Utrechts oorlogslasten (1572-1577),
Medegedeeld door Dr. K. Heeringa.

Het mag algemeen bekend geacht worden, dat de overlast, die de provincie Utrecht in de jaren 1569-1577 van de ingelegerde, doortrekkende en muitende soldaten heeft geleden, haar van de Spanjaarden afkeerig gemaakt heeft en zich onder het gezag van den prins van Oranje heeft doen stellen. Een gelijktijdige geschiedschrijver van het beleg van het kasteel Vredenburg1) heeft in kleuren en geuren verhaald, wat de stad Utrecht met name te verduren heeft gehad in de jaren 1569-1572, van het daar ingekwartierde tercio van Lombardije, uit straf voor het hardnekkig verzet tegen de invoering van den Tienden penning. Tal van bijzonderheden omtrent het trekken van troepen door het gewest tijdens den oorlog in Holland vinden wij in een eveneens gelijktijdige Utrechtsche kroniek over 1566-15762), bij Bor en bij vele anderen. De hier volgende stukken zullen onze kennis, wat de hoofdzaak aangaat, niet wijzigen of vermeerderen. Evenmin geven zij een volledige opsomming van wat Utrecht heeft geleden, een volledigheid, die bij gemis aan de noodige bronnen niet is te verkrijgen en waarop wellicht niemand prijs zou stellen. Intusschen lijkt het niet misplaatst, om nog eens de aandacht te vragen voor ge-

beurtenissen in deze provincie, welke zich afspeelden in het tijdvak, dat aanving met de verrassing van Den Briel, welke in het vorige jaar op bijzondere wijze is herdacht.

Bij meer dan een gelegenheid hebben de Staten van Utrecht aanleiding gehad, om een berekening te maken van de onkosten, die hun gewest ten behoeve van 's konings troepen had moeten maken. Toen Requesens een bede tot hen richtte van 200.000 gulden, hebben zij allerlei bezwaren gemaakt en den landvoogd doen toestemmen, 23 April 1575, dat zij mochten ‘rabbattre de ladite somme jusques à cent et cincquante mil livres, tout ce qu'il se trouvera par compte ou estatz d'eulx avoir esté payé aux gens de guerre ou aultrement, et dont Sadite Excellence s'en remectra audit compte ou estatz, qui sera examiné par ceulx des finances de Sadite Majesté1)’. De Staten hebben later beweerd, dat bij onderzoek van de specificatie en van andere schrifturen, welke zij aan hunne gedeputeerden te Brussel gezonden hadden, zou blijken, dat er veel meer dan 150.000 gulden opgebracht was2). De specificatie, welke hierachter in de eerste plaats is uitgegeven, naar het origineele stuk in het archief van de Staten nr. 172, komt tot een bedrag van ruim 106.000 gulden, maar daarbij is niet gerekend, wat het platte land had moeten leveren; hiervoor wordt verwezen naar papieren, die Floris Thin onder zich had. Er is dus geen bezwaar om het stuk te houden voor de door de Staten genoemde specificatie; zij geeft ons dus een overzicht van de bewijsbare of althans zeker bekende uitgaven ten behoeve van 's konings troepen tot in het laatst van 1574, of voor onderdeelen tot het begin van 1575.

Toen in den zomer van 1577 tot afdanking van troepen kon worden overgegaan, gevoelde men wederom de behoefte aan opgaven van hetgeen deze vroeger hadden

ontvangen, wat men bij de afrekening zou kunnen korten. De resolutiën van de Staten zijn te dezen opzichte zeer onvolledig, algemeene rekeningen ontbreken geheel en de nog aanwezige bescheiden vertoonen ook bedenkelijke lacunes. Nochtans geeft de inhoud van den bundel in het Staten-archief, nr. 149, ‘Specificatiën en andere stukken betreffende de gelden, opgebracht door de dorpen van het Sticht tot onderhoud der soldaten, 1573-1577’ in zekeren zin een aanvulling van de lijst van 1575, omdat hier het platteland behandeld is. Nr. 154 van hetzelfde archief, een ‘rekening van den kameraar der Staten over de penningen, door de Staten uitgezet voor de fortificatie van De Vaart, 1574’ behoort er bij. Zonder twijfel kunnen in de archieven van de kapittelen en de steden van Utrecht en wellicht elders nog verwante bescheiden aangetroffen worden, maar aangezien toch geen volledigheid bereikbaar is noch begeerd wordt, heb ik daarnaar geen stelselmatig onderzoek gedaan en mij tot de beide genoemde nummers uit het Staten-archief beperkt.

In nr. 149 bevindt zich een tamelijk omvangrijke lijst, welke ik hier niet opgenomen heb, hoewel zij van veel belang kan zijn, wanneer zij in verband gebracht kan worden met andere bescheiden. Zij somt de ‘ordonnantiën, quitantiën ende andere munimenten van zijne entremisen’ op, welke François de Houssart, commissaris voor de betaling der troepen, 27 September-2 October 1576 vertoond heeft aan Dirk Canter en mr. Librecht van der Molen, schepenen van Utrecht. De lijst bevat 417 posten, waarvan de oudste van Juli 1575, de jongste van 20 September 1576 is, en wier totaal bedrag volgens mijne optelling 123404 pond Vlaamsch, 13 schellingen, 2 penningen is. Het is niet duidelijk, wat den commissaris bewogen heeft van zijn administratie inzage te geven, maar de datum sluit uit, dat het stuk op bevel van de Staten-Generaal is opgemaakt. Wel is in de volgende maanden door de gedeputeerden van deze veel met Houssart gehandeld1) en bij die gelegenheid kan de

lijst eenigen dienst bewezen hebben. Zij leert wat de troepen hebben ontvangen, maar niet wie het geld opgebracht hebben.

