De Beweging. Jaargang 6

[p. 45]

Een stoïcijnsch dichter
Door
R.G. Assagioli.

Wij moeten er ons niet over verwonderen dat Han Ryner, jongste volgeling van Epictetus, ook een geniaal dichter is. Het stoïcisme, dat volgens sommige schrijvers gelijk staat met pathologische ongevoeligheid, kan de bron zijn van hooge poëzie. Om zich hiervan te overtuigen leze men slechts het bezielde lied van Cleante, waarin deze de harmonische orde van het heelal onder den naam van Zeus bezingt.

Datgene echter, waar wij ons wel over moeten verwonderen en ook verheugen is de soort poëzie van Han Ryner, en wel omdat zij een ongewoon verschijnsel is in onzen tijd.

Hij heeft niet veel gedichten gemaakt en beschouwt ze zelf als middelmatig (volgens sommigen echter ten onrechte). Maar hij is zeer zeker dichter en wanneer hij in proza schrijft is hij dit in de oorspronkelijkste en edelste beteekenis van 't woord, omdat hij dan de essentiëelste eigenschap van den dichter bezit: die van een schepper van mythen te zijn.

Begiftigd met een zeldzaam vruchtbare, vindingrijke, schilderachtige fantasie, met een geest die de meest uiteenloopende filosofische begrippen weet te omvatten en in zich op te nemen zonder ze te vervormen door bekrompen vooroordeelen of onberedeneerde antipathiën - zooals een helder meer getrouw de ontelbare spelen der wolken weerspiegelt - heeft Han Ryner in bewonderenswaardige allegoriën en parabelen op poëtische wijze een groot deel van het innerlijke leven der menschen weergegeven. En even als dit leven is zijn kunst plastisch en veelzijdig.

[p. 46]

Laten wij even een blik slaan in de ‘Voyages de Psychodore’ die misschien wel tot nu toe het hoofdwerk zijn van Han Ryner. Psychodorus, een cynisch filosoof, trekt na degene verloren te hebben die hij lief had als pelgrim door fantastische landen, waar hij de wonderlijkste avonturen beleeft. Eerst ontmoet hij in een door bergen omgeven vlakte de ‘Vastgewortelden’ (‘Les Enracinés’), reuzen met eeuwig leven begiftigd maar voor altijd onbeweeglijk, omdat hun beenen die tot diep in de aarde doordringen zich daar veranderen in wortels. Het spijt mij niet al de gesprekken te kunnen weergeven door de ‘Vastgewortelden’ gehouden in hun ijdel pogen om zich rekenschap te geven van datgene wat achter de bergen is, die hun land begrenzen. Maar het voorbarige medelijden waarmede wij zeker de belachelijke hypothesen der in de ruimte gevangen reuzen zouden aanhooren, wordt weggenomen door een korte overpeinzing van Psychodorus:

‘J'ai l'angoisse de la durée, ils ont l'angoisse de l'espace. Les sottises et les folies qu' ils disent sur le monde étendu, correspondent sans doute à nos erreurs sur le monde qui persiste....‘Et le sourire avec lequel il écoutait les géants immobiles blâmait aussi les pensées d'hommes qui marchent.’

Aan dit eerste avontuur sluiten zich nog verscheidene andere, waarin Han Ryner op ongewone maar doeltreffende wijze de veelvuldige begrensdheden van den menschelijken geest aantoont; hij tracht ze stoutmoedig te onderdrukken, al is het slechts voor een oogenblik, door de oogen der menschen te openen voor het onbekende, door middel van fabelen, vergelijkingen en overeenkomsten.

Van dit soort zijn de avonturen die Psychodorus beleeft en Han Ryner vertelt ze onder de volgende titels, die ofschoon ze natuurlijk weinig van den inhoud zeggen, reeds op zich zelf veelbelovend zijn: ‘Les Sans Yeux’ - ‘Les Rétrogrades’ - ‘Les Ephémères’ - ‘O ma mère, tu es mon père’ - ‘L'Intervalle’ - ‘Les Nuages’ - ‘Les grands Vivants.’

