquenda sunt validiorum imperia. Ilanae nunc consultatur his de rebus.
Dux Bernhardus jam Meldas advenit. Hostis in Campania cum XIV millibus abest a Catalauno leucis XII.











2502. 1636 maart 6. Aan N. van Reigersberch 1.

De hertogh van Parma 2 is hyer noch. Hertogh Bernhard 3 wordt verwacht om naer den cardinael De la Valette 4, den mareschal de La Force 5, Mons.r de Feuquière 6, dye alle hyer zijn, ten beste te raiden, dewijle de vijant soo in Champaigne als in Picardye sterck wordt door d'overcomste van nieuwe Polen ende Cosacken. De nieuwe officiën willen nyet wel voort ende oversulcx manquert het geld, dat men daer hoopte te becomen.
In den Elsas sijn Ensisheim ende Marckolsheim noch in des keyser's 7 macht. 't Volck, dat in Italië over de bergen is gecommen, is fraey volck, soo ruyterye als voetvolck maer zeer licentieux.
Men heeft hyer de opinie, dat de handeling in Hollant heel is gebroocken 8. In 't stuck van den Pals wordt hyer nyet gevordert. Plaisance schijnt sal in handen van de Franchoysen moeten comen, hebbende alrede de poorten ende sleutels.
Van den heer landgraeff 9 soude men garen hyer seeckere tijdinge hebben. Het schijnt dyen heer zijn saecken claechelijck beleydt.
Basel ende Straesburgh houden haer vast tusschen beyden. In Italië ende in de Valteline geschyet nyet dan loopen ende stroopen.

{==14==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Fransche ambassadeurs in Engelant 1 hebben geclaecht over de pretensie van de Engelschen van alle andere natiën het zeyl te doen strijcken.
Riviere 2, een favorijt van 's conincx broeder 3, is in de Bastille gestorven. De coning 4 sent nae Picardye XLII compagniën. Den graeff van Soissons 5, dye in Champagne is, heeft last de steden te stercken, nyet te aventuyren, hebbende bij hem, soo wij hooren, vyer duysent te voet, duysent zeshondert paerden. Hertogh Bernhards volck is gesmolten tot vyerduysent te voet 6, twee duysent te paerd. Wij en vernemen (?) den heer Hogendorp 7 hyer noch nyet.
Den (VII) Maart XVIc XXXVI ...

Een Spaensche galioen is gebleven, dat eenige infanterie van Genua nae Vado had gebracht. De Grisons sijn te Ilantz vergadert. Den Hertogh van Rohan 8 vanwegen Vrancrijck hout haer conditiën voor, die haer niet en behagen: van de Valteline te eximeren van haere jurisdictie, behoudende een recognisie van 15m croonen in tijdt van oorlogh, 20m croonen in tijdt van vrede ende dat (?) de genomineerde bij die van de Valteline kiesende één tot rechter, die spreken sal nae de ordre te ramen (?) bij die van de Valteline, midts dat die van de religie in de Valteline noch exercitie noch woonplaets sullen hebben, maer haere goederen vercoopen ofte haer renten door catholijcken administreren.
Den Grooten Heer 9 is niet wel te passe, opgeblasen van benen door ongemack. De beste advysen waeren, dat men hem verwachtte te Ni ... Te ... zijn de differenten geaccommodeert.
Nae 't schrijven verstae ick, dat hertogh Bernhard al gecomen is te Meaux. Dat den vijant in Champagne sterck is veertienduisent man sijnde twaalf mijlen van de dam (?) aen dese sijde de Maese.
UE. gelieve de ingeslotene op interest te senden.

Ick sende uE. een frontispicium van een boeck bij een jesuyt hyer gemaect 10, waeruyt te zyen is, hoezeer de pauselijcke geestelijckheyt vreest de moderatie, dye ick in Hollant heb gevordert, in Duytschlant ... gerecommandeert ende hyer door mijne discoursen noch doende, sooveel ick can. Ick vinde de ... luyden meer ende meer tegen Saxsen. Want hebben (?) veel jalousie!

Adres: Mijnheer Mijnheer Reigersberg, raedt in den Hoogen Raide in Hollant.
In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot den 1636 tot Paris.













{==15==} {>>pagina-aanduiding<<}

2503. 1636 maart 10. Van Willem de Groot 1.

Frater optime,
Magna nos laetitia affecerunt tuae, quas ad me [X]XI Februarii 2 dedisti, litterae prosperum filii tui 3 junioris adventum nuntiantes. Ea, quae curari cupis, quantum in me erit curabo: et Petro 4 hortator ero ad graviter continuandum, quod ipse sibi elegit juris studium conjungendaque ea, quae ipsi usui futura recte judicas.
Postea praepostero ordine accepi epistolam VII Febr. 5 scriptam cum versibus tuis memoriae Frederici I Imp. non iniquis, quos jam hic sub tuo nomine evulgari scias. Misit quippe eos Pavius 6 ad Wouwium 7, is porro Riveto 8 ostendit, ille principi 9, cujus in gratiam etiam Gallice vertit: omnibus et materia et ipsum epigramma perplacent.
Hic nulli jam amplius de induciis sunt sermones, omnibus jam fere bellum in ore est: et jam hostes Eindhoviam occupavere, nullis aut certe perpauxillis nostrorum praesidiis insessam, ut commeatus rationem eo melius expediant.
De irruptione Caesarianorum 10 in agrum Embdanum, quod nuper scripseram 11, etsi ex ore eorum, qui inde venerant habeo, tamen minus certum esse comperi. Illud certius Leodii in urbe et circa eam valde turbari, et venire Trajecto litteras, quae nuntiant regium Gallorum exercitum non longe a Mazeria esse, ut Leodiensibus contra Caesarianos auxilium ferat; venisse etiam quendam e magnatibus Galliae Trajectum, qui tamen quis sit, quid ferat, nondum innotescit.
Nudius tertius natalem patris 12 celebravimus, tui quoque sub Paschalis tempus non immemores futuri 13. Filio 14 proxima vice respondebo, cui jam binarum litterarum debitor sum; nunc tempus me deficit. Salutem tibi tuisque dici voluit Simon Graswinckelius 15, qui jam ad nos rediit; ei me uxoremque 16 annumeres velim. Sed jam manum de tabula tollere cogor.
Vale.

{==16==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Raptim X Martii 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Très-chrestien A Paris.
In dorso schreef Grotius: X Martii 1636. W. de Groot.
En boven aan de brief: Rec. 9 Aprilis.












2504. 1636 maart 10. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
Si tost que i'ay receu la [vostre] du 14 de Febvrier 2, j'ay envoyé l'enclose à monseigneur le grand chancelier 3, à qui aussi bien cette fois que souventes fois cy-devant j'ay faict les recommendations et de vous et de nostre affaire. Et ne doubte poinct que luy aiant depuis quelque temps esté en un lieu du repos n'ait donné ordre à voz nécessitez.
J'ay esprouvé durant le tracas (?) de monseigneur le grand chancelier les mesmes incommoditez que vous et une plus grande de l'ameusement qu'il m'a falu faire à mes despens au mesme temps que pour entretenir la suitte fort grande et la table j'estois obligé à desbourser tout ce que je pouvois trouver. Si mes affaires estoyent en aultre estat, je ne manquerois pas, monsieur, de vouz faire part de tout ce qui seroit en mon pouvoir.
Je sui marry d'entendre par vostre lettre la diversité qu'il y a entre les intentions de la France et des Grisons sur le faict de la Valteline et espère comme aussi quelques advis le portent, qu'on trouvera de l'accommodement.
Noz grands capitaines sont icy, le cardinal de la Valette 4, le duc Bernhard de Weimaer 5, le mareschal de la Force 6, monsieur de Feuquière 7, et consultent pour faire sortir les trouppes ennemies de la Champagne et de la Picardie, lesquelles ne sont pas si grandes ny tant avancées comme le premier bruist les avoit faict croire.
Le vent contraire nous empesche d'avoir des nouvelles certaines du costé de monseigneur le grand chancelier, mais les guazettes mettent noz Suédois bien avant dans la Misnie.
Le landgrave de Hessen-Cassel 8 continue de tenir bon, entretenant fort bonne correspondence tant avecq monsieur le grand chancelier qu'avec les estats d'Hollande lesquels se sont déclaré aux amis et aux ennemis de ne vouloir faire de paix ou ni tresve que conioinctement avecq la France.

{==17==} {>>pagina-aanduiding<<}

En suivant l'alliance faicte l'année précédente on cerche icy partout de l'argent et des gens et espèr[e]-t-on d'en trouver autant que sera nécessaire pour défendre la France et attaquer l'ennemi en Italie, Allemagne et au Pays-Bas.
Quand au grand seigneur 1, je croy les advis des divers quartiers estre divers et pourtant il faudra tenir le jugement un peu en surcheance.
Les deux princes Palatins 2 sont en Angleterre et le mariage du roy de Pouloigne 3 avec leur seur 4 s'advence.
Le temps se .... à nous produire et plus de nouvelles et de plus certaines.
Je désireray tousiours, monsieur, paroistre,
vostre serviteur très humble.


A Paris, le 10 de Mars 1636.











2505. 1636 maart 10. Van N. van Reigersberch 5.

Mijn Heer,
Uwen lesten is van den 22 Feb., die ick op eenen tijt met die van den 8 6 ende 14 7 van deselve maent den vijffden deser hebbe ontfangen. Soo wanneer den wint dient, soo dunckt mij, dat aen onse adresse geen faute en valt: daerom continuere ick den ouden voet.
Waerwt het comt, dat Eusebius 8 over Constans' gesels 9 advysen claecht, can ick niet wel bevroeden, doch weet Iovinianus 10 wel, dat hij geen oorsaecke daertoe heeft gegeven, want hij hetgene hem wert vertrouwt soo circumspect menageert, dat hij seer selden yet communiceert ende dat niet als aen seer confidente. Doch de luyden sijn seer ombrageux, speculeren diep ende sijn vol inventiën, soodat mogelijck wt opinie oordeelen, die sij verstercken, soo wanneer sij sien, wat persoonen van maximes, de hare contrari, best simboliseren. Off oock Valerius 11 daer ten deele geen oorsaecke van is, weet ick niet; dat weet ick, dat eenyge liberalijck communiceert hetgene van Felix 12 comt. Irenaeus 13 sal wel sorge dragen, maer het ware somtijts goet, dat hij Calaber 14, Numerianus 15,

{==18==} {>>pagina-aanduiding<<}
Fabius 1 ende sulck slach conde tonen, dat Iustinus 2 Aristotelem 3 niet en vergeet; waertoe hij hem nochtans sonder goetvinden niet durft inlaten als seer sober.
Van Alcaeus 4 hoort men geen meer gewach. D'intentie is niet alleen alle compangiën in dienst te continueren, maer oock deselve compleet te maecken ende prompte ordre te stellen op hare maentelijcke betalynge, met precise monsterynge op alle tijden, soo in legers als daerbuyten; daertoe presenteert sijne Ex.tie 5 de hant te bieden. Op de achterstallen soude met de solliciteurs werden gehandelt, welcker dienst voor het toecommende onnodych soude wesen, soo wanneer de cappitainen souden weten, op wat cantoir sij haer betalynge precise op den verschijndach souden vinden.
Op 't redres van de zee vallen serieuse deliberatiën ende beginnen de onse couragie te toonen. Tsedert het exploict van die cappitainen wt Zeelant 6 hebben twee fregatt(en) van de cruycers van Vlissyngen twee van de clouckste fregatten van Dunckercke mannelijck bevochten, d'eene aen strange d'ander in Engelant geiaecht; hadden elck op twintych stucken. In het Texel is een fregatte ingebracht.
Van Luyck hooren wij, dat de pistolen meer cracht op Ian de Waert 7 ende sijne troupen als de musquetten hebben gedaen ende hij weder over de Mosel was getrocken.
Den heer Beveren 8 heeft affscheyt alhier genomen, wacht op den wint tot Dordrecht; voor sijn vertreck heeft sijnen dienst aen uEd. gepresenteert.
Van Manlius 9 is weder een versouck gecommen, doch noch niet gelesen; bijaldien hij niet een absoluyt affscheyt neemt wt sijn dienst, meen ick niet, dat het van eenyge operatie wesen sal 10. De veersen - soo hielt sijn brieff - op de veranderde inscriptie te Romen 11, die Pauw seyde van den ambassadeur van Engelant 12 hadde ontfangen ende bij den ambassadeur van Sweden 13 waren gemaeckt, heeft hij hier overgesonde(n), daer veel copiën van lopen. Wenste wel uEd. mij in het toecommende oock van diergelijcke stoffe mijn deel dede hebben ende van alles, wat daer raers off remarquabels occurreert.

{==19==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van betalynge van de scepen van Rochelle 1 spreeckt men niet meer. Wt Brasil hebben wij niet. De rebu(s ....) sal ick schrijven bij beter gelegentheyt.
De advisen van Julian(us) 2 sijn bij Numerianus van grote consideratie, die oock oordeelt, goet waer, dat yemant van Aristoteles met Tuchydides 3 confereerde. Van Catullo 4 hoort hij garen yet citeren.
Den heer burgemeester Bicker 5 doet sijn gebiedenisse. Turnus 6 heeft aengenomen, dat, waer het mogelijck, desen dach bij Caesar 7 yet soude nader geschieden.
Desen (10) Martij 1636.

Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 10 Martij 1636 N. Reig.












2506. 1636 maart 12. Van C. de Groot 8.

Venerande Pater,
Scripsi tibi ante septimanas hasce quatuor 9 magni cancellarii 10 iussu, cum aliis ipse curis esset dissentior, interea temporis multum diuque Pomeraniae Meclenburgicique oras circumvagatus, cum et argumentum deesset saepe et rara scribendi daretur occasio, quievi.
Nunc ad officium redeo acceptis perlectisque binis litteris tuis datis XXXI et XXIV Januar. 11 novi calend., quas gaudeo ad te recte pervenisse, cum ex illis cognoscas et de me quicquid ad hoc usque tempus fuit et de publico quodcunque coram didiceram.
Illud quoque haud dixerim, quanto mihi ad meliora omnia incitamento fuerit, quod, ut dicis, ipse non sine aliqua voluptate illas legeris. Grubbii 12 amicitiam, ut mones, colui semper quibuscunque potui officiis, et nunc etiam colo. Miror quod eorum fuerit maior erga me humanitas quam aut Sadleri 13, qui mei suscepturum se curam coram tibi fuit pollicitus aut aliorum in hac aula viventium, quorum maximae parti scio haud minus quam istis cognitam esse modestiam tuam humani-

{==20==} {>>pagina-aanduiding<<}
tatemque. Nam cum ipsum salutarem, quod esse mei officii sciebam, responsum de quibus interrogabam reddidit satis frigidum facta tui ne minima quidem mentione. At certe illo modestior multo Vicedommius 1, in quem cum apud dominum Spiringium 2 incidissem, compellavit me ultro, dixit se benigne exceptum a te convivio et in multis habitum suaviter, quae omnia se maximi facere.
Dominum Wolfium 3 abesse iam hinc scripsi tibi antehac 4 et ipsius ad te litteras misi meis inclusas. Dolebat sublatum esse per itinerum intuta, quod fuerat inter vos litterarum commercium; ei restaurando arcanas notas litteris suis inseruit, quas iam percepisse te arbitror.
Interim ad nos venit dominus Vulteius 5, is ipse, puto, quem memini vidisse te Magontiaci, missus a landgravio 6, qui videtur haud omnino immemor contractae cum Suecis societatis atque iterum simul cum Luneburgico 7 sui spem facere.
Ad Albim res nobis hactenus prosperae, quem traiecisse toto cum exercitu Bannerium 8 iam audieris, ex eo tempore miles noster agros urbesque minores Erfordium usque populatur, qui Naumburgum penitus in praedam vertit. Hallam deseruit ideo, quod premebatur et ab imminente castello et a toto electorali exercitu 9 eo omnes suas copias dirigente. At vero proxime iuxta oppidulum Calbe dictum rem gessit fortiter tribus hostium millibus caesis aut actis in fugam. Et horum quidem omnium laus debetur Bannerio, qui nunc uxorem 10 luget immodice, quam extinctam febre amisit ante paucos abhinc dies.
In Westphalia post Kniphusii 11 excessum auxit se multum hostis factoque per Bremam Visurgis transgressu cum petentibus id beneficium haud cunctanter indulsisset ea urbs, exercitum Suecicum tenuem admodum disparsit, nulla tamen edita clade memorabili. Ei malo ut succurratur, mittitur in istas partes Leslius 12 cum VI peditum millibus paucis equitibus, quae copiae ex Pomeraniae praesidiis collectae colligataeque sunt. Interim omnes de pace sermones cessant nec offerente condiciones meliores Saxone nec petentibus nostris.
Vrangelius 13 iuxta Viadrum locavit se in Brandeburgici 14 molitiones intentus, qui iam non occulte nobis adversatur edito 15 ad hanc rem teste mentis suae libello.

{==21==} {>>pagina-aanduiding<<}

Haec nunc sunt maxime, quae te scire intersit. Illud quoque scias oportet advenisse iam Spiringium et discessisse rursus in Hollandiam iter faciens ducturus uxorem Bommeliam 1. Is ait prospexisse se tibi iterum de XV millibus imperialium et, quae debentur adhuc de illis, satisfacturum pollicetur, simul ac rationes impendiorum et trimestrium partitiones ei miseris nitide descriptas, cum queratur saepius litteras tuas, cum maximi faciat, legere tamen se non posse. Illud quoque rogat, ut addas, quid de pensione acceperis et ab ipso et ab Heufdio 2, quantumque sit quod debetur.
Haeret adhuc Vismariae cancellarius cum Sancti Chaumontio 3 de sce ... rioribus agitans, quae, ubi in istis quid certi videtur, ait se perscripturum tibi. Silesiae quis sit status, testabantur quae excerpsi (e)x Opitii 4 litteris tibique nunc mitto.
Obiit diem Erich Laerson 5. Sorgiae filia 6 datur in matrimonium iuveni Hanovia orto, dicto Daniel Le Conte 7, estque hic secundus nuptiarum dies, et Mathisii uxor 8 ex obstructo hepate morbo laborat vix medicabili.
Raptim.
Tuus tibi obedientissimus filius


Cornelis de Groot.


Vismariae, 2/12 Martii 1636.


Adres: A Monsieur, Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Couronne de Suède à Paris.
Port.
In dorso schreef Grotius: 12 Martii 1636 C. de Groot.












2507. 1636 maart 14. Aan L. Camerarius 9.

Illustrissime Domine,
Omnia hic conviviis et laetitiae ostentamentis strepunt: nondum abiit dux Italus 10, et dux Germanus 11 advenit, Bernhardus Vinariensis, aemuli inter se circa honorum inania. Germanus nobilitate multum eminet, Italus hic praefertur

{==22==} {>>pagina-aanduiding<<}
jure summi, quod tenet, imperii. Cum hoc de Italico bello jam consultatum est diu; cum altero jam de eo, quod Rhenum inter Mosamque geritur, consilia capientur. Nam Mosam quae transierant hostium copiae, remearunt, et ex Picardia nihil grave nuntiatur.
Placet hic per provincias describere cohortes et turmas, quas suis sumtibus quaeque et 1 impendiis supra vetera onerum alant. Pecuniae reperiendae praeter illud, quod significavi antehac de novis dignitatibus 2, etiam nummi aurei argenteique pretium intenditur, commodo persolventium et inter eos maxime regis 3.
Ex Viennensibus literis disco primum id agi, ut Turca 4 alio avertatur; deinde ut Polonum 5 habeant Austriaci, si non faventem, certe nec adversum, neque parci in rem utramque largitionibus.
Dux Mutinensis 6 et Hispani justum exercitum misere, tum ut Mutinensem agrum Gallorum excursibus liberent, tum ut in Placentino se ulciscantur. Pontifex 7 bellum in Italiam penetrare dolens et tacens spectat. Castellum sancti Iohannis in agro Placentino sibi subegit Hispanus, Galli pignus societatis arcem Placentinam postulant.
Levia haec sunt prae iis, quae ver novum multis in partibus videtur parturire.
Rogandus est Deus omnia in bonum vertat, quem et tibi perpetuo tuisque propitium spero fore.
Illustrissimae Dominationi Tuae observantissimus addictissimusque


H. Grotius.


Lutetiae, IV/XIV Martii MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala: Redd. Delfis A.o 1636 16/26 Martij.












2508. 1636 maart 14. Aan A. Oxenstierna 8.

Excellentissime Domine,
Nondum digresso Parmensi 9 novus in hanc aulam hospes advenit dux Bernhardus 10; sed illi in Lupara datum hospitium, huic in Armamentario. Dux Bernhardus ob Saxonici sanguinis antiquitatem et decora multum se praefert pontificum posteris et vasallis. Sed Parmensem rex 11 in colloquio caput tegi voluit;

{==23==} {>>pagina-aanduiding<<}
cum Vinariensi maluit ipse loqui nudo capite. Parmensis Vinariensi salutatum misit, non ivit ipse; misimus et legati. Iturusne sim et ipse nescio, quando mandata diserta non habeo, exspectaturus legati Britannici 1 circa illa solliciti exemplum.
Ponicam 2 ad me misit; is ducem ait, cum pridem nihil pecuniae pro exercitu acciperet, - nam post pactiones cum Ponica unius tantum mensis stipendium acceperat - nuntiique a se missi verba referrent, constituisse ipsum huc venire, ut certi quid reportaret. Rex dixit facturum se, ne quid queri possit; neque dubito, quin in praesens pecuniae nonnihil sit ablaturus.
Caeterum ex proceribus intelligo non plane probari huic aulae ipsius actiones. Ajunt egregias pugnandi occasiones ab ipso transmissas, sive pavido 3 Nortlingani proelii 4 memoria sive quod omne militis damnum grave putet, cum jam id unum habeat salutis auctoritatisque suae praesidium. At ducis domestici ajunt Gallos pecuniae suae tenaces pericula externis delegare: cum in hostem progrediendi tempus esset, comitem Suessionensem 5 revocatum.
Bene cessit Gallis, si, quod rumor fert et credi video, qui Mosam transierant hostes, eo, unde venerant, rediere. Nec illis, qui in Picardiam irruerant 6, quicquam patratum adhuc praeter villarum incendia.
Nunc rex ad Sancti Germani est eodem ituro duce Bernhardo aliisque militiae primoribus 7, ut consilia capiantur tempori accommodata. Erigit animos, quod Batavi aperte pollicentur, se ab his seorsim de ponendis armis nihil acturos.
Magna in hunc annum Galli prae se ferunt per Italiam molimina. Pontifici 8 quam pertinaciter haec aula studeat, vel hinc intelligere est, quod Rohanii 9 armata auctoritate impelluntur magis quam persuadentur Rhaeti, ut pro vero imperio in Vallem Telinam imagine quadam et modico censu contenti sint et ut iis, qui cum Rohanio in religione sentiunt, in Valle Telina nec Deum suo ritu colere nec larem figere liceat.
De novis dignitatibus ita cum rege deciditur, ut pars admittatur a parlamento, pars tertia remittatur a rege. Neutiquam tamen hujus commenti erit ea, quae sperabatur, utilitas. Itaque aliud adjicitur, auctum nummi pretium, quadrantis scutatis solidis quatuor, aurei pistoriensis octo. Ita rex in praesens in aere militi aliisque persolvendo quintam ferme partem lucrifaciet tantumdem damni sensuris privatis privatorum creditoribus.
Audio Gallos non satis habere, quod urbis Placentiae portas teneant: etiam arcis custodiam sibi deposcere; ea satis magna merces erit sumtuum hic factorum in Italum hospitem, qui ad CCC scutatorum millia aestimantur. Augendo militi

{==24==} {>>pagina-aanduiding<<}
proponitur, ut quaeque Galliae provincia definitum pro sua magnitudine numerum cohortium turmarumque alant.
Rediit navis ab insula Christophori dicta, quam Americae objacentem Galli Anglique partito possident fructu non alio quam tabacci et gossypii, quod cotonem dicimus. In alias quoque ejusdem maris insulas magnas satis, quippe leucarum quinquaginta aut amplius in ambitu Martinegii, Dominegii et Guardalupae dicuntur, habitatas barbaris, aliquot milites Galli misere, usurpandi magis juris, quam quod ad custodiam sufficerent.
Ejus, qui Benfeldium regit 1, prudentiam diligentiamque a iurisperitis, qui ipsum resque ipsius novere, praedicari audio.
Hogendorpius 2 hic est, post quindecim hos dies ad Sublimitatem Tuam iturus; eorum, quae refert, gratiam praelibare nolim. Sed et Ponica futurum putat, ut ad Sublimitatem Tuam mittatur.
Negant hi Hanoviam et Confluentes Treviricos defendi amplius posse.
Literae a Vienna nunciant credi in ea aula non Germanos tantum, sed et Turcam 3 a Gallis in domum Austriacam incitari, id quoque tentari, si Ragoskio 4 depulso Galli alium Transilvaniae praeficere possint, sibi devinctiorem; ab imperatore 5 et fines Hungariae diligenter muniri et dona bassis mitti, ut bellum aut arceatur, aut redimatur.
Regi Poloniae 6 - idem ex Italia scribitur - ex Neapolitano regno CLm scutatorum mitti praesentis pecuniae, obventiones praeterea annuas quasdam perscribi, specie transigendi de veteri nomine, reipsa, ut ab aliorum amicitia abducatur.
Praeter haec Italae literae significant ducem Mutinensem 7 cum VIIm peditum, XVIII equitum ire, ut Villam 8 Gallum suis finibus depellat. A Mediolano auxilia ei mitti MCCC pedites, equites tantundem: Hispanos jam quosdam eodem praemissos et sequi Germanicas cohortes, quae postremae Alpes transierunt. Florentiae esse legatum imperatoris 9, Hispanum Melonem 10 ibidem exspectari. Pontificem queri de Gallis Hispanisque, Placentinum agrum Sedi Romanae feudali lege obstrictum, perpopulantibus: interim spectare haec otiosum temporibus pro occasione usurum.
De iis, quae ad lacum Comensem geruntur, nihil scribo, tum quod exiguasunt, tum ne materiam praeripiam Marino 11, cujus mitto literas.
Deus, Excellentissime Domine, Tuae Sublimitatis actus ad bonum orbis christiani dirigat.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


4/14 Martii 1636.

{==25==} {>>pagina-aanduiding<<}

Conventus regni Neapolitani suo regi 1 donativum dedit duos milliones auri et semimillionem. Rohanii copiae ita diminutae sunt, ut ultra bis mille secum non habeat. Mitto ipsa, quae Rohanius jussu regio Rhaetis exposuit.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2509. 1636 maart 14. Aan N. van Reigersberch 2.

Mijnheer,
Van uE. heb ick de laeste gehadt van den 23 Febr. 3.
Men begint hier op Cimon 4 te vertrouwen ende Alceus 5 niet als voor dese te vresen. Wilt mij van Manlius 6 van tijdt tot tijdt hetgunt passeren sal adviseren ende van de affectie van Neef 7 ende anderen. Can Constans' gesel 8 Calaber 9 dienst doen, sal blijde sijn. Calaber can wederom doen hetgunt hij oordeelen sal tot het beste van het lant te strecken.
Van iemant bij Xenocrates 10 te senden, 'twelck hooch nodigh waer, soude men mogen sien, oft de saeck door Fabium 11 conde werden beleit.
Den hertogh van Bouillon 12 werdt bij de sijnen hier gehouden voor paepsch, eenige vresen oock Spaensch, 'twelck ick niet en meene.
De heer Beverens 13 neef Reus 14 is bij mij geweest ende heeft mij groetenis gebracht van denselve. Can ick d'heer Beveren met eenige correspondentie dienen, sal het garen doen.
Wilt doch bij Cesar 15 ernstigh aenhouden. UE. sal mogen bedencken, off daer apparentie is om onse jongste soon 16 te helpen aen een quartiermeesterschap van een regiment, om te beter hem te oeffenen. Van den oudste 17 hoop ick,

{==26==} {>>pagina-aanduiding<<}
dat uE. nu door sijne brieven sal verstaen hebben, dat mijnheer den rijcxcancellier 1 hem wil gebruicken. Nae 't boeck van Aix 2 wil ick vernemen.
Aisma 3 doet Thucydides 4 ongelijck, die op Simonides 5 niet sien sal, maer wel op Vespasianus' 6 behouding.
Alsoo de nieuwe officiën hier niet soo wel voort en willen als gemeent was, ende daerdoor soo grooten gelt niet en sal gevonden werden als men meende, comt men tot een nieuwe inventie van verhooging van de munte, de quart d'escus op vier stuvers meer, de pistool op acht, prouffijt voor de betaelers, oock den coning 7, schade voor de crediteurs, beletsel voor de commercie.
Hertogh Bernhard van Weimar 8 is hier, hoopt sonder gelt niet te vertrecken. Sijn volck is seer verloopen bij faute van betaeling. Den vijant, die de Maes was gepasseert, is weder, soo men ons verseeckert, gerepasseert, ende uit Picardië hooren wij noch niet dan het branden van eenige dorpen.
Den hertogh Parma 9 staet op vertreck. De Françoisen insisteren om 't casteel van Plaisance in haere handen te hebben.
Men wil hier elcke provincie boven alle lasten, die nu sijn, eenige regimenten te voet ende compaigniën te paerd doen onderhouden. Alle (de) discoursen loopen van het groots te doen in Italië.
14 Maert 163(6).

De coning doet door de hertogh van Rohan 10 aen de Grisons voorslaen, dat sij, in plaets van de souveraineteyt over de Valteline, een (?) recognitie nemen ende enige cleyne teyckenen van authoriteyt, maer dat in de Valteline de gereformeerden noch exercitie sullen mogen hebben nochte vaste woonplaets, maer haere goederen vercoopen ofte door catholycken doen administreren. Men meent de Grisons zyende de stant, daer zij in zijn, alles sullen consenteren.
d'Heer Hogendorp 11, dye hyer is, meent dat Hanou ende Coblentz nyet lang en connen houden.

Een schip is weder gecomen van 't eilant van Christofel bij West-Indië. 't Selve eiland werdt bij de Fransoisen ende Engelschen beseten bij stucken. De Fransoisen hebben oock weinigh vol(ck), meest om acte possessoir te p(l)egen, gesonden op andere eilanden daer ontrent bij wilden bewoont, Martineque, Domini(que), Guardaloupa. Daer en is niet dan catoen ende tabacq ende wildernis.
Ick sende uE. een Italiaensen discours op dese conquinturen, wel gemaeckt 12.

{==27==} {>>pagina-aanduiding<<}

De brieven van Wenen leeren ons, dat men seer soeckt den coning van Polen 1 te winnen. Men sent hem 150m croonen uit het rijck van Napels ende men assigneert hem eenige renten. 't Selve wert ons geschreven uit Italië. Men geeft oock giften aen de Boscharen 2, om 't oorlog van Hungarië af te wenden. Een ambassadeur van den keiser 3 is te Florence, gaet voort nae die van Savoye. De Spagnaerden, met den hertogh van (Mo)dene 4, hebben een sterck leger in het landt van Plaisance ende hebben becomen castel St. Ioan aldaer.
De gebiedenisse aen Hanno 5, Fabius ende andere, met presentatie van alle mogelijcken dienst.

Adres: Mijnheer Mijnheer Reigersberg, raedt in den Hoogen Raide in Hollant.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 14 Maert 1636 wt Paris. Dat men daer de staten hyer begint te vertrouwen ende den tresves niet meer te vresen.












2510. 1636 maart 15. Van J. Skytte 6.

Magnifice Domine legate, amice singularis,
Propensus tuus in me affectus ante multorum annorum tractum ceptus, et post in me meosque filios 7 continue transmissus, literis tuis 8 eloquentia non minus quam amore fluentibus mihi clarissime illuxit; quibus ut respondeam desiderio perpetuo tui per omnes illos annos, qui tua praesentia vacaverunt, adducor.
Interim unice gratum accidit per tres meos filios repetitis vicibus te compellare ac salutare: qui multam tuam in ipsos humanitatem, continuis apud me laudibus tulerunt teque tanquam ingenii studiorumque eminentissimum seculi nostri et vivum exemplum sibi imitandum venerandumque proposuere.
De me id affirmare ausim, quemadmodum iamdudum nomen tuum perpetuae apud me commendasti memoriae, ita postquam propiori nunc nexu Serenissimae reginae meae 9 et patriae iunctus sis, eandem me firmius retenturum. Quod ut tibi prospere cedat honoremque, quem a te accipit, tibi quoque patria reddat, et voveo et pro parte mea promovere semper studebo.
Si quid apud vos scriptu dignum occurrat, ut non gravate mihi communicare digneris, rogo.
Nobis domi immota pax, nisi quod Saxonum armis foris lacessita, in praesens clades inque futurum posteritatis infamiam in ipsos trahat. Sed hos quoque

{==28==} {>>pagina-aanduiding<<}
terrores brevi excisum iri, et totam in bella civilia instinctam ruentemque Germaniam solida pace tandem respiraturam, id exorata tot annorum continuatis malis divina sperare iubet clementia.
Cuius tutelae te cunctosque pro patria causaque communi stantes enixe commendo.
Magnificentiam vestram officiose colens


Iohannes Skytte senior.


Holmiae, die 5 Martii A.o 1636.


Adres (onder aan de brief met andere hand): Inscriptio erat: Monsieur monsieur Hugo Grotius, Ambassadeur ordinaire de Sa Majesté de Suède à Paris.











2511. 1636 maart 16. Van N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
Wij hebben tijdyngen, dat het amas van des viants troupen, daer ick voor desen van heb geschreven 2, sterck tachtentich compangiën te paerde, ettelijcke duysenden te voet, onder het beleyt van graeff Johan van Nassau 3, een convoy in Stevenswaert heeft gedaen; naer Gelder, Cleeff ende omliggende plaetsen heeft hij door de quade wegen niet connen commen. De groote provisie van alderley ammunitie, geschut, schoppen ende spaden, die hij bij hem heeft gehadt, laet opinie, de meenynge is geweest yet te supprenneren ofte attenteren. Het keysers 4 volck blijft dese provintiën gelijck omcyngelende. Den marquis de Cranacs 5 volck, dat in het lant van Cleeff, den Berg ende Westphalen leyt, seyt men sterck is sevenentsestych regimenten, daeronder en sijn noch de troupes van Picolomini 6 noch van Jan de Waert 7 niet getelt. De tijdyngen, die ons hadden geseyt, dat Jan de Waert over de Mosel was getrocken ende het lant van Luyck hadde verlaten, hebben ons geabuseert. Men oordeelt, de meenynge is op de grensen van Champangie eenyge sterckte te vermeesteren ofte op te werpen om een magasijn te houden, dat de troupes, die in Vranckerijck souden willen vallen - alwaer desen somer het principael dessein van oorloge van den viant schijnt te wesen - met vivres ende andere nootdruft soude connen stijven. Den secretaris van Jan de Waert ende een major 8, wel binnen 
Luyck van de magistraet getracteert, in het uytrijden dronckych sijnde ende aen de poorten de wacht met insolente worden braverende, sijn van deselve van het paert gelicht, daerover Jan de Waert hem seer te onvreden hout ende sonder een appaisement van veele rijxdaelders niet sal sijn te bevredygen.

{==29==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Sweetse wapenen prospereerden noch in Saxen, dan quam veel volckx wt Westphalen den Sax 1 te hulp. Banner 2 hielt de riviere de Sael beseth. Veele oordeelen de prosperiteyt de croon Sweden sal dienen om goude conditiën te connen maecken, ende dat die bij haer niet sullen werden verworpen. Den heer rijxcancelier 3 is hier in seer groote achtynge ende sijn alle wijse verwondert over sijn Ex.ties wijs beleyt.
Van verder handelynge comt hier ons niet voor; men schrijft wel dat de prince-cardinael 4 nader last tot een gesamentlijcke handelynge verwacht, maer daervan is niet seeckers. Om het oorloge met ordre te continueren delibereert men ernstych, vooral om redres van de zee ende betalynge van de soldaten te procureren 5; doch is noch het een noch het ander finalijck niet gearresteert. Waer den Staet met tsestych duysent man te lande effectivelijck te onderhouden bastant gedient, Hollant wist raet om haer contingent precise op haer dach te doen betalen ende heeft daertoe aenbiedynge gedaen. Hoe hetgeene meer wert gedesidereert connen mainteneren, delibereert men, ende wij verwachten een lange resolutie, alsoo den aenstaenden somer port ende confusiën, die door wanbetalyngen souden sijn te vreesen, moeten werden verhoet.
Den conynck van Engelant 6 om den palsgraeff 7 te beneficiëren heeft sijne Altesse geschoncken hondert duysent ponden sterlynx, die gevonden sullen werden wt de creatie van eenyge nieuwe graven. Soo soude de venalité wel over zee wayen.
Den heer Beveren 8 is noch niet verreijst. Den pensionaris Pauw 9 heeft ernstych versocht, alsoo hij met alle vlijt sijn opgeleyde last in de ambassade naer vermogen daer heeft volvoert ende in alle getrouwicheyt sijn ampt van raetpensionaris, daervan den tijt den 1 April expireert, heeft bedient, dat hij hier mocht commen om beyde de commissiën ter plaetse ende in de vergaderynge, daer hij die heeft ontfangen, wederom te mogen affleggen. Dit versouck, aen de Staten gedaen, sijn sijne broeders 10 oock bij mijnheer den prins 11 wesen recommanderen. In de Staten daerop omgevraecht sijnde is bij pluraliteyt van stemmen het advis van sijn Ex.tie 12 goet gevonden te doen verstaen, alwaer eenyge steden gecompareert sijnde heeft sijn Ex.tie geseyt, dat men hem sijn versouck behoorde te accorderen ende in beleeffde termen te antwoorden, dat, soo veel het raetpensionaris-ampt belangt, dat hij hem soude houden met den eersten April daervan ontslagen ende hetselve van nu af soude wesen impetrabel, maer dat in de be-

{==30==} {>>pagina-aanduiding<<}
dienynge van de ambassade soude continueren tot den eersten Juny, binnen welcken tijt indien geen successeur en quame, die hij daer soude introduceren, dat hem vrij soude staen vandaer te vertrecken. Sijn versouck was, hetgene ick hiervoren hebbe vergeten, dat hij de plaetse van reeckenmeester, bij hem gereserveert, thuys commende soude mogen becleet, ende soude dat mede werden geaccordeert. Het advis van sijne Ex.tie in de vergaderynge gecommuniceert sijnde, hebben de leden copie van den brieff van Pauw versocht, om die nevens de substantie van het advis van sijn Ex.tie de steden te doen weten ende hare meenynge daerop te horen, ende is gerecommandeert, dat noch dese vergaderynge de resolutiën van hare principalen ingebracht souden werden, opdat dan een poinct van beschrijvynge tot surrogatie van een ander mach werden gemaeckt. Dit is alles gepasseert den 12 ende 13 deser ende wert de intentie van de steden verwacht, bij dewelcke weynych difficulteyt sal werden gemaeckt, omdat het versouck ernstich is; maer bijaldien onder de hant, gelijck niet en geschiet, contrari devoiren werden gedaen, soude sonder groote oppositie tot een resolutie niet connen werden gebracht. Soo verde siet dien heer het compas bij die meest vermogen (v)erlopen, dat hij niet en siet, hoe hem vandaer te extriceren om hier te mogen commen sonder hem te willen ontbloten, ende om de resignatie selffs te doen, daertoe kan hij niet geraecken. Hierwt werden veel discoursen geformeert, die oock haer extenderen tot het gepasseerde. Tot successeur in het pensionaris-ampt werden verscheyde gedestineert 1, pares, impares, etiam ausuri si casus daretur 2. Mijn opinie is, dat het loth sal vallen op den heer Cats, die nu capabel wert gehouden, alsoo de Staten van Zeelant voor desen hare resolutie hebben gerevoceert, ende eer door Spartacus 3 kan werden gerecommandeert als gedisrecommandeert. Dan hebben de leden het meeste contentement van sijn beleyt niet, oock soo is sijn humeur meer tot speculative als politycke materie geïnclineert. Hij sij wie het sij, sal moyte hebben om twee heeren te dienen. Tot de ambassade heb ick niemant hooren schicken, voor desen is van de heer van Beverweert 4 gesproocken.
Het huwelijck van den conynck van Polen 5 ende princesse van Bohemen 6 is noch niet aff; dan wert hier een verwacht, die daervan soo bij de coninginne van Boheme als den conynck van Engelant comt handelen.
De Duytsche advisen van Bilderbeeck 7 ende Brederode 8 seggen, dat den

{==31==} {>>pagina-aanduiding<<}
keyser een rijxdach heeft wtgeschreven tegens den 5/15 April tot Regensburg; d'opinie is, dat men den conynck van Hongeren 1 sal maecken rooms conynck, die des te aengenamer wesen sal, omdat men hout, dat hij souckt het rijck te bevredygen met restitutie van de gedepossedeerde princen, selffs den Pals, waertoe hij grote devoiren soude doen bij den Beyer-vorst 2. Off het is om in Duytslant hem liefftallych te maecken, off den conynck van Engelant te payen, off ernstych wert gemeent, connen die den staet van Duytslant bekent is beter considereren.
Vanwegen desen staet is dessein om op Cleeff off Griethuysen yet te tenteren, hetwelck nu is geëxecuteert off misluckt; dan tijdyngen hebben wij daer niet van.
De sententiën tegens de gevangen cappitainen 3 sijn gisteren wtgesproocken, eenyge sijn costeloos ende schadeloos ontslagen, eenyge mits betalende de costen, andere gecasseert, somyge gebannen voor acht ende ses jaren met confiscatie van 8 ende 12 maenden gagie, twee gebannen vijventwintych jaren, beneffens Codde, absent, ende is Codde gebannen op straffe des doots. Van der Abt, die admirael was, is in een gevankenisse, bij de Staten-Generael te ordineren, vijventwintych jaer gecondemneert; heeft seer gepericliteert van met twee andere het leven te verliesen, die intercessie van veele, namentlijck van den heer van Charnassé 4, heeft hem daervan bevrijt, oock van dat sijne wapenen in sijn presentie publyckelijck niet en sijn gebroocken. De devoiren van de heer van Charnassé sijn extra-ordinaire geweest. Nu sal men de vacerende plaetsen moeten versien, daer men meerder circumspectie om bequame te kiesen toe meent te gebruyken, ende schijnt dat men sijne Ex.tie met eenyge, daertoe te assumeren, die sorge sal bevelen, die daerin sullen nemen het advis ende informatie van de magistraet van de stat, daer de persoonen hebben gewoont ende haer geneert, die van haer ervarentheyt ende suffisantie de beste kennisse hebben. Het voornemen is oock de cappitainen het schaften te benemen ende de cost off bij het lant te versorgen off yemant aen te besteden, om door dat middel te voorcomen, dat de scepen sooveel de
havenen ende reeden niet en soucken, waertoe de cappiteynen wt insicht van haer eygen profijt worden genodycht. De gagiën van de cappitainen, iegenwoordych dertych guldens ter corter maent, sullen werden geaugmenteert tot hondert guldens.
Het laet hem niet aensien, dat de Franse troupes, die hier noch sijn, sullen werden versterckt, maer eer vermindert. Negen compangiën paerden werden te Rotterdam, om aff te scepen naar Vranckrijck, verwacht, soodat het effort vandaer op den viant moet werden gedaen, souden wij wt crachte van de alliantie worden gebaet.
Recommandere mij aen alle de uwe.
Desen 16 Martij 1636, des avonts ten acht uyren.

Soo ick desen soude sluyten, ontfange ick uEd. schrijven van den 28 Feb. 5.

{==32==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Ambassadeur van de Coninginne ende croone van Sweden bij den Alderchristelijckste Conynck.
In dorso schreef Grotius: 16 Maert 1636 N. Reig.
En in margine achtereenvolgens: Convoy in Stevenswaert; Provisie; Vr.; 60m; ....
Boven aan de brief: rec. 7 April.












2512. 1636 maart 17. Van G.J. Vossius 1.

S.P.
Quod tam honorificis literis 2 filium Matthaeum 3 compellare, hoc est, - quod tibi propositum fuisse non dubito - ad reliqua studiorum accendere volueris: ut aliis nominibus ita illo etiam uterque plurimum debere nos fatemur.
De ἀνϑολογίᾳ 4, tardius respondeo. In caussa est, quod filius Petrus Grotius 5 jamdiu, ut mihi ante menses duos retulit, hoc munere sit perfunctus. Sed addebat suis se ad te literis addidisse, videri sibi conducibilius, ut in Galliis hoc opus edatur: quia in talibus triconem ac bovinatorem, ut cum Lucillio 6 sic dicam, Blauwio 7 hoc majorem ex typographis norit neminem. Qui sic ante conjugium erat 8, nunc νεόγαμον se, - ex quo solus omne onus cum fratrum uno 9 sustinet - justius censet lente, ut ipse appellat, festinare. Et vere festinat, ubi semel sit exorsus. Sed ad ordiendum nihil lentius videre memini. Itaque omnes fere eludit, non animo quidem malo, sed quia nihil recuset, unde spes lucri affulgeat et aliqua etiam honoris: postea vero, ubi singuli admonent promissi, imparem se tam multis intelligit.
Atque ille quidem, cum primum de Ἀνϑολογίᾳ convenirem, confestim annuit et transmitti eam postulabat. Sed ego hic objectare, quod jam biennium haberet filii Maimonidem 10, nec satisfaceret; quod non minoris temporis spatio detineret

{==33==} {>>pagina-aanduiding<<}
opus affinis mei Francisci Junii, de pictura veterum 1; quod aliquanto diutius tam multa Meursii 2 hactenus inedita, quae poscenti benigne transmisisset, magno cum viri dolore asservaret; id eo virum hunc magis urere, quod nobilissimis Daniae et aliorum locorum viris sua dicasset nec eos hoc fugeret, qui assidue pollicita exigant: tarditate hac leviorem apud eos fore gratiam.
    Blauwius humeros attollere; addere deinceps se alium fore, hactenus fratrem e Galliis exspectasse. Et jam quidem tres Junianos de pictura libros orsus; Maimonidem filii τοῦ μαϰαϱίτου post octiduum certo auspicabitur; opera Meursii intra sex hebdomades, ut sperat; nostros de Poetica libros 3 vertente hoc anno; sed grande Originum opus 4 nonnisi post annum exactum posse. De tuis vero valde se invito fore, ad alterum si eatur. Ne tamen statim tibi responderem, poscebat. Velle ajebat cum fratre dispicere de certo editionis tempore. Eam esse magnitudinem ac dignitatem tuam, ut etiam apud cessatorem hunc eximius esse debeas. Multa igitur aliorum dilaturum, partim in tuae spem gratiae, partim ne sibi minus quam publico incommodet. Sed nimis haec verbose apud tam occupatum.
Ad Tacitum venio, quem et ipsum cum tuis castigationibus ac notis 5 edere paratissimum se ait, sed pro multitudine harum vel paucitate statuere debere de forma operis, utrum ea augusta esse debeat an ejusmodi, quae circumferri possit, vel media aliqua.
Adfuit mihi his diebus frater germanus optimi et clarissimi Schickardi 6 literasque ejus praelegit de misero et suo et Germaniae statu. Utinam Ultrajectini de eo cogitent. Horum illustris schola in Academiam convertetur, cujus inaugura-

{==34==} {>>pagina-aanduiding<<}
tio erit triduo a Paschate. Non desinam commendare. Sed raro eorum ratio habetur, qui tam longe absunt nec nisi aliena commendatione innotescunt. De Perneggero 1 idem et feci et faciam porro.
In centuriones nauticos, qui tribus circiter mensibus Hagae in carcere fuerant detenti, quia tam bellam occasionem perdendi classem Dunkerkanam neglexissent, hesterna demum die, qui XVus erat Martii, a delegatis judicibus lata est sententia. Vander-Abt 2, qui thalassiarcha erat, ut fertur, carceri annorum XXV est addictus. Habet tamen non paucos, qui famam ejus tueantur. Codde totidem annis exulaturus; Crachtius et Sterkius sexennio erunt extorres. Quod ex publico iis debebatur, fisco adjudicatum. Quastius 3 et alii absoluti.
Filius Petrus Grotius vita et industria se nobis et aliis probat. Quas literas his meis adjunxi, hesterno vespere accepi. Quo in genere non soleo procrastinare, quod esse possint de re maximi momenti.
Amstelodami, MDCXXXVI. XVII Mart.
Salutem plurimam lectissimae uxori et liberis 4 a me et meis 5.
Τάχιστα.
Cultor nominis tui


Ger. Jo. Vossius.


Adres: Illustrissimo Hugoni Grotio, Reginae et regni Sueciae legato ordinario ad regem Christianissimum. Lutetiam Parisiorum.
In dorso schreef Grotius: 17 Martii 1636. Vossius.
En boven aan de brief: Rec. 4 April.












2513. 1636 maart 18. Aan Ch. Marini 6.

Monsieur,
Depuis ma dernière que ie vous ay escritte 7 il y a huict jours rien n'est passé icy digne de considération tellement que celle-cy servira pour vous advertir que la vostre du 22e de Febvrier 8 m'a esté rendue le 13e de Mars et qu' incontinent l'enclose à mon.sr le grand chancelier 9 a esté envoyé. Nous n'attendons ancore les particularitez des affaires qui passent dans la Misnie.
Le landgrave de Cassel 10 a demandé des conditions si advantageuses qu'on ne croye pas que sur le traitté proietté la ratification s'ensuive. Et il y a desià survenus des différens entre ses gens et ceux de l'empéreur 11 demandans passage par la partie de Westfalie tenue par les Hessiens.

{==35==} {>>pagina-aanduiding<<}

On faict icy de grands préparatifs de guerre. Et d'Angleterre on commence à mieux espérer puisqu'on nous mande qu'on y a retenu l'argent qui passoit par là d'Espagne pour les affaires d'Allemagne et du Pays-Bas. De quoy on espère une plus grande rupture qui aussi par le mariage qui s'advance pourra atterer le roy de Poulogne 1 tellement que de tout costé nous avons subiect de bonne espérances: et n'est pas un pert bien pour la France que les ennemis qui estoient passé la Meuse sont repassés.
Je demeure, monsieur,
vostre serviteur très humble.


A Paris, 18e Mars st. no.












2514. 1636 maart 18. Van J.A. Salvius 2.

Illustris et Magnifice Domine Legate, Domine amice plurimum observande,
Cepi tuas literas de 10/20 Decembris 3 tanto gratiores, quanto expressius favoris erga me sui documenta dederunt. Agnosco hunc animum animo grato, nec quicquam in me desiderari patiar, quod ad eum conservandum valere possit.
De sparta accepta, si tam sit frugifera quam honorifica, animitus ei gratulor. Me certe, ut virtutis et meritorum admiratorem ita dignitatis et commodorum suorum cultorem strenuum semper habebit. Magno enim beneficio me afficit, quod literatissimis suis literis dignatur. Quod ut in posterum quoque per occasionem faciat, rogo; speroque id eo minus molestum fore, quod eadem opera se officio scribendi ad serenissimam regiam Majestatem 4 defunctum censere possit: cum quicquid ita ad me pervenerit, vel praelegam ipsi, vel regimini huius regni legendum praebeam.
Bene autem facit, quod tam accurate statum rerum depingat, non modo Galliae, sed et universae Europae. Nexus quidem praesentium consiliorum et actionum nec patitur aliud nec aliter commode intelligitur. Nec est, quod miretur frequentiam suarum nostrarum raritate pensari.
Septentrionis ea ratio est, ut hyeme consilia quoque frigescant. Cum Moscho 5, Dano 6, Polono 7, vicinis nostris, alta pace fruimur. Sola Germania theatrum est, in quo de salute vel servitute Europae adhuc certatur; qua spe quove metu, ut in manu Dei situm, eventus solus docebit.
Quid ablegatus Gallicus Davaugour 8, qui adhuc Stockholmiae subsistit,

{==36==} {>>pagina-aanduiding<<}
hic proposuerit et responsi tulerit in rebus Sueco-Gallicis cum Germania communibus, id ne te lateat, ante quindenam misi. Ex eo et nostra et Gallorum consilia videbis et pro tua prudentia dispensabis.
Plura cum occurrerint, libens communicabo: imo, si nihil occurrerit, hoc saltem scribam, ne silentio totali vel nullas vel rariores a te causser; cuius accuratissimas in singulas prope horas exopto optatque hic totus senatus.
Vale, illustris Domine et te venerantem redama, qui, quamdiu salvus erit, erit etiam
Illustrissimae Dominationi Tuae addictissimus


J.A. Salvius.


Stockholmiae, die 8/18 Martij. Anno 1636.












2515. 1636 maart 18. Van B. Schörling 1.

HochEdler Gestrenger Herr Ambassadeur,
Der herr Resident Grubbe 2 hat ohnvermuhtlich eben jetzo ins Ertzstifft Brehmen sich erheben müssen, undt für gut angesehen, weil er der subscription nicht abwarten können, dasz ichs nur seintwegen unterschreiben undt ihn excursieren wolte, sonsten hab ich alle berichte, die E. Herligh ad aulam illustrissimi domini cancellarii 3 diese woche geschrieben, wie auch all die so hie bevohr in Schweden gehöret, mit fleisz bestellet, dero Sohn mons.r Grotius 4 war diese woche hier, undt reisete widerumb uff Wissmar, dahin ich ihm E.H.t brieff nachgejaget, ohne dem so mons.r Grubbe schreibt, hab ich weinig, werde aber hernegst, dar er bey der Westphälischen armée verpleiben muest, E.H.t, damit gleichwol die correspondente nicht möge ins stocken gerathen, wochentlich advertiren, von dem dasz diesen ohrten vorgehet.
Empfehle sie damit der Göttlichen protection, und bin
E.H.t diener


Balthasar Schörling.


Hamburg, den 8. Martii 1636.

Wrangell 5 ist den 29. febr. mit etliche Regim. undt stucken von Stetin uff Lokenitz gangen. Deus bene vertat!


{==37==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: A Monsieur Mons.r Grotius, Conseiller d'Estat de sa Maj.t(é) et Couronne de Suède, et son Ambass.r ordinaire auprès le Roy très chrestienne à Paris.
In dorso: 8 maert. B. Schörling 1636.











2516. 1636 maart 19. Van N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
Desen dynxdachmorgen crijgen wij tijdyngen, dat het dessein op Cleeff niet en is geattenteert, alsoo den viant, over de drie duysent man daerbinnen ende op sijn hoede, alle de retranchementen buyten met sijn volck hadde gebordeert. Griethuysen, naer het was gesommeert ende geweygert over te geven, is door twee assauten naer de patard ende een cleyne bresche tot capitulatie gedwongen. Vierhondert mannen lagen daerbinnen, dan, alsoo sij meenden op Cleeff was aengeleyt, waren niet alleen eenyge daeruyt gelicht, maer sij min op de aencomste van de onse verdacht. Dertych soldaten sijn van de onse gebleven, vier vaendragers gequest, daeronder den outsten soon van den outsten Fama 2, vendrich van graeff Maurits 3, dwars door sijn lijff geschoten, doch, soo men oordeelt, sonder peryckel, alsoo maer een vleeschwonde is sonder eenyge partijen te raecken.
Het spuy, door het water desen winter seer gedevaliseert ende dat bij den viant wederom wiert gefortificeert, hebben de onse geoccupeert, met intentie ende apparentie het tegens des viants macht ende aenval te defenderen, waerdoor het fort van Schenck niet alleen soude werden geïncommodeert, maer, naer men oordeelt, van secours gesepareert, hetwelck sijnde hope is van hetselve haest te becommen. Men seyt mij Wittenhorst 4 wederom hier is, maer tot wat eynde, hoor ik niet.
Van Manlii 5 dyngen is niet voorder gedaen, den man van Venetië 6 mocht wel Latou 7 eten.
Dat den heer rijxcancelier 8 ses duysent man in Westphalen heeft gesonden ende Vranckerijck daer eenych volck moest bij doen, wert ons hier geseyt.
Den heer Beveren 9 vertreckt vandage, soo niet is vertrocken. Daer sijnder, die meenen, Engelant soude sijn voor den Pals te engageren; den tijt sal leeren.
Hier sijn brieven van den 2 Martij ende sevenden; ich hebbe geen.
Van Brussel schrijft men van een pillage ende inval bij de Croaten in Picardiën gedaen.
Desen 19 Martij 1636.

{==38==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot Tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 19 Martij 1636 N. Reigersb.
Boven aan de brief: rec. 7 April.
En in margine en onder aan de brief: G ......
Recom. aen ..... van inval in Nederlant; Rotterdam.












2517. 1636 maart 20. Aan L. Camerarius 1.

Illustrissime Domine,
Quod literis tuis XXI Feb. ad me datis reponam, nihil magnopere per gratias habeo; nam post ea, quae scripsi ante hos octo dies 2, nihil habemus dignum nuntiatu, nisi quod dux Bernhardus 3 gratus regi 4 proceribusque legatos resalutans fidem suam in bonum publicum et res maxime Suedicas quantis potuit maximis indiciis testatus est. Cum eo nunc rex et proceres ad Sancti Germani fanum consilia ineunt, quibus bellum procul Gallico sine in hostium inferatur; intenta maxime in Italiam cura, ubi nuper Pralinus 5 Gallico more, pericula audentius quam prudentius ingerens a Leganesio 6 multo validiore circumventus inclususque clade affectus; ac quo minus ipse cum militibus, quos habebat octingentos, interiret, Crequiaci 7 adventantis fama supra verum copias ejus attollente servatus fuit novo super tot vetera documento temperandos consiliis fortes animos.
Campaniam adhuc bene tuetur comes Suessionensis 8; ad Picardiae finem mittitur Castilionaeus 9.
Legatum Britannicum 10 affirmare possum tui esse amantissimum tuumque de se tam benignum judicium - nam partem illam literarum ei ostendi - quanti debet aestimare. De cetero is est, qui, si quid fieri possit e bono publico domusque Palatinae, nihil in se passurus sit desiderari. Tamen quod hic urget, negotium non quantum vellet procedit, sive Bavari 11 respectus obstat, sive privatae de captis aut mersis navibus controversiae moram injiciunt majoribus.
Turcam 12 multa bassis largiendo averti posse sperat, quantum ex literis discimus aulae Viennensis.

{==39==} {>>pagina-aanduiding<<}

Daniae nothus 1 hic nihil efficit. Molitiones Bavari ad firmandam sibi in perpetuum Palatinatus poss(ession)em etiam hic nos intelleximus neque latet ea res illustrissimi regis Britanniae 2 legat(um). Utinam tam diu cunctantes vel hoc nuntio ad vera consilia impellantur.
Rebus Bannerii 3 tam prosperis in spem erigimur posse recuperari ea, quae Suedis sua virtu(s) pepererat et quae sociorum fuerant. Sed, ut dicis, aequum est opem conferan(t), quorum id per se vel propinquas necessitudines interest.
Ni fit contentis vocum discriminibus in Galliam Batavosque, irrumpet etiam ex Germania bellum victaeque gentis viribus domus Austriaca conjunget disjecta imperia. Hanoviae timeri video.
Literis recentioribus laetis educor jam convenisse inter Batavorum proceres de vetere equitis peditisque numero nihil imminuendum. Spero principem Arausionensem 4 istis viribus provide, ut solet et, quod Deus addat, feliciter usurum.
Quo magis procedet annus, uberior, ut puto, subnascetur scribendi materia.
Tibi, vir illustrissime, tuisque omnibus cuncta, quae optari fas est, eveniant.
Illustrissimae Tuae Dominationi omni studio addictissimus


H. Grotius


Lutetiae, XX Martii nov. cal. 1636.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.












2518. 1636 maart 20. Aan Christina van Zweden 5.

Serenissima ac potentissima Regina, Domina Clementissima,
Cum dux Bernhardus Vinariensis 6, qui nunc in hac aula magna regis 7 procerumque omnium comitate excipitur et me ut Majestatis Tuae legatum omnium officiorum demonstratione honestaverit et in omni sermone eximium cultum Majestatis Tuae fidemque in rem Suedicam ostenderit, omittere non potui, quin earum rerum ipso praesertim id rogante significationem Tuae Majestati ederem. Est nunc is princeps ad S. Germanum apud regem, ubi de tuendo Galliae limite restituendisque Germaniae rebus ineuntur consilia.
In Italia terra marique strenue paratur bellum: conscribuntur cohortes novae; omnibus modis pecunia corrogatur.
Campaniae limitem tuetur comes Suessionensis 8; Picardiae Castilionaeus 9. Iam et Galassium 10 derelictis Tabernis Alsatiam, quas pestis famesque consumserat, retro pedem tulisse intelligimus.

{==40==} {>>pagina-aanduiding<<}

Deus, Serenissima ac potentissima Regina Domina Clementissima, res sacrae Majestatis Tuae ad bonum christiani orbis gubernet.
Augustae Majestati Tuae dedicatissimus subditus


H. Grotius.


Lutetiae, 10/20 Martii 1636.












2519. 1636 maart 20. Van Willem de Groot 1.

Frater optime,
Post eas, quae filii tui 2 adventum nuntiarunt 3, litteras etiam alteras accepi XXVIII Februarii scriptas 4, quae de editione Anthologiae 5 loquebantur; qua in re quantum quidem in me erit opis aut consilii te juvabo.
Intellexeris jam puto Pavium 6 utriusque muneris sui missionem postulasse neque refragari principem 7, ita ut nec de Ordinibus dubitandum sit, quanquam plures exempla et litterarum et consilii a principe dati postularunt rem ad suae civitatis consessum relaturi. Ubi certiora scivero, curabo, ne tu nescias.
Interea laetiores de expugnata Griethusa captisque quae hostis in ripa Clivica ad Vahalim extruxerat operibus nuntii omnes nos laetitia affecerunt: et sunt mortales minime mali, qui te in utroque significatu vatem esse perhibent, quippe qui ante aliquam multos menses ad me scripseris propugnaculum Schenkianum 8 cum hirundinibus ad nos rediturum, quam praedictionem tuam brevi impletum iri autumant. Nam nisi intra biduum aut triduum hostis nostros pellat, actum est de propugnaculo, quod brevi ita circumsidebitur, ut etiam pedibus in orbem obiri possit. Sternitur enim ad Griethusam pons navalis itemque alter supra alveum qui Clivia in Rhenum influit, tertius item prope castellum Bilandium jacebit, cui ex adverso jacet quartus, qui Batavicum agrum Geldriae continenti committit. Quid nunc iis, qui in propugnaculo sunt, quid hostibus animi sit, tu optime conjicies.
De libello Ordinum deputatis exhibendo post festum cogitabimus, perendie hilaria super liberatione tua Lupesteiniensi et postero die natalem tuum 9 celebraturi, qui ut saepius fausto recurrat omine tibique felix illucescat, volemus, optamus ego, uxor 10, parentes 11 amicique omnes.
Raptim.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, XX Martii 1636.


{==41==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Très-chrestien A Paris.
In dorso schreef Grotius: 20 martii 1636 W. de Groot.












2520. 1636 maart 20. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Ducem Bernhardum 2 adivimus legati acceptique ab eo comiter et officiose sumus et resalutati.
Illud, quo nuper non ita exacte cognoveram, tacendum non arbitror: cum primum 3 ad regem 4 admissus fuit, postquam pauca locutus fuerat, rege caput suum tegente idem ipsum fecisse injussum. Apparuisse in regis jussu offensam, qui nudato capite, ut duci quoque eadem necessitas imponeretur, sermonem abruperit. Post id apud reginam 5 fuere ambo, tectus rex nudo dux capite, quod dux honori sexus more Gallico datum interpretatur, Galli, quod ante peccatum fuerat, eo correctum volunt; eique indicarunt tegendi capitis honorem non negaturum regem duci, si titulum sibi Franconiae alteriusque supremi imperii asscriberet, nam soli sanguini id deferri haud solitum.
Commendat se dux Tuae Sublimitati optatque et ab ea et a Britannia impetrare se posse militiae suae supplementa. Id ni obtinet, brevi dilapsis copiis ipsius quoque labescet auctoritas.
Nunc ad fanum Germani cum ceteris ducibus proceribusque sociat consilia aegrotante adhuc Feuquerio 6. Quidam e primoribus mihi dixere valde suis commodis intentum ducem, aegre magna cardinalis Valettae 7 patientia retentam concordiae speciem.
Dux in sermone mihi dicebat Riceliacum cardinalem sibi affirmasse Brandenburgicum 8 partes relictas resumere neque de ejus in Galliam fide dubitandum. Aliunde disco patrem Iosephum 9 polliceri Swartsenburgico 10, qui consilia Brandenburgici regit, in Gallia principatum si id efficiat internuntio eo, qui hic est, Brandenburgici filio 11. Anglicus legatus 12 minus minusque sperare se ait de foedere cum Gallis. Non dubitare se, quin Anglia spem amicitiae ad Suedos sit translatura firmius haesurae per religionis vinculum. Nam a Gallis res non obscure gubernari ad pontificis 13 gratiam et regni et amicorum malo.

{==42==} {>>pagina-aanduiding<<}

Abit Parmensis 1 cum donis ad Cm scutatorum. Duci Bernhardo sex equos speciosos dedit cardinalis Riceliacus ipsumque domi ipsius resalutavit, ut et pater Iosephus.
Mittitur ad tutandum magis Picardiae limitem quam ad inferenda in hosticum arma non magna cum manu Castilionaeus 2. Novarum cohortium conscriptiones novae regni partibus indictae et galerarum paratus recuperandas ad insulas 3 tardius, quam res poscit, procedunt asseverante nihilominus patre Iosepho cis menses duos hostem ad nullum Galliae finem appariturum.
At in Italiae agro Lomelino Pralinus 4, ut Gallus, inconsulto impetu cum octingentis militibus in hostem ruens ab Leganesio, Mediolanensis terrae praefecto 5, circumfusus parum abfuit, quin cum omnibus suis interiret. Saluti fuit, quod intellecto periculo subvenit Crequiacus 6, is quoque ipse magnum aditurus discrimen, nisi hostem fama copias ejus supra verum attollens fefellisset.
Dux Bernhardus de pace injecto a me sermoni nihil plane respondit. Accepisse se literas dicebat a mareschallo Hornio 7 seque curam ipsi reddendae libertatis tum cardinali Riceliaco tum Iosepho commendasse; satis tamen mecum judicans nihil esse nisi ex pace communi, quod speretur. Mirari se dicebat nullas a Mochelio 8, qui ad ipsum scripserat, venire literas. Ego idem miror et aliunde intelligo praedicari ab eo me in hac aula minus esse gratiosum. E re sit non ignorare me, quae illis in locis aut aguntur aut dicuntur, ut ea mihi hic et ad inquirendum et ad judicandum prosint.
Princeps Arausionensis 9 aegre obtinuit, ne quid equitum aut peditum, qui nunc Batavis militant dimitteretur. Indutiarum manet ibi ingens desiderium spe difficiliore ob Galliae connexum. Aysema 10 inde ad imperatorem 11 mittitur.
Comites Sarapontani 12 et per me suas res Sublimitati Tuae commendant et scribunt ipsi.
Pavius 13 qui hic est, et eo, quod in Hollandia obibat eximio munere, et legatione simul excidit. Hoc illi dedit impense nimis quaesita Galliae gratia.
Tabernas Alsatiae cogente fame ac pestilentia a Gallasio 14 derelictas intelligimus.
Tuae Sublimitati, Excellentissime Domine, cuncta prosperrima opto.

{==43==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


10/20 Martii 1636.


Haec cum scripseram, venit ad me Priandius 1 res hic Mantuanas agens, magnus rerum Gallicarum praedicator. Is ante Maji exitum in Italia regis sociorumque copias ait futurum ad XXX millia, in quibus duas partes regis tertiam sociorum: equites in iis quater mille; naves autem in mari XL cum VIII hominum millibus; Rohanii 2 praeterea exercitum ad XII millia.
Haec si ut dicuntur ita praestantur, magnam illic praebebunt ad res gerendas materiam. Anglus nihil se promovere conqueritur.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2521. 1636 maart 20. Van N. van Reigersberch 3.

Mijn Heer,
Ick en kan noch niet anders wt alle crijchsverstandyge overste ende officieren verstaen, off door het innemen van het spuy ende een werck daerontrent, daermede den viant het fort van Schenck met volck ende behouften tot believen ververste, desen Staet sulcken avantage heeft gecregen, dat, ingevalle wij, gelijck sij allen niet alleenelijck mogelijck maer facyl oordeelen, ons selven daer blijven logeren ende een linie trecken van daer tot het huys te Bilant, den Spaengaert Schenckenschans niet lange machtych wesen sal. Men mach wel seggen, dat bij ons seer tijdelijck is gevigileert, want de Spaense vijff bolwercken alreede vier voet hooch hadden beginnen op het Spuy te wercken, dewelcke als in defentie souden sijn geweest, wij weynych hope tot veroverynge van het fort hadden connen houden. Des viants begonnen wercken sullen de onse wel te passe comen, die daer met tachtentych compangiën ontrent logeren, sonder in de dartych compangiën ruyteren, die het daer qualijck connen houden. Vandage is gelt gesonden om de wercken des te beter in defentie te helpen. Men vreest te min het effect van den viant, omdat hij tijt van doene heeft om bij te commen, ende voor sijn ruyterye is geen vourage. Ook soo sijn veele aen de Spaense sijde van die opinie, siende sij sooveel volck ende gelt daer consumeren, dat het beter waer het fort te laten lopen. Maer Rosa 4, die de reputatie van Spaengen seyt daeraen gelegen te sijn, drijft hart de conservatie.
Om den viant, off hij wat wilde bij de hant nemen, alles des te difficylder te maecken, is hier geresolveert de ingesetenen van Griethuysen, een stedeken in het lant van Cleeff naest het Spuy gelegen, de Spaense seer geaffectionneert ende nu bij de onse vermeestert, te doen delogeren, de wallen daervan aff te werpen ende de huysen in brant te steecken, van welcke resolutie de executie al is gedaen, off vandage of mergen sal geschieden.

{==44==} {>>pagina-aanduiding<<}

De heeregelt, dat is een gulden off daelder voor elck knecht off meyt, bij de meesters te betalen, is geconsenteert; de verhogynge van het gemael hapert noch wat, maer meent men, dat het sal volgen. De Staten sullen op reces scheiden.
Van Gracchus 1 is niet voorgevallen. Alle cappitainen is belast in haer garnisoen te gaen, opdat, soo den viant remueert, alles hier mede veerdych is.
Dat de keysersche 2 in het graeffschap van Oldenburg off Emden souden logeren, is hier gelooft; dan nu hooren wij daer voor alsnoch niet van is, maer men vreest haest soude connen wesen.
Als ick conferere de tijdyngen, die Zozimus 3, Gracchus ende andere hier geven, conferere met die van Felix 4, sie ick, hoeveel van de waerheyt wert gedeguiseert, ende om van die niet te seer te discreperen seyt Iovinianus 5 qualij(ck) de sijne durft mededeelen.
Ick bidde om mijn gebiedenisse.
Desen 20 Martij 1636.

Den Heer Beveren is vertrocken.

Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Ambassadeur van de coninginne ende croon van Sweden.
In dorso schreef Grotius: 20 Martij 1636 N. Reig.
In margine achtereenvolgens: Griethuisen; Heeregelt; Gemael.












    2522. 1636 maart 20. Aan P. Schmalz 6.

Nobilisime Domine,
Post ea, quae scripsi ante octo hos dies 7, nihil habemus dignum nunciatu, nisi quod dux Bernhardus 8 gratus regi 9 proceribusque legatos resalutans, fidem suam in bonum publicum ac res maxime Suedicas, quantis potuit maximis indiciis, testatus est.
Cum eo nunc rex et proceres ad Sancti Germani fanum consilia ineunt, quibus bellum procul Gallico fine in hosticum inferatur intenta maxime in Italiam cura, ubi nuper Pralinus 10, Gallico more in pericula audentius quam prudentius se ingerens, a Leganesio 11 multo 12 validiore circumventus inclususque clade affectus

{==45==} {>>pagina-aanduiding<<}
ac quominus ipse cum militibus, quos habebat octingentos, interiret, Crequiaci 1 adventantis fama supra verum copias ejus attollente servatus fuit novo super tot vetera documento temperandos consiliis fortes animos.
Campaniam adhuc bene tuetur comes Suessionensis 2. Ad Picardiae finem mittitur Castilionaeus 3.
Tabernas Alsatiae fame ac pestilentia cogente a Gallasio 4 derelictas fama intelligimus. Ego, ex quo ad oram maritimam maris Balthici est magnus cancellarius 5, desii ad reginam 6 scribere, quia 7 intelligerem omnia multo defaecatius per ipsum D.M. cancellarium ejus Majestati significari posse. Nunc ducis Bernhardi rogata omittere non potui, quin ejus obsequia ipsa nota facerem. Id argumentum est litterarum, quas mitto.
Vale, vir nobilissime.
Tuae Nobilitati addictissimus


H. Grotius.


10/20 Martii 1636, Lutetiae.


Adres: A Monsieur Monsieur Schmalchius, Secrétaire de Monseigneur le Grand Chancelier de Suède.
Met andere hand: Praesent, Stasfurt, die 17 Augusti 1635.











2523. 1636 maart 21. Aan N. van Reigersberch 8.

Mijnheer,
Gisteren ontfing ick die van uE. van den derden Maert 9 met eene aen Constans 10.
Soo Manlius 11 van hier vertreckt, meen ick, dat sulcx geen quaed en sal doen aen Justinus' 12 saecken.
De Lelyman, die hier is 13, heeft weinig hoope met Vindex 14 iet te doen voor Tibullus 15. Bij Latou 16 werdt op Perleus 17 te seer gelet. Cantuariensis 18 heeft

{==46==} {>>pagina-aanduiding<<}
aen Alexanders man alhier 1 geschreven, dat hij hoopt Tatianus' man 2 wijser sal doen dan dat hij in 't stuck Seldeni 3 de penne soude willen gebruicken voor soo ondancbaere.
Van Lunenburg 4 en is niet waer, dat uE. schrijft, daer geseit te werden. Van den landgraef 5 is men in twijffel. Dat Claudius 6 hem soude verclaeren, houde ick boven apparentie.
Van de zeeslagh bij Diepen sijn de geruchten hier seer divers ende hebben dan d'eene, dan d'andere tijdinge van Rouaen becomen.
Wilt doch staedigh aenhouden, totdat wij een einde becomen van Caesar 7, ende oock mijne papieren mij doen wederhebben.
Wij hebben hier hertogh Bernhard 8, die hem bij den coninc 9 gedeckt heeft, ongelast vresende, dat het hem niet belast en soude werden, omdat men hem niet en hout voor souverain, gelijck men doet die van Parma 10, dewelcke nu is vertrocken met schenckagie, geëstimeert op hondert duisent croonen. De Fransoisen hoopen door haere beleefdheden het casteel van Plaisance in handen te crijgen.
Hertogh Bernhard siende, dat sijn volck seer verlopen is, soude garen verstercking becomen uit Engelant ende van mijnheer de rijcxcancellier 11.
Den marescal de Chastillon 12 gaet nae Picardië, meer om de frontière te beschermen dan om iet aen te tasten.
De nieuwe seventien regimenten, die hier bij de provinciën souden werden aengenomen, gaen traech voort. Pralijn 13, een Fransche overste, hem wat te onverdachtigh met 800 man avontuyrende, is bij den marquis de Leganes 14 omsingelt ende geslagen, doch door de comste van den mar. Créquy 15 selffs ontcomen. Créquy soude oock geslagen sijn geweest, 't en waere den vijant bedrogen waere geweest door het geruchte van dat hij met veel meer volcx aenquam als waer was. 't Schijnt, dat men hier de meeste macht van het rijck wil wenden nae Italië.
Tot Parijs, den 21 Maert 1636.

{==47==} {>>pagina-aanduiding<<}

Daer comt tijding, dat Elsas Zabern bij Gallas om de pest ende honger is verlaeten.

Mijnheer rijcxcancelier heeft mij doen weten, dat hij mijne soon 1 daer wil houden. Gebruict hem in de latijnsche brieven. Heb niet goed gevonden, dat hij op qualiteit ofte loon soude staen, maer hem selve bekent ende aengenaem maecken.
Wilt mij laeten weten, off het waer is, dat men hier seit, dat Hanno 2 hier comt, in plaets van Manlius. Ick wenschte het.
Den overste Waerdenburg 3, die in Farnembuc geweest is, heeft mij besocht. Soect hier betaeling van groote somme, vordert niet veel.

Adres: Mijnheer Mijnheer Reigersberg, raedt in den Hoogen Raide in Hollant in Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 21 Maert 1636 wt Paris. Hartoch Barent niet gewacht tot hem gelast wiert te decken; Parma vertrocken met schenkagiën geëstimeert hondert duisent croonen; den heer rijxcanceler heeft sijn soon bij hem willen houden.












2524. 1636 maart 23. Van N. van Reigersberch 4.

Mijn Heer,
De Staten van Hollant sijn gescheyden om van dynxdach comende acht dagen wederom bij den anderen te commen, ondertusschen hare principalen tot vruchtbare resolutiën in de openstaende pointen te disponeren. Behalven het heerengelt is niet nieuws finalijck ingewillycht. Meest alle de steden consenteren in de verhogynge van 't gemael, weynyge binden haer consent aen andere middelen, te weten verhogynge van sout, goude ende sijde laeckenen, cleyn segel ende lastgelt, immers eenyge van deselffde, om de gemeente smaeckelijker te maecken hetgene haer raeckt, mits sij sien in andere speciën, die haer niet aengaen off sooseer niet, gelijcken voet van verhogynge wert gepractiseert.
Heuft 5 is vertrocken, sonder de participanten eenych ander contentement te hebben gelaten als dat hij sal sien de assignatiën tot gelt te brengen, daer hij noch grote difficulteyt in vont.
De contributiën schijnen te pericliteren ende vint den viant met het nauwe (?) sluyten van de licenten geïncommodeert.
De goede hope vant recouvreren van Schenkenschans 6 blijft continueren, selffs bij de ervarenste, ende meenen veele den viant hem die victorie niet sal bedancken, sooveel van sijn beste volck heeft hij daer binnen ende ontrent geconsumeert, niet sonder verquistynge van groot gelt.

{==48==} {>>pagina-aanduiding<<}

Seven Franse compangiën marcheren naer Rotterdam om haer te embarqueren.
De groote voordelen, die Engelant alleen in vrede nu treckt, doen verliesen alle opinie, dat het in oorloge soude commen.
Monsieur Spierynck 1 comt hier. Bij alle steden is gearresteert een ordre om de oude middelen sonder compositie te heffen; de magistraten, officiers ende pachters sullen haer met eede daartoe verobligeren sonder haer gedispenseert te houden van de observantie, soo sij bij andere inbreuck merckten, maer moet hetselve te kennen geven, daer het behoort, om te doen remediëren.
Ick wensche wel uEd. ons neeff Reigersberch 2 in sijne deliberatie gelieffde ten beste helpen raden, in cas hij de reyse aenneempt een goede commoditeyt te dispiciëren, om buyten peryckel met vrucht die te mogen volvoeren.
Bidde om mijn gebiedenisse.
Ued. seer dienstwillygen broeder


N. van Reigersberch.


Desen 23 Martii 1636.


Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Ambassadeur van de croon ende coninginne van Sweden bij den Alderchristelijcksten Conynck.
In dorso schreef Grotius: 23 Martij 1636 N. Reig.
En in margine: sonder compositie.












2525. 1636 [maart] 24. Van C. de Groot 3.

Venerande Pater,
Ternas tuas ad Excell. dominum magnum cancellarium 4 et ad me quoque totidem VII. XIV. XXI Februarii Nov. Cal. datas 5 et ille recte et ego accepimus. Ago autem immensas tibi aeternasque gratias pro ista cura plus quam paterna, qua te immerentis mei ostendis ubique memorem de illis, quae te spectant, sollicitus, quantum patitur temporis et negotiorum opportunitas, de quibus hesterno quoque die, ut esset quod ad te perscriberem, egi cum domino magno cancellario, inter quae praecipua sunt, quae de chartis Hottomanni 6, de munusculis Brulono 7, Giraultio 8, Mousterio 9 dandis et Hebsteinii 10 quoque salario scribis iam toties; super quae, ut sigillatim respondeam, ait chartas quidem sibi non displicere, cum credibile sit repperiri inter istas multa, quae iam non sit invenire alibi, atque etiam petere, ne differatur ulterius earum emptio, nisi fortassis pretium III excedat florenorum millia, cum hanc tantum summam illis adiudicant.

{==49==} {>>pagina-aanduiding<<}

Mousterii quoque tabulas, praesertim si quae ex istis referant exacte vultus et ora antiquorum Galliae regum, atque adeo Henrici IV quoque aut aliorum in ordine illum proxime praecedentium, non male facturum te, si coëmeris, quibus iungis, si quae ad ipsius imaginem factae sint, quas iudicat sibi maxime necessarias, ut inter amicos propinquosque distribuantur, relicta earum aestimatione tuo iudicio.
A Brulono quoque Girautioque exspectantur tanquam munuscula, de illis velit ipse disponas, quae ait te ita temperaturum, ut nec ipsi conquerantur de Suedorum parsimonia nec profusiones fiant immodicae in gratiam nationis, a qua non videt magnam rei Sueciae utilitatem exspectari atque hanc causam esse, cur nec in exemplum nobis trahi debent Pavii 1 aliorumque, si qui istae genti magis innexi sunt, de publico largitiones.
Heibsteinio quoque dandum, quod ipsius operam commeruisse iudicabis. Se autem et iussisse aliquoties dominum Spiringium 2 et nunc quoque scripturum ei, ut non tantum de elapsis iam trimestribus deque expensis, quod debetur tibi, persolvatur, verum etiam statuatur, unde in posterum tibi provisum sit, ne angaris diutius premarisque aeris tui difficili erogatione.
Ipse Spiringius ante discessum suum a me petiit, te ut rogarem, ne differres rationes trimestrium, ut et impendiorum descriptas nitide Amstelodamum mittere, ubi mansurus per spatium mensium trium quatuorve creditur. Pollicitus adeo se de pecunia tibi prospecturum, quantum iudicabit necessarium interim dum ad ista respondeatur. Poteris autem, cum Pelsium 3 inter et Spiringium non bene conveniat cumque eo Theodorus 4 Suecico se ministerio exemerit, Blondii 5 cura uti, quod fiet non incommode, cum soleat Blondius dominum magnum cancellarium de Batavorum negotiis saepius facere certiorem.
Venio nunc ad publica, ut ex me, quantum fieri potest, cum exigua mihi sit illorum notitia, intelligas, quid in hisce geratur partibus, dum ipse magnus cancellarius multis variisque negotiis distentus scribendi otium non habet.
Tradiderat mihi ante aliquot dies describendas conditiones S. Chaumontio 6 propositas, uti eorum tibi quoque fieret copia, sed vix tradiderat, cum iuberet eas repeti accedente ad ipsius colloquium S. Chaumontio, unde factum est, ut distulerit, quod ante iusserat, scripturus tibi ipse atque adeo missurus, quicquid in istis consummatum fuerit per sequentem proxime tabellarium.
Interim in Westphalia eadem nostrorum res, nisi quod Sperruterus 7 a milite quodam suo ob insignem in Suedos pingratudinem (?) dicitur trucidatus. A Sala amne premente alimentorum inopia regressus Magdeburgum versus Halberstadiumque Bannerius 8. Ad Viadram obsessam hactenus sed necdum in nostro-

{==50==} {>>pagina-aanduiding<<}
rum potestatem transisse Gaertam intelligimus. Caetera docebunt te implicatae hisce litteris chartae rumorum vendulae 1.
Hasce ipso Paschatis die scribo, quem sanctissimum natalem tuum 2 faelicem tibi cum sequentibus - qui utinam sint innumeri - adeo omnibus nobis salutarem precor.
Tuus tibi obedientissimus filius


Cornelius Grotius.


XIV vet. cal. 1636, Wism.


Adres: A Monsieur, Monsieur Grotius Ambassadeur de la Couronne de Suède à Paris.
In dorso schreef Grotius: 14 Martii 1636 C. de Groot.












2526. 1636 maart 27. Aan L. Camerarius 3.

Illustrissime Domine,
Sterilia rerum novarum esse solent non hyemis tantum, sed et crudi adhuc veris tempora. Tamen digna nuntiatu victoria apud Ravonem in Lottharingia Gallis contigit. Capiebant isthac iter caesariani 4, quos e Basiliensi agro vicinisque locis fames abegerat, ut agrum Lutsenburgicum peterent sociorum se ibi copiis addituri. Re intellecta - neque enim latere agmen duorum ferme millium poterat - occurrit a Novocastello, quod apud Tullos est, marchio Lafortius 5, marescalli patris 6 in laudes succrescens filius, patentibusque ad Ravonem campis deprehensum hostem non longo praelio praecipua tuborum vi, quos musquettas vocant, partem alteram exitio dedit, alteram fugere coëgit captis equestribus signis fere duodecim.
In Italia ad reprimendos Mutinensis per agrum Placentinum cursantis processus Crequiacus 7 cum septem peditum millibus, equitibus mille ducentis aut amplius partim sui partim Sabaudici militis ad Ticino amni proxima promovit se ipsumque Mediolani praefectum 8 eo metu Novariam pertraxit.
Fontani castello adsita pergit occupare Rohanius 9. Difficilem in deliberationem idem dus implicuit Rhaetos, qui nunc Curiae conventum habent, regis 10 mandato ab eis postulans, ut contenti juris imagine vim ipsam imperii in Vallem Telinam remittant ac ne protestantibus ibi habitare liceat.
Legatus Britannicus 11 diserte a me id 12 postulavit, ut gratias pro se tibi

{==51==} {>>pagina-aanduiding<<}
agerem pro benevolo in se animo neque te sinerem dubitare, quin et te plurimi faciat et tibi carum 1 se esse pro magno ducat. Ea, quae in literis tuis de restituenda Palatina domo dissertaveras - quicquid enim usum habere poterat, ei exposui - mirum in modum probat tuamque prudentiam largiter praedicat.
Speramus, ubi in Britanniam venerit Beverius 2, tum ibi, tum hic aliquid actum iri. Ego, si nihil potero aliud, favebo votis; quae et pro te tuisque facere non desinam.
Illustrissimae Dominationi Tuae


addictissimus ejusque observantissimus


H. Grotius.


27 Martii ex n.c. anni 1636.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. Delfis A.o 1636 9/19 April.












2527. 1636 maart 27. Aan A. Oxenstierna 3.

Excellentissime Domine,
Multum hic triumphatur ob duo hostium millia, quae ab Acronio lacu per Lotharingiam ad Luxenburgicum agrum ibant, ut sociis post longam famem se jungerent in campis ad Ravonem a marchione Lafortio 4, mareschalli 5 senectute emeriti filio, partim caesa partim fugata, egregia peditum ope, quos musquettarios vocant. Ornat victoriam captus iuvenis Coloredo 6 cognatus atque cognominis. Dux Bernhardus 7 hic etiamnum trahitur.
Ex Italia discimus Parmensis 8 peditatum caesum a duce Mutinensi 9 in ipso Parmensium Gallorumque sub Villa 10 receptu post tentatam ab iis frustra Castelli Sancti Iohannis recuperationem. Ea prosperitate elatum Mutinensem Placentini agri possessionem sibi despondere. Sed Crequiacum 11 suis Sabaudique 12 e copiis contractis equitibus mille et ducentis, peditum septem millibus parare irruptionem in Ticino amni proxima, ut ea necessitate aliis locis abducat hostem. Ipse Mediolanensis praefectus 13, quo 14 propior rebus curandis esset, Novariam

{==52==} {>>pagina-aanduiding<<}
venerat, septem secum peditum, tria equitum millia habens praeter Mutinensis auxilia.
Rex Hispaniae 1 pontifici 2 significavit se ultionem de Parmensi duce foederis sui desertore ita quaerere, ut summum per ejus terras Ecclesiae imperium nihil sit imminuturus.
A Vienna scribitur Zellero 3 res ibi Anglicas agenti dictum a caesarianis paratum imperatorem 4 efficere, ut Palatinatus inferior ad domum Palatinam redeat, restitutis Hispano, quae fecit, impendiis ad tres aestimatis milliones; de electoratu nihil posse agi vivente Bavaro 5: interim bene volentem Austriacae domus animum patuisse dato ab Hispanorum ministris principi 6 titulo electoris, quem negassent alii. Zellerum ostendisse non placere hoc sibi, sed rem se regi Britanniae 7 perscripturum, ad quem a Caesare 8 mitti dicitur Vertevanus 9. Esse, qui imperatori etiamnum spem faciant transferendi Poloniae regem 10 ad Austriacum matrimonium, regis ejus fratrem Casimirum 11 in Poloniam revocatum.
Ad lacum Comensem pergit quae non satis firma invadere Rohanius 12, inter quae Colicum nominatur. Rhaetos omnes commotos postulato regis Gallorum, ut jurisdictione in Vallem Telinam, parte summi imperii maxima, decedant protestantibus Rhaetis ad dolorem communem accessisse alterum, quod Galli velint, omnes, qui romanae non sunt religionis, finibus Vallis Telinae excedere. Ea ratione quantum pontificis captetur 13 gratia, tantum abalienari protestantium optime de re Gallica meritorum animos, scribit ad me Sprecherus 14 indignabandus, quod Vallitelinates sanguinariae rebellionis premium libertatem reportent. Videbimus, quid conventus qui nunc habetur curiae Rhaetorum, quo venturus et Lanerius 15, regis Galliae legatus, super illis capitibus sit constituturus. Non deerit Hispanus accendere offensas et qua spe, qua donis pertrahere ad se fluctuantes animos: sicut nunc apud Helvetios id laborant, ne eis liceat Gallorum signa extra Galliam sequi adversum id dictitantes foederibus 16, per quae Austriacae domus connectuntur.

{==53==} {>>pagina-aanduiding<<}

Brisaci praefectus 1 navigia per Rhenum retinere dicitur, ne Hochburgi subveniendo Gallis sit copia: militem caesarianum, qui in agro Wirtenbergensi quique apud Ulmam agit, nullis abstinere avaritiae sevitiaeque facinoribus, scribunt plurimi.
Angliae legatus 2 pergit loqui de amicitia arctiore inter regna Suediae Britanniaeque.
Haec praeter nihil habebam nunc quidem, praeter preces ad Deum, Excellentissime Domine, pro Sublimitatis Tuae salute rebusque prosperis.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


17/27 Martii 1636.

Iam nunc Hochburgum caesarianis deditum intelligimus. Pugnatum ad Ravonem 17 Martii novi Calend.
Haec cum scripseram, venit ad me dux Bernhardus; dicit se metuere, ne miles noster insolentia peccet. A pace videbatur minus quam antehac abhorrere: vellet aestiva sibi in Burgundia Gallica concedi inde Mosellam versus iturus.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2528. 1636 maart 27. Aan N. van Reigersberch 3.

Mijn Heer,
Wij en hebben hier niet anders dan dat hertogh Bernhard 4 hier noch is, in Italië 't volck van den hertogh Parma 5 bij den hertogh van Modena 6 is geslagen ende Crequy 7 met eenige Savoysche trouppen hem begevende bij de riviere Tessin, daerentegen den gouverneur van Milan 8 sijnde gecomen tot Novara, elck met ontrent seven duisent man te voet, twee duisent meer ofte minder paerden, de saecken haer schijnen te schicken tot eenige merckelijcke rencontre. Gelijck nu in Lorraine bij Ravon eene is gevallen, den 7-17 Maert, alsoo de keiserschen ruiters tot twee duisent uit het sticht van Basel door den honger sijnde verdreven door Lorraine meende te trecken nae Lutsenburg, om haer daer bij de Spaenschen te vougen, dewelcken den marquys de la Force 9 tegen is gegaen ende meest met musquettiers in desordre heeft gebracht, de helft verslagen, de helft verjaeght.
Den hertogh van Rohan 10 gaet vast voort ende neemt de cleine plaetskens rondom het fort van Fuentes. Men belooft hem haest twaelff duisent man aldaer te doen hebben, maer 't is noch wat verre daervan. Gelijck het oock wat verre is van

{==54==} {>>pagina-aanduiding<<}
de dertich duisent man, die men seit dat binnen Mey soude sijn, tweederden deel van 's conings 1 volck, tweederden deel van de geallieerde. De nieuwe Duitschen, die laest over de bergen sijn gepasseert, houden haer in het Pavees.
UE. laeste aen mij was van den 3 Maert 2, dien ick over acht dagen heb beantwoordt 3.
Den 27 Maert 1636.

Adres (met andere hand): Mijnheer Mijnheer Reigersberg, raet in den Hoogen Raet in Hollant in Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 27 Martij 1636.












    2529. 1636 maart 27. Aan P. Schmalz 4.

Nobilissime Domine,
Sterilia rerum novarum esse solent non hiemis tantum, sed et crudi adhuc veris tempora. Tamen digna nuntiatu victoria est, quae 5 apud Ravonem in Lotharingia Gallis contigit Martii 17 novi cal.
Capiebant isthac iter caesariani 6, quos e Basileensi agro vicinisque locis fames abegerat, ut agrum Lutzenburgicum peterent, sociorum ibi copiis se addituri. Re intellecta - neque enim latere agmen duorum millium poterat - occurrit a Novocastello, quod apud Tullos est, marchio La Fortius 7, mareschalli patris 8 in laudes succrescens filius, patentibusque ad Ravonem campis deprehensum hostem non longo proelio, praecipua tuborum vi, quos musquettas vocant, partem alteram exitio dedit, alteram fugere coëgit captis equestribus signis fere duodecim.
In Italia ad reprimendos Mutinensis 9 per agrum Placentinum cursantis processus Crequiacus 10 cum VII millibus peditum, equitibus MCC aut amplius, partim sui partim Sabaudici 11 militis, ad Ticino amni proxima promovit se ipsumque Mediolani praefectum 12 eo metu Novariam pertraxit.
Fontani castello adsita pergit occupare Rohanius 13. Difficilem in deliberationem idem dux implicuit Rhaetos, qui nunc Curiae conventum habent, regis 14 mandato ab eis postulans, ut contenti juris imagine vim ipsam imperii in Vallem Telinam remittant ac ne protestantibus ibi habitare liceat.

{==55==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tibi omnia opto felicissima.
Tuae Nobilitati addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 17/27 Martii 1636.












2530. 1636 maart 28. Van Ch. Marini 1.

Monsieur,
Mes affaires particulières m'ont empêché de respondre à vos deux très aggréables du 8 de Feb. 2 et 4 de Mars 3 ores recevant celle du 10 du courrant 4 par laquelle ie voy que les incommoditez dont ie suis travaillé vous touchent aussy bien que moy, vous remerciant bien humblement de vos bons offices pour mon particulier envers monseig.r le grand chancelier 5, qui sans doute considérant l'estat dans lequel ie me trouve donra quelque meilleur ordre pour le payement de mon gage, qui me manque depuis tant de mois, vous suppliant de vouloir continuer à reccomander mon fait aussy à l'advenir le plus chaudement qu'il sera possible et s'asseurer qu'avec le temps ie ne seray point ingrat envers vous lequel ie recognois pour un de plus affidez amys que ie chéris et honore infiniment au ce monde.
A monseigneur le duc 6 vos lettres ont esté fort aggréables et espère-ie que Son Ex.ce vous aura desià respondu selon qu'elle m'avoit promis.
Icy on continue à fabriquer le fort real auprès de Mantel capable de deux mille hommes pour empêcher le passage des Espagnols dans la Voltoline, où on attend du renfort de France lequel arrivé que sera on voudra entreprendre quelque chose du costé de Comasco, laissant seulement quelque garnisson dans le pays que les Grisons aideront à défendre acceptant les conditions de leur restablissement dans la Voltoline dont j'escris plus amplement à Son Ex.ce et recevant advis de la reddition de ma chifre que ie vous envoye icy enclose, pourez retenir une copie et envoyer l'original à sudit seig.r gran chancelier ie vous communiqueray d'autres choses en confiance, come faisant profession d'estre de tout mon coeur, monsieur,
Vostre très humble et le plus fidèle serviteur


C. Marini.


De Trahona, ce 28/18 de Mars 1636.

Je vous communique icy la copie d'une responce au manifeste du duc de Parme 7 que vous n'auray point veu en ayant desià envoyé un exempl. à mons. le chancelier.


{==56==} {>>pagina-aanduiding<<}


In margine: N.B. Je vous supplie bien humblement de m'adviser promtement quand la chifre sera parvenue à mon.r le gran chancelier pour m'en pouvoir servir asseurement ma première s'estant ie ne sçay come perdue.
In dorso schreef Grotius: Marini 18 mars 1636.











2531. 1636 maart 31. Van N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
Ick heb den uwen van den 14 Maert 2 wel ontfangen.
Hier hebben wij sonderlynge niet. Van Manlii 3 saecke is tsedert mijnen lesten 4 niet voorgecommen. Alcaeus 5 slaept. Het volck van Picolomini 6 is in aentocht geweest, men meende naer Schenckenschans; nu seyt men ons, sij een convoy tot Gennep hebben gebracht souckende verder te gaen, dat men haer sal beletten, ist mogelijck. Vijffthienhondert Geldersche boeren wercken sterck om een linie van communicatie te trecken van het spuy tot aen het huys te Billant; waer die voltrocken, soude men hopen, dat den viant met sijn secours te late soude commen. Men gelooft, de keyserse 7 haer meenen meester te maecken van Luyck, waerdoor Maestricht in grote ongelegentheyt soude werden gebracht.
Van Calaber 8 weet Iovinianus 9 niet, wat hij sal seggen. Dese voorleden weecke is Volbergen 10 gemaeckt thesaurier van mijnheer den prins van Orangie 11. Van Straelsunt ontfange ick geen schrijvens 12. Men segt mij, den heer Spierynck 13 in dese quartieren comt; hope, ick hem sal sien.
Bij Caesar 14 versuyme ick niet. Recommandere mij aen alle de vrienden.
Desen 31 Martii 1636.

Ick sal sien, off voor uEd. soon 15 yet is te doen; maer in gevalle tot geen quartiermeesterschap, bij faulte geen plaetse vacant is, off anders conde geraecken, wat oordeelt uEd. dan best?

{==57==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot Tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 31 Martij 1636 N. Reig.
En in margine: Gennep.











2532. 1636 april 1. Van N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
Aelianus 2, die bij Arcesilaus 3 is, aggressurus rem non novam, heb ick gisteren gesproocken ende wt hem verstaen ende connen mercken, dat soowel Xenocrates 4 als hij volcommen contentement hebben van Iustinus 5. D'indispositie van Valerius 6, qui laborat Rhenum calculo, beleth hem sijn commissie bij Cimon 7 te volvoeren, die hij van Simonides 8 wegen spreecken sal. Soo Constans' gesel 9 yet bij Aelianus wil hebben verricht, Irenaeus 10 kan daertoe werden gebruyckt.
De veroverynge van het fort Ferdinand, gelegen niet verde van het spuy tusschen het huys te Billant ende nader op den Rhijn, daer het secours voor het fort van Schenck wert overgescheept, daer wij vandage tijdynge van hebben becommen, versterckt de hope, dat Schenckenschans in onse handen sal haest geraecken 11. Den viant hout vergaderyngen te Mol, Geel ende daerontrent; heeft het oock, naer men meent, op Ravesteyn.
Wij verlangen, wat de Franse ende Duytsche brieven sullen brengen.
Mijn gebiedenisse aen de bekende.
Desen 1 April 1636.

Ick en kan niet oordeelen, dat, mits d'onveylycheyt van de wegen, d'Italiaensche reyse is geraden.

Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, ambassadeur van de Coninginne ende croon van Sweden bij den Alderchristelijcksten Conynck. Tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 1 April 1636 N. Reig.













{==58==} {>>pagina-aanduiding<<}

2533. 1636 april 1. Aan F. Sprecher 1.

Nobilissime Domine,
Multum doleo quod, quas ad te miseram Genevensi via literas, non recte pervenerint. Tuae ante has, quae datae sunt III Januarii novi Cal. postremae exeunte anno scriptae fuere, quibus respondi XIV Januarii 2. Ante id tempus scripsi et XX Novemb. et IV Decembris 3 post eas, quas a me ultime habuisse te scribis. Ut insidias caveam literas meas captantium, has beneficio legati Britannici 4 Tigurina via mitto.
De prospera valetudine mea certum te facio et tuam opto quantum cujusquam. Negotia mea tanta nunquam erunt, ut non primo loco ponam amicitiae tuae mihi dulcissimae cultum.
Capita illa Rhaetis proposita 5 vidi sane dolens, si Rhaeti tam bene de rebus suorum meriti cogantur vim imperii, quae, ut recte dicis, penalibus indiciis tacenda est, amittere, et si in Valle Telina exemplum datur, quid protestantes, ubi impuri sunt, exspectare debeant. Quare spero bonitatem regis 6 et legati 7 prudentiam temperamentum reperturas, quo et commune Rhaetorum et pars eorum egregia protestantes non tantum in societate maneant, sed et in eo, quem toties testati sunt, animo.
Res Suedicae melius meliusque procedunt Deo non sinente eos laetari illata nobis injuria, qui, cum periculis exemti sint tot Suecorum regisque ipsius 8 sanguine, gratiam, quam debent, in facta palam hostilia mutarunt, sexies ex eo caesi, penultimo praelio exuti equitatu prope omni, quod Bannerio 9, cui nunc se adjunxit e Prussia Wrangelius 10, viam in Misniam Thuringiamque patefecit oculosque omnium iterum in Suecos tanquam Gustavo vivente advertit.
Misit in Suediam magnus cancellarius 11 aliis advocandis legionibus, tormentis, commeatibus. Pax, nisi protestantes vel invitos servare propositum magno cancellario foret, ad quem regni Suedici tutores 12 belli pacisque arbitrium rejecerunt, pridem 13 coiisset, sed ille tam erecto est animo, ut ne contumeliis quidem ullis depelli possit a causae communis cura.
Ab Anglis aliquid boni pro Palatina domo speramus. Galli per se, ut scis, acres

{==59==} {>>pagina-aanduiding<<}
magis etiam stimulantur caesis in Lotharingia ad Ravonem Colredi 1 copiis, adestque huic aulae praesens hortator Bernhardus Vinariensis 2.
Tui in literis ad magnum cancellarium meis monuisse non desino.
Deus tibi orbique christiano propitius adsit.
Tuae Nobilitati addictissimus


H. Grotius.


Cal. Aprilibus novi Cal. anni MDCXXXVI.











2534. 1636 april 3. Aan N. van Reigersberch 3.

Mijn Heer,
In Italië gaen de saecken niet nae wensch. Den 28 Febr. is Créqui 4 tusschen Vespola ende Vigevano, vanwaer het volck van Leganes 5 quam, geslagen. De faute werdt geleght op de Savoyarden, die terstont gevlucht sijn. 't Voetvolck was ten wedersijde bij de 7000, ruiterie aen de Fransche ende haer bondgenooten sijde acht hondert, van de Spaensche drie duisent. Den hertogh van Parma 6, terwijl hij hier vroolijck was, is wel de helft van sijn staet quyt gewerden, ende werdt getwijffelt, off hij de stadt van Parma noch heeft.
Hertogh Bernhard 7 werdt hier noch opgehouden. Sal met wat gelds wech gaen. Wat daernae sal volgen, weet ick niet.
Den marescal de Brezé 8 is gedisgracieert ende nae Saumur gesonden. Hij heeft de heer Bulion 9 willen beschuldigen, maer die heeft hem het pack weder t'huis gesonden over hetgunt in Nederlant is gepasseert. Den hartogh van Bulion 10 werdt hier verwacht ende werdt niet getwijffelt, oft hij is van de roomsche religie. Eusebius 11 heeft van deselve geen goede opinie.
Hier is in 't logys, daer den marquys van Bade 12 t'huis was, scherp ondersoeck gedaen op d'executie van de luthersche rel(ig)ie. Aen den marquys De la Force 13 is geseit, dat hij tot recompense van sijn dienst in den lesten slagh gedaen, wel gelt mach hoopen, maer geene verdere digniteit, blijvende van de religie, daer hij van is.
Des conincx broeder 14 heeft Delbeen 15, die de anderen van sijne domestyc-

{==60==} {>>pagina-aanduiding<<}
quen aengebracht hadde, verjaecht ende met geene middelen bewogen connen werden om hem weder aen te nemen. Van 't huwelijck 1 wil den paus 2 te Rome kennis nemen, hier ter contraire wil men, dat het in Vrancrijck geschiede. Hij seit in alle gevalle, dat men hem niet dwingen en can een ander te nemen.
Den paus heeft aen het Spaensche crijgsvolck eenige toevoer gesonden uit sijn lant; Venegie, Florence, Genua blijven neutrael.
Men is hier niet wel tevrede over het senden van Aisma na 3 Hannibal 4. Men seit, Hanno 5 bij Vindex 6 comt. Men claegt hier oock, dat Calaber 7 meer eischt dan besproocken is, off nae Catullus 8 wil gaen. Die voor desen bij de Latou 9 is geweest van Hannibals 10 wegen comt weder in Terentius 11 studeren. Den hertogh van Weimar 12 meent met 700 ofte 800m gl. vanhier te gaen, soo om de oude soldaten te onderhouden, als om nieuwen aen te nemen; sendt aen de heer rijcxcancellier 13.
Eenige meenen, dat Zosimus 14 niet vast en staet bij Eusebius 15. Ick twijffel daeraen. Die dat meenen seggen, dat hij hem mede aen Simonides 16 heeft vergrepen.
Wilt bij alle occasie seeckerlijck schrijven van Manlius 17, Caesar 18 ende insonderheit van alle 't gunt Iustinus 19 aengaet.
3 April n. st. 1636.

{==61==} {>>pagina-aanduiding<<}

Onder de saecken, die Servien 1 te laste werden geleit, is dat hij de saecke met Tulipa 2 tot Pindarus 3 heeft gebracht. Veele teickenen doen de wijsen geloven, dat Pindarus 4 niet lang en sal leven 5.

Adres (met andere hand): Mijn Heer Mijn Heer Reigersberg, raet in den Hogen Raet in Hollant in Den Hage.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 3 April 1636. Disgrâce van Bresé; ondersouck gedaen op de executie van de luthersche int logis, daer den marquis van Baden is gelogeert; coninckx broeder wil Delbeen niet weder in sijn huys ontfangen, seyt men hem in alle gevalle geen ander kan dwyngen te trouwen; Servien wert te laste geleyt hij Vranckrijck met Spaenge in oorloge heeft gebracht.











2535. 1636 april 3. Van N. van Reigersberch 6.

Mijn Heere,
Desen naermiddach heb ick over Amsterdam ontfangen die van den 21 Maert 7.
De hoop tot het recouvrement van het fort van Schenck 8 meerdert dagelijx. Van desen morgen sijn brieven gecommen van de gedeputeerde, die bij graeff Willem 9 sijn, medebrengende, dat, bijaldien men haer in geen faute van gelt en laet, sij meenen de wercken eerlangc in sulcken staet te helpen, dat geen secours sal wesen te vresen, ende is noch vandage nieuwe provisie van gelt gesonden. Tsestych, tseventych compangiën te voet hebben oock patenten naer Nimwegen tot renforcement, off den viant, die noch vergaderynge maeckt, yet wilde tenteren. Het fort ofte veeleer de redoute Ferdinando, bij den viant bewaert met 110 mannen, is de vive force geëmporteert door twee hondert van de onse. Van beyde sijden is wel gevochten, den commandeur à coup de pique doorsteecken, sijn lieutenant 10 dodelijck gequest, van de 110 sijnder tsestych doot gebleven.
Een Zeus oorlochschip convoyerende thien coopvaerders heeft tegens eenyge Dunckerckse fregatten mannelijck gevochten, een, soo men seyt, in de gront geschoten, al sijne schepen in salvo gebracht.

{==62==} {>>pagina-aanduiding<<}

Aelianus 1, die bij Arcesilaus 2 naer Valerius 3 heeft gewacht, is nu hier gecommen, alsoo den man van 4 Sophi 5 doet sieck bliift, heeft 6 Iraeneus 7 Iovinianus 8 gepersuadeert 9 op Constans' gesel 10 te deincken ende hem bij Cimon 11 te helpen. Soo Julianus' man 12 dat 13 niet goet vint, mach hij sien, off Xenocrates 14 Irenaeus 15 de Aertbesien 16 smaeckelijck soude connen maecken.
Eenyge van Aristoteles' 17 volck sullen Manlius 18 bij Vindex 19 willen houden; dat en is Gracchi 20 intentie niet. Soo Fabius 21 lust hadde, meene, hij Latou 22 soude connen eeten; Calaber 23 sage dat garen.
Dat Philemon 24 door Cimon 25 bij Simonides 26 geraecke, heeft geen of weynych apparentie.
Van den hartoch van Lenenburch 27 is mij de goede opinie van nieuws geconfirmeert. Engelant consenteert aen de croon Sweden lichtynge van vijff regimenten. In Sweden was voor de heer rijxcancelier 28 een groot secours gereet om over te scepen, wel, soo men seyt, van 15000 man. Den generael Bannier 29 was van de Sael naer Maechdenburg geweecken ende de Saxische waren over de Sael gecomen

{==63==} {>>pagina-aanduiding<<}
overvallen hebbende twee regimenten ende vijfthien standaerts becommen. Lisle 1, die in aentocht was naer Westphalen, soude hem weder naer Banner hebben gevoucht om de Saxische te besoucken. Ian de Waert 2 domineert noch ontrent Luyck, ende loopt die stadt peryckel van in des keysers ofte biscops van Ceulen 3 handen te commen.
Caesar 4 sal ick binnen een dach twee, drie de pretensiën overgeven ende voorts aenhouden.
Recommandere mij aen de bekende.
Desen 3 April, des avonts ten 10 uyren, 1636.

Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot.
In dorso schreef Grotius: 3 April 1636 N. Reig.












2536. 1636 april 4. Aan A. Oxenstierna 5.

Excellentissime Domine,
Dum hic Parmensis 6 laetos agebat dies, Mutinensis 7 circumsita Parmae incursavit gravi etiam urbis parum validae periculo. Placentini quoque agri possessio cum hoste divisa est multum imminutis Gallici federis rebus clade ea, quam 27 Februarii Crequiacus 8 a Vespola veniens occurrente a Vigevano Leganesii 9 exercitu accepit nudatus 10 turpi, ut fertur, Sabaudorum fuga. Peditum pares fere erant copiae ad septem millia; equitatus dispar, Hispanis ter mille, Gallis et sociis octingenti. Mala haec sunt Gallicae parti magna in hunc annum per Italiam minata 11 auspicia.
Duci Bernhardo 12 significatum intelligo, ne coram rege 13 caput tegat tum aliis de causis, tum quia stipendia ab eo accipit. Anxius est animi ob incertum Gallicae societatis metumque, ne ita illigetur, ut referre pedem nequeat; ob id etiam matrimonii cum Rohanii filia 14 valde a matre 15 virginis expetiti mentionem omnem declinat. Praeter libertatis curam, quae major esse multo Germaniae

{==64==} {>>pagina-aanduiding<<}
quam Galliae principibus esse solet, posset religio movere, cum nuper in diversorio Badensis 1, quod rem divinam Lutherano ritu fuisse dicitur, acris sit facta inquisitio.
Ipsis reformatis quam posthac futura sint occlusa ad honores itinera, marchio Lafortii filius 2 documento est, cum felicis pugnae praemia exspectanti pecuniae sint promissae, marescalli dignitatem ambienti responsum est: religionem obstare.
Dux Bulionius 3 haud dubie pontificius hic exspectatur de Sedano cum rege conventurus, nisi jam convenerit. Brezaeus 4, qui Bulionium accusare voluit, quasi res per Belgicam ipsius neglectu corruptae forent, repercussus a Bulionio acceptae maleque dispensatae pecuniae crimine, cui et Charnassaeus 5 involvi dicitur 6; Salmurium praefecturam suam amandatus est adverso illi etiam ob sociata cum Serviano 7 consilia cardinalis 8 animo 9.
Regis frater 10 Delbenium 11 haud dubium exploratorem sibi a cardinali additum, et quo deferente 12 quidam ei principi percari in carcerem conjecti fuere, a se abegit nec ullis rationibus, ut eum reciperet ad se, potuit permoveri egregio usus colore, satorem illum semper fuisse dissidiorum inter se et regem. Chavignio 13 - is est Butillerii 14 filius - multum se purganti dixit, se de cardinali atque ipso non queri addito, vos enim domini nostri estis.
De Lotharingico ejus conjugio 15, cum Romae Montispellerii episcopus 16, vir disertus, sententiae Gallicanorum antistitum causas exposuisset, quid peteret, callide quaesivit pontifex 17; cumque se non ad postulandum quicquam missum diceret, sed ad demonstrandas ejus, quod visum episcopis, rationes, scripto ut id faceret, edixit pontifex, tum se de re deliberaturum.
Idem pontifex, cujus gratiam Galliae potentes magno amicorum suorum cum damno sollicite saepe ambiunt, ducis Parmensis traditas sibi literas humi dejecit, et Hispanici exercitus egestatem commeatibus e Latio solatus est. Etruscus 18 adhuc extra auxilia, quae ex feudali lege sedi 19 debet, et Genuenses in hoc bello

{==65==} {>>pagina-aanduiding<<}
medios se praestant et Veneti pergunt suo more 1 spectatores esse. De Anglia cardinalis amicis dixit se nihil sperare.
Princeps Arausionensis 2 postulat Brezaeani militis quod ibi restat ad octo ferme millia regiis stipendiis ibidem ali praeter vetera auxilia, alioqui impedire se non posse, quo minus ad indutias ruant populi. His durum videtur societatis pretium a Batavis indies intendi.
E Vienna discimus Augustae poenitentiarum patrem [Lucam jesuitam 3 ivisse Aenipontem ad conciliandum, ut creditur, conjugium inter Mantuani nepotem 4 et archiducissae filiam 5. Misisse imperatorem 6 Lutetiam occultos homines, qui, quid Parmensis ageret, explorarent. Neoburgicum 7 nihil opis impetrasse, Saxoni 8 e Silesia subveniri, indici et Bohemiae conventum.
De pecunia, quae hic nobis debetur, nihil plane fit.
Praefectus 9, qui Hochburgum dedidit, jam pervenit Argentoratum. Lusterius 10 huc rediturus exspectatur, qui antehac res Caesaris 11 gessit hac in aula. Dux Bernhardus discessui se parat nec aliud in mora est quam pecunia. Sperat trecenta se scutatorum millia ablaturum in stipendium veteris militis et novo conscribendo. Ponica 12 ad Sublimitatem Tuam mittetur, comes, ut credo, itineris Hogendorpio 13 futurus.
Guenettius cardinalis 14 Roma abire jam creditur cudendam ad pacem in pontificis usum. Ego honestam firmamque opto et ejus constitutae honos, Excellentissime Domine, Tuae Sublimitati Deum oro ut debeatur.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 4 Aprilis 1636.

De matrimonio Lotharingico judicari papa Romae vult, Galli in Gallia praesentibus papae delegatis et, nisi mittat 15, sine illis 16: sed frater regis scripto nihil ultra pollicitus quam staturum se iis, quae papa aut episcopi cum ejus legatis essent judicaturi, addit, quicquid agatur, se ad aliud conjugium trudi non posse. Rex episcopos, ne discedant, levibus negotiis moratur, ut metum Romanis injiciat se 17 sine illis rem judicari facturum. At illi gnari, quam multos habeant in Gallia suae factionis, talia terriculamenta non curant.

{==66==} {>>pagina-aanduiding<<}

Brezaei restitutionem cum imperio in Picardiam multi sperant. Chavignius 1 mittitur iterum ad fratrem regis, ut Delbenium familiae ejus reddat, quod valde vult cardinalis.
Duci Bernhardo nunc sex esse equitum, quatuor aut quinque peditum millia ait Hogendorpius. Hac nocte dux Bernhardus it ad comoediam 2 apud Rohaniam.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2537. 1636 april 5. Aan het Bestuur der Duitse Natie te Orleans 3.

Nobilissimi Domini,
Sicut mihi dolet infortunium, in quod innocens, quantum intelligo, incidit Bernhardus Damke 4, viri egregii Hamburgensis 5 filius, ita in hac occasione vestram fidem omnium inclaruisse multum gaudeo; nec dubito, quin rem ex gravissimis difficultatibus explicatam ad felicem perducturi sitis exitum.
De re pecuniaria mercator hic habitans 6 mandata accepit; ego si quid adferre potero, quo levetur hoc malum, nihil operae in me desiderari patiar.
Vobis quoque 7 pro benevolo in me animo gratias ago quantique inclitam nationem vosque singulos faciam, velim rebus posse ostendere.
Vestrae Nobilitatis studiosissimus


H. Grotius.


Lutetiae, V Aprilis MDCXXXVI.












2538. 1636 april 5. Aan de Criminele Rechter te Orleans 8.

Nobilissime amplissimeque Domine,
Bernhardum Damke 9, cujus pater 10 vir est summae probitatis eruditionisque non mediocris, ex aliorum sodalitate in malum [incidisse] dolens intelligo.
Solatur me et ipsius et patris amantem, quod veritatis nudatrix dies innocentiam ejus in lucem producere jam coeperit; neque dubito, quin vos, quos veritatis soror justitia sacerdotes suos fecit, rem bene inchoatam ad felicem perducturi sitis exitum, ut tandem is adolescens liber reatuque omni exsolutus ad senem patrem redeat.

{==67==} {>>pagina-aanduiding<<}

Si quid ad hoc preces meae valent, etiam iis fungentur hae literae simulque testabuntur me, si quid vicissim facere possim, vobis gratum quod sit, nunquam defuturum.
Tuae Nobilitatis studiosissimus


H. Grotius.


Lutetiae, V Aprilis MDCXXXVI.












2539. 1636 april 5. Aan B. Damcke 1.

Incommodum, in quod incideras, doctissime Damke, jam fama nuntiante tristis intellexeram. Scilicet mali aliquid ex vicino malo, quo magis videndum tibi in posterum, ut, qualem pater 2, vir optimus, velit, consuetudine utaris.
Recreavit me, quod carceri exemtus ab ipsis judicibus criminis suspicione liberari coepisti. Ut plene absolvaris, opto, et siquid possim, conferam libenter, tum tui tum patris causa; de re pecuniaria posteriora mandata, quae ad me missis derogant, Duisterlous 3 accepit, ad quem eum misi, qui mihi abs te literas tulerat.
Deus tibi cum bona mente det fortunam prosperam patrique sistat incolumem.
Tui amantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, V Aprilis MDCXXXVI.












2540. 1636 april 5. Aan de Procureur des Konings 4.









2541. 1636 april 6. Van C. de Groot 5.

Tuas ultimo Febr. et Mart. VI e novo Cal. datas 6 biduum est quod recepi; et ut mei erat muneris statim, postquam receperam, tradidi.
Memini equidem scripsisse me antehac voluisse dominum magnum cancellarium 7 tibi ut nuntiarem meam operam, si foret animus in hac aula manendi, ipsi non displicere, nec aliter quam scripsi se res habet. Quin et interim saepe ipse, saepe per alios idem est pollicitus; quae autem causa sit, cur in hoc proposito haeserit hactenus meque adhuc in incerto teneat, nemo est, qui dixerit, nec apparet omnino, nisi illud inspiciamus, quam considerate quamque cunctante[r] explicare omnia consilia sua assueverit. Quoquo modo ea se res habet, non est, quod de exspectatis mihi diu successibus desperem. Potero interim solari hanc temporis iacturam Germanici sermonis rerumque in hac aula tractarum cogitatione quantulacunque. In caeteris tuarum memor admonitionum, quas ut digne aestimem, scio et fortunae meae et isti, quam debeo tibi obedientiae interesse.

{==68==} {>>pagina-aanduiding<<}

Pro libraria suppellectile, quam mittere te ais, haud equidem dixerim, quantas tibi habeam gratias. Utinam et vestes adessent, cum ad apiscendos honores videantur illa non parum promovere. Possunt autem, dummodo tutum Hamburgum transmittantur, haberi a nobis sine ullo incommodo, cum inde ad nos commeantibus pateant itinera tuta nec ullo obsessa milite.
Quae publica spectant haec sunt ferme. Rostochiensem civitatem amisso praesidii praefecto 1, qui per dolum civibus se atque ipsis adeo militibus subduxit, quorum omnium irritaverat in se animos, nostrorum petitionibus aures praebere, cum steterit ista urbs iam per aliquot menses sub isto Lunemburgicorum partium tribuno 2 clausa dies noctesque quorumlibet aditus, adeo ut huius quoque aulae praefecto 3 denegata fuerit transeundi potestas, licet media hyeme et intento gelu ipse e campo nobis vicino per suos iussisset eam peti. Bannerium 4 cum X equitum millibus, quorum pars Salae fluvium nando traiecere per dolum hostilia castra agressum; et duo regimenta dedisse internecioni captis vexillis X progredi nunc et maiora moliri. Gaertam obsidione adhuc premi.
Silesiae eundem esse statum. At edixisse Poloniae regem 5, ne dehinc suum intra territorium militem sibi conscribant caesariani 6.
Rediit iam nunc Hamburgum S. Chaumontius 7. Dominus magnus cancellarius parat se, Straelsundiam ut repetat in sequentem proxime Mercurii diem. Videtur illud agere apud dominum cancellarium Lunemburgicus 8, ut medius sit inter partes, et hostilia in posterum exuat.
Spiringium 9 Amstelodamum profectum scripsi iam antehac 10 ut et de Mathisiae 11 morbo, quem lethalem sibi sensit atque adeo ante octiduum extincta est.
Deus te, venerande Parens, ingens publici, ingens nostri quoque decus atque columen, clementer custodiat, cujus tutelae et matrem meam et sororem 12 commendo.
Tuus tibi obedientissimus filius


Cornelius Grotius.


Vismardae, XXVII Mart. vet. cal. 1636.

Vestes meae, et si quid aliud est, quod mittas, si Hamburgensi navi committantur, quales saepe ad nos transmeare solent, nullum equidem illis periculum video, dummodo ad Hamburgensem mittantur mercatorem aliquem et absint litterae, quae notos nos faciant.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 12 Maii n.s.













{==69==} {>>pagina-aanduiding<<}

2542. 1636 april 6. Van A. Oxenstierna 1.

Magnifice ac generose domine, amice plurimum honorande,
Cum mihi ob negotiorum plurimorum concursum aliquandiu silendum fuerit, maxime vero quod exitum negotiationis meae, quam hic Wismariae ante septimanas circiter quinque cum legato christianissimi regis, marchione Chamontio 2, super foedere inter regna Sueciae et Galliae renovando augendoque instituere coepi, expectare voluerim, ut esset quod certo referrem, nunc ea tandem incertitudine ex[s]olutus magnificae dominationi tuae significo convenisse quidem inter nos in plerisque, quos hic nunc una iungo 3, articulis, sed, quod imperatorem 4 et eius socios pro hostibus obtentu defectus mandati expressis verbis declarare noluerit - quod equidem substantiam totius negotii concernit - eo res tota in suspenso relicta et ad principalium resolutiones intra quadrimestre spatium expectandas dilata est.
Sed alii tamen articuli interea inter nos sanciti sunt, quibus durante hoc quadrimestri tractatus ullos cum hoste inire vetamur, quod ex adiuncto articulorum exemplo pariter liquet, in quibus, cum mentio quoque fiat responsi regi Daniae 5 dandi, certiorem facio magnificam dominationem tuam eum regem literis suis interventionem pacis denuo obtulisse et conventum principum protestantium ad diem 2/12 maji Lubecae expetere, ad quem eos quoque, si qui a parte regni Sueciae tractaturi sunt, invitat.
Ad eas literas respondi hisce meis ex Suecico idiomate in latinum translatis, ex quibus magnifica dominatio tua facile colliget, quae me rationes hoc tempore maxime urgent, nec minus ipsa diiudicabit, quid ex conventu illo nobis boni sperandum sit vel non.
Praeter haec magnificam dominationem tuam celare nolui, qua fortuna nuper usus sit in profligandis hostium copiis dominus campi mareschallus Banerius 6. Is, cum oblata occasione aliquid praeclari efficere constituisset, haeserat in ambiguo fama percreb[r]escente Hatzfeldium 7 cum auxiliaribus copiis nonnullis electori 8 in propinquo esse, huic ne obviam procederet, an hostiles inter exercitus per stativa trans Salae flumen dispositos grassaretur, ut vel cedendo hosti, si qua commoditas emergeret, invigilaret vel saltem loca, ex quibus pabulo et annona iuvatur, corrumperet.
Postremum hoc tandem placuit tamque prospere successit, ut equitatus maxima parte ad München-Neuburg per Salam reperto vado, mille vero selectis sclopetariis ponte ad Calbe traductis in stativa hostilia se effuderit tresque equitum

{==70==} {>>pagina-aanduiding<<}
legiones, unam Schafelitzkianam 1, Luneburgicam 2 alteram et tertiam Wimariensem 3, captis vexillis decem ceciderit ac profligarit; cuius victoriae fama ad Saxonicos perlata convenere caeterae legiones omnes ad Halam sub tormentorum tuitione ideoque dominus campi mareschallus, postquam diem unum in conspectu hostium substitisset atque eum frustra expectasset, rediit in castra cum incolumi exercitu.
Hisce m. Dominationem tuam quam optime valere cupio.
Tui amicissimus


Axelius Oxenstierna m.p.


Dabam Wismariae, die 27 Martii A.o 1636.

Proximis literis scribam de rebus tuis privatis et, quantum est in me, curam tui habebo.


Adres: Serenissimae Reginae Regnique Sueciae apud christianissimum Galliarum Regem legato ordinario, magnifico ac generoso domino, domino Hugoni Grotio, domino amico plurimum honorando, Parisios.











2543. 1636 april 7. Van N. van Reigersberch 4.

Mijn Heer,
Saterdach lestleden is in de vergaderynge van Hollant, op het versouck bij den raetpensionaris Pauw 5 voor desen gedaen 6 ende daerop versocht was het advis van sijn Ex.tie 7 ende bij de gedeputeerde met hare principalen gecommuniceert, gedelibereert. Hebben de meeste stemmen verstaen het versouck, soo het lach, behoorde te worden geaccordeert, dat is toe te staen hij thuys soude mogen commen om in de vergaderynge selffs hem van sijne bedienynge van het pensionarisampt te ontleedygen, directelijck tegens het advis van mijnheer den prins, die schriftelijck sijne opinie de vergaderynge hadde overgegeven medebrengende, dat men hem soude houde van nu aen van sijn bedienynge ontslagen ende het pensionarisampt impetrabel. Desen cours van veele steden geeft achterdencken, dat den pensionaris Pauw hetgene hij door sijn brieven aen de vergaderynge opentlijck heeft versocht ende met recommandatie van sijn vrienden ende de stat van Amsterdam sijne Ex.tie voorgedragen, onder de hant anders souckt te beleyden, waerin hij niet voorsichtych soude doen; want hoe geraden is sijn selve in een soodanygen staet met indirecte middelen tegens d'intentie van die hem dus lange daerin hebben gecontramineert te conserveren, is licht te considereren. Den pensionaris Cats 8 heeft met de meerderheyt niet geconcludeert; oock is bij geen van de steden daer-

{==71==} {>>pagina-aanduiding<<}
toe instantie gedaen, sulckx dat apparent andermael in deliberatie sal moeten commen ende het advis van sijn Ex.tie werden gevolcht. Veele meenen, men Pauw daer ordinaris ambassadeur behoort te laten, maer seggen andere wel te weten, hij daer geen lust toe en heeft; hetwelck wel is te geloven, want hij meer voordeels kan doen als extraordinaris, hebbende 75 guldens daechs als ordinaris met een traictement van 10.000 guldens. Den heer van der Mylen 1, in cas die conditie hem voorquame, meene ick, dat hem mede soude excuseren, gelijck mede Fabius 2, die Iovinianus 3 dat oock soude raden.
Caesar 4 heb ick de pretensiën, wat breet geëxtendeert, overgelevert, om des te beter tot redelijckheyt te commen; dan vreese hetgene wij voor liquide oordeelen hem, dewijle soo hooch monteert, sal deterreren, ick late staen de reste. Wij moeten sien. Verwachte eerlange antwoort, want voor Mey, waer het mogelijck, soude ick garen daer wat van maecken.
De wercken in de Duffel tusschen het spuy ende Billant meent men soo verde te wesen geavanceert, dat, soo den viant binnen vier, vijff dagen met geen notabel secours en compt, het fort Schenck wert gehouden voor verloren, naer het oordeel van den gouverneur van Cleeff 5, gelijck wt sijne geïntercipieerde brieven blijckt. Wij moeten sien, wat de troupes van den viant, die op de been sijn, voor sullen nemen; men hout die sterck vier à vijff duysent man, ende wert tot Gennip een brugge over de Mase geslagen, een teycken, dat over willen ende een preuve nemen. Het garnisoen van Gennip, Geldre ende Cleeff soude haer seer verstercken.
De sestych compangiën, bij sijn Ex.tie naer Nimwegen gesonden, meent men daer nu sijn gearriveert. Bijaldien den viant geen secours in corten tijt brengt, sal uEd. hooren van een notabel effect van de onse. Wert oock gelooft door advisen, die van des viants volck commen, dat het fort besloten sijnde, al en geschiede daer geen gewelt op, niet lange bij faute van goede provisie soude connen tegenshouden. Maer andere seggen, voorraet is van coren ende niet en ontbreeckt als sout, boter, hout; soo schrijft men van Brussel, ende een brieffken, met een vrouw wt Schenckenschans gebracht, seyt: sij hebben gebreck van knopen, haecken ende oogen. Die van binnen doen alle nachten vierteyckenen aen die van Cleeff ende die van Cleeff aen het fort. Men werckt naerstich tot Cleeff aen provisie van palissaden ende ladders, dat vermouden maeckt, sij een attaque op de wercken van de onse willen doen.
In Vlainderen heeft den viant door een entreprinse Philippine gemeent off te emporteren off soo veel aventage daerop te crijgen met die van binnen de haven onbruyckbaer te maecken, dat hij een belegerynge met hope van succes soude hebben connen hervatten. Tot dien eynde hadde een quartiermeester van het schip van den vice-admiraal Hollaer 6 ende eenyge soldaten binnen gedebaucheert; dan een van de soldaten, het dessein hebbende ontdeckt ende d'onse

{==72==} {>>pagina-aanduiding<<}
binnen op haer hoede wesende, den viant, die aen het marcheren was, dat gewaer werdende, is onverichter saecke terugge getrocken.
Den heer ambassadeur Camerarius 1 is in groot peryckel geweest, doch naer vijff dagen was geweest sonder water te maecken, een steen gelost hebbende is buyten peryckel gestelt. Dese sieckte gaff des te meer apprehensie aen de sijne, omdat morbus is hereditarius, daer sijn vader 2 ende grootvader 3 van sijn gestorven.
Den heer Spierynck 4 is ondertrout met joffrou Bommers 5 ende gaen de geboden tot Delft. Vrijdach heeft bij de Staten-Generael, desen morgen bij mijnheer den prins audiëntie gehadt. De schaersheyt van gelt sal grote difficulteyten op sijn versouck brengen.
Het tractaet tusschen den keyser 6 ende lantgrave 7 meent men t'eenemael is gebroocken ende dat den hartoch van Lunenburg 8 met den lantgrave wederom in wapenen sullen commen.
Den gouverneur van Cobblents 9, die in extremiteyt was gebracht, heeft met een surprise het casteel Shoumberg, twee mijlen van Coblents op den Rhijn, ingenomen, vijff hondert malderen corens, wijn ende ander behouften daerbinnen gevonden, ende die binnen Coblents gebracht, waerdoor die plaetse is gerevictualieert.
Brieven wt Spaengen, geconfirmeert met rapporten van schippers, die wt Lisbona commen, willen ons doen geloven, dat Lichthart 10, admirael in Brasil vanwegen de Westindische Compangie, met sijn bihebbende scepen soude verbrant ende gedestrueert hebben in de Baya de Todos los Sanctos de Spaense vlote, onder anderen het gallioen van Napels, gemonteert met meer als tsestych metale stucken. Wij moeten de continuatie van de tijdynge verwachten.
Ick bidde om mijn gewoonelijcke recommandatie.
Desen 7 April 1636.

Adres (met andere hand): Mevrouw (Mevro)uw De Groot tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 7 April 1636 N. Reig.
En in margine achtereenvolgens: Sch. bereyt val (?); Medicamenten; Philippine; Schoumberg; Coblents; Sp. vloote in Todos Sanctos.













{==73==} {>>pagina-aanduiding<<}

2544. 1636 april 9. Aan Willem de Groot 1.

Prope eodem tempore accepi literas tuas, mi frater, 3, 10, 20 Martii 2. Postremas prius ὁμηϱιϰῶς.
Ut melius intelligatur vis epigrammatis, optimum dabo interpretem Venetum fratrem Paulum 3, virum veteris novaeque historiae callentissimum. Vidi ipsius autographas ad senatorem Parisiensis senatus Gillotum 4 literas scriptas 12 Maji 1609, in quibus haec sunt prudenter, ut omnia illius, dicta. ‘Si quam libertatem in Italia retinemus aut usurpamus, totum Franciae debemus. Vos et dominationi resistere docuistis et illius arcana patefecistis. Majores nostri pro filiis habebantur olim, cum Germania, Anglia et nobilissima alia regna servirent ipsique servitutis instrumenta fuere. Postquam excusso jugo illa ad libertatem aspirarunt, tota vis dominationis in nos conversa est 5. Nos quid hiscere ausi fuissemus contra ea, quae majores nostri probaverant, nisi vos subvenissetis?’ Haec digna lectu et pontificiis et iis, qui apud te eadem agi non vident protestantibus, tibi potissimum mitenda censui.
Nunc ad tuas ordine, sed cursim venio.
Literas curandi video rationes multis modis incertas esse. Optimum est non easdem semper experiri. Si quid est fidas aures requirens, mercatorum uti opera.
De Molino epigrammata 6 et latina et Graecum non displicere gaudeo. Putavi debere me hoc memoriae viri semper et in omni fortuna mei amantis.
Petro 7 cum modo, ut prospectum sit, curabimus. Scripsi ei, ut meas Institutiones Batavi Iuris 8 in sermonem latinum, non qualemcunque, sed Digestorum transferat. Rogo te amicosque omnes ad id opus, ipsi publicoque utile, et hortatores et adjutores sitis.
Cornelius 9 spero jam de segnitie se purgaverit. Didericus 10, nisi aliud res suadeat, hic manet ad discendos mores, gestus, linguam, equitandi et armorum artem. Si tamen aliter amicis videbitur, non erimus pertinaces.
Simonem Graswinckelium 11 apud vos esse gaudeo.
Quoties tibi scribo, toties et parentibus 12 optimis me scribere intelligo: novi enim diligentiam tuam. Gaudeo matrem incommodo novo liberatam, patri pro

{==74==} {>>pagina-aanduiding<<}
aetate belle esse. Deus illorum diu adversa non gravi senectute compenset mihique det illis semper probari. Uxori tuae 1, Losecatioque et ejus uxori 2 omnibusque nostris pro suavi nostri memoria gratias agimus.
Multum refert, quid responsi a Bruxellis venturum sit, super negotio pacis Batavicae Gallicaeque. Interim non transmitti agendi tempora gaudeo.
Caesarianos e Frisia Orientali in Westfaliam rediisse etiam hic audimus. Iuvabit, quid ibi porro acturi sint, intelligere.
Leodienses vexari jam diu audimus. Quid consilii sint capturi, colludente cum agri invasoribus episcopo eodemque principe 3, videndum erit.
Rogo, Rotterodamense negotium 4 ne semper trahatur. Et me enim et vobis indignum est nos tot per annos prolatando illudi. Si cum bona gratia jam nihil fit, cogitandum erit illic judicio, an alibi expeditiori via meum mihi consequendum sit.
De Casaubonianis ut pergas rogo, quando de Tilenianis 5, quae magni facio, recuperandis spem adimit Lamairius 6.
De Friderico Imperatore epigramma 7, quod mihi legatus Britannicus 8 Pavoni 9 se dedisse dixerat, si secunda sunt judicia, gaudeo. Velim et Gallice id versum videre.
Eindhovia neque situ neque munimentis momentum habet. De Gallorum ad Mazeriam exercitu nihil est: neque multum ad eum limitem hinc actum iri arbitror versis in Italiam conatibus; illis quoque usque hac non prosperis.
De Anthologia 10 etiam D. Vossio 11 scripseram. Reposuit tricas Blavii 12. Characteres, quos mihi Petrus miserat, plane indigni sunt opere. Velim edi talibus, qualibus usus est Stephanus 13, et cum illis σημείοις διαϰϱιτιϰεῖς nominum, quibus homines, montes, urbes, aquae discernuntur. Si talia non reperiuntur, aliis typis optimis edi librum cupiam et indices confieri scriptorum et eorum, de quibus scribitur, hominum, rerum, locorum. Prolegomena non inutilia jam parata habeo. Gaudeo mihi conjecturam de Scenquiano castello 14 tam bene processisse, ut praedicti eventus spes sit propinqua:

μάντις δ᾽ ἄϱιστος ὅστις εἰϰάζει ϰαλῶς 15. 



{==75==} {>>pagina-aanduiding<<}

Libellum ad chartas meas recuperandas exhibere ne differatis, quaeso. Multum enim naufragii tabulas colligere desidero.
Claudam epistolam solito rogatu, omnia mea, ut tamdiu facis, fraterne cures.
Vale quam dulcissime cum nostris tuisque omnibus.
Tuus tibi obligatissimus frater


H. Grotius.


9 Aprilis 1636.












2545. 1636 april 10. Aan L. Camerarius 1.

