Van Brabant die excellente cronike

¶ Dat .xxxiiij. capitel. Vanden heyligen coninc sinte Lodewijc van Vrancrijke, ende van sinen doctrinen ende leeringen

OM merckelijke redenen so wert hier in gebracht int corte dat heilich leuen ende leringen vanden coninc sinte Lodewijc als een spieghel alder duechden daer hem alle princen ende heren sonderlinge in spiegelen mogen. Van wiens heylige geslachte dye hertogen van Brabant af ghedaelt sijn van vrouwe Janne van Brabant voort, alsoe den voorscreuen boom dat wtwijst Oock so was sinte lodewijc van des groten coninc Karels geslachte van sijnre oudemoeder wegen der goeder coninginnen Elizabeth die die tweede coninc Philips hadt ghetrout daer hier voor af gheseyt is die aen haer wan den .vij. coninc Lodewicus die alte kersteliken ende heyligen coninc was Ende hi had getrout sinte Blancke des conincx van Spaengien dochter Ende daer aen wan hi desen heylighen coninc sinte Lodewijc den .viij. ende Kaerlen den graue van Angouwen die wert coninc van Sicilien ende Napels ende was sinte Lodewijcx vader die minrebroeder ende bisscop was

¶ Die voorscreuen coninc sinte Lodewijc die was van sijnen ionghe iaren een soet iongelinc minlic ende ontfanclic in alre menschen ogen op wassende in alder heylicheit ende puerheyt van leuen Ende als hi te wiue genomen had die eedel bloeme Margriete des grauen dochtere van Prouencien So abstineerden si dicwil vander huweliker schult in reynicheden leuende, sonderlinge door al den aduent ende in die xl. dagen vander vasten ende op ander vaste dagen. Jtem sijn kinder dede hi met neersticheyt op voeden seer kerstelic ende met vermaningen ende goede exempelen leerde hijse dye werelt versmaden, hem seluen kennen ende gode deuotelic dienen Ende hi plach te vertellen van sijnre moeder sinte Blancken der coninginnen seggende aldus. Mijn

[fol. 116v]

lieue moeder seyde van mi dien si bouen alle sterflike creatueren minde, indien dat ic siec werde totter doot toe ende dat ic niet ghenesen en conde sonder yet te doen twelc dootlike sonde waer, si soude mi lieuer hebben laten steruen dan dat ik mijnen scepper dootliken vertoornt hadde Ende dit woort van sijnre moeder hadde sinte Lodewijc so vast gheprent in sijnre herten dat hi in .lvi. iaren also lange als hi leefde hem seluen bider gratien gods hielt onbeulect van allen dootsonden also sijn biechtvader dat tugede die een rechtuerdich ende gheleert man was, die welc .xx. iaren lanck sijn biecht gehoort hadde

¶ Jtem alle weken des vridachs plach sinte Lodewijc te biechten ende dan ontfinc hi discipline van sijn biechtvaders handen op sijn bloot lichaem met vijf yeseren ketekens te gader geuoecht Ende als sijn biechtvader wt compassien soeteliken sloech, dan dede hi hem een teken dat hi stijuer slaen soude