Een enkele quitantie, die reeds uitgegeven is1), kon mede worden weggelaten, evenals een op zichzelf staand document betreffende het tijdelijk in gebruik geven van een aantal quitantiën in Mei 1577, dat geen licht geeft omtrent de personen, die de daarin vermelde bedragen verschaft hebben, terwijl van een paar brieven van Bossu in noten bij nr. I melding gemaakt is.

Van het overblijvende is een aanteekening voorop gesteld, die het bijeenbrengen van het geheele dossier verklaart; verder is de stof plaatselijk gerangschikt. De rekening van de versterking aan De Vaart, waartoe het grootste deel der provincie mee heeft moeten bijdragen, wordt gevolgd door de stukken betreffende de lasten van het Overkwartier, die het grootste getal opleveren; zij bestaan uit een specificatie, die in haar geheel, en een aantal bijlagen, die voor zoover noodig worden medegedeeld. Met die stukken betreffende het Overkwartier hangen nauw diegene samen, welke handelen over Wijk-bij-Duurstede; deze zijn dus daarachter geplaatst. Het overige deel van de provincie wordt vertegenwoordigd door twee stukken uit Soest, een vrij slordig document uit Vreeland, dat wat den tijd van ontstaan betreft, zou mogen gebracht worden tot de stukken, die Thin in 1575 onder zich had - zie boven -, drie uit de Proosdijlanden en één uit Montfoort.

K.H.

I. Lijst van de ten behoeve van 's konings troepen verschoten gelden, welke behooren te worden afgetrokken van de door Utrecht toegestane bede (1575).

Specificatie ende declaratie van de verschooten ende geleende penningen, dyewelcke bij de Eer(waerde)

heeren prelaten ende capittelen van de vijff ecclesiën, dye twe clergie, als abten, abdissen ende conventen, Louff van der Hair, als camerair van de Staeten, mitsgaders dye regierderen, burgeren ende ingesetenen, zoe adel als onadel, der stadt, steeden, dorpen ende platte landen van Utrecht, aen de gouverneurs, deur expresse ordonnantie van deselve, mitsgaders den commissaryen van den hoeve provinciael, capiteynen, hopluyden ende bevelhebberen van zijne Ma.^t tot dienste van deselve leeninge verschoten, geleent ende verstreckt hebben1).

Leeninge by de vijff ecclesiën int generael.

Dye kercke van den Dom.

Item dye executoiren van mijn heere dye Domproest zaliger memoriën hebben aen handen van mr. Willem van Dyemen, raidt ordinaris shooffs provinciaels van Utrecht, geleent deur ordonnantie ende begeerte van mijn genadigen heere dye grave van Boussu voirscr., omme tot leeninge ende onderhout van de soldaten van zijne Ma.^teyt onder zijne Genade regimente wesende te strecken, blijckende bij zijn G. hantschrift, de somme van 1000 g.

Dye kercke van Oudemunster.

Die kercke van St. Pieters.

Dye heeren van St. Jans.

Dye kercke van St. Mariën tUtrecht.

Leeninge gedaen bij den twe clergie int generael.

Leeninge gedaen bij de conventen int particulier.

Somma van de leeninge bij den convente int particulier gedaen 774 g.

Somma van de leeninge van de 2^e clergie, zoe int generael als particulier, beloopt 2949 g.

Somarium van de leeningen in als bij de vijff ecclesiën ende twe clergie, zoe int generael als particulier gedaen, beloopt ter somme toe van 8302 g.

Andere leeninge, verschot van penningen bij Louff van der Hair, cameraer van de drye Staeten slants van Utrecht, zoe deur bevel van den gouverneurs, raide provinciael, alsdoen representerende dye Staeten van de landen van Utrecht, als capiteynen, hopluyden etc., voor ende bij de Staeten slants van Utrecht gerestitueert zijnde nae gedaen1) uuyter Staeten burse ende gelt, waervan dye ver(i)ficatiën berusten onder mr. Floris Thin, ergo te vergeeffs dselve hier specifice te stellen.

Louff van der Hair, camerair.

Leeninge bij dye regierders der stadt Utrecht gedaen. Bij specificatie hiernae volgende.

Leeninge ende verschot van penningen gedaen bij dye van Amersfoirt ende andere kleyne steeden. Amersfoirt.

Rhenen.

Wijck.

Montfoirt.

Somma van de vier steden beloopt 23537 g. 2 st.

Sommarum van de stadt ende vier steden slants van Utrecht 57963 g.

Andere leeninge gedaen int particulier bij de burgeren ende inwoonders der stadt Utrecht, duer ernstich versouck van mijn heer van Groesbeeck, alsdoen gouverneur van Utrecht, aen handen van zeeckere gecommitteerden uuyten raide provinciael van Utrecht, als namentlick mrs. Willem van Dyemen, Johan van Lent, Anthonis van Grispe ende Bruxelles.

Particuliere leeninge bij den burgeren ende ingezetenen van Utrecht gedaen.

(Rijksarchief in Utrecht. Staten-archief nr. 172.)