Illustrissime Domine,
Gratias tibi habeo pro iis, quae Xo Martii ad me scribere voluisti, ex quibus heri acceptis - sunt enim curandi literas viae nunc ut difficiles ita saepe tardae - didici multa, ut semper ex tuis, maxime de Germnicis rebus, quarum in maxima versabamur caligine eo, quod per iter, ut arbitror, magni cancellarii 2 nihil ex Pomerania pridem huc venisset.
Gaudeo et bellum bene procedere in Saxonia et de pace non omitti cogitationes. Aequum est protestantes suis prospicere rebus; nam quam pacem cudit pontifex 3 cujusque gratia jam Bononiam venit cardinalis Ginettius 4, minime credi debet utilis futura eorum, rebus, quos pontifex ut suae dignitati commodisque adversos non potest non odisse.
Ab imperatore ei negotio praefecti Bambergensis episcopus 5, Fuggerus 6, Curtius 7; ab Hispano 8 dux Alcala 9, Franciscus Melo 10, cancellarius Mediolanensis 11, quibus Mediolanensem alium 12 additurus est Leganesius 13 et Belgam 14 cardinalis Hispanus 15. A Gallia manent qui destinati antehac Brezaeus 16, Davausius 17, Feuquerius 18, Charnassaeus 19.
In Italia XXVII Februarii cladem accepit Crequiacus 20 a Vespola veniens,

{==76==} {>>pagina-aanduiding<<}
cum ei Leganessii a Vigevano occurreret exercitus. Vires ferme pares, nisi quod equitatu paulo validior Hispanus. Sed Crequiacus Sabaudorum turpi fuga desertum se queritur idque ad male obductas simultates novum vulnus (?) accessit. Nec desinit Sabaudus 1 audire legatos ab Hispano et principis Thomae 2 apud Hispanos gratia rem caecis suspicionibus implicat. Multum ab hoste incursatur tum Parmensis ager, tum Placentinus.
Dux Bernhardus 3 constituta re pecuniaria brevi se abiturum Germaniaeque rebus subventurum sperat. Et mittet ad magnum cancellarium, qui eum de ipsius animo consiliisque edoceant.
Gaudeo in Batavis effectum principis 4 authoritate, nequid de numeris discederet: et stipendia diligentius resque maris fortius tractari. Scenquiano castello recuperato 5, quod propediem futurum confido, expeditum erit principi alio vires vertere.
Leodii locus ad pacis colloquia non displicebat Gallis, ut se Batavorum rebus nonnihil aptarent, nec Britanno id incommodum videbatur. Sed pontifex suae majestati convenire judicat rem in Italia, si non confieri, certe incipi. Et ipse ad XII millia conscribit militum, partim in speciem virium, partim Venetorum de finibus quaedam disputantium odio an metu.
De Beverii 6 legatione spero optima nec deerit conferre, quicquid poterit, D. Scutamorius 7, qui te justo pretio, id est magni aestimat.
Quid de Seldeni libro 8 judicaturus sit magnus cancellarius, scire avebo. Hic aliqui se ad rescribendum parant, non minus quam apud Batavos Cunaeus 9.
Incidi his diebus in literas scriptas manu P. Pauli Veneti 10, viri, quem ex scriptis nosti, ad Gillotium, Parisiensem senatorem 11, in quibus haec legi 12: ‘Si quam libertatem in Italia aut retinemus aut usurpamus, totum Franciae debemus. Vos et dominationi resistere docuistis et illius arcana patefecistis. Majores nostri pro filiis habebantur olim, cum Germania, Anglia et nobilissima olim 13 regna servirent ipsique servitutis instrumenta fuere. Postquam excusso jugo illa ad libertatem aspirarunt, tota vis dominationis in nos conversa est. Nos quid hiscere ausi fuissemus contra ea, quae majores nostri probaverant, nisi vos subvenissetis?’ Hanc partem literarum dignam quae exscriberetur judicavi, quod ad res temporum Friderici Primi 14 non parum pertineant.

{==77==} {>>pagina-aanduiding<<}

Literas tuas in hostium manus pervenisse doleo; tamen nihil inde video nasci posse tuis aut publicis rebus adversum. Praeterea, ut recte dicis, contra malignos interpretes satis praesidii nobis esse in praestiti officii conscientia debet. De literis ad te sequar viam quam monstras, nisi per amicos interdum sit mittendi occasio.
Dei curae te omnemque familiam quantum possum commendo.
Illustrissimae Dominationi Tuae


observantissimus omni studio cultuque


H. Grotius.


Lutetiae, X Aprilis n.c. MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
In margine: Redd. Delfis A.o 1636 11/21 April.











2546. 1636 april 10. Aan N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
Ick heb gisteren ende eergisteren ontfangen uE. brieven van den 10, 16, 19 Maert 2. Bidde uE., dat immers de saecke van mijne papieren ende van Rotterdam 3 magh werden afgedaen, off dat wij een andere resolutie nemen. In de communicatie van de advysen, vertrouw ick uE. voorsichticheit heel wel. Maer, gelijck uE. seit, de vrese voor Alceus 4 doet alles ima(gi)neren. UE. can gemeene advysen senden door de wegh van mons.r Abbesteeg 5, de impo(rtan)ter door Olivier 6.
't Is mij lief te verstaen, dat op het volmaecken van de Compagniën, de betaeling ende op de zee werdt gelet. Ick wenschte, dat ernstelijck gedacht wierd om een bequaem persoon bij de Bloemcool 7 te laeten gaen ende wensche, dat het Ireneus 8 waer, al waer het maer voor weinigh tijdt. Aelianus 9 had garen Valerius' 10 plaets. 't Senden van Aisma 11 geeft hier ende sal apparentelijck oock bij Thucydides 12 wat ombrage geven.
Dat uE. Calaber 13, Numerianus 14, Fabius 15 onderhout in goede genegent-

{==78==} {>>pagina-aanduiding<<}
heit tot Iustinus 1, is niet quaedt, hoewel tot noch toe geene effecten daervan sijn gevoelt. 't Sal mij lief sijn, dat d'heer Beveren 2 wat goeds uitrecht ende sal garen helpen, soo ick can. Wat wij van den man, die nu te Venegiën 3 [is], hebben te verwachten, sal ick garen van uE. verstaen. Wil oock wel weten, off de sin van het epigramma 4 op den paus 5 gemaect oock de geestelijcken aldaer wel smaect. Mutato nomine. Scis caetera.
Van Brasyl ende Vrieslant sal garen al het vervolgh verstaen.
Hertogh Bernhard 6 doet hier instantie, ten einde Vindex 7 iet aenrechte jegens Mustafa Basse 8. Hij selff meent te gaen na de Mosel 9, soude garen gelt hebben uit Vrancrijck, wel verseeckert door coopluiden, volck uit Duitschlant, Sweden, Groot Bretagne.
Den cardinael Ginetti 10 is nae Boulogne in Italië om de handeling van de paix daer te beginnen.
Den viceroy van Napels 11 armeert sterck te water ende te lande. Van Vrancrijck gaen oock eenige schepen nae de Middellandsche Zee, maer sie weinigh apparentie om de eilanden 12 weder te becomen anders als door een generale vrede, waernae overal seer werdt verlangt ende de guazettes selve beginnen daervan te spreecken.
Men adviseert ons, dat Warteman 13 van den keiser 14, Ognate 15 van Spaignie gaen nae Engelant met verscheide voorslagen tot accommodatie van het stuck van den Pals. De Spaignaerden nae de laeste slagh bij haer gewonnen, hebben Vespole ingenomen, sijnde bij Fransoisen verlaeten ende den hertogh van Modena 16 sterct hem tot Mozzano ende Rossena.
De handeling van vrede meenen eenige dat uit Italië wel te Trente ofte Constans soude connen werden gebracht. Maer apparentelijck sal den staet van de Vereenigde Provinciën niet lijden, dat men verre van daer handelt, ende daerom meene ick, dat gedacht sal werden op een neutrale plaetse daerontrent.
Vaert wel met alle de vrunden.
Den 10 April 1636.

{==79==} {>>pagina-aanduiding<<}

De raedsheeren, die uit het parlement waeren gesonden 1, sijn weder gecomen. De officiën gaen op hooge prijs. Den coning 2, sedert dat sijnen broeder 3 Delbeen 4 - daer den coning secreten dienst van trock - heeft wechgesonden, heeft een gouverneur 5 uit sijnen naem gesonden tot Orléans.

't Pacquet op Hamburg sal uE. connen geven aen mijnheer Camerarius 6.

Ick hoor soo daetelijck, dat Aelianus 7 bedeckt daer is bij Aristoteles 8 om hem daernae te openbaeren. Wilt hem onderhouden soo veel doenelijck ende 't gemeen best bevorderen.
Alsoo een expresse afginck, heb ick uE. belast met de distributie van de brieven. Bidde de moeite te willen nemen.

Wilt bescheit doen vorderen op den brief aen Machaut 9.

Adres: Mijn Heer Mijn Heer Reigersberg, raedt in den Hoogen Raide in Hollant in Den Hage.
port.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den X April 1636 wt Paris.











2547. 1636 april 10. Van N. van Reigersberch 10.

Mijn Heere,
Hiernevens gaen twee concepten 11, het eene geautentiseert, sulckx het in den iare 1629 tusschen den heer marechal Valkenburch 12 ende eenyge van dese provintie op het welgevallen van sijn M.teyt van Sweden 13 was gearresteert ende geteyckent, aen de agreatie van hetwelcke oock bij de heer Valkenburch, naer ick van goeder hant ben onderricht, in het minste niet en wert getwijfelt; dan hebben de eerste aenleyders van dat werk tsedert de doot van de gemelte heere Valkenburch, die als gouverneur in Maechdenburch is gebleven, geen voorder vervolch van haer dessein gedaen. Warom eenyge andere aensienelijcke persoonen in

{==80==} {>>pagina-aanduiding<<}
bedeincken hebben genomen hetselve te examineren ende genegen sijnde hetselve paucis mutatis selffs bij der hant te nemen hebben gewacht op bequamer tijt ende gelegentheyt van haer voornemen bekent te maecken. Ende alsoo sij oordeelden, den tijt nu niet onbequaem en was om hare goede intentie de coninginne 1 ende croone Sweden te doen verstaen, ende dat sulckx niet beter soude connen werden gedaen als bij yemant, die de qualiteyten ende gelegentheyt van degene, die haer daertoe presenteren, sijn bekent, soo hebben de heeren burgemeesters Beaumont 2 ende Oetges 3, iegenwoordych Gecommitteerde Raden in Hollant, den eenen vanwegen de stat Dordrecht, den anderen van Amsterdam, beyde seer considerabel in desen staet ende die in de importantste ende wichtychste affaires meest werden gebruyckt, mij voorgehouden, off uEd. difficulteyt soude maecken om wt haren name, die dit werck principalijck concerneert, het tweede concept, dat niet is geautentiseert, met sijne Ex.tie den heer rijxcancelier 4 met favorabel voorschrijven te communiceren, opdat door beleyt van gemelte heer rijxcancelier octroy van de coninginne ende croone Sweden tot soo dienstelijcken voornemen soude mogen werden vercregen. Desen voorslach mij werdende gedaen van twee uwe ende mijne confidente vrienden, gelijck sij bij alle occurentiën hebben getoont ende garen tonen souden, heb ick aengenomen, considererende, dat uEd. deselve seconderende gesamentlijck de croone Sweden
ende personen van die meriten, uEd. sooseer geaffectionneert, soude connen dienen. Sende darom beyde de gemelte concepten hiernevens, met ernstych versouck, dat uEd. gelieve sonder (tijt)verlies deselve met sulck voorschrijven, als uEd. sal oordeelen daertoe meest dienstych te wesen, sijn Ex.tie den heer rijxcancelier toe te laten commen ende voorts den heren Beaumont ende Oetges soodanyge antwoorde gewerden, als uEd. daervan sal connen becomen, opdat de heeren, die mij hetselve ten hoochsten hebben gerecommandeert, mogen sien, wat devoir bij mij ende uEd. daerin is gedaen ende wat reeckenynge sij op den voortganck van haer voornemen hebben te maecken.
Desen 10 April 1636.

Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 10 April 1635 N. Reig.












2548. 1636 april 10. Aan G.J. Vossius 5.

Non ingratas, vir clarissime, tibi filioque quas misi literas 6 sane gaudeo; nam quos amo, ab iis et redamari percupio.
Quod Petri 7 mei studiis favetis ambo, pro eo etiam gratias ago rogoque, ut

{==81==} {>>pagina-aanduiding<<}
eum excitetis ad operam, quam nuper ei indixi vertendae in puram Pandectae latinitatem meam Batavici juris institutionem 1.
Neque hortatores tantum vos esse, sed et, quando opus erit, adjutores cupiam. Anthologia 2 tota editioni parata est, sed typorum Graecorum, quos mihi filius 3 transmiserat, species mihi non placet. Valde amem tales, quales sunt in Stephanica Anthologiae editione cum notis illis discriminatricibus 4. Sed forte nusquam tales reperiamus. Indices quoque addi velim exactos poëtarum, et de quibus agitur, hominum, rerum, locorum. Ita enim liber utilior fiet monstrantibus viam etiam prolegomenis meis, quae parata habeo. Rogo dispicias, ubi editio et accuratissima possit fieri et cum maxima celeritate.
Tua de Poëtica 5, filii Maimonidem 6, immo 7 de pectore ubi prodierint, duplici cum gaudio legam et ob scriptores et ob argumenta scriptionis. Origenes 8 dudum est, quod impatienter desidero: Salmasius 9 ea in re exspectandus non erit prolatator nimius. De Tacito non debet a me commentarius exspectari nec dissertationes politicae 10. Sed si quis edere velit, cum iis, quae Lipsio 11 et illis Gruterianis scriptionibus 12 notata, possum correcturas emendationum sexaginta aut circiter addere, ut illa quoque nova accessione opus commendetur.
Schickardo 13 bene te voluisse non dubito et ex literis tuis certior fieri gaudeo.

{==82==} {>>pagina-aanduiding<<}
Sed exonero te ea cura. Mortuus est enim ex peste. De eo hoc fecimus epigramma a Berneggero 1 moniti:

Qui stadium Solis penitusque latentia Caelo 
Sidera, qui voces norat Hebraee tuas. 
Optimus interpres, quam Bosphorus alluit, aulae 
Cui melius multo quam sibi notus Arabs. 
 
Pestifero rapitur Schickardus sidere: docti 
Flent, simulatque artes discere quisquis amat. 
Vix talem seri poterunt sperare nepotes 
Ut nunc a morbis secula longa vacent. 


Mea meique tibi ac tuis omnibus, ut semper, prosperrima precantur.
Tibi devinctissimus


H. Grotius.


Lutetiae X Aprilis MDCXXXVI.












2549. 1636 april 11. Van B. Damcke 2.

Excellentissime Nobilissime Domine,
Is ipse dies, qui praeter opinionem prosper mihi apparebat, magno me infortunio innocentem auxit. Dies erat vigesimus quartus mensis Martii, quo a meritissimo parente meo 3 literae mihi redditae sunt, quas, Exc. T. praestita reverentia offerendas praesentium portitoris, inclytae nationis nostrae Germanicae secretarii 4, fidei commisi. Unde is tam inclytae nationis Germanicae quam meo nomine Magnif. T. compellatum venit. Demisit me in infestum quendam casum, quem praesens enarrabit, fortuna, ac in squalidum carcerem condidit, donec, postquam omnibus de innocentia mea constabat, totius inclytae nationis Germanicae intercessione et adiumento e carcere post octiduum emissus sum, ea tamen lege, ne, antequam longior processus finem sortitus fuerit, urbe excedam.
Accedit huic malo aliud, habenda nimirum cautio. Interea, dum haec serio tractantur, hospes meus 5 moritur, cui pro novem mensium victu et aliis obstrictus sum. Cautionem igitur quis adiungeret, nullibi gentium erat. Nepoti 6 tandem hospitis defuncti, viro non tam lautae rei, quam bonae fidei, vicem meam doluit. Nota autem omnibus inter defunctum et me insignis familiaritas et, quod nunquam serii quidquam iurgii cum eo mihi intercesserit, ex quo amicitiam coluimus: ea animorum coniunctio fuit, ut vel vitam pro eo cum morte commutare non renuissem, apud quem ultimum in coena fui ea vespera, qua fatalem horam obiit. In casu etiam non adfui: vel, si adfuissem, manu dextra libere uti licuisset. Oberat nihil,

{==83==} {>>pagina-aanduiding<<}
quam quod caedis autor concivis meus, qui evaserat, eadem mecum mensa uteretur. Quae omnia prolixius praeter innocentiam meam Ampl. T. ex praesente cognoscet.
Supplex igitur Nobilitati T. colendissimi patris mei literas offero, unice simul obsecrans, velit observantiam totius inclytae nationis Germanicae agnoscere, eius authoritatem, qua uti etiam nervo rei gerendae me iuvit, non abiicere, mihi in adversis, dum res summe postulat, succurrere, meae famae, quae pari cum vita passu ambulat, rationem habere, veteremque erga me affectum testari, non dedignetur.
Vide, quaeso, Amplissime Domine, quanto in periculo haeream, nisi tuo salver auxilio. Neque solus ego, sed omnia, quae alicui in mundo cara, inter quae primas fama obtinet, esse possunt, a T. benivolentia, Nobilissime Domine, pendent. Respice me in adversis meis, ne peream. Non deeris innocenti, Amplissime Domine, consilio tuo, quo magis omnia felicius procedant. Et, quod summa rei praeterea est, tua apud mercatorem fideiussione res meas promovere non gravaberis. Ego hoc sancte promitto me, quam primum voti ac petitionis meae compos factus fuero, ilico hinc ad vos abiturum esse. Verum fatebor non minus quadringentis coronatis me hinc discedere posse, quibus hoc praesertim casu summe necesse habeo unice praeterea precans, si forte aliquot florenis praeterea opus fuerit, ne id mihi morae sit. Commodam sane per mercatorem conditionem novi. Nam M.r Trorin 1, marchand flamand à Paris, si modo ad M.r Rouseau 2 huc scripserit, nil obstat, quo minus fideiussione tuae Nob. statim solvatur. Sed verbo omnia tuo, Magnifice Domine, pendent, quo me servare potes. Hoc ut indubius opto, sic per omnia sacra rogo.
Excellentissimae Amplitudinis Tuae addictissimus


et aeternum devotissimusque cultor


Bernhardus Damke.


Aureliis Ligerinis, A.o XP MDCXXXVI. 11. April.


Onder aan de brief met latere hand: Ex. Domino Hug. Grotio legato.












2550. 1636 april 11. Aan A. Oxenstierna 3.

Excellentissime Domine,
Cardinalis Guenettius 4 jam Roma Bononiam abiit a pontifice 5 dilectus ad pacem constituendam inter ecclesiae romanensis columina. Legati ab imperatore 6, qui ante a me perscripti, Bambergensis episcopus 7, Fuggerus 8, Curtius 9, ab

{==84==} {>>pagina-aanduiding<<}
Hispano 1 dux Alcala 2, Melo 3, cancellarius Mediolanensis 4; his alium Mediolanensem 5 adjunget Leganesius 6, Belgam 7 cardinalis Hispanus 8. A Gallia Brezaeus 9, Davausius 10, Feuquerius 11, Charnassaeus 12 destinantur.
Poloni de conjugio regis sui 13 cum Palatina 14 non dubitant. Legatus tamen Anglicus 15 sic loquitur, quasi id non credat; puto, ne ante tempus suspecta sint nobis Angliae consilia.
Idem legatus a Gallis responsum adhuc exspectat super proposita a se quaestione, an, si arma Gallis jungant sua, Galli in bello perstituri sint, donec non Palatinae tantum terrae sed et electoratus ad veterem dominum redeat.
Interea multae literae nuntiant ire in Angliam legatos a Vienna Wartmannum 16, ab Hispania Ognatum 17.
Qui in Anglia aerarii curam accepit Londinensis 18, totus a Cantuariensi 19 pendet et creditur sancte functurus eo munere.
Dux Vinariensis 20 hic etiamnum detinetur. Vellet de pecunia Gallica certus esse interposita mercatorum fide. Militem mallet Germanum, Suedum, Britannicum. Consilia sua per Ponicam 21 Sublimitati Tuae significabit excusabitque factam Magontiaci jacturam.
Dux Parmensis 22 simul Galliae fines exiit, amovit a se secretarium suum 23, quod is Galliae ministris nimium se fecisset familiarem.
Episcopus Burdegalensis 24, ut nunc omnia etiam belli per homines hujusmodi procurantur, it cum classe in mare Ligusticum. Recuperandi insulas 25 spem nullam esse nisi per pacem tum ex hominibus provinciae Narbonensis tum ex iis,

{==85==} {>>pagina-aanduiding<<}
qui cum classe ituri sunt, intelligo. Bene ibi se muniere Hispani, naves habent plurimas, Italiam omnem aut suarum partium aut extra partes.
Frater regis 1 iratior metuitur esse post depulsum Delbenium 2, ideo Aurelianae urbi praefectum suo nomine rex 3 dedit.
Vienna scribitur XVI Polonorum, puto Cosaccorum, millia in usum imperatoris conscribi: mitti inde ad Italicum bellum mille quingentos equites, pedites bis mille et quingentos.
Neoburgicum 4 nihil obtinuisse, praeter literas ad cardinalem Hispanum ac Piccolominium 5. Alii indidem scribunt imperatorem, ut Anglum 6 sibi conciliet, in eo laborare, quod diu jam dicitur, ut electores sint novem, in iis Palatinus 7 et ex episcopis novus; Bavaro 8 dare velle partem Austriae ipsi propinquam, ut a Palatinatu discedat. Sunt tamen in Italia, qui aliter de ea re disserunt et ajunt Palatino pro Palatinatu alias terras datum iri; jus autem electoris post mortem Bavari.
Regni Neapolitani rector 9 terra marique vires comparat magnas, qui mos Hispanis tunc maxime, cum de pace fervent colloquia. De pace actionem a Bononia migraturam Tridentum, Constantiam aut Lindavium varii, ut fit, varie augurantur. Nec desunt, qui haec omnia in speciem ostentari jactarique putant. Revera Romae Estraeum 10 cum Papa in arcano de conditionibus conventurum. Papa ipse XII millia peditum conscribit. Parat aliquid militis et dux Etruscus 11 Pisasque firmat. Dux Mutinensis 12 Parmensi 13 gravis ad Mezzanum et Rossenum, per quae Mutinensis ager Mediolanensi connectitur, munivit se diligenter; caeteroqui qui post prosperam Hispanis pugnam captamque ab illis Vespolam nihil magni ibi agitur.
Creditur controversiae de Valle Telina jam diu in conventibus Rhaetorum agitatae is futurus exitus, ut protestantium religio e Valle exsulet, jurisdictio civilis et criminalis penes Vallitelinates maneat, jus transitus retinentibus Rhaetis; si quid controversi inciderit, stetur Gallicorum legatorum arbitrio. Et de religione quidem merito dolet protestantibus. Jus autem imperii imminutum graviter conqueruntur et romanocatholici, non obscura poenitentia in ipsa viscera admissi militis Gallici, ita ut jam imperia detrectari nequeant. Nec tacent quidam aequiora ab Austriacis potuisse obtineri.
Hochburgi damnum magni fieri video ob loci situm repertosque ibi belli paratus.
Spero propediem me reditum Tuae Sublimitatis Stralsundum ejusque res prosperas intellecturum.

{==86==} {>>pagina-aanduiding<<}

Deus, Excellentissime Domine, id faciat cunctaque ad bonum commune dirigat.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 1/11 Aprilis 1636.

Docent me recentiores literae ad complendum illum XVI millium, de quo scripsi, numerum, Germanos, qui in Silesia agunt, una cum novis e Polonia copiis numerari.
Dum hic in manibus haeret pecunia, diffluit ducis Bernhardi exercitus et optima supplendis numeris tempora praetereunt.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2551. 1636 april 12. Van Ch. Marini 1.

Monsieur,
Ensuicte de ce que ie vous ay envoyé par mes précédantes ie vous addresse celle-cy ouverte (?), n'ayant pas loisir de vous escrire plus amplement.
Ceste diversion de monsieur le duc 2 faira retirer sans doute les Allemans de Parmesan où ils ont pris tout fraichement le bourg appellé Val Datero les Espagnols y tenant encor le chasteau de S. Jean.
On faira passer ce prinstemps 3 ou 4m hommes en Italie où les Austrichiens sont forts, et les nostres y font la guerre avec peu de progrez.
Je vous reccomande de plus en plus mes affaires particulières vivant icy parmy une intolerable cherté qui me travaille (?) fort et si jusques au mois de Juin monseigneur le gran chancelier 3 ne m'envoye quelque argent je seray contraint de l'aller trover où il sera, ne pouvant vivre à la cour d'un gran chancelier, abandonné de telle sorte.
Pour fin je vous baise les mains et demeure, monsieur,
Vostre très humble et


très obéissant serviteur


Marini.


Du Camp de Trahone, ce 12 d'Avril 1636.


In dorso schreef Grotuis: 12 April 1636 Duc de Rohan, Marini.
en: 29 (sic) April 1636 Marini.
Rec. 29 April n. st.
Onderaan de brief: Mon.r Grotius.













{==87==} {>>pagina-aanduiding<<}

2552. 1636 april 13. Van C. de Groot 1.

Venerande Parens,
Tuas XXVII Martii et Apr. III e novo cal. datas 2 cum implicatis ad dominum magnum cancellarium 3 biduum est, quod recepi. Quod ut antehac aliquoties ita nunc quoque per me quam per alium curari istas utilius meliusque existimas, atque adeo in omnibus quanta tibi mei sit curae (!), quamque rebus meis consultum cupis, innumeris modis ostendis ecce iterum, immortaleis (!) tibi habeo gratias, quas habebo equidem, quamdiu hac fruar vita, cuius quicquid demum est, id omne tuo beneficio acceptum refero.
De Mousterii 4 tabulis ut et chartis Hottomannicis 5 speratoque ab admissionalibus 6 salario quod sit magni cancellarii consilium, scripsi tibi Vismarda 7. Nunc vero cum de tuis toties conquereris trimestribus deque domini Spiringii 8 in solvendis, quae debentur, tarditate, non video, qua ratione id negotium procedat, eo quo monuerat modo magnus cancellarius, primum quod constituere de re communem Sueciae liberalitatem aut potius gratitudinem spectante hac praecipue rerum tempestate in ancipiti sit, tum quod non judicem tibi sufficere pecuniae tantum, quantum istas ferat erogationes solitis maiores gravioresque. Ego non desinam et hunc et si quis alius eo in negotio scrupulus se obiecerit, eum movere dominum magnum cancellarium, quod hac quidem occasione fieri non posse, aegre equidem atque dolenter fero. Fieri autem non potest propter appropinquans sanctissimum Paschatis festum, ad quod continuis his diebus praeparat se haec aula, et solito more peccatis expiat.
Si quid obvenerit in posterum, quod et scire nos tui muneris intersit et celare caeteros cupias, poteris, cum apud nos sit instituta notarum charta, iis uti, quotiescunque libebit.
Smalzium 9 a nobis exspectari scies, si praecedentes litteras acceperis, e quibus et Spiringii absentiam et initum illi cum Bommelia 10 matrimonium intellexeris. Quae novarum rerum ibi agitatarum ad me miseras recte perlata fuere, fecique et epigrammatis tui et mutatae in novo ponte inscriptionis participem dominum magnum cancellarium.
Mitto ecce, ne torpentem me credas, e Belgico a me translatum carmen virulentum in Saxoniae electorem 11 in quo mutavi quaedam, alia praeterii, verbis autem nusquam me adstrinxi; prodiit illud ante duos iam menses, atque ut ad nos

{==88==} {>>pagina-aanduiding<<}
pervenit, ita statim, in multorum gratiam, quibus ignotus erat sermo Belgicus, latinitate donavi; sicubi in hoc tam exiguo opere lapsus fuerim, festinationi agnoscas rogo, nam intra biduum postquam receperam, consummatum absolutumque domino magno cancellario tradidi. Nunc in sermone Germanico, ut mones toties, occupatum me teneo transiturus inde ad alia, quae proponis non minus necessaria.
Novorum ingens heic sterilitas post ultimam illam nostrorum de Saxone victoriam, quod extremum bellicae suae virtutis monumentum reliquit nobis ad Britannos suos reversus Redvinius 1; cuius dein exemplum secuti alii atque alii, quos inter et Gustavus, regis Gustavi nothus 2, a Bannerio 3 ad iram minis praecipiti secedit.
Joannes Nicodemi 4, cuius nuper usus fuit in pactionibus Gallicis, a St. Chaumontio 5 gemma donatus est, cuius pretium aestimatur ad CCCC imperiales, quae res admissionalium exspectationem commendare videtur.
Deus te, venerande Parens, nec publici nec nostri incuriosum servet diu atque cum matre mea faelicissime custodiat.
Tuus tibi obedientissimus filius


Cornelius Grotius.


Stralsundiae, Aprilis III/XIII 1636.

Vestibus indigeo maxime, cum istae, quibus usus fui hactenus, et tritae nec ullius sint pretii, nec ulla datur heic occasio ad comparandas alias in urbe multorum indiga, cui accedit, quod abest Spiringius atque abfuturus credatur aliquo adhuc tempore; rogo itaque, ne me patiaris earum egentem, quaecunque apud vos sunt, cum possint commode ad nos transferri, procul ullo a milite, periculo averso alias in partes.
Libros per Poortium 6 accepi iam. Rogat itidem te huius aulae praefectus 7, cuius mira erga me humanitas mirusque supra quam dixerim favor, uti ipsi quoque amictus ibi procuretur, qualem inserta scheda describit, quem, si in itinere pereat, periturum sibi, caeterum de sumptibus se vel heic vel alibi satisfacturum tibi, quod beneficium ne recusetur viro nobis ad omnia parato, rogo etiam atque etiam. Vrangelius mareschallus 8 Stetini nuptias celebrat cum nobili virgine e Nassaviorum familia 9, nondum soluto Gaertzae obsidio. Hatsveldii 10 copiae ad VIII armatorum millia aestimantur.


Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 24 Maii n.s.












{==89==} {>>pagina-aanduiding<<}

2553. 1636 april 14. Van N. van Reigersberch 1.

Mijn. Heer,
Dat graeff Ian van Nassau 2 over Mase naer Cleeff met den cardinaels infantes 3 volck tot ontseth van Schenckenschans 4 was getrocken, sal uEd. wt mijn leste brieven 5 hebben verstaen. Desen sal uEd. nu seggen, dat bij graeff Ian Picolomini 6 met sijn troupes hem hadde gevoucht ende gelijckelijck tot Cleeff sijn geweest sterck, soo men seyt, 6000 à 7000 te voet, 10000 paerden. De wercken van graeff Willem 7 in de Duffel hadden sij gedaen besichtygen, maer oordeelende deselve te sterck om deur te breecken, niet vindende om menschen off paerden te voeden, was graeff Ian wederom over Mase teruggegetrocken ende Picolomini met sijn volck naer het lant van Gulyck. Tegenwoordych is graeff Ian met sijn volck in de Meyerie van den Bosch, daer hij noch meer volckx bij hem crijcht, maer is weynych apparentie, dat hij yet op de Maeskant bij gebreck van vivres sal connen attenteren.
Men sal eerstda(echs) het fort Schenck met gewelt attaqueren, dat is, soo haest het water wat laeger is, ende hout men nu hetselve voor den viant verlooren; maer men moet tijt winnen, om den viant geen occasie te geven door diversie eenych voordeel te doen.
Brieven van Hamburch seggen, den generael Bannier 8 wederom was over de Sael getrocken om te slaen Hatsvelt 9, die met keyserlijcke volck tot secours van den Sax 10 quam, eer sij waren geconiungeert, ende hadden sij daer brieven van Leypsich, dat de gemelte Bannier een regiment dragonners hadden 11. Verscheyde advisen gaen breeder ende spreecken van een generale defaite van de Saxische, doch seckerheyt hebben wij niet.
Tot Francfort was een keysersche ambassadeu(r) 12 om te gaen naer Engelant, ende presenteert den keyser 13, immers laet hij sulckx verluyden, dat hij den palsgraeff 14 wil restitueren portionem non contemnendam van het Palatinaet, dat is den Nederpals, ende het electoraetschap maecken ambulatoir, dat is, dat den iegenwoordygen palsgraeff naer doot van den Beyervorst 15 de keure soude hebben ende naer des palsgraven doot wederom een van de successeurs van den Beyervorst; materie genouch om Engelant tot handelen te brengen ende soo tijt te winnen.

{==90==} {>>pagina-aanduiding<<}
Oock wert hier verwacht den grave van Arondel 1, die vanwegen den conynck van Engelant 2 naer den keyser gaet.
Van Stockolm heb ick advisen gesien; meene, die sijn van den man van 3 Terentius 4, dat men sprack van viceroy te maecken ende dat het ooch viel op Tuchidides 5. Dat 6 Vindex 7 man 8 met Xenocrates 9 is verdragen, wil men hier mij doen geloven; dat is seecker, dat hij weder bij Nerva 10 was.
Melander 11 is hier gisteren gearriveert met noch een commissaris van den lantgrave 12, genaemt Chester 13, ende hoort men weynych apparentie, dat den lantgrave met den keyser sal verdragen; tot hostiliteyt commen sij noch niet.
De defaite in Italiën wert hier seer cleyn gemaeckt.
Calaber 14 soude garen van Iustinus 15 weten, off de dedisgr[a]tie van Bresé vast gaet 16, met de particulariteyten daervan. Hetgene Hannibals 17 man, die bij de 18 Latou 19 comt, verrichten sal, wilde Irenaeus 20 wel wesen geadviseert, ende hetgene van Stesichorus 21 occurreert.
Van Caesar 22 wachte ick tijdynge.
Met Manlius 23 staet het in deselffde pointen, dan sal Gracchus 24 dat werck

{==91==} {>>pagina-aanduiding<<}
wel te boven commen. Somyge sagen Serranum 1 garen bij Eusebius 2; Iovinianus 3 is daertegens. Hanno 4 heeft mij noch vandage verclaert, dat hij Terentius 5 niet souckt te lesen.
Wat uEd. goet sal vinden van de concepten, bij mij uEd. toegesonden 6, gelieve uEd. mij te laten weten, ende dat in sulken vougen, dat ick degene, die uEd. intercessie hebben versocht, mach toonen, dat uEd. genegen is voor haer wat te doen. Meerder van de saecke sal ick uEd. met meerder tijt laten weten.
Krayenburch 7 aen een quartiermeesterschap te helpen, ware niet eere genouch, alsoo doorgaens die plaetsen bij luyden van seer slechte conditie werden bedient. Het beste waer de wapenen te dragen onder een regiment, daer de compangiën sonder nominaties worden bij sijn Ex.tie 8 begeven, ende alvoren te sonderen, off sijn Ex.tie genegentheyt soude hebben hem bij occasie te favoriseren; aen een vendel waer wel te helpen, dat beter trap soude wesen tot meerder als een quartiermeesterschap. Den heer Wyts 9 presenteert in het leger hem alle vrienschap te doen, oock dickwels aen sijn tafel te nemen ende voort te trecken; daer soude connen hooren ende sien. Vooral most hij bij van den Bosch continueren, die genegentheyt toont; hij doet wel, dat hij die met brieven cultiveert. Mijn opinie soude wesen van daer niet te commen, vóór het leger te velde gaet, dat mogelijck soo haest niet wesen en sal; want de tale ende goet fatsoen om met luyden van qualiteyt om te gaen dient wel te hebben. Soo de exercitiën hem niet te Paris en hielden, soude best bij Fransen alleene op het lant dienen; dat is mijn gevoelen.
Blijvende in alles genegen om uEd. ende de uwe te dienen.
Desen 14 April 1636.

Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Ambassadeur van de Coninginne ende Croone van Sweden bij den Alderchristelijcksten Coninck.
In dorso schreef Grotius: 14 april 1636 N. Reig.












2554. 1636 april 14. Aan J. de Voisin 10.

Vir Nobilissime,
    Legi cum voluptate, quae miseras ex hebraeis latina 11 ex latinis Graeca, illa tua, haec fratris 12, pari ac fraterna felicitate.

{==92==} {>>pagina-aanduiding<<}

Maimonidae quae vertisti, dignissima sunt lectu incenduntque in me multa videndi talia desiderium, audaciam etiam id a te postulandi.
Philosophica, quae sunt Hebraeorum, nihil habent antiqui. Ad eos venere per Arabum rivos ex Graeciae fontibus, unde haurire est limpidiora. Cavalae 1 pleraque somnia otiosorum. Unum, quod a Judaeis petendum est, interpretatio est legis per Mosem datae usu approbata. Multae autem sunt partes dignae nosci et intactae hactenus. Sicut de Rege dedit nobis qui nuper obiit Schickardus 2; de Synedrio ..... 3; de Templo Constantinus, cognomine Imperator 4, et novissime de intestatorum successione Seldenus 5. Ita te quoque in parte aliqua egregia morum hebraicorum explicanda velim bene mereri de publico.
Ego utilem maxime eam partem judico, quae de Synagogis est earumque gubernatione. Sed aequum est eligendi libertatem tibi relinqui; ut dulcior sit, quem elegeris, labor.
De Aeneidos parte in Graecum versa dicere audeo, ex quo renatae sunt literae, paucissimos fuisse, qui Graecos versus tolerabiles scriberent, qui Homeri facilitatem exprimerent, in Italia Galliaque neminem, in Germania unum forte Rhodomannum 6, qui tamen, si quid recte judico, ad illud omnibus seculis laudatissimum exemplar minus 7 prope quam hic tuus accessit. Quare pergite quaeso, quanquam pauci sunt talium recti judices, bene sperare de nostro seculo aut certe de futuris, cum vestra sola duorum studia habeant, unde alios possint accendere. Ego ut stadii spectator plausu favebo, nec unquam me Deus sivit ita immergi negotiis,

{==93==} {>>pagina-aanduiding<<}
ut non talibus ingeniis et legendis et apud alios praedicandis vacem. Vobis opto fortunam dignam tanto literarum profectu.
Tuae Nobilitati animo toto addictus


H. Grotius.


14 Aprilis 1636. Lutetiae.












2555. 1636 april 17. Van C. de Groot 1.

Venerande Pater,
Abesse ab hac aula dominum Spiringium 2 ex prioribus litteris meis 3 haud dubie iam intellexeris. Tuas interim, quas ad ipsum scripseras nuper meae commissas curae absque mora ulla Amstelodamum misi, ubi dicitur iam nunc cum Bommelia 4 nuptias celebrare; quas ad Smalzium 5, eas hic retineo, cum exspectetur a nobis intra paucos dies.
Salam amnem, qui aliquo iam tempore inter utrumque exercitum fluxit medius, nuntiantur hostiles copiae transiisse auctae novo milite Caesariano 6 sub Hatsveldii 7 ductu. Redvinius 8 hesterno die huic aulae valedixit rediturus in Britanniam, credo propterea quod Bannerii 9 iracundiam, quae plurimos iam offendit, vetus ipse miles et rerum multarum peritus sustinere ulterius nequeat. De Landgravio 10 nuntiantur in dies meliora.
Deus te, venerande Parens, cum matre mea incolumem florentemque servet.
Tuus tibi obedientissimus filius


Cornelius Grotius.


Straelsundiae, VII/XVII Apr. 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur l'Ambassadeur de Suède à Paris.
In dorso schreef Grotius: 7/17 april 1636 C. de Groot.
en boven aan de brief: rec. 14 May n. st.












2556. 1636 april 18. Aan L. Camerarius 11.

Illustrissime Domine,
Binas heri accepi literas abs te XXVII Martii datas, abs filio III Aprilis 12,

{==94==} {>>pagina-aanduiding<<}
gratissimas utrasque, nisi quod posteriores dolorem e doloribus tuis adferunt, cui malo Deum rogo, ut quam primum medeatur teque, domum ac publicum bonum in eo clemens respiciat.
Venetos non arbitror quicquam moturos. Rohanio 1 ad res agendas satis est animi: machinae bellicae desunt, et illis de Valle Telina conditionibus in pontificis 2 gratiam propositis multum languescunt Rhaetorum studia. Videtur eo res abitura, ut tenuis aliqua umbra imperii Rhaetis maneat in Vallem, protestantibus autem ut uno aliquo in loco, puta Clavennae, sine libertate exercendae religionis habitandi jus sit.
Placentia exemta periculo non est, circumsidentibus hostibus ea vi, ut auxilia penetrare posse vix speretur. Sed Parmam periclitantem et ipsam liberavit discessus Mutinensis ducis 3, pontificis monitu bello se subducentis pacique referentis; cujus valde cupidus est Sabaudus 4.
Classis interim Gallicae magni strepunt paratus; et dux Bernhardus 5 pro millione promisso sexcenta millia florenorum accepit et spem in posterum.
Pro effigie magni cancellarii 6 summas ago gratias Deumque rogo, ut diu viro incomparabili vultum illum vegetum et corpus fortissimo animo par servet actionesque det ei multas, quales hactenus edere, veras animi effigies.
Vides, Avaugurius 7 quam iniqua postulaverit. Galli ea, quae promisere, quibus promissis nos implicuere bello, praestare nolunt et nos volunt tenere obligatos; nimirum ut si pax facienda sit Papa fiat arbitro ipsique nostrarum rerum curam gerant. Sed forte mitigabit haec dura et parum socialia magni cancellarii cum Sanctichaumontio 8 colloquium, de quo literas exspecto.
Saxo 9, ut video, acceptis novis auxiliis induruit. Tales animi recta doceri nisi malo suo nequeunt.
Spem conjunctionis Galliae cum Anglia non parum imminuit, nunciatus Viennam ab Anglia mitti comes Arundelius 10.
De castello Scenquiano 11 brevi auditurum me spero, quod ex conjecturis praesagit animus. Id recuperatum ad res majores agendas hunc annum liberabit.
Optime vale cum tuis omnibus. Speciatim nobilissimo Dno filio tuo 12 pro amica mei memoria gratias habeo.
Illustrissimae Dominationi Tuae omni observantia addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XVIII Aprilis n.c. MDCXXXVI.


{==95==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Pr. Delfis die 7 Mai st. n. A.o 1636.












2557. 1636 april 18. Aan L. Grubbe 1.

Nobilissime Domine,
Hamburgum te sospitem rediisse e literis tuis V et XV Martii datis 2 libenter cognovi. Nec tantum pro iis, quae nuncias, gratias ago, sed vel praecipue pro summa in filium 3 meum benevolentia, quam ille literis singulis praedicare non desinit. Utinam sit in quo vicem referre possim.
Valde sane avebo, quo illa magni cancellarii 4 cum S. Chaumontio 5 colloquium, quo item Dani 6 conciliaturae sint abiturae.
Hic duci Bernhardo 7 datur pecunia praesens satis parce ad sexcenta millia, promittitur in futurum, ut mos est gentis, largius.
Et classis magna sive ad recuperandas insulas 8 sive ad inferendum Hispaniae bellum stat vela propediem factura.
In Italia magni sumtus regis 9 sociorumque non multum promovent. Tantum datum est hosti temporis trans Alpes, ex Italia et Hispania implendi milite agrum Mediolanensem. Et Placentiae timeri video, tanta vi hostium circumsessae, ut perrumpendi tenuis spes sit. Tamen si Suedia et Gallia concordibus animis rem gerant, multoque magis, si et Britannia accedat, satis erit negotii Austriacis cum tota sua cohorte.
Quid de Stada sit et Boxtehuda nihil pridem intelligo. Sed Daniae rex, quantum cognoscere hactenus potui, viam ingreditur ad vetera sua servanda forte non ineptam, ad nova quaerenda ut archiepiscopatum Bremensem minus temporibus convenientia.
Tibi omnia, ut debeo, opto prosperrima tuumque me credi magni facio.
Tuae Nobilitati observantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XVIII Aprilis MDCXXXVI.












2558. 1636 april 18. Aan A. Oxenstierna 10.

Excellentissime Domine,

{==96==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sollicitum me nonnihil habuit, quod post discessum a Stralsundo Sublimitatis Tuae nihil de ea intellexerim. Sed et itineris diuturnitas et Dei cura, cui consilia Tuae Sublimitatis cordi esse confido, faciunt, ut, quae precor, etiam sperem.
Literas a regina domina mea clementissima accepi, datas 28 Ian. Cal. vet 1, quibus cum legationem mihi Tuae Sublimitatis beneficio datam probari videam, pro eo 2 quantum Tuae Sublimitati supra tot alia vetera sim obligatus, utinam, sicut intelligo ac memini, ita rebus ipsis possim ostendere. Certe ardens id faciendi studium nunquam deerit.
Venit ad me ante biduum dux Bernhardus 3 conquerens trahi se diu, interim et occasiones perire et militem suum imminui. Inde vereri se, ne pax aliqua in arcano cudatur. Aliunde tamen intelligo jam numerata illi sexcenta florenorum millia; annuum ipsi honorarium promitti centum et viginti millia. Quatuor milliones promissos fuisse ajunt Galli, si 4 exercitus ducis octodecim millia faceret; nunc cum ejus numeri pars ferme tertia reperiatur, pro ea portione pecuniam datum iri. Sed quod dux maxime urgebat, ut finitimae civitates, quod Parmensi 5 indultum fuit, fidem pro eo suam obligarent, quam deinde mercatores, pecunias 6 numeraturi, sequerentur, non obtinuit. Neque Heufdius noster 7, qui a Batavis huc rediit, Bulionii 8 rogatu semet obstringere voluit. Hinc multum metuo, ne paulatim dilabantur ducis copiae et rex 9 suo milite rem malit agere.
Heufdius nobis debitae pecuniae spem se habere dicit, quod ita sentiat, an quod expedire id credi rebus illis, quas curat, existimet, non dixerim. Non desinam tamen cum gratiarum actione pro induciis Polonicis 10, quam mihi regina mandat, hoc quoque negotium regi, ad quem Chantiliaci agentem admissionis impetrandae causa misi, deinde et cardinali 11 commendare.
De Turcicis et Italicis scribit Marinus 12. Sed habemus recentiora. Sultanum 13 venisse Constantinopolim et inspectasse fratrum occisorum corpora, ut mortis eorum certus esset. Multum attrito Turcarum in Syria vicinisque locis per morbos exercitu Persas ita revalescere, ut de Revano recuperando serio cogitent.

{==97==} {>>pagina-aanduiding<<}

Parmae oppidum magno periculo exemtum est, Mutinensi duce 1, qui non Hispano 2 illigatus, sed Parmensi duci privatis de causis, quae inter finitimos non desunt, infensus fuisse dicitur, pontificis 3 per literas inducto, ut arma ex Parmensi territorio, Ecclesiae feudo abduceret. At Placentia paulo minus quam obsessa est fractis multum Galliae foederatorumque rebus infelici ad Vespolam proelio, ita ut nunc ad Vercellas se teneant nova supplementa opperientes. Periculum oppidi Placentiae et rebus difficilibus incerta Placentinorum fides efficient, ut Galli, qui nunc cum Italis ibi praesidium partiuntur, pluribus introductis plenam possessionem invadant, an etiam sic tuendo loco pares futuri incertum. Hispano per Alpes e Germania adventare dicuntur novae copiae, peditatus ad bis mille quingentos, equites mille quingenti. Rohanium 4 apud Comensem lacum Fontanique castellum nihil proficit machinis destitutus 5.
Rhaetis, ne propositas a Gallo super Valle Telina conditiones 6 summo imperio et religioni noxias admittant, auctores sunt Helvetii protestantes. Quidam mediam proponunt viam, ut hominibus reformatae sine ejus 7 religionis cultu habitare Clavennae tantum liceat.
Bethlehemus Istovan 8, Gabrielis illius clarissimi 9 propinquus, a Transsilvania ad res movendas per capucinum 10 e Gallia missum instigatus dicitur. Ragoskio 11 ad tutandam possessionem auxilia mitti ab imperatore 12.
Gallasius 13 ob dissidia cum Ossa 14 atque aliis missionem poscere dicitur; copiae ejus in Saxoniam iere. Majores sub Piccolominio 15 et Waertio 16 novum moliri Rheni, forte et Mosae, transitum.
A Vienna literae 8 Martii datae significant credi in ea aula peditatum imperatoris pervenire ad LXXX millia; promissos ab Hispano daleros ter centies mille; dari operam, ut supplementa adsint militi et commeatus, quorum horreum Donawertae et Koslae. Sexdecim millia militum duci Lotharingio 17. attributa, quibus ipse imperet. Questumbergum 18 ad Palatinum Hungariae 19 missum, ut eum a

{==98==} {>>pagina-aanduiding<<}
Gallicis sciscitationibus avertat. Regem Poloniae 1 Romae laborare, ut caelitibus adscribatur Ladislaus Cosca 2.
Ex Helveticis literis discimus Austriacae domus ministros Romae obstare, ne confirmetur in episcopatu Curiensi is, qui electus est 3, creditus Gallorum beneficio id adipisci. Tria millia ducatorum, non magnam pecuniam Altorfii retentam a magistratibus ob ea, quae suae civitati ab Hispanis debebantur, nascentia 4 certamina accendentibus Gallis. Uxorem principis Thomae 5 ad ipsum in Belgium ire. Post proelium ad Ravonem 6 multum imminutas fuga Coloredi 7 copias.
Ab Anglia video nihil hic quidem magni sperari, ex quo auditur comes Arundelius 8 inde Viennam mitti. Et Batavi, quanquam legatum extra ordinem 9 eo misere, magis tamen credunt futurum, ut Angli pergant tractis ad se commerciis alieno bello frui, quam ut suam pacem bello commutent. Legatus interim Brittanicus 10 mihi significavit electoris Palatini 11 commendatione Sublimitati Tuae concessum e Britannia militem quaerere.
Ad Perronam Galli milites aliquot ab Hispanis caesi.
Parati sunt imperator regesque Galliae et Hispaniae legatos suos mittere de pace, quo pontifex voluerit 12, sperantque Galli futurum, ut pro sociis protestantibus ipsi sinantur agere ac pacisci, quod ego Batavos concessuros non puto, nam de Suedis id vel cogitare stultum puto.
Sabaudus 13 magno fertur pacis desiderio videns tantas hostium copias, ut perrumpi non possent, et sperans, quam per se obtinere non potest Pigneroli restitutionem, se per imperatorem et Hispanum ex pactis Ratisbonensibus impetraturum.
Senatores parlamentarii, relegati qui fuerant 14, rediere. Quorum uni, cum gratias pro reditu regi ageret, rex dixit nescisse se ipsum abfuisse.
Daniae nothus 15 hinc discessit nulla re, quantum intelligere possum, magna effecta. Non venit me salutatum, quanquam et venturum se dixerat et alios legatos salutavit.
Deus Tuae Sublimitati, Excellentissime Domine, salutaria publice fortiter feliciterque det exequi.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


{==99==} {>>pagina-aanduiding<<}


Lutetiae, 8/18 Aprilis 1636.

Has postquam scripseram, Gallasianae copiae ad XV millia in Lotharingiam ingressae capto Baccherago ire dicuntur, ut cum Coloredanis se conjungant; qui Brezaei 1 fuerat miles partim huc venit partim Batavis commodatur; a filio literas 2 et in iis de Tua Sublimitate nuntium, anxie exspectatum, jam nunc accipio.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2559. 1636 april 18. Aan N. van Reigersberch 3.

Mijn Heer,
UE. diligentie blijckt uit uE. brieven van den 20, 23, 31 Maert ende 1 April 4, allegader bij mij op eenen tijdt, dat is gisteren off vandage, ontfangen.
Ick ontfang garen advisen van uE., die ick altijdt seecker (?) voor het gepasseerde ende voor net toecomende vol van goed oordeel 5. Maer twijffele bij wijlen, hoe verre uE. geraden is sommige saecken te communiceren. Calaber 6 heeft noit iet voor mij gedaen, doet noch niet, spreect noch niet van te doen. Caesar 7 doet niet dan ons uitstellen, ende schijnt met ons te spotten. Numerianus 8 heeft eenige luiden, die niet quaedt en sijn, maer door haer slappicheit ons, misschien oock haerselven onnut. Laet ons dan ons troosten conscientia boni animi et rerum bonarum notitia honestoque proposito 9.
't Gunt ick voor desen 10 geschreven had van een aen Thucydides 11 te senden, vinde ick meer noodigh als voor desen. Ende wensche om 't gemeene beste Irenaeus 12 daertoe werdt gebruickt.
Den man van Weimaer 13 claegt seer over de Vindexianen 14. Is mij dicmael bij geweest ende singt seer Stesichorus' 15 sang ende heeft reden.

{==100==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ick heb brieven ontfangen van de coninginne van Sweden 1, geteyckent bij de vijf regenten 2, tot confirmatie van mijne ambassade ende met een cleine commissie om te gaen nae den coning 3, die te Chantilly is.
Van Schenckenschans 4 verwachten wij de beste ende leste tijding. De Latousluiden 5 sijn niet meer te vresen ende alles sal nu beter gaen. Die ombrage 6 wech sijnde, meen ick, dat Pindarus 7 sal maecken, dat Graecchus 8 ende die van Latou 9 wel t' samen sullen sijn. Schipper siet toe .... Can ick de Beveren 10 dienst, sal blijde sijn.
Valerius 11 heeft becomen brieven van Aisma 12, die heel hannibalizeren 13. Ick weet niet, wat ick van die man 14 sal seggen. Hij en heeft Justinus 15 niet veel goeds gedaen ende anderen mogen haer wel wat wachten.
't Gunt ick van mijne jongste soon 16 geschreven had 17, meende ick niet vremd te sijn ende ben in twijffel off ick hem behoor over te senden om sijne leeringe te continueren, off hier te doen de coustume leeren met de tael, ende sal garen uE. ende anderer vrunden bedencken verstaen. Soo Aelianus 18 een van de mijne wil gebruicken, sal hem garen geryven.
Ick meen Aelianus sal soecken Valerius ergens anders te helpen. Manlius 19, soo ick uit Heuft 20 mercke, hout hoope van alles te boven te comen. Sal garen weten, wat daerin passeert. Den laest genoemde meent, Fabius 21 apparent is.

{==101==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sr. Heufd heeft voor d'heer Bulion 1 aen hertogh Bernhard niet goed gevonden borg te blijven. Aelianus soude daer grooten dienst connen doen tot redres van de licenten 2 soo men wil.
De wegh nae Italië is bij veele van onse bekenden genomen door de Valteline, 't welck de beste wegh is voor dese tijdt. Mij dunct, Cimon 3 behoort te sien Luic 4 te neme in schut 5.
Can uE. iet goeds doen voor Spiering 6, versuimt niet. In alle gevalle onderhout de kennisse.
Men spreect hier veel van een scheepsarmade. De eilanden 7 sullen swaer sijn weder te becomen. Lichter iet in te nemen in Spaignie.
Den hertogh van Modene 8 scheit uit het oorlogh ende daermede is Parma ontset. Plaisance loopt peryckel. Den vijant is rondom ende weinigh apparentie om door te breecken. Dagelijcx gaet volck uit Duitschlant over de bergen. Ende de slagh bij Vigevano heeft onse vrunden seer geswackt.
Avaugour 9 sijnde bij Sophi 10 geweest vanwegen Vindex ende meenende daer wat te doen tegen Xenocrates 11 is rouw bejegent, ende alles gerenvoyeert aen Thucydides. De stucken sijn aen Iustinus gesonden.
Vaert wel met Fabius ende andere vrunden. Laet ons een einde hebben van Cesar ofte sien, wat ons te doen staet.
Den 18 April n. st. 1636.

Wilt oock met mijn broeder de Groot 12 het best doen om de papieren weder te crijgen, die mij onthaelt sijn.

Sij verstaen hier, dat Vindex sal handelen voor Cimon. Sophi soude dat soo niet verstaen.

Dat desen brief onder wat doorsneden is, is hier bij abuys toegecomen.

{==102==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wij crijgen soo daetelijck advysen, dat Gallas 1 oft sijn leger is over Rijn gecomen in Lorraine met meninge sich met Coloredoos 2 volck te voegen. Evenwel werdt hertogh Bernhard hier noch opgehouden tot sijn leedwesen.
Wilt letten ofter niet een alleene (?) is tusschen Manlius ende Calaber, ofte ten minste, dat dese die wil doen comen ad jube. Eusebius 3 sal voor Stellaes broeder 4 arbeyden. Simonides 5 sal niet stil staen.

Adres (met andere hand): Mijn Heer Mijn Heer Reigersberg, raet in den Hoogen Raet van Hollant in Den Hage.
port.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 18 April 1636. wt Paris.












2560. 1636 april 19. Van Ch. Marini 6.

Monsieur,
Après que mon.r le duc de Rhuan 7 s'est retiré du Comasque les Espagnols sont venus avec quelque barques pour ravictuailler Fuentes et font courir le bruit de se vouloir revancher sur nos gens à quel prix que ce soit. C'est pourquoy nous nous tenons sur nos gardes attendant avec impatience les recrues de France.
On nous asseure que Guasco 8 est amené prisonnier à Milan, autant pour avoir permis à ses gens se retirans à Mus[so] d'estre les premiers à piller les villages, que pour n'avoir pas faict meilleure (re)sistance à l'ennemy qu'on avoit laissé si aisément entrer dans le Comasque. Cependant le rendevous de toutes les trouppes de France en Italie se doit tenir sur la fin de ce mois aux confin de Monfort, pour sortir en campagne au mois de May à faire quelque bon exploict, qui sera fort facilité par nos gens icy à l'arrivée de leur renfort, sur tout ores que les Grisons finalement ont accepté les articles qu'on leur avoit proposés de la restitution de la Voltoline 9. La façon que estans asseurés de ce costé-cy, ils pourront tant mieux agir au Milanois bien fortifié en tout. La suite du succès nous en apprendra des nouvelles que ie souhaitte estre conformes à nostre désir.
J'attendray cependant ce qu'on faira de moy qui suis icy combattu de tant de difficultés qui m'affligent entièrement. Sur ce reccomandant l'enclose à vostre courtoisie je demeure, monsieur,
Vostre redevable


Marini.


De Morbegno, ce 9/19 d'Avril 1636.


{==103==} {>>pagina-aanduiding<<}


In margine: Durant l'invasion de Comasque l'on a aussy bruslé une grande galiotte qui pouvoit assez endommager la Rive.
Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 9 May n. st.
In dorso schreef Grotius: 9/19 April 1636 Marini.












2561. 1636 april 22. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
Je ne fais que revenir de Chantilly où i'ay veu le roy 2 à l'heure mesme qu'il faut envoyer les lettres en vos quartiers. Quoyque pressé ie n'ay voulu obmettre de vous advertir de la réception de la vostre du 18 de Mars 3 avec le discours fait contre le Manifeste du duc de Parma 4, de la communication duquel comme aussi d'autre advis ie vous remercie. Je trouve le discours assez bien fait selon les intentions de l'auteur. Autrement il y a beaucoup à dire là-dessus si on veut considérer la vérité du fait et quelle a esté la protection d'Espagne pour la maison de Parme, puisque Octavio 5 ayant espousé la soeur naturelle du roy Philippe II 6 n'a jamais en sa vie sceu obtenir la
possession libre de sa citadelle de Plaisance et qu'Alexandro 7 ayant reconquis au mesme roy d'Espagne la plus grande partie du Pays-Bas a esté empoisonné par les Espagnols iusqu'à trois fois dont la dernière luy a cousté la vie.
Je n'ay point manqué d'envoyer vostre pacquet à monsieur le grand chancelier 8 qui estoit à Wismar pour conférer avec monsieur de S. Chaumont 9, ambassadeur du roy, sur la conduicte de la guerre ou de la paix. Monsieur le duc de Weimar 10 est sur son partement avec six cents mille livres pour donner courage aux officiers et aux soldats un bon rafraischissement dans le Bourgogne.
On se prépare aussi icy pour faire quelque chose de grand sur la mer soubs la conduite de monseigneur de Recour 11 et de l'archevesque de Bourdeaux 12.

{==104==} {>>pagina-aanduiding<<}

Je trouve ces affaires de la Valteline assez espineux, principalement pour monsieur le duc de Rohan 1 qui sans doute se trouvera bien pressé entre les commandements du roy et l'affection envers ceux de la religion. Je seray bien aise d'entendre quelques bons accommodements sur ces difficultez-là.
Le marescal Banier 2 est encore dans la ... sine ayant le Saxon en vain fait effort pour passer la Sale. Les Suédois reçoivent tous les iours de recreues et font venir des vivres mesme de la Thuringe. Le roy de Danemarc 3 ne laisse pas d'envoyer vers mon dit seigneur le chancelier, comme aussi vers l'électeur de Saxen 4 pour préparer les affaires à une paix et à faire tenir une assemblée à Lubec.
Le marescal Wrangel 5 a prins Lokenits en Poméranie et attaque Gartz, la seule place qui en ces quartiers-là reste aux ennemis. Le major Lesle 6 va avec six mille hommes vers le Weser et monsieur le landgrave 7 ne laisse pas de tenir bon et entretenir une correspondance fort estroitte avec monsieur le grand chancelier.
Voilà ce que nous avons pour le présent avec mes recommandations et l'excuse à cause du temps qui me surprend.
Vostre très humble serviteur.


A Paris, le 22 Avril 1636 n. st.











2562. 1636 april 22. Van N. van Reigersberch 8.

Mijn Heer,
Uwen lesten is van den X April 9.


Gisteren arriveerde hier den grave van Arondel 10; heeft vandage bij de Staten-Generael ende mijnheer den prins 11 audientie gehadt, doch sonder formaliteyt, alsoo maer passeert ende anders niet als complimenten en brengt. Soo lange hij in Duytslant bij den keyser 12 negotieert, sal voor Vranckerijck noch desen staet in Engelant niet wesen te doen. Den heer Beveren 13, naer hij sijn eerste audientie hadde gehadt, is van des conynx 14 wegen besocht met drie commissarisen, hem aendienende, dat den conynck van meenynge was het recht, dat hem over de zee competeert, daervan bij het bouck Seldeni 15 notificatie was gedaen, te gebruycken,

{==105==} {>>pagina-aanduiding<<}
ende tot dien eynde een machtyge vlote hadde geëquipeert; dat sijne M.teyt het gebruyck van zee off visserie niet wilde beletten, mits men het met sijne permissie dede.
Wij hebben hier tijdyngen, dat de alliantie tusschen Vranckerijck ende croon Sweden is gesloten, met obligatie van d'een sonder d'ander niet te handelen, op aggreatie van den conynck 1 ende coninginne 2 binnen vier maenden.
Den heer Spierynck 3, die hier is getrout, continueert in het vervolch van de drie belooffde maenden subsidie ende continuatie van dien; sal sonder grote difficulteyt het niet tewege brengen, soo immers het tewege brengen kan. Irenaeus 4 toont bij alle occasie, dat hij hem vrienschap wil doen, daervan hij hem wel hout verseeckert. Aelianus 5 heeft tegens Iovinianus 6 breet gesproocken van het contentement, dat Xenocrates 7 van Felix 8 heeft ende hoeseer hij hem estimeert; oock geseyt, dat Tuchydides 9 hem bovenal heeft gerecommandeert, dat hij hem Simonides 10 bovenal moet procureren, waervoor hij belooft soo lange bij Xenocrates 11 wel sorge dragen sal. Dat Diodorus 12 bij Tatianus 13 tot eere van 14 Sophi 15 wert besteet, daervan was hij wel onderrecht.
Op een travers, dat den viant voor het horenwerck van de schans 16 aen de kant van de Betuwe heeft, is bij de onse een attaque gedaen, doch, alsoo de eerste troupe, die al de werken inhadde, bij de volgende niet wel wert gesecondeert, sijn wt eenyge gerepousseert met verlies van 13 doden, 40 gequetsten. Medicamenten meent men in 't fort ontbreecken. Dan men sal het meer met force als met tijt soucken te veroveren.
Hier heeft gelopen een geruchte van een disgracie van den heer mareschal de Bresé 17, dan seggen hetselve sijn oorspronck heeft, omdat hij op sijn huys was gegaen, doch dat nu wederom is te Paris; wat daervan is, weet uEd. best. Ombrageuse luyden hier seyden, uEd. daervan advisen hadde gegeven ende dat deselffde bij den raetsheer Reigersberch 18 waren gedivulgeert, die nochtans niemant wisten te noemen tegens wie het was geseyt; soo diep wert er gespeculeert op het gaen

{==106==} {>>pagina-aanduiding<<}
ende staen. Zozimus 1, die Constans' 2 broeder bij 3 Gracchus 4 hadde gesien, sal dat hebben geïmagineert.
Met Serrano 5 staet het als voor desen, ende loopt daer noch op, dat hij wel wat bij Vindex 6 soude connen blijven.
Bij Caesar 7 sal vandage yet van uEd. saecken worden gedaen, ben darom saterdach bij hem geweest. Wat het wesen sal, moet uEd. met den naesten verwachten; buyten mijn ordre sal ick niet gaen.
Van Straelsunt crijge ick geen brieven.
Die van Delft hebben Delffshaven met resolutie van de Staten wt de classe van Schielant onder de classe van Delflant gebracht. De predicanten van Schielant hebben haer daertegens geopposeert; de Staten sijn gebleven bij hare resolutie. Evenwel heeft op gisteren een wt Schielant daer gepredyckt; de magistraet, die het wilde beletten, liep peryckel van de gemeente.
Ick sal onderrechtynge verwachten op hetgene Serranus 8 begeert te weten.
Luyck neempt 4000 man aen; de burgemeesters ende burgerye sijn het nu wel eens; hebben die voor den biscop 9 waren, soowel geestelijke als andere, wt de stat gehouden.
Desen 22 April 1636.

Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot. Tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 22 April 1636. N. Reig.












2563. 1636 april 23. Van Willem de Groot 10.

Frater optime,
Mittit ad te per meas manus filius Petrus 11 tuorum poematum exemplar 12 ex sua bibliotheca, nam alibi venale non repperit; item Sophompaneae latini 13 3,

{==107==} {>>pagina-aanduiding<<}
Vondeliani 1 exemplaria 2, Mercatorem et caelum Barlaei 2, Oculum Hortensii 3, De anima 4 invenire non potuit: spero haec omnia tibi exacte traditum iri a secretario ducis Bulionaei 5, cujus curae haec commendavimus.
Hodierno die syndicus Bellimontius 6 cum quattuor hic advocatis - quos inter Stridenus 7 et Sorgius 8, item Jongius 9 et Ruillaeus 10 - consilium e mandato Roterodamensium sumet de tuo congiario reliquisque appendicibus, ego de eo consilio non dubito, de animo Roterodamensium ut ambigam in causa est nimis hactenus affectata dilatio; et tamen consules 11 habes in te propenses. Bellimontius ipse a magistratu rogatus negavit se respondere posse, quippe qui iisdem sit allectus conditionibus, quas casu ita -quod Deus avertat- eveniente, pro se sit interpretaturus.
Delfenses nostri occupati sunt in defendenda publica auctoritate adversus concionatores, nam Ordines Hollandiae ipsis decreto suo in mandatis dederunt, in portui Delfensi -qui vicus antea Scilandicae classis pars fuit- e Delfensi classe pro tempore de ministro prospicerent; et nihilo minus turbones quidam nudius quartus ministrum Scilandicum 12 templo introduxet contra expressa Ordinum decreta. Nostri homines id aegre ferunt, cum videant nullo plane praetextu summa potestatis mandata impune contemni. Quid porro futurum sit curabo, ne nescias.
Nos omnes valemus; pater 13, qui jam hic est, paulo occupatior salutem tibi scribi manu mea voluit. Inter reliquos amicos hodie Moermontius toparcha 14 et cognatus Johannes Hemskerkius 15 summopere petierunt, se tibi commendarem; ego porro cum uxore 16 et liberis 17 iisdem me comitem addo.

{==108==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vale, frater optime, et nos ama. Literas has a filio majore 1 per absentiam meam antea mittere non potui.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, XXIII Aprilis 1636.


Onder staat met Grotius' hand: Liber Seldeni pro me.
Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Trèschrestien. A Paris.
In dorso schreef Grotius: 1636, 23 april W. de Groot.












2564. 1636 april 23. Van N. van Reigersberch 2.

Mijn Heer,
Gisteren heb ick geschreven 3 met den ordinaris, desen comt met den train van den hartoch van Bouillon 4, alleen om te tonen, dat ick geen occasie en versuyme ende met eenen te seggen, dat soo verde bij de commissarisen van de stat van Rotterdam in uEd. saecke is gegaen, dat sij garen hadden gehoort het advis van den heer van Beaumont 5, dewelcke hem daervan excuserende als sijnde op hetselffde contract aengenomen seggende, dat hij, dat Godt verhoede, in gelijck ongeval wert gebracht, wel weet, hoe hij het soude verstaen, aengenomen heeft met eenyge advocaten wt den naem van de stat daerover te consulteren. Daertoe is bestemt den dach van mergen, ende tot advocaten de heeren Stryen 6, de Jonge 7, Sorge 8, Ruyl 9. Het advis kan ick niet oordeelen dat ons praejudiciabel wesen sal; sullen sien, wat daernae wil volgen; ick sal geen tijt verliesen.
De opinie, die men seyde dat Zosimus 10 van Iovinianus 11 hadde, daer ick gisteren van breeder hebbe geschreven, is hem wel benomen. Laet ons eens de particulariteyten van de saecke weten.
De tijdynge van de defaite van twee regimenten, bij Bannier 12 op den hartoch van Saxen 13 gedaen, continueert: twaelff regimenten sijn gedissipeert, XV standaerts becomen, een collonel, seven ritmeesters, 1200 man doot gebleven.
UEd. gansch dienstwillygen broeder


N. van Reigersberch.


Desen 23 April 1636.


{==109==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Ambassadeur van de Coninginne ende croone van Sweden bij den Alderchristelijcksten Conynck.
In dorso schreef Grotius: 1636, 23 April N. Reig.
Onder aan de brief staat in Grotius' hand: Montferrat.
Boven aan: Rec. 7 Mey n. st.












2565. 1636 april 24. Aan Christina van Zweden 1.

Serenissima ac potentissima Regina, Domina Clementissima,
Dies septem sunt cum acceptis sacrae Majestatis Tuae literis 2 illico Chantiliacum, ubi erat rex 3, me contuli comiterque admissus quae jubebar exposui.
Rex vultu peramico accepto sermone ac literis ea respondit, quae ad rem erant. Gratum sibi suam valetudinem ac res prosperas Majestati Tuae cordi esse. Se vicissim Majestatis Tuae res bonas intelligere cum gaudio atque perpetuae sint precari. Animum suum optione ipsi volentem per legatos significasse se neque immutaturum quicquam. De induciis cum Polono 4 curam libenter sibi susceptam, ut eo labore explicata Majestas Tua tanto se magis in res Germanicas intenderet; cujus spei videre se cum gaudio successus optimos. De pecunia petita scripturum se ministris suis, ut quo loco res esset, se edocerent. De Davausio 5 optime se semper existimasse eoque ad magna negotia ejus se operam delegisse idemque porro facturum. Gratum sibi judicium Tuae Majestatis cum suo congruere et non displicuisse quae gessit.
Inde sermonem flexit ultro ad ea, quae nunc sub auspiciis Majestatis Tuae in Saxonia et vicinis geruntur locis. Exspecto a magno Majestatis Tuae cancellario 6 ea, quae inter ipsum Sanctichaumontiumque 7 erunt gesta, ut iis cognitis ad res publicas juvandas quod potero conferam.
Immortales autem Majestati Tuae gratias ago, quod legationem mihi ipsius nomine a magno cancellario impositam suo clementissimo arbitrio comprobarit, optoque id maxime, ut sincero fidei diligentiaeque proposito felices successus Deus addat.
De illa pecunia, quae tam diu est, quod Tuae Majestati debetur, minime ad interpellandum cessator fui, cum praeter eorum, quae hic geruntur, cognitionem id prope unicum mihi incumberet. Sed hi pollicendo ac prolatando de industria rem traxerunt ad colloquium illud Sanctichaumontii cum magno cancellario ac ne nunc quidem polliceri desinunt.
Quanquam vero de paratibus maritimis magni hic sint rumores, tamen ita frigide res geritur apud Rhaeticas Alpes, ad Padum, ad Germanicum Belgicumque limitem, ut non longe absim ab illorum sententia, qui per marescallum Estraeum 8

{==110==} {>>pagina-aanduiding<<}
Romae negotium pacis cum spe magna promoveri putent. Accedit ad haec, quod Vinariensis dux Bernhardus 1, de pecunia in praesens parum, de caeteris in futurum postulatis vix quicquam impetravit.
Rex regum, Serenissima ac Potentissima Regina, Domina Clementissima, Majestatem Tuam non Suediae tantum sed et totius Christiani orbis bono servet incolumem ac florentem resque ejus bello felici ad aequam, fidam honestamque pacem deducat.
Augustae Majestati Tuae obedientissimus subditus


H. Grotius.


Lutetiae, 14/24 Aprilis 1636.












2566. 1636 april 24. Aan Willem de Groot 2.

Pro librorum custodia transmittendique cura 3 et patri optimo 4 et tibi, mi frater, gratias ago. Simul accepi, venit in mentem Virgilianum illud:
Post aliquot mea regna videns mirabar aristas 5.
Sunt enim quidam ea cum voluptate mihi olim lecti, ut ipse intuitus et locorum nondum obliterata memoria me delectet. Spero operam daturum te cum Reigersbergio senatore 6, ut chartae, quae mihi ereptae sunt, ad me redeant. Rotterodamensi quoque negotio 7 spero finem impositum iri, aut cogitandum nobis erit, qua via optime nostrum consequamur.
Legi iter cardinalis Hispani 8 ex Hispanico sermone in Gallicum sermonem versum, magna ubique indicia praeferens gentis etiam inanium ostentu magnificae. Illud satis ineptum, quod inter ea, quae Mediolanum ineunti facta sunt, fuit imago Ganymedis 9 in caelum rapti significatione ad ipsum relata principem his verbis: Augeat divos.
Est in eodem opere descriptio fontis ejus, quem Plinius 10 in epistolis nobilitavit, servantis nunc quoque communes cum mari vices incrementorum, cum a mari distet trecentis leucis.

{==111==} {>>pagina-aanduiding<<}

Didici indidem majestatem Hungariae regis 1 apostolicam dici. Proelii ad Nordlingam 2 τὰ ϰαϑ᾽ ἕϰαστα curate ibidem depicta video.
Balsacius ille 3 inter Gallos epistolari scriptione nobilis epistola ad Hugenium 4 reprehendit Heinsium 5, quod in tragoedia scenae hebraeae Tisiphonem 6 induxerit, paganum numen, sed hanc libertatem multis in Heinsium blandimentis redemit. Ego puto defendi posse Heinsium sive cum philosophis furiarum nomine intelligimus νοητόν sive daemonas, qui sexu carent, putamus aeque feminini atque masculini sexus nomine posse exprimi.
Vale cum nostris omnibus.
Tuus tibi obligatissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 14/24 Aprilis 1636.

Librum illum de itinere cardinalis Hispani commodatum hic legi. Velim exemplum -nam hic nulla sunt- ex vestris locis -editio enim in Brabantia facta est- ad me mitti per amicum cum Poematum meorum tua cura editorum exemplo 7, quo omnino opus habeo. Velim addi editionis optimae Virgilium, Ovidium, Claudianum; Lyricos Graecos; Paraphrasin Ethicorum ab Heinsio vulgatam 8. Dum librorum censum perago, reperio nonnullos, quos meos fuisse non memini: eos cum occasione remittam. Alios requiro, forte ante nostra mala amicis commodatos, forte etiam cum chartis, quae Hagae fuerant apud me, nescio ubi delitescentes. In his sunt Germania Cluverii in folio 9; Turnebi Tomus III 10; duo libri canonum Ecclesiae universalis et Africanae editi a Iustello 11; Dousae

{==112==} {>>pagina-aanduiding<<}
Annales prosa 1; Aratea a me edita 2, in quibus non pauca annotaram; Vossii Rhetorica majora 3, sed hunc postremum dubito, an non in Gallia habuerim. Philonem 4, cum voles, repetes. Miror non missos etiam libros Actorum Conventus Hollandiae ad mea tempora 5, qui sunt quidem civitatis Rotterodamensis, sed a me pignoris jure retinentur, nec libros Actorum Conventus circa annum 1581, sed horum duos, ni fallor, a mea bibliotheca abstulere Rotterodamenses, tertius repetendus erit a Borelii 6 haeredibus, nam ei utendum dederam, quod velim curare D. Reigersbergium.












2567. 1636 april 24. Aan A. Oxenstierna 7.

Excellentissime Domine,
Mitto exemplum brevis meae ad reginam 8 relationis colloquii cum rege 9 habiti, cum ei reginae literas, quae gratias pro indutiis cum Polono 10 procuratis et alia boni animi testimonia continebant, ei traderem.
Anglos spem pacis propinquam credere tum ex legati 11, postquam Chantiliaco redii, sermonibus cognovi tum res ipsa loquitur, quando eodem tempore et extra-

{==113==} {>>pagina-aanduiding<<}
ordinarius huc legatus mittitur comes Licestrius 1, Sidneia e domo, et Arundelius comes 2 Ratisbonam, ubi sperat reperturum se imperatorem 3.
Duci Rohanio 4 perexiguae sunt copiae militares, et machinae desunt. Ad Padum nihil promoventur res Gallici foederis post damnum ad Vespolam. Et dicitur eo mitti cardinalis propinquus Millaerius 5, an Crequiaco 6 amicior, id enim praefertur, apud Sabaudum 7 futurus incertum.
Dux Bernhardus 8 Chantiliaci nunc est -id Montmorantium quondam praetorium fuit, nunc fisci- regi valedicturus; inde huc redibit, ut et iis, qui hic sunt, valedicat. Aufert pecuniae praesentis, ut scripsi antehac 9, millia sexcenta, aliquantum in scriptura. Pro honorario, quod ipsi proprie solvitur, obligata ipsi audio fiscalia quaedam bona per Aquitaniam nuper a rege redemta.
Protestantium Gallorum Lafortii 10 et Chastilionaei 11 ad imperia militaria nullus videtur usus fore: et Rohanius excusari cuperet. Dolet illis nec immerito, quod non modo ad honores processus ipsis aperte 12 negatur: sed et religionis, quam colunt, libertas domi forisque circumciditur. Si bellum manet, videntur in Trevirorum fines itura arma, sed ante Maji finem non suppetent equis pabula.
Frater regius 13 nihil habens, quod agat, it spectatum classem, quae in utroque mari paratur, rectoribus magnam in partem ecclesiasticis principe eorum Burdegalensi 14.
Multi existimant duci Sabaudo nihil propositum aliud, quam ut Brema 15 bene munita inde ubi se dabunt tempora Mantuano 16 immineat.
Ducis Bernhardi equitatum super quater mille non esse Galli ajunt: iidem queruntur Suedos illis in partibus nullo vivere sociorum hostiumque discrimine. Itaque non minori cautione Gallis adversus 17 quam adversus caesarianos 18 opus.
In Anglia re diligenter consultata placuit Galli exemplum in augendo nummi pretio non sequi, ne commerciis, quae nunc ferme eo derivantur, labes aliqua accedat.

{==114==} {>>pagina-aanduiding<<}

Prodiit Gallice ex Hispanico versus liber 1 de itinere cardinalis Hispani 2 per Germaniam in 3 Belgicam, in quo de praelio ad Nordlingam 4 et rebus cohaerentibus multa sunt scitu digna. Unum duntaxat exemplum Bruxellis editum amici comitate utendum habui: misissem alioqui, et dabo operam, ut mittam.
Deus, Excellentissime Domine, Tuae sublimitatis valetudinem ac res secundet.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 14/24 Aprilis 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.









    


2568. 1636 april 28. Aan de Graven van Nassau-Saarbrücken 5.

Messieurs,
J'ay receu vos lettres avec le respect et contentement que ie dois, ayant eu dès longtemps le désir de tesmoigner combien i'honore vostre très illustre maison et outre cela ayant charge expresse de monsieur le grand chancelier de Suède 6 de m'employer selon mon pouvoir à tout ce qui peut servir à vostre contentement et n'ayant pas eu occasion de le faire iusqu'à présent.
En des choses meilleures, j'ay envoyé incontinent par la voye la plus seure vos lettres à mon dit sieur le grand chancellier lequel, comme il m'a tesmoigné de sa bouche et par escrit, sera bien aise quand il aura quelque occasion de recognoistre vos mérites, vos vertus et la splendeur de vostre naissance.
En quoy ie seroy très aise de le pouvoir seconder et cependant ne lairray pas de faire ce que ie peux, messieurs, qui est de prier Dieu qu'il vous maintienne et remette en estat meilleur que n'avez esté iamais, et qu'il me donne moyen de monstrer que ie suis
Vostre serviteur très humble.


Le 18/28 d'Avril 1636. A Paris.












2569. 1636 april 28. Aan Rijngraaf Otto 7.

Monsieur,
Le voyage que i'ay fait à Chantilly pour parler au roy 8 par ordre de la reine ma dame et maistresse 9 m'a empesché de vous faire par escrit la response aux

{==115==} {>>pagina-aanduiding<<}
vostres 1 laquelle de bouche i'avois desià par le sieur Betz 2 qui s'estoit chargé de vos affaires.
Pour le fait du payement de la pension cognoissant par expérience la lenteur de ceux qui gouvernent icy les finances, je n'ay pas peu trouver homme plus propre à nous aider que monsieur de Feuquières 3 lequel est creu aux affaires d'Allemagne et est considéré tant à cause de ses propres qualitez et mérites, que par les parents 4 qu'il a très puissants. Je n'ay pas manqué de luy en faire les recommandations plus qu'une fois, avec représentation de toutes sortes des raisons; et luy m'avoit promis d'y travailler à bon escient comme je croy aussi qu'il eust fait, si une recheute de maladie ne l'eust tenu depuis quelque temps non seulement au logis, mais aussi au lict. Je veux espérer que Dieu rendra la santé et les moyens d'agir pour les personnages de vostre qualité.
Quant à la sauvegarde que i'avoy sollicité estant à Chasteauthiery particulièrement aussi pour la douairière et l'enfant de feu monsieur le Rijngrave Otto Lodewijck 5: mais les ministres du roy m'ont dit que la sauvegarde donnée soubs vostre nom suffisoit aussi pour eux comme estants de mesme nom et famille.
Si toutefois trouvez nécessaire qu'il y ait un acte particulier sera bon qu'il plaise à madame la douairière ou mesme à vous, monsieur, d'en escrire un mot de lettre à monsieur de Chavigny 6, secrétaire d'Estat des affaires estrangers, ou à monsieur de Noyer 7, secrétaire d'Estat pour les affaires de la guerre, et ne manqueray point d'y apporter tout ce qui sera en mon pouvoir.
Des actes de donations faites par le roy de Suède 8 i'e n'espère pas bien d'obtenir la confirmation comme ie la souhaitte à cause des difficultez qu'on fait icy touts les iours d'approuver aucune concession des biens qui ont appartenu aux églises ou aux couvents, et principalement en ce temps icy auquel non obstant touts les bruits de la guerre on ne laisse pas de parler d'une paix.
Si toutesfois, monsieur, vous estimez à propos d'en faire un essay, ie le feray fort volontiers et en ce cas-là vous prieray de m'envoyer outre les copies allemandes les translations françoises des actes sur lesquels vous trouvez bon qu'on face instance. Et vous asseure qu'il ne manquera pas à ma diligence que vous et tous les vostres n'ayent du contentement entier.
Les bruits courent icy d'une nouvelle victoire que Dieu a donné aux Suédois sur les Saxons, dont nous attendons les particularitez, comme aussi du costé d'Hollande du fort de Schenck 9 qui est aux abois, et des succès qu'on espère du grand armement naval que fait le roy.

{==116==} {>>pagina-aanduiding<<}

Monsieur le duc de Weimar 1 qui est sur son partement chargé d'argent et des promesses vous pourra dire, comme en ayant pleine cognoissance tout ce qui se passe icy.
Je prie le bon Dieu, monsieur, qu'il vous conserve et vous remette avec vostre fort illustre maison en l'estat auquel avez esté et meilleur, à quoy je me tiendroy heureux si ie pouvois contribuer quelque chose et faire voir effectivement que ie suis
vostre serviteur très humble.


Le 18/28 d'Avril 1636. A Paris.











2570. 1636 april 28. Van N. van Reigersberch 2.

Mijn Heer,
Het pacquet, onder mijn couverte geaddresseert 3, heb ick op saterdach, soo ick het ontfynck, den heer Spierynck 4, die tot Delft was, doen behandygen, die het op morgen, dach van den ordinaris, voorts sal doen bestellen. Ick meene sijne Ed. eenyge dagen noch in dese quartieren verblijft ende uEd. niet qualijck soude doen aen hem te schrijven. Mijn leste, die ick van daer heb, sijn van den X 5.
Den pensionaris Pauw 6 schrijft bij brieven van den XVIII, dat daer een gerucht was gestroyt alsoff den heer mareschal de Bresé 7 was gedisgracieert, dan dat een van de voornaemste raden hem hadde verclaert den conynck 8 volcomen contentement hadde in des gemelten mareschals actiën. Van de heer Pauws blijven off vertreck is noch niet nader geresolveert, doch sal daerover morgen ofte overmorgen weder werden gedelibereert.
Het staet daerop, dat de Fransen, die van des conynx leger noch hier sijn, wel mochten haest naer Vranckerijck gaen.
Van Schenckenschans 9 wachten wij alle dage tijdyngen dat sij capituleren ofte daerwt trecken. Vrijdach voorleden versochten die van binnen drie dagen stilstant om secours van Cleeff te versoucken; dat wiert haer affgeslagen, ende sijn dat gemeenelijck voorboden van een capitulatie; doch was saterdachavont noch geen nader openynge daertoe gedaen. Dat sij het lange connen houden, is buyten apparentie.
De verwachte ordre op het betalen van de soldaten hapert aen cleyne disputen, die de steden onder den andere hebben, namentlijck die van Delft tegens de ander leden, dat sij alvoren willen, dat men in het negotieren van penyngen voortaen consideratie neme haer stat meer als andere is belast, waervan sij versoucken, eer haer meer te beswaren, egalisatie.

{==117==} {>>pagina-aanduiding<<}

In Biscayen liggen seylreet acht scepen, die gelt ende costelijcke coopmanschappen tot Dunkercken souden, brengen; vijff oorloochschepen, twee jachten sijn uyt Zeelant gelopen, wel gemant ende geëncourageert om die in zee te mogen bejegenen. Matroos hoopt op groten buyt, want men seyt, sij over souden brengen veerthienhondert duysent realen van achten.
Ick sie noch weynych apparentie, dat den heer Spierynck hier veel sal wtrechten.
Wt Westindiën crijgen wij geen tijdyngen, hoewel men al lange op scepen heeft gewacht; doch alsoo de vlote wt de Bahy in Spaenge mede niet en comt, wert geoordeelt, onse schepen werden gebruyckt op de custen aldaer.
    Bij Cimon 1 wort devoir gedaen, dat in plaetse van Cunaeus 2 den Meters mans 3 neeff 4 soude mogen werden gebruyckt tegens Seldenus 5. Somyge meenen, hij met intelligentie van Iustinus 6 soude connen gaen.
Caesar 7 is op het advys, dat hij hadde begeert, geantwoort hij in alle de pointen overgegeven is gehouden, dan in plaetse van Ruil 8, die swaerhooffdych scheen, is een ander genomen; verwachte vandage off morgen tijdynge, wat voorder sal werden geresolveert, ende sal mij, des versocht sijnde, reguleren naer den last mij gegeven, dat is te sien, wat te crijgen is ende met niet minder als met de gagie laten contenteren.
De Staten hebben van nieuws de voorleden weecke verclaert te blijven bij haer resolutie genomen om Delfshaven wt de classe van Schielant te stellen onder de classe van Delft, doch strevelt de classe van Scielant daer noch tegens.
Duraeus 9 verstaen ick noch in dese provintiën is. De predicanten van Zeelant in een colloque hebben hem acte gegeven, daerbij sij sijn dessein van vereenynge tusschen de luthersche ende gereformeerde prijsen. Soo doen oock de Franse kercken van Hollant. Wacht op de Hollantse sinode 10.
Doet mijn gebiedenisse.
Desen 28 April 1636.

Hier sijn achterhaelt ende in apprehensie genomen eenyge, daeronder een edelman wt het Sticht, Renes genaemt 11, die schijnen voor te hebben gehadt

{==118==} {>>pagina-aanduiding<<}
doctor van der Gal 1, onder pretext hij tot Amersfort bij een siecke was ontboden, te voeren op een wagen gevangen naer Gelder. Sij hadden hem de handen gebonden ende een couse in de mont, om geen geluyt te connen maaken, al door Renen gebracht; dan hem wat respiratie gegeven hebbende ende sijne handen wat losser gemaeckt, die hij (claech)de te vast te sijn gebonden, secours siende ontrent de Griffe, heeft gerucht ende resistentie gemaeckt, alwaer de entreprenneurs van eenyge militairen, die daer souden passeren, sijn gevangen. Dit boos voornemen spruyt wt een particulier querelle, omdat D.r van der Gal van een van de naer vrinden (?) van de Renessen hadde om acht duysent guldens voor eenyge jaren gecocht een stuck goets, wel dertych waerdych. De particulariteyten sullen wij nader hooren.
Ick verwachte onderrechtynge hetgene Neeff 2 heeft willen weten.

Adres: Mevrouw (M)evrouw De Groot Tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 28 April 1636. N. Reig.











2571. 1636 april 28. Van N. van Reigersberch 3.

Mijn Heer,
Brieven van den sevenentwintychsten wt het leger voor Schenckeschans 4, desen naermiddach naer mijn schrijven 5 gecommen, seggen, dat den viant noch van geen accort en spraeck, maer gesommeert sijnde hadden geantwoort, dat sij haer voor alsnoch hielden op haer defensie. Hebben al hare buytenwercken geabandonneert sijnde in het fort geretireert, defenderen de wallen ende de faussebraye ende heeft het fort niet veel te beduyden, differeren soo lange als sij connen om off assistentie quame; kan echter niet duren.
Den heer Spierynck 6, die ick desen naermiddach hebbe gesproocken, seyt mij, dat Xenocrates 7 hem op het hoochste altijt recommandeert voor uEd. betalynge te sorgen, gelijck hij seyt oock wel te sullen doen soo lange hij de finantiën manieert. Den heer rijxcancelier heeft hem oock gelast, soo wanneer sij over in Sweden gaen, dat hij sijn Ex.tie soude in memorie brengen een seeckeren fons te doen tot uEd. betalynge assigneren, sijnde den heer cancelier van meenynge uEd., soo de heer Spierynck mij seyt, altijt in eerelijck employ te continueren. Ick hebbe sijne E. ons neeff 8 gerecommandeert, dat hij aengenomen heeft; hope ons neeff wat geposerder allenskens werden sal, dat sonderlynge in een man van staet wert gerequirert, bijzonder onder die ende onse natie. Hij hadde mij belooft altemet te schrijven, maer dat is al vergeten.

{==119==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ick bidde om mijn gebiedenisse.
Desen 28 April 1636 's avonts ten negen uyren.

Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Ambassadeur van de Coninginne ende Croone van Sweden bij den Alderchristelijckste Conynck.
In dorso schreef Grotius: 28 april 1636, N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 13 Mey n. st.












2572. 1636 mei 1. Aan L. Camerarius 1.

Illustrissime Domine,
Parat jam abitum dux Bernhardus Vinariensis 2, cum pecunia non quantam voluit, sed quantam auferre potuit, millibus florenorum sexcentis: promissis large oneratus. Qui si nobis ad Rhenum, atque utinam trans Rhenum, proferre arma poterit, facilius erit in posterum Suedos inter Gallosque et literarum et consiliorum commercium.
Classis tum in Santonico, tum in Massiliensi littore ventos et imperium exspectans minatur Hispaniae, nec Italiam sine metu sinit. Parmae non timetur, postquam Mutinensis 3 bello se subduxit. De Placentia bene speratur, quod et ducis uxor 4 ipsa praesens et dux 5 ex Gallia in Italiam rediisse nuntiatus animos addunt fidemque firmant oppidanis, et necessaria, etiamsi duret obsidio, in aliquot suppetunt 6 menses.
Foederati Galliae, praeterquam quod Bremum munit Sabaudus 7, nihil agunt magni. Dux Rohanius 8 diu jam quiescit ob tenues copias et Mantello - is locus ad Adduam est - muniendo intentus. Ausus tamen est IV Aprilis aliquot suorum praemissis inter Comensem et Clavennensem lacus penetrare in agrum Mediolanensem magno agrestium terrore nec sine caede militum hostilium, quorum pars magna in juga montium suffugium habuit. Quominus, quae ibi sunt, oppida aut castella irrumperet, machinae deerant; nec copiarum satis, quibus supplementum per suos hic flagitat, si non quantum vult, nonnihil tamen obtenturus vir ingentis animi et rebus parvis bene uti gnarus.
Germani ad quinque aut sex millia super eos, qui jam in agro Placentino omne militaris licentiae genus exercent, dicuntur Alpes beneficio Helvetiorum pontificiae religionis transituri; transire nondum intelliguntur.
Haec sunt, quae nunc habebamus non pessima. Det Deus meliora, teque, Illustrissime Domine, cum tuis omnibus sospitet.
Illustrissimae Dominationi Tuae omni observantia addictissimus


H. Grotius.


{==120==} {>>pagina-aanduiding<<}


Lutetiae, Cal. Maii n.c. A.i MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. A.o 1636 Hagae 8 Iunii st. n.












2573. 1636 mei 1. Aan L. Grubbe 1.









2574. 1636 mei 1. Aan A. Oxenstierna 2.

Excellentissime Domine,
Gratias habeo Sublimitati Tuae maximas pro benignis ejus literis 23 Martii veteris Kalendari 3 ad me datis proque transmissis chartis continentibus responsum ad oblatam a rege Daniae 4 conciliaturam, duas delineationes foederis Suediam et Galliam inter et pacta in quatuor menses valitura, ex quibus et summam prudentiam Sublimitatis Tuae agnosco et habeo, quod in sermonibus apud Gallos et amicorum legatos sequar.
Ego his meis demissis literis die crastino a D. cardinali 5 petam audiri eique ostendam, quantum potero, meum pro re communi studium.
Apud alios legatos ea loquar, quae vulgari Tuae Sublimitati ac D. Sanctichaumontio 6 visum est.
Dux Bernhardus 7 intra dies quinque aut sex discessum parat cum ea, quam scripsi antehac 8, pecunia et bonis promissis.
Hogendorpius 9 hic adhuc flagitat id, quod Feuquerio 10 - is nondum convaluit - regis 11 in usus credidit.
De rebus ducis Rohanii 12, qui inter Comensem et Clavennensem lacus vado transgressus nihil aliud quam villas incendit agrosque populatus est, ideo quod nec machinas haberet et milites, quos in hostem posset producere, non super ter mille, scribit Sublimitati Tuae Marinus 13, qui in illis nunc agit partibus. Ulterius ex

{==121==} {>>pagina-aanduiding<<}
scriba 1 ducis ipsius, qui mihi ducis literas pertulit caetera narrare jussus cognovi, supplementa, quae ipsi promissa fuerant, alio fuisse versa. Eo facto dolens dux ereptam sibi gloriae parandae occasionem illum scribam suum huc miserat serio id postulans, ut imperio exonerari possit. Sed neque hoc impetrat neque supplementi nisi parum admodum, ita ut nihil inde magni videatur exspectandum.
Post longas altercationes in Rhaetorum conventu quorundam, qui aberant, non habita ratione placuit tandem protestantibus in Valle Telina nec usum religionis nec domicilium permitti. Jus imperii quod attinet, videtur quidem Vallis Telina libera fieri, sed si quae inter ejus incolas Rhaetosque orientur controversiae, earum definitio cum permittatur lectis utrimque arbitris pari numero, quos dissidentes legati Gallici 2 sententia dirimet satis apparet, vis ipsa imperii ubi sit futura; praesertim ipsa Vallis fraena, castella inquam, Gallis retinentibus. Ita fiet, quod fieri solet et apologo lepide significavit Horatius:

Cervus equum pugna melior communibus herbis 
Pellebat, donec minor in certamine tanto 
Imploravit opes hominis fraenumque recepit; 
Sed postquam victor violens discessit ab hoste 
Non equitem dorso, non fraenum depulit ore 3. 


Parma urbs postquam Mutinensis 4 privata in affinem 5 odia remisit, periculo vacat. Et Placentia, ubi ipsa est Parmensis uxor 6, putatur habere necessaria in menses aliquot. Interim forte fiet aliquid; nam nunc quidem nihil fit.
Sabaudum 7 sociis perpetuo suspectantibus tanquam privatis suis rebus invigilantem publica contemnere.
Qui transire Alpes hoc vere parant Germani, ad mille equites, quinque peditum millia futuri dicuntur.
Cardinalis Guenettius 8 paci a pontifice 9 praepositus Bononiae exspectat designationem loci, in quem Caesar 10, Gallus 11, Hispanus 12 consentient. Urbibus, quae ad id propositae fuerunt antehac, partim longius dissitis partim in aestu belli positis, Leodio intestinis involuto motibus haud dubie aptissima actioni erit Colonia et Batavis non nolentibus.
Is, qui Viennae res agit Gallicas 13 ab imperatore 14, instigatu, ut creditur, Hispani, jussus discedere, dixit debere se id prius regi suo indicare; interim sibi

{==122==} {>>pagina-aanduiding<<}
domi suae se tenere juberetur sive sineretur cum externis, qui ibi sunt, amicis colloqui, in eo paratum se sequi aulae voluntatem.
Classis Gallica multa nunc in sermone hominum constare dicitur quadraginta navibus rotundis bellicis ad Rupellam, viginti longis ad Massiliam, minoribus navigiis quas tartanas vocant, sexaginta, onerariis quindecim. Sed quibus imperium datur, maris expertes sunt 1. Audio hoc ab omnibus dici Gallorum sociis, Gallos cum socios quaerunt maximas praeferre divitias, ubi solvendum est aliquid, ultimam paupertatem.
Duci Lotharingio 2 a 3 Gallis seorsim conditiones ostentari susurratur.
Audio a protestantibus Helvetiis non minus quam Rhaetis graviter ferri id, quod de Valle Telina constitutum est, passimque ambos 4 strepere criminationibus, maxime in Rohanium ut religionis suae incuriosum.
D. Banerio 5 res tam pulchre succedere gaudeo, eoque quod res nostras ipsa Sublimitate Tua significante 6 cognovi. Non patiar ignaros, qui nobis favent.
Ab Anglis ante finitam Arundelii 7 legationem nihil in commune exspecto. Eidem Batavis usum maris liberum si ab ipsis petatur, se non negaturos ajunt.
Resurgunt Burdigalae et alibi contra nova onera seditiones.
Dux Lotharingiae Carolus ire Ratisbonam imperatoris vocatu dicitur.
Unum, quod addam, habeo, Excellentissime Domine, Tuam Sublimitatem ut intimis precibus Dei tutelae commendem.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, Calendis Maii anni 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2575. 1636 mei 1. Aan N. van Reigersberch 8.

Mijn Heer,
Het is moeielijck, dat wij dicmael door gebreck van wint ofte andere gelegentheit soo lang sijn sonder tijdingen. Ende dan comen de pacquetten sooveel over hoop ende soo nae op den tijdt, dat de bode moet vertrecken, dat het quaelijck mogelijck is die te beantwoorden. Gelijck ick gisterenavont laet vijf van uwer E. brieven 9 door verscheide personen ontfang, met veele particulariteiten, waervan ick uE. seer bedanck. Ick sal op de principale poincten eerst antwoorden.

{==123==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ick verlang te sien, wat Cesar 1 doen sal. Wij moeten eens resolveren. Ick hoop, Fabius 2 ons in de gerechticheit sal voorstaen.
Dat het Aelianus 3 wel gaet, is mij lief, ende dat hij van Justinus 4 wel gevoelt.
Ick meen soo Valerius 5 wat waer over gecomen, hij die plaets voor sich soude hebben gehouden ende 'tgunt hij geseit heeft aen Irenaeus 6, maer tentandi causa is geschiet. Valerius beter 7 sijnde, meen ick, dat discours ophout. Soo daerin wert gecontinueert, segt, dat Constans' gesel 8 bereit is te gaen, alwaer het Xenocrates 9 voor Sophi 10 best sal vinden, ende wel weet, als Thucycides 11 hem bij Cimon 12 nut achte, dat hij dan wel maecken soude, dat het met volle eere geschiede.
Ick heb ontfangen 'tgunt met Vindex' man 13 bij Vespasianus 14 is gehandelt, waerin is, dat men ten wedersijde met de gesanten 15 alles oprecht sal communiceren. Hierop hoop ick eerstdaegs Eusebius 16 te spreecken.
Wat aengaet de twee concepten van bonden in Sweden tot culture te brengen 17: die uE. daervan gesproocken hebben, mogen weten, dat ick garen deselve sal oversenden met recommendatie aen mijnheer de rijcxcancellier, wanneer sij sulcx goedvinden. Maer alsoo de manier van den heer rijcxcancellier is in sulcke dingen 't advys te hooren van mijnheer Spierinck, staet bedencken, off niet vooral nodigh sal sijn hem mede te prepareren, immers de traverse te vermijden.
Wat Brezé 18 aengaet, daer sijn dissentiën over lange geweest in Eusebius' huis. Hij was van de eene partie met Servien 19; van d'ander Milleree 20, Com-

{==124==} {>>pagina-aanduiding<<}
balet 1 ende anderen. Hier is bij gecomen, dat hij over 'tgunt bij Mustafa Basse 2 is gepasseert Bulion 3 beschuldigde, dese weder hem. Hij is te Saumur 4. Werdt gearbeit tot herstelling.
Tijding hebben wij niet sonderling. Den hertogh van Weimar 5 vertreckt een Maenendagh, soo hij seit, met wat geld, veel hoop.
Den hertogh van Rohan 6 versoect sijne demissie, omdat een goed secours, dat hem belooft was, op een ander is gediverteert. Doch men hout hem daer ende seit, dat men hem wat volcx sal geven. Bij gebreck, soo van volck als van artillerie, heeft hij onlancx tusschen de Lac de Como ende de Lac de Mezano sijnde gepasseert niet anders connen doen dan dorpen branden ende beroven. Hij en heeft boven de besettinge geen 3000 man.
Parma hout men nu buiten peryckel, alsoo den hertogh van Modene 7 uit die querelle scheit; sullen evenwel den staet van Milanen assisteren, gelijck hij uit confederatie schuldigh is, gelijck den hertogh van Toscane 8 Plaisance, alwaer de hertoginne van Parme 9 selve is, heeft middel om eenige maenden te houden. De geconfedereerden in die quartieren blijven oneens ende men meent Savoye 10 niet en soect dan met fortificatie van Bremo sich tegen Mantua 11 te stercken ende niet veel te doen voor het gemeen.
Die van de religie blijven gebannen uit de Valteline, waerover de protestanten, soo Switsers als Grisons, t'onvrede sijn.
't Gunt van die van Delft hebben gedetineert nopende Delfshaven, is in poletycke reden gefundeert ende conform de oude coustumen et canoni XVII universalis concilii chalcedonensis 12 τοῖς πολιτιϰοῖς, ϰαὶ δημοσίοις τύποις, ϰαὶ τῶν ἐϰϰλησιαστιϰῶν παϱοιϰιῶν ἡ τάξις ἀϰολουϑείτω 13. De predicanten, die haer tegen soodaenige ordonnantiën van de overheit stellen, toonen, dat sij factieux sijn.
Ick houde, dat Manlius 14 sijne principale intentie niet connende becomen sal soecken hier te blijven buiten sijne schade.

{==125==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van de heere Baniers 1 nieuwe victorie over de Saxensche sal ick nu niet schrijven, alsoo uE. de tijdinge nu al sal hebben.
Den resident van Vrancrijck bij den keiser 2 is belast te vertrecken. Heeft geantwoordt eerst advys daervan te moeten geven in Vrancrijck ende middelertijdt oft het huis te sullen houden ofte uit te gaen, soo men het goed vind. Vindex' man 3 bij Thucydides, wil gans niet comen tot verclaering tegens Hannibal 4, 'twelck Xenocrates mishaegt ende bedencken geeft.
Ick danck uE. voor de sorge van onse Crayenborg 5. In mijnen tijd plagen veele edelluyden het quartiermeesterschap te bedienen. Siet, oft daer eenige andere qualiteit is, die met sijne leeringe overeencomt et in quo industriam suam possit ostendere gebruickende oock het advys van de heer Wyts 6 ende van den Bosch 7. Wij sullen ons best doen om hem te fatsoeneren, wapenen te leeren gebruicken ende Fransch te spreecken. De qualiteit van quartiermeester, als die waer geëstimeert als die plagh te sijn, soude ons soon nutter sijn, om daernae hooger te climmen in den Sweedschen dienst. Let, off eenig eerlijck employ can sijn ontrent de artillerie off iet anders 8.
Aengaende de stad Luick: mij dunct, dat de Staten-Generael behooren de protectie aen te nemen den coning van Vrancrijck 9 guarand blijvende voor de conservatie van de religie.
UE. gelieve de tijdingen, die nu niet veel en sijn, met mijnheer Spierinck te communiceren, aen wien schrijvende, ick mij tot uE. sal refereren. Wilt sien, oft het niet en is Gracchus 10, die aen Zosimus 11 seit, 'tgunt hij van Irenaeus 12 hoort. Di nos pilas homines habent jam pridem 13. Graef Jacob van Hanou 14 is hier seer qualijck tevrede op Zosimus.
Vaert wel; den eerste Mey 1636.

Ick sende uE. copye van een brief, dien ick geschreven heb aen d'heer Skytte 15. Tibi sit.

Op den brief aen mijnheer Spierinck, wilt de tytelen stellen, gelijck hij die daer gebruickt ende mij deselve doen weten.

Soo mijnheer Spierinck iemant mochte van doen hebben, die Latijn ende

{==126==} {>>pagina-aanduiding<<}
Fransch can, mocht sien, oft Peter de Groot 1 hem dienst soude connen doen ende evenwel sijne studie continueren ende te hove gaen.

In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot, den I Mey 1636 tot Paris.












2576. 1636 mei 1. Aan J.A. Salvius 2.









2577. 1636 mei 1. Aan J. Skytte 3.

Illustris Domine,
Magna cum voluptate cognovi neque apud te neque apud generosissimos filios tuos 4, paternam etiam ingenio ferentes imaginem, periisse mei memoriam, de quo nisi gaudeam, indignus sim eo honore, quem maxime expeto. Dignitas egregia et tot in me benefacta a regno Suediae collata omnibus Suediae proceribus in universum me obligant, sed tua tuorumque in me merita ut vetustatis privilegium habent, ita propiore quodam me nexu tenent: quod rogo a me dici credas non Gallica comitate, sed Batava fide.
Nos hic Gallia utimur ut possumus, non ut volumus. Parum ejus res procedunt ad Padum in Alpibus, ad Rhenum, ad Belgicum limitem.
Causa praeter illam communem, quod in tot loca distractae vires plus moveant quam promoveant, haec propria est, quod aerarii rationes incuriose tractantur militesque, si regis 5 impendia spectes, putes epoturos flumina, ubi reipsa numerantur, mireris raritatem.
Interim non inutilis nobis est gens adeo strepera et tumultuosa: nam et Hispano 6 et imperatori 7 tam late circumlatus terror plurimas erogationes injungit, quibus non leve accedit additamentum ex Gallicae classis paratu in mari utroque. Unde sequitur, ut Sicilia, Campania, Calabria, Hispania denique illa nominibus distincta tutelae nec minus sumtuosae indigeat, quam si ad finem hosticum esset sita.
Pax quin hic desideretur, dubitandum non est, cum videamus a nobilitate ad dilectum responderi plebem adversus nova onera seditionibus insurgere. Sed reddere Lotharingiam et in Sabaudia Pignerolum indignum hac regni opulentia rebusque non improsperis, probare fratris regii 8 matrimonium indecorum, regis matri 9 in regnum reditum permittere etiam rerum potentibus intutum. Et tamen

{==127==} {>>pagina-aanduiding<<}
haec sunt, quae postulantur, haec sunt, quae pontifex 1 pacis lectus arbiter aequa judicat.
Ad haec si addamus de Palatinatu controversiam, quanta difficultas! ni redditur Anglus 2 irritatur contumelia. Si redditur, perit Bavaro 3 et militiae et affinitatis pretium. Electorum augeri numerum, minuere est eorum, qui nunc electores sunt 4, dignitatem. Vicibus partiri et novum et neutri parti solida inde gratia.
His tot rebus pacem morantibus frui licuisset, si protestantibus stetisset concordia, quam utinam restituat Deus et illa omnia involuta adeo ad bonum christiani orbis explicet: idemque te cum generosissima familia, Illustris Domine, incolumem florentemque bono publico servet.
Illustrissimae Dominationi Tuae obsequio omni addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, Cal. Maii novi Kal. anni MDCXXXVI.











2578. 1636 mei 3. Aan N. van Reigersberch 5.

Mijn Heer,
Soo uit de propoosten, die Stellaes broeder 6 heeft gehouden met den man van de Leli 7 als uit eenige van de Latouluiden 8 met Tatianus' gesel 9, verstae ick, dat men tracht, als het nae Stesichorus 10 gaet, Vindex 11 voor Cimon 12 te doen handelen 13: een beginsel van een protectie 14. Oft dat Calaber 15 sal smaecken, twijffel ick seer. Justinus 16 valt in, dat Gracchus 17 de plaets van Serranus 18 wil weder open 19 houden.

{==128==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hertogh Bernhard 1 is nu bij den coning 2 te Chantilly om adieu te seggen. Ontfangt 600m gulden ende noch wat in paquet. Sijne gagiën, die hem belooft werden tot 120m gulden, geassigneert op eenige geredimeerde domainen in Guyenne.
Den hertogh van Rohan 3, weinigh volcx ende geene artillerie hebbende, soude hem garen excuseren van den dienst.
Den marescal de Chastillon 4 hoore ick niet, dat geëmployeert werdt, ende der trouppes, die geweest sijn onder den marescal de la Force 5 ende den marquys sijne soon 6, werden ten deele gestelt onder den grave van Soissons 7, ten deele onder den cardinael de la Valette 8.
De vloot werdt ten deele bij Rochelle gereedt gemaect, ten deele bij Marseille.
Den eertsbisschop van Bourdeaux 9 ende eenige andere geestelijcke sullen nevens den heer d'Arcourt 10 daerover de directie hebben. 's Conings broeder 11, die niet veel te doen en heeft, gaet deselve besien.
Wij crijgen hier een extra ordinaris ambassadeur uit Engelant, den graef van Licester, uit den huise van Sidnei 12. Ende nae Regenspurg, daer hij meent den keiser 13 te vinden, gaet den grave van Arondel 14. Alle teickenen van dat men oordeelt de saecken te loopen tot eene vrede.

Adres (met andere hand): Mijn Heer Mijn Heer Reigersberg, raet in den Hogen Raet in Hollant in Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot, III Maii 1636 tot Paris.












2579. 1636 mei 4. Van Ch. Marini 15.

Monsieur,
Il y a longtemp que ie ne reçois point la faveur de vos lettres encor que ie n'aye point manqué de ma part de vous escrire chasque sepmaine. Par cest ordinaire ie n'ay rien digne de vous communiquer horsmis que le duc d'Alcala 16, vicaire du roy d'Espagne 17 en Italie, doit partir en Allemagne pour y assister au traitté de paix qui s'y faira bientost et après son retour en Italie il y demeurera pour gouverneur de Milan et le marquis de Leghanes 18 retournera en Espagne.

{==129==} {>>pagina-aanduiding<<}

Les Espagnols font courir le bruit qu'ils auront plus de 40m hommes au Milanois d'où ils tâcheront de transporter la guerre aux pays ennemys si comme ils font ores sur le Parmesan où le duc 1 a perdu beaucoup de places.
Au Tyrol il y a quelque mille hommes, et auprès de Lindau et Ravenspurg plus de 4000 qui doivent passer en Italie par la Suisse et si ce secours sera arrivé à bon heure aux Espagnols, nos François trouveront bien de la peine à faire des gran progrez sur les Milanois, si mon.r le duc ne les aide du costé d'icy avec sa diversion.
Nos recreues commencent à arriver en Suisse, en quel nombre nous le sçaurons bientost. Cependant les Espagnols gardent avec plus de force le Tre Pieve, come le verrez par l'enclose 2. Les inimitiez entre la maison de Betlemgabor 3 et le prince de Transylva: 4 continuent. Monsieur Haga 5 m'asseurant d'une diversion de ce costé-là, puisque les Turcs favorisent le frère du défunct Gabor contre le prince Ragovi qui s'est rendu fort suspect à la Porte par ces collusions avec l'empereur 6. De quibus sequentibus plura perscribam. Haec pauca vix raptim potui.
Je demeure, monsieur,
Vostre serviteur très obéissant


Marini.


De Morbegno, ce 4 de May st. n. 1636.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 20 May 1636.
In dorso: 4 May 1636 Marini.












2580. 1636 mei 6. Van Willem de Groot 7.

Frater optime,
Tuas IX Aprilis 8 ad me datas tum demum recepi, cum alii litteras XVIII. datas jam recepissent; ita jam ludunt nuntii aut variat fortuna maris.
Pro excerptis ex litteris fratris Pauli 9 autographis gratias tibi ago ingentes; quotquot ea vidimus, judicamus nihil prudentius, nihil liberius dici potuisse.
Ad reliqua ut respondeam, scias Petrum 10 jam apud nos hic esse, cum quo de translatione operis tui juridici 11 agam; interest ipsius, ut sermonem digestorum familiarem sibi reddat et institutiones tuas omnino devoret, quod eo pacto optime futurum reor.

{==130==} {>>pagina-aanduiding<<}

Roterodamense consilium pro voto cecidit, nisi quod pro Reullio 1 tricas quaerente substitutus est Wilhelmus Dedelius 2. Nihil tamen ante Majum agi potuit, sed consules 3 habebimus minime malos, ut ex senatoris Reygersbergii 4 litteris melius intelliges. Roterodamenses sibi adsciverunt secretarium Henricum Episcopium 5 civem suum, filium quondam ibi quaestoris 6, hominem bonarum partium.
De Anthologiae 7 editione agam cum domino Vossio 8, quocum filius tuus et ego apud juniorem Doubletium 9 hodie prandebimus.
Propugnaculum Scenquianum 10 jam ad nos transvolasse pridie Calendas Maii haud dubie intellexeris: egressi sunt inde milites validi circiter quingenti, et trecenti fere aegri aut vulnerati, occisorum numerus ad quadringentes excurrere dicitur. Post unum atque alterum diem qui Cliviae in praesidio erat Hispaniensis gubernator 11 petiit, ut sibi suisque exire ex urbe liceret, eaque ut antea neutrarum esset partium adsensum nostri non gravate praebuere, et tubicines ei duos ducendo agmini misere; ita ea urbe pulsi sine caede et sanguine Hispani.
Nunc negotium pacis hic iterum fervere incipit, Charnassaeus 12 quippe Ordinibus exposuit regem Galliarum 13 non esse alienum a pacis legibus, dummodo et nos iisdem includamur, et regem Hispaniarum 14 assentiri, quod Ordines tam Foederati quam Batavi communibus suffragiis sibi gratissimum esse dempto nemine professi sunt seque eam rem promovere velle dixerunt: Conventui destinatur Leodium, Colonia, Vetera Castra, Trajectum utrumque.
In Ordinum Hollandiae conventu iterum disputatum est, an Pavo 15 munus suum ante reditum deponere debeat an postea, et necdum certi quid decretum est. Roterodamenses jam tres viros suos legerunt Bellimontium 16, Mussium 17 et Brasserum nostrum 18, ut ex iis successor ille detur unus.
Parentes nostri 19 vos omnes salvere jubent, amici item quamplurimi. Petrus proxima vice scribet. Si qua mihi se digna scriptu offerent, non deero; tu quoque vicissim, si quid illic novi est, impertire ne dedigneris.

{==131==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vale frater optime cum uxore et liberis 1 a me meaque 2.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Raptim Hagae, VI. Maii 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Très-chrestien A Paris.
In dorso schreef Grotius: 6 May 1636. W. de Groot.











2581. [1636 mei 6]. Aan Ch. Marini 3.

Monsieur,
J'ay envoyé vostre pacquet à Wismar où estoit le grand chancelier 4. Le pacquet dicte que j'avois receu le 29 d'Avril ayant esté envoyé par nous le 12 du mesme mois comme tesmoignoit la lettre de laquelle m'avez honnoré 5.
La meilleure nouvelle que ie vous sçauray mander est que nous sommes entrez en nouveau traité avecq la France pour ne faire paix que conjoinctement: et que le marescal Banier 6 a desfaict trois régiments de cavallerie saxone delà de Sale de quoy je mande les particulairitez plus menues à monsieur le duc de Rohan 7 en la lettre 8 par laquelle je luy responde à celle qu'il luy a pleu m'envoyer 9 par le sieur Priolau 10 du contenu de laquelle sans doubte il vous fera part.
Le duc de Weimar 11 est sur son partement chargé d'argent et des promesses plein de courage pour entreprendre quelque chose de grand. Outre la sienne messieurs le prince de Condé 12 et le cardinal de La Valette 13 auront chacun une bonne armée et au mesme temps on voit de grands préparatifs pour disputer aux Espagnols la possession de mer Méditerranée et de l'Océan. A quoy si les Anglois se voudroient joindre nous aurions beau jeu.
Je n'oublie jamais de recommender vostre persone et voz affaires là où il faut et demeure, monsieur,
vostre serviteur très humble


H. de Groot.












{==132==} {>>pagina-aanduiding<<}

2582. 1636 mei 6. Aan Henri de Rohan 1.

Monsieur,
J'ay receu avecq le respect que vostre très illustre personne et qualitez et actions méritent la lettres 2 de laquelle il vous a pleu m'honorer, et me suis grandement réjouy ayant apprins premièrement par le bruict commun après par le rapport fort particulier du sieur Priolau 3 la continuation de voz victoires desquelles vous estes comme en une possession perpétuelle. Et j'espère que tant voz méritez que l'estat des affaires viendront en telle considération près de cette cour qu'on nous fournira tout ce qui est nécessaire pour tousjours faire paroistre des efforts convenables à vostre magnanimité et à la grandeur de la France.
L'affection, monsieur, que vous avez tesmoigné tousiours envers la Suède et particulièrement envers monsieur le grand chancelier 4 ne me permet pas de doubter que vous ne vous resiouyssiez de ce que ce royaume et la France se sont uni fort estroittement pour ne conclurre aucune paix que par consentement commun. Dieu ne laisse pas aussi de seconder la iustice de vos armes contre ceux qui pour le gré de tant d'assistance qui a cousté la vie à beaucoup de milliers de Suédois et à un qui seul valoit beaucoup de millier 5 nous ont receu une postille ouverte.
Le marescal Banier 6 ayant appris que Hatsfeld 7 menoit un grand secours à l'électeur de Saxen 8 ayant doubté s'il valoit mieux luy aller au devant ou de se ietter dans les quartiers des ennemis de là le Sale a préféré le dernier, et ayant passé la rivière prez de Munnichennieuburg avec sa cavallerie, et ayant envoyé mille mousquetaires pour passer par le pont de Calbe, a desfaict trois régiments saxons de cavallerie nommez de Schaffelitz 9, de Lunenburg 10 et de Weimar 11, desquels la plus part sont tuez et dix cornettes prises. Ce qu'ayant appris le reste des Saxons ils se sont retirez soubs la défence de leur canon: et le marescal Banier s'estant tenu un jour entier en campagne ouverte: les attendant et conviant à la bataille, voyant que cela estoit en vain, s'est retiré avec toute son armée vers ses quartiers.
J'espère qu'en récompense de cette nouvelle vous vous enfournirez bientost de semblables ou de meilleures. Ce que ie vous souhaitte, monsieur, come le très affectionné à vostre service,
H. de Groot.


Le 6 de May 1636. A Paris.













{==133==} {>>pagina-aanduiding<<}

2583. 1636 mei 7. Aan Willem de Groot 1.

Per mihi grata sunt, mi frater, quae scriptis 23 Aprilis literis 2 nuntias.
De iurisconsultis 3, quin responsuri sint, quod aequum est, non dubito. Si ultra nos trahere volunt Rotterodamenses 4, nostrum erit cogitare, quae futura sit optima ad jus consequendum via.
De Portus Delphensis controversia jam ex senatoris Reigersbergii 5 literis cognoveram eique responderam, quod nostri populares obtinuerant et rationi congruum esse et canonibus antiquis, inter alios XVII consilii universalis Chalcedonensis 6.
Quod mitto scriptum Molae praeferens nomen, Nicolai est Borbonii 7, poetae quondam inter Gallos latinissimi, nunc inter patres qui vocantur oratorii. Is non minus male habitus a Balsaco 8, epistolico epigrammatario, quam Heinsius 9, se ut vindicet, Heinsium sub blandimentorum larva a Balsaco, qui ex Herode Tragoedia materiam sumserat, parum humane tractatum in partes advocat.
His diebus cardinalis Riceliacus, ei cum adessem, post res serias occasiones lecti hujus, quem mitto, libelli, me de Heinsio interrogavit. Ego sine ullo nigrae loliginis succo reddidi ei, quod debui, ingenii eruditionisque testimonium. Ita soleo.
Filii 10 librum, mea poemata 11, cogor ei eripere, ut Cordesio 12 reddam, a quo commodatum mihi librum legatus Britannicus 13 a me sibi commodatum non reddit. Credo, in Angliam miserit atque inde - jamdiu enim id est - Seldenus 14 sumserit egregium libri sui epiphonema, in quo locutiones meas figuratas opponit seriis. Ego viro illi et humano et erudito, quod me et humane et erudite tractaverit, multum debeo. Epigrammate tamen hoc puto me non laesisse jus amicitiae, quae inter nos est,

{==134==} {>>pagina-aanduiding<<}


Ipsum compedibus qui vinxerat Ennosigaeum, 
Est Graeca Xerxes multus in historia. 
Lucullum Latii Xerxem dixere togatum: 
Seldenus Xerxes ecce Britannus erit 1. 


Mormontio 2, Hemskerckio 3 paria de me nuntia: et cum parentibus 4, uxore 5, liberis 6, amicis vale.
Tui amantissimus tibique obligatissimus frater


H. Grotius.


Lutetiae, 7 Maji novi cal. 1636.

Rogo, scribas an Heinsii Notae ad Novum Testamentum 7 jam sub praelo sint.
Si Blavius 8 non habet editioni Anthologiae 9 necessaria cogitabo, an Morello 10 hic mea tradam.
Illud miror Anglos, quorum conscientia editus est Seldeni liber, ita aperte profiteri, quae nobis mala evenerunt, ideo evenisse, quod jus illud de mari, quod ipse iurisconsultis Romanis, Britannis, Hispanis probatum negare non potest, defenderimus.
Digna est, quae iterum praelo subjiciatur Barlaei Oratio de Anima 11. Meum exemplum abalienavi a me. De Coelo 12 legi mireque et illa mihi placuit. Sed cavebo, ne mea liberalitas mihi et hanc eripiat.











2584. 1636 mei 7. Aan N. van Reigersberch 13.

Mijn Heer,
Ick heb uE. brief van den 23 April 14 van het volck van den hertogh van Bouillon 15 eerst gisteren ontfangen.

{==135==} {>>pagina-aanduiding<<}

't Is mij lief, dat uE. de saecke met Cesar 1 vordert. Wij sullen haest claer sien, ende dan resolveren. Fabius 2 heeft wijsselijck gedaen.
Nopende dat van Zosimus 3 had ick voor desen 4 breedt aen uE. geschreven ende noch over acht dagen 5. Doch Gracchus' susters soon 6 can beter van alles adviseren. Zosimus selve werdt diep daerin getrocken bij den man, die voochd is van Simonides 7 alhier.
Mijnheer de rijcxcancellier 8 schrijft mij 9 van drie regimenten t'eenemael bij de Sweedsche gedestrueert. Sophi 10 ende Vindex 11 sijn soo halff wel te samen. Maer Thucydides 12 wil in alles egaliteit houden ende hem geen bril laeten opsetten.
Ick heb naerder gedacht op onsen joncxsten soon 13 ende alles overleit hebbende dunct mij, dat men soude moeten sien, off mijnheer den prins van Orangie 14 hem als edelman soude willen aennemen, gelijck hij d'heer van Mauriers soon 15 gedaen heeft, ordinaris soo het wesen can, soo niet extraordinaris. Ende meer, dat hij de fortificatie hebbende beginnende te leeren 16, daerin hij hem vorder sal oeffenen, bequaem soude sijn om Sijn Excellentie rapport te doen van de stant van de approches etc.
Hertogh Bernhard 17 is noch niet vertrocken, maer staet op sijn vertreck met 600m gulden ende veel beloften. Hoopt wat goeds te doen.
Let op Calabers 18 woorden ende contenantie.
In Italië ende in de Valteline blijven de saecken sonder progres ende verlies. Maer die van de religie sullen in de Valteline niet mogen woonen, veel minder exercitie hebben; sooseer siet men hier op de paus 19. Daerom moeten de protestanten op haerselve letten ende gaen met eendracht.
Valete.
7 May n. st. 1636.

{==136==} {>>pagina-aanduiding<<}

Mij dunct, dat Lely 1 ende Latou 2 wel wat accommodement soude vinden op het stuck van de zee 3. Maer twijffele seer, of Cimon 4 het sijne daerbij soude vinden.
Graef Jacob van Hanou 5 seit, dat men daer geen moet en heeft tot het Poolsche huwelijck 6. De Polen oordeelen anders. Men spreect in Spaignie nu van recompense te geven in plaets van de Pals.
Plaisance is benaut. Heeft clein garnisoen ende een oneenige burgerie.

Adres (met andere hand): Mijnheer Mijnheer Reigersberg raet in den Hogen Raet in Hollant in Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 7 Mey 1636 wt Paris.












2585. 1636 mei 8. Aan A. Oxenstierna 7.

Excellentissime Domine,
Ex quo postremum Sublimitati Tuae scripsi 8, collocutus sum cum duce Bernhardo 9, deinde cum cardinali Riceliaco, praeterea cum Jacobo Hanoviensi comite 10 ex Hollandia huc reverso.
Dux Bernhardus sexcenta florenorum millia accepit: ultra nihil. Sperat se ante mensem Augustum pedites habiturum 11 ad XII millia; eam ob rem Ponicam 12 in Angliam, inde per Hollandiam ad Sublimitatem Tuam mittit. Interim sperat se commodato habere posse aliquid copiarum a principe Condaeo 13 et cardinali Valetta 14, qui duo jam futuri sunt regiorum exercituum duces, fruituris otio protestantibus Lafortio 15 et Castilionaeo 16, ne quid sit, quod papam 17 offendat. Condaeo XVIII peditum millia, quinque equitum, Valettae XII equitum IV peditum adfutura putabat, quanquam aliorum opinio non parum eo de numero detrahit. Valettam putat in Treviros ire Confluentibus liberandis, quod oppidum ad res ultimas redactum est. Ipse refovere militem suum cupit in Burgundiae comitatu,

{==137==} {>>pagina-aanduiding<<}
quam Galli Helvetiorum in tutela positam Germanis se minore cum Helvetiorum offensa permissuros putant quam suo nomine irrupturos. Inde ire vult Leodium 1 opem sperans Calabri 2. Spem dicit sibi esse et recuperandi Thucydidis 3. Vellet a Xenocrate 4 ad Arcesilaum 5 Theodoreti 6 aliquid mitti.
Cardinalis 7, qui jam et delineationes foederum cum Chaumontio 8 et trimestre foedus acceperat, mire praedicabat res Sublimitatis Tuae rebus magni Gustavi 9 nihil inferiores ducens. Ab amicis non desertum modo sed et oppugnatum trusumque in ipsum littus potuisse tantillo tempore in mediam Germaniam penetrare rem esse miraculo proximam; de pecunia partem jam per Chaumontium numerari coepisse nec moram 10 hic de reliquo fore. Me quoque mira comitate amplectens per communem utrique cultum literarum orabat quicquid possem in causam communem conferrem, praesertim apud Anglos addens ad diluenda, quae mihi dolere non ignorabat, Gallos stultos saepe esse gentium omnium judicio, sed facile redire ad bonam mentem. Haec in me benignitas partim inde nata est, quod legationem mihi injunctam in Suedia probatam videt quodque a Sublimitate Tua mihi fidem haberi, simulque quod Pavii 11 in Hollandia auctoritatem collapsam intelligit ipsumque principem Arausionensem 12 de me non inimice loqui.
Attollebat regis 13 paratus maritimos, quibus si se, quod facile est ipsis, Angli conjungerent, nihil non sperandum. E re putabat indicari Anglis convenisse quidem inter Suedos et Gallos, sed Palatinatus rem ita nobis curae fore, si et ipsi, quod suarum esset virium, conferrent; inique facere Anglos, qui totum maris jus sibi vindicarent. Sed posse ipsis ad tempus aliquid concedi sine fraude in posterum.
Haec quidem ille ita disserebat: at mihi displicet quod Batavorum legato 14 in Anglia de maris usu et nova et dura praescribi audio; quodque Arundelius 15 Ratisbonam missus in Austriacos pronior creditur: idque ut non sit, tamen istis novis colloquiis periturum sit anni tempus navigatui oportunum, quod inter hos Gallorum paratus magnam praebere posset Anglis aut, si illi palam hostilia nolunt indicere 16, Domui Palatinae per Hispaniam grassandi occasionem. Nunc audio Austriacos pro Palatinatu commutationem aliquam Anglis offerre eoque pertinere

{==138==} {>>pagina-aanduiding<<}
legationem a Vienna in Angliam. Jacobus comes de Polonico conjugio 1 spem dicebat abjectam a Bohemiae regina, quod pontifex nollet canonum interdicta laxare, nisi prius consummato plane matrimonio:

Sed hoc periculum in filia fieri grave est, 


ait Terentius 2. Idem comes Polonum magis ac magis se vertere dicebat ad caesaris 3 gratiam. Intelligo etiam renovatum hinc mandatu, quod habuerat Davausius 4 conscribendi per illas partes militis. Idem comes, ut pecuniam hinc landgravio obtineat, instat quotidie.
Miles, qui de Brezaeano 5 exercitu restabat, huc venit; Batavis supra votis debitum tanto datur amplius pecuniae, quanto tandundem militis ali possit. Vidi et aegrotantem nunc quoque Feuquerium 6, qui Tuam Sublimitatem officiose salutari voluit.
Ex Anglia discimus retineri adhuc ibi comitem Licestrium 7 extraordinariae in Galliam legationi destinatum. Mortuo, qui pro regina Romae res agebat 8, alium surrogatum 9, qui in eam curam succedat. Exspectari ibi Zavaskium 10 e Polonia; eum, qui Hamburgi res agit Anglicas 11, jussum ire ad Daniae regem 12 oratum, ut rex ille promovere velit ea, quae Arundelio mandata sunt; Roma scribitur Estraeum 13 praeter illud negotium de dissuendo Lotharingico matrimonio 14, quod trahitur traheturque, petiisse, ut Gallicae classi
pateat portus Civitatis Veteris, qui dicitur, Hispanis quippe feuda Ecclesiae infestantibus, ne pateat. Cardinales, quorum in consilium res missa est, judicantes id unum agi, ut 15 offensam Hispani pontifex incurreret, elusere postulatum.
Viennae, qui res Gallicas habebat 16, ibi morandi, donec e Gallia responsum accepisset, facultatem impetrare non potuit; itaque coactus discedere jam in Venetorum terras pervenit. Ad hoc cum accedat imperatoris epistola, quam mitto, ad

{==139==} {>>pagina-aanduiding<<}
Leodienses 1, acrem continens Gallorum insectationem, suspicari datur Gallos vel invitos tractum iri ad apertam professionem belli in imperatorem, quam hactenus studiose evitant. Nuntiant praeterea a Vienna literae ad Mediolani tutelam promitti ab imperatore octo millia, partim pedites partim equites; addere comitem Ognatensem 2 constitutum regi Hispano 3 eundem in usum duo equitum millia conscribere per Silesiam, si ea terra a Polonis tuta maneat. Dari ab ea quoque aula operam componendo inter Mutinensem 4 Parmensemque 5 dissidio, cujus pacis mora praecipua est, quod Rossenam, Imperii feudum, sibi retinere Mutinensis cupiat.
Budensem Bassam 6 nihil hostile in imperatorem agitare; Tartarum legatum 7 cum multo honore dimissum.
Ex Italia discimus circumsessam quidem Placentiam, sed credi satis ibi panis vinique haberi ad finem usque Septembris. Crequiacus 8 duas cohortes in supplementum accepit nihil agens hactenus, nisi quod Montisferratensi agro gravis incumbit, qua de re questum huc quidam missus est a duce Mantuano 9. Cerbelinus 10 recens auctus duobus Hispanorum millibus nudas prope hactenus terras trans lacum Comensem defendit sublatis e lacu navigiis, ne Rohanio 11 usui essent.
Nondum transeunt summas Alpes, quem Montem Gothardi nostra aetas vocat, Germanorum novae illae copiae, quod nondum expeditae sint, quae Helvetiis numerari debent pecuniae. Dicuntur huc mittere velle Rhaeti, ut, quod nuper multis eorum absentibus placuit, nequis in Valle Telina habitaret protestantium, mitigetur uno saltem illis loco ad larem figendum Deique cultum concesso. Sed vix spes est, ut quidquam obtineant; tantum hic est studium demerendi romanam aulam.
Geneva commeatus valde sibi necessarios ex Gallia impetrare non potest: multaque per Languedociam quotidie nova ad circumcidendam protestantium libertatem excogitantur. Argenti nonnihil ex Hispania Genuam pervenit: augenturque praesidia tum Monaeci, tum in Honorati insula Mediolanensem terram tuentibus triginta millibus, quorum in hostem octodecim produci possunt. Hispani bene munito loco, cui Vallis Tori nomen, etiam Odofredi, quod dicitur, castellum in agro Placentino firmant; Placentinorum non famem tantum sed et discordias sperant. Defendit id oppidum marchio Villa 12 cum equitibus trecentis, peditibus septingentis invalido adversus cresentes hostium copias praesidio. Multum laudatur hic Rohanius, quod ultima illa hostilis agri populatione templis monasteriisque pepercerit.

{==140==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dux Bulionius 1 creditur colloquium aliquod eruditorum utriusque partis moliri, ut majore cum specie ac strepitu ad missam transeat; de Sedano, quin cum rege conventurus sit, vix dubitatur. Crediturine sint ei immutato 2 Batavi urbis Trajecti custodiam, an regi sit militaturus his in locis, brevi, sic puto, videbimus.
Multi hic sunt novorum onerum repertores. Tributum in carrucarum magnum sane et publice inutilem sumtum rejicit cardinalis, ut non convenienti saeculi hujus felicitati. Sunt qui suadent argentum omne mensarum domuumque rex sibi vindicet soluto, quantum ipsi videbitur, pretio.
Ego rumores quidem perscribo, quales hic nuntiantur. Caeterum judicationem liberam mihi servo, multo magis eam Tuae Sublimitati illarum rerum peritissimae defero. Sed multum metuo, ne Oryza 3 Mimnermum 4 coquat non ex usu violae 5. Et de lilio 6 ac caesare 7 nescio, quid latet. De Bacchylide 8 non optima fide actum antehac censeo.
Quid aliud possum quam Deum precari, Excellentissime Domine, Tuae ut Sublimitatis concilia regno Suedico orbique christiano fortunet.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 8 Maii nov. cal. 1636.

Est hic quidam qui astus 9 molitur liberando Hornio 10. Ego dubito.
Heufdius 11 nihildum signatum nedum numeratum habet, ipsi nihil peribit.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.
In dorso: Praes. Stralsundi die 13/23 Maji 1636.











2586. 1636 mei 9. Van J. de Groot 12.

Seer lieve ende waerde zoon ende dochter de Groot,
Wij wenschen allegader uwer E. met alle derzelver lyeve huysgesin alle geluck, gesontheyt ende zalicheyt.
Seer waerde zoon ende dochter, uwer E. crijgen van mij weynich bryeven,

{==141==} {>>pagina-aanduiding<<}
hetwelcke daerdoor geschyet, omdat ick het uwer E. broeder 1 eens voor al toebetrout hebbe, dat, zoo menichmael hij aen uwer E. schrijft, daerbij oock van ons mentie soude maecken.
Voor wat nieus dyent, dat Neeff den ontfanger De Man 2 zijn officie als ontfanger heeft opgeseyt, in wyens plaetse werden gedestineert de burgemeester Duyst van Voorhout 3, brouwer op 't Heulken, ende de schepen Welhouck 4. Neeff de Voocht 5 hadde wel gehoopt zelver het becomen te zullen hebben, maer daer is eens voor al resolutie genomen, als yemant van de vroetschap daernae staet, dat dezelve voor alle andere zal sijn geprefereert.
Men hadde alhyer gemeynt, dat met deze onze victorie ende overweldinge van Schenckenschans 6 de gemoederen vervreempt souden hebben geworden om van gheene onderhandelinge tot pays ofte treves te willen hooren, maer men bevindt geheel anders, want de Heeren Staten van Hollandt hebben een eenparige resolutie genomen, indyen Sijne M.t van Vranckrijck 7 daertoe toestaet, dat zijluyden mede zich daertoe zullen vougen van daerop te delibereren.
Uwer E. zoon Peter de Groot 8 is alhyer; ick bevinde, dat al wel in de rechten heeft aengenomen. Wij hoopen, indyen alhyer yet besonders in den oorloge werdt voorgenomen, onze Diderick van Crayenburgh 9 wederom alhyer heeft te sijn.
Hyermede, seer waerde zoon ende dochter de Groot, Godt almachtich wil uwer E. ende ons allen verleenen 't gunt Hij weet dat ons zalich is.
Metter haest in S-gravenhage, den 9e May 1636 st. nov.
Al. uwer E. goetgunstige goede vader


Jan de Groot.











