Nieuwsbrief

Nieuwe titels van oktober

Deze maand opnieuw veel Surinaamse jeugdliteratuur. Er komen onder andere werken uit vier series jeugdboeken beschikbaar: Kinder Vertier, Kinderen van Suriname, MoiBoi en Special Kids. Een groot deel van deze titels is geschreven door Soecy Gummels, een Surinaamse schrijfster die in de V.S. woont en daar ook in het Engels publiceert. Daarnaast brengt ze dus veel Nederlandstalig werk uit in Nederland en Suriname.

Mechtelly was cultureel werkster en als schrijver onder andere actief als voorzitter van de Schrijversgroep ’77. Zij publiceerde poëzie, maar ook kinderboeken zoals Sarina. De moeder van de kontraktanten uit 1997, over vrouwen die zich als contractanten op de plantages staande moesten zien te houden. Ook online: het rijk geïllustreerde prentenboek Het aapje van Jaja (1982) en De held en andere kinderverhalen uit 1999, korte verhalen over het leven in Suriname.

Paul Middellijn is een Surinaamse schrijver, voordrachtskunstenaar en musicus. Hij schrijft zowel in het Nederlands als in het Sranan. Voor kinderen schreef hij onder andere Na libi fu Sopropo nanga Antruwa. Het leven van Sopropo en Antruwa (1982), dat zich afspeelt in de tuin van Koba, die haar twee groenteplanten in leven probeert te houden. Natty en Fleurtje uit 1994 bevat ‘tropische kinderliedjes uit Suriname voor mensjes vanaf drie jaar’.

Uit ons krijtland (1911) van Eli Heimans is een geologische en plantkundige beschrijving van het Krijtland, een natuurgebied rondom het Zuid-Limburgse Epen. Hoewel het geschreven is als een luchtig vakantieboekje, gaat het juist diep in op de verbanden tussen enerzijds de flora en fauna en anderzijds de geologische geschiedenis van het gebied.

Van Petronella Moens komt de driedelige briefroman Carolina van Elderberg of beproefde huwelijkstrouw (1811-1812) beschikbaar. De rijke erfgename Carolina is van jongs af aan verloofd met haar jeugdvriend Eduard. Na een lange reis blijkt hij echter totaal veranderd te zijn, en niet ten goede. Toch trouwt de brave Carolina met hem, met veel drama tot gevolg. Het werk werd geprezen om hoe goed het karakter van de verschillende personages uit de brieven spreekt (ook al waren die wel erg lang).

Ten slotte komen alle afleveringen beschikbaar van het tijdschrift Fumus (2003-2017) van de inmiddels ontbonden stichting Willem Godschalck van Focquenbroch. Deze stichting was geheel gewijd aan het leven en werk van Focq, zoals de dichter wel werd aangeduid. Zijn bekendste werk is de komedie De min in ’t Lazarus-huys (1674).

Bekijk de nieuwe titels

Parels uit DBNL: ‘De paupers’ van Victor Ido

In het begin van de roman De paupers van Victor Ido mijmert het personage Sam Portalis over het cadeau dat hem zal wachten bij zijn maar liefst vijftigjarig ambtsjubileum als ‘deurwaarder’ bij het gerechtsgebouw in een grote stad in Nederlands-Indië. Tijdens één van de zittingen van de rechtbank dwalen zijn gedachten vol verheugenis af naar de tastbare lof die hij, zo denkt hij, vrijwel zeker tegemoet zal zien:

‘Zouden ze hem misschien verrassen met een cadeau in geld? Zoo in 'n enveloppe besloten, heel netjes en heel kiesch?... Dat kon óók wel gebeuren. Wat zou dàt heerlijk zijn voor moeder de vrouw, voor de kinderen, voor de kleinkinderen! Hoeveel nood zou hij daarmee in de familie niet kunnen lenigen, hoeveel geluk niet kunnen verspreiden... God, God, als dàt 's waar was, - geld, veel geld, op z'n ouden dag! Maar 't kon ook zijn, dat ze 't geschreven hadden aan den gouverneur-generaal, en dat die dan hem 'n ridderorde gaf van de Oranje Nassau of zoo... je kon 't niet weten, 't was toch een heele gebeurtenis, hè, zóó'n gouden jubilee.’

Victor Ido klopt de verwachtingen van zijn personage zo hoog op, dat de lezer al gauw doorheeft dat dit wel finaal mis moet gaan. En inderdaad: de oude Sam Portalis krijgt voor zijn vijftig jaar trouwe dienst niet meer dan… een toespraak, een handdruk en een glas champagne van zijn meerderen. Dat Sam Portalis door zijn Hollandse chefs zo wordt behandeld, is typerend, want Portalis is een Indo-Europeaan of Indo, dus iemand van gemengde Europees-Aziatische afkomst. Deze denigrerende behandeling van iemand uit die groep was in het Nederlands-Indië van toen geen uitzondering.