¶ Jtem inden aduent ende ooc in die vasten ende in die vier vigilien van onser soeter vrouwen, so droech hi heymeliken wt groter deuocien een haren cleet op sijn naecte lichaem, twelck dat namaels sijn biechtvader als hijt vernam hem verboot ouermits de grote tederheit sijns lichaems Ende op die vigilien onser soeter vrouwen ende opten goeden vrydach vaste hi te water ende te brode. Sonderlinge blincte in dese heylige man die duecht der ootmoedicheit gelijc den carbonckel geset inden goude want hoe hi meerder was hoe hi hem meer verootmoedichde in allen dingen Want alle saterdagen plach hi in een heymelike stede somiger armer menschen voeten te wasschen mit gebogen knien ende daer na droochde hyse ende custese ootmoedelic Desgelijcx bestorte hi haer handen ende custese, ende dan gaf hi hem een yegelick een somme van penningen. Jtem ouer die siecke ende allendige menschen had hi grote compassie ende was hem seere ontfermhertich dien hi dicwils diende met sinen handen. Want als hi quam tot Parijs ende in anderen steden sijns rijcx, so ghinc hi visiteren die hospitalen ende gasthusen daer veel siecken waren, ende sonder scroemen ofte vereysen harer onreynicheyt ofte onbequaemheyt so spijsede hise dicwils ende diende hem mit sijnen handen ende bughende knien. Ende op een tijt diende hi eenen lazerschen monick op sijn knien die seer vreselicken was om aen te sien, want sijn ooge ende nase waren van zericheden doorgheten Ende sinte Lodewijc stac hem ootmoedelijck spijs ende dranck in sijnen mont sonder vereysen. Dat aensach die abt ende wert suchtende ende tranen stortende om de grote goedertierenheyt des conincx

¶ Jnt regimente sijns rijcx soe bewees hem sinte Lodewijck met sulcker macht ende wijsheyt, dat hi met neerstighen ondersoecke der saken eenen yegelijcken iusticie ende recht dede sonder wtneminge der personen Ende want hi besorchde dat der armer lieden saken cume tot hem soude mogen comen, so sadt hi tweeweruen ter wecken in eenen stede om te aenhoren die clachten van den lieden, ende dicwils soe dede hijse haestelic ontcommeren

¶ Jtem sinte Lodewijc ordineerde die xij. genoten van Vrancrijcke, om datse in grote saken raet vander cronen souden sijn, als .vi. geestelike ende .vi. weerlike.

[fol. 116ar]

Ende die hebben elc haer officie omtrent den coninc, sonderlinghe als hi wert ghesacreert te Riemen Ende als eenige ghenoten daer niet en comen so werden op die tijt ander heren van des conincx bloede geset in haer stede. Die .vi. geestelicke ghenoten sijn eerst die eertsbisscop ende hertoghe van Riemen die sacreert oft saluet den coninc met der olyen ghenomen wter heyligher ampullen dye wten hemele quam als sinte Remijs den coninc Clodoueus doopte. Die tweeste is die bisscop ende hertoge van Louwen, die draecht die heylige ampulle. Die derde is de bisscop ende hertoge van Lagre, die draecht des coninx septre. Die vierde is de bisscop ende graue van Beauays, dye draecht des conincx wapenrock. De vijfste is die bisschop ende graue van Chalon in Campanien, die draecht des conincs signet. Die seste is de bisscop ende graue van Noyon, die draecht des conincs gordel. Die .vi. weerlike sijn Eerst die hertoge van Bourgondien, dye draecht die coninclike cronen ende hi gordet den coninc sijn sweert. Die tweede is de hertoge van Normandijen, die draget des conincx baniere. Die derde is de hertoge van Aquitanien, dats Gwiennen ende Gasconien, die draecht des conincs tweeste baniere. Die vierde is de graue van Vlaenderen, dye draecht des conincx swaert. Die vijfste is die graue van campanien, die draecht des conincx standert Die seste is die graue van Thoulosen die draecht des conincx gulden sporen

¶ Die voorscreuen heilige coninc Lodewijc stichte een alte schonen capelle in sijn palleys te Parijs daer hi die doornen crone ons liefs heren in stelde, een groot stuck vanden heyligen cruce, ende dat yser vanden spere dat die side ons liefs heren doorstack, mit veel ander costelijcke reliquien die daer noch sijn Jtem sinte Lodewijc hoorde dagelicx alle die grote ghetiden gesongen metten getiden van onser vrouwen, ende die selue las hi oock stillic mit sijn capellaen enede vigilie van ix. lessen alledage. Ende als sijn eedelen op hem murmureerden dat hi also veel missen hoorde so seide hi aldus Waert dat ic met teerlingen spelende of iagende of vliegende meer tijts verdede, so en soude licht niemant murmureren Als hi den dienst gods hoorde soe en wilde hi niemant toespreken oft ten had groot noot gheweest ende dat seer cort.