2587. 1636 mei 10. Van Rijngraaf Otto 10.

Unnsern günstfreundtlichen grus in allem geneigtem willen zuvor Edel, Vest. besonders lieber Herr undt Freundt,
Nachdem unnss von unsernn Agenten Friederich Betzen 11 seit dem 18/8. dieses, da Er unnss des empfangs dessen an den Herrn Ambassadeurn überschickten unndt gelieferten pacquets berichtet, von Paris nichts zukommen, allss haben wir nicht unterlassen wollen den Herrn Ambassadeurn mit diesem briefflein günstfreundlich zu begrüssen, unndt Ihme unnsere sachenn nach mahlen mit Ubris. (?) zu recommendiren, auch denselben darbenebenst zu ersuchen, weilen

{==142==} {>>pagina-aanduiding<<}
unnss an beijkommendem schreiben viel unndt hochgelegen: Er wolle selbiges beijnechster gelegenheit des Herrn ReichsCantzlers Excell. unndt Leg. 1 neben den Seinigen ohnschwerth überschicken, sintemal unnss wegen des Herrn Gravens zu Salms 2 losslassung, welliche sich wegen der Herrn vom Consilio biss hiher verschieben, neuwe fastidia erwecket werden wollen, zweyfflen nit, der Herr Ambassadeur werde albereit erfahren haben, dass vor etzlich wochen Herr Obrister Calenberg 3 unndt Wolffskeel 4 durch hülff einer Hessischen Convoy aus Franckfurth eschappirt unndt naher Cassel kommen, Herr Cantzler Löffler 5 aber sich noch zu Franckfurth enthalte, haben unnss aber ahn langsten nachmahlen flehentlich ersuchen lassen Ihrer aller vorstendiger orthen unndt insonderheit beij beeden Cronen, damit Sie beij vorfallenden tractaten sowohl Ihrer Persohn allss gütter halber nit ausser Conside ... on gesetzt werden mögen besser massen ingedenckh zu sein, Desswegen Wir den Herrn Ambassadeurn bitten: Er wolle Ihme unnsere offtmahlige recommendation sowohl unnsert allss Ihrentwegen in unabfelliger gedächtnus zuhero lassen. Wellicher gestaldt Ihr Excell. unndt Leg. sich mit Königl. Frantzösischem Ambassadeurn, Herrn Marschaln de St. Chaumond 6, in neuwe tractaten eingelassen, davon werden Sie sonder Zweijffel dem Herrn Ambassadeurn part gegeben haben, ist deroselben eintzige sorg damit auch hier aussen des gemeinen Wehseens Wohlfarth zum besten zu gleichenn Scopo cooperiret werden mögen. Wofern nun dem Herrn Ambassadeurn etwas von particularitäten zukommen, wolle Er es unnss neben dem, was bishero vor Tractaten vergangen sein möchten, vertrauerlich communiciren, unndt unnserem Agenten zu schleiniger erstfrieslicher expedition alle behögliche beförderung erweijssen, verpleiben Demselben hinwiederumb alle angenehmliche freundtl. gefelligkeiten zubezeijgen iederzeit bereit unndt willig, unnss damit Göttlichem Schutz empfehlendt.
Des Herrn Ambassadeurn dienstwilliger


Otto, wildt unndt Reingraff.


Datum Viselize, den 30e April 1636.


Onder aan de brief staat geschreven: ahn Grotium.












2588. 1636 mei 12. Van Th. Graswinckel 7.

Illustrissime Domine, Cognate plurimum observande,
Gaudeo intercapedinem silentii nostri 8 tali caussa rumpi, quam tu ipse tanti

{==143==} {>>pagina-aanduiding<<}
esse fatearis, ut non doleas occupationes tuas sic diffindi. Postremae quidem tuae 1 cum eas mihi laudes emetirentur, quas ego nunquam mihi attribui posse existimavi, in eam me necessitatem deduxerunt, ut, quibus responderem, verba me deficerent. Neque enim agnoscere illas audebam neque tamen reprehendere sustinebam, sive a judicio tuo, quod pluris me facere atque ipse opinabar, laetatus sum, sive ab affectu, quem etiam falsa caussa foveri atque ali non indignabar, profectae essent.
Illud satis acceptum uti habeas, quam supplex rogo, tua erga me merita adeo grata tibi aeternum fore, ut apud posteritatem, cui quidquid de te fama suggesserit, curae erit, hoc quoque ceu honorificum mihi profiteri sim paratus, quod me inter maxima nomina tua scripseris.
Jam autem ita res fert, ut nunciandum sit publico decreto demandatam mihi esse provinciam scribendi contra librum J. Seldeni, quem ille Maris clausi titulo nuper evulgavit 2. In ea sparta exornanda 3 cum totus sim, quantum quidem mihi forensia officia liberum mei relinquunt, ad te vel cumprimis eundum fuit ad subsidia tanti muneris, quod patriae maximo affectu impendo, conquirenda. Fuit jam olim tua ista opera, cum eruditissimo firmoque opere Mare Liberum 4 assereres. Et memini, quo tempore Lutetiae me convictu tuo dignatus es, quo non alia vitae pars laetior mihi fluxit, non alia fructuosior, subinde sermones obortos, quibus et patriae nostrae autoritas confirmaretur, et argumenta, quibus alii eam oppugnant, jugularentur. Quorum sententiam procul dubio etiamnum in pectoris servas armario nec paulo stabiliorem redditam auctamque, cum post editos divinos illos tuos de Pacis ac belli iure tractatus
 5, decretoriis armis adversum te Seldenum consti-

{==144==} {>>pagina-aanduiding<<}
tisse, non vulgus, sed et inter eruditos non pauci judicent, ille vero magis denudatum se ostenderit, certum habeo.
Quare etiam atque etiam obsecro, ut quaecumque eius argumenti vel commentatus vel meditatus es, ea benigne mecum communicare non dedigner is atque imputare hanc operam, sive patriae, cui vel invitae, scio, optima maxima debere vis, sive caussae tuae honorique, cui nemo libentius hoc bellum quam ego militare desideret, sive denique amori mei, quem dudum eo excrevisse et sensi et testor, ut nunquam tantum mihi rogare pudor permittat, quantum tua comitas concedere velit.
Si omnia solum vertant, si tu te ipsum etiam deseras, dum modo huius hominis caussa aliquid facias, nunquam, quoad vivam, deerit, qui memoriam beneficiorum tuorum in sincerissimo erga te tuosque omnes studio cultuque illibatam veneretur.
Salveat a me animae tuae dimidium, tuque quam velim salve et vale.
Illustriss.mo nominis tuo aeternum devotus


Theod. Graswinckel.


IV Eid. Maias MDCXXXVI, Hagae.


Adres (met andere - latere - hand): Incomparabili ac supra laudem Dn. Hugoni Grotio Serenissimo Reginae et Coronae Sueciae legato Lutetiam.












2589. 1636 mei 12. Van Willem de Groot 1.

Frater optime,
Post recuperatum Scenquianum propugnaculum 2 et desertam ab hoste Cliviam nihil hic fere novi habemus, nisi quod princeps 3 et vetus Scenquianum et duo praeterea recens extructa propugnacula, quibus Aemiliae et Cristianae nomen, praesidio insideri voluit.
Comes Arundelius 4 jam Colonia ad imperatorem 5 abiit: legatus Polonus 6 nudius quartus huc venit acturus, ut putatur, de matrimonia cum Palatina 7 seque intercessorem offerens in pacis negotio. Abit is primo Bruxellas inde se in Britanniam ac postremo in Galliam collaturus.
Leodienses strenue rem gerunt multosque caesarianos 8 per varias eruptiones conficiunt neque multum, quod timeant, habent, quamdiu concordes ipsi manebunt. Caesariani iam obtinent Confluentia, sed a Gallis, qui Hamersteinum ex adverso situm occupavere, miris modis infestantur.

{==145==} {>>pagina-aanduiding<<}

Graswinkelius 1 in se suscepit onus refutandi Maris clausi 2, ut et ex ipsius litteris 3 intelliges: id hac occasione factum, quod Ordines Foederati e litteris Beveri 4 et Ioachimi 5 legatorum intellexere regem Britanniae 6 jus suum in quattuor adjacentia maria fundare super rationibus in eo tractatu deductis. Quare Boechorstio 7, tunc praesidi, in mandatis dederunt, ut ipse de quopiam prospiceret, qui istum laborem in se suscipere vellet promissa sed non expressa mercede. Ille porro re, ut ait, cum variis personis rempublicam curantibus communicata Graswinkelium rogavit, ut quamprimum operi manum adhibere velit. Audio Cunaeum 8 semet ob amicitias Anglicanas aliquo pacto excusasse. Nunc te, si patriae nostrae, si causae quodammodo tuae, aliquid praestare digneris patrocinii, rogo jam deesse nolis.
Vale, frater optime, et cum uxore ac liberis 9 diu salve.
Parens 10 jam ipse ad te filiumque scribit 11; nihil igitur ejus nomine addam.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, XII. Maii 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Très-chrestien A Paris.
In dorso schreef Grotius: 12 May 1636. W. de Groot.












2590. 1636 mei 12. Van Ch. Marini 12.

Monsieur,
Après un long silence i'ay receu la vostre très aggréable du 18 de Mars 13, mais aux autres que ie vous ay escrites ensuite de tant de sepmaines ie n'en ay point aucun advis vous priant de m'en adver[t]ir de la réception d'icelles. Ie vous escris quasiment chasque sepmaine, et d'ores en avant reccomanderay comme ie fais à présent les miennes au sieur Tschudy 14, secrétaire pour les affaires du roy 15 à

{==146==} {>>pagina-aanduiding<<}
Coira ausquel vous pourrez aussy addresser les vostres, qu'on m'envoyera à Chiavenne où d'ordinaire ie me tiendray ferme à cause de la peste qui commence à pulluler dans la Voltoline, craignant grandement que ce ne soit la ruine de nostre armée autrement invincible. Et la disette de toutes choses advancera nos misères, si le roy par le promt envoy de l'argent qui manque n'y remediera. Ie m'estonne bien qu'on abandonne de telle façon Monseig.r de Rhuan 1 qui autrement estant pourveu des moyens nécessaires pourroit faire de gran exploits dans le Milanois. Mais il faict espérer que le roy d'ores en avant y donra meilleur ordre aussy bienque monseig.r le gran chancelier 2 à mes nécessitez qui croissent par l'accouchement de ma femme 3 d'un fils 4 duquel ie voudrois que vous fussiez compaire estant plus prochain.
Pourtant ie disposeray en sorte mes affaires que ie puisse faire un voyage en Poméranie s'il plaist à Dieu cest esté, pour voir une fois d'où ie dois tirer mon entretènement puisque nos rentes de la Voltoline misérable nous manquent.
I'en attendray néantmoins vostre advis, duquel ie fais profession d'estre, monsieur,
Vostre très obéissant serviteur


Marini.


De Chiavenne, ce 2/12 de May 1636.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 30 May n. st.
In dorso: 2/12 May 1636 Marini.












2591. 1636 mei 14. Aan Willem de Groot 5.

Amicorum arrepto abitu remitto ad te, frater, libros, quos pro meis non agnosco. Manuscriptus est haeredum Stephani Dousae 6, Silvestrina summa Graswinckelii 7, qui, si quid mearum chartarum apud se habet, velim conquirat et pari fide mecum agat. Lipsii Politica 8 habui. Sed hic liber, cujus sit, nescio neque magis Callimachus et Horatius. Lucae Fruberii liber 9 Vossii 10 sit an Erpennii 11,

{==147==} {>>pagina-aanduiding<<}
haud dixerim. Colloquia Erasmi 1, Claudianum, Horatium puto Petri 2 esse nostri. Librum Francisci 3, fratris quondam nostri, scriptum manu rectius tu custodies. Haec remitto. De Formulis Brissenii 4 haereo, sitne mihi donatus an commodatus liber. Siquis repetet, reddam. Memoria excitata signis quibusdam magis magisque mihi testatur in domo Driliana 5 me libros habuisse non tam multos quam gratae lectionis ad diluenda rerum taedia. In his fuisse quosdam libros, de quibus scripsi ad te antehac 6, praeterea Pancirolae de rebus perditis et repertis novis 7 et Gallicas Marionis actiones 8 et Quintilianum. Hi libri omnes deportati sunt ad D. Basium 9 cum chartis non minimi usus. Inde quo devenerint, et te et senatorem Reigersbergium 10 rogo, quam diligentissime inquiratis. Forte unius indicio reprehendantur omnia. Da veniam, quod toties tibi de rebus meis molestus esse cogor, et mutuo quicquid vis injunge.
Si vacat, quae ibi sint judicia de Balsaco 11 in Heinsium 12, Mola, id est, Nicolao Borbenio 13 in Balsacum censuram exercente, fac nos gnaros et vale cum tua 14, tuis 15, parentibus 16, amicis.
Tui amantissimus frater


H. Grotius.


Lutetiae, 14 Maji novi cal. 1636.

Mericus, Casauboni filius 17, qui in Britannia vivit, parat editionem epistolarum patris 18. Rogor, ut addam, quas accepi ab eo. Quare precor interpelles aut

{==148==} {>>pagina-aanduiding<<}
Elzevirios 1, quibus tradiderunt Puteani fratres 2, aut D. Rivetum 3, cui tradidisse se dicunt Elzevirii. Multum vereor, ne aliqua manus scripta ad Genevalem stomachum subducantur.
Edictum in Anglia est, ne quis Seldeni librum, cui Mare clausum 4 extra Angliam editum, in Angliam importet ibive vendat, propter accessiones ibi improbatas.
Non satis memini, cujus manu in margine editi a me Capellae 5 quaedam asscripta sint. Si scis, rogo indica.












2592. 1636 mei 15. Aan L. Camerarius 6.

Illustrissime Domine,
Gratias, quas debeo et meo et publico nomine, persolvo Deo immortali, cum te non modo periculo exemit, sed et ejecta morbi praecipua causa in spem erexit firmioris in posterum valetudinis, Eumque veneror, ut et tuas et omnium bonorum pro te preces semper exaudiat.
Legatum Britannicum 7 quo magis nosco, hoc magis et candorem animi ejus et sincerum pro Domo Palatina studium et tui in eo amorem non fucatum perspicio nec eis alendis desum. Gallis, ne quid ei aperte respondeant obtentum praebet exspectatio, quo abitura sit Arondeliana 8 legatio. Spero genti nimium desidi resurrecturos animos, ne ultra trahi se verbis patiantur et rerum tempora patiantur effluere.
Romae de pace agi dubium non est, prius tamen arbitror cum caesare 9 quam cum Hispano 10. Galli, quid agatur, occultant, sed multi sentiunt id agi, ut caesar de Palatina Domo, de Lotharingo 11 Gallus suopte arbitratu constituant. Certe non strepunt arma.
Ducem Bernhardum 12 in ipso procinctu febricula deprehendit. Abiit hinc dux Bulionius 13 missa nondum adita, caeterum cum romanis pontificibus se sentire non dissimulans. Creditur publicum transitum Sedani facturus. Leodii curam

{==149==} {>>pagina-aanduiding<<}
rex 1 ei commendavit et puto Ordines Foederatos civitatis vicinae tutelam non abjecturos.
De duce Bernhardo scripsisse me antehac arbitror, ipsi unde dignitatem sustentet dari annua CXX millia florenorum obligatis terris in Gallia; in usum militis praesentis pecuniae eum auferre sexcenta florenorum millia; in Augustum mensem promitti ei novam pecuniam, pro numero, quem tunc habiturus est, militum. Mittit dux in Angliam D. Ponicam 2 supplementi quaerendi causa; inde iturum ad magnum D. cancellarium 3.
Video quae Seldenus scripsit 4 ab Anglis serio agi idque ne cum Batavis concordiam turbet, metuo. Galli piscatum non curant; navigatus controversias temporaria aliqua pactione, ut puto, extricabunt.
Daniae regem 5 Viennae obtinuisse filio suo 6, dum vivit, archiepiscopatus Bremensis fructum pro certo scribitur et credunt id Britanni.
Exspectatur hic, ut princeps Arausionensis 7 Scenquiano castello tam mature potitus in hosticum aliqua penetret vacuo omni anni tempore, per quod in illis partibus bellari solet.
Rohanio 8 nunc pecunia submittitur, quod, si ante factum esset, in castellum Datium videtur conatus ejus futurus fuisse non irritus.
Turca classe validus terrorem injicit Ethruriae, praesertim cum in Gallia portus habiturus sit sibi patentes.
Videtur et pontifici 9 et imperatori 10 non displicere locus colloquii de pace Colonia Agrippinensis.
Viennenses literae ad indictum solenniter per Magontiacensem conventum Ratisbonensem venturos a Bavaro utroque 11 legatos pro certo habent eosque morem per omnia gesturos imperatori.
Sed ne molestus sim, Illustrissime Domine, claudo epistolam repetitis quae supra posui votis.
Tuae Illustrissimae Dominationi observantissimus omni cultu studioque


H. Grotius.


Lutetiae, XV Maii MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.

Boven aan de brief in margine in de copie te Uppsala: Redd. A.o 1636 d. 2/12 Iunii.













{==150==} {>>pagina-aanduiding<<}

2593. 1636 mei 15. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Ducem Bernhardum 2 adhuc febricula hic detinet.


Mirantur multi, a Gallis, gente calida, tam lente moveri omnia, pridem promoveri nihil; caesarianos 3 quoque nihil in has partes tentare, sed in nos maxima parte virium verti. Sunt, qui tacitam conventionem intervenisse arbitrantur his legibus, ut imperator 4 cum Palatina Domo, rex 5 cum Lotharingo 6 ut vasallis suis, in modum, qui aequus ipsis videbitur, rem componant. Praeter haec creditur Roma aliquid addi velle, quod ad infrigendas haereticorum, quos vocant, vires pertineat. Confluentes interim Trevericae in periculo sunt.
In Valle Telina fraudatus diu pecuniis miles obsequium exuit et video idem de ducis Bernhardi milite metui. Neque enim vel unius mensis ad eum adfertur stipendium videnturque Galli ducem quidem privatis commodis et matrimonio Rohaniae 7, a quo non alienum se simulat, illigare suis rebus velle; caeterum exercitus ei conservandi curam non habere. Juveni tamen principi Wittenbergico 8 promittitur pecunia, unde cohortem sive regimentum, quod plane delapserat, reparet.
Dux Bulionius 9 rege et cardinale 10 convento abiit ob Leodii, ut creditur, negotia. Missam non adiit, sed facturus id Sedani creditur. Mutatum se sententia non dissimulavit, etiam apud protestantes. Cardinalis Riceliacus dixit se laborem sumere velle traducendi ad romanam ecclesiam etiam ducis Rohanii uxorisque ejus 11: credo et filiae 12, ut per eam deinde, si possit, et ducem Bernhardum ad se pertrahant. Nam protestantium operam posthac in imperiis militaribus usui non fore et Castilionaei 13 et Lafortiorum 14 exemplo manifestum est; etiam reformatis pastoribus, quod lutheranos ad communionem suam invitaverint, rerum novarum crimen impingitur. Pontificis 15 potestas plus intra paucos annos in Gallia profecit quam duobus ante seculis.

{==151==} {>>pagina-aanduiding<<}

Licestrius 1 extraordinarius in Galliam legatus ab Anglia nondum abiit: exspectant Angli a caesare 2 et ab Hispano 3 legatos. At Galli a legato hic ordinario Angliae 4 rogati, an, si rex Angliae 5 se Gallo conjungere vellet, restituendae etiam electoralis dignitatis Domui Palatinae fidem vellent dare, responderunt videndum prius, quid acturus sit apud caesarem Arundelius 6. Id jam fine Aprilis scriptum tradidere, cum mense Februarii pari excusatione essent usi, quod Viennae aliquid de negotio Palatino fama ad se perlatum dicerent. Non desii ego in colloquio cum legato eum hortari, ne post tam longa ludibria diutius se trahi paterentur; tempus esse aliquid constituendi. Ostendebat is mihi literas, quibus Hamburgo ad se perscriptum erat: Suedos et Gallos foedus iniisse rebus duntaxat suis promovendis nulla cum aliorum cura. Dixi convenisse ut eorum omnium, qui se nobis adjungerent, negotium socialiter ageretur. Dicebat ex Anglia scriptas ad Sublimitatem Tuam literas: regis Daniae filio 7, dum viveret, archiepiscopatum Bremensem a caesare promissum: edicto cautum, ne Seldeni liber, Maris clausi nomen praeferens 8, extra Angliam editus in Angliam importaretur, id factum occasione accessionum quarundam, quas typographi extranei addiderant minus Anglis placentium; publicam continet eorum, quae a Seldeno disseruntur, comprobationem. Beverius,
extraordinarius Batavorum legatus 9, cum Angli primo statim colloquio dicerent se jus suum notum omni humano generi fecisse, ac id in rem conferre sibi constitutum, intellecta rei magnitudine quievit mandata e patria exspectans.
Comes Hanoviae Jacobus 10 de pecunia sibi a Gallis debita multum queritur nec dissimulat principem Arausionensem 11 auctorem sibi esse, ut ad Batavorum potius militiam se transferat. Querelas non minores a tribunis, qui sub ducis Bernhardi ductu, spe pecuniae Gallicae arma tulerunt audio. Accendent 12 invidiam, quae duci Bernhardo dantur a rege, munera, quinquaginta thalerorum millibus aestimata.
De eo, quod postremis literis 13 per notas addideram, quid judicem, nescio: adeo me multa incertum habent; siquid propius rescivero, non omittam indicare, et simul Deum precari, Excellentissime Domine, ut Tuae Sublimitatis actiones ad christiani orbis bonum regat.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


5/15 Maii 1636.

{==152==} {>>pagina-aanduiding<<}

Haec ubi scripseram, venit ad me Heufdius 1. Si verum est, quod ex ministris regiis intellexisse se dicit, numerata jam Sublimitati Tuae XC millia imperialium, est quod gaudeam.
Vienna literae indicant a Maguntiacensi indictum Ratisbonensem conventum. Promisisse duos Bavaros 2 in se moram non fore. Coloniam aut Leodium Barbarini cardinalis 3 ad nuntium pontificis Viennae agentem 4 literis pacis colloquio proponi. Ab imperatore spem ostendi, ne hoc quidem paci obstiturum. De Bozzolo, in Italia imperii feudo, ut id Mutinensi 5, etiamsi bello se extricet, clienti semper Hispanico, retinere imperatore auctore liceat laborari ab Hispanis. Sperari Annae Austriacae principis 6 cum duce Medinae Torresiae 7 matrimonium. Coloredum majorem 8, quod a Galliae finibus abierit, culpam rejicere partim in cardinalem Hispanum 9, qui auxilia sibi contra magnum sub Suessionensi 10 exercitum non submiserit, partim in Polonorum militum obsequia detrectantium contumaciam.
Ab Italia discimus Datii castellum Mediolanensi in solo trans lacus Comensem et Clavennensem situm a Rohanio tentatum frustra ipsiusque cum damno. Hispanos bene immunitis illis partibus secessisse in circumsita Ticino, Alexandriae, Tortonae, dum Galli eorumque socii ad Niceam se recolligant magnis adhuc in Sabaudum 11 suspicionibus. Hispanorum duo millia in Honorati insulam transgressa spe excensus in littus Gallicum. Neapolitani regni praefectum 12 homines quaerere credulos, qui ipsi promutuum dent, quod ex augmento vinarii et frumentarii vectigalis et vindicata fisco tertia parte fructuum a fisco pridem alienatis praediis recipiant. Turcam classem armare et metui Etruscis, ne in Ilvam aut Liburnum portum irruat paratis ipsi, si opus sit, et in Corsica et in Gallica ora receptibus. Estraeum 13 Romae inter cetera id agere, ut Gallis Palmerolam et Ponzam feuda ecclesiae Parmensi 14 concessa, insidere liceat ex iis locis mari imminentibus parata ultione adversus mala, quae e duabus insulis sibi ereptis ferunt. At contra ducis Parmensis uxorem 15, cum magnam videat invidiam ortam, quod Sabioneda Gallis concessa fuerit, anniti, ut pro Gallico praesidio liceat inducere Italicum. Castellum Odofredi permunitum ab Hispanis, qui ea possessione contenti non difficiles videantur futuri ad pontificis monita liberandi Parmensem Placentinumque agrum belli malis. Tres cohortes, alam unam e Germania ad lacum esse Constantiensem: exspectari octo millia e Silesia trans Alpes

{==153==} {>>pagina-aanduiding<<}
itura. Sed et Gallorum novas copias tribus viis in Pedemontanam regionem iter capere.
Haec neque certa omnino neque spernendis tamen auctoribus, ut tradita sunt, tradere officii mei duxi.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.
In dorso: Praes. Stralsundi die 13 Junii 1636.












2594. 1636 mei 18. Van Rijngraaf Otto 1.

Unnsern günstfreundl. gruss neben allem geneigtem Willen zuvor Vester, besonders lieber Herr unndt Freundt,

Allss wir unnsers abreyss von Strassburg zu den Teutschen Trouppen vorgenommen, haben wir vorhero des Herrn Reichs Cantzlers 2 Excell. unndt Leg. dessen der gebür nach verstendiget unndt darbeij an handt gegeben, dass weyln die sachen in Teutschlandt seit Ihrer Excell. unndt Leg. überschickhen hinwegreyss sich mercklich geëndert; Sie wollten sich belieben lassen, unnss wegen eines unndt andern, wie es sich ins künfftig durch Göttliche hülff wiederumb schickhen mögte, Neuwe Special Instruction zu überschickhen.
Darauf haben dieselbe unter dato des 3. z. Martzij 3 jüngsthin, welliches unnss erst den 25. z. verschienenen Aprilis zukommen, unnss beantwortet, dass Sie eben aus sollichen ursachen dass werckh auf eins Neuwes anzugreijffen Vorhabens, unndt mit denn Königl. Französische Ambassadeurn Herrn Mareschaln de St. Chaumont 4 zu neuwen Tractaten geschritten; sobaldt sich dann solliche enden wuerden, wollten Sie nicht unterlassen, unnss part darvon zu geben, unndt dero gedanckhen, wie es etwann ferner zue administriren sein möchte zu eröfnen. Dieweijlen wir dann ander wertlich in erfahrung gebracht, dass solliche Tractaten durch Göttliche schickung nunmehr allerdings geschlossen sein sollen, unndt darfür halten, dem Herrn Ambassadeurn werden sonder Zweijffel meherere particularia darvon zukommen sein.
Allss haben wir nicht umbgehen wollen denselben günstfreundl. zu ersuchen, Er wolle unnss auf sollichen fall zu sonderbahrem gefallen sein, unndt unnss im altem Vertrauwen Communication darvon thun, darmit wir unsere intention umb soviel desto bass darnach dirigiren mögen. Unterdessen unndt in erwartung Ihrer Excell. unndt Leg. selbst eigener Communication haben wir derselben jüngsthin von eim unndt anderm bericht gethan, unndt selbiges dem Herrn Ambassadeurn in einem Copert übersendet, welliches Ihm verhoffentlich von Toul aus wohl wirdt zukommen sein, Pitten Ihne abermahlen, Er wolle sich nit entgegen sein lassen. Ihrer Excell. unndt Leg. ingeschlossenes mit nechster gelegenheit ohnschwertl.

{==154==} {>>pagina-aanduiding<<}
auch zu übersenden, unndt unnsere sachen, weijln unnser Agent nach Hertzog Bernhardts 1 Fürstl. Gnl. abreijs von Paris nahin etwass aldort wirdt, verpleiben müssen in besten recommendation zu haben.
Diese unndt alle andere vielfältige verpürte freundtschaffliche bezeignungen wollen wir mit gebührendem danckh zu allen occasionen hin wiederumb zu beschulden ohnvergessen sein, verpleibendt Jeder zeit nechst Göttlichen empfehlung.
Des Herrn Ambassadeurs freunddienstwillig


Otto, wildt unndt Reinngraff.


Datum Vizelize, den 8 z. May 1636.


Onder aan de rectozijde: ahn H. Grotiu.











2595. 1636 mei 19. Aan de Hertogin van Pommeren en Croy 2.

Hoochgeboren, Doorluchtige Vrouw,
Ick heb ontfangen met behoorlijck respect den brief, die uwe Fürst. Genade mij heeft gelieft te schrijven tot Stolpe, den achtsten Januarii, mij eerst nu vijf dagen geleden door d'heer Labbé 3 gelevert; ende gelijck ick altijt hebbe gewenst uwe Fürst. Gen. te connen dienen, hebbende oock mondelinge ende schriftelijcke last gehadt van mijn heer den rijckscancellier van Sueden 4 om alles bij te brengen, dat mij mogelijck soude sijn tot bevordering van de saecken van uE. Fürst. Gen., soo heb ick mij verblijt daertoe eenige occasie door denselven brief ende de opening, die d'heer Labbé mij van de saecke gedaen heeft, te hebben becomen, ende ben terstont daeromme gegaen bij mijn heer den cancellier van Vranckrijck 5 om aen denselven de saeck van uwe Fürst. Gen. ten hoochsten te recommanderen ende te versoecken, dat hem gelieven mochte een bequaem rapport daerover te ordonneren. Welcke recommandatie denselve heer cancellier van Vranckrijck wel aennemende ende 't versoeck van een goede rapporteur belovende na te comen, heeft sich in alle billickheyt geaffectioneert getoont tot uwe Fürst. Genade.
Ick en sal niet nalaten in alles, wat voorder sal voorvallen, te soecken te betoonen, dat ick ben van heden, Hoochgeboren, Doorluchtige vrou, uwe Fürst. Gen. seer willige dienaer.
Tot Parijs, den 9/19 May.











2596. 1636 mei 20. Van Ch. Marini 6.

Monsieur,
Ie m'estonne que ie ne reçois point de responce à celles que ie vous ay escrit

{==155==} {>>pagina-aanduiding<<}
depuis le commancement de Mars en çá, vostre dernière du 18 de Mars 1 m'ayant seulement adverty de la réception de la mienne du 22 de Febvrier 2. Du depuis les vostres me manquent et iugeant par le passé que vous aurez sans doute respondu à toutes, ie suis en peine de leur interception. Vous ferais bien d'addresser d'ores en avant les vostres au sieur Tschudy 3, secrétaire du roy 4 à Coire si come ie fais sans payer aucune chose pour le port d'autant que tout va dans le paquet du roy.
L'Estat de nos affaires en ces quartiers vous verrez par l'enclose 5 que ie vous reccomande.
Les impériaux font porter le grain de l'Austriche au Tyrol pour en nourir la soldatesque qui y commence à arriver au nombre de quelque deux mille hommes pour divertir mon.r le duc 6 de l'invasion du Comasque. Cependant les prattiques Espagnoles commencent à se glisser dans le corps Rhétique où le peuple est malcontant des articles acceptez 7, disant que leur chef ont esté corrumpus par argent, et que plus ils peuvent obtenir de l'emp.r 8. Le gran mescontentement général qui se trouve tant icy qu'en Suisse pouroit bien causer de grands malheurs si mon.r Priauleau 9 par son retour ne porte quelque satisfaction à ce peuple variable.
En Italie nous verront ce qu'on faira quand les François sortiront en campagne, et s'il n'y font d'abord quitter le Parmesan à l'ennemy il est à craindre qu'ils perderont ce qu'ils ont du reste d'affection en Italie.
I'espère que le roy pourvoira à tout pour maintenir les alliez en bonne affection et union envers sa couronne, qui si bien est acheminée à une grandeur considérable.
Conservez-moy l'honneur de vos bonnes grâces et faites estat de ce luy qui vous est asseurement acquis, monsieur,
Vostre serviteur très obéissant


Marini.


De la Voltoline, ce 10/20 de May 1636.

N.B. Sur le point de fermer mon paquet l'on m'a délivré la vostre aggréable de 22 d'Avril 10, de laquelle ie vous remercie bien humblement. Ie souhaitterois que vous me mandassiez une fois quelque bonne nouvelle de mon particulier, qui me presse extrèmement. Mais il faut que i'aye patience.


Onderaan de brief staat: Mon.r Grotius.
Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 4 Iuny n. st.
In dorso: 10/20 May 1636 Marini.












{==156==} {>>pagina-aanduiding<<}

2597. 1636 mei 21. Aan N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
Wij verwachten vanavont ofte morgenochtent brieven van uE. Dese gaet wat voor de tijdt af bij occasie van een Hollandsche bode.
Men seit, den hertogh van Bouillon 2 gaet nae Coblentz, 'twelck wel hulp van noode heeft. Hagenouw is oock in swaericheit ende Plaisance in Italië. Hondert duisent gulden is gesonden aen den hertogh van Rohan 3. Galas 4 begint sich te roeren hebbende goede provisie gedaen van coren.
Men stelt sich hier om Sweden wat beter als voor desen te contenteren. Mijnheer den cancelier 5 is geen man om hem met woorden te laeten paeyen.
't Schijnt, de Engelschen haer beclagen over de keiser 6 met Spaignie off wel tevrede sijn, om het publycq ende particulier proffijt haer sulcx gelaten ende den soon van Olivares 7, soo men schrijft, gaet daer als ambassadeur. Den graef van Licester 8 is hier noch niet gecomen. Uit Spaigne sijn twee millioenen overgemaect voor de saecken van Duitschlant, een voor Milan. Den cardinal de la Valette 9, H. Bernhard 10, Hebron 11 staen op haer vertreck ende seggen vrij wat te willen doen. God wille het segenen. 't Accoord van de Valteline 12 sal blijven soo het bij Vrancrijck was begrepen ende sal bij Venegie werden geapprobeert. Te Romen meent men den coning van Spaignie 13 grager te sijn nae de paix dan den keiser.
Hoe Vrancrijck met Rome staet is seer duister te studeren. Men schrijft hier boecken tegen den paus 14 met dreigementen. Men laet deselve cours hebben ende men verbiet deselve daernae.
Ick verlange te weten, wat discoursen daer vallen over het huwelijck tusschen Polen ende de Palatine 15.
Straesburg hout noch neutraliteit. Wij verstaen 600 ossen (?) uit Hongren comen met coren den Donauw op tot Donawerd, van daer met carren nae Heilbrun ende weder met schepen langs de Necker nae den Rijn. Dat men tot Mentz uitjaegt alle de geestelijcke, die hommage gedaen hebben aen Sweden.

{==157==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vaertwel.
Den 21 May 1636.

Ick hoop mijnheer Spierinck 1 alrede ordre sal hebben gestelt op 'tgunt ick Sijne Gestr. heb overgesonden. Soude ick hier de eer wel bewaeren, soo most ick eerst gestelt werden buiten het groote verschil.
Den brief op Hamburg sal uE. geven aen mijnheer Spierinck met mijne recommendatie, ofte senden aen Hertoghsvelt 2 tot Amsterdam.

In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot, den 21 May 1636 wt Paris.












2598. 1636 mei 21. Aan A. Oxenstierna 3.

Excellentissime Domine,
De negotio Hornii 4, de quo nuper bis per notas scripseram 5, venit ad me marescallus Hebron 6. Dixit spondere se velle pro eo, qui rem susceperat, cui nomen Hamilton 7. Virum esse bonum et magno in hanc rem ferri studio. Locutum eum cum duce Bernhardo 8, qui nunc in abitu est. Eum primo quidem satis se praebuisse audientem, cunctatum postea. Eusebium 9, quantum necesse esset, erogare in eam rem de pecunia Vindicis 10 velle, si promitteret Iustinus 11 id imputatum iri in id, quod lactucae 12 fragis 13 debent. Iustinus, qui rem tam bonam nolebat morari, perscripsit accepto latum iri, quantum Hebron ex usu judicaret. Ea de re syngrapham ad Eusebium Hebron
pertulit. Res urget, et quantum conjectura assequi potest, de exitu bene sperandum. Scio, quantum ea res Miltiadi 14 cordi est. Deumque precor, propitius adsit.
Ponicam 15, qui ad me interdum venit, et post ducis abitum in Britanniam Batavosque iturus est 16, sollicitum video, duo ut excuset: quod dux Bernhardus se Galliae propius quam ante addixerit - pacta non vidi - et quod Maguntiaco

{==158==} {>>pagina-aanduiding<<}
subventum non sit. Causam inter alia praefert, quod a discessu Sublimitatis Tuae dux aliquo tempore literas nullas receperit.
Hogendorpius 1 it conscripturus apud Batavos militem. Confluentibus ad Rhenum, ad Mosellam timeri video, nisi jam nobis periere. Gallasius 2 movere se dicitur horreis ad Brissacum et Heilbronnam jam paratis.
Dux Bulionius 3 cum copiis, quae Brezaei 4 fuere, e Batavis Mosellam versus iturus, ni res Leodii retineant. Cancellarium Franciae 5 vidi his diebus eique causam Crojacae viduae e Pomerania Domo 6 calide commendavi.
Spero referendarium fore Davausii fratrem 7.
Cum de novo foedere inter Suediam Galliamque sermo incidisset, dicebat mandatum sibi, ut sigillum Galliae foederi imprimeret, puto ita, ut a Sanctichaumontio 8 conceptum fuit, neque enim id exprimebat. Addebat, cum de mora in solvenda pecunia tam diu debita conquererer 9, rem miram, ante sex menses signatum a se regis 10 praeceptum de scutatis centies millibus in eas rationes persolvendas, id missum Hamburgum nec scire se, quid intervenisset, quo 11 minus tunc pecunia esset persoluta.
Literae ab Hispania nos docent legatum, qui ibi est, Anglum 12 gratias egisse regi Hispano 13 pro navata opera in re Palatinatus. Nimirum, quantum video, Angli commercio cum Hispanis fruuntur, et ob id cum imperatore 14 sibi esse controversiam, quam cum Hispano malunt, et qualicunque blandimento patiuntur sibi satisfieri.
Eaedem literae tres ducatorum milliones ex Hispania mitti ajunt: duos pro Germanicis rebus. Eos jam in Italiam pervenisse a Genua literae nuntiant.
Etiam hoc ex Hispania scribitur civitates Ansiaticas, ut naves ibi retentas jure regio in libertatem recuperent, decem a se naves in usum Hispaniae, magnas et validas, praebitum iri spopondisse.
Olivarius 15 in immensa illa potentia semper floret et crescit, diciturque filius

{==159==} {>>pagina-aanduiding<<}
ejus 1 in Angliam mitti. Valleoleti excrescens amnis magna dedit damna. Rohaniam 2 alii duci Bernhardo, alii Lenoxio 3, propinquo regis Britanniae 4, sermonibus despondent.
Rex Galliae ut conspicuum monumentum maneat promotae sua auctoritate rei romanensis, lychnum aureum magnum in aede Tirani jussit suspendi suo nomine per legatos romanae ecclesiae addictos, partim Rhaetos, partim Vallitelinates.
Venetos audio fidem suam interposuisse pro novis illis pactionibus de Valle Telina.
In Germania Hagenoviam, in Italia Placentiam in periculo esse, ni mature subveniatur, intelligo. Et Argentoratum territari a caesarianis 5. Jam et Valetta cardinalis 6 et Hebron se itineri parant. Ad Rohanium pecuniae valde egentem missa tantum centum francorum millia intelligo.
Romae, nescio unde, sed percrebuit opinio, regem Hispaniae quam imperatorem pacis esse avidiorem.
Haec ideo festinantius scripsi, quod Hollandus tabellarius hinc abiret citato itinere, ut literae quam possent recentissime advenirent.
Desinam cum solennibus votis, Excellentissime Domine, Tuam Sublimitatem resque ejus divinae tutelae commendans.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 21 Maji 1636.

Liber, quem mitto, infensus non Hispano tantum regi sed et pontifici 7 primum libere vulgatus per hanc urbem est, deinde ardente flagitatu pontificis nuntii 8 vetitus vendi.


Op een aangehecht blad:
Excellentissime Domine,
Postquam literas obligaveram, venit ad me tribunus: pecuniam recipiet illicoque obibit. Singula cum considero, bene spero, sed ut in negotio facile mutabili. Homo est industrius et omnium, quae ad rem pertinent, gnarus, optimae fidei Hebrone judice 9.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.













{==160==} {>>pagina-aanduiding<<}

2599. 1636 mei 23. Aan Willem de Groot 1.

Quotidie plura ac plura mihi memoria suggerit de illis fugitivis libris, qui primo apud Drilium 2, deinde apud D. Basium 3 fuere. In illis fuerunt et Quintiliani Institutiones 4 praeter eos libros, quos indicavi antehac 5. Quod eo magis inculco, ut et ipsi libri inquisitione diligenti, si fieri potest, retrahantur et per eorum vestigia chartae, quas scio fuisse ibi optimas.
De Iure belli et pacis versionem 6 per otium interdum inspicio: non credas, quam multa reperiam, non per ignorantiam, sed consilio a vero detorta sensu.
De Anthologia 7 rogo cum D. Vossio 8 aliquid constituas. Intelligo notas illas διαϰϱιτιϰὰς, quae sunt in Stephanicis editionibus 9, esse a typis literarum secretas itaque levi negotio posse confici. Sed et typorum habenda ratio, ne minus elegantes sint quam Stephanici aut mei Stobaeani 10. Si ibi id impetrari non potest, videbo an Morelli 11 et typis utar et opera. Correctore bono imprimis, deinde et diligenti indicum opifice opus hoc indiget.
Vale cum parentibus 12, uxore 13, liberis 14, amicis, propinquis.
Tui amantissimus frater


H. Grotius.


23 Maji 1636.












2600. 1636 mei 23. Aan de Lieutenant-général van Rouaan 15.

Monsieur,
Quoy que ie n'aye pas l'honneur de vous cognoistre que par la réputation de vos vertus, i'ay osé prendre l'hardiesse de vous recommander, tant que faire se

{==161==} {>>pagina-aanduiding<<}
peut, la personne et les affaires du sieur Tresel 1, marchand hollandois, d'autant que l'ayant hanté de fort longtemps l'ay trouvé tousiours digne d'estre aymé et favorisé.
Je fais cecy avec tant plus de confiance, pource que i'apprens par les lettres dudict Tresel que desià il a senti les effects de vostre bonté en un affaire assez fascheux qui luy est survenu dont ie vous remercie, monsieur, et vous prie de croire que tout ce qui sera fait pour luy sera fait pour un homme de bien et bon suject du roy 2.
Pour moy si iamais ie peux trouver quelque occasion pour vous tesmoigner combien je vous honore, ie le tiendray à bonheur et prieray Dieu, monsieur, de vous conserver au bien publicq.
Vostre serviteur de très bon cueur.


A Paris, le 13/23 de May 1636.












2601. 1636 mei 23. Aan A. Oxenstierna 3.

Excellentissime Domine,
Cum nudius tertius scripserim 4 per tabellarium, qui extra ordinem et properanter valde proficiscebatur, nihil interea evenit quod significarem, nisi venisse heri ad me ducem Bernhardum 5, ut iterum mihi valediceret. Dicebat is videri sibi aliquid de pace in arcano agi, qua de re et aliorum conjecturas nuper perscripseram 6. Abit cras digresso jam cardinali Valetta 7.
Intra octo dies Ponica 8 Angliam, Hogendorpius 9 Hollandiam petit. Is mihi indicavit cardinalem Riceliacum in duce Bernhardo magnum potentiae suae, si qui motus ingruant, collocare praesidium. Ducis miles jam refovere se coepit hospitio comitatus Burgundiae intacti a bello hactenus. Id quomodo laturi sint Helvetti, qui ejus comitatus antiqui sunt defensores, videbimus.
Video plerosque sic existimare: principem Arausionensem 10 hoc anno nihil aliud quam fines Batavos tutaturum; ita illo Gallisque cessantibus Anglo 11 legationibus se trahi patiente tota vis armorum in Suecos incumbit, quorum vim imminui multi etiam sociorum, ut aemulationis ingenium est, taciti gaudent.
Quidam et Romae jactant sua effectum opera, ut protestantes inter se concurrant.
Edictum regis 12 de re pecuniaria in praeteritum tempus vim suam exserens

{==162==} {>>pagina-aanduiding<<}
mitto et omnia, Excellentissime Domine, felicia Tuae Sublimitati rebusque Suedicis precor.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 13/23 Maii 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2602. 1636 mei 25. Van Rijngraaf Otto 1.

Unnsere günstfreundl. grus neben allem geneigtem Willen zuvor Vester besonders Lieber Herr undt Freundt,

Auuss sonderbahrer Confidenz haben wir nicht unterlassen mögen den Herrn Ambassadeurn günstfreundl. zuverstendigen, dass unnss der Vest unserer lieber besonder, Friederich Betz 2 von Paris berichtlich überschicken, dass Er durch seine empsige bemühung dass werckh nunmehr so weit gebracht, dass zwoe assignationes zwar erfolget, aber wegen der Zahlung sich nit geringe difficultäten eraugnen wollen. Wann wir dann bey unnss bedacht, des Herrn Ambassadeurs ansehenliche beförderung zu der endtlichen abhelffung viel würckhen werdte.
Allss haben wir nicht umbgehen können denselben nach mahln günstfreundl. zu ersuchen, Er wolle unnss dass ferner freundtschafftliches gefallen erweyssen unndt unnsere sachen bey dem vornembsten Königl. Ministris, wie Er wohl vermag, dahin recommendiren damit unnsser Gevolmächtigter vollendts baldt zu völliger erwünschster expedition gelangen möge. Gleich wie wir nun des Herrn Ambassadeurs gute inclination gegen unnss jederzeit ohngeändert verspürret.
Allso haben wir dass zuverschichtliche Vertrauwen, Er werdte diesse unnssere vielfältige bemühung in bestem aufnehmen.
Erpiethen unnss dem Herrn Ambassadeurn hin wiederumb zu allen freundl. gefälligkeiten darzu wir Ihme allzeit willfährig verpleiben.
Unnss damit Göttlicher bewahrung wohlempfehlendt.
Des Herrn Ambassadeurs dienstwillig


Otto, wildt unndt Reinngraff.


Datum Viselize, den 15 z. Maij 1636.

Auch Edler Vester. Insonders Geliebter Herr Ambassadeur,
Ist unnss eben allss wir diesses zuschliessen lassen wollen, ein schreiben von Betz von denen wohlgebornen unnsern freundtl. geliebten respective Brudern unndt Vettern Rheingraff Johann Casimirs 3 unndt Rheingraff Johann Philipssen 4 Leg: Leg: zukommen, darinnen Sie unnss verstendigen dass, nachdem Sie

{==163==} {>>pagina-aanduiding<<}
die Samptliche aldort anwesendte Graven bisshero durch Ihren zu Paris gehabten Agenten Friederich Kielburgern 1 bey der Königl. Mayest. zu Franckreich 2 unter andern für nemblich unterthenigst suchen lassen, dass dieselbe beij etwa fürgehendten friedenstractaten Ihrer insgesambt gnedigst eingedenckh sein undt Sie darrinen mit allen denen unndt den Ihrigen quo ad omnes effectus begreyffen lassen wollten, Ernanter Kielburger zwar wiederumb zurückh kommen, unndt von HochstgeEr. Königl: Mayest. ein antworth schreiben mitgebracht, welliches aber allein an die Graven Zue Nassow Sarbrückhen 3 dirigirt gewessen, darinnen iedoch zu finden, dass Ihrer unndt Ihrer Königl. Mayest. Allijrten Keines Wegs vergessen werden solte.
Wann dann die andere sollicher Ursachen halber gemeint, diss werckh Ihrerseits bey mehr Hochstermelter Königl. Mayest. weiters unterthenigst zu suchen, unndt wenigers nicht umb Gnedigste Schrieffliche Versicherung anzuhalten, darbey aber auf des Herrn Ambassadeurs vielgeltendte beförderung ein sonderbahres vestes Vertrauwen gesetzt unndt unnss deswegen umb unssere recommendation ahn Ihn ersuchet. Allss haben wir Ihnen soll(ich) nit wohl, bevorab weiln es auch unnsser Interesse mit concerniret, verwaigern können, unnd(t) gesinnen demnach günstfreundl. der Herr Ambassadeur wolle Ihm sollich negotium bester massen recommendirt sein lassen unndt Ihrem Agenten alle befördersamme Addresse geben auch in sonderheit unnsser unndt unnssers gesampten Rheingraffl. Hausses zu gleichem auch der Herrn von Consilio 4, wie wir vormahlen öffters unndt nach iüngsthin gepettenn in gedenckh sein ut in lit.
Otto, wildt unndt Reinngraff.












2603. 1636 mei 26. Aan T. Guiscardi 5.

Illustrissime Domine,
Multa me voluptate affecerunt et literae tuae et is qui eas tulit Prada 6, testes perpetuae tuae adversum me bonitatis, pro qua gratiam sicut pridem 7 debeo, ita unde persolvam non invenio, nisi forte sufficiat tibi fidus beneficiorum custos animus et publicis utilitatibus, quas nunquam a tuis sejunxisti, intentus.
Dicet tibi Prada et valetudine nos frui Dei munere commodo et legationis negotia interpolare dulcibus nunc etiam musis. Cujus vitae si alia exempla non habeam, te uno contentus essem.

{==164==} {>>pagina-aanduiding<<}

Prodiit hic pridem nihil magni sed sub praelo tarde satis se emoliuntur Biblia Plantinianis 1 accedentibus aliquot interpretationibus Orientalibus auctiora, Cyrillusque et Theodoretus 2.
At ex Anglia otioso regno Johannes Seldenus 3 spectatum jam multis operibus ingenium Mare clausum edidit, mari libero 4, si forte legeris oppositum.
Eo libro multa sane eruditione resperso totum id mare, quod ab Anglia ad littora usque Hispaniae, Galliae, Belgicae, Germaniae, Daniae patet, Anglico regno jure proprietatis vindicat.
At ne quis ostentamentum ingenii tantum putet, extraordinario Batavorum legato 5, qui nunc Londini est, facta est per regni Britannici ministros ejus juris denuntiatio. Edictoque cautum est, ne quis eum Seldeni librum alibi editum in regnum importaret.
Ego, si quid paratum habuissem e Graeco - et habeo anthologiam omnem 6 latinis redditam versibus, sed typos satis commodos quaero adhuc -, id ausus fuissem tibi mittere, quem Graecis ita tangi scio, ut facile possis latina transire. Tragoedia autem illa, quam misit D. Priandius 7, inter peregrinandum effusa destituto a librorum auxiliis, tanti, quanti tu es, judicii lectorem merito formidabit. D. tamen Priandio, quod et de hoc partu meo magis pro nostra vetere amicitia quam pro merito judicaverit, ignoscendum est.
Vale, vir summe. Ero semper Excellentiae Tuae.
Toto animo addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XXVI Maii MDCXXXVI.











2604. 1636 mei 27. Aan Ch. Marini 8.

Monsieur,
Avant la dernière des vostres du 4e de Mai 9, que i'ay receu le 10, j'avois receu

{==165==} {>>pagina-aanduiding<<}
celles qu'il vous a pleu m'escrire le 18 Mars 1, le 12 2 et le 19 d'Avril n. st. 3 à toutes lesquelles j'ay faict responce le 22 d'Avril 4, le 6 de Mars 5, et le 13 6. N'ay pas manqué aussi sans perdre aucun temps d'adresser voz pacquetz à monseigneur le grand chancelier 7, comme aussi à monsieur Camerarius 8 et monsieur Straesburg 9. Et souhaitte qu'au plutost vouz sentiez les effects tant de voz lettres que de mes recommandations.
La Suède et la France ont renouvellé l'alliance et se sont obligez de ne traiter que conjoinctement. Et si l'affaire vient à quelque conférence avecq les ennemis le lieu en est pris par consentement commun Coulogne sur le Rhyn.
Le duc de Weimar 10 est party d'icy comme aussi le cardinal de La Valette 11 pour faire quelque chose dans l'Allemagne et monsieur le duc de Bouillon 12, qui aura soubs luy ce qui reste de l'armée du mareschal de Breze 13 pour secourier les Liégois, si les gens de l'empereur 14 continuent maltraitter.
Le fort de Schenck 15 repris par les Hollandois nous faict espérer quelques actions vigoureuses de ce costé-là. Et l'armée navale de France, à laquelle l'hollandoise s'ira joindre, si elle ne faict autre mal, engagera les Espagnol[s] en une grand despense, ne schachant duquel costé ils se doibvent défendre. Le conte Arundel 16 est allé de la part du roy de la grand[e] Bretagne 17 pour faire les dernières semonces pour la restitution du Palatinat. Et cela ne res ... ant pas, nous entendons un ambassadeur extraordinaire d'Angleterre 18, outre l'ordinaire 19 qu'avonz eu, pour conclure quelque chose du bon avecq la France.
L'armée Suédoise est prez de Magdenburg et en partie en Poméraine, et monseigneur le grand chancelier à Stralsundt. Et on faict des grandes levées tant en Suède qu'en Italie.
Nous voudrions bien entendre quelque chose de bon de voz quartiers et de l'Italie.
Et cependent, monsieur, ie continue d'estre vostre serviteur très fidèl[e].
A Paris, le XVII/XXVII May 1636.












{==166==} {>>pagina-aanduiding<<}

2605. 1636 mei 27. Aan F. Sprecher 1.

Nobilissime Domine,
Quod literas meas mense exaratas Aprili 2 acceperis, gaudeo. De caeteris doleo diligentiam, quam in curando adhibui, suo caruisse successu.
Priolus 3 et literas ad me de duce Rohanio 4 pertulit et narravit, quem reliquerat statum, utinam protestantibus Vallis Telinae laetiorem. Sed video, ut dii isti terrestres caeteros pilas habeant 5. Non debet tamen ea res fortium Rhaetorum aures Hispanicis sirenibus aperire. Melius est exsulare quam trucidari. Et Galli per consiliorum inconstantiam peccant, Hispani destinato eoque insanabilius. Audio Venetos auctoritatem suam, quae merito magna est, his pactionibus adjecisse. De Mediolano quid sperandum sit, facile vides, cum bellum in ipso limite haereat.
Abiere hinc cardinalis Valetta 6 et dux Bernhardus Vinariensis 7 aliquid ad Rhenum et Mosellam, ut creditur, molituri.
Tuendis Galliae finibus non spernendum exercitum habet princeps Condaeus 8 et alterum comes Suessionensis 9.
Suedica arma partim ad Magdenburgum et ei vicina sunt, partim Pomeraniam tuentur crescuntque copiae militares et commeatus tum ex Suedia tum ex Livonia et Germania. Et quosdam principes, praesertim Luneburgicum 10, pacis a caesare 11 non optimae servatae poenitet.
Magnus cancellarius 12 Stralsundiae est, incertum an in Suediam iturus. Ego in meis ad eum literis tui et amici optimi optimeque de rebus Suedicis meriti meminisse non desino.
Speramus Batavos, qui jam Scenckiano castello recuperato 13 triumphant, quod restat anni non situros abire sine magnis astibus 14.
Et ad alendas Leodiensium iras adversus caesarianos, abs queis male sunt habiti, mittitur a rege 15 dux Bulionius 16 sub imperio suo habiturus reliquias militis, quem rexit Brezaeus 17. Classis quoque regia jam parata est vela facere, cujus se Batavae naves breviore per Oceanum via adjungent.

{==167==} {>>pagina-aanduiding<<}

Utinam tantundem facere Angli vellent. Ea expeditissima ad repetendum affini domui Palatinatum cum electoratu esset via. Non solent enim ii, quibuscum nobis res est, quicquam reglutinare, nisi vi domiti.
Speremus optima: feramus qualiacunque eveniunt.
Vale, vir nobilissime, et nos amare perge.
Tuae Nobilitatis studiosissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XVII/XXVII Maii MDCXXXVI.












2606. 1636 mei 29. Van J. Lampadius 1.

S. Pl.
Magnifice et Eminentissime vir,
Utut verecunder inani verborum tinitu tibi obstrepere 2, illexit tamen incomparabilis cum virtus tua tum humanitas, ut mitius acceptum iri sperem, si ad tantum virum literis meis balbutire maluerim quam amici officium praeter iisse videri; exegit scilicet initae tecum Francofurti amicitiae memoria, ne doctissimum et humanissimum virum Brandanum Daetrium 3 ad te iam iam abeuntem sine literis meis dimitterem, nonnihil de statu rerum mearum expositurus, nisi scripturienti intervenisset Daetrius, et stylum abrumpisset, priusquam inciperem.
Quae nos hic locorum miseriae miserrime macerent, quanta rerum omnium bonarum sive amissio sive perturbatio, ipse coram explicare poterit. Ego vero tibi seculi nostri Decus felicissima quaeque.
Iacobus Lampadius.


Brunsvici, XIV Calend. Iun. ao. MDCXXXVI sty. vet.


Adres: Magnifico et Excellentissimo viro Hugoni Grotio, Suecorum Reginae Legato, amico meo, Lutetiam Parisiorum.












2607. 1636 mei 30. Aan L. Camerarius 4.

Illustrissime Domine,
Nihil quidem nunc magni scribendum erat, sed quia Jacobus, comes Hanoviensis 5, juvenis fortissimus - id malo ponere quam fumosos titulos: hoc enim proprium est, fortuita caetera - de suis domesticis unum mittit Hagam, peccaturum me putavi 6, nisi saltem te salutarem et, si nihil aliud, quomodo valeres,

{==168==} {>>pagina-aanduiding<<}
inquirerem. Ea enim res me non modice sollicitum habet. Sunt et alia, quae scire velim de Lunemburgico 1 et landgravio 2 et quid hoc anno tam feliciter inchoato facturi sint nostri Batavi.
Heic res procedunt quidem, sed quam vellemus lentius. Dux Vinariensis 3 et cardinalis Valetta 4 nunc demum abierunt amisso Confluentium oppido, momenti non levis. Spero satis futurum temporis, ut Hagenoviae succurratur, confirmetur Colmaria, sufflaminetur Argentoratum satis ad lapsum praeceps.
Multum laetor bene procedentibus Brasiliae rebus. Utinam et alia regna, quibus suspecta est Hispanica magnitudo, aliquid ibi audeant.
Comes Licestrius 5 jam Rotomagi est. Si Angli nihil aliud quam verba et phaleras adferunt, nihil agent neque Ratisbonae neque Lutetiae. Et turpe est potenti regno tam diu trahi.
Quid Cunaeum 6, virum eruditissimum, retineat, quo minus Seldeno 7 respondeat, miror.
In Italia Placentiam audimus commeatus importatos; et Rohanio 8 militis pecuniaeque nonnihil mittitur, quod pridem factum oportuit. Panis magna in ejus exercitu inopia est nec Veneti suppeditare volunt, nisi oculata fide.
Dux Bulionius 9 apud regem 10 missae aliquoties interfuit videturque rex sua apud Ordines Federatos autoritate efficere velle, ne illi ob mutatam fidem minus fidei habeatur.
Vale, vir illustrissime, cum omni familia.
Illustrissimae Dominationi Tuae observantissimus


H. Grotius.


XXX Maii novi Calendarii, anno MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
In de copie te Uppsala staat boven aan de brief in margine: Redd. A.o 1636 d. 8/18 Juny.












{==169==} {>>pagina-aanduiding<<}

2608. 1636 mei 30. Aan Willem de Groot 1.

Literas abs te, mi frater, 12 Maji datas 2 heri accepi, cum paternis 3, D. Basii 4, et Graswinckelii 5, quibus rescribam, ut primum potero.
Puto ipsum te satis videre mihi in patria vetere tot inimicos habenti foris non perdendos amicos. Habeo alioqui non spernenda.
Post illas 12 Maji scriptas alias 6 Maji datas 6 accipio ὕστεϱον πϱότεϱον, et gaudeo de Anthologia 7 non excidisse curam. Aliquid constituendum erit. Velim et apud vos librarium reperiri, qui excudere velit minore forma et seorsim Gersonis librum de Auferibilitate Papae 8; est enim argumentum his temporibus utile multosque empturituros praevideo, et ego paucis exemplaribus inter amicos distributis facile pretium accendero.
De labore, quem Petro 9 injunxeram, gaudeo probari tibi consilium meum rogoque non hortator tantum, sed et monstrator esse velis.
Ad pacis colloquia non alium locum hoc tempore Colonia meliorem video. Etiam hic plebs et nobilitas ardent pacis desiderio.
Rogo de libris et chartis meis, quae apud Drilium 10 fuere nullum laborem omittas. Scis, quam durum sit talibus notis subsidiis carere.
Parentum 11 ubi potero meminero. Filiam 12 ubi mittere voles, erit gratissima. Vide, an quid sit aliud, in quo tuae pro nobis diligentiae possimus respondere.
Vale cum tua 13, tuis 14, nostris.
Lutetiae, 30 Maji novi cal. 1636.
De Casaubonianis ad me literis 15 iterum aurem vello.
Tui amantissimus tibique obligatissimus frater


H. Grotius.












{==170==} {>>pagina-aanduiding<<}

2609. 1636 mei 30. Aan L. Grubbe 1.

Nobilissime Domine,
Literas tuas, quas Maii calendis datas 2 accepi, eo expectabam avidius, quod omnia heic de rebus nostris tristiora quam erant adferebantur. Et habet hoc ignorantia, quod ad pejora credenda proclivior est.
Magnum damnum accepit res sociorum amissis Confluentibus Treverinis, quibus consultam voluisset dux Bernhardus 3, qui diu hic retentus inter aulica oblectamenta nunc demum ad res agendas dimissus est, postquam praecipua rerum tempora effluxerunt. Abiit eodem tempore et cardinalis Valetta 4 seorsim a duce Bernhardo habiturus exercitum. Fines Galliae aliis cum copiis tutantur principes regii sanguinis Condaeus 5 et Suessionensis 6.
In Italia ac Valle Telina stant ferme res aequalibus partium viribus vitiisque.
Pacis magnum per omnem Galliam desiderium video sentiente plebe commercii damna. Nec Batavi abhorrent. Ad colloquium Coloniam ferme omnium judicio video destinari, urbem liberam, extra bellum et tamen non longinquam bellantibus.
In magna exspectatione sumus, quid comes Arundelius 7 Ratisbonae sit effecturus, aut hic comes Leicestrius 8, qui in itinere est.
Stada et Buxtehuda quali praesidio teneantur, scire cupiam, tum quae spes sit de principe Lunemburgico 9. De landgravio 10 varia in dies his in partibus jactantur. Quod de electore Saxoniae 11 quaeris, mihi videtur expeditu haud difficile. Noverat leges imperii et reverentiam caesari 12 debitam, cum armis oppressus opem Suedicam imploravit seque devinxit federe id continente, ne seorsim pax fieret. Video Saxoni faventes Germanos tradita Gallis imperii loca causari: ego quam id sit factum necessario aut utiliter, mihi judicationem non sumo, ut quae exactam requirat rerum et ejus temporis et ante actarum cognitionem. Sed cum Gallos saepe querentes audierim de cunctatione magni cancellarii 13 in tradendo Philipsburgo, ego viri summi prudentiam tum in aliis rebus tum in hac praecipue admiror, qui in negotio invidioso non ultro incurrerit, sed aliorum consensu se passus sit vinci. Nunc, postquam is locus tam negligenter custoditus est, quam ardenter

{==171==} {>>pagina-aanduiding<<}
fuerat expetitus, ipsos Gallos nimiae cupiditatis poenitet. Dicunt mihi regis 1 ministri in solutum partis ejus quae 2 Suediae debebatur, numerata per S. Chaumontium 3 magno domino cancellario prope CC francorum millia. De ea re me nihil certi ex illis partibus accepisse miror.
Turcae 4 vires in Persas verti videntur, a quibus Rewanum obsessum est.
Poloni cum Palatina conjugium 5 non ex re fore Suedica, video, multos arbitrari. Dicitur legatus 6, qui e Polonia in Hollandiam venit, ex Anglia etiam huc venturus.
Si quid scitu dignum evenerit in his locis aut aliunde cognosci poterit, non patiar te ignarum.
Vale vir nobilissime.
Tuae Nobilitati addictissimus obsequentissimusque


H. Grotius.


Lutetiae, XX/XXX Maii MDCXXXVI.












2610. 1636 mei 30. Aan M. Opitz 7.

Recognovi laetus, vir clarissime, amicam manum: laetus, inquam, caetera, nisi quod fortuna tua non est qualis vellem, sed qualis saepe est viris bonis et divina jussa ante humana 8 habentibus.
Cujus argumenti Graecam tragoediam Antigonem a te in Germanicum versam 9 Germaniae gratulor, et quia de ejus generis operibus meis me interpellas, Oedipum in Colono non verti, Iphigeniam in Tauris verti 10, sed non edidi, Anthologia mea 11 bonos typos quaerit, ut Graece simul latineque edatur. Annales Belgici 12 describuntur. Spero brevi me habiturum hominem idoneum, qui illa,

{==172==} {>>pagina-aanduiding<<}
quae ad Euangelia scripsi 1, describat. Damasceni ἀπωσπασμάτιϰα cum quibusdam Polybii aliorumque hactenus ἀνεϰδότοις jam in Gallia interpretem non ineruditum, et cujus studiis faveo, invenerunt 2.
Cornelium nostrum 3 ut ames etiam supra quam meretur, rogo. Ero tibi eo nomine, ut multis aliis, obligatus. Nostri Batavi vident plerique non dicam ὅτ᾽ ἄϱιστον Ἀχαιῶν οὐδὲν ἔτισαν 4, sed bono civi injuriam factam adjuvantibus aliis, aliis dissimulantibus.
Nunc in Britannia Seldenus 5 magno libro maris libertatem evertit; quaeritur maris assertor, et reperiri nondum potest 6. Non etiam eruditissimo Seldeno.

Τίσειαν Δαναοὶ ἐμὰ δάϰϱυα σοῖσι Βέλεσσιν 7. 


Sed saepe illud veteris latini, de Philoctete, ni fallor, dictum in mentem mihi venit
O ingratissimi Argi, immanes Graii, immemores Benefici 8 et quod sequebatur,
Exulare sinitis, sistis pelli, pulsum patimini 9. Sed Deo sit gratia, quod cum Themistocle dicere liceat: ἀπολώλαμεν εἰ μὴ ἀπολώλαμεν 10.
Tibi si unquam facere quid dulce potero, mi Opiti, id vero mihi erit dulcissimum. Vale, nostri memor tui non immemorum.
Tuus toto animo


H. Grotius.


Lutetiae III, cal. Iunias novi calend. MDCXXXVI.













{==173==} {>>pagina-aanduiding<<}

2611. 1636 mei 30. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Aegre tandem, jam dies sunt quatuor, abiit hinc dux Bernhardus 2, cujus hospitium Galliae constat LXX millibus francorum. Et pecunia si ipsi fuisset tradita, cum primum venerat, et situs abire ipse, Confluentes Treverici, necessarium adeo ad conjungendas res Germanicas Gallicasque vinculum, servari potuerant, quo nunc oppido amisso ne Hermestenum quidem mansurum nobis creditur. Hagenovio quoque ne serius subveniatur, metuo; et de Colmaria quidam non optime existimant, quae si cadunt sequius, quin Argentoratensis civitas pacem qualemcunque amplexura sit, minime dubitandum est.
Tribunus ille, de quo per notas ad librum relatas scripseram 3, hinc discessit sumsitque secum ex pecunia nobis debita VI millia imperialium Hebronis 4 arbitratu. Res mihi satis se probat, nisi quod nimium multis tum ex Vindicis 5 tum ex Pyrrhonis 6 hominibus res innotuit, quod ego impediturus fueram, si mihi inter primos eam cognoscere contigisset. Adsit Deus.
Batavos omnes ita judicar video conjugium hoc Poloni cum Palatina 7, quod recalescit, eo pertinere, ut a nobis Anglia abalienetur ejusque vires aliquando in nos usui sint.
De aula Anglica heic male existimatur 8 et qui in itinere est ad extraordinariam huc legationem comes Licestrius 9, cum mandatis venit non conspiciendi cardinalis 10, quod legatos isti dignitati cedere iniquum judicent et contra aulae etiam Hispanicae morem.
Controversia de mari mota Batavos vix patietur cum Anglis in foedus aliquod coalescere. Galliae amicitia nobis, siquid recte judico, paulo diligentius colenda erit et puto ipsam quoque sponte eo ferri utilitatum sensu.
Praeter eam pecuniam, quam per Sanctichaumontium 11 numeratam ajunt, qua de re miror me ex illis locis nihil cognovisse 12, Heufdio 13 dederunt perscriptum praeceptum de recipiendis CCC ferme francorum milibus ex Normandiae rerum fiscalium revocatis alienationibus. Annitemur, ut aut praesentem recipiamus pecuniam 14 aut usurae nobis praestentur. Sed pecuniaria omnia mirum quam hic sint tardigrada.

{==174==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dixere mihi amici in libro largitionum regiarum annuarum meum nomen legi: id errore ne factum sit, transcriptis nominibus ab eo tempore, cum privatus hic viverem, an dolo malo, ut sine causa suspectus redderer, haud dixerim. Id Sublimitati Tuae sancte affirmo me ab his hominibus, ex quo regno Suedico me dedi, nec recepisse teruncium nec recipere velle, nisi quod in abitu de more aliquando dari poterit. Abunde contentus sum iis, quae Tuae Sublimitatis beneficio consequor, et Spiringium 1 spero eam mihi habiturum rationem, ut ne nimiis praerogationibus premat.
Placentiae audio de commeatu ac milite prospectum melius, ex quo Mantuano 2 conciliante Mutinensis 3 cum Parmensi 4 transegit. Germani ad tria aut quatuor millia ad lacum erant Constantiensem trans Alpes ituri. Ad amnem Scriviam 5 Hispani munimenta vis aquarum exundans 6 disjecit. Exercitus Gallorum et sociorum illis in partibus erat in peditatu quindecim millium, in equitatu trium millium paribus ferme Hispani copiis. Sabaudo 7 etiam nunc haud satis fiditur.
Dux Bulionius 8 antequam abiret in Belgicam 9 regis 10 missae aliquoties interfuit. Liber ille nuntii Gallici 11, quem nuper Sublimitati Tuae miseram, non modo decreto publico combustus est, sed et librarius virgis caedi, si reperiatur, damnatus. Tanta hic est papae 12 auctoritas: et tamen ad matrimonii dissolutionem 13 nihil Romae proficitur.
Est inter reginae 14 puellas Fajetta 15, ad quam jam rex amores suos sed innocentes transtulit. Ea episcopo Lemovicensi, avunculo suo 16, et alia propinqua sibi matrona suasoribus regis animo religionem voluerat injicere, quasi aliena detinenti populumque suum a se abalienanti per haec bella. Sed discusso conatu qui auctores fuerant ab aula jussi discedere.
Hogendorpium 17 nostrum rex suum jam esse praedicat, ipse non abhorrere videtur, sed nihil facturus Tua Sublimitate inconsulta.

{==175==} {>>pagina-aanduiding<<}

Magnum est apud Batavos, quanquam ex Brasilia et merces et boni nuntii venerunt, pacis desiderium. Heic nobilitas Normannica iterum ad arma nolens satis compellitur.
Vienna scribitur regem Hungariae 1 duobus millionibus florenorum ex aerario exceptis abiisse: Coloredum majorem 2, quod nuper ad comitis Suessionensis 3 adventum retro cesserit 4, culpam rejicere in cardinalem Hispanum 5, qui promissa auxilia non miserit, et in segnitiem Poloni militis.
A Constantinopoli discimus Revanum Persarum machinis verberari statimque missos, qui subvenirent, Ianissaros, etiam emeritos, cum Spahiis. Equos, mulos 6 aliaque ad ipsius sultani 7 iter in tempus novi pabuli parari. Supplicium sumtum de Janissaris quibusdam et Spahiis militiam hanc detrectantibus. Transilvaniae legatos 8 ab ea aula minus benigne dimissos; de Moldaviae et Valachiae fide non dubitari. Missas naves longas, quae Tartarorum chanum 9 Trapezuntem vehant.
A Mediolano discimus circa Aprilis exitum Alcalam 10, Leganesium 11, Spinolam 12 fuisse Ticini: Gallos eorumque socios apud Nicaeam. Parmensem ad sua iter aegre reperturum, tum quod supra justum modum amnes excreverint, tum quod hostes intercursent. Rohanio 13 mitti dicuntur ad supplementum VIII millia; ipse panis penuria exercitum suum laborare queritur. Dum ei malo occurritur, missis ad Venetos pecuniis egregia ad agendum tempora elabuntur.
Eorum, qui puritani nomine in Anglia invisi sunt millia aliquot se in Americam habitatum transtulerunt non procul a Batavorum coloniis. Ibi illis suo sensu frui licebit.
Scribit de rebus Vallis Telinae Marinus 14, quem Sublimitati Tuae cordi esse confido. Ceterum certo didici ex ipso eo 15, quem huc misit dux Rohanius, in pactione illa de religione nihil sperandum temperamenti 16.
Haec nunc habebamus. Det Deus in dies meliora et idem, Excellentissime Domine, Tuam Sublimitatem servet.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


{==176==} {>>pagina-aanduiding<<}


Lutetiae, 20/30 Maii 1636.

Jacobus Hanoviensis comes 1 se dedit in militiam ducis Bernhardi, id est Gallicam. Mitto exemplum literarum, quae ad eum scriptae sunt Hagae.
Jam Rothomagi est comes Licestrius ab Anglia. Videbimus, quid ferat 2.


Adres: Axelio Oxenstiernae Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.
In dorso: Praes. Stralsundi die 13 Junii 1636.












2612. 1636 mei 30. Van A. Oxenstierna 3.

Nobilis et magnifice domine legate,
Intelligo ex literis vestris 4 multum in Gallia rumorem spargi de tractatibus pacis auctore pontifice 5; nec res mihi vana visa est, cum in manus pervenit a domino Charnassaeo 6 facta Ordinibus foederati Belgii propositio de nominandis ad dictos tractatus legatis. Nec multi dies abierunt, cum super eodem negocio mihi regis sui 7 mandata perscripserit marchio S. Chaumontius 8, cuius literarum exemplar et quid ego responderim videbit Dominatio Tua hic adiuncta sub lit. A et B. 9. Poterit exhinc dijudicare rem omnem et habitura est inde occasionem in cuncta commodius inquirendi.
Statum rerum in his oris quod concernit, existimo singulis nunciis per secretarios meos ea, quae interveniant memorabilia communicari; nec nunc quidquam habeo speciali nuncio dignum morante in Werbenianis castris domino Bannerio 10 Saxonibus autem Atzfeldianisque 11 oppugnationem Magdeburgi summo, uti fertur, studio parantibus utrisque sese mutuo observantibus ac quotidianis velitationibus nostris hactenus prosperis invicem lacessentibus.
Tantum id celandum Dominationem Tuam non arbitror accersitum me ab illustrissimis regni administratoribus 12, postquam iam omnes tractatus de pace sint interrupti ac rerum in Germania status tam notabiliter sit immutatus, ut ipsos de statu ac rationibus belli tractatuumque oretenus plene edoceam stare nunc in procinctu ingrediendi itineris, quod publico bono susceptum intra unius alteriusve mensis spatium bono cum Deo absolvere spero et dominos principales meos ad resolutiones communi causae proficuas disponere.

{==177==} {>>pagina-aanduiding<<}

Haec nunc tantum occurrabant 1 Dominationi Tuae de caetero omnimodam 2 prosperitatem voveo.
Dominationis Tuae amicissimus


Axelius Oxenstierna m.p.


Dabantur Stralsundii die 20/30 Maii Anni 1636.

Ante octiduum copias suas landgravius 3 Leslio 4 iunxit hostem vi adorituri, si sui copiam fecerit, vel Hanoviae liberationem tentaturi.
Dominus Bannerius duo rursus regimenta equitum ad Ratenoviam et Vetus Brandenburgum caecidit prosperrimis semper conflictibus.


Adres: Nobilissimo Domino Hugoni Grotio, sacrae Regiae Majestatis Sueciae consiliario et ad Christianissimum Galliae regem legato ordinario.
In dorso schreef Grotius: 30 Maij 1636 Cancellarius.
En boven aan de brief: Rec. 22 Iulij.











2613. 1636 mei 30. Aan N. van Reigersberch 5.

Mijn Heer,
Ick ontfang gisteren uE. brief van den 4 Mey, huiden die van den 17 6, ende verstae daeruit garen alle particulariteiten.
Wat Seldeni boeck 7 aengaet, ick heb onder mij verscheide dingen daertoe dienende, die een ander niet soo licht in de handt sullen comen. Maer sal die bij mij houden, immers voor dese tijdt, siende, hoe ick bejegent werde bij deghenen, daer ick sooveel ende soo getrouwelijck voor heb gearbeit. Ick hoop de naecomelingen mijne actiën ende schriften met meerder danckbaerheit sullen erkennen. Ende voor die can ick sien, off ick iet gereedt maecke, dat ick voor de tegenwoordige nae alle reden niet en behoor te doen, om niet met mij te laeten spotten.
Wat de saeck van Rotterdam 8 aengaet, 't laeste vierendeel gage is betaelt den vijfden September 1618, weinigh nae mijne gevanckenisse. De gagie verstae ick, dat mij comt, totdat ick aen de Staten van Hollant geschreven heb mij in de Sweedschen dienst te hebben begeven; is ontrent drie maenden minder als sestien jaeren. Boven de gagie, soo is de schade, die ick vorder geleden heb, door den dienst van de stadt niet bij exaggeratie, maer inderdaet soo groot als uE. weet ende alle equitable personen licht connen afnemen.
Daer is wat aen gelegen, wie hier de ambassade sal becomen. 't Geeft mij wonder, dat Aelianus 9 mij niet en schrijft nochte ordre stelt op de overgesonden

{==178==} {>>pagina-aanduiding<<}
memorie van gagie ende reeckening van verschot; uE. gelieve hem te vermaenen. Dit gestadigh verschot valt mij te lastigh ende onlustig. Ick moet eens op een effen baen gestelt werden om weder van nieus, soo hier ofte daer te reisen valt, gelijck wel apparentie is, te mogen doen, dat de eer vereischt.
De tijdingen van Brasyl behagen mij wel. Nopende Claudius 1 heb ick over lang gehadt gelijcke consideratiën.
Ick heb aen uE. weeckelijck geschreven. Weet niet, off eenige faute is geweest in het bestellen.
Wilt Fabius 2 van mijnentwege bedancken ende van mijnen dienst verseeckeren.
Van de plaetsen, die tot vrede werden voorgeslagen, is Colen buiten twijffel d'apparenste.
Den hertogh van Bouillon 3 is met den coning 4 te misse geweest.
Den hertogh van Weimar 5 ende den cardinal de la Valette 6 sijn wat te laet vertrocken, naedat Coblenz verloren was. Voor Hermestein ende oock van Hagenouw werdt gevreest. Ende Colmar is niet in den besten staet.
Den Turc 7 sal apparentelijck met het Persische oorlogh, Rewan by de Persianen belegert sijnde, genoech te doen vinden ende de christenen laten alleen haer seer bewinden.
Onlancx was hier uytgegaen een boecxken geïntituleert, Le Nonce Fransois' 8 inhoudende eenige dreigementen aen den paus 9. Daer is soo groote instantie tegen gedaen, dat niet alleen het boeck is op de Grève bij sententie verbrandt, maer oock den drucker, soo men hem vint, gecondemneert gegeeselt te werden.
Ick verstae uit die van de religie, dat ontrent 15000 puritainen in West-Indië met aesyl van Nieu-Nederlant sijn gaen woonen. Soo uE. daer eenige particulariteiten van weet, sal blijde sijn deselve te verstaen.
Den hertogh van Savoye 10 doet niet dan sijn eigen saecken. Den hertogh van Rohan 11 schrijft om broot. Vier duisent Duitschen passeren de bergen.
't Volck van den hertogh van Weimar ververscht haer wat in de Fransche Comté. Den cardinael de la Valette gaet, soo ick meen, nae den Elsas. Den prins van Condé 12 bewaert Bourgogne, den graef van Soissons 13 Champagne, elck met tien off twaelff duisent man. Ende men ontbiet wederom op den ban voor 't

{==179==} {>>pagina-aanduiding<<}
eerst van Normandië, daernae van andere provinciën. Men vindt daertoe weinigh lust, ende wij hooren van eenigh remuement in Bretaigne.
UE. gelieve met mijn broeder de Groot 1 te arbeiden, dat mijne boecken ende papieren, die ick tot van Driel 2 heb gehadt, mij, als reden is, gewerden mogen.
Ick wilde wel weten, off Cunaeus 3 sich excuseert tegen Seldenum te schrijven ende waerop d'heer Basius 4 ende den advocaet Graswinckel 5 hebben aen mij geschreven om hulp tegen Seldenum. Ick heb haer dese mael niet geantwoord. Sal hiernae eene beleefde excuse schrijven. UE. gelieve op alles wel te letten ende ons wederom bij alle gelegentheit te gebruicken.
Tot Parijs, den 30 Mey n.st. 1636.

Ick wilde wel weten, off nu iemant is te Amsterdam, aen denwelcke ick mijne pacquetten can bestellen. Bij gebreck van anderen heb ick sedert eenigen tijdt neef Hertoghvelt 6 de moeite aengedaen.

Den graef van Hanau 7 gaet met mij in groot vertrouwen.

Soo uE. can verstaen wat opinie men daer heeft van de Lelieman 8, die hier is, hoop sal connen dienen. Den nieuwen 9 is te Rouaen.

Wij verstaen 't leger van den prins van Condé is ingevallen in de Fransche Conté.

Manlius 10 heeft het geruchte laeten gaen, dat hij nae Eusebius 11 is off Vindex 12, andere seggen nae Orléans. Hij is acht dagen wech geweest. Heeft een Sonnedagh audiëntie gehadt te Fontainebleau; waer hij nu is, weet men niet, maer een van sijne bekende twijffelt ende meent, dat het is een pretext, maer dat hij bedect is gegaen bij Aristoteles 13, om daer te remueren. Ende sal buyten twijffel van wegen Vindex sterckelijck werden geappuyeert. Mea nihil interest. Οὐ φϱοντὶς Ἱπποϰλείδῃ 14. (Floc)cum non interduim 15.

{==180==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres met andere hand: Mijn heer Mijn heer Reigersberg, raet in den Hogen Raet in Hollant, In Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot. Wt Paris. Den 30 Mey 1636.












2614. [1636 juni]. Van B. Aubéry du Maurier 1.

Monsieur,
Je vous supply que mon filz 2 s'en retournant en Hollande ce soit comme la première fois avec vostre bénédiction et favorable recommandation à vos plus confidens amis. Il y a sept ans qu'il sert monsieur le prince d'Orange 3 avec l'assiduité, affection et fidélité possibles. Mais il attend tousiours l'heure que quelqu'un le jette dans le lavoir pour estre guéry et sortir de cette particulière condition pour entrer en quelque employ, duquel je sçay qu'il donneroit contentement à ses promoteurs, et je sçay aussy que vous y daignerez contribuer ce que vous pourrez ayant faict tant de preuves de vostre sincère et cordiale bienveillance envers moy et tous ceux qui m'appartiennent.
Au surplus mon filz vous dira comme il m'a veu ressortir du tombeau, m'ayant laissé en quelque estat passable, Dieu mercy, me désennuyant aprez mes exercises champestres et y cultivant le souvenir de vos mérites et de nostre amitié qui m'est prétieuse au delà de ce que j'en puis dire me réputant au reste fort estroitement obligé du soin que vous prenez de mon filz qui est au barreau 4, lequel je vous supply vouloir de plus en plus conforter à bien faire et à prendre garde de n'eschapper plus à soymesme par s'eslogner du mal et se tenir collé au bien. Luy et moy vous devrons son redressement duquel vous seront aussi obligez tous ceux auxquels il appartient.
Ma femme 5, qui est malade depuis quelques jours, tous nos enfans 6 et moy vous saluons bien humblement de nos plus affectionnées recommandations comme aussi madame l'ambassadrice et mademoiselle Cornelia 7.
Je finiray en vous protestant, Monsieur, que je seray pour jamais
Vostre bien humble et très aquis serviteur


Du Maurier.


{==181==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius Ambassadeur De la Couronne de Suède A Paris.
In dorso schreef Grotius: Iuing (?) 1626 (sic).












2615. 1636 juni. Aan N. van Reigersberch 1.

Mon frère,
Monsieur Warendorff 2, edelman van Lübeck heeft lang edelman geweest bij Mijn Heer den rijcxcancelier 3: daernae bij mij een jaer ende eenige maenden. Hij gaet Engelant sien ende vandaer Hollant. Soo uE. hem eenige goede addresse can doen, off kennisse doen hebben, sult daeraen een goed werck ende mij aengenaem doen.
Ick wensche uE. ende alle de vrunden alles goeds.
UE. gantsch dienstwillige


H. de Groot.


Tot Parijs, den ... 4 Junij 1636.


Adres: Mijn Heer Mijn Heer Reigersberg, raedt in den Hoogen Raede in Hollant in Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot in Iuni 1636 tot Paris; brieff van addresse.












2616. 1636 juni 1. Van Ch. Marini 5.

Monsieur,
Celle-cy ne sera que pour vous adviser de la réception de celle de mon.r le duc 6, auquel ie la porteray demain s'il plait à Dieu à Colico où il est à présent en action, ayant d'autre costé de la valle de But envoyé mons.r de la Frezeliere 7 avec 4 régimens dans la Valsasne pour tâcher tous deux ensemble divertir les Espagnols qui sont allez empêcher le passage du duc de Parme 8 dans ses terres, et quand si se peut faire surprendre la forteresse de Lecch laquelle ayant on peut aller librement jusques à Como où les Allemans qui marchent desià au nombre de quelque mille hommes doivent partir, et si on pouvoit pousser jusques là on leur empêcheroit fort aisément leur passage. Nostre armée est en action pour faire cest exploit, mais avec quel succez, il est encor incertain. Par le prochain ordinaire ie vous en esclairciray.

{==182==} {>>pagina-aanduiding<<}

Cependant ie me reccomande à vostre bonne grâce et demeure à iamais, monsieur,
Vostre serviteur très humble


Marini.


De Trahone, ce 1 de Juin st. n. 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Pour sa Majesté de Suède Ambassadeur à Paris.
Citò.
Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 19 Iuny n. st.
In dorso: 1 Iuny 1636 Marini.












2617. 1636 juni 1. Van H. Vagetius 1.

S.P.,
Quanto ardentius fuit meum tuarum, vir incomparabilis, literarum desiderium, tanto plenius gaudium, quo allatae tandem me cumularunt. Unum defuit, quod incomitatae venerunt. Circumspicienti enim ἔπος γαμιϰὸν nullum comparuit 2. Ego vero, vir amplissime, testimonium quoddam illustris illius gratiae, qua meam in te observantiam, dum una Hamburgi agebamus, excepisti, extare etiam publice et meae obscuritati a splendoris tui magnitudine aliquid lucis foenerari magnopere cupiebam. Ita enim statuebam, si quid a te summo inter eruditos praeterea eminentissimae dignitatis viro in urbe inter Europeas maxima et clarissima cum meo honore memoriae proditum ad manus nostrorum perveniret, id non ornamento tantum insigni sed adiumento etiam et praesidio rebus meis in reliquam aetatem futurum. Sera autem esse non poterat tanti viri gratulatio, cuius - sicut postridie etiam bene sapere dicebantur Coenae Platonicae 3 - subsequentibus etiam temporibus iucunda erat et gloriosa futura memoria. Cum autem faciendarum nuptiarum consilium repentinus quidam casus interpellaverit, et in commodius tempus conferre coëgerit, a te, vir illustrissime, per illam, qua praesentem complexus es, benevolentiam, quamque absenti te servare literae ad me superiori bruma humanitatis et officii plenae a te
missae luculenter ostendunt, unice peto, ut gravissimis negotiis, quae amplissimi muneris dignitas tibi imposuit, subtractam semihorulam leniendo amici desiderio impendeas meque in illorum numero comparere patiaris, quos magni illius Grotii conspicuus publico indicio affectus ad spem alicuius in literis nominis excitavit.
Vale, vir maxime, et inter illustrissimi nominis tui cultores admittere et amare ne dedigneris
T.C. observantissimum


Henricum Vagetium.


Dabam Hamburgi Anno MDCXXXVI ipsis Kal. Iuniis.


{==183==} {>>pagina-aanduiding<<}


In dorso met latere hand: Ill. et incompar. viro Domino Hugoni Grotio, regni Suecici ordinario in Gallia legato Domino colendissimo Lutetiam Parisiorum.












2618. 1636 juni 3. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
Comme j'ay faict responces à toutes vos précédentes, lesquelles i'espère estre parvenues jusqu'à vous, ainsi je ne veux pax 2 manquer de vous signifier que i'ay bien receu la vostre de 2/12 3 de May, qui m'a esté baillée il y a trois jours.
Depuis ma dernière que ie vous envoyay il y a sept jours 4, nous n'avons pas eu de changement, mais sommes en attente de la guerre dans la Franche-Conté du secours pour Hagenou et Colmar puisque Cobelens à nostre malheur s'est perdu.
Pour les affaires de la Saxen et pays voisins je ne vous sçaurois mieux instruire qu'en vous envoyant ce que m'escrit monsieur Grubbe 5 d'Hambourg. Je contigneray ces lettres icy comme i'ay faict quelques précédentes au sieur Priolo 6.
On a fort parlé icy du manquement des vivres en l'armée de monsieur le duc de Rohan 7, et en suitte de cela de quelque malheur que ie ne croy pas avoir esté si grand comme ceux qui nous veulent du mal le ... icy.
J'ay envoyé vostre dernière lettre aussi bien que toutes les autres à monsieur le grand chancelier 8 et espère que vous ne perdrez pas vostre peine, à quoy ie seray tousiours très aise de contribuer ce qui sera en mon pouvoir et demeure, monsieur, vostre serviteur très affectionné,
H. de Groot.


A Paris, le troisiesme de Juin.











2619. 1636 juni 5. Aan Christina van Zweden 9.

Potentissima ac Serenissima Regina, Domina Clementissima,
Toto hoc vere segnities amicorum totas hostium vires in exercitus Sacrae Tuae Majestatis rejecit seroque demum post amissos Rheni Mosaeque Confluentes, qui nodus praecipue res Germaniae Galliaeque connexurus fuerat, movere se Gallia incipit in Burgundiae comitatum, qui, quanquam Hispanici juris ob vetera cum Helvetiis federa bello et huic et prioribus exemtus fuerat, sed nunc ita alimentis rebusque aliis juvisse res hostiles comperitur, ut ei pacis jura servari nequeant. Dolam obsidum obsidet princeps Condaeus 10 cum peditatu XX

{==184==} {>>pagina-aanduiding<<}
aut ultra, ut dicitur, millium, equitatu prope sex millium. Cardinalis Valetta 1 cum mediocri exercitu Hagenoviae periclitanti it succursum. Minores copias apud se habent dux Bernhardus Vinariensis 2 et qui limiti Campaniae praesidet comes Suessionensis 3.
Dux Rohanius 4 panis inopia fortiter, ut solet, facere impeditur. Ad Padum Gallorum sociorumque copiae extra praesidia sex ferme sunt millia equitatu, qui locis planis plurimum potest, multum infra hostem; expectant supplementa.
Polonus legatus 5, qui per Hollandiam transit, jam Bruxellae est inde huc venturus, ut gratias agat pro pace facta 6 cum Sacra Tua Majestate et det operam, ut haec quoque aula regis sui 7 votis si non favens certe nec contraria sit.
Ab Anglia jam hic adest legatus extraordinarius comes Licestrius 8 pacis cum caesare 9 conciliaturam moliens hoc modo, ut Lotharingiam rex Galliae 10, Palatinatum Bavarus 11 reddat. Alio mihi tendere videntur Galliam regentium consilia, ut post haec nunc ultima regni satis fessi tentamenta per inducias eorum, qui tenent, sed Lotharingiae praesertim possessionem firmet, ac si trahant de pace colloquia.
De matrimonio Lotharingico fratris regii 12 urgent pontificem 13, caesar, Hispanus 14, dux Carolus 15, ut id probet. Gallici legati intercedunt, ne qua de re ad regnum adeo pertinente extra regnum cognitio instituatur. Neutram potentiam offendere volens pontifex videtur rem prolatando ducturus et Galli contenti futuri parlamenti Parisiensis pridem facto decreto aut etiam omnium parlamentorum consensu coram genere humano testaturi non valere principum regii sanguinis conjugia, quae a rege vetantur.
Sunt, qui ex hac controversia dissidium Galliae ab aula romana sperant; sed ego neque pontificem quidquam constituturum arbitror, quo Gallorum sententiam improbet, et multa saepe friguscula video exoriri manente vetere servitio. Tum vero eorum, qui heic in summo sunt fastigio, neque rationes privatae ferre videntur neque eorum actiones eo tendere, ut de illa mole convellenda cogitetur. Neque id facile credet, qui considerabit nunc recens Gallica auctoritate effectum, ne protestantibus in Valle Telina habitare liceat 16.

{==185==} {>>pagina-aanduiding<<}

Exspectamus, quid ad Saram - eo enim ivit - facturus sit dux Bernhardus; interim et Hanovia nos multum sollicitos habet.
Deus, Serenissima ac Potentissima Regina, Domina Clementissima, armis justis Tuae Majestatis ejusque sociorum faveat et ea bonum ad pacis aequae perducat exitum.
Lutetiae, 5 Junii ex novo calend. 1636.

Adres: Christinae, Reginae Sueciae, Gothorum, Vandalorum etc.











2620. 1636 juni 5. Aan J. Hepburn 1.

Monsieur,
J'ay receu il y a deux iours la vostre du 30e de May de Vol avec le contentement et le remerciement que requirèrent voz mérites et l'estime que je fais de voz qualitez.
Je suis bien aise qu'on se met en action et souhaitte aux uns et aux autres de la prospérité aux desseins présents pour après en pouvoir entamer d'autres. Nos Suédois tant en Saxen qu'en Poméranie et au pays de Brandenbourg ne laissent pas de faire des actions généreuses et mettre les ennemis en grande peine. Ils vont aussi bien plus avant, ayant bravement pris Minden sur le Weser et secouru Osnabrug; et espèrent de faire mieux avec monsieur le landgrave de Cassel 2. Le colonnel de qui m'escrivez 3 est party ayant receu la somme qu'avez iugé nécessaire.
Je n'ay pas laissé de tesmoigner à monsieur le grand chancellier 4 l'affection que continuez aux affaires communs et notamment de la Suède, laquelle a tousiours honoré et honorera vos vertus. N'ay pas oublié aussi faire mention de la lettre de change, en quoy et en tout affaire qui vous concernera ie vous prie de croire, monsieur, que ie désire d'estre cogneu pour vostre très humble serviteur et parfait amy.

Nous n'avons pas receu à cette fois les pacquets d'Hollande et par conséquent d'Allemagne et de Poméranie. Ce qui est cause que cette lettre est plus stérile des nouvelles que ie ne voudrois. En estant mieux fourni, monsieur, ie ne seray pas chice pour vous en faire part.
Le 5 de Juin n. st. 1636.











2621. 1636 juni 5. Aan Rijngraaf Otto 5.

Monsieur,

{==186==} {>>pagina-aanduiding<<}

Lorsque j'eu l'honneur de recevoir vostre lettre de Vizelize 1 j'avois avec moy monsieur Ponica 2 qui estoit demeuré icy après le partement de monsieur le duc de Weimar 3 pour se préparer au voyage d'Angleterre.
Comme ie l'avois prié souventesfois de me vouloir aider à recommander vos affaires et ceux de vostre maison très illustre en cette cour, ainsi m'a il tesmoigné d'y avoir contribué tout ce qui estoit de son crédit, qui n'est pas petit icy, et d'y vouloir continuer à quoy ie ne lairray pas de l'exciter et d'y coöpérer tant qu'il me sera possible.
J'ay envoyé, monsieur, la lettre qu'avez escrite à monsieur le grand chancellier 4 à qui ie n'ay pas omis aussi de recommander tout ce qui peut servir à vostre contentement. Ledit grand chancellier et monsieur de St. Chaumont 5 à la fin de Mars et commencement d'Avril estants à Wismar ont fait certaines conventions ensemble et nonobstant que sur certaines articles d'importance ils ont trouvé nécessaire de consulter réciproquement leurs principaux et prendre temps pour s'en donner mutuellement la résolution finale si est ce que cependant ils sont d'accord de la part des deux couronnes de ne faire aucune paix ny tresve ny surchéance d'armes plus longue que de quinze iours sinon ensemble et conioinctement. Si i'apprens quelque chose de la suitte de cecy ie ne manqueray pas, monsieur, de vous en donner advis.
Je croy qu'aurez entendu comment nos Suédois ont pris Minden sur le Weser, et secouru fort bravement Osnabrug, et qu'ils se renforcent tous les iours des gens, de vivres et d'amunition tant en la Saxen qu'en la Poméranie et aux pays voisins. Le roy de Danemarcq 6 ne laisse pas de s'entremettre pour la paix, mais la Suède ne la veut que commune et seure et honneste.
Dieu nous la donne, monsieur, et vous conserve en pleine prospérité.
Vostre très humble serviteur.


Le 5 de juin n. st. 1636. A Paris.











2622. 1636 juni 6. Aan [N. van Reigersberch] 7.

    Monsieur Salmasius 8 is te Dijon wat opgehouden geweest door zijn vaders 9 en daarna zijner huisvrouwe 10 ziekte. Middelertijdt is 't gerucht gekomen te Rome, dat deze man hen zoude konnen schaden. Overzulks hebben de kardinalen Barbarijn 11 en Bagny 12 geschreven, dat men moet zien hem in Vrankrijk te houden. De

{==187==} {>>pagina-aanduiding<<}
prins van Condé 1, gouverneur van Bourgonje, heeft last gekregen en eerst hem groote voordeelen aangeboden, zoo hij ter misse wilde gaan. Ziende, dat zulks niet vallen wilde, heeft hem, zoo hij is, getragt hier vast te maken ende zijne conditie te verbeteren. De zwarigheit is op de zekerheit. Mij dunkt, dat hij in Engelandt de beste dienst zoude konnen doen voor de gemeene christenheit ................
Ik heb in deze dagen vrij wat door de stadt van mij doen spreken, dewijl ik op de octava van de Feste Dieu 2 - zoo ze die noemen -, wanneer de processie voorbij ons huis zoude komen, verboden heb, dat men aan ons huis tapijten zoude hangen, zoodat de commissaris de tapijten heeft moeten hangen zeven of acht voeten van de deur aan palen vastgehegt. Dit heb ik gedaan naar het voorbeelt van voorgaande Brittannische ambassadeurs. Men meende, dat lutherschen zulke processiën niet quaadt vonden. Maar daarin bedriegen zij zich. Praesentiam credunt inexplicabilem et tantum in usu sacramenti. Deze Heilige dag is vierhondert jaren oud, de processie driehondert jaren, gegrond op een frivole revelatie van een Engelsche bagijn 3 .....................................................
Ik versta, dat Duraeus 4 in Zweden is om den vrede der protestanten te vorderen. Doctor du Val 5, een van de Sorbonisten, maar van de factie van den paus 6, heeft in deze dagen een boek gemaakt 7, waarin hij stelt, dat de doctoren in de theologie geen kettersche of verboden boeken mogen lezen zonder bijzondere toelating van den paus, daar 't gebruik van Vrankrijk altijdt is geweest, dat zulks verstaan word begrepen te zijn in het confereren van het doctorschap. Hij zeid daarenboven, dat de opinie, die de paus stelt boven de conciliën, - 't welk is de opinie van Vrankrijk, naar 't zeggen van den kardinaal Bellarmijn 8 zelve - aanleiding geeft tot ongehoorzaamheit en rebellie.












{==188==} {>>pagina-aanduiding<<}

2623. 1636 juni 6. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Multos rerum peritos ita existimare video Gallos natura sua minime cunctabundos ad hoc usque tempus resides fuisse non casu, sed destinato, ut vi omni hostium in nos effusa arma nostra religionemque protestantium quam longissime a vicinia sua amoverent id ipsum Romae pro magno merito imputaturi. Praeterea dum Lotharingiam ejusve munitiora bello, pace aut indutiis retineant, cetera damna levia ducunt; planeque, quasi cum imperatore 2 jam convenissent, omissa Germania bellum in Hispani terras, id est Burgundiae comitatum, transferunt contemtis Helvetiorum ea de re querelis.
His diebus Sorbonicorum unus Du Val 3 nomine pontificis 4 valde studiosus collegis inconsultis librum ediderat 5, in quo dixerat inter multa alia libros Romae vetitos ne a doctoribus quidem theologiae licite legi, nisi speciali concessu pontificis, cum hactenus receptum his in locis fuerit, ut jus omnes libros legendi in ipsa collatione doctoratus comprehensum censeretur. Praeterea sententiam, quae concilium docet esse supra pontificem - ea autem est academiarum Galliae vetus sententia testante Bellarmino 6 - occasionem dare inobedientiae et rebellioni. Haec loca carbone nigro Sorbona cum notare vellet, regii consilii interdicto vetita est: sic defenduntur jura regni et veteris libertatis ecclesiae Gallicanae reliquiae tenues.
De matrimonio Lotharingico 7, quanquam probationem ejus urgeant Romae caesar 8, Hispanus 9, dux Carolus 10, rem mansuram puto in incerto timente pontifice potentes partes offendere. Forte Galli parlamenti aut hujus aut omnium auctoritate firmabunt id, quod nuper episcopi quidam consulti responderunt irrita esse principum regii sanguinis conjugia regis impermissu. Combalettam 11, cardinalis 12 propinquam, regio fratri 13 conjugem destinari rumor multus est, sed cardinali, quantum vulgo patet, aversante. Quid post siparium agatur, dies deteget. Frater regius ab ea cogitatione se non alienum praefert, ut tempus trahat, an ut hoc ipso cardinalem regi 14 suspectum faciat variantibus hominum judiciis. Fontebellaqueo rex nunc agens ibi fratrem exspectat.
A Voido 15, ad Mosam loco, literas habeo tribuni Heiburni 16 scriptas XXX

{==189==} {>>pagina-aanduiding<<}
Maii novi cal. Postridie ejus diei, ut significat, cardinalis Valetta 1, quicum ipse erat 2, ibat subventurus Hagenoviae fame periclitanti. Dux Bernhardus 3 interea suo cum agmine ibat Rhenum Mosellamque inter, tum ut distraheretur a Valetta pars hostium, tum ut Sarae adsita ab hostili incursu liberentur, dum majores ex Gallia copias Valetta exspectat; quae ubi venerint simul cum duce Bernhardo majora aggredi meditabatur. Haec ille.
Ducis Bernhardi copiis secundo prae est imperio comes Guichius 4, cardinalis et ipse cognatus, excusato ob morbum, an quod legationi de pace servetur, Feuquerio 5. Dolam in comitatu Burgundiae obsidet princeps Condaeus 6 cum XX, ut ajunt, peditum, VI equitum millibus. Ei proximum in militem imperium habet Milleraeius 7, cujus avunculus est ipse cardinalis. Ita non quiescit inter publica negotia privatae potentiae studium.
Duraeum 8 sociandis ecclesiastica pace protestantibus laborantem audio, postquam consilia sua Zelandis pastoribus et Gallicae linguae per Bataviam ministris probasset, Hollandis haesitantibus profectum in Suediam promovendo eidem negotio optando magis quam facili.
Quod nuper 9 scripsi vereri me, ne per Polonicum matrimonium 10 Anglia a nobis abalienetur, ejus rei jam initia persentiscere mihi videor: ordinarius enim legatus 11 - extraordinarium 12, quia regem nondum salutavit, conspicere interea per mores non licet - dixit mihi inaudisse se literas a Tua Sublimitate ad Palatinum 13 scriptas satis frigidas. Dixi credere me scriptas pro rerum statu praesente, alias futuras, si in causam Anglia nobiscum vellet descendere. Addidi Palatinae Domus studiosam semper fuisse Sublimitatem Tuam, cujus rei testes essent regina Bohemiae 14 et administrator 15.
Regis Galliae animum religione sua et monachorum instinctu constat pacis esse cupidum aegreque eum, ne praeceps eo ruat, spe rerum meliorum a cardinali sufflaminari.
Madritio scriptae litterae XII Aprilis novi cal. nuntiant commendatum ab Anglis regi Hispaniae Palatini negotium. Respondisse imperatorem ad postremas

{==190==} {>>pagina-aanduiding<<}
Hispani eo de negotio literas velle se morem gerere regis Hispaniae postulatis, quantum res ferrent imperii.
Siciliae donativum et ex regno Neapolitano IX Cm ducatos impendi rebus Belgicis Germanicisque. In Corunna aliisque Hispaniae partibus parata haberi navigia, milites aliaque vitae aut bello necessaria, metu paratuum Gallicorum Batavicorumque et cum Anglis pace incerta. Etiam in Catalonia locisque aliis dilectus haberi aut eadem de causa, aut ut ex Insulis 1 tentetur aliquid in oram Massiliensem. Melitensibus irasci Hispanum, quod novum struere volentes castellum, ea de re non se aut suum Siciliae praefectum 2 eodem tempore, quo papam consuluissent.
Vienna literae datae 26 Aprilis nos docent legatos Danicos 3 praeter suum Bremense et de Albis onere negotium laborare in cudenda cum Suedis pace; et de pecunia quidem in solutionem militum danda non fore difficilem imperatorem, ad illud vero, quod suadet Danus 4, ut Suedis concedantur Rostochium, Wismaria, Stralsundum, obhaerescere adhuc negotium. Non satis concordes agere dominos Banerium 5 et Wrangelium 6 iisdem literis perscribitur.
Vetustiores paulo Vienna literae dicebant 5 Maji abiturum imperatorem, Augustam 7 et reginam Hungariae 8 Lintzae exspectaturas tempus inaugurandi regis Romani 9.
Ab Hispano Genuensibus offerri Finale, si eo pacto eos possit in belli societatem pertrahere. Missum ab aula imperatoris Rensium 10 cum pecunia in stipendium militis per Silesiam agentis. Helvetiorum animos magis magisque abalienari video a Gallis, primum ob inimica protestantibus decreta de Valle Telina 11, deinde quod stipendia non solvantur 12, qua de causa auxilia Soloduriensia jam a militia discessere, idemque se facturos minantur alii.
Tum vero comitatus Burgundiae curam honeste derelinqui non posse sentiunt Friburgenses et alii quidam. Transiere jam per eas partes in usum Hispaniae bis mille Germani secuturis peditibus aliis ter mille, equitibus mille. Cur ad Padum nihil egerint hactenus Galli ac socii, causam alii ad amnium incrementa referunt, alii, quod Sabaudus 13 pacem spectans consilia moretur; credo et impares fuisse

{==191==} {>>pagina-aanduiding<<}
hostilibus copiis, cum extra praesidia sex tantum millia apparerent, quibus nunc equites accessere et cohortes Sabaudiam aliquot 1 transeunt. Certe neque Parmensis 2 transire hactenus ad sua potuit et marchio Villa 3 cum e Placentia in vicinum agrum exiisset, recipere se coactus est.
Scribunt Mediolanenses extra eos, qui praesidiis attinentur, in apertum educi posse sex equitum, octodecim peditum millia, credo ad verum aliquid adjicientes, dum famae student. Sed ex regno Neapolitano mille equites, mari mille pedites cum multo argento venire credebantur et dirigi in Montiferratensem agrum tentamenta, ni Galli alio traxerint. Hispani duces Ticini adhuc imminent occasionibus.
Rohanii 4 gloriam destruere scribitur legatus Galliae 5 illis in partibus multoque magis hic pecuniarum arbiter Bulionius 6. Videmus hostes e Tirolensi agro aliquid in Vallem Monasteriensem moliri. Ne illud quidem omittendum censeo, quod Mediolano scribitur Austriacos, quod ipsis cum rege Poloniae 7 erat controversum, de eo transegisse datis ei reditibus ex regno Neapolitano, Castello maris, quod dicitur, et Rupe Guilielma, quorum sors superet 8 CCCL scutatorum millia; quod additur eidem regi a Gallis ostentari matrimonium aut Condaeae 9 aut Mantuanae 10 serum est, quando cum Palatina 11 res pro confecta habetur.
Haec cum cogito, maxime mihi dolet, quod haec aula ita Romam respicit, ita intus fluctuat, ut non possit in ea multum fiduciae collocari. Etiam nunc in re quidem non maxima nec spernenda tamen iniquiores fuere nobis. Nam cum nuper in initu legati ab Anglia ordinarii Veneto 12 contra nos nimis aperte favissent, nunc cum facile mihi esset ope meae familiae et eorum, qui cum Hogendorpio 13 sunt, dignitatem nostram tueri, omiserunt quicquam significare aut mihi aut Veneto.
Scribit comes Suessionensis 14 apud Sessam amnem se pugnasse feliciter cum Polonis quater mille, sibi cum essent tria peditatus regimenta, quae dicunt, quatuor Helvetiorum centuriae, equites partim levis armaturae partim Hungaricae partim cum carabinis mille ducenti: caesos hostium prope quingentos, suorum amissis non ultra septuaginta, signa hostium capta duo et ductores aliquot.

{==192==} {>>pagina-aanduiding<<}

Scribit D. Thuanus 1, qui cum cardinali Valetta die Maji 31 es novo cal. a Voco Barisaeum, quod a Spinali diei itinere abest, pervenerat, consultasse ibi cum Valetta ducem Bernhardum, ita ut modo ex Heiburni literis scripsi, diversa primum itinera ut caperent, postea iterum ad meliora ausa coituri. Comitem Susae 2 obvios 3 sibi factos Croatos quingentos, qui frumenti Gallici commeatum interceperant, cum centum et quadraginta equites secum haberet ipse, disjecisse occisis eorum triginta quinque ipsa in pugna, captis vero viginti quinque.
Literae scriptae Divione calendis Junii novi calendarii nuntiant, ex quo Dola obsessa est, Pesmum oppidum in vicino pari inter Dolam Graiamque intervallo quingentis militibus custoditum, per pactiones venisse in Gallorum potestatem secutaque castella, Pinctam 4, Moseium 5, Rupem fortem. Habet secum Valetta ter mille pedites, equites totidem, machinas campestres quatuor. Auditur movere se hostis in Alsatia inferiore, Croatos quoque alios citra montes vagari et Polonos, qui in Luxemburgico agro fuerant, in Alsatiam ajunt transiisse, Bussium 6, cum Confluentium oppidum periclitaretur, recepisse se in arcem inferius Ermesteino sitam, ibi eum in sesquimensem durare posse. Haec sunt externa.
Ad propiora ut redeam, audio esse, qui judicant non sperare cardinalem Combalettam jungi posse fratri regio neque tam rerum ignarum, ut non praevideat, quantae inde in animo regis sint oriturae suspiciones, sed hoc suscitabulo eum uti, ut comitem Suessionensem regii sanguinis principem diu circa hoc matrimonium cunctantem impellat.
Mitto literas a Ryngravio 7 et Marino 8 et duo scripta in vulgus edita, alterum, quo regis religio in cohibendis sacrilegiis celebratur 9, alterum, quo color oblinitur turbatae pacis in comitatu Burgundiae permulcendis Helvetiis 10.
Heiburnus ad me scribens rogavit, ut se addictissimum semper Sublimitati Tuae ipsi commendarem memoremque facerem Xm imperialium, quos Tua Sublimitas, Magontiaci cum esset mense Julio anni nuper exacti, ipsi per homines D. Spiringii 11 numerari jusserat; quod cum consequi tunc nequiverit temporum iniquitate, orat, ut nunc Lutetiae ipsi eandem summan recipere liceat.
Haec erat hoc tempore rerum tum hic, tum foris, facies, quam Deus ad optima vertat idemque, Excellentissime Domine, Tuae Sublimitati praestet optima quaeque.
Tuae Sublimitatis devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 6 Junii novi calendarii.


{==193==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2624. 1636 juni 9. Van Willem de Groot 1.

Frater optime,
Summa erat apud omnes Gallicarum litterarum expectatio, cum tuae aliaeque VII Maii scriptae 2 nobis traditae sunt, sed nec eae quidem recentes, quippe ante mensem datae.
Pro scripto Molae nomen praeferente 3 gratias habeo; non immerito ibi vapulat Balsacus 4, quem et libellus sub nomine Buxhornii 5, ut audio, edendus docebit, quid sit irritare crabrones 6.
Epigramma tuum in Seldenum 7 festivum sane est 8, sed sine Theonino dente 9.
De rebus nostris ut te jam certiorem faciam, scias valetudinem nostrum omnium esse satis bonam et parentum 10 tolerabilem, nisi quod nuper vitam cum morte commutavit senex Rijcxius 11, tibi, dum viveret, amicissimus: in cujus locum sufficiendus videtur Forestus Alcmarianus 12.
Pavo 13 tandem obtinuit, ut sibi redire liceat exadvocato et exlegato. Ordines Hollandiae cum alium sibi quaererent advocatum, plurium mentio fuit facta, quos inter Bellimontius 14, Honartus 15, Kinscotus 16, Wevelinchovius 17, Borelius 18, Mussius 19, sed si tres suffragiis vicere, Catsius 20, Forestius, Glargius 21. Postea,

{==194==} {>>pagina-aanduiding<<}
cum Forestius id muneris non affectaret, Glargius vero per aetatem oneri sufficere se negaret, facile omnium votis electus est Catsius, qui hac septimana generum sibi adsciscit Mussium 1 cum magnis divitiis brevi quaesitus.
Ad legati Gallici munus obeundum apud Batavos propositi fuere Brassardus noster 2, Oostervici dominus 3 ac dominus Asperae 4, sed cum Brassardus tredecim tulisset vota, omnium oculi in illum fuere intenti 5. Ille vero unius dici spatio ad deliberandum postulato postera die excusationis causas satis generales proposuit atque ita Oostervici dominus a Batavis nostris nominatus et ab Ordinibus Generalibus electus est. Ego tibi cum illo melius conventurum puto, quam antea cum eo, qui jam plenis velis ad nos properabit, camerae rationalis adsessor post tantam dignitatem futurus.
Copiae Gallorum sociae, quae nobis hactenus oneri et timori fuere, tandem in patriam reversae sunt: magnam earum partem ad portum usque Delfensem principis 6 jussu navibus duxit Losecatius noster 7, et rapinas ac damna incolarum, quantum potuit, repressit, cujus filium 8 deputati Ordinum Hollandiae nudius tertius signiferum credarunt, Dusseni 9 praecipue opera, sed etiam assentiente Broechovio 10.
Controversia de portu Delfensi, cujus meministi, nondum sopita est; ita durae cervicis sunt concionatores nostri, sed Ordines Hollandiae Synodum ipsis indulgere nolunt, priusquam decreto suo pareatur atque ita reipublicae sua auctoritas constet.
De pace jam nihil inaudimus; speramus tamen Deum tandem minus turbida consilia principum animis inspiraturum.
Britanni plane nos piscatu prohibere volunt, quos contra jam calamum acuit Graswinkelius 11 et ad litteras suas 12 responsum expectat; sunt, puto, inter erep-

{==195==} {>>pagina-aanduiding<<}
tas tibi chartas multa, quae ad eam materiam facerent. Audio Pontanum Herdervicensem 1 Daniae regis 2 jussu adversus Seldemun scribere.
Vale.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Raptim. Hagae, IX Iunii 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Très chrestien, A Paris.
Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 22 Julij.
En in dorso: 9 Iunii 1636. W. de Groot.












2625. 1636 juni 9. Van Willem de Groot 3.

Frater optime,
Postquam has litteras 4 exarassem binas a te accepi, priores XIV 5, posterios XXIII 6. Maii datas, in quibus multa de libris chartisque deperditis, qua de re cum Reygersbergio 7 aliisque agam, quanquam parva mihi spes sit, nisi reperto filo Ariadnaeo aliquo, quod nos in veram semitam deducat 8.
In alteris meministi librorum, quos pro tuis non agnoscis; eos ego veris - quoad possum - reddam dominis, quam fidem tibi ab aliis non praestari doleo.
Editionem Antologiae 9 non dissuadeam Morello 10 committi; cogita, an Didericus 11, ubi ad vos redierit, correctoris officio ex parte fungi non possit: Blavii 12 tricas nosti, et characteres tibi displicent.
Nova non addam, quia ea prioribus litteris inserni, a vobis vero nihil me earum rerum accipere miror.
Vale cum uxore et liberis 13.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, IX Juni 1636.


{==196==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Très chrestien. A Paris.
Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 22 Iulij.
En in dorso: 9 Junii 1636. W. de Groot.












2626. 1636 juni 10. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
La lettre à monsieur le grand chancelier 2 qui accompagnoit celle qu'il vous a pleu m'escrire le 10/20 de May 3 a esté bien envoyée, comme aussi toutes vos précédentes. Je n'ay pas manqué aussi à faire response à toutes les vostres. Je soulois prendre l'addresse par Genève: depuis ie me suis servy de l'offre que m'avoit fait le sieur Priola 4. Et maintenant ie me conformeray à l'advis que me donnez.
Nous sommes bien marrys que la concorde n'est meilleure entre les colliguez de l'Italie et qu'on ne se casse pas plus pour fournir à monsieur le duc de Rohan 5 des moyens nécessaires pour agir selon sa générosité. Nous attendons aussi des nouvelles de ce que monsieur le landgrave 6 fera pour Hanouw, le cardinal de La Valette 7 pour Hagenou et le duc de Weimar 8 pour Ermestain après la perte de Coblens importante pour l'Allemagne.
Cependant les princes du sang françois font des actions dignes de leur naissance. Car monsieur le comte 9 ayant avec luy trois régiments et quatre compagnies de Suisses et douze cents chevaux est allé attaquer un quartier des ennemis près la rivière de Fosse consistant en quatre mille chevaux poulonnois et les a attaqué si françoisement qu'il en a mis à bas quatre ou cinq, pris de prisonniers de qualité et le reste mis en fuite. Monsieur le prince 10 cependant avec une fort grande armée presse Dolen ayant pris une petite ville et quatre chasteaux aux environs.
Si avec cela Dieu donne quelque bonne fortune au roy 11 en son armement naval, comme les Hollandois ont esté fort heureux au Brasil, s'en estant rendus les maistres exceptez trois ou quatre places qui restent à l'Espagnol (à) sa très grande charge, nos Suédois auront tant plus de courage à défendre ce qu'ils tiennent dans la Poméranie, le Brandebourg et Saxen et avec le temps faire des plus grands progrès principalement si le duc de Lunenburg 12 comme on espère se resent du manquement des impérialistes à accomplir ce qu'ils luy avoient promis.

{==197==} {>>pagina-aanduiding<<}

Nos gens font tousiours de levées tant en Suède qu'en Livonie.
Il faut prier Dieu que tout aille bien.
Je demeurerai, monsieur,
vostre très humble serviteur.


10 juin n.st. 1636. A Paris.











2627. 1636 juni 12. Aan Willem De Groot 1.

De Anthologia 2, mi frater, responsum adhuc exspecto. Velim ea cura expeditus ad alias verti.
Laborat haec aula, ut hic sub majoribus praemiis, sed simul haud dubie minori scribendi libertate retineatur Salmasius 3.
Velim scire, an prodierit Abrahami Mylii Lexicon veteris Teutonismi 4. Si ita est, velim mihi mitti cum Kiliani ultimae editionis dictionario 5. Et si illud non potest, hoc saltem.
Lemniscum 6, quo uti schola Lassoniana 7 solebat, velim habere, ut studia filii ejus, qui hic legatum Angliae agit ordinarium 8, juvem.
Scripsisse me memini de Gersonis libro de Auferibilitate Papae 9 seorsim excudendo apud vos. Heic enim nimium multae se offensae objiciunt. Existimo et publico id utile et librario minime damnosum fore.
Vale, 12 Iunii novi Cal. 1636.
Vale cum uxore 10, liberis 11, parentibus 12, amicis.
Tibi obligatissimus frater


H. Grotius.












{==198==} {>>pagina-aanduiding<<}

2628. 1636 juni 12. Aan P. du May 1.

Et ea, quae antehac misisti, vir amplissime, et ea, quae nunc calendis Iuniis addidisti 2, recte accepi, clara indicia optimae tuae voluntatis erga patriam tuam, ejus socios et me ut amicum tuum veterem.
Valde mihi dolet, quod summarum virtutum principem 3, cui, ut scis, ab aetate prima fui devotissimus, videre mihi nuper in urbe per ipsius negotia non licuerit.
Edictum regium de causis armorum in eos, qui in Burgundiae comitatu pacis antiquae jura non servaverunt 4, legeram jam ante prudenter sane scriptum. Et curam excellentissimi principis pro locis rebusque consecratis laudo optoque, ut illustrem ex hoc bello lauream ad tot sua majorumque decora addere ipsi contingat.
Suedi nostri strenue ad Albim Vibiumque rem gerunt majora acturi, ubi dilectus, qui nunc per omnem Scandinaviam Livoniamque aguntur, advenerint. Etiam in Westfalia non quiescunt capta nuper Minda ad Visurgim, Osnabruggo vero hostili obsidioni exempto. Magnus Suediae cancellarius 5 Stralsundi in ora maris Baltici belli pacisque consilia librat.
Nobis, si et hoc vacat scire, satis inter negotia otii est ad legendos aliorum labores sermonesque cum amicis serendos, quos inter utinam te quoque conspicere detur.
Tuus toto animo.


Lutetiae, XII Iunii MDCXXXVI.












2629. 1636 juni 12. Aan A. Oxenstierna 6.

Excellentissime Domine,
Dum hic adhuc retinetur Ponica 7, saepe ad me venit. Ait ducem suum quae cum Gallia egit, egisse ut foederatum. Ulterius illigari Galliae nec per matrimonium velle. Accepisse eum dona regis 8 Alsatiam nullo fructu, tantum ut eo major sui ratio haberetur, si quando de pace ageretur. Pro exercitu millionem in Augustum mensem promitti. Literas regias jam paratas esse, quibus ipsi reditus CXX millium florenorum attribuantur obligatis in id agris regiis, non Aquitaniae, ut rumor fuit, sed propius sitis. Dari hoc in remunerationem eorum, quae hactenus

{==199==} {>>pagina-aanduiding<<}
bene fecisset nullo in posterum vinculo, quo Galliae addiceretur. Literas tamen illas sibi non conspectas. Neque velle ducem ea regis liberalitate uti, nisi Tua prius Sublimitate consulta.
Haec ille quidem ita disseruit, ad quae nihil respondi, nisi optare me duci cuncta bene procederent, tum quia mandata habebam super ea re nulla, tum quod res ipsa non satis perspecta mihi esset. Nam Galli de duce tanquam regi militante loquuntur; neque eorum ingenio convenit, annua tanta, quanta neque Parmensis 1 accipit, neque Saubaudi ducis filii 2 antehac acceperunt, in id tantum elargiri quarto Vinariensis Domus haeredi, ne ingrati videantur.
Praeterea exercitus, quem habet, majore sui parte ex Gallis constat, qui ei additi sunt ad X aut XII millia, cum contra de Suedis, qui sub ipso fuere, pars sit apud Condaeum principem 3.
Et jam intelligo certis auctoribus mandata ad eum venisse, ne in Germaniam penetret, sed Galliae fines tueatur, quod me confirmat in ea conjectura, quam scripsi 4, hactenus res Germaniae heic sperni. Etiam is miles, qui Batavis sub Brezaeo 5 fuit dictusque erat sub Bulionio duce 6 in Treviros ire, jam in Galliam venit, partim ad Campaniae tutelam partim sub ipso Brezaeo Picardschriam defensurus.
Ad Rohanium 7 pecuniae parum satis mittitur. Princeps Condaeus et ipse pecuniam flagitat acrius quam ferre possint ii, qui regni rebus hic praesident.
Comes Licestrius 8 adhuc nihil egit nisi amicitiae in speciem ostentamenta. In ejus initu quidam ex familia legatis Sabaudici 9, dum de honoribus certatur, occisus est. Quare, nisi alia praecepta accipiam, abstinendum mihi videtur nugis tam magno constantibus.
Dicitur mitti ab Hispania in Poloniam comes Sorius 10, in Angliam comes Ognatus 11. Qui in Angliam a caesare 12 venit Radulphus 13, dicitur nihil adferre solidi existimantque ii, quibus cum aula caesaris literarum commercium est, magis ibi de commutatione quam de restitutione Palatinatus aut electoratus cogitari.
Pontifex 14 Gallos nisi de negotio Parmensis audire non vult. Rationes tamen,

{==200==} {>>pagina-aanduiding<<}
quas haberent contra Lotharingicum matrimonium 1, cardinalibus quibusdam jussit exponi. Sunt, qui Gallos id moliri putant, ut de eo matrimonio ecclesiastica cognitio intra Galliam instituatur, apud episcopum primum, inde apud metropolitam, postremo apud primatem. Ego nihil tutius puto quam stari parlamenti decreto, cum omnis ecclesiastica notio viam sit apertura sive per appellationem sive, quod magis puto, per nullitatis propositionem judicio romanae sedis. Pater Josephus 2 is esse putatur, qui consilia saepe nutantia in gratiam aulae romanae maxime inflectat, dum cardinalitiam purpuram sibi studet parare.
De pecunia nostra perscriptum jam hactenus aliquid: sed video eo rem dirigi, ut solutio tarde et per particulas fiat nostro incommodo, quorum res pecunia praesente maxime indigent. Putant forte spem ejus pecuniae magnum momentum habiturum in Tuae Sublimitatis deliberationibus.
Mitto edictum principis Condaei contra sacrorum locorum expilationes 3. Feuquerius 4 restituendae valetudinis causa profectus est ad aquas Borbonias potum balneatumque. Nondum vela fecisse auditur classis Gallica.
Legatus Angliae extraordinarius 5 non minus quam habuit ordinarius 6 praeceptum habet cardinali Richeliaco nihil concedere. An eum inviserit in lecto pro aegroto cubantem, nescio. Ego laudo jus suum tuentes. Tamen non audeo quicquam imitari injussus. Patrem Iosephum, quia publicum munus nullum habet, neque ego inviso, quanquam a multis Gallorum rogatus, neque eum visuri sunt Angli.
Dolet mihi, quod tam longe absum, ut accipere mandata nisi magno temporis dispendio nequeam.
Haec postquam scripseram, ex Thuani literis 9 Junii 7 ex vico Mariae in Minis scriptis disco cardinalem Valettam 8 tuto per Lotharingiam itinere, quod Sandum aliaque loca hostes metu deseruissent, Hagenoviae subventum ire cum spe optima. Ducemque Bernhardum ideo in limite retentum, ut partem hostilium copiarum in se verteret aut, si opus esset, sociis auxilio accurreret.
Haec nunc habebamus et quae perpetuo facimus vota, Excellentissime Domine, pro Sublimitatis Tuae rebus prosperis.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 9.


Lutetiae, 2/12 Iunii 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












{==201==} {>>pagina-aanduiding<<}

2630. 1636 juni 12. Aan N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
De gazette van Parijs van den 7 Juny 2 behelsende de tijdinge van Londen van den 28 May seit aldus: Le Roy et la Reine d'Angleterre 3 partirent hier au soir d'icy pour Hamptincour. On a publié des défenses de pescher sur la mer Britannique sans le consentement dudict Roy, en suitte d'un livre imprimé en Angleterre in(titul)é Mare Clausum 4, pour response à un autre intitulé Mare liberum 5. Et pour exploicter après ces escritures, le comte de Northumberlant 6, admiral, est sorti en mer le 23 du courant avec une flotte de 40 navires.
De Heer van Heemstede 7 is gisteren van sijn reis door Vrancrijck weder te Parijs gecomen.
Ick mercke uit deghene, die bij Eusebius 8 wel sijn, dat men Vosbergen 9 garen bij Vindex 10 had; dat men voor Fabius 11 vreest, als te seer tot Alcaeus 12 genegen. Justinus 13 meent, dat tot d'een nochte d'ander apparentie is.
Den marescal de Bressé 14 sal eenigh commandement hebben in Picardie.
Den extraordinarissen Engelsche 15 is hier noch in de complementen.
Wij verstaen, dat te Wenen gedacht werdt niet op de restitutie van den Pals, maer op recompense.
't Volck van Bressé, waerover den hertogh van Bouillion 16 het commandement was toegeseit, is in Vrancrijck gecomen.
Ick hoop, dat aldaer 17 de saeck van Luick sal behartight werden, alsoo daer aen veel is gelegen.
Noch dese mael noch de voorgaende heb ick van uE. niet gehadt.

{==202==} {>>pagina-aanduiding<<}

Den prins van Condé 1 leit voor Dolen. Hertogh Bernhard 2 heeft last gecregen niet in te trecken in Duitschlant, maer te blijven op de Fransche frontieren. Aen den hertogh van Rohan 3 is weinigh gelds gesonden.
Ick (s)ende uE. de publicatie, die den coning 4 heeft gedaen nopende de Franche Comté. Twijffele, off de Switsers, die altijd de neutraliteit van dat landt geprotegeert hebben, daermede sullen tevrede sijn. Maer ick sie wel, dat de cours, die men heeft genomen in de Valteline, mescontentement heeft gegeven, niet alleen bij de protestante Grisons ende Switsers, maer oock bij de R. Catholische, om de deminutie van de souverainiteit, die de Grisons daerbij lijden.
Mijne gebiedenisse aen Fabius ende de vrunden.
Den 12 Juni 1636.

UE. gelief op den brief van mijnheer Spierinck 5 de tytel te stellen soo Sijne Gestr. die nu gebruict.


Adres met andere hand: Mijn heer Mijn heer Reigersberg, raet in den Hogen Raet in Hollant. In Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot, den 12 Iuny wt Paris.












2631. 1636 juni 14. Van Ch. Marini 6.

Monsieur,
En responce de vos très aggréables du 13 et 27 de May 7 ie n'ay rien digne de vostre cognoissance horsmis la retraitte de monseig.r le duc 8 de la Valsasne où après avoir saccagè le pays et en ammené gran quantité de bestail il s'en est retourné dans la Valteline n'ayant peu passer plus oultre sans canon .... prendre aucun lieu advantageux pour y subsister. Il a desfait 8 compagnies qui gardoyent divers passages vers la Valsasne, tout le monde regretant qu'il n'y ait peu subsister plus long pour faciliter le passage du duc de Parme 9 dans ses estats. Mais qui considère bien les misères de son armée despourveue de tout moyen de faire de gran exploits hors de la Voltoline ne trouvera point estrange son retour dans icelle jusques à ce qu'ils sont instruits de plus d'argent, le manquement duquel causera de gran maux non seulement parmy les François dont quelques-uns commencent à se mutiner mais aussy aux Grisons de les affaires protestant de vouloir casser leur compagnies si on ne leur donne la paye deue depuis dix mois en çà. On tâche d'accomoder cela tant qu'on peut, mais si le roy 10 n'y pourvoid par son authorité,

{==203==} {>>pagina-aanduiding<<}
vous verres icy un terrible fric et frac qui pourra grandement empêcher le progrès des alliez en Italie, et les nostres icy.
Parmy ces extrémités qui nous font enchérir toutes choses vous pouvez bien juger en quel estat ie me trouve icy, ne pouvant jouir d'aucune chose du monde pour le desgost que la soldatesque donne indifférement à la campagne. I'ay à nourrir cinq personnes et deux chevaux oultre que ma femme 1 est grosse en estat de s'acoucher bientost et me faire la despence plus grande. Je ne sçay certes à quoy penser me voyant sans la paye depuis 14 mois en çà, et horsmis vous personne du monde me donne aucune espérance d'en recevoir, iugeant par là que peutestre mon service est fort peu aggréable à monseig.r le gran chancelier 2 puisqu'il me laisse ainsy abbandonné de tout secours. Mais c'est la sorte d'ordinaire de tous ceux qui servent le mieux. Ie vous proteste, mon.r, que si ma femme n'estant sur le point de faire (?) ses couchées i'irois tout incontinant trouver ledit seignieur gran chancelier, encor qu'il m'aye commandé le contraire. Cependant ie voudrois sçavoir s'il vous avez receu quelque responce sur le suject de vos reccomandations, afin que ie sçache sur quoy fonder mes espérances qui me font bien la régence icy.
Il arrive beaucoup de trouppes en Suabe et quantité de munitions et bleds à Landeck, Glurnek et Lindau, ce qui fait conjecturer que l'ennemy veut tenter quelque chose en ces quartiers, pour destourner monsieur de Rhuan de l'invasion du Milanois.
La régence d'Alsace et Rynach 3, gouverneur de Brisach, ont envoyé des députez à messieurs de Basle, les menaçant, s'ils acceptent les bleds que le roy 4 y fait mener pour en dresser un magazin, c'est pourquoy il y a une assemblée des cantons protestans à Arau et de là à Bade à cause de la Franche-Comté dont les Suissez en général sont protecteurs.
Conservez-moy l'honneur de vos bonnes grâces et continue à favoriser celuy qui est entièrement, monsieur,
Vostre serviteur très humble


Marini.


De Chiavenne, ce 4/14 de Juin 1636.

Ie délivray la vostre à monseigneur le duc 5 qui vous respondra à son temps à présent estant bien embrouillé parmy tant de difficultez qui empêchent ses progrez qu'ils désireront faire dans le Milanois.


Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 2 Iuly. aussy une lettre au grand chancelier et à Strasburg 6.
In dorso: 14 Iuin 1636 Marini.













{==204==} {>>pagina-aanduiding<<}

2632. 1636 juni 16. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Baronem Serotinum 2 ad Sublimitatem Tuam dimittere sine literis meis nolui, quanquam quod ad illas, quas quarto ante hunc diem dedi 3, adderem, nihil magnopere erat, nisi quod Dola se praesidio plus ter millium animose defendit, munimentis mediocribus.
Moussoni modicis sane cum copiis se tenet comes Suessionensis 4 nec impedit, quominus Campaniam populatores magni, Croati, incursent.
Dux Vinariensis 5 quantum ex postremis literis cognoscitur, apud Davoum 6 erat exspectans Valettae 7 ad Hagenoviam successum.
Classis Gallica a Sanctinico littore jam discesserit Gaditanum fretum, ut creditur, petitura, quia variant rumores, post diligentem inquisitionem affirmare non audeam. Proximo stato tempore non omittam, si quid propius ad meam notitiam pervenerit, significare; perseverans semper in votis, Excellentissime Domine, pro Sublimitatis Tuae rebus.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 8.


6/16 Iunii 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2633. 1636 juni 16. Van N. van Reigersberch 9.