In schaamte loopt de oude Sam Portalis na de ‘felicitaties’ naar zijn huisje, op de rand van de Europese wijk en de kampong, waar zijn grote familie met kinderen en kleinkinderen zich verheugend zit te wachten, de voorbereidingen voor een groot feest in volle gang. Maar de oude man moet vertellen dat hij helemaal niks kreeg: ‘Sam Portalis hield zich goed, maar ’t was toch met moeilijk bedwongen tranen in z’n oogen en ’n van innerlijke ontroering trillende stem, dat hij antwoordde: “Waarvoor zouen ze grootpa wat geven, non? ’t Is immers niet nóódig. Ze hebben me mooi toegesproken, me de hand gegeven en sjampanje op mijn gezondheid gedronken.”’

Portalis en zijn familie nemen het gelaten op, maar kleinzoon ‘Boong’ is laaiend. Hij is het licht ontvlambare zwarte schaap van de familie en laat de minachting van de hoge heren die zijn grootvader ten deel viel niet op zich zitten, met dramatische gevolgen. Het personage Boong, tamelijk aan lager wal geraakt, wordt hierbij tegenover een andere kleinzoon gezet: de ambitieuze Vincent, die het ‘kleinambtenaarsexamen’ had afgelegd, het hoogste wat een lid van de familie Portalis ooit had bereikt.

Met zijn roman over de familie Portalis en de verhoudingen binnen en buiten die familie, beschreef Victor Ido de positie van de minderbedeelde Indo-Europeanen in Nederlands-Indië. De paupers werd in 1910 voorgepubliceerd in het Weekblad voor Indië. Zijn verhaal verwees in de titel naar het overheidsrapport Het pauperisme onder de Europeanen in Nederlandsch-Indië dat in 1901 verscheen. De Indo-Europeanen of Indo’s namen verschillende posities in in Indië: een bovenlaag draaide mee aan de top van samenleving en was bijna gelijk aan de volbloed Nederlanders ('totoks'), anderen hadden het economisch moeilijker om het hoofd boven water te houden. Voor hen dreigde een pauper-status. Deze ‘kleine’ Indo’s, zoals ze wel werden genoemd, moesten vrezen af te drijven naar de onderkant van de maatschappij, de kant van kampongs, waar de ‘inlanders’ woonden.

Victor Ido beschreef de positie van de Indo’s, die klem zaten tussen de totoks en de Javanen, maar bijvoorbeeld ook economische concurrentie te duchten hadden van de Indische Chinezen. Toen het boek De paupers in 1915 zelfstandig werd uitgegeven, schreef het dagblad Het nieuws van den dag: ‘Bij Valkhof & Co. te Amersfoort is een zeer onderhoudend boek van Victor Ido verschenen: De paupers, roman uit de Indo-Europeesche samenleving. De schrijver, die blijkbaar uitnemend op de hoogte is van Indische toestanden, geeft een beeld van het familie-leven der Indo’s en van hun tragisch bestaan tusschen machtige Chineezen eenerzijds en machtige Europeanen anderzijds. Het boek is vol fijne, aandoenlijke trekjes en rake schilderachtige gedeelten.’

Victor Ido was inderdaad op de hoogte van Indische toestanden en van het leven van de Indo-Europeanen. Anders dan bekende schrijvers over Nederlands-Indië als P.A. Daum, Multatuli en Louis Couperus was Victor Ido zelf ook van gemengde afkomst. Ido’s echte naam was Hans van der Wall (1869-1948), hij werkte rond 1890 bij het Bataviaasch Nieuwsblad. Als journalist schreef hij als Van der Wall, voor zijn literaire werk zou hij de naam Victor Ido gebruiken. Van der Wall behoorde zelf als Indo-Europeaan met een opleiding in Nederland eerder tot de bovenlaag van de Indische samenleving. Hij had in de beginjaren van zijn carrière ook weinig oog voor de problemen van de ‘kleine’ Indo’s aan de onderkant van de samenleving. Maar vooral vanaf het verschijnen van zijn verhaal De paria van Glodok (1900) zou hij steeds meer compassie tonen met de zaak van de Indo’s, maar ook met die van de ‘inlanders’. De paria van Glodok zou Ido bewerken tot toneelstuk; hij werd vooral succesvol als toneelschrijver.

Schrijver Alfred Birney nam Victor Ido met andere Indo-Europese schrijvers als Dé-Lilah en J.E. Jasper op in zijn boek De dubieuzen uit 2012, met de ondertitel Wat Multatuli, Daum en Couperus ons niet vertelden (en wat wij niet konden lezen). Birney breekt in die bundel beschouwingen een lans voor deze veel onbekendere schrijvers die de Nederlands-Indische samenleving net even anders bekeken en veel sterker belichtten vanuit de positie van de Indo. In veel literatuurgeschiedenissen kwamen ze er volgens Birney maar bekaaid van af. Dat van Victor Ido slechts één boek (De paupers) online staat bij DBNL en van Jasper en Dé-Lilah géén, betekent dat wij ook nog aan de bak moeten om deze interessante schrijvers zichtbaarder te maken.

Arno Kuipers is collectiespecialist Nederlandse taal- en letterkunde bij de KB.

Victor Ido, De paupers. Valkhoff & Co., Amersfoort 1915.