Biekorf. Jaargang 56

Mengelmaren

Spellewerk te Ieper.

'k Heb hier uit de mond van een spellewerkege van 79 jaar nog het volgende spellewerkliedje vernomen:

‘...Wij hebben ons kusje in de kas gestoken.

boetjes en spelden en g'heel de boetiek,

Wij zullen van g'heel de weke van geen werken meer spreken. Vrienden, vergaart maar uw klieken bijeen.

Lieve vriend, ware ik nog jonk,

'k gave zo geerne een dobbele spronk.’

Dat is voorzeker 't liedje dat men zong vóór de Tuindagweek, want gedurende deze laatste werd er niet gespellewerkt tot de vrijdag.

[p. 333]

En nu: Wat er heden nog overblijft van het spellewerk en de oude gebruiken in de ‘stad van de Valencijnse kant’? Zo stelt men de vraag bij het lezen van de interessante brochure van H. Stalpaert (zie boven blz. 320).

Opleiding wordt gegeven bij de Zusters Lamotten aan een vijftigtal kinderen van 9 tot 12 jaar oud. Het eerste jaar leren zij de stropkant, het tweede de Clunykant, het derde de Bloemkant en het vierde de Valenciennes. Slechts weinig kinderen willen de Valenciennes aanleren, zij houden meer van stropkant en bloemen.

Er zijn ook nog enkele oude spellewerkegen die kleine kantjes maken: het Avapeurken, het Pinnetje en 't Bolletje, het Kloefje, het Zaagje, het Geernaartje. Motten en grotere stukken worden niet meer gemaakt omdat alles zo slecht betaald wordt. Een voorbeeld: een kind dat den heel godschen dag werkt aan een stropkant, verdient ten hoogste 9 fr. per dag.

Er zijn maar twee kantenkoopsters meer in Ieper, die nauwe werkjes kopen. 't Schijnt dat er nog een oude vrouw is, die nog ‘motten’ maakt.

In bovengemelde school wordt er niet gezongen en de feestdag van Klein Sacramentdag wordt gevierd door een dag verlof.

Het is vooral de oorlog 1914-1918 die de genadeklop gegeven heeft. Voeg daarbij de slechte betaling op het ogenblik dat elk ander werk meer opbrengt en meer vrijheid schenkt. Spellewerk was een huiselijk werk, passend in een kalme atmosfeer, in een rustige omgeving. Dat alles bestaat niet meer.

Een andere factor is nog de volgende. In 1937 heeft men te Ieper een volkstelling gehouden en de uitslag was dat op 100 inwoners er slechts 37 geboren leperlingen waren. Sindsdien is die toestand nog verergerd en het is duidelijk dat dit feit alleen een harde deuk gegeven heeft aan een nijverheid die bijzonder in Ieper bloeide. De draad is afgesneden en men kan hem niet meer aanknopen.

Nog iets wat de Valencijnse kant betreft. De spellewerkegen klagen over de slechte kwaliteit van het garen om Valenciennes te maken, het is niet alleen slecht maar op den hoop toe zeer duur. - Een oude vrouw zei me nog dat zij, op een dag, veel meer verdiende met sokken te stoppen dan met heur kantewerkje.

M.C.

[p. 334]

Tussen Honte en Zwin. Het spel van land en water in Westelijk Zeeuws-Vlaanderen.

Dit gewest, dat nu een volledig polderland is, werd dit eerst na 1584 tengevolge van de overstromingen gedurende de Tachtigjarige Oorlog en de daaropvolgende bedijkingen. Oorspronkelijk lagen er slechts polders langs de kust van zee en Schelde.

De eerste bewoners worden aldaar vermeld in de 8^e eeuw. De Gentse St. Baafsabdij had er toen reeds bezittingen.

In de 11^e-12^e eeuwen werd het land ingedijkt en geraakte het tamelijk dicht bewoond. De schorren, waar schapen gekweekt werden, leverde beste wol, waardoor een weefnijverheid ontstond die zich vestigde in de talrijke kleine steden,

In de 13^e eeuw bereikte dit gebied zijn hoogste bloei, zodat de minder vruchtbare landerijen in het zuiden, die vroeger alleen gebruikt werden voor de turfontginning, nu ook voor de landbouw dienstbaar gemaakt werden.

Ten gevolge van de burgertwisten in Vlaanderen gedurende de 14^e eeuw, ging deze streek haar verval te gemoet. De handel ging zich vooral te Brugge vestigen, en de steden van Westelijk Zeeuws-Vlaanderen verloren hun belang, met uitzondering van de Brugse voorhavens Sluis en Mude.

De historisch-geografische ontwikkeling van dit gebied werd beschreven in het zopas verschenen Utrechts proefschrift van M.K. Elisabeth Gottschalk: Historische Geografie van Westelijk Zeeuws-Vlaanderen tot de St-Elisabeths-vloed van 1404. (Assen, 1955. In-8; x-236 blz.; illustraties en kaart buiten tekst).