Maar het is Han Ryner niet genoeg de intellektueele grendels der menschen weg te schuiven, hij die zooals wij zullen zien een allerverhevenst moreel standpunt inneemt, geeselt zonder erbarmen de laagheden, de lafheden, de moreele verblindheden der menschen. Sommige tooneelen die hij beschrijft, heeft een

[p. 47]

criticus gezegd, zijn ‘d'une grandeur vraiment dantesque’, en wanneer men ‘Les Pitiniates Identiques,’ ‘Les Laborieux,’ ‘Les Fantômes’ leest, schijnt mij dit niet overdreven toe. In ‘Les Pitiniates Identiques’ bijvoorbeeld komt Psychodorus in een land waar de menschen alleen van middernacht tot twaalf uur overdag menschelijke vormen hebben; gedurende de andere twaalf uren zijn zij honden, wolven, tijgers en verder alle soorten wilde of onreine beesten. Allen kennen zij die algemeene schande, maar wee degeen, die niet veinst haar niet te kennen. Te middernacht, nauwelijks weer menschelijk geworden, hoort men liederen vol hartstochtelijke aanklachten: ‘Ils affirmaient, hymnes brutalement patriotiques: “Il n'y a que des heures humaines. Les Pitiniates sont les plus identiques des êtres. Vivent toutes les heures! Vivent les Pitiniates identiques dont l'identité est aimée des dieux et de la gloire.”’ Het gelukt Psychodorus met moeite de ‘Pitiniates’ te ontvluchten en in de landen terug te keeren ‘où les hommes doués d'une pudeur plus continue, ne quittent jamais leur masques.’

Een andere keer komt Psychodorus bij ‘de Werkzamen’, ongelukkige wezens waarvan de ingewanden bloot liggen, en wier duizend armen zonder ophouden bezig zijn het hart in beweging te houden, de longen in te drukken en weer uit te zetten, en om de andere talrijke noodzakelijkheden van het physieke leven te vervullen - wezens die voor Psychodorus het evenbeeld zijn van zoovele menschelijke zielen ‘faites de mille troubles, torturées de mille besognes, dispersées en mille petites mains de fièvre.’

Deze korte aanhalingen zijn reeds voldoende om aan te toonen dat de mythen door Han Ryner geschapen zeker geen ijdele spelen der fantasie of brooze zeepbellen zijn, maar wel verheven symbolen van diepe, moreele waarheden.

Wat is dus het filosofisch standpunt dat Han Ryner inneemt? Men kan dit in 't kort aldus samenvatten: zijn gedachten hebben de ruimheid en adel welke die van Epictetus kenmerken. Hij houdt er van zich ‘individualist’ te noemen, maar geeft aan dit woord een beteekenis, zeer verschillend van die welke vele modernen er aan toekennen. In zijn ‘Petit manuel individualiste’ - een juist overzicht zijner levensop-

[p. 48]

vatting in den vorm van een innerlijke dialoog - toont hij op duidelijke wijze het eigen standpunt aan.

‘J'entends par individualisme la doctrine morale qui, ne s'appuyant sur aucun dogme, sur aucune tradition, sur aucune volonté extérieure, ne fait appel qu'à la conscience individuelle.’

Deze verdediging van de innerlijke ervaring komt overeen met datgene wat vele mystici geschreven hebben. Verder nog komt Han Ryner met hen overeen wanneer hij de zoogenaamde individualisten die nu in de mode zijn, bestrijdt. Hij zegt dan ook dat dikwijls de naam van individualisme gegeven wordt aan schijnleerstellingen, die bestemd zijn om het laag staand egoïsme, of het strijdende en overwinnende egoïsme met een filosofisch masker te bedekken. Onder de onechte individualisten stelt bij Stendhal en Nietzsche, onder de werkelijken echter Socrates, Epicurus, Jezus en Epictetus.

(Velen zullen zich zeker ergeren over de samenbrenging van Jezus en Epicurus. Zij is dan ook werkelijk een beetje vreemd, maar men moet niet vergeten dat Han Ryner van den werkelijken Epicurus spreekt en niet van zijn caricaturen. Overigens stelt Ryner Epicurus niet op één lijn met de overige drie, daar hij ergens anders beweert, dat de weg ter volmaking leidt over Epicurus naar Epictetus.)