II. Aanteekening van N.N. over de betaling en afdanking van troepen (Juni 1577).

Zal noodich wesen van den Staten van Utrecht wegen te doen publiceren, dat alle dorperen oft officiers van denselven in der ijl overbringen alle hantscriften van den hopluyden ofte bevelhebberen, ten eynde men dieselve mach den voergenoemden hopluyden corten.

Item zoo de weduwe van Jan van Eck1) ende de schout van Werckhoven eenighe brieven onder hem hebben, zoude wel behooren, dat men hem dieselve affnaeme.

Item te solliciteren, dat iemant van den Staten geliefde present te wesen, als Haussart de hantscriften van den hopluyden zal overleveren, ten eynde die voergenoemden Staten moegen weten, wattet hen profiteren zal mogen.

Oock eenighe requisitoriaelbrieven aen den grave van Culemborch, ten eynde sijne G. gedooghen wille, dat men daer die affrekeninge maecke.

Item de Staten aen te geven, dat ick op de Vaert wesende, zal overschicken de brieven, waerbij blijckt, dat het regiment des graven van Boussu affgedanckt is2).

Item dat haer E. gelieve te scrijven, wat tijde ick hier gearriveert zij.

Item te ver..... van mr. Jan van We ende Lynden an den regierders van de stadt.

(Rijksarchief in Utrecht. Staten-archief nr. 149.)

III. Uittreksel uit de rekening van ontvangsten en uitgaven ten behoeve van de versterking aan De Vaart, 1574-1576.

Rekeningen ende bewijs Louffs van der Haer, cameraer van den dryen Staten slants van Utrecht, van seeckere omgeslaegen penningen, die bij den dryen Staten voorgenoempt, onder1) approbatie van den hove van Utrecht in date den sevenden Augusti anno vier ende tseventich, opten dorpen van 't Overquartier uuytgesedt ende ommegeslagen zijn geweest, diewelcke bij den voirscr. cameraer geëmployeert sijn in sterckmakinge ende scansinge van de Vaert etc., gereeckent in ponden, schellingen ende penningen van veertich grooten Vlaems tpondt2).

Ontfangen voor deerste settinge, gedaen den sevenden Augusti anno vier ende tseventich.

Die deerde raminge bij den Staten voorscr. gedaen opten quartier van Eemlandt, tNederquartier ende Overquartier, daermede te vervallen die voorder oncosten van de fortificatie van de Vaert den twintichsten Decembris anno vier ende tseventich.

Uuytgeven.

(Rijksarchief in Utrecht. Staten-archief nr. 154.)

IV. Specificatie van de verschotten van de dorpen in het Overkwartier, 1573-1575.

Specificatie van alle alzulcke leningen als die dorpen vant Overquartier slants van Utrecht in den jaren 1573, 74 ende 75 verleden, volgende dordonnantiën van den stadthouders ende den hove provinciael van Utrecht, hebben moeten doen tot onderhout van Zijne Ma.^ts soldaten in tselve quartier ende daeromtrent gelegen hebbende.

Noch leninge gedaen bij die van Nederlangbroek ende Sterckenborch.

Leninge gedaen bij die van Hagesteyn.

Totalis sommarum soe belopen alle dese voirscr. Sommen tesamen 13927 gulden 3 stuvers 8 p.6).

Memorie van tgene sommige dorpen vant Overquartier den gedeputeerden van den Staten angebrocht hebben nopende de montcosten van de Hoichduytsche aldaer gelegen hebbende.

Ende dit al behalven tgene dandere derpen vant Overquartier te coste gehadt hebben, daervan zij an de Staten geen anbrenginge gedaen en hebben.

V. Omslag over de dorpen van het Overkwartier, 1573. (Bijlage bij no. IV).

(A. 1). Dye stadthouder, president ende raden des Conincx tUtrecht doen kondt allen luyden, alzoe dye Exc. van den hertoge van Alva, marquys van Coria, stadthouder ende capitaine general van de Co. Ma.^ts Nederlanden, omme te bewaren dye sterckte van der Vaert tot conservatie ende welvaren van desen lande van Utrecht, bij diverssche missiven den hove wel expresselicken bevolen ende geordoneert heeft, dat men dye knechten aldaer leggende mit leninge zoude doen onderhouden bij den dorpen dairontrent ende oeck onder den quartiere van Wijck gelegen, ende oeck heure betalinge te doen hebben van acht dagen tot dagen, opdat dvoirnoemde knechten nyet geoirsaeckt en zouden zijn omme uuyt huerre schansschen te lopen, het platte lant metten huysman gansselijck the ruyneren ende oeck dye Vaert int peryckel te stellen van bij den vijanden gheoccupeert ende overwallen the worden, soe eyst, dat tvoirscr. hoff, omme te vinden het onderhout van den knechten, zoe op de Vaert als opten huysse van Duerstede bij Wijck leggende, uuytgeseth heeft op den naebescreven dorpen ende plaetssen dye somme van twechondert ende vijftich gulden ther weecke te betalen ende leveren, elcx voir zijn quote ende portie van acht dagen tacht dagen, bij

den schouten van elcken dorp, the weten tweehondert guldens binnen deeser stadt Utrecht aen handen van Jan van Eck, dye tvoirscr. hof dairtoe gecommitteert heeft ende committeert bij desen, ende binnen Wijck aen handen van Dierick van Oistrum, schout aldaer, vijftich guldens; welverstaende, dat elck van den voirnoemden schouten ende dorpen het eerste payement van de tweehondert guldens als boven ghereet zullen opbrengen in handen van den voirnoemden Jan van Eck op Sonnendage toecommende den 6^en van deser, ende tselve alsoe continueren van acht dagen tacht dagen, totdat - met Godts hulpe - anders hierinne versien sal wesen. Ende is de voirscreven zettinge ghemaeckt als hier volcht:

Aldus gedaen ende geordoneert tUtrecht den 4^en Septembris 1573. Ende was onderteykent: Scrijvers. Ende stondt noch onderteykent: Ghecollationeert tegens zijn originael ende bevonden dairmede taccorderen van

worde tot worde bij mij. Ende was onderteykent: Bouckaert.

