Biekorf. Jaargang 56

[p. 179]

De boerenkrijg te Izegem
(Vervolg en slot van blz. 143)

28 October - In de nacht op 28 October vertrok uit Brugge een compagnie Franse infanteristen om de bezetting van Kortrijk bil te springen. Tussen 9 en 10 uur kwamen zij Ingelmunster voorbij. Geheel de streek kwam in beroering. De verzetsbeweging werkte aanstekelijk. Mannen van Izegem, Kachtem, Emelgem, Ingelmunster en andere gemeenten wapenden zich in allerhaast met wat hen onder de handen kwam: fusieken, pistolen, vorken, zeisen, messen en knotsen, en achtervolgden langs de Brugse steenweg de Fransen tot aan ‘Kuurne Frans’. Te Kuurne luidde de stormklok. Toen deed de Commandant van Kortrijk een uitval met 100 ruiters en 150 infanteristen en snelde de compagnie ter hulp.

Razend van woede zaten zij de boeren op de hielen, kapten en kerfden of schoten zoveel zij konden. In de huizen en op het land vermoordden de Fransen verscheidene onschuldigen. Goethals-Vercruysse schrijft: ‘Men heeft begraven te Izegem 27 mensen, te Ingelmunster 33, te Lendelede 11, te Kachtem 6, te Emelgem 4 en te Kuurne 6.’

De Fransen stootten door tot Ingelmunster en tot Izegem en zaaiden er dood en verschrikking.

In verband met de terugkeer van de Fransen is te Izegem een volkstraditie bewaard gebleven, die werd opgetekend in de ‘Gazette van Iseghem’ van 9 Juli 1898:

‘De Fransen ondervroegen het volk om te weten waar de klokkenmeester woonde. Aanstonds begaven zich twee soldaten te paard naar het huis van Joseph Callens, horlogemaker in de Marktstraat. Zij wilden hem gevangen nemen, omdat hij alarm had geklept. Hij antwoordde dat hij daaraan geen schuld had, dat hij uit zijn huis niet was gegaan en zelfs geweigerd had te luiden en de sleutel aan de oproerlingen af te geven. “Men heeft, zeide hij, de deur van de klokkentoren opengebroken, want hier is de sleutel!”

Die dag had het veel geregend en de straten waren vuil en modderig. De soldaten doorzochten het huis Callens en daar zijn schoen zeer schoon gekuist en daarbij droog waren, geloofden zij aan zijn woorden.

Zij gingen ook de deur van de toren bezichtigen en daar zij inderdaad opengerukt was, lieten zij Callens in vrede.

Toen de soldaten nog op straat waren, zag Callens zekere Joannes Storme in de Marktstraat uit zijn huis komen. De Fran-

[p. 180]

sen gingen hem met hun bajonnet het hoofd afkappen. Storme viel op zijn knieën en vroeg om gratie; en terwijl hij zo op de knieën zat, kapten zij hem de hand af.⁽¹⁾

Intussen waren de Fransen zodanig verbolgen, dat zij Izegem wilden in brand steken. Het stro lag gereed op de Grote Markt. Alle waren in de grootste verlegenheid. Men zeide: Er is maar een persoon die ons kan redden in deze droeve omstandigheden, te weten: “Madame van den Advocaat”. Deze dame woonde in de Brugstraat en was zeer welsprekend in de Franse taal.⁽²⁾ Aanstonds wendde men zich tot haar. Zij trok haar beste klederen aan en ging naar de Markt, waar de Franse troepen legerden. De soldaten openden de rangen om haar toe te laten tot bij de bevelhebber te gaan. Zij viel op haar knieën en vroeg genade voor de stad en het werd haar toegestaan.’

Een ander verhaal dat vroeger mondsgemeen was en in hetzelfde weekbladnummer is bewaard, luidt aldus:

‘Onder hen, die op Brigandszondag de Fransen poogden te verjagen, bevond zich een landbouwer, met name Tanghe, die met een geweer op de schouder zich op weg bevond. Almeteens werd hij gezien door twee soldaten te peerd, die het op hem aanzetten. Hij vluchtte langs het Papenveld en liet zich in een gracht vallen tussen de struiken, slechts zijn mond boven water houdende, uit vrees van gezien te zijn. De Fransen reden gedurig heen en weer over de dijk en in de meersen om achter de brigand te zoeken, die hun zo onverwachts ontsnapt was. Doch te vergeefs. Tanghe lag zo diep en zo stil in het water, dat zij hem niet ziende, het eindelijk opgaven en vertrokken.’

De Fransen herplantten te Izegem de vrijheidsboom op de Grote Markt en hechtten in de top een Franse vlag vast.

De Commandant gaf de strengste bevelen aan de municipaliteit om de klokken in de toren naar beneden te smijten. Onmiddellijk werd het bevel ten uitvoer gebracht. Zo kon geen alarm meer worden geluid.

De Fransen verlieten Izegem tegen de avond, terug naar Kortrijk.

(1) Joannes Storme komt voor op de lijst van de 9 doden, door pastoor Delaere opgemaakt; de jonge man van 23 jaar zal nadien uitgebloed zijn.

(2) Deze dame was Caroline du Jardin, echtgenote van de advocaat Charles Maes. Zij woonden in de Marktstraat, doch haar ouderlijk huis was in de Brugstraat.

[p. 181]

29 October - Opnieuw kwamen op 8 Brumaire in de namiddag van uit de richting van Kachtem een honderdtal brigands binnenvallen te Izegem. Zij doorliepen de gemeente en wilden de stormklok luiden maar zagen de klokken beneden op de grond liggen. Onder de leiding van hun hoofdman gingen acht mannen naar het huis van de President, doch zij troffen hem niet aan. Toen kwam gans de bende bijeen op de Grote Markt; de vrijheidsboom werd neergehakt en de vlag verscheurd.