Mijn Heer,
Het is wel te passe gecommen, dat twee dagen voor het vertreck van den heer Spierynck 10, die desen middach naer Amsterdam ende voorts naer den heer rijxcancelier 11 is gereyst, uEd. memorie sijne Ed. door mij is behandycht, want alsoo eenych bedencken daerin vont, soo heeft hij met mij daerover gecommuniceert. Naer de calculatie, die sijne Ed. maeckt, soo kan uEd. achterwesen soo groot niet sijn als het uEd. wel schijnt te reeckenen. Dan ick mercke abuys bij den eenen off den anderen moet sijn in het reeckenen van de ordinaris gagie ende, naer mij dunckt, soo heeft de heer Spierynck alleen memorie, dat uEd. getracteert wert op den voet van den heer Camerarius 12, die toegeleyt is twintych rijxdaelders 's daechs, dat in 't jaer weynych meer als achttienduysent guldens beloopt. Hierop

{==205==} {>>pagina-aanduiding<<}
heb ick sijne Ed. onderrecht, dat ick van uEd. hebbe verstaen, dat uEd. twintych 1 guldens sjaers was toegeleyt, oock getoont de ongelijckheyt van de costen, die hier ende te Paris moeten werden gedragen, ende wel verseeckert was, dat uEd., lettende op de eere van de Croon, niet op sijn eygen profijt, veel van het sijne alreede hadde getrocken. Dit wert bij sijne Ed. wel geadvoueert ende oock soo verde hetgene ick van de gagie allegeerde aengenomen, dat hij nader daerop hem wil informeren. Op de begrootynge van de extraordinaire oncosten conde ick soo absoluyt geen contentement geven, want die stijl bij haer, van alle particulariteyten tot laste te brengen, niet sijnde gebruyckelijck, vont hij wat difficulteyt, hoe hem daer best in soude reguleren. Sijn opinie was, ende om die reeckenynge in geen neuswijse handen te laten commen, hetwelcke soude moeten geschieden in gevalle daer betalynge op soude werden gedaen, ende alles eerst naer ordre van de heer rijxcancelier, die hij niet en wist, hoe dat soude smaecken, slouch voor, off niet best soude wesen het extraordinaire van de reyscosten ende andere dyngen tot eenen vastiechyt (?) te stellen, sonder te particulariseren, ter discretie van de heer rijxcancelier, die mogelijck meer, mogelijck minder daertoe soude ordonneren als de extensie daervan nu monteert. Dan seyde niet in ander luyden saecken te connen disponeren ende becommert was uEd. deshalven te schrijven, alsoo hij apprehendeerde dat, in gevalle het buyten uwe reeckenynge ginge, licht mocht twijfelen van sijn goed affectie ende wille, die hij mij verclaerde ten hoochste altijt tot uEd. geweest te sijn, te wesen ende te sullen blijven, gelijck ick oock anders niet en kan oordeelen; daeromme wel goet vont, dat dien voorslach van mij aen uEd. sonder van hem te vernemen soude geschieden. Ick maeckte daer geen difficulteyt in, nochtans met
recommandatie, dat middelertijt soude sien op de beste wijse uwe Ed. contentement op alles te doen hebben, ende dat de manier van particuliere extensiën, bij uEd. gepleecht op de wijse bij de ambassadeurs van desen ende andere staten soo gebruyckelijck is, dat de reys- ende teercosten extraordinaire in het reysen vallende oock redelijck was extraordinaire werden gedragen. Absolutelijck wert mij dat niet geadvoueert, maer alleenelijck ende verder niet dan als het extraordinaire het ordinaire monteert, want tweederley lasten als ordinaris ende extraordinaris op eenen tijt te brengen niet redelijck en scheen. Daerover hebben wij wat gediscoureert. Mijn conclusie is geweest, dat ick uEd. als wt mijn eygen motyff hierover soude schrijven, ende op die maniere sal uEd. desen, voor sooveel daer instructie wt sult (?) tot onderrechtynge aen de heer Spierynck nemen, moeten interpreteren. Doch versocht ick, ende is mij oock toegeseyt, dat nu t'Amsterdam commende het liquide achterstel wilde betalen, alsoo ick wist uEd. van het sijne hadde getrocken ende meerder anders trecken soude moeten.
Dese gelegentheyt heb ick uEd. des te breeder willen verhaelen, omdat die seer nodych dient geweten, niet alleen om soodanyge antwoorde den heer Spierynck, als dienstych oordeelen sult, daerop toe te doen commen, maer principalijck omdat voor het toecommende tot informatie sal connen dienen, waerwt uEd. depence wat nauwer sal connen werden gedresseert, hetwelck niet onbequamelijck bij occasie, dat desen staet van ambassadeur verandert, sal connen geschieden. Doch vooral dient uEd. goede onderrechtynge te geven aen de heer Spierynck, op wat tractement uEd. aengenomen is, dat vastgestelt sijnde sal voor het toecommende aen de reste sooveel niet sijn gelegen; gelijck ick oock vertoonde,

{==206==} {>>pagina-aanduiding<<}
dat in de eerste aencomste veel costen van reysen ende vereeryngen vallen, die daernaer niet (meer) sijn te dragen.
Ondertusschen sult wel doen hoe eer hoe liever alles op de bequaemste maniere te doen vereffenen ende met alle gevouchelijcke middelen sooveel doendelijck de achterstellen te verhoeden. Daervoor heeft den heer Spierynck mij belooft sorge te sullen dragen, ende vooral gaende in Sweden, gelijck hij hoopt, tewege te brengen assignatie van seeckeren fons, daer de ambassadeurs het tractementen sullen ontfangen. Dat waer goet, want de menschen affectiën seer sijn veranderlijck ende licht kan gebeuren, dat den heer Spierynck op eenych ander employ dencke, waertoe ingevalle hij inclineert dese commissie, die hij seer wel heeft wtgevoert, hem - wederom gaende met ontrent de hondert duysent guldens ende ordre tot noch vijftych - schoone occasie heeft gegeven, niet sonder ombrage van die vreesen daerbij connen sijn geïnteresseert. Naer mijn oordeel sal hij haest de eene ofte de andere occasie soucken om eerlange eens wederom hier te commen, dat ick des te meer gelove, dewijle sijne huysvrouwe 1 hier laet; waeromme uEd. verdacht sal gelieven te wesen, om geen tijt te verliesen, soowel naer Duytslant als naer dese landen sijne brieven te addresseren ende die moyte niet te ontsien, opdat sij waer hij sij ter handen commen. Soo uEd. goet vint, dewijle met mijn communicatie dit is begonnen, ick hem oock nader daerop schrijve, laet mij maer weten, in wat forme het gelieft te hebben gedaen; sal geen difficulteyt daerin maecken. De qualiteyt, die ick sie dat de heeren Staten hem hebben gegeven, is: Raet van de finantiën ende Abgesant. De brieven sal uEd. op Amsterdam connen ende die voortaen gelieft te bestellen aen Le Blon 2, wonende over de nieuwe
Appelmart, agent vanwegen de Croon in Engelant.
Den heer Spierynck heeft mij ende andere seer affirmativelijck tot meermalen gesproocken van de grote estime, daer den heer rijxcancelier uEd. persoon in heeft, ende het geneugen, dat sijne Ex.tie neempt in uEd. diensten. Mercke oock wel d'intentie is uEd. in den dienst van Sweden te houden. Van sijne affectie ende wat voor uEd. genegen is te doen, heeft hij mij alle verseeckertheyt gegeven, maer de schaersheyt van gelt maeckt op alles nauwer wert geleth.
In de betalynge moet uEd. reeckenen groot faveur te genieten, alsoo den heer Camerarius weynych min als achtien duysent daelders, naer den heer Spierynck mij heeft geseyt, ten achteren is.
Met caesar 3 weet ick niet, hoe ick het sal maecken, want uEd. sijne pretensiën op het hoochste begrotende licht oordeelen soude soo de volle gagie waer te becommen, ende noch weet ick niet, off men daer soo van 32000 guld. sal scheyden, warom ick scrupuleux werde mij des te intromitteren. Op het advis van de advocaten moet uEd. niet te veel fondament maecken, alsoo, gelijck de menschen in humeuren ende maximes sijn verdeelt, andere op andere praesuppoosten het anders souden dragen. Bij arbitrage weet ick niet, off sal willen vallen, qualijcker, wie men soude kiesen. Weet uEd. bij wegen van rechten het te helpen, men soude

{==207==} {>>pagina-aanduiding<<}
hen stijver connen houden. Accommodatie kan ick nochtans niet ontraden. Sal sien, wat ick kan doen.
Voor Luyck wert gevreest. Brieven van den cardinael-infante 1 aen Picolomini 2, bij de onse geïntercipieert, toonen sij het met gewelt meenen te attaqueren ende oordeelt men het niet langer tegen houden kan.
Vranckrijck sage ons garen in het velt. De proceduyren van Engelant geven hier becommerynge; 't is ongelegen met vigeur die tegens te gaen, haer te laten gewerden mach men oock niet.
De compangiën van de drie staten van oorloge ende noch eenyge van de vijftych sijn op de cantoiren geassigneert. Mij ontbreeckt tijt om uwe Ed. breeder te onderhouden ende blijve 3.
Desen 16 Iunij 1636.

Den heer Spierynck excuseert, dat hij uEd. brieven onbeantwoort laet, omdat hij die qualijck kan lesen. Wilde wel, dat uEd. die door sijn secretaris met een goede hant dede schrijven, in welcken gevalle belooft prompt met antwoorden te sullen wesen.

Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Raet ende Ambassadeur van de Coninginne ende croone Sweden bij den Alderchristelijcksten Conynck.
In dorso schreef Grotius: 16 Iuny 1636 N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 22 Iul.












2634. 1636 juni 19. Aan L. Camerarius 4.

Illustrissime Domine,
Puto jam recte pervenerint, quas XV Maii scripseram 5 et quas fine Maii scriptas 6 dederam Iacobi Hanoviensis comitis 7 domestico.
De Leodio bella est occasio tum Gallis tum Batavis, quam perire credo non sinent. Quippe, si ea gens per se impatiens servitutis ad spem mansuram libertatis possit erigi, multum inde emolumenti ad socios nostros perventurum prospicere mihi videor.
Militum magna hoc tempore ubique est insolentia. Sed ea, quae Saxonicus miles in Brandeburgico agro admisisse publicis scriptis narratur, fidem omnem superant. Princeps Condaeus 8, qui nunc Dolam obsidet, edictum severum edidit contra locorum sacrorum direptores 9. Et Rohanius 10 in Valle Telina nuper et militum quorundam supplicio et restitutis quae rapta erant repressit id licentiae genus.

{==208==} {>>pagina-aanduiding<<}

Landgravius 1 quam se in partem sit daturus, ingens hic exspectatio est. Sperari potest aliquid effecturum Sanctum Chaumontium 2, si cum verbis res adferat.
Galli serius sane quam oportuit, tamen nunc satis se movent. Tabernas Alsatiae cepit dux Bernhardus 3 caesis Croatis aliquammultis; Sarburgum captum, non Tabernas, postea intelleximus 4. Hagenoviae necessitatibus subvenit Valetta cardinalis 5 eodemque facto Colmariam servavit et Argentoratum inhibuit, ne a libramento discederet. Dolam non diu restituram spes est. Nulli adhuc Hispani ibi comparent et Helvetii, an ei bello immiscere debeant se, in longis suis conventibus tam diu disputaturi videntur, donec res peracta sit. Campaniam tuetur comes Suessionensis 6 ad Picardiae custodiam ituro marescallo Bresaeo 7. Iam et classis Rupella vela fecit itura 8 ad Gadicum mare, quo venturae dicuntur et Batavorum naves.
Dux Rohanius pecunia ac milite adjutus Vallisanae cohortes immittit distrahendo hosti, qui Parmensis 9 iter Placentiam prohibere eo tempore conabatur simul belli fortunam tentaturus in Lecci Castellum, quod in via est ad Comum. Et Gallorum sociorumque exercitus parte sui Tanarum transiit amnem, magna minutus parte intra eum constitit.
Ratisbonensis conventus trahitur et suspicio est quaeri moras eludendae Angliae, cujus legatus Arondelius 10 Lintzii a caesare 11 auditur. Polonica legatio, quae nunc in Anglia est, metuo, ne quid in nos cudat. Comes Licestrius 12, si qua verbis fides, optime se animatum pro Domo Palatina proque communi protestantium bono ostendit; sed hactenus nihil egit, nisi ea, quae legationem auspicantibus in more sunt posita: opperiens haud dubie eventum eorum, quae Arondelio sunt mandata.
Conjugium regis Poloni cum Palatina 13 hac in aula pro confecto habetur negotio. De Zawatskio 14, si huc venerit, quid faciendum mihi sit, haereo. Tibi, quod me de ea quoque re monuisti, gratias habeo.
Gaudeo apud nobilissimum filium tuum 15 restare mei amicam memoriam. Ipsi, tuaeque familiae omni ac imprimis tibi, Illustrissime Domine, valetudinem caeteraque prospera opto.
Lutetiae, XIX Iunii nov. Cal. MDCXXXVI.

{==209==} {>>pagina-aanduiding<<}

Principis Condaei exercitum XX millium est, nec minor putatur is, qui sub Galliae sociorumque signis in Italia militat. Dolae vallum ipsum jam partim subruitur, partim cuniculis et omni igniario opere tentatur capto lunari quod extra oppidum erat munimento. Jam nuntium a castris simulque literas certas accipimus post captum Sarburgum ducem Bernhardum ivisse Tabernas Alsatiae versus castellum cepisse oppido imminens, oppidum machinis quatere.
Praeter Croatos ad Saram caesos, quatuor alias eorum alas Heibrunius 1 Suedi equitis opera ad Dacksteinum partim occidit, partim fudit.
Argentoratenses ut messem facere sibi per Gallos impune liceat, commeatum exercitui large praebent. Accepit et hoc boni, quod munitionem factam in ripa amnis ad Dachsteinium hoc proposito, ut commeatus Argentorato Hagenoviam impedirentur, hostis veniente Valetta deseruit.
Illustrissime Dominationis Vestrae observantissimus.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.











2635. 1636 juni 19. Aan Christina van Zweden 2.

Serenissima ac Potentissima Regina, Domina Clementissima,
Post longam et rebus communibus noxiam Gallorum quietem gaudeo dari laetiora, quae nuntiem, classem eorum XL bonarum navium, dies jam sunt octo, vela fecisse fretum versus Gaditanum, ubi, ut creditur, Batavorum se naves ipsis sunt conjuncturae; Sarburgum a duce Vinariae Bernhardo 3 captam cum Croatorum strage; Hagenoviae per cardinalem Valettam 4 subventum; Dolam a principe Condaeo 5 obsideri cum spe optima capiendi, antequam Hispani eo se moveant aut etiam cunctatores in talibus semper, Helvetii; ducem Rohanium 6 pecuniis et supplementis aliquot acceptis terrorem inferre partim iis, qui trans lacum sunt Comensem, partim Tirolensibus; Gallorum et iis federatorum copias, quae trans Alpes sunt, in apertum productas et partim jam Tanarum amnem transgressas in magni conatus alicujus expectationem erigere Italiae animos.
Interim nec de pace frigent sermones profecto ejus causa, ut praefertur in Germaniam duce Alcala 7. Comes Arundelius 8 ab Anglia legatus dum Ratisbonensis conventus prolatatur, auditur Lintzii; Poloniae legatus 9 in Angliam it, inde huc, ut creditur, venturus. Comes, qui hic ab Anglia legationem obit extraordinariam, Licestrius 10, exspectat, quid responsi accepturus sit Arundelius.

{==210==} {>>pagina-aanduiding<<}

Deus haec cuncta, Serenissima ac Potentissima Regina, Domina Clementissima, ad bonum innocentium, pacem solidam Tuaeque Majestatis gloriam regat.
Lutetiae, 9/19 Iunii 1636.

Dolae vallum eam suffossionibus et cuniculis impeti certo accipimus. Dux Bernhardus a Sara rediens Castellum, quod imminet Tabernis Alsaticis, impetu coepit; oppidum machinis verberat; Argentoratenses large commeatus praebent Gallis, ibi jam potentioribus.
Augustae Majestati Tuae obedientissime subditus


H. Grotius.











2636. 1636 juni 19. Aan L. Grubbe 1.









2637. 1636 juni 19. Aan A. Oxenstierna 2.

Excellentissime Domine,
Inter dies statos per baronem Serotinum 3 scripsi, quae tunc rumores ferebant. Ex eo quae aut certa didici aut in commune credita, addam.
Ab aula et ab ipso cardinali 4 affirmatur omnibus Hagenoviam per cardinalem Valettam 5 exemtam periculo. Tabernas Alsaticas captas a duce Bernhardo 6 stragemque editam de Croatis, quorum numerum edere memor eorum, quae historicis praescribuntur, non audeo. Dixit cardinalis Riceliacus Veneto legato 7 Gallicas copias transisse Ticinum, notum etiam vetustis annalibus amnem, unde urbi nomen: parte alia Parmensem 8 cum sociorum auxiliis Donensi via Placentiam pervenisse, quae mihi tam longe absito neque refellere neque probare est animus.
Dicam quod ex literis datur scire.
Ex Germania nullas habui: neque enim noster, qui Argentorati antehac fuit, nunc Benfeldii est, unquam ad me scripsit 9.
A Gallis scriptas literas video interdum, sed tunc tantum, cum res sunt prosperae.
Ab Helvetiorum terris literas legi complures a viris gravibus ad viros graves scriptas. Rohanio 10, cujus consilia et seditio militaris et ad locorum munitiones

{==211==} {>>pagina-aanduiding<<}
deficiens pecunia diu remorata est, advenisse ajunt triginta millia Pistoriensium. Sperare eum a Venetis CCCC millia florenorum. Legatos Burgundiae comitatus implorare veterem Helvetiorum tutelam: quosdam non alienos esse, romanenses maxime; protestantes, pridem Galliae addictiores, haerere, cum quibus et Altorfienses, jam annus est, publicum fecere decretum se ita existimare Galliae foedus cum Helvetiorum communi antiquius esse, quam ut patiatur, comitatum Burgundiae, si cum illo bellandum sit, ab Helvetiis defendi.
Conventus Helvetiorum, ut tarda sunt liberorum populorum molimina, ea de re deliberaturus indicitur procedente interim Dolae obsidione, quae praesidio plus trium millium acriter quidem et non sine aliquo eruptionum successu defenditur, sed, quantum judicari potest, prius in potestatem regis 1 ventura quam decretum aliquid consentiens ab Helvetiis fiat. Ita, dum Romae deliberabatur, peribat Saguntum 2. Et jam plurimi Dola Vesontionem se contulisse et qui manserunt res potissimas eo misisse nuntiabantur, quod ea urbs et per se sit valida et iis locis, unde auxilium exspectatur, propior.
Certius indies docemur, Brissaci praefectum 3 non modo intentum esse reficiendis pontibus ad Rinfeldum et Lausenburgum, sed et muniendae insulae incumbere, quae minus leuca infra Basileam est. Basileenses Austriacae Domus invalescentem potentiam metuentes, ita ut legato Gallico 4 significaverint, nolle se intra suos fines aut frumentum in usum Galliae comparari aut militem nisi in usum Helvetici corporis conscribi, conventum protestantium civitatum his de rebus postulare. Interim perpetuo alios atque alios Germanos per Alpes, in quas romanensibus Helvetiis jus est, transire. Alcalam ducem 5 ex Italia iisse in Germaniam in speciem cunctis rebus ad pacem parandis, cum tamen nec Melo 6 nec alii eidem negotio destinati 7 abierint: ut rerum introspectores judicant, ne impedimento sit Leganesio 8, quominus is libere Mediolanensem praefecturam administret.
Aliunde discimus Salicium 9 ad Rhaetos, ad Helvetios mitti alios Gallorum clientes cum bonis verbis et, quae ibi multum valent, largitionibus, tum ut sanetur offensa ob mutatas in Valle Telina res suscepta, tum ut disturbentur consilia, quae pro comitatu Burgundiae posset suscipi. Clavennae, legati Gallici 10 annisu, ad poenas vocari eos, qui de pactionibus illis Vallitelinensibus 11 aliter erant locuti quam rebus Gallicis expediret. Duas equitum turmas ad Rohanium venisse e Gallia. Transiisse per summas Alpes, quem montem Gothardi vocant, duo millia

{==212==} {>>pagina-aanduiding<<}
sub Mutinensis fratre 1 et sex Visdomi 2 turmas: sequi cohortem, id est, regimentum comitis de Aro 3, sexcentorum peditum, inde cohortem alteram gravis armaturae sub tribuno Lizzo 4, qui jam sit apud Donavertam. Post has secuturas cohortes Ridbergii 5 et Piccolominii 6.
Ratisbonensem conventum prolatari credo, quo tardius Anglis respondeatur, sed ut scribunt qui Gallis blandiuntur, ob dissidia regem inter Hungariae 7 et Bavarum 8. Caeterum ab Angliae legatis 9 didici Arundeliae comiti 10 potestatem compellandi caesaris 11 dari Lintzii: Poloniae legatum 12, sex jam dies sunt, Londinii solemni de more receptum.
A Vienna literae 10 Maii datae dicunt in ea aula laborare serio Brandenburgicum 13, ut pax cum Suedis fiat, sed velle caesarem, ut praevertatur isti negotio electio regis romani: Gallos moliri omnia, ut Ratisbonensem conventum disturbent: Gallassio 14 praeceptum, Spiram ut muniat. Comitem Sorae 15 ad regem Poloniae 16 mitti, eum ut in partes pertrahat austriacas, si fieri potest; intentato ei metu a Turca 17 et Ragoskio 18 et spe aut ipsi aut, si ipse jam occupatus est, fratri ejus 19 ostensae conjugis e Domo Austriaca Aenipontana 20. Interea bassam Budensem 21 per idoneos homines fidem facere caesari de mansura Turcica pace. Tirolenses sibi a Gallis, Gallos, qui in Valle sunt Telina, ex Tirolensi agro vim mutuo metuere video.
Ad Italiam venio.
Parmensis cum Mutinensi 22 negotium nondum plane transactum est ob-

{==213==} {>>pagina-aanduiding<<}
stante de Rosena 1 controversia. Sabaudus 2 haud obscure ad pacem spectat et cum socii producere exercitum vellent, suas retentandi causas quaesivit. Sociorum vires extra praesidia a bene volentibus ad XX millia feruntur aliis multum de ea fama detrahentibus. Pars cis pars ultra erant Tanarum pluribus quidem locis, sed Valentiae praecipue imminere crediti; horum consilia collata Astae; Hispanorum ducum Ostagii, unde Alcalo et Melo Genuam, Leganesius et Spinola castellum novum ad Scriviam erant petituri. Mille ex regno Neapolitano equites in agro Mediolanensi exspectabantur. Mantuanus 3 pacis studium honestis verbis ad Mediolanensem cancellarium 4 scribens testatus fuerat; nec aliud armis suis propositum quam sua tutari. A Roma inducias cudi. Serbellonem 5 cum navigiis aliquot in Lario esse lacu, quem Comensem vulgo vocant, ut Rohanium observet, scribitur. Nec dubitat quisquam, quin omni arte apud Rhaetos Helvetiosque studia sibi paret Hispanus 6.

Nec si muneribus certes, concedet Iolas 7. 


Plerique a Gallis in Italia quaeri praelium, ab Hispanis vitari volunt nos credere; et an Parmensis Placentiam usque perrumpere posset - quanquam id pro facto in hac aula spargitur - judicia variant. Valentia firmata est accessione praesidii ad trecentos; an alimentorum satis sit civitati et militi, ambigitur.
Classis Gallica vela fecisse 10 hujus mensis constanter affirmatur ab omnibus et esse XL navium bonarum, minorum, quas fistulas vocant, sex, totidem ad inferenda hosti incendia; ire in fretum Gaditanum eodemque venturos Hollandos suis cum navibus.
Cardinalis Hispani 8 literae in Italiam missae atque interceptae ostendunt eum extra spem non esse indutiarum seorsim cum Batavis. Coloniae locum ad pacis colloquia imperatori 9 non improbari audio, quanquam aliud fert hujus civitatis rumor.
Et ut paulatim ad propiora me reducam, non est quidem magni momenti nec reticendum tamen, Lagrangium 10, qui in Germania legatus fuit, ad missam transiisse, sed egregie simulato morbo gravi, ne quid simulare crederetur. Feuquerius 11 aquis Borboniis valetudinem curat, quantum conjici potest nec belli nec pacis negotio interfuturus.
Hic nunc erat in summa rerum status, de quo, si quid immutaverit, non deero indicationis officio vota semper faciens, Excellentissime Domine, pro Sublimitatis Tuae bonis rebus.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 12.


Lutetiae, 9/19 Iunii 1636.

{==214==} {>>pagina-aanduiding<<}

Postquam hoc ita ut e fide non indignis acceperam, quaedam et ex certis literis scripseram, in ceteris video praestare famae auctoritatem. Tantum pro Tabernis Alsaticis tradi Sarburgum a duce captum Bernhardo II novi calendarii. Profecta est a Rupella classis. Dolae jam vallum subitur cuniculis aliisque suffossionibus capto quod extra est munimento lunari. Magna in castris principis 1 alimentorum copia est. Peditum non satis habet contra tot defensores. Flagitat plures mitti.
Cum in manus venissent meas duae virorum talia intelligentium literae Dolae obsessae fidam historiam continentes, exemplum earum addidi. Sed jam venit a castris qui et ipse nuntiat et literas adfert, quas vidi, Thuani 2 ducem a Sarburgo reducem capto castello, quod Tabernis Alsaticis imminet, impetere oppidum machinis. Missus ad Argentoratenses Thuanus multum frumenti in usum exercitus a civitate facile impetravit, qui messem facere nisi favente tam valido vicinoque exercitu nequibant. Ita jam impletum est id, quod Tua Sublimitas scriptis ad ducem Bernhardum literis, quas apud me aperuit Ponica 3 optaverat.
Praeter Croatos ad Saram male habitos quatuor eorum cohortes ad Daistenum ab Heiburno 4 caesae sunt Suedo milite rem inchoante, subvenientibus mox et Gallis equitibus. Drusenhemi hostis munitione extructa ab Argentorato ad Hagenoviam commeatus per amnem auferre voluerat, verum adventante Valetta id praesidium deseruere. Multum gaudetur in hac aula ob has res.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2638. 1636 juni 19. Aan N. van Reigersberch 5.

Mijn Heer,
Ick en weet nyet, wat ick sal seggen, dat ick van uE. geen brieven heb gehadt nae dye van den XVIIen Mey 6, daer nochtans de windt goedt is geweest ende uE. nyet en moet vremd vinden, dat de brieven, dye wij van acht dagen tot acht dagen schrijven, onderwege blijven.
Wij hebben hyer den graeff van Licester 7, dyen ick beminne om de naem van Sidney ende bevinde zeer geleerdt ende wel genegen tot het gemeene beste. Ick heb bij hem nyet gelaeten het beste te doen om hem te doen verstaen, wat Engelant can doen ende in dese gelegentheyt behoort te doen: oock voorslagch te doen op de differenten, dye Engelant ende de Vereenigde Nederlanden quaelijck stellen. Hij toont mij een sonderlinge affectie.
Hertogh Bernhard 8 heeft Sabern becomen ende enige Croaten geslagen. Men maeckt het getal vrij groott, maer ick gae garen matelijck.

{==215==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hagenouw heeft den cardinael de la Valette 1 ontset. Dolen, nyet jegenstaende het groote gaernisoen van drye off vyer duysent ende machtige uytvallen, can, soo men meent, nyet lang uytstaen. Alle het volck van de Franche Comté verloopt nae Besanson ende de Switsers zijn onenig, off zij gehouden zijn de Franche Comté tegen Vrancrijck te defenderen ofte nyet.
D'heer van Rohan 2 heeft XXXm pistolen ontfangen, goedt om de begonnen meuterye te steuten ende de fortificatiën te voltrecken, nyet om yet groots bij de handt te nemen, Cerbellon 3 zijnde met scepen op de Lac de Como ende de stadt van Milaen volgepropt van volck, waertoe noch comen dagelijcx Duytsschen over catholische bergen ende IIm Napelsche ruyters. 't Is waer, dat aen hun mede volck werdt gesonden. De macht van de geallieerden in Italiën is XXm man, soo dye seggen, dye het best meenen. Want anderen minderen het vrij wat.
Savoye 4 heeft zijn volck nyet willen geven om in 't velt te gaen; tracht nae vrede. Men seyt, Vrancrijck ende de geallieerde 't oogh hebben op Valence. Ick wensche alles wel gelucke.
De Fransche vloot is van Rochelle vertrocken ende gaet, soo men seyt, nae Gibraltar om daer de Hollanders te verwachten. Ick sage de Engelsschen garen daerbij ende sal nyet versuymen.
Mijnheer den rijcxcancellier 5 is in twijffel, off hij nae Sweden sal gaen off nyet.
Basel toont den keyser 6 meer dan de Franchoysen te vresen, 'twelck mij nyet en behaeght. Willen nyet, dat men daer toevoer doe van coren ofte volck beschrijve voor Vrancrijck. Gelt, soo van Vrancrijck als van Spaignie, ontbreeckt nyet bij de Switsers ende Grisons.
Den graeff van Arondel 7 sal zijn audiëntie hebben tot Lintz ende de Poolsche gesant 8 is te Londen wel onthaelt. Brandenburg 9 arbeyt om de paix te maecken tusschen Sweden ende den keyser.
Men seyt ons Haetsvelt 10 bij de Sweedsche is geslagen, doch heb daervan geen tijding. De advysen zijn divers, off de Regensburgsche bijeencomste bij den keyser werde uytgestelt door indirecte middelen om Engelant te traineren, dan off Vrancrijck bij Beyeren 11 daeronder werckt.
Ick ben zeer becommert met Luyck. Wensche dye saecke wel werde beleyt. Daer is veel aen gelegen. Den hertogh van Alcala 12 is uyt Italië nae Duytschlant vertrocken om de paix, soo hij seyt. Ick verstae brieven zijn geïntercipieert van

{==216==} {>>pagina-aanduiding<<}
den broeder van Tulipe, dye bij Mustafa Bassa 1 is, medebrengende, dat hij hoop heeft van Alcaeus 2 met Cimon 3.
Laet uE. brieven voortaen comen onder couverte aen andere coopluyden als voor desen ende nyet aen Cimons volck.
Den XIX Juny XVIcXXXVI.

Men hout de vloot van Vrancrijck, dye nu van Rochelle vertrocken is, groot 40 goede schepen, ses fluyten, ses brandschepen. De opinie is, dat deselve gaet nae Gibraltar om daer de Hollanders te verwachten. Wilden de Engelschen nu mede poot aenspelen, dat soude veel helpen.
De laeste, dye ick van mijn broeder de Groot 4 heb gehadt, waeren van den XII Mey 5. Ick verwacht zijn antwoordt nopende het drucken van de Anthologie 6
Wilt mijnheer Spierinck 7 de tijding mededeelen ende doch vermaenen op mijne saecken volgens de overgesonden memoriën ordre te stellen.
Den XI Mey is de vloot van Rochelle onder 't beleyt van mons.r d'Arcour 8 vertrocken.
Al dat uE. in drye weecken geschreven heeft moet ons weder geschreven werden, alsoo wij andere brieven gecregen hebben, maer van uE. nyet.
Ick en twijffele, off Glarges 9 wel soude mogen de bryeven te Cales 10 onderscheppen ende aen Manlius 11 senden. Daermede sulcx yet gaende zijn, apparentelijck uyt Philetas' 12 coocker. Alle de brieven, dye aen Olivier 13 waeren, heeft Euskercken 14 becomen - hyer off van Calis, en weet ick nyet - ende heeft dye met de couverte aen Olivier aen mij gesonden. Apparentelijck zijn veel pacquetten opgehouden sedert eenige tijdt. Denckt, off uE. met de overcomste van eenigen vrundt oock het jargon ende cijfferen wil veranderen. 't Soude wel connen zijn, dat eenige mijnen aen de vrunden mede souden sijn onderschept ende genomen uyt de pacquetten.
Wij crijgen daer datelijck seckere tijdinge door een expressen, oock door brieven van mons.r de Thou 15, dat hertogh Bernhard nae het nemen van Sar-

{==217==} {>>pagina-aanduiding<<}
burg is gecomen nae Saverne in de Elsas. Het fort genoechsaem de stadt commanderende heeft becomen, de stadt beschyet. Dat Heybrun 1 bij Dagsteyn oock 4 regimenten Croaten door de Sweedsche ruyterije heeft geslagen. Dat Straesburgh, den vijant meester zyende van het velt, aldaer om haeren oegst, dye schoon is, te mogen incrijgen, het leger met veel broodt bijstaen. Dat den vijant een fort aen den Rijncant, gemaeckt bij Drusenheim, dyenende om de communicatie tusschen Straesburgh ende Hagenouw te beletten, heeft verlooren. Hyerover is het hoff zeer verblijdt.

Adres met andere hand: Mijn heer Mijn heer Reigersberg, raet in den Hoogen Raet in Hollant. In Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den XIX Iuny 1636 wt Paris.












2639. 1636 juni 19. Aan P. Schmalz 2.

Nobilissime Domine,
Aspexi laetus post multum temporis amicam manum, ternis literis, quarum primae die non addito satis ostendunt se aliis esse vetustiores, quae scriptae sunt 29 Aprilis et 6 Maii vet. cal. 3 has omnes heri simul accepi et pro amoris in me perseverantia et iis, quae nuntias habeo gratias.
Ex literis ad M. cancellarium 4 meis cognosces sero sed tamen serio commovere se Gallos. Si simul Leodii habetur, quae debet cura, si landtgravius 5 perstat, et Lunemburgicus 6 causa data ad meliora redit nostraque e Suedia supplementa properantur, nihil video, cur non optima speremus.
Perscripserat huc dux Bernhardus 7 auditum sibi Hatzfeldii 8 copias a nostris caesas.
Ego quoties aliquid nostris contigit prosperi, quamprimum id scire aveo, tum ut usura fruar gaudii, tum ut eo suscitabulo utar apud Gallos et, si possim, apud Anglos etiam.
Sultani 9 molitiones credo Domitiani 10, Nervae 11, Trajani 12 animos reddent nostri amantiores.

{==218==} {>>pagina-aanduiding<<}

Filio meo 1 quod facies, eo nomine plurimum tibi debeo. Si oneri est, reditum ad nos suade. Si quid per aetatem rerumque imperitiam minus provide facit, rogo moneas et me tuum perpetuo existimes.
Mitto exemplum literarum Marini 2 de conatibus Rohanii 3.
Vale quam optime.
Tuae nobilitatis studiosissimus


H. Grotius.


Dabantur Lutetiae, 9/19 Iunii 1636.

Filium miseram epistolarum occasione et eorum, quae cum D. Spiringio 4 mihi erant agenda, quamdiu gratam ibi ejus mansionem putavi reliqui lubens: obtrudere eum neque tunc volui neque nunc velim.












2640. 1636 [juni 22]. Van C. de Groot 5.

Venerande Pater,
Quinae tuae litterae per septimanas quinas exspectatae tandem ad nos pervenerunt ventis adversantibus aliquamdiu Caleti detentae.
Quae de Mockelio 6 mones, ea mihi curae sunt, et spero magno quoque cancellario 7 cordi fore; cum Spiringio 8 etiam collocutus super assiduis erogationibus, de quibus conquiriris 9 toties, pro responso accepi egisse se super istis cum senatore Reigersbergio 10, qui haud dubie habitos inter ipsos sermones tibi prescripserit; ait praeterea expensorum scedas a te missas se recepisse at non meminisse ab aliquo legatorum id factum antehac, ut quae conficiendis itineribus aut aliis quoque rebus impendissent, eorum rationes transscriberent; solere id Dn. M. cancellarii arbitrio permitti, quem de illis constituere pro sua humanitate; ita agi cum Camerario 11, ita cum aliis; tibi quoque si ab hac consuetudine non alienum te ostenderis, fore id et magis honorificum et non minus utile; trimestrium autem solutionem non dilaturum se ulterius, quam donec aut quod a Batavis debetur aut quod e Suecia exspectatur argenti receperit.
Haec propterea tibi scribere volui, ut et ipsius animum videas meque non otiosum scias in istis, quae tua spectant commoda. Ipse cum Dn. cancellario in

{==219==} {>>pagina-aanduiding<<}
Sueciam proficiscitur, Smalzius 1 in Angliam aut ad vos; mihi hauddum quicquam est certi deliberatique, nisi unum illud in omnibus tuae me voluntati ut par est obsecuturum.
Ad Opitium 2 litteras jam curavi, de Gaerta deque Silesia quid sit, scripsi ante dies octo 3. Interim nuntiatum est nobis evasisse dolo e carcere Hornium 4 corrupto, cui mandata erat ejus custodia; qui rumor a Sancti Chaumontio 5 primum ad nos divulgatus nunc quoque scriptis Vienna XIV/XXIV Maii litteris comprobatur.
Vrangelius 6 campi marescallus heic aeger detinetur, at Bannerio 7 est impar hostili exercitus, cujus in supplementum copiae e Livonia Sueciaque advenerunt aliquae, plures exspectantur.
Inter haec nihil tam curae est Saxoni 8 quam ut Magdeburgo potiatur, ad cujus obsidionem praeter Hatsveldianos 9 concurrit quoque Marazinianus 10 eques e Pomerania, quem praedabundus infestabat, revocatus.
Landgravium 11 sociasse se Leslio 12, ut puto, jam intellexeris, qui siquid liberandae Hanoviae tentarit; cujus cura ... suscepit, sciemus id brevi.
Gemnitius 13 missus a Sancti Chaumontio ad Luneburgicum 14, ejus animum ut expiscaretur, in itinere ab agrestibus trucidatus est.
Est inter Dn. M. cancellarii consiliarios quidam Hallius 15 nomine, vir et venerabilis senectutis et mirae comitatis; tradidit is mihi hasce litteras, quas meis insero scriptas ad filiam 16, quam in Gallia habeatne necne incertus est. Rogat te ut, ni molestum sit, istarum curam suscipias; simul, si fieri possit, quicquid est de illa illiusque marito, Plate 17 dicto, ad aliquem in hac aula agentem scribas. Sollicitudinem ejus auget incertus rumor, qui interiisse utrunque nuntiat.
Deum, venerande parens, tibi matrique meae tutelaris esse pergat.
Tuus tibi obedientissimus filius


C. Grotius.


Straelsundiae: 1636.


{==220==} {>>pagina-aanduiding<<}


Met andere hand toegevoegd: S.D. (=sans date).
Boven aan de brief schreef Grotius: Ontf. den 28 Iul.
Onder aan de brief staat in potlood: 22 Júnij.












2641. 1636 juni 22. van J. de Groot 1.

Seer lieve ende waerde zoon ende dochter de Groot, wij wenschen alhyer allegader uwer Eed. met alle het lyeve geselschap aldaer alle geluck, gesontheyt ende zalicheyt.
Seer lieve zoon ende dochter de Groot, wij hebben uwer E. schrijven van den eersten May 2 wel terecht ende met groot verheugen zeer wel ontfangen ende dancken Godt almachtich ten hoochsten van alle de gratie ende genade, dewelcke dezelve ons ende uwer L. noch daechlix doet.
Uwer L. zoon Pyeter de Groot 3 doet groote naersticheyt om in zijne voorgenomen zaecken te vorderen, verhope, dat uwer E. haest de vruchten daervan zult syen.
Ick ben oock zeer verblijt uyt de bryeven van onzen Crayenburgh 4 te verstaen, dat hij oock noch wat meerder doet dan alleenlick het françois te leeren.
Van uwer L. outste zoon Cornelis de Groot 5 hooren wij weynich ende troosten ons met het gemeene spreeckwoort: gheen tijdinge goede tijdinge.
Van uwer E. dochter Cornelia de Groot 6 hooren wij het alderminste, doch verhoopen mede alles goets, ende wenschen dat Godt almachtich haerder E. eyntelick een goede partuyer zal verleenen.
Een ygelick prijst alhier het voorgenomen huylick van de pensionaris Brasser 7 met Juffrou Berckhout 8; ick meyne, dat het te meerder aengeport ende gevordert is, doordyen hem zoo eerlick ende voortreffelick werde aengebooden het ambassaedtschap van Vranckrijck 9. Wij zullen haest hooren, hoedat het met de Heere van Oosterwijck 10 zal affloopen.
Sijne Ex.e 11 ende de Heeren Staten schijnen in te willen syen, wat vande andere zijde bij de handt genomen zal werden. Ons hangt een swarte wolck over het hooft, met dit heftich voornemen vande Engelschen in de saecken van de zeevaert. Ick vertrooste mij daermede, dattet een saecke is, daer alle onze nabuyeren mede ten hoochsten aen gelegen is.

{==221==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hyermede, seer lieve ende waerde zoon ende dochter de Groote, Godt almachtich wil uwer E. ende ons allen verleenen 't gunt Hij weet, dat zalichste is.
Metter haest tot Delfft, den 22e Juny 1636. st. novo.
Al uwer E. goetgunstige goede vader


Jan de Groot.


De gouverneur van Venloe, Joncker Nicolaes van Brederoode 1, heeft gemaeckt, dat neeff Hals 2 van elck vendel voetvolck ter maendt heeft een rijxdaelder, ende van de ruyterye twe; men zal syen, wat de stadt noch gheven zal; ick meyne, dat zijne huysvrou 3 hem haest van Leyden zal volgen.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 22 July.












2642. 1636 juni 22. Van Ch. Marini 4.

Monsieur,
Pour toutes nouvelles nous avons icy que les François dans le Milanois se sont advancés jusques à la rivière de Ticin laquelle ils doivent avoir passé avec quelque combat, se trouvant peu loing de Como et de Leec, et que le baron de Canesi 5 estant allé à recognoistre une place (?), y a esté tué avec gran regret de nostre armée icy ayant peu servir fort utilement au roy 6.
Cest advis vint de Casal à mon. le duc 7, lequel pourra joindre fort aisément les alliés, si quelque aultremal ne l'empêche, car tant les François que les Grisons commencent à se mutiner faute d'argent, oultre que le peuple Grison est fort vanté que leur chefs ayent accepté la capitulation de la Voltoline, tous craignant que les Austrichiens qui y travaillent utilement par ses amb.rs 8 ne les desbauchent et destournent de la France, que tout le monde en ce pays icy hait extrèmement. Nous n'avons iamais esté en plus gran danger qu' à présent, et si le roy n'y remédie promptement les affaires de France iront fort mal en Italie.
On dit que Gallas 9 est à Lindau et en Suabe plus de 10m hommes qui esbranleront tant plus les Grisons panchant à faire quelque meilleur accord avec leur voisins.
Dieu nous préserve du mal qui nous menace et me face la grâce d'estre bientost hors de ce pays, où ie suis abbandonné et affligé de tous costés. Je feray néantmoins ce qui est de ma charge jusques à son temps, espérant qu' à la fin

{==222==} {>>pagina-aanduiding<<}
monseig.r le gran chancelier 1 se souviendra de mes services et despences grandes ou à bon heur me donra quelque ordre ce que ie dois faire.
Ie demeure, monsieur,
Vostre serviteur très humble


C. Marini.


De Chiavenne, ce 12/22 de Juin 1636.


Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 9 Iuly 1636 Cum literis ad Can. et ad Can.
In dorso: 22 Iuny 1636 Marin.












2643. 1636 juni 23. Van Willem de Groot 2.

Frater optime,
Post quinas a vobis litteras, quarum in postremis meis 3 mentionem feci, traditae etiam mihi sunt quas XII hujus mensis 4 ad me dedisti, quibus, ut respondeam, puto tibi sententiam super editione Anthologiae 5 meam ex priore epistola 6 innotuisse.
Ego hic et Blavium 7 et alios video testudineo procedere gradu neque tam bene a characteribus Graecis esse instructos, quam tu postulas: quare auctor tibi sum eam provinciam Morello 8 commendandi.
Salmasio 9 meliores in Galliis conditiones offerri, quam quibus huc evocatus est, laetus accepi neque dubito, quin eas, etsi non sine jactura libertatis, sit suscepturus; non enim hic ei fuit vita vitalis, cum ob aeris mutationem tum ob mordorum hominum malevolentiam.
De Abrahami Mylii lexico 10 nihil hactenus intellexi, quare prodiisse non puto. Kilianum 11 per occasionem mittam itemque Lemniscum 12.
Egi cum Elzeviriis 13 de editione libelli Gersoniani de auferibilitate Papae 14 neque, dum responsum accepi, si eos minus ad eam rem promtos experior, Mairio 15 aliisque consilium tuum narrabo.

{==223==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hic nova omnia frigent non moturo se principe 1, nisi Hispani educant exercitum, quod illos non facile facturos multi putant, licet de paratu ad eam rem constet: sed forte pecunia militesque ex Hispania submissi et Dunkerkam ab Anglis, aut certe sub eorum praesidio, deducti majores illis animos facient. Sperant nostri quaestionem super libera piscatione certe in hunc annum sopitum iri: ego nihil tutius fieri posse puto quam si egregia classis praeparetur, quae sui terrore Anglos in officio continere valeat.
Batavi nostri jam diu laborarunt et etiamnum laborant de constituendo aerario, ut militibus et sociis navalibus sua suppetant stipendia: ipsi cum Selandis classem parant XVI magnarum, VIII minorum navium, quae et remis agi possint. Earum duces militesque nullius suberunt imperio quam principis et eorum ex Ordinibus, quos princeps optare voluerit: iis singulis curator penus dabitur, qui publico nomine sociis prospinat de cibariis sine ulla ducum molestia aut commodis. Quo cessura sit novi exempli res, tempus ostendet. Aliae naves bellicae singulis assignantur provintiis, ut ante solent centuriae pedestres.
Dum arma Galliae per comitatum Burgundicum non improspere vagantur, vix video, quae universalis pacis spes supersit: de qua siquid habes et quae tua sit sententia, fac, quaeso, intelligam.
Vale cum uxore et liberis 2 et salve a nobis omnibus.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Raptim Hagae, XXIII Junii 1636.

Filio 3 jam scribere prae festinatione impedior.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Très chrestien A Paris.
Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 22 Julii.
En in dorso: 23 Iunii 1636. W. de Groot.












2644. 1636 juni 25. Van J. de Voisin 4.

Domine Illustrissime,
Summo me honore affecerunt litterae tuae 5 et maximum quidem percipere mihi videor studiorum meorum fructum, quod labor meus 6 tibi non contemnendus videatur, quo nec aequiorem neque doctiorem habent bonae artes et disciplinae iudicem.
Ideoque nulla in alia morum hebraicorum parte maiori cum voluptate tentandam mihi viam putavi quam in ea, quae a te praescripta est, de Synagogis earumque gubernatione: ut ita a divinis auspicemur. Iactis itaque religionis fundamentis ad synagogarum academiarumque institutionem progredimur;

{==224==} {>>pagina-aanduiding<<}
tum de iure ipsarum atque ceremoniis agemus, et qua ratione sint aedificandae. Deinde veniemus ad officium sacerdotum, doctorum, ministrorum coetus atque totius populi; preces afferemus, quibus statis horis uti solent hebraei singulis diebus, fastis, et nefastis. Denique doctrinam eorum referemus de Libro legis, quem in synagogis legunt: de Tephillin, Mesusa, et Zizis 1.
Interim frater 2 absoluta Aeneide 3, de rebus gallicis, a primis imperii cunabulis eodem carminis genere poëma componit 4. Excitat honorificum elogium tuum, cui ne impares haereamus, omnis semper nobis gratus erit labor, omnes iucundae vigiliae; eam enim nos laudem ducimus maximam, quum tibi tanto viro placemus, qui places omnibus.
Vale et fove.
Domine Illustrissime Addictissimum tibi


J. de Voysin.


Burdigalae, 25 die Iunii 1636.


Adres: Illustrissimo Domino Domino Grotio, Suedorum ad Regem Christianissimum legato.
In dorso schreef Grotius: Voisin 25 Iunii 1636.












2645. 1636 juni 26. Aan L. Camerarius 5.

Illustrissime Domine,
Captae feruntur Tabernae Alsaticae. De Dola bona spes est, an ei causae immiscere se debeant disputantibus 6 etiam nunc 7 Helvetiis. Classis Gallica, quae se ad Bellam insulam tenuerat, aucta navibus a Bresta, dicitur fuisse cum abiret navium 8 LX praeter fregattas VI, totidem incendiarias et fistulas, quas vocant, duodecim, militum fere Vm, nautas Vm sexcentos, vires satis magnas ad terrendam Hispaniam nusquam infirmiorem quam domi suae.
Ad Mortaram dicitur esse Gallorum et sociorum in Italia exercitus, nulla dum re acta magna, damno facto satis gravi in morte Toirasii 9, dum arcem

{==225==} {>>pagina-aanduiding<<}
hostilem speculatur. Rohanius dux 1 transgressus Larium lacum ubere cum praeda rediit.
Poloniae legatum 2 tectus capite perpetuo audivit cardinalis infans 3 iratus, quod priores salutasset Batavos.
Arundelius 4 Lintzii adhuc est Ratisbonensem conventum exspectans, ad quem iturus scribitur Brandenburgicus 5 et suo et Saxonis 6 nomine.
Mensis hujus XVI Pafenhovii erat pars copiarum cum ipso duce Valetta cardinali 7, loco felici quondam Suedis, praelio prospere pugnato 8 in ducem Carolum 9, quo Gallis aperta est Lotharingia; pars alia erat Vergavillae, pars ad Pontem Moussonii, ita ut, si necessitas ingruat, jungere se facile possint.
De Arundelii successibus, nihil dum certi, quorum nuntium hic opperitur comes Licestrius 10.
Omnia tibi tuisque precor felicissima.
Tuae Illustrissimae Dominationi observantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XVI/XXVI Junii anno MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. A.o 1636 Hagae Comit. 11/21 Jul.












2646. 1636 juni 26. Aan A. Oxenstierna 11.

Excellentissime Domine,
Ex quo postremum scripsi 12, nihil admodum mutatum est.


Classis ad Bellam Insulam, quae orae Armoricae praejacet, aucta venientibus a Bresta navibus major aliquanto quam fuerat fretum Gaditanum versus abiit.
De Dola capienda spes est. Tabernae Alsaticae quin captae sint, non dubitatur.
In Italia Gallorum sociorumque exercitus dicitur haerere quibus nuper in locis amisso, dum arcem quandam hostilem speculatur Thoirasio 13, viro magnis

{==226==} {>>pagina-aanduiding<<}
factis cognito, cujus virtutes liberaliter praedicavit semper Italia, Gallia non ignoravit, sed ignoranti similis transiit.
Rohanius 1 excursu trans Larium lacum facto praedam retulit, unde ad tempus delinire militem poterit.
Seditio nuper hic Lutetiae orta coëgit imperii compotes demere novum coriarium vectigal. Apud Sanctones rustica plebs in armis est ob causas similes. Credebatur nuper in frigusculo quodam apud regem 2 esse cardinalis Riceliacus per arcanas mulierum molitiones; sed discussus is rumor est, postquam cardinalem rex adiit ad Confluentes Sequanae et Matronae.
Regis cum fratre 3 magna, nuper una cum viverent et cubarent ad Fontem Bellaqueum, apparuit concordia. Multi eo tempore sermones erant de danda nova uxore 4 fratri regio. Et congruit, ut forte eodem tempore vitae periculum adiret princeps Margarita pila bellica trans parietem tam prope epulantem adacta, ut tantum non tangeretur.
Legatus Polonus 5 superbe a cardinali Hispano 6 exceptus dicitur, quod prius Batavos salutasset.
Elector Brandenburgicus 7 scribitur ire Ratisbonam suum simul et Saxonis 8 suffragium ferens; crediturque futurum, ut Hungariae rex 9 regis romani titulum majore quam quisquam antehac consensu adipiscatur.
Comes Suessionensis 10 ab exercitu Virodunum rediit indigne ferens, quod mandatis regis cardinalis Valetta 11, ubi ab Alsatia revertisset, alternato imperio sibi aequabatur.
Redit domum a legatione extraordinaria Pavius 12, ad ordinariam hic legationem nominatus juxta alios duos Aspernatem 13 et eum, qui Venetiis est, Osterwyckium 14. Creduntur qui ei ceteros honores detraxerunt ne hunc quidem concessuri: quanquam nec appeti ab eo crediderim dignitatem sumtu ea, quae praebentur annua, exsuperantem.
Videtur Leodiense negotium segnius quam pro sui magnitudine curari Gallis Britannisque spectatoribus adhuc, dum Hoium aliaque opportuni situs caesariani 15 insident.

{==227==} {>>pagina-aanduiding<<}

Duci Bulionio 1 quanquam religione mutato mansuram praefecturam et munera militaria promisit princeps Arausionensis 2.
Creditur classis, de qua dixi, Gallica milites habere, quos possit exponere ad quinque millia, nautarum plus aliquanto; naves sexaginta, praeter fregattas sex, fistulas, quas vocant, duodecim, incendiarias sex. Adest Hollandus quidam, qui in Hispania diu vixit 3. Dolet multos, qui cum imperio praesunt, esse maris imperitos.
Haec postquam scripseram, vidi literas a D. Thuano 4 Papenhovii scriptas 16 mensis hujus ex novo calendario. Tabernae eo tempore captae nondum erant. Defendebatur praesidio sexcentorum hominum, ad hoc oppidanis multis, et pertinacia tribuni 5, qui castellum oppido adsitum, simul ut scalis a duce 6 oppugnabatur, ita festinanter deseruit, ut nec unius hominis damno victoria ea duci constiterit eamque culpam omni modo conatur eluere. Tardius procedebat oppugnatio machinarum penuria, quarum duae Hagenovia submissae erant cum mille ducentis musquettariis e Valettae exercitu. Neque de bono eventu citra paucos dies, quos jam impletos arbitror, dubitabatur. Locus is, ubi castra tunc habebat Valetta medio situ Tabernas inter et Hagenoviam ad tutandam Alsatiae messem valde oportunus, is ipse est, ubi dux Carolus 7 Suedorum victus proelio Lotharingiam Gallis occupandam dedit.
Comes Guichius 8 cum MCC hominibus ex Valettae exercitu duci se adjunxerat. Pars ejusdem exercitus Vigevani, pars ad Pontem Moussionium erat, quo ibat vicecomes Turenae 9, frater ducis Bulionii, non ita magno intervallo, ut non, si hostis urgeat, quatriduum intra jungi copiae possint. Nam qui hostium in Luxemburgico fuere agro ad Saram amnem, inde Spiram ire credebantur.
His nihil nunc quidem, quod addam, habeo nisi vota, Excellentissime Domine, pro bono publico ac nominatim pro Tua Sublimitate ejusque rebus.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 10.


Lutetiae, 16/26 Iunni anno 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












{==228==} {>>pagina-aanduiding<<}

2647. 1636 juni 29. Aan J. Hepburn 1.

Je vous ay adverti 2 de la réception de vostre première, laquelle m'a esté fort agréable: mais plus encore la seconde qui contient la confirmation et les particularitez des bonnes nouvelles qui nous ont bien réiouy.
Mon contentement en cecy est double à cause du bien commun, et à cause de la grande part de la gloire qui en revient à vous, au grand honneur non seulement de la couronne à laquelle vous servez maintenant 3, mais aussi de celle-là qui a longtemps iouy de vostre bonne conduitte et grand courage 4. J'espère qu'elle ne l'oubliera iamais et mesmes en ce particulier affaire que i'ay recommandé tant qu'il m'a esté possible à monsieur le grand chancellier 5 par mes lettres.
J'ay appris par trois advis de Stralsond que ledit S.r chancellier ayant des grandes raisons pour faire un voyage en sa patrie, dont il a esté esloigné si longtemps, n'y s'est peu résoudre iusqu' asteure, à cause de son soin accoutumé pour les affaires d'Allemagne.
Je croy que les dix mille hommes ou environ qu'on attendoit de la Suède seront desià arrivez en Poméranie, et donneront, avec les bonnes nouvelles que vous nous avez procurez, nouveau courage aux nostres pour agir puissamment: et tant plus, si monsieur de St. Chaumont 6, ambassadeur du roy, dispose par les promesses et argent, qu'il luy apporte, monsieur le landgrave de Cassel 7 à tenir bon.
Dieu nous fasse la grâce d'entendre souventesfois en vos victoires desquelles, monsieur, ceux qui se resiouyront le plus n'auront en cela aucun advantage par dessus celuy qui ne veut rien céder en affection à aucun de vos très humbles et très obéyssants serviteurs.
A Paris, ce 19/29 Juin 1636.











    2648. 1636 juni 29. Aan Ch. Marini 8.

Monsieur,
J'ay receu presque au mesme temps deux vostres de date bien diverse, l'une du 26 d'Avril 9, l'autre du premier du Juin 10: la première accompagnée d'une à monsieur Strasburg 11, laquelle ie ne manquerai pas d'envoyer comme i'ay fait toutes celles que i'ay receu de vous cy-devant.

{==229==} {>>pagina-aanduiding<<}

Je voy qu'a[u]ssi ma lettre à monseigneur le duc 1 est arrivée assez tard à luy qui tousiours par des nouvelles histoires fait que les précéndentes semblent estre vieilles avant le temps et ne nous permet pas de nous acquitter des congratulations deues, qu'il ne nous ayt rendu desià debteurs d'autres. Sed de illo, tanquam de Carthagine satius est silere quam pauca dicere 2.
L'incertitude du passage du duc de Parma 3 et du nombre des Allemans qui passent les Alpes nous tiennent icy en allarme. Nous espérons que vostre première nous esclair[c]ira de l'un et de l'autre et des succès des généreux desseins de monsieur le duc.
Les lettres de Stralsund m'apprennent que mons. le grand chancelier 4 a différé encore son voyage en Suède, et qu'en Suède on avoit levé dix mille hommes, qui, selon ce qu'on m'escrit à cette heure, doivent estre arrivez en Poméranie. Mons.r de St. Chaumont 5 est allé à mons. le landgrave de Cassel 6 pour luy porter des promesses et de l'argent de la part du roy 7. Mons. le prince 8 sappe Dolen et a receu de l'augment à son infanterie.
Hagenouw est secouru par le cardinal de la Valette 9 et en chemin mons. Heibrune 10 avec cinq cent chevaux a desfait quatre régiments de Croates commandez par Lodouir 11, qui y ont laissé entre 500 et 600 tant morts que prisonniers, tout le bagage, chariots et vaches et services (?) et deux mille chevaux, luy n'ayant perdu cinquante. L'ennemi a quitté un fort qu'il avoit fait à Drusenhem sur le Rin entre Strasburg et Hagenouw: et ne voyant de se pouvoir tenir plus long en ces quartiers a pillé Cronwissenburg. Cependant le duc Bernhard 12 estant allé vers le Sar a desfait une compagnie de cuirassiers et une des Croates et l'onziesme de ce mois a pris par escalade le fort près de Saverne et croy que à l'heure il aura pris la ville. Monsieur Manicam 13 a eu ordre d'attaquer Molsen et Obrenei, places de point de résistance. La ville de Strasburg, qui avoit branlé longtemps, donne des vivres aux François et soubs leur faveur fait une bonne récolte, ayant jugez (?) de se défier des gens de l'empereur 14 puis qu'ils ont voulu surprendre Francfort, ville qui leur estoit amie.
Dieu nous conserve, monsieur, en sa paternelle guarde.
Vostre serviteur très humble.


A Paris, le 19/29 de Juin 1636.













{==230==} {>>pagina-aanduiding<<}

2649. 1636 juni 29. Aan Rijngraaf Otto 1.

Monsieur,
Ayant receu l'enclose de monsieur le grand chancellier 2 qui s'addresse à vous, ie n'ay pas voulu perdre de temps pour la vous envoyer.
Par la lettre que i'ay receu i'apprends que ledit S.r chancellier n'estoit pas encore passé en Suède: que beaucoup de raisons le convioyent d'y aller: mais d'autres plus grandes iusqu'asteure le retenoyent: qu'en Suède on avoit levé huict ou dix mille hommes, lesquels, selon que l'on iugeoit lors, doivent estre maintenant dans la Poméranie; que monsieur de St. Chaumont 3, ambassadeur du roy, estoit allé vers monsieur le landgrave de Cassel 4 pour le retenir en action par promesses et argent.
Sur vos affaires, monsieur, i'ay communiqué avec vostre agent 5 et luy ay dict ce que s'est passé jusqu'asteure et quelle voye ie croyois qu'on pouvoit tenir pour vostre service, de quoy sans doubte il vous aura adverty, conformément aux lettres que ie vous avois escrit cy-devant 6. Si vous jugez, monsieur, que pour le temps présent il y ait quelque autre chose à faire, n'aurez qu'à me le faire sçavoir. Le nom de Suède, ma peine et le crédit de mes amis ne vous manqueront en aucune chose, et vous supplie de croire, monsieur, que ie tiendray tousiours à honneur d'estre
vostre serviteur très humble et très obéissant.


A Paris, 19/29 Juin 1636.












2650. 1636 juni 30. Van Ch. Marini 7.

Monsieur,
Vos lettres du 3 et 10 de Juin 8 m'ont esté bien rendues vous remerciant de la continuation de vostre correspondance, qui seule me resiouit parmy mes afflictions. Pleust à Dieu que vous m'envoyassiez bientost quelque bonne nouvelle de mon particulier intérest afin que ie puisse sauver mon honneur en payant mes devtes. Il y a seize mois que ie suis party de Vervins avec espérance que mon.r le gran chancelier 9 m'a donné que ie serois payé chaque trois mois et que sans l'aller trouver il me pourvoiroit de tout, mais ie n'en voy point jusques à présent aucun effect et ne puis sçavoir pourquoy. C'est trop attendu pour un pauvre compagnon que moy qui suis hors de mon pays et du fait de ma femme 10 ne puis iouir à cause

{==231==} {>>pagina-aanduiding<<}
de la soldatesque, ny tirer aucun payement de ces rebelles qui nous doivent, une partie s'estant enfuys (?), d'autres n'ayant de quoy payer. Ce néantmoins il faut que i'entretiene des gens selon qu'il convient à ma charge vivant parmy une nation splendide. Au moins me devroit-on advertir ce que ie dois faire, afin que si peutestre la despence sur moy semble trop grande ie me puisse restraindre et licentier mes serviteurs que ie n'entretiens que pour l'honneur de mon maistre. I'auray encor patiance jusques à ce que ma femme aura fait ses couchées, après quoy ie suis résolu d'aller trouver le gran chancelier pour solliciter le payement de mon gage ne pouvant plus vivre (?) par emprunte en un pays où l'argent est fort rare. Ie croy qu'il n'y a aucun ministre de la Couronne de Suède qui soit si mal comme moy, les autres come plus proches du commerce se faisant payer commodément, là où moy suis en un lieu où les Suédois n'ont a[u]cun négoce ny gran intérest d'Estat c'est pourquoy aussy si ie ne m'en voy tousiours solliciter mon gage ie n'en reçois iamais que bien tard, si comme ie croy qu'on fera aussy pour ce coup puis qu'on m'abandonne icy depuis tant de temps.
De vivre comme mon.r Sprecher 1 qui precario et absque assignatione ullius (?) stipendii obtinuit titulum ministri publici, ce seroit faire deshoneur à mon maistre, estant expressement envoyé en Suisse pour y résider depuis quatre an en çà et de là en la Voltoline où il faut que ie face plus de despances qu'à Zurig et voudrois y retourner si ma femme estoit capable de faire ce voyage, mais estant engagé avec elle il faut que i'attende la fin de ses couchées qui me causeront tant plus de despances. Je surpasseray néantmoins tout avec patience espérant que monseig.r le gran chancelier se souviendra à la fin d'un si fidèle serviteur qui soit icy si utilement au public.
Quant aux nouvelles ie m'en remets à celle que i'escris à susdit mon.r gran chancelier que ie reccomande à vostre courtoisie dont ie me loue partout. L'amb.r de France 2 est à Coire pour appaiser en quelque façon s'il peut les Grisons qui comme gens variables et intéressez commencent à perdre l'affection envers la France, panchant aux Austrichiens desquels ils disent pouvoir obtenir de plus advantageuses conditions et vivre en prix sans hasarder tousiours leur pays pour amour de la France de laquelle ils sont si maltraittés.
Le roy d'Ungrie 3 doit venir à Costance; si c'est pour entreprendre quelque chose du costé de Tyrol ou autrement, nous le sçavons bientost.
L'invasion du Milanois a asso[u]pi en partie la mutinerie de nos François qui espèrent de s'enricher du butin de l'Italie, mais si on ne donne autre ordre pour l'entretènement de l'armée qui sans argent faira mille insolences ie ne sçay comme ils pourront subsister icy et ailleurs à la longue surtout les Grisons estant obligez de donner la paye à ses soldats chasque sepmaine n'ayant autrement de quoy se nourir ils sont en quelque façon excusez s'il[s] ne veulent plus servir en un pays où il fait acheter la moindre chose par argent.
Dieu nous ve[u]ille préserver d'un naufrage qui nous menace et me face la grâce d'estre utilement, monsieur,
Vostre très humble et très affectionné serviteur


C. Marini.


{==232==} {>>pagina-aanduiding<<}


De Chiavenne, ce 20/30 de Juin 1636.


Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 22 Iul. n.st.
In dorso: 20/30 Iuny 1636 Marin.












2651. 1636 juni 30. Van N. van Reigersberch 1.

Mon frère,
Wij hebben hier soo weynych, dat, bijaldien ick niet en sochte den ordinaris dach te onderhouden, ick de penne op het papier niet soude hebben gestelt.
De buissen zijn in zee; hoe de Engelschen haer daertegens comporteren, weten wij niet, maer men seyt veerthien scepen daer naer toe waren. Hier is men besych met equiperen, want, soo men het recht, dat men met schriften over de zee pretendeert, met wapenen wil mainteneren, soo sal sulckx met goede oogen niet connen aengesien werden.
Die van Rotterdam - ick spreecke van de gemeene ingesetenen - meenen, dat de court haer sal connen dienen voor guarant ende dat sij aen laquenen (?) connen verhaelen de schade, die sij in netten souden verliesen. Hoe de magistraet dat soude beletten, weet ick niet. Men meent de licenten 2 den sesten van de toecommende maent werden geopent, alsoo den viant door de Engelsche crijcht al wat hem wt dese landen niet toe en comt.
Den adv.t Graswynckel 3 heeft sijn werck onder handen, maer wat uEd. heeft gerescribeert, weet ick niet.
Al wat Aelianus 4 ende Caesar 5 raeckt heb ick Constans 6 geschreven.
Luyck loopt seer groot peryckel, soo het volck, dat daer voor is, gelijck men hoopt, bij de keyser 7 elders niet moet werden gebruyckt.
Sijn Ex.tie 8 heeft veerthien dagen seer van het flerecijn gequelt geweest ende is daer noch niet van genesen.
Desen dach is Renes 9 ende die met hem Doctor van der Gal 10 heeft gemeent uyt het lant te voeren, bij den Raet van State gecondemneert geweest, maer de Staten Generael, dat is de gedeputeerden, hebben gegeven surceantie van de executie. Dat geeft discourssen, oock van den gepasseerden tijt. Mij dunckt sulckx vremt, al waer het niet in soo een saeck van soo groten consequentie. UEd. gevoelen wensche ick wel te weten.

{==233==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ick werde gedistraheert, darom schrijve ick met haest.
UEd. dienstwillygen broeder


N. v. Reygersberch.


Desen lesten Junij 1636.


Adres: Mijnheer Mijnheer De Groot, Raet ende Ambassadeur van de Coninginne ende Croon van Sweden bij den Alderchristelijkste Conynck.
In dorso schreef Grotius: 30 Iuny 1636. N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 22 Iul.











2652. [1636 juli 1]. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
Vous ayant escript le 29 du Juin nouveau style 2, et depuis n'ayant pas eu d'autres nouvelles, celle-cy ne servira que pour accompagner l'enclose 3 laquelle i'espère que vous donnera du contentement sur voz affaires. J'ay eu et i'auray tousiours soing d'addresser toutes les vostres il ne manquer en aucune chose tesmoigner, monsieur, que ie continue d'estre.











2653. [1636] juli 1. Aan Rijngraaf Otto 4.

Monsieur,
Vous ayant escrit le 5e de ce mois 5 et le 29e du nouveau stile 6, depuis il y trois iours i'ay receu deu de vostres du dernier d'Avril 7 et du 15e du May du vieu style 8 comme ie croy.
Je n'ay pas manqué du faire tenir voz pacquets à monsieur le grand chancelier 9 et seraj tousiours très aise d'avoir occasion de vous servir soit en semblables soit en meilleurs choses et quant aux affaires que le sieur Betz 10 poursuit, mon assistence ne luy manqueray point. Comme aussi ie feray tout ce que me sera possible quand l'occasion se présentera pour ces messieurs du conseil formé desquels vostre lettre faict mention 11.
Quant à traitté conclu entre monsieur le grand chancelier e monsieur S. Chaumont 12, ie vous en avois adverti par la dicte mienne du 5e, la substance estant que

{==234==} {>>pagina-aanduiding<<}
les deux couronnes ne ferent ni paix ny tresve plus longe de quinze iours qu'essemble.
Icy à la cour on parle fort de préparer les affaires à une payx, laquelle Dieu nous donne seure, bonne et honnorable.
Au dernier ordinaire nous n'avons rien en d'Hollande ny par conséquant ausi de Poméranie. Autremant ie ne manquerois pas, monsieur, de vouz advertir de ce que i'aurois apprins depuis l'envoy de la dicte mienne du 29e. Je veux espérer que le huict mille hommes levez en Suède qui doibvent estre arrivez asteur en Poméranie, donneront moyen à des actions vigoureuses qui est le vray chemin pour parvenir à une paix telle que les gens de bien et sages désirent.
Je vouz prie de croire, monsieur, que ie seray à iamais
Vostre très affectionné.


Le 1 du Julliet.












2654. 1636 juli 4. Aan L. Camerarius 1.

Illustrissime Domine,
Gallos et eorum federatos feliciter transgressos Ticinum amnem constat. Accedit rumor prosperi ipsis praelii, quo hostes prope ter mille, Germani partem maximam, interierint, cujus rei certior autoritas exspectatur. Dola adhuc obsidetur; nec movent se ultra Helvetii quam quod regem 2 per legatum 3 rogant, bellum ut illis locis suae tutelae commendatis abstineat. Sed quando jam in eo est princeps Condaeus 4, ut cuniculos incendat, deinde impetum faciat in oppidum, spes est prius id captum iri quam aut ab Alpibus aut e Belgico ei subveniatur, praesertim si Leodiensis res hostem diu, quod optatur hic, detineat.
Classem in Oceano Gallicam, ad Bellam Insulam venti morati sunt.
De comite Licestrio 5 haec aula optime existimat. Sed ne is quidem promovere quicquam poterit, antequam responsum sit comiti Arundelio 6, qui Ratisbonae conventum, satis tardi moliminis negotium, opperitur. Misit ad imperatorem 7 Bavarus 8 suae possessioni firmandae ante omnia studens.
Alcalam 9 in Germaniam profectum pacis, ut praefert, causa subsequetur pari cum potestate Franciscus Melo 10 et adjutores illis, cancellarius Mediolanensis 11 et tribunus Schinchinellius 12.
Interim aliae Germanorum copiae ad Ulmam pervenerant, quarum pars in

{==235==} {>>pagina-aanduiding<<}
Italiam ire, pars Gallassii 1 ad Spiram exercitum colligentis vires aucturi credebantur.
Tabernae an captae sint, necdum scimus 2; sed jam oppugnatio ducentos absumpsit milites ipsiusque ducis Bernhardi vulneravit manum.
In mari Mediterraneo classes Hispanica et Gallica mutuo metu tempus hactenus terunt.
Haec quanquam non multa scribere recentia quam acervum majorem exspectare malui. Tibi tuisque opto res felicissimas.
Tuae Illustr. Dom. perpetuo observantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, IV Iulii novi Cal. MDCXXXVI.

Haec postquam scripseram, miles a Crequiaco 3 missus victoriae trans Ticinum partae Gallis certos nos facit. Gloria operis ad Crequiacum pertinet, qui cum X millibus peditum, equitibus mille quingentis ausus est ad justum praelium provocare hostem, cui XVI millia erant peditum, III equitum, Pugnatum per sex horas. Tandem cum et ipse dux Sabaudus 4 supervenisset, vicere Galli suorum mille amissis; hostium interfectis tribus millibus, in quibus duces ipsi Martinus Arrago 5 et Gambicurta 6; captis octingentis hominibus, machinis undecim, signis, commeatu, sarcinis multis. Per hanc victoriam agri late patentis messis penes Gallos erit. Tabernae de deditione jam agunt.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. A.o 1636 Hagae Comitis 11/21 Iun. (sic).











2655. 1636 juli 4. Aan Christina van Zweden 7.

Serenissima ac Potentissima Regina, Domina Clementissima,
Res laetae sociorum non ad gaudium tantum Tuae Majestatis, sed et ad necessariam his temporibus rerum dijudicationem pertinent.
Certus ab Italia nuntius advenit Crequiacum 8 cum X millibus peditum, equitibus MD transiisse Ticinum et hoste vocato ad praelium pugnasse diu ambigue. Sub finem praelii ipsum advenisse Sabaudiae ducem 9. Victoriam penes Gallos

{==236==} {>>pagina-aanduiding<<}
fuisse non incruentam mille suorum amissis, sed claris praemiis; occisis hostium tribus millibus ducibusque ipsis Martino Arragone 1 et Gambicurta 2; captis hominum octingentis, quos inter praefecti multi, machinis undecim, signis multis, commeatu, sarcinis et quae bello usui, agroque circum omni, qui plenus est frugum, facto Gallorum potestatis. Spes est majorum successuum, uti ex altera parte Larium transgressus lacum incubuerit hosti Rohanius 3.
Tabernae Alsaticae sub pactis dedere se cupiunt; plenam deditionem vult dux Bernhardus 4. Dola etiam nunc obsidetur.
Deus res aeque prosperas saepe largiatur amicis et praecipue, Serenissima ac Potentissima Regina, Domina Clementissima, Tuae Majestati.
Lutetiae, 4 Iulii novi Cal. 1636.
Augustae Majest. Tuae obedientissimus subditus


H. Grotius.










2656. 1636 juli 4. Aan L. Grubbe 5.

Victores trans Ticinum fuisse Gallos iam constat. Rem latius explicabunt venturi nuntii: Haec interim certa sunt quae et litteris ad M. cancellarium addidi 6. Non Germani tantum, sed et Hispani et Itali erant in hostili exercitu caesa hostium III millia, capti octingenti, machinae undecim, sarcinae, commeatus. Agri et messis potiti Galli. Pugnatum per sex horas duce Crequiaco 7. Dux Sabaudus 8 sub finem advenit praelii. Perierunt hostium duces Martinus Arrago 9 et Gambicurta 10. Tabernae Alsatiae iam de pactis agunt, quibus se dedant 11.











2657. 1636 juli 4. Aan A. Oxenstierna 12.

Excellentissime Domine,
Indicavit mihi legatus Venetus 13 a nuntio pontificis 14 verba facta de pangendis induciis duraturis usque dum pax inveniatur perpetua. Cardinalem 15 proferre

{==237==} {>>pagina-aanduiding<<}
animum non aversum, sive quod re ipsa a Gallorum rationibus non alienam judicet talem pactionem, per quam ipsis mansura sit Lotharingia et Alsatia nullo penes Hispanum 1 belli praemio praeter insulas duas 2 easque hactenus neque ipsi utiles admodum neque Gallis noxias, sive quod praecipitem videns in pacem regis 3 pietatem sufflaminandum eum censeat simulatione ejusdem desiderii interim nuntiis quantum potest prosperis ducens tempus.
Quemadmodum nunc in aula rumor spargitur, prudentibus rerum Italicarum nondum firme creditus, transgressas Ticinum Gallorum foederatorumque copias statim ita feliciter pugnasse, ut duo aut tria hostium millia, Germanicae maximae gentis, conciderint. Additur implendum ad gaudium adfuisse huic rei Sabaudum 4, de quo per id omnis sinisterior suspicio excussa sit animo. Cumque sociorum copiae ad XX millia sint, hostem non amplius quam XII millia posse educere, quod Mediolano jam propinquent arma, praeterea ex Montiferratensi agro Novaria, Alexandria, Dertona, ex Placentino et Parmensi lacus Pompeja, Cremona, Crema, Ticinum in metu sint eoque plurimo milites 5 in suam tutelam absumant.
Ducem tamen Parmensem 6 ad sua penetrasse nondum accepimus. Nec quicquam eam in rem profuit postrema ultra lacum Larium Rohanii 7 expeditio, qui, ut scripsi his diebus 8 et attestabantur hae Marini literae 9, et machinis et pecuniis destitutus non modo a rebus magnis agendis impeditur, sed et militari seditione et Rhaetorum a signis decedere cupientium minis vexatus fuit.
Pacta nuper facta de Valle Telina 10 in magna adhuc offensa sunt apud Helvetios Rhaetosque. Accessit apud Helvetios alia ex bello comitatensibus Burgundis illato, quam causam Friburgenses calidius agunt, lentius caeteri misso eam ob rem ad regem legato 11 et aliis ad Condaeum principem 12, qui Dolam strenue defensam nondum cepit, sed cuniculos parat incedere, per quos ad moenium oppugnationem via fiat vulnerato nuper, cum hostes erupissent, Ransovio 13, nisi jam et mortuus est.
Sauciatus etiam manum fuit dux Bernhardus 14, dum impetum in Tabernas facit amissis suorum ducentis. Quo statu nunc id oppidum sit 15, nescimus, quod nuntii aliquot per dies cessaverint.

{==238==} {>>pagina-aanduiding<<}

Classis in Oceano Gallica nuper abiisse credita, quantum nunc intelligo, adhuc ad Bellam Insulam detinetur, ventis an imperio non satis affirmaverim. In mari Mediterraneo alia regis classis constans galeonibus duabus, duodecim galeris, quadraginta tartanis defendit oram Massiliensem, cui imminet hostis XLV galeonibus, XXX galeris, multo milite.
Venit huc quidam a Leodio videoque mutuo accusari a Gallis Batavos, a Batavis Gallos, quod tam bella occasio non diligentius arripiatur.
Angli legati 1 nihil propius ad causam communem accedunt: veterem urgent cantilenam de reddenda a rege Lotharingia, ut vicissum et Palatinatus reddatur. At Bavarus 2 e suis domesticis unum misit ad caesarem 3, quantum conjici potest, ut certus sit, mansura sibi quae possidet, priusquam ad conventum Ratisbonensem veniat. Arundelius 4 jam eum conventum in ipso Ratisbonae oppido exspectat. Magnifica loquuntur Angli, sed videtur is futurus tandem eventus, ut commutationem aliquam pro Palatinatu accipiant. Certe, si quid fortiter facere vellent, non hoc tempore ita a se alienarent Batavos coacta nuper suppara demittere navi, quae legatum Joachimium 5 ferebat, et refricata illa odiosa adeo de piscatu controversia.
Tum vero Roma ex Tirolensi agro nondum progressos hostes: sed congeri eo, quae alendo militi belloque sunt necessaria. Praeter Germanos, qui jam transiere Alpes, ad II MD pedites, equites sexcentos, exspectari et alios, qui Ulmam pervenerunt.
Basileenses perseverantur deprecari, ne frumenti copiam Galli sua in urbe deponant: a rege sollicitari ducem Wirtenburgicum 6, ut castellum Hansuiliense ipsi vendat.
Alcalam 7 pacis negotio praepositum, ut et nuper scripsi 8, abiisse. Secuturum Franciscum Melonem 9 pari cum potestate, cancellarium Mediolani 10 et tribunum Schinchinellium 11, ut adjutores. Leganesium 12 Dertonae esse; Valentiae praesidium auctum accessu D militum. Castellum Sancti Johannis a Villa 13 captum, cum ab hominibus tantum XL defendebatur. Quos dus Etruscus 14 per Senam obligatus Mediolano tuendo milites miserat, eos maximam partem defugere. Ducem eundem invigilare firmandis opere et milite maritimis suis oppidis, habere et Pisis equitem et Griffonem 15, virum nobilem legari ab eo ad Ratisbonensem conventum.

{==239==} {>>pagina-aanduiding<<}

In Hispana classe maris Mediterranei, cujus memini ante, VII esse militum millia. Ab Hispanis muniri Sanctum Stephanum, metu Gallicae classis Massiliensis.
Neapoli pacandae plebi ob id commotae mitigatum vectigal impositum conductis aedibus, ita ut non majus sit futurum quam vicesima in minores mercedes, in majores decima.
Ab eo, qui res agit Poloni regis 1 dici nolle regem suum fructus praediorum, pecuniam velle praesentem.
Ad amoeniora venio. Attulit mihi Jolivetus 2 XII libros dicatos honori magni regis Gustavi 3, quibus nomen fecit Fulmen in Aquilam. Legi; amor in regis memoriam, gratiam et praemium meretur, sed ego edendi operis suasor esse nolim. Tam multa sunt latinitati, tam multa versuum legibus, quaedam et rerum gestarum veritati contraria; si pauca fuissent, monuissem: sed Augiae erat stabulum. Materiam ex libro maxime Gallico sumsit, cui titulus Militis Suedi 4.
Proficiscuntur hinc cras in Angliam Ponica 5, in Hollandiam Hogendorpius 6, deinde in Pomeraniam ad Tuam Sublimitatem, cui Deus, Excellentissime Domine, omnia optima concedat.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 7.


Lutetiae, 4 Iulii novi Calendarii anni 1636.

Iam nunc miles a Crequiaco 8 advenit certa ferens de proelio ad Ticinum. Audax fuit Gallorum facinus. Nam Crequiacus absente Sabaudo, qui alioqui cura summi in omnes copias imperii defugiturus aleam fuerat, cum amnem transiisset, X peditum millia secum habens, equites MD misso feciali hostes multum numero praecellentes - erant enim XVIm peditum, equites IIIm - ultro ad pugnam vocavit et, donec parati essent, exspectavit. Pugnatum est per sex horas dubio Marte. Interea advenit Sabaudus. Caesi Gallorum mille; hostium ter mille. Victoriae a Gallis partae non dubia documenta duces hostium interfecti Martinus Arrago 9, Gambicurtius 10 et tertius, qui sub illis praeerat 11; capti octingenti,

{==240==} {>>pagina-aanduiding<<}
in quibus multi tribuni et centuriones; machinae undecim; sarcinae, commeatus, signa militaria aliaque belli instrumenta plurima; et, quod maximum est, agrorum messisque magnae integra penes Gallos possessio.
Tabernae Alsaticae jam pactis se dedere voluere, sed simplicem deditionem volebat dux Bernhardus. Metus est, ne hostis obsessoribus superveniat, priusquam Dola capiatur. Leodium rex misit hominem idoneum 1 et pecuniam.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2658. 1636 juli 4. Van A. Oxenstierna 2.

Nobilis et magnifice domine legate,
Ante discessum meum e Germania consultum duxi ad serenissimam Bohemiae reginam 3 in causa liberorum majestatis eius 4 scribere sicut exemplar literarum vobis sub lit. A 5 ostendit. Mitto etiam propositionem pro legati Britannici 6, qui his diebus apud me fuerat, et copiam literarum fidei Britanniae regis 7 ad reginam meam 8 et me scriptarum sub lit. BC 9 sicut et resolutionis a me dicto prolegato datae exemplum sub lit. D 10. Quae itidem legato Gallico, domino S. Chamontio 11, proponi fecerim, inveniet Dominatio Tua sub lit. E 12, quae cuncta Dominationem Tuam de statu rerum in his oris edocebunt et servire congruis locis communicationi possunt.
Notabis praecipue e postremis, quemadmodum urserim, ut de diversione in hostem paranda et motu copiarum Gallicarum legatus omnia officia interponat.
Arbitrabar ex usu esse, ut in eandem rem et regi Galliae 13 et domino cardinali 14 scriberem, verum, dum manus in tabula erat, audio cardinalem de La Valetta 15 et ducem Vinariensem 16 iam in Alsatiam penetrasse ideoque, ne intempestivus sim aut mihi argumenta prae[s]cindam, easdem literas intermisi.

{==241==} {>>pagina-aanduiding<<}

Interim, si quid et quando id remissius agi a Gallis Dominatio Tua senserit, ne desistat eos suo loco hortari ad causam serio capessendam. Non deerunt Dominationi Tuae rationes ad huius diversionis necessitatem regi demonstrandam, quas pro dexteritate sui iudicii facile excogitabit.
Id Dominatio Tua regi diligenter repraesentet multo diversam rationem nobis esse recolligendi copias et vires restaurandi, si quid adversi - quod Deus avertat - interveniat, quam ipsi in confiniis regni sui belligeranti. Illi, si quid secius accidat, ad manum esse novos 1 exercitus vel cito colligi posse et ad confinia terrarum duci. Nobis in alia terrarum parte praeliantibus incertum mare, longinquum iter, dubii venti, adversa plerumque anni tempora difficultates augent et, si clades aliqua eveniat - quod ut 2 non sperandum fieri tamen poterit, ubi tot potentibus inimicis impune vires simul in nos convertere liceat sociis quiescentibus -, uno momento plurima turbari multumque damni non minus communi causae quam nobis inferri potest. Haec pro dexteritate sua poterit Dominatio Tua explicare fusius et commemorare, nisi adhibeantur opportune remedia, cogi nos ad amplectenda ea consilia, quibus hactenus attendere nunquam animum induximus.
Existimavi quoque e re esse, ut Dominationi Tuae communicarem et quae mihi legatus ducis Megapolitani 3 hisce diebus attulit loco responsi ad conceptum praeterito authumno instrumentum pacificationis quaeque ad me scripsit et misit rex Daniae 4 de sua interpositione, denique quae ego in praesens utrique respondi 5. Iussi quoque adiungere exemplar literarum domini S.t Chaumontii ad me et pactorum inter ipsum et landgraffium Hassiae 6 quaeque mihi visa sunt respondere 7, ut exinde et consilia utriusque partis diiudicet et, quae agantur, rectius cognoscat; non ea in scriptis communicet, sed suo loco pro prudentia sua Dominatio Tua utatur et, cum cuncta nostra non placeant aliis, eadem tueri eo commodius queat.
Deinde memini non ita pridem literis me Dominationi rationes mei in Sueciam itineris aperuisse 8, quod hactenus variis de causis tractum nunc ingredior. Interim, quoniam tractatuum hinc inde mentio fiat et necessum, ut, si quid per absentiam meam occurrat, audiatur, iussu illustrissimorum regni administratorum subdelegavi mihi S.ae R.ae M.tis clementissimae meae reginae hactenus per Pomeraniam, nunc per Germaniam legatum, illustrissimum dominum Stenonem Bielkium 9, qui cuncta audiat et examinet et, quae operae praetium fuerit, cum Dominatione Tua est communicaturus. Dominatio etiam Tua non gravabitur cum dicto domino legato Bielkio ea, quae apud vos agantur, communicare et singulis nunciis correspondere ad S.ae Reg.ae M.tis, clementissimae nostrae reginae et regni commodum. Nec minus erit ex usu, ut mecum de iis, quae occurrant, correspondeatur eaeque literae in Sueciam curentur, ubi, postqu(am) resolutiones de toto rerum

{==242==} {>>pagina-aanduiding<<}
statu, pacis bellive negotio et, quae ex hinc pendean(t), fuerint sumptae, curabo, ut et ad Dominationem Tuam de iis, quae facto opus, mandata transmittantur, et ego quoque per occasiones communicationi non deero.
Haec nunc erant, quae significarem.
In bellicis nil occurrit novi, quod nunciatu sit dignum hostibus Magdeburgensi obsidioni intentis et domino Bannerio 1 in castris Werbenianis adhuc quiescente.
Expecto in dies novarum e Suecia copiarum adventum, quarum pars e Livonia iam advenit; quae ubi praesto fuerint, spero tanta manu succurri domino Bannerio posse, ut rerum ad Albim status bono cum Deo non solum conservari, sed et amplificari queat.
E Westphalia post coniunctionem Leslii 2 cum copiis Hassiacis omnia prospera auguramur, nisi intempestiva Gallicarum copiarum quies Gallassio 3 occasionem subministret Hanoviam expugnandi nostrasque vires praegravandi.
His Dominationem Tuam protectioni divinae commendo.
Dominationis Tuae amicissimus


Axelius Oxenstierna m.p.


Dabantur Stralsundii, die 24 Iunii anni 1636.

Iussi Spiringium 4 privatae rei tuae habere rationem, qui mihi adfirmavit se id, dum in Belgio esset, fecisse et facturum sedulo. Ego cum Stokholmiam cum Deo venero, faciam, ut certiora et accommodatiora habeas.


Adres: Nobilissimo Domino Hugoni Grotio, Sacrae 5 Regiae Majestatis Sueciae Consiliario et ad Christianissimum Galliae Regem Legato ordinario.
In dorso schreef Grotius: Canc. Iunij 1636.
en: 24 Iunij 1636 Canc.











2659. 1636 juli 4. Aan N. van Reigersberch 6.

Mijn Heer,
Al wederom heb ick van uE. geene brieven. De laeste waeren van de 4 Mey 7.
Op 't stuck van Seldenus 8 heb ick uE. geantwoordt 9. Verwacht, wat daerop sal volgen ende hoe de saecke van Caesar 10 staet.
De soon van Porsena 11 is bij mij geweest met een ouden brief van sijn vader,

{==243==} {>>pagina-aanduiding<<}
die alles goeds beloofde. Ick had den jongman garen bij mij te eeten gehadt, maer heb sulcx niet connen vercrijgen. Hij is wederom nae Orléans gegaen, hoewel ick hem sulcx ontried, omdat daer veel debauche is ende weinigh te leeren.
Ick heb alle weeck aen uE. geschreven ende 't sommier van 't gunt ick verstont uit alle quartieren geadviseert. Sedert hebben wij, dat de Fransoisen met haere bondgenooten over de Tessin sijn gepasseert. Men voegt daerbij, dat sij tusschen de twee ende drie duisent van den vijant hebben geslagen ende dat den hertogh van Savoye 1 daerbij is geweest, maer die tijding is noch niet seecker.
Den hertogh van Rohan 2 heeft in sijne laeste tocht niet groots connen uitrechten door gebreck van canon ende geit, waeruit oock wat meuterie was ontstaen, maer den beuit sal sulcx stillen.
De Switsers hebben aen den coning 3 gesonden om de Franche Comté als onder haer protectie staende in rust te laeten ende aen den prins van Condé 4 om de stadt van Dolen te spaeren, die besig was om een mijne te doen springen ende dan te comen tot een assaut.
Zavern is bestormt bij hertogh Bernhard 5, die daer is gequetst aen de handt ende 200 heeft verloren. Van 't innemen wachten wij de tijding 6.
De Fransche vloot van Rochelle ende Brest is noch bij Belle Isle door contrarie winden off andere ordre. Den coning heeft oock een groote vloot in de Middellandsche Zee, maer de Spaensche is daer stercker. Evenwel is tot noch toe op de Fransche custen bij den vijant niet verovert.
Men spreect hier van Alcaeus 7 te sluiten ende te doen duiren, totdat Stesichorus 8 waer gevonden. Den graef van Arundel 9 is te Regenspurg. Verwacht daer de bijeencomste, die noch traegh voortgaet. Den hertogh van Beyeren 10 heeft aen den keiser 11 gesonden apparentelijck om verseeckert te sijn van te houden, dat hij heeft. Dat soude voor de Paltzische loopen op een recompense in andere landen. Hier vorderen d'Engelschen noch niet.
Morgen vertreckt mijnheer Hogendorp 12 nae Hollant. Is mijn sonderlinge vrundt, gouverneur van Mentz voor desen. Sal uE. behulpigh sijn om mijne saecke aen mijnheer Spierinck 13, daer hij een goed vrund van is, te recommanderen ende daernae ook bij mijnheer rijcxcancellier 14 goed rapport te doen ende mijn soon 15

{==244==} {>>pagina-aanduiding<<}
ten beste te raiden. De heer Hogendorp heeft mijn soon Dideric 1 een compagnie gepresenteert. Ick verwacht met groot verlangen op alles uE. advys 2.
Ick verwacht van mijn broeder de Groot 3 ende van mijnheer Vossius 4 bescheyt van de Anthologie 5 ende maeck vast andere dingen gereedt om altijdt het gemeene beste nae vermogen te vorderen.
4 July n. st. 1636.

Soo ick dit geschreven had, comt een afgesonden van den heer maerschalck Crequy 6. Verseeckert ons van de victorie over den Tessyn becomen. Crequy hebbende tien duisent te voet, duisent vijf hondert paerden heeft den vijant, die XVIm te voet, IIIm te paerd had, tot de bataille door een heraut geroepen, ses uiren gevochten; op 't leste is den hertogh van Savoye selff daerbij gecomen, die, soo hij van het beginsel daerbij hadde geweest, soo men meent, de bataille soude hebben belet. Van de Fransche zijde zijn duisent gebleven. Van de vijanden sijnde Spanguiaerden, Italianen, Duitschen, drie duisent. Acht hondert gevangen bij de Fransoisen becomen, elff stucken geschut, veele vaendelen, amunitie, vivres ende 't landt vol van oegst in haer macht. Zabern handelt.

Adres: Mijnheer Mijnheer Reigersberg, raedt in den Hoogen Raede in Hollant. In Den Hage.

In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot, den 4 Iuly 1636 wt Paris.












2660. 1636 juli 4. Aan P. Schmalz 7.

Nobilissime Domine,
Post XVIII Iunii novi calendarii, cum plures tuas, quarum postremae datae erant VI Maii 8, accepi, nullas ad me venisse a Pomerania mirarer, nisi ne ab Hollandia quidem ullae venissent interea; nec ventorum id importunitate accidit, sed Gallorum Batavorumque injuria nullas in eum usum naves paratas habentium. Multum vereor, ne is, qui a Claudio 9 missus est, tum apud Lilia 10 tum apud Vindicem 11 aliquid cudat Sophi 12 rebus adversum. Ubi tempus venerit, quae explorare potero scribam. Nunc enim ille etiamnum est Londini 13.

{==245==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hebsteinium 1 pontificii ad suas partes traducere laborant. Non desinam eum confirmare et spem dare nostros ejus non futuros immemores.
Marinus 2 singulis ad me literis queritur sui rationem non haberi. Sed spero solatium ei allaturas, quas a magno cancellario 3 missas ad eum transmisi, literas 4.
De pecunia pro admissionalibus 5, qui alioqui aliis contra nos favebunt, pro pictore 6, pro chartis Hottomanni 7 Spiringium 8 interpellavi. Exspecto ab eo super his et de meis trimestribus impendiisque responsum.
De Bannerii 9 morte cladeque nostrorum spero falsum fore, qui per aliquot dies hanc urbem pervagatus est, nuntium. Caetera ex literis disces ad Dn. cancellarium.
Mea et filium meum 10 quantum possum maxime commendo. De carmine Joliveti 11 magnum cancellarium monui 12, non quod illi non optime velim ob affectum in res Suedicas, sed quod regis omnium maximi 13 facta nisi a praeclaris ingeniis celebrari velim.
Alexander Magnus qui olim 14

Edicto vetuit ne quis se praeter Apellem 15 
Pingeret, aut alius Lysippo 16 duceret aera, 
Fortis Alexandri vultum simulantia ... 


reprehenditur, quod a Choerilo 17 incultis versibus res suas cani passus sit. Itaque idem, cujus verba addixi, Horatius Alexandro Augustum 18 praeferens addit,

------ ------Quod si 
Iudicium subtile videndis artibus illud 
Ad libros et ad haec Musarum dona vocares, 

{==246==} {>>pagina-aanduiding<<}

Boeotum in crasso jurares aëre natum 
At neque dedecorant tua de se judicia atque 
Munera, quae multa dantis cum laude tulerunt 
Dilecti tibi Virgilius 1 Variusque 2 poëtae 3. 


Vale et saepe nobis prospera, quibus ad firmandum regis animum opus est, nuntia.
Tuae Nobilitati addictissimus omni animo.


Lutetiae, IV Iulii novi Calendar. MDCXXXVI.












2661. [1636 vóór juli 6]. Van J. Gersdorff 4.

Εὖ ζῆν.
Fecit summa tua humanitas, vir amplissime, fecit summa tua benevolentia, qua me coram es complexus, ut non dubitaverim hasce ad te litteras, licet minus elegantes, dare. Fecerunt insuper summa tua in me collata beneficia, ut potius quamvis aliam, quam ingrati animi notam, incurrere velim.
Gratias igitur quantas possum maximas tibi et habeo et, quoad vivam, habebo semper pro quamplurimis officiis ac beneficiis, quibus me plane immeritum tibi devincire ac, ut cum Seneca loquar, prorsus cingere voluisti 5. Quod si vero libenter debere, ut eidem videtur 6, est beneficium reddere, me tibi adeo libenter debere palam profiteor, ut nunquam ex aere tuo exire, sed aetatem tibi debitor esse cupiam.
Quod mihi promisisti litteras commendatitias, si tibi commodum fuerit, quaeso, ut caeteris tuis beneficiis adiungas atque intra mensem unum aut alterum ad me mitti cures.
Quod superest, vir amplissime, quin pacem ac concordiam in regnis nostris borealibus consiliis tuis salubribus, ut caetera tua sunt facta, diligenter conserves, nullus plane dubito; idque ut facias, te etiam atque etiam obtestor.
Vale, amicorum summe, ac tui amantissimum redam(a).


[Joachimus Gersdorff] 7.


In dorso met andere hand: Mons.r monsieur Grotius Am(bas)sadeur ordinaire de la Co(uronne) de Suède vers Sa maje(s)tées Chrestienne à Paris. Nempe Hugo Grotius.













{==247==} {>>pagina-aanduiding<<}

2662. 1636 juli 6. Aan J. Gersdorff 1.

Nihil tibi praestiti, vir nobilissime, quin amplius deberem, non modo virtutibus tuis summis, sed et communi vinculo literarum atque ipsi adeo humanitati.
Ut tantis tuis praedicationibus non nimium impar sim, optanda mihi uberior materia est, in qua te quanti faciam, uberius eluceat. Unum est, in quo respondere nunc possum, animi benevolentia, de qua sicut tibi plenissime credo, ita mutuum polliceor.
De literis, ubi tempus erit, meminero, ne aut apud Rhaetos aut apud Venetos notore tibi opus sit.
Pacem amicitiamque regnorum, quae sibi ultimus Septentrio seposuit, diu servet arctiusque constringat fautor pacem amantium Deus. Mea si quid eo conferre opera poterit, id semper erit in promptu.
Vale, vir nobilissime.
Tuae nobilitati amicissimus


H. Grotius.


Lutetiae, VI Iulii novi Cal. MDCXXXVI.












2663. 1636 juli 7. Van N. van Reigersberch 2.

Mon frère,
Het subyt vertreck van de keyserschen van voor Luyck, Ian de Waert 3 met den hartoch van Lottringen 4 door Luxemburch, Picolomini 5 met prince Thomas 6 naer Artois, ende met sulcken haest, dat sij, naer men ons segt, de contributiën van eenyge cleyne plaetsen, die gereet waren, niet en hebben verwacht, geeft achterdencken, dat sij dessein hebben van yet notables tegens Vranckerijck te attenteren, off vrese van een grote invasie wt Vranckerijck te lijden. De Brabantsche advisen seggen ons, dat de meeste macht van den cardinael-infante 7 oock naer de Franse frontieren gaet. Den heer van Charnassé 8, die vijff dagen heeft gelegen van een continuele coortse, daer hij nu van is verlaten, heeft voor sijn siecte, ende monsieur Brasset 9 geduyrende deselffde, aengehouden, dat ons leger mede int velt mochte werden gebracht.
Mijn heer den prins 10 is nu op de been hebbende wel drie weecken ende meer meest het bedde ofte stoel moeten houden. De cappiteynen is aengeseyt haer vaer-

{==248==} {>>pagina-aanduiding<<}
dych souden houden, de lijste van de wagens gemaeckt ende, soo den viant sijn macht elders meent te wenden, sal dat van hier sonder yet voor te nemen niet aengesien werden.
Wt de zee hooren wij noch geen tijdyngen dat onse buyssen in haer neerynge hinderynge geschiet; de opinie is oock, dat Engelant tot geen executie van placaet commen sal. Thien Engelsche schepen seyt men sijn naer noorden ende hebben eenyge achterdencken, dat sij het ooge hebben op de Oostindische scepen. Wt Westindiën hooren wij niet.
Tsestych duysent pont buspoier met een toorn door een blixem binnen Rijnberck gesprongen hebben veel menschen ende meest de huysen van de stat seer beschadycht.
Den ambassadeur van Venetiën 1 doet instantie den heer van Oosterwijck 2 niet en werde gerappelleert, eer een ander ambassadeur derrewaerts is gesonden.
Wij sijn seer verwondert, daer den wint soo goet is, dat in soo lange geen brieven wt Vranckrijck sijn gecommen.
Ick sal deselffde verwachtende blijven.
UEd. seer dienstwillygen broeder


N. v. Reigersberch.


Desen 7 Iuly 1636.


Adres: Mijnheer (Mijn)heer de Groot, Raet ende Ambassadeur van Sweden.
In dorso schreef Grotius: 7 Iuly 1636 N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 22 Iuly.












2664. 1636 juli 9. Aan G.J. Vossius 3.

Vir praestantissime,
Nunquam tanto tempore literas ab Hollandia esurivi quam nunc. Mensis est et amplius, quod frater 4 mihi scripserat condixisse se ad prandium, cui et tu fores interfuturus: ibi acturum de Anthologia 5, quem librum Morellus 6 sibi tradi velit; ego, si typi sint et inspectores, quales oportet, edi in Hollandia malim. Quia nihil certi intellexi ea de re, - nec mirum, nam literas nec alii acceperunt -, ideo nunc exemplar Graecum latinumque non mitto. Sed ut omni modo juvem eos, qui apud nos literas amant, mitto viri eruditi scriptum 7, qui nomen suum, ut in argumento iis in partibus odioso dissimulans, Pythagoricum vetus nomen, ob sententiae communitatem, sibi indidit. Viris istorum peritissimis Hortensio 8 et Blavio 9 judicium permitto, edendum censeant, an remittendum eo, unde venit.

{==249==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tibi tuisque omnia opto prosperrima. Idem faceret uxor, ni rus iisset.
Tuus semper


H. Grotius.


Lutetiae, IX Iulii MDCXXXVI.












2665. 1636 juli 10. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
De victoria ultra Ticinum, quam postremis literis 2 nuntiaveram, quae hic ex Crequiaci 3 aliorumque literis minutissima quaeque continentibus in vulgus eduntur 4 mitto. Parcius de rebus illis loquitur Sabaudi legatus 5 et velut aequata clade. Itaque an campis et messe potituri sint Galli, dubitari video. Multa ubique aguntur negligentius quam debeant: unde sunt, qui ad pacem res spectare arbitrantur; crederem et ego, si id cardinalis 6 negotiis expediret.
Dola adhuc defenditur, sed qui e castris scribunt, sperant, ut ad 20 hujus mensis diem cogi possit ad deditionem, postquam per cuniculum lacerata fuerint moenia.
De Tabernis nihildum certi habemus 7, nisi quod dum per conditiones oppidum accipere non vult dux Bernhardus 8, jam multorum praefectorum ipsiusque comitis Iacobi Hanovii 9 morte dispendioque temporis oppugnatio constitit. Etiam ab Oberenhemi obsidione abscedere coactus fuit Manicamus 10 ob adventum aliquot millium Croatarum circa Colmariam. Interim magno cum equitatu ac pedite in Campaniam ingressus hostis Capellam simulque Guisiam obsidet.
Classem Gallicam, quae in Oceano est mercatores ajunt adhuc ad Bellam Insulam haerere, defectam multis rebus necessariis per imperitiam eorum, qui praesunt. At si urbanis rumoribus credimus, jam ante ipsam Portugalliam est.
Zavaskius, Poloniae legatus 11, sine pompa urbem iniit manetque velut latens, donec se suosque Gallico habitu phalerisque ornaverit. Ego ad eum non mittam a D. Camerario 12 monitus spretum quondam ab eo salutationis, quod ipse obtulerat, officium.
Graviter me habet, quod jam per mensem et amplius nullae ex Hollandia ac proinde nec ex Pomerania ad nos venerint literae. Multas etiam meas ad Sprecherum 13, Sprecheri ad me literas in itinere periisse video.

{==250==} {>>pagina-aanduiding<<}

Marinus 1 quas scribit mitto. Habet, quod queratur dux Rohanius 2 praesertim amissa nuper per machinarum penuriam bella occasione, sed si verum est agri circum Mediolanum dominos esse Gallos, facile ad eos perrumpet, quaeque deerunt, inde accipiet.
Venit ad me aliquoties Lambermontius 3, militiae Suedicae vetus tribunus, cui cum Smidbergo 4 vetus lis est, quam paratus est ducis Bernhardi arbitrio permittere. Is Lambermontius, si quam operam utilem rebus Suedicis praestare potest, offert sese ac Sublimitati Tuae se commendat.
Hodie ab hac urbe proficisci constituit Hogendorpius 5 retentus diu repetenda, quam Galliae mutuam dederat, pecunia. Sed haec ipse narrabit.
In Transilvaniae motibus multum hic spei ponitur. Literae medio Martii scriptae Vienna urbis ejus custodiam mandatam dicunt archiduci, imperatoris filio 6. Regis Daniae 7 legatos ab ea aula abiisse satis laetos iis, quae de archiepiscopatu Bremensi impetraverant, darique operam, ut is rex Domui Austriacae devinciatur, quanquam nec desint ii, qui dicant eum arcana ope favere rebus Suedicis. Ducem Wirtembergicum 8 pepigisse cum imperatore 9 retentis rebus suis ac religionis arbitrio, conciliante Saxone 10.
Scribebatur indidem credi ad Osnabrugum esse sex millia peditum caesarianorum: copias Suedicas et sociorum accedere ad VI M peditum, quater M equitum; Saxoni esse VIII M peditum, II M equitum; Maracino 11 VI M; Hazfeldio 12 IX M; Galassio 13 XIV M peditum, VI M equitum; Lotharingo 14 V M peditum; Lamboio 15 ad Hanoviam III M; Piccolominio 16 in Gallico limite VIII M; Iohanni Waertio 17 cum Bavaricis VIII M, apud Prussiam II MD Cozacos. Praeter hos in Silesia Ognati 18 militem ad VII M pervenire. Contra hos Suedicas copias praeter supplementum, quod exspectetur, censeri ad XVIII M, Lunenburgicas 19

{==251==} {>>pagina-aanduiding<<}
ad VI M, landgravii Casselensis 1 ad V M, Vinariensis 2 ad decem millia; praeter has esse Galliae aliorumque principum auxilia.
Literae Mediolano scriptae ante proelium ad Ticinum dicunt Corbellonem 3 Mussum tenere et lacum inde usque ad eam partem, unde non longe abest Castellum Fontani insidere navigiis: adversus eum missum trans lacum Salicem 4 tribunum a Rohanio. Germanos, qui nuper Alpes transierant, per Barregium in terras Mediolanenses intrasse. Placentiam rediisse praesidii ejus rectorem Villam 5 et Hispanos a Dertona cis Padum. Timeri, ne Parmensis 6 in suas terras penetret atque inde Laudensi agro et Cremonensi mala adferat. Parum ubique messis esse ob fugam agrestium. Pelicianum ac Solerium non longe ab Alexandria capta a Gallis et foederatis. Irasci Hispanos, quod ab Etrusco 7 missa ex foedere auxilia multum absint a justo numero. Tributa Mediolani intendere volenti praefecto 8 multum contradici. Franciscum Melonem 9 et duos adjutores 10 pacis negotio praepositos esse adhuc in ea urbe profecto 11 Tridentum atque inde in Germaniam Alcala 12.
Intelligo multis Anglorum injuriis ita irritatos fuisse Batavos nostros, ut parum abfuerit, quin in bellum apertum prorumperent. Queruntur proculcari dignitatem reipublicae, hostem inde pecuniae transmissione et commeatu juvari, vim tentari in piscatores, hostilia fieri omnia, nisi quod vis non reponitur. Nec dubium est, quin et quae Danus agit gravissime displiceant Batavis. Cum belli in Hispanum gravi mole impediantur et suis et alienis malis adferre coacti 13 remedia dubium non est, quin id ipsum apud multos desiderabiles indutias faciat.
Deus consiliorum omnium inspector eventuumque moderator, Excellentissime Domine, tum actus aliorum tum praecipue Tuae Sublimitatis ad bonum humani generis et maxime christiani orbis gubernet.
Excellentissimae Sublimitatis Tuae devotissimus cultor


H. Grotius 14.


10 Iulii novi Cal. 1636.

Valedicit jam mihi juvenis princeps Wirtembergicus 15 iturus ad castra principis Condaei 16. Dux Parmensis Placentiam venit. Mille quingenti milites Rohanio mittuntur. Ad Capellam periculo eximendam retinentur, qui in Italiam ituri fue-

{==252==} {>>pagina-aanduiding<<}
rant, et nobilitas e Normannia atque aliunde excitatur. Cras solemniter urbem inibit Zavaskius; ad me non misit.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2666. 1636 juli 10. Aan N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
't Is een wonder ding, dat wij heele vijf weecken geen brieven uit Hollant en crijgen ende sulcx oock niet uit Pomeren. UE. laeste waeren van den 17 Mey 2. Nae den ontfang van deselve heb ick alle weeck geschreven ende de laestmael 3 uE. doen weten de tijdingen, die wij doen hadden van de victorie over de Tissin, waervan nu wat soberder werdt gesproocken ende geschreven, ende niet van 't nemen van eenigh geschut, Martin Arragon 4 gequetst, niet doot. Ende off de Fransoisen hierdoor het velt sullen inhouden, werdt getwijffelt, selfs bij den ambassadeur van Savoye 5, die, soo 't schijnt, de groote eer, die hem de Fransoisen willen geven, over dit stuk niet en soeckt.
Den hertogh van Rohan 6 heeft geen geschut. Evenwel meenen eenigen, dat hij sal soecken in 't Milanees te passeren door Berzamo.
Hertogh Bernhard 7 heeft sijn vinger ende graef Jacob van Hanouw 8 sijn leven verloren in de assauten op Elsas Zabern ende noch sijn wij niet verseeckert van 't veroveren 9. 't Schijnt hertogh Bernhard de stadt niet en heeft willen hebben als op discretie, 't welck veel tijds ende het bloed van eenige oversten ende drie hondert soldaten heeft gecost.
Mijnheer den prins van Condé 10 doet een mijne prepareren om te doen springen ende dan het assaut te doen op Dolen. Die uit sijn leger schrijven, geven hoop van tegen den twintichste de stadt te becomen, 't welck God geve. De Switsers doen voor de Fransche Comté niet anders dan dat sij bij den coning 11 ende bij den prins daervoor spreecken, hoewel eenige cantons wel verder soude[n] willen gaen. Sed rara inter illos concordia 12.
Den vijant is middelertijdt in Champagne gevallen, tast Chapelle ende Guise aen. Galas 13 maect groot amas tot Spier ende vier duisent Croaten sijn in de Elsas

{==253==} {>>pagina-aanduiding<<}
ontrent Colmar, waerover 't belegh van Oberhenheim bij Manicamp, gouverneur van Colmar 1, is verlaten.
De vloot van Vrancrijck, soo ons de coopluyden seggen, is noch voor Belle Isle met gebreck van veele noodicheden; soo 't geruchte hier loopt, is die al op de custen van Portugael.
Den man van den Rijs 2 Alcaizeert 3 noch hier. Thucydides 4 is niet heel vast aen 5 Vindex 6. Sua quisque agit.
De Engelschen vorderen hier niet. Den Poolsche Savasky 7 is als incognito in de stadt gecomen ende doet hemselve ende de zijnen in 't Fransch cleden.
Let eens, off men de wegh over de Leli 8 soude connen nemen in 't bestellen van de brieven. Ick en weet niet wel, off het gebreck is te Calis 9 oft hier 10.
Tot Parijs, den 10 July 1636.
Mijne gebiedenis aen Fabius 11, Caesar 12 ende alle vrunden.

De hertogh van Parma 13 is nae Plaisance gepasseert; duysent vijf hondert man gaen nae den hertogh van Rohan. Veel andere soldaten, dye nae Italië waeren gedestineert, ende den ban van Normandye gaet om Capelle [te] ontsetten ende Champagne te defenderen.
De ambassadeurs van Denemarcken 14 zijn wel tevrede van Wenen gegaen hebbende contentement ontfangen over het stift Bremen.

Adres: Mijn Heer Mijn Heer Reigersberg, raedt in den Hoogen Raide in Hollant. In Den Hage.
In dorso schreef Van Reigersberch: broeder de Groot, den X Iuly 1636 wt Paris.













{==254==} {>>pagina-aanduiding<<}

2667. 1636 juli 10. Aan P. Schmalz 1.

Nobilissime Domine,
Publica videbis es meis ad M. cancellarium literis 2.


Dus Bernhardus 3 privata quadam offensione in praefectum Tabernarum Alsaticarum 4 commotus, cum benignis conditionibus recipere oppidum nollet, inter oppugnandum digitum unum amisit et comitem Iacobum Hanovium 5 aliosque primores.
Praelii ad Ticinum famam video imminui. Machinas captas negatur. Martinus Arrago 6, qui occisus scribebatur, tantum est vulneratus. Quae ea de re evulgantur 7 mitto cum literis ad D. cancellarium. Mea, filiumque 8 tuae commendo benignitati.
Nescio, quid inter Hollandiam Galliamque intervenerit; nullas accipimus literas neque ego neque alii jam ferme sesquimensi: quas a te postremas accepi, erant jam datae XXIX Aprilis ex veteri Calendario. Interim de itinere magni cancellarii in Suediam, de novis supplementis ex Suedia, de adversis nostris, quae hostes nunciant, de landgravii 9 constantia, de Luneburgici 10 conciliis, nihil habeo, quod sciscitantibus respondeam. Spero his incommodis aliquod fore remedium.
Vale quam optime.
Tuae Nobilitatis amantissimus


H. Grotius.


X Iulii novi Cal. MDCXXXVI.












2668. 1636 juli 13. Van Ch. Marini 11.

Monsieur,
En contre-échange de la vostre du 29 de Juin st. n. 12 ie vous envoye celle de mon.r le gran chancelier 13 laquelle après avoir leue il vous plairra envoyer par promte addresse.
On n'envoye pas encor de l'argent a mon.r le duc 14, cujus exemplum me

{==255==} {>>pagina-aanduiding<<}
solatur quod socios miseriae habeam meae, qua mors aequalitas: haec multum diversa sit, et dux, satis unde vivat habeat.
Je suis las de solliciter tant de fois pour mon gage, il faut nécessairement que ie face un voyage en Poméranie, puisqu'on estime si peu mon service que ie continueray tant que ie seray en charge.
Si le roy de France 1 n'envoye d'autres moyens pour la guerre en Italie à gran peine pourront-ils conquérir le Milanois moins le conserver.
Speremus meliora et feramus quaecunque evenerint.
Je demeure, monsieur,
Vostre serviteur très humble


C. Marini.


De Chiavenne, ce 3/13 de Juillet 1636.

Le cousin de ma femme 2 appellé Nicolo Paravicin de Capelli 3 s'en va de Genève à Paris, s'il vous vient voir ie vous prie de luy faire buon accueil pour amour de moy. C'est un gentilhomme riche et d'une ancienne maison.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Conse[i]lleur de la Couronne de Suède et son Amb.eur à Paris.
Citò.
Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 12 Augusti.
In dorso: 3/13 Iuly 1636 Marin.
Onderaan de brief staat: Mon.r Grotius.
In dorso (met andere hand): Six sols.












2669. [1636] juli 14. Aan Ch. Marini 4.

Monsieur,
Celle-cy servira principalement pour vous advertir que voz lettres à, monsieur le grand chancelier 5 et à monsieur Camerarius 6 lesquelles m'envoyastes avecq celle que vous a pleu m'escrire le 12/22 de Juyn 7 ont esté bien addressées, en quoy les vents nous ont esté si favorables qu'ils nous ont esté contraires depuis plusieurs sepmaines pour recevoir des nouvelles d'Hollande ou Poméraine.
D'icy ie vous voudrois pouvoir donner des meilleures que l'incertitude dans laquelle nous sommes pour Saverne, l'opiniastreté de ceux de Dolen, la prise de la Capelle et le siège de Guise par les Espagnols. Toutefois comme souventesfois le mal donne occasion au bien, nous voulons espérer que le danger s'approchant les fautes commises cy-devant se reculeront; et que ceux qui gouvernent donneront

{==256==} {>>pagina-aanduiding<<}
aux chefs des armées tels pouvoirs que la guerre requiert et des moyens nécessaires pour agir; que ceux qui maniront (?) les finances auront soing que ces sommes immenses d'argent qui se lèvent par toute la France soyent employés utilement; que les chefs et ceux qui soubs eux commendent aux armes feront que le nombre des soldats ne soit pas trop esloigné de celuy des villes et que les gouvernaments des villes et places seront mis entre les mains des gens cogneus de courage, conduicte et expérience. Nous devons aussy espérer la concorde et constance des alliés du roy 1 en Italie, afin que la belle victoire acquise de là le Tisein puisse estre suivie par les effects remarquables. Outre la plaincte que ie vous ay faict des vents, il y a encores une autre à sçavoir qu'ils empeschent que l'armée navale du roy ne soit sur les costes d'Espagne où elle est fort redoubtée.
Monsieur, ie demeure
vostre serviteur très humble.


Le 14 Juillet nov. styl.












2670. 1636 juli 14. Van Rijngraaf Otto 2.

Unsern günstfreundlichen gruss in allem geneigten Willen zuvor Edler, Vester Insonderss geliebter Herr unndt Freundt,
Desselben Schreiben vom 14/24e verwiechenen Monats 3 haben wir zu recht empfangen, erbrochen unnd verlesen, aber dasjenige von des Herrn ReichsCantzlers Excell: unndt Leg. 4 dessen der Herr Ambassadeur meldung gethan, darinnen nit gefunden, also darvor gehalten, dass solches wegen vielheit der geschriften darauso verplieben. Bedancken unnss der sorgfaltigen bemühung, so der Herr Ambassador auf sich nehmen wollen, desgleichen der nochmaln gethann guten Offerten, den effect wir biss dahero in viel weg verspüret. Unnd vernehmen nochmaln erfreirlich, daas derselbe unserm Agenten 5 so gute befürdersame addresse gethan. Haben gleich wohl von ihm, seit wir von Vezelize aufgebrochen, keine nachricht noch einig schreiben erhalten. Deswegen wir dem Herrn Ambassadeur unnd Ih ... Betzen unter dato des 18 Jun: von hieraus zugeschrieben. Sei( ... ) mahlen unnss dann nicht wenig verl(an)gen, eingang berürtes von des Herrn ReichsCantzlers Excell: unndt Leg. an unnss haltend es schreiben zu überkommen.
Allss haben wir beij dieser guten occasion - nachdem Monsieur de Rosières 6 zu überpringung eigentlicher relation wegen nunmehr mit denen belägerten getroffenen Accords an den Königl. Hoff abgefertiget worden - nicht umbgehen mögen, den Herrn Ambassadeurn angelegenlich zu ersuchen, Er wolle unnss selbiges in einem vertrawten pacquet mitt nechstem ohnschwerth zue schicken unndt, weiln wir versichert dass seine authorität zue expedirung unserer sachen sehr viel zuthun

{==257==} {>>pagina-aanduiding<<}
vermag, unnss ferner beijhülfen erscheinen, unnd unssen Agenten so gute befürderung thunn, damit desselbe paldt mitt erwünschter expedition - daruf beij ietzigen necessitäten unser Hofnung stehet - zurück kommen mögen.
Das wollen wir mit allem danck auf iede begebenheit zu beschulden ohnvergessen sein, verpleibend nechst Göttlicher empfhelung.
Des Herrn Ambassadeurs dienstwilliger


Otto wildt unndt Reinngraff.


Datum vor Zabern den 4/14 Jul. 1636.


Boven aan de brief: re. 22 Iulet n. st.











2671. 1636 [juli, tussen 17 en 24]. Aan G.J. Peblicz 1.

Monsieur,
Il y a deux iours que i'ay receu la vostre du 23e de Juin 2 et addressé la vostre enclose à monsieur le grand chancelier 3 par voye seure, comme i'ay faict aussi des précédentes et feray de celles qu'il vous plaira m'envoyer. Ie ne doute poinct que monsieur le chancelier n'estime ce que vous lui escrivez, comme plein de prudence et affection à la cause commune.
Les advis que nous recevons nous disent que touts les électeurs se préparent pour aller à Ratisbone, mais que celuy de Bavière 4 veut premièrement estre asseuré d'estre conservé en ce qu'il tient.
Contre la mauvaise nouvelle de la perte de Capelle nous avons la délivrance de Hanau: et attendons les prinses de Zavern et Dolen, puisque de l'une et de l'autre on est venu presque dans le ramparts.
Je ne sçay pas si messieurs les Suisses voudront accepter la condition qu'on nous dict que la France offre, de laisser Dolen et toute la Franche-Comté entre leurs mains, se rendants caution pour la neutralité.
On se prépare icy puissamment pour la défence de la Picardie et de la Champagne, comme aussy de la Provence, où les ennemis veulent faire ou on[t] fait quelque descense.
De Poméranie nous n'avons pas eu des nouvelles depuis quelque temps comme aussi rien ne nous est venu d'Hollande, l'un et l'autre à cause que les vents contraires tiennent la mer. Mais nous sçavons que VIIIm gens nouveaux de Suède sont venu pour maintenir la réputation de la couronne et les amys dans l'Allemagne.
Dieu nous donne des bons succès pour pervenir à une paix juste et durable et vous conserve, monsieur, longtemps en prospérité.
Vostre très humble serviteur.












{==258==} {>>pagina-aanduiding<<}

2672. 1636 juli 17. Van Bernhard van Saksen-Weimar 1.

Edeler insonder vill geliebter und und sehr geëhrter Herr abgesanter,
Ich zweifele nicht, der Herr werde verstanden haben, wie ich durch Gottes genaht eine gelückliche entreprise auf die citadell alhir zu Zabern vollendet und dan darauf darauf folgent die Stad zu belageren angefangen, und ich dan nicht umbgehen wollen mein. Herrn freundlichen Worte zu berichten, wie selbige belegerung sich gestern so gantz gelücklichen geëndt; und die Stad mitt accort sich ergeben müssen, ohn angesehen generall-leuda.pt Gallas 2 nuhr 3 marcken hirvon mitt seiner arme[e] gelegen, weilen mit dem bewusst (?), das mein H[er]r sollges . s .. hue wird beleben lassen, gerne zu vernehmen, als habe ich ihme solges fr[eundlichen] communiciren wollen.
Verhoffe, das aus diesem gelück noch ein grösseres erfolgen soll, weilen gottlob die Ernde alhir im land sonderlich umb Benfelt und Obern Elsas z .... eingebracht (?) und also d. s mittlen haben wird für die armeen (?) zu leben und damitt nutzlichen zu agiren.
So ich mein H[e]r[r] nehben empfelung Gottes genaden Schutz nuhr (?) verhalten wollen und bin alle Zeitt m. Herren gantz dinstwilliger
Bernhard S.W.


Elsas Zabern
den 7 Julij 1636.


Adres: Dem Edlen Vesten unserm lieben besondern Herrn Johann (sic) Grotio, der königl. M.t und Cron Schweden Rath und Ambassador am königl. Hoff zu Parisz.
Bovenaan de brief schreef Grotius: rec. 22 Iul. n. st.
en 6/16 Iuly Sau ...
En in dorso: 7 Iuly 1636 H. Bernhard.











2673. 1636 juli 17. Aan F. Sprecher 3.

Nobilissime Domine,
Miror, quid literis nostrum utriusque evenerit. Quinque sunt menses, ut ais, quod a me nullas recepisti. Ego hoc anno abs te accepi scriptas III Martii nov. Cal. deinde datas VI Maii; praeterea has nunc ultimas diem ferentes II Iulii. Respondi omnibus; scripsi et non interpellatus, nempe XXX Ianuarii novi Cal. 4, primo die Aprilis 5, XVII Maii 6: quarum literarum exempla penes me sunt. Curavi autem

{==259==} {>>pagina-aanduiding<<}
modo per Genevam Relingeri 1 opera usus, modo per Rohanii 2 hic domesticos, semel etiam per Anglum legatum 3, qui ad suum in Helvetia missurum se dixerat. Marino 4 itidem scripsi diligenter, quoties literas ejus acceperam.
Noli credere quicquam unquam a quoquam mihi dictum, quo tibi obtrectaretur. Et si esset, ego non crederem gnarus, si quis alius, virtutis tuae et ejus, quam secutus es, religionis semper studiosissimum, cum ipsorum consilia non semper cum tuis congruant, noli mirari, si literas aut ad te aut tuas intercipiunt ac detinent. Sed haec frequentia nunc sunt terra marique pericula, queis viri boni terreri non debent, quo minus honestissima cogitata, quibus offendi nemo potest, nisi qui de se male sentiat, inter se communicent. Tuae mihi literae, tua manus, tua verba, tui sensus et sunt et fuerunt et erunt semper gratissima. Neque a tuis sententiis super communi bono ulla in re discrepo. Et quae abs te accepi, eorum participem semper feci faciamque M.D. cancellarium 5 cum tuae constantiae summaeque probitatis, ut debeo, testimonio. Nec dubito, quin is te ob tua merita ac meo etiam, si quid id potest, elogio plurimi faciat.
Haud dubie duci Rohanio ad omnes occasiones intento per illud, quod accepimus, ultra Ticinum flumen praelium via struitur, ut se cum suis popularibus ac sociis in agro Mediolanensi conjungat. Video ex literis Mediolano scriptis multum ibi trepidari, portas lapidibus obstrui, agrestium ingentem fieri fugam.
De rege Hungariae 6, quin rex Romanorum sit futurus, non dubito. Angli trahi se patiuntur, interim labitur tempus. Bavarus 7 res suas firmat: committuntur mira Hispanorum arte ac felicitate cum Batavis Angli, dum hi piscatum impediunt Batavis, Flandris pecuniam ac militem transvehunt.
Hanovia obsidio liberata est a Suedis nostris: Lamboiae 8 nihil minus exspectanti ademta castra, caesus eques, deinde et pedes ipse cum mille suorum Steinheimii, quo profugerat, obsidetur machinisque impetitur. Et credo jam ipsa et id castellum et ingens frumenti, quae ibi erat, copia in potestatem devenerit. Dola et Tabernae Alsaticae oppugnantur ac defenduntur. Capellam intra Galliae fines cepit exercitus sub principe Thoma 9 ex Belgio satis magnus: non sine mala fama praefecti 10 ut ignavi, quanquam ipse culpam rejicit in eos, qui necessaria ei saepe postulanti subministrare debuerant. Spero hoc periculum, quod Galliam jam ipsam aggreditur, excitaturum animos procerum, ut multis et magnis hactenus peccatis medeantur. Nihil magis opto quam saepe abs te, cujus et fidem et judi-

{==260==} {>>pagina-aanduiding<<}
cium plurimi facio, edoceri de his, quae ibi aguntur ac judicantur, paratus vicem reponere.
Vale, vir nobilissime, amice optime.
Lutetiae, XVII Iulii novi Cal. MDCXXXVI.

Venti nobis literas et ab Hollandia et a Pomerania pridem est, quod invident. Illud scimus VIII m et amplius ex Suedia recens in Germaniam venisse. Habemus exercitus in Brandenburgico, in Westphalia, ubi Minda capta Osnabrugum obsidioni exemimus, et nunc ad Moenum egregios. Magdenburgum bene defenditur. Doleo in oppugnatione Tabernarum periisse nobis comitem Iacobum Hanovium 1 et tribunum Heibrunnium Scotum 2, viros egregios.










2674. 1636 juli 18. Aan L. Camerarius 3.

Illustrissime Domine,
Post victoriam ad Ticinum, quae Mediolanenses valde exterruit, exhilarat nos Hanovia obsidioni plane exemta, ut nos literae XXVI Iunii Francofurto datae docent. Laus operis landgravio Wilhelmo 4 asscribitur, quem adfuisse, quanquam affirmantibus literis, multi non credunt, sed a Leslaeo 5 et Melandro 6 rem peractam. Lambojum 7 deceperant et Wolfii 8, qui Darmstadiensi 9 inservit, literae vanum de adventu hostili rumorem dicentis et exploratores Lamboji ipsius capti a nostris et cum falsis nuntiis, quos se perlaturos juraverant, reversi, qui triduo non posse hostem adesse ei persuaserant. Interea magna auxilia exspectabat; improviso superventu exutus est castris, ipse equitatu primum disjecto, peditatu pugna acri superato cum suorum mille Steinhemum profugus, ubi machinis oppugnatur et, credo, jam coactus est se locumque dedere cum II m saccis farinae Maguntiacum destinatae.
Hanoviae de necessariis omnibus abunde provisum. Dola adhuc obsidetur. Venere in comitatum Burgundiae Croati et cohors Germanorum caesariana 10. Poloni caesariani, qui itidem ex Luxemburgico veniebant 11, in agrum Bipontinum incubuere.
Tabernarum suburbia tenet dux Vinariensis 12 et in valli, quo oppidum cingitur ruinis, militem locavit. Eo capto restat urbs vetus et arx infirma opere, fossae expers.

{==261==} {>>pagina-aanduiding<<}

Scribuntur nostrae Hassicaeque copiae ad Moenum, quem ponte junxerunt, esse ad MD loricatos, III m levius armatos equites, draconarios MD, carabinos III m, VII m peditum, VII machinas majores, minores XII cum mortariis, quae vocant, nonnullis.
Post captam Capellam in illa regione nihil promovit 1 hostis validioribus circum praesidiis quam ut facile tententur. Praefectus Capellae qui fuit 2, reus fit ignaviae. Mittitur in eas partes Bressaeus 3 cum milite et excitatur e Normannia locisque aliis nobilitas acrius in comuni ac propinquo periculo pugnatura. Ac spes est penetrantis mali sensum causam fore, ut multa segnius curata antehac emendentur. Illud valde mihi dolet, quod Tabernarum oppugnatio post Iacobum comitem Hanoviensem 4 etiam tribuni Heibrunni 5 morte nobis constitit.
Caletenses naves quatuor Angli captivas abduxere, ut damnum 6 suarum, quas Galli partim in Flandriam, partim in Hispaniam euntes in praeda habuerunt, resarcirent.
Haec nos hactenus, vestris quae gerantur in partibus, dudum est, quod nobis notitiam invident venti 7. Avebo cum bonis publicis tum quoque privata cognoscere.
Lutetiae, XVIII Iulii novi Cal. MDCXXXVI.

Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.











2675. 1636 juli 18. Aan Christina van Zweden 8.

Serenissima ac Potentissima Regina, Domina Clementissima,
Post illum de victoria ad Ticinum amnem, de quo scripsi 9, alium quoque nuntium non minus laetum Francofurti literis accepimus 13/23 Iunii 10 Majestatis Tuae copias ita improvisas Lamboio 11 Hanoviam obsidenti supervenisse, ut castra ejus ceperint incenderintque, equitatum disjecerint et post pugnam acrem etiam peditatum. Ipsum Lamboium cum suorum mille Steinheimum se recepisse. Ibi a nostris premi machinarum incussu spemque esse, ut jam jam locus ille et dux ipse et ingens frumenti vis alendo Maguntiaco comparata in manus nostrorum veniat; Hanoviam non tantum a penuria rerum, quibus carebat, sed et a metu liberatam.

{==262==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tabernarum Alsaticarum suburbana jam tenens dux Vinariensis Bernhardus 1, urbem oppugnaverat collocaveratque suos in ipsis valli terrei, quo oppidum defenditur, ruinis. In Dolam aditus cuniculus speratur.
Hostilis ex Belgico exercitus capto Galliae oppido Capella partim vicinis locis obhaeret, partim Barrum Lotharingiae finitimum petiit.
Excitati tam propinquo periculo Galli intentiores spero posthac erunt in res suas, quae ad res communes multum trahunt momenti.
Novit Deus etiam mala - quale quod et de descensu hostium apud Narbonem susurratur - in bonum vertere: cujus paternae tutelae, Serenissima ac Potentissima Regina, Domina Clementissima, Tuam Majestatem resque ejus commendo.
Lutetiae, 8/18 Iulii 1636.











2676. 1636 juli 18. Aan A. Oxenstierna 2.

Excellentissime Domine,
Habebunt hae literae, ut solent res humanae, laeta, tristia, media.
Multum hanc civitatem terruit nuncius irruptionis hostilis in Tirasciam, Galliae regionem Campaniae proximam, et Capellae quintum intra diem captae. Praefectus 3, quod unius tantum hominis damno tam brevi oppidum dediderit 4, reus captusque huc adducitur: ei nomen est baroni Dubeo. Rex 5 ipse ad urbem venit sui conspectu populum confirmaturus. Ex eo fama est hostiles copias bipartito divisas: partem ivisse Barrum versus ducatus alterius ad Lotharingum 6 quondam pertinentis caput, a cujus praefecto 7 trepidae huc venerunt literae. Pars, quae substiterat, dicitur se apud Guisiam ac Sancto-Quintinum ostentare, quae oppida multo praesidio firmata sunt. Et nobilitas ex Nortmannia aliisque provinciis procedit, alacrior quam ante, quandoquidem ab ipsa Gallia depellendum periculum est. Et spes est metum magistrum fore ad corrigenda multa, quae hactenus circa imperia, pecuniam, milites peccata sunt 8.
Dola etiamnum se pertinaciter defendit oppugnandi artium non aeque ut pugnandi peritis Gallis. Quid, quod nec Tabernae capi hactenus potuere 9. Secundo Iulii die, quo 10 scriptas in castris a Thuano 11 literas habemus 12, dux Bernhardus 13 in suburbiis militem locaverat: urbem iterum oppugnaverat, nova quae

{==263==} {>>pagina-aanduiding<<}
dicitur, ita improspere, ut Gallorum prope centum vulnerati aut interfecti sint. Minori damno moenium ruinas insederat eo ipso, quo literae scriptae sunt, die credebaturque hostis aut omissurus defensionem urbis novae aut eam etiam incensurus, ut urbem veterem defendat arcemque parum validam muro infirmo, sine fossa. Videntur defensores obdurati spe aliqua auxilii, quod tamen nondum apparet.
Qui ex Luxemburgo venerant Croati, cum Germanorum una cohorte in comitatum Burgundiae pervenerunt: Poloni caesariani 1 in Bipontinum agrum irati ob aera non soluta usque adeo, ut aut abire militia aut transgredi Rhenum minentur, quibus ad obsequium reducendis incumbit Gallasius 2.
Apud Narbonem XX M hostium exscensum venisse rumor est, timidis creditus, quod si verum esset, non careret res periculo, accedente maxime per Languedociam et Sanctones agrestium tumultu, ordinato militiae in morem.
Ex Italia post victoriam ultra Ticinum - non tanti usus quanti initio sperabatur - nihil magni, nisi quod gravis Parmensis 3 cum Sabaudo 4 nuper contentio, ac pontificis 5 auctoritas multos cogunt metuere, ne Parmensis se bello subducat contentus sua servare. Et Sabaudus Crequiaco 6 discors manet, neque dubitant asserere, qui ista introspiciunt, ex isto proelio nihil aliud Sabaudum quam interitum Crequiaci sperasse retenturumque fuisse omnes, quae cis Ticinum erant, copias, sed Gallorum, qui apud eum erant, multitudine proprioque periculo coactum, ut opem ferri laborantibus sociis pateretur.
Recreat nos Hanovia plane exemta obsidioni, id enim literae a Francofurto 24 7 Iunii et huc et in Valettae 8 castra missae nunciant. Pridie, ut scribitur, nostri oppidum ingressi intulerant necessaria. Incenderant castra caesaris 9 decepto a suis ipsius exploratoribus Lamboio 10, quos captos jurejurandoque devinctos, ut triduo adesse hostem non posse renuntiarent, nostri remiserant. Antequam struere aciem, disponere machinas posset Lamboius, subito nostrorum impetu equitatus ejus disjectus est, deinde et peditatus, acri quanquam pugna tutatus se aliquamdiu. Ipse Lamboius cum suorum mille Steinheimum profugus ibi machinarum verberatu oppugnabatur, quod ubi captum erit, sicut jam esse creditur, venient in manus nostrorum II M saccorum farinae destinata Maguntiacum. Nescio, an credi debeat, quod additur, adfuisse operi ipsum landgravium Guilielmum 11; facilius de Leslaeo 12 Melandroque 13 crediderim. Copiae eorum esse scribuntur MD loricati equites, levius armati III M, draconarii MD, carabini III M, VII M pedites, VIII tormenta majora, minora XII, mortaria, quae vocant, quatuor. Non

{==264==} {>>pagina-aanduiding<<}
multo antequam haec fierent, Wolfius 1, Darmstadiensis landgravii 2 cancellarius, scripserat nugas esse, quae de adventu hostium nuntiabantur, et ipse Lamboius scripsit ad Francofurtenses magistratus literas venire sibi auxilio XXX M.
Capella amissa dissidium jecit inter Noyerium, novum status secretarium 3, et pecuniae arbitrum Bulionium 4, dum ille hunc a se ter monitum ait de rebus necessariis, quae Capellae deerant, hic pernegat.
Cardinalem Richeliacum non parum hoc damno exterritum erexit marescallus Lafortius 5 parata remedia monstrans, sed ejusdem marescalli filius, marchio 6, iturum se ad limitem negat, nisi bene sibi suisque prospiciatur, si non de stipendio - miles omnes hoc anno unum duntaxat menstruum habuit -, certe de pane, qui nuper ipsis defuisset.
A Vienna sexto Iunii scriptae literae negant pestem esse Ratisbonae: ire eo principes ac civitatum legatos. Primum negotium fore de pacandis Suedis, alterum de Palatinatu. Regem Poloniae 7 adjutorem esse Ognato 8 ad conscribenda IV M per Silesiam; eundem regem favere Ragoskio 9 atque inde in odio esse, apud Budae passam 10. Nihilominus credi ejus regis cum Palatina matrimonium 11; fratrem ejus Casimirum 12 liberari velle caesaris militia, sed ita, ut vicario hactenus suo tradat cohortem. Comiti Sorae 13 viaticum deesse, quominus injunctum in Poloniam iter prosequatur. Caesos in Austria agrestes cum suo duce 14, qui jam ad LXX M excreverant. Marescallum Hornium 15 evasisse et - quod Deus avertat - retractum ex fuga. Maris imperium ab Hispanis offerri principi Thomae 16, ne partes susceptas deserat.
Priores itidem a Vienna literae dixerant parari a caesare dona distribuenda, postquam regis romani facta esset electio. Pollicitos venturos se Saxonem 17 et

{==265==} {>>pagina-aanduiding<<}
Brandenburgicum 1, quanquam bellum domi habentes; idem fecisse Maguntiacensem 2 et Coloniensem 3. Trevirum 4 petere, ut in possessionem libertatis reponatur, captivi nullum esse suffragium; putatur praeteriri posse.
Bavarus 5 sibi cautum vult: alioqui de rege romano daturus suffragium, ceteris deliberationibus se non immixturus. Sunt, qui eum putant ab Austriacis posse abstrahi; mihi, quominus id credam, obstat ejus matrimonium et ex matrimonio spes sobolis, et uxor 6 jam uterum ferre dicitur.
Aquisgranensium civitas perpetuis precibus aulam Viennensem obtundebat, ut a militaribus superindictis libera esse posset.
Vidi et a Madritio literas fine Maii datas, quibus docemur aulam illam ab indutiis non abhorrere, dum Brasilia decedant Batavi. Anglicam navem Corunnam, qui antiquus portus Brigantinus, advenisse, quae juvenem Ognatum 7 in Angliam vehat pecuniamque in Flandriae usus: laboraturumque Hispanum 8 quovis modo, ut in re Palatinatus Anglis concedatur tantum, ut retineri eorum amicitia possit, ad multa Hispano, quod satis apparet, utilis. Milites, qui Corunnae itidem cum navibus Hispanicis parati Flandrico itineri habebantur, peste multum imminutos. Ituros tamen sub praesidio navis illius Anglicae, quo et ipsi tutiores sint et Anglus Batavis suspectior fiat. Praefectam Portugalliae, Margaretam principem 9, scripsisse conspectas ad eam oram XL naves: putantur privatae esse Batavorum imminentes Hispanicis cum sacharo e Brasilia. Marchionem quoque Velladam 10 ire in Flandriam cum nova cohorte per Galliciam conscripta. Eos, qui in Catalonia militiae adscripti fuerant, peste et egestate atteri. Ubi episcopatus aliquis conferendus est, dari cum onere alendi turmam aut cohortem.
Ab Italia praeter ea, quae scripta sunt antehac, haec habemus: venisse eo ducem Medinam de Torres 11, ut praefecturam regni Neapolitani et, quam sine eo habiturus non fuerat, principem Stilianam 12 uxorem tandem accipiat. In classe itura ad oram Gallicam machinas esse multas et ceteros belli paratus; alimenta in menses tres; tabulas, quibus descripta hostium oppida, Caneva, Friulium, Tolonum; pedites ad VII M. Legatos Poloni non pati sibi satisfieri de veteri nomine, nisi in praesente pecunia saltem L M scutatorum accipiant. Putari rem tractum iri. Florentiae aestimabatur classis Gallica ejus maris itura ad sinum, Genua non procul, cui Speciae nomen; dux Etruscus 13 sua mari adsita muniebat, simul et pacem servare et sibi cavere cupiens, quod et Genuenses facturi credebantur. A

{==266==} {>>pagina-aanduiding<<}
cardinali Riceliaco Ruellis missum tabellarium magna celeritate septimo die Romam venisse.
In Sicilia esuriri et ob id Etruscas naves, quae frumentum aliunde ferebant, ibi retentas eaedem literae ferebant 1. Aliae Mediolano paulo ante proelium scriptae agrestes magno numero in eam urbem confugere; Leganesium 2 munito Rotofredi castello venisse Abiograssam; portas Mediolani quasdam lapide obstructas. Putabantur Gallorum ibi sociorumque copiae esse trans Ticinum, id est, Mediolanum prope, XVIII M; in ripa, quae Novariam respicit, sex millia. Leganesii vero X M peditum, equitum IV M, hac certe parte validiore Hispano, cum Gallis equitatus ultra III M esse non crederetur.
Videntur Galli ad pacandos Helvetios oblaturi paratos se Dolam ipsis custodiendam permittere, dum de omni comitatu Burgundiae idem fiat caveantque Helvetii, nequid inde hostile admittatur.
Sprecherus 3 se Tuae Sublimitati commendat atque inter cetera Rohanio 4 esse - scribebat autem II Iulii - X Gallorum millia praeter Rhaetos, quibus fidit tenuiter ut externis et offensis. Rhaeti postremo Davosii conventu, qui paulo ante erat habitus, scripsere principi Aenipontanae Claudiae 5 velle stare se antiquis cum Domo Austriaca foederibus, modo et ipsa caveat nullum ab ea Domo periculum Rhaetis fore antiquenturque pacta per vim Rhaetis extorsa a Leopoldo archiduce anno 1617 6.
Haec postquam scripseram, intelligo ex ordinario legato Anglicano 7, qui me salutatum venit, auditum a rege Zavaskium 8; mirari se ajebat non esse inter nos ea, quae inter amica regna essent, officiorum commercia. Verum esse dicebat descendisse Hispanos apud oram Narbonensem; numerum varie tradi; putari sexdecim millia. Hoc in arcano fratrem 9 Vindicis 10 ita sciscitari sibi datum ab Eusebio 11 venenum 12.
Intelligo et ex ipso et allis tribunum Heiburnum 13 ad Tabernas mortuum idque a rege damnum magni fieri. Duci Bernhardo scripsisse regem: Tabernas quibus potest conditionibus capiat; deinde suas et Valettae copias paret ad hostem e Galliae finibus vel proelio deturbandum ea cura ceteris omnibus potiore.
Captae ab Anglis Caletenses naves quatuor et retineri in ultionem navium Anglicarum, quas in Hispaniam aut Flandriam proficiscentes Galli velut belli jure, quo et Angli olim uti solebant, ceperant.