Dese copie is gecopieert uuyt een copie ende was gecollationeert jegen zijn principaele ende accordeert dairmede. Bij mij, secretaris tot Hagen: Jan Claesz. secretaris subscripsit.

VI. Omslag over eenige dorpen in het Overkwartier, 1574. (Bijlage bij no. IV.)

(B. 1). Wij don Fernando de Lannoy, grave van La Roche, stadtholder, gouverneur ende capiteyn generael van Artoys, Hollant, Westvriestlant, Utrecht, ordoneren den maerschalck Claes van Dolre van Wijck, op te brenghen uuyt zijn quartier tot behoeff van de zoldaten van mijn here Lettres, sdaechs tot drie dagen gerekent ende aen een een (sic) gedurende, tzestich Carolus guldens, den gulden tot twyntich stuyvers stuck gerekent; ende sal van den voorscr. heer van Lettres quitantie nemen, dat hij beloven zal van de eerste leeninghe, die der op hant is te comen, dselve penningen wederomme te restitueren, ende gerestitueert sijnde, dselve wederomme te mogen geven den huysluyden, aen dewelcke hij die gecolligeert sal hebben. Gegeven tUtrecht desen 19^en Juny 1574. Onder stont: Don Fernando de Lannoy; ende in margine was gedruct des graven casset. Ende op dander sijde stont aldus:

Dese moeten betalen tot onderhout ende leeninghen van de soudaten leggende jegenwoordelicken tot Ameronghen, ter somme van hondert tachtentich guldens aen handen monceur Lettres, coronel.

180 Aldus gedaen tUtrecht den 19 Juny 1574.

VII. Omslag over eenige dorpen van het Overkwartier, 1574. (Bijlage bij no. IV.)

Eersaeme, vrome, dy scouten ende naebuyren hieronder benuempt, sult well doen ende betalen dese cappeteyn van de Laere dese zomme, daer ghijluyden doer ordenantie ende beveele van mijn heer die stadthouder op gestelt zijt. Ende van des te doen en blijft in geender gebreecke, wandt Co. Ma.^ts dinste sulcx requereerdt ende Sijne Maejestaet belieft. Dus doende suldt well, ofte anders mueget ghijluyden verwachten dy scaede ende executie, dy die soudaeten mit der hant uluyden aendoen sullen. Godt bevolen. Tot Utrecht, den 23 dach Juny anno 1574.

Uwen (?) vrundt.

Ende is onderteykent bij Nicolaes van Dolder.

Somma dese som is bedraegende alle daege ende alle daege ter somme tot ses ende dertich gulden.

Gecollationeert tegens prinsepaell ende is daermede bevonden taccorderen bij mij: Peter van Vel..., secretarius tot Doorn.

VIII. Omslag over eenige dorpen van het Overkwartier, 1574. (Bijlage bij no. IV.)

Ghij gemeente ende habetante van den dorpe van Overlanckbroeck, Nederlanckbroeck, Leersum, Derthuysen. Alsoe wij verwachten het secours van gelde van Sijne Ma.^ts omme te delivreren den soldaten, ick bidde uleeden terwijlen U die favoeur te doene leeninge tsamen te doene totter sommen van honderd vijftich gulden, diewelcke ick ulieden belove wederomme bij mijn handen te restitueren, also haest hetselve secours gecomen sall

sijn; dwelcke ghijleden sult leveren in handen van den vendrich van hoopman Losecot, brenger deses. Ende ist saecke, dat ghijt tselve in gelde nyet opbrengen en condt, wilt sovele in coren opbrengen totter voirscr. somme toe. Gegeven tUtrecht, desen 10^en Septembris 1574.

Gecollationeert tegen sijne principaell ende daermede bevonden accorderende. Ende was ondertijkent met groote letteren: Don Fernando de Lannoy.

Bij mij: Cornelis Claesz. Cock, wonende binnen Wijck.

IX. Lijst van uitgaven voor 's konings troepen gedaan door Overlangbroek, 1576.

Dit naebescreven sijn alsulcke lasten, leningen, discussie ende excussie, als het dorp van Overlambroeck gehadt, gedaen ende geleden heeft van den eersten January totten 13^en Decembris 1576.

X. Staat van uitgaven voor 's konings troepen gedaan door Overlangbroek, 1576-1577.

Dit naebescreven sijn alsulcke lasten als die van Overlancbroeck geleden hebben van den 14^en Septembris tot in Martis 1577.