Met de gegevens ontleend aan de renteboeken van de kloosters ontdekte Dr. Gottschalk o.m. dat in de winter van 1375-76 een grote overstroming in dit gebied heeft plaats gehad, waarvan zij de uitbreiding kon vaststellen. Deze ramp was onbekend en is veel belangrijker geweest dan de overstroming van 19 november 1404, die in al de kronieken vermeld wordt.

Schr. kon ook de oorspronkelijke loop van de Lieve tussen Maldegem en Aardenburg bepalen, evenals de grens tussen Kroon- en Rijksvlaanderen. De stad Biervliet behoorde tot dit laatste. De grens tussen beide delen van het graafschap volgde enkele oude wegen in de omgeving van Watervliet. Er bestond geen natuurlijke grens.

J.D.S.

[p. 335]

Paalsteen verplaatsen.

Zekere T. Duysburgh die 's avonds laat van zijn werk naar huis ging, hoorde soms iemand roepen: ‘Waar zou ik hem zetten? Waar moet ik hem zetten?’ Maar hij zag niemand. Een keer, toen hij weer die stem hoorde, riep hij stout weg: ‘Zet hem waar gij hem gehaald hebt!’ En de stem antwoordde: ‘Wel bedankt, ik ben verlost van het zoeken.’ Dat was een die 's nachts grensstenen verplaatste.

(Verteld te Lissewege door een zeventigjarige werkman aan M.E. Vanholm, onderwijzeres.)

Een bepaalde plaats werd geschuwd omdat het daar, naar men beweerde, spookte. Men hoorde er 's avonds laat een stem die gedurig herhaalde: ‘waar moet ik hem zetten?’ 't Gebeurde nu eens dat er een dronkaard te middernacht op zijn strooien benen naar huis waggelde en die stem hoorde. In zijn dronkemans brein kwam onverwacht het antwoord op die vraag, en met een vloek: ‘zet hem waar dat ge hem gevonden hebt’ klonk het. Sedertdien heeft men nooit meer van die spokerij gehoord.

(Verteld door een vluchteling uit Staden (oorlog 1914-18) aan A. Bonnez te Stavele.)

Deze twee sagen uit West-Vlaanderen werden, samen met een antwoord op de vragenlijst, als bijlage ingezonden naar de Commissie van de Volkskunde-Atlas van Nederland en Vlaams-België (zie boven blz. 29) en medegedeeld door M. De Meyer in het Jaarboek vi, 1953 (blz. 52-53) van de Nationale Commissie voor Folklore.

Zijn er nog lezers die hoorden vertellen van 't verplaatsen van paalstenen? zo ze dat willen optekenen en inzenden (met woonplaats en ouderdom van de zegspersoon), 't zal een goed werk zijn voor onze volkskunde.

B.

Onze windmolens in 1955.
(Zie vorige kroniek Biek. 1954, 303-304)

In 1951 werd de Lijstermolen te Beernem (Arthur Van Haecke) afgebroken. De molen was 250 jaar geleden gebouwd door dezelfde familie Van Haecke (Aanvulling bij Biek. 1951, 282.).

In 1954 werden kruis en gaanderij afgebroken van de stenen molen De Langhe te Ruiselede. Reeds vele jaren buiten gebruik, en bovendien erg beschadigd door het geschut op 8 september 1944, werd de molen nog geklasseerd in 1949.

Einde april-begin mei 1955 werd de houten molen op torenkot van Bruno Dendauw te Lauwe afgebroken.

[p. 336]

In de zomer 1955 werd de Reigermolen te Ichtegem (staakmolen met 3 zolders) afgebroken. Hij werd gebouwd in 1770 door Pieter en Melchior Decock en was bijna een eeuw eigendom van de Couvreur's. Beide molens waren gerangschikt'; de molen te Lauwe was minder gunstig en laag gelegen, terwijl de Reigermolen stond op de hoogte van Wijnendale en zeer dicht bij het kasteel.

Er werden belangrijke verbeteringen aangebracht te Pollinkhove (Markey): een nieuwe kap in eternit schaliën waarmee het silhouet werd verknoeid en een nieuwe staak. Voor de eerste maal werd een ijzeren staak gebouwd en hier ingestoken. De houten staak was gespleten tijdens de Novemberstorm van 1940.

Te Meulebeke wordt thans door G. Allaert een nieuwe molen gebouwd, een torenkot, met materiaal dat reeds lang was verzameld en uitgelezen van molenafbraak. Zo wordt de te licht gebouwde molen vervangen die in 1953 afgebroken werd.

Te Werken werd een nieuw kruis, fokwieken, ingehaald.

Een molen te Zwevegem (Van Cauwenberghe) werd aangekocht door een vereniging uit Kortrijk die hem als monument zal bewaren.

Het gemeentebestuur van Wenduine heeft de molen Hubert doen voorzien van een nieuw kruis, zonder windprofiel. Het kan de badgast bekoren doch brengt geen molenbehoud.

C. Devyt