–Hans Croiset–
Het eerste boeck - Offerspijze (Het eerste boeck, vers 1-384)Van d'Offerspijs der heilige offerdisschen;2
Van Offereere, en eeuwige Offerhant.2-3
5
Zal, daer de Kerck gevult met zoom en slippen5
Van Godts gewaet, nu mijn besmette lippen
Toch zuiveren met vier van 't hoogh Altaer?
Waer voor ick my met nederigh gebaer8
Ter aerde worp, al siddrende en verlegen9
10
Om 't stercke licht: geen arent magh hier tegen.10
De troonwacht zelf bedeckt haer aengezicht
En voeten, voor dit onverdraeghzaem licht;12
En rollende den galm van driemael heiligh13
Elckandren toe, staet naulix vast en veiligh,4-14
15
De pijler beeft: de muren beven oock,
Gelijck verbaest: 't gewelfsel hangt vol roock.16
Hoe durf een worm dan 't Offerweb beginnen?17
Wat zegh ick? kan een zyworm zydraet spinnen:18
Bestelt een visch ons purper: en bekleên19
| |
[p. 653] | |
20
De worm en visch gekroonde mogentheên:
Wat schroomte kan my dienen tot verschooning;21
Indien ick nu den Bethlehemschen Koning22
En zijne kribbe ontzegh mijn' offerplicht;23
Het arm geschenck van een Altaergedicht?
25
Borduursels, die van gout en zilver kraecken,25
En diamant en purper en scharlaken
Vercieren wel het Offerheilighdom;27
Maer gaven zijn, naer 't hart is, wellekom:28
't Gewilligh hart heeft eerst Godts wit getroffen.
30
De hemel neem' mijn werck aen om de stoffen.30
Want al wat hier ontbreke aen 's Dichters maght,
[Die niet's vermagh, en smekende verwacht
De heldre vlaegh van eenen Pinxterzegen]33
Dat kan de stof, te zwaer in 't overwegen,34
35
Voltrecken; en voltrecken niet alleen,35
Maer hemelhoogh verheffen, en van 't kleen
Ja van een Niet onendelijck vergrooten.37
Zoo wort het slot gekust om 't ingesloten.
Zoo vat metael den edelsten robijn.
40
Zoo blinckt de zon in 't brosse kristalijn.38-40
Mijn boezem gaet van eene Godheit zwanger,41
Verheffende den toon van haren zanger.42
Te Mechele, van uwen hoogen stoel,
45
Gansch Nederlant met mijter staf en wetten45
Bestraelt en weit; gewaerdigh mijn trompetten46
Te hooren, is dien klanck aenhoorens waert:47
| |
[p. 654] | |
Want uwe drift en gloeiende yver paert48
Godtvruchtigheit en Godtgeleertheit t'zamen;
50
Twee perlen, die Aertsbisschoppen betamen.
Zoo zulck een Licht mijn smetten merck' van veer;
Dat streckt my niet tot schande, maer tot eer.
Geen wisser toets dan uw eerwaerdighste oordeel.
Wie leerzaem is, trecke uit bestraffing voordeel.51-54
Kost Adam, by vergangkelijcke spijs,56
Zijn leven wel een ry van eeuwen recken;57
Doch most in 't endt den Doot ten aze strecken;58
Naerdien hy noit moght plucken 't hemelsch ooft,
60
Dat lijf en ziele onsterflijckheit belooft.59-60
Zoo quam de Doot al zijn geslacht braveeren.61
Hy zagh allengs 't natuurlijck vier verteeren62
Zijn mergh en sap; niet langer onderstut63
Van 's levens vrucht. Wat was 't dien balling nut64
65
Te leven, en al etende te sterven?65
Een appelbeet kost lijf en ziel bederven:66
Helaes! wat raet? De steenende Natuur,68
Verzwackt, geknackt, gebiet in alle hoecken69
70
Naer artseny, voor lijf en ziel, te zoecken:70
Te vragen, van 't begin ten einde toe,
Naer tegenspijs, die eeuwigh stercke en voe;72
De rechte vrucht, die werelden kan spijzen.