XI. Quitantie van hopman Breekwolt voor die van Wijk, 1572.

Wij, Hartich Breekwolt van Dinsslaecken, hopman der Co. Ma.^t, onser alre genadichste heere, belije ende bekenne mits dese ontfangen te hebben van die van den gerechte van Wijck bij Duerstadt in den landen van Utrecht die zomme van tweehondert ende vijftich keyser Carolus gulden van 20 geëvalueerde stuvers tstuck, die die van den gerechte voirscr. mijn opgebrocht ende geleent hebben ten versoucke ende begheerte van den edelen heere die heere van Groessbeeck, lieutenant van mijn genadige heere die grave van Bossu als stadthouder van den landen van Utrecht, ende uut huere gemeente vergadert ende opgebrocht hebben tot leeninge van tvendele knechten onder mijn wesende. Belovende diezelve penningen wederom te betalen ende te restitueren die voorscr. van den gerechte, tot wat tijde ick die van Co. Ma.^t zijn gecommitteerde, ofte van die voorscr. heere van Groessbeeck wederom ontfangen zell hebben ende

mijn bevolen zell wesen die van den gerechte voorscr. die penningen voorscr. te restitueren. Des toorconden heb ick mijn hantteycken ende signet hieronder gestelt desen lesten Augusti anno 1500 twe ende tseventich.

Hartych Breekwolt, hoeptman1).

XII. Aanstelling van den Schout van Wijk tot ontvanger der penningen tot onderhoud van de soldaten op het kasteel aldaar, 1573.

De president ende raiden sConincx tUtrecht.

Eersaeme ende discrete. Alsoe geordonneert is die van den dorpen vant Overquartier, elcx in huer regard, tot onderhoudinge van de knechten leggende op den huyse van Duerstede tot Wijck, van weke te weke op te brengen sekere somme van penningen, belopende te samen ter somme van vijftich Carolus gulden sweecks, ende van noode is ymant gestelt te werden totten ontfanck ende collectatie van de voirscr. penningen, soe hebben wij u

gecommitteert ende committeren bij desen totten ontfanck, collectatie ende uuytreyckinge van de voirscr. penningen, ordonnerende u overzulcx dairtoe te verstaen, sonder eenichsins in gebreke te blijven. Gode bevolen. Gescreven tUtrecht, den 2^en Augusti 1573.

A. van der Burch.

Eersaemen ende discreten Dirck van Oestrum, schout der stede [van] Wijck bij Duerstadt.

(Hieronder geschreven:) Om te effectueren het inhouden deser missive hebbe ick onderscreven gesubstitueert Jan van Oestrum, mijn soen, om saick ick te synnck(?) van synensch(?) noch franchoys niet kindech en weess1).

Dirck van Oestrum.

XIII. Nadere aanschrijving aan den schout van Wijk, 1573.

De president ende raiden sConincx in den hove van Utrecht.

Eersaeme ende discrete. Wij seynden u hierbij gevoucht copie van zekere nyeuwe uuytsettinge2) deur bevel van zijne Excellentie bij ons gedaen op de dorpen van tOverquartier, omme te vynden de penningen tot onderhoudinge van de knechten zoe leggende tot Duyrstede als op de Vaert buyten Utrecht, naer dewelcke ghij u voortaen zult reguleren int collecteren ende distribueren van de vijftich gulden tot behoeff van de knechten liggende op Duyrstede voorscr, ende nyet naer die eerste settinge, sonder van zulcx te doene eenichsins te blijven in gebreke. Gode bevolen. Gescreven tUtrecht, den 5^en Septembris 1573.

A. van der Burch.

Eersaemen ende discreten Dierck van Oostrum, schout van Wijck. (Receptum den 6^en Septembris voorscr.).

(Hieronder geschreven1): Dese quictantiën dienen totter ontlastinghe van den schout van Wijck ende gedragen totter sommen van 1209 £ 8½; ende heeft noch overgelevert eene hantscrift van don Diego de Cordua, bedragende achthondert seven ende dertich g., te samen

XIV. Request van de abdij Mariëndaal te Soest (1567-1576).

Generael declaratie der grote excessive costen, de tconvent te draghen gehadt heeft tot Zoest, van den tijden of dat mijn heer Groesbeick zalighe voir, ende die grave van Bossuw, die heer van Grootcarnis, die heer van Lannoy, die heer van Barrelimondt Hirgis nae, geregiert hebben etc. sijn dese navolgende.

In den eersten is te weten, dat overgheslaghen die grote angst ende costen, die sij hebben geleden ten tijden als zalige Breederoden uuyt Waterlandt coemende passeerden, ende benachtende tZoest, in tselve convent wort vervollicht van die zalighe graeff van Meighen, dewelcke costen ende ancxst sij niet wederom verwachten en wouden om eens seshondert gulden, de sij doe ter tijt leden, want het convent doe ter tijt van als beroeft wort, als al Amersfoirdt ende Eemlant kennelick was doe ter tijt.

Ten anderden, als het leegher aldereerst quam trecken doir Amersfoirdt op haerluden, soe is die ghanse doertocht geweest doir Zoest, te weten van ruyteren, knechten, waghens, paerden, hopluyden, capiteynen, de in alle doirtochten altijt int voorscr. schamel convent gelogiert

gehadt hebben, ende doe ter tijt tconvent schade geleden heeft boven die vijfhondert guldens.

