Biekorf. Jaargang 57

[p. 225]

[Nummer 8]

Daringdelven in de polders

Het veen - door de polderbewoners daring genoemd - is in vroegere tijden een belangrijke delfstof van de Polders geweest. De daring bevindt er zich als een zwarte, sponsachtige laag van enkele decimeter tot meerdere meter dikte, bedolven onder een kleilaag die eveneens enkele meter dik kan zijn. De veenlaag bestaat uit min of meer vergane plantenresten (mos, riet, bomen) en werd gevormd tijdens het Subboreaal (circa 4000 jaar vóór Chr. tot aan het begin van onze tijdrekening). Deze betrekkelijk gemakkelijk te ontginnen laag werd reeds door de eerste colonisten van de poldervlakte geëxploiteerd. Inderdaad was het veen een waardevolle brandstof, die niet alleen in de nagenoeg boomloze Polderstreek onmisbaar was, maar die ook in het binnenland verhandeld werd. Het gebruik van veen voor zoutwinning, zoals o.a. in Zeeuws-Vlaanderen voorkwam, is - voor zover wij weten - in onze streken van geen belang geweest. Het daringdelven was voor de Polders een typische nijverheid en wordt in tal van documenten vermeld; ook zijn vele percelen bekend onder de naam van ‘daringstuk’, ‘moerland’ e.d. In de 15^de en 16^de eeuw werd het daringdelven herhaaldelijk verboden, tenminste binnendijks, omdat de daringputten soms zo dicht bij de dijken werden gegraven, dat ze deze in gevaar brachten. Grote oppervlakten van de Polders werden uitgedaringd, tot in de tweede helft van de 19^de eeuw het veen door de steenkolen werd verdrongen.

[p. 226]

Tijdens de twee wereldoorlogen werd, ingevolge de kolenschaarste, op enkele plaatsen nog veen gedolven (o.a. te Heist), echter op kleine schaal.

Methode

Het daringdelven gebeurde op verschillende manieren.

Op enkele plaatsen werden hoge veengebieden nooit door de polderafzettingen bedekt, zodat de daring er aan het oppervlak lag. Hier moest men de meters dikke veenlaag maar afgraven. Dit was het geval in de Frans-Belgische Moeren en in de Lage Moere van Meetkerke; ook in de streek van Zevekote werden enkele kleine veengebieden (o.a. de Bazelaar en de Rietbos) afgegraven. Na de veenontginning bleven in deze gebieden grote waterplassen over, die in de 17^de eeuw werden drooggelegd.

Over 't algemeen moest men echter eerst de kleilaag verwijderen voordat men het onderliggend veen kon uitdelven.

Hierbij kan men een onderscheid maken in hetgeen wij noemen de systematische exploitatie op grote schaal en de dorps- en privé-exploitatie op kleinere schaal.

Bij de systematische exploitatie werden grote aaneengesloten oppervlakten ontgonnen (o.a. door grote abdijen zoals Ter Duinen), waarbij het veen op keurige wijze volledig uit de bodem werd gehaald. Meestal werd uitgeveend in lanen. Het veen werd in een strook blootgelegd door het afgraven van het kleidek; in deze strook of laan werd het veen uitgedolven, waarna de laan werd opgevuld met grond afkomstig van een volgende laan. Een kenmerk van dergelijke systematische veenexploitaties is de grote zorg met dewelke ze uitgevoerd werden. Na de ontginning werd het land weer mooi effen gelegd en in cultuur genomen. Hier en daar vindt men er hoger gelegen, niet uitgeveende percelen; dit zijn de ‘legakkers’ waarop het veen werd opgestapeld vooraleer vervoerd te worden. Tot de systematische ontginningen moeten ook de boven aangehaalde ‘Moeren’ gerekend worden; deze uitgestrekte gebieden werden zorgvuldig afgeveend en het is een grote zeldzaamheid er nog een weinig veen te vinden.

[p. 227]

De kleinere exploitaties, meestal voor dorps- of privégebruik, gebeurden volgens een andere methode. Hier werden meestal putten gegraven waaruit men het veen delfde; daarna werden deze putten min of meer opgevuld. Het resultaat van dit weinig zorgvuldig werk is dat het terrein zeer oneffen achterbleef. We kennen tal van dergelijke percelen (o.a. in de streek ten zuiden van Oostende en ten zuiden van Heist), die voor meer dan 1/4 uit waardeloze, moerassige putten bestaan, nl. oude veenputten.

Voornaamste ontginningsgebieden

Tijdens de opname van de bodemkaart van de Polderstreek⁽¹⁾ was het ons mogelijk een inventaris op te maken van de uitgeveende gebieden. Zowel kleine daringstekerijen, van soms slechts enkele aren grootte, als grote systematische exploitatiegebieden van tientallen of honderden hectaren, werden nauwkeurig op kaart gezet. In het terrein herkent men de uitgeveende gebieden aan hun sprongsgewijze lagere ligging en hun rechtlijnige afgrenzing, hetgeen er op wijst dat men met mensenarbeid te maken heeft. Ook het bodemprofiel vertoont duidelijke sporen van de veenontginning: de polderklei is vermengd met talrijke zwarte veenbrokjes.

We schatten de uitgeveende oppervlakte op ongeveer 10% van de totale oppervlakte van de Polders, hetgeen betekent dat duizenden hectaren werden geëxploiteerd. Sommige gemeenten werden volledig uitgeveend (b.v. De Moeren), andere voor 10 à 20% (b.v. Wilskerke, Slijpe, Leffinge, Houtave, enz.), terwijl in sommige gemeenten, meestal in de jongste polders (Nieuwland) gelegen, geen veen werd gedolven (b.v. Lapscheure).

