Biekorf. Jaargang 56

[p. 39]

De letterkundige bundel ‘Werk’ naar de briefwisseling van Karel van de Woestijne met Victor de Meyere. - 1897-1899.

In 1899 verscheen bij de firma J.-E. Buschmann, drukker-uitgever te Antwerpen, keurig en puikfijn gedrukt - zoals trouwens ieder uitgave van deze drukkerij -: WERK van Stijn Streuvels && Victor de Meyere && Karel van de Woestyne && versierd door Juul de Praetere; 22 bij 18cm; 128 blz. gedrukt in rost-zwarte inkt. De oplage was beperkt tot 150 exemplaren.

Het boek bevat:

Stijn Streuvels: Lente, blz. 3 à 46.

Victor de Meyere: Gunlaug en Helga, blz. 52 à 115 (drama opgedragen ‘Aan mijn vriend Karel van de Woestijne’).

Karel van de Woestijne: Kronos, (fragment), blz. 119-128.

De voorlaatste pagina vermeldt:

‘Van Stijn Streuvels is verschenen: Lenteleven, gebonden in pergamenten omslag, gedrukt op handpers en versierd door Juul de Praetere, Korte Kalverstraat, 1, Gent. Nog 20 exemplaren verkrijgbaar 10, - fr. Van V. de Meyere is verschenen: Een bundel verzen, te Antwerpen in den Nederl. Boekhandel, 1894, nog 10 exemplaren verkrijgbaar 3,50 fr. Gunlaug en Helga, een drama in verzen, te Antwerpen bij J.E. Buschmann.’

Op de laatste pagina, en eveneens op de rugzijde van de kaft, staat het gekend drukkersmerk van de firma Buschmann, dat door Juul de Praetere getekend werd.

In zijn boek ‘Avelghem’ (blz. 294 e.v.) verhaalt Stijn Streuvels op de volgende wijze het ontstaan van Werk.

‘Ik was toen al meer met Karel van de Woestijne in betrek, die Jules de Praetere had ontdekt, een jonge teekenaar, waarvan Karel wonderen wist te vertellen en volgens hem, een groot kunstenaar moest worden. Die twee zijn me

[p. 40]

verschillende keeren te Avelghem komen bezoeken, want ze hadden een plan! Karel deed me 't voorstel samen met hem en Victor Demeyere een boek uit te geven onder den titel: “Werk van....” Karel zou een episch gedicht schrijven, ik een groote novelle, Victor Demeyere een drama in verzen en Jules Depraetere de graphische schikkingen en versiersels verzorgen en aanbrengen. Het boek zou gedrukt en uitgegeven worden bij Buschmann te Antwerpen en nog wel op oud-Hollandsch getint papier met artistiek omslag.
Daar ging ik natuurlijk op in... en beschouwde zoo iets als een buitenkans, want de bibliofiel was toen reeds in mij “veerdig geworden” en mijn product in luxe uitgaaf te zien verschijnen was mijn hoogste wensch en begeerte....’

Verder verhaalt Streuvels hoe ‘Lente’ (de groote novelle, die hij voor ‘Werk’ schreef), ontstond en geschreven werd....

‘Ik was natuurlijk de eerste gereed met mijn bijdrage voor onze uitgave ‘Werk van....’. Daarna is een heele tijd voorbijgegaan met briefwisseling tusschen Karel, De Meyere en mij, met niets dan uitvluchten, aangehaalde redenen om de vertraging te motiveren (af te leggen examen, ziekte enz.) en beloften met vastgestelden datum waarop Karel met Kronos en De Meyere met zijn Gunlaug en Elga zouden gereedkomen. Het bleef echter aanslepen met altijd nieuwe uitgezochte redens, - nu werd de oorzaak op De Praetere geschoven, die zoogezegd op zich liet wachten met de versiering en de aanvangletters.... Eindelijk is De Meyere toch klaar gerocht en omdat Karel het niet langer meer uitstellen dorst, is hij toen afgekomen met zijn Kronos - een fragment van een tiental bladzijden. En de uitgaaf ‘Werk van....’ is eerst verschenen in 1899.⁽¹⁾

(1) De bundel Werk werd ontworpen in Augustus 1897. Streuvels heeft zijn ‘Lente’ aan VdWoestijne toegezegd in September, met het gevolg dat De Bom zeer verstoord was op VdWoestijne, die sedert 1896 medewerkte aan Van Nu en Straks (Nieuwe Reeks). De Bom zag in de ontworpen bundel een soort dissidentie. Einde November heeft Streuvels zijn ‘Lente’, bestemd voor Werk, opgezonden naar VdWoestijne te Gent. Omstreeks 10 Februari 1898 was het eerste vel van Werk door Buschmann definitief afgedrukt. Werk zou in drie delen verschijnen. Men was echter niet tevreden met de voorwaarden en de werkwijze van Buschmann, en Julius De Praetere te Gent zou de delen ii en iii drukken op eigen handpers. Zover stonden de zaken einde Maart 1898. - Over het ontwerp van J. de Praetere voor de titel van Werk, zie de plaat blz. 43 en de nota blz. 64.