Ten derden, het legher ligghende voir Haerlem, ist dickwils gebeurt, dat ytlicke regementen sonder getal soe nou ende dan, van ruyter ende knechten, waghens etc., dair hebben coemen ligghen twee, drie dagen lanck, ende niet alleen en hebben al opgegheten ende gedroncken, dat dair was, mair hair coern vant velt uuyt die berghen, schuyren etc. opgevoert tot haren wil ende des convents onwil, twelck tot diverssche tijden is geschyet, soedat sijluyden tot diverssche stonden, alst gebeurden, hair calculatie maicten, in somma belopende opt minste overgeslaghen boven die duysent Carolus guldens voir ende nae.

Ende dit alle in forme ende gedaente der lester Hoichduytsche regimente, de oick alderlest int voirscr. schamel convent onderhouden sijn gheweest tot vier manspersonen toe ofte soldaten den tijt van 30 weecken, in denwelcken elcke man daichs gerekent opt minste vijf stuver, soude ummers meer belopen in die 30 weicken voirscr. dan tweehondert 10 guldens. Ende die waghen mit die knecht, de hair int leste vertreck 11 daghen lanck most voeren ende dienen, diewelcke tgerecht hebben geëstimeert daichs 2 Philippus g., facit 27 g. 10 st.

Ten vyerden, soe tconvent voirscr. boven alle verteerde costen der soldaten, der ruyter ende waghenpaerden, dickwils hebben moeten doen zeckere scheynckagie ende leninghen nu ende dan aen diverssche capiteynen mit gereede penninghen om bij nacht ende ontijden te verhueden brantstichtinghe ende andere diergelijcke plonderinghe ende destructie, dewelcke penninghen sij al op commer hebben moeten halen wel ter somme toe voir ende nae tot 400 guldens toe, de al tot bellicier hebben moeten strecken, Godt betert.

Ten vijften, zoe het schamel convent alle daghe moet contribueren nae hair quote mit het gemeen dorp van Zoest desen turbel geduyrende in alle hair daghelicxse darpslasten, ende dat onse waghens noch continueerlicken daghelicxs moeten versuymen ons wercken, om die cappiteynen ende andere soldaten, als sij coemen, hair

moeten voeren mit waghens, dair sij begheiren te sijn, twelck sonder smijten ende stoten niet toe en ghaet. zoe is wel te presumeren, wairom tconvent sulcks te lijden staet of te verwachten staet.

Alzoe dat die regierders des convents voirscr. presenteren in desen, ten tijden des noet sijnde, bij eede te verclaeren, dat sij van tjair van tseventighen tot desen daghen toe doir desen turbulen tijt costen gedraghen hebben ongelijck meer dan die somme van twee duysent k. Carolus gulden opt minste gerekent.

Wairteghens hair jairlicxse incompsten niet meer en hebben moeghen bedraghen, om den convente van gealimenteert te werden, dan omtrint tusschen drie ende vierdalf hondert gulden jairlicxs, soe hair meeste schamel armoede, tot vijftallif hondert gulden jairlicxs, meest geleghen is in Zeelandt en Hollandt, van denwelcken tconvent voirscr. naest die vier jaren lestleden niet een stuver ontfanghen en heeft, ende nochtans hair uuytghaende losrenten evenwel hebben moeten betalen, blijckende bij seeckere quitancy dairvan sijnde, int noijt sij.

Dus moeghen mijn edele vermoeghende here ende setters der schattinghen, dair dit getoent sal warden, considereren de grote overvloedicheit, de dit schamele godtshuys moet gehadt hebben al dese verleden turbulen tijt geduyrende, Godt betert, de alle daghen beteren mach tot sijnder tijt, kosten wij menschen ons beteren, daert al aen geleghen is etc.

XV. Request van de ingezetenen van Soest, 1576.

An sijnder Genade.

Vertonen ende geven in alder ootmoet te kennen die scamele gemeente, buermeesters ende ingesetenen des dorps van Soust, alhoe dat sij supplianten sedert den sesten January verschenen ofte lestleden alle maent tot den sesten Augusti lestleden betaelt hebben, volgende uwer Genade ordonnantie, an handen der stat cameraer tAmersfoort, tot behoeff van den coronel don Hernando de Dolledo, de somme van vijff ende tseventich g., twelck

ansiende, sijn Genade hemluyden verleent hadde sijne saulvegarde, tenderende dat die van Soust daervoor een tijt lanck souden sijn bevrijt van vorder lasten ende forieren van soldaten; nochtannich tselvige nyt gebeurt en is, soe die van Soust terstont ende sonder dilay strax daernaer beswaert sijn geweest met twehondert Spaense soldaten, ider man gereeckent des daechs op sestien st., omtrent tseventich vrouwen, ider vrou op twaleff st. daechs, omtrent tachtich jongers, ider jonge tien st. daechs omtrent, ende oock met achendetwintich ruyteren, ider gereeckent, man ende paert, op dertich st. daechs; oock noch acht wagens ende acht mannen met sestien wagenpaerden, ider voorman met sijn paerden op dertich st. daechs; oock noch daerenboven bij denselven Spaenjerden meer genomen sijn tot dvernoemde dorp twintich paerden ende tien wagens, uut geweest hebbende sestien dagen, ider voorman daechs hebben moeten loven ende betalen vier Carolus g. tot grote achterdeel van hemluyden. Oock noch daerenboven door uw Genade ordonnantie betaelt hebben an den scrijver van hopman Lijnden tot leninge 75 g., waerdoor uwer Genade hemluyden seyde vorder nyt te sullen beswaren; ende al ist dat sulcx wel hadde behoort, nadem sij altijts boven alle andere dorpen beswaert sijn geweest, soe sijn sijluyden nochtannich altans beswaert met een halff vendele knechten van drossert van Wedden, dwelck oock volle acht dagen geheel bij hemluyden gelogeert is geweest, merckelick tot groten laste van hemluyden; ende al ist, dat sijluyden daervan wel behoorden ontslaen ende ontlast te sijne, noch oock vorder nyt gemolesteert te worden, ansiende dat sijluyden dleste leninge an Lijnden buyten andere dorpen hebben gedaen ende vorder lasten gedragen, hebben die van Luesden hemluyden nochtannich doen dreygen ende willen executeren voort tiende deel van Eemlant, volgende uwer Genade ordonnantie daerop verleent, bij hemluyden nochtannich uwer Genade qualick geïnformeert sijnde op de voornoemde saecke van alsulcke costen als sijluyden souden gehat hebben int opbrengen van 20 wagens ten behoeffve van de voornoemde Spaenjerden, datwelcke die van Soust presenteren haer quote