¶ Jtem dese deuote coninc een groot minnaer des ghelooffs, nam dat cruce aen in sijnre iongher tijt ende track met groter heyrcracht ouer tmeer in heydenisse ende int heylich lant daer hi vele kersten verloste wten kercker, ende veel sarasinen bekeerde hi ende dedese dopen. Die steden van Cesarien, Joppen ende Sydon dede hi stercken met vaste mueren. Des gelijcx die vesten vander stadt van Achon. Dese heylige coninc leet veel om theilich geloue, want hi wert geuangen vanden sarasinen met vele van sijn eedelen Ten lesten wert hi verlost ende keerde weder in vrancrike daer hi met groter eren ende bliscapen ontfangen wert Jnt iaer M.CC. ende .liiij. Ende sinte Lodewicus bracht met hem een groot getal van broederen die hi gecregen had in den berch van Carmelen int heylich lant daer helyas ende Helyzeus die heylige propheten plagen te wonen, die men nv heet onsen vrouwen broeders. Ende mits dien weer die ordene in Vrancrijcke begonnen te Parijs ende elders, ende ooc in

[fol. 116av]

desen landen, als te Bruessel, te Haerlem ende in ander plecken

¶ Ende van doe voort aen so was sinte Lodewijcx leuen te bouen gaende sijn voorgaende leuen also veele als gout bouen gaet den siluere. Den goeden religiosen was hi aengaende als een vader. hi maecte vrede in sijn rijke. hi dede veel aelmissen. hi maecte salige statuten. ende hi arbeyde wt sinen rijcke te verdriuen tspel vanden teerlingen, blasphemie ende quade redenen, bordelen in steden, woeckerien, giften ende gauen vanden rechteren iusticieren

¶ Jtem langhe iaren daer na als dese heylige coninc hem in allen duechden gheoeffent hadde, horende die ellendicheit ende desolatie vanden heyligen lande So beriep hi tot hem een grote menichte van prelaten, princen, baroenen, ende ridderen sijns rijcx, ende met groter deuocien ontfinck hi tot Parijs dat cruce van den handen des legaets van Romen daer na Philips sijn eerste sone ende beide sijn ander sonen Jan graue van Nyuers ende Peter graue van Alenson ende veel ander grote heren Ende met groten heyre gingen si ten genoomden dage te schepe tot Aquemortes in Langendock voor Sardinien ende voort voor Tunes in Affriken Ende want die coninc van Tunes oft Affriken dicwil te kennen gegeuen had dat hi wel wilde kersten werden en dede die vrese van sinen volcke. So hadde sinte Lodewijc so groten begeerte om den coninc met sinen volcke totten geloue te brengen, dat hi hem ontboot dat hi sijnre sielen salicheit so seer begeerde dat hi wel wilde inder vangenissen der sarasinnen sijn alle sijn leuen lanc sonder tlicht der sonnen te sien so verre als hi ende sijn volc met goeder herten wilden kersten werden. Daer na gingen si ter hauenen in Affriken, ende si wonnen met crachte dat casteel vander stadt van Cartagen Ende tusschen Cartagen ende Tunes stelden si haer tenten

¶ Ende corts eer sinte Lodewijc in Affriken sterf so screef hi sijn testamente in latijn met sijn selfs hant, inhoudende veel goede leringen tot informatie van den menschen, sonderlinge van princen ende heeren

¶ Dit is sinte Lodewijcx testament dat welc hi gaf sijnen eersten sone Philips hem beuelende dat te voldoene

LJeue sone die eerste leeringe die ic v lere is, dat ghi al v herte stellet om god te minnen, want daer sonder en mach niemant behouden werden

¶ Bewaert v dat ghi niet en doet dat hem mishagen mach, dats te weten dootlike sonde Ja lieuer ende eer waerdi schuldich te liden alle manieren van tormenten dan dat ghi dootlick sondichdet