[p. 41]

In verscheidene van de circa 150 brieven door Karel van de Woestijne aan Victor de Meyere geschreven en thans met veel piëteit door Mevrouw de Meyere bewaard, is er sprake van Werk en de soms eigenaardige toekomstplannen gesmeed in verband met het uitgeven van deze bundel. Op enkele uitzonderingen na is geen enkel van deze brieven gedateerd.⁽¹⁾

In een ervan, die als enige tijdaanwijzing draagt ‘Donderdag, 12 u. 's nachts’, vertelt Karel zijn reis met Juul de Praetere naar Avelgem.

‘Ik ben gisteren met Jules bij Streuvels geweest en 't was een genoegelijke reis. Streuvels heeft een prachtige boekerij en àl de kunsttijdschriften met reproducties naar schilderijen bezit hij.
Zoo wij nog mochten twijfelen of wij zijn vrienden waren, nu hebben wij dat recht niet meer. Ik heb er dit bewijs van. Hij vertelde mij dat H. Verriest een zeer merkwaardige en zeer zeldzame photographie of liever Dagueréotype van G. Gezelle op 30jarigen leeftijd heeft, waarvan maar één enkel exemplaar bestaat. ‘Nu’, zei hij, ‘zou die zeer goed doen in de uitgaaf “Werk” voor N^r 11. b.v. met een vijftigtal gedichten van Gezelle en een modern portret: 't zij photographie, 't zij door de Praetere geteekend. Dat zou aan “Werk” niet alleen een reeks abonnenten bijwerven.... Maar gij zult U moeten haasten als ge die wilt hebben, want Vermeylen zit er ook achter voor “Van Nu & Straks” Dus ware 't best dat de Meyer of gij, van de Woest. eens zoo spoedig mogelijk aan H. Verriest schreeft, om hem toelating te vragen een cliché te mogen maken van die Dagueréotype en hem tevens te spreken over de meewerking van Gezelle. Voor 't geen Gezelle's meêwerking zelf aangaat, daarom zal 't goed zijn te wachten tot na 't verschijnen van Boek I. Maar hij zal niet weigeren, denk ik, H. Verriest ook niet, maar ge zult U moeten haasten. Eenmaal dat het aangevraagd is, zal ik wel een beetje aan de karre steken.’
Ge ziet, dat is zeer vriendelijk van Streuvels. Nu laat ik U

(1) Deze briefwisseling bleef tot op heden volledig onuitgegeven. Prof. Dr. P. Minderaa heeft deze merkwaardige correspondentie niet kunnen inzien bij de bewerking van zijn grondige en uitvoerige studie: Karel van de Woestijne, zijn leven en werken, Arnhem 1942. (Dit eerste en tot nu toe enig gebleven deel loopt tot 1914).

[p. 42]

met den vereerenden last aan Verriest te schrijven; om twee redenen moet gij het doen, 1^o gij kunt dat beter, 2^o gij hebt meer autoriteit. Gij zult het dus spoedig doen, nietwaar? Eenmaal dat het gedaan is verwittigen wij dan Streuvels, opdat hij ‘aan de karre steke’.
Ge ziet dat het toch voor iets goed is, eens naar Avelghem te gaan!... Nog dit: Streuvels bakt excellent brood. Jules en ik hebben er elk een meê naar Gent gebracht: een groot blinkend eierebrood, die zoo goed rieken en waarvoor men God dankt en blij is als men er van bijt.
Ik ontving antwoord van Streuvels en van Toussaint. Van de eerste een goede brief, eenvoudig en lief, gelijk hij er alleen schrijven kan. Het staat vast dat hij meewerkt. Hoewel hij nog niets vast belooft, ben ik zeker dat ik van hem zijn kleine roman ‘Van Lente’ of zijn drama ‘Opkoper’ zal hebben. Hij zegt zeer kontent te zijn de zoetgestemde zanger Zeger De Meyere te hebben leeren kennen... In allen gevalle: we staan voor een heerlijke baan en met den steun die we nu hebben, kunnen we heerlijk werk in Vlaanderen maken Nu moeten we maar zien, dat we zelf zeer sterk werk leveren. Dat is voornamelijk voor mij zelf....’

In een ander brief vertelt VdW. dat hij een missive ontving van Streuvels, wiens vader op sterven ligt. De brief moet dus van half-Juli 1897 dateren, gezien Streuvels' vader, naar we lezen in zijn ‘Avelghem’, blz. 293... ‘in allen eenvoud begraven werd den 24sten Juli 1897’.

