Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1790

Verhandelingen, uitgegeeven door de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen te Haarlem. XXVI Deel. Te Haarlem, by J. van Walré, 1789. Behalven het Voorwerk 324 bl. In gr. octavo.

Ten aanvange van dit Deel vinden wy geplaatst eene zeer naauwkeurig uitgewerkte Verhandeling van den Heer Chr. Brunings, ter beantwoordinge eener Prysvraage, nopens de bepaaling der snelheid van stroomende Wateren. Naar den inhoud van 't Voorstel schikt hy zyne Verhandeling drieledig. ‘Men dient, (zegt hy,) in de eerste plaats, na te gaan, welke Theoretische regelen tot hier toe uitgedacht zyn, om de snelheid van stroomend water op allerleie diepten, en dus ook de middelbaare snelheid in ieder doorsnede te bepaalen: ten einde vervolgens te onderzoeken, welke van deeze Theoriën door proeven bevestigd is. En byaldien geene van dezelven aan de ondervinding beantwoorden mogt, zo dat de snelheden alleen door middel van daadlyke proeven zouden moeten gevonden worden; dan is in de derde plaats de vraag, welk

[p. 64]

in zodanig geval het werktuig zy, het geen het meest aan 't vereischte voldoet?’ Zyn Ed. getoond hebbende, dat men hier noodwendig den weg van proefneemingen moet inslaan, geeft daarop eene uitvoerige beschryving van een werktuig, dat, boven alle anderen tot nog voorgeschreeven en in 't werk gesteld, hier toe van zeer veel dienst kan zyn. - Laatere waarneemingen en ontdekkingen hebben hem voorts aanleiding gegeeven, om dit Werktuig nog grootlyks te verbeteren, en de proeven daar mede te neemen tot een genoegzaamen trap van zekerheid te brengen: 't welk dien oplettenden Waarneemer bewoogen heeft, om van dit alles in een en ander Byvoegzel, met deeze Verhandeling gemeen gemaakt, een nader verslag te geeven.

Op deeze Verhandelingen volgen eenige Aanmerkingen over de Bloemen van den Nooten-Moskaat-Boom, door Dr. M. Houttuyn, vergezeld van eene juiste aftekening, met derzelver beschryving, vervaardigd door den kundigen Heelmeester E.P. Swagerman: welk een en ander de vroegere deswegens gebreklyk verleende berigten niet weinig opheldert.

Hier by komt de beantwoording eener Prysvraage, over de onderwerpen, betreffende de Natuurlyke Historie onzes Vaderlands, waarvan men met gegronde reden te verwagten hebbe, dat eene verdere naspooring ten nutte van het Vaderland zal strekken. De Opsteller van dit stuk, een jongeling van groote hoop, S.J. van Geuns Matthz., had zyne Verhandeling ingerigt volgens de gewoone verdeeling van de voorwerpen der Natuurlyke Historie, in drie zogenoemde ryken, behelzende (1.) de delfstoffen, (2.) de plantgewassen, en (3.) de dieren. Dan, verstaande dat de Maatschappy zyne Verhandeling, voornaamlyk, wegens het tweede gedeelte had goedgekeurd, en dat dezelve, omtrent een ander gedeelte, reeds eene nieuwe prysvraag had voorgesteld, zo heeft hy, met goedkeuring van de Maatschappy, liefst dit gedeelte alleen geplaatst gezien. Het hier mede afgegeven stuk bepaalt zig des tot de Plantgewassen; en 't levert, ten deezen opzigte, eene reeks van aanmerkingen en waarneemingen, die zeer geschikt zyn, om de opmerkzaamheid der Natie te vestigen. Het blykt naamlyk uit het aangevoerde ten duidelykste, dat 'er een aantal van Planten hier te Lande groeit, die naauwlyks gekend of geheel veronagtzaamd worden; dat men 't nut veeler Plantgewassen in onze Gewesten niet behoorlyk gadeslaat; en onze Autheur legt het 'er inzonderheid op toe, om zynen

[p. 65]

Landgenooten onder 't oog te brengen, welke soorten meer gadegeslaagen, of zorgvuldiger gekweekt behoorden te worden, uit overweeging van 't voordeel, dat men 'er uit zoude kunnen trekken, niet alleen in den Land- en Veebouw, maar ook in de Genees- en Heelkunde, en menigvuldige inlandsche Fabriken en Trafiken.

Eindelyk ontmoeten we hier nog een Berigt van den Heer Chr. Brunings wegens eenen nieuwen Hyetometer. Het gadeslaan van de gebreken der gebruikelyke Hyetometers, die de hoeveelheid van den gevallen regen, juist niet met de vereischte naauwkeurigheid, kennelyk maaken, had den opmerkzaamen Brunings reeds meermaals op dit onderwerp doen denken. Een ongeluk, het breeken, naamlyk, van zyne Regenvlesch tot die waarneeming geschikt, bepaalde hem nader, om opzetlyk na te gaan, hoe men een naauwkeuriger Werktuig, dat te gelyk gemaklyk voor de waarneeming was, ten dien einde, zoude kunnen vervaardigen. Hy deelde zyn voorslag deswegens mede aan den kundigen Cuthbertson; en deeze heeft denzelven, zo volmaakt aan zyn oogmerk beantwoordende, ter uitvoer gebragt, dat de Heer Brunings, zyne waarneemingen met dit Werktuig, zedert den eersten Mey 1788, gedaan hebbende, 'er nog geen gebrek in ontdekt heeft. Deeze nieuwe Hyetometer wordt in dit berigt, met behulp eener nevensgaande afbeelding, duidelyk beschreeven, en men kan 'er deszelfs nuttigheid gereedlyk uit opmaaken.