¶ Jst dat v god tegenspoet toe sent so lidet dancbaerklic ende in goeder lijdtsaemheyt ende denct dat ghijt wel verdient hebt ende dat godt die tegenspoet keeren sal tot uwen oorbore

¶ Jst dat v god voorspoet geeft so dancket hem ootmoedelic so dat ghi des niet te argher en wert bi houerdijen, dies ghi schuldich sijt beter te werden, want niemant en is sculdich god mits sijnen gauen te vertoornen

¶ Biecht dicwil v sonden ende kiest wijse biechtvaders die v weten te leren tgene dat ghi sculdich sijt te doen ende te laten of te verhoeden Ende also suldi v dragen dat v biecht vaders ende v vrien-

[fol. 117r]

den v dorren vrijlicken begripen ende v ghebreken thonen

¶ Den godliken dienst suldi horen deuoteliken sonder clapperie ende truferie ende sonder al omme hier ende ghinder te sien, mer bidt god metten monde ende metter herten aendenckende, ende sonderlinge, als die consecratie inder missen gheschiet

¶ Draecht een soet ende goedertieren herte totten armen ende ellendige personen conforteertse, helptse na v vermogen

¶ Hebdi eenige persse oft bangicheit van herten,segget ter stont uwen biechtvader oft eenighen eerbaren man ende so suldise te bat dragen

¶ Siet dat al v geselscap eerbaer mannen sijn, weder si religieus of werlic sijn ende spreect hem dicwil toe ende schuwet dat quade gheselscap vanden quaden menschen

¶ Aenhoort dicwil die sermonen gods tsi in heymelic oft in openbaer Ende weest neerstich om te crijgen dat gebet van goeden menschen

¶ Minnet al dat goet is ende haet al dat quaet is in wat stede ghi sijt.

¶ Niemant en si so stout die in dijn tegenwoordicheit spreke enige woorden treckende of verweckende tot dootsonden

¶ Van niemant die niet teghenwoordich en is, en spreekt in eeniger manieren van achterspraken

¶ En ghedoget niet in uwer conincliker tegenwoordicheyt yet dat verkeert is van god oft van sinen heyligen gheseyt te werden ghi en doeter wrake af.

¶ Danct god dicwil van al den goeden die hi v gegeuen heeft op dat ghi werdich wert noch meer van hem te vercrijgen

¶ Jn recht ende iusticie te houden sijt straf ende wettelic tot uwen ondersaten niet neygende ter rechter sijden noch ter slincker siden, maer altijt om iusticie te doen weest ghehertich Ende gedoget dye clachten der armer menschen tot dat die waerheyt verclaert si

¶ Heeft yemant clachte ofte saken tegen v, soe sijt voor hem tegen v seluen tot dat ghi die waerheyt vander saken wetende sijt, want so sullen v raetslieden te coenliker recht doen na die rechtuaerdicheyt ende waerheyt

¶ Jst dat ghi yet vreemts hout bi v of bi uwen voor vaders ende dat dinck seeker is so geuet weder sonder enich merren. Mer is die sake twijfelachtich so doetse ondersoecken bi wise mannen haestelick ende neerstelick

¶ Dair toe sidi sculdich sorge te dragen dat v volc ende ondersaten onder v leuen in vreden ende in iusticien onder v regimente, ende sonderlinge religiose ende ander personen der heiliger kercken

¶ V vader ende moeder sidi schuldich minne ende reuerentie te bewijsen ende haer beuel te houden

¶ Kerckelike beneficien geeft den genen die des waerdich sijn bi rade van eerbaren mannen, sonderlinghe den genen die geen beneficien en hebben

¶ Wacht v dat ghi sonder gooten rade gheen orloge of beroerte en maect ende sonderlinge teghens eenige kerstenen. Jst nochtans also datter orloge geschien moet so bewaert ende bescermt die heylighe kercke na al u vermogen ende die geen die niet misdaen en hebben als die onnosel arme lantlieden beuriet van scaden Orloge oft twist van v of van uwen ondersaten brenget tot vrede so veel als ghi moget

[fol. 117v]

¶ Weest nerstich om te hebben goede preuoosten ende balyuwen Ende ondersoect neerstelijc van hem ende van v lieden hoe si hem dragen ende hoe si conuerseren.