{==267==} {>>pagina-aanduiding<<}

Addebat et hoc Anglus Parmensem paratum Hispani praesidia tum Parmae tum Placentiae admittere.
Deo, Excellentissime Domine, res Tuae Sublimitatis commendo.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 1.


Lutetiae, 8/18 Iulii 1636.

Capella quod ita brevi capta sit, causam praecipuam fuisse intelligo, quod ex quinque oppidi propugnaculis unum subtus factum esset ad reponendos belli paratus cavum, quod cum ipsius opificis transfugio hostes cognovissent, facile isthac penetrasse.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2677. 1636 juli 18. Aan N. van Reigersberch 2.

Mijn Heer,
Al wederom heb ick geen brieven uit Hollant, noch uit Pomeren. De wint belet het nu. Maer daer is tijdt geweest, dat het de wint niet en belette; waeraen het hapert, weet ick niet.
Mijnheer van Heemstede 3 is, soo ick meen, vandaeg vertrocken. Ick hoor hij te Rouaen noch wat toeven sal, hoewel mijnheer den cardinael 4 seer soeckt, dat hij met den eersten in Hollant mochte sijn om door sijn rapport, credyt ende andersins de saecken van Vrancrijck te helpen vorderen, alsoo op hem groot vertrouwen stelt ende oversulcx oock brieven van recommendatie, soo mij geseit werdt, voor desen aen mijnheer den prins van Orangie 5 heeft geschreven om sijn soon 6 aen het bailiuschap van Kennemerlant te helpen.
Mij verlangt seer te weten, wat ordre mijnheer Spierinck 7, aen dewelcke ick menigmael geschreven heb, op mijne saecken heeft gestelt.
Wat Caesar 8 doen wil, wat voorvalt van Seldenus' saeck 9, off men mij mijne boecken weder wil geven, die ick tot Van Driel 10 gehad heb met de papieren, op alle 't welcke onderrichting wachtende hebbe noch niet geantwoort aen mijnheer Basius 11 nochte aen den advocaet Graswinckel 12.

{==268==} {>>pagina-aanduiding<<}

Mons.r de Saumaise 1 is hier, sal so haest niet over gaen ende waer garen ontboden.
De ambassadeurs van Engelant 2, hoewel beide opentlijck haer belijdende van 't gevoele der remonstranten, sijn op Sonnedagh d'eerste mael geweest tot Charenton. Den Poolsche 3 heeft noch geen audiëntie gehadt bij den coning 4.
Van Weene 5 heb ick brieven gesien, dat de eerste deliberatie tot Regensburg 6 sal sijn om Sophi 7 te contenteren, daernae van Cicero 8.
Brieven van Tulipa 9 seggen, dat men daer nae Alcaeus 10 wenscht. Dat het eenig beletsel is B[r]asil 11.
Van den 24 Juny hebben wij uit Francfort, dat Hanou is ontset door de Sweedsche ende Melander 12: Lamboye 13 leger verbrandt, ruiterie verstroit, voetvolck verjaecht; Lamboi te Steenheim, daer veel coren in is, met 1000m man bij hem hebbende bij de onse beset ende beschoten den 25e. Lamboi is bedrogen geweest door valsche advysen, meenende den vyant soo haest niet bij hem conde sijn ende ondertusschen secours verwachtende.
Hertogh Bernhard 14 bestormde den 2 July de nieuwe stadt Saverne met verlies; was in de fauxbourgs ende op een bresche. Daernae resteert de nieuwe 15 stadt ende 't casteel, dat geen gracht en heeft ende swacke muiren.
Dolen defendeert sick wel. 't Schijnt men om de Switsers te contenteren haer presenteren wil Dolen ende de heele Franche Comté te laeten bewaeren in neutraliteit. Apparentelijck om tijdt te winnen.
't Spaensche volck onder den prins Thomas 16 ende den hertogh Carel 17, naedat sij Capelle in vijf dagen hebben ingenomen, waerover den gouverneur 18 is gevangen, andere de schuld afgaven aen mons.r de Bulion 19, surintendant van de finantiën, hebben haer verdeelt, een deel daerontrent blijvende, een deel

{==269==} {>>pagina-aanduiding<<}
gegaen sijnde nae Bar, vanwaer den gouverneur 1 seer vreesachtige brieven schrijft.
Hier loopt een geruchte, dat bij Narbonne de Spaignaerden met 20m souden sijn gelant. Twijffel daeraen noch.
In Xantogne ende Languedoc sijn de boeren op de been legerswijse. Den coning, hoewel niet heel sterck, is hier; laet hem dicmael sien bij de gemeente tot vertroostinge. Mons.r de Bressé 2 is nae Picardië om daer nevens de Chaune 3 - iuste non probate antiquitus 4 - te commanderen. De vloot meen ick noch te sijn bij Belle Isle.
Parma 5 werdt gevreest, dat hem uit het oorlogh sal trecken om questie met den hertogh van Savoye 6, die seer fijn is, op 't sijne let, ende altijd nae paix omsiet. De opinie is, dat hij laestmael Créquy 7 heeft gemeent in 't parquet te laeten ende hem met het volck, die aen dese zijde [van] de Tesein waeren, niet en soude hebben gesecoureert, 't en waer hij door de Fransoische waer gedrongen geweest, die bij hem waeren.
Eenige Croaten ende een regiment Duitschen uit Lutzenburg sijn gecomen in het graefschap van Bourgogne. De Fransche soldaten overal hebben dit jaer maer een maend soltij ontfangen. Den marquys de la Force 8 versocht sijnde nae Picardië te gaen heeft eerst willen van eeten verseeckert sijn seggende lestmael lang broodt gebreck gehadt te hebben. Men hoopt desen mael van de vijant in Vrancrijck oorsaeck sal geven om veele fauten te verbeteren.
De churfürsten 9 maecken haer alle rede nae Regenspurg. Die van Trier 10 waer garen eerst vrij ende Beyeren 11 van sijn stuck verseeckert.
In de Corugna was een Engelsch schip gereedt om den jonge Ognate 12 over te brengen nae Engelant ende gelt voor Vlaenderen, oock de Spaensche schepen, die crijgsluiden nae Vlaenderen brachten te convoyeren. Een inventie van de Spaignaerden niet alleen tot haere seeckerheit, maer oock om meer ende meer haets te maecken tusschen Engelant ende Hollant, daertoe alrede niet dan te veel stoffe is.
Van Ruelle is een courier in seven dagen te Rome gecomen met brieven van Eusebius 13.
In Sicilië is weinigh eeten. In Spaignie pest.
Den man van de Lelie 14, daer datelijck bij mij comende, verseeckert mij, dat

{==270==} {>>pagina-aanduiding<<}
de Spaignaerden tot XVIm bij Narbonne sijn gelant ende dat den colonel Hebron 1 voor Saverne is gebleven.
Een van de schippers voor dewelcken d'heer Paeuw hier geluckelijck heeft gearbeit, seit mij, dat de Engelschen vier schepen van Cales hebben in Engelant gebracht ende 't volck willen hangen ofte daer houden, tensij men haer de goederen restitueert, die haer benomen sijn, varende op Duinkercken ofte op Spaignie. Eertijds plagen de Engelschen die saecken anders te verstaen.
Vaert wel ende versuimt geen occasie ons brieven te doen hebben, al waer het over Engelant.
Den 18 July 1636, tot Parijs.

De heer Paeuw vertreckt eerst morgen. Den coning heeft hertogh Bernhard belast Savern te nemen op conditiën als hij can, ende wil, dat hij ende den cardinal de la Valette 2 haer gereedt maecken om den vijant, die in Vrancrijck is, te vervolgen ende te slaen. Den man van de Lelie seit mij, dat den hertogh van Parme bereidt is Spaensch garnisoen te ontfangen voor Parma ende Plaisance, geduirende sijn leven.
Den gouverneur van La Capelle is geweest den baron du Bec. Loopt groot peryckel. Hoewel eenige mij seggen de meeste oorsaeck van het ongeluck geweest te sijn, dat een van de vijf bolwercken binnen hol was om cogels ende andere dingen daer te bewaeren. De fortificatie was gemaect bij een Nederlander voor het oorlogh tusschen Vrancrijck ende Nederlant, dewelcke weder in sijn lant sijnde gegaen, sulcx nu te kennen heeft gegeven, ende is daer de stadt aengetast geweest.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 18 Iuly 1636 wt Paris.











2678. 1636 juli 18. Aan P. Schmalz 3.

Nobilissime Domine,
Praeter ea, quae ad M. cancellarium 4 scribo 5, quae tibi scio patere, mitto salutem tibi officiosam et elogium Thoirasio 6 in Italia factum 7.
Duo 8 Liliarii 9 post longam deliberationem adivere coetum Martialis Charentoni 10.
Qui a Claudio 11 venit 12 in sermonibus apud alios dixit mandatum sibi, ne

{==271==} {>>pagina-aanduiding<<}
quem videat Caji 1 ministrorum. Alexandri 2 homines ei favent minusque Iustini 3 amicitiam quam ante colunt. Vereor, ne et mala ad se pertrahant isti.
De Dario 4 hic sermones sunt, quasi se cum imperatore 5 jungeret me non credente.
Quae vestris in partibus geruntur, rogo, ubi occasio erit, ne ignorem. Nunc scio ventos impedimento esse, qui aliquas haud dubie abs te literas detinent.
Lutetiae, VIII/XVIII Iulii MDCXXXVI.











2679. 1636 juli 20. Van Ch. Marini 6.

Monsieur,
Par ma précédante 7 i'ay respondu à la vostre très aggréable du 29 de Juin 8 celle-cy ne sera que pour accompagner le paquet du sieur Camerarius 9 auquel i'envoye quelque lettres à Lubek.
Du depuis de ma dernière, nous n'avons icy rien de nouveau, espérons toutesfois que les Grisons s'accomoderont à la nécessité présente puisqu'ils ont accepté ces 2m escus et une quantité du pain de la munition, qu'on leur a assigné chasque mois jusques à tant que le roy 10 y pourvoy mieux.
Ie crain seulement que le peuple ne se soulève une fois contre les chefs du pays, qui comme intéressez cerchent seulement leur profit sans aucun regard de la liberté de sa patrie qui leur devroit estre plus chère que toute autre chose.
Dans le Milanois l'un et l'autre party continue à se fortifier, mais pour nos François il seroit temps qu'ils se fassent maistres de quelque forte place sans laisser passer l'esté inutilement come l'année passée.
La peste va croissant dans la Voltoline, où ceste belle armée se consumera de soy mesme si elle en se transportant dans le Milanois ne change point d'air. On attend cependant le retour du Prioleau 11 avec impatience, et à son arrivée peutestre que mon.r le duc 12 prendra quelque résolution pour son advencement (?) dans le Milanois.
Ie suis tousiours en attente de quelque bonne nouvelle pour mon particulier qui en a bien besoing.
Je demeure, monsieur,
Vostre serviteur très humble


Marini.


{==272==} {>>pagina-aanduiding<<}


Ex loco noto, 10/20 July 1636.


Adres: A Monsieur Grotius.
Boven aan de brief schreef Grotius: 5 Augusti 1636.
In dorso: 10/20 Iuly Marin.
Onderaan de brief staat: Mon.r Grotius.












2680. 1636 juli 24. Aan Bernhard van Saksen-Weimar 1.

Excellentissime atque illustrissime princeps,
Victorias omnes, quas Celsitudinis Tuae magno animo largitus est belli pacisque Arbiter Deus, semper ut laeto accepi animo, ita celebrare ac vulgare nunquam desii. Hanc vero deditis Tabernis Alsaticis 2 tanto majore gaudio cognovi, quod ejus ad me nuntius pervenit non aliunde quam a Tua Celsitudine et quidem ipsius auctore 3 tot fortium operum manu. Damnum quod sinistra fecit 4, dextra facile repensabit.
Laetitiae hujus statim ut debui participem feci et Serenissimam Suediae reginam 5 et magnum ejus regni cancellarium 6, quem nunc in Suediam profectum ex literis ipsius comitumque ejus conjecturam facio.
Nondum tamen Stralsundio abierat X/XX Iunii regni quidem rectoribus eum in Suediam vocantibus, sed validius adhuc retinentibus Germaniae negotiis. Sperat se bimestri spatio itum reditumque posse absolvere.
Bannerius 7 eo, quod dixi, tempore ad Werbenium erat in obsidio Magdeburgi haud quicquam proficiente hoste. Marazinus 8 otiabatur in ulteriore Pomerania. Eventus conatuum landgravii 9 et Leslaei 10 sollicite ibi exspectabatur.
Missus a Britannia vir prudens pro legato 11 egregia oratione laudavit magnum cancellarium hortatorque fuit ad perstandum in bello ac proposito sublevandi per vim dejectos, praecipue Domum Palatinam. Facile conjectu est, quid ei cancellarius responderit.
Scripsit ad eundem cancellarium et Sanctichaumontius 12, regis Galliarum legatus, Hamburgo de pacis negotio communibus consiliis regendo. Respondit

{==273==} {>>pagina-aanduiding<<}
cancellarius 1 benigne, actis regi gratiis; ceterum sequestre actionis pontifice 2 non videre se 3, quid boni sperare protestantes debeant; ubi Suedia redierit, allaturum se mandata specialia; et aut ipsum iturum ad eum conventum, qui de pace instituitur, aut, si id res non permiserint, venturos eo alios, qui sua consilia cum legatis Gallicis sint communicaturi ac tantundem ab ipsis exspectaturi.
Deus haec cuncta ad bonum commune gubernet idemque, excellentissime atque illustrissime princeps, Tuae Celsitudinis egregiis virtutibus egregios det successus.
Tuae Celsitudinis cultor addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XIV/XXIV Julii MDCXXXVI.












2681. 1636 juli 24. Aan L. Camerarius 4.

Illustrissime Domine,
Ventus, quae diu debuit, tandem cumulo nobis persolvit omnia. Accepi enim eodem tempore literas nobilissimi filii tui 5 datas IX Iunii; tuas XXII 6 Iunii ejusdem et XX datas, pro quibus utrique gratias ago summas, Deo autem maximas, quod valetudinem tibi dederit commodiorem, cum spe etiam melioris in posterum. Morbus, quo tentaris, frequens est pertinaciter studentibus, quare huic etiam quamvis honestissimae rei adhibendus a nobis modus. Equitatione autem quod uteris, multum laudo. Est enim ea corporis motio efficax satis ad ea discutienda, quae coalita noxam ferunt et tamen composita nec vehemens nimium.
Nobis gaudium attulerunt deditae XVI 7 hujus mensis Tabernae Alsaticae, caro quamvis emtae, multa non militum tantum, sed et ducum sanguine, quos inter multum desiderantur egregius juvenis comes Iacobus Hanovius 8 et peritus belli Heibrunnus 9. Etiam Hochbari arx in potestatem venit, cum jam ante 10 Oberenhemum Croatarum, qui ibi apparuerant, discessu nostris 11 accessisset. Clara duci Bernhardo 12 haec victoria, hoc magis, quod Galassius 13 cum exercitu Drusenhemi erat, ad quartam leucam, quo et rex Hungariae 14 venisse nuntiatur.

{==274==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dola etiamnunc, quantum scimus, arma Gallica retundit. Post Capellam in Picardia nihil promovit hostis, quanquam equitatu quadruplo validior. Sed ejus ad obsidia exiguus est usus. Oppidum Guisia toto exercitu, id est decem prope millibus militum, defenditur, sane necessario, quandoquidem isthac ad interiora iter est nec sine periculo ad ulteriora tendentium a tergo relinqui potest.
De comite Licestrio 1 magna in hac aula est aestimatio 2. Creditur melior esse quam quae habet mandata. Certe aulam Britannicam debilitari quorundam in Domum Austriacam studiis nec negat nec gaudet; et nobiscum sentit opus fortioribus consiliis, nisi jacentem pati velint Domum Palatinam. Dolet nobis omnibus, saepe enim colloquimur, quod cum Batavis de piscatu aliisque rebus, cum Gallis ob naves captas utrinque, a Gallis quidem jure belli ad vetanda cum Hispanis commercia, ab Anglis autem talionis obtentu, controversiae oboriuntur asperantque animos neque eos sinunt rebus majoribus intentos esse. Ego haec ut auferantur, diligenter laboro et omnia moveo, neque in eo defatigabor. Audio Pontanum 3 scribere 4 aliquid pro Dano 5 contra Seldeni ϑαλασσοϰϱάτημα 6. Princeps Arausionensis Wilhelmus 7 inter alia nascenti tunc maxime reipublicae et hoc prope necessarium constituit 8, ut, quae erant inter nationes Belgicas civitatesque ambigua, quiescerent, donec belli finis repertus esset neque medii temporis possessio fraudi cuiquam esset. Vellem inter regna ac populos, quorum interest modum adhiberi magnitudini Austriacae, idem nunc fieret dilatis Areopagitico more in centum annos litibus ἀπόϱοις.
De pace video nuncios commeare pontificem 9 inter regemque 10. Sed excelsus cardinalis 11 animus rebus praesertim laetis ad Ticinum perque Alsatiam et a Picardico fine, ut sperare est, depulso periculo non projiciet arma, nisi iis conditionibus, quibus testata sint apud posteritatem ipsius in Galliam merita. Interim in hoc persto pontificis conciliaturam non posse non inimicam esse protestantibus.
Arondelius 12 a Ratisbona retro Viennam iit, credo, amicis ibi comparandis. Nam imperator 13 ipse Lintzii est.
De liberata Hanovia scripsi antehac 14, sed tantum est illinc huc intervalli tamque infesta in medio omnia, ut ista prope citius ad vos quam Lutetiam perferri arbitrer.

{==275==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Leodicis non defuimus legati prope hic omnes ostendere, quantum intersit eos non deseri amantes adeo libertatis et bello natos. Spero Batavos quoque invigilaturos occasioni tam vicinam tamque utilem amicitiam ostentanti.
Gaudeo principem Arausionensem 1 podagra liberatum, nam quanquam capite imperatur, non pedibus, habent tamen et pedes usum suum, nec in militia tantum, sed et in imperiis. Hic qui aerarium tractant 2, perpetua chiragra laborant; nec id Suedia tantum experitur, sed et sociorum alii.
De classe Gallica nihildum audimus; nescio, an morantem tamdiu ad Armoricum littus auferre, qui nunc flant, Euri poterunt. Sed imperant classi alter antistes Burdigalensis 3, alter Harcurtius terra bonus 4.
Rex Romanorum quin futurus sit qui nunc Hungariae est 5, prudentium vix quenquam video dubitare. Bavarus 6 tamen cunctatur nonnihil, ut certus sit retinendi quae possidet. Scutamorius 7 plane et sine fuco tuus est. Dabo operam, ut idem sis apud Licestrium, virum praeter ceteras virtutes eximie eruditum.
Deus te tuosque servet et res fluctuantes ad bonum commune gubernet.
Illustrissimae Dominationi Tuae omni observantia addictus


H. Grotius.


Lutetiae, XIV/XXIV Iulii anni MDCXXXVI.

De Lunemburgico 8 si quid accipis certi, rogo particeps fiam.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.












2682. 1636 juli 24. Aan T. Graswinckel 9.

Tuo in me tam benigno animo, vir clarissime, nihil est quod non debeam. Auxilia, quae a me habere potuisti, exigua sunt pro iis, quae felicitati ingenii tui et tuae diligentiae debes. Ostendit hoc egregium tuum pro Venetis opus 10, dignum tantae reipublicae majestate. Quare 11 dubito, quin quicquam es suscepturus, id famam tuam, quam magnam jam adeptus es, facturum sit majorem.
Ego de eo, quod a me magis honoris mihi habendi causa quam quod opus sit

{==276==} {>>pagina-aanduiding<<}
tibi, petieras, ad magnum cancellarium 1 scripsi 2, ut quid mihi faciendum sit, pro suo in me jure statuat. Distuli tibi rescribere ipsius responsum opperiens, id quod non venerit; nescio, occupationesne ipsius gravissimae, an iter in Suediam in causa sit.
Caeterum si quid est, quod a me proficisci possit gratum tibi tuisque, scis me eum non esse, qui multum rogandus sim. Admonuisse suffecerit.
Vale et bene rem gere.
Tuus ut semper


H. Grotius.


XXIV Julii MDCXXXVI.











2683. 1636 juli 24. Aan Willem de Groot 3.

Multum exspectato, mi frater, literas abs te simul accipio ternas, datas 9 Iunii binas 4, tertias 23 mensis ejusdem 5. Meas, quas ad te scripsi, recte curatas gaudeo.
De Anthologia 6 videbo, quid hic fieri possit. Salmasius 7 adhuc haeret. Ego, si quid valeam, dem operam ei, ut in Britannia locus sit pro merito.
Mylii Lexicon 8 jam paratum erat, cum poëmata mea ederes: miror non prodiisse. De Kiliano 9 memineris rogo. Usui mihi erit ad indagandas origines nominum Gothicorum.
De Anglis recte judicas. Maris possessio et contra hostes et contra aemulos armis et animis indiget.
Velim scire, quid de Molae scripto 10 dicat Heinsius 11. Habet hoc mali Balsacus 12: ferox est et aliorum multo se diligentiorum studia contemnit.
Bellimontio 13, Honarto 14, Kinschotio 15, Borelo 16 gratulor, quod tam benigna judicia contigerint, ut et Brassero 17 de oblata legatione.
Miror pastorum apud vos pertinaciam; cujus paena nimis lenis est, quod coire vetantur.

{==277==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Pontano 1 si quid certius didiceris, scribe quaeso. De libris et chartis perge commonefacere Reigersbergium senatorem 2. Patri 3 pro literis gratias ago, ipsi matrique 4 senectutem precor commodam.
Lutetiae, 24 Iulii 1636.
Tuam 5 tuosque 6 et nostros omnes salutamus.
Tuus et animo frater


H. Grotius.











2684. 1636 juli 24. Aan Rijngraaf Otto 7.

Monsieur,
Je reçeus avanthier les lettres desquelles il vous a pleu m'honorer, datées du 18/28 de Juin, du 4/14 8 et du 5/15 de Juillet toutes par la main de gentilhomme envoyé icy du duc de Weimar 9.
Quant à la lettre de monsieur le grand chancelier 10, il est vray qu'on avoit oublié de la mettre dans le pacquet où elle estoit destinée. Mais m'en appercevant aussy tost i'envoyay incontinent au logis de monsieur le cardinal de La Valette 11 pour l'adioindre à la mienne que i'avois desià envoyée. Si cette-cy est venue après le partement du messager, sans doubte elle vous viendra par le premier suivant.
J'ay conféré aussy quelques fois avecq monsieur Betz sur voz affaires ausquels ie ne manqueray iamais de contribuer tout ce que ie pourray de conseil et d'assistence, comme ledit Betz d'y apporter toute diligence possible, pas en vain comme i'espère, puis qu'on luy propose desià des expédients sur le faict de l'argent et que l'affaire de sauveguarde, autant que ie puis comprendre, n'aura pas de difficulté.
Monsieur le grand chancelier de Suède estoit encore à Stralsunt le X/XX de Juing, mais appellé par Mes.rs les régents 12 pour se trouver en Suède et là représenter la constitution des affaires tant en ce qui concerne la guerre qu'en ce qui concerne la paix.
Pour la guerre ie comprens par les lettres de ladicte date que le mareschal Banier 13 se tenoit à Werben et Marasini 14 en la Poméranie ultérieure ne faisant pas grand chose comme aussy l'électeur de Saxen 15 n'advançoit guères en son siège de Magdeburg.

{==278==} {>>pagina-aanduiding<<}

Monsieur le grand chancelier estoit convié par un agent d'Angliterre 1 de vouloir continuer la guerre pour le restablissement des oppressez et principalement de la maison palatine; et par lettres de monsieur de St. Chaumont 2 de vouloir disposer la Suède à une conférence sur la paix. Il a respondu selon sa coustume prudement, et promis à la France que luy mesme ou quelque autre qui sera envoyé de la part de Suède à cette conférence, ne manqueront pas de communiquer leurs conseils avecq la France, en espérant autant des François, et excite l'Angliterre à vouloir avoir soing de leur plus proches et tesmoigneur leur affection un peu plus que par des parolles; quant aux vostres tant à monsieur le grand chancelier qu'à monsieur de Muller 3 ie ne manqueray pas de les faire tenir, et par toutes voyes qui me seront possibles, tesmoigner, monsieur, que ie suis
vostre serviteur très humble.


Le 14/24 Juillet MDCXXXVI.












2685. 1636 juli 24. Aan A. Oxenstierna 4.

Excellentissime Domine,
Gratias, ut debeo, maximas ago Sublimitati Tuae pro 20/30 Maii datis 5, iterque in patriam ipsi patriaeque salutare nec minus prosperum reditum precor.
Gaudeo et quae Angliae et quae Galliae nomine dicta sunt legisse et prudentissimum Sublimitatis Tuae ad Gallica responsum.
Et ut hinc jam scribere incipiam, video cursores celerrimos a cardinali 6 ad pontificem 7, a pontifice ad cardinalem mitti praecipue, ut creditur, de pacis negotio. A conciliatore pontifice rebus nostris nihil boni sperari posse nemo non videt 8. Et pro certo mihi ab Italis affirmatur, pontificem nolle agi quicquam nisi inter Gallum et Austriacos, nempe ut Gallus foederatorum suorum et inter eos Suediae curam gerat; quod sane neque ex dignitate neque ex usu sit regni Suedici.
Angli legati 9 non diffitentur esse in sua aula homines Austriacis aequo plus obnoxios et vix quicquam spei esse pro Palatina domo, nisi fortiora quam antehac consilia capiantur. Unum tamen intelligere ex illis gaudeo regem ipsorum 10 non passurum sibi satisfieri nisi integro Palatinatu reddito.
Scribit ad me dux Bernhardus 7/17 Iulii 11 ac significat pridie deditas Tabernas

{==279==} {>>pagina-aanduiding<<}
Alsaticas, cum Gallasius 1 Drusenhemi esset quatuor leucarum Germanicarum intervallo. Ex Thuani 2 literis disco, ex quo eo advenerat Valetta 3, permissum ipsi a duce imperium. Addit qui fert ducis literas fuisse ei eo tempore equitum IV millia, pedites vix quingentos, optare eum ut a rege 4 cohortes sibi attribuantur, Germanicae potius ut Ransovii 5 et Degenfeldii 6 quam Gallicae, ob ingenii morumque disconvenientiam.
Dicebat idem deditam et arcem Hochbariensem et paulo ante Oberenhemum; regem ipsum Hungariae 7 in Gallasii venisse castra, unde conjectura est eodem venturas partium praecipuas vires; ducem Wirtembergicum 8 matrimonio jungi cum ea, cui patruus est Ringravius 9; pacta ejus cum imperatore 10 esse talia, ut si ipse sine liberis discedat, haeredem habeat Austriacam Domum multum indignante et se opponente ducis fratre 11, qui apud Danum 12 est.
Zavaskius 13 languet coeli puto insuetudine. Gratias egit regi pro indutiis 14; commendavit pacem; legatos a Polonia duos ad id negotium promisit; cum cardinali in arcano egit diu. Haud dubie amicos ambit ad persequendas aliquando spes in Suediam. Et quod dicitur in Anglia dure acceptus ob postulatum sane inhumanum, ut Palatina 15 regis sui matrimonium mutatione religionis emeret, ego puto propositum id dicis tantum causa captandae pontificis gratiae idque ab Anglis satis intelligi; nam a Polonis accepi nobilitati non displicere hoc conjugium nec offendi eos diversitate religionis; ne episcopos quidem aliud exigere quam ut pontificis accedat consensus, qui non video cur minus sit impetrabilis quam fuit ad Angli cum Gallica nuptias 16. Sed haec haud dubie istis in partibus rectius cognoscentur.
In Italia victoriam ad Ticinum amnem partam nihil magni sequitur. Rohanio 17, quominus in hosticum penetret, multa video deesse praesertim ipsorum Rhaetorum studia abalienatorum duris 18 illis de Valle Telina conditionibus demerendo pontifici repertis.

{==280==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sed de his scribit Marinus 1. Ego pontificis nomine ad parva quaedam uti interdum Gallos video. Ceterum cardinali, rerum hic domino, suae sunt causae, cur romanam aulam demereri velit, quae certe nihilo in Gallos quam in Hispanos est propensior, solita res suas agere et regum dissidiis frui. Itaque jam per annos aliquot per legationes sex, septem, Galli nihil ibi obtinent, nisi forte magnum id putant, quod non aperte ipsis adversatur pontifex. Sed haec in Gallia et peccantur jam olim 2, et, ut puto, diu peccabuntur praesertim, quoties penes purpuratos erit jus regni.
Dolam adhuc princeps Condaeus 3 obsidet non moventibus se contra Gallum Helvetiis. Interim 4 crescunt etiam in illis partibus vires hostium Barro obsesso; impedimento nonnulli illis erit Belfortum captum a comite Susa 5 18/28 Iunii. Ad Picardiae finem coactae undique Gallorum copiae et accurrens nobilitas efficit, ut hostis, qui Esam flumen transierat, retro se tulerit neque post Capellam ceperit quicquam.
De classis Gallicae abitu a Bella Insula nihildum accepimus et sunt, qui putant id praecipue in destinatis fuisse, ut insulae illius ad ducem Retensem 6 pertinentis possessionem firmandae potentiae suae cardinalis acquireret. Nec quid ad Narbonam agat hostis, cognoscere dum licuit.
Rex et cardinalis in suburbanis locis agunt ad confirmandos hujus civitatis animos. Literas vidi ex oppido Sancti Quintini dicentes Gallo militi illis in partibus per sex menses nihil numeratum; 5/15 Iulii hostem inde non longius III leucis abfuisse habentem XX M equitum, quod rarum, peditum X M; et siquid metuendum sit, magis Sancti Quintini oppido metuendum quam Guisiae, quae toto prope exercitu, IX scilicet Gallorum millibus, defendatur. Brezaeus 7 apud Feram se tenet cum IV M equitum, peditum XXIV M; illius literae ab illis Sancto-Quintinianis non nimium discrepantes hostis copias ea in regione faciunt equitum XVI M, peditum XIV M.
Ut ad longinqua veniam: Persis magna vi bellum molientibus recepto jam Revano vix exspectandum videtur, ut Turca 8 se vel in Transilvania pro Gaboris cognato 9 vel alibi contra Austriacos commoveat.
Naves illae quatuor, quas Angli in suarum ultionem Caletensibus eripuere, magnos hic motus cient.
Arundelius 10 Ratisbona retro Viennam cur ierit, cum Lintzae sit imperator, interpretari non possumus.

{==281==} {>>pagina-aanduiding<<}

Pecuniarium nostrum negotium lente, ut solet, procedit ac testudineo gradu, quanquam et ego et 1 Heufdius 2 non desinimus, quantum possumus, hos tricones impellere.
A Vienna literae 13 Iunii datae docent nos ab imperatore promisso titulo regali, quem ambit, tentari Sabaudum 3, ut a Gallis abducatur. Neque desperari de abstrahendo et Parmensi 4. Saxonem 5 ipsum non venturum Ratisbonam, sed missurum suos. Metui, ne Galli itinerum se, quae e Germania ad Alpes ferunt, compotes faciant. Bene evenisse imperatori, quod Budae miles ob non soluta stipendia seditionem fecerit Bassaeque 6 in castellum fugere coacti aedibus direptis exuerit obsequium. Credi Goetzum 7 in Alsatia iturum tribus cohortibus ad Hermesteni obsidium relictis.
Mediolani qui sunt 22 Iunii scribebant satis ibi paveri multosque se in Cremensem aut Bergamensem agrum recipere. Leganesium 8 habere secum X M peditum, IV M equitum ad Somam et Sextum, ut aut Rohanio obstet, si is ad Lacum Majorem procedat, aut Crequiaco 9, si is a Ticino longius se promoveat, ac praesertim ut prohibeat, ne conjungant se isti exercitus. De proelio ad Ticinum nuper commisso, quae ibi sit, fama non parum ab iis, quae hic vulgantur, discrepans charta, quam ex literis Mediolanensibus descripsi, ostendet. Addunt metuere Hispanos, ne itinera Genua Mediolanum a Gallis intercipiantur. Dicebatur Parmensis Niceam iisse; Dertonam Gatta 10 custodire duabus equitum turmis, peditibus sexcentis.
Video simultates esse nec leves cardinalem inter Valettam et ducem Bernhardum, sed hic mussitare cogitur satis auctoratus Galliae militi etiam suo novum stipendium, dubito an non inaniter, in mensem Augustum exspectans.
Oberenhemii capti historiam 11, cujus gloria haud dubie ad Benfeldii praefectum 12 maxime pertinet, ita ut hic vulgatur, mitto. Deumque precor, Excellentissime Domine, te ut Suediae communique christiani generis bono servet ac prosperet.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 13.


Lutetiae, 14/24 Iulii 1636.


{==282==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2686. 1636 juli 24. Aan N. van Reigersberch 1.

Mijn Heer,
Alle uE. brieven lang verwacht, sijn teffens overgecomen ende mij behandigt vanwegen Euskercke 2 ende Abbesteeg 3, d'heer Paeuw 4 nu eerst over drie dagen nae Rouaen sijnde vertrocken, soodat ick ontfangen heb uE. brieven aen mij ende mijn huisvrouw van den 9 5, 16 6, 22 7, 30 Juny 8 ende van de 7 July 9. Ick dancke uE. van de advysen ende de moeyte in mijne saecken.
Wat mijnheer Spierinck 10 belanckt, ick sal hem onderrechten, dat mijnheer den rijcxcancellier 11 mij sooveel als ick stel, heeft toegeleit voor reisgelt ende 't een door 't ander gereeckent is, daer geen proffijt bij te doen, alsoo 't hier in de herbergen groff gaet. Ende ick heb de reisen niet uit lust aengenomen, maer door last, gelijck oock het senden van boecken etc. Ick ben wel bereidt voortaen te Parijs te blijven, meene ick, dat die occasie niet veel weder comen en sullen. Hij weet self best, wat het is van reisen. Ende de landcoets, die vrij wat beloopt, had ick door sijne last gehuirt. Als ick dat al ontfang, sal ick daer geen proffijt bij doen. Op XXm gulden gagiën heb ick altijd reeckening ende niet geweten, dat mijnheer Camerarius 12 minder had. 't Huis alleen cost 2400 gl. 's jaers. Groot verschot is lijdelijck voor deghene, die in de goede tijden geweest sijn ende proffijt hebben gedaen. Dat ick sooveel meublen heb moeten coopen ende daermede 't interest van mijn gelt missen, is schade genoech voor mij.
Ick sende uE. de brieven open aen mijnheer Basius 13 ende Graswinckel 14 om die te leveren off mondeling de excuse, soo best oorboir sult vinden nae gelegentheit van saecken.
Nopende Rotterdam 15 can niet wijcken van 't gunt voor desen is geschreven 16 ende ben bereidt de saecke aen arbiters te stellen, al waer het, dat sij den president

{==283==} {>>pagina-aanduiding<<}
Cromhout 1 ende den raedsheer Couwenburg 2 wilden nemen ende wij twee anderen.
    De boecken ende papieren bij de Metersman 3 gelaeten, sullen mij hier noodigh sijn. UE. gelieve daertoe te helpen. Soo het coffer ons niet en is, sullen het ten eerste weder senden.
Men vindt hier vremd, dat in soodaenigen occurrentie van oorlogh ende van vrede d'heer Paeuw werdt vanhier genomen, hebbende soo treffelijcken tractaet gemaect 4. Hij heeft den ambassadeur van Venegie 5, daer hij te voren in questie mede was, nu op 't vertreck besocht. Denselve ambassadeur van Venegie claegt, dat in Hollant aen comte Pompeio 6, die bij de Republyck was ontboden, sijne compagnie is afgenomen, daer hij twee broeders 7 had in actuelle dienst aldaer ende om veel redenen faver meriteerde. Mijnheer den cardinael 8 heeft willen toonen, hoe aengenaem mijnheer Paeuw hier was hebbende tot sijnen aensien de twee derde paerten laeten volgen aen de schippers, welcker schepen als nae Spangnie gaende waeren geconfisqueert. Hij staet hier wel ende hoopt metter tijdt in Hollant sijne saecken te rechten ende noch eens uit de camer te springen.
Hertogh Bernhard 9 heeft mij met sijn eigene hand geschreven 10 het innemen van Savern den 16 deser 11, Galas 12 vier mijlen van Savern sijnde tot Drusenheim, daer oock den coning van Hongeren 13 is gecomen. Hochbar ende Obereenheim sijn mede overgegaen. Dolen blijft belegert bij mijnheer den prins 14 ende Bar bij den vijant. De Switsers sitten noch stil.
In Picardië is den vijant sterck, soo mons.r de Bressé 15 schrijft, 16m paerden, 14m te voet; de Fransoisen 24m te voet, 4m paerden. Nae Capelle is bij den vijant niet verovert. Guise werdt met 9m man gedefendeert.
In Italië is niet gevordert nae de slagh aen de Tecine ende den hertogh van

{==284==} {>>pagina-aanduiding<<}
Rohan 1 soude wel wat groots doen, maer heeft gebreck van gelt ende de affecties van de Grisons beginnen hem te manqueren, omdat de Fransoisen haer daer seer meester maecken ende om den paus 2 te behaegen de religie hebben gebannen uit de Valteline 3.
De Fransche vloot hooren wij noch niet van Belle Isle te sijn vertrocken. Veele meenen het principale desseing geweest te sijn van mijnheer den cardinael hemselve van dat eilant, sijnde van importantie ende den hertogh van Retz 4 toecomende, te verseeckeren.
Den Turc 5 heeft werck met den Persiaen 6, die Revan weder heeft ingenomen, ende sal daerom de saecken van Bethlehem Gabors neef 7 in Sevenbergen niet connen behartigen.
Die instantie van den ambassadeur van Venegie 8, daer uE. van schrijft 9, soude wel vanhier connen sijn geprocureert om te sien, off men tijd soude connen winnen ende Manlius 10 weder hier doen comen.
Aen Calaber 11 wilt onse gebiedenisse doen.
Van Crayenburg 12 dunct mij, dat onse voorslagh niet quaed en waer. Maer soude eerst het advys van de heer Wijts 13 ofte anderen daerop connen werden verstaen.
De opening van de licenten vind ick gefundeert ende doe mijn best, dat de saecke van Luick hier mochte werden beharticht, ende wensche, dat sulcx oock daer geschiede.
Nopende de judicature van den Raedt van State, mij en dunct niet, dat daervan appèl behoort te vallen, maer ten uiterste revisie in saecken van gewichte door requeste aen de H. Staten-Generael, hoewel ick weet, oock in onsen tijdt anders is gepractiseert, maer om de authoriteit van de Staten-Generael te vergrooten, als nae recht ofte reden.
Verlange te weten, hoe het tusschen de Engelschen ende de buisen sal passeren. Hier is men te onvrede, omdat de Engelschen vier schepen van Calis in Vrancrijck hebben genomen, in revenge van de haeren bij de Fransoisen genomen, omdat sij nae Spangnie oft Vlaenderen gingen iure belli, volgens het oude sustenu van de Engelschen.
Ick hadde vergeten nopende mijne reeckening, dat mijnheer den rijcxcancellier gewilt heeft, dat ick mijne costen soude senden aen mijnheer Spierinck ende die

{==285==} {>>pagina-aanduiding<<}
soude aen mijnheer den cancellier rapport doen, sonder anderen daermede te moeien.
Mij is lief d'eer, die de heer Brasser 1 is geschiet ende vinde, hij niet quaelijck en heeft gedaen sich te excuseren. Ick sie claerlijck, dat Thucydides 2 geen sin heeft in 't coocken van Stesichorus 3, daer Rijs 4 het principael sal sijn. Hij can met eere op de Aerdbesie 5 nae gelegentheit letten. Ick meene noch, dat op sijn wedercomste goed soude sijn iemant daer waer van Cimon 6. Vindex 7 sent stadigh boden 8 nae Rome 9 op dat stuck. Elck let op 't sijne.
't Ontset van Hanouw is magnefycq geweest. Ende sal voortaen gelet werden op de conjunctie van de overrijnsche ende binnenrijnsche armeën.
Mijnheer de rijcxcancellier gaet nae Sweden, maer niet om lang daer te blijven. Wil de saecken van Duitschlant ten beste helpen beleiden in utrunque paratus 10. Maer hij en wil hem niet vast maecken; is oock niet vast aen eenige Rijsluiden. 't Is gevaerlijck.
Wilt mij eens adviseren, wat men daer oordeelt van 't huwelijck van de palsgravinne met den coning van Polen 11. Men seit hier dat den Poolschen ambassadeur 12 in Engelant rouw is bejegent, omdat hij van verandering van religie heeft gesproocken, 't welck seer incivyl soude sijn, 't en waer het geschiede om wel . . ens( ?) wille, 't welck ick licht soude geloven.
't Is mij leedt, dat Calaber niet meer dancx heeft behaelt van Aelianus 13. Ick wilde wel, dat Gracchus 14 met Thucydides wel waer.
Ick meen uE. mijn brief sal ontfangen hebben, daerbij ick uE. advisere 15, dat de soon van den burgemeester Hartochvelt 16 mij, doch wat laet, brieven had gebracht van sijn vader, die mij verseeckerde alles te willen bijbrengen, dat hij can tot accommodatie van onse saecke. 't Is mij leedt, dat ick de soon geen vrundschap heb connen doen, alsoo hij van Orléans hier sijnde gecomen datelijck wederom tooch, hoewel ick hem om veel redenen ontried nae Orléans weder te gaen.
Ick sende uE. copie van mijn antwoord aen den hertogh van Weimar 17, die voor Sabern de twede vinger heeft verloren van den slincker handt in een assaut.

{==286==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vaert wel, groet de vrunden Numerianus 1, Fabius 2, etc.
Den 24 July 1636.

In gevalle die van Rotterdam met mij accorderen: ick heb noch eenige papieren van importantie, die haer toecomen. Deselve wil ick haer dan garen weder geven, midts dat mij weder doen hebben, dat uit mijn comtoir tot Rotterdam door haer toelaetinge tegen recht ende reden is wechgehaelt.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 24 Iuly 1636 wt Paris.











2687. 1636 juli 24. Aan P. Schmalz 3.

Nobilissime Domine,
Quod mihi a publicis negotiis subsecivi est temporis, id rerum Suedicarum antiquitatibus 4 inquirendis insumo. Eam ad rem velim transmitti mihi, si quod est, dictionarium Suedicum sive addito latino sive alio quovis sermone; Novum quoque Testamentum lingua Suedica et exempla vetustissimarum inscriptionum sive sepulchralium sive aliarum. Vidi et latine versas leges Suedicas, quas itidem, si fieri potest, videre cupiam. Ad haec si mihi adjutor esse poteris, obligabis me; et dabo operam, ne sterile hoc beneficium apud me desideat.
Hucusque scripseram, cum tuas accipio datas X/XX Iunii, in quibus miror cum septimo quoque die ad M. cancellarium 5, ad te quoque scripserim, mensem et mensis dimidium elabi potuisse, ut nihil acciperetis. Sed et literae ad Sprecherum 6 meae omnes et ipsius ad me ab aliquot mensibus in itinere nescio quomodo periere; et quas nuper ad Rhingravium 7 miseram, pervenerant ad ipsum, sed sine magni cancellarii literis, quas una miseram. Si a Gallorum artibus haec eveniunt, non bene statur pactis de curanda literarum libertate. Literas magni cancellarii scriptas XX/XXX Maii 8 mittente D. Camerario 9 recte accepi. Habeo gratiam pro iis, quae nuncias, et pro bonis verbis Britanni 10, ad quae responsum magni cancellarii videre avebo, ut ad ejus prudentissima praescripta ego quoque sermones meos temperem.

{==287==} {>>pagina-aanduiding<<}

Te videre ac complecti coramque testari, quanti faciam a te diligi, utinam detur. Nostri omnes amicissimo animo te salutant. Miror a filio meo 1 pridem 2 me nihil habere literarum.
Valere te opto quam optime.
XIV/XXIV Iulii MDCXXXVI.

Si placet M.D. cancellario ex pecunia Gallica dari Mousterio 3, ut picturae, quas jussus fecit, accipiantur, florenos CCC; item si vult dari, quae dixerat III M. florenorum pro chartis Hottomannicis 4, curabo, ut per Heufdium 5 numeratio fiat et res expediatur. De admissionalibus 6 quoque rem permitto ipsius arbitratui. Bis dat, qui cito dat 7.
Tuae nobilitatis studiosissimus


H. Grotius.











2688. 1636 juli 27. Van Ch. Marini 8.

Monsieur,
Je vous envoye derechef une lettre pour mon.r le gran chancelier 9 qui m'ayant donné ordre de luy escrire le plus souvent qu'il se peut faire.
Ie n'y manque iamais, encor que ie voy qu'on se souvient peu de ma nécessité qui me presse plus que ie n'oserois pas escrire. C'est aussy la cause que ie suis résolu de me mettre en chemin à l'entrée du 7bre ou 8bre, si cependant il ne m'arrive aucun ordre ou argent qui me manque depuis tant de temps. Est-il un (?) tel cas s'il vous plairra de me commander quelque chose chez susdit monseign.r le gran chancelier ie m'en chargeray fort volontiers, n'ayant autre desseing que de vous complaire et servir en tout ce qui me sera possible.
Du Milan nous avons que les François ont desfait mille (?) de pied et 500 chevaux Espagnols qui estoyent entrés dans le Piedmont pour divertir le duc de Savoye 10, et que 800 chevaux venants de Naples se sont submergez dans la mer.
D'icy ie ne puis escrire que l'accroissement des misères de nostre armée qui estant logée justement en lieux où nos biens sont, vous pouvez bien juger en quel estat que nous sommes, le soldat vivant sur le bon homme, quand il ne tire la paye de son prince oultre que la peste fait retirer tous les paysans dans des montagnes et laisser les champs en abbandon.

{==288==} {>>pagina-aanduiding<<}

Pleust à Dien que monseig.r le gran chancelier considerast ces choses sans doute qu'il m'assisteroit mieux qu'il ne fait pas.
Sed quod mutari non potest, ferendum est patienter 1.
Je demeure, monsieur,
Vostre serviteur très humble


Marini.


De Chiavenne, ce 17/27 de Juillet 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius à Paris.
Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 12 Aug. n. st.
In dorso: 17/27 Iuly 1636 Marin. Après celle de receu 30. 2.











2689. 1636 juli 28. Van N. van Reigersberch 3.

Mijn Heer,
Drie van uwe brieven van den 19 4, 26 Junij ende 4 Iulij 5, bij mij den 22 deser onder het couverte van Valerius 6 op eenen tijt ontfangen, clagen, dat uEd. tsedert den 17 Mey niet van mij en heeft ontfangen. Ende nochtans heb ick, behalven twee, drie weecken, die ick bij Pyrrhon 7 ben geweest, noyt weecke door laten gaen sonder te schrijven. Waer de faute is, weet ick niet, maer wij moeten, ist mogelijck, remedie daertegens vinden. Het kan wesen, dat men niet goet en vint die benevens Cimons 8 brieven gaen, want dese dagen Catilina 9 het pacquet openende heeft alle, die een andere hielden, oock aen Valerius, den bode gegeven om te bestellen ende hem te doen betalen, apparent om in het toecommende daerin het port te menageren. Doen ter tijt wasser niet voor mij, immers dat mij is behandycht, als eenen van Constans 10 van den 22 Iunij, gesonden, soo den bode seyde, over Rouaen. Dat Olivier 11 verscheyde aen uEd. horende in handen sijn geraeckt, is niet vremt, alsoo den soon van Valerius 12 mij heeft geseyt drie pacquetten gelijckelijck aen hem voor uEd. te hebben gesonden. Ick hope, dat alle, die uEd. date sijnder

{==289==} {>>pagina-aanduiding<<}
leste niet hadde ontfangen, tsedert terechte sullen sijn geraeckt; daerin heb ick uEd. van alles geschreven.
    Met Caesar 1 staen ick als te voren ende aen devoiren ontbreeckt het niet; soo lange ick daermede niet terechte en ben geraeckt, soo sal ick bij de Meters 2 niet wtrechten.
Hoe verde de offres, bij den heer Hogendorp 3 aen uEd. soon 4 gedaen dienstych sijn te amplecteren, weet uEd. best, die den persoon ende oorloge van die quartieren kent. Vrouch employ geeft door de tijdelijcke oeffenynge grote capaciteyt; dan de schole is dangereux. Hier maeckt het recommandabel, dat men oock andere oorlogen heeft gesien. H(em) onder Gracchus 5 te helpen weet ick niet, off sal vallen, den wech oock la(n)ck. Bij den outsten 6 wensch ick yemant ware, die hem tot geposeerthey(t) rade, anders gebreeckt daer niet aen, ende sonder dat sullen alle andere qualiteyten hem weynych vrucht doen.
Zosimus 7 is te onvreden, dat het leger noch in het velt niet en is, hout daer op aen, staet oock in pointen om hetselve eerstdaechs daer te brengen, naer apparentie noch met het eynde van dese off begin van de naeste weecke, alleen wt consideratie om den conynck 8 bij diversie te ontlichten van de grote macht, die op de frontieren is. Dan het schijnt, het volck van den cardinael-infante 9 begint herrewaerts te sacken; de leste advisen houden 1500 ruyters in Brabant waren gecommen.
De scepen, onder de directie van sijn Ex.tie 10 ende eenyge bijgevouchde gedeputeerde gestelt, staen om eerstdaechs in zee te lopen; heden werden die van Amsterdam gemonstert. Een Westindisch schip seylreet liggende is bij ongeluck verbrant. De (o)nse hadden de Spaense in Brasiliën wederom eenych volck affgeslagen. Brieven van den 19 Iulij van den ambassadeur Beveren 11 seggen, men thien scepen equipeerde om naer de Noortzee te senden, den tol aff te doen vorderen ende de onwillyge op te brengen. Den ambassadeur van Polen 12 was vertrocken sonder dat hem eenyge vereerynge was gedaen; sijn propositie van dat de princesse 13 haer bij provisie catholyck soude verclaren, heeft seer den conynck van

{==290==} {>>pagina-aanduiding<<}
Groot Britanniën 1 mishaecht. Bij den keyser 2 heeft den graeff van Arondel 3 niet wtgerecht; wachtende op de vergaderynge tot Regensburg was hij gegaen om Weenen, Prage ende andere steden te besichtygen. Ondertusschen winnen de Spaense tijt ende als Engelant daernaer sal willen, sal het te laet wesen.
Met ons Neeff 4 heb ick in lange niet gesproocken; soo onse correspondentiën prompter gingen, soude beter materie daertoe vinden. Wilt daerop letten.
Desen 28 Iulij 1636.
Binnen drie dagen meene ick te verreyse(n).

Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot. Tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 28 Iuly 1636 N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 15 Aug. n. st.












2690. 1636 juli 29. Aan Ch. Marini 5.

Monsieur,
Le 14e de ce mois 6 ie vous escrivis ce qui se passoit lors. Depuis m'a esté rendue la vostre du 30e de juing 7 avec celle à monsieur le grand chancellier 8, que i'ay envoyé comme les précédentes, et suis marry que ie ne vous puis estre utile en des choses meilleures.
Les lettres de monsieur le chancelier de Stralsund de la fin du May 9 et d'autres postérieures du 20 de juing de son secrétaire 10 me font apprendre que mon dit seigneur le chancelier estoit prest pour passer en Suède, espérant de pouvoir estre de retour dans deux mois. La France par monsieur de St. Chaumont 11 l'avoit sollicité pour vouloir estre présent à la conférence qu'on croit se devoir tenir à Coulogne pour traitter de la paix générale. L'Angleterre par un envoyé 12 l'a requis de continuer les actions généreuses iusqu'à ce que touts les princes desachés soyent restablis, principalement la maison Palatine, pour laquelle les Anglois mesmes iusqu'à cette heure ne font que fort peu et se mettent mal avec les François et les Hollandois à cause de la possession de la mer.

{==291==} {>>pagina-aanduiding<<}

Mons. le grand chancelier représentera l'estat des affaires et les désirs des amis aux régents de Suède 1 et rapportera, comme il espère, des résolutions convenables au temps. Cependant l'ennemy qui est bien fort dans la France après la prinse de la Capelle laissant de costé Guise à cause de la très forte garnison a pris Castelet en trois iours. Outre les trouppes que monsieur le comte 2 a en les quartiers dont l'infanterie est grande et belle, on amasse la noblesse de Picardie, Normandie et d'autres (?) pour arrester le cours des Espagnols: et espère-on que le prince d'Orange 3 fera quelque chose de son costé pour soulager la France par une diversion gaillarde.
En Allemagne nos affaires vont bien puisque Hanau est secouru par Lesle 4 de la part de Suède assisté des troupes du landgrave de Hessen-Cassel 5 et Saverne rendu au duc Bernhard 6, Gallas 7 n'estant que trois lieues d'Allemagne de là à Drusenheim, où s'est rendu aussi le roy d'Hongrie 8. Le général Banier 9 est tousiours à Werben, et Magdenbourg se défend très bien.
Je souhaitte à monsieur le duc de Rohan 10 des moyens proportionnez à son grand courage et à vous, monsieur, toute sorte de contentement.
Vostre serviteur très humble et très affectionné.


Le 19/29 de juillet 1636.












2691. 1636 juli 31. Aan Willem de Groot 11.

Mi frater,
Quotidie aliquid a memoria admoneor de libris, quos apud Drilium 12 habui. In iis fuere et duo opera Keckermanni 13 a me multis in locis notulis quibusdam et scriptorum locis illustrata; quae non parvi mihi usus forent. Rogo, quantum fieri potes, inquiratis et tu et amici alii.
Praeterea scripsi senatori Reigersbergio 14 tergiversantibus tam diu Rotterodamensibus offerendum eis compromissum. Si id recusant, vulgandam aequitatem nostram et cogitandum, quid agendum sit, ne ipsa patientia tam longa fraudi nobis sit. Ad eam rem opus erit ad me transmitti versa Gallice documenta causae, contractum syndicalem, cautionem de indemnitate, testimonium impletae a me secundum mandata fidei 15. Si expiscari potes, ubi manserint chartae meae praeter eas,

{==292==} {>>pagina-aanduiding<<}
de quibus monui antehac, illa, quae in sacco custode chartarum erant cum caperer, valde me obligaveris.
Parentes 1 optimos, tuam 2, tuos 3 nostrosque salutes rogo.
Tui amantissimus frater


H. Grotius.


31 Iulii 1636.











2692. 1636 juli 31. Aan B. Aubery du Maurier 4.

Nobilissime et Amplissime Domine,
Maxima me voluptate adfecerunt literae tuae 5. Quid enim mihi gratius accidere possit quam eos mihi commendari, quos et praeter indolem ipsorum et veterem patris amicitiam carissimos habui semper habeboque.
Is, qui ad familiam pertinet principis Arausionensis 6, citius quam arbitratus fueram discessit. Igitur, quas ipsi traditurus fueram, misi ad senatorem Reigersbergium 7, ipsum omnesque nostri amantes rogans, ut filius ille tuus ipsis adjuvantibus processus faciat, dignos suis virtutibus ..., ut simul legatione, simul eximia quam obtinebat dignitate eversus sit, audieris.
Hae sunt rerum vices: et prava consulta in auctores recidunt. Felix a turbis remota vitae tranquillitas, qualis est, qua tua senectus fruitur. Ad qualem optimum iter capit filius tuus 8, qui se foro, id est liberrimo, ut nunc sunt tempora, vitae generi dedicat tanta fide atque sedulitate, ut neque tu pater neque nos a patre amici proximi majus in eo studium debeamus optare. Dolet mihi, quod vox ejus hactenus audiri publice et famam, qualem auguramur mereri, non potuit. Sed hoc temporis interusurium magno, ut speramus, cum foenore brevi pensabit.
Nostra familia bene valet. Tuae matronae 9, liberis 10 carisque omnibus eadem, quae meis precor.
Lutetiae, 31 Iulii 1636.










2693. [1636 juli 31]. Aan A. Oxenstierna 11.

Excellentissime Domine,
Ad Dolam res sperato tardius procedunt imperitia, ut videtur, artium obsidendi. Itaque in partem fossae amissam hostes se restituerunt. Interim creditur Insu-

{==293==} {>>pagina-aanduiding<<}
lanus 1 vim parare, ut Gallos obsidione depellat. Et creduntur eodem tendere ducis Lotharingi 2 copiae, quae nuper ad Barrum visae illo conatu omisso Sanctimielium cepere. Gallasius 3 easdem in partes an in Transrhenana concessurus, dubitari video. Ducem Bernhardum 4 post Tabernas captas profecisse quidquam non intelligimus.
Gallica classis, quae diu ad oram Britanniae haeserat obiterque Bellae Insulae compotem fecerat cardinalem 5, ex Hispania conspecta scribitur, dum fretum petit Gaditanum, inde, ut ajunt qui res hic moderantur, intrato Mari Interno, conjunctura se cum navali regis 6 paratu in ora Massiliensi, ut pariter regnum Neapolitanum aut Siciliae infestent.
Magnus ille equitatu nec pedite spernendus hostium in Picardiae limite exercitus post Capellam captam Ambianum versus flexit Castelletoque oppido triduo tantum insumto potitus est. Et Capellae et Castelleti milites ob debita diu stipendia pugnare tutandis moenibus recusarent obtendentes contumaciae non regis, sed cardinalis rem agi reginae matris 7 odio moventis haec arma. Centeni aliquot etiam perfugere. Nec deest cardinalis Hispanus 8 novo edicto 9 proritare dissidia, cujus exemplum eo magis mittendum censui, quod et Suedorum in eo sit mentio. Mira est, quanta in oppidis periclitantibus sit inopia et machinarum bellicarum et igniferi pulveris ita, ut nuper vacuo armentario talium ex tabernis hujus urbis quaerendus undique fuerit, cum quotannis eo nomine in rationes regis expensa ferantur XVII centena millia florenorum. Haec plebem mirum in modum concitant et liberiores quam antehac sermones audiuntur concitandae in potentes invidiae. Et rex et cardinalis extra sed prope hanc urbem morantur.
Comes Suessionensis 10, qui summo cum imperio in Picardia nunc est, graviter conqueritur deesse sibi necessarias machinas maxime. Similia marchio Lafortius 11 Lanum et Remos missus renuntiat. Interim dux Longevilla 12 voluntarios quot potest nobiles ex Normannia locisque aliis colligit. Nec ante eorum adventum aleam proelii subeundam, quanquam ad id ex aula excitatus censet is, quem dixi, comes Suessionensis.
Etiam partem sui militis in Campania habet hostis ibique Beaumontium cepit. Picardiae quid ultra sit aggressurus, Hanum an Corbiam an, quod multi putant, Dorlanum incerta sunt judicia. Dicitur et mari omissa Narbonensi ora in Languedociam penetrasse hostis et loca quaedam invasisse.

{==294==} {>>pagina-aanduiding<<}

Briaisius 1 is, qui nos convivio et comoedia excepit, nuper Vanvia veniens, ubi formosam feminam viderat, ab ejus feminae marito in itinere obtruncatus est plebe suburbana adeo infesta etiam mortuo, ut corpus ejus, ni subductum mature fuisset, dilaceratum fuerit.
De Hornio 2 quid spei sit, ex literis ad me, quas apertas mitto, et ex clausis ad mortuum Heiburnum 3, quas resignare Tua Sublimitas poterit, dabitur cognoscere. Laudatur fidei nomine is, qui huic incumbit negotio; et spero non periturum id, quod rei tantae negari non potuit impendium.
Literae ex Italia ab Helvetiis consentiunt Parmensem 4 in Genuatem agrum se contulisse, iturum inde in suasne terras an Florentiam, incertum. Offensus dicitur altercationibus cum ducibus Gallis, sed eo maxime, quod Villa 5, Placentiae praefectus, negavit se ipsius imperata facturum, nisi eadem ab aliis foederis ducibus signata essent.
Famam proelii ad Ticinum ita mutant Hispani, ut ferme sescuplo plus Gallorum quam suorum cecidisse dicant. Certe, qui secuti sunt, eventus non respondent magnitudini victoriae, qualis hic nuntiabatur. Et credi video cis Ticinum redituras copias foederatorum, sive quod Sabaudus 6 ita velit, sive quod curandum imprimum est Novariensi agro insesso hostis commeatus, qui a Vercellis maxime adventant, ipsis intercipiat. Ideoque et Villa cum suo milite et qui Gallorum apud Dertonam erant, eo ire dicuntur, nec minus illi, quibus circa Niceam aestiva fuerant. Id si fit, Laudensem et Cremonensem agrum ab hostilibus injuriis exemtum libere jam possidebit Hispanus 7. Non videtur sperandum, ut Rohanius 8 se cum foederatis, quippe retrocedentibus, jungat per Comensem tractum. Et alia accedunt mala seditio militis non satis sanata et pestilentia. In Novariensem regionem octingentos equites miserat Leganesius 9. Et a Neapoli auxilia nova Mediolani exspectabantur, quinque peditum millia, CCCC equites.
Accusant Helvetii tardum reditum balivi Badensis, in hanc aulam legati 10, ob negotium Burgundici comitatus. Interim consilia eorum manent suspensa tempusque teritur in conventu reformandae rei nummariae. Et dolet protestantibus in

{==295==} {>>pagina-aanduiding<<}
illis Clavennensibus de Valle Telina pactionibus 1 nihil regem rogatum quamvis mutasse, sed indefinitis verbis adhibuisse delinimenta.
Cerbellonus 2 a Rohanio non longe abesse dicebatur et alia vis metui e Tirolensi agro. Qui res agit Hispaniae apud Helvetios pontificios 3 agebat de transitu concedendo militibus, quos per Silesiam conscripsit Ognatus 4.
Angli legati 5, quibus multa cum Polono 6 consiliorum est communicatio, nihil cum Gallis promovent. Opperiuntur, quid acturus sit Arundelius 7, cui insoliti honores habiti ab imperatore 8 et Hungariae rege 9 et diaria data majora quam is cum omni comitatu possit insumere, suspicionem praebent fraudis latentis.
Exspectabatur Ognati firmior valetudo, ut de Palatina Domo ipso conciliante agi incipiat. Sed poposcit audiri nuntius pontificius 10, priusquam aliquid statuatur, idque obtinuit facile. Idem Ognatus urget conventum Coloniae, an serio multis dubitantibus. Alcala 11 Tridenti adhuc haeret. Savellius 12 Vienna ad Bavarum 13 mittitur, a Saxone 14 Ratisbonam Metzius 15, praeses consilii arcani, et Gerfelius Iurisconsultus 16. Ibidem agetur de querelis Augustae aliarumque civitatum satis gravibus.
Viennae leges fiebant contra luxum in vestibus; et a Turca 17 motum nonnulli ominabantur ob pecuniam a Budae bassa 18 missam juvandae Agriae ab Hungaris interceptam. Sed hi Hungari praedones fuisse dicuntur et puto facile id credituros Turcas, quibus grave satis cum Persa 19 negotium est.
Hispanicae literae Madritii scriptae 14 Iunii sperabant oram Neapolitanam ab omni incursu tutam fore defensante classe, cui praeest Montiregius 20. Corunnae retineri ajebant etiamnum naves Dunquercanas. Refoveri augerique militem apud Barcinonem, ut inde Languedociae metus sit; exspectari ibidem ducem Fernandinum 21.

{==296==} {>>pagina-aanduiding<<}

Pro Melone 1, qui cum Alcala pacis negotio praepositus est, Crollium 2 ad principes Italos mitti; hoc addam a viris prudentibus incrementa per Angliam pontificiae factionis metui, ex adventu Conaei 3, qui pontificis nomine apud Angliae reginam 4 moraturus est.
Videbimus, quid ibi sit acturus Ponica 5. Nam si aperte pro Palatina Domo arma nolunt sumere Angli mercaturae commodis inescati et Gallorum, ut videtur, societatem suspectam habent, possint duces Germanos gente vel pecunia juvare. Sed vereor, ut vel hoc impetretur: ita supernumerarium electoratum novum, et nescio quid non, per Hispani gratiam se obtenturos somniant. Quanquam ejusdem nationis qui hic sunt alii, Palatinatus tantum infernalis spem ajunt fieri; de electoratu nullam, nisi mares Bavarae stirpis deficiant.
Hucusque cum scripsissem, literas video e castris Valettae 6 et ducis Bernhardi a Thuano 7. Nuntiant Gallasium Drusenhemi nihil agere, nisi quod castella quaedam munierit, neque impedire posse, quominus commeatus Argentorato adventent Gallis. Croatos ibi non aspici; detentos, ut creditur, tuendo ponti, ut alimenta, quae Argentoratenses ipsis 8 negant, ex Durlacensi habeant agro. Valettam et ducem Bernhardum observata hostium hac formidine aut negotio, ad duas leucas accessisse propius speculandis, quae aguntur, et occasionibus intentos.
Eodem labore Argentoratensium messis defendetur et ipsi a caesarianorum 9 populationibus liberabuntur, modo ipsi perstent in juvandis Gallis commeatu sinantque impediri hostium pabulationes, ut ad proelium cogi possint, quod Galli expetunt validioribus nunc suis per illa loca quam hostium copiis. Nam et quod dictum erat regem Hungariae in castra venisse Gallasii, dubitatur nunc.
Landgravius Cassellensis 10 rogatus, ut Maeno transito Gallasium territaret, propiorem sibi curam dixit objiciendi se hostili exercitui per Westfaliam crescenti; praeterea inter se et Gallos quae sunt media ita esse adesa, ut iter illac justo agmini non pateat.
Haec sunt, quae certis satis auctoribus vulgabantur. Addunt Angli minorem Ognatum 11 jam pervenisse in Angliam Windesorae audiendum a rege 12.
Rumores ferunt Sigenhemii esse Cassellensem landgravium et Leslaeum 13 e Darmstadiensi agro, emuncto C M thaleris, parare abitum. Ab Hispanis nullo prohibente teneri quicquid agri cis Samaram est Belgis, etiam Bohanium oppidulum,

{==297==} {>>pagina-aanduiding<<}
cunctaque vastari eorum incendiis. Dolae cuniculos inhiberi saxis intercedentibus; auctum duabus cohortibus Condaeum principem 1. Detectam Sancto-Quintini factionem Hispanicam an reginae matris haud dixerim, ejusque principes in Bastiliam missos; comitem Suessionensem non longe esse ab oppido Corbia cum IV M equitum, XII M peditum.
D. Spiringium 2 spero mei futurum memorem, quod per Hollandiam res majores agenti ei haud satis vacavit, ut levatus nimiis erogationibus possim et alacri animo et cum dignitate agere quae mei sunt officii. De quo ipsum quoque per literas rogare non desino.
Heri pontificius nuntius 3 regi de pace locutus est rogavitque, legatos ut Coloniam mitteret. Auditus est benigne. Hodie idem nuntius fratrem regium 4 convenit de matrimonio, ut creditur; quod tamen matrimonium nunquam futurum ante hos sex, septem dies cardinalis 5 fratri regio dixerat; et querenti eidem de non solutis annuis, quae rex ipsi pollicitus esset, dixit necessitatibus temporis condonandum aliquid. Facere id et reginam 6. Si tamen egeret pecunia, de sua se arca ipsi daturum; idem cardinalis audita Briaisii morte dixit nihil mali in eo esse, nisi quod in patibulo pridem debuisset mori.
De matrimonio sunt qui id agi putant, ut princeps Margarita se sterilem fassa ingrediatur monasterium dissolutionemque conjugii ipsa postulet idque restituendae Lotharingiae pretium fore.
Decem millia urbanae plebis mittuntur tuendum ad limitem, simul ut subtrahatur facilis ad seditionem multitudo.
Zavaskius 7 heic etiamnum est profecturus, ut ait, ad Genevenses, Helvetios, Rhaetos; inde Ratisbonam. Aliquid adversum Suediam cuditur.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2694. 1636 juli 31. Aan N. van Reigersberch 8.

Mijn Heer,
Dat uE. brieven bij Manlius 9 sijn opgehouden, heeft groote apparentie. Hij en sal niet laeten quaedt te doen.
't Is mij lief, dat de Provinciën beginnen te letten op haer recht ende sien de consequentie. De volle hoocheit, die van ouds geweest is bij de Provinciën, sooseer, dat eenige Nederlandsche Provinciën sonder d'anderen 't oorlogh hebben gevoert met de Oosterlingen, de natuire van de Unie, de handeling nae de Unie gevallen

{==298==} {>>pagina-aanduiding<<}
met den hertogh van Anjou 1 ende met den prins van Orangie 2 toonen het contrarie van hetgunt eenige onbedachtelijck ofte malitieuselijck sustineren. Waere de mening anders geweest, soo souden die van Hollant beter gelet hebben op de proportie van de stemmen, gelijck in den Raed van Staten ende in de Compaignie van Oost ende West-Indië ende in de Admiraliteiten.
Wij verstaen hier, dat d'heer Rivet 3 bedanct werdt van sijn dienst ontrent den jongen prins, die voortaen sal moeten sijn onder een man van staet ende van oorlogh.
Dat van de predicanten tot Delfshaven is een sot werck. Ende als de overheit iet sulcx begonnen, moet het die niet laeten vallen, off het is met haer gedaen.
't Redres ter zee staet mij wel aen ende mij dunct, dat men niet quaelijck en soude doen de admiraliteiten, als te seer bedorven, altemael te casseren ende opsienders te stellen, minder van getal, cloecker ende met andere naem.
Ick tracht seer Engelant tot expediënten te brengen, die buiten prejudicie mochten sijn. Den graef van Licester 4 is wel genegen.
Ick heb alle weeck geschreven. Wilt doch ons de papieren doen hebben met het coffer. Wij sullen het coffer wedersenden, off een ander in plaets. Ick misse oock veel boecken, die tot van Driel 5 waeren geweest. Wilt daernae vernemen ende oock, soo 't mogelijck is, waer de papieren mogen gebleven sijn, die in mijn sack waeren, dien ick mede gebracht in de Gecommitteerde Raiden, doe[n] ick gevangen wierd.
't Waer goed, soo voor Sweden als voor Vrancrijck, dat mijnheer den prins van Orangie 6 mochte in 't velt comen, ende men sal vanhier daertoe gelt bieden, doch de conditiën, die uE. seit daerbij gevoegt te werden, sijn wat swaer. Mijnheer van Maurier 7, onse oude vrund, recommandeert mij beide sijne soonen 8, vooral die edelman is bij den prins, biddende dat onse vrunden hem wat willen voorthelpen. UE. gelieve de oude vrundschap gedachtich te sijn ende bij d'heeren, die wat vermogen, hem aengenaem te maecken, opdat ick den ouden man met goede hoop magh vertroosten.
't Leger van den cardinael de la Valette 9 ende hertogh Bernhard 10 blijft bij Saverne, doch is twee mijlen nae Galas 11 toegecomen om sijne contenantie te sien. De keisersche moeten swack sijn, terwijl de Fransoisen ongequelt de vivres laeten haelen van Straesburg, haer eigen voedsel soeckende uit het landt van Durlach, tot welcken einde sij daerontrent een brugge maecken over den Rijn.
Den landgraef van Cassel 12 versocht sijnde over de Meyn te comen om de

{==299==} {>>pagina-aanduiding<<}
Fransoisen te naerderen heeft hem geëxcuseert, omdat hij moet letten op het aenwassen van des vijants macht in Westfaelen.
Bij Dolen vordert men weinigh. De mijnen steuten aen steen ende die van binnen hebben een deel van de gracht weder becomen.
In Champagne heeft den vijant Beaumont genomen! St. Miel in Lorraine, in Picardië, nae Capelle, Castelet ende Bohan. Off hij nu gaet nae Dorlans off nae Corbie is onseecker, maer hij is meester van 't plattelant tot de Somme toe.
De Fransche vloot, die lang geweest is op de custen van Bretaigne, is gesien bij Spaignie ende, soo men meent, gaet nae de Middellandsche Zee om haer te vougen bij des conings 1 schepen, die daer zijn tot defensie van Vrancrijck - alsoo den vijant hem staedigh toont ontrent de custen van Provencen ende Languedoc - ofte om 't lant van Napels ofte Sicilië aen te tasten, nae gelegentheit.
In Italië heeft de slagh over den Tesyn, waervan het succes heel anders bij de Spaignaerden werd verhaelt dan bij de Fransoisen, geen gevolch gehadt ende 't schijnt sij haer wederom aen dese zijde van deselve rivier sullen moeten retireren, soodat weinich hoop is, dat den hertogh van Rohan 2 hem bij haer sal connen vougen, sijnde oock gequelt met meuterie door wanbetaelinge, onluste van de Grisons selve over het rouwe tractement van die van de religie in de Valteline 3 ende met peste.
In de frontiersteden van Vrancrijck is groot gebreck van geschut ende buspoeder, hoewel het eene ende het ander den coning 's jaerlijcx groote sommen cost.
Den 31 July nieuwe stijl 1636.

Mijne gebiedenisse aen de vrunden. Weet (?), dat ick geschreven heb van twee arbyters uit de rechters te kiesen, twee bij ons presenteren ende ruchtbaer (?) maecken 4, opdat ick wetende, off men het wil aennemen ofte niet, mach dencken op andere middelen, om alle vordere presonptie te steuten. Ick bidde uE. mij te senden de translatie op 't allerauthentycste van mijn contract met de stadt ende de belofte van de indemniteit ende soo veel men crijgen can van getuychenis van 't gunt die van Rotterdam in de vergadering van mij hebben geseit, om te letten, wat best sal sijn gedaen 5. Dit is nodigh ende sij eens voor altijd geschreven.
Vaert wel.

Den brief aen de vrouw Plate 6 bidde ick uE. te bestellen. Ick meen sij te Utrecht is. De Duitsche oversten sullen 't wel weten.

Wat aengaet het gelt, dat Vrancrijck Sweden schuldigh is, ick can daer niet veel en doen, overmidts alles hier met groote gaven tewege werdt gebracht, waer-

{==300==} {>>pagina-aanduiding<<}
over mijne dispositie niet en streckt. Den heer Rijngraef 1 heeft laestmael betaeling becomen van een tractement, dat hem was toegeleit, gevende het derde paert aen eenigen, dien hij van doen hadt. Van 't gunt in mijne macht is, sal ick niet versuimen.

Dit is bij abuys hier gestelt, moetende staen bij den brief, dien ick sende aen mijnheer Spierinck 2. Ergo hier te vergeefsch.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 31 Iuly 1636 wt Paris.












2695. 1636 augustus 1. Van J. Slupecki de Konary 3.

Nobilissime et amplissime vir, amice mihi plurimum observande,
    Nihil iam quidem habeo, quod ad notitiam tuam perferri tantopere desiderem: nam proximis litteris meis 4, quibus tuis ad me humanissime scriptis respondi, omnia me inseruisse arbitror, quae et a me et ad te scribi merebantur. Verum, quoniam se mihi iterum ad te scribendi valde commoda obtulit occasio per dominum Reinoldum 5, principis Radziwilii 6 ecclesiasten aulicum, et mihi ab aliquot annis familiaritate coniunctum, qui se Lutetiam recta iturum pollicitus est, existimavi me mihi ipsi iniuriam fuisse illaturum, si me privassem ea voluptate, quam certe incredibilem ex hoc mutuo nostro litterarum commercio capere soleo.
Et profecto - ingenue fateor - quotiescunque ad te scribere instituo, nescio qua insolita dulcedinis aura illico afflari incipio; quippe animus tum totus in tui contemplatione defixus efficit, ut te cogitem - cuius ego vel ipsa nominis memoria vehementer recreor - te videam, te quasi alloquar ac teneam.
Vereor quidem, ne importunitati meae imputes, quod hisce litteris denuo seriis occupationibus tuis obstrepere audeam; sed magnum habeo facilitatis tuae pignus, amorem erga me tuum, cuius fiducia ego audacter affectui meo indulgeo. Quare veniam mihi dabis et me, ut coepisti, constanter amabis; ut pote qui in te amando atque colendo pene patriam mihi constituerim sanctitatem.
De iis, quae in Gallia aguntur, rogo facias me certiorem, sed imprimis de tua tuorumque valetudine; nam ut quam celerrime de te accipiam nuntium, impense cupio.
Vale, amice animo meo carissime, et firmiter crede me esse et usque ad mortem fore
Tui amantissimum amicum


Georgius Slupecki de Conari


Capitan. Pilsnensis.


{==301==} {>>pagina-aanduiding<<}


Dantisci, d. 1 Augus. A. 1636.
... a plurimam (salu)tem mittit.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, l'Ambasciadeur de la Royne de Suède, à Paris.
In dorso schreef Grotius: 1 Aug. 1636 Slupecki.












2696. 1636 augustus 2. Van Ch. Marini 1.

Monsieur,
Celle-cy servira de responce à vos deux aggréables l'une du 1 2 l'autre du 31 de Juillet 3 passé qu'on m'a délivrées tout en un mesme iour avec l'enclose du sieur Müller 4 qui m'escrit au nom de Son Ex.ce 5 m'exhortant à continuer ma correspondance tant avec elle que le sieur Strasburg 6 et vous auquel i'ay beaucoup d' obligation pour vostre soing qu'il vous a pleu prendre en mon endroict.
Toutesfois ie m'estonne que dans celle de Son Ex.ce on ne me donne aucune espérance de recevoir bientost mon gage qui me manque depuis 15 mois, et si ie dois vivre selon qu'il convient à ma qualité il faut bien qu'on me pourvoy des moyens y requis. C'est pourquoy ie vous supplie encor une fois de représenter à monsieur le gran chancelier les difficultés dans lesquelles ie me trouve enveloppé icy où la guerre et peste nous destruisent (?) tout à fait ne pouvant iouir de nos rentes. Cependant les serviteurs veulent leur paye et entretènement, que ie ne puis donner du mien, estant bien avant endeuté. Si on ne me veut pas donner toute somme qu'on m'envoye au moins une partie afin que ie puisse payer mes deutes et vivre dignement selon ma qualité. Que si nous n'estions si ruinés comme nous le sommes dans la Voltoline, ie vous asseure, monsieur, que ie n'en parlerois point avec tant d'instance comme ie fais, mais cela me manquant il faut par nécessité que ie supplie à ce défaut par mon gage qu'on me doit.
Quant aux nouvelles vous les entendrais par les encloses de Son Ex.ce vous priant de les faire tenir promtement avec celles de son rentmeistre 7.
Je n'ay point de responce à celle que ie vous ay escrit le 4/14 de Juin 8 vous suppliant de m'en advertir de sa reddition, et croire que si ie suis hardy de vous importuner ie ne seray pas moins promt de continuer d'estre utilement et dignement, monsieur,
Vostre serviteur très humble et redevable


Marini.


De Chiavenne, ce 2 d'Aoust 1636 st. n.

{==302==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ce paquet pour le rentmaistre touche un procez qu'un capitaine suédois a à Berne en Suisse 1.


Adres: M.r Grotius.
In dorso: 2 Augusti 1636 Marin.











2697. 1636 augustus 3. Van N. van Reigersberch 2.

Mijn Heer,
Staende om bij Pirrhon 3 te gaen heb ick alvoren ons Neeff 4 gesproocken, di(e) mij ernstych vraechde, off ick van Felix 5 niet en hadde gehoort, waerop ick hem communiceerde de tijdyngen van den 18 Iulij 6, recht tevorens bij mij ontfangen, nevens die van den X 7. Ende alsoo daerin mentie wert gemaeckt, dat de luyden van de Lelie 8, hoewel die opentlijck professie maecken van te homerizeren 9, waren tot Charenton geweest 10, vont ick goet te verhaelen wat op die materie een tijt geleden was wedervaren, wat difficulteyt daernaer gemaeckt, waerom de effecten op de presentatie niet en waren gevolcht.
Calaber 11 hoorde hetselve aen met een sonderlynge contentement, gevende groote teyckenen van affectie tot Iustinus 12, ende innuerende gelijck of hij, soo wanneer dat obstacel ware geremoveert, Aristoteles 13 met profijt soude connen gebruyken; seyde om veele te wenschen, hetselve meer als eens repeterende, dat die saecke daer niet gebleven ware geweest, want Felix hetgene hij bij Vindex 14 soude hebben gedaen bij Cimon 15 daernaer niet weygeren en soude; versocht ick door uEd. Felix hetselve wilde doen verstaen, ende dat met een grote genegentheyt; verstont echter heel wel, dat Felix rede hadde gehadt, soo lange hem niet gegeven was hetgene hem toequam, dat hij difficulteyt hadde gemaeckt. Alle hetwelcke ick uEd., volgens mijn ordre, mede hebbe willen deelen, opdat moocht helpen letten, off geen middel is te bedencken, dat Gracchus 16 daerin contentement werde gegeven ende bij Martialis 17 locus ille mendosus gecorrigeert. Conde Iovinianus 18

{==303==} {>>pagina-aanduiding<<}
door Rivet 1 yet contribueren om de difficulteyt te removeren, men soude hem connen gebruycken. Ick sal verlangen wat Felix uEd. antwoorden sal, ende dat in sulcken termen, dat ick het daer het behoort mach communiceren. Een van mijn grootste begeren is, dat Pyrrhus 2 bij Constans 3 ende sijn geselschap mochte werden gebruyckt, hetwelcke ick oordeele, dat gevouchelijck soude geschieden, bijaldien dat één obstacel wt den wech ware. Bijaldien Hannibal 4 ende Sophy 5, gelijck gebeuren kan, het eens waeren, apparent, dat Xenocrates 6 sijnen man bij Vindex niet soude houden; waerom Irenaeus 7, bij occasie dat den man van 8 Numerianus 9 naer Venetië gaet 10, Numa 11 in bedenckynge wil geven, off hij met goetvinden van Sophocles 12 op Irenaeus' 13 broeder 14 niet soude willen letten. Euripides 15 ende Sophocles 16 verstaen den anderen nu heel wel; wat Iulianus 17 daervan gevoelt, moet ick hooren.
Met Caesar 18 is noch niet gevoordert, hoewel ick noch gisteren de saecke hebbe gerecommandeert.
Thucydides 19 is vertrocken, Aelianus 20 volcht; sijn huysvrou 21 heeft aengenomen te helpen sorgen. De Heer van Oosterwijck 22 vertreckt in September van Venetiën, comt recht naer Paris om, daer possessie genomen hebbende, verloff te versoucken om een reyse herrewaerts te doen.
De heer pensionaris Boreel 23, gisteren bij die van Hollant tot de ambassade van Venetiën voor(g)eslagen ende die sonder twijffel bij de Generaliteyt morgen off

{==304==} {>>pagina-aanduiding<<}
overmo(r)gen daertoe sal werden gecommitteert, sal ontrent Mey (?) eerst van hier connen reysen.
Hier prepareert men alles tot een leger, gelijck oock den heer van Charnassé 1 bij acte is belooft, dat het eerstdaechs in het velt wesen sal. De ruyterie sal op morgen op het rendevous tusschen Crevecoeur ende de Crans bij den anderen wesen; de patenten van het voetvolck sijn al uytgegaen, om tegens den twaelffden deser voor Crevecoeur in scepen nader ordre te wachten. Het volck wert op verscheyde plaetsen geschickt, omdat eenyge commen wt contagieuse plaetsen ende sooveel infectie als mogelijck is te mijden.
Seven Oostindische scepen, vijff int Texel 2, een in Gouree 3, een in Zeelant 4 sijn over twee dagen gearriveert. Den generael Brouwer 5, die mede overcompt, seyt hij den staet van Indiën heeft gelaten in seer goede pointen, den Chineesen handel voor de onse heel vrij, soodat daerdoor evanesceert de tijdynge over Engelant ende daer wt Goa gecommen, dat de Indianen met assistentie van de Portugeesen Amboina souden hebben verovert, die bij de coopluyden sooveel gelooffs alreede hadde gevonden, dat de specerijen waren geresen, de actiën gevallen. Een achte schip wert van Suratte noch verwacht 6, de ladynge van de seven scepen wert geëstimeert waerdych vijvenveertych tonnen gouts 7.
De Westindische Compangie licht van nieuws ontrent de drie duysent mannen ende sal graeff Maurits van Nassau 8 hem laten gebruycken als gouverneur, cappetain ende admirael-generael in die quartieren, met macht om met drie raden de heele directie van Brasil te water ende te lande te stieren, alle officieren aff ende aen te stellen. De Compangie geeft hem vijfthienhondert guldens te corte maent, een vrije tafel ende alle sijn domestycken, tot predicant, medecijn ende secretaris onderhouden, twee ten hondert van de prinsen tot sijnen profijte ende een lijffgarde van 300 te voet, 300 te paerde, 12 hellebardiers. Het aensien van de persoon s(al) de saecken beter opinie geven ende veele van fatsoen meer lust om op die reyse te dencken.
De assignatie van de betalynge van de ordinaris militie is nu finalijck gedaen op de cantoiren, oock ordre gestelt waerwt de extraordinaire sal werden onderhouden. Men hoopt, dat daerdoor het lant gehouden sal werden buyten confusie ende de disordre in de monsterynge, door quade betalyngen ingecroopen, geredresseert.

{==305==} {>>pagina-aanduiding<<}

Het heeregelt, dat is een gulde tot laste van den heere, van yder dienstbode int jaer te betalen, is in train, de verpachtynge met verhogynge van een derde op het gemael gedaen.
Nader tijdyngen wt Engelant leeren ons, dat den conynck 1 dese teelt de scepen int vissen met tollen niet sal belasten ende dit iaer noch conniveren, ende scheen in bedencken daer bij den conynck ende den Raet genomen te werden, off men het gelt wt Spaengiën daer voor Brabant gebracht wat op soude houden, ter tijt den conynck van Spaengiën 2 sijne beloften soude presteren. Dan gelijck, als wanneer men tot soodanygen resolutie quame, het een saecke soude wesen van groot gevolch, soo kan ick sooveel vigeur niet wachten, dewijle de Engelsche sooveel scepen in Spaengiën hebben, haer soo wel met de commerciën vinden ende soo afkeerych sijn van het oorloge.
De voorleden weecke heeft een van de directeurs-scepen van Vlissyngen een fregatte van Dunckercke, gemonteert met 8 metale stucken, 36 mannen, naer een lanck gevecht verovert. Het volck van de fregatte is meest al gequest ende doot gebleven.
Het verlies van Maechdenburch wert voor de Sweden groot geëstimeert. Ick sal verlangen te weten, wat operatie Aelianus voor sijn vertreck heeft gedaen.
Desen 3 Aug. 1636.

Adres: Mijn Heer Mijn Heer De Groot, Raet ende Ambassadeur van de Coninginne ende Croone van Sweden bij den Alderchristelijcksten Conynck.
In dorso schreef Grotius: 3 Aug. 1636 N. Reigersberg.












2698. 1636 augustus 4. Aan T. Guiscardi 3.

Illustrissime Domine,
Cum Italiam peteret Ioachimus Gersdorpius 4, Danus gente praenobili, egregie literatus moratusque et inter causas peregrinandi haberet praecipuam conspicere viros eminentes, peccaturum me putavi in amicitiam quam cum 5 eo colui, nisi ei ad tui notitiam aditum patefacerem; quod vel unum tanti itineris satis pretium existimo.
Facies pro perpetua tua bonitate, si eum conspectu colloquioque tuo impertiveris. Quod si et Mantuam videre tuto poterit - cupit enim quam maxime -, hoc quoque abs te sperare audeo te commendante copiam ipsi fore ea videndi, quae externis ostendi solent, ut etiam ejus urbis magnitudinem domum aliquando reversus aliis narret eosque ad similia itinera invitet. Pluribus haec te precari diffidentis sit humanitati tuae.
Deus te, Illustrissime Domine, diu sospitet.
Illustrissimae Dominationi Tuae addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, IV Augusti MDCXXXVI.













{==306==} {>>pagina-aanduiding<<}

2699. 1636 augustus 4. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
J'ay fait cognoissance avecq monsieur Gersdorf 2, gentilhomme danois de très bon lieu, de grande probité et rare sçavoir. Lequel prenant son chemin vers l'Italie par les Grisons m'a prié de pouvoir acquérir par ma recommandation quelque cognoissance. Mais certes de recommandation il n'a point affaire. Il suffit de l'indiquer. Il se recommandera assez soy mesme. La confiance que i'ay, monsieur, en vostre courtoisie m'a fait prendre recours à vous en vous prier de vouloir assister ce gentilhomme de voz bons conseils pour la direction de son voyage.
Je suis, monsieur, tousiours
vostre serviteur très humble.


Le IV d'Aoust n. st. 1636 à Paris.












2700. 1636 augustus 4. Aan F. Sprecher 3.

Nobilissime domine,
Per Rhaetos iter facienti Ioachimo Gersdorpio 4, Dano praenobili meque roganti, ut quicquid possem ei conferrem, ut itineris sui fructum consequi posset, id est virorum excellentium rerumque egregiarum notitiam, non alterius magis amicitiam ei parandam censui, quam ejus, qui Rhaetiae veteris et recentis res aeternae memoriae tradidit 5, et quam manu consiliisque adjuvit patriam, eandem scriptis quoque suis illustravit.
Quare te rogo, ut ei de tuo lumine lumen commodes atque etiam iter ejus tuis monitis instruas.
Vale, vir nobilissime.
Tuae Nobilitatis studiosissimus


H. Grotius.


IV Augusti novi Calend. MDCXXXVI Lutetiae.













{==307==} {>>pagina-aanduiding<<}

2701. 1636 augustus 5. Aan M. Casaubonus 1.

Vir Reverende,
Bonitatem, paternum tibi non minus donum, quam ipsa est eruditio, magnam in te semper credidi: magnitudinem tamen ejus satis complecti animo non potui, nisi postquam literas legi Idibus Aprilibus ad me datas 2. Et Reygersbergius 3 quidem ut spero, aliquando conspectu tuo fruitur mihique nuntium laetissimum feret prosperae tibi valetudinis rerumque aliarum.
Interim ita mihi auxisti de summa in me benevolentia tua fiduciam, ut alios etiam tibi juvandos tradere non verear. Steuardus, gente Schotus et, quae ejus gentis laus velut propria est, ingenio per omnes philosophiae partes bene exercito, Sedani eam disciplinam feliciter juventuti instillavit 4. Sed discors ei Molinaeus 5 vim omnem presbyterii in ipsum effudit. Ita coactus inde discedere venit Lutetiam ibique multis bonis et eruditis se suamque operam probavit. Vocatus hinc in Lugdunensem Batavorum fuit Academiam. Sed amor patriae communis et virorum magnorum hortatus eum ad vos perduxere. In Britanniam ut venit, rogat me, quem sibi optime volentem noverat, ut se in notitiam maximi Angliae primatis 6 introducerem.
Non ausus fui tanti viri perpetuas pro regno proque ecclesia curas meis precibus interpellare, sed ad te recurri, qui ei sive praesens sive absens aditum ad eminentissimum archiepiscopum parare et pro eo qua merito polles gratia possis et pro tuo in literas literatosque studio non gravate id sis facturus. Ipsum quoque pronum adeo ad benefaciendum plurimis animum D. archiepiscopi gaudere credo, cum 7 monstrantur ei, qui in aliqua studiorum parte utiles esse possunt. Tu si mihi vicissim aliquem commendaveris, dabo operam, ut appareat, quanti te primum, deinde et tibi caros faciam.
Vale, vir eruditissime. Literas viri summi parentis tui ad me, quas ante annos aliquot in Hollandiam cum aliis ejusdem literis edendas miseram 8, cum fides promissi non impleatur, jussi per meos repeti. Rogo, ne defatigeris bene de publico mereri nosque non operum tantum, sed et cogitationum tuarum facere participes.
Vale cum tua 9 ac tuis quam suavissime.

{==308==} {>>pagina-aanduiding<<}

Tuus optimo animo


H. Grotius.


Lutetiae, V Augusti novi Calend. MDCXXXVI.












2702. 1636 augustus 5. Van Willem de Groot 1.

Frater optime,
Post eas, quas XXX Maii ad me dedisti, litteras 2, in quibus memineras earum, quas a Basio 3 et Graswinkeli[o] 4 acceperas, nihil a te vidi, scripsi tamen aliquoties ad te et uxorem 5. Nescio, quo fato aut male curentur aut intercipiantur aut alicubi haesitent quae utriumque scribimus. Nunc Amstelodamo - quo ad visendos amicos excucurri - ad te haec scribo, quae bene perlatum iri spero.
Filius tuus 6 valet et in versione Institutionum tuarum 7 occupatur, sed lente procedit, quia et res ipsa et phrasiologia ipsi plane nova est et subinde occurrunt nonnulla, quae vix latine efferri possunt; ego eum, quoad potero, juvabo.
Cum Vossio 8 de Anthologiae editione egi, qui et ipse scripturum se brevi promisit; ait Blavium 9 operam suam offerre, sed carere talibus, quales tu desideras, characteribus, et tardiorem esse quam tu postules. Si tamen iis, quibus in libro de jure belli et pacis 10 usus est, typis velis esse contentus, rogat Vossius, quamprimum transmittas opus, ut Petri opera in corrigendo sit usui; sin minus, non dissuadet, ut Morello 11 aut alii typographo Parisiensi tua in manus des.
Reigersbergius 12 in Selandiam abiit; scit ille aliquas chartas etiamnum apud Basium latere, sed jam nihli audet movere, dum ipse Basius a te responsum expectat; dubitat etiam, an in iis aliqua sint, quae ad defensionem liberi maris 13 pertineant.

{==309==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Casaubonianis litteris 1 rem Gronovio 2 - quem nosti - commendavi; eum revidendis litterarum exemplis praefecit Rivetus 3, sed tua ei nondum dedit ideoque petere jussi.
Parentes nostri 4 pro aetate satis commode valent, nisi quod mater hydrope infestari incipit et patri oculorum acies hebetari.
Princeps 5 impulsu Gallorum hac septimana educet exercitum; an magni quippiam aggressurus sit, merito dubitatur, nam et pauci in singulis centuriis sunt milites et veniunt plerique e locis pestilentia infectis, unde a contagione metus, et inane est aerarium. Ordines Hollandiae necdum certi quippiam de suis rebus statuerunt.
Multus Hagae sermo de syndico Borelio 6 Venetias legati nomine mittendo, sed ad 7 id munus suscepturus sit, hic dubitatur.
Audio hic regem Britanniae 8 magnam pecuniae, quae Hispani regis 9 est, vim Turri suae - quam vocant - inclusisse, ut ipsum promissis stare doceat.
Vale, frater optime, cum uxore et liberis 10, quos meo et uxoris meae 11 nomine salutes rogo.
Raptim.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Amstelodami, V Augusti 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède A Paris.
Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 26 Augusti.
In dorso: 5 Augusti 1636 W. de Groot.












2703. 1636 augustus 8. Aan L. Camerarius 12.

Illustrissime Domine,
Non dubito, quin multo cum terrore fama ad vos pertulerit hostis arma Samaram transgressa. Et sane hic quoque vulgi magna fuit trepidatio. Sed regis 13 praesentis constantia ac pro republica labor restituit animos spemque facit, ut ex malo non magno - nulla enim post Capellam et Castellum capta sunt oppida - multum boni proveniat. Duo sane videmus, quae antehac sperare non fuisset. Reformatae religionis duces neglecti diu evocantur, Lafortio 14 etiam summa tu-

{==310==} {>>pagina-aanduiding<<}
tandi finis cura creditur; et regimen adductum valde antehac ad libertatem inflectitur, dum civitates rogantur, ut ipsae legant militem, ipsae alant. In hac urbe magnus ad urbanum 1 delectum concursus est, quia praesentis pecuniae dantur cuique XX floreni praeter arma et septeno quoque die per civitatis legatos stipendium numerabitur. Mittetur in praesidia hic tyro; vetustiores militiae 2 educti praesidiis in hostem ibunt, quem nunc Esia amnis cohibet. E principis Condaei 3 adhuc ad Dolam sedentis exercitu duo millia, totidem e Valettae 4 abducuntur ad tutandum limitem laborantem. Et dux Longovillanus 5 eodem precando pollicitando elicit Normannicam vicinamque nobilitatem. Si periculi sensus remedia afferre peculatui potest, multum actum erit regi.
Illud nunc omnes optant, ut aliquid se dignum aggrediatur princeps Arausionensis 6; deinde ut Angli tandem e veterno excitentur. Hic sane magna sunt hominum studia. Parlamentum Parisiense suo sumtu exhibet regi IIIm; Camera rationum, quae dicitur, MCC; subsidiorum CCCC; regis secretarii, qui multi sunt, CCCC; cancellarius 7, praefecti aerarii duo 8, et eorum adjutores M equites; domus, quae carucam habet, equitem unaquaeque; civitas et magistratus Pariensis VIm; aliae inter hanc et Blaesam civitates Xm; proximi Parisiis vici IVm; Divionense Parlamentum principi Condaeo submittit suo aere IIm. Oppidani omnes arma habere jubentur; res agitur minime negligenter et rex ipse dicit se in hostem iturum, fratri 9 commendata urbis cura. Exercitus ejus nunc apud Compendium est.
Deus nobis, vobis bonisque omnibus propitius adsit.
Illustrissimae Dominationi Tuae observantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, VIII Augusti MDCXXXVI.

Captae ab hoste Corbiae rumor urbem pervagatur, utinam falsus.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.












2704. 1636 augustus 8. Aan A. Oxenstierna 10.

Excellentissime Domine,
Videor mihi recte incepturus ab Enniano versu voce una immutata:
    Gallia terribili tremit horrida terra tumultu 11.

{==311==} {>>pagina-aanduiding<<}

Nempe Samaram transiit hostis tanto agmine - XX M equitum, X M peditum esse dicuntur -, ut nihil contra ausus sit comes Suessionensis 1, qui illis in partibus curabat; Galli Esiae pontes pene omnes abrupere, ut intra eum amnem hostem sisterent. Sed et hunc vado transgressi excursores flammis, caedibus, rapinis etiam circumsita Compendio vastant.
Cardinalis Riceliacus ad remedia decurrit, quae satis apparet periculo expressa. Mareschallum Lafortium 2 ad magistratus civitatis hujus allegavit, ut ipsa re ac fide potens milites conscriberet. Facit, multaque ex officinis et tabernis et otiosa juventute millia confluunt, quia praeter arma dantur singulis praesentis pecuniae XX floreni aut pro ea vestes; et septeno quoque die solventur stipendia, per eos, quos civitas ei negotio praeficiet; credoque ad alias etiam civitates manaturum hoc exemplum.
Mali magnitudo etiam vetera religionum odia ita obruit, ut civitas hoc onus in se suscipiens postulaverit, ne quis alius mareschallo Lafortio fines laborantes tutaretur, idque impetraverit.
Itaque comes Suessionensis in Campaniam, unde venerat, Brezaeus 3 in Caletum praefecturam suam mittitur. Evocatus etiam a secessu suo Castillionaeus 4 jussusque sine mora ire ad comitem. Longovillius 5 vero precibus pollicitationibusque Normannicam et vicinam nobilitatem, satis male habitam anno priore, excitat, ut in hoc discrimine patriae manus suas commodet. Rex ipse 6 in hac urbe nunc est conspectu suo reprimens seditionum semina alioqui facile eruptura; tantum est in potentes, praecipue qui pecuniam tractant, plebis odium.
Incommode evenit, quod Dola regis arma etiamnunc detinet. Exercitus Valettae 7 et ducis Bernhardi 8 satis habet Gallasii 9, modico intervallo dissiti, conatus impedire, quanquam is Polonorum stipendia negata querentium secessione - trans Rhenum iisse creduntur - non parum imminutus est.
At in Italia manent discordiae cunctaque corrumpunt. Parmensis 10 nondum quidem descivit, sed aures dat Hispano 11. Sabaudus 12 sua curans et semper ad Hispani gratiam respectans impedivit, quominus post praelium Mediolano sane trepidanti admoverentur arma; ad Lacum majorem morari ei visum. Interim a Neapoli V millia militum per Genuatum agrum novum hosti auxilium cum venissent, nulla jam spe quicquam promovendi, retro Vercellas et in subalpina ductus est sociorum exercitus.
Rohanium 13, nequid agere possit, sua mala exercent, pecuniae inopia, fluxa fides, pestis formidataque non militis tantum, sed et plebis Rhaeticae seditio,

{==312==} {>>pagina-aanduiding<<}
iratae Gallis, iratae suis etiam magistratibus. Sed hanc narrationem Marino 1 relinquam.
Mittunt huc iterum Helvetii, ut pacem orent comitatui Burgundiae reddi, Rhaeti, ut debita sibi stipendia obtineant.
Zavaskius 2 morbo, an quod morbum simulet, haeret adhuc hic. Interea in Angliam alios e Polonia venisse audimus.
Multum refert principem Arausionensem 3 hoc tempore aliquid moliri, quo hostem distrahat; et faciet, puto, si adsit pecunia, Anglis jam, dum vim minantur in piscatores, non parum ejus reipublicae impendia onerantibus. Iidem pecunias hosti, iidem milites, iidem cuncta bello necessaria transportant. Batavorum arma in Dunquercanos, quantum possunt, prohibent, quo haec cuncta consilio, ego non video, forte nec ipsi vident. Exitus docebit, an haec in Hispanum obsequia Palatinae Domui sint profutura.
Duo millia ex cardinalis Valettae exercitu, totidem ex eo, qui Dolam obsidet, abstrahuntur ad ea, quae magis urgent, Picardiae mala. Tum vero quos divitiae invidiosos vulgo facere possent, propriis suis sumtibus militem exhibendo faciunt se populares. Parlamentum II M homines alet; rationum praepositi MCC 4; collegium, quod superindictis praeest, quae auxilia et subsidia vocantur CCCC; regis secretarii non illi primores, sed minorum gentium, quorum tamen magnae sunt immunitates itidem CCCC; cancellarius 5, dico summi aerario praefecti 6, cum tota sua cohorte M equites; domus quaeque carrucam habens equitem unum; magistratus Parisiensis II M praeter IV M, quae civitas in se suscipit; proximi vici IV M. Iam et civitates aliae exemplum Parisiense sequuntur, et quae hinc sunt Blaesas X M polliceri dicuntur. Omnibus hujus urbis habitatoribus imperatum est, arma tutandae urbi parata habeant; ipsa urbs, qua in hostes obversa est, et ad eandem partem spectans Dionysii vicus, muniri incipiunt; nec mirum, cum diei itinere non longius hostis Abbatiae aedem Sancti Eligii ad Esiam incenderit.
Divionense parlamentum principi Condaeo 7 in supplementum eorum, qui in Picardiam missi ex ejus exercitu, II M suo impendio misit. At cardinalis 8 magno cum strepitu hodie ex hujus urbis armamentario eduxit sex bellica tormenta magni ponderis.
Mitto edictum regis 9, quo omnes nobiles et qui arma gerunt, jubentur ire ad exercitum, qui est apud Compendium. Rex ipse omnium opificiorum hujus urbis magistratus allocutus est, ne in hac necessitate patriae deessent. Promisere omnes liberaliter, quidam addita conditione, ne a Bulionio 10 pecuniae tractarentur rege id futurum pollicente. Nomen militiae dederunt, unde cognoscatur hominum hic

{==313==} {>>pagina-aanduiding<<}
copia, ex urbe demtis suburbiis sutores mille quingenti, laniorum tria millia iique celibes omnes. Equi ex stabulis abducuntur in usus publicos. Regis frater 1, qui satis nolens Blaesas abierat, evocatur.
Dum haec scribo, malus advenit nuntius captae ab hoste Corbiae ad Samaram, loci ad transmittendas, quoties opus, copias machinasque oportuni. Speramus nos ex vestris partibus, Excellentissime Domine, prosperiora audituros.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 2.


Lutetiae, 8 Augusti novi Cal. 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2705. 1636 augustus 8. Aan N. van Reigersberch 3.

Mijnheer,
Dese mael heb ick van uE. ofte van iemant anders uit die quartieren niet gehadt.
Hier heeft het overcomen van den vijant - sterck, soo men meent, Xm te voet, XXm te paerd - over de Somme schrick gemaect ende met de quade ordre, die overal is in 't betaelen van de soldaten, in 't voorsien van de steden van artillerie ende anders, soude licht een seditie geresen sijn te Parijs, ten waer den coning 4 hier selve waer gecomen, ende met eene inventie de seditie haer voedsel hadde benomen ende middel gevonden om den vijant te beter te wederstaen. Door den marescal de la Force 5 is de stadt van Parijs versocht self volck te willen aennemen ende betaelen. De stadt heeft het aengenomen, midsdat den marescal de la Force het commandement hebbe in Picardië, ende geeft aen elck man boven de wapenen 20 gulden gereedt met belofte van weeckelijcke betaelinge door stadtscommissarissen, 't welck een groote toeloop maect. Daerenboven neemt men twee duisent uit het leger, dat noch voor Dolen legt, twee duisent van 't volck van den cardinael de la Valette 6 tot defensie van de frontiers ende den hertogh van Longueville 7 met goede woorden doet den adel van Normandië ende naegelegen plaetsen onder sijn beleit marcheren.
In Italien is nae de slagh niet gevordert, maer ter contrarie de macht van de geconfedereerde eerst gebracht aen dese zijde van de Tescin, daernae weder terugge nae Vercelle ende Piedmont. De oorsaeck is niet alleen de vijf duisent man, die uit het rijck van Naples door het Genuees in het Milanees sijn gecomen, maer het mescontentement, dat den hertogh van Parma 8 bij verscheide Fransoisen is

{==314==} {>>pagina-aanduiding<<}
gegeven ende het gestaedigh ommesien van den hertogh van Savoye 1 nae Spaignie toe.
Den hertogh van Rohan 2 heeft in sijn leger pest, vrees van meuterie, gebreck van vivres. De gemeente van de Grisons is oock met Vrancrijck quaelijck tevrede, clagende over het verlies van de souveraineteit over de Valteline. De cantons van de Grisons senden hier om betaelinge van haer regimenten ende de Switsers om de Franche Comté te herstellen in neutraliteit.
Men verlangt hier seer te hooren, dat mijnheer den prins van Orangie 3 iet bij de hant neme.
Van de Engelschen weet ick niet, wat ick sal seggen. Ick en verstae mij haer beleidt niet: ende het compassie met het Huis van de Pals. God wil alles ten beste schicken.
Die gelt hebben maecken haer aengenaem met volck op haere costen te onderhouden: 't parlement alhier 2000; de Reeckencamer 1200; la Cour des Aides 400; de secrétaires du Roy 400; den cancellier 4, surintendants 5 ende intendants van de Finantiën duisent paerden; die van het stadthuis alhier 2000 boven de 4000 van de burgerie. Andere volgen het exempel: de dorpen hier ontrent 4000; de steden van hier tot Blois 15000, elcke porte cochère een man. Alle die haer voor edelen dragen belast uit dese stad nae het leger te trecken. De stadt aen de zijde van den vijant ende St. Denys werdt gesterct. 't Parlement van Dyon heeft aen den prins van Condé 6 gesonden op haere costen twee duisent man.
't Frans[c]he leger hout hem meest bij Compiègne. De vijanden hebben een abdie gebrant op de Oise; een dagreis van hier, St. Leu genaemt. Den coninck heeft selfs gesproocken met de oversten van de gilden, hebben belooft alles bij te brengen, dat in haer macht is, tot afweering van dit peryckel, eenige daerbij vougende, midts dat Bulion 7 het gelt niet en soude handelen, waertoe den coning seide ordre gestelt. In de stadt sonder de fauxbourg hebben haer tot crijgsdienst begeven vijftienhondert schoemaeckers, drie duisent crochetteurs, al ongetroude; de burgers, die hier blijven, alle belast haer wapenen gereedt te hebben. Uit de stallen haelt men de paerden tot den gemeenen dienst. De vrese van eenigh remuement in dese stadt is niet heel over. Conde men de monicken soo wel voor haeren coning doen dienen als sij eertijds tegen haeren coning gedient hebben in de ligue, dat soude een groote verstercking sijn; maer ick vrese, sij quaden dienst doen onder de handt.
Wilt mij doch dat coffer met de papieren doen hebben ende vernemen nae de boecken, die tot van Driel 8 waeren, onder dewelcken eenige waeren mij seer noodigh, ende wilt Cesar 9 aenporren, opdat den tijdt ons geen meer prejudicie en geve.

{==315==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vaert wel, doet onse gebiedenis aen de vrunden.
Tot Parijs, den 8 Augusti 1636.

Tatianus' gesel 1 merct uit veel teeckenen, dat Eusebius' 2 mening is als de saeck tot Stesichorus 3 sal comen - waertoe de saecken seer loopen - Cimon 4 evenwel aen Pindarus 5 vast te binden.
Monsieur de Saumaise 6 heeft van den coning brieven gecregen van ridderschap de St. Michel ende van conseiller d'Estat invidia rumpantur ut ilia codro 7.

UE. soo wanneer hij overcomt sal gelieven met hem wat circumspect te gaen, is wat seer tegen Alcaeus 8.
Vaert wel; den 8 Augusti 1636.

Wij crijgen daer een quade tijding, dat Corbie bij den vijant is becomen ende daerdoor den pas over de Somme voor hem verseeckert. Hij heeft geschut gevonden binnen Capelle ende Castelet.

Adres (met andere hand): Mijnheer Mijnheer Reigersberg, raet in den Hoogen Raet in Hollant.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 8 Aug. 1636 wt Paris. Het overcommen van den viant over de Somme; ordre tot rustynge van volck te Paris gestelt.












2706. 1636 augustus 9. Van C. de Groot 9.

Venerande Parens,
Transiturus in Sueciam dum Lubecae ventos opperior faventeis (!) quanquam quod scribam, vix obveniat animo, videor mihi rite auspicaturus iter si ingressus illud fuerim te propositi mei non inconscio. De coetero quinam mei sint successus e Smalchio 10 procul dubio intellexeris, quem arbitror jam pridem ad vos pervenisse.
Apud exercitus post domini magni cancellarii 11 abitum haud ita prosperae nostrorum res, nisi quod amissi Magdeburgi jacturam soletur advectus nuper e Suecia miles, in quo, ut nullis periculis nullisque proeliis fatigato, spes magnae collocantur.

{==316==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Hassiae landgravio 1 sinistri rumores seruntur tanquam a partibus seducto; illud certum est militem rediisse ipsum in sua praesidia, dum ut quidam opinantur, cum legatis imperatoriis 2 paciscatur arctius.
Leslius 3 interim copias illas Hanoviae sospitatrices ad Bannerium 4 movet, cui ut itinera obstruantur aliquot equitum, turmas in agrum Luneburgensem misit Hatsveldius 5 majora subsidia ab ipso exspectans duce, cujus beneficio sperat se effecturum, ut ingressis ista itinera meatus omnes atque transitus occludantur.
E Suecia nuntiatur, quam honorifice quamque splen(dide) introductus in urbem Stockholmiam fuerit dominus magnus cancellarius promissis ad salutandum ipsum non tantum e nobilitate quicunque aderant, sed et politici ecclesiasticique ordinis praecipuis, fuisse denique omnia ad ipsius dignitatem et ingentia erga patriam merita accommodata, spero fore ut posthac ad secretiora admissus occasionem nanciscar scribendi tibi et saepius, et de rebus non ita vulgaribus cum ad hanc usque diem ea duntaxat datum fuerit cognoscere, quorum notitia etiam minimis e plebe erat exposita.
Deus te, venerande Parens, publico bono tuaeque famae invigilantem diu nobis, diu aliis virtutum tuarum amantibus servet.
Tuus tibi obedientissimus filius


Cornelius Grotius.


Lübeck, 1636 Iul. 29/Aug. 9.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 18 Sept.
In dorso: Aug. 9 n. st. C. de Groot 1636.












2707. 1636 augustus 11. Van Ch. Marini 6.

Monsieur,
Par l'ordinaire passé 7 i'ay respondu à vos deux du 1 et 14 de Juillet 8. Du depuis il n'est rien passé digne de vostre cognoissance, c'est pourquoy celle-cy ne sera que pour accompagner les encloses à mon.r le gran chancelier 9 et les sieurs Strasburg 10 et Muller 11.
La peste nous tourmente icy et emporte beaucoup de soldats qui oultre cela meurent des misères.
Il est certain que mon.r de Savoy 12 s'est retiré au delà du Tesin, dont ie ne puis assez m'esmerveiller et admirer le bonheur des Espagnols.

{==317==} {>>pagina-aanduiding<<}

On publicque c'est par la mésintelligence qui est entre luy et mon.r de Créquy 1 qui ne se peut accorder avec luy. Les Grisons tiendrons bientost un assemblée à Posclave 2 pour finir les traittez avec la France du succez de laquelle i'espère fort peu pour le gran désadvantage que les Grisons en tireront.
Je demeure passionement, monsieur,
Vostre serviteur très obéissant


Marini.


De Chiavennes, ce 1/11 d'Aoust 1636.

Mon.r le chancelier m'ayant commandé de me fermer encor icy sans m'envoyer aucun argent ie vous supplie d'intercéder pour moy afin qu'on m'en pourvoy au plustost.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 27 Aug. n. st.
In dorso: den 11 Aug. 1636 Marini.












2708. 1636 augustus 12. Van Willem de Groot 3.

Frater optime,
Praeterita septimana ad te cum Petro 4 simul Amstelodamo scripsi 5, nunc domum redux iterum ea, qua soleo, via has ad te do litteras, quippe cum et tibi earum, quas ultima Julii misisti 6, debitor sim.
Abest jam in Selandia Reigersbergius 7 atque ideo de compromisso cum Roterodamensibus ineundo 8 deque aliis, quae in eam rem faciunt, nihil certi pronuntiare possum, cum totum negotium illius in manu sit. Illud miror petere te Gallice versa documenta 9, quae ad causam illam pertinent, namque ante aliquot menses ea mittere me et de iis bene receptis litteras a te accipere memini; ego Guilielmum Veldium 10 interpretem adhibuisse me probe novi. De testimonio impletae secundum mandata fidei alia res est, quippe id hactenus exsculpere non potui. Dussenus 11 et Adrichemus 12 variant in persona, alter Berkelum 13 verba fecisse, alter Nobelium 14 testatur. Camerlingius noster 15 saepe promisit se schedia sua lustraturum, ecquid inde luminis possit accidere, sed promisit tantum,

{==318==} {>>pagina-aanduiding<<}
nihil vero hactenus praestitit. Quartus qui tunc Delfensum nomine aderat consul Heuvelius 1, interea summum obiit diem. Chartas, quae in sacco fuere, itemque quas deputati e domo tua abstulere, frustra quaerimus

Tu quod vides perisse perditum ducas 2. 


De reliquis nuper scripsi, puto et scripsisse Reygersbergium; ego jam hominem, qui a te magni aliquid efflictum expectat, urgere non audeo.
De rebus nostris hoc habe, venisse huc nudius tertius Pavium 3 sed hodie primum in publicum prodiisse ad colloquium cum principe 4, quare quid novi attulerit nescimus.
Interea hodie liber commeatus in castra circa Noviomagum publice indictus est; incertum tamen est, quando princeps hinc profecturus sit, nam cohors praetoria, quae praemitti solet, hic etiamnum est.
Forestius 5 camerae rationali in locum Riccii 6 succedet. Legationem Venetam obibit Borelius 7, qui cum petiisset ab Ordinibus Hollandis in summo senatu locum isque ei assignatus esset, Catsius 8 ea occasione et sibi prospiciendum ratus eundem honorem obtinuit: ita duo Selandi in eum senatum extra ordinem allecti.
Post longas deliberationes tandem eo pervenit, ut Ordines Hollandiae aliquid statuerint de stipendiis militum. Decreverunt enim iis, qui stipendia praevertunt - sollicitatores vocari scis - de parata pecunia in mensem prospicere atque ita, quot mensibus facturos se promittunt, ex reditibus publicis per singulas civitates ad id assignandis ea lege, ut ad mensem usque Majum earum, quas hactenus erogarunt, pecuniarum solutionem non exigant, sub ejus mensis initium, chirographum debitae sortis cum promissione usurarum accepturi: Nunc tantum de accessionibus quibusdam inter Ordinum Deputatos - comitia enim nudius quartus soluta sunt - disceptatur. Vides in usum militiae expeditum satis hac hyeme fore aerarium, si haec omnia ita procedunt, verum magnum onus et sortis et usurarum sub vernum tempus reip. incubiturum.
Ego, siquid hic occurrat novi, curabo, ne nescias; tu nostri quoque curam gere.
Vale et salve, cum tua uxore et liberis 9 a me meaque 10.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, XII Augusti 1636. Raptim.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 25 Aug.













{==319==} {>>pagina-aanduiding<<}

2709. 1636 augustus 14. Aan L. Camerarius 1.

Illustrissime Domine,
Corbia, contra quam rumor fuerat, bene adhuc defenditur paulatimque considet pavor 2 ille, qui ex hostium initu in fines Gallicos populum invaserat. Vix credi possit, quanta sint studia civitatum, vicorum, collegiorum in collatione militum aut pecuniae ad hostes avertendos. Etiam monastica sodalitas cartusianorum dat stipendium militibus quadringentis; coelestini totidem et totidem Parisiensis Sorbona cum caetera studiorum universitate.
Burgundiae comitatum pacare et eo modo finire Dolae obsidium nituntur Helvetii. Classis Gallica ex littore Santonico circumnavigata Hispaniae ora 3 jam Massiliam venit ibi se cum longis navibus in mari interno junctura non sine terrore Italiae, ubi terrestri bello per ducum discordias propemodum corrupto incipiet navale.
Multum hic optatur, aliquid nunc faciant Batavi et, quia quae volumus facile credimus 4, jam de Hulsto rumores sunt. Anglici legati 5 videntur propensiores esse 6 quam antehac fuerunt ad foedus Gallicum et sperare se ajunt illam de mari, sane intempestivam controversiam prudentia D. Ioachimi 7 posse componi, quod sane valde velim publici causa. Alioqui metuo, ne si committantur inter se οἱ ϑαλασσοϰϱατοῦντες incalescat certamen.

Hoc Ithacus velit et magno mercentur Atridae 8. 


Schavaskius 9 etiamnum heic est parum commoda valetudine. Et videtur mari reditum in patriam meditari. Quid nova Polonica legatio 10 in Anglia agat, ibi melius dabitur cognoscere, ubi vos estis.
Pontifex 11 electoribus commendavit negotium regis Hungariae 12 de regno Romano: pro quo beneficio gratiae ei liberaliter tum ab ipso rege, tum a patre ejus imperatore sunt actae.
Exhilaraverat hanc aulam rumor de Hispanicis pecuniis in Anglia retentis, quod id 13 pignus futurum speratur 14 ad Palatinatus restitutionem. Nunc audimus partem earum 15 transiisse in Flandriam et de reliquo idem exspectari. Ejus etiam quid sit, scitis 16 vos melius.

{==320==} {>>pagina-aanduiding<<}

Deus, Illustrissime Domine, te tuamque familiam sospitet.
Tuae Illustr. Dom. observantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XIV Augusti novi Calendarii MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.












2710. 1636 augustus 14. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Corbiam, quae capta credebatur, verberari adhuc hostilibus machinis et valido praesidio, nulla tamen spe evadendi, sustinere adhuc se credibilior fama est. Sed, praeter Capellam et Castelletum, Roiam et Mondiderium Hispanis cessisse constat et ex captis locis auctum illi tormentorum numerum, cum ipse ex Belgio quadraginta attulisset. Etiam Noviodunum - vulgo Noyon - in hostis esse potestate asseveratur, rumores tales graviter quamvis comprimente aula, quod adversa loquendi libertatem dare soleant. Atque adeo passim multae audiuntur infensae potentibus voces praecipue in cardinalem Riceliacum invidia erumpente. Objiciuntur ei haec maxime, quod junctos sibi sanguine, quanquam impares, magnis muneribus imposuerit; quod rem pecuniariam pessime tractari passus sit; quod urbem hanc tum ut suos hortos extenderet, tum ut nova monasteria surgerent, non una ex parte in tam gravi ac propinquo bello moenibus nudaverit nova moliens nimis longo ambitu; quod pecunias, tormenta, pulverem miserit in suum Portum Gratiae. Postremum hoc praeter caetera his diebus in Parlamento graviter jactatum est, ut amplissimi ordinis nomine querelae ad regem 2 perferrentur praecipuo incitatore praeside Memmio 3, fratre Davausii 4 nunc in Galliam reducis.
Primum praesidem 5 idem Memmius insectatus est ut publica commoda prodentem, dum privatis studet commodis. Sed rex his auditis quosdam e parlamento ad se vocavit, et in his Memmium, severeque eos increpuit, quod litibus judicandis praefecti regni res attingerent; sufficere se regimini; neque tamen aut se aut cardinalem - is adstabat - aures occlusurum, si quis privatim haberet, quod e republica duceret; sed in concessu ipsorum turbide ac per factiones agi; quare interdicere se, nequid talium negotiorum in consultationem vocarent. Quae in Portu Gratiae ad tutelam oppidi maritimi magnique usus misisset cardinalis, suo misisse imperio. Addidit cardinalis, etiamsi a rege non defenderetur, satis sibi esse rationum, quibus se suaque acta apud omne genus humanum defenderet. Abiere senatores trepidi, mussitantes, assentantes, etiam Memmius memor indicti sibi ante annos duos exsilii.

{==321==} {>>pagina-aanduiding<<}

In urbe hac 1 munienda laboratur. At pontifex 2, ut cardinalis Riceliaci animo religionem, si posset, super his bellis injiciat, misit ei responsum astrologi 3, qui inspecta genesi cardinalis, negat eum anno toto pervicturum. Idem astrologus magna in aestimatione apud pontificem talibus credulum praedicit pacem futuram anno demum 1639.
Mater Suessionensis comitis 4 graviter expostulavit cum cardinale, quod filio suo pericula mandarentur nullis ad depellenda viribus; nam cum ad Braiam aut propinquum ei Serisium vicum 4 Augusti Samaram amnem cum magnis illis copiis - XVI M equitum, XX M peditum fuisse aiunt - transiret [hostis], non erant comiti Suessionensi octo hominum millia.
Potuerant hostes a nobilibus rusticisque Picardiae sisti; sed iis arma pridem rex abstulerat, ut feras sibi servaret. Dux Longavillanus 5 multum hoc tempore laborans nullos e Picardia nobiles, et Normannia aegre ducentos, excire potuerit.
At Hispanorum crescere dicuntur copiae bis mille nuper ad Capellam, deinde ter mille aliis transire visis. Et ad Arleusiam Cameraco non procul alium exercitum habet Hispanus cardinalis 6.
Spes hic est Batavos non quieturos, quamquam illos alieno sane tempore novis impendiis defendendum ad piscatum Angli implicant misso cum classe Northumbrio 7, ut tributum piscarium extorqueat. Id solventibus praesidio sit. Batavi vero totis imperii sui viribus certaturi sunt, ne id onus, quod semel institutum in immensum glisceret, ut illud in freto Danico subeatur.
Frater regius 8, quanquam se nuper imperato ab urbe abitu offensum non dissimulans, corrogat, quod potest mittitque tuendis finibus.
Cardinalis de sua arca duos milliones regi se mutuos dicit dare. Bulionio 9 partem ejus pecuniae, quam haec civitas in novi militis stipendia collegerat, sibi tradi velut ad promovendum Dolae obsidium postulanti negatum id metu viscatarum manuum.
At princeps Condaeus 10 ad Dolam etiam nunc haeret et, quo minus II M equites de suis castris mittat, dicit equitis multum sub Gallasio 11 Brissacum atque inde comitatum Burgundiae petere; esse et alios sub duce Carolo 12 in vicinia, quibus opponi debere vim equestrem aut malum accipi. Ita spe auxiliorum ferociunt Dolani, ut per tubicinem principi Condaeo significaverint, dare se illi sex dies liberos, ut indemnis cum exercitu abeat; post id tempus si maneat, impune id ei non fore. Ille pari contemtu negavit se eos ad veniam accepturos, nisi colla restibus vincti supplicent. Male Gallis evenit haec hostis in frugiferas maxime Galliae

{==322==} {>>pagina-aanduiding<<}
terras irruptio tempore messis, quam totam suam fecit Hispanus, unde ipsi ingens copia, et in urbe caritas plebi gravis. Putantur civitates et vici suo sumtu exhibituri regi L M hominum, sed hoc remedium necessitate expressum, sicut stipendii administrationem populo dabit, ita et loquendi libertatem valde formidatam potentibus.
Rhotomagum in magno metu fuit non minus quam urbs haec. Nunc ad novas vires parandas dato tempore resurgunt animi manentque hi, qui secedere decreverant.
Dux Sulliacus 1, qui sub rege Henrico IV pecunias et armamentarium rexerat, dixit regi patris temporibus fuisse semper arma in publico parata, unde centum millia instruerentur. Sed obturbabant eum aulici Nogamus 2 et Sanctisimonius 3, ut libere sermonem pertexere non posset. Ab aliis nec hoc tacetur, quae tam cito hosti cesserunt, oppida non ob aliud amissa quam quod nec militi stipendium esset nec oppidanis arma, erepta, ne adversus tot novorum onerum repertores et redemtores vulgus insurgeret. Nuper in hac urbe cum cardinalis incomitatior ostentandae securitati per urbem vectaretur, quidam anteambulonum ejus a plebe male tractatus est. Displicet multis, quod Incolismensi duci 4, parum grato in vulgus, equitatus per Picardiam regendus datur, infringendae, ut creditur, auctoritati mareschalli Lafortii 5, qui cohortibus tantum imperabit.
Ex tot monachorum sodalitatibus soli carthusienses et coelestini pecuniam usui publico obtulere, singuli ordines ad alendos milites quadringentos; tantundem de suo promisit universitas.
In Italia res per discordiam pereunt relatusque in hyberna ille modo Mediolano imminens exercitus. Sabaudus 6 adversa in suam utilitatem rapiens Pignerolum reposcere incipit alioqui, ut creditur, exemturus se bello; idem Parmensis 7 ut faciat, suadet Etruriae dux 8.
A Rohanio 9 quoque nihil est hoc tempore, quod speretur sociis procul remotis et metu irruptionis hostilis ex agro Tirolensi praeter alia mala prioribus literis memorata. Rhaetos supra vetera et hoc offendit, quod perscripta eis dux dare recusat, quae ad pacta super Valle Telina rex addidit cupientibusque illis et conventui ostendere dixit nihil in iis esse, quod Rhaetis noceret, quaedam ipsis utilia; id est unum hoc, ni fallor, quod pro annuo tributo a Valletelinatibus debito communi Rhaetorum rex se expromissorem facit: manentibus caeteris quae jus imperii libertatemque religionis imminuunt. Mittuntur itaque ad eum legati, qui ex ore ipsius regi placita intelligant et ad conventum referant tamque exigua illis in locis fides habetur Gallis, ut incolae Vallis Mussolinae duo illis tormenta commodare noluerint, nisi pecunia, quantum valerent, apud se deposita.

{==323==} {>>pagina-aanduiding<<}

Quae apud lacum Constantiensem se tenuere hostium copiae, partim in Alsatiam flexere, partim adhuc in Italiam transitum minantur sollicitis Altorfiensibus, ne in itinere haereant Helvetiis graves. Eosdem Helvetios rogavit pontifex, ut ad pacem promovendam mittere velint; legatum suum 1 Bononiae esse, ut, ubi de loco colloquii convenerit, eo se transferat. Dissolutus est Helvetiorum Badensis conventus 2 non aditus ab ullo ministro caesaris 3. Bernae, Friburgo, Soloturno, negotium datum pacandi comitatus Burgundiae.
Quatuor illa Polonorum millia, quae secessionem ab exercitu caesaris fecerunt transque Rhenum se tulere, Silesiam creduntur atque inde patriam repetere. Stipendii inopia dubium utros gravius vexet: nam sicut ob eam Poloni signa caesaris deseruere, ita ex Crequiaci 4 Rohaniique exercitu multi se ad hostes conferunt.
Quid agat classis Gallica non audimus, nisi quod ex Hispania literae ea visa multum ajunt per Lusitaniam trepidatum metuque incerto magna ubique fieri impendia ducesque inter se discordes agere. Andalusiis petentibus, suo sumtu naves ut armare liceret, negatum id, ne populi per se satis impatientes fraeni parere dediscant. Ducum Cardonam 5 in Languedociam aliquid moliri additur.
Angli, qui hic sunt, legati 6 videntur Gallicum fedus magis quam antehac expetere, sive revera id volunt, sive ut eo rumore plus impetrent a caesare, omnes componendae ejus controversiae rationes agitante comite Ognatio 7. Mihi non videntur aliquid facturi ex usu publico, quoties arcana cum Polonis sub nuptiarum 8 velo latentia considero et nova cum Batavis, quae per totum saeculum quierunt, certamina, et pecuniam Hispanicam 9, supra quatuor milliones, quae retineri in Anglia ceperat, repente permissam transvehi in Flandriam. Comes Licestrius non dissimulat validam esse eo 10 in regno Hispani factionem. Se rogatum, ut, sicut fecerat comes Arundelius 11 atque alii, contribuere aliquid vellet ad novam instituendam societatem, quae piscatum harengarum Hollandis interciperet, detrectasse id, ne sub favorabili obtentu Hispani negotium gereret.
Edicta aliquot mitto, diaria atque horaria potius. Nam ea jam ex quo hostis Samaram transiit saepius mutata in aliam atque aliam formam vidimus, prout intenderat aut remiserat metus aut ab hoste aut a plebe.
Zavaskius 12 mutasse consilium videtur eundi longius et velle mari ad suos reverti.

{==324==} {>>pagina-aanduiding<<}

Scripsit pontifex ad electores commendans Hungariae regem 1 ad regnum Romanorum; pro quo beneficio prolixae gratiae ei actae ab imperatore 2 et rege filio.
Feuquerius 3 ab aquis Borboniis, ubi valetudinem refoverat, vix reversus ire jussus est ad exercitum in Picardia.
Ab Alsatia qui veniunt Galli in Tabernarum oppugnatione multa ajunt impetu magis quam ratione facta atque ex eo accepta tot damna.
Haec dum scribo, intelligo principem Condaeum in eo esse, ut ab obsidio Dolae discedat, in speciem ut legatis Helvetiis 4 id pro beneficio detur, reipsa quod spes ibi sit exigua et propiora pericula urgeant.
A Massilia literae certos nos faciunt jam advenisse eo Gallicam obita Hispania classem junctamque cum regis navibus longis terrorem facere Italiae. De Novioduno nihildum mali est.
Deus, Excellentissime Domine, Tuae Sublimitatis res prosperet.
Tuae Sublimitatis devotissimus cultor


H. Grotius 5.


Lutetiae, 4/14 Augusti 1636.

Rogo, Sublimitati Tuae cordi sint meae res, quas et D. Spiringio 6 commendavi, ut dignitatem tueri possim. Tum vero in praecessionibus rebusque ejusmodi quid mihi sequendum sit, doceri velim.
Ad ducem Bernhardum 7 nihildum mittitur de pecunia in hoc tempus promissa.
Noviodunum assultant hostes sed nondum cepere. Marchio Bonivetus 8 Gallus ad hostes transivit.
Praefectos Castelleti et Capellae 9 damnavit rex absentes ut equis distrahantur. Id tempori datum facile cum tempore sanabitur.
Poloni milites, qui secesserant, ad exercitum caesaris redeunt.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












{==325==} {>>pagina-aanduiding<<}

2711. 1636 augustus 14. Aan N. van Reigersberch 1.

De ambassadeur Scudamoor 2 heeft mij gezeidt, dat de agent Boswel 3 hem had geschreven en garen weten wilde mijne opinie over het boek van Seldenus 4; dat hij geantwoordt hadde, dat ik zeide, dat de heer Seldenus zijn verstant ende geleertheit hadde getoont, dat nopende de zaak zelve ik mij geen rechter wilde maken, maar wel geloofde, dat iet in zijn boek was, dat Zweden konde dienen. Dit heb ik uE. willen bekent maken, of misschien daarvan anders dan naar de waarheit wierd gesproken.
De graaf van Leicester 5 heeft brieven van den lord van Northumberlandt 6, admiraal van Engelandt, zeggende, dat hij last heeft van de haringvangers tiende of uitkoop te eischen en die 't zelve betalen te beschermen tegens de Duinkerkers. Dezelve graaf van Leicester heeft mij gezeidt, dat hij mede verzocht is geweest om te contribueren tot eene nieuwe compagnie in Engelandt om haring te vangen, gelijk de graaf van Arondel 7 daartoe hadde gecontribueert, maar dat hij zulks niet had willen doen, omdat hij zag, dat zulks in 't vervolg ging ten voordeele van Spanje. Hij hoopt, dat de heer Joachimi 8 eenig accommodement zal brengen, en heeft op mijn vertrouwen wel ingenomen, dat het minste toe te staan een indrang zouw zijn in infinitum; dat daarom de Hollanders genoodzaakt waren alle hunne magt te gebruiken tot verdediging van een nering, daar zooveel menschen van leefden.
Aldus laat ik niet om in alle gelegentheden het beste te vorderen, en zal noch meerder doen, wel zijnde geïnstrueert.










2712. 1636 augustus 15. Van G. Galilei 9.