Het voorkomen van uitgestrekte daringstekerijen hangt af van:

1.	De aanwezigheid van een dikke veenlaag. Inderdaad komt in de Polders niet overal veen in de ondergrond voor. Men treft het veen aan in de zgn. kommen, dit zijn van

(1) Dit werk werd uitgevoerd in het kader van de opname van de Bodemkaart van België onder leiding van Prof. Tavernier, Directeur van het Centrum voor Bodemkartering (gesubsidieerd door het Instituut tot Aanmoediging van het Wetenschappelijk Onderzoek In Nijverheid en Landbouw).

[p. 228]

nature laag gelegen gebieden waar, onder een zware kleilaag, veen ligt.

2.

De kwaliteit van het veen. Niet alle veen is even geschikt als brandstof. Als voornaamste eis wordt gesteld dat het veen zo zuiver mogelijk zij, t.t.z. dat het zo weinig mogelijk slib bevat en dus weinig as geeft. Dit is het geval voor het mosveen. Het rietveen en in vele gevallen het bosveen zijn slibrijk en daardoor minder geschikt als brandstof. Dit verklaart waarom in de grote kom van Lampernisse zo weinig veen werd gedolven: hier immers vloeide tijdens de veenvorming de Ijzer, die slib aanvoerde en afzette, waardoor het veen ongunstige brandkwaliteiten verkreeg.

In de bijgaande figuur hebben we de voornaamste daringstekerijen van de Polders op kaart gezet⁽²⁾. Het zijn:

1.	De Moeren. De meters dikke veenlaag, die de Moeren bedekte werd afgegraven door de abdij Ter Duinen. De aldus ontstane laagte liep onder water en werd in de 17^de eeuw drooggelegd (droogmakerij).
2.	De Buitenmoeren. Dit gebied, dat zich als een gordel om de Moeren uitstrekt, werd mede in de systematische ontginning betrokken.
3.	Ten zuiden van Veurne liggen enkele kleinere daringdelverijen van het type der privé- of dorpsstekerij.
4.	Ramskapelle-bij-Nieuwpoort. Uitgestrekt uitgeveend gebied.
5.	Nieuwkapelle, Oudekapelle. Onregelmatige veenexploitatie.
6.	De Broeken van Woumen. Grote aaneengesloten uitgeveende oppervlakte. De Blankaart (6B), een uitgestrekte plas, is ontstaan ten gevolge van het veendelven.
7.	Slijpe, Leffinge, Mannekensvere, Schore, St-Pieters-Kapelle, Leke. Sterk versnipperd privé-exploitatiegebied.
8.	Zevekote. Rond de zandopduiking waarop Zevekote-dorp ligt, strekte zich een gordel onbedekt veen uit, dat werd afgegraven. Hierdoor ontstonden enkele moerassige laagten, zoals de Bazelaar en de Rietbos.
9.	Wilskerke. Uitgeveend blok van een honderdtal hectaren met enkele typische legakkers, waarop soms kleine woningen staan.
10.	Ten zuiden van Gistel ligt een uitgeveend blok van 50 hectaren.

(2) De nummers komen overeen met deze van de figuur.

[p. 229]

De voornaamste daringstekerijen in de polders

1. De Moeren. - 2. De Buitenmoeren. - 3. Zuiden van Veurne. - 4. Ramskapelle-bij-Nieuwpoort. - 5. Nieuwkapelle, Oudekapelle. - 6. De Broeken van Woumen. - 7. Slijpe. Leffinge, Mannekensvere, Schore, St-Pieters-Kapelle, Leke. - 8. Zevekote. - 9. Wilskerke. - 10. Zuiden van Gistel. - 11. Houtave. - 12. De Lage Moere van Meetkerke. - 13. Uitkerke, Nieuwmunster, Zuienkerke. - 14. Gebied tussen Dudzele en Heist. - 15. Oostkerke-bij-Brugge.

[p. 230]

11.	Houtave. Systematische daringstekerij van enkele honderden hectaren. Naar Stalhille toe is het gebied meer versnipperd, ten gevolge van het voorkomen van talrijke niet-uitgeveende, smalle kreekruggen (zeer goed merkbaar in het landschap als lange, smalle hoogten, waarop de bewoning is gevestigd).
12.	De Lage Moere van Meetkerke. Een meters dikke veenlaag werd afgegraven, aan de rand van de Lage Moere uitgegraven. De ontstane plas werd in de 17^de eeuw drooggelegd (droogmakerij).
13.	Uitkerke, Nieuwmunster, Zuienkerke. Onregelmatige privé- veenontginning.
14.	Het gebied tussen Dudzele en Heist. Hier ligt een exploitatiegebied van honderden hectaren grootte, doorsneden door talrijke, hoge zandige ruggen. Dit gebied werd waarschijnlijk ontgonnen door Ter Doest.
15.	Oostkerke-bij-Brugge. Nogal systematisch uitgeveend gebied van ca 100 ha.

Buiten deze 15 belangrijke daringdelverijen liggen in de Polders nog tientallen kleinere ontginningsgebieden, die we echter niet kunnen vermelden maar die alle op de bodemkaarten werden aangetekend.

J. Ameryckx en F. Moormann,
Centrum voor Bodemkartering - I.W.O.N.L.