In deze brief wordt - misschien voor de zoveelste maal - een denkbeeldige makette gemaakt van het boek.

‘Voor nr. 1 krijgen wij zijn “Lente” die hij zelf zeer goed vindt. Het zal ongeveer 50 blz. druk beslaan. Zodat we van nu af nr. 1 vollediglijk aldus kunnen vaststellen:

De Meyere: Brangeen	50 blz.
Streuvels: Van Lente	50 blz.
Ontrop: Verzen	10 blz.
v.d. W.: Kronos	30 blz.
Minne: twee platen	4 blz.
Jules: 2 platen	4 blz.
	_____
	148 blz.

met titels, faux-titres enz. ± 160 blz. dus.’

Nu eens handelt VdW. over het formaat en de lettertype.

‘....De Praetere zal ook een ontwerp van ornementeering

[p. 43]

Werk van Stijn Streuvels && Victor de Meyere && Karel van de Woestijne.
1899
Versiering voor het titelblad ontworpen door Julius de Praetere.

[p. 44]

- zeer, zeer eenvoudig, maar echt Vlaamsch en heel serieus - maken. In die ornamenteering en in 't prospectus zelf moet men reeds gansch het werk kunnen zien. Daartoe moeten we ons allen ‘omstrengen’.

Dan gaat het over de inkt en de prospectussen:

‘....de inkt mag geen sepia zijn, maar wel ros zwart....’. ‘Voor 't geen de inschrijvers aangaat, we komen zeker tot ons getal van 150. Streuvels is ook van dat gevoelen. Gij plaatst er minstens 50, wij in Gent minstens 25, Streuvels, 10. Dit in alle zekerheid. We zouden nu moeten de inschrijvingslijsten hebben van Vlaamsche School en van “Van Nu en Straks” Daar is veel uit te putten.’

In een paar andere brieven is er sprake van het prospectus voor Werk 1 en reeds maakt VdW. toekomstdromen voor een volgend deel!

‘'t Prospektus blijft nog alleen een zaak van vorm. Ik zend U morgen een nieuwe samenstelling, die ik zal schrijven gedurende de les van Grieksch:

Die goeë goe gedachten
Die komen binst die lesse mij.

Het eerste gedeelte van Kronos is gansch af. Ik geloof dat het goed is. Als ik tijd vind (die is schaarsch, hoor) zend ik U toekomende week een afschrift tot beoordeeling.
Ik voorzie dat ik voor nr. 11 zal klaar zijn met 1^o Medea en 2^o Zangen om de Lente (een 20tal gedichten, eerste gedeelte van het Gedicht om het Jaar).’

Alvast éénmaal is er in deze brieven sprake over het betalen van de drukker.

‘Voor 't betalen van “Werk” vrees ik niet meer; de kosten kunnen niet meer dan 700, - fr. belopen, die we volgens het contract slechts na twee maand moeten betalen. En in twee maanden kunnen er al eenige exemplaren aan den man gebracht worden. K. van de W. meent dat hij in Oostvlaanderen “wel tien inschrijvingen” zou hebben, w o. de Staatsbibliotheek, de “Cercle littéraire” een paar bibliophilen enz...’ we zullen natuurlijk ons best doen.’

Hoewel de drie medewerkers hun best deden, kwam er één gehele inschrijving binnen op ‘Werk’.⁽¹⁾

(1) Naar het getuigenis van de Meyere; zie Minderaa a.w. blz. 249. Ondertussen is de bundel Werk een bibliofilische zeldzaamheid geworden.

[p. 45]

Maar onze geestdriftige K. van de W. laat zich hierdoor niet afschrikken; hij gaat maar voort met kastelen in de lucht te bouwen, voor Werk II, ja Werk III. Ziehier een staaltje van zijn droom:

‘Dat boek (Werk I) zal schoon en kloek zijn. Het zal op zich zelf staan in de gansche boek-kunst van onzen tijd. Het wordt op vierkant formaat gedrukt en gebonden in zwijnen perkament. De omslag zal toegebonden worden met wit leeren riempjes. Enfin staat reeds heel vast en zal reeds over een paar maanden (ultimo einde Juli) klaar wezen. Dan zouden we moeten den tekst klaar hebben voor Boek II van “Werk” We zullen hebben uw “Dagen” iets uit het “Zonneboek” van Streuvels. Zangen van mij. Wat nog? Streuvels zegt dat we best doen aan Gezelle niets te vragen, de man is ziek. Direkt na boek II drukt Jules een anthologie van Gezelle's werk, door deze zelf samengesteld. Ik heb reeds gedacht aan een voorrede door Hugo Verriest, die het domme artikel van de Mont⁽¹⁾ omver zal slaan...
Boek III zal daartusschen komen, met, hoop ik, een drama van U (dat zal kunnen niet waar?) en een kleine roman van mij, waaraan ik deze week begon te schrijven: “Het leven van Nebo, dichter” Het zal zijn de eenvoudige geschiedenis van een man die geboren wordt, leeft, gevoelt en sterft - en 't zal misschien een autobiographie zijn.’