75
Dus uit den staet der eerste onnozelheit75
| |
[p. 655] | |
Gedreven, en van vrouw Natuur geleit
Komt my, na meer dan tien paer eeuwen, tegen78
Melchisedech, gelijck gestiert van Godt+
80
Den helt te moet. Hy zegent hem en Loth,80
En offert wijn en weite aen zoo veel knechten,81
En Abraham, den veltheer; na het vechten82
En d'overhant tot danckbaerheit gereet:83
Doch Abraham erkaeuwt het geen hy eet,84
85
Met rijp verstant; en ziet, ten troost der vromen,
Van verre een' Vorst en hooger Priester komen;86
Een heiligh hooft, dat hen met offer toeft.87
Aertsvader, die met uwe tonge proeft,88
Uit slechter korst, een eedler artsenye,89
90
En suickerkruim; wat spreeckt die schilderye,90
't Gedootverft beelt van dien Melchisedech?91
Hy belght het zich, en gaet misnoegend wech,92
En weigert ons 't bedietsel van dit voorbeelt,93
Tot op een tijt, van Godt bequaem geoordeelt,
95
Voor zulck een les en overrijcke stof.
De harssens zijn in d'eerste school te grof.
Het stomp vernuft, te langsaem in 't begrijpen.96-98
Hy toont my 't feest, dat zeven dagen duurt,99
100
En leeft by broot, doch zoet en ongezuurt.100
| |
[p. 656] | |
Hy draeght Godt op zijn air, van 't velt gesneden,
En d'eerste bloem van 't meel, dat zich liet kneden.101-2
Wat zeggen broot en garf en bloem van graen.103
Ick smaeck vergeefs, en kan noch niet verstaen104
105
Wat 's hemels tolck den stammen in wil luisteren.105
Of heeft hy lust zijn ooghmerck te verduisteren?
Hy wijst my naer Godts hut, daer Levijs hant107
Tapijten voor Aärons zonen spant.108
Hoe schittert hier de schacht der Cherubijnen!109
110
Ick zie om hoogh een' hemel nederschijnen;
Ick zie hier loof en bloemen geschakeert,110-11
Zoo kunstigh, dat de kunst natuur braveert.112
De kandelaer met zeven tacken, louter
Van gout, beschijnt den gulden wierroock-outer
115
En disch, met korst van terwebloem gelaên.113-15
Ghy Priesters, zeght; wie zet zijn mont hier aen?116
Zy roepen: wacht, ay, wacht u t'overschrijden
Dien drempel, noit betreên van ongewijden,118
Maer van den zool des Priesterdoms, gekleet119
120
In zuiver sneeuw. De Priester nut en eet,120
Op zijne beurt, van d'eene weeck tot d'ander,
Dees toonkorst, dus gestapelt op malkander:122
Doch niemant durf aen dezen spijsdisch gaen,
Ten zy hy zich van wijn en vrouwen spaen'124
125
En heikruit; oock de handen zuiver wassche,125
Waer me hy slaght, en d'offers leit in d'assche.126
Indien dees disch ons noodight aen een' disch,127
Die verder reickt dan 't Oost van 't Westen is;127-28
| |
[p. 657] | |
Wat zuiverheit, wat temlust wil hem voegen,129
130
Die daer gebeên, zich zelven zal vernoegen?130
Wanneer hy nut geen uitgeleze terw,131
Maer voetsel, dun bestreken met haer verw;132
En van wiens deught en kracht wy zouden roemen,133
Zoo Moses, die noch stamelt, dit kost noemen.134
Het huttapijt, dat Levijs aenzicht deckt.