daervan te betalen, mits dat men hemluyden van geljcke haere costen ende lasten betale, als emmers wel redelick is ende wel behooren soude. Versoecken daeromme die van Soust ootmodelick, dat Uwer Genade believen wille te ordoneren die van Luesden, van de begoste haere executie te abstineren, ende dat die van Soust soewel als sij ende oock als andere dorpen geconteert mogen worden, soe van de wagens, Spaenjerden ende andersins, soe als uwer Genade des goetduncken sal naer behoren tordoneren. Dwelck doende etc.

Door bevel van de regierders van Soest:

Cornelis Montfoort. 1576.

XVI. Opgave van de regeering van Vreeland aan geleden schade, 1573-1574.

Ersame, voorsichtighe, gebiedende heeren. Wij, schoudt, borgemeesters, schepenen der stadt van Vrelant, hebben u E. beslooten missyve ontfanghen, addresscherende aen ons, geïnterpetreert bij de drye Staten van den landen van Utrecht, waerinne dat ons belast wordt, dat wij binnen zeeckere tijt overleggen zouden alle die leninghen, contributiën, costen, schaden ende andere lasten, die dgemeente van Vrelant gehadt ende geleeden hebben zeedert van den darden Aprilis off anno 1573 tot deese daghen toe geleeden ende gedraghen hebben, soewel van den rebbellen (als) cappiteynen, diennaers ende officiers van de Co. Ma.^t aen te brenghen, soe ist, dat wij, schout ende gerechten tot Vrelant voorscr. kennen bij den eedt, die wij int tstuck van onse officie gedaen hebben, mit goede deliberatie daerop beraden, dat wij goede informatie genoemen hebben van alle die huysluyden onder onse bedrijve ende juridictie behoorende, pertinentelicken ende specificie onder haerluyden eedt een ygelicken voor sijn hoefft aenbrochten, ende daerop wel bedocht voor zoeveel als haerluyden moegelicken was te doen, dat dvoorgenoemde huysluyden den vorscr. rebbellen ofte Co. Ma.^ts diennaers noch meerder gecost heeft aen gelt, ware, huysraedt, havene, beesten, cooren ende meer andere, die

hyer te langhe te verhalen waren, soe van varen te water ofte waghene, dan een ygelicken hyeronder aen laten teyckenen heeft, eer meerder dan minder. In oircondt van desen zoe hebben wij schoudt, borgemeesters, schepenen der stadt van Vrelant onderteyckent mit haer gewoentelicke hantmercken. Actum gedaen uuyt Vrelant, den 5^en dach Julii anno 1574.

Anthoenis Jaecobsen, schoudt. Bij mij Jan Willemssen.

Bij mijn Paulus Janssen. In kennisse van mijn:

J. Bruynenssen, secretaris tot Vrelant1).

XVII. Opgave van den buurmeester van Wilnis van geleden schade, 1573-1574.

Willens.

XVIII. Staat van uitgaven voor 's konings troepen door de dorpen Mijdrecht, Wilnis en Oudhuizen, 1575.

Die leninge van den dorpe Mijert ende Willens van het fendel aldaer liggende bij ordenancie van den stadthouder in date den 13^en Novembris anno 15753).

In den eersten die van Mijert op den 18^en Novembris 53 g. 10 st., blijckende bij quitancie van de schrijver van het fendel4).

Item die van Mijert op den 6^en Februaris 50 g. blijckende bij quitancie van Jan die Hey, schrijver van het fendell.

Sommarum beloopen dese leeninghen voer het dorp van Miert 453 £ 10 st.

Willens ende Outhuyssen.

Item die van Willens op den 16^en Novembris anno 1575, blijckende bij quitancie 42 g. 6 st. van Karll van Arnhem, luytenant van het fendell aldaer liggende5).

Item die van Willens ende Outhuyssen op den 27^en February 55 g. blijckende bij quitancie van Jan de Hey, scrijver.

Sommarum beloopt dese leeninghe voer het dorp van Willens ende Outhuysen 463 £. 6 st.1).