De brutaliteiten van de Fransen daags te voren hadden de burgers de schrik op het lijf gejaagd. Deuren en vensters bleven gesloten. Iedereen bleef binnen en Izegem geleek op een dode stad.

Nadat de brigands op het gemeentehuis de hand hadden gelegd op twee fusieken, die de veldwachters de voorgaande dag hadden afgenomen, vertrokken zij terug in de richting van Kachtem.

30 October. - Nu het geweld scheen geluwd, kwamen de leden van het Municipaal Bestuur in extra-ordinaire zitting bijeen en stelden een proces-verbaal op van al de gebeurtenissen, die sinds 26 October zoveel opschudding in de gemeente hadden verwekt. Zij eindigden hun rapport met volgende aanbrenging:

‘Désignation des chefs et coupables de la Révolte Louis Van Haverbeke, tisserand; Jean Renier, mendiant; Pierre Parmentier, menuisier; Eugène D'Haese, chapelier; Jean Baptiste Huysentruyt, marchant de fil.’

Nog dezelfde dag droeg de gemeentebode het rapport⁽¹⁾ naar het Centraal Bestuur te Brugge. De municipaliteit herplantte opnieuw de vrijheidsboom.

31 October. - Met slaande trom voorop trok tegen negen uur 's avonds opnieuw een bende brigands Izegem binnen. Zij waren een 120 man, kwamen uit de richting van Ardooie en hielden stil op de Grote Markt. Nadat zij in alle straten wachten hadden gesteld, hakten zij de vrijheidsboom omver. Hun commandant ‘qui parlait français et allemand et qui fût le même des autres invasions’, zo zegt het rapport⁽²⁾, wendde zich tot de woning van President Ameye, die niet thuis was. Zij troffen enkel zijn zuster aan, die bij hem inwoonde: juffrouw Coleta Ameye. Zij drongen het huis bin-

(1) Rijksarchief Brugge. Leie-departement n^o 1183.

(2) Vermoedelijk de Oostenrijkse officier Keitel.

[p. 182]

nen, eisten geld, linnen en klederen en gingen naar de kelder om wijn en andere dranken. Drie uur lang bleven zij schenken en drinken.

Bij advokaat Maes gingen andere aanbellen en eisten geld, een frak en een zijden vest. Andere huizen werden aangedaan waar zij eveneens geld eisten. Vermeulen, de baas van het gemeentehuis, moest hun de woning van de Vrederechter aanwijzen. Zij trokken er binnen, dreigden het huis plat te branden zo de vrederechter zich niet vertoonde, doorzochten met een lantaarn alle kamers af en namen een hoeveelheid kousen en andere kledingstukken mee.

Geheel de nacht stoorden zij de bevolking.⁽¹⁾ Zij ordonneerden dat iedereen een lantaarn aan deur of vensters zou laten branden. Door de voordeur van François Berlamont en van de gezusters Dujardin schoten zij een kogel. Zij verlieten Izegem rond 7 uur in de morgen in de richting van St. Eloois-Winkel.

Het was 1 November, Allerheiligen.

Nog dezelfde dag herplantte de municipaliteit de vrijheidsboom.

Toen kwam de rust. En wanneer de Municipalen weer op adem waren gekomen, schreven zij, als geslepen diplomaten naar Brugge om het Centraal Bestuur zand in de ogen te strooien en voor Izegem alle verdenking van actieve medewerking aan de opstand weg te nemen: ‘L'arbre de la Liberté est replanté. Depuis lors notre canton jouit de la plus parfaite tranquillité et le meilleur esprit et l'harmonie absolue règne entre ces habitants, qui sont, on ne peut plus indignés sur les Brigands.’

Toen het brigandsleger van Midden West-Vlaanderen te

(1) Rijksarchief Brugge, Leie-departement n^o 1183: Izegem werd op 22 Augustus 1799 door ‘1e Tribunal civil du département de la Somme, séant à Amiens’ veroordeeld om schadevergoeding uit te keren aan volgende personen Comere: 8593,50 fr. - Mevrouw Comere: 1200 fr. - P. Ameye: 1034 fr. - Sylvestre Vermeulen 310,50 fr. - Pierre Devos: 120 fr. - Guillaume Verstraete: 52 fr. - Charles Maes: 118,75 fr. - Benoit Renier: 79,10 fr. - François Logé: 114,50 fr. - Pierre Van Wtberge: 274.50 fr. - J.B. Vande Walle: 72 fr. - Joseph Tanghe: 438 fr. - Louise Ameye: 245 fr. - W^e Joseph Legrand: 150 fr. - Antoine Berlamont: 63 fr. - J. Vervenne: 100 fr. - Vernielingen in de raadszaal van de municipaliteit: 384 fr. In totaal 13.348,85 fr.

[p. 183]

Oekene op 6 November werd ontbonden,⁽¹⁾ legden de Fransen een dolle ijver aan de dag om de leiders en de actieve medewerkers aan de opstand op te sporen. Er werden acht Izegemnaren aangehouden en tien bleven opgezocht.⁽²⁾ Het Krijgsgerecht van Doornik veroordeelde vijf Izegemnaren tot de doodstraf. Voor de ter dood veroordeelde Jan Baptist Huysentruyt schreef de lzegemse Municipaliteit te vergeefs om begenadiging.⁽³⁾

P. Declercq

(1) A. Lowyck a.w. blz. 10 en 34.

(2) Liste des chefs, auteurs, instigateurs de la Révolte, Rijksarchief Brugge, Leie-dep. n^o 191.

(3) Stadsarchief Izegem. Republiek reg. n^o 11, copie nn. 5 en 6.