¶ Jn allen tijden sijt deuoot der kercken van Rome, ende obediert den paus als uwen gheesteliken vader

¶ Neerstelic doet versien dat die costen van uwen houe redelic sijn ende met maten

¶ O geminde sone int einde so beswere ic v ende versoecke, ist dat ic voor v sterue dat ghi besorget mijnre sielen te hulpe te comen in missen, oracien, ouer al dat conincrijcke van Vrancrijcke

¶ Jnt laetste mijn alder liefste sone so geef ic v alle de benedictien die een goet ende goedertieren vader sinen sone gheuen mach Ende die salige ende gebenedijde drieuuldicheit ende alle heyligen moeten v bewaren van allen quade, ende god moet u geuen gracie wel te doen in allen tijde ende te volbrengen sijnen wille so dat hi van u gheeert si. Ende dat wi na dit tegenwoordich leuen te samen met hem sijn moeten ende hem sien ende louen sonder eynde Amen

¶ Corts na dat sinte Lodewijc die heylige coninc sijn testament aldus sinen sone Philips gegeuen had, ende na veel looflike wercken der duechden ende veel arbeydelike strijden tegen den heydenen die hi om vermeerderinge des kersten geloofs verdragen hadde sonder verdriet dair in te hebben So wilde onse here sinen arbeyt salichlic lonen ende voleynden dye seer cranc van lichame was Ende nakende sijn doot soe woude hi op asschen leggen, ende wt reckende sijn armen in manieren vanden cruyce so sprac hi tot gode Vader in dinen handen beueel ic minen geest Ende also verschiet hi vander werelt ende gaf sijn geest inden handen sijns sceppers onfangende die gloriose vruchte sijns arbeyts Jnt iaer ons heren .M.CC. ende lxx. des ander dages na sinte Bartholomeus dach Ende sijn heylige lichaem bracht Philips sijn sone tot sinte Dionijs in vrancrijke daer hi wert begrauen bi sijn voor vaderen

¶ Ende opten dach sijnre begrauingen so dede hi een schoon mirakel aen een blint wijf van Normandien die bi verdienten van sinte Lodewijc haer ghesichte weder creech Ende dair na gescieden daer veel miraculen van alrehande siecken die op sijn graf gesont werden Mits welck ende ooc gemerct sijn voorgaende heylich leuen ende verduldicheit des heyligen conincx bi voorgaende stranger examinatien namaels ghecanoniseert wert vanden .viij. paeus Bonifacius bi gemeynen rade ende consente vanden cardinalen Jnt iair ons heren .M.CC. ende .xcvij.

¶ Jtem als sinte Lodewijc noch leefde so wert byden vierden paus Vrbanus in gestelt die gloriose feeste vanden heiligen sacramente metten aflaten. Ende die selue paus maecte Kaerlen sinte Lodewijcx broeder coninc van Sicilien ende Napels, die dat ontfinck ende hielt een tijt van iaren. Maer daer na soe schiet dat lant vander gehoorsaemheyt haers conincx ende der heyliger kercken ende aen namen coninc Peter van Aragoen, die namaels vanden .iiij. paeus Martijn (die een heilich man was) in den banne gedaen wert Ende sijn nacomer de vierde paus Honorius dede dat cruce prediken tegen coninck Peeter, versoekende aen coninc Philips den derden sinte Lodewijcx sone, dat hi Kaerlen sijnen oom endeder heyliger kercken

[fol. 118r]

te hulpe quame Twelc hi dede ende veruolchde met strijde den seluen coninc Peter dat hi inden strijt gequest wert ende sterf inden ban, also dat ghewoonlick is vanden veruolgers ende vyanden der heyliger kercken