Biekorf. Jaargang 64

[p. 84]

Het verrijzenisspel te Damme
1411-1554

Voor de vergelijkende studie van het Verrijzenisspel in onze Vlaamse steden kunnen de volgende gegevens uit de stadsrekeningen van Damme nuttig zijn. Dit eerste overzicht delen we hier mede als inleiding tot een voorgenomen publicatie van de volledige rekeningposten. (Alg. Rijksarchief Brussel).

Benamingen van het spel

[Spel van] Ons Heren Verrizenesse 1411-1422.

Spel van Ons Heeren Passie ende Zine Verrisenesse 1433.

Moraliteit ter eere vander Verrisenesse van Onsen Heere 1451.

De Verrisenesse van Onsen Heer 1452.

Spel vander Resurexie ons Heeren 1457.

Ons liefs Heeren Verrizenesse 1450 1466.

De Resurexie van Onzen Heer 1474.

De Resurexie 1477 1494.

De Verrysenesse van onsen Sceppere ende Makere den Heere Almachtich 1482.

De Verrisenesse 1501 1513 1528.

Plaats van opvoering

Alleen voor de jaren 1411-1422 zeggen de rekeningen uitdrukkelijk dat het Verrijzenisspel gespeeld werd ‘in de kercke’. De stadsklerk heeft het, na 1422, niet meer nodig geacht de plaats - die blijkbaar tot omstreeks 1460 de kerk gebleven is - in de rekening te noemen. Uit de volgende benamingen van de spelers mag men misschien afleiden dat vanaf 1460 het spel vóór de kerk of op het kerkplein werd gespeeld.

Spelers

De priesters van de O.-L.-Vrouwekerk worden uitdrukkelijk genoemd in 1411 en 1433. Zij vormen met andere ‘ghesellen van der kerke’ (die geen priester zijn een ‘gheselscap’. Bij deze clerici voegen zich in 1423 ook nog ‘andre ghesellen met hemlieden’ die geen geestelijken zijn.

De benaming ‘ghesellen van den choore’, die in 1455 en 1456 voorkomt, hangt blijkbaar samen met de instelling omstreeks 1450 van de Zevengetijden te Damme en de daar-

[p. 85]

mede verbonden verheffing van de geestelijken tot koorpriesters. In 1457 worden ze ‘heeren’ genoemd. Van 1460 af schijnt het Verrijzenisspel te zijn overgegaan in de handen van een speelgroep of -gilde van ‘abbatementers’ die in 1481 als ‘ghezellen vander Retorycke’ optreden. De geboorte van de rederijkersgilde van Damme blijkt op die jaren 1460-1481 te mogen gesteld worden.

De volgende teksten bieden een grote afwisseling waarin zich toch een duidelijke evolutie aftekent.

De priesters en andere ghesellen van der kerke 1411.

De ghesellen 1417 1454.

De ghesellen vander kerke ende andere 1422.

De ghesellen vander kerke ende andre ghesellen met hemlieden 1423.

De priesters ende andere ghesellen 1433.

De ghesellen vander kercken doe die speilden eene moraliteit vander Verrisenesse Ons liefs Heeren 1450.

De ghesellen vander kerken 1451 1452 1466.

De ghesellen vanden choore 1455 1456.

De heeren vander kerke 1457.

De ghesellen van Onser Vrauwen kerke in den Dam 1458.

De abbatementers die ons Heren Verrisenesse speilden 1460.

De speilders van Ons Heren Verrysenesse 1463 1468.

De speilders vander kercke 1464.

De ghezellen van der Retorycke 1481 1494.

't Geselscap vanden Retorycke 1497.

Die van der Rethorike 1509.

De speilders die de verrysenesse speilden 1554.

Dagen van opvoering

De stadsrekeningen 1488-1492 en 1498-1499 ontbreken. Niet alle rekeningen bevatten uitgaveposten voor het Verrijzenisspel. De uitgaven betreffen meestal wijnpresenten aan de spelers; voor sommige jaren ontbreekt de datum.

De opvoeringen hadden plaats:

op Beloken Pasen 1411 1422 1433;

op Paasmaandag 1450-1452;

op Paasdag 1454 1455;

op Goede Vrijdag (26 maart) 1456.

Gedurende de periode 1461-1554 wordt het spel gewoonlijk uitgevoerd op Paasmaandag: ‘smaendachs in de paessche daghen; upden tweesten paeschdach’. Uitzondering brachten de jaren:

1475 1480 1485: op de zaterdag voor Palmzondag;

1481 en 1483: op Paasdinsdag.

[p. 86]

Het Verrijzenisspel van Damme had een grote befaamdheid en trok de mensen aan uit het ommeland en zelfs uit Brugge. Een post uit de Brugse stadsrekening van 1543-44 (f. 96^v) leert dat ‘veel volcx [uit Brugge] ... ghecostumeirt waeren te Damme te gane omme de verrissenesse aldaer te zien spelene’. In 1544 speelden de ‘ghesellen van St.-Gilliskercke’ te Brugge zelf ‘de verrisenesse Ons Heeren up 't kerckhof aldaer’ en ontvingen daarvoor van de wetheren een wijnpresent van 16 schellingen. De stadsregering van Brugge begunstigde de onderneming van de gezellen van St.-Gillis omdat ‘daermede veel volcx hier in stede ghehouden was’, Bruggelingen die anders ‘te Paesschen’ naar Damme gingen kijken en verteer maken, tot nadeel van de wijn- en bieraccijnzen van hun eigen stad.

r. vandenberche en a. viaene