Bij de voorbereiding van Werk I deelt VdW. het goede nieuws mede dat hij ‘Lente’ van Streuvels heeft ontvangen en dat het een prachtig werk is. Ziehier hoe hij zich daarover uitlaat. De brief, gedateerd ‘Maandag, zeer laat’, moet van einde November 1897 zijn.

‘Ik heb van morgen Streuvels' Lente ontvangen. 't Is absoluut prachtig. We hebben niets gelijk dit in 't Nederlandsch. Ik overdrijf niet. Ik zoek in mijn herinnering en vind niets. 't Is quasi-meesterwerk. Dat zal opgang maken in Vlaanderen. Dat is zóo geleefd, dat Jules en ik bijna geweend hebben. Het hart klopt warm als men zóo iets leest. Ik heb het tweemaal gelezen en vind bijna geen vlekje. Dat is een stuk van Vlaanderen en Vlaams leven, integraal met ons volk. En daarbij is 't diep psychologisch. Enfin, ge zult het lezen.’

(1) Doelt op P. de Mont's artikel over Gezelle in De Gids, Augustus 1897.

[p. 46]

In volgende brieven smeedt VdW. allerhande soms zeer uiteenlopende plannen voor het samenstellen van de bundels Werk II en III. Alles is echter bij vrome plannen en droombeelden gebleven. Het loont toch wel even de moeite - we vinden er een jeugdige, nog gaaf-gezonde en dynamische Van de Woestijne in terug - één van deze projecten, aan de hand van uittreksels uit deze brieven, kenbaar te maken.

Zo is er in een van deze brieven sprake dat VdW. en Juul de Praetere op 30 Juli (1899?) naar Boom zouden overkomen om er met de Meyere besprekingen te voeren over hun gezamenlijk toekomstplan.

‘Zou Werk gereed zijn tegen mijn komst? vraagt VdW. Dan zouden we seffens nr. 2 vaststellen. Boek II zou bevatten:
1^o 75 blz. verzen van V. de M. (Prometheus?)
2^o een verhaal van K. van de W. “Christoforus” 50 blz.
3^o 10 blz. verzen van Ontrop.
4^o 10 blz. verzen van Thys, samen 140 à 150 blz.’
Van de bijdrage van V. de M. en K. van de W. zouden een 50 tal separaat afdrukken worden gemaakt.
Indien geen tekst genoeg gevonden wordt voor de 144 blz. dan zou K. van de W. nog een ± 10 blz. Erotieke zangen publiceren.
Bij het verschijnen van Boekdeel I zou een strooibiljet rondgestuurd worden, met mededeling wat Boek II zal bevatten....
Mijn Christoforus zal af zijn tegen 't einde der maand. Dan zal ik, denk ik, eens naar Boom komen om het U voor te leggen, maar niet in het bijzijn van dames, want er komt een passage in die shocking is....
Een andere droom deelt VdW. mede. ‘Ik ben verleden Vrijdag weer tot Maandag laatst in Brugge geweest; eerst voor mijn groot opstel in de XX^e eeuw en dan ook voor mijn eigen genot dier wonderlijke schilders, die me aanleiding geven tot een ‘Esthetische geschiedenis der Vlaamsche primitieven...’

Met de bedoeling Werk II uit te geven, zouden VdW. en de Praetere een handpers kopen, ja de utopische plannen gaan zo ver, dat dit Gentse tweespan het in de kop steekt zelf een eigen stel lettertypes te laten

[p. 47]

gieten... ‘Wij zouden wel zelf een letter willen gieten, die ons eigendom zou zijn, maar dat zou 20.000. - fr. zegge twintig duizend, kosten!’

Op al die voorstellen en mooie plannen heeft de misschien ietwat nuchter en zakelijker aangelegde Victor de Meyere niet al te regelmatig gereageerd, want in een van deze brieven zegt VdW. iets ontmoedigd omdat hij geen antwoord krijgt: ‘Victor de Meyere of de man die vergeet brieven te schrijven.’

Eindelijk na veel palabers en allerhande moeilijkheden, zowel van materiele als van practische aard te hebben overwonnen, is deel I van ‘Werk’ verschenen.

Van de velerhande plannen voor Boek II en III is er niets in huis gekomen. De wegen van K. van de Woestijne en V. de Meyere zijn met de tijd uiteengelopen. De eerste bleef het pad van de dichtkunst bewandelen, terwijl de tweede zich weldra geheel op de studie van de volkskunde toelegde. En Streuvels - der dritte im Bunde - ging, na Werk I, meer dan ooit zijn eigen weg.

Mts. Van Coppenolle