A Ugo Grozio a Parigi
Dalla Villa d'Arcetri, 15 Agosto 1636.
Quale e quanta sia stata e sia la confidenza, che ho nella generosità e candidezza dell' animo di V.S. Illustriss., chiaro ed indubitabile testimonio le ne può

{==326==} {>>pagina-aanduiding<<}
rendere l'aver io già liberamente confidato nella sua mano la mia invenzione della longitudine 1.
La relazione fattami dal mio amatissimo e vero amico - dico del Sig. Diodati 2 - della nobiltà di V.S. Illustriss. aggiunta al comun grido della realtà e fedeltà, che rende spettabile appresso tutti gli nomini la sua nazione, non manco mi spignerebbe a riporre nella sua potestà la stessa propria vita.
Sicchè, stante questo saldo fondamento, vengo con semplici e schiette parole a pregarla che a favor del mio negozio voglia interporre ed impiegare quella autorità, che la sua condizione gli concede appresso i più grandi della sua patria; il qual favore io tanto più sicuramente mi prometto, quanto che la mia oblazione è fatta apertamente, e lontana da brame avare, e solo per arrecar giovamento alla mirabile arte della navigazione, in cosa tanto desiderata e di tanta utilità.
Io mando le lettere e la scrittura tutte aperte in mano del Sig. Diodati, acciò le comunichi con V.S. Illustriss.; e questo fo acciò ch'ella possa - veduto il contenuto di esse - più acconciamente toccare le principali mie intenzioni a quelli, appresso a i quali ella mi favorirà, tra i quali uno, per quanto intendo, dovrà essere l'Illustriss. Sig. Realio 3. Quello sopra di che bisogna gagliardamente premere, è che quei Sigg. si risolvano ad abbracciar l'impresa, nè si lascino atterrire o diffidino della riuscita per non gli esser presentata la cosa già fatta, stabilità e dall' esperienza confermata; perchè tali stabilimenti non posson esser fatti da me nè da altre persone private, che non hanno navi da navigare nè numero di sudditi da mandare e disporre in vari luoghi per far le debite osservazioni e relazioni: le quali cose tutte ricercano potenza, autorità e lunghezza di tempo, che dalla tenuità di fortuna e gravezza d'anni mi son tutte negate. Quello che al fatto sin qui posse aggiungere, sarà il tentare di rimuovere quelle difficultà, che potrebber esser proposte a quei Sigg., le quali se mi saranno notificate, andrò rimovendo, se saranno rimovibili, o ammettendole, se saranno insuperabili.
Dalla lettura di tutte le scritture, che mando aperte, rimarrà V.S. Illustriss. talmente informata di questo negozio, che non occorre, che io con suo doppio tedio la tenga accupata d'avvantaggio. Le dirò dunque solamente questo, che io gli resterò in perpetuo obbligato, se farà opera appresso i suoi compatriotti, ed in particolare coll' Illustriss. Sig. Realio, che quei Sigg. applichino con saldo proposito l'animo alla mia proposizione, sicchè si risolvano a porvi mano con ferma speranza di certa riuscita, perchè assolutamente altro mezzo non ci è che questo, e questo è tanto accomodato ed eccellente, che di maggior eccellenza non poteva desiderio umano domandarlo.
E qui con reverente affetto bacio la mano a V.S. Illustriss., e della mia devotissima servitù le fo libera offerta.












{==327==} {>>pagina-aanduiding<<}

2713. 1636 augustus 15. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
J'ay receu vos lettres du 3/13 2 et du 10/20 3 de juillet au mesme temps, à sçavoir le 12 d'Aougst nouveau style, et donné l'addresse à celle qui estoit à monsieur le grand chancelier 4 qui sans doute est asteure en Suède.
Depuis celle que ie vous escrivis le 19/29 de juillet 5, nous avons eu le passage de l'ennemy à Braye-sur-Somme le 4 du mois présent, monsieur le comte de Soissons 6 ayant esté trop foible pour le pouvoir empescher, puisque la cavallerie seule de l'ennemi estoit de seize mille. L'Oise arreste asteure, et croy que ses progrès ne seront guères plus grands, tant est grande la promtitude du parlement et de la chambre des comtes, de la cour des aides, de la ville de Paris, de l'université, de certains ordres de religieux mesmes, de chaque mestier pour entretenir, l'un trois, l'autre deux mille hommes; les autres plus ou moins et cet exemple estant suivi par les autres villes et par les villages mesmes donnera au roy 7 en peu de temps cent mille hommes entretenus et payez de la part des communautez, la seule ville de Rouen en promettant dix mille. Le roy mesme a voulu parler aux maistres de mestiers et jamais on n'a veu des affections si tendres d'un roy envers son peuple, d'un peuple envers son roy tellement que le mal que les Espagnols ont pensé faire, se tournera en grand bien, la concorde estant parue si grande là où l'ennemy s'estoit promis la sédition et la révolte.
Monsieur le mareschal de la Forse 8 a eu l'honneur d'estre recherché par toute la ville de Paris pour commander à cette armée nouvelle et défendre la frontière, ce qui donne un grand contentement à ceux de sa profession, voyants qu'en une telle occurrence on prend confiance en eux.
Monsieur le mareschal de Chastillon 9 garde Senlis et on fortifie partout les villes.
Les Anglois s'estants saisis de quelque argent qui estoit au roy d'Espagne 10 nous donnent espérance de vouloir embrasser plus que cy-devant les affaires de la maison Palatine.
J'ay veu vostre neveu Paravicini 11, gentilhomme de bonne espérance, et voudrois avoir le moyen de le pouvoir servir et tesmoigner à luy et à vous, monsieur, combien ie suis
vostre serviteur très humble.


Le 15 Aoust n. st. 1636.













{==328==} {>>pagina-aanduiding<<}

2714. 1636 augustus 15. Van Rijngraaf Otto 1.

Unsern günstfreundlichen gruess in allem geneigten Willen zuvor Edler, Vester insonderss geliebter Herr unndt Freundt,
Desselben letztes schreiben sub dato Paris den 14/24e erst verwiechenen Julij 2 ist unnss in dem Läger zue Brombt von Monsieur de Thouh 3 wohl geliefert worden, daraus wir gern vernommen, dass dem Herrn Ambassadeurn unser vor hiesiger Stadt ihrer Fl. Gn. Herrn Hertzog Bernhardss 4 abgeschiktem (!) vom R.del (?) aufgegebenes pacquet zu recht zu gestellet worden. Das jenige schreiben aber, so von des Herrn ReichsCantzlers 5 Excell. unndt Leg. dem Herrn Ambassadeurn an unnss zue kommen ist unnss biss dato noch nicht zue Handen gelangt, also dass wir keine nachricht haben können, wo ettwann desselbes verplieben.
Seithero aber habn wir von Ihrer Excell. unnd Leg. auf der Post von Hamburg zweij empfangen in deren einem unter dem 24 Junij 6 Sie unnss dero abreyss naher Schweden notificiret, unndt in dem andern die bisshero verhandlete acte wegen der newen durch der Königl. Maytt. zue Dennemarcks 7 höchstansehenliche interposition veranlasten Friedens Tractaten communiciret, unndt die Ständte der vier Ober Craysen zue erforderter coöperation zue disponiren unnss ersuchet. Worauf Ihre Excell. unndt Leg. wir so paldt beandwortet, unndt deroselben der noch übrigen Ständte anliegen unndt desideria mit mehreren deduciret, der ohngezweifelten Hofnung. Ihre Exc. unndt Leg. werden Ihro die gemeine Evangelische sach dero in aller Weldt gepreystem Christlichem eyfer nach gewogenlich recommendiret sein lassen, unndt wolle der Herr Ambassadeur sich belieben lassen bey deroselben solches seiner vielvermögenheit nach bester massen gleicher gestaldt zu incaminiren, unndt ihm seinen Ruhm bey den Ständten, unndt insonderheit unserm gesampten Rheingräfl. Hauss dardurch zu vermehren. Aller massen wir desselben ruhmliche Consilia zu einem solchen Frieden, wie solcher von liebhabern der gemeinen Ruhe unndt freyheit desideriret worden kan unndt soll, gerichtet vermercken.
Wass sonsten bey deren hiesiger landen gelegenen armée vergangen, wirdt dem Herrn Ambassadeurn sonder Zweifel von des Herrn Cardinals de La Valette 8 Hoff aus überschicken worden sein. Vorgestern nun, weilen der feindt zu keinem streich zupringen gewesen, unndt die fourage zimlich abgenommen ist selbiger aufgebrochen unndt wirdt heut der Marche aus vielen considerationen gegen die Saar fortgehen.
So viel unser particular geschäft belangen thuett, bedancken wir unnss nochmalen des Herrn Ambassadeurs guten affection unnd unserm Agenten 9 erwiesener

{==329==} {>>pagina-aanduiding<<}
ersfriesslichen assistenz. Wie wir aber dem Herrn jünghin geschrieben, also verwundert unnss nochmalen sehr, dass wir seit dem ufbruch von Vezelize von demselben keine nachricht, noch einig schreiben erhalten, bevoral da der Herr Ambassadeur mit Ihm seinem andeuten nach zu ohnderschiedlichen mahlen .. us unsen sachen conferiret, unndt selbige auf einen guten Weg gebracht sein sollen, unndt kan der Herr Ambassadeur ohnschwerth ermessen, dass wir nach seiner Ruckkunft nit weniges verlangen haben mussen, alldie weilen unnss die mittell zu unserm unndt der unserigen unterhalt alss die wir umb alldas unserige kommen, die in unserm von der Königl. Mts. zu Schwedens 1 gnedigst donirtem Ambt. Dachstein verhofte undt von der armée eingemacht, unndt sonsten nirgendsswoher bey diesem betrübten Zustandt etwas zugewarten haben, von tag zu tag schwehrer fallen.
Ersuchen dero wegen dem Herrn Ambassadeurn abermahlen gunstfreundlichen er wolle aller vorstandiger orthen dies unnss angelegene Weck also seiner vielvermögenheit nach befürdern helfen, damit unser Agent zue erwünschter expedition gelangen möge, auch der Salveguarden auf unssere unndt unsers jenigen pupillen Landt unndt gutter in gedanck verpleiben. Sintemahlen unnss selbige, da die armée weiter hinabwerts gehen würde, nicht wenig vorträglich sein würden.
Dardurch obligirt unns der Herr Ambassadeur zu höhern danck, unndt wir sinndt demselben zu angenehmen gefalligkeiten hinwiederumb bereit unndt willig. Verpleibend nechst Göttlicher emphelung des Herrn Ambassadeurs freunddienstwilliger
Otto, wildt unndt Reinngraff.


Datum in ufbruch von Elsas Zabern, den 5e Aug: styl vet: 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Degrott, Ambassadeur pour la Royne de Sueden à Paris.
In dorso schreef Grotius: 5 augusti 1636 Rijngraef.












2715. 1636 augustus 18. Aan L. Camerarius 2.

Illustrissime Domine,
Haec aula noxis mutuis in Austriacos magis magisque accenditur, et cum nuper Picardiam invaderet Hispanus cardinalis 3, in edicto posuit 4 id se etiam caesaris 5 mandato facere.
Sed mirum quam in aulae romanae gratiam consilia hic versentur non levi, ni fallor, periculo Galliae et regentis cuncta cardinalis 6. Iam nunc archiepiscopus

{==330==} {>>pagina-aanduiding<<}
Parisiensis 1 publice in ecclesiis moneri homines jussit, ut a familiari convictu ac colloquio protestantium abstinerent, cum mutuum inter diversa sentientes commercium amicitiamque edicta imperent. Et tamen optime duces, Rohanius 2, Lafortius 3, Castilionaeus 4 ex illis sunt et civitates, in quibus eorum numerus praevalet, ut Montalbanum, magno studio militeque ac pecunia rem communem juvant.
Remisit jam eo usque, quae in hac urbe fuit, trepidatio, ut imminutae alibi sint excubiae, alibi et negligantur: nimirum quod hostes omisso, ut videtur, Esia, qui inter Samaram Sequanamque medius fluit, Samarae adsita ac proinde Belgico fini propiora adoriantur, quanquam, quid 5 nunc agant, quoniam Corbia ipsis nimis facile per ignaviam praefecti 6 obtigit, dubitatur. Interim bene est, quod regi 7 tempus datum est exciendi civitatum terrarumque vires, ita ut propediem LX millia ad finem Picardicum habiturus credatur, eisque bipartitis altero exercitu praelium ausurus, altero interiora obtecturus.
At in Burgundia, postquam a Dolae obsidione abitum est, trepidari a Gallis incipit, quod occupato Viroduno ad Ararim cum equitum ferme IV millibus illuc irruperit dux Carolus 8. Cardinalem Valettam 9 et ducem Bernhardum 10 alimenti inopia coegit Alsatia digredi et in Lotharingiam se ad Fenestrangium referre, quorum abitu securior Galassius 11, postquam Drusenhemum bene permunierat, ad Rhenum concessit 12 incertum, utram in ripam bellum portaturus.
Classes regiae, tum quae ab Oceano venerat, tum quae in ora Massiliensi, quo illa nunc venit, antehac fuerat, nihildum agunt, nisi quod Italis ad omnes rumores paventibus incutiunt metum.
Deum rogo, Illustrissime Domine, ut tibi tuisque adsit.
T. Illustr. Dom. omni observantia addictissimus


H. Grotius.


XVIII Aug. MDCXXXVI n.c. Lutetiae.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
In de copie te Uppsala is nog toegevoegd: Huic et duab. seq. [nos. 2719 en 2755] aliena manu scriptis Grotius ipse sua manu subscripserat.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. Hagae Com. A.o 1636 1 Octob. st. n.













{==331==} {>>pagina-aanduiding<<}

2716. 1636 augustus 18. Aan Willem de Groot 1.

Quoties, mi frater, apud me cogito, quibus maxime rebus promoveri possit remota a controversiis aut damnosis aut minus utilibus christiana pietas, duo mihi libri in mentem venerunt dignissimi, qui in usum eorum, quibus sermo noster incognitus est, vertentur, aut in Gallicum, qui satis late patet, aut in latinum: Homiliae Puppii 2 et liber Germanice editus anno 1632 hoc titulo: Von der Reformation, oder Erneuerung der Gemeinte Christi 3, nisi quod in hoc forte quaedam Utenbogardi 4 aut alterius prudentis arbitrio resecanda aut mitiganda sint. Poteris de hoc meo consilio cum prudentibus agere. Video scriptis plus profici quam sermonibus, quod ab iis edoceri eos, qui docti sibi videntur, minus pudeat.
Portat has literas Meunerius 5, de quo scripsi antehac 6. Si quid potes facere, ut cum bona gratia haeredum Stoutenburgii negotium suum transigat, erit id mihi gratissimum.
Tui amantissimus frater


H. Grotius.


Lutetiae, 18 Augusti 1636.

De Kiliano 7 velim, sis memor. Spero receperis eas, quas die Veneris misi 8, in quibus parentum 9 memini.












2717. 1636 augustus 19. Aan Ch. Marini 10.

Monsieur,
Outre celles desquelles j'ay faict mention il y a huict iours 11 i'ay receu aussi les vostres du 20/30 12 et du 17/27 de juillet 13, ordine prepostero, les plus vieilles plus tard que les plus récentes et n'ay pas manqué d'envoyer vostre pacquet à mons. le grand chancellier 14, qui est asteure en Suède, et y adiouster tout ce qui m'est possible pour l'advancement de vos affaires.

{==332==} {>>pagina-aanduiding<<}

Les lettres du 12/22 de juillet escrites d'Hamburg nous contristent par la perte de Magdenbourg rendue à l'ennemi le 4/14 dudit mois, mais d'autre part nous consolent parce que le marescal Banier 1 beaucoup plus fort que n'est l'électeur de Saxen 2 avecq Haetsfeld 3 espère d'en avoir bientost sa revenge; que la ville de Stargard en Poméranie a repoussé trois grands assaults de l'ennemi et que le marescal Wrangel 4 renforcé des nouvelles gens de Suède espère aussi de son costé faire quelque grand effort.
Quant aux affaires d'icy le roy 5 est allé en Senlis pour, estant plus proche, mieux défendre la frontière, l'ennemi ayant pris Corbie, sans s'estre avancé autrement, mais le dégast qu'il fait est grand et est cause que plusieurs personnes de toute qualité se retirent à Paris. La promptitude d'assister le public en cette nécessité va iusqu' aux moines et docteurs, l'université contribuant de sa franche volonté jusqu'à l'entretènement de quatre cents hommes, les célestins autant et les chartreux autant. Le roy prend de chaque compagnie faite par cette ville trente hommes pour ses guardes, ayant envoyé ses régiments des guardes à Compiègne et autres lieux là où est le danger. Le comte de Guiche 6 y mène aussi mille cinq cents chevaux de l'armée du cardinal de la Valette 7 et du duc Bernhard 8. Et croit-on que bientost suivra l'armée qui a assiégé Dolen, la neutralité de la Franche-Comté, s'allant, comme il semble, restablir par l'entremise des Suisses: sur quoi toutefois nous ne sommes pas encore bien esclaircis.
Le prince d'Orange 9 se va aussi mettre en campagne et attirer une partie des forces de l'ennemi vers ces quartiers. Si le mal qui presse apporte, comme il advient quelquefois la réformation, de beaucoup de désordres, la France aura plus profité que perdu.
Dieu vous conserve avec les vostres.
Vostre serviteur très humble.


A Paris, le 19 d'Aougst 1636.











2718. 1636 augustus 22. Aan S. Bielke 10.

Illustrissime Domine,
Mandatam Illustrissimae Dominationi Tuae curam rerum Germaniae laetus intelligo, idque ut prosperum gloriosumque 11 patriae ipsique eveniat Deum precor gaudeoque tam praeclarum magnis ejus virtutibus campum obtigisse.
Ego sicuti omnes Suedici regni proceres, qua debeo, veneratione prosequar, ita

{==333==} {>>pagina-aanduiding<<}
imprimis Illustrissimae Dominationi Tuae cupiam testimonium posse edere meae erga ipsam reverentiae.
Cujus rei occasionem opperiens non omittam interim rerum, quae hic atque alibi geruntur, eam gnaram facere.
Felix illa Gallorum, etc. ut modo supra 1.
Comes Suessionensis 2, quod nunc intelligimus, transiit Esiam tuendo Bellovaco. Rex 3 Cantiliaci est, ubi ad eum venturus hodie frater 4 cum copiis.
[22 Augusti, 1636].











2719. 1636 augustus 22. Aan L. Camerarius 5.

Illustrissime Domine,
Praeter ea, quae ante hos septem dies scripsi 6, nihil magni accidit, nisi quod Corbia quum nullius rei egeret, ne praesidii quidem - nam mille. VIm habebat - solo oppidanorum in res praesentes odio dedita est ante hos dies quinque. Praefectus 7 et ejus adjutor 8, Ambianum cum venissent, capti sunt jussu regis 9 et culpam, quod oppidanis hostique non restiterint 10, capite, ut videtur, luent. Alter eorum 11 Davausii sororem 12 in matrimonio habet, cui recenti 13 a legatione tristis hic statim occurrit nuntius.
Dolae obsidione abscessum est ita urgente periculo Picardiae, ut tempus 14 honesto obtentui ex novis pactionibus per Helvetios cudendis exspectari nequierit. Manet pars ejus exercitus ad tuendum Burgundiae Ducatum; ut Valettae 15 et Vinariensis 16 ad cohibendum Gallassium 17, qui misso Brissacum Lamboio 18 ipse ad Drusenhemum se adhuc tenet. Sed pars utriusque exercitus et in eo equitum ferme IVm eunt ad finem Picardicum, quo et rex ipse brevi 19 se iturum dicit, ubi illae copiae equestres et aliae sub fratre regio 20 et Longevillano 21 ex 22 ipsorum

{==334==} {>>pagina-aanduiding<<}
praefecturis coierint impleturae cum iis, quos jam habet comes Suessionensis 1 XII, ut putatur, millia.
Classis Gallica 2 LX ferme navium, quae Hispania circuita, cum regis longis navibus XVI minoribus aliis ad Massiliam se junxit, terrore magno concutit omnem oram hostilem, praecipue Neapoleos regnum, ubi delectus acerbitate seditio non longe abest a civili bello. Comes Suessionensis, quod nunc intelligimus, transiit Esiam 3 tuendo Bellovaco. Rex Cantiliaci est, ubi ad eum venturus hodie exspectatur frater cum copiis.
Deus, Illustrissime Domine, tibi familiaeque Tuae omnia prospera largiatur.
[Ill. Dominat. Tuae observantia omni addictiss.


H. Grotius].


Lutetiae XII/XXII Augusti 1636.

Literas ad me mitti velim ad Iohannem Heufd 4, nobilem hic mercatorem resque Suedicas curantem 5.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: A.o 1636 Redd. Hag. Com. 1 Octob. st. n.











2720. 1636 augustus 22. Aan L. Grubbe 6.

Nobilissime Domine,
Rediisse te Hamburgum et ad literarum commercium gaudeo. Doleo de Magdeburgo, nec mihi tantum, sed omni huic aulae. Solantur nos quae de Bannerii 7 egregio exercitu deque Wrangelii 8 copiis supplemento auctis et de Stargardio fortiter defenso nuntias; speramusque audituros nos propediem his meliora, quae non tantum res firment nostras, sed et Gallorum animos confirment satis gravibus adversis concussos.
Nam ex quo ad te scripsi postremum 9, felix illa Gallorum trans Ticinum in Hispanos pugna XXII Iunii novi Calend. nihil magni peperit, quamvis jam Mediolani multum trepidaretur. Sabaudus 10 semper ad pacem Hispanicam respiciens moram injecit 11, donec a Neapoli nova auxilia Mediolanensibus ad Vm adventa-

{==335==} {>>pagina-aanduiding<<}
rent. Tum desperato progressu in Hyberna reditum est, simul adempta spes Rohanio 1 copias suas ex Valle Telina in agrum ducendi Mediolanensem conjungendique se sociis, quem praeterea seditio militum ob dilata stipendia et morbi pestiferi per exercitum grassantes, praeterea non satis secunda Rhaetorum studia ob ea, quae de libertate Valletelinatium et prohibenda ibi protestantium religione regi 2 placuerant, mirum in modum afflictabant.
Tabernas Alsaticas diutius quam oppidum illud putabatur duraturum obsessum a Valetta cardinali 3 et duce Bernhardo 4 XIV Iulii novi Cal. deditum est post multa damna interque ea mortem comitis Hanovii Iacobi 5 et tribuni Hebrunnii 6. Interea temporis Befurtum a comite Susae 7, Oberenhemum a Benfeldensibus nostris captum solatii aliquid attulere.
Dola in Burgundiae Comitatu ab initio Iunii a principe Condaeo 8 obsessa magno praesidio pertinaciter se tutata est etiam in obsidentium opera multis eruptionibus felix; nunc dies sunt quatuor, quod ab eo obsidio discessum est, quia et Gallassius 9 per Brisacum et parte alia Carolus dux Lotharingiae 10 magnis cum copiis adventabant et majus periculum urgebat ex Picardiae limite.
Iulii quippe initio ingens exercitus Hispanorum ad XVIm equitum, peditum non pauciora in illam partem incubuit paucosque intra dies captis Capella et Castelleto, quia pulvis bellicus deerat et militum multi aut pugnam detrectabant aut transfugiebant etiam stipendii inopia, IV Augusti nov. Calend. ad Brajam transiere Samaram amnem invalidiore comite Suessionensi 11 quam ut obsisteret, ut qui VIIIm secum non haberet et qui circum habitabant nobiles, agrestes, oppidani, partim ferarum servandarum causa, partim metu, ne odio tributorum res novas molirentur, exuti essent armis. Itaque nunc quae inter Samaram et Esiam sita sunt incendiis et rapinis vastant parte interim suorum relicta ad Corbiae obsidium, quod nunc peregerunt.
Lutetiae magna se initio ostendit alacritas civitatis, parlamenti, sodalitatum ac collegiorum omnium ad militem et pecuniam conferendam, sed postea augescente sermonum licentia adversus rerum potentes rex in parlamento agi de regni negotiis vetuit. Qui regias pecunias tractant 12, cum et ejus pecuniae, quam civitas haec sponte confert, ut militi inde aera solvat, partem ad se trahere voluissent, frustra fuere. Rex praeterea ex singulis centuriis, quas civitas conscribebat, tricenos secum ire voluit interdixitque, ne quis opifex plus uno ministro uteretur, ut ea ratione minueretur prompta ad seditiones multitudo, cogereturque ingens turba

{==336==} {>>pagina-aanduiding<<}
militiam capessere; sed multos videmus in alia oppida diffluere, ab aliis militiam deseri, transfugere etiam non paucos.
Classis Gallica LX ferme navium, quae Hispania circuita cum regis longis navibus XVI minoribus aliis ad Massiliam se junxit, terrore magno concutit omnem oram hostilem praecipue Neapoleos regnum, ubi dilectus acerbitate seditio orta non longe abest a civili bello.
Comes Suessionensis, quod nunc intelligimus, Esiam transiit tuendo Bellovaco. Rex Cantiliaci est, ubi ad eum venturus hodie cum copiis frater 1.
Deus, Nobilissime Domine, Tibi rebusque tuis propitius adsit.
Lutetiae, XII/XXII Augusti MDCXXXVI.

Literas recte curare ad me poterit Verportius 2 mercator ad Blonnium 3, qui Amstelodami res curat Suedicas.











2721. 1636 augustus 22. Aan A. Oxenstierna 4.

Excellentissime Domine,
Heri venit huc D. Schmalchius 5, e cujus sermonibus simulque transmissis chartis, pro quibus summas gratias Sublimitati Tuae habeo, didici plurima, ad quae sermones meos dirigam.
Quod Sanctichaumontius 6 me revocari postulat 7, ostendit satis, quam leves motus hi homines habeant. Cum postremum regem 8 vidi, benignissime ab eo acceptus sum. Combaletta 9 uxori meae multis praesentibus dixit plurimi me a cardinali 10 fieri. Comes Brulonus 11 rogavit, regem ut salutarem, etiamsi nihil haberem negotii: id ei gratum fore. Etiam ipso die hesterno Berlisius 12, alter regiorum admissionalium, mei salutandi causa ad me venit.
Duae sunt fontes hujus in me molitionis: alter a Pavio 13 ejusque adjutoribus, alter a Gallis.
Pavius et qui ejus sunt partium, cum hanc aulam faventem sibi habeant, sperant se a me jam legato extorsuros, quod a privato extorquere nunquam potuerunt, ut iis, a quibus indignissime tractatus sum, ultro supplicem. Nimirum

{==337==} {>>pagina-aanduiding<<}


Libertas pauperis haec est 
Contusus rogat et pugnis concisus adorat 1 


Ego vero sicut Batavis, ut regni Suedici amicis commodare data occasione nunquam negligam, ita cavebo, ne de me quisquam triumphet.
Sed haec causa Pavio id in se passo, quod mihi struxerat, minus valitura in posterum est. Nam qui huc veniet legatus Batavorum, D. Osterwyckius 2, qui apud Venetos hactenus legatione functus est, vir nobilis, probus ac literatus, nihil mihi adversum struet; quin si qua poterit, favebit mihi.
Altera a Gallis causa haec est, quod regnum Suedicum multum infra se dejicere cum cupiant, me ad eam rem parum facilem experiuntur. Et sane si quid detrimenti accipere dignitas Suedica debeat, malim id per alium fiat. Sanctichaumontium a me adiri mos vetabat, ut et Venetus mihi legatus 3 et alii dixere. Hominem privatum patrem Iosephum 4, quoties apud alios eum reperi, benigne alloqui non omisi: ut eum domi suae adirem, hoc quoque moribus erat adversum. Chavignium - ita nunc vocatur Buttilerii filius 5 - saepissime compellare volui: misi, horam accepi, aedes adii, non vacavit ipsi. Questus sum per uxorem ea de re apud Combalettam: responsi nihil accepi. Etiam nunc, si quid agendum sit, experiri paratus sum, an audiri possum. Cardinalem antehac vidi saepe: purgavi me de falsis criminationibus, prae se tulit satisfactum sibi. Nunc quod eum non adeam, causae sunt duae. Prior: quod non amat interpellari, nisi quid sciri dignum adferatur. Sciscitabitur 6, quo loco sint res delineati foederis. Certi aliquid respondere res me non patitur. Deinde vero cum Angli duo 7 regni sui dignitatem contra ea, quae cardinalis sibi arrogat, praefracte tueantur, ego, quid facere debeam, mandata exspecto, quae, simul accepero, sequar.
Interim nihil est, quod urgeat; res foederis non hic sed ibi tractanda est: quare nec multum refert, multum hi an parum fidant mihi, cum negotii nihil nunc certe habeam, nisi nuntiare quae fieri video audioque. Nec solent hi homines cuique fidere, nisi quem sibi obnoxium habent. Vident se me suorum consiliorum ministro uti non posse, cum oblatam mihi iterum annuam regis liberalitatem, ita ut legatum decebat, iterum recusaverim. Ideo mihi negant se fidere, ego vero, cur iis non nimium fidam, causas ex rebus mihi cognitis veteribus ac novis plurimas habeo. Non desinam stationem tueri munusque mandatum. Si transferor - et hoc aequo animo feram -, dum sine damno ac dedecore meo fiat.
Zavaskius 8 etiamnunc hic haeret: et ajunt a Dano 9 quoque legatum exspectari. Poloni 10 contra nos causam Anglo 11 affinitas commendabit credo et

{==338==} {>>pagina-aanduiding<<}
Dano, Gallo pontifex 1, ad cujus nutum quam res omnes hujus aulae versentur, et saepe monui antehac, et hae quoque Marini 2 literae docebunt. Pacificatoribus pontifice, Anglo, Dano, Polono nihil boni sperare audeo. Hoc regnum, quo acrius bello in Hispaniam implicatur, eo forte se promtius ab imperatore 3 absolvet. Bavari 4 copiis debere hoc Gallia creditur, quod non statim, ut Samaram transierat hostis, Lutetiam properaverit expositam praedae reperturus urbem, si id fecisset.
Italiae res corruptas, dum Sabaudus 5 sua agit et nunc aperte in Pignerolam se 6 recipiat, dissidium minatur. Parmensis 7 non ab Etrusco 8 tantum sed et a Genuatibus ad causam suam a Gallis dissociandam impellitur; consentiunt Venetus 9 et Mantuanus 10, quos ea de re differentes audivi.
Rohanii 11 et Rhaetorum res quo sint in loco, parco dicere, ne a Marino memorata repetam.
Dolae ab obsidio discescit princeps Condaeus 12 ita propere urgente quippe Picardiae periculo, ut honestam aliquam speciem per pactiones, quas Helvetii conficerent, opperiri non voluerit.
Hostis partim cis partim ultra Samaram est. Qui Samaram non transiere, ceperunt Corbiam nullius rei ad victum bellumve egenam et praesidio incessam militari sexcentorum hominum. Integris moenibus oppidani ad deditionem militem pertraxere. Ob id flagitium capti sunt praefectus 13 et adjutor ejus Sancurius 14, simul Ambianum venerant, capite culpam luituri; qua in re vicem doleo praesidis Memmii 15 et, qui recens in Galliam a legatione venit, Davausii 16, quorum sororem 17 in matrimonio habet Sancurius; eadem pars hostium Ambianum coepit obsidio claudere oppidum non firmum nimis sed valida arce. Pars, quae Samaram transgressa est, inter eum amnem et Esiam sita populationibus vastat. Interim tempus datur regi vires colligendi egregias. Exercitus, qui Dolam obsiderat, pars ibi manet, ut Ducatum Burgundiae contra arma ducis Caroli 18 et Lamboii 19 tueatur; bis mille equites ad finem Picardiae veniunt; totidem ferme ex Valettae 20

{==339==} {>>pagina-aanduiding<<}
exercitu ducisque Bernhardi 1 duce comite Guichio 2. Plus quam mille ex attributis sibi regionibus adducit frater regius 3; nec paucioribus ex Normannica vicinaque nobilitate Langovillius 4; IV M ferme habebat jam ante comes Suessionensis 5; proximae civitates et haec imprimis addunt bis mille. Ita duodecim M equitum paucos intra dies futura sperantur; hosti creduntur esse octodecim; peditatum quoque rex auget adjutantibus civitatibus speratque ei in eo fine futura ejus XXV M; rustica plebs, quae in tanta necessitate ad subitariam militiam vocatur, non minus efficiet; his viribus pares se praelio judicant; eoque animo rex, qui Silvanecto in urbem redit, brevi iturum se dicit aut Compendium aut ad loca propinqua cum cardinali, qui ex Portu Gratiae machinas XL deferri jubet.
Edictum 6, quod mitto, quo ex quaque urbana centuria tricenos sibi rex sumit opificesque vetat plus uno ministro uti, causa est, cur multi damnosam militiam metuentes hinc aufugiant, quidam et ad hostem, quod ut prohibeatur pontes ubique magnis insidentur praesidiis.
Exercitus Valettae et Vinariensis potissima adhuc retentat Gallassius 7 firmis se munimentis ad Drusenhemum tenens. A suburbanis Bellovaci magnam vim pecorum nuper abduxere Hispani. Marescallus Lafortius 8, cui, ut dixi antehac 9, cohortium cura mandata est, discedere non vult, nisi de machinis et quae bello sunt necessaria deque alimentis bene sibi prospectum sit.
Seditiones rusticae in Lanquedocia creduntur multa regis concessione medicinam accepturae. Spes magna est bonorum successuum a gemina regis classe, altera a Sanctonico, altera Massiliensi litore, quae nunc coiere, credunturque magni aliquid efficere posse in regno Neapolitano, ubi delectus duritas seditionem excitavit modicis auxiliis in bellum civile ituram.
Illud ad meas res pertinens minime reticendum putavi. Pavii, cum et Batavico munere et legatione exutus hinc abiret, filium 10 venisse ad me patris missu et operam ejus, si qua in re cuperem, in Batavis obtulisse. Respondi, siquid vicissim in Gallia gratum ei facere possem, me facturum. Cum diceret optasse patrem occasionem sibi aliquam datam, ut mecum colloqui posset, respondi et me, si se obtulisset occasio, non diffugiturum fuisse colloquium, humaneque exceptum dimisi.
Comes Suessionensis, quod nunc intelligo, Esiam transit tuendo Bellovaco. Rex Chantiliaci est, ubi hodie ad eum venturus exspectatur cum copiis frater. De induciis susurratur.

{==340==} {>>pagina-aanduiding<<}

Deum precor, Excellentissime Domine, ut regno Tuaeque Sublimitati res prosperas largiatur.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 12/22 Augusti 1636.

Putatur Vindex 1 ab 2 Eusebio 3 alienior 4.
D. Spiringius 5 quid pro me ad Heufdium 6 scripserit, mihi non constat. Heufdius paululum mihi dedit. Interim debitis mihi trimestribus et tot itinerum gravibus mihi impendiis premor. Cui malo et in praesens et in posterum remedia, ut spero, Tuae Sublimitatis bonitas reperiet.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2722. 1636 augustus 22. Aan N. van Reigersberch 7.

Mijnheer,
Naedat ick uE. laest had geschreven, is 't belegh van Doles verloren sonder eenigh eerlijck pretext, alsoo de tijdt nyet toe en lyet eenige handeling van neutralitijt te verwachten. Over vijff dagen is oock Corbye bij het deel van des vijants leger, dat aen d'andere zijde van de Somme is, becomen, geen gebreck hebbende van eeten, van geschut, buscruyt, nochte oock van garnisoen - daer was in XVIc man - maer alles door de onlust van de burgerye. Evenwel den gouverneur 8 ende den lieutenant 9, dye de suster 10 heeft van den president de Mesmes 11, ende mons.r d'Avaux 12, t'Amiens comende, zijn van 's conincx 13 wege gevangen ende sullen, soo men meent, metten hals haer slappichijt betaelen. Amiens selve is daernae geïnvestiert, de stadt nyet sterck, maer het casteel wel houbaer zijnde. 't Ander deel van 's vijants leger stroopt tusschen de Somme ende d'Oise.
Den coning treckt een deel volcx, meest ruyterye, uyt het leger, soo van mijn heer den prins van Condé 14 als van den cardinael de La Valette 15 ende den hertogh van Weimar 16 de reste blijvende, d'eene tot defensie van het hertoghdom van Bourgoignie, bevochten door hertogh Carel 17 ende Lamboy 18, d'andere om

{==341==} {>>pagina-aanduiding<<}
Gallas 1, dye tot Drusenheim wel geretrencheert light, te wederstaen. Boven dye ruyterye brenght des coninx broeder 2 een deel, Longueville 3 een deel uyt Normandië ende daerontrent, dye al te samen met de ruyterye, dye den graeff van Soissons 4 voor desen had, sal mogen uytbrengen XII duysent man. 't Voetvolck, soo 't oude als dat de steden bij malcander brengen, wordt gehoopt te sullen sijn XXVm man ende men sal noch wel sooveel boeren in wapenen brengen, 't welck, soo men eer had willen doen, waer de passagie over de Somme belet geweest.
In Italië ende de Valteline geschyet nyet goeds, maer men heeft hoope, dat de vloot van den coning, dye van Rochelle rondom Spaignie zijnde gecomen nu bij Marseille is t'samen met de galeyen, wat sal doen (?) uytrechten in het rijck van Naples, alwaer door het dwingen van het volck tot het oorlogh ende andere beswaernisse tumulten ontstaen.
De Fransche seditiën in Languedoc tracht men met toegeven te accommoderen. Den coning verbyet alle ambachtsluyden meer als eene knecht te hebben, willende daerdoor de overige dwingen om in den crijgh te gaen; neemt oock dertich uyt elcke compaegnie bij de stadt aengenomen in zijnen dyenst. Maer het een ende het andere geeft oorsaeck tot verloop van vele luyden, waervan velen oock haer nae den vijant souden begeven, ten waer op alle de bruggen van de rivieren groote wachten sulcx waeren belettende.
Den graeff van Soissons gaet naer de Oise om Beauvais te bevrijden. Den coninck is te Chantilly, alwaer bij hem comt vandage sijn broeder met volck. Men mompelt van Alpheus 5. Eusebius 6 arbeit bij Thucydides 7 ende bij Sophi 8 om Constans' gesel 9 van de Latouwen 10 wech te helpen. Thucydides toont Constans' gesel wel te willen bij alle manieren 11.
Tot Parijs, den 22 Augusti 1636.

Saumaise 12 sal bij Vindex 13 gebruict werden meest om al te doen tegen Alcaeus, alwaer het dat Latou nae Stesichorus 14 ging.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 22 Aug. 1636 wt Paris.













{==342==} {>>pagina-aanduiding<<}

2723. 1636 augustus 23. Van J. de Groot 1.

Seer Lieve ende waerde zoon ende dochter de Groot,
Uwer Eed. moeder 2 ende ick, met de andere vrunden alhyer wenschen uwer Eed. met alle derzelver Lieve huysgesin alle geluck, gesontheyt ende zalicheyt.
Wij hooren alhyer daechlix veel van den inval van de viandt in de landen aldaer, mitsgaders van de middelen, dewelcke in Vranckrijck gebruyckt werden om 't selve weder te beletten. Sijne Ex.e 3 neemt deze gelegentheyt ter herten; ons volck leyt meestal ontrent de Schans van St. Andries; zullen eerstdaechs hooren, wat Sijne Ex.e zal voornemen, niet alleen om Vranckrijck te verlichten, maer oock om voor onze landen eenich voordeel te doen.
Men heeft dus lang doende geweest om middel te vinden tot beter betalinge van alle de crijchslasten; men verhoopt een goet redres, hetwelcke noodich is, indyen wij onze zaecken staende willen houden ende ons van meuterije ende dyergelijcke onheylen te verhoeden, hetwelck Godt almachtich wil gunnen.
Dewelcke ick bidde dat zijn goddelicke wille sij, seer Lyeve ende waerde zoon ende dochter de Groot, uwer Eed. ende ons allen te verleenen 't gunt Hij weet dat ons zalich is.
Al uwer Eed. goetgunstige goede vader


Jan de Groot.


Metter haest tot Delfft, den 23e Aug. 1636. st. novo.


Adres: A Monseigneur Monseig.r de Groot, Ambassadeur à Paris.
In dorso schreef Grotius: 23 Aug. 1636 Ian de Groot.












2724. 1636 augustus 23. Van A. Oxenstierna 4.

Magnifice ac generose domine, amice honorande,
Redditae sunt quas usque ad ... 5 a meo e Germania discessu septimanatim ad me scripsisti, ex quibus omnibus veterem diligentiam et in pervestigando rerum statu dexteritatem agnosco gratamque habeo.
Respondissem ad ea nunc, quae res Gallicas et nostrarum cum iis connexum concernunt, sed fervent adhuc in deliberatione, nec dum vel de foederis renovatione vel coeteris, quae a St. Chamontio 6 proposita sunt, certi quid statutum est; quae ubi definita fuerint, illico significabuntur.
Id vero in praesens te latere nolui: agitari adhuc ista a Gallicis ministris, quae tuam personam afficiunt quaeque mihi a St. Chamontio nomine regis sui 7

{==343==} {>>pagina-aanduiding<<}
exposita per Smalzium ad te perscripsi 1. Haec (?) ex adiuncta copia literarum eiusdem St. Chamontii cognosces, quid porro ea de re in mandatis sese habere dicat. Et proposita mihi ante paucos dies eadem sunt per dominum D'Avaugour 2. Ad illas respondebo, quae in rem esse videbuntur adiiciens superioribus, quae suspicionem levare et favori tuo velificari poterunt. Huic quoque multa exculpationi tuae servientia regessi; qui, utut particularem in te adfectum ex veteri aliqua notitia ortum declararit, ex mandato tamen regio se ista monere professus est. Caeterum regni Sueciae administratores quod attinet et quo sensu haec ab iis accipiantur, non est, quod metuas tibi aut existimationi tuae, cum omnia ad honorem ac commodum S.R.M.tis Reginae nostrae 3 ac status eius referas idque omnibus nobis constet. Magis est, ut certo statuas, nos, quantum possumus, effecturos, ut dispulsa omni diffidentia causa isthaec in veterem locum reducatur, quo cum regis christianissimi gratia de caetero quoque commodis Sacrae Regiae M.tis vacare possis. Sin vero praeter spem in sententia persistere certum erit Suae M.ti Galliarum, nec ideo tamen deerunt reginae nostrae occasiones praeclarae, quibus opera tua cum emolumento publico ac honore tuo porro uti queat.
Interim haud praeter rem futurus es, si accurate inquisieris, an aliquid literarum tuarum interceptum, et a quibus, sit, ut dignoscere valeas, suspicionibusne meris an re aliqua subiecta haec agitentur. Ubi vero ad literas meas per Smalzium responderis, quid porro facto usus sit, perscribam.
Bene vale.
M.tiae tuae amicissimus


Axelius Oxenstierna mp.


Dabantur Stocholmiae die 13 Augusti Anno 1636.


Adres: Sac.ae Reg.ae M.tis Sueciae apud Christianissimum Galliarum Regem Legato ordinario, Magnifico ac Generoso Dno Hugoni Grotio, amico honorando.
In dorso schreef Grotius: 13 Aug. 1636 Cancell.
En boven aan de brief: rec. 12 febr.











2725. 1636 augustus 25. Van N. van Reigersberch 4.

Lange jaren is'er iets op de stadt Vlissingen gebrouwen geweest, waarvan men altijdt achterdenken heeft gehadt, ook eenige verdagt zijn geweest, zelfs een genaamt Floran 5, tevoren bij monsr. de Soubise 6 ten dienste van Rochelle gebruikt, in de gevankenisse gestelt. Maar de waarheit heeft men nu eerst ontdekt.
Geduurende de gevankenisse van den admiraal Collaart 7 binnen Middelburg is door intelligentie en correspondentie van eenen La Motte 8, Fransman van

{==344==} {>>pagina-aanduiding<<}
geboorte, voor dezen gevaren hebbende op de vrije nering en nu bij de kruicers als kapitein van een fregatte gebruikt, de aanslag gearresteert. En de meening is geweest denzelven den veertienden van deze maandt ter uitvoering te leggen.
La Motte, woonagtig te Vlissingen, had zijn vrouw onder voorwendsel van quade menagie van zich doen gaan, die in plaats van naar Hollandt te reizen zich naar Brabant had begeven. Hij zelf in zee sijnde gemant onder andere met twintig Duinkerksche matroozen, die veinsden hier in dienst te willen blijven, had zich bij daartoe gestelde schepen in zee door die van Duinkerken laten nemen ontrent den tijdt, dat het dessein moest worden geëxecuteert. Vier van des vyands fregatten zouden nevens de zijne zich hebben gevoegt om dit werk te volvoeren. Gezamentlijk waren die vijf fregatten gemant met twee duizent mannen, alle uitgelezen volk, Yren en Bourgonjons, van Duinkerken t'zeil gegaan om het voornemen te volvoeren.
Dan of het quade weder of, gelijk meer apparentie heeft, omdat het Zeeuwsche esquader, gecommandeert door Jan Evertze 1, deze vijf fregatten hadde ontdekt en dezelve vervolgde, daarom te Ostende heeft doen inlopen, ofte dat het volk te zeeziek was, gelijk velen meenen, zij hun voornemen niet hebben durven continueren: zoo veel ist, dat wij dat groote gevaar zijn ontkomen, hetwelk anders getenteert of geëxecuteert zouden zijn geweest, eer men eenige advertentie daarvan hadde en ten tijde, dat de stadt Vlissingen t'eenemaal van alle guarnisoen was ontbloot.
Des Zondags na den Zaturdag, die tot de uitvoering was geschikt, is het eerste advys hier gebragt bij een jongen, die als kajuitwagter op La Motte heeft gedient, die alles, in zee in de kajuit dienende, hebbende verstaan, te Ostende inkomende zich heeft verdonkert en zoo over Sluis de particulariteiten hier heeft gebragt.
Het dessein was, dat La Motte brengende met zich een fregatte als op den vijandt verovert regelregt op den middag de nieuwe haven zoude inloopen en de drie andere schepen zouden van verre hebben gevolgt. Het Oranje bolwerk met den kruittoren hadden zij voor eerst te vermeesteren. Eenigen in de stadt woonachtig wisten van het dessein, onder andere een, die aangenomen hadde het geschut te vernagelen.
Dat de vijandt iets op Zeelandt voorhadt, was wel geadviseert, maar men meende het op Zirikzee was gemunt, waarnaartoe drie kompagniën waren gezonden. Van Vlissingen was geen vermoeden en de stadt t'eenemaal van bootsvolk onvoorzien; zoodat Godt zonderling is te danken, dat hij deze aanslag heeft gebroken.
La Motte heeft dit lang in den zin gehad, en eerst in des vijands dienst geweest, vandaar zich met den woon gestelt tot Amsterdam, en met een ample attestatie van de Fransche kerk gekomen tot Vlissingen, alwaar lang heimelijk met Spanje heeft intelligentie gehadt en daarvan gelt getrokken; totdat zij met

{==345==} {>>pagina-aanduiding<<}
Collaert, ter gelegentheit hij tot Middelburgh gevangen heeft gezeten, den aanslag hebben beraamt. Floran is te voren, na men nu bevint, tot zijn onschult gevangen geweest. Want de advertentiën niet op hem, maar op de gemelde La Motte hebben gezien. Ook word Floran, een man van couragie, als kapitein op een oorlogschip op de Mase gebruikt.











2726. 1636 augustus 26. Aan Bernhard van Saksen-Weimar 1.

Excellentissime Domine,
Literas accepi Hamburgo datas XXVI Iulii ex vetere calendario, quibus doceor VIII ejusdem mensis iuxta idem calendarium magnum cancellarium Suediae 2 Calmariam feliciter appulisse postero die iturum Holmiam.
Cum digrederetur, chartas ad me misit plurimas indices earum rerum, quae cum rege Daniae 3 cumque duce Megalopolitano 4 actae erant: ex quibus apparet, si Suedicis tantum negotiis consultum voluisset cancellarius, potuisse iam arma poni nec aliam pacis moram fuisse, quam quod bellum pro bono sumtum protestantium conditionibus, in commune profuturis terminare desideravit. Exponet regni rectoribus 5 statum rerum et quicquid actum est hactenus dabitque operam, ut quicquid in regno est virium conferatur ad tutelam causae a gloriosissimo rege Gustavo 6 tam fortiter susceptae defensaeque. Stadam missi sunt a Suedia legati 7 ad componendas eas, quae cum rege Daniae exortae erant, controversias, ut iis sublatis magis conspirare possint duo regna vicina ad ea, quae utrique et amicis utriusque sunt utilia. Regem etiam Angliae 8 responso ad ejus prolegatum 9 dato accendere nisus est cancellarius, ut afflictissimam domum sui sanguinis partem 10, quando irrita tamdiu sunt verba, rebus iuvet. Et aliquid nobis subinde spei ostentat extraordinarius, qui hic est Angliae legatus 11, quam utinam probet eventus.
Princeps Arausionensis 12 haud dubie movet exercitum aut aliquid acturus magni aut certe avulsurus malum Picardiae incumbens.
Comes Mauritius Nassavius 13 in Brasiliam it ad eas, quae ibi sunt copias, novas adducens IV millia.

{==346==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ex Asiae India sex naves advenere, quae praeter caetera bona nuntium adferunt stabiliti per Sinas commercii magna spe quaestus in posterum.
Haec nunc habebamus et vota, quae semper facimus pro Celsitudinis Tuae rebus prosperis. Deus ea, Excellentissime atque Illustrissime Domine, rata faciat.
Tuae Celsitudinis cultor addictissimus


et ad obsequia promtissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XVI/XXVI Augusti MDCXXXVI.


Adres: Excellentissimo atque Illustrissimo Domino Domino Bernhardo, Duci Saxoniae, Vinariae Juliaci etc.
In dorso staat met andere hand: M.r Grossius, Amb. de Suède 1636.












2727. 1636 augustus 26. Van Willem de Groot 1.

Frater optime,
Litteras a te et filio 2 XV. hujus mensis scriptas Amstelodamo recte accepi sed biduo, postquam alii suas Hagam recta missas accepissent, quo pacto tota novitatis perit gratia: quare cum vel tu vel filius ad me scribitis, rogo ad Bilandium 3 vel, si ita mavis, cum coperculo ad Wouwium 4, destinentur litterae, quorum fidei satis fido.
De pecunia parentibus 5 numeranda quod scribis, curabo; interim scias velim ad persolvendas Petri 6 impensas multa pecunia opus fore sub hyemem.
Salmasio 7 gratulor, quod apud regem suum 8 eum meruit honorem; de reliquis, quae mandas, memor ero.
Nuper Heinsius 9 apud me et Graswinkelum 10 multa de te verba fecit, filium 11 cum litteris ad te in Galliam se velle mittere, prematibus suis nunc recudendis etiam carmina in arcam tuam inserere se velle dictitabat, de injuria temporum querebatur. Ajebat et se jam edere exercitationes suas in testamentum

{==347==} {>>pagina-aanduiding<<}
novum 1, oppositas ex parte, ut videtur, eorum labori, qui testamentum in Belgicum sermonem verterunt jussu Ordinum 2.
Magnam in Gallia consternationem esse animorum edicta tam crebra tam insolita testantur, utinam Hispanus 3 concordia Gallicae vires experiatur brevi.
Princeps 4 in castris est neque, quid moliatur, constare potest; proxima vice plura me scripturum confido, nunc et materia me deficit et properans nuntius manum de tabula tollam jubet. Filio alias respondebo; nunc prae festinatione impedior.
Vale cum uxore et liberis.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, XXVI Augusti 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reyne et couronne de Suède vers le Roy Trèschrestien à Paris.
Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 18 Sept.
En in dorso: 26 Aug. 1636 W. de Groot.











2728. [1636 augustus 26]. Aan Ch. Marini 5.

Monsieur,
J'ay receu la vostre du 2 d'Aougst nouveau style 6 et addressé voz pacquets tant à M. le grand chancelier 7 qu'au rentemester 8. Et pour voz affaires particulières i'espère que bientost recevrez du contentement, puisque M. le grand chancelier

{==348==} {>>pagina-aanduiding<<}
par ses lettres m'asseure qu'estant en Suède il travaillera à régler le payement de ceux qui servent utilement dont vous, monsieur, n'estez pas des moindres.
Les lettres etc: ut modo supra 1.











2729. 1636 augustus 26. Aan Rijngraaf Otto 2.

Monsieur,
Je vous remercie bien fort de l'honneur que me faites par vostre lettre du 5 d'Aoust st. vet. 3. Le sieur Betz 4 ne laisse pas de travailler perpétuellement en voz affaires auxquels ie contribueray fort volontiers tant ce qui sera en mon pouvoir.
Les lettres du 26 de Juillet v. st. d'Hambourg disent qu'après la perte de Maegdebourg si longtemps défendue le marescal Banier 5 avoit eu dessein d'attaquer l'ennemy, mais parce qu'iceluy se pouvoit sauver par le pont fait près de Magdebourg il a trouvé à propos d'attendre premièrement les troupes du maior Lesle 6 lesquelles estoient arrivez à Minde. Depuis Stargard après avoir repoussé plusieurs assaults a esté pris par force, et croyoit-on que Maracini 7 estant délivré de cette peine et avec quelques nouvelles troupes entrez dans la marche, se voulut ioindre à l'électeur de Saxen 8 et qu' Hatsfeld 9 s'en alloit vers le Rhin pour là appuier les affaires de l'empereur 10. A Staden s'assembloit les députez de Suède et ceux de Danemarc pour accommoder les différents survenus à cause de l'archevêché de Bremen et autres incidens. Et monsieur le grand chancelier 11 estoit arrivé le VIII dudit mois et style à Calmar, allant de la Holms en Suède, là où il ne lairra pas de remuer toutes les forces et les courages du royaume pour la défense des amis pour lesquels il a eu tant de soins qu'il n'a pas voulu entrez mesmes en aucune conférence de paix en laquelle on ne vouloit traiter que des affaires concernents la Suède seulement désirant monsieur le grand chancelier que la paix se
fit avecq conservation de ceux par lesquels les armes avoient esté prisez. Le prince d'Orange 12 se remue sans doubte ce qui servira grandement à décharger la France d'une grande partie des ennemis. Les Hollandois ont receu six navires des Indes orientales et envoyent le comte Maurice de Nassau 13 pour commender à tout ce qu'ils tiennent en Brasil avecq un renfort de quatre mille hommes et des beaux desseings.
Voylà ce qui nous avons pour asteur et des grands préparatifs en ces quartiers de la noblesse, des villes, des paysans mesmes pour reculer les Espagnols.

{==349==} {>>pagina-aanduiding<<}

Je vous prie, monsieur, de croire que ie ne souhaitte rien tant que de tesmoigner par effets que ie suis
vostre très humble serviteur.


A Paris, ce 16/26 d'Aougst 1636.











2730. [1636] augustus 27. Van J. Epstein 1.

Le général Wrangel 2 assiège encor la ville de Gartz. Banier 3 a esté contraint de se retirer auprès de Magdebourg à cause du secours que l'empereur 4 a envoyé au duc de Saxe 5. Lesle 6 est dans la Westphalie, ayant passé la rivière du Weser et d'abord pris la ville de Petershagen, défait 5 régimens impériaux, et fait lever le siège d'Osnabrug et le bloques de Meppen. Stalhans 7 amène une armée de suite de 16m hommes à pied et 2000 chevaux.
Les Estats du duché de Holstein ont accordé au roy de Dennemarc 8 et duc de Holstein de leur entretenir 2000 combatans. Ils font maintenant des assemblées en Dennemark en le duché de Slesvic pour mesm'effect. On ne sçait ce qu'ils feront.
L'Archevesque de Brème 9, fils du roy de Dennemarc, a fait bloquer par terre et par eau la ville de Staden pour ne l'a voulu recognoistre, avant que Bremen, qui est la ville capitale du pays et que l'empereur leur a donné ordre.

Monsieur,
J'ay voulu communiquer cette nouvelle, que i'ay receu tout à ceste heure, estant fort fraische, et laquelle m'est venue d'assez bonne main, me recommandant à la bonne grâce de vostre Excellence, à qui ie suy
Très humble et très affectionné serviteur


J. Epstein.











2731. 1636 augustus 27. Aan de Hertogin van Pommeren en Croy 10.

Hoochgeboren, Doorluchtige Vrouwe ende Fürstin,
Ick heb bij mijn Heer den cancelier van Vrancrijck 11 soolang aengehouden

{==350==} {>>pagina-aanduiding<<}
ende den advocaat Labbé 1, mijnen goeden vryent, heeft sooveel naersticheyt ghebruyckt in de saecke van U.E. Fürst: Genade, dat een arrest is becomen inhoudende verscheyde provisionele clausulen, seer zijnde tot voordeel van uwe Fürst: Genade, waervan ick de copie overseynde 2.
Ende soude blijde sijn nyet alleen in dese, maer oock in andere occurrentie te konnen tonen, hoe aengenaem mij is alle t'gunt tot contentement streckt van Uwe Fürst: Genade, Godt biddende, Hooch ende Welgheboren doorluchtige Vrouwe, deselve te willen behouden in goede voorspoet.
Uwer Fürstelijcke Gen: onderdanigste dienaer


H. de Groot.


Tot Paris, den 17/27 Augusti MDCXXXVI.












2732. 1636 augustus 28. Aan Willem de Groot 3.

Literas abs te binas, mi frater, 5 et 12 datas Augusti 4 prope eodem accepi tempore. Tardius jam curari mirum non est hoste omnia intercursante. Redditae mihi sunt priores tuae hodie, cum posterius datas heri accepissem.
Scripsi ad magnum cancellarium 5, ut constituat ipse, quid mihi super Anglicana controversia faciendum censeat. Est in ea re aliquid ad Suediam pertinens.
Quod filium 6 in vertendis Institutionibus juvas, facis pro tuo more, ut de omnibus nobis optime merearis et mei absentis liberis patrem exhibeas. Utinam respondere tuis benefactis queam. Labor ille non male ei procedet, si ad quamque materiam legerit digestorum ejusdem argumenti titulum.
De Anthologia 7 etiamnum cogito. Typi illi optimi non sunt. Blavius 8 bonos correctores Graeci sermonis non habet et tardus est. Sed et hic librarii minus avidi ob prostratum per bella mercatum librorum.
Gronovium 9 novi neque dubito, quin is nos amet. Spero Rivetum 10 bonae fidei futurum. Parentibus 11 opto commodam senectutem. Scripsi de iis ad te nuper 12.
Pecunia illa Hispanica 13 jam ex Anglia in Hispaniam transiisse dicitur.

{==351==} {>>pagina-aanduiding<<}

Reigersbergius 1 ubi redierit, rogo Rotterodamense negotium 2 impellite. Acceperam Veldii interpretationem 3. Sed puto instrumento aliquo publico mihi opus fore, quale est, quod Vidimatum vocant. Testimonio opus mihi esset illo Delfensi aut et aliorum.
Borelio 4 omnia opto felicia. Puto intellecturum jam Petrum nostrum exemplo Nassovii comitis 5, quam non inhonorae sint tales profectiones. Si locus illi aliquis posset obtingere, in quo et industriam exerceat et res maris addiscat, putem non spernendam occasionem. Ut diu eum nostris sumtibus et quod optare eum video pro dignitate nostra sustentemus, res nostrae praesentes non ferunt.
Scripsi ad senatorem Reigersbergium pati me posse, ut Rotterodamensis civitas arbitros sumat e judicibus, senatores puta Cromhoutium 6 et Couwenburgium 7; a nobis sumantur senatores alteri duo; et ab his omnibus, si opus sit, quintus.
De Salmasio 8 puto me tibi scripsisse datum ei titulum consiliarii status, ut invidis oculi etiam de inanibus doleant. Lutetiae securi vivimus hoste propiora omittente, intento locis ad Samaram. In Burgundia res mutatae sunt. Periculum a Comitatu abiit, in Ducatum incubuit infuso illuc cum IV M equitum duce Carolo 9. Ad defensandum nunc propiorem nobis limitem egregii sunt paratus mira civitatum quanquam duriter habitarum studia. Qui Capellam et Castelletum dediderunt 10, culpae alicujus; qui Corbiam tradidit 11 collusionis si non cum Hispano, certe cum regina matre 12 accusatur crediturque se in Angliam recepturus.
Quomodo procedant res inter Anglos Batavosque, scire desidero. Ego non desino quotidie proponere ea, quae ad concordiam spectant, ut Palatinae domui tam diu afflictae spes aliqua exoriatur.
Vale, mi frater, et me crede tua benefacta grato aestimare animo, ut debeo.
Tuus et animo frater


H. Grotius.


28 Augusti novi Cal. 1636.

Si Petro iter Brasilianum, quod velim, allubescit, nihil ad nos rescribite, sed conficite negotium eumque rebus necessariis instruite. Sumat secum libros aliquot et bonorum consortio bona omnia addiscat.













{==352==} {>>pagina-aanduiding<<}

2733. 1636 augustus 28. Aan L. Grubbe 1.

Nobilissime atque amplissime Domine,
Literae, quas XXVI Iulii ad me scripsisti 2, tum quod multa scitu digna nuntiant, pergratae mihi sunt, tum quod virum summum Dominum Salvium 3, cui plurima debeo, mei memorem ostendunt. Ego quantum vestrum utriusque amicitiam faciam, si rebus potius quam verbis possum ostendere, gaudeam.
De Magdenburgo et Stargardta 4 minuit dolorem anticipata jam mali utriusque exspectatio. Magis incipiam 5 illud de landgravio 6; sed quanti temporis sint, quae cum hoste iniit, pacta et an Gallis facta consciis, multum refert.
Domini Iohannis Skytii 7 casum doleo. Spero ea esse belli commercia, quae libertatem facile indulgeant.
Danus 8 multum metuo, ne praeter veteres simultates Poloni 9 in res nostras molitionibus implicetur. Unde si qua pactione atque etiam concessione eorum, quae ob locorum situm Albimque pene praeclusum aegre defenduntur, abstrahi poterit, id bene erit; sin minus, etiam atque etiam videndum, an Suecia praeter apertum hostem caesarem 10 et pontificios Germaniae tot aliis clanculariis par esse possit, et quae sunt rationes horum malorum parte saltem aliqua semet explicandi distrahendique infestos.
Haec aula noxis mutuis in Austriacos magis magisque accenditur et cum nuper Picardiam invaderet Hispanus cardinalis 11, in edicto posuit id se etiam caesaris mandato facere 12. Sed mirum quam in aulae Romanae gratiam consilia hic versentur non levi, ni fallor, periculo Galliae et regentis cuncta cardinalis 13.
Iam nunc archiepiscopus Parisiensis 14 publice in ecclesiis moneri homines jussit, ut a familiari convictu ac colloquio protestantium abstinerent, cum mutuum inter diversa sentientes commercium amicitiamque edicta imperent et tamen optimi duces Rohanius 15, Lafortius 16, Castilionaeus 17 ex illis sint et civitates, in

{==353==} {>>pagina-aanduiding<<}
quibus eorum numerus praevalet, ut Montalbanum, magno studio militeque ac pecunia rem communem juvent.
Remisit jam eo usque ea, quae in hac urbe fuit trepidatio, ut imminutae alibi sint excubiae, alibi et negligantur, nimirum quod hostis omisso, ut videtur, Esia, qui inter Samaram Sequanamque medius fluit, Samarae adsita ac proinde Belgico fini propiora adoriantur; quanquam quid nunc agant, postquam Corbia ipsis nimium facile per ignaviam praefecti 1 obtigit, dubitatur. Interim bene est, quod regi 2 tempus datum est exciendi civitatum terrarumque vires, ita ut propediem LX millia ad finem Picardicum 3 habiturus credatur eisque bipartitis, altero exercitu praelium ausurus, altero interiora obtecturus.
At in Burgundia postquam a Dolae obsidio abitum est, trepidari a Gallis incipit, quod occupato Viroduno ad Ararim cum equitum ferme IV millibus illuc irruperit dux Carolus 4. Cardinalem Valettam 5 et ducem Bernhardum 6 alimenti inopia coëgit Alsatia digredi et in Lotharingiam se ad Fenestrangium referre; quorum abitu securior Galassius 7, postquam Drusenheimum bene permunierat, ad Rhenum concessit, incertum utram in ripam bellum portaturus. Gotzius 8 ei se juncturus an aucturus sit ad Albim hostium vires dubitatur et hoc.
Hanoviam intelligimus cum Francofurdiensibus restituisse commercia; nec minus prospere armis rem gerere, quando Scottam 9, Darmstadiensis tractus oppidum, irrupisse, Weteraviamque ad tributa bellica compulisse dicitur Ramsaeus 10. Erenbreidsteinium et pecore abundare et praedis ditari nuntiatur. Ratisbonae jam est Angliae legatus comes Arondelius 11, et ipse, nisi exspectatio hominum fefellit, imperator 12; electores alii in itinere, alii praemissis legatis secuturi. Ajunt quidem Angliae legati nihil se boni Ratisbonae sperare, sed tamen neque foedus cum Gallis faciunt et Batavorum labores pro re communi impediunt disjectis vi ac metu eorum piscatoribus, qui mari decedere maluerunt quam semel suscipere onus ex quantuliscunque initiis cum tempore tanta sumturum incrementa, ut quaestum incertum et modicum facile sint exhaustura et sic transmotura plebem maritimam ad terras ejus oneris immunes.
Haec res et pecuniae Hispanicae ex Anglia in Flandriam trajectio 13 in causa sunt, cur restitutionem Palatinae domus a proximis suis derelictae vix sperare liceat; videtur mihi Anglus 14 conciliaturam suam oblaturus ad ea, quae Suedis

{==354==} {>>pagina-aanduiding<<}
Danisque intercedunt negotia, si ea tamdiu trahuntur. Fatigat enim se illa gens legationibus et plerumque irritis. Gallis et hoc minus consilia sua probabunt, quod in Angliam recepisse se dicatur Sancurius 1 deditae citra necessitatem Corbiae reus.
In Italia nihil agitur, adeo titubat ista societas, ad Hispanos semper Sabaudo 2 respectante. Et Rohanio vix quicquam est virium, adversa praeterea Rhaetorum studia, ideo quod Galli potentiam firmare munimentorum possessione quam populorum liberorum benevolentia malunt. Classis tum illa, quae per Oceanum ad oram Massiliensium, obita Hispania, venit, tum illa, quae jam ante ex longis navibus constans in Mari erat Interno, nihil adhuc agit occasiones rei gerendae an pacis per pontificem 3 cudendae tempus exspectans.
Haec nunc erant. Quicquid posthac nosci dignum inciderit, non patiar vos ignaros 4 rogoque, ut quicquid in illis geritur partibus, quod mihi ad bonum publicum sit cognitu utile, id ne ignorem.
Deus, Nobilissime atque Amplissime Domine, tibi, Domino Salvio nobisque omnibus propitius adsit.
Tuae Nobilitati addictissimus ad omnia obsequia


H. Grotius.


Lutetiae, XVIII/XXVIII Augusti, anni MDCXXXVI.












2734. 1636 augustus 28. Aan A. Oxenstierna 5.

Excellentissime Domine,
Ea me benevolentia Tua Sublimitas complectitur eamque mei curam gerit, ut rationem ei non negotii tantum, sed et otii mei debeam.
Cum horas a mandatis mihi partibus vacantes ejus regni honori vellem impendere, a quo mihi honos obtigerat, legere coepi ea, quae latine, Italice, Germanice, Gallice de rebus Gustavi Magni 6 conscripta erant. Sed cum ea omnia viderem a consiliis cuncta regentibus nuda neque locorum accuratas descriptiones neque acierum ordinem neque oppugnandi tuendique artes continentia, vidi nullam inde hauriri posse materiam operis secunda posteritatis judicia speraturi.
Itaque in praesens ad vetera me verti, cumque Gothica et Vandalica nemo antiquorum plenius diligentiusque tractasset Procopio 7, viro rerum perito, ut qui Belisario ab arcanis consiliis fuerit, versatus in iis locis, ubi Gothorum Vandalorumque arma floruerant neque sui tantum sed et prioris temporis res exsecutus,

{==355==} {>>pagina-aanduiding<<}
latine autem quae ejus exstat editio magnis partibus mutila esset et a sensu ipsius aberrans creberrime, inelegans praeterea, ex Graeca editione Haeschelii 1 novam feci atque integram versionem 2 adhibitis etiam manuscriptis duobus e bibliotheca regia, ex quibus editi codicis loca plurima, partim etiam ex conjectura emendavi.
Consilium est addere ex arcana Procopii historia, quam Alemannus 3 Romae edidit, idemque ex Agathia 4 quae ejusdem sunt argumenti.
Et cum manuscriptum Vaticanum Gothicorum Vandalicorumque Procopii pleniorem esse intelligerem eis codicibus, quos Haeschelius erat secutus, oravi amicos Romae, ut hiatus quosdam, qui in editis sunt, inde supplerent mihique ea supplementa transmitterent, quod futurum spero.
Ut nihil desit eorum, quae ad Scandinaviae antiquitates pertinent, adjungere constitui quae apud Strabonem 5, Plinium 6, Tacitum 7, Ptolomaeum 8, praeterea et apud posteriores, Helmoldum 9, Egenarthum 10, Adamum Bremen-

{==356==} {>>pagina-aanduiding<<}
sem 1 atque alios sunt ad eas pertinentia; tum vero Gothica Iornandis 2; Sidonii Apollinaris epistolam de moribus Theuderici Visigothorum regis 3; Ennodii Ticinensis panegyricum datum honori Theuderici Ostrogothorum et Italiae regis 4; leges Ostrogothorum Vestrogothorum atque etiam Longobardorum cum libro Pauli Diaconi 5, qui ipse Longobardus ex illa eadem Scandinavia Longobardos deducit, de rebus Longobardorum, deinde nomina hominum ex illis gentibus, quae in historiis, appellativa etiam vocabula, quae in legibus apparent, cum eorundem origine atque explicatione.
Nunc Sublimitatem Tuam suae patriae, quod bene Deus vertat, redditam precor, ut siquae sunt inscriptiones veteres, siquae leges antiquae, siquid aliud extra edita, quod ad explicandam Suecorum antiquitatem faciat, iis ut instruar, quo consummatius exire possit id, quod destino, opus. Tum vero Sublimitatem Tuam rogo, pro certo habeat me non pro salute tantum regni Suedici, sed et pro ejus gloria nihil, quod virium mearum sit, omissurum.
De cardinali Riceliaco nihil mediocre loquuntur homines. Sorbonista nuper fuit, qui ei ut numini litandum - ipsa verba posui - censuit; alius pro Richelieu vocandum Richedieu; quippe non nisi Dei esse tam sapientibus consiliis regem 6 informare. At alii minus ei faventes publicis locis programmata affixere, siquis librum reperisset sagacitatis cardinalis Riceliaci a mense jam et ultra perditum, ei pro indicio pretium fore. Infelicem se in procurandis suorum consanguineorum processibus, ne ipse quidem dissimulat multum nuper conquestus de Brezaei 7

{==357==} {>>pagina-aanduiding<<}
ferocia deque Milleraei 1 rapinis; quibus addere potuit Ponticurleium 2, navibus longis praefectum, qui per imperitiam ita rem navalem nuper turbavit, ut non alia res magis classis regiae iter morata sit missique huc legati, qui querelas perferrent. Tentavit comitis Suessionensis 3 animum cardinalis, an consortem imperii in exercitu Brezaeum ferre posset; cum pernegasset, alio vertit consilia vultque copias veteres, quae sub comite sunt, et novas, quae a civitatibus totius Galliae magno studio suppeditantur, quaeque a principe Condaeo 4 et cardinali Valetta 5 submissae sunt - eae omnes brevi ad LX M futurae putantur - distribuere in duos exercitus, quorum alterum regat comes, proelium si possit tentaturus; alteri velut subsidiario praesit ipse simulque utrique exercitui curet pecunias, belli instrumenta et quae alendo sunt militi. Iam ex hoc malo, quod hostis intulerat, nonnihil boni illatum est. Solidus in libram impositus rerum promercalium et aliud in epistolas vectigal demta sunt. Civitates cum militem suppeditent, loqui etiam liberius incipient. Cardinalis ipse subito popularis factus accedere regem, fratrem regium 6 ire per urbem comitatu exiguo. Queruntur tamen reformati, quod archiepiscopus Parisiensis 7 his diebus per ecclesias populum admonuerit, ut illorum colloquia diffugeret, contra edicta regia, quae amicitiam coli inter utriusque sententiae homines jubent. Nimirum romanae gratiae id datum, cum optimi duces sumantur ex reformatis 8 plurimumque ipsi ad bellum conferant, ut Montalbanensis civitas integram cohortem.
Post Corbiam captam quid facturus sit hostis, etiamnum latet. Sancurius 9, qui nulla de causa Corbiam dedidit, sive studio in reginam matrem 10, sive ut praediis suis circumsitis parceret, cum a rege capi Ambiani jussus esset, evasit non sine Chaunii 11 - is Ambiano praeerat - infamia. Fit apud Dionisii Fanum lorica a Sequana ad Matronam, ne, si Esiam transeat hostis - quod tamen moliri non videtur metu augescentium regis copiarum -, isthac irrumpat. Sed videtur consilium Hispani 12 esse ea potius adoriri, quae Belgico fini propiora facileque tam capi quam capta custodiri possint. Itaque praecipua parte hostilium copiarum ad Samaram se tenente Esiam transgressus est comes 13 tantaque huic urbi velut sublato periculo securitas rediit, ut, quae in portis agitari coeperant, excubiae omitti incipiant.
At in Burgundiae Ducatum mirum quantum trepidationis intulerit dux Carolus 14, qui cum equitibus ferme quater mille capto Verduno ejus tractus oppido

{==358==} {>>pagina-aanduiding<<}
irrupit: adeoque parum in principe Condaeo, ejus provinciae praefecto, fiduciae habent provinciales, ut per legatos hic significaverint, si a se in Picardiam abstrahatur Gassio 1, notae virtutis tribunus, res pessimo loco futuras. At cardinalis Valetta et dux Bernhardus 2 commeatuum, ut ajunt, inopia et ne frugum, quod erat, absumendo res arctas Argentorato facerent, Alsatia relicta ad Lotharingiae Fenestrangium se contulere; quod ut vidit Gallasius 3, bene munito Drusenhemo propius Rhenum concessit, incertum an transiturus.
Inter actus aulae, quos populus incusat, hoc etiam est, quod Arnaldus 4 edito libello Philipsburgi jacturam in Germanorum proditionem refert et velut re bene gesta centum millia florenorum de publico accepit. Parlamento dolet, quod rex implacide in eos invectus Hispano eos studere dixit. Multi senatores ut eam suspicionem tollant, crebrius etiam quam solent ad me ventitant. Regi tantum est animi, ut in sermone nuper jactaverit se hoc anno urbem Bruxellas incensurum. Et credo id fieri posse, non hinc ex Gallia, sed e Batavis, si nihil potius agendum habeat princeps Arausionensis 5, qui ad Mosam agitare aliquid videtur.
Nec mari quiescitur, sed naves ab India Asiatica reduces per Sinas constabilitum commercium referunt. Mittitur in Brasiliam comes Mauritius Nassavius 6 ad eas, quae ibi sunt, copias IV M recentia adferens, in spem haud dubie conatuum dignorum Nassavio nomine. Sed magna illis damna sumtusque Angli irrogaverunt alienissimo tempore, si qua Palatinae domus cura est. Northumbrius 7 decimam de piscatu postulans effecit, ut piscatores omnes Batavi mari decederent; unum eorum, ducem ceterorum 8, ad se colloquii specie vocatum avexit in Angliam: quod quam aegre futurum sit Batavis, facile intellectu est.
Comes Licestrius 9 ita loquitur, quasi et foederis cum Gallis et restituendae cum Batavis amicitiae spem bonam habeat. Idem mihi dixit intelligere se ad Sublimitatem Tuam ab imperatore 10 venisse literas factasque a Suedis inducias trimestres; quorum nihil mihi gnarum respondi. Alter legatorum Scudamorius 11 velut ob morbum uxoris 12 abiit ad Aquas Pougenses, ingratus sane Gallis hospes; sed non ita ab his contemnitur Anglia, ut expetere ausint ejus revocationem; si faciant nihilo magis promoturi quam pontifex 13, qui jam bis ter amoveri Roma Estraeum 14 postulans hoc ipso ostendit utilem esse Gallis, qui ibi retinetur. Sancurius,

{==359==} {>>pagina-aanduiding<<}
cujus modo memini, in Angliam se recepisse creditur; futurum puto, ut rex eum reposcat.
In Italia nihil boni sperandum est. Ita omnia Sabaudus 1 corrupit corrumpitque societate infida. Et in Valle Telina quam inopes sint Rohanii 2 res, quam adversa Gallis Rhaetorum studia ob libertatis periculum, dicet Marinus 3. Hamiltonus 4 suis ad me literis jubet me bene sperare; ego, quod facere potui, rem Deo commendo.
Apud cancellarium Franciae 5 commendando saepe Annae Pomeranae principis 6 negotium, ita ut Sublimitas Tua mihi praescripserat, effeci, ut decretum ejus rebus commodum fieret, quod ad ipsam transmisi 7.
Cum his literis eunt duae delineationes pactorum 8, altera quondam Falkenbergio 9 satis probata, nova a priore nonnihil discrepans altera, de locis desertis Estoniae et Ingermaniae ad culturam redigendis. Viri sunt in Batavis primores, qui id suscipere volunt. Quare rogo Sublimitatem Tuam, chartis his perlectis, ut aestimet, an quod proponitur non tale sit, quod praeter alias utilitates etiam momenti aliquid sit allaturum, quo magis status Suedici salus ei republicae cordi sit. Puto et D. Spiringio 10 aliquid de eo innotuisse.
Scribit mihi D. Grubbius 11 se cum D. Salvio 12 in id laborare, ut cum Daniae rege 13 concordia sanciatur. Nescio ego, an aliquod sit foedus, quo Dania ad tuendum eum, quo nunc est Suediae, statum, si forte armis quis impetat, obligetur. Haud dubie cogitabit Tua Sublimitas, si qua sit ratio, qua id regnum a Polonicis molitionibus possit abstrahi.
Literae Coloniae 9 Augusti Gotzium 14 ajunt ab Hamburgi arcis oppugnatione rejectum abiisse, ad Gallasium an ad Albim incertum. Inter Francofurdienses et Hanovienses restituta commercia. Scottam, Darmstadiensis tractus oppidum, irruptum a Ramsaeo 15 conpulsamque ad belli tributa Wetteraviam. Ratisbonam rediisse comitem Arundelium 16 eodemque venire caesarem 17. Erenbreitsteinii res bono esse in loco. Pecora multa in ambitu pasci; ipsosque praesidiarios saepe transito Rheno praeda graves redire.
Viri quidam Galliae rerum admodum periti, qui me accessere, ita judicant non posse Galliam diu bello sufficere; tum quod regionibus maxime frugiferis ab

{==360==} {>>pagina-aanduiding<<}
hoste insessis - nam et Campaniam invasisse Isolanus 1 nuntiatur - neque solitis Gallis in longinquum prospicere brevi alimenta defutura sint militi, tum quod pecuniae in parvi temporis impendia aegre corrasae sint et alias reperiendi viae ferme obstructae. Nam agrestium, quos Crocantes vocant, seditio per Languedociam vicinasque terras sedata est concessa immunitate omnium onerum, de quibus querebantur; quo exemplo forte et necessitate aliae quoque provinciae levamenta orant atque extorquent; nec jam redemtores reperiri possunt, qui onera exigenda suscipiant; et rex ipse crebris subditorum questibus inflectitur.
Oro Sublimitatem Tuam me meaque ut pro sua bonitate curet: Deum vero, Excellentissime Domine, ut ei optima consilia suggerat.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 18/28 Augusti 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2735. 1636 augustus [29]. Aan N. van Reigersberch 2.

Nopende de Kerkgang en communie, heb ik dat altydt onderhouden, ende anderen geraden, als die zaak hun voorkomt met eenig intrest, als dan niet daar over te delibereren : maar daar op te denken, als die zaak op haar zelve staat; daar meen ik by te blyven, en weet zeer wel, dat tyden, plaatsen en persoonen veel daar toe konnen geven, ofte afnemen voor iemant die niet anders dan Gods eer, de waarheit en de zaligheit van zyn evennaasten voorheeft. Misschien zoude ik het hier doen en daar niet; misschien daar ende hier niet, naar dat de luiden zich zouden verklaren, en in opzicht van anderen dragen. By deze eenvoudige meening hoop ik dat God my zal bewaren.











2736. 1636 augustus 30. Van Ch. Marini 3.

Monsieur,
Depuis vostre dernière du 14 de Juillet 4 ie n'ay point receu de vos nouvelles; i'espère néantmoins que les miennes que i'envoye presque chasque sepmaine vous auront esté bien rendues, dont de iour et autre i'attendray de vous quelque esclaircissement.
Monsieur Priolau 5 est de retour, mais ie ne l'ay point veu me tenant à Chiavenne à cause de la peste qui est en la Voltoline d'où personne n'ose venir icy, mais

{==361==} {>>pagina-aanduiding<<}
aussy tost que le mal sera passé i'y iray pour visiter monsieur le duc 1 malade. Cependant ie serois d'advis que vous envoyassiez mez lettres tout droit à Coire chez le sieur Sprecher 2 ou le secrétaire Tchudy 3, car autrement i'auray de la peine de les recevoir de la Voltoline.
Je ne sçay quoy faire me voyant si despourveu de l'argent et monsieur le gran chancelier 4 voulant que ie continueray ma correspondance sans m'envoyer les moyens pour mon entretènement. Si vous y pouvez quelque chose, aide moy, car à la fin nonobstant l'ordre contraire il faudra que i'aille trouver le susdit seigneur gran chancelier ne pouvant plus vivre icy avec telle despence.
A tant priant bien pour vostre prospérité ie demeure, monsieur,
Vostre serviteur très humble


Marini.


De Chiavenne, 30/20 Augusti 1636.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 16 Sep.
In dorso: 20/30 Aug. 1636 Marin.












2737. 1636 augustus 31. Van Rijngraaf Otto 5.

Unsern günstfrl: gruss in allem geneigten willen zuvor, Edler, Vester, insonderss geliebter Herr undt freundt,

Wir mögen demselben gunstfrl: nicht pergen, welcher gestalt unss gestern das ienige schreyben, welches dem Herrn Gesandten von des Herrn ReichsCantzlers 6 Excell: undt Leg. an unss zue kommen, zue recht überbracht undt darebenst von unsserem Agenten 7 aussfuhrlicher bericht, was sich in unsern expedienden vor difficultäten eräugen erstattet, auch darbey sonderes fleisses gerühmet worden, wie eyferig der Herr Ambassadeur zue viel mahlen sich unsertwegen bemühet, und Ihre noch ferner vertröstet, das Werckh bey den hohen Königlichen Herrn 8 Ministris auf ein newes zue recommendiren, desswegen wir Ihme dann höchlichen Danckh sagen mit dem erpiethen solches zue allen begebenheiten hinwiederumb danckbarlich zu erkennen. Welcher gestalt wir unss nun gegen unsserem Agenten erklert, darvon wurdt dem Herrn Ambassadeurn Er communication thun.
Ob wir nun wohl der Zuversicht gelebt, es wurde nach so lang gewärtem verzug umb so viel desto erwünschtere expedition erfolgen und unssere so vielfeltig umb des gemeinen wesens willen aussgestandene ungelegenheiten und biss auf diese

{==362==} {>>pagina-aanduiding<<}
stundt in dem Werckh bezeugter eyfer undt begierde der Königl. Mayt. und Cron zue Franckreich consequenter underthenigste dienste zueleisten in mehrere consideration gezogen worden sein, jedoch so müssen wir dergleichen hinderungen denen entzwischen eingefallenen mutationen zue schreyben der hoffnung, es werde mit der zeit gelegenheit geben Ihr.: Königl: Mayt: und des Herrn Cardinals Richelieu Eminentz unsere sach mit mehreren zue repraesentiren.
Gleich wie aber der Herr Ambassadeur selbst vernunftig ermessen kann, wie schwer es unss, da wir nun in einem Jahr hero nirgendts woher einig subsidium gehabt auch unssere Landt hindern gesetzt, deren von der gegenseith unss anerpottenen restitution einig und allein auss lieb gegen der Evangelischen sach in die schantz schlagen fallen müsse, bevorab da wir auf desto stundt das unssrig nit beysetzen desto werden wir gemussiget, das wenig so mann unserem Agenten offeriret zue acceptiren.
Damit aber nicht etwan newe behinderung in den Weeg kommen und unser Agent länger aufgehalten werden möge, so ersuchen wir abermahlen den Herrn Ambassadeur günstfrl., er wolle sich belieben lassen diess werckh nahmahlen bey dem Herrn de Fequires 1, an dem wir auch geschrieben, und aller verstendiger orthen dergestelt zue underbawen, dass die entliche expedition einmahl erfolgen und da müglich diess ietzige dem Königl. Brevet nach auch paldt zum endgeleffene Jahr darzue kommen möge.
Dardurch obligirt unss der Herr Ambassadeur zue noch höhern danckh undt wir seind demselben zue angenehmen gefälligkeitn ieder Zeit bereit und willig.
Verpleibend nechst Göttlicher empfehlung,
Des Herrn Ambassadeurs dienstwilliger


Otto, wildt- unndt Reinngraff.


Datum Luneville, den 21z Augustij 1636.

Wir haben dem Herrn die statum hiesiger orthen und der Armée gerne weitlauffig überschreijben wollen; weilen aber der Truchsasz 2 von Herrn Herzog Bernharden 3 nach Pariss geschickt werden, also haben wir unss uf Ihne beziehen wollen.


Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 27 sept. n. st.











2738. 1636 september 1. Van N. van Reigersberch 4.

Het dessein op Vlissingen 5 was zulks aangeleidt, dat ten ware de Hoofden door het kruisende Esquader hadden van het exploit gediverteert geweest, het succes heel apparent was. Een Fluite, die met een Fregatte in de nieuwe haven als een pryze zoude geweest zyn ingebragt, hadde in elfhondert mannen, die zy zouden hebben teffens gelant, zynde het schip toegerust, dat de bruggen maar op de

{==363==} {>>pagina-aanduiding<<}
Kaien waren te werpen, en zouden zonder achterdenken vier schepen, twee in elke haven, gekomen zyn, alzoo de gerugten en brieven van La Motte 1 in de Stadt waren, dat hy met drie pryzen komen zoude. Het Kanon van de schepen was met kardousen geladen, om op de aanschouwers, die met menigte gewoon zyn toe te lopen, af te schieten. Godt heeft de Stadt bewaart en dit Eilandt. La Fonteine 2 lag ontrent Reygersvliet, met drie duizent man, en zouden die tot Vlissingen gebragt hebben alle de chaloupen en ponten eertyds van den vyandt genomen om in Kazant te komen, waar mede zy meenden hunne overwinning te maintineren.











2739. 1636 september 2. Van J. de Groot 3.

Seer Lieve ende zeer waerde zoon ende dochter de Groot,
Uwer L. moeder 4 ende ick, alsoock de andere vrunden alhyer, wenschen uwer Eed. ende alle de vrunden aldaer alle geluck, gesontheyt ende zalicheyt.
Seer waerde zoon ende dochter, onlangs, naedat ick in de voorleden weecke aen uwer Eed. hadde geschreven 5, heeft uwer Eed. broeder 6 mij ende uwer Eed. moeder uyt uwer Eed. beyder namen doen hebben hondert ende vijftich Car. gul[d]en, daervan zij ende ick uwer Eed. beyde te samen ten hoochsten sijn bedanckende, Godt almachtich biddende, dat Hij 't zelve aen uwer Eed. ende derzelver kinderen duysentfout wil verghelden, hyer tijdelick ende hyernamaels ewelick.
Nae mijn schrijvens van over acht daghen hebben wij twe dooden gehadt van onze naeste vrunden, te weeten neeff Willem de Bye 7 ende nichte van Schulenburch 8, dewelcke haer man 9 zeer haest is gevolcht; Godt almachtich wil hemluyden ende ons allen verleenen een zalige opstandinge.
Wij verhopen ende verwachten te mogen haest verstaen, dat Sijne M.t aldaer 10 ende zijne landen van dezen inval in zijn landen mach ontslagen sijn, opdat het uwer Eed. oock te beter mach gaen.
Hyermede, Seer Lyeve zoon ende dochter de Groot, Godt almachtich wil uwer Eed. ende ons allen verleenen 't gunt ons zalich is.
Al uwer Eed. goetgunstige goede vader


Jan de Groot.


Metter haest tot Delfft, den 2e September 1636 st. novo.


Adres: A Monsieur Mons.r Grotius, Ambassadeur à Paris.

{==364==} {>>pagina-aanduiding<<}

Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 14 oct.
En in dorso: 2 Sept. 1636 I. de Groot.












2740. 1636 september 2. Van Willem de Groot 1.

Frater optime,
Pecuniam, uti mandaveras 2, parentibus 3 annumeravi quemadmodum ex paternis puto litteris 4 intelliges.
Reigersbergius 5 ad nos nondum rediit, sed hac septimana rediturus putatur; agam cum eo de omnibus tuis negotiis.
Heri extulimus Lugduni cognatam Ermgardam Reigersb[erg]iam 6, quae Sculenburgio marito 7 duabus tantum septimanis supervixit; eam ad sorores properantem mors prope Vorburgam in navigio oppressit, postea contagionis notae apparuerunt. Cras puto efferemus cognatum Guilielmum Debyaeum 8, qui et ipse e castris domum navigans prope Iselmundam supremum obiit diem eodem mortis genere: nos reliqui omnes Dei gratia valemus.
In castris contagio valde grassatur neque quicquam adhuc rerum geritur, nisi quod princeps 9 Staeckenbroecium 10 cum equitatu in Brabantiam misit, incertum quo consilio.
Nos hic jam nihil fere habemus novi; tantum per Brabantiam accipimus Hispanos ad sua se recipere; caesine sint a Gallis an metu cesserint, nondum certo constat, et ideo valde avemus certiora a vobis intelligere.
Navis quaedam Societatis Indiae Occidentalis cepit aliam, quae trecenta circiter florenorum millia vehebat in Hispanorum stipendia eroganda; ea nunc in nostros cedent usus.
Plura jam non habeo, quare abrumpam Deum orans, ut te, tuam, tuos diu nobis servet incolumes. Salutem tibi multi amici et cognati scribere jusserunt, Reigersbergiae 11, Endegestii 12 nostri (?) et inter alios Heinsius 13, Tisius 14, Vorstius 15.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Raptim Hagae, II Septembris 1636.


{==365==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reyne et couronne de Suède vers le Roy Trèschrestien A Paris.
In dorso schreef Grotius: 2 Sept. 1636 W. de Groot.
Boven aan de brief: Rec. 4 oct.












2741. 1636 september 2. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
Le pacquet que i'ay receu avecque vostre lettre du 11 d'Aougst 2 a esté incontinent par moy envoyé à monsieur le grand chancelier 3 qui est maintenant en Suède pour disposer ceux qui y gouvernent 4 à faire des grands effets pour réparer la perte de Magdebourg et Stergard.
Les remuements du prince d'Orenge 5 contre les Espagnols ont desià fait reculer ceux qui s'estoient jettez dans la France lesquels au lieu de piler Paris se contenteront de se tenir sur les rives du Somme n'ayant encores attaqué aucune place depuis la prinse de Corbie. Les Hollandois ont receu sept navires des Indes Orientales, où ils ont establi le commerce avecq la Chine et envoyent des belles troupes dans le Brasil, comme vous aurez entendu par mes dernières 6, si tant est qu'elles soyent pervenues à voz mains.
Nous ne voyons pas bien clair encore à la conduicte des Anglois. Il faudra attendre, comme il semble, l'issue de la négotiation du comte d'Arondel 7 à Ratisbonne: comme aussy ce qui se passera entre eux et les Hollandois, qui ne se disposent pas à vouloir laisser dixiner l'hareng. Si on peut accommoder ce différent et attirer la Bretagne à quelque bon traité avecq la France, on pourra espérer le relèvement de la pauvre maison Palatine, laquelle autrement semble demeurer sans resource.
Pour vostre particulier ie n'ay pas manqué et ne manqueray pas de contribuer tout ce qui me sera possible, comme voulant estre à jamais
vostre très humble serviteur.


A Paris, le 2 de septembre MDCXXXVI.












2742. [1636] september 2. Aan Fr. Sublet de Noyers 8.

Monsieur,
Le comte de Sorbiks 9, ayant servy avecq très grand honneur au feu roy de

{==366==} {>>pagina-aanduiding<<}
Suède 1, et maintenant en ces occurrences estant très désireux de servir au roy très chrestien 2 et de lever à ycelle fin des gens en Angleterre et Escosse avec permission du roy de la Grand Bretagne 3 laquelle il espère d'obtenir par le moyen de ses parents et amis très puissants en ces quartiers-là, a voulu aller en vostre cour accompagné de mes lettres, lesquelles ie luy ay donné très volontiers, avecque le tesmoignage que ie dois à ses vertus excellentes et très haut estimées en Suède et ne les ay creu mieux pouvoir addresser qu'à vous, monsieur, à qui le roy confie ce grand maniement des affaires de la guerre espérant aussy que vouz ne me voudrez pas refuser les effets de vostre humaineté et courtoisie en ce qui est de ma charge, me les ayant cy-devant faict sentir à mon particulier de quoy ie me sens très obligé à souhaitter d'avoir l'occasion de tesmoigner la recognoissance.
Et ne le pouvent pas autrement pour le présent, ie prieray Dieu, monsieur, qu'il veulle longtemps prospérer les affaires du roy par vostre sage conduitte.
Vostre serviteur très hu(mble).


A Paris, le deux de septembre [1636].












2743. 1636 september 4. Aan L. Camerarius 4.

Illustrissime Domine,
Venere ad me Calendis Septembribus literae, quas VI Augusti dederas 5, uberrimae illae et eo quoque nomine gratissimae, ut quae non modo rerum cognitione me instruant, sed et ad rectas judicationes facem alluceant. Ego quod eis reponam, haud multum habeo, quia ex quo postremas scripsi 6 - scripsi autem crebrius ob quotidianas rerum mutationes - nihil magni intervenit.
Si landgravius 7 ex temporaria pactione perpetuam facit, perierit partibus nostris totum, quod bello obtendimus, Germaniae nomen. Nam ducem Bernhardum 8 Gallis accenseo; quem ea, quam recte praesagiebas, frugum pabulique inopia ad Metensium fines retro egit parte equitatus abducta ad has partes graviter eo tempore periclitantes. Eadem deserendi Dolae obsidii, et quidem praepropere nulla pactorum specie 9, causa fuit. Nunc dato regi 10 tempore ad sananda multa, quae laborabant: supplendas copias veteres, scribendas novas, contrahenda quae bello necessaria, metus hujus civitatis ita resedit, ut omitti excubiae incipiant, nimirum quod appareat hostem non procedentibus, quas speraverat, seditionibus

{==367==} {>>pagina-aanduiding<<}
omnia jam consilia vertere ad Samarae adsita sibique propiora. Etiam Burgundiae ducatus minus pavet recepto principis Condaei 1 armis Viroduno ad Ararim. Gallassius 2 ita exercitum habet, ut in utra Rheni ripa agendi se dederit occasio, eo se possit vertere. Hactenus tamen nihil efficit.
Classis regis, quae ex Oceano profecta cum illa, quae interno mari praesedit, hactenus se conjunxit, hoc habet mali, quod ab hominibus regitur rei maritimae plane 3 ignaris, terror tamen late sparsus Hispanum 4 impendiis illigat.
Ex Italia brevi nihil spero. Sabaudus 5 intempestiva cunctatione sivit ita increscere hostium vires, ut jam duplae eae sint ad Gallorum sociorumque copias. Rohanio 6, quo minus ad socios pervaderet, pecuniae et machinae et Rhaetorum studia defuerunt.
Video post scriptas literas tuas incaluisse Anglorum cum Batavis certamen 7, magno rei communis incommodo. Non desino ostendere legatis 8, qui sane me amant, piscaturam istam, ut alendae multitudini necessariam, ita minime esse quaestuosam, et si vel minimum oneris agnoscatur, gradum ad graviora fieri. Nullum potuisse tempus esse alienius commovendo, quod tamdiu quieverat, negotio.
In Ratisbonensi conventu futurum, ut consentientibus 9 suffragiis rex Romanorum 10 fiat, neminem dubitare video. Palatinum negotium trahetur, quamdiu id ferre Angli poterunt. Spes nos solatur quo longior fuit patientia, eo in justiorem indignationem erupturam. Sed interim dilabitur totum illud protestantium corpus.
Literas magni cancellarii 11 ad reginam Bohemiae 12 vidi scriptas, ut omnia sunt illius viri, prudenter et fortiter. Det Deus, ut quae ipsa 13 ejus scripsit hortatu, aures non surdas inveniant. De Bannerii 14 Wrangelii 15 que copiis optima me sperare jubent, quae ex illis regionibus ad me perscribuntur. Siquis inde bonus nuntius advenerit, multum valebit ad confirmandum regis animum, ubi viderit suos maximos labores a foederatis pro ipsorum parte sublevari. Magisque etiam

{==368==} {>>pagina-aanduiding<<}
crescent ei animi ad reponendam hostibus de malis Galliae illatis ultionem, si quid prosperi principis Arausionensis 1 arma et per Brasiliam Batavorum conatus pariant.
Rex Daniae 2 utinam possit, non dicam sociari nobis - id enim supra spem est - sed eo flecti, ut in pace cudenda cordi illa habeat quae religionem ipsius et in propinquos pietatem decent.
Legatus Poloniae 3 ad me non misit neque ego ad eum tuis literis praemonitus. Manet hic ob morbum, ut ait: et certe non optime eum valere satis constat. Interim cum Anglis agit 4 et per pontificis 5 ministros cum Gallis etiam in ea intentus, quae ad turbandum aliquando Suediae statum dirigantur.
Rex et cardinalis 6 ad exercitum, qui Picardiam tuetur, abeunt. Legatos sequi se noluerunt relictis in urbe Bulionio 7 Butillerioque patre 8, cum quibus ageremus. Regina 9 hic manet.
Equitatus Galassii in Ducatum Burgundiae Bressiamque incumbit.
Turcae 10 res adversus Persas post amissum Rewanum male procedunt exercitu ejus multum imminuto morbis et fugis, ob stipendii penuriam. Praeterea in Asia magno militum numero ad seditionem verso et Tartaro ad Pontum Euxinum nutante.
Deus, Illustrissime Domine, res communes teque et familiam cordi sibi esse velit.
Tuae Illustrissimae Dominationi observantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, IV Sept., MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. A: 1636. Hagae Com. 10 Oct. st. n.












2744. 1636 september 5. Aan A. Oxenstierna 11.

Excellentissime Domine,
Postquam postremum Sublimitati Tuae scripsi 12, dies jam sunt quinque.


Venit ad me is, qui nuper quoque apud me fuerat regis 13 admissionalis, Brulo-

{==369==} {>>pagina-aanduiding<<}
ni comitis 1 collega 2, sororem 3 habens in Bulionii 4 pecunias tractantis matrimonio. Missus a rege erat, ut mihi legatisque aliis indicaret, ire regem tutandos ad fines, placere sibi, ne legati sequendi se laborem sumerent. Si quid haberent agendum aut significandum, relinqui hic Bulionium et Butillerium patrem 5, quos adire possemus. Nam cardinalem 6 et Butillerium filium 7, comitem Chavigniacum, regi comites fore. Regina 8 hic manet. Frater regius 9 an hic sit mansurus, incertum est. Rex et cardinalis jam abiere Compendium, quo contrahitur exercitus ex veteri ac novo milite. Hostis, qui multum crevit 10 et ex novis dilectibus et ex longinquioribus exercitibus, regis ad hunc finem copias non ignorat. Corbiae muniendae intentus nihil dum magni aggreditur, habens et in alteram partem principis Arausionensis 11 conatus, quos respectet.
Hic in urbe magna securitas. Excubiae paucis in locis aguntur cum hastis, non ut ante cum musquettis, quia nuper domesticos quosdam cardinalis urbanas vigilias obtrectantes musquettis armati trajecerant.
Sanctisimonius 12 hactenus gratus apud regem captata occasione, quod propinquus ejus esset, qui Castelletum tradidit 13, quasi aspectu suo vulnus regi refricans ex aula in exercitum extrusus est.
Davausius 14 primo statim adventu per patris Iosephi 15 gratiam rem magnam perfecit, ut post tam dure tractatam famam absentium, qui Castelletum et Capellam tradiderant 16 - equis enim discerpi jussi sunt -, Sancurius 17, qui Corbiam neque praesidii neque machinarum neque bellici pulveris, ut alia illa oppida, egenam tradidit, dissimularetur cum excusatione, cum amicis nihil aliud obtendat, quam quod captam Lutetiam ac prope omnia periisse existimans sibi consuluerit.
Verdunum ad Ararim recepit princeps Condaeus 18; sed Gallasius 19 cum maxima parte equitatus eo 20 abit mala, quae 21 comitatui Burgundiae illata sunt,

{==370==} {>>pagina-aanduiding<<}
in ducatum, si potest, vindicaturus. Cardinalis itaque Valetta 1, ut ex literis, quas Meti Thuanus 2 scribit 27 Augusti, cognoscimus, putat se ei ducatui simulque Campaniae Gallicae tutandae, quibus nunc est in locis, mansurum.
Hostem, qui ad Samaram est, agitare Dorlani obsidium multos credere video; commeatibus abundat, quarum magnam partem Roia capta invenit, messem praeterea eripuit Gallis. In regis exercitu haud dubie multa desiderantur. Idque inter causas esse suspicamur, cur nos abesse malit, ne vitia appareant.
Edidit Bipontinus quidam Stella nomine 3 e protestante factus pontificius dissertationem de pace Pragensi 4, in qua Saxonem 5 non figurate sed simpliciter satis perfidum vocat multisque criminibus et ipsum et ejus exemplum secutos onerat. Lectus est liber, antequam prodiret, a medico cardinalis 6, quo is librorum latinorum censore maxime utitur. Puto per D. Camerarium 7 ejus libri exemplum ad Sublimitatem Tuam perventurum.
Romae Estraeus 8 tandem a pontifice 9 liberum dicendi jus, non ut pontifex voluerat, adstrictum ad Parmensia negotia deseruit amovitque aemulum, ordinarium Romae legatum 10. Cardinalis Ginettus 11 parat se itineri Coloniensi. Scribit ad eum pontifex: Martio Guenettio S.R.E. Cardinalis Diacono, Almae urbis Vicario nostro & Sedis Apostolicae de latere Legato, ad Ferdinandum II. electum Regem, etc. 12 nec non ad utrumque regem 13. Quod imperatori Romae non coronato titulum det regis tantum, moris est Romani.
Zavaskius 14 aegrotat, ut medici ajunt non sine periculo.
Vienna docemur Arondelium 15 magna minari, nisi obtineat quod aequum putat. Id autem ut obtineat cum Bavari 16 pace, nemo non difficillimum videt. A duce Brunsvicensi 17 dicitur postulare imperator, ut in conventu, qui futurus est Coloniae, ostendat suum in imperatorem studium; deinde de Hildesheimo moram

{==371==} {>>pagina-aanduiding<<}
non fore. Maguntiacensem 1 ideo ordinari more ecclesiastico voluisse, ut ritus in electione regis Romani 2 usurpari solitos exerceat. Henricum Vasques 3 ab Aenipontana principe 4 venisse Viennam, atque eodem prope tempore a Mediolano senatorem 5 ad praestruentia consilia conventus Ratisbonensis. Commeatus multum Heilbronnam mitti; a regionibus illis prope Danubium magna ab imperatore tributa exigi; laboraturum Ognatium 6, ut, si possit, a pacificandi negotio Alcalam 7 submoveat. Scriptas ab imperatore ad Mantuanum 8 literas, ne se bello infelici ulterius involvat; Sabaudum 9 autem, quicquid fecit hactenus, quod caesari 10 Hispanisque adversum videri posset, excusare ut necessitate expressum.
Manent ejus ducis implacabilia cum Crequiaco 11 dissidia; nec quicquam video inde bonae spei, quando cuncta ad Ticinum munimenta Galli deseruere camposque impune persultat hostis cum XX M, ut scribitur, vix dimidium tantum extra praesidia habentibus Gallis eorumque sociis, qui prope Sesiam se tenent. Arcem Mediolani Hispani majore praesidio novisque operibus firmant. Rohanium 12 praeter famem pestemque retinet metus e Tirolensi agro. Regiae naves, quae ad Massiliam sunt, adhuc otiantur.
Literas ab Argentorato hostis intercursans nobis invidet. A Tiguro literae 21 Augusti nov. Cal. ajunt Hornium 13 evasisse et reprehensum 14. Non temere credo. Sed non placet mihi tantum de eo esse fabularum; unde id sit, video. Nec impedire potui. Discimus ex iisdem literis, qui Poschavium indictus est Rohanio duce volente conventum 15, quantum conjici potest, nihil acturum magni, sed, ut fieri amat, res renuntiaturum civitatibus. Interim tribuni et centuriones Rhaeti in fide ad tempus retinentur arte Gallica negligendi milites, obligandi duces. Nam cum pecunia non suppetat, panis cohortibus datur valde imminutis per morbos et fugas, quasi integrae essent, quod ducum lucro cedit.
Queruntur Galli cum Curiensis episcopus 16 postremum electus est, ad Aenipontanam scriptas a Rhaetis literas aequo submissiores. Illi quo durius habentur

{==372==} {>>pagina-aanduiding<<}
a Gallis, eo magis ad Austriacos se inclinant; neque tamen multum efficiunt iis, quae postulaverant, dictitante Aenipontana consulendum sibi imperatorem.
Novae Germanorum post eas, quae transierant in Italiam, copiae non apparent; quanquam misit eam ob rem idoneum hominem ad regem Hungariae Mediolanenses terras regens Leganesius 1 et ajunt Hispani adventare tria millia peditum, mille equites ab Ognato non, ut putabatur, ex Silesia sed aliunde collecta.
In locum copiarum, quas Gallasius in ducatum Burgundiae et Bressiam misit, supplementum ei venire ajunt ex Suevia, ad VI M; partem eorum non longe a Schafhusio se tenere. Utramque enim Rheni ripam plane jam teneri a caesarianis.
A Constantinopoli, quas vidi, literas satis veteres sunt 12 scriptae Iunii novi Cal. Nuntiant post Revanum amissum magna imperii Turcici mala. Persarum validum exercitum. Ipsorum imminutum morbis et male curato stipendio. Tum vero custodes Asiae milites seditionem captasse gravem, quod in stipendiis rebusque allis praeferretur ipsis novum militum genus a sultano 2 conscriptum, quos Seimenos vocant. Dari quidem operam a sultano mitigandis animis, sed dubia spe. Ipsum sultanum hiemis impatientem ante ver Constantinopolim non abiturum. Accedere ad haec, quod rex Tartarus 3 ad Euxinum Pontum ire in Asiam detrectet, et interfecto Bassa Caffensi 4, quanquam excusatores in aulam miserit insolentiam illius et concussiones accusans suspectus tamen sit rerum novarum, quapropter legati ad eum missi sunt honoris specie, caeterum ut consilia ejus explorentur. Suspectam et Poloniam, et displicere mandata, quae legatus 5 attulerit, ideoque dubitari, an eum auditurus sit sultanus, retineri tamen spe incerta; missum ex ea aula, qui Russi amicitiam augeat, Thomam, gente Graecum 6; et alium, qui Moldaviae Voivodam 7 Valacho 8 in utilitates ejus aulae, conciliet. Consuli et orae Euxini misso cum classe Sabam Zeio 9 adversus Cosaccorum rapinas; aliam classem ad Euboicum ivisse mare intentam praedis. Ab Alexandria classem anniversariam bene appulisse Constantinopolim.
Haec postquam scripseram, vidi recentiores ab Italia literas datas 2 Augusti novi Calend. Inde disco etiam cuncta ad Sesiam loca derelicta a Gallis eorumque sociis. Nec ullum retineri ab eis pretium tot laborum praeter Valettam et Bremum. De Sabaudo et hostibus tanto validioribus probantur, quae modo posui. Additurque omnia movere Leganesium, ut in Subalpinam regionem, quae Pedemontana dicitur, bellum regerat. Centena scutatorum millia menstrua ab Hispano 10 rebus Mediolanensibus destinata. In Neapolitano regno conscribi quae fine Augusti parata sint XII M peditum, equitum quatuor; et ab Hispano venire Philippum Silvam 11 cum VI M militum.

{==373==} {>>pagina-aanduiding<<}

Aucta haec fortasse nonnihil in majus, caeterum ostendunt ingentes hoc anno esse hostium paratus, qui si retundi poterunt in annum sequentem aut bellum nobis felicius aut pax aequior sperari poterunt. Parmensis 1 privata odia adversus Auriam exsequitur capto Sancto Stephano ad fauces Vallis Tori; in id auxilia Gallorum sibi ventura exspectat, ubi sua bono posuerit loco; qua fide adversus socios futurus, haud dixerim. Mantuanus nihil aliud quam patitur belli mala in Montisferratensis ditionem undique ingruentia. Dux Ethruscus 2 spectat haec, auget classem, praesidia et munimenta.
Hic erat nunc rerum status, quem Deus, Excellentissime Domine, faciat nobis secundiorem.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 3.


Lutetiae, 5 Septembris nov. Cal. 1636.

Tartaros Poloniae finitimos incursare Poloniam ipsi Poloni ajunt; et in id ipsum ad ducem eorum Cantamerum 4 a sultano missa munera eadem 5 illae a Constantinopoli literae docent.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2745. 1636 september 5. Aan N. van Reigersberch 6.

Mijn Heer,
Op den brief van mons.r de S.t Chaumont 7, waerbij hij versocht mijne revocatie, heeft mijn heer den rijcxcancellier 8 den 29 Iunn. oude st. 9 aldus geantwoort: ‘Id vero non potuit non molestum esse, quod intelligam d. legati Grotii personam parum gratam esse et confidentem cristianissimo regi 10. Si mihi de eius viri industria ac fide erga reginam meam 11 et summo studio affectuque in regem christianissimum dicenti crederet, auderem libere profiteri vix reperiri, cui sit secundus. Quae et mihi ratio erat in servitiis clementissimae meae reginae eum ad vos mittendi. Ingratam vero personam eius fuisse me per Galliam transeunte nec rex nec cardinalis 12, quod sciam, verbo meminere. Dominus quidem Buthillerius 13, cum mihi valediceret, paucis innuebat vereri regem suum et dominum cardinalem, ne aemulatio ac simultas olim studio partium inter ipsum et Belgicum legatum D.

{==374==} {>>pagina-aanduiding<<}
Pavium 1 exercita aut noceret federi Belgico aut impediret communicationem confidentem, imprimis ne eius legationem sinistre Ordines Federati Belgii interpretarentur. Verum cum et industriam et affectionem optimam legati Grotii laudarem ac me asseverarem certum esse plerosque in Belgico viros magnos favere ipsi, dominus Boutillerius collaudato domino Grotio regis christianissimi clementissimum in ipsum favorem testabatur; nec quicquam addebat, nisi quod Pavio minus placeret. Quibus auditis ego me habiturum in omnibus rationem mutuae amicitiae et cuncta recte ad principales meos relaturum esse promittebam. Belgium quoque cum transirem, non solum quenquam, etiam ex Ordinum collegio, ei inimicum vel minus faventem non comperi - nisi forte quod Pavio et aliquibus adhaerentibus minus placeat - ut etiam multi ob mandatam legati dignitatem gratias egerint, et sibi sint gratulati. Quae res me commovit, ut eius viri optimi opera regina mea in aula regis vestri uti non desierit’.
Ick heb noodigh gevonden uE. dese woorden over te schrijven, opdat uE. mach weten, wat deselve sal seggen, soo daer van werdt gesproocken. T'sedert mijn heer den cardinael soo haest ontfangen hebbende, als ick... 2, heeft bestelt, dat ick tot tweemael toe bij de maistre de cérémonies 3 seer feestelijck ben begroet, de tweede mael denselve maistre des cérémonies mij seggende, dat den coning met mijn heer den cardinael ende mons.r de Chavigny 4 ende anderen ging tot defensie van de frontieren ende d'ambassad(eurs) de moeyten niet en wilde doen nemen om hem te volgen, maer dat hij ons te Parijs liet mons.r Boutiller de vader ende mons.r de Bulion 5, met dewelcken wij allegader souden mogen corresponderen; waer voor ick sijne Ma.t heb bedanct ende geseit zijn ordre te sullen volgen, ten waere ick eenige andere expresse ordre creegh van Swede, in welcken gevalle ick mij aen een van de maistres de cérémonies soude addresseren. Sedert is Madame de Feuquière 6 bij mijn huisvrouw geweest haer tenterende, off wij geen liberaliteit van den coning en souden begeren te ontfangen, t'welck mijn huisvrouw met beleefdtheit ende goede redenen heeft geëxcuseert. Vellent habere sibi obnoxios 7. Andere luiden soecken sij niet.
Soo ick eens quame door Hollant te passeren, ick soude Calaber 8 wel eenige dingen connen seggen, die hem ende Cimon 9 niet onnut en soude sijn. Middelertijd laet ick niet dagelijcx bij de lelieluiden 10 alle goede diensten te doen. Soo Engelant eens eene vigoureuse resolutie neemt, soude mijn heer den rijcxcancellier mij daer wel connen gebruicken. Doch dat is seer onseecker, alsoo Engelant noch met Vrancrijck niet en sluit ende met Hollant blijft in dispute. UE. gelieve mij te schrijven, off d'heer Joachimi 11 derrewaert weder gaet.

{==375==} {>>pagina-aanduiding<<}

Monsieur d'Avaux 1 van sijne ambassade wedergecomen sijnde heeft door pater Joseph 2 geobtineert, dat tegen Saucour 3, sijne swager, die Corbie heeft overgegeven, niet en werdt gestatueert, hoewel sijne faute, alsoo in die stadt niet gebreck en was dan courage, grooter was dan van de gouverneurs van Castelet 4 ende Capelle 5, die bij contumacie gecondemneert sijn met vier paerden vaneen getrocken te werden. Eenige meenen Saucour nu in Engelant is.
Den coning heeft over vijf dagen aen mij gesonden den meester van ceremonie om te seggen, dat sijne Maiesteit gaet tot defensie van de frontieren, ende de ambassadeurs de moeite niet en wil aendoen van hem te doen volgen; dat mons.r de Bulion ende Boutiller de vader hier blijven om te verstaen, soo de ambassadeurs iet te seggen hebben. De coninginne 6 blijft hier. Off s'conincx broeder 7 hier blijft ofte nae het leger gaet, is onseecker.
Den vijant sterct Corbye. Ende aen d'andere cant valt met ruiterie in t'hertogdom van Bourgogne - hoewel Verdun op de Saône bij den prins van Condé 8 weder is becomen - ende in Bresil.
Den cardinael de la Valette 9 met hertogh Bernhard 10 blijven om Campagne te bewaeren. Den vijant heeft, doen hij Roie bequam, veel vivres gecregen, t'welck hem voordeel geeft. Men hoopt hier seer op een diversie uit Nederlant.
Den paus 11 schrijvende aen den cardinael Ginetti 12 seit ‘missa ad utrunque regem 13’ om Spaignie noch Vrancrijck niet te offenseren; dit neemt Vrancrijck niet wel.
Den Poolsche gezant Schavasky 14 is sieck, niet sonder peryckel.
Den keiser 15 heeft aen den hertogh van Mantua 16 geschreven; Savoye 17 blijft onlustig tegen Créquy 18 ende in alle sijne actiën wanckelbaer; Parma 19 werd gesolliciteert door Florence 20 ende Genua 21 tot vrede; Rohan 22 can niet doen door pest, honger ende oock vrese uit Tirol. Het Spaensche leger in Italië

{==376==} {>>pagina-aanduiding<<}
buiten de guarnisoenen werdt geschat XXm man, want sij hebben uit Naples, Duitschlant ende d'eilanden van Provence hulp becomen. De Fransoisen met haer hulpen connen de helft niet uitbrengen; hebbende daerom alle de forten bij den Tecin verlaeten. 's Conincx schepen seilen noch niet uit.
De saecken van den Turck 1 gaen oock qualijck: sijn armée seer geswackt door sieckte, sonder gelt, ende niet machtig de Persianen te wederstaen; daerenboven een groot meuterie van de soldaten in Asiën; den coning van de Precopsche Tartaren 2 in terme van revolte hebbende den Bassa van Caffa 3 doen ombrengen.
In Naples werdt van nieus gelicht 12m te voet, 4m te paerd. Uit Spaigne comen noch 6m nae Milan om de Fransoisen, die alrede in Piedmont sijn geretireert, te vervolgen. Savoye doet niet; Parma vordert sijne particuliere interesten tegen Doria 4. Den H (?). van Mantua is in de ly (?) ende werdt gesolliciteert. Van alle de conquesten hebben de Fransoisen ende haere bondgenooten niet behouden dan Villette ende Bremo. Summa: overal is wijsheit, courage ende macht van noode om tot eene goede paix te comen. God geve dat best is.
5 Sept. 1636.

Wilt mij wel adviseren van de intentiën van Calaber, Numerianus 5, Caesar 6 etc, opdat ick oock wel mach adviseren aen uE. ende (?) bij Thucydides 7.

Adres (met andere hand): Mijn heer Mijn heer raetsheer Reigersberg. In Den Hage.
port
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 5 Sept. 1636 wt Paris. Antwoorde van de heer rijxcancelier aen St. Chaumont versouckende ons broeders revocatie. Mijn heer den prins 8 oordeelde dit seer te strecken tot eere van ons broeder.












2746. 1636 september 6. Van Willem de Groot 9.

Frater optime,
Beasti me iis, quas XXVIII. Augusti misisti litteris 10, quibus ut respondeam hoc habe: Graswinkelium 11 jam totum esse in refutando Seldeno 12, cujus operis specimen, ubi ventus faverit, spero accipies; de te quid constiturus sit magnus cancellarius 13, intelligere aveo, et rursus quid tu de Anthologia tua 14.

{==377==} {>>pagina-aanduiding<<}

Testimonium, ut a Delfensibus habeam, quale desideras, pro viribus annitar; in Roterodamensi negotio 1 non multum profici video, et cum senatore 2 agam, nequa expediendae rei praetermittatur occasio.
Petri 3 animum omnino a profectione Indicana, et expertus sum et scripsi antehac, esse alienissimum, neque mutabit eum profecturus illuc Mauritius comes 4, quamquam et conditiones omnes apud eum jam sunt lectae. Si foro operam addicere velit, puto eam Petro fore non infructiosam et possemus nos in hac parte alicui esse usui, imprimis vero D. senator, qui hoc consilium maxime probat, ut ex ipso, puto, intelliges; ego Petrum ad nos evocavi, ut coram certi aliquid statuere tibique rescribere possimus.
Salmasium 5 senatoria dignitate auctum laetor; audio ad nos reversurum, quod sane malevoli non optant, nos vero amici omnes desideramus.
Quomodo se res in Gallia habeant, ex te filiove 6 saepiuscule discere aveo; apud nos nihil fere geritur. Princeps 7 naves multas etiamnum penes se retinet, quanquam tempestas anni ferre non videtur ut magni quid capessat, certe non circa oram Flandricam.
Anglorum rex 8 in instituto suo perseverat, ut exercitium marini dominii sibi velit vindicare. Navis, quae e Persia in portum Hitlandicum appulit, ab aliquammultis Britannicis quasi circumcidetur; misit et eo societas Indica aliquas et nostris, quis futurus sit rei exitus, in incerto est. Dorpius admirallus noster 9 omnium hic sermonibus vapulat, et apud Ordines accusatur, quas redux excusationes in promtu habiturus sit, videbimus.
Ordines Hollandiae queruntur se multa circa ultimum cum Gallia tractatum 10 ignorasse, quae tamen scire debuerint, idque Pavio 11 imputatur.
Magna hic rationum et aerarii conturbatio est; in castris bis lustratio militum est instituta et secunda vice longe minor numerus repertus quam priore, quod Ordines male habet et milites, quibus pessime solvitur, alienores reddit.
Hamburgo accipimus Banerium 12 et Stalhausium 13 copias Saxonis 14 fere ad internecionem usque cecidisse; ita nuntiant, qui Amstelodamo litteras accipiunt; dulce mihi est progressus Suecorum, quando de nostris vix ulla spes, intelligere, tam tua quam publica causa.

{==378==} {>>pagina-aanduiding<<}

Deus O.M. te orbi christiano nobisque diu servet incolumen, Brandanum Detrii 1 adverso vento hic etiamnum detineri puto, quanquam aliquot diebus hominem non vidi.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, VI. Septembris 1636.

F[i]lio salutem dicas rogo, cui ut scribam, angustia temporis prohibet.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de Suède A Paris.
In dorso schreef Grotius: 6 Sept. 1636 W. de Groot.
Boven aan de brief: Rec. 27 oct.












2747. 1636 september 8. Van Ch. Marini 2.

Monsieur,
Je vous envoye icy deux lettres pour monsieur le gran chancelier 3 et le sieur Strasburg 4 l'un et l'autre suppliant pour le payement de mon gage qu'on me doit de tant de temps, et vous supplie aussy d'y contribuer vostre possible. Dieu m'est tesmoin en quelle nécessité ie suis icy, et néantmoins on veut que ie continueray la résidance sans l'argent. Ma femme 5 s'est accouchée d'une fille 6 de sorte que la despance me croit de iour à aultre sans avoir aucun subside de monsieur le gran chancelier vers lequel il faudra à la fin que ie m'en aille.
Icy continuent les misères et la maladie de monsieur le duc 7 qui pourtant ne peut agir come il voudroit.
Au Milanois les François se renforcent, mais pour cest'année ils ne feront guerre les Espagnols estant ores forts de 17m de pied et 6m chevaux, à ce qu'on escrit d'Italie.
L'on a finalement amené du Venétien 6 pièces du canon qui seront mis dans le fort de Mantel, mais si on ne donne satisfaction aux Grisons ny cela ny aucune autre chose garantira les François du naufrage en ce pays où ils sont tant hays et les Austrichiens en tireront leur proufit.
Je demeure de tout mon coeur, monsieur,
Vostre serviteur très humble


C. Marini.


Je vous prie de m'adviser de la réception de celles que ie vous ay envoyées ces mois de Juillet et d'Aoust n'ayant depuis la vostre de 14 de Juin rien receu de vous ils faut envoyer vos lettres à Coire.
De Chiavenne, ce 8 de 7bre st. n. 1636.


{==379==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: A M.r Grotius.
In dorso schreef Grotius: 8 Sept. 1636 Marin
en: Publicz 23 Aug./2 Sept. Sprecher 9/19 Augusti.
Boven aan de brief: rec. 16 sept.












2748. 1636 [na september 8]. Van Ch. Marini 1.

Monsieur,
C'est une choche estrange que depuis le 14 de Juillet 2 ie n'ay point de vos nouvelles, et suis aussy en doute si mes lettres vous auront esté bien rendues les envoyant quasiment chasque sepmaine. Pourtant ie vous supplie d'addresser d'ores en avant les vostres au sieur Tschudy 3, secrétaire et interprète du roy 4 à Coira, car ie m'apperçois bien ouvertement qu'on retient et fait ouvrir mes lettres.
Monsieur le duc 5 se porte mieux et se prépare contre les Espagnols lesquels n'ayant guerres à faire en Italie où nos affaires vont assez mal voudroyent dereschef envahir la Voltoline.
Le colonel Léon 6 cependant impérial a passé n'aguerres par la Suisse en Italie avec deux mille hommes à pied pour renforcer les Allemans dans le Milanois d'où une partie de l'armée veut attaquer le duc de Parme 7.
En Alsace doit arriver un' autre armée soubs le commandement de Buttler 8 (?) pour se ioindre avec dixm hommes au Gallas 9 et attaquer la Bourgone du roy, avec quel succez nous le verrons bientost.
Les Grisons demeurent malcontans de n'avoir pas encor la Voltoline à son souhait; il est à craindre que tout ira mal si la France persiste en ses premières intentions.
En Suisse on attend la responce des princes ausquels ils ont escrit touchant la paix générale et selon qu'ils respondront ils prendront aussy leur résolution comme ie croy de ne rien faire par armes pour coopérer à faire une bonne paix.
Ie vous supplie, monsieur, de reccomander monsieur Hofkirch 10 à monsieur le gran chancelier 11 afin qu'on le rappelle à l'armée du Banier 12 ou Lesle 13, car il demeure constant dans le party suédois, et ores que l'empereur 14 luy offre mille

{==380==} {>>pagina-aanduiding<<}
advantages par son frère révolté 1 si est ce qu'il nous ne veut pas quitter, ayant donné son revers (?) à la couronne de Suède à laquelle seul il veut servir et l'employant pourra faire de gran services au bien public, estant un cavalier de gran courage et expériance au fait de la guerre.
Le résidant d'Angleterre 2 traitte aussy avec luy pour le mettre au service de son roy 3, mais il n'y ayant d'envie, attendant premièrement la responce du gran chancelier auquel il en a escrit plusieurs fois, sans avoir eu aucune responce jusques à présent. Il m'asseure que le duc Bernard 4 est peu affectionné vers la couronne de Suède et que pour ce suject il est party de luy n'ayant voulu despendre que d'elle seule. Il se faut encor guérir de sa blesseure à Zurig, en attendant cependant ce qu'on faira de luy et si monseigneur le gran chancelier ne faira pas estat d'un si brave et affidé cavalier à nostre party il faira certes gran tort au bien public. Je vous prie donc en son nom de repprésenter là où il faut ses intéres, afin qu'il puisse avoir bientost quelque bonne résolution de la couronne de Suède touchant ce qu'il doit faire, car l'ayant bonne il se rendra estant sain tout incontinant là où on le voudra employer.
Si vous avez receu toutes mes lettres que ie vous ay envoyées jusques à présent ie vous prie de m'en advertir estant en peine pour leur interception. Vous pouvez reccomander d'ores en avant les vostres au sieur de Lieu 5, secrétaire des postes à Lyon, qui les faira tenir à monsieur Tschudy à Coira, autrement elle se perdront.
Dieu veu[i]lle cependant faire prospérer les armées du roy et de nos Suédois en Saxe où ils doivent avoir pris une partie du pays de Luneburg s'advançant contre l'électeur 6 mesme.
N'ayant autre chose ie me reccomande à vostre faveur et demeure très passionnément, monsieur,
Vostre serviteur très obéissant


C. Marini.


Ex loco noto, 7bris 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius etc.
In dorso schreef Grotius: Sept. 1636 Marini.
Boven aan de brief: rec. 8 oct. 1636 n. st.












2749. 1636 september 9. Van N. van Reigersberch 7.

Mon frère,

{==381==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ick verlange seer naer tijdyngen van daer. Mijn leste sijn van den achsten Augusti 1.
Hier hebben wij anders niet als dat sijn Ex.tie 2 met het leger is gegaen naer de Langestraete, ende liggen de ruyters te Waelwijck, het voetvolck te Sprangen. De ministers van den conynck 3 nemen weynych contentement in die diversie; veele in desen Staet sagen oock garen, waer het mogelijck, dat sijne M.teyt met eenych notabel exploict wierde gesubleveert. Dan het schijnt de macht van den viant, de sterfte, die overal glisseert, het verloop van tijt ende den voorraet, die in alle plaetsen is, soo van volck als behouften, alle desseinen te difficyl maecken.
Den lantgrave 4 is hier, hebbende geleyt sijn voetvolck in de vaste plaetsen ende sijne ruyterie, die hij seyt sterck te sijn drie duysent, gebracht op dese frontieren. Godtz 5, generael van den keyser 6, sterck tusschen de thien, twaelff duysent paerden, heeft Paterborn met stormenderhant ingenomen, domineerde alleen in Westphalen; dan op de tijdynge, dat den generael Banner 7 geconiungeert met Lesle 8 de stat Lunenburch ende eenyge andere plaetsen hadden ingenomen, is Gots getrocken naer den Weser. Geïntercipieerde brieven seggen den hartoch van Saxen 9 (he)m te swack vont om Banner het hooft te bieden.
Den lantgrave en is in de beste postuyre niet, heeft mijnheer den prins 10 aenbiedynge gedaen van sijn ruyterie, mits dat men geduyrende het employ deselve alleen van nootdruft onderhoude ende daernae de onse hem weder een ruytersdienst doen. Dan die presentatie kan niet werden geaccepteert. Het schijnt de Fransen aen dien heer verder beloften hebben gedaen als de prestatiën volgen, hadde garen hier assistentie van gelt ende ammonitie van oorloge.
In desen hogen noot van dat rijck soude het best met diversie, die in Duytslant soude connen ge(sc)hieden, werden geholpen, daer middel toe ware, indien sij raet wisten tot gelt. Dan dit is soo schaers, dat Waerdenburchs 11 regiment te voet, Moulers 12 te paerd t'eenemael blijven buyten employ ende verloopen tot niet bij faulte van betalynge.
In Engelant, naer den heer Beveren 13 schrijft, heeft men geen contentement van de beiegenynge van den grave van Arondel 14 ende maeckt men mine, off men met ernst de saecken van den Pals wilde bij de hant nemen. Den Engelschen admirael 15 hadde te hooff geschreven, dat onse buissen meest waren wt de Noortzee, maer dat hij van de resterende alle contentement ontfynck; ende verstaen wij van

{==382==} {>>pagina-aanduiding<<}
die wt zee commen, dat den admirael last heeft de vissers aff te voorderen een gulden per last, onder belofte dat den conynck 1 haer de neerynge vrij sal houden ende haer tegens de Dunckerkers over de schade, die sij in het vissen souden lijden, indemneren, hetwelcke seer smaeckelijck is ende sonder difficulteyt den gulden doet betalen. Een schadelijcke consequentie voor desen staet.
Te Dunckercke, naer den heer van Hauthain 2 schrijft, waren wt Spaengiën gearriveert twintych, ende, naer andere rapporteerden, achtentwintych scepen, daeronder eenyge Engelsche, overbrengende vierduysent Spangaerts, noch meer werdende verwacht.
Den conynck van Engelant toont hem te onvreden tegens die het Spaens gelt lestmael wt Engelant hebben laten gaen, ende sullen deselve het moeten verantwoorden.
Ick mercke de Fransoisen opinie hebben alsoff Aisma 3 in het hoff van den keyser 4 negotieerde om desen staet als een deel van het rijck te doen erkennen.
In Sweden verstaet men tot continuatie van het oorloge. De keysersche, (naer) de Brabantse advisen ons seggen, verstercken haer ontrent de Somme ende maecken daer een magasijn. Den conynck van Hongeren 5 was om door Brissac hem bij Gallas 6 te vougen.
In Westindiën is groot gebreck van ordre ende autoriteyt. Graeff Maurits 7 maeckt staet in het begin van October te vertrecken, crijcht keur van volck.
De Staten vergaderen binnen acht dagen. Sijn Ex.tie heeft noch eenych voetvolck ontboden; ten is buyten apparentie niet, dat noch yet bij de hant soude nemen.
Ick doe mijn ordinaris gebiedenisse ende blijve
UEd. seer dienstwillygen broeder


N. van Reigersberch.


Desen 9 Sept. 1636.

Ick sal garen uEd. opinie van Numerianus 8 verstaen.


Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 9 sept. 1636. N. Reig.
Nogmaals: 9 sept. 1636. N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 14 oct.












2750. 1636 september 10. Aan J. Gersdorff 9.

Vir Nobilissime,

{==383==} {>>pagina-aanduiding<<}

Iter in Italiam sub idem ferme tempus, quod tibi destinatum arbitror, moliuntur 1 duo mihi percari, alter conjunctus publicorum negotiorum vinculo D. Schmalcius 2, magni Suediae cancellarii secretarius, in magna apud ipsum gratia, alter affinitate propinqua admodum, fratre genitus meae conjugis 3. Qui si te nondum transgressum Alpes aut alibi locorum invenire poterunt, felices judicabo idque si Deo volente evenit, mutuam ut amicitiam inter vos colatis, illos monui, te vero precor.
Si quid vicissim facere potero, quod tibi sit gratum, nihil aliud erit opus, quam id 4 ut sciam.
Vale et nos ama.
Tuus vero animo


H. Grotius.


X Septemb. MDCXXXVI.












2751. 1636 september 10. Aan T. Guiscardi 5.

Illustrissime Domine,
Nescio, an per ea, in quibus agis, loca transituri sint D. Schmalchius 6, magno Suediae cancellario a secretis, et fratre genitus meae conjugis meaeque domi versatus hactenus, D. Reigersbergius 7. Sed felices judicabo, si eis conspectu colloquioque tuo, quae ego saepissime desidero, dabitur frui. Quod si ipsis Deus concesserit, rogo, ut referre aliquando possint meae commendationi apud virum tantum ponderis fuisse aliquid, ut in eo triumphem.
De iis, quae geruntur, nihil addam: nam et sero puto perventuras has literas et diligentiam Domini Priandii 8 nemo est, qui exaequet.
Vale, vir summe.
Tuae Illustrissimae Amplitudini addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, X Septembris MDCXXXVI.












    2752. 1636 september 10. Aan L. Holste 9.

Non amo, vir eruditissime mihique semper carissime, negotium exhibere amicis. Itaque peperci tibi hactenus. Quod nunc quominus faciam, obstant amici

{==384==} {>>pagina-aanduiding<<}
duo, qui Romam eunt, alter ab arcanis et epistolis Suediae cancellario 1, alter mihi propinquae admodum affinitatis junctus necessitudine fratre meae matris familias genitus 2, illi nomen Schmalcius, natales Suedici, Zelandus alter eodem, quo mea uxor, nomine, Reigersbergius. Volunt videre Romae veteris reliquias et splendorem novae: et quia externis multa accidere possunt 3 improvisa, tutelam quaerunt. Quam ego in te, homine Germanicae fidei, eos reperturos non dubito paratus, si quid velis, paria facere.
Quidni etiam literis, illis dico nostris, adjiciam aliquid? Cum Suediae regno me dederim, quaero cuncta, quae ad gentium Scandinaviae veterem historiam pertinent. Verti Procopii et Gothica et Vandalica 4 ex Graeca editione optimi Hoeschelii 5. Contuli cum manuscriptis ex regis Franci bibliotheca duobus, quorum altero usum video Hoeschelium; et partim ex iis partim ex ingenio, ut solemus, correxi multa properanti Hoeschelio praeterita. Sed hiatus, qui in Hoescheliana sunt editione - deprehenduntur autem ex versione latina quanquam aliis in locis mire mutila - iidem in illis erant manuscriptis codicibus. Eorum hiatuum indicem - sunt autem non multi - ad D. Peiresium 6 amicum communem miseram, ut ejus gratia eorum supplementum abs te potissimum, si tibi non vacaret, ab alio obtinerem. Nunc ex Puteanis 7 intelligo Elsevirium 8 et supplementum eorum hiatuum et multas ex Vaticano codice, quo usum Allemannum 9 video, emendationes secum ferre in Bataviam. Non invideo, et eorum editionem 10, si non nimium morantur, opperiar. Caeterum si tuo, veteris amici beneficio, sarcire possim illa, quae hiant, de caeteris non ita multum sim sollicitus audeamque cessantibus, si forte, Elseviriis mea negotiorum multorum subseciva protrudere. Sed haec omnia tui sunto arbitrii.
Tibi omnia quam prosperrime procedere et opto et magno semper cum gaudio intelligam.
Vale.
Tuus ut semper


H. Grotius.


X Sept. MDCXXXVI.


Adres: A Monsieur Monsieur Holsteinius chez Mons. le Cardinal Barberini 11.













{==385==} {>>pagina-aanduiding<<}

2753. 1636 september 10. Aan F. Sprecher 1.

Nobilissime Domine,
Nullae fuerunt literae tuae, quibus non responderim, sed puto utriusque nostrum literis evenire, ut a curiosis intercipiantur. Postremae, quas a te accepi, datae fuere VI Maii; etiam ad eas illico respondi 2. Nunc his nihil novi perscribo. Satis enim certi eorum, quae geruntur, nuntii erunt amici hi mei D. Schmalcius 3, is, de cujus apud dominum M. cancellarium 4 gratia antehac tibi scripsi 5 quemque tui amantissimum semper comperi, et D. Reigersbergius 6, quem uxoris meae fratre genitum domi meae hactenus habui et direxi ad ea discenda, quae bene natum discere oportet. Scio utrique tuam amicitiam utilissimam esse posse, quare rogo, ut eos eo complectaris amore, quem tibi ego semper praestabo.
Vale, vir nobilissime.
Tuus tuo merito


H. Grotius.


Lutetiae, X 7 Septemb. MDCXXXVI.












2754. 1636 september 11. Aan S. Bielke 8.

Bellum Galliae duabus ex partibus incubuit. Nam dum ad Picardiam periclitantem miles a principe Condaeo 9 abducitur, in ducatum Burgundiae incubuit dux Carolus 10 et Galassiani 11 exercitus bona pars tanta vi, ut eo tractus sit cum copiis, quae ipsi restabant cardinalis Valetta 12 et dux Bernhardus 13 hic capto prius per scalas in Lotharingia Rembirvillerio parum firmo oppido. Etiam his accessionibus sustentatus princeps Condaeus aegre sperat se parem fore reprimendis illic 14 hostibus. At qui ad Belgicum sunt finem hostes, in utraque agunt Samarae ripa Corbiamque muniunt, ut transitum amnis suae potestatis habeant.

{==386==} {>>pagina-aanduiding<<}

Rex 1 Sylvanecti agit; reginam 2 urbi, exercitui summo cum imperio fratrem 3 praefecit; et affluente ex omni Gallia tum nobilitate, tum eo, quem civitates collegerunt, milite XV instructus 4 machinis ultro Belgis minatur.
Hae curae propiores de Italia cogitari non ferunt. Itaque ibi agros tenet validior haud paulo hostis. Classis Gallica et Hispanica mutuo metu tempus transigunt.
Magna spes in principe Arausionensi 5 ponitur, in Anglo 6 vix ulla. Legatus Polonus 7 commodiore jam valetudine dona regia exspectat et molitur abitum. Landgravius 8 Hagae quid egerit, nondum hic cognoscitur.
Deus, Illustrissime Domine, Vestrae Illustrissimae Dominationi 9 res prosperas concedat.
Illustrissimae Dominationi Tuae addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae XI Septemb. MDCXXXVI.











2755. 1636 september 11. Aan L. Camerarius 10.

Illustrissime Domine,
Bellum Galliae ... 11.

Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. A.o 1636 Hagae Com. 18bris.











2756. 1636 september 11. Aan L. Grubbe 12.

Bellum Galliae ... 13.












{==387==} {>>pagina-aanduiding<<}

2757. 1636 september 11. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Mensis hujus initio cum Rambirvillerium in Burgundia scalis irrupsisset dux Bernhardus 2, principis Condaei 3 omnem Burgundiam periclitari a vi hostium clamantis literis excitus ipse ac cardinalis Valetta 4 eo profecti sunt et jam hostis praeter excursores aliquot se in comitatum recepisse dicitur. Duci Bernhardo audio IV esse equitum millia, peditis vix quicquam. Narravit mihi Degefeldius 5, cum Dola obsessa esset, tantam fuisse imperitiam disponentium machinas, ut globi plerumque intacta urbe in partem castrorum alteram inciderent. Ad Corbiam nihildum aliud quam munit se hostis.
Rex 6 Sylvanecti est: mitto acta, quibus reginam 7 huic urbi, fratrem 8 armis summo cum imperio praeponit, multo verborum honore, velut longa experientia cognitos, cum haec prima sint utrique regendi rudimenta. Reginae consilium additi Bulionius 9 et Butillerius 10, quem Angli 11 non minus quam ego, siquid obveniat, adire jussi: praeterea princeps parlamenti Lesaius 12 et Leo 13. Fratris regii nomen repertum est, sub cujus umbra cardinalis 14 imperaret, cui fasces submittere noluerat tentatus comes Suessionensis 15. Veteri sanguinis profluvio non sine ulceribus ac dolore laborat cardinalis, flans interim ingentes spes. Nam fratri regio dixit se ipsi a sacris futurum Bruxellae, hac expeditione. Creditur rex brevi in his partibus habiturus L M egregiis nobilium civitatumque studiis. Machinae ei sunt XL, eductae e Portu Gratiae pleraeque.
Turcam 16 sperant Galli moliturum aliquid, quo vires Hispani distrahant; ego aegris adeo, ut nuper 17 scripsi, ejus imperii rebus nihil magni sperare audeo.
Brezaeus 18 quod de se questum sciat cardinalem infensus, privatis insuper stimulatus in Mileraeum 19 odiis, videtur abjicere velle publica munia dolente nemine. Classiarios omnes Pontcurleio 20 - alius hic est cardinalis propinquus,

{==388==} {>>pagina-aanduiding<<}
longis navibus praefectus - iratos dimissionemque postulantes literis et melioris imperii promissis placat cardinalis.
Iam tertium intra paucillum temporis salutatum me venit regis admissionalis 1 dixitque Zavaskium 2 redditum meliori valetudini iter domum parare per Venetias. Quid egerit, nescio. Ceterum aliquid nobis noxium latere suspicor.
Ait Heufdius 3 polliceri Bulionium nobis sub anni hujus exitum XXXII imperialium dalerorum millia. An staturus sit promissis, nescio. Certe impellere non desinam summa tota repraesentata valere ad res agendas potuisset. Istae particularum solutiones nihil aliud sunt quam vincula, quibus nos retineri putant obstrictos.
Londinio rex Angliae 4 ob luem digressus Oxoniae nunc est. Ait comes Licestrius non in imperatorem 5 tantum et Bavarum 6, sed et in Hispanum 7 justas 8 sibi armorum causas, quod hic procuraturum se, ut Palatinatus cum electoratu reddatur, promiserit. Procurandi verbo includi praestandi necessitatem volunt Angli, cum Hispani operam se debere, non et eventum praedicent. Quamdiu cum Batavis de mari calet controversia, quis est, qui Anglos, qua oportet fortitudine, Palatini negotium curaturos putet?
Landgravius 9 quid Hagae egerit, quid acturus sit Arausionensis princeps 10, magna est exspectatio. Iuvenis princeps Wittembergius 11 ivit ad castra regis mihique valedicens rogavit, ut Tuae Sublimitati per me commendaretur.
Milereius 12 magnus antehac religionis reformatae defensor, sed a suis abscissus, dum cardinalis Riceliaci auspiciis conciliaturam inter romano-catholicos et evangelicos molitur, nihil deterritus libri antehac a se editi 13 successu improspero, aliud vulgavit inscriptum cardinali hoc titulo: christianae concordiae inter catholicos et evangelicos in omnibus controversiis instruendae consilium 14: nihil aliud haud dubie quam apud illos irrisum, apud hos offensam lucraturus, cum initium faciat ab assertione primatus Petri, quem perpetui ecclesiastici regiminis causa institutum asserit. Neque videt cardinalem aliosque pontificis 15 ministros sub pacis vocabulo nihil aliud agere quam ut speciosum obtentum

{==389==} {>>pagina-aanduiding<<}
subministrent iis, qui ob metum aut spem a parte afflicta ad valentiorem cupiunt transgredi.
Ratisbonensis conventus jam coiisse creditur atque inter caetera acturus de Trevirensis 1 dispositione 2.
Crediderim magnas esse inter Rhenum atque Ararim hostium copias, quando princeps Condaeus nuntiatur nobis incendisse suburbia Divionis, ne illis latebras praeberent, et Colmaria magno exercitu premi.
Opto, Excellentissime Domine, Tuae Sublimitati res prosperas.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 3.


Lutetiae, 11 Septemb. 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2758. 1636 september 12. Aan N. van Reigersberch 4.

Mijnheer,
Hertogh Bernhard 5 heeft Remberville in Lorraine ingenomen bij escalade. Daernae is hij ende den cardinael de La Valette 6 gegaen nae 't hertogdom van Bourgogne, alwaer den vijant soo groff aenging, dat den prince van Condé 7 genootsaeckt is geweest de fauxbourgs van Dyon selff te branden. Nu seyt men, dat een deel van 's vijants volck is voor Colmar.
In Picardye heeft den vijant nae Corbye nyet gevordert. Den coning 8 is te Senlys. Men meent, hij haest hebben dal vijftighen duysent man, heeft XL stucken geschuts; heeft het gelyet, dat 't leger zijnen broeder 9 gegeven, door dewelcke den cardinael 10 sal regieren ende 't gouvernement van Parijs aen de coninginne 11 geassistert van den Raedt van de heren Bulion 12, Butiller 13, Lejay 14 ende Lion 15.
De vloot doet noch nyet. Men heeft hoop op den Turck 16, maer soo ick meen, tevergeefsch, alsoo dat rijck zeer ontstelt is. Pontcurley, general van de ga-

{==390==} {>>pagina-aanduiding<<}
leyen (?) 1, neeff van mijnheer den cardinael, hadde gewilt, dat de capitainen van zijn regiment - want hij oock colonnel is - souden commanderen over de galeyen; hyerover hebben de capiteynen van de galeyen haer afschyet begeert. Den cardinael - ongeluckigh in 't advancement van zijne vrunden - heeft aen de capiteynen geschreven tot accommodatie.
Den mareschal de Bressé 2 over enige onlusten nyet wel eens met mijnheer den cardinael soeckt uyt de dyensten te schyden, daer nyemant zeer droeff om sal sijn. Laestmael als Doles belegert was, was het geschut soo gestelt, dat het meest over de stadt passeerde ende raeckte dye van het leger aen d'andere zijde.
Men verlanght hyer zeer te weten, wat den landgraeff 3 in Den Hage heeft gedaen ende wat den prins van Orangie 4 sal beginnen, dye men seyt Damme genomen te hebben ende te gaen voor Brugge.
Den cardinael is weder vol pijns vanweegen zijn hemorrhoïden, maer dat is hem nu ettelijcke maelen tot gesondthijt gedijt.
Ick verlang om wat claer te zijn in alle mijne saecken uE. voor desen gerecommandeert.
XII Sept. XVIcXXXVI.

Thuccydides 5 hout voor seecker, dat Cimons 6 saecken moeten nae Alca[e]us 7 toe.


Adres: Mijn Heer Mijn Heer Reigersberg, raedt in den Hoogen Raide in Hollant In Den Hage.
Port.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 12 septemb. 1636 wt Paris.












2759. 1636 september 16. Van N. van Reigersberch 8.

Mon frère,
Den ordinaris dach vermaent mij tot schrijven, hoewel ick om uEd. yet te doen weten wel een dach twee, drie langer soude hebben moeten wtstellen.
Mijnheer den prins 9 staet in pointen om het leger te doen marcheren, werrewaerts naer toe is onseecker ende qualijck te gissen. Eenyge groote scepen geven opinie men paerdevolck wil embarqueren, ende dat soude moeten wesen met dessein op Hulst ofte het Sas. Antwerpen is van grooter gewichte, hoewel veler oogen daer mede op vallen. Andere meenen die praeperaten sijn, gelijck mede een geslagen brugge over den Rhijn, om den viant te amuseren; willen, dat het op Breda is gemunt. De meeste diversie voor Vranckerijck soude werden gecauseert met yet

{==391==} {>>pagina-aanduiding<<}
op de cust van Vlaanderen te attenteren, ende, dewijle het oogemerck is die crone dienst te doen, soo mocht wel yet in die quartieren vallen.
Desen dach crijgen wij tijdyngen, dat de grave van Ritbergen 1, baron van Westmale 2, een cornet Beest met een cappitain Heerwaert 3, die onlanckx in statendienst is geweest ende sonder pasport over is gegaen met miscontentement ende dessein op Schenckenschans, in ons leger gevangen sijn gebracht; de particulariteyten weet men noch niet, doch wilden met een convoy naer Breda ende hadden bij haer eenyge maenden soldi voor eenyge compangiën, met wel 300 wagens, ende sijn bij 3000 ruyters, 2000 vierroers van de onse geslagen.
Den lantgrave 4 is naer ons leger. Gister sach ick brieven van den 7 deser wt Hamburch geschreven bij St. Chaumont 5, die seyden den oversten Wrangel 6 seven regimenten van Marusini 7 hadde geslagen.
Een schip van cust van Coromandel, waerdych ten minsten achthien oft tweeëntwintych tonnen gouts, soo het alles in heeft, dat tot sijn ladynge was gedestineert, leyt voor de Oostindische Compangie in Hitlant 8; twee oorloochschepen ende twee fregatten sijn om het in te brengen. De actiën sijn geresen tot 252 vijftyen. De Compangie sal in nagelen wtdeelen 27 1/2 per cento.
Van daer heb ick geen tijdynge als van den eersten Aug.
Ick bidde om mijn gewonelijcke gebiedenisse.
UEd. dienstwillygen broeder


N. v. Reigersberch.


Desen 16 Sept. 1636.


Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot, Tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 16 Sept. 1636. N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 14 oct.












2760. 1636 september 18. Aan L. Camerarius 9.

Nobilissime Domine,
Fervent hic de pace sermones misitque ad cardinalem Hispanum 10 pontificis

{==392==} {>>pagina-aanduiding<<}
hic agens nuntius 1, ut ad pacem tractandam tempus ab armis quietum obtineat. Angli 2 urgent, ut reddatur Lotharingia, sperantes eo 3 se opimiores conditiones impetrare posse Palatinae domui.
Bellum ubique majore strepitu quam processu agitur. Nam praeterquam quod Corbiam exacte muniit hostis, nihil aut cis aut ultra Samaram magni agitat et rex 4 nobilitatem ab extimis regni partibus adventantem in ver distulit, ita ut praelium exspectandum non videatur.
In Burgundia quid futurum sit, dubitari potest: sunt nunc ibi principis Condaei 5, cardinalis Valettae 6, ducis Bernhardi 7 copiae; sed magnus est regis Hungariae 8 et Galassii 9 exercitus crescitque e Silesia, Saxonia, Westfalia.
Vallis Telinensis res non optime se habent aegrotante Rohanio 10 simulque rebus Rhaeticis et imminente hoste, tum ex Lindavia, tum ex Tirolensi agro.
Mari nihil agitur naves longas triplo supra Gallos numero habente Hispano 11, caeteris minus illi coelo idoneis. Per Italiam Gallis sociisque ad Hiberna repulsis agro potitur Hispanus cepitque Castella Fontanam ad Sesiam, Rebidum non longe Alexandria Insubrium, exemit obsidio Rotofredi castellum in Placentino agro caesis, quas ibi collegerat Parmensis 12, copiis. Parmensi diras minatur pontifex, ni bello abstineat.
Angli Ratisbonensia adhuc responsa exspectant. It eo a Polonia Ossolinskius 13 regis sui 14 jus in Suediam commendaturus imperatori 15 et electoribus 16 pacisque se Germanicae conciliatorem oblaturus. Simul regi Hungariae, si quid potest, ad Romanum Regnum 17 adipiscendum navabit operam. Hanovia de induciis agit rerum periculo.
Tempus efficit, ne quid adjungam aliud, Illustrissime Domine, quam votum pro Illustrissimae Dominationis Tuae rebus prosperis.
Illustrissimae Dominationi Tuae omni observantia addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, VIII/XVIII Septemb. MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.













{==393==} {>>pagina-aanduiding<<}

2761. 1636 september 18. Van J. de Groot 1.

Seer Lieve ende waerde zoon ende dochter de Groot,
Uwer L. moeder 2 ende ick, met veel andere goede vrunden alhyer, wenschen uwer E. met alle derzelver Lieve geselschap aldaer, alle geluck, gesontheyt ende zalicheyt.
Ick hebbe uwer E. met mijne voorgaende 3 bedanckt gelijck ick alsnoch doe mits dezen van de 150 £, dewelcker uwer E. door uwer E. broeder 4 ons hebt laeten aentellen; Godt almachtich wil het uwer E. vergelden alhyer tijdelick ende hyernamaels ewelick.
Uwer E. broeder heeft op mij begeert, dat ick alhyer tot Delff soude vernemen nae dit dictionarium Kilians 5 ende dat ick hetzelve van hier door neeff van der Dussen 6 aldaer soude overseynden, gelijck ick zeer gaerne hebbe gedaen.
De pest neemt alhyer al meer ende meer toe, evenwel op veel andere plaetsen noch vrij meerder dan alhyer. Tot Haerlem gaet het al schrickelick voort; de laetste weeck isser al over de vijff hondert gesturven. Hyer sijn dorpen, alwaer qualick een huys daervan vrij is; doch het en is niet alleen alhyer in Hollandt maer oock in meerder andere omleggende provinciën. Het schijnt dat Godt almachtich zelver het oorloch wil aennemen etc.
Hyermede, Seer Lieve ende waerde zoon ende dochter de Groot, Godt almachtich wil uwer E. ende ons allen verleenen 't gunt Hij weet, dat ons zalich is.
Metter haest tot Delff, den 18e September 1636 st. novo.
Al uwer E. goetgunstige goede vader


Jan de Groot.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur etc. à Paris.
Par amis que Dieu garde
Avecq un pacquet marcqué 7.
In dorso schreef Grotius: 18 Sept. 1636 I. de Groot.












2762. 1636 september 18. Aan A. Oxenstierna 8.

Excellentissime Domine,
Ad Silvanectum sunt nunc quoque rex 9 et cardinalis 10: rex bene valens, cardinalis super corporis dolores animo quoque aeger, dum cogitat, quantis rebus

{==394==} {>>pagina-aanduiding<<}
et fratrem regium 1 et comitem Suessionensem 2, armis nunc regiis ita cogente necessitate impositos, offenderit, cunctaque consilia circumspicit, per quae non Galliae tantum, sed et sibi consulat et sua et propinquorum oneratus invidia non ita placatis dejecto Brezaeo 3 nobilium vulgique animis, ut stantem Mileraeum 4 patientes aspicere possint, cujus avaritia 5 nova haec regni vulnera feruntur accepta. Accedit fama ipsam reginam matrem 6 Capellam venisse, ut e propinquo factionem, si possit 7, suscitet, quod tamen vix successurum creditur, quia ultio ejus cum Hispanorum rebus conjuncta est, quorum odium metusque apud Gallorum animos omnibus inimicitiis graviora sunt.
Corbiam hostes ita in altum excitatis operibus munierunt, ut oppidi aspectum abscondant. Partem tamen copiarum habent in iis locis, quae nobis cis Samaram sunt, quasi proelio paratam, quanquam non credunt rerum periti consilium ipsis eam aleam jactandi. Nec magis id rex, quanquam et ipse pugnaturi famam spargit, facturus videtur: nam et Pictaviensem et Armoricam nobilitatem venire ad se paratam in ver distulit.
Rambervillerio per vim capto bonam famam assecutus est dux Bernhardus 8, quod mulierum praesertim divino cultui dicatarum pudicitiae eam curam gesserit, quam hinc abiens reginae 9 promiserat.
Pulveris bellici, quod e Portu Gratiae venit, in Picardiam portatum est. At in Burgundiae ducatu tanta fuit penuria ex regentium non incuria sed peculatu, ut coacti fuerint Divionis magistratus a Genevensibus petere, obtinuerintque decem librarum millia, postquam tantundem Helvetii se Genevensi armamentario reddituros promiserant.
De Alsatia nihil habemus certi: et conjuncturusne se sit cum rege Hungariae 10 Gallasius 11, an in Campaniam, quia ducatui Burgundiae satis a rege prospectum sit, iturus dubitatur.
Classis regia progressa ad Stoechadas re nulla acta rediit; neque mirum, cum XII naves longas habeat haud amplius contra Hispanicas ejus generis XXXVI, quibus se aliae a duce Etrusco 12 adjungant, quasi ex Senensi foedere 13, ex quo et cohortes praebet, revera quod ipse ut alii principes Itali, statum praesentem Italiae moveri nolint. Navibus, quae rotundae dicuntur, validior Gallus: habet enim prope LX, cum Hispanus 14 supra XIV non habeat: sed earum silente coelo, quod saepe in illo mari evenit, usus exiguus. Tum vero militum classis omnis regia plus sex mille non habet, quod ad terrestres conatus parum est.

{==395==} {>>pagina-aanduiding<<}

Sperarunt per Petrum Mancinum 1 exsulem multis ejusdem fortunae comitatum in regno Neapolitano aliquid movere Galli: sed ei quoque rei obviam iisse videtur regni ejus rector 2, praeter eas, quas habet copias, ab Etrusco duce quater mille peditum auxilio adjutus. Postquam Galli diminutum ad sex millia exercitum multis laborantem incommodis in agrum Montisferrati et Pedemontanum retro duxere, Hispani agrorum compotes Gatinaram incendere, Fontanam cepere tridui oppugnatione, et alia manu Redibum in Mediolanensi ducatu. Auctum utriusque loci praesidium.
Discordiae Gallos inter et Sabaudum 3 non desinunt: neque occultae sunt, nuper etiam ad mutua vulnera progressis inter se militibus, dum morandi sedem in Pedemontanis quibusdam locis Galli sibi vindicant, Sabaudi negant.
Ducis Parmensis 4 copias Gallorum auxiliis, quae mari Genuensi venerant, nonnihil auctas in agro Placentino cecidit dux Hispanus Martinus Arrago 5 quinque millia secum habens, Germanos maxime, castellumque Rotofredum periculo exemit. Neque vero armis tantum invalidus Parmensis, sed et pontificis 6, cujus vasallus est, imperiis concutitur minantis ei certam excommunicationem, ni intra XXX diem armis absistat missa pari ad Doriam 7, vicinum ejus atque hostem, denunciatione. Creduntur ambo Mutinensis 8 exemplo bellum relicturi iis, qui potentiores sunt quam ut talibus territentur.
Etiam marchioni Estraeo 9 per amicitiae speciem cardinalis Barbarinus 10 ostendit monitorium in regem Galliae paratum: et in cardinalium consessu adversus Riceliacum, ut pacis christianae turbatorem, declamatum constat, nimirum ab Hispanica, quae multum ibi potest, factione. Et extra ordinem jubilaeum publicavit pontifex pacis a Deo expetendae gratia. Pontificis, qui hic est, nuntius 11, regis permissu ad cardinalem Hispanum 12 misit de indutiis; ejus negotii eventum opperitur simulator morbi Zavaskius 13, ut, si succedat, suas res apud Gallos simul et Anglos eandem opportunitatem exspectantes, promoveat.
Video multa tentari in Poloni 14 gratiam metuique, ne aliquando etiam apertius controversum nobis fiat jus regni. Ideoque ego, qui non nimium rigidus circa honoris ostentamenta esse solebam, cogor circumspicere atque observare singula.
De Rohanii 15 morbo, quem remittere intelligimus, quantaque ibi sint rerum

{==396==} {>>pagina-aanduiding<<}
gerendarum impedimenta, scribit Marinus 1, cujus res Tuae Sublimitati cordi esse non dubito.
Ad comitem Licestrium 2 rex Britanniarum 3 nec minus ad Arundeliae comitem 4 sua manu scripsit. Sperant inde aliquid e re sua Galli. Sed in postremo colloquio cum iis, quos rex Galliae ei negotio imposuit, Gallis foedus offerentibus, si jam nunc arma Angli sociare vellent, negavit ejus se rei potestatem habere Licestrius. Neque aliud quicquam Galli obtulere: quos miror etiam nunc sperare abiturum Ratisbonensem conventum sine electione romani regis 5. Ajunt imperatorem 6 ex majoris numeri sententia regem romanum non nisi consentientibus suffragiis fieri posse. Facile aliquos electorum 7 rem prolataturos ad pacis tempus.
Ego videor mihi videre cursuros certatim electores, ut sua studia imperatori ejusque filio cunctas terras per arma, insidentibus probent. Bavarus 8 matrimonio et spe communium liberorum gravido jam uxoris utero adstringitur 9: Saxo 10 et Brandenburgicus 11 per consiliarios Austriacis mancipatos arcanasque pactiones: ecclesiastici religionis studio. Et ne Trevirensis 12 discrepet aut captivi suffragio disputatio oriri possit, alius surrogatum iri dicitur: idque inter capita consultationis fore juxta pacem Suedicam bellique in Gallos molimina et tributorum ordinationem.
Landgravium 13 fama spargit ab indutiis recessisse acceptis e Gallia L M scutatorum et cohortibus duabus.
Plerique sic existimant patrem Iosephum 14, in quem negotiorum maxima transmittit cardinalis, dum aulae Romanae gratiam et sibi purpuram quaerit, ea agere, quae et res sociorum et Galliae et ipsius cardinalis Riceliaci plurimum labefactent.
Recentiores ab Italia literae nuntiant Afros praedones a Biserta et Tuneto exscensu in oram Neapolitanam facto, sine damno depulsos.
Germanicae vero literae quanquam eae veteres magno ad nos ambitu veniunt, metuere nos jubent Colmariae, Montipellicardi, Schlestado. A Gotzio 15 Paderbornam obsideri: venientes ad Gallasium septem peditum cohortes, unam draconariorum ad Norimbergam conspectas dici in itinere esse decem cohortes e Silesia, duo

{==397==} {>>pagina-aanduiding<<}
militum e Westphalia millia, paulo plus a Saxone, quae se aut cum illo, aut cum rege Hungariae jungant. Hanoviam de indutiis pangendis laborare.
In Anglia est jam Ponica 1. Illud quoque non praeterierim, cum hic Galli exterique omnes fraudari se non tantum suetis regis liberalitatibus, sed et stipendiis debitis querantur, comitis interim Svarzenburgici 2 Brandenburgicam aulam regentis libere honoraria ad diem persolvi.
Haec postquam scripseram, redit ad me Hamilton 3. De Hornio 4 nihil spei, mutata omnia. Pecuniae, quam hic acceperat, post multa impendia restant Tiguri II M VIII C imperiales. Ea summa si suppleatur, ut fiant VI M imperialium, ait posse redimi supellectilem Horni 5 bis tantum valentem, quae Ulmae 6 est. Ipse dubitat hic cohortem, quae Heiburni 7 fuit, ambire malit, an ad Tuam Sublimitatem proficisci. Putat principem Condaeum 8 cum Valettae 9 et ducis Bernhardi copiis imparem 10 tamen hosti multum illis 11 in partibus crescenti fore. Praeterea Vallis Telinae laboraturas res incursu hostilium copiarum, partim e Lindavia, partim e Tirolensi agro. Regem Hungariae ipsum ivisse ait Ratisbonam.
Mitto Pebliczii 12 literas de illo negotio loquentes, de quo jam per notas scripsi et Sprecheri 13, ex quibus cognoscet Sublimitas Tua insidias, quae literis nostris fiunt.
Rediit jam huc a Nivernensi peregrinatiuncula baro Scudamorius 14, ordinarius Angliae legatus; venitque ad me et literas mihi Northumbrii comitis 15 ostendit, ex quibus video Batavos piscatores coepisse subire jugum piscarii vectigalis. Pro ea mercede Angli eos a Dunquercanorum rapinis defendent. Ita introducuntur onera, quae paulatim in immensum exeunt.
Deus, Excellentissime Domine, Tuam Sublimitatem resque ejus prosperet.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


Hugo Grotius 16.


Lutetiae, 8/18 Septemb. 1636.
Polonorum literae nos docent pacis negotio destinatum Zavaskium: Ratisbonensi conventui Ossolinskium 17 in mandatis habentem, ut regis Hungariae

{==398==} {>>pagina-aanduiding<<}
praesentationi faveat, ut pacis Germanicae adjutor sit et ut amicos sibi paret, per quos indutiae cum Suedis in pacem ex ipsorum commodo mutentur.
Rex secum habet in Picardia ferme XLV M milites.
Fratri regio adest Lafortius 1, comiti Suessionensi Castilionaeus 2. Et hic alchimista gloriosus Boismaillaeus 3 nomine, cum rege et cardinali multa collocutus auri, si credimus, tam properus opifex, ut septenis diebus CC M scutatorum facile sit daturus, egregium rebus egenis subsidium. Patior facile regem, nequid ei prodesse potest, hac fama frui.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2763 [1636 september 20]. Aan G. Galilei 4.

Cognationem nobis esse cum coelo ex tuis maxime operibus didici, vir sapientissime, omnem humanum conatum superantibus, quibusque effectum est ut neque veterum 5 scripta desideremus 6, neque metuamus ne ulla posteritas de hoc saeculo triumphet. Nolo id mihi gloriae sumere, ut me inter discipulos tuos fuisse dicam; magni enim est ingenii ista vel te praeeunte assequi. Inter admiratores si me dixero semper fuisse, nihil mentiar; felicem vero me, si qua tuis partubus in immortalitatis lucem exeuntibus obstetricari possim. Quae 7 causa est cur, ubi ex amicorum optimo Adeodato 8 intellexissem, te post tot exquisitissima studia etiam ad illam tam diu, tam frustra quaesitam longitudinis deprehensionem ad iecisse vim perspicacissimae mentis 9, non ignarus, quantum in eo momentum navigantibus versaretur, Batavis et maris, et maris domitorum domitoribus, praecipue sacrandum hoc repertum, cunctas humani generis utilitates post se relicturum iudicarem. Viam monstravi, quam ineundam censerem, cui spero successum adfore dignum tanti operis merito, paratus in id conferre quicquid aut meae aut amicorum est opis. Veneror te, qui ista aetate tam ingratos expertus animos adversus utrumque invictus et haec et alia plurima ac maxima suscipere pergas. Ista vero non senectus dicenda est, sed vitae perfectio et de omnibus
fortunae iniuriis gloriosissima victoria.

{==399==} {>>pagina-aanduiding<<}


Hunc ego sublimi quaesitum mente triumphum 
Ducere maluerim, quam ter Capitolia curru 
Scandere Pompeii, quam scandere colla Iugurthae 1. 


Valetudinem tibi opto prosperrimam; quod cum facio, humani generis negotium gero.
Tuorum meritorum maximo[rum] non ingratus aestimator


H. Grotius.


Adres: Sapientissimo Viro D. Galilaeo Galilaei.












    2764. 1636 september 20. Aan A. Oxenstierna 2.

Excellentissime Domine,
Venit ad Sublimitatem Tuam tribunus Hamilton 3, amicus fide optima mareschalli Hornii 4, cui nihil magis nocuit, quam quod nimium multis Gallorum et Germanorum res, quae quam maxime celari debebat, innotuit. Ego ferme postremus eam scivi. Feci, ne pecunia deesset, contribui consilium et operam, jam tum tamen multum metuens, ne res tam multis indicata res nostras suo ex usu nec ultra aestimantibus displaceret.
Nunc per Angliam transit Hamiltonus ibi quoque communi causae, si quid potest, profuturus. Puto dignum, qui a Suedis bene excipiatur, tum ob virtutes ejus, quas a multis praedicari audio, tum quia Gallicae militiae Suedicam constanter praefert.
Deus det, ut ejus opera, Excellentissime Domine, Suedia Tuaque Sublimitas felices utantur.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, X/XX Sept. MDCXXXVI.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2765. [1636 september 20]. Aan L. Reael 5.

Mijn Heer,

{==400==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wetende, hoe grooten werck alle wijze luyden maecken van het overgroote verstant ende arbeyt van den heer Galilaeo 1, daerbij considererende, hoeveel het menschelijcke gheslacht daeraen ghelegen is, dat eenige seeckerheyt bekomen moge werden van de distantie der plaetsen ten aensien van de deelen van den Equinoctial, ben seer blijde gheweest uyt de heer Diodati 2, mijn oude bekende, te verstaen, dat dien treffelijcken man in de volheyt van sijne ervarentheyt daermede besich was 3. Hebbe oock gheoordeelt, dat gheene natie in de werelt aen dese vindinge sooveel ghelegen was als de vrije Nederlanden, ende in deselve vooral de meest beseylende stat Amsterdam. Ende om daer bij yemant te treffen, die de kennisse mochte hebben om van dit werck te oordeelen ende t'selve met authoriteyt te bevorderen, heb ick niet lang mijn gedachten hyer ende daer gheslagen, maer datelijck gheoordeelt, dat alle de qualiteyten hierinne vereyscht in niemant uytnemender en waren als in uwe Ed.t.
Dese week volgens mijnen raedt door de heer Diodati ghenomen sijnde is soo veel gheluckt, dat door uwe Ed.t wijs beleyt bij de Hooge Mogende Heeren de Staten-Generael seer bequaeme commissarisen syn over dit stuck gheordonneert. De swacheyt van t' lichaem de heer Galilaeo over een tijt wat verhindert hebbende, hebben wij beyde, d'heer Diodati ende ick, ghestadich aenghehouden bij denselven Galilaeo om sijn voorslach bij gheschrift te hebben, alsoo sijne ouderdom hem het overkomen nyet toe en laet. Met vele vermaningen hebben wij hetselve bekomen, sulx dat het nu aen uwe Ed.t wert overghesonden. Tis waer: t'en heeft noch sijne volkomentheyt nyet om alle de vruchten, die men soude mogen wenschen ende hoopen voort te brengen. Maer hij wijst de wech aen, waerdoor andere jonger ende stercker daer bij konnen doen tgunt daeraen ontbreekt, sijnde oock bereyt, sooveel in sijne machte is, de saecke te helpen vorderen ende te arbeyden tot wechneminge van alle beletselen. Die de groote consten eerst hare beginselen hebben gegeven, sijn eer ende danck waert; den heelen boom is in het saet, hoewel tijt moet hebben om te wassen.
Ick bidde uwe Ed.t twee dingen te willen doen: te maecken, dat dese eerste opening wel werde aengenomen, ende voorts te bevlijtigen, dat hetgunt daeraen ontbreekt daerbij mach werden ghevoecht door bequaeme personen, totdat men eyntelijck bereycke het voorghestelde oogemerck; waerin ick mij ten hoogsten sal verheugen vanwegen mijne goede affectie tot het menschelijck gheslacht, noch naerder aen de Nederlanden ende noch naerder aen de stat Amsterdam, aen dewelcke ende een hare wijtberoemde regierders ende aen ontallijcke vrienden aldaer ick mij ten hoogsten houde gheobligeert, wenschende haer allen ende insonderheyt, Mijn Heer, uwe Ed.t voorspoet ende welvaren.
UE. oprecht dienaer.












{==401==} {>>pagina-aanduiding<<}

2766. 1636 september 22. Aan Ch. Marini 1.

Monsieur,
Vos lettres du dernier d'Aougst et du 8e de septembre 2 m'ont esté délivrées par diverses voyes au mesme iour du 16 de sept. J'ay envoyé ce qui estoit pour monsieur le grand chancelier 3 avecq des recommandations de vostre persone et de voz affaires. Son Ex.ce a esté receu en Suède avecq des honneurs admirables et travaille pour le public espérant de faire passer bientost des nouvelles troupes dans l'Allemagne s'il ne les y meine luy mesme.
Nous (!) affaires en ces quartiers ne vont pas mal, puisque le marescal Banier 4 estant renforcé par Lesle 5 a faict quitter à Maracini 6 ses posses, lequel se retire vers la Saxe.
Outre cela noz Suédois ont pris le ville de Lunenbourg et un fort chasteau à quatre lieues de Hambourg nommé Winsem et ont accordé leurs différents avecq Danemarq.
L'ennemy depuis quelque temps n'advance rien en France, ayant contre luy en Bourgogne les troupes du prince de Condé 7, du cardinal de la Valette 8 et du duc de Weimar 9 et en Picardie la grande armée, dont l'avantguarde est commandée par monsieur le comte 10, le corps de bataille par monsieur 11 et l'arrièreguarde par le roy 12 estant en personne à Senlis. Roy est repris et on espère en peu de temps faire quitter l'ennemy la France n'estant pas grande apparence qu'il puisse défendre aultre place que Corbie, laquelle il a fort bien fortifiée.
Nous soubhaittons touts icy la santé de M.r le duc de Rohan 13 et la prospérité de ses affaires.
Vostre serviteur.


A Paris, ce 22 de sept. 1636.












2767. 1636 september 22. Van Rijngraaf Otto 14.

Unsern günstfreundtl: gruss in allem geneigten willen zuvor Edler Vester besonderss geliebter Herr und Freundt.

{==402==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wir haben desselben schreyben vom 16/26 verwichenen Augusti 1 gestern empfangen und thun unss der beschehenen communication günstfrl: bedanckhen.
Dieser orthen seind verschiedenen Dinstag beederseits armeen nahe zue sammen gerathen, da mann dieserseits sich in hiesigen orthen gesetzet und nachdem Herr FeldtMarschalckh Rantzaw 2 mit einem theil succurs im anzug gewessen, sich zue einer bataille resolvirt auch nun den feind in den 5ten tag erwarttet, Er hat aber in seinem vortheil bey Chamnites still gelegen, und nichts sonderliches tentiret, und ist zue erhoffen, es werde der liebe Gott noch eine erwünschte occasion verleyhen, dass demselben noch ein grosser abbruch beschehen möge, wie in dem übrigen den Herrn Ambassadeurn überbringer dieses, der Fürstl. Stalmeister 3, mit mehrerem berichten würdt.
Mit was freuden sonsten des Herrn ReichsCantzlers Exc.: und Leg. 4 in Schweden empfangen worden und wie deroselben relation in der Herrn Stände gemüther getrungen, auch was vor mir einhellige dapfere resolution zue restabilirung eines durchgehenden heylsamen friedens und forthsetzung der Königl. Cron gerechten Wafen de novo gefasset worden, darvon würd der Herr Ambassadeur sonder Zweifell mehrere particularia haben, alss mann dieser orthen auss anderwertlich einkommenen berichten noch zur zeit vehig worden. Wir haben I: Exc. und Leg. hierinnen pillich zue congratuliren und desswegen beykommend an dieselbe geschrieben mit günstfrl. ersuchen, der Herr Ambassadeur wolle sich gefallen solche schreyben mit nechster gelegenheit zu überschicken, auch in dem bewusten negotio unserem Agenten 5 seinem abermahligen guthen offerten nach, durch seine vielvermögenheit zue assistiren, damit derselbig zue gewühriger expedition baldt gelangen möge.
Das seind wir umb den Herrn Ambassadeurn zue allen begebenheiten mit besonderm danckh zue beschulden bereitwillig.
Verpleibend nechst Göttlicher emphelung des Herrn Ambassadeurs dienstwilliger
Otto, wildt unndt Reinngraff.


Datum im hauptquartier Montsaujon, den 12/22 7bris 1636.


Boven aan de brief schreef Grotius: rec. 2 oct. 1636 n.s.
Onder aan de brief staat: Grootium.












2768. 1636 september 22. Aan G.J. Peblicz 6.

Monsieur,
J'ay receu par M.r le colonel Hamilton 7 vostre lettre du 2e Sept. n. st. 8 qui

{==403==} {>>pagina-aanduiding<<}
m'a esté très agréable et encore plus la nouvelle qu'il m'a porté de vostre santé et vostre soing perpétuel pour le bien commun.
Le dict S.r Hamilton est allé en Angleterre pour veoir s'il peut aider à réveiller les trop endormis. Par l'affaire duquel escrivez et de quoy il m'a fait rapport ayant fait tout ce qu'on a peu il fault se remettre en la providence divine. D'Angleterre le S.r Hamilton passera en Suède pour y trouver le grand chancelier 1, lequel après une longue absence a esté receu en sa patrie comme ses mérites requièrent non seulement les sénateurs, mais aussy les députez de touts les estats qui pour l'amour de luy avoient continué leur assemblée.
J'espère de faire passer bientost des nouvelles troupes en Allemagne, là où cependant noz affaires ne vont pas mal, Maracini 2 ayant esté forcé par conjoinction de Lesle 3 avecq le mareschal Banier 4 de se retirer vers la Saxe, laissant à noz Suédois temps de chercher leurs advantages comme ils ont fait, prenants la ville de Lunenbourg et un chasteau bien fort nommé Winsem à quatre lieues d'Hambourg. Je me resiouis de tout cecy et plus encore de ce que noz Suédois ont adjusté leurs différents avecq le roy de Danemarq 5.
Je vous prie s'il ne vous incommode de faire tenir cette lettre à bon sieur Sprecher 6 et me recommande, monsieur, comme
Vostre serviteur très obéissant.


A Paris, ce 22e de Sept. 1636.












2769. 1636 september 22. Aan P. Schmalz 7.

Nobilissime Domine,
Mitto literas, quas pro te ab Hebsteinio 8 accepi.


Nos recte valemus omnes; tibi valetudinem et iter optamus prosperum laeti tum crescente indies regis 9 exercitu, quem partim ipse regit, partim frater 10, partim comes Suessionensis 11, tum Roya ex hostibus recepta. Nam quae in Burgundia geruntur, quanto propiores estis, melius vos scire oportet.
Tributum piscarium a plurimis Batavorum navibus extorsere Angli indignantibus Batavorum proceribus, qui classe XXXVI navium obsessum eunt Flandriae portus, ne posthac Britanni eo viros, arma, pecunias inferant. Princeps Arausionensis 12 eduxit quidem exercitum, sed quid tam sera anni tempestate facturus sit aut facere etiam possit, incerti haeremus.

{==404==} {>>pagina-aanduiding<<}

Vale cum Reigersbergio 1.
Tuus tui studiosissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XXII Septembris MDCXXXVI.


In dorso met andere hand: Romae den 12/22 Octob. 1636.












2770. 1636 september 22. Aan E. Sprecher 2.

Nobilissime Domine,
Literae Tuae, quas scriptas IX/XIX 3 cum Peblitzii 4 literis accepi, ita gratae mihi fuerunt, ita plenae fidei optimique affectus in res et communes et Suedicas, ut eas ipsas cum testimonio, quod virtutibus tuis debeo, magno cancellario 5 transmiserim.
Insidias fieri nostrum utriusque literis et tu recte mones et ego pridem sensi. D. Marini 6 literae bene ad me perveniunt, tuae non item. Causam attigisti. Quaeramus, quam poterimus tutissimas, curandi vias, et si tamen eae fallunt, cogitationum optimarum conscientia freti spernamus incerta casuum.
Res vestrae Rhaeticae eo iverunt, quo ituras semper judicavi. Det Deus, ne in peius ruant.
Ex Germania habemus satis prospera, ex quo Leslaeus 7 se cum Bannerio 8 iunxit: captum a nostris Luneburgum oppidum et arx Winzemum munita satis ad quartam ab Hamburgo leucam; Maracinus 9 relicta castrorum sede retro coactus cedere Saxoniam versus.
Burgundiam contra regis Hungariae 10 Gallassiique 11 copias defendunt egregia manu princeps Condaeus 12, cardinalis Valetta 13 et dux Vinariensis 14; Picardiam et propiora tripartito exercitu rex 15, frater ejus 16, et qui Royam recepit comes Suessionensis 17. Autumnales morbi, deinde hyemis incommoda infestos dirimunt.

{==405==} {>>pagina-aanduiding<<}

Interim Coloniam Agrippinensem petere pacis cudendae causa dicuntur Ginettius 1 a pontifice 2, pro Gallia Riceliaci frater, Lugdunensis cardinalis 3; sed lentis passibus, tanquam si Iunonis 4 sacra ferrent.
Vale et nos, quoties poteris, non tantum rerum, quae geruntur, sed et conjectationum tuarum fac participes.
Tuus toto animo


H. Grotius.


Lutetiae, XXII Septembris MDCXXXVI Novi Cal.












2771. 1636 september 23. Van Willem de Groot 5.

Frater optime,
Scripsi duobus his mensibus aliquammultas ad te litteras neque ullum interea responsum accepi; quare has addendas duxi, ut aliquid certi de vestra omnium valetudine intelligamus. Nos omnes Dei gratia valemus neque quicquam aegrius ferimus, quam quod interciso propemodum commercio rarius quam par est a vobis ad nos veniunt nuntii. Vtenbogardus noster 6 a Deputatis Ordinum adjuvante per commendatitias principe 7 liberationem ejus reditus obtinuit, qui ad duo florenorum millia sortis nomine ex confiscatione erat constitutus sub hypotheca domus. Ita jam illi ad plenam restitutionem parum abest.
In castris nostris nihil fere magnae rei geritur. Centurio Herwardius 8, qui nuper a nostris post transfugium et attentatam proditione Venlonam captus erat, capite paenas luit. Nominavit ante mortem aliquos apud nos viventes, quos stipendia ex Hispania accipere asseverabat, verane et comperta attulerit, an ex aliorum improba accusatione vitae suae patrocinium paraverit, incertum. Multae undique coguntur naves et quidem majores, unde non male colligi videtur principem expeditionem aliquam moliri in loca mari vicina: et forte non deesset occasio, nisi extenuato admodum aerario quae in eam rem sunt necessaria vix suppetere posse crederentur.
Kilianum 9 per amicos Delfenses misit pater 10, quem tibi redditum iri confido.
Vos ut valeatis et quid illic rerum geratur, quam saepissime intelligere valde avemus; nos vicissim officio nostro non deerimus.

{==406==} {>>pagina-aanduiding<<}

Deus Opt. Max. te tuam tuosque liberos servet incolumes.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, XXIII Septembris 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Trèschrestien A Paris.
In dorso schreef Grotius: 23 Sept. 1636 W. de Groot.
En boven aan de brief: Rec. 27 oct.












2772. 1636 september 24. Van A. Matthisius 1.

Mijn Heere,
Den 30en Augusti 2 schreef ick uE., dat mij door D. Brandano 3 verwitticht was, hoe den schipper met wien hij vanhier gereist is, door contrary windt de Mase wa(s) ingeloopen, ende dat hij daer noch soude moeten vertoeven, totdat hij in 't geselschap van anderen met eenen bestandigen Oostenwindt soude mogen voortgaen op Rouen. Oock dat hem door eenen sijnen reijsgeselle eenich geldt verstreckt was, 'twelck hij hem belooft hadde tot Rouen wederom te geven. Ende alsoo hem sedert dien tijdt den windt niet gedient heeft, hebbe ick, nu eenige dagen geleden, hem ordere gegeven, sich in Den Hage te addresseren aen mijnheere M.r Wilhem de Groot, om bij sijne E. soo veel gelts te lichten, daermede hij, sonder langer in Hollandt te vertoeven, door Engellandt metten eersten sijne reijse soude mogen bevorderen. Gelijck ick dan oock naeder ontfang van uE. laesten in dato 6 Septembris 4 'tselve aen mijnheere uE. broeder met desen boode wederhalen sall, waeromme ick hoope 'tselve metten eersten sal worden naegecomen, daermede uE. Brandani dienst niet langer en hebbe te ontbeeren.
Dese weecke hebbe ick al mijn goedtien op Hollandt gescheept, naedien 't sterfhuijs van mijne l. Sal: huijsvrouwe 5 voor weijnich dagen vredelick geëffent is. 't Was oock ontslooten nae 8 of 10 dagen te lande te volgen, maer alsoo men mij seyt, dat de sterfte door 't gansse landt, oock in Den Hage ende daeromtrent, onlangs seer is toegenomen, sal ick het welicht noch eenige weecken aensien, immers meijn ick eerst advys uyt Den Hage te verwachten.
Boven 'tgene in mijnen voorigen gemeldt is, hebbe ick niet aen Brandanum verschooten, ...eigde oock hij soude daermede hebben cunnen strecken tot Rouen, soude hem anders geern meer gedaen hebben. Met (!) houdt hier voor seecker dat de Sweden Havelberg, de schans tot ... ende de brugge daerbij over de Elve den churfurst 6 afgenomen hebben, liggende hoochgemelde churfurst met sijn legers bij Peerleberg, aen dese sijde van de Havel ende Elve. Verder verloop sal de tijdt geven.

{==407==} {>>pagina-aanduiding<<}

De groetenissen sall ick aen de vrienden bestellen, uEd. biddende, dat het hem gelieve uE. met mevrouw de Groot ende ll: kinderen, te nemen in sijne vaderlicke toeversycht, onder seer dienstelicke groetenisse van ons allen.
UE. seer dienstwil:


Ass. Matthisius.


Hamb:, 24 Septemb: 1636.


Adres: Mijnheer Mijnheer Hugo de Groot, ordinarijs Ambassadeur van de Coninginne, ende de Croone Sweden aen den alderchristelicksten Coninck, tot Parijs.
Boven aan de brief: Rec. 30 oct.
In dorso: 24 Sept. 1636 Matisius.











2773. 1636 september 25. Aan Willem de Groot 1.

Literas, mi frater, tuas 18 Septembris accepi datas 26 Augusti 2. Et tardae saepe ad nos perveniunt epistolae et intercidunt nonnunquam obreptis terra itineribus, mari, ut fert ejus natura, incertis.
De Petro 3 curae nobis erit. Quod autem de Brasiliano itinere scripseram 4 sub tanti nominis duce 5 non posse id ei non honestum esse, etiam nunc videtur. Rerum maritimarum exacta cognitio cum literarum quamvis mediocri profectu multum illi commendationis apud Batavos, Suedos, aut alios adferre poterit. Si non allubescit hoc, volo Hagae sit hac hyeme, apud te, si res tuae ferunt, si non, apud alium aequa mercede, et exscribat formulas libellorum, actionum, defensionum et omnem illam pragmaticae scriptionis farraginem; quem ego laborem olim concoxisse memini. Deinde sub ver ad nos veniat Aureliae titulum iurisconsulti accepturus, ut deinde Hagae perceptis rebus forensibus Amstelodamum redeat isti se tribunali, ut lucrosiori, dediturus. Auctor ei ad omnem diligentiam, ut semper fuisti, ita et nunc sis, precor.
Salmasius 6 paratus est mare transmittere. Graswinckelius 7 multum ne perrexerit in responso ad Seldenum, scire aveo. Video ista non joco ab Anglis agi. Sed volunt credi in arcano se cum proceribus Hollandiae convenisse: et Ioachimium 8 perferre pactorum approbationem.
De Heinsio 9 mira narras. Non male ei volo. Si qua in parte filio ejus 10 prodesse potero, faciam. Exercitationes ejus 11 ubi prodierint, rogo ad me veniant.

{==408==} {>>pagina-aanduiding<<}
Paratum habet adversarium Salmasium. Id gaudebunt interpretes non LXX, sed Lugdunenses.
Quid princeps Arausionensis 1 agat, scire velimus. Ab aliquo tempore nihil ad nos venit literarum. Et hic et in Burgundia et in Italia parum agitur, nisi quod Roiam recepere Galli, ad Dorlanum ire dicuntur Hispani.
Valete, amici omnes.
Lutetiae, 25 Septembris 1636.

Scripsit hodie ad te uxor literas, quas cum vestibus Petro hic factis misit ad Treselium 2. Si quid ultra opus habet, sume e reditibus nostris sive mortalibus sive immortalibus, ut res feret. Audio ex multis ei non parum temporis perire. Ego et ipsum et alios filios ita pro meis habeo, si diligentiam meam imitentur.
Has ad D. Blanckiam 3 literas curandi negotium in te suscipias, si prope est, sin minus, certo amico mandes rogo.
Tuus tibi obligatissimus frater


H. Grotius.










2774. 1636 september 26. Aan S. Bielke 4.

Illustrissime Domine,
Parum uberem scribendi materiam nobis suppeditat temporis huius inertia, per aequatas tum in Picardia tum in Burgundia bellantium vires. Magni sunt exercitus in Picardia et locis vicinis, quinquaginta non minus millium et ex Gallica et ex Hispanica parte. Hi Corbia bene munita Dorlanum obsident. Illi Royam receperunt.
In Italia iniquum certamen. Dux Parmensis 5 caeso aut capto ejus milite, Rotofredum qui obsidebat, Placentiae haud ausus consistere Parmam refugit. Eo quoque insecutus eum est Martinus Arrago, dux Hispanus 6, et ex parte Padi altera, quae Cremonam respicit, tendit eodem cardinalis Trivultius 7, quo facilius inter se jungantur imposito flumini ei ponte. Pontem alterum eidem amni ad Bassignanam imposuit summae belli impositus Leganesius 8 Montisferratensi, ut videtur, regioni imminens, quo se recepere Galli, ut in Pedemontanos agros Sabaudi nihil molientes perpetuis inter male sociatos discordiis.
Mari nihil fit nec magis in Valle Telina.
Valde, quod dolendum, abalienatus a re Gallica Rhaetorum animus.

{==409==} {>>pagina-aanduiding<<}

Angli etiamnunc Ratisbonensia consulta exspectant et, ut multi iudicant, conditionibus etiam mediocribus faciles se et tractabiles Austriacis praebebunt; quod quo magis credamus, faciunt istae alienissimo tempore resuscitatae et indies magis magisque calescentes cum Batavis controversiae.
XIX mensis huius ex novo Calendario, quod hic sequimur, copiae cardinalis Valettae 1 et ducis Bernhardi 2, quibus se Ransovius 3 coniunxerat, cum eo milite, quem habuerat princeps Condaeus 4, erant Montsavioni: Champliti Gallassius 5 et dux Carolus 6 intervallo leucarum trium in collimitio Burgundiae.
Deus, Illustrissime Domme, Tuam Illustrissimam Dominationem servet ac sospitet.
Lutetiae, XVI/XXVI 7 Septemb. MDCXXXVI.
Significant Batavi per legatum suum 8 regi Britanniae 9 se novum piscarium vectigal non toleraturos.
Naves Hispanicae XXVII Dunquercam ingressae sunt cum IVm et ultra militibus non sine culpa classis Batavae.










    2775. 1636 september 26. Van J.F. Gronovius 10.

Viro τϱισμεγίστῳ Hugoni Grotio Iohannes Fredericus Gronovius salutem et observantiam.
Quod tam longo tempore nihil ad te literarum dedi 11, nobilissime domine, cum nemo unus sanctioribus votis instauratae fortunae tuae faveret, non processit ex ullo frigore meae erga immortalia decora tua observantiae, sed ex verecundia, qua sola olim praesenti me tibi non displicuisse confido.
Quare nunc quoque cum meditata oratione silentium rumpere vellem, nihil egi aliud, quam ut cum pudore luctarer et infantiae meae velut rationes inspicerem: adeo omnia deficiebant verba, quibus observantius alloqui te sperabam quam silui. Occupo ergo invita verba, et spargam haec, non eligam, ut ipsa fiducia securitasque sermonis fidem faciat tibi, ne praecipiti quadam cogitatione interruptam religionem, qua cum merita tua semper tum comitatem, qua in cultores tuos me adscripsisti, postquam primum audivi vidique venerabile illud et probum os tuum, τοῦ ϰαὶ ἀπὸ γλώσσης μέλιτος γλυϰίων ϱ̔έεν 12, et visum veneratus sum. Opto autem

{==410==} {>>pagina-aanduiding<<}
a summo Numine, cum virtutibus tuis par honor evenire non possit, is uti perpetuo rerum tuarum status sit, qui nec magnitudinem tuam dedeceat nec pietatem studiumque de publico egregie porro merendo inhibeat.
Studia nostra paucis consiliis tuis excitata 1 in eo nunc vigore sunt, ut vel hac solum caussa unius ambulationis moram mihi tecum exoptem, ubi explorares, num aureos sermones tuos intelligere potuerim. Neque enim adeo fastidiose ultra Sirenibus adhaeresco, ut non sublimiorum quibus maxime vita iuvatur, si non omnis, tamen potiore ex parte sim: neque ita severa illa persequor, ut in barbaros transeam et deliciis literariis nuncium remittam. In quibus ut pote, ubi plus videor posse, lucrativis horis exerceo et iacto me interdum, si forte aliquod, quantumvis parvum ad iuvandas literas momentum esse possim.
Ita nuper ad P. Papinii Statii Silvas 2 diatriben scripsi 3, cuius, si liceret per locorum intervalla et itinerum difficultates, neminem quam te, vir maxime, iudicem esse malim. Diligentiam certe magnam adhibuimus et, quantum nostra tenuitas patitur, plurima tum in ipso poëta tum in interpretum commentariis emendanda animadvertimus. Atque en gustum. Equo maximo Domitiani 4: Te signa ferente Et minor in leges iret gener et (Ca)to castris 5. Non est hic locus summorum virorum παϱοϱάματα ad haec verba recensere. Quorum omnium communis error est, quod ire in leges sub leges concedere interpretantur. Nos ‘ire in leges’ dictum putamus, ut Virgilio: ‘imus in adversos’ 6. Statio: ‘adversum moriens it miles in hostem’ 7.
Leges sunt illae, quas senatus infelici magnanimitate armato Caesari 8 imposuit - Suetonius Iulio cap. XXVIII 9 -, de quibus signatur (?) Petronius 10: ‘Tu legem, Marcelle 11, tene’ 12. Leges pro earum latoribus et pertinacibus defensoribus, ut divine tu apud Lucanum 13: ‘Scit cruor imperii qui sit, quae viscera legum’ 14. Quod equidem semper exosculatus sum, ex quo intelligere potui. Hoc igitur dicit: Si tuis auspiciis partes Caesaris fuissent administratae, si tu Cae-

{==411==} {>>pagina-aanduiding<<}
sar fuisses, in has leges et earum rogatores defensoresque capita illa adversarum partium Pompeius 1 te minor, non magnus solus paremque ferre indignatus, et Cato ultro tecum ivissent, armati movissent 2. Invidiosissimum autem illud in hostes Divi, quod proxime ante clementiam erga externos furores Domitiani 3 praedicavit, qua videlicet illi digni non essent, qui tam ingratos pro studio Rom. imperii augendi se ostendissent 4. Videtur et illos latores perstrinxisse Caesar lib. I. de bello Civili: Decurritur ad illud extremum atque ultimum senatus consultum, quo nisi poene in ipso urbis incendio atque in desperatione omnium salutis, latorom audacia, nunquam ante discessum est: dent operam consules, praetores etc. 5 posset scribi - latorum audacia! -: et verum probarem, si Florus 6, non Caesar in manibus esset.
Quae tamen non intelligere me fateor, atque ideo addo, ut a te me hoc doceri petam. Utinam autem gravissimae occupationes haec permitterent, ut spondere mihi possem te, quae ad libros illos observasti, mecum communicaturum aut quaestionibus meis responsurum.
Permulta habeo, quae anteriores interpretes securi praeterierunt, in quibus ego tamen nec volam nec vestigium boni integrique sensus video. Rogarem illud praecipue, ut magni viri libros, in quibus tanta cum specie disputat satiram et re et nomine Graecae originis esse, pervolutares quaeque non recto stare talo putares, enotares mihi. Etsi enim facile alba sim linea ad ea, quae me olim docuisti, praesertim recens a lectione operis Casauboniani 7; sunt tamen ibi quaedam, in quibus mihi non satisfacio. Bella autem occasio est hac de re accuratius disserendi ad illa in Tiburtino Manlii Vopisci 8:

Liventem Satiram nigra rubigine turbes, 9 


ubi plaudit sibi mire Gevartius 10, cum corrigit turpes. At nos vulgatum ita defendimus. Duo sunt, ex quibus Satira Luciliana 11 cohaeret, ordo turbatus et confusaneus seu respectu materiarum seu stili, qui prosam versae miscet, sive sermonis, qui Graecam latinae, et insectatio vitiorum per sales et acerbos iocos. Quae

{==412==} {>>pagina-aanduiding<<}
utraque summa cum eruditione et iudicio expressit hoc versu Statius. Cum enim satiram nigra liventem rubigine facit, posterius: cum turbari eam, prius innuit. Turbare miscere est, confusaneum et miscellum opus facere. Ut turbatis gressibus ambo Praecipitant lib. XI Theb. 1 hoc est, permixtis, implicitis, ut discerni non possit ab astantibus, utri cuiusque sint. Turbare satiram est opus, carmen miscellum facere et quasi per satiram scribere: de qua locutione multa pro tironibus collegimus, in quibus doctissimi viri falsi sunt. Turbare satiram liventem nigra rubigine est satiram Lucilianam condere.
Vides quam opportune gloriari possim te magistro ita me profecisse, ut communibus studiis prodesse possim. Adeo ingenui sumus, ut nemo lubentius hoc profiteatur: et is nobis pudor eaque modestia est, ne aliter summum virum, quamvis contra ipsum sentientes, accipiamus, quam ut ille se laesum queri nolit.
Age igitur, maxime heros, sume hanc operam ei homini, qui semper virtutes tuas adoravit et sane suam gloriam putat, quod eo seculo natus sit, quo non tantum publice, sed etiam privatim incomparabilis doctrinae tuae fructum participare possit. Neque aliter hoc precor, quam si negocia tua, quae fortunae Germanorum - utinam feliciter γένοιτο, γένοιτο! - tempora tua expensa ferunt, nobis vacare te patiantur, et eam de nobis spem habes, ut aegre non feras illustri nomine tuo chartas nostras cohonestari.
Vale, μέγα ϑαῦμα Βϱοτῶν 2, et ut amari nos a te sciam, literis tuis quamprimum me dignare.
Τῷ πάνυ Salmasio 3, apud quem nos commendationi tuae pudorem non incussisse intellexisti forte, officiose salvere iuberem, nisi illum in itinere iam esse crederem.
Iterum vale cum tuis et bene rem gere.
Hagae Comitis, a.d. VI Kal. Octobr. ann. MDCXXXVI.

Τῷ πάνυ Salmasio: Certe debuit dicere τὸν πάνυ, ni fallor. Hoc nimirum est cessare, quod minus recte expositum a te puto in Ovidii Trist. lib. III El. VII 4.

Aut ubi cessaras, causa ruboris eram. 


Neque enim ibi poëta significat studium musimum ab illa virgine intermissum fuisse, sed illam minus attentam ad ea, quae scriberet, aberrasse. Certe rem acu tetigisse puto Iacobum Wallium 5, cultissimum poëtam, qui de eadem hac Perilla:

Non ubi cessaras, quamvis cessasse puderet, 
Delictum Musa est inficiata suum 6. 



{==413==} {>>pagina-aanduiding<<}

Quum Corallus 1 scriberet: ‘nescio, quis sit ille Plut. in Galba’ 2, tum bona fide cessabat. Ita quidem sentio, nisi meliora a te docear.











2776. 1636 september 26. Aan A. Oxenstierna 3.

Excellentissime Domine,
Non multum agitur paribus ferme bellantium utrinque viribus. Putantur frater regius 4 et comes Suessionensis 5 habere XLm peditum, XIVm equitum. Rex 6 praeterea VIIIm hominum ad sui custodiam. Roya recepta a comite Suessionensi. Dorlanum hostis obsidere dicitur. Comes Suessionensis saepe tentatus antehac, an cardinalis 7 imperium pati posset, aperte respondit se ejus inimicitias malle quam in servitutem se dare. Tamen rem cardinalis obtinet rege tam prope admoto, ut vix quicquam nisi eo consulto agatur. Et creditur cardinalis fortunae suae, an et astrologorum, quibus multum tribuit, promissis fisus calida consilia cautis praelaturus.
Nuper cum marescallus Lafortius 8 haud ita celeriter propellendas in hostem copias censeret, dixit rex sibi idem videri, sed non placere id consilium cardinali. Idem homini, qui a regina matre 9 literas de pace tulerat, respondit, nihil ea de re actum iri, nisi ipsa prius in Gallia esset, quod per ludibrium dictum sit, an ut spe pacis eo trahatur, ubi in veterem custodiam recidat, diversa est interpretatio. Lafortio autem dixit rex de pace si quid sit, id se latere.
Angli legati 10 perseverant non videre cardinalem, nequid dignitati regni decedat, eaque in re negant suum regem 11 quicquam mutaturum.
Dux Vinariensis 12 non longe a Gallasio 13 in comitatu Burgundiae castra

{==414==} {>>pagina-aanduiding<<}
habet. Auctique ibi sunt caesariani 1 novem ex Silesia partim draconariorum, partim peditum cohortibus, quae regimenta vocant. Exspectantur a Gotzio 2 tres aliae.
In Italia quiescitur crediturque Parmensis 3 honesta specie parendi jussis pontificiis 4 ab armis abiturus.
In Valle Telina nihil fit palamque in Austriacam Domum reflectuntur Rhaetorum animi Gallici dominatus odio. Scribitur inde Marinum 5 ire Constantinopolim.
Colmaria obsessa non est, tantum clausi fuerant exitus, ut tuto transirent Gallasiani exercitus impedimenta.
Cum nuper e ducis Bernhardi et principis Condaei 6 castris Suedi milites in Picardiam ituri non longe Fontebellaqueo praetergrederentur, ortus rumor ridiculus reginam Suediae 7 auxilium. regi Galliae XV millium ducere totam urbem pervaserat, ita ut multi ad eam videndam ad nos accurrerent.
Milereium 8 valde objurgavit cardinalis, Bressaeus 9 ruri latet. Inter fratrem regium comitemque Suessionensem magna amicitia cardinali non suspecta esse non potest.
Iubilaeus papae vim quidem suam hic habet, sed suppressa ejus bulla, propter illa verba ‘utrumque regem’, quae 10 et in Guenettii 11 mandatis posita dixi. Interim res eadem graves rixas inter archiepiscopum Parisiensem 12, qui jure episcopali publicavit iubilaeum etiam in hoc Sancti Germani suburbio, et abbatem Sancti Germani excitavit 13, qui est Metensis episcopus, regis natura frater 14, id jus sibi vetere pontificum indulto vindicet. Qua de re edictum archiepiscopi mitto 15.
Edidit Evortius Iolivetus 16 poëma suum, quo regis Gustavi 17 acta, ut potest, canit. Puto exemplum ad Tuam Sublimitatem aut misit aut missurus est. Petieram ab eo, ut scriptum, priusquam ederetur, ad Tuam Sublimitatem mitteretur; impetrare id ab eo editionem festinante non potui. Ego sicut sollicite mihi cavi

{==415==} {>>pagina-aanduiding<<}
ob causas multas, ne ad edendum auctor adjutorve fierem, ita externi hominis in ros Suedicas studium non indignum suo praemio censeo.
Quam de Parmensi modo posui conjecturam, ea plurimum firmatur rebus ejus ducis improsperis, quas literae circa finem Augusti scriptae nuntiant. Nam cum Rotofredi castellum, ut scripsi nuper 1, obsidioni exemit agrum Placentinum ingressus Martinus Arrago 2 - id factum die ejus mensis XV novi Cal. - sexcenti ferme, qui juxta agebant, Galli Parmensesque milites occisi sunt, capti CCCC cum impedimentis omnibus. Auctum, quod in eo loco erat, praesidium recenti milite; oppido castelli Sancti Johannis detracta moenia. Agros ibi non minus quam aliis in partibus tenente hoste dux Parmensis, ne Placentiae includeretur, metuens Parmam se recepit. Secutus eo Martinus Arrago, postquam Trebiam transiit, ad Padum se posuit, ubi in adversa ripa Cremona conspicitur, incendiis rapinisque terribilis. Ut cum eo suas copias conjungere possit Hispano militans cardinalis Trivultius 3, pontem 4 imposuit Pado, dum Alexandriae se tenet Leganesius 5 exercitum in Bassiniana habens ibi 6 quoque ad Padi transitum facilem ponte facto. Ex Paviae urbe amne Ticino in Padum demissa tormenta bellica et ingens Mortariae in oppido paratus pabuli cibique aliquid minantur 7; quem locum suis conatibus destinent, incertum 8 adhuc. Galli interim ad Bremum in agro Montiferratensi non sine agrestium damno quiescunt; Sabaudi 9 miles in Pedemontana regione.
Vidi a Vienna literas 16 Augusti scriptas ab homine satis curioso. Ait placere consiliariis imperatoris 10, ne Coloniam mittantur qui de pace acturi sunt, nisi Ratisbonensi conventu omnia, quae prius oportet, recte sint constituta. Multum conferri consilii inter Anglum 11 et Polonum legatos 12: illum vero ad Saxonem 13 ire commendatum quae habet negotia. Proponi ab aulicis quibusdam, ut praeter Inferiorem Palatinatum ducis etiam Wirtembergensis 14 - qui imperatori supplicaturus conditionesque ab eo accepturus Saxonis adventum et pro se preces exspectat - ditio, ubi morte possessoris vacaverit, detur principi Domus Pala-

{==416==} {>>pagina-aanduiding<<}
tinae 1 cum matrimonio filiae Caesaris 2. Ad Saxonem missum esse ab Hispania quendam cum muneribus; gratum esse ei electori Hatzfeldii 3, ut observatoris sibi appositi, conspectum. Et de Ognato 4 Gallasium queri, quod pecunia et alimenta militi non adsint. A duce Brunsvicensi 5 ad componenda, quae cum Domo Austriaca controversa habet, legatos exspectari Ratisbonae. Laborare caesarem, ut Sophin 6 turbet per Tottam 7, sed spe exigua.
A Frisio 8 quondam noto Sublimitati Tuae literas e Saxonia veteres accepi, quas mitto, tum quia veniunt ab eo, qui etsi, ut judico, hostis non est, apud hostes tamen vivit, tum quia scitu dignum est, quod de viro prudente scribit, qui pacem Pirnensem 9 ita improbaverit, ut ob eam electoris se consiliis subduxerit.
Legatus Sabaudus 10 ab aliquo tempore desiit Anglos invisere, haud dubie ut suspiciones communicatorum inter ipsos consiliorum vitentur.
Decimonono hujus mensis, ut ex Thuani 11 literis disco, copiae cardinalis Valettae 12 et ducis Bernhardi erant Monthavioni in Burgundiae finibus. Champlitae, qui locus inde tres leucas distat, Gallasius et dux Carolus 13.
Deus, Excellentissime Domine, Tuae Sublimitati et per eam regno Suedico fautor sit.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 14.


Lutetiae, 16/26 Sept. 1636.

Molam frumentariam extra Corbiam Galli incenderunt et ajunt sperare se oppidi famem me vix credente, dum latus oppidi Hispanus assidet.
Literae ex Zelandia nos docent castra principis Arausionensis 15 adhuc in agro Hollandiae Langestratensi haerere, infesta a peste.
Dunquercam ingressas naves XXVII, quae milites ferebant IVm CXLI, unde novae in Dorpium 16 querelae, qui XXI optimas naves et mandata prohibendi habuerit.

{==417==} {>>pagina-aanduiding<<}

D. Joachimium 1 in Angliam missum, ut regi dicat non toleraturos Ordines novum harengarium vectigal.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2777. 1636 september 30. Van Willem de Groot 2.

Frater optime,
Ex tuis ad patrem 3 undecimo hujus mensis scriptis litteris 4 intelligo te de parentum valetudine esse sollicitum, qua cura ut te in hoc quidem tempus liberem, officii mei esse credidi te de commodiore utriusque valetudiue certiorem facere. Pater enim bene fert aetatem, mater 5 vero etsi minus firmo corpore; saepiuscule enim languet et de hydrope conqueritur, tamen nullo magno aut letali morbo laborat. Nos reliqui valemus et meliorem filiae tuae 6 valetudinem laeti intelligimus.
Gronovius 7, cujus nuper feceram mentionem 8, ostendit mihi litteras ad te Casauboni 9, quas propediem restituturum se promittit; jam enim festinatur editio 10, quod puto ipse in hisce suis litteris significabit.
Adfuit nobis heri juvenis 11, quem e Germania, ut tibi a concionibus sit, evocasti, qui per integros tres menses adverso vento in his nostris oris fuit detentus, et jam primum monente Matisio 12 nos accessit. Is, simulatque Euri flaverint, quod circa haec tempora plerunque solet evenire, ad vos veniet.
In castris nostris necdum quicquam magnae rei geritur; habet penes se princeps 13 mille et sexcentas qua magnas qua minores naves. Putant rerum gnari aliquam ipsi expeditionem in animo esse, nam ut obsidionem inceptet anni tempus ferre non videtur.
Vale, frater optime, cum uxore et liberis 14.
Tibi obsequentissimus frater


Guilielmus Grotius.


Hagae, XXX Septembris 1636.


{==418==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Reine et couronne de Suède vers le Roy Trèschrestien. A Paris.
In dorso schreef Grotius: 30 Sept. 1636. W. de Groot.
Boven aan de brief: Rec. 27 oct.












2778. 1636 [oktober]. Van Ch. Marini 1.

Monsieur,
Après un long silence ie vien de recevoir vos très aggréables du 19 2, 16/26 d'Aoust 3, et du 2 de 7bre 4 tout en un mesme temps, d'autres dont vous faites mention ie n'en ay point receu, vous suppliant de les addresser d'ores en avant a u sieur Sprecher 5 ou monsieur Tschudy 6 à Coire, ou bien s'il vous voules à monsieur l'ambassadeur de France Anier 7 qui vous baise les mains et s'offre qu'en les luy addressant il me les faira tenir à Chiavenne.
De nouveau nous n'avons rien icy horsmis la continuation des misères dans la Voltoline, où les paysans estant morts partie par la peste, partie se retirer çà et là. Les soldats mesmes font la vendange, et consument en un mois ce que leur devroit durer tout un an entier: de façon que ie ne tireray la moindre chose de nos rentes pour cest année. I'eusse espéré bien autre chose de ceste armée par le mal gouvernement de laquelle les bons protestans pâtissent plus que les rebelles mesmes. Sed ferendum est quod mutari non potest 8. I'espère de voir une fois les effets de vos espérances que me donner touchant le payement de mon gage.
Les Grisons veulent résigner leur compagnies. Leur six régimens ausquels on doit la paye de dix mois n'ayant receu que 80m francs: pourtant l'ambassadeur de France s'en va à Coire pour les appaiser dereschef en quelque façon s'il est possible.
En Italie on ne fait aussy rien et est-on en doute si nos Suédois seront plus heureux après les pertes de Magdeburg et Stargard.
Dieu ve[u]ille assister les siens, et nous maintenir tous en sa sauvegarde.
Je demeure passionément, monsieur,
Vostre serviteur très obligé


Marini.


Ce que ie vous ay escrit de monsieur Hofkirch 9 ie vous prie d'en avoir souvenance et envoyer l'enclose par pronte addresse.

{==419==} {>>pagina-aanduiding<<}

P.S. I'adjuste icy celle de monsieur Tschudy; par son advis vous pourrez addresser les vostres au maistre des postes 1 à Lyon sans aucune despence. Vous verrez aussy icy ce que le baron Hofkirch escrit au gran chancelier 2.


In dorso schreef Grotius: oktober 1636 Marin.
Boven aan de brief: rec. 22 oct.












2779. 1636 oktober 2. Aan S. Bielke 3.









2780. 1636 oktober 2. Aan L. Camerarius 4.

Illustrissime Domine,
Non multum agitur. Hispani Cateleto, Atrebatum oppido, Cameraco magnis praesidiis prospexere et Corbiam se tutaturos sperant. Eo milite, qui ex Silesia venit, in Campaniam irruentes abstraxerunt a fratre regis 5, qui Bapalmam versus iverat, cum parte exercitus comitem Suessionensem 6. Princeps Thomas 7 inter Bapalmam et Atrebatum oppidum, Capellae et vicinis locis Piccolominius 8 esse dicitur; Iohannes Waertius 9 Hesdinum inter et Monstrolium.
Gallassius 10 cum XXXm, minore cum exercitu Galli, sed equite praepollentes in ducatu Burgundiae sunt cis Ararim nobis exiguo intervallo dissiti, quod levibus praeliis dat occasiones, quarum unum Gallis minus cessit prospere. Sed si interius in Galliam penetrare nequibit Gallassius, Helvetiorum damno hyemem transiget.
In Navarram quoque Gallis parentem ex Hispania infunditur bellum magno ibi habitantium metu.
Italiae agros et adiacentium terrarum impune percursat Hispanus, immanibus, ut Galli ferunt, saevitiae exemplis.
Valli Telinae Cerbelo 11 imminet novis auctus copiis. Mari duas naves longas forte obvias, quarum altera Hispanica erat, Hetrusca altera - nam sex suarum auxilio Hispanis dux Hetruriae miserat - depressere 12 Galli. Sed crescent Hispanis animi, si verum est, quod multis e locis scribitur, novem illis auri milliones ab

{==420==} {>>pagina-aanduiding<<}
America venisse, proventum annorum XXXV1 et XXXsexti, praeter classem, quae a Terra Firma adhuc exspectatur.
Cardinalis Ginettius 1 Venetiis est tempus eundi Coloniam exspectans 2.
Haec nunc habebam praeter incertos rumores, quorum auctor esse nolim.
Deus, Illustrissime Domine, illustrissimae dominationi tuae 3 favens adsit.
Illustrissimae Dominationi Tuae omni observantia addictissimus H. Grotius.
Lutetiae II Octob. novi Cal. A.o MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: R. Hag. A.o 1636 d. 14/24 Octobr.












2781. 1636 oktober 3. Aan A. Oxenstierna 4.

Excellentissime Domine,
Jam quintus huc Bruxellis nuntius venit ad cudendas indutias. Sed Galli jam egregiis instructi copiis magna, ut solent, minantur. Frater regius 5 et comes Suessionensis 6 Peronam praetergressi sunt, quasi Bapalmam impetituri. Rerum gnari putant non satis illis commeatuum fore direpta ab hoste Picardia maxime frugum ferace.
In remedium inopiae, quicquid in oppidis repositum est aufertur invitis velut in futuri temporis tributa imputandum. Parte alia Galli hostium munimenta, quae nobis cis Samaram sunt Corbiam contra, vi cepere. Ita liber posthac ab incursibus erit ager, qui Samaram inter et Esiam jacet ablato, qui unus erat, transitu.
Rex 7 Roiam a suis receptam ingressus non longe se tenet. Incendiis utrinque ex conventu abstinetur.
In Dorlani obsidione an perseveraturi sint hostes tantis juxta Gallorum viribus, merito ambigitur.
In Burgundia pugna adversa Gallis fuit, mari secunda, ad Mergas mersis, ut famam spargunt, duabus hostium navibus longis, quarum altera una erat de sex, quas dux Ethruscus 8 auxilium Hispanis miserat.
Classis Gallica illa, quae ab Oceano in Mare Internum venit, in tres partes dividitur: Britannicam, Normannicam, Aquitanicam. Prima pars praetoriam habet, quae mille tonnarum esse dicitur cum machinis LIV, in qua vehuntur archiepiscopus Burdegalensis 9 et Harcurtius 10, quibus imperium mandatum est, alia

{==421==} {>>pagina-aanduiding<<}
DL tonnarum cum machinis XXXVI, novem aliae quingentarum tonnarum, praeterea una ter centum, alia ducentarum, alia CLX, postrema CXX tonnarum. Pars secunda navem habet principem CCC tonnarum, duas CC, tres CL, centum aliam. Adsunt incendiariae sex CC, CL et C tonnarum; quatuor fluttae Flandricae ad ferendos aegrotos cum medicaminibus; viginti ejusdem generis onustae commeatibus, cum CXX militibus singulae. Pars tertia navem vicariam habet DL tonnarum cum machinis XL, aliam D quatuor alias CCC, duas CCL, quinque CL tonnarum, harum aliae XXX, aliae XX, aliae XV ferunt machinas. His adsunt CC tonnarum fregattae cum machinis XX; decem, quas patacias vocant, LXXX aut amplius tonnarum; machinae his senae. Decem fluttae, quae militem vehunt: machinae singulis XIV: magnitudo inter CC et CCC tonnas; minores aliae tonnarum CL, partim CC capacitate machinas habent denas et alia tormenta terrestria quaeque in terram descensuris usui sint futura. Praeterea aliae C aut supra tonnarum, octonis machinis, in quibus alimenta: scaphae centum ferme collectae e Massilia oraque vicina octonis hominibus instructae. Tales illi vires suas publicant, ut in Oceano forte valituras, ita in illo mari longis hostium immenso pluribus impares.
Edictorum non aliud tempus foecundius fuit. A 17 Septemb. novi Cal. ad hunc diem numeravi XLVII pleraque alia aliis contraria insita genti mutabilitate. Horum pars potissima plebem etiam invitam ad arma compellit, qui mos ab Anglia primum profectus nunc et Hispaniam Italiamque pervadit. Equos in bellum abducit; deinde desertores capite plectit. Ego cum tanta multitudine, primum belli imperita, deinde in militiam per vim protrusa proelium experiri non audeam.
In Italia Parmensis 1 vapulat. Galli et Sabaudi moenibus se tuentur. Helvetiorum Soloturiensis, Poschiavensis, Rhaetorum conventus pleni questuum in Gallos ob non soluta cohortibus stipendia; Rhaetorum praeterea quod frenum sibi castellis a Gallo retentis impositum sentiant; induci et alterum malum iesuitas, et Vallitelinates Gallis obnoxios, tum religionis vinculo, tum quod eorum auctoritate invitis Rhaetis libertatem extorserint. Cerbello 2 acceptis novis trans Alpes summas copiis aliquid in Vallem Telinam molitur. Tragica, si vera sunt, de Hispanorum per Italiam vicinasque regiones saevitia vulgant Galli: oculos dominibus excussos, aliis detractam pellem, alios in frusta discerptos; stupra, sacrilegia sine numero. Iam nunc intelligo duci Bernhardo Vinariensi 3 sexcenta florenorum millia per particulas numerari, loco millionis in mensem Augustum promissi.
In ducatu Burgundiae, non in comitatu bellum strepit dicunturque castra habere, ut scripsisse memini, duc Vinariensis Montausoni, Valetta 4 Cussiaci, Auxonnae Ransovius 5, Champlitae Gallasius 6, Graiae dux Carolus 7. Putantur his esse XXX millia, Gallis non totidem, sed plus in equite.
Parte altera Galliae circa Bapalmam se habent bellantium copiae, Atrebates versus princeps Thomas 8, ad Capellam Piccolominius 9, inter Hesdinum et

{==422==} {>>pagina-aanduiding<<}
Monstrolium, ut ajunt, Iohannes Waertius 1, firmatis oppidis Cameraco, Bapalma et Cateleto validis praesidiis.
Frater regius die XXVII Clariae erat, inter Peronam et Braiam; comes Suessionensis cum parte exercitus inde in Campaniam avocabatur, quo irrumpere dicitur Bitlerus 2 cum iis, quae ex Silesia venere, secuturis et aliis et Viridunensi et Luxemburgico.
Mala alia interveniunt, bellum ex Hispania in ea Navarrae, quae Galli tenent, semet injiciens tanto terrore, ut Bajonam plerique confugiant. Et quod maximum est, duae classes ab America anni XXXIV et XXXV in Hispaniam perlatae cum novem auri millionibus. Et aliam a Terra Firma brevi exspectari fama est.
Creditur Gallasius nisi in Galliam interius penetrare poterit, apud Helvetios hyberna sumturus, in aula leves, ut solent, gratiae.
Barradae duo 3, diu extorres, cum in Galliam revenissent, jussi ire in Italiam.
Sanctisimonius 4 longius ab aula remotus; cujus locum invasurus creditur Chavigniacus 5: ita enim nunc appellatur filius Butillerii 6, aut, ut vulgus credit, cardinalis 7 ipsius.
Haeret hic Zavaskius 8, nihil palam, clam multa moliens, exspectatque, ut videtur, ea, quae fient Ratisbonae.
Cudi id, quod scripsi, ut credam, pluribus indies ducor conjecturis. Literas neque ex Pomerania pridem neque ex Hollandia accepi; neque miror. Eorum, qui publicos cursus conduxerunt, avaritia id accidit, qui multarum hebdomadum fasciculos coacervant, ut in magno suo lucro impendiis parcant. Neque vero patiuntur mercatores Batavos, quorum id interest remedia adferre. Et cum a partibus illis, quae ad Alpes aut Rhenum spectant, saepe intercipiantur literae, in magna caligine vivimus, quae gazettis magnam dat mentiendi licentiam.
Deus, Excellentissime Domine, Reginae, Regni, Tuaeque Sublimitatis res prosperet.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 9.


Lutetiae, 3 Octob. novi Cal. 1636.

Mitto a rhingravio 10 literas. D. Schmalchius 11 per Augustam Taurinorum in Italiam transit Helvetica via per pestem obsepta.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.













{==423==} {>>pagina-aanduiding<<}

2782. 1636 oktober 7. Van M. Casaubonus 1.

Vir amplissime,
Tuas V. Kal. Aug. datas 2 humanitate conditas singularl vereque tuas, - in quo nihil non singulare et divinum - accepi: sed eodem et istas fato, quo superiores illas tuas, cuius infelicitatem narrabant tibi postremae meae.
Steuardus ille tuus 3, quem mihi commendas, aut commendandum potius ut amico tradis, ubi gentium sit, ater an albus, nisi quantum e tuis colligere licuit, hactenus ignoro. Non id ego expectabam, vir summe, - ne sine causaa me queri putes - ut qui forsan alio festinabat cum primum huc appulit, ad me Cantuariam de via sua declinaret; aut ut alio quocumque tempore mei videndi: aut tradendarum tuarum caussa iter huc consulto susciperet. Sed ut per quos tuas ad me curavit, per eosdem verbo uno aut altero tum praesentem suum statum sedemque, tum quid illud sit, - quando, ut scis, generales commendationes apud viros magnos et occupatos tanti non solent esse momenti - ad quod per reverendissimum archiepiscopum 4 benevolentiam adspirat, certo significaret, id expectasse me fateor, et nisi valde fallor, te quoque iudice, iure meritoque.
Faciendum tamen putavi, ut eum prima quaque occasione, saltem quantum per te mihi innotuerat, verbisque tuis illustrissimo domino commendarem. Quare cum post aliquot septimanas gratiae eius, - ita hic loquimur - conveniendae oblata esset occasio, statim ille, quanti commendationem tuam faceret, verbis et vultu abunde demonstravit. Caeterum cum quaedam de commendato magis expresse quaereret, et ego meam ignorantiam, ut qui nihil de eo nisi quod a te, excusassem, promisit ille tamen daturum se operam, quandocumque Steuardus se illi offerret, ut ne vel nomen eius vel commendatio tua memoria sibi exciderent. Quod ut optimo animo ab ipso dictum esse, tam mihi certum quam quod certissimum; ita pro voto successurum, praecipue si diu sit, priusquam Steuardus illum adeat, - ut fluxae sunt plerunque tot et tam diversi generis curis obrutae talium virorum memoriae - praestare non ausim.
Atque haec de Steuardo hactenus. Sed bonum factum, quod tandem aliquando adventu conspectuque suo nos beavit optatissimus, tuoque iam olim, nunc et tuo nomine charissimus, Johannes Reygersbergius 5. Atque utinam per eius seu negotia, seu nimiam verecundiam non stetisset, quominus illo diutius frueremur. Crede mihi, vir eximie, is est propinquus iste tuus, ea modestia, prudentia, temperantia

{==424==} {>>pagina-aanduiding<<}
iuvenis, - quantum ex pauculorum dierum convictu non incuriosis oculis observanti mihi coniicere licuit -, ut eius te nepotis poenitere minime debeat. Plura de eo non addam; sed nec possim maiora, si velim.
Ad res meas quod attinet, nimis tui maiorumque tuarum occupationum oblivisceris, si quid ad curas tuas pertinet, quid agam, quidve in posterum propitio Deo moliar. Si tamen ita stat tibi sententia, et tam bene tecum agitur, ut aliquando tibi vacare contingat a magis seriis, praesto tibi est Iohannes tuus, idemque iam, si hoc non nimium est, meus; qui tibi abunde satisfaciat.
Vale, vir illustrissime, et amare perge,
Tibi devotissimum


Mericum Casaubonum.


Cantabrigiae, V. Kal. Octob. anni Iuliani MDCXXXVI.


Adres: Amplissimo Domino, Viro Incomparabili, Hugoni Grotio, Lutet. Parisiorum.
In dorso schreef Grotius: 26 sept. 1636. M. Casaubon.












2783. 1636 oktober 9. Van J.A. Salvius 1.

Excellentissime Domine, amice observantissime,
Notum est Exc. Tuae, ut hactenus tria imperii flumina, Odera, Albis, Visurgis, cum adjacentibus utrinque agris, totidem mareschallis nostratibus, Wrangelio 2, Banerio 3, Leslaeo 4, singula singulis, cum discessu regni cancellarii 5 in Sueciam, commissa fuere.
Saxo 6 autem auctus Hatzfeldianis 7 e superiori Germania et ex Pomerania citeriori copiis Marazinianis 8 gravior incubuit Banerio ad Albim quam ut ei solus ferendo par videretur. Itaque iis quoque in subsidium evocatis Leslaeo e Westphalia cum 7000 et Vitzthumbio 9 cum 4000 ab exercitu Wrangeliano substitit parum ad urbem Megapoleos Parchimum, dum intelligeret, quid hostes, intra Havelum et Perlebergam constituti intenderent.
Animadvertens autem eos mora sibi illudere die 13 Septemb. Parchimo castra movit Perlebergam certus acie decernere, si pugnae cogiam facerent.
Verum quia hic quoque urbe tuti extra munimenta olici nequivere, iis praeteritis Havelbergam concessit atque hac die 18 Sept. dedita Werbam tormentis verberare cepit, donec nunciaretur flectorem 20 Sept. Prutzwalkium tendere. Quo comperto Banerius quoque Werba relicta in occursum ei properabat.
Witstochium Rhodus erat, ubi die 24 Sept. ab hora 2 pomerid. in seram vesperam ita saltatum est, ut Saxo cum utroque duce caesareo campis cesserit relicta

{==425==} {>>pagina-aanduiding<<}
Banerio victoria cum maxima parte sui peditatus, re tota armamentaria cunctisque curribus et impedimentis atque ultra 130 signis.
Hanc victoriam, quia magno solatio faederatis nostris, inprimis Galliae, futura est, non potui, quin statim ad Excellentiam Tuam perscriberam. Faxit Deus, ut Galli et Batavi quoque strenue rem agant, et dubium nullum erit, quin vastis quibusdam consiliis Ratisbonensibus modus saltem aliquis statuatur.
Plura proxime sequentur. Interim vale, vir Excellentissime, et fave
M. Excel. T.ae observantissimo


J.A. Salvius


Hamburg, ipso festo Michaelis A.o 1636 1.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 28 oct.












2784. 1636 oktober 10. Aan S. Bielke 2.









2785. 1636 oktober 10. Aan L. Camerarius 3.

Illustrissime Domine,
Consilium Gallorum ducendi in Belgicae interiora exercitus, magno captum animo, successum tamen non habuit apparente illico, ut processum fuerat, commeatuum inopia. Interim Degenveldii 4 stativa, quae in via Dorlanum erant, hostis noctu irrumpens diripuit et cuncta inde ad oram maris usque populabundus percursat, multumqne timeri video, ne ut in ducatu Burgundiae ita et in Campania hybernet non levi Galliae malo hostis.
Et Cerbelo 5 aliquot millibus auctior vix sustineri a Rohanio 6 poterit, praesertim aversioribus a Gallia Rhaetorum animis.
Dux Parmensis 7 praeter Parmam et Placentiam toto suo patrimonio exutus est et, quod fieri solet, potentiori adiungunt se etiam qui spectatores hactenus fuere, Ethruscus 8 et Genuates.
Classis Gallica etiam ante hanc virium accessionem hostibus factam minus eis par, nunc ab ora Ligustica reversa est, magno constans, re effecta nulla.
Tot mala desiderium Galliae iniiciunt pacis, ad quam cudendam cardinalis

{==426==} {>>pagina-aanduiding<<}
Ginettius 1 per Germaniam it Coloniam, Lugdunensis 2 eodem hac transiturus creditur. Schavaskius 3 Polonus 4 jam bene valens hic etiamnunc haeret, minime otiosus.
Angli a Ratisbonensi conventu jam per imperatorem 5 inchoato negant se boni quicquam sperare; ac credere me jubent promptos se cum Gallis aliquid pacisci Suediamque, si pronos aequis conditionibus Gallos repererint, consciam se facturos eorum, quae agentur.
Metuunt obsidionem et Colmarienses et Hanovienses deque landgravio Casseliensi 6 iudicia sunt varia atque incerta.
Scribit Montsausconio XX Septembris D. ryngravius 7 spem esse eum ipsum locum, quem sibi opportunum castris suis ceperunt cardinalis Valetta 8 et dux Bernhardus 9, defendi 10 posse adversus hostium quantumlibet crescentes copias. Idem spero, eoque magis quod 11 ex regis 12 in Picardia exercitu millia aliquot, abundantia quando in Belgicam penetrari non potest, illuc mitti intelligo.
Deus, Illustrissime Domine, illustrissimae dominationi tuae fautor adsit 13 publico tibique ac tuis res det prosperas.
Illustrissimae Dominationi Tuae omni cum observantia addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, Xo Oct. novi Cal. MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. Hagae 1636 d. 14/24 Octob.












2786. 1636 oktober 10. Aan L. Grubbe 14.









2787. 1636 oktober 10. Van J. H(o)eufft 15.

Monsieur,

{==427==} {>>pagina-aanduiding<<}

Par lettres du 25e de 7bre on me mande que monsieur le prince d'Orange 1 pressoit quantité des navires sans que on sçavoit à quel dessein. Le traité entre la France et M.rs les Estat 2 est faict à l'agréation du roy 3. Deux navires des Indes orientales anglois estoient arrivez à la rade de Plemzul comme aussy celuy d'Hollande nommé Ambona à Ilant espérant qu'il sera depuis arrivé en sauveté.
C'est que j'ay voulu participer à vostre Excellence ainsi que j'avois promis demeurant, Monsieur,
Vostre très humble serviteur


J. Hoeufft.


A Paris, ce 10e Octobre 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de Suède etc. A Paris.












2788. 1636 oktober 10. Aan Rijngraaf Otto 4.

Monsieur,
Je suis très marry de ce que voz lettres dont la dernière est du 20e sept. 5 ie n'ay rien à vous mander en contrechange estant arrivé asteure, ce qui commence à estre fort ordinaire, qu'en plusieurs sepmaines le messager venant de Calais ne nous a rien apporté de l'Hollande et par conséquent rien aussy de Poméranie et de Suède. La cause est pour ce qu'il n'y a poinct des barques establies pour passer et repasser la mer à quoy il faudra travailler à bon escient pour porter remède à ce désordre. Cependant toutes les vostres à M.r le grand chancelier 6 et mesme la dernière sont bien addressées et ie voy par expérience que les lettres vont mieux vers ces quartiers que vers vous.
M.r Betz 7 ne laisse pas d'user de toute diligence en voz affaires, mais a rencontré un temps et des gens fascheux. Je voudrois que l'authorité de la couronne de Suède fust assez grande pour pouvoir apporter poix à l'avancement des dicts affaires comme l'affection de touts ceux qui la servent ne nous manque pas et ne nous manquera iamais. Mais ce qui me fasche en la sollicitation de ce qui nous est deu en vertu des traittez nous trouvons des mesmes rencontres qu'aux affaires des amis de la couronne, dont vous, mon.sr et toute vostre maison très illustre serez tousiours tenus les premiers. Pour tout cela il ne fault pas perdre espérance, mais continuer aux iustes poursuittes.
Le voyage qu'on avoit proposé de faire par une armée dans le Pays-Bas n'a pas esté trouvé bien faisable en cette saison et grande disette des vivres. Par faulte de canon on a perdu les dehors qu'on avoit pris sur les ennemis deça la Somme devant

{==428==} {>>pagina-aanduiding<<}
Corbie. Et ie ne diray pas si c'est par faulte ou malheur que la quartier du baron de Degevelt 1 a esté supris par l'ennemy et dévalisé, le mesme baron et le jeune prince de Wirtemberg 2 s'estant sauvez à peine. C'estoit au chemin vers Dorlans aux lesquels lieux et de là au Boulonnois l'ennemy e[s]t assez fort et fait des grands ravages.
Si tost que quelque bonne fortune et vent d'ost nous portera des nouvelles du prince d'Orange 3 et de noz armées Suédoises vous en serez le premier servy.
Cependant Dieu, monsieur, vous conserve en bonne disposition et prospérité.
Vostre serviteur très humble et très obéissant.


A Paris, le 10e d'oct. n. st. 1636.












2789. 1636 oktober 10. Aan A. Oxenstierna 4.

Excellentissime Domine,
Cardinalis Guenettius 5 Coloniam petens transiit Basileam; tendent eodem Davausius 6 et, qui jam ab Italia venit, Lugdunensis cardinalis 7.
Venetus legatus 8 persuasum mihi voluit ex Zavaskio 9 - qui jam bene valens adhuc tamen hic haeret - se cognovisse nihil futurum de regis sui cum Palatina conjugium 10 ob aversas Polonorum voluntates.
Angli legati 11 credere me volunt nihil se cum Gallis acturos, nisi Suedis consciis eorumque pro meritis ratione habita.
Villauclercs 12, collega Caecilii 13, mihi dixit multa agitari de pace componenda Suedos inter et Polonum. Ostendi ego Batavico exemplo et rationibus in talibus controversiis indutias longas facilius quam pacem perpetuam, quae rogati juris abdicationem requirat, cudi.
Sparguntur rumores parum certi de reconcilianda cardinali 14 regis matre 15

{==429==} {>>pagina-aanduiding<<}
hac lege, ut illa ab se omnes eos, qui in cardinalem hostiliter scripsere, ableget; et de revocando Guisio 1 dandaque ei Britanniae Armoricae praefectura et filio ejus 2 in matrimonium Anna, Mantuani ducis filia altera 3, ut habeat cardinalis, quem opponat comitis Suessionensis 4 sibi magis magisque suspecti molitionibus simulque ut Lotharingicam domum distrahat. Comitem certe perstare in consilio de dignitate sua nihil largiendi satis apparet; et ab eo metuere sibi cardinalem et hoc 5 apparet, quod nobiles aliquammulti animo manuque promti regio imperio jussi sunt ab eo discedere nulla probabili de causa.
Manet rex fidus cardinali non tam amore quam quod sine tali adminiculo se rerum oneri imparem judicet. Ambiani aut juxta ambo sunt eaque in urbe cum ducibus jam bis consultatum est. Priore conventu placuerat comitem penetrare in Belgicos fines; altero cum appareret obsidium nullum tentari posse hoste circum valido et commeatus euntibus defore, praevaluit Lafortii 6 consilium non tanti aestimantis vicorum incendia et praedas, ut periculum pugnae famisque subeundum foret. Intervenit et hoc malum, quod stativa Degenfeldii 7 in itinere Dorlanum irrupit hostis equosque et sarcinas abripuit aegre servato Degenfeldio ac duce Wirtembergensi 8. Hostium pars bona inter Dorlanum et mari propiora se tenet. Video plerosque ita existimare Gallasio 9 intra ducatum Burgundiae, alii cuipiam hostium duci intra Campaniam hiberna fore magno Galliae incommodo.
Dux Rohanius 10 vix tria millia secum habens sui militis adversis Rhaetorum et Helvetiorum animis damnum aliquod a Cerbelone 11 novis, ut scripsi 12, copiis aucto accepturus videtur.
In Italia pessimo in loco sunt res sociorum, ita ut imprudentiam ducis Parmensis 13, qui se huic bello implicuerat, ipsi auctores Galli nunc palam incusent. Nihil ei principi restat extra Parmam et Placentiam: hujus arcem servat, oppidi haud satis compos ob aversa ab hoc bello studia habitantium illic. Accessit et frequens infelicibus malum hostium crescens numerus. Nam et dux Etruscus 14 praeter terrestria auxilia classem quoque Hispanicam suis navibus longis auxit et Genuates non modo Gallo militi aditum ad Parmensis terras per suos fines negarunt, sed et classem Gallicam, cum apud Vadum consisteret, petiere machinis; quo malo coacta illa in oram Massiliensem se recepit.
In Montisferrati agrum injiciunt se hostes et dux Mantuanus, quod prohibere non potest, ultro concedit velut paci se redditurus. Haec tot ac tanta mala, praeci-

{==430==} {>>pagina-aanduiding<<}
pue vero alimentorum et pecuniae inopia - nam vetera onera plurima placandae plebi remissa sunt, adeo nova instituere nemo nunc audeat - omnibus paene Gallis ingens injiciunt pacis desiderium cardinali ad ejus nomen, ut suis rebus parum utilis, trepidante neque ad eam venturo, nisi necessitate, quod rerum peritissimi futurum putant, trudatur. Etiam ea, quae Corbiae praejacebant nobis cis Samaram munimenta, quae a Gallis capta perscripseram 1, amissa rursum sunt, quia machinae, quibus defenderentur, non aderant incredibili tum ibi tum alibi negligentia.
Agri quod Bononiam Morinorum respicit pleraque vastata a Waertiano 2 milite impune.
Legatus Venetus, cum nuper in aulam iisset, cardinalem convenire non potuit. Nunc iterum eo profectus est ingerens se ultro Poloniae Angliaeque negotiis.
Nos in rerum nostrarum magna vivimus ignorantia, quia literas ex Hollandia nullas pridem accepimus ac proinde nec ex ulterioribus locis, cum Angli accipiant septimo quoque die. Id eo evenit, quod naves a Zelandia ad Caletum, quae literas ferant referantque, institutae non sunt, et audio Batavis id cupientibus noluisse Gallos, nimirum ut ipsi tantum per suos homines interdum commeantes rerum notitiam accipiant, caeteros eam celent rumoresque venditent suo ex usu.
Incipiet jam agi aliquid Ratisbonae, ex quo legati Saxonis 3 adsunt. Dicitur pacem cupere deque ea serio agere Cassellensis landgravius 4.
Argentoratenses octo Gallicis cohortibus negarunt transitum.
Archidux Aenipontana 5 Rhaetos bonis verbis lactat. De negotio episcopi Curiensis 6 promittit operam suam apud Caesarem 7 Firstembergum interim locum ditionis episcopalis retinens sine Rhaetorum, ut pollicetur, malo. Tribunorum et centurionum, qui Gallis militant, querelas corpus Helveticum huc pertulit; et sane habent, quod doleant: non solvi sibi stipendia, quae ipsi gentis more suis quisque militibus coguntur numerare. Sed surdas aures publica paupertas facit Gallorum nunquam divitum, nisi cum faciunt foedera.
Classis Gallica non modo nihil nocuit Hispanis, sed et profuit praetextu dato, quo civitati Neapoli millio unus, alter nobilibus exprimeretur intendereturque impositum farinae vectigal. Centum scutatorum millia inde accepit modo Leganesius 8 exspectans quinquaginta alia millia, quae a Sicilia jam Genuam venerant. Praeter auxilia ducis Etrusci suo sumtu in terris ejus pergit militem scribere Hispanus 9.

{==431==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hafkirchii 1, qui militiam suam offert regno Suedico, laudes multis praedicat Marinus 2 rogatque, eum ut Sublimitati Tuae commendem. Marini literas ego recte accipio; ille meas non item. Ad Sprecherum 3 meae Sprecherique ad me pereunt prope omnes.
Ad Hanoviam intercludendam a commeatu parari cuncta intelligimus. Venit huc modo quidam a Colmaria 4, qui syndici ejus civitatis literas mihi monstrat et in iis obsidionis metum haud satis valido, si vis ingruat, ad oppidi tutelam praesidio.
Scribit ad Sublimitatem Tuam Ringravius 5; mihi idem significat literis 20 Septembris 6 spem esse eum, quem castris ceperunt locum Valetta 7 et dux Bernhardus 8 ad Montsausconium, defendi facile posse adversus crescentes quantumvis hostium vires favente ipsis situs oportunitate. Id ipsum quo magis et ego sperem, facit, quod ex Picardico regis exercitu, quando penetrari in Belgas non potest, aliquot millia illuc mitti intelligo. Ex eodem regis exercitu nobilitas nullo stipendio fessa sumtibus domum properat; crediturque rex ipse brevi huc futurus vel una satis gravi causa, quod pestis castra vastet.
Corbia ingenti hostium praesidio ad quinque millia defenditur.
Bressaeus 9 refrigeratus antehac apud cardinalem huc usque in gratiam rediit, ut pro Caletensi provincia Andegavensem acceperit.
Etiam nunc a Caleto venit tabellarius nec quicquam nobis a Batavis adfert.
Deus, Excellentissime Domine, prosperrima omnia reginae 10, regno, Tuae quoque Sublimitati largiatur.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 10 Octobris nov. Cal. anni 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2790. 1636 oktober 10. Aan N. van Reigersberch 11.

Mijnheer,
Wij hebben nu lang geweest sonder brieven uyt dye quartieren. UE. laeste was

{==432==} {>>pagina-aanduiding<<}
van den 1e Sept. 1; sedert ghene uyt Hollant ende oversulcx oock nyet uyt Pomeren ende Sweeden. De Engelsche ambassadeurs 2 crijgen alle weecx bryeven over Calis; ick nyet. S.r Heufd 3 seyt mij, dat al over eenige tijdt resolutie was genomen bij de heeren Staten-Generael, dat gestaedigh twee barquen souden loopen tusschen Vlissingen ende Calis. Dit is onvoltrocken gebleven tot groot naedeel van de coopluyden, insonderheyt van dye van Zeelant, oock van de gemeene saecke. UE. gelieve het best doen, dat sulcken goede voornemen nyet en blijve sonder effect. In het laeste tractaet met Vrancrijck beworpen 4 had mijnheer den rijcxcancellier 5 expresselijck gewilt, dat vanwegen Vrancrijck ordre op de brieven soude werden gestelt. Dan van Vrancrijck can geen ordre comen; 't moet uyt Nederlant besorght werden, ende daer is aen gelegen; soo lang dat nyet en is, soude men, als de windt goedt is, de brieven over Doveren
dyenen te senden, gelijck andere doen.
Ick verstae uyt de heer extr. amb. van Engelant, dat de heer Seniterre 6 vanwegen Vrancrijck mede instantie doet, om de Engelschen te declineren tot toelaetinge van het sluyten van de handel op Vlaenderen. Ick verstae oock, dat d'heer Joachimi 7 geene commissarissen heeft connen becomen op het stuck van den haring. 't Gevolch van de Engelsche ambassadeurs seggen, dat de saeck is geaccommodeert met vijftigh duysent gulden 's jaers bij d'onsen te geven. Sed non consistunt haec, ubi incipiunt.
Eusebius 8 heeft Stesichorus 9 niet wel gesint. Veele meenen, dat gebreck van vivres ende Simonides 10 tegen danck de Latou 11 van Pindarus 12 af sullen helpen. Den graef van Soissons 13 geeft Eusebio ombragie. Eenige van de beste edelluiden, die [bij] hem waeren, sijn belast te vertrecken. Varia consilia agitat Eusebius. Van hem te reconcilieren met Vindex' moeder 14, met den [hertogh] van Guise 15 perplexa omnia.

{==433==} {>>pagina-aanduiding<<}

Clachten over Calaber 1 ontbreecken hier niet. D'heer van Oosterwijck 2 wert hier verwachtet.
Tot Amiens was bij den coning 3 in presentie van den cardinael 4 ende de bevelhebbers eerst goed gevonden, dat het leger ende mijnheer den graef van Soissons soude trecken in Nederlant. Dan den tocht sijnde begonnen, heeft men sooveel difficulteiten gevonden, insonderheit bij gebreck van vivres ende andere dingen, dat den raed van den marescal de la Force 5 sulcx ontradende is gevolcht.
Ondertuschen heeft den vijant bij nacht het quartier van Degenfelt 6, op de wegh nae Dorlant opgeslagen, paerden ende bagagie ontnomen. Den vijant heeft oock de buitenwercken van Corbie, die aen dese sijde van de Somme sijn, weder becomen, doordien de Fransoisen daer geen geschut en hadden. Diergelijcke gebreecken siet men overal: meest van vivres, ende de swaericheit sal niet minderen, indien den vijant sijn winterleger can nemen, gelijck de meninge schijnt te sijn soo in 't hertogdom van Bourgogne, als in Champagne. Nu heeft hij 't Boulonnois geplundert. 't Is te verwonderen, wat al volcx hij heeft overal.
Die van Colmaer ende Hanouw vresen voor belegh. Cerbellon 7 is sterck ende Rohan 8 - qui nobis librum edidit ‘le capitaine parfaict’ 9 - seer swack in de Valteline, soodat daer afbreuck gevreest werdt.
Den hertogh van Parma 10 is geruineert, niet besittende anders als twee steden, Parme ende Plaisance, van dese sijnde wel meester van het casteel, maer niet van de burgerie, die hem tegen is.
De Fransche vloot is van Vay weder gecomen in Provence, soowel den hertogh van Florence 11 als de republique van Gennes siende de swackheit van Vrancrijck nemen partije aen met Spaignie te water ende te lande.
De Regensburgsche bijeencomste heeft aenmanen gehad door een propositie van de keiser 12 selve. Engelant heeft daer niet veel te hoopen ende verliesen tijdt.
't Pretext van de vrese van de Fransche vloot heeft den vice-roy van Naples 13 gedient om een millioen van de stadt van Naples ende een van den adel te trecken. Daer is oock een somme van 100m croone van daer gesonden aen Leganes 14, die 50m croonen verwacht uit Sicilië.

{==434==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van den landgraef van Cassels 1 voornemen sijn wij onseecker. De Switsersche ende Grisonsche colonnels ende capitainen Vrancrijck dienende doen groote clachten van wanbetaelinge, ende sijn de gemoederen van die natiën seer afkeerigh van Vrancrijck.
Al wederom is een bode gecomen van Calis, brengt niet een letter uit Hollant. 't Schijnt, dat de Latoulieden een monopolie willen besitten van alle tijdingen. Men moet dencken op remedie.
Den 10 Oct. n. st. 1636.


Adres: Mijn Heer (Mijn Heer) Reigersberg, raedt in den (Hoogen Raide) in Hollant.
In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den X oct. 1636 wt Paris.












2791. 1636 oktober 11. Van N. van Reigersberch 2.

Mon frère,
Den oosten wint ende goede occasie is oorsaecke, dat ick nu oock buyten den ordinaris tijt schrijve.
Den heer Van Charnassé 3, die vrij wat onpatientych is geweest, dat bij desen staet niet van importantie voorgenomen wert, over eenyge dagen naer het leger gereyst, schrijft van daer, gelijck ick wt sijne brieven hebbe gesien, dat mijnheer den prins 4 hem soodanygen openynge hadde gedaen van sijn desseins ende de beletselen, warom die niet hadden connen tot noch toe werden geëxecuteert, dat hij moet bekennen deselve soo gewichtych te sijn, dat hij alle redenen van contentement heeft moeten nemen, gelijck hij oock niet en twijfelt, ofte sijne M.teyt 5, die hij hetselve sal laten weten, mede satisfactie daervan hebben sal. Hetwelcke ick uEd. mede hebben willen deelen, opdat eenyge qualijck geïnformeert, quade impressiën nemende ende andere gevende, door het adveu van sodanyge getuygen, die irreprochabel sijn, mogen werden gedesabuseert.
Gisteren hebben wij tijdyngen gehadt, soo van Hamburch, Erffort als Ceulen, dat den generael Bannier 6 8 regimenten van Hatsvelt 7 ontrent Havelsberg soude hebben geslagen, 14 stucken geschut ende alle de bagagie becomen; de continuatie 8 moeten wij verwachten.
Tot Regensburg schrijft Bilderbeeck 9, dat den hartoch van Saxen 10 ende biscop van Wirtsburg 11 aen willen houden tot een generale amnestie int regard van alle ende alles in dese leste oorlogen.

{==435==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van het Oostindische schip 1 hebben wij noch geen tijdyngen ende mits den oostenwint connen wij qualijck eenyge hebben.
Desen naermiddach arriveerde hier een schipper van Iarmuyden, die van de ambassadeurs wt Londen 2 hadde brieven aen de admirael Dorp 3, die hij hebbende gesocht onder de buyssen ende niet hebbende gevonden daernaer hier was commen vernemen, die seyt, dat ontrent elff of twaelff mijlen noortoost van Iarmuyden hij de 12 Engelsche schepen, wt Iarmuyden gelopen, hadde sien cruycen.
Van den admirael Dorp wert hier geen groot contentement genomen, alsoo rapporten weynych tot sijn voordeel van die wt de zee commen werden gedaen; dan hem sal mogelijck geen defentie ontbreecken.
Wij verwachten tijdyngen van daer.
UEd. dienstwillygen broeder


N. v. Reigersberch.


Desen XI Octob. 1636.

Wt Hamburch wert geconfirmeert, dat Bannier den Sax twee duysent paerden heeft affgeslagen ende Havelbergen met Werben wederom heeft verovert, voorts sijn victorie vervolchde.
De scepen worden noch ontrent Geertruidenberg gehouden, evenwel geen officiers permissie geweygert om haer affaires in Hollant te commen doen.


Adres: Mevrouw (Me)vrouw De Groot. Tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 11 Oct. 1636. N. Reig.












2792. 1636 oktober 13. Van F. van Reigersberch 4.

Mon frère,
De keysersche 5 continueren vast in hare progressen ende nemen den lantgrave 6 aff de eene plaetse voor de andere nae in Westphalen sonder dat hij eenyge troupes tot resistensie in het velt brengen kan. Is in persoon tot Wesel, welcke stat de keyserse soo naer commen, dat den gouverneur 7 hier heeft geschreven om ordre, hoe hij hem tegens deselffde sal hebben te dragen, waerop geantwoort is, dat hij hem stille sal houden, ten ware eenyge hostiliteyt tegens hem off de sijne wiert gepleecht.
De victorie van den generael Bannier 8 wert meer ende meer vercleent ende is noch niet veel seeckers daervan te seggen, hoewel gelooft wert hij eenych volck heeft geslagen.

{==436==} {>>pagina-aanduiding<<}

Van het Oostindis schip 1 hebben wij noch geen tijdynge.
De leste advisen wt Brasil seggen, dat de Spaense eenyge suickermolens, bij de onse in train gebracht, hebben gedestrueert ende van de zuitzijde tot bij noorden van Parnambuc stroopten. De Portugesen, hoewel eedt van getrouwicheyt aen de Compangie hadden gedaen, hebben haer weder bij de Spaense ge(v)oucht, soodat men geen staet op haer sal connen maecken, want die quartieren soo niet connen werden beseth, alwaer de Spaense macht schoon verdreven, dat geen nieuwe macht aen lant kan werden gebracht. Ende d'extirpatie ofte veriagynge heeft oock haer swaricheyt, want de onse de macht ende het volck niet sullen connen furneren om de ingenios gaende te houden, alsoo de Spangaerts meester sijn van Angola, daer die swarte meest sijn te becommen, soodat veel werckx aen de conqueste vast is ende alles wel gaende voor de participanten weynych voordeel voorhanden.
Het verhogen van het derdepart gaet niet seer voort, is tot noch toe maer 200000 g. geteyckent, ende de retouren vallen sober off gene, de fraude ende costelijckheyt van de commisen is seer groot.
Ick bidde om mijn gebiedenisse.
UEd. dienstwillygen broeder


N. v. Reygersberch.


Desen 13 Octob. 1636.

Soo ick desen soude sluyten, comt tijdynge, dat de keisersche, die Dorsten hadden belegert ende beschoten ende met ingeworpen vierwercken een groot deel van de stat hadden doen verbranden, hetselve hebben verlaten. Men seyt, het is geschiet, omdat sij advisen hebben, Lesle 2 met eenyge regimenten naer Westphalen comt, andere seggen een convoy van hondertvijftich paerden geruchten onder haer bracht, dat alle de ruyterie van desen staet op haer aenquam. Arondel 3 heeft geantwoort, dat Godt de goede saecke van sijn conynck 4 niet soude verlaten ende hij middelen ende geallieerde soude vinden om sijn ongelijck te resenteren. De keyser heeft de handelynge willen hervatten, maer hij heeft daer niet toe willen verstaen. Men gelooft hier, dat hij op sijne wedercomste is.


Adres: Mevrouw Mevrouw De Groot tot Paris.
In dorso schreef Grotius: 13 Oct. 1636. N. Reigersberg.












2793. 1636 oktober 14. Aan Ch. Marini 5.

Monsieur,
Par la suitte de voz lettres ie ne croy pas que m'en manque aucune. J'ay respondu à trois et envoyé la pluspart par les gens de M.r le duc de Rohan 6 qui sont

{==437==} {>>pagina-aanduiding<<}
icy, quelque fois aussy soubs addresse à Genève. Tous voz pacquets ont esté bien envoyez à M.r le grand chancelier 1 avecq la recommendation de voz affaires, sans oublier aussy ce que par vostre dernière 2 vous me mandez du sieur Hofkirch 3.
Nous avons veu icy Le Capitaine perfaict 4, digne oeuvre d'un capitaine si perfaict comme M.r le duc de Rohan. Il dict des belles choses et en faict des plus belles. Tous les gens de bien sont marri de ce qu'il n'est pas mieux servy des choses qui dépendent d'autres afin de pouvoir agir selon ses qualités très éminentes. Mais comme il a bien remarqué, c'est la sort trop fréquente de ceux qui commendent estants commandés. Il fault faire ce qu'on peut et remettre le reste à la providence divine se consolant du tesmoignage de la bonne conscience et espérant les iugemens équitables de la postérité.
La résolution qui avoit esté prinse par le roy 5 à Amiens de faire entrer M.r le comte 6 dans les Pays-Bas a esté changée par des meilleurs advis de ceux qui considéroient le mal qui pouvoit arriver de faulte des vivres. Aussy la mortalité se met dans les armées laquelle, comme on croit, sera cause que le roy sera bientost icy.
Nous attendons des nouvelles de ce que fait le prince d'Orange 7 qui nous ont esté retenues quelques sepmaines par le vent contraires et par mesme moyen aussy celles de noz armées Suédoises victorieuses comme disent les lettres qui font le tour d'Allemagne, ayant batus huict régimens d'ennemis.
Près de Dourlans les François ont receu quelque escheu, le quartier du baron Degevelt 8 ayant esté enlevé par les Espagnols. En Bourgogne le duc de Weimar 9 se défend bien et attend de l'argent d'icy.
Je suivray aux lettres que ie vous envoyeray l'addresse que me donnez et demeureray, monsieur,
vostre serviteur très humble.


A Paris, le 14e d'oct. 1636 n. st.












2794. 1636 oktober 14. Van Ch. Marini 10.

Monsieur, mon très honoré amy,
Par l'ordinaire passé 11 i'ay respondu à vos trois de 19 12 et 16/29 d'Aoust 13 et 2 de 7bre 14, espérant qu'elles soyent bien parvenues en vos mains. L'enclose du

{==438==} {>>pagina-aanduiding<<}
sieur Tschudy 1 ie vous envoye à celle fin afin que vous en voyez le soing qu'il pren pour mes lettres, et si d'ores en avant il vous plaira addresser les vostres au sieur du Lieu 2, maistre des couriers à Lyon, et de là au sieur Tschudy, ie vous asseure qu'elles me seront livrées infailliblement, autrement elles courent risque de se perdre. L'ambassadeur Anier 3 qui est icy s'offert aussy pour l'adderesse, ie laisse à vostre discrétion le choix de l'un et l'autre.
Quant à nos affaires icy elles vont fort mal, car oultre que nos rentes de cest anée nous ont dereschef manqué tout à fait, partie par le désordre de la soldatesque qui estant logée au lieu où nos biens sont destruit tout, partie pour la peste, qui nous a tué tant de paysans et ceux qui en sont échappez, vivant retirez par des montagnes ont abbandonné tout et laissé en friche.
Le public n'y est pas aussy guerre mieux, l'armée s'y trouvant grandement diminuée parmy ces désordres, et pour moy doute fort si la cavallerie y pourra subsister, car le paysan n'a point fauché le foin mais laisse tout à la discrétion du soldat françois qui consume en un mois ce qui luy devroit durer tout un an.
On n'envoye pas aussy assez d'argent pour payer et les François et les Grisons, dont les derniers veulent licentier leur trouppes, toutes s'estant assemblées auprès de Coire où, si l'ambassadeur Anier ne leur donne quelque satisfaction, tout sera mis au dessous dessus. Il y a encor un régiment des Suissez et 3 compagnies des colonels Salis 4 et Bruker 5 qui demeurent constans et ne remuent point, mais si le payement tardera trop, tour (?) tous aussy quitteront à la fin, la guerre particulairement en ce pays ne se pouvant faire sans argent contant qu'il faut desbourser pour la moindre chose.
Monsieur le duc 6 s'en va remettre tout à fait et en peu de iours viendra à Coira pour changer d'air et avec ceste occasion finir le traitté avec les Grisons s'ils le vourdront accepter.
On dit que le roy 7 a fait quelque changement dans le premier, voulant obliger les Grisons qu'ils ne demandent leur tribut des Voltolins mais du roy qui le veut payer, de quoy ils ne sont pas contants aussy bien que de beaucoup d'autres points touchants l'appellation au criminel et l'habitation des protestans dans la Voltoline de laquelle - chose estrange - ils sont forclos. Miror certe consilia Galliae quo ducantur genio, quod adeo rigide Foederatos suos Rhaetos tractare audeant, subque specie restitutionis tractatum Monsonensem eis obtrudant. Sed dni. isti (?) terrestres faciant quod volunt.
En Italie les François sont réduits au petit pied et au lieu de conquérir le Milanois se contentent d'estre en seureté dans le Monferat, laissant le pauvre duc de Parme 8 aux extrémités. Tout son pays est occupé par les Espagnols, et luy a gran peine sauvé à Piacenza, qu'on commence à assiéger, et si les François ne

{==439==} {>>pagina-aanduiding<<}
l'iront secourir ils perderont leur crédit et feront apprendre aux autres princes d'Italie de ne se fier pas tant en leur protection.
On croit que le duc de Savoye 1 demande la neutralité et estant plus Espagnol dans son coeur que François il ne tardera aussy à faire sa paix avec luy.
Si Dieu veut tout peut changer de face pourveu que le roy remédie à bon heure aux désordres qui se sont fourrez parmy ses armées.
Je demeure, monsieur,
Vostre serviteur très humble


C. Marini.


Ex loco noto, 4/14 d'8bre 1636.


In margine: On m'escrit de Costantinople des préparatifs formidables du Turc 2 en Asie et Europe contre le prince de Transyl: 3 ou la Poulogne, dont ie vous faire part par le prochain ordinaire.
In dorso schreef Grotius: Marini 14 oct. 1636.
Boven aan de brief: Receu le 28 de sept. (sic) 1636.












2795. 1636 oktober 14. Aan [Pieter] van Reigersberch 4.

Il nous a esté un grand contentement de veoir par voz lettres du 24 de sept. 5 que vous estes arrivé à Lion en bonne disposition et avez pris la résolution de poursuivre vostre voyage par le Piedmont.
Nous sui[vî]mes (?) vostre ordre pour l'addresse des lettres et si en quelque chose nous vous pouvons estre utiles, vous n'aurez qu'à le nous faire sçavoir. Ce que nous avons peu faire pour vous, tandis que vous avez esté avecq nous a esté fort peu et vous remercions de vostre bonne compagnie, et serons bien aises de recevoir souventefois de voz nouvelles.
Le vent depuis un mois nous empesche les nouvelles par mer. C'est pourquoy ie ne vous puis dire aultre chose que seulement que le dessein de faire entrer M.r le comte 6 dans les Pays-Bas a esté rompu par manquement de vivres et par la peste qui fera aussy le roy 7 bientost revenir icy. Cependant le quartier du baron Degevelt 8 près de Dorlans a esté enlevé par le[s] gens de Jean de Waert 9 et le jeune prince de Wirtemberg 10 avecq ledict Degevelt à peine eschappez.
Dieu vous conserve.
Le tout vostre pour vous servir.


A Paris, le 14ne d'octobre n. st. MDCXXXVI.













{==440==} {>>pagina-aanduiding<<}

2796. 1636 oktober 14. Aan P. Schmalz 1.

Nobilissime Domine,
Neque pro merito tuo neque pro nostra omnium in te benevolentia exceptus es a nobis tantillo tempore, quanto tibi visum est Lutetiae subsistere. Felices sumus, quibus negotium est cum tam benigno etiam minimorum officiorum interprete.
Vos recte pervenisse Lugdunum et iter sumsisse minus morbis obnoxium per Augustam Taurinorum gaudemus sane optamusque, ut cetera itineris vobis eadem prosperitate eveniant. Id autem saepe ex literis vestris cognoscere dulce nobis erit.
Nos Dei munere bene valemus.
Verum est et Ginettium 2 et Lugdunensem 3 cardinales diverso itinere se Coloniam ferre. Interim multa in arcano aguntur.
Nobis venti adversi per mensem totum nuntios ex Hollandia Germaniaque per maris viam invidere. Sed quae longo 4 Germaniae ambitu veniunt literae octo hostium cohortes a nostris caesas affirmant.
Edidit dux Rohanius 5 librum ‘Perfecti Ducis’ 6 Gallice, lectu non inutilem.
Cetera hic sunt qualia reliqueras. Si qua in re opera nostra tuis rebus conducere potest, rogamus omnes, ei ne parcas.
Tuus ad omnia tibi officia paratissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XIV Octobris, anni MDCXXXVI novi Cal.












2797. 1636 oktober 16. Aan Willem de Groot 7.

De pecunia cura, frater, recta est, et gratias agimus pro hoc aliisque laboribus, quos nostris rebus impendis. Perge cum senatore Reigersbergio 8 nostra omnia promovere. Deus te, tuam 9, tuos nostrosque omnes ab iis, quae grassantur illic, malis servet.
De principe Arausionensi 10, quid facturus sit, magna hic exspectatio est. Galli nihil aliud quam sua defensant in Burgundia Picardiaque.
At Itali principes, praesertim Parmensis 11, sua perdunt. Rohanius 12 ad Iulii

{==441==} {>>pagina-aanduiding<<}
Caesaris res scripsit observata lectu digna boni ducis formam continentia 1. Quod polliceretur.
Mileterius 2, acer quondam adversator Tileni 3, librum edidit 4, quo plane, verbis tantum mutatis, in illius concedit sententiam.
Gaudeo nostri memoriam restare tum apud propinquos nostros Reigersbergios Endegestiosque 5, tum apud viros eruditos Heinsium 6, Tisium 7, Vorstium 8. Heinsii notata ad Novi Foederis Libros 9 videre avebo simulque intelligere de iis theologorum judicia, imo et politicorum, qui saepe de theologicis rebus melius quam theologi judicant, quod animo sint a factionibus liberiore, ii maxime, quibus linguarum veterum aliquis gustus est.
Vale cum amicis.
Tibi devinctissimus frater


H. Grotius.


16 Octobris novi Cal. 1636.












    2798. 1636 oktober 16. Aan I. Jasky 10.

Monsieur,
    Vostre courtoisie est extraordinaire de me remercier non pas de ce que i'ay faict, mais de ce que i'ay voulu faire. Si on peut acquérir des amis par ceste voye, i'en auray bon nombre, parce que la volonté de bien faire ne me manquera iamais, non obstant que ie ne trouve pas tousiours les occasions et moyens de l'exécuter. Pour vous, monsieur, ie vous prie de croire que vostre humanité  m'a paru dans voz actions et asteure dans vostre lettre 11 m'obligera de l'aymer et honorer à iamais.
Les bonnes nouvelles de vostre Poulogne me resiouissent d'autant plus que la tresve avecq la Suède 12 est si longue que peu de paix entre des voisins puissants ayent duré si longtemps. Monsieur Schavasky 13 va rechercher sa patrie par Venise.

{==442==} {>>pagina-aanduiding<<}

Par mer, en Bourgogne, en Picardie les affaires se tiennent comme en balance: et la peste qui est à Amiens et aux environs nous redonnera bientost icy la personne du roy 1.
Le duc de Parme 2 défend Plaisance avecq difficulté ayant perdu toutes les villes autour et craignant de perdre aussy la rivière de Trebia que l'ennemy veut esloinger de la ville.
    Les Anglois et Hollandois sont en dispute par l'imposition des harengs et la libre entrée des Anglois en Flandre y menants des soldats, de l'argent et de ce qui sert à la guerre. Cependant tous deux à l'envie s'enrichent du bien de l'Orient, d'où sont venus aux Anglois deux navires, aux Hollandois un tout frèchement de la costé de Cormandel portans la valeur de plus de deux millions. J'ayme mieux ces nouvelles-là que celles de guerres. 
Dieu nous donne une bonne fin et vous conserve, monsieur, en santé et prospérité.
    Vostre très humble serviteur.


A Paris, le 16e d'oct. 1636.












2799. 1636 oktober 16. Aan A. Oxenstierna 3.

Excellentissime Domine,
Pontificius quidam Romae bene notus pro certo sibique cognito mihi affirmat habere Polonum regem 4 a pontifice 5 perscriptam permissionem ducendae Palatinae 6, sed occultari id, ut virginis animus incerto eventu tentetur ad mutandam de sacris rebus professionem. Zavaskius 7, si domesticis ejus credi potest, votorum compos reditum parat per Venetias jamque reginae 8 propter regis 9 absentiam valedixit.
Quo saepius ac diligentius Gallorum, qui ad me veniunt, avertere a me suspiciones volunt omnium adversus res nostras molitionum, eo minus fido blandienti sereno.
Constat apud omnes Ioannis Waertii 10 copias caedi potuisse et flagranter id concupuit comes Suessionensis 11; sed fratrem regium 12, qui aderat, ad cunctandi consilia perpulit comes ejus et speculator individuus Butillerii filius 13. Hoc ipsum

{==443==} {>>pagina-aanduiding<<}
et quod ab expeditione in Belgicam revocatus est idem comes, prudentes multi in argumentum trahunt tacitae cum cardinali Hispano 1 conventionis, ne fines alteri alterorum exercitu hostili invadant, donec propius aliquid Coloniae transigatur. Et de regina matre 2 revocanda remotis iis, quos sibi infestos cardinalis indicat, multum agitatur.
Ad Anglos ut veniam, dicitur Arondelius 3 prae se ferre offensam; sed arcana ejus cum Bavaro 4 colloquia cumque Hispaniae et Poloniae legatis 5, deinde vero incalescentia Anglorum cum Batavis certamina de piscatu et de Flandrico commercio, et milite, pecunia paratuque bellico, quae ex Hispania in Flandriam sub Anglorum praesidio perducuntur, argumentum videntur praebere, quo credamus promissis Austriacorum de reddendo Palatinatu et partiendo forte electoratu, devinctos esse Anglorum animos, nisi ea gentis socordia est, ut et publicam salutem et dignitatem propinquorum pari supinitate abs se segregent. Certe quin Batavi tot Anglorum - sic enim interpretantur - injuriis ad ingens desiderium indutiarum, quo maxime spectant Hispani consilia, impellantur velut praecipites, dubitari non potest. Galli vero sicut sua negotia clam Batavos habent, ita de Batavis idem suspicantur mireque formidant Aysemae 6 moram Viennae accedentibus ad diffidendi causas cardinalem Riceliacum et principem Arausionensem 7 inter plus quam simultatibus.
Vidi Londinio literas, quae nunciant Hispanicum illic legatum 8 iterum adiisse regem 9 palamque profiteri portare se Palatinatus restitutionem; classemque Anglicam iterum in mare prodiisse, ut neminem sine regis sui permissu piscari patiantur. Hollandi piscatores quanquam nolentibus rectoribus facile inducuntur, ut florenum in lastam, leve in praesens onus, sed quod introducto semel exemplo immensos auctus accipere possit, persolvant pollicentibus Anglis praestituros se, ne quid a Dunquercanis damni sentiant, quod haud obscurum est ipsorum cum Hispanis consensus indicium.
Rex Galliae sub finem mensis hic exspectatur; justa est a Picardia abeundi causa grassantes in castris et oppidis morbi multa hominum strage.
Neque ex Suedia neque ex Pomerania neque ex Germania ullas a multo tempore literas habui. Sed is, quem hic miserat dux Vinariensis 10, mihi significavit habere eum literas de septem cohortibus hostium nostrorum virtute caesis. Addebat idem bono loco esse castra ducis, sed valde ei dolere, quod pecuniae a rege nec quantum promissum esset acciperet nec suo tempore, eoque novo milite augere copias suas non posset. Is ipse, ex quo haec intellexi, in Angliam ad Ponicam 11 ibat propero itinere. Audio tamen aliquem ex Leodiensi agro militem duci adve-

{==444==} {>>pagina-aanduiding<<}
nire; qui hosti Brisacum e Silesia advenere milites Hispano militant; septem putantur millia e Croatis vicinisque gentibus; omnia circa Placentiam, etiam Trebiam sui juris fecit Hispanus 1; Mantuanum 2 conditionibus tentat.
Anglis ab India Orientali duae naves advenere, Batavis dives una a Coromandelensi ora quod portionibus in societate pretium incendit.
Comes Mauritius 3 itineri in Brasileam se parat egregio comitatu.
Conqueritur landgravius 4 non impleta sibi Galliae promissa. Wardenburgii 5 et Mulleri 6 cohortes Gallico stipendio militantes apud Batavos inopia diffluunt. Idem multis locis in Gallia fit.
Dux Rohanius 7 non satis habens exemplo instruere milites addidit et librum 8, quo ex Caesaris Iulii rebus gestis 9 utilia profert documenta.
Corbiae aditus a Gallis eminus clauduntur.
Comiti Licestrio 10, ubi in Angliam redierit, destinari audio Hiberniam provinciam. Angli legati 11 regis sui operam offerunt, si quid apud Danum 12 e nostra re fieri possit.
Non desunt hic ad populum phalerae; nostrae victoriae attolluntur in duplum; affirmatur princeps Arausionensis in Flandriam, in Brabantiam dux Bulionius 13 incubituri, ut eodem tempore hinc invadantur Atrebates; pari famae libertate conjunx Polono destinatur Borbonia, Condaei filia 14.
Rex ipse pacis praecupidus et plebi parcens lactatur quotidie spe auri alchimistici egregio ad hanc artifice eo, de quo scripsi, Boismaillaeo 15 ridentibus et tacentibus aliis.
Batavi et Bohemiae regina 16, ut jam nunc ex literis cognosco, credunt Arundelio sine circuitione edictum Palatinatus partem utramque redditum iri, ubi persoluta fuerint facta in eum ab Hispano Bavaroque impendia; electoratum Bavarae domui, ad quam et olim pertinuit, auferri non posse. Inde illi spem concipiunt - utinam non vanam - ad aperta fortiaque consilia venturam Angliam.
Aysemae Viennae multus honos habetur et ut legato et privatim redditis ei, quae in Germania possederat, auctisque titulis.
Principi Thomae 17 conscribere militem in Anglia negatum.

{==445==} {>>pagina-aanduiding<<}

Opto, Excellentissime Domine, reginae 1, regno, Tuaeque Sublimitati cuncta prosperrima.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 2.


Lutetiae, 6/16 Octobris 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.












2800. 1636 oktober 17. Aan L. Camerarius 3.

Illustrissime Domine,
Scripsi breves literas ad te, sed septimo quoque die, ut rerum hic saepe mutantium faciem quam saepissime ac recentissime conspiceres. Tuas datas XXVIIo Augusti 4 nunc demum, id est, plus 5 sesquimense quam scriptae sunt posterius accipio. Non tota in ventis culpa est, sed quod navigia nulla sunt ad 6 id instituta, ut cum literis ultro citroque commeent. Spero Batavos nostros 7 huic malo remedium reperturos, ut sic quoque maris possessionem retineant.
Schawatskius 8, ut et antehac significavi 9, si forte perlatae sunt literae, me non adiit nec, ego cum vidi, excusatores misit 10. Valedixit reginae 11 - nam rex 12 ab urbe est 13 - domum rediturus per Venetias.
Literas habeo Dantisco, quae pendere adhuc nuntiant illud de conjugio cum Palatina virgine negotium 14. Cum Veneto hic legato 15 ita locutus est Schawatskius, quasi plurimae difficultates intervenirent ob religionis dissidium; alii putant haec fingi omnia, ut, si fieri potest, labefactetur virginis summatis circa sacra animus; caeterum si constantiam, de quo ego non dubito, retineat, non 16 eo minus constitutum rem conficere.

{==446==} {>>pagina-aanduiding<<}

Legam literarum tuarum filum, ut de singulis, quod nunc intelligimus, significem.
In Burgundia hactenus pares bellantium copiae mutuo metu tempus extraxere. Nunc, quid futurum sit, postquam e Silesia septem ferme millia Hispano militantia caesaris 1 vires auxere, exspectamus.
In Italia malae adhuc res sunt. Cuncta circum Placentiam, etiam flumen Trebiam tenet Hispanus 2 et ab urbe id abducit; atque eum principem 3 bello opprimit, alios conditionibus tentat. Dux Rohanius 4, cum ad res agendas multa ei desint, suo exemplo probat non esse eam fortunae vim, ut eripere sapienti possit, ne se utilem publico praestet. Edidit nobis Commentarium in Commentarios Caesaris, dignum opus et se et Caesare, quo 5 perfectissimum ducem - is libri titulus est - et describit et facit 6.
Classis Gallica a Vado rediit nullo effecto operae pretio, quod tantis impendiis respondeat. Tamen archiepiscopus Burdigalensis 7, qui classi praeest 8, quod potuit, id est, vota sua contulit.
Non videntur Angli remissuri id, quod jam magna spe devorarunt piscarium vectigal. Et haud dubie Batavorum privatis privata et praesentia tantum respicientibus blanditur onus initio modicum et magna pensatum utilitate, quod ipsos Angli a Dunquercanis praestare velint immunes. Spero rectorum prudentia concordiae viam inveniet, ad quam comes Licestrius 9, magnae nunc auctoritatis - in reditum ei praefectura destinatur Hiberniae - adferet 10 quicquid a viro egregie cordato et publici amante exspectari potest.
Landgravio 11 cuncta bene procedant, optandum est. Hanoviae novum parari obsidium multae literae nunciant.
Daniae regem 12, quando mos ei a nostris gestus est, spero nobis paulo plus quam non inimicum fore. Et ad id operam suam pollicentur Angli.
De septem hostium cohortibus Suedica virtute caesis auctorem habemus Sanctichaumontium 13.
De Turcae 14 in Polonum 15 odio consentiunt cum tuis Constantinopolitanae quas vidi literae. Sed potentiae illius 16 cursum mire sufflaminant et

{==447==} {>>pagina-aanduiding<<}
Persarum arma et motus interni. Poloni autem in rebus sunt satis prosperis depulso Tartaro 1 et cum Russo 2 reconcinnata pace.
In Picardia res quiescunt; et morbi magis magisque fluentes brevi, ut puto, regem hic sistent dilato in ver bello, nisi pace praecedatur 3.
Huc usque scribendo processeram, cum literae mihi tuae recentes admodum, quippe VII Octobre datae, quas Maurerius 4 pertulit, redduntur. Gratias pro iis ago maximas, quod non minus sunt uberes illis, quarum modo memini prioribus; tum vero gaudeo meas in non parvis rebus conjecturas tuo firmari, quod facio plurimi, iudicio. Responderem et his singulatim, nisi me ipse opprimeret obsignandi mittendique articulus. Praeterea sunt non pauca, de quibus jam dixi, quid aut didicerim aut suspicer. Pauca tantum festinans addam.
In cardinalem 5 odia haud dubie publico nocent. Rex eum tutari perstat.
Princeps Arausionensis 6 multa habet hoc tempore adversa, quae Galli spe et ingenio festinabundi non suis ponderibus aestimant. D. Ioachimum 7 feci semper maximi; ac dignum censeo, cui obtingat honos reconciliatae cum Anglis patriae. Navem istam Indicanam spero jam Batavi intra sua praesidia duxerint, ne id quoque alimentum ad tot discordiae causas accedat.
De Brasilia puto esse cur bene sperent. Non deseret princeps Arausionensis, cujus summa est auctoritas, res, quibus propinquum suum 8 passus est inseri.
Quid sit, quod a Maguntiacensi in causa Palatina Hispanus desideret, tam scire aveo quam nequeo suspicari. Cum Gallis nullum dum fedus coiit Angils 9, quod sciam, et promittunt legati 10, qui me amant, se quod 11 fiet me non celaturos; et ostendunt, si iniquitate Austriaca vim experiri cogantur, etiam Suedicam a se societatem expeti.
De supplementis, quae ad nostros exercitus pervenere, multum gaudeo. Magni cancellarii 12 praesentia haud dubie egent res Germanicae. Sed ille ubi ubi erit 13, publico semper erit utilissimus.
De Zavaskio quid nobis adversum agitaverit aut egerit, facilius est suspicari quam resciscere. Discedet puto cras, ut domestici ajunt, bene confectis rebus. Galli in spe danda liberales sunt, dum ne federibus se obstringant 14; etiam federibus adstricti saepe elabuntur.