'k Hoor zucht op zucht, en nock op nock, in 't ende
Dit droef geluit van voorgespelde ellende:
Och toondisch! och! wy zien den tempelschat139
140
En 't Heilighdom der Priesterlijcke stadt140
Met u vervoert, door 't bloedigh puin der vesten,
Van eene beeck, naer eenen stroom, in 't westen;142
Daer 's weerelts hof met zeven toppen rijst143
Gelauweriert; en met den vinger wijst144
145
Den Vorst, van witte eenhoornen voortgetogen,145
Die, als een zon, bekoort veel duizent oogen,
Om ga te slaen, hoe hy zijn staetsi houdt
Met Arons rock en 't godtgeheilight gout.148
Wy zien van veer noch toonkorst overbleven,149
150
Na 'et kindervleesch; waer door de moeder 't leven
Moet bergen, voor het zwaert van hongers noot.150-51
Misbruick dan vry Godts disch, en 't heiligh broot,152
Ja trappel dol een hemelscher met voeten.153
| |
[p. 658] | |
Te zijner tijt zult ghy met honger boeten
155
Uw dertelheit, die 's hemels deught verfoeit.155
Aenschouw nu, hoe gebonden en geboeit,
Gevleugelt en in ketenen geslagen,157
Zy hangends hoofts, voor dien ivoiren wagen158
Der droncke Wraeck, ter poorte in, door een straet159
160
Met volck geboort, erkauwen hunnen smaet160
En naeckte schande; en hooren vast de leeuwen,161
In 't diereperck, om Jootsche spieren schreeuwen;162
Te vet gemest met spieren van het lam,163
Zoo lang misbruickt op 't Paeschfeest; dat hen quam164
165
Vermanen: hoe zy na langdurigh zuchten165
Den wreeden Nijl en 't ysren juck ontvlughten;166
Toen d'Engel 's nachts alle eerstgeboornen sloegh,167
En Israël om Memfis dootbaer loegh.168
170
En jaerlijx bloên der uitgekeurde lammeren,170
Die huis by huis bestrijcken met hun bloet,
Waer van ick voel een' voorschrick in 't gemoedt;172
Had Godt niet zelf door zijnen Tolck bevolen173
Dit offerfeest; waer onder schijnt gescholen
175
Het diep geheim van malsser offerspijs,175
En 't Paeschbancket; dat op een nieuwe wijs,176
Na 'et lang verloop der offerbloedige eeuwen,177
Verdooven zou het Paeschmael der Hebreeuwen;
Wanneer al 't volck met kracht den hals ontruckt
180
Het juck, dat ruim zoo hardt de necken druckt,180
Als Faroos boey haer overheerde vreemden.181
| |
[p. 659] | |
Wat kudde is dat, die om veel schooner beemden,182
Geschoeit, gestaeft, het duister Rijck vergeet,183
En reisree, meer dan jaerlix 't Paeschlam eet?184
185
Men antwoort: spaer dees vraegh voor rijper jaren:185
Genoegh u nu met bloesem knop en blaren186
Der wet, tot dat ghy, in gezonder lucht,187
Op klaygront pluckt de waerheyt en haar vrucht,187-88
Gelaeft met dauw, gekoockt door zonneschijnen
190
Van Godts gena. De dorheit der woestijnen,
Het grazelooze en noit geploeghde Sin191
Belet den toght en roept den honger in:
Het dorre Sin, daer zes paer stammen lagen,
En hadden om d'Orakelhut geslagen194
195
Hun leger, net en vierkant, in der haest,
Naer ieder oort, waer uit de hooftwint blaest.196
Zy zien de hey verdroogen en verdorren,197
En vallen voort den Leitsman aen met morren198
En dreigen. Godt verdaeght, op dat gerucht
200
En Moses klaght, zijn Geesten in de lucht:200
Daer zamelt strax een heir, om hoogh geboren,201
Om 's Godtheits wil uit Gabriël te hooren.202
Hy spreeckt aldus: mijn broeders, die een lot
En zelve deel ontfangen hebt van Godt,203-4
205
En waeckt met my, ten dienst van 't uitverkoren
Geslacht, aen 't welck van boven wiert beschoren205-6
D'erfzegening van 't melck-en-honighlant;207
Ziet neder, wie zijn pauwelioenen spant,208
Op zulck een' gront, onmaghtigh 't lijf te voeden.209
| |
[p. 660] | |
210
De honger noopt de razende gemoeden,210
Nu graen en meel en voorraet zijn verteert,211
Tot wanhoop: gaet dan wacker toe, en keert212
Dien storm; en voedt dees pelgrims, op Godts bane,213
Tot datze treên op d'oevers der Jordane.214
In twee: de helft om aen 't Arabisch meir216
Een dicke wolck van quacklen op te jagen:217
En eer de zon de westkim raeckte, zagen218
De pellegrims 't gewemel en gekriel
220
Der quackelschim, die op hun tenten viel.220
Met eenen streeck de vlught met moede vlogels.221
Men vangt, men pluckt, men braet en stooft de vogels,
En eet dit vleesch; waer door alreede straelt
Het vleesch van 't Woort, noch niet om laegh gedaelt.224
Blaest door de lucht met winterkille koude;
Terwijl om hoogh de tijm en roozeblaên227
En lelien, van honighdauw gelaên
En met de roe van Gabriël geslagen,229
230
Besprengkelen met versche druppelvlagen
De lucht om laegh; daer zy, als hagelsteen,
Gestremt, van 't heir der Englen, naer beneên,232
Het leger, dat gedeelt leit in zijn orden,233
Als in den mont en toegehagelt worden.