Van de afzonderlijke leerstellingen waaruit het individualisme van Ryner bestaat, wil ik alleen zeggen, dat hij nauw verbonden is met de verhevenste stoicijnsche moraal, bijvoorbeeld door het grondbegrip van het stoïcisme tot het zijne te maken, dat van de dingen welke van ons zelf afhangen (al de ‘innerlijke handelingen’, door welke alleen het werkelijke goed en het werkelijke kwaad samengesteld wordt) en van de dingen die niet van ons afhangen of onverschillige dingen (dat wil zeggen: alle uiterlijke gebeurtenissen of voorwerpen). Buitendien neemt hij geheel het nobele altruïsme van de stoïcijnen aan, zoo miskend door de modernen, het samenvattende in den zin: ‘Tu aimeras ton prochain comme toi même et ton Dieu par dessus toute chose.’

Van de andere werken van Han Ryner noem ik in den eersten plaats ‘Les Chrétiens et les Philosophes’. Dit verrukkelijke boek bevat een reeks gesprekken tusschen filosofen van alle scholen en tusschen deze en enkele christenen, op

[p. 49]

den weg van Rome naar Ostia, toen Domitianus al de filosofen, of zij die zich filosofen noemden, uit Italië verjoeg.

Van af het eerste hoofdstuk, getiteld: ‘Un Magistrat comparaît devant un homme libre’ - waarin Epictetus het wezen van zijn leer toont aan den rechter die hem het bevel tot verbanning meedeelt - tot aan het laatste - waarin de filosoofjes van alle scholen er in slagen het eens te worden alleen in hun pogen om een onrechtvaardigheid te begaan ten nadeele van Epictetus - is het een ononderbroken opeenvolging van aardige tooneelen, edele gesprekken, spitsvondige redeneeringen tusschen Epictetus, Serenus en Serena (vertegenwoordigers van het verheven Epicurisme, den senator Caius Trufer, bijgenaamd Porcus, (die er de laagste zijde van voorstelt) Teofile, hartstochtelijk geloovig Christen met bekrompen geest, Historicus en verscheidene andere meesterlijk uitgewerkte figuren.

Tot slot wil ik nog meedeelen dat Han Ryner reeds in het tijdschrift ‘La Phalange’ een reeks ‘Paraboles de Psychodore’ en een groot deel van een eigenaardig ‘cinquième Evangile’ gepubliceerd heeft, en dat hij een boek over Pythagoras gereed heeft.

Zeer weinig zal ik van hem als mensch zeggen. Han Ryner is een fiere eenzame, niet geëigend om een sociale afgod te bewierooken. En natuurlijk bestrijdt hem de maatschappij met al haar bedekte wreedheid. Zoo zijn de parijsche letterkundigen en critici, waarvan hij aan enkelen waarheden heeft gezegd die niet vergeven worden, er in geslaagd hem dood te zwijgen, en hem bijna onbekend te doen blijven, daarin geholpen door zijn levendige afkeer voor iedere soort persoonlijke reclame.

Ik wil een kleine gebeurtenis vertellen die u duidelijk zijn ziel zal doen kennen. In de eerste dagen van October waren wij te samen in een café op de Boulevard Saint-Germain. Hij had lang met mij gesproken en mij in warme en beeldrijke bewoordingen zijn origineele opvattingen van de grieksche filosofen aangetoond; toen hij, een weinig vermoeid, zweeg, zei ik plotseling: ‘Zoools u weet, heb ik plan over uw werk te schrijven, wilt u mij eenige biografische bijzonderheden meedeelen?’ Zijn gezicht betrok en hij antwoordde droog:

[p. 50]

‘Non, non, je n'ai pas de biographie.’ En hij begon dadelijk, weer met opgehelderd gezicht, over de verhouding tusschen de Stoïcijnen en de Pytaghoristen te spreken. Ik kon hem dus niet zeggen, dat de diepe rimpels in zijn voorhoofd op vreemde wijze zijn woorden schenen te weerspreken....