{==448==} {>>pagina-aanduiding<<}

Meas ad Deum preces cum tuis iungo, ut, si non ubique, certe inter christianos sit pax, qualis esse debet, utque tibi ac tuis cuncta e sententia eveniant.
Illustrissimae Dominationi Tuae observantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XVII Octobris nov. Cal. 1 MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: Redd. Hagae Comit. A.o 1636 cal. nov. st. novo.











2801. 1636 oktober 17. Aan N. van Reigersberch 2.

Mijnheer,
Nae drye weecken wachten tevergeefsch heb ick eerst gisteren twee van de uwen ontfangen, van IX 3 ende XVI Sept. 4, daer anderen hebben van October. Ick heb alle weecken geschreven lang op Zeelant, daernae op Hollant. In dese bryeven - dye ick hoop alle ter hande sullen sijn gecomen - is, dat wij wenschen Peter de Groot 5 wilde gaen met prins Maurits 6 met eenigh employ om veel redenen. Soo men hem daertoe nyet en can disponeren, is onse wil, dat hij dese winter in Den Hage sij, om wat te leeren van practijcq, ende met de voorsomer bij ons come. Op de saeck van Numerianus 7 heb ick oock breed de bedenckingh van Constans' gesel 8 geschreven, daer ick dit nu sal bijvougen, dat hij garen met den eerste saegh, wat dye van Rotterdam doen willen ende off men hem sijne onthaelde papieren wil wedergeven, omdat dickmael saecken voorcomen, daerin men dus ofte soo soude resolveren, naedat men soude zyen de affectiën daer te zijn.
Den graeff van Egmont 9 heeft mij noch dese dagen versocht, dat ick hem in sijne saecken wat behulpigh soude willen zijn. Ick heb het uytgestelt.
UE. wil doch maecken, dat wij claer in de voorsch. saecken zyen mogen, soo uE. bij gelegentheyt van 't overcomen van mons.r van der Nat 10, dye wij verwachten, een nieuw jargon ofte cijffer wel oversenden; 't sal nyet onnut zijn. Een

{==449==} {>>pagina-aanduiding<<}
van de Rijs' 1 gesintheyt verseeckert mij, dat Tibullus 2 de mis 3 gesien heeft met devotie bi de man van 4 Alexander 5. Meent, soo dat voortgaet, dat hij wel mochte crijgen de dochte[r] van den 6 Hannibal 7.
Den Spaenschen ambassadeur in Engelant 8 seit, dat hij de restitutie van den Pals in sijn sack heeft. Op 't wederroepen van den graef van Soissons 9 van den tocht in Nederlant, oock dat men Jan de Waert 10 connende niet en heeft geslagen, vallen discoursen. Ende eenige meenen, datter is een heimelijck verdragh van geen intochten te doen, totdat de saeck van Polen - waer den cardinal Ginetti 11 ende de Lion 12 nae toegaen - sal sijn vereffent. Den lantgraef 13 staet qualijck bi 14 Eusebius 15. Aen beide sijden geschieden vremde voorslagen.
Van Vindex' 16 moeder 17 weder te doen quiterende die haer opreckenen, werd veel gesproocken. Misschien dat men liever vanselfs sulcx sal doen dan door handeling van vremden.
UE. oordeelt wel, dat de gulden par last op den haering een soeten inganck is.
Men wacht den coning 18 hier, alsoo de pest sterck is te Amiens ende daerontrent.
't Leger in Bourgogne van den coning is in goeden doen, maer hertogh Bernhard 19 claeght, dat hij geen gelt en crijgt.
Ontrent sevenduisent man uit Silesië betaelt bij Spaignie sijn te Brisac aengecomen.
De Spaignaerd is meester niet alleen van alle de plaetsen rondom Plaisance, maer oock van den rivier Ticino: denwelcke hij afleydt van de stadt, om die te incommoderen.

{==450==} {>>pagina-aanduiding<<}

Den hertogh van Rohan 1 heeft een boeck gemaect: ‘Le capitaine parfaict’ 2, zijnde discoursen op het beleit van Caesar 3 in 't stuck van oorlogh.
Daer is noch gisteren een bode gecomen van Calis, brengt niet een letter uit Hollant. Off de Fransoisen de brieven te Calis doen ophouden, om alleen meesters te sijn van alle tijdingen, weet ick niet. UE. can bijwijlen over Zelant op Rouaen aen mons.r Tresel 4 de brieven senden, off over Engelant op Diepe.
Corbie werd bij de Fransoisen geblocqueert.
De man, die mij van Tibullus sprac, seit, dat sijn suster 5 hoop aen Claudius 6 heeft gegeven voor desen van haer tot des Rijs' meninge te vougen, dat hij nu terugge gaet, maer noch wel daertoe sal comen; dat Alexanders vrouw 7 haer bij hem sal ontbieden.
Justinus 8 gelooft vastelijck, dat die van Latouw 9 niet en soecken, dat Tatianus' gesel 10 wel 11 zij met Cimon 12, ende dat Zosimus 13 daertoe sal wercken. Veele luiden comen dicmael bij hem, om hem te doen spreecken, off tegen Martialis 14, off tegen Cimon off Calaber 15. Hij wacht hem wel. Voor valsche rapporten is niemant bevrijdt. Soo Irenaeus 16 iet hoort, dat hij het overschrijve. Wilt doch dencken op alle middelen om alles, dat oneffen is, af te maecken ende dicmael met zeeckerheit sooveel mogelijck is brieven te bestellen.
S.r Heufd 17 heeft mij geseit van een nieuw tractaet tusschen Vrancrijck en de Staten-Generael. Ick wilde wel weten, wat daervan is.
Den ambassadeur van Polen 18 neemt de schilderie meer van Mad. de Bourbon 19, dochter van mijn heer den prins.
Dusverre geschreven hebbende crijgh ick uE. twee brieven van den 6 Oct. 20 door mons.r de Maurier 21. Verwonder mij, dat uE. mijn antwoord op 't stuck van

{==451==} {>>pagina-aanduiding<<}
Numerianus noch niet en had becomen. Sult hetselve, soo ick meen, nu al hebben. Ick meene uE. hetselve goed sal vinden.
Men hoopt hier den prins van Orangie 1 in Vlaenderen sal vallen, den hertogh van Bouillion 2 in Brabant ende met eene dan die van hier in Artois. Ick hoop het schip van Surat 3 wel in behouden haven sal comen.
Ick en laet niet oock onversocht bij de Engelschen alle mogelijcke devoiren te doen. D'heer Camerarius 4 hoopt mijn Heer Ioachimi 5 wat goeds sal medebrengen. 't Quaedste is, dat d'Engelschen soo grooten acte possessoir gepleeght hebben ex forti (?) titulo.
Ick bidde uE. Caesar 6 te porren tot een einde.
Den coning schijnt nae de vrede te wenschen, maer den cardinael 7 heeft sijn redenen daertegen, ende alsoo den coning niet garen en heeft, dat men de gemeente te veel beswaert, isser een alchimist gevonden, die den coning wijs maect, dat hij goud sal maecken, niemant anders sulx gelovende; maer te hoof moet men daer niet tegen spreecken, om den coning in goed humeur te houden.
Aysma 8 neemt sijn tijd waer. Ick gunne hem alles goeds.
't Gunt uE. schrijft van 't rijck is een delicate materie ende soude wel een groot discours van noode hebben. De graeff van Licester 9 heeft noch niet gesloten, maer is besigh ende seit mij oprechtelijck van alles te sullen mededeelen. Beide de ambassadeurs 10 hebben mij lief.
Wij wenschen d'heer Beaumont 11 geluck met onse nichhte 12. 't Sal mij lief sijn wel ende dicmael te correspenderen.
Den 17 Oct. 1636.

Soo uE. eens schrijft aen mijn heer Spierinck 13, wilt hem, gelijck ick bijwijlen doe, bidden, dat hij mijne saecken wil stellen op een effen baen.
Wilt doch de papieren, die tot d'heer Basius 14 sijn, met de eerste gelegentheit senden.
Ick verstae mons.r van der Nat dit jaer niet over en comt.
UE. moet in sijne communicatiën aldaer gaen met retenue, alsoo Zosimus naeu luistert ende veel vrunden heeft.

{==452==} {>>pagina-aanduiding<<}


In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de (Groot), den 17 Octob. wt Paris.












2802. 1636 oktober 18. Van A. Oxenstierna 1.

Magnifice ac generose Domine legate, amice singulariter dilecte,
Diversas tuas de 22 2 et 28 Augusti 3, de 5 4, 11 5 et 18 Septembris 6 novi calendarii pridie hic recte cepi; ad quas cum hac vice brevibus respondere constitui.
Pro communicatione singulares tibi gratias habeo, in qua te subinde continuaturum non diffido.
De mea erga te voluntate velim tibi plane persuadeas nullam me occasionem intermissurum, qua rebus ac commodis tuis debite prospiciatur. Et si per occupationes alias quandoque intermitti quicquam contigerit, dabo operam, ut responso magis plausibili dilata mora resarciatur.
In Gallia si rogatum abs te fuerit, quid causae sit, quod regiae foederis ratificationis 7 extraditio hactenus facta non sit, pro tua dexteritate ac prudentia poteris id excusare, tum ratione et exigentia praesentis status, qui ita comparatus est, ut nisi requisitis plurimorum assensibus communicatisque cum iis quoque, qui longe absunt consiliis, hac minorennitate regia 8 in tam ardua re quicquam statuere nemini integrum sit, tum quod marchio S.ti Chaumontii 9 satagit iis nos ligare conditionibus, quibus a cogitatione pacis ac tractatuum penitus abstrahamur. In Gallia autem ministri regis sedulo tractatus meditantur agitantque: adeo nemo iure mirari poterit, quod cautius hic procedamus, ne quid committatur, quod imposterum statui nostro manifestum praeiudicium creet ac detrimentum. Praeterea rex Daniae 10 reassumptionem tractatuum serio urget et datis ad S. Reg. M.tem Dominam meam clementissimam pariter ac illustrissimum regni senatum literis suam operam et interpositionem offert; quo nomine peregre absentes domini senatores huc conscripti sunt ad X huius mensis diem, ut de re tanti momenti deliberetur. Dictarum literarum exempla et quid ad eas responsum fuerit, prima quaque occasione tecum communicabo.
Quod operam et laborem amplificandis historiis Gothicis 11 praeclare impendis, in eo rem facis S.R. M.ti g(r)atam et regno honorificam. Unde non possum

{==453==} {>>pagina-aanduiding<<}
non tibi suasor esse, ut in hoc laudabili tuo instituto porro persistas. A me siqua tuis lucubrationibus contribui poterit, est quod propediem hinc expectabis.
Interea te divinae tuitioni amice commendo.
Tibi amicissimus


Axelius Oxenstierna mp.


Scribebam Stockholmiae die 8 Octobris Anno 1636.

Scriberem de rerum nostrarum in Germania statu, sed cum ea eodem fere tempore ad vos deferantur, quo cognoscantur a nobis, non immerito supersedeo relinquens ea dominis Salvio 1 atque Camerario 2 perscribenda. Vale 3.


Adres: Sacrae Regiae Maiestatis Sueciae apud Christianissimum Galliarum Regem legato ordinario, Magnifico ac Generoso Dn. Hugoni Grotio, amico honorando.
In dorso schreef Grotius: 8 Oct. 1636 Cancell.
En boven aan de brief: rec. 8 (dec.).












2803. 1636 oktober 20. Aan J. Lampadius 4.

Felicissimis mihi illum semper annumeravi diem, vir nobilissime, quo mihi te videre ac nosse contigit, sermonesque sociare de iis, quae christianam concordiam turbant, deque eorum remediis. Valde cum meis sententiis conveniebant quae ex te audivi, neque unquam excident animo.
Eandem esse mentem viro eximio D. Calixto 5, tum ex ipsius libris tum amplius ex tuo relatu cognovi. Quare ex quo certa mihi sedes cum legatione hac data est, nihil magis optavi quam ex illius optima disciplina habere aliquem mihi quam conjunctissimum. Quod nunc mihi in Brandano Daetrio 6 contigisse gratulor simulque et tibi et D. Calixto, quod mihi hanc ad rem adjutores fuistis, ago gratias.
Deumque veneror, ut veram aequamque pacem christiano orbi illisque imprimis, in quibus vivitis, regionibus restituat.
Tuus optima fide


H. Grotius.


Lutetiae, X/XX Octobris MDCXXXVI.












2804. 1636 oktober 20. Aan F. Lindenbrog 7.

Vir nobilissime amicorumque antiquissime,
Magno cum gaudio cognovi et bene valere te et manere neque amicorum neque earum, quas semper excoluisti, literarum immemorem.

{==454==} {>>pagina-aanduiding<<}

Legatio, de qua mihi gratularis 1, splendida quidem est, sed magnis eget praesidiis, ad quae paranda laborare quidem paratus sum, sed praecipue Dei favorem precibus mihi implorandum intelligo.
Ad eam rem bonus adjutor mihi erit Brandanus Daetrius 2, quem tibi probari illis praesertim ex partibus, quae apud me plurimum valent ac valere debent, multum gaudeo.
Satis suaviter hic vivimus cum amicis illis tuis, quos in litteris nominas, qui tui meminerunt saepe teque amant mutuo. Inter alia hujus loci bona est ingens et librorum et utilium colloquiorum copia.
Valesius 3 Ammianum 4 edidit optimis usus manu conscriptis codicibus. Tui ut et de 5 illo scriptore et de aliis optime meriti grate 6 mentionem facit.
Vale.
Tuus


H. Grotius.


Datum Lutetiae, X/XX Octobris MDCXXXVI.












2805. 1636 oktober 20. Van Ch. Marini 7.

Monsieur,
Pou[r] vous faire voir bien naifvement ce qui se fait par deçà, ie vous envoye la lettre de Son Ex.ce 8 ouverte qu'il vous plairra après l'avoir leue fermer et despecher par promte addresse.
Si tant est que le Turc 9 brasse quelque chose contre l'Ungrie ou Poulogne soubs l'espérance qu'il a de faire bientost sa paix ou tresves avec le Persien 10, ceste diversion nous accéléreroit une paix universelle et telle que nous pourchassons ores par les armes.
Monsieur le duc 11 est à Coire où on espère que tout sera par son authorité appaisé et les mutinés réduits à l'obéissance.
Gallas 12 est encor dans la Franche Comtée y attendant le secours de 6m hommes que le colonel Butler 13 luy amène de la Silésie.

{==455==} {>>pagina-aanduiding<<}

Pluest à Dieu que la France se ressente dignement de ces coups pour en cercher sa vangeance dans le pays de son ennemy qui parle trop de haute main.
A tant priant Dieu qu'il vous maintiene en santé et prospérité ie demeure tous[i]ours, monsieur,
Vostre serviteur très humble


Marini.


Ex Clavenna, 10/20 8bris 1636.


Adres: M.r Grotius.
Onder aan de brief: Mon.r Grotius.
In dorso schreef Grotius: 10/20 oct. 1636 Marin.
Boven aan de brief: Rec. 12 Nov. n. st.












2806. 1636 oktober 20. Aan H. Vagetius 1.


Omnia cum duris bellum circumstrepat armis, 
Nilque satis tutum Mars ferus esse sinat; 
Tu tamen en thalamos audes tentare jugales, 
Blandaque conjugii federa pacis opus. 
Sed Musis belli datur exarmare furorem, 
Et trahere infestos ad meliora viros. 
Hoc tu praesidio, Vageti doctissime, fisus 
Vincula non metuis quae tibi fecit amor. 
Pronuba Calliope genialia carmina cantat, 
Praelucetque sacras ipsa Thalia faces. 
Et quae tu parvis facias foecunda Poëtis 
Tempora fulmineo libera Marte parat. 


Habes epigramma, vir eruditissime mihique amicissime, simulque votum meum, quod effectum det Deus.
Venit ad nos Brandanus Daetrius 2 tibique cuncta satis recte procedere nuntium mihi pergratum attulit. Ego si quid unquam possim facere quo appareat, quanti mihi sis, non exspectabo dum roger. Interim tibi amicisque veteribus cuncta opto prosperrima.
Tuus ex animo


H. Grotius.


Lutetiae, X/XX Octobris MDCXXXVI.













{==456==} {>>pagina-aanduiding<<}

    2807. 1636 oktober 22. Aan M. Casaubonus 1.

Quod non colloquio tantum interiore, sed et lare ac mensa Reigersbergium meum 2 excepisti, vir reverende, id beneficium quanti faciam, magis animo concipere quam verbis exprimere possum. Utinam non huic tantum, sed et aliis tuis officia 3 paria facere possem. Inter officia autem illud vel maximum est, quod summatim a me institutum juvenem de eis dogmatibus, quae ad pietatem faciunt, et reverentia, quae primorum temporum ecclesiae optimo jure debetur, confirmasti ea in re edocuistique amplius. Ipse vestrae ecclesiae, et qui utinam ecclesiae diu praesit magni archiepiscopi 4 conspectus magnum illi ad optima quaeque incitamentum erit.
Steuardus 5 si sibi defuit, non habet quod aut in me, qui commendavi, aut in te, qui commendatum suscepisti requirat. Si se ostenderit, cogitabitis, an in docendis philosophiae praeceptis, in quibus multum se exercuit, aliquis ejus usus esse possit.
Rogo te, ut, si qua sit occasio, norit per te archiepiscoporum omni laude eminentissimus me in ipsius veneratione nemini concedere. Tibi vero bona opto tot atque tanta, quanta devinctissimus amicorum optime merito amico optare unquam potuit poteritve. Etiam optimae matronae, conjugi tuae 6, pro sua summa in nostrum propinquum comitate gratias ago cunctaque precor felicissima.
Tibi addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XII/XXII Octobris MDCXXXVI.












2808. 1636 oktober 22. Aan H. Conring 7.

Quantum poëtica facundia valeas, Conringi doctissime, ostendit Lessus 8, felix Claudiani 9 imitatio; quanta autem sit in te cognitio rerum naturalium ac praecipue excellentissimi inter corpora humani et eorum, quae id perpeti natum est, docent theses medicae 10, quas ad me misisti, praeter ea, quae antehac tua videre mihi summa cum voluptate atque utilitate mea mihi contigit.

{==457==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ego vero sicut omnium eruditorum amicitiam feci semper maximi, ita imprimis expetivi illos nosse, illis nosci, quos generosi animi impetus ad scandenda artium culmina, unde vulgus longe despiciatur, impellit.
Quare dubitare noli, quin tuo merito tuus sim, idque ut videas, ex amicitia hoc mihi juris sumam, ut per te viris egregiis collegis tuis, et supra caeteros D. Calixto 1, cujus pietatem eruditionemque juxta suspicio, postulem commendari.
Vale, vir eruditissime.
Tuus


H. Grotius.


Lutetiae, XII/XXII Octobris MDCXXXVI.












2809. 1636 oktober 23. Aan S. Bielke 2.









2810. 1636 oktober 23. Aan L. Camerarius 3.

Illustrissime Domine,
Federis Galliam inter Britanniamque spes videtur se magis quam antehac ostendere, sic tamen ut dubitandi sint causae: Arondelius 4 etiam nunc Ratisbonae trahi se patiens et durae leges, quas Britanni Batavis ferunt, antequam hostilia in Hispanum 5 aut Caesarem 6 velint capessere.
Zawatskius 7 tandem hinc abiit.
Belli res, ut fieri anno declinante solet, prope dormiunt; in Picardico fine maxime, unde frater regius 8 fessus belli malorum abiit, rex 9 tum ob alia, tum ob morbos semet vulgantes intra hunc mensem abiturus et huc venturus putatur.
In Burgundia aliquid actum est: nam et dux Bernhardus 10 Picolominaei 11 et Isolani 12 castra nocturna irruptione imminuit, praemissus Ransovius 13, subsecutus cardinalis Valetta 14. Sed praeter Silesias cohortes Bavaricae aliquot non paucis cum machinis pontem Brisaci transiere, quo magna vis commeatuum e Wirtembergi agro locisque vicinis transit, etiam copiae militares sub Glenio 15

{==458==} {>>pagina-aanduiding<<}
nonnullae. Validior Galassius 1 per haec incrementa Ludam oppugnat, loca vicina Bellegardam et Ausonam eminus includit, ut Corbiam in Picardia Galli.
Nec pacis artes frigent, cui promovendae transiit Augustam Ginettius 2, destinatur a Venetis Pesarus 3 et privatis pactionibus interim tentatur Hanovia Offenbacho nuper insesso superba.
Valli Telinae et ex Tirolensi agro et per Helvetios, ut videtur, montes malum minatur Hispanus utrinque ingruens: gnarus ob debita diu stipendia parum pronos Gallis et Helvetiorum et Rhaetorum animos.
Classes, quae in mari sunt Ligustico, Gallica portubus suis, Hispanica Genua se jam tenet, intenta haec, ut Margaritae Honoratique insulis adferat multum desideratos commeatus.
Transilvaniae res a Turca 4 agitari fama hic est, sed talis, ut de fide dubitare liceat. Haec pauca scribere malui quam multa, quae parum certis auctoribus ex cujusque usu vulgantur.
Simul, Illustrissime Domine, illustrissimae Dominationi Tuae 5 omnia Dei munere prosperrima opto.
Tuae Illustrissimae Dominationi addictissimus ejusque observantissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XIII/XXIII Octobris MDCXXXVI.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: A.o 1636. R 1/11 Novemb.












2811. 1636 oktober 23. Aan A. Oxenstierna 6.

Excellentissime Domine,
Abiit tandem Zavaskius 7 multum a suis sordium accusatus, comitatu tenui, mensa plebeia. Etiam quod a cardinali Hispano 8 munus acceperat, vendidisse in Anglia dicebatur.
Ratisbona Arundelium 9 adhuc retinet. Silentio tegitur oratio longa Caesaris 10 ad principes; exspectatur ibi Brandenburgicus elector 11 et Coloniensis 12.

{==459==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hic inter Gallos Anglosque foederis spes est aliqua, sed nondum confectum est negotium. Si cum Batavis Angli de mari controversiam ad aequas pactiones deducere poterunt, magna res acta erit.
Cardinalis 1 duos suspectos sibi ab exercitibus amovit, quorum frater regius 2 nunc hic est Blesas porro iturus, Suessionensis 3 in Campaniam amandari creditur. Regem 4 sub finem mensis hujus aut hic aut hinc non longe futurum credimus.
Nuper Ransovius 5 prima nocte Isolani 6 castra invenit praedaeque multum abduxit; primo demum mane supervenit Valetta cardinalis 7 et gloriam victoriae sibi vindicat. Sub idem tempus Piccolominii 8 castra damno affecit dux Bernhardus 9.
Corbiam Galli claudunt circumducto aggere nullius rei, quod sciamus, egentem, nisi quod molae lapidesque molares deesse dicuntur, quorum defectus aliis commentis suppleri potest. Conspectus amissi oppidi et malorum, quae inde nasci possunt, reputatio sopita aliquamdiu, ut scripseram 10, odia in Sancurium 11, Davausii 12 affinem, resuscitat. Est is in Anglia postulantque eum sibi dedi legati Gallici 13; responsum accepere moratorium. Nempe ut illi tempus abeundi detur.
Veneti Pesarum 14, virum egregium, mittunt ad pacificationis negotium Coloniam. Eodem se per Augustam Guenettius 15 contulit. Sed credibile est nihil actum iri, priusquam res transactae sint Ratisbonae.
Praeter illa sex aut septem e Silesia millia, Bavaricae cohortes aliquot pontem Brisaci transiere cum machinis XXIV, centum carris farinae. Dicuntur eodem modiorum frumenti undecim millia e Wirtembergensi agro portata et ex eodem agro Sueviaque novas eo copias ducere Glenius 16. Iam certe ita viribus suis confidit Gallasius 17, ut non Bellegardam tantum et Auxonnam intercludat aditu, sed et Ludam machinis verberet; unde Montispellicardi periculum imminet, hoc majus futurum, quod comes Susae 18, notae industriae atque animi vir, mortalitatem explevit.
Pars quaedam imperatoris 19 copiarum ad Tigurim se ostendit, metusque est,

{==460==} {>>pagina-aanduiding<<}
ne ex ea parte, et simul a lacu Comensi, propter quem Germanus miles se tenet, irrumpatur Rhaetia fessa insuper discordiis.
Duces Rhaeti omnes ob non soluta per undecim menses stipendia a Gallis debita militiam deseruere, tribus demtis. Conventus novus Curiae habetur, quo ipse se, quanquam et animo et corpore aeger, transfert Rohanius 1 iratos, se potest, verbis placaturus.
Quis sit Vallis Telinae status exhaustae peste et agrestium ob militares injurias fuga, Marinus 2 dicet. Loca, quae Hispani in territorio Placentino cepere, haec praecipua nominantur: Comporanata, Florentiola, Burgum, Sanctidominicum, Curtis major, Buscittum, Montcella, Pleudola, Salinae ad Saxum. Aqua praeterea amnis ab oppido Placentiae abducta, et oppidanorum aversi animi ducem ipsum intra arcem conclusum trepidumque tenent. Iam et Albam et Niceam Montiferratensis ditionis oppida, suae potestatis fecere Silva 3 et Ferrandinus 4, et Astae minantur.
Classis Gallica in ora est Provinciali, Hispanica Genuae, in id se parans, ut insulis Margaritae et Honorati commeatus, qui ibi desiderantur, adferat. Alia classis ad Caretam contrahitur.
Landgravius 5 quid agat, incerti sumus. Credi volunt Galli auctum illum Gallicis cohortibus ire, ut Dortmundo Ermensteinoque subveniat. Hanoviae praesidiarii Offenbachum invasisse dicuntur ad eripiendum hunc illis locum movente se Darmstadiensi 6. Interim nec pactionum cum oppido tentamenta conquiescere.
Multum dubito, verumne sit Turcas Neuheuselae insidiatos; deinde viginti eorum millia missa ad expellendum Transilvaniae Ragoskium 7, desertum ab imperatore metuente, ne novum in se bellum concitet.
Anglos intelligo, priusquam bellum in Austriacos sumant, magno id indicare Batavis nempe volentes Flissingam sibi tradi, ut e propinqua sede arma moveant, deinde veterem Britannum militem sibi concedi accepto ejus in locum novo. Haec meis popularibus persuaderi posse vix arbitror. Tum vero metuo, ne rejectae res a Ratisbonensi conventu in Norembergensem anni venturi Anglos tot annos trahi solitos trahant amplius. Ne id quidem crediderim, quod fertur, cudi Ratisbonae proscriptionem, quam bannum vocant, in landgravium Casselensem et ducem Bernhardum. De Gozio 8 rumores sunt varii, alii ad Visurgim, alii longius iisse.
Sed haec ex propioribus partibus cognoscentur certius.
Nihil aliud nunc quidem habeo, Excellentissime Domine, nisi ut reginae 9, regno, Tuae Sublimitati precer optima.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 10.


{==461==} {>>pagina-aanduiding<<}


Lutetiae, 13/23 Octobris 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2812. 1636 oktober 24. Aan N. van Reigersberch 1.

Mijnheer,
Ick heb na lang verwachten becomen d. Brandanum Daetrium 2, een zeer geleerd ende godsaeligh jongman, om in mijn huys voor predicker te dyenen, hebbende daertoe wettelijcke beroepinge van Helmstadt. Hij is discipel ende domestycq geweest van doctor Calixtus 3, een zeer moderaet theologant, preckende de waerheyt van de godsalicheyt ende de eenicheyt der protestanten, daeronder hij arbeyt. Ick hoop met d. Brandano wat goeds te doen; sal bijwijlen in 't latijn predicken, omdat, soo eenig gereformeerden van Vrancrijck willen, hem mede mogen hooren, dye wij oock, soo sij 't begeren, uyt onse communie nyet en sullen uytsluyten.
De jonge neeff Reigersberg 4 heeft in Engelant veel vrundschap ontfangen van veele heeren, dye mij goed gunnen. Mijn boeck, De Satisfactione 5, werdt daer zeer gepresen, mijne Sacra Poemata 6 zijn te Oxford naegedruckt ende Liber de veritate christianae religionis 7 overgeset in 't Engelsch 8 als oock in 't Gryecksch 9 door den predictie van mijnheer den ambassadeur ordinaris van

{==462==} {>>pagina-aanduiding<<}
Engelant alhyer 1. Mijne veersen van den doop 2 sijn oock bij een treffelijck pfarher van Brunswijck overgeset 3.
Onse meninge is in de predicatie nyet te leeren dan de articulen, dye alle christenen moeten geloven, daerbij doende vermaening tot een leven den christenen betamend ende de sacramenten te doen administreren met de eygen woorden van het Nieuwe Testament sonder yet daerbij te vougen, 'twelck het eenigh middel is, om de christenen te vereenigen, soo Godt eens dye genade wil doen.
Ick ontfang nu soo datelijck uE. bryeff, geschreven den XXVen Augusti 4, met inhoudende het verhael van het desseing op Vlissingen. Den man, dye de bryeff gebracht heeft, is te S.t Malo geweest. 't Waer te wenschen, dat beter ordre waer op de brieven.
Monsieur 5 is hier - gaet nae Blois door mistrouwen van (?) Eusebius 6, wiens volck overal ende buiten reden quaelijck spreecken van Calaber 7.
Men seit mij, dat de Lely 8, voor ende aleer te Pindariseren 9 tegen 10 Tulipa 11, wil hebben in sijn handen Vlissinge 12. Ick segge, dat ick niet en meen, dat sulcx Gracchus 13 sal smaecken.
Men hoopt hier de twede reise van de heer Joachimi 14 wat goeds sal opereren. Ick wenschte daertoe te connen helpen.
Wat van mijnheer den landgraef 15 is, weten wij niet. Men geeft hier veel van hem uit ende publiceert breed de Sweedsche victoriën tegen Saxen 16. Boven de 7000 uit Silesiën sijn eenige regimenten uit Beieren in Brisac gepasseert met 24 stucken geschuts, hondert carren met meel. Ende men seit daer een magasijn is

{==463==} {>>pagina-aanduiding<<}
van elff duisent mudden coren ende dat Gleen 1 daer meer volck brengt uit Wurtenberg ende Swaben.
Ginetti 2, schrijft men, is te Augsburg gepasseert ende Pesaro van Venegië 3 gaet op de handeling van Colen. Galas 4 hooren wij, dat Luden beschiet, Bellegarde Auxonne blocqueert, sijnde seer gesterckt door de voorgess. trouppen ende niet seer voelende de schade, die onlancx Ransou 5 bij last van den card. de la Valette 6 aen Isolani 7, den hertogh van Weimar 8 aen Piccolomini 9 heeft gedaen.
In Italië sijn het al seven steden ontrent Plaisance bij de vijant becomen; de rivier van de stadt afgeleit, ende den hertogh selve 10 in persoon in 't casteel, sijnde in benautheit niet alleen, omdat den vijant rondom het velt in heeft, maer oock omdat de heele burgerie van de stadt altijd tegen dit oorlogh is geweest, 'twelck de Fransoisen selve nu seggen bij hem onwijselijck te sijn aengenomen. Den Spaignaerd heeft oock in het Montferrat (be)comen Alba ende ...... (Me)n vr(eest) oock voor Asta.
De vloote van Vrancrijck is op de custen van Provence, die van Spaignië te Genua, besigh om de eylanden van Margarita ende S.t Honoré, van vivres, daervan groot gebreck is, te versien.
De Fransoisen stroyen allerlei geruchten tot haer voordeel, oock dat den Turck 11 met 20m man Ragosky 12 uitstoot uit Sevenbergen, sonder dat den keiser 13 hem derft moeien, 'twelck ick considererende de inlandsche beroerte van Turquien, de swaere oppositie van Persen, suspiciën tegen de Precopsche Tartaren, niet wel en kan geloven. Maer laet haer garen toe de vrucht te trecken, die van sulcke tijdingen can comen, dewelcke is de gemeente van Vrancrijck, ende insonderheit van Parijs, te houden in devotie. Wat Averius 14, Engelsche agent gedaen heeft in Hollant, sal ick gaerne verstaen. Sauvecourt 15, behoude broeder van den president de Mesmes 16 ende d'Avaux 17, die Corbie hadde overgegeven, is in Engelant ende hebben de Fransche ambassadeurs 18 hem geëyscht van den

{==464==} {>>pagina-aanduiding<<}
coning van Engelant 1, ende van hem becomen niet anders dan uitstel apparentelijck om Saucour tijd te geven om te vertrecken.
Te Conta in 't rijck van Napels werdt een andere vloot gereed gemaect. 't Schijnt de keisersche boven het effect, dat sij doen, om van Lac de Como in de Valteline te comen, oock trachten door Switserland in de Grisons in te beh. .en. Ende 't is te beclagen, dat de ordre van betaelinge vanwegen de Fransoisen soo quaedt is, dat de Switsersche ende Grisonsche colonels elff maenden ten achteren sijnde, meestal genoodsaect sijn geweest den dienst te quitteren.
Men verwacht te Regensburg den churfurst van Brandenburg 2 ende den bisschop van Colen 3 in persone. De principale saecken buiten de electie van den Roomschen Coning schijnen, dat uitgestelt sullen werden tot een nieuwe bijeencomste te Noremberg in het toecomende jaer. Off Engelant sich mede sal laeten uitstellen, sal te sien staen.
Mijne gebiedenisse aen de vrunden. Den jonge neef Reigersberg is hier bij ons wel te pas ende staet wel in de gratie van den ambassadeur ordinaris 4 ende ambassadrice 5 van Engelant.
UE. gelieve te continueren in de bevordering van de questie met Caesar 6 ende mij te doen hebben alle mijne papieren. Waer ick uE. wederdienst can doen, sal blijde sijn.
Tot Parijs, den 24 Oct. 1636.

Mijne jonge soon 7 heb ick hier in de legers niet gesonden, alsoo daer niet te leeren is als quaedt. Soo hij in Nederlant geen goede plaats can crijgen, sal ick sien hem bij hertogh Bernhard te stellen.
Men seit eenig versch volck bij den vijant gebracht is in Corbie.
Soo daetelijck comen de twe predicanten van den heer ambassadeur ordinaris van Engelant den mijne besoecken. Ick hoop, dit een beginsel sal sijn van meerder eenicheit.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 24 Oc(t.) 1636 wt Paris.











2813. 1636 oktober 25. Aan Willem de Groot 8.

Accepi, mi frater, a patre 9 Kilianum 10, cui pro opera impensa gratias habeo.
Venit ad me et Brandanus Daetri 11, juvenis optimus et qui gaudet patrem

{==465==} {>>pagina-aanduiding<<}
nostrum teque sibi conspectum. Quod ei numerasti itemque Kiliani pretium in rationes nostras imputa. Dolet mihi quod tibi aliisque nostris semper negotium exhibeo.
Brandanus ex Calixti 1 disciplina est, viri veritatis et antiquitatis pacisque christianae amantissimi et qui studium sincerum pietatis multum controversiarum cognitioni anteponat, quod genus theologorum mihi semper placuisse nosti.
Venit ab Anglia minor Reigersbergius 2 bene exceptus a viris magnis, quod me attingeret. Vidit archiepiscopum 3, a Casaubono 4 etiam hospitio receptus. Libros meos ibi in pretio esse renuntiat. De veritate religionis christianae 5 nostra edi Anglice 6. Novam quoque poëmatum meorum editionem factam Oxoniae 7. De Satisfactione 8 valde probari. Etiam Brunsvici Germanice versa sunt nostra de Baptismo 9 a confessionis Augustanae viro egregio 10. Ita solatium aliquod habeo impensae publico operae.
Multum probat Brandanus Pappiana 11 atque eam docendi formam secuturus est.
Miseram 12 ante menses hos duos aut amplius librum viri eruditi de motu terrae, cui inscriptio Philolaus 13. Eum per Batavum, puto Croquium 14 aut alium, ad D. Vossium perferri volueram. Interrogavit me scriptor, qui nomen suum justa de causa occultat, an certus essem pervenisse librum, quo volueram; ego, qui nihil ejus intellexi hactenus, te rogo, ut scisciteris meque de eo quod compereris edoceas.
D. Salmasium 15 si forte videris, rogo, ut, ubi ea usus fuerit, tradat tibi Barnabae epistolam a me descriptam 16. Quod si et veterem ejus latinam versionem habeat, precor ipsum quidem, ut mihi exemplum sumere liceat, te vero, ut aliquem

{==466==} {>>pagina-aanduiding<<}
mihi quaeras, qui describat. Mire enim afficior illis primi saeculi christianorum scriptis, qualis est et Clementis ad Corinthios epistola, quam nobis ex Anglia Patricius edidit 1.
Ubi prodierint Heinsianae notae in Novum Testamentum 2 sciscitare, quando et suas daturus sit Salmasius 3. Id enim si in propinquo est, differam jubere transcribi meas 4, donec ista viderim, ut, siquid opus sit, mutem.
Vale cum parentibus 5, uxore 6, liberis 7, propinquis, amicis.
Lutetiae, 25 Octobris 1636.

Iam nunc duo pastores legati ordinarii Anglicani 8 veniunt salutatum fraterne Brandanum nostrum. Erit hoc, ut spero, concordiae generalioris indicium.
Tuus tuo merito


H. Grotius.











    2814. 1636 oktober 28. Aan G. Calixtus 9.

Dudum est, vir plurimum reverende, quod te ex fama, quae nihil tale latere patitur, cognovi atque suspexi. Hamburgi cum essem, accessit et amandi te causa, cum per amicos tuos et animum tuum mihi optime volentem et benigna de laboribus nostris judicia cognovi. Legi eodem tempore cum voluptate praefationem tuam ad Augustini libros de Doctrina Christiana et ad Commonitorium Vincentii Lirinensis 10, qua nihil prudentius, nihil hoc seculo utilius scribi potuisse censeo. Nisi enim interpretandi sacras literas libertatem cohibemus intra lineas eorum, quae omnes illae non sanctitate minus quam primaeva vetustate venerabiles ecclesiae ex ipsa praedicatione Scripturis ubique consentiente hauserant diuque sub crucis maxime magisterio retinuerant; nisi deinde in iis, quae liberam habuere disputationem, fraterna lenitate ferre alii alios discimus, quis erit litium, saepe in factiones, deinde in bella erumpentium finis? Neque vero documenta dare contentus addidisti et documentis congruens exemplum, in illa nobili de conjugio clericorum controversia,

{==467==} {>>pagina-aanduiding<<}
qua super re quae scripsisti 1 itidem Hamburgi agens cum voluptate summa legi: et haec, quae legeram, aliis legenda monstrare non omisi.
Francofurtum 2 cum venissem, magno meo bono adeptus sum amicitiam viri amplissimi Iacobi Lampadii 3, quicum libere collocutus, si quid mei ad pleniorem tui tuarumque sententiarum notitiam deerat, cognovi tum ipsius relatu tum ex libro tuo, quo me donavit, qui theologiae maxime necessariae, id est, ad mores christianos, sine quibus caetera omnia infructuosa sunt, pertinentis partes exsequitur potissimas addita appendice contra novum hominum genus in hoc ratione utentium, ne ratione uti liceat 4.
Has ob causas animo tibi factus sum indies conjunctior, fortunaeque meae, quam Deus ex diu aspera in mitiorem commutavit, id maxime deesse credidi, quod non aliquem, cui eadem placerent, quae tibi ac mihi, haberem vitae socium.
Id cum nunc tua ope consecutus sim misso ad me Brandano 5, debitorem tibi me eo nomine profiteor; deinde vero et pro cumulo, quem huic beneficio addidisti donatis mihi libris tuis, tum iis, quos hactenus videram, tum illo non minus laudando de cursus nostri clausula, id est, extremo judicio 6. Legi et hunc eodem, quo caetera scriptum judicio atque animi moderatione. Efficiam et ut alii legant, qui lectis pridem tuis scriptis de harmonia euangeliorum 7, et illo, quem ego hic legendum pluribus tradidi, de Theologia morali libro, te vero pretio aestimant, quos paucos esse aut 8 ignobiles veto te credere.
Confido futurum, ne me advocati Brandani neve Brandanum adventus huc sui poeniteat utque noster convictus ad ea, quae me tecum connectunt vincula, accedat.
Vale, vir plurimum reverende.
Tuus tuo merito


H. Grotius.


Dabam XVIII/XXVIII Octobris MDCXXXVI.













{==468==} {>>pagina-aanduiding<<}

2815. 1636 oktober 28. Aan J.F. Gronovius 1.

Facis magis pro ingenii tui bonitate quam pro meo merito, Gronovi doctissime, quod mei benignam memoriam amoremque neque temporum neque locorum intervallis sinis perire. Noli dubitare, quin ego praestem mutuum, tuisque studiis tam feliciter procedentibus - sunt enim locupletes ejus rei testes literae tuae 2 - toto animo faveam laudemque propositum Minervam imitandi, quae foliis tantum oculos oblectantibus oleam et jucundam et utilem praetulit.
Tum vero quod a rerum majoribus vacantes horas Statianis 3 foliis impendis, valde id me juvat, qui scriptorem illum etiam in illo versuum genere cum mira majestate floridum colui semper.
Quod ut agnoscas, resumpsi in manus editionem Tiliobrogae 4, et quae olim, tuae aetatis cum essem, margini illevi tibi dijudicanda trado, quorum non dubito, quin aliqua occupaverit Gevartius 5, cujus editio mihi nunc ad manum non est.
P. 3: ‘Martem non amplius armis’ 6 video defendi posse, sed ‘altius’ malim; et mox ‘nec tardo 7 raptus prope flumina cursu’ 8, ut nova sit pars comparationis. Pro, assertae munere prolis' 9 plane scribendum putem ‘ascitae’. Nam adsciscere est adoptare. Octavianum 10 apparet intelligi, qui Caesarem dictatorem 11 adoptione patrem in deos primus retulit.
Pag. 4: ‘Crinem terit ungula’ 12 erit rectius. Nam quod sequitur ‘infessa’ pro ‘insessa’ 13 typothetae culpam puto.

{==469==} {>>pagina-aanduiding<<}

P. 4: ‘Ora Taras’ 1 pro ‘Tonans’ non dubito, quin et alii monuerint. Ejus effigies praeclara Tarenti spectabatur et nunc quoque in nummis Tarentinis.
P. 7: ‘Lumine virga’ pro ‘limina’ 2, error est iterum librarii.
P. 8: ‘Nunc tibi plectra dedit’ 3 pro ‘hinc’ ut sit ‘nunc’ pro 4 adversativa ‘sed’ potuerat Stella 5 epos scribere, sed maluit lyrae se dare in Veneris honorem.
Illud p. 9: ‘Profugus liquisset & Evan’ 6, quem sensum habeat te non fugiet, quanquam fugit alios. Hoc enim dicit, si Violantilla 7 adfuisset Ariadnae 8 desertae a Theseo, iam 9 Ariadnem non minus Bacchus deseruisset, quam eam deseruerat Theseus.
P: 12. ‘Huic Lycii montes’ 10 nempe Apollini, ut statim ‘illi’, id est, Baccho.
P: 13. ‘Consurgat ad aethera tellus’ 11, ut respondeat quod sequitur ‘tumeat’.
P: 14. ‘Firma beatis’ 12 pro ‘forma’ error typothetae.
Eadem pagina: ‘Dignas digitis contingere gemmas’ 13. Dicit eas, quae dignae erant, unde annuli fierent.
P: 15. ‘Quonam sub domino’ pro ‘quo non’ 14, quod sensum non habet; semel enim exciditur arbor.
P. 18: ‘Prima togae virtus: illa quoque clarus’ 15. Deinde: ‘Laudem & opes, quantas nec qui mandaverat ausus exspectare fuit’ 16. Quantas Imperator, qui id negotium dederat, sperare non audebat.
P. 19: ‘Benignum virus’ 17 annotaveram; sed cum Tiliobrogae notata inspicio et hoc et prius posita quaedam reperio.
P. 20: Tuque inimica ferae volucer Tegaee sonorae
Terga premas 18.
Quod de Mercurio ejusque reperta testudine intelligendum.

{==470==} {>>pagina-aanduiding<<}

Ad p. 21: illud ‘tenuem volvunt hypocausta vaporem’ 1, vide, si placet, Martialis epigramma de Etrusci Thermulis 2.
Quod sequitur: ‘Et tua jam melius discat fortuna renasci’ 3 ad exilium pertinet irrogatum patri Etrusci 4, de quo et vide mox epicedium.
Pag. 22: ‘Plebes altera non minor sedente’ 5 ad libertos Caesaris pertinet.
P. 23: illud ‘qua-nam’ 6 cum admiratione pronuntiandum.
P. 25: ‘In amicitiae colore’ 7 par Horatiano illi: ‘Omnis Aristippum decuit color’ 8.
P. 29: ‘Porgit’ 9 non ‘porris’ exigit connexio 10.
P. 39: ‘Non soli celebrant sua funera Cycni’ 11 rectius cohaerebit.
P. 41: ‘Nec pectora novit’ 12, id est: fortuna animos non respicit; et mox scribe ‘stemmate cuncto’ 13: dicit enim animi nobilitatem quavis generis nobilitate fuisse majorem.
P. 43: ‘Vita adulta’ 14 dicitur, quae in legibus plena pubertas.
P. 44: Velim ‘quid terga dolori, Urse damus?’ 15. Cur dolori cedemus?
P. 45: Errant, qui ‘puppem temerariam Minervae’ 16 aliter quam de Argo 17 exponunt.
P. 50: Lege ‘Instratumque humeris dimitte gerentibus hostem’ 18. Leonem sectum, id est, leonis exuvias.
P. 59: Notandum non ordine temporum dispositas Silvas. Nam hoc Etrusci patris epicedium scripsit, postquam sui patris scripserat 19.

{==471==} {>>pagina-aanduiding<<}

Eadem pagina scribas: ‘Hunc & in Arctoas’ 1; Caligulam 2 nempe, de quo proxime sermo. Notae ejus Germanicae expeditiones ex Tacito 3 et Suetonio 4.
Quod eadem pagina praecesserat ‘geruntur’ pro ‘reguntur’ typothetarum peccatum est 5.
P. 60: Pro ‘vigilis te’ 6 ponam ‘vigil iste’. Est autem locus hic insignis in notandis Romani Imperii reditibus et impendiis. Domitiano jam imperante factum hoc poëma apparet ex eo, quod est p. 61: ‘Progeniem claram &c’ 7.
P. 62: arbitror legendum ‘Littore quo’ 8.
P. 63: ‘Poenas’ pro ‘poenis’ 9 rursus typothetae error est, sed corrigendus tamen.
Eadem pagina ‘exemplo meritus’ 10 sensum faciet meliorem.
P. 80: Est egregia circumlocutio feriarum aestivarum 11.
P. 82: Non placuit Gevartio, quod eum monueram rescribendum: ‘Nec enim retinentum almae pectus amicitiae’ 12. At ipsius expositio - memini enim - mihi se non probat. Nullus, inquit, in amicitia te constantior, quod deinde duabus comparationibus illustrat.
De Hercule Expiatorio 13 confer Martialis epigramma ejusdem argumenti 14.
P. 89: ‘Tot dominis clamata domus’ 15 ex Iure 16 Civili, quo etiam vivo patre filii quodammodo rerum paternarum domini censentur 17.
Condiendi corporis morem ab Aegypto profectum habes descriptum p. 99 18. Confer Herodotum 19.

{==472==} {>>pagina-aanduiding<<}

P. 100: ‘Nec paupere clavo’ 1 scribam de praetexta et toga pura locus egregius fine.
P. 104: ‘Optate’ proprium nomen est 2.
P. 106: pone: ‘Et lachrymas rari quas nunc habuere parentes’ 3. Ea erat seculi avaritia, ut pauci liberi parentes mortuos flerent. Ideo et supra in Etrusci epicedio, ut magnum posuit: ‘Pater est, qui fletur’ 4. Mox ‘ruitura maritum’ 5 futurum videtur rectius 6 quanquam et ‘in’ pro ‘super’ defendi potest.
P. 107: ‘Supremos inclusit gemitus’ 7.
P. 108: ‘Sed audax Ingenii’ 8.
P. 109: pro ‘obsitus’ ponendum ‘ibicus’ 9.
P. 109: ‘Lituo remoque notatus collis’ 10 est Misenum.
Mox scribe ‘Lanea cur Phrygii est coma flaminis’ 11, docuisti unde flamini diali mos gerendi apicem.
P. 112: Nescio, an audeam pro ‘Felix’ 12 scribere ‘si Phryx’, ut simile sit ei quod sequitur ‘si chelyn’ 13. Mox ‘si Thessalicas Admetus 14 in oras secum una retro Phylaccida rettulit umbram’ 15. Deinde ‘Qua porta malignum cornea vincit ebur’ 16.
P. 114: ‘Tu me caligine moestum Obruis: ah duro’ 17. Eheu, inquit, tantum malum perpetior et vivo.
P. 115: ‘Primogenitum qui protinus ortu Implicui, fixique mihi, cui verba sonosque monstravi, (questusne & vulnera caeca resolvam?)’ 18.

{==473==} {>>pagina-aanduiding<<}

Haec sunt, quae a me olim notata reperi, quae qualiacunque sunt - neque enim mihi nunc illa accurate 1 expendendi otium est - tui facio arbitrii.
Vale cum amicis omnibus et de publico bene mereri ne desine.
Tuus optima fide


H. Grotius.


Lutetiae, XXVIII Octobris MDCXXXVI.












2816. 1636 oktober 28. Aan Ch. Marini 2.

Monsieur,
La dernière que m'avez envoyé - ie la désigne ainsi parce que la date n'y est pas 3 - m'est bien venue aux mains; et n'ay pas manqué d'envoyer vostre pacquet à monsieur le grand chancelier 4 à qui aussi par ma précédente 5 i'ay fait la recommandation du sieur Hofkirch 6.
Le roy 7 a receu par un exprès et moy par lettres de monsieur Salvius 8 l'advis d'une grande victoire laquelle le marescal Banier 9 a obtenu près de Witstoc sur l'électeur de Saxen 10, Marazini 11 et Haetsveld 12 touts y estants en personne et voulant secourir Werben battu par les nostres, tellement que les ennemys y ont perdu l'infanterie presque toute entière, toute l'artillerie, chariots, bagage et cent et trente drapeaux. Le roy et toute la cour icy en ont esté très resiouys. Ce que i'ay creu nous avoir deu mander pour en resiouyr aussi monsieur le duc de Rohan 13, lequel sans doubte prendra part à nostre félicité.
Dieu nous donne souventesfois des bons succès pour parvenir à une paix honorable et vous conserve en santé et prospérité avec toutes les vostres.
Vostre serviteur très obéyssant.


A Paris, le 18/28 Octob. 1636.













{==474==} {>>pagina-aanduiding<<}

2817. 1636 oktober 29. Aan Bernhard van Saksen-Weimar 1.

Excellentissime Princeps, Illustrissime Domine,
Non dubito, quin et a regis 2 ministris et ab ipsa, quae tantae rei deesse non potest, per Germaniam fama edocta sit Tua Celsitudo de prospero marescalli Banerii 3 ad Witstochium proelio. Officii tamen mei existimavi Celsitudini Tuae perscribere quae ex literis D. Salvii 4 scriptis die Michaelis Hamburgi, heri autem demum ad me perlatis didici.
Abiens magnus Suediae cancellarius 5 curam belli ad Albim Banerio, ad Viadrum Wrangelio 6, ad Visurgim Leslaeo 7 mandaverat. Evenit, ut elector Saxo 8 auctus e Germania Haetzveldii 9, e Pomerania Marazini 10 copiis praepolleret militum vi: quae causa fuit, ut et Banerius Leslaeum e Westfalia, Vitzthumbium 11 autem e Wrangeliano exercitu, illum cum VIIm, hunc cum IVm militibus ad se vocaret hisque accessionibus firmatus ad Parchimum in territorio Mecklenburgensi subsisteret speculaturus, quid hostes, qui tum Havelam inter et Perlebergam se tenebant, agitarent. Illis tempus otiosum terentibus ultro Parchimo Perlebergam se infert proelio, si eius daretur copia, certus experiri.
Cum illi oppidi intra munimenta tuti spem certaminis eluderent, Havelbergam properat eaque in deditionem accepta die XVIII Sept. Vet. Cal. Werbam incipit tormentis verberare, donec adfertur nuntius electorem Saxonem XXo Sept. Prutzwalchium iter sumsisse. Quo cognito relicta Werba eodem ipse movet agmen.
Witstochii factus obvius hostibus, id est electori ipsi, et duobus, quos dixi, imperatoriis 12 ducibus ab altera post meridiem hora diei XXIV Sept. ad usque multum vesperae ut illi campo tandem cesserint Banerioque reliquerint victoriam et maximam victi peditis partem, machinas omnes, currus, impedimenta, signa ad haec CXXX: non sine spe futurum, ut hunc successum alia subsequantur.
Quae cuncta Deus Optimus Maximus ad christiani orbis bonum dirigat suaque tutela, Excellentissime Princeps, Illustrissime Domine, Tuam Celsitudinem sospitet ac prosperet.
Celsitudini Tuae ad omnia obsequia devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, XIX/XXIX Octobris anni MDCXXXVI.

Numerum vexillorum ab aliis minorem tradi video, ut dubitem, sitne in eo vitium eius, qui ad me literas descripsit.


{==475==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Excellentissimo Principi, Illustrissimo Domino Domino Bernhardo Duci Saxoniae Vinariae, Saliaci etc.
In dorso staat: M.r Grossius, 29 Oct.is 1636.












    2818. 1636 oktober 29. Aan Rijngraaf Otto 1.

Monsieur,
    Quoyque ie ne doubte point que ce bruict général et l'advis qui est venu plustost au roy 2 qu'à moy ne vous ait desià resiouy de la victoire des nostres à Witstock, toutesfois ayant hier receu une lettre  de monsieur Salvius 3 escrite à la feste de St. Michel 4 vieux style à Hamburg ie n'ay pas voulu manquer de vous en mander le contenu: qui est que le marescal Banier 5 ayant receu ordre de monsieur le grand chancelier 6 de faire la guerre près de l'Elbe, comme le marescal Wrangel 7 près de l'Oder et le maior-général Lesle 8 près du Viser ayant apris depuis que l'électeur de Saxen 9 s'estoit renforcé de trouppes de Haetsveldt 10 de l'Allemagne et de Marazini 11 de la Poméranie afin de n'estre surmonté en nombre s'est aussi renforcé par Lesle avecque sept mille et le sieur Vitzthumb 12 avecque quatre mille hommes de l'armée de Wrangel, et avecq ces trouppes et les siennes s'est tenu à Parchim au pays de Mekelenburg pour voir ce que voudroyent
faire les ennemis qui lors se tenoyent entre Pekleberg et Havelberg: et puisque eux se tenoyent coys, lui s'est advancé vers Pekleberg en intention de donner bataille s'il en trouvoit le moyen. Mais les ennemis s'enfermants dans le remparts il s'en est allé vers Havelberg qui luy a esté rendu le 18 septemb. du dict style. Depuis a fait battre Werben iusques à ce qu'il a receu nouvelle que l'électeur de Saxen le vingtiesme de Septembre avoit pris le chemin de Prutzwalck. Ce qu'ayant sceu il a quitté Werben pour aller au-devant de l'électeur: et l'ayant rencontré à Witstock, estant ledit électeur accompagné desdits deux généraux impériaux a combatu des deux heures du vingt et quatriesme de Septemb. iusqu'au soir auquel temps les ennemis ont quitté la campagne laissant aux nostres la victoire, la pluspart de l'infanterie, toute l'artillerie, chariots, bagage et cent et trente drapeaux avecque l'espérance d'une suitte plus grande d'un si bon succès.
Dieu veuille diriger tout cecy au bien de la chrestienté et vous donne, monsieur, toute sorte de prospérité.
    Vostre très humble et très obéyssant serviteur. 


Le 19/29 d'Octob. 1636.

{==476==} {>>pagina-aanduiding<<}

    Pour le nombre des drapeaux ie voy que les autres advis en mettent moins. 












2819. 1636 oktober 29. Aan T. von Ponikau 1.

Monsieur,
Je suis infinement obligé à vos courtoisies cy-devant et celles de lettre du 10/20 Octobre 2 qu'il vous a pleu m'envoyer. Et tous les nostres avecque moy vous remercient de la souvenance.
Le traitté avecque la France n'est autant que ie puis comprendre, ny achevé ny désespéré. Et pour le comte d'Arondell 3 ie m'en doubte. Si on ne le cerchera retenir par des longueurs et de remises iusques à une aultre diète qu'on veut tenir à Noremberg.
De la victoire des nostres à Witstock, i'ay eu advis de la main de monsieur Salvius 4 qui la fait grande et veult qu'espérions de plus grands succès.
Je crois que pour le moins cela sera cause qu'on fera à Ratisbone un cinquiesme article pour la Suède. Cela fait relever les courages en France. On veut attaquer Corbie, on croit que Galas 5 qui estoit rentré an duché de Bourgogne sera forcé d'envoyer ses trouppes, pour le moins l'infanterie, vers Saxen. La mer, l'Italie, la Valteline ne produisent rien. On a trop d'affaires ailleurs.
Je suis marry de voir que les différents d'Angleterre avecque l'Hollande durent et se réchauffent, qui me fait rabattre un peu de l'espérance que toutesfois ie ne veux quitter iamais de voir l'Angleterre agir puissamment pour la conservation de la religion évangélique et de la maison Palatine. J'y contribueray tousiours ce que ie pourray et voudrois pouvoir d'avantage.
Monsieur le prince d'Orange 6 ne contente pas la cour icy. Cependant il me semble que la saison de l'année mal propre à s'advancer dans des pays embourbez. La peste qui consume l'armée, l'ennemy avecque des bonnes forces sur les talons, l'argent qui manque en Hollande et de la France ne vient pas si précisement aux termes, luy doit servir d'excuse. Mais ie ne suis pas son advocat. Et pour la Suède ie n'ay besoin de rien dire puisque les actions la défendent assez.
En espérant que nous aurons de vous et vous en pourrons mander des bonnes nouvelles, monsieur, je vous prie de me tenir à iamais pour
vostre très humble et obéyssant serviteur.


Le 29 d'Octobre 1636. A Paris.













{==477==} {>>pagina-aanduiding<<}

2820. 1636 oktober 30. Aan L. Camerarius 1.

Illustrissime Domine,
Haud multum agitur. Sed Witstochiensis nostrorum victoria attollit hic animos spemque dat fore, ut Gallassiani 2 exercitus partem a Burgundia avellat rerum Saxonicarum necessitas.
Corbiam oppugnare parant Galli jubetque nos bene sperare non imperitus talium D. Castilionaeus 3.
Rex 4 Chantiliaci est, Abbaevillae cardinalis 5, Blesis frater regius 6.
Mari otium est ad Genuam et Vadum tenente se Hispanica classe, ad Villamfrancam Gallica. Neque in Valle Telina fit quicquam.
In Italia Galli Villattam, quod defendi posse non videretur, detractis munimentis reliquere facilem praedam agros tenenti. Polonos stipendii inopia digredi rursum a militia imperatoris 7 parum certus rumor est.
Angli adhuc cunctantur. Utinam cum Batavis eorum controversiae ad concordiam deduci possent, quam ad rem se nulli operae parsurum ait comes Licestrius 8, si qua se spes ostendat.
Alchymista Boismaillaeus 9 aulam 10 fumis replet. Pacis negotium pergit urgere pontifex 11, sed nostrae res si porro, ut coeperunt, processerint 12, existimabunt Galli sibi quoque obvenisse aut agendi tempora aut ex commodo gloriaque sua paciscendi.
Ponicae 13 negotium, ut ex ipsius cognosco literis Windesora datis X/XX Octobris 14, prolatatur, donec videant Angli, quo loco res ipsorum cum Gallis sint futurae. Interim in ea aula rumor erat revocari Arundelium 15.
Tibi tuisque omnia prosperrima toto precor animo.
Illustrissimae Dominationi Tuae observantissimus 16.


H. Grotius.


Lutetiae, XX/XXX Octobris MDCXXXVI.


{==478==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Ludovico Camerario; Reginae Regnique Sueciae Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala: A.o 1636 d. 1/11 Novemb.












2821. 1636 oktober 30. Aan A. Oxenstierna 1.

Excellentissime Domine,
Multum praestitit cardinali 2 nostrorum Witstockiensis victoria. Nam regis 3 aliorumque animos ob pecuniae imminentem penuriam aliaque incommoda praecipites ad pacem in spem meliorem erexit. Iamque fama, saepe in bello non minus quam res ipsae valens, ait Gallassium 4, qui capto Mirebautio Burgundiae ducatum penetraret, coactum peditatus sui bonam partem auxilio mittere laborantibus. Iis vero, qui ad Corbiam sunt, tantum accessit fiduciae, ut, quanquam alieno anni tempore, putent se affodiendo breve intra tempus pervenire posse ad oppidi oppugnationem praecipuo impulsore Castilionaeo 5 edocto talia Batavorum commilitio.
Rex ipse jam Chantiliaci est, cardinalis ad Abbevillam, frater regius 6 inani cum ira Blesis.
Sanctisimonius 7, qui nuper in flagrantissima fuit apud regem gratia, amotus, ut scripsi 8, ab aula nunc etiam praefectura Blesensi aliisque dignitatibus exuitur accessurus ad exempla instabilis potentiae. Etiam Franciae cancellarii 9 nutare dicitur fortuna.
Angli adhuc rem cum Gallis trahunt Ratisbonensia, ut videtur, eventa opperientes; cum Batavis concordiae vix audent spem dare.
Mari nihil agunt neque Galli, quorum classis partim ad Villam Francam se tenet, partim mare oberrat, nec Hispani, quorum naves partim ad Vadum sunt partim Genuae, quae civitas eis commeatuum inopia laborantibus subvenit.
Terreste bellum, ut ante scripsi 10, prosperum Hispanis, adeo ut Villattam, quae praeter Bremum sola de partis hoc bello Gallis restabat, Galli, quod defendi posse desperarent, munimentis nudaverint.
A Rohanio 11 nihil exspectandum imminutis per morbos, famem, diffugia ejus copiis. Sed haec Marino 12 testi oculato narranda relinquo.
A Polonis suis ob non soluta stipendia iterum deseri Gallassium rumor est, nescio an non ex utilitate confictus.

{==479==} {>>pagina-aanduiding<<}

Venit ad me his diebus Heufd 1 cui multum cum Nonio 2 commercii. Dicebat exhaustas Vindici 3 pecunias neque esse, unde nova fierent haud mansuris in obsequio provinciis, si quid ultra eis quum volentibus 4 esset, imperaretur. Itaque in Aquitania, Languedocia, alibi ferme precaria tantum esse imperia. His necessitatibus cardinalem, invitum quamvis et quamdiu posset reluctantem, in pacem trudi. Praeterea urgeri a pontifice 5. Batavos mutuo et metuere, ne sine ipsis transigatur, et, ne ipsi id facere occupent, metui.
Eusebium 6 inter et Gracchum 7 manere dissidia et suspiciones satis apparet.
Pater Iosephus 8 aegrotat, praecipuum cardinalis instrumentum.
Literis Windesora datis 10/20 Octobris putat revocari Arundelium 9 Ponica 10; ipsius negotia obhaerescunt ad incertum foederis Anglos inter et Gallos.
Addam vota pro regno, regina 11, Sublimitate Tua Suecorumque omn ium gloria.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 12.


Lutetiae, 20/30 Octobris 1636.

Accepi jam Roma partes egregias, quae in editis Graece Procopii Vandalicis Gothisque 13 desiderantur.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2822. 1636 oktober 30. Aan N. van Reigersberch 14.

Mijnheer,
De predicanten van Charenton, soo veel ick verneme, vinden goedt de ordre, dye ick tot den dyenst voor mijne familie heb ingestelt wetende, dat bij dye van Gelucstadt het concordieboeck 15, waerdoor andere evangelische kercken veroor-

{==480==} {>>pagina-aanduiding<<}
deelt zijn, nyet en is aengenomen, maer alleen de confessie van Augsburgh volgens de meninge van Melanthon 1, dye deselve heeft ingestelt sulx dat oock dogma ubiquitatis 2 et oralis manducationis aldaer nyet en is aengenomen.
Mons.r le Faucheur 3, een van de ... ministers van Vranckrijck, maer omdat hij buiten Vranckrijck is geboren van den coning 4 afgestelt van sijn dienst, is bij mij geweest over een dagh ofte twee. Heeft lust om iet te sien van mijn Notis op het Nieuwe Testament 5, waerin ick hem meen te geryven.
Den graef van Egmont 6 heeft vremde dingen voor.
In 't schrijven sijnde ontfang ick teffens uE. brieven van den 23 7, 29 8, 30 9 september door mons.r Abbesteeg 10, die mij seit een ander pacquet teffens ontfangen te hebben, waerin brieven sijn van den 10 october. Ick en geloof anders niet, off van de s .. men werden onse brieven hier of te Cales 11 opgehouden. Men sal moeten t'opschrift ende t'cachet deguiseren ende niet senden sonder couverte.
T'is mij lief, dat uE. mijn brieven, waerin het antwoord is op de saeck van Martialis 12 ende Numerianus 13 ter handt is gecomen, dat uE. bij Caesar 14 gestaedig aenhout ende dat uE. advys nopende Peter 15 t'eenemael met mijne meninge overeencomt. Laet hem de winter in Den Hage passeren, in de voorsomer hier comen om sijne promotie ende daernae noch wat in Den Hage sijn ende voorts practiseren t'Amsterdam. UE. gelieve hiertoe mij ende hem de behulpige handt te bieden.
Ick wilde wel in cijfer weten, wie gesuspecteert werden ex indicio Herverti 16.
Aen Aelianus 17 sal ick schrijven. Craienburg 18 wilde ick, dat lieutenant ofte aide conde werden van een generael van de artillerie off quartiermeester-generael. Tot het laeste dunct mij hij niet onbequaem soude sijn. UE. can met de beste vrunden spreecken.

{==481==} {>>pagina-aanduiding<<}

Hoe Calaber 1 tot Felix 2 gesint is, weet ick niet, maer wel, dat Felix noit occasie versuimt om over hem te spreecken.
Van Claudius' 3 voornemen oordeel ick anders dan men daer oordeelt ende heb voor desen eenige redenen geschreven 4.
Ick geloof wel, dat d'heer Paeuw 5 meer audienties gehadt heeft bij Eusebius 6 als andere, want dat van de Lelie 7 hem niet en sijn om t'advantage, dat hij neemt, ende Felix wacht op ordre. Ick en twijffele niet, off Manlius 8 heeft de Latouwen 9 wel gecontenteert.
Van t'overcomen van t'Sweedsche volck in Pomeren ende van de victorie over de Saxen 10 crijgen wij veel advysen over Engelant.
Mijne reeckening can uE. bij gelegentheit aen mijnheer Spierinck recommanderen.
Dusverre heb ik geschreven op voorraedt een uir ofte twee, naedat ick de drie uwe voorss. ontfing op den 27 october.
UE. moet weten, dat altijd die hier sijn van Cimon 11 sullen trachten om verscher tijdingen te hebben ende te senden dan Felix ende daertoe allerlei middelen sullen aenwenden, waertegen moet gearbeit worden maeckende als tevoren de opschrifte 12.
Eenige meenen de wegh voor de brieven haest door Brabant sal werden geopent.
Ick mercke seeckerlijck, dat Vindex 13 nae Stesichorus 14 moet gaen ende evenwel hoop heeft aen Cimon hetselve te beletten. 't Waer goet, datter een andere hertogh waer, die oock dese mysteriën ontdeckte.
Ick twijffel, wat off de victorie, die men ons hier laet weten van onse Sweden te Witstock, soo breedt is inderdaet, off wat vergroot om hier dienst te doen.
Bedryeght uE. selve nyet. Ick houde het daervoor, dat Gracchus 15 Felix, al waer hij daertoe gesterct bij Numerianus, nyet en begeert.
Veel nieus en is hyer nu nyet.
Gallas 16 is in 't hertogdom van Bourgoigne gevallen ende heeft Mirebaut beronnen, maer nu seyt men, dat met de tijdinge van de Sweedsche victorie hij genoodsaeckt is geweest veel van zijn voetvolck te senden tot hulp van deghenen, dye de nederlaegh gehadt hebben. Men voeght daerbij, dat Polen door gebreck van gelt hem quiteren, maer sulcke dingen werden wel geïnventeert om den coning ende t'volck courage te geven.

{==482==} {>>pagina-aanduiding<<}

Den mareschal de Chastillon 1, niettegenstaende het soo dyep is in 't jaer, wil Corbye met approche aengaen ende dan attaqueren.
Den coning 2 is te Chantilly, den cardinael 3 te Abbeville, monsieur 4 te Blois.
In Italië gaet alles noch quaelijck. Villatta als nyet connende werden gedemanteleerd 5 is bij de Franchoysen selve gedemanteleert, soodat haer voor alle haere coste nyet en resteert dan Bremo.
In de Grisons gaet het oock nae gewoonte sijnde d'armée van den hertog van Rohan 6 heel uytgeteert door syeckte, honger, verloop.
De Spaensche vloot is ten deele te Vay ende ten deele te Genues hebbende van dye stadt voorraed gecregen van vivres, daer gebreck van was; de Fransche vloot te Villefrances, ten deele in zee, sonder yet te doen.
Pater Joseph 7 is syeck. Saint-Simon 8 geweest de favoryt van de coning werdt nu, naedat hij uyt het hoff is gestooten, van sijn gouvernement van Bloys ende andere ampten ontset. Saucour 9 is absent gecondemneert onthooft te werden. Sijne saeck sal door vrunden wel werden geredresseert, t'welck daeruyt oock is af te nemen, dat andere, dye minder gest ... hadden, harder zijn getracteert, te weten dye van Capelle 10 ende Casteel 11 gecondemneert met vyer paerden vaneen getrocken te werden.
Eusebius blijft in onlust tegens Calaber.
De cancellier van Vrancrijck 12 werdt geseyt vrij wat los te staen.
De Engelschen traineren noch de handeling alhyer. Gisteren was bij mij den graeff van Licester 13 heel geaffectioneert tot het gemeene beste. Maer ick en conde uyt zijne discoursen nyet mercken eenige apparentie om de saecken met Hollant te accommoderen sonder t'welck ick nyet en can sien, dat men yet goeds sal doen.
Ick heb brieven uit Engelant van den heer Ponnica 14 van den 10/20 oct. Hij werdt daer opgehouden, totdat men sal sien, wat hier van het tractaet sal werden. Hij meent Arondel 15 als niet connende obtineren wederroepen werdt ende dat mijnheer de rijxcancellier 16 van Sweden weder comt te Stralsund; dat van Stockholm 8000 Sweden waeren afgescheept; dat de propositie van den keizer 17 te

{==483==} {>>pagina-aanduiding<<}
Regenspurg bestaet in vier poincten: verkiesing van een Roomsch Coning 1, vaststelling van de Praegsche vrede 2, decisie over de saecke van den churfurst [van] Trier 3 ende middelen om Vrancrijck te becrijgen.
UE. gelieve in de saecken van Felix wijselijck te gaen. Want lichtelijck iet soude connen werden geëffectueert, dat mij meer soude offenseren als contenteren. Ick en ben niet quaelijck ende weet seeckerlijck, dat mijnheer den rijcxcancellier wel voor mij sal sorgen.
Tot Parijs, den 30 oct. n. st.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot den (30) ende 10 octob. 1636 wt Paris. St. Simon gedisgraciee(rt); Cancellarius nutat.











2823. 1636 oktober 30. Aan J.A. Salvius 4.

Excellentissime Domine,
Et publico me et privato affecit gaudio Tuae Excellentiae data Hamburgi Michaelis die 5 epistola: publico, nuntiata nostrorum illustriore quam a multo tempore ulla contigit victoria 6 majores etiam de se successus pollicente; privato, quod eum me video retinere in Excellentiae Tuae amicitia locum, quem mihi pridem nullo meo merito ipsius bonitas concessit.
Nostra haec prospera fama nihil minuente huc perlata refoverunt animum cardinalis Riceliaci, non parum concussum rebus minus secundis et acri pontificis 7 ad pacem molitione. Dici autem non potest, quantum Gallica aula hoc quidem dominatu Romanae sit obnoxia.
Tum vero in Italia res sociorum afflictae partim Sabaudi 8 infida societate partim eorum, qui res Gallicas curant modo negligentia modo insolentia. Cuncta locorum, quae capta erant, amissa, extra Bremum et Villattam; agrorum ubique dominus hostis, ita ut in arce Placentiae ferme captivus teneatur Parmensis 9 abducto et amne Pado ab oppido et a duce oppidanorum studiis.
Quaedam et in Montisferratensi agro hostium facta: nec spes ulla medendi, tam gravi in alias partes incumbente bello. Etiam Rohanii 10 in Valle Telina copiae

{==484==} {>>pagina-aanduiding<<}
inutiles tum ob morbos tum ob annalem prope stipendii inopiam; quae res simulque nimia duritia Gallorum in amovendis in Valle Telina protestantibus, Romae in gratiam, mirum, quam animos Rhaetorum Helvetiorumque alienaverit.
In mari ingentes sumptus circumducta ab Oceano totam Hispaniam classe, quae, ubi in mare Ligusticum venit, ipso usu ostenditur parum idonea silentibus saepe ventis. Et praeterquam quod nihil effecit - nec mirum cum ei praeessent duo, alter archiepiscopus Burdegalensis 1, alter terrestris miles Harcurtius 2, maris rerum inexperti ambo -, insuper et Ethruscum 3 et Genuam compulit Hispanis se addere ad tuendam Italiae pacem.
Caeterum aliis in locis non cessatur a Gallis; nam Burgundiam contra Galassii 4 quanquam auctas e Silesia Bavariaque copias egregie defensant cardinalis Valetta 5 et perpetuus ei comes dux Bernhardus 6 ultroque hostem incessunt, ut nuper IX hujus mensis ex novo Calendario irruptis impetu nocturno Isolani 7 et postridie Picolominii 8 castris non levi horum damno.
In Picardia multum actum est, quod post capta hosti oppida Capellam, Castelletum, Corbiam, datum Gallis tempus est se recolligendi ferventibus civitatum atque agrestium dilectibus, cum si fiduciam ad pergendum hostis habuisset in prima consternatione et multorum animis praesentia haud multum amantibus, patuisset ingressus in regni viscera et, ut prudentissimi judicant, in ipsam hanc urbem. Nunc auctus undique rex 9 missis in hostem fratre 10 et Suessionensi comite 11 ipse in proximo se tenens bellum ultra Samaram repulit.
Quo minus Belgarum in fine se infunderent Galli, pestis et alimenti inopia raptis ab hoste frugibus obstiterunt; contigitque Iohanni Waertio 12 Degenfeldii 13 stationem nocte populari.
Rex nunc morbida loca fugiens Silvanectum prope est in Chantiliano Mommorantii 14 quondam praetorio. Frater regius multa conquerens in secessum suum Blesensem abiit. Manet ad circumducendum Corbiae aggerem militarem Suessionensis comes.
Principem Arausionensem 15 satis cupidum sibi et gloriam parare et regis Galliae gratiam impediunt vicinus Feriae ducis 16 exercitus, pestilens autumnus et

{==485==} {>>pagina-aanduiding<<}
pecuniae res arcta. Successus in propinquo negatos Batavi longe in Brasilia quaerunt: quo it egregia cum classe et milite Nassavius comes Mauritius 1.
Interim nec pacis consilia quiescunt: jam transgresso Augustam Ginettio cardinali 2, ut Coloniam Agrippinensem petat, quo et a Gallia it Riceliaci frater Lugdunensis cardinalis 3. Ego tam Riceliacum quam Arausionensem arbitror, nisi magna premat necessitas, non posituros arma, in quibus illius salus, hujus magnitudo posita est.
Mihi semper laetum erit res et gestas illic et speratas tua auctoritate cognoscere.
Est hic alchymista 4 in aula, ostentator egregius, in hoc regi admotus, ut animum regis pecuniae inopia anxium soletur. Interim cardinalis de sua plenissima arca quaedam subministrat, quae ab alchymista proficisci rex credat. Ita mundus agit histrioniam.
Lutetiae, XX/XXX Octobris.











2824. 1636 november 2. Van Ch. Marini 5.

Monsieur,
Je ne vous sçaurois exprimer le gran ioye que nous avons de la victoire obtenue par nos Suédois contre les Saxons et impériaux dont vous aurez desià eu les particularités. C'est une révolution estrange et laquelle causera des gran changemants partout.
I'en congratule à Son Ex.ce 6 et vous supplie de luy faire tenir la présente en toute diligence, car on confirme de tous costés que le Turc 7 marche contre la Transylvanie pour en deschasser Rakozy 8 et luy substituer le frère du Gabor 9 et d'autant qu'on croit que l'empereur 10 ne pouvant les Poulonois voudront sustenir Rakocy, il en pourroit naistre une grande guerre.
Icy aux Grisons on espère que tout sera accomodé aimablement, et plustost que permettre que ces pays soyent entre les mains de la maison d'Austriche i'espère que le roy 11 donnera toute sorte de satisfaction aux Grisons, et que les povres évangéliques pourront habiter dans la Voltoline.
Nous attendons icy de iour à autre le cardinal de Lyon 12 qui s'en va à Coulogne. Madame de Rhuan 13 sera aussy bientost icy.

{==486==} {>>pagina-aanduiding<<}

Puisque monsieur le duc 1 passera l'hyver dans la Voltoline, vous pouvez addresser vos lettres à ses gens comme par cy-devant 2, car ils m'ont promis de me les faire tenir fidèlement.
A tant priant Dieu pour vostre prospérité ie demeure très passionnément, monsieur,
Vostre serviteur très humble


Marini.


De Coire, ce 2 de 9bre st. n. 1636.

En peu de iours ie m'en retourne à Chiavenne, où ma femme 3 est malade.


In dorso schreef Grotius: 2 Nov. 1636 Marini.
Boven aan de brief: Rec. de 20 nov.











2825. 1636 november 2. Van N. van Reigersberch 4.

Mon frère,
Ick heb wt Zeelant sijnde gecommen in drie, vier dagen tijts successivelijck alle de uwe tot die van den 24 Oct. 5 incluys wel ontfangen. Dat de mijne soo sockelen, is mij leet. Dese gaet nu over Zeelant. Over Douveren weet ick geen adres; monsieur le Blon 6 seyt eenyge te hebben gesocht, doch geen gevonden.
Het leger staet om op te breecken, de artillerie is met de ponten al over vier dagen tot Dordrecht aengecommen, de ruyterie van Maestricht ende Bergen naer haer garnisoen gegaen ende wert sijne Ex.tie 7 dese weecke hier gewacht. Den heer van Charnassé 8 sage garen het volck in het velt bleve, doch dat ware om het leger te ruineren ende om tegens den somer yet te connen doen onbequaem gemaeckt.
De liberaliteyt wt den naem van den coninck 9 over drie, vier weecken aen eenyge van de regierynge getoont ende bij andere gerefuseert geven materie van discourssen. De ministres seggen, dit geschiet in erkentenisse van de moyte, bij de gedeputeerde 10 in het maecken van het tractaet voor twee iaren genomen, ende soo baptiseren het degene, die het hebben ontfangen. Andere verstaen niet, waerom men buyten diegene, die daertoe sijn gebruyckt geweest, is gegaen ende naer soo veel tijt de miltheyt toont.

{==487==} {>>pagina-aanduiding<<}

De Staten vergaderen den 18 deser; men sal apparent spreecken van eenych volck te casseren, hetwelck inderdaet de finantiën niet alleen soude subleveren, maer oock het getal van crijsluyden vermeerderen, alsoo de trage betalynge door menichvuldyge rollen oorsaecke is, dat de cappitainen grote lasten dragen, die wederom op de compangiën moeten werden gehaelt. Maer in dese coniunctie weet ick wel, dat Vranckrijck, hoewel tot sijn eygen nadeel, soo veel het kan, gelijck tevoren is geschiet, sal canten.
Van de heer Ioachimi 1 hebben wij geen tijdyngen, wert alle uyre verwacht. Op het schip van Suratte 2 kan men niet vernemen, dat de Engelsche eenych dessein hebben gehadt. Men schept hope Engelant eyndelynge claerder sal sien in het beleyt van Spaengiën, maer als men wel considereert de difficulteyt, die den conynck 3 sal vinden om het geleden ongelijck te resenteren, soo heeft men reden om te twijfelen, off het niet altemet wijsheyt is niet te willen geloven hetgene men qualijck siet te remedieren.
Van de bijeencomste tot Ceulen spreeckt men veel, hoewel eenyge oordeelen, wel Maert vallen sal, eer men in handelynge treet. Het en sal hier niet ontbreecken aen personen, die haer daer sullen willen laten gebruycken. In Zeelant heeft men alreede onder de pointen van beschrijvinge doen brengen om gelast te commen om tot die vergaderynge van Ceulen te committeren, dat men hier hout te ront ende te ras te sijn gegaen, hoewel onder de hant oock devoir daertoe wert gedaen.
Te Regensburch is al propositie tot het maecken van den Roomsche conynck gedaen, ende wert den conynck van Hungeren 4 daer verwacht. De keyser 5, die wat hydropyck is, verreysde om sijn gesontheyt naer Weenen.
De Poolsche tijdyngen confirmeren ons den intocht van den Turk 6 in Transsilvaniën om Ragosky 7 aff te setten. Het weynych gevolch, dat die grote victorie 8 van Bannier 9 tegens den hartoch van Saxen 10 tot noch toe heeft, doet geloven den hartoch van Saxen noch macht genouch heeft om de Sweetse het hooft te bieden. Naer het veroveren van Sweets ende Garts bij Wrangel 11 hebben wij niet anders als dat hij was naer Lansbergen. Den hartoch van Saxen was geweest tot Wolfenbuttel om daer geschut ende attirail te crijgen; was voorts naer Leipsich getrocken. Gots 12 continueert in sijn progressen in Westphalen, alwaer hij Ham, een van de sterckste ende importantste plaetsen, den lantgrave 13 heeft affgenomen.

{==488==} {>>pagina-aanduiding<<}

Lesle 1 comt met eenych secours voor den lantgrave, maer men vreest, het niet bastant sal wesen, soodat dien heer in groot dangier is van t'eenemael te werden gedepossideert.
Dus verde geschreven hebbende verstaen ick de heer Ioachimi in Zeelant is gearriveert; dat den heer van Charnassé in het leger, monsieur Brasset 2 hier, grote instantie hebben gedaen om het leger in het velt te houden, al waer het maer den tijt van veerthien dagen; dat, om Vranckerijck soo veel te soulageren als mogelijck is, sijn Ex.tie de troupes op de frontieren soo dicht in de steden bij den anderen sal houden, dat wij altijt, als voordeel soude wesen te doen, souden connen marcheren.
Met niemant van Numerianus' 3 volck heb ick tsedert gesproocken. Bij Caesar 4 sal ick devoir doen.
Desen 2 Nov. 1636.

Adres: Monsieur Monsieur Grotius, Conceiller et Ambassadeur de la Roine et Couronne de Sweden près de Sa M.té Très Chrestienne.
In dorso schreef Grotius: 2 Nov. 1636. N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 12 Nov.












2826. 1636 november 5. Van E. de Courcelles 5.

Monsieur,
J'ai enfin mis en lumière la traduction Françoise de vostre livre de la vérité de la religion Chrestienne 6 en ayant trouvé la commodité en ceste ville où je me suis retiré depuis quelque temps, laquelle j'avois cherché en vain à Paris.
A la verité il s'en faut beaucoup qu'elle ne responde à l'élégance du latin auquel vous l'aves composé. Mais toutesfois je m'asseure que ceux qui n'entendent pas ceste langue me sauront gré de leur avoir communiqué un thrésor qui auparavant leur demeuroit inutile. Car les matières en sont si excellentes et leur en peut revenir une si grande utilité qu'ils ne s'arresteront point à l'escorce des mots esquels je vous fai parler. Si vos plus importantes occupations vous eussent permis d'y mettre vous mesmes la main vous l'eussies donné meilleur au public. Vous en supporteres s'il vous plaist les défauts. Car tout tel qu'il est je ne doute point qu'il ne puisse apporter un grand fruit en un siècle fourmillant de gens qui sentent mal du christianisme et ayant besoin, si jamais aucun autre, de telles instructions.

{==489==} {>>pagina-aanduiding<<}

Je vous en envoye un exemplaire sortant tout fraischement de la presse, lequel je vous prie de recevoir en bonne part, comme venant d'une personne qui honore les dons desquels Dieu vous a enrichi, et qui ne désire rien plus que de vous pouvoir tesmoigner qu'il est en sincerité, monsieur,
Vostre très humble et très affectionné serviteur


De Courcelles.


A Amsterdam le 5 de Novemb. 1636.


Adres: A Monsieur Monsieur Grotius, Ambassadeur de la Couronne de Suède près de sa Majesté très chrestienne. A Paris.
In dorso schreef Grotius: 5 Nov. 1636 Corselle.












    2827. 1636 november 5. Aan J.A. Salvius 1.

Excellentissime Domine,
Malus sum mercium permutator, qui pro laetis tristia reponam: sed ita ferunt tempora.
    Hispani facto in Vasconicum littus exscensu magnis cum copiis Sancti Iohannis de Luce municipium et portum in propinquo, quem munire Galli coeperant, tantum ceperunt 2 tanto in Bajonam terrore, ut eam urbem tueri non ausi provinciae ejus praesides Espernonius 3 et filius ejus dux Valetta 4 se subduxerint.
Gallassius 5 nihil de suo milite in Saxonis 6 gratiam imminuens cura ejus rejecta ad militem, qui in Westfalia Hassiaque est, totis suis copiis putatur ad XL esse millia sine morbis neque arcto commeatu; post captum Mirobautium, caput Burgundiae Gallicae, Divionem insesso, qui urbi imminet, monte infestat.
Gallis ad Corbiam et anni tempestas impedimento est et alimentorum inopia; nam pulveris bellici penuriae remedium a Batavis petitum est. Saeviunt morbi profluentes, etiam ubi rex 7 est Cantiliaci.
Placentia premitur. A Cerbellone 8 in metu est Vallis Telina impare hosti Rohanio 9. Tot malis distractus non potest mederi omnibus ingens cardinalis 10 animus.
Arundelius 11 Francofurti nova mandata expectabit. Hic Angli etiamnum fluctuant.
Magni beneficii loco accipiam, si quae illis in partibus geruntur, ignorare non sinar.

{==490==} {>>pagina-aanduiding<<}

T.M. Excellentiae observantissimus 1


H. Grotius.


Lutetiae, V Novembris novi calend. anni MDCXXXVI.












2828. 1636 november 7. Aan A. Oxenstierna 2.

Excellentissime Domine,
Ad duo Galliae vulnera, Picardicum et Burgundicum, tertia plaga accessit Vasconica, qua Galliae in Hispaniam vergentis littus Oceano ambitur. Lucarum portum coeptum a Gallis muniri exscensu ibi facto permunit Hispanus irrupto et municipio locuplete magis quam firmo Sancti Ioannis de Luce quod dicitur. Iam vero et Bajonae ita imminet, ut eam tutari non ausi dux Espernonius 3 filiusque ejus dux Valetta 4 inde abscesserint magna circum populorum trepidatione. Numerum hostium haud facile dixerim minuentibus eum aliis famae cura, aliis augentibus odio in dominantes.
In Burgundia nuper Mirebautium cum hosti caperetur, aegre evasit dux Bernhardus 5, qui in auxilium venerat, impar neutiquam, quanta erat credita 6, hostium multitudini. Neque enim, ut putabatur, militem miserat in Saxoniam Gallasius 7, quo ituras e Westfalia Sueviaque copias multo est credibilius. Nuntiant qui ab exercitu Gallasii veniunt esse apud eum XL millia. Tantis fretus copiis principem Burgundiae urbem Divionem terret jam capto colle, qui eam despicit. Video multos ei quoque urbi metuere.
Qui a castris ad Corbiam veniunt nugas esse ajunt, quod de ea oppugnanda aut hoc tempore aut per hiemem quicquam speretur.
Cardinalis Riceliacus Abbatisvillae est multo in omnium odio. Monachus Iosephus 8 revalescit dure satis nuper objurgatus a cardinali 9, quod, cum regis 10 in animo labascere vidisset cardinalis gratiam, ipse quoque omnium arcanorum consors, ejus curas obtrectare coepisset. Idem monachus effecit, ut quibusdam de alchymista Boismaillaeo 11 tanquam de impostore loquentibus regis nomine denuntiaretur, parcerent infamare hominem regi fidum.
Guenettium cardinalem 12 jam Coloniam Agrippinensem venisse fama est. Sed nova mora pacis negotio incidit indignante Hispaniae rege 13, quod a Gallia in locum Brezaei 14 surrogatus sit Lugdunensis cardinalis 15, ut scilicet togae

{==491==} {>>pagina-aanduiding<<}
purpureae fulgor legatis Hispanicis 1 praeradiet. Dum ea de re ultra citroque commeant nuntii, dum aut Galliam tentat pontifex 2 aut absistere ab hac mutatione cupit 3, aut Hispanus quem opponat parem quaerit - cardinalem Cuevam 4 prudentissimum virum fama jam destinat -, abibunt menses aliqui: edictumque Feuquerio et Davausio 5, ne se ante quadragesimam parent.
Arundelius 6 Ratisbona quidem digressus creditur, sed nova mandata exspectaturus Francofurti. Id signum videtur consiliorum adhuc parum fortium, quanquam concessum Sublimitati Tuae militem per Scotiam scribere ex legatis 7 disco. Cum Gallis agunt adhuc.
Claudio 8 hic faveri in eo, quod in Sophia 9 sibi irrogat, multorum sermonibus magis magisque cognosco. Video et validas Oryzae 10 apud Lilium 11 molitiones, quas successu carituras spero.
Rex novum cum Batavis foedus 12 fecit, ut quando in Belgicam arma inferre jam non datur, pro ea det Batavis sesquimillionem, ut in bello perstent. Sed pecunia ea ut recte solvatur, metuo tam manifesta Galliae inopia, ut cohortes quasdam inter tanta pericula rex dimiserit et in castris ad Corbiam valde esuriatur; pulvis tormentarius cum et ipse e Gallia non suppeteret, ex Hollandia petitus est.
Ad Leccum locaque vicina tenet se Cerbellonus 13 curamque injicit Rohanio 14 Morbegnum aliaque sollicite custodiendi rejecto jam in Gallos, quem non ita dudum Hispani senserant metu, quo deserta, quae fuerant ad Larium, loca frequenter rursum coli incipiunt. Commune utrisque a morbis malum. Parmensis 15 res miserae.
Ducis Bernhardi 16 quantam cardinalis curam agat, vel hinc apparet, quod tantis in difficultatibus extricata illi sint CC M scutatorum, quo plus petere verecunde non poterat. Habere creditur IIIm equitum.
E Gallasii exercitu et hoc nunciatur neque morbis eum vexari neque alimenti penuria. Ut summam dicam: ita res sunt in Gallia, ut pacem etiam non optimam sitiant summi, medii, infimi, unaque ejus mora credatur Riceliacus.
Tria millia e regno Neapolitano Placentiam circumsidentibus accessere. Naves Flandricae externaeque aliae per id regnum retinentur in usus hujus tem-

{==492==} {>>pagina-aanduiding<<}
poris. Gallica classis nihil agit abundans imperitis rectoribus 1, egens necessariis rebus.
Mockelium 2 ad me nunquam scribere miror haud defuturum respondendi vicibus. Ermesteino timetur.
Iam intelligo etiam a Gramontio 3, qui propius Bajonae profectus est, urbem derelictam, quae ab illo, quod ante nominavi, S. Ioannis municipio quatuor distat leucis.
Deus cuncta in bonum vertat christiani orbis idemque, Excellentissime Domine, reginae 4, regno, Tuaeque Sublimitati prospere adsit.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius 5.


Lutetiae, 7 Novembris novi Cal. 1636.


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2829. 1636 november 7. Van N. van Reigersberch 6.

Mijn Heer,
Ons neeff 7 is woensdachavont met sijn Ex.tie 8 hier gecommen, die ick niet heb gesproocken als in meerder compangie. Tot particuliere aenspraecke haeste ick niet, alsoo mijn cijfer is misleyt ende garen yet van het considerabelste soude communiceren; ick heb naerstych daernaer gesocht, doch niet connen vinden, waerom uEd. gebeden sal sijn mij een dubbelt van het oude ofte een heel nieuw te senden ende dat met den eersten.
Men sal daer apparent geen contentement hebben, dat op soo grote instantie, bij den ambassadeur 9 in het leger ende monsieur Brasset 10 in Den Hage gedaen om het leger den tijt van thien off 12 dagen in het velt te houden, niet en is gevolcht, omdat men hier niet heeft connen oordeelen, waertoe sulckx conde dienen, ende den viant sijn volck alrede in de steden hadde geleyt om te ververssen. Soo daer op volcht, gelijck licht met de vergaderynge, die tegens den 18 deser beschreven is, sal gebeuren, dat men spreeckt van volck te casseren, dat sal nieuwe materie wesen van miscontentement, ende nochtans is dat het eenyge middel om de finantiën buyten confusie, de militie in ordre te houden.

{==493==} {>>pagina-aanduiding<<}

De heer Ioachimi 1 wert hier vandage verwacht; wt Zeelant schrijft men, dat hij brengt een scherpe antwoorde in substantie, hoewel de woorden seer sijn versacht. Quade praeparatiën om met vigeur wat voor den Pals te doen, daertoe de coninginne van Bohemen 2 toont grote hope te hebben. Twee dagen geleden heeft hare M.teyt brieven wt Engelant ontfangen; seijt de ligue offensive ende defensive tusschen Vranckerijck ende die croone genouchsaem was gesloten, waerop sij oock een expressen aen den lantgrave 3 heeft affgeveerdycht, die nieuwe lichtynge tot Hamburch doet.
Naer het veroveren van de schans Werben is den generael Bannier 4 gemarcheert naer Hatsvelt 5, die een gros maeckt tusschen Hal ende Halberstat.
Off den heer rijxcancelier 6 voor den vorst overcommen sal, wert getwijfeld. Den heer Spierynck 7 wert hier alle dagen verwacht, dat goet is om alles op een effen voet te helpen ende te sien, wat voor het toecomende is te wachten. Die van opinie sijn, dat sijn Ex.tie den rijxcancelier niet sal comen, meenen, hij hem de directie t'eenemael sal willen ontrecken, omdat sij oordeelen, te beswaerlijck sal wesen sooveel volckx met soo weynych middelen buyten confusie te houden. Evenwel sal tot de handelynge van Ceulen, daer de Sweetse apparent mede sullen intervenieren, sijne wijsheijt noodych werden gerequireert. Wie eygentlijck sullen werden daertoe gecommitteert, hoort men niet. Somyge meenen, off Constans' gesel 8 die commissie soude crijgen. Iovinianus 9 hout het niet apparent, hoewel het geren sage.
Den man, die van Cimons 10 wege te Regensburg is 11, meent noch wel een halff iaer sal aenlopen, eer men ten principaelen comen sal. De vorsten van het rijck en smaeckt niet te wel, dat den cardinael de Lion 12 bij den conynck van Vrankerijck 13 daer is gecommitteert, alsoo sij den heer cardinael de Richelieu houden den antheur van hare desolatiën.
Men gelooft hier dat noch dit iaer een Rooms Conynck 14 sal werden gecoren, ende sijn vele van gevoelen, de victorie van de Sweden daertoe sal helpen, alsoo den hartoch van Saxen 15 hem t'eenemael naer d'intentie van den keyser sal moeten vougen.

{==494==} {>>pagina-aanduiding<<}

Wt Engelant hebben wij van den 24 October, dat op het miscontentement daer genomen over de tijdyngen van den grave van Arondel 1 gecommen ende de inclinatie van vigoureuse resolutie den ambassadeur van Spaengiën 2 seyt, dat sijn meester den Pals sal doen restitueren. Het schijnt opgesocht is ende in Duytslant in druck wtgegeven, dat ten tijde Caroli 4 3 het electoraetschap wt het huys (van) Beyeren aen den palsgraeffs branche is gebracht.
Ian de Wa(ert 4 heeft) die van Luyck doen sommeren op te brengen hetgene sij hem voor (sij)n optocht naer Vranckerijck hem hadden belooft, met comminatie het anders te sullen commen halen met meer daertoe. Het schijnt oock, hij in dat lant sijn winterquartier nemen sal, Picolomini 5 in het lant van Gulick.
Wt Luyck is hier gecommen copie van een latijnschen brieff, in goede termen, soo men mij seyt, aen den paus 6 vanwege die stat geschreven: clagen over (de) foulle, door haer prince 7 de ingesetenen aengedaen, branden van (do)rpen ende huysen, spolieren van kercken ende cloosters, schof(fer)en van vrouwen; dat hij in al den tijt van sijn regierynge geen ses maenden (ald)aer is geweest; versoucken sijne Heylycheyt een cardinael gelieve te s(end)en, die kennis neme van haer rechtveerdyge clachte, ende haer (bij) blijve.
Het huwelijck van den conynck van Polen 8 met de princesse v(a)n Bohemen 9 hout men nu seecker dat aff is; veele meenen, daer noyt yet aen is geweest, maer alleen heeft gedient om, wt consideratie van Engelant ende Denemarcken, favorabel conditiën met Sweden te maecken. Men spreeckt den conynck sal trouwen met des keysers dochter 10, ende den cardinael 11 m(et) des conynckx suster 12, een uytermate schone princesse.
Darmstat 13 soude formeren een leger van thienduysent man om Hanou te blocqueren (en)de werden hem toegeëygent de despoulles van den lantgrave, soo me(n h)em kan depossideren.

{==495==} {>>pagina-aanduiding<<}

Collart 1, met vijff scepen wt Duinkercke gelopen, meent men naer Spaengië te sijn om wederom gelt te halen.
Den admirael van Hollant 2 is met sijn meeste scepen ingecommen, daer niet alleen de gemeente maer de regierynge selffs geen contentement van en heeft.
Het leste tractaet met Vranckerijck 3 is meer confirmatoir (?) van het voorgaende 4 voor den tijt, dat hetselve was gemaeckt als nieuw in substantie; daerwt soude werden ontfangen 15(000)00 guldens ende het regiment van Waerdenburg 5 ende Moulert 6 daer(va)n werden betaelt. Verbintenisse van aenhouden van troupes heeft men niet willen doen, meen oock niet, het alsnoch is geapprobeert.
Dese weecke meene ick te gaen naer Caesar 7 om daer te sien, watter is te doen. Ick moet sien, wie van Numerianus 8 hier commen sal.
Calaber 9 sal ick, als uEd. mij materie geeft, sien te onderhouden.
Wat uEd. voor heeft met sijn outsten soon 10, weet ick niet, maer vreese, hij, daer hij nu is, sijn tijt verliest. Hij dient onder goede oogen ende bij een r(ustych) (?) humeur; bedaertheyt is hem nodych. Soo het niet waer met peryckel van debauche, die in dat lant is, nergens soude hij beter naer sijn humeur dienen als in Italiën. Mogelijck, soo de religie niet en obsteerde, soude den ambassadeur van Venetiën 11 vertreckende hem wel mede nemen. Alderley talen dient hij te leeren, maer vooral een geposeert humeur ende dat het sijne niet en veronachtsaemt. UEd. gelieve serieuselijck daerop te letten.
Desen 7 Nov. 1636.

Adres: Monsieur (M)onsieur Grotius, Conseiller et Ambassadeur de la Roine et Couronne de Swede près de sa M.té Très Chrestienne.
In dorso schreef Grotius: 7 Nov. 1636. N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. 9 dec.












2830. 1636 november 10. Van M. le Blon 12.

Mijn Heer,
UE. aengenaemen van den 16en passato 13 is mij vorlede weke wel geworden met sijnne bijhebbende packetten, dewelcke ick daedelijcken gesonden heb aen hunne meesters.

{==496==} {>>pagina-aanduiding<<}

Dit gaet alleenelijcken met groten haest om uE. te verwittigen, dat heer Peter Spiering 1, nu saeterdach den 8 desers, hierdeur naer den Haege vertrocken is, om aldaer wegen de croon Swed voor resident te leggen. Is in Sweden seer wel bejegent ende hoochelijcken vereert, so van een schoone heerlickheijt ende landen, genaemt Spierings Holm, met een waepen, brief ende edeldom, met incomen ende tgene daeraen is dependerende.
Ick en heb van het revoceren van heer Camerarius 2 noch niet verstaen. Maer is aparent, dit heb ick in waerheijt vernomen, dat uE. aenneminghe bij de croone bevestiget is voor uE. levenlangk. 't Zij waer dat uE. wesen sal van haerentwege, heeft ooc ordre - so mij dunct - om uE. eenige penninge over te maecken, d'welck uE. tuschen ons sal gelieve te houden ende nergens van te laten mercken, anders als om hem veele gelucx te wenschen in zijnne prosperiteijten etc.
De croon hadde voorgenomen mij naer Engeland te seijnden, maer Zijn Exelentie 3 heeft raetsaemer gevonden, dat ick heer Spiering alhier ende in den Haege sou assisteren, alsoo heer Spiering, denc ick, selfs daerom en sal aengehouden hebben, om wat geselschaps te hebben, also hij seer op mij gewent is. Want van veele diensten te cunnen doen, daer sal hij wel niemanden veele in van doen hebben. Sunst merck ick wel, dat Grietgen 4 daer niet kuaelijck mede gedient is, dat d'Engelsche reijse wat uijtgestelt wort, tot eenen beteren tijt.
Ondertuschen sal ick een reijsken naer Brabant voornemen, vor mijn particulier ende sooder ijets tot Ceulen voorvalt, mogelijck derwarts wandelen ende sien, watter al passeeren wilt.
Also ick heer Spiering vanhier naer Haerlem convoijerde, om van alles wat van hem te vernemen, kreech ick op een sekere excuse licentie wederom herwarts te comen voor 2 daegen. Ondertuschen dat hij zijn volc kleedren maect van blau ende witte passamenten, zijnde de couleuren van zijnne livreije. Oversulcx sal ick morgen metten eersten mij derwarts moeten vervoegen ende passen op met allen vlijt, d'welc ick niet en heb cunnen effectueren, vooraleer ick uE. in alder haest alle dese particulariteijten verwittiget hadde om oft' 5 hem uE. daernaer geliefden te gouverneren.
Ende blijve voorts, benevens ons beijder herttelijcke gebiedenissen aen uE. ende zijn liefste mevrou ende famille, mijn heer,
UE. Exelentie g'affectionerden diener


M. le Blon.


D'overste Hoogendorp 6 is van Embden naer Hamborg vertrocken ende heeft heer Spiering gemist onderwegen.
T'Amsterdam, den 10 november 1636.

Daer is tot mijn leedwesen een misverstant gecomen tuschen heer Spiering ende h.r Pels 7, die sich heeft meenen bij zijn Ex. tot Straelsunde schoon te

{==497==} {>>pagina-aanduiding<<}
maecken in absentie ende met te beswaeren van heer Spiering. So is zijn Ex. heel heevichlijk over h.r Pels uijtgevaeren ende in de meeste disgratie gescheijden ende gebleven ende in seer groote verbitteringe van heer Spiering, die last en ordre heeft van de croon tegens hem te procederen ende bij 't hooft te vatten.
    Ick heb langs mevrou 1 ende deur mijselfs soecken te arbeijden, maer den tijt ende laetet noch niet toe. Den vriend en isser ten beste niet aen, behalven dat hij hier kuam. Ondertuschen dat zijn vrou 2 ginder naer Dantzich was gereijst.


Boven aan de brief schreef Grotius: Rec. 10 Dec.












2831. 1636 november 10. Van Ch. Marini 3.

Monsieur,
Vous ayant escrit par l'ordinaire passé 4 tout ce que i'ay creu estre digne de vostre cognoissance celle-cy ne sera que pour accompagner l'enclose au sieur Strasburg 5 avec lequel par ordre expres du gran chancelier 6 ie dois entretenir la correspondance.
Nostre ioye continue pour la victoire du général Banier 7, laquelle faira aussy disposer les Grisons à se tenir fermes dans l'alliance du roy 8 qui de son costé donnera sans doute du contentement à leur justes demandez pour la restitution de la Voltoline en son premier estat.
Puisque monsieur le duc 9 passera l'hyver dans la Voltoline vous pourrez addresser s'il vous plaist vos lettres à ses gens comme par cy-devant, car ils m'ont promis de me les faire tenir là où ie seray. Demain ie m'en retourne à Chiavennes où ma femme 10 est malade après son accouchement d'une fille 11.
Je me reccomande à vostre bonne grâce et demeure, monsieur,
Vostre très obligé serviteur


Marini.


De Coire, ce 10 de 9bre st. n. 1636.


In dorso schreef Grotius: 10 Nov. 1636 Marin.
Boven aan de brief: Rec. 27 Nov.













{==498==} {>>pagina-aanduiding<<}

2832. 1636 november 10. Van N. van Reigersberch 1.

Mon frère,
Drie dagen geleden heb ick over Zeelant geschreven 2; tsedert hebben wij niet sonders.
Dan deze occasie heb ick willen gebruycken, om(d)at in de commerciën van brieven de entrelopers deurgaens de aengenaemste sijn ende hetgene ick meest estimere is tijdyngen te crijgen als andere die niet en hebben, hoewel ick mijn ware seer schaers ende met groote circumspectie moet debiteren.
Met de eerste occasie, gelijck ick alreede hebbe geschreven, sal ick een dubbelt van het out cijfer off een heel nieuw verwachten, alsoo het mijne is onder pampiere versockelt ende niet te vinden.
Men verwacht hier binnen drie, vier dagen den grave van Arondel 3, sonder satisfactie van Regensburch gescheyden. De Françoisen geloven niet, dat den grave van Licester 4 oyt last heeft gehadt om een offensive ende defensive ligue te sluyten, maer alleen daervan myne heeft gemaeckt om den keyser 5 daerdoor beter tot reden te brengen. Sommyge meenen, dat om mede in de vergaderynge tot Ceulen te commen ende daer van vrede te handelen Engelant hem int oorloge wil laten, maer andere sijn van gevoelen, dat het niet verder als tot comminaten sal gaen ende dat accordeert met tijdyngen, die hier sijn in het hoff van Bohemen, medebrengende, dat den conynck van Engelant 6 aen den ceurvorst van den Pals 7 boven een goede somme tot hoffhoudynge soude furneren content sesmael, sevenmael hondert duysent guldens tot lichtyngen ende hondert duysent ter maent tot onderhoudynge van volck. Men geeft voor sijn Altesse hem met de crone van Sweden tot recouverment van sijne landen soude vougen. Wat den heer Ioachimi 8, die desen middach audientie heeft gehadt, brengt, weet men niet, maer de voorlopers hebben niet goets gepresagieert ende desen dach is mij geseyt, dat anderhalff millioen sal werden gefurneert om het toecommende iaer de vlote weder in zee te helpen; een teycken, het met Spaengiën noch niet ernst en is ende wij noch niet t'eynde en sijn van onse moyte.
Daer sijn tijdyngen, dat den heer Spierynck 9 tot Hamburch was gearriveert, soodat alle dagen hier wert verwacht.
Op uwen outsten soon 10 dient uEd. te letten, want hij behoort geen tijt te verliesen.

{==499==} {>>pagina-aanduiding<<}

Den generael Reael 1 sal, op uEd. recommandatie, dese weecke de brieven van Galilaeus Galilaei 2 in de Generaliteit naer behoorlijcke praeparatie overleveren ende alles tot sijnen besten soo veel mogelijck dirigeren; daerover hebben wij desen dach gesamentlijck gecommuniceert.
Uwe Ed. sal wel doen een effene reeckenynge te stellen om den heer Spierynck over te leveren, want dient eens te wesen op een effenen bodem; de oude reeckenynge houde ick onder mij.
Geeft mij dickmaels occasie om Calaber 3 te onderhouden; ick meen, men met hem in confidentie mach gaen, hoewel ick niet en weet, off veel van hem is te wachten. Maer alles moet werden getenteert.
Met Caesar 4 sal ick een eynde maecken.
Doet mijn gebiedenisse.
UEd. dienstbereyde broeder


N. v. Reigersberch.


Desen 10 Nov. 1636.


Adres: Mijn Heer Mijn Heer De Groot, Raet ende Ambassadeur van de Coninginne ende Croone van Swede bij den Alderchristelijcksten Conynck.
In dorso schreef Grotius: 10 Nov. 1636. N. Reig.
En boven aan de brief: Rec. den 15 Dec.












2833. 1636 november 11. Aan Ch. Marini 5.

[Monsieur,]
Le dernier mardy s'est passé sans que ie vous aye escrit faute de matière qui le méritast, ou de laquelle i'eusse assez de certitude.
Celle-cy servira pour vous asseurer de la réception de la vostre du 4/14 d'Octobre 6 et du soing que i'ay et auray tousiours de bien addresser tout ce que m'envoyez.
Les responces de monsieur le grand chancelier 7 viennent tard à cause de la grande distance et occupations redoublées asteure par la grande part qu'il a au gouvernement politique de Suède, souventesfois aussi par les vents contraires et le mauvais ordre qu'il y a au passage d'Hollande en France, lesquelles causes nous empeschent de voir clair aux affaires de là depuis le combat de Witstoc que ie vous ay mandé 8 en conformité des lettres de monsieur Salvius 9.

{==500==} {>>pagina-aanduiding<<}

Gallas 1, quoy qu'incommodé par le desbordements des rivières, ne songe point à partir. Mais St. Jean de Laone luy est eschappé par la vigilance du duc de Weimar 2 qui l'a secouru après avoir batu deux régiment de Croates.
Je croy que ie n'aye pas besoin de vous mander que l'ennemi est entré en Guygenne en Gascongne, a pris St. Jean de Luz et autres places non tenables et qu'on espère par le concours de la noblesse des ces quartiers bientost y apporter le remède.
Puisque les Espagnols ne sont guère plus que quinze mille. Car ie croy que Italie desià retentit de cela et vous en aura fait sçavoir les particularitez.
Mais bien vous veux ie resiouyr par la reddition non espérée de la ville de Corbie de laquelle hier nous sont venues les nouvelles. Si ç'a esté vrayement la maladie qui les a réduit au désespoir en un temps qu'il eut esté très difficile de les forcer ou quelque autre cause, il nous faut encore du temps pour l'apprendre.
Mais tout temps, monsieur, sera bon pour moy pour me dire véritablement
Vostre très humble serviteur.


L'onziesme Novemb. n. st. 1636.












2834. 1636 november 13. Aan Ch. Marini 3.

Monsieur,
J'ay receu la vostre du 10/20 Octob. 4 et vous remercie de la communication de celle à mons. le grand chancelier 5 que ie luy a envoyé.
Les nouvelles du desseing du Turcq 6 pour les affaires de Transilvanie nous viennent aussi par l'Hollande. Si cela continue avec quelque succès, il servira grandement aux affaires communs. Et plus encore la résolution vigoureuse que tout le monde attend de l'Angleterre après les voyes de douceur si longuement et si inutilement tentées. On est icy sur les traittez avec eux. Seulement seroit à souhaitter que les différents esmeus avecq les Hollandois sur le fait de la pesche peussent estre conduicts à quelque accommodement raisonable.
Hier on a chanté le Te Deum à cause de la reddition de Corbie. Chose vrayement inopinée et qui monstre la grande vigilance et dextérité du cardinal 7 qui s'est faict rendre une ville d'où sont sortis douze cents et vingt soldats se portants bien et cela en un temps mal propre aux sièges et n'estant encore attaqué que le dehors.
L'autre ioye de la France est que Gallas 8 n'ayant pas peu prendre St. Jean de Loane secouru par Ranzou 9 se retire vers le Franche-Comté. Et la troisiesme cette grande victoire des Suédois près de Witstock, de laquelle nous apprenons

{==501==} {>>pagina-aanduiding<<}
touts les iours des particularitez plus advantageuses pour nous et en attendons des plus grands succès.
Le prins d'Orange 1 a mis par la nécessité du temps ses gens en garnison, mais si proche de la frontière que si l'occasion de quelque entreprise se présente, ils ne seront pas loing à cercher.
Le roy 2 par un nouveau traité et promesse d'un million et demy pour l'armée qui vient, a engagé mess. les Estats de Provinces Unies de ne traitter point sans luy, cette somme d'argent succédant au lieu de l'invasion que le roy par le traitté précédent avoit promis de faire dans le Pays-Bas que les temps présents ne semblent pas bien permettre.
Le landgrave d'Hessen 3 ne laisse pas d'agir et de pâtir. Je croy que la glace empeschera mons. le grand chancelier de passer de Suède en Poméranie pour cette année que la conduicte de tant d'armées diverses auroient bien besoin d'un tel directeur. Mais aussi en Suède ils ne laisse pas d'amasser des gens et des moyens pour amener les affaires d'Allemagne à une iuste paix.
Je demeure, monsieur,
Vostre serviteur très humble.


Le 13 de Novemb. 1636, à Paris.












2835. 1636 november 13. Aan F. Sprecher 4.

Nobilissime Domine,
Heri in templo hujus urbis primore Laus Deo cantata est ob Corbiam receptam Galassiique 5 exercitum trans Ararim repulsum. In utroque non potest satis praedicari regis 6 optimi felicitas.
Iam et pecunias tum in Italiam tum in Vallem Telinam mitti audio haud dubie diu desideratas. Novam illam e Pyrenaeis montibus procellam speramus staturam ad Baionae moenia 7.
Ingens, quae Suedis nostris contigit, victoria XXIV Septembris/IV Octobris ad Witstochium in agro Brandenburgensi caeso Saxonis 8, Marazini 9, Haetsfeldii 10 peditatu aut capto raptis machinis XXXII, signis CXXX et ultra sarcinis bellique paratu omni magno regem perfudit gaudio tum ob rem ipsam tum ob spem majorum successuum. Imperium Bannerius 11 habuit fuitque cum eo Leslaeus 12

{==502==} {>>pagina-aanduiding<<}
et cum parte copiarum Wrangelii 1 Witzthumbius 2. Pugnatum ab hora secunda in noctem loco nostris adversiore, quod collem, quod 3 Sancti Sepulchri dicitur, praecepisset hostis.
Princeps Arausionensis 4 non potuit vergente in hyemem anno pluviali coelo solo, ut scis, palustri retinere contactum morbis exercitum; sed retinet eum in proximis oppidis, ut si quis subitus se casus offerat non desit occasioni. Novo federe 5, quod et pecunia sancitur, rex illigavit Batavos, ne sine se pacem perpetuam temporariamve faciant, et puto staturos promissis.
D. magni cancellarii 6 indefessum ad res magnas agendas animum satis nosti; omnes Suediae opes viresque movet, ne impune ferant, qui fidem fefellerunt. Landgravius 7 in magno periculo constitutus se suaque non deserit. Unum in omnium votis 8 est, ut Angli diutius trahi nolint et post tot irritas legationes experiantur, quid armis possint. Agunt quotidie cum Gallis de federe, et Suedis nostris permiserunt militem in Britannia cogere, quod initium est ad bonam spem.
Rhaetorum maxime protestantium saepe me miseret. Utinam illorum questibus adhibeantur aequa remedia. Ego, quoties ulla se dat occasio, commendandis eorum rebus non desum.
In meis ad magnum cancellarium literis amica semper tui mentio. Qui enim oblivisci possum amici tam boni, tam veteris? cui ego omnia opto prosperrima, ut qui sim et esse perpetuo cupiam.
Tuae Nobilitati addictissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 13 Novembris novi Cal. 1636.












2836. 1636 november 14. Aan S. Bielke 9.









2837. 1636 november 14. Aan L. Camerarius 10.

Illustrissime Domine,
Ransovius 11 super vetera decora novam sibi gloriam peperit exempto discrimini oppido Burgundici ducatus Sancti Iohannis ad Lonam. Circumsederant id Lotharingici jamque machinis verberabant, metusque erat, ne Conturius 12 duce

{==503==} {>>pagina-aanduiding<<}
Verderonna 1 in auxilium missus, quod ad vitandos hostes magno usus esset ambitu, serius quam erat opus adveniret. Ransovius igitur II Novembris novi, quo hic utimur, Calendarii 2 iter ingressus est brevius periculosiusque assumto principis Condaei 3 equitatu, als Vinariensi 4, cohortibus Germanicis duabus, altera sua, altera Batilii 5. Per noctem totam ingressus per plana exundantibus fluviis stagnantia venit Auxonam Croatasque obvios cecidit. Qua clade exciti hostes, qui ad Sancti Iohannis municipium erant, instare acrius, ut tempus adventuri auxilii, quod fama vero majus fecerat, antecaperent celere victoria. Cesserant munimenta externa omnia, et post meridiem III Novembris jam et moenium labefacta parte parantem illac hostem irrumpere defensores ducentis prope occisis depulerant, cum adest 6 Ransovius. Manebat hostis in sede 7 veteri et, qua ille advenerat, CCC draconarii locum suum tutabantur. Mane diei IV Novembris eruptio facta est et illinc hostium fuga, quos equitatus hostium occidioni eripuit. Abeuntium lateribus institit Ransovius equitibus IIm hostium, qui praesidio dati ceteris erant, non ausis propius accedere. Ita per medios hostes reditum ad suos habuit Ransovius non incolumem tantum, sed et captivis,
quos adducebat, illustrem. Totus, qui illic fuerat, hostium exercitus, cum adversus oppidum bene firmatum nihil speraret 8, retro, unde venerat, cessit, Mirebautium primum, deinde, ut creditur, Ararim versus, ut cum Gallassio 9 eum 10 transgressus in comitatu Burgundiae sibi quaerat tuta hyberna et commeatus.
Haec felicia, ut in bello fit, aliis pensantur adversis. XXIII Octobris ex eodem ut ante Calendario Hispanus Pompeiopoleos praefectus 11 cum XVm peditum, equitibus D, Hispanis omnibus, Hironem amnem transiit statimque cepit Hendaiam. Die XXIV Gramontius 12, qui Baionae praeest, Damontium 13 miserat hostium vires speculaturum 14, sed eundem multo Hispanis imparem 15 jussit reverti. Tantundem fecit mox Espernonii 16 filius dux Valetta 17, nisi quod ex paterna praetoria cohorte militum aliquid Ciburci et S. Iohannis de Luce, municipio praedivite, reliquerat. Sed milites pauci erant prae tanto hostium numero, et illorum locorum Vascones sive formidine, sive regentium odio ad

{==504==} {>>pagina-aanduiding<<}
resistendum male parati. XXV die Ciburcum terra, Sancti Iohannis autem de Luce municipium mari XXVIII pinassis, octo bellicis navibus oppugnarunt hostes ac facile ceperunt. Cessit eis 1 et Socova, bono situ portus, quem Galli munire coeperant tantum.
Iam Navarrae pro rege Hispano 2 rector 3 regi suo Baionam audet polliceri ante diem Dominici Natalis. Est ingens munitumque oppidum: nec quicquam ferme est, quod metuatur praeter aversos a rectoribus suis populi animos supra oppidum de duabus arcibus tenentis alteram. Etiam Aquitanicae praefecturae, quae ad Vasconiam accedit, loca quaedam memorantur ab hoste occupata, sed minus nobilia. In Britanniae Armoricae littus exscensum facere prohibitus hostis fuit. Interim rex 4 Vitriacum 5, provinciae Narbonensis praefectum, misit, ut insulas Margaritae Honoratique eripiat Hispano.
Qui intra Corbiam sunt tentato colloquio, cum moras quaerere viderentur, redditis obsidibus rejecti iterum ad pacta venere exituri die crastino Veneris, magno Galliae bono. Causa non alia apparet quam morbi. Credo et metum impulisse inevitabilis supplicii apud transfugas, qui multi erant, et forte praemia in praefectos.
Opto cuncta, Illustrissime Domine, tibi tuisque prosperrima 6.
Tuae Illustrissimae Dominationi observantissimus


H. Grotius.


4/14 Novembris 1636.


Adres: Ludovico Camerario, Reginae Regnique Consiliario et Legato apud Praepot. Ord. Foeder. Belgii.
Boven aan de brief in de copie te Uppsala in margine: A.o 1636 Hag. Comitis 10/20 Xbris.












2838. 1636 november 14. Aan A. Oxenstierna 7.

Excellentissime Domine,
Venit ad me nudiustertius admissionalium regiorum alter Berlisius 8. Cum per multa circumegisset sermonem, tandem ad id venit 9, cujus causa missus ab affine Bulionio 10 videbatur: ut percunctaretur ex me, an Suecia Coloniam missura esset. Dixi quae ex Sublimitatis Tuae literis didiceram, de rejecta ad regni praesides 11 consultatione 12: difficultatem subesse in conciliatore per legatum

{==505==} {>>pagina-aanduiding<<}
pontificis 1, cui tamen remedium forte reperiri posset; optare Sublimitatem Tuam, si res ferant, interesse ipsam conventui, ut sapientissimorum hominum, quales haud dubie futuri sunt regis Galliae 2 legati, consuetudine frui liceat.
Cum ille diceret id, quod de pontificis auctoritate objiceretur, nihilo magis ad nos quam ad Anglos pertinere; pace facta opus, cum bello illigati nondum essent. Si in causam descenderent, quod ille in propinquo esse volebat credi, tunc rationem disparem non fore.
Heri adivi extraordinarium Angliae legatum 3, praecipue ut intelligerem, quid de foedere esset cum Gallia: nam et ab aliis Gallis audieram jactari convenisse jam hac tantum exceptione, si quae placuerant hic regi Angliae 4 probarentur.
Pernegavit convenisse quicquam neque spem se ullam videre, ut in bellum apertum Anglia prorumperet hoc quidem rerum statu. De piscario quoque negotio cum Batavis transactum nondum esse, quantum ipse sciret.
Corbia ante hos dies tres quatuor dedita per urbem vulgabatur. Iam discimus petitum ab obsessis colloquium datumque permutatis obsidibus; sed cum deprehenderentur tempus trahere in spem nescio quam, abruptam actionem obsidibus redditis ac receptis reditumque ad oppugnationem lunati extra fossam munimenti. Rerum necessariarum nihil obsessis quod desit intelligere potui. Credo non omissurum cardinalem 5, quin praefectos pecunia, milites - nam magna pars transfugae sunt - impunitate et, si ultima clausi experiantur, inevitabilis supplicii metu tentet.
In Burgundia, feliciter Gallis successit municipii Sancti Ioannis ad Lonam suscepta liberatio. Audiebantur jam a Gallasio 6 verberari moenia. Metusque erat, ne qui die 31 Octobris novi calend. magno satis ambitu eo iverant, serius quam necessitas pateretur, advenirent.
Obtulit se propiore per Auxonnam itinere subventurus oppido Ransovius 7: profectusque sero vespere 2 Novembris novi cal. cum equitatu Condaei principis 8 ac parte turmarum ducis Vinariensis 9, duabus Germanicis cohortibus, altera sua, altera Batilii 10, cum per madentes exundatione amnium campos noctem totam incessisset 11, mane Auxonnam ut transierat, obvios Croatas obiter cecidit. Sonus inde perlatus monuit obsessores urgere coepta, antequam veniret auxilium obsessis, quod vero majus suspicabantur.
Iam ante captis munimentorum exterioribus 2 Novembris post meridiem irruptione facta in disjectam valli oppidani partem, egregia defensorum virtute dejecti sunt ducentis suorum amissis. Ransovius quanquam auditu oppugnationem compererat, ea demum repulsa advenit: ac postero mane significat oppidanis, ut

{==506==} {>>pagina-aanduiding<<}
erumperent, hostes, qui draconarii erant CCC, coëgit in receptum ita turbidum, ut ni equitatus Gallasii subvenissent, perituri omnes fuerint.
Sic quoque in abeuntium invectus latera multos fecit captivos metuentibus propius accedere IIm hostium equitibus, qui illos periclitantes eximere malo jussi fuerant.
Ransovius in conspectu hostium ad suos rediit. Hostiles exercitus nihil ultra de illo oppido sperant. Mirebautium, unde venerat, rediit crediturque Ararim transiturus Gallasius, qui Burgundiam Hispaniae ditionis a Gallica disterminat, ut ibi et tutius et in meliore victus copia hiemem transigat.
Scripseram nuper 1 de hostium initu in maritima Vasconiae. Ea de re haec recentiora didicimus.
23 Octobris nov. Cal. praefectus Hispanus Pompeiopoleos 2 cum peditum XVm equitibus D, Hispanis omnibus, Hironem transgressus hostis capto municipio Hendara apud Harognam oppidum posuit castra. Misit contra eos Gramontius 3, qui Bajonam regit, Damontium 4; sed coepta pugna eum conspicatus imparem redire jussit oppidumque ab habitatoribus deseri. Equites quingentos haud plures habuerat Damontius. Hostis insessa Harogna Ciburcum it.
Dux Valetta 5, Espernonii 6 filius, cum a municipio ditissimo Ioannis de Luce accurrisset, conspecta hostium vi satis habuit recipere se, postquam Ciburci in praesidium Vascones paucos et quosdam de paterna praetoria cohorte reliquerat. Cum reliquo ejus cohortis idem Valetta die 25 meditamenta hostilia speculatum progressus vidit eos ad praelium instructos monuitque tum Ciburci tum S. Ioannis de Luce municipes, viriliter ut se defenderent. Sed quinque locis Ciburcum oppugnavit hostis cepitque aegre elapso Valetta.
Eodemque tempore XXVIII pinassae et VIII bellicae naves adortae S. Ioannis municipium et municipes ipsos et paucos e cohorte Espernonii, qui aderant, fudere facile.
Iam ipse Navarrae, quam Hispanus 7 tenet, regia vice rector 8 Bajonae obsidium parat pollicitus regi suo se ante Dominicum Natalem oppidi, sane permuniti, compotem fore. Dicitur militis aliquid eo aut immisisse aut induxisse Gramontius. Arces duae sunt altera in praefecti regis Galliae 9, altera in oppidanorum potestate. Aegrotat ipse Espernonius Daquae; oppido S. Spiritus praesidium dedit mille homines; tantundem Petri oppido. Etiam vicina Vasconiae loca ad Aquitanicam praefecturam pertinentia nominantur, quae hostis irruperit late agros tenens ingenti circum trepidatione.
De Parmensis 10 rebus omnium prope judicio conclamatum est.

{==507==} {>>pagina-aanduiding<<}

Comes Brionius 1 quod fratri regio 2 carus esset plus quam expediret dominantibus in Bastiliam est datus. Feuquerio 3 Verdunensis datur praefectura, nec ipsi nec Davausio 4 quicquid adhuc de itu Coloniam imperatum est. De Brezaeo 5 in cardinalis gratiam restituendo agitur, forte ut omissa illa de cardinalis Lugdunensis 6 legatione cura, dematur Hispano nova tergiversatio. Misit et rex recuperatum insulas Maris Ligustici duas, quo exitu docebit dies. Certe Margaritae insulae, cujus appendix altera est Honorati, non magnum ambitum, totum habet machinis praeseptum; praeterea arx valida toti incumbit insulae. Datum Vitriaco 7, qui provinciae Narbonensi praeest, Harcurtioque 8 hoc negotium. Inter maritima loca, quae in Vasconia insedit hostis, magni fit ob situm Socova.
Iamjam felix ad nos venit nuntius eos, qui intra Corbiam sunt, iterum ad pacta venisse et cras exituros. Est quod jactet cardinalis fortunam sibi militare.
Habet Tua Sublimitas Marini 9 e Valle Telina literas; multum erit, si tutari, qui ibi sunt, sua poterunt tam felicibus per Italiam Hispani armis et tot e partibus impetita ipsa Gallia.
De Turca 10 dum bellum cum Perso 11 durat motusque interni, quid speremus?
Commendat se Sublimitati Tuae Sprecherus noster 12, cui istae 13, quarum memini, jam saepe in gratiam aulae romanae a patre Iosepho 14 cusae pactiones plane non probantur. Non male judicat Italorum omnium id votum esse, ut Galli in limine sint Italiae, non intra Italiam. Hispano autem, si is Belgico bello explicare se possit, Gallicum bellum formidini non fore.
Deus, Excellentissime Domine, cuncta det reginae 15, regno, Tuae Sublimitati salutaria et gloriosa.
Tuae Sublimitatis cultor devotissimus


H. Grotius.


Lutetiae, 4/14 Novembris 1636.

Socovam 16 et S. Ioannis de Luce oppidum diligenter muniunt Hispani. Espernonius cum morbo Burdegalam portatus est.


{==508==} {>>pagina-aanduiding<<}


Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.











2839. 1636 november 14. Aan N. van Reigersberch 1.

Mijnheer,
Van Vrijdagh te vyer uyren tot Saterdagh naemiddagh heb ick een groote cortse gehadt, dewelcke, hoewel apparent zijnde lang te duyren, door het sweten ende aderlaeten heeft opgehouden.
De predicanten Aubertijn 2 ende Daille 3, hoewel ick haer beyde om eenighe haere schriften, dye te grof gingen tegen dye van de Confessie van Augsburgh, mijn gevoelen vrij ernstelijck hadde verclaert, zijn mij wesen besoecken, om den predicant, dye zij wel weten, dat ick van Helmstadt becomen heb 4, nyet gesproocken nochte hem verwellecomt, gelijck sij den Engelsche 5 voor desen gedaen hebben ende de Engelsche den mijne.
Den maistre de Cérémonies 6, swager van de heer Bulion 7, quam gisteren bij mij ende onder veele ommegangen van propoosten scheen wel sijne meeste boodschap te sijn om te weten, ofte Sweden te Colen soude senden.
Ick seyde, dat mijn heer den rijcxcancellier 8 aen Mons.r de S.t Chaumont 9 hadde geseit rapport daervan te sullen doen aen de regenten 10. Wat difficulteits te vinden in het beleid, dat gegeven werd aen den legaet van den paus 11, doch dat misschien daerop expediënt soude werden gevonden.
Hij seide, dat hetselve geen swaericheit en conde hebben meer voor ons als voor d'Engelschen.
Ick seide d'Engelschen tot noch toe niet te tracteren en hadde als geen vijanden sijnde van iemant. Soo sij haer nu in 't oorlogh verclaeren wilden, dat dan onse consideratiën ende d'haeren seer gelijck souden sijn.
Hij insisteerde, dat Vrancrijck niet en soude sluiten sonder de geallieerden te begrijpen. Waerop ick seide, dat wij self wilden handelen.
Hij seide, dat de Staten-Generael met sulcx wel soude tevrede te sijn, waeraen ick toonde te twijffelen ende in veele gevallen, dat wij mosten letten op de reputatie van de Croon. De invasiën van den vijant in sooveel quartieren maecken alle de provinciën van Vrancrijck het oorlogh, soo meede die oock dat minst willen tot de vrede sullen moeten comen.

{==509==} {>>pagina-aanduiding<<}

Den cardinael de Lion 1 meent men dat haest hier sal sijn. Feuquièrs 2 ende d'Avaux 3 hebben noch geen ordre.
Den 23 October nieuwe stijl is den gouverneur van Pompelune 4 de riviere d'Hiron met 15000 man te voet, vijfhondert ruiters, al Spaignaerds, gepasseert ende gecomen in Vrancrijck, Hendaie genomen, ende gegaen nae Harogne. Gramont 5, gouverneur van Baionne, hebbende D'Amon 6 met 200 man gesonden om des vijants macht ende myne te sien self, den 24 volgende heeft noch voor Damon, noch voor hem geen cants gesien om te vechten, sodat Haroigne bij den vijant is becomen, die van daer ginc nae Ciboure.
Den hertogh van Valette 7, soon van Espernon 8, gouverneur van die provincie, comende bij Ciboure, liet daer ende te S.t Jan de Luz weinigh soldaten van 't regiment van des gardes van sijn vader met vermaeninge aen de burgers om haer wel te defenderen, die weinigh opereerde, soo om de schrick als om de onlust van de gemeente tegen de regierders, sulcx dat den 25 Ciboure te land, S.t Jan de Luz ter zee met 24 pinascen uyt oorlogschepen sijnde aengetast in der vijanden macht sijn geraect, gelijck mede een welgelegen have, genoemt Socova, denwelcke de Fransoisen hadden begonst te fortificeren, ende eenige plaetsen van 't gouvernement van Guyenne.
Men schrijft, dat den viceroye van Hoogh-Navarre 9 belooft den coning van Spaignie 10 Baiona te leveren voor Christmis. De stadt is sterck, maer de burgerie niet wel eenigh: ende een van de twee casteelen is in macht van de burgers. Vitry 11, gouverneur van Provence, werdt van den coning 12 gesonden om d'eilanden van Marguerita en S.t Honorat te recupereren.
In Bourgogne gaen de saecken beter. Den vijant had S.t Jean de Lone belegert, de buitenwercken becomen, beschoot de stadt. Men vreesde, dat Couturis 13, die onder de conduicte van Verderonne 14 gegaen was, door een verre ommegang te laet soude comen, gelijck oock soude sijn geschiet. Ransou 15 nam aen door een corter, maer periculeuser wegh te gaen, met de ruiterie van den prins van Condé 16, een regiment ruiterie van den hertogh van Weimar 17, twee regimenten Duitschen te voet, 't eene 't sijne, 't ander van Batilly 18, vertreckt den 2 November, passerende 's nachts door overvloeide landen door de overloop van de rivieren. Passerende Auxonne in de morgenstont, rencontreert Croaten ende Staetse en

{==510==} {>>pagina-aanduiding<<}
passant. Den vijant, hierdoor gecomen sijnde in opinie van een secours grooter dan het was, haest hem om de stadt door een trecht die gemaect was in te nemen, maer werdt met verlies van tweehondert bij die van binnen afgeslagen. Ranzou comt op de naeganck ende 's margens den derde doet een uitval doen, daermede 300 Croaten, die op een oort haere poste hadden, gedwongen wierden te retireren, ende met moeite door haer gros van cavallerie sijn gesalveert. De stadt, alsoo ontset sijnde, viel voor den vijant niet anders te doen dan te retireren, gelijck hij heeft gedaen. In de retraicte sijn noch eenige Croaten bij Ranzou aengetast ende gevangen genomen, 't gros van de cavallerie, dat haer belast was te bewaeren, niet hebbende derven approcheren. Ransou is midden door de vijanden weder meteen bij den sijnen gecomen. Den vijant retireerde sich nae Mirebaut. Men meent oock, dat alle het leger nae Galas 1 gaet om de Saone, om in 't graefschap van Bourgogne nae 't minder peryckel van den vijant ende van de overloopende rivieren ende met beter lijftocht te overwinteren.
De beste tijdinge is, dat wij nu crijgen, dat die van Corbie, die hadden begonst te handelen, maer schijnende de saeck te traineren ende met den cardinaelinfant 2 te willen spreecken, oorsaeck hadden gegeven om daeruit te scheiden met restitutie van ostagen ten wedersijds, weder sijn gecomen aen het handelen ende morgen daeruit sullen gaen tot groot geluck van Vrancrijck. D'oorsaeck connen wij niet wel bevroeden; men seit groote sterfte binnen was, 't garnizoen gecomen tot 800 man. Groote vrese voor straffe voor d'overloopers. Off daer wat gelts ende onder loopt, sullen wij metter tijdt hooren.

De Spagnaerden fortificeren seer Socova ende S.t Laudeaul. Espernon 3 is sieck te Bourdeaux gebracht.
Van uE. ofte van die quartieren heb ick weder niet gehadt. De laeste waeren van den 6 Oct. 4 door Mons.r de Maurier 5. UE. moet alle middelen soecken om te senden door bedecte wegen.
Binnen Plaisance seit men mij, dat gebreck is sout, hout, olie. Van Baione werdt verscheidenlijck gesproocken.
Te Corbie sijn ettelijcke mael eenige luiden van den cardinael 6 uit- ende ingegaen. Den gouverneur is een Nederlander 7, die apparentelijck een pretext heeft gesocht om daeruit te comen.
Nopende d'handeling van Vrancrijck met Engelant: de Fransoisen seggen, dat die gedaen is; de Engelsche seggen neen. Deselve Engelschen seggen nu, dat den graef van Arondel 8 nae Engelant comt.
Tot Parijs, den 14 Nov. n. st. 1636.

In dorso schreef Van Reigersberch: Broeder de Groot, den 14 Nov. 1636 wt Paris.












{==511==} {>>pagina-aanduiding<<}

2840. 1636 november 14. Aan J.A. Salvius 1.









2841. 1636 november 15. Van N. van Reigersberch 2.

... de heer Spiering 3, die gekomen (is) wegens Zweden zijn verblijf in Den Haag te nemen, (verzekerde mij) van het volkomen genoegen van den rijkskancelier 4 en de rijksraden, zoo verre, dat hij van den broeder van den rijkskancelier 5 - dien hij viceroy noemde - en meer anderen was bedankt, dat hij de kroon van Zweden zoo een persoon had beschikt. Dat hij in de raad meer dan eens met grooten lof van (uEd.) had hooren spreken en dat de heer kancelier wegens het verzoek zijner herroeping had gezegt, dat zij zich moesten dienen van personen, waarop zij zich konden verlaten, en niet die naer het humeur van anderen zijn.











2842. 1636 november 17. Van Ch. Marini 6.

Monsieur,
I'ay respondu par l'ordinaire passé 7 à vos deux très aggréables du 22 de 7bre 8 et du 14 d'8bre 9.
Du depuis ie vous ay advisé ce qui se passe par deçà et sommes tous en peine comme les différens des Grisons seront accomodez, et si à bon heure les François pourront secourir le duc de Parme 10 qui tient jusques à présent bon.
Monsieur Haga 11 m'asseure qu'à la Porte on est quasiment résolu de chasser Rakozy 12 de Transyl: lequel voulant le roy de Poulogne 13 protéger il en pourra naistre une grande guerre entre ces deux puissances, surtout quand les Tartares ne cessent envahir Pologne, et d'autre costé les Cosaques la Mer Noire appartenante aux Turcs. I'en attend plus de particularitez lesquel