235
Allengskens brack de dagh in 't oosten aen:
De morgenstar was noch niet opgestaen:
De Leitsman met zijn' broeder hiel, in 't midden237
Der Priesteren, vast aen met vierigh bidden;238
Toen uit den schoot en hant en nuchtren mont
240
Der Engelen, een morgenlucht den gront,240
| |
[p. 661] | |
(Terwijl de dagh verdoofde 's hemels lampen)241
Quam zuiveren van ongezonde dampen,
En reinigen de lantstreeck hier ontrent.243
Dat ruischen suisde al voort, van tent tot tent,244
245
En scheen gelijck een troostbo voor hun allen.245
Zy luisterden, tot datze hoorden vallen
Dien hagel, als kristal, van dack tot dack.
Al 't leger vloogh ter hutte uit: ieder sprack,
Of riep vast: wat is dit? dan d'een, dan d'ander.249
250
Zy zagen 't velt, gelijck met koriander250
En rijp, bestroit. Het lagh' er kleen en ront,251
En tusschen rijp en dauwdrop, en gezont,
En voedtzaem, juist van smaeck als bloem van terwe,253
En honigh: noit droegh winter witter verwe.254
255
De Leitsman danckt den Vader, die in noot255
Zijn kinders spijst, uit zijnen milden schoot.
Hy roept: waer zijn d'oproerigen gebleven?
De hemel schaft ons voetsel om te leven.
Daer gaet terstont een danckbaer veltgeschrey259
260
Al t'effens op: men huppelt, rey aen rey,260
En zingt van vreught: wie kan zijn vreught bestieren?
Zy grimmelen op 't velt, zoo zwart als mieren;262
En zamelen dien gragen morgenbuit,263
En hemel-oeghst. Al d'Englen kijcken uit264
265
Het helder blaeuw, en zien, hoe alle staten
Vergaderen, in schotel korf en kruick,
't Geen 's hemels gunst hun schonck tot nootgebruick.
O vraeghbroot! met wat verf zal ick u malen,269
270
Die met een maet van veertigh eierschalen270
Den gulzigaert en matigen verzaet?
Wie gierigh raept, behoudt geen overmaet.
| |
[p. 662] | |
Het smilt, als sneeuw, zoo dra de zon komt steken,
275
En is voor 't gloên des ovens niet versaeght.274-75
Wat overschoot van gistren, wert geknaeght
Van zijnen worm, en rotte eer 't iemant nutte.276-77
Behalve 't geen, in 't heilighste der hutte278
En 't gouden vat, eerbiedigh lagh bewaert.
280
Oock wat men voor des rustdaghs mont vergaert.280
Het lust de lucht hen daeghlix t'onderhouden281
Met eenerley; zoo rijckelijck vergouden282
Door allerhande en overleckren smaeck,
Naer ieders mont. O ongeloofbre zaeck!
285
De zwangre vrouw, die naeu haer' zin kan uiten,
Vernoeght zich nu, en kan haer lusten stuiten,
Die buiten spoor van Reên, aen 't hollen slaen.285-87
Een zelve disch schaft lammers en fasaen,288
Viervoetigh wilt en edele patrijzen.
290
Zoo smaecken zy den rijckdom veler spijzen
Uit eene spijs, met eenen 's hemels gunst,291
In een woestijn; daer d'Englen, naer de kunst,
Veel jaren lang, voor zon, de tafels decken.
Gewis ick voel een lust mijn' geest verwecken,
295
Om datelijck te smaken uit dit Man295
Wat zoeters dan een Jode smaken kan;
Daer hy dien rijp, dat blancke ront, ziet leggen,297
Dat hemelgraen. Wat wil dit Manna zeggen?298
Zijn eigen naem beveelt my dat ick vraegh.299
300
Geen Jootsche tong was oit zoo proevens graegh,
Als mijn vernuft om 't brootgeheim te weten.301
Terwijl zy 't vast met heele gomers meten,302
Aen hooft voor hooft; en ick om klaer bescheit
| |
[p. 663] | |
Dus yver, komt een strenge statigheit,294-304
Tot een geheim van oli, meel en brooden.
Hy roept: betrouw des Oppersten geboôn.
Ick was ter noot 't Samarisch hof ontvloôn,308
En zat te Krith, als levendigh begraven:309
310
Noch aesden my de roofgezinde raven,310
Des morgens vroegh en in den avontstont:
Daer na de weeuw, die ick by Sidon vont.312
Zy schafte, al wou de noot haer deught behinderen,313
My olibroot, en voelde geen verminderen
315
In olikruick, noch meelvat, al dien tijt,
Vol hongers noot, die steen in stucken bijt:316
En toen ick flaeuw, mijn moede leden leide
Op 't velt, daer my geneverloof bespreide318
Met schaduwen, broght d'Engel, my ten troost,
320
Een waterkruick en wegge, root geroost.320
Ick sterckte 't lijf: en zagh, het was een wonder,
Wel veertigmael de daghtorts op en onder322
De kimmen, eer mijn lichaem wiert gespijst
325
Geen koren kan zoo voeden, als Godts zegen,
Die niet behoeft den zonneschijn, noch regen;326
Noch altijt volght het veltspoor van Natuur;327
Maer d'airen koockt, oock zonder zon en vuur.328
330
Toen luttel garst verzade hondert monden.330
d'Almogentheit, die was en blijft altoos,331
| |
[p. 664] | |
Is, als haer aert, in wercking endeloos.332
Zy kan de kracht der spijs verdubbeleeren,333
Verduizenden: geen honger kan u deeren.334
335
Doorzoeck niet naeu, hoe Godt zijn dienaers voedt:335
Betrouw, en zie wat grooters te gemoet.336
Ick hoorde toe, en wenschte dit t'ontkleeden.337
Bekoorde my zijn raetsel, diep van zin:
340
Al scheen het slecht, noch stack 'er wijsheit in.340
Wat schrander brein zou lichtelijck bevroeien,341
Dat zoetigheid kan van den stercken vloeien?
Dat d'eter spijst? 't en waer hy zijn vriendin342-43
Dit raetselslot ontsloot: want vrouwemin
345
Kost reis op reis 't verwijfde hart verheeren,345
Ja zoo, dat hy zich entlijck af liet scheeren346
In 's vleisters schoot, vol zorgelijck gemack,347
De ruige lock, waer in zijn sterckheit stack.
De bruigom niet zoo ras zijn lief beliefde,349
350
Als zy de glos den gasten overbriefde,350
Die schreeuwden: wat is stercker dan de leeuw?
Wat zoeter kost dan honigh? dat geschreeuw
Verzekert hem, wie 't raetzel openbaerde
Van zijnen leeuw; die korts gevelt ter aerde,354
355
Den byzwarm streckte een holle honighkorf,
Zijn zoete spijs. Dat vat ick wel, maer dorf356
Niet vragen; wien dees honighleckernyen
In 't leeuwenaes tot zoeter kost gedyen.358
Al heeft dees bruit dien raetseldop gekraeckt,
360
De schel moet af, eer men de kerne smaeckt.360
Geen Gedeon verstont den droom ten vollen;361
| |
[p. 665] | |
En 't pauweljoen des vyants ommesloegh,363
Zagh afgebeelt den degen, dien hy droegh.
365
Wat grooters steeckt in sulcke garste kruimen,365
Dan Madians kameelen te zien ruimen366
't Vertrappelt velt. Ick vel en onderschep367
Een wreeder hooft dan Oreb, ofte Seb.
Wat grijs Profeet vooruitspelt Godts weldaden,+
370
Door disch of spijs; het kan my niet verzaden.370
Al recht men schoon, op Davids offerbergh,371
Een maeltijt aen van spieren, vet en mergh,372
En vloeiende van puickwijn, zonder droessem;
Ick zoeck 't genot der vruchten, niet den bloessem,374
375
Die mijnen mont de vrucht te spa belooft.375
O Offerbergh! hoe heerlijck zult ghy 't hooft376
Opheffen aen de starren, door de wolcken,
Wanneer ghy dreunt van allerhande volcken,
Die hant aen hant op u ten reie gaen.
380
Dan zucht geen hart: dan schreit geen oogh een traen.380
Die heerlijckheit zal alle smaet verzoeten,
Daer wy de Doot zien sterven voor ons voeten.382
Mijn ziel verlangt, als in een' donkren nacht
Van schaduwen, naer 't hooghtijt, lang verwacht.383-84
|
|