XIX. Opgave van het gerecht van Demmerik van geleden schade, 1575-1577.

Wij Adriaen Ghisbertssen, schout, Jan Cornelissen ende Jan Janssen, schepenen ende buerschap van Denemercken, behorende onder die prochye van der Aa, certificeren bij desen, dat wijluyden ofte onsen burgemeesters gehantreyckt ofte gegeven hebben tot leningen ofte bij maniere van uuytcoep dese nabescreven beveelhebbers ofte knechten, overmits sij onsen buerschap niet en souden beroven ofte plunderen, elx opt alderminste als hiernaer volcht:

In den eersten so certificeren wij gerechsluyden voorscr., als dat wij voor ons ofte van onse gemeents wege ofte onsen buermeesters bij maniere van uuytcoep ter cause als voren tot diversche tijden volgende onse rekeninge metten anderen gehantreyckt hebben den knechten leggende onder Gerrit van Sichem, hopman, doen sijn fendele tot Ouderkerck lach, een hondert drie ende dertich g. acht stuvers. Item alsnoch denselven knechten gehantreyckt, doen sij die schans overvielen, ter cause als voren, an gelt achtien gulden. Certificeren alsnoch, dat wij gehantreyckt hebben ter cause als voren eenen Erick Dimmer, beveelhebber van hopman Gerrit van Sichem voorscr.,

seeckere rechte helft van ses ende vijftich gulden, daer die van Vinckeveen die ander helft van betaelde volgende quytantie van date den 24 January 1577. Ende dselfde alsnoch gegeven die helft van acht gulden, als vier gulden net1).

Certificeren alsnoch etlicke knechten van hopman Vos gehantreyckt te hebben ter cause ut supra vijftalve gulden2).

Certificeren alsnoch in vier reysen gehantreyckt te hebben den knechten, leggende onder den fendele van hopman Snater, negen ende twyntich gulden acht stuvers3).

Certificeren alsnoch, dat onsen buermeesters noch gehantreyckt hebben Gerrit van Sichem, hopman, overmits hij sijn knechten in den schans soude houden, eens vijff ende dertich stuvers ende eens zes gulden4).

Certificeren alsnoch, dat wij gehantreyckt hebben eenen genoempt Carell van Arnhem, luytenant des heeren van Floyons fendele, ten cause als voren, seventhien gulden ende noch een gulden, facit achtien gulden5).

Certificeren alsnoch gehantreyckt te hebben eenen genaempt Halffpacx, luytenant van zalige hopman Twyckells, overmits hij ons dorpe van der Aa dreychden mettet gehele fendele, doe hij tot Loenen lach, tovervallen, blijkende bij missive van date den 10^en Augusti 1575, eens twe enckel goutguldens ende eens seven gulden6).

Certificeren alsnoch gehantreyckt te hebben etlicke Walsche soldaten, dier tijt tfendele leggende tot Loenen, den capiteyn genaempt Jehan Symoni, net acht gulden7).

Certificeren alsnoch, dat opten acht ende twyntichsten Novembris anno 1575 in den dorpe van Vinckeveen ofte in die buerschappe van Denemerken in der schansen ge-

comen sijn uuytet fendel van zalyge Karel Koninck vier rot knechten, van welcke Denemerken heeft moten onderholden van den voorscr. tijt off tot den 2^en May 1576 toe achtien personen, daechs elx gevende een stoter, beloopt net sdaechs vijff ende veertich stuvers; sijn net eenhondert ses ende vijftich dagen, beloopt an gelt driehondert twe ende veertich gulden achtien stuvers1).

Certificeren alsnoch, dat die van Denemercken voorscr. verlicht sijn vier knechten uuyten fendele van Karel Koninck zaliger voorscr. opten 10^en Juny 1576, alsdat sij alsdoen onderhielden veerthien personen van date voorscr. off tot den negenden September 1576 toe, mede sdaechs elx een stoter als voorscr., beloopt sdaechs vijff ende dertich stuvers, sijn net twe ende tnegentich dagen, beloopt an gelt hondert een ende tsestich gulden2).

Certificeren alsnoch den beveelhebber genaempt Herman Westerwolt, leggende dier tijt met etlicke rotten knechten in den dorp van Willens uuyten fandele van den drost van Wedden, tot leninge gegeven te hebben net twe ende tseventich gulden seventhien stuvers acht penningen, ende daerenboven wel gescheyncken van bier ende nadere (?) gevogelt, dier wij geen sekerheyt te deigen van en weten3).

Certificeren alsnoch dselfde knechten gegeven te hebben volgende de rekeninge van den buermeesters, mede tot leninge seven ende veertich gulden twe st. acht penningen, facit in toto net hondert twyntich gulden4).

Certificeren alsnoch, dat wij gehantreickt hebben eene genaempt Lieve van der Stege, feltweyfel van zalige Karel Coninck, an gelt tot leninghe drechte helft van hondert seven gulden, ende noch eenen genaempt Joist Bors, edelborst van den voorscr. fendel, drechte helfte van vijf ende twyntich gulden5).

Certificeren alsnoch hopman Snater, leggende opten

Zedijck dier tijt, gegeven te hebben sestien leningen, die vier leningen belopende elf gulden vijftien st. 10 penningen, facit in toto seven ende veertich gulden een stoter; ende daernae hopman Splinter mede tot leninge veertien leningen, elx leninge als voren, beloopt een ende veertich gulden derthien penningen1).

Des torconden so heb ick schout, ten overstaen van Jan Cornelissen ende Jan Janssen, schepenen, mijn segel op spatium van desen gedruct. Actum den 18^den Marty 1577. Mij present: Herman Sweersen, scrijver ter Aa2).

XX. Verklaring van de Regeering van Montfoort omtrent geleden schade, 1573-1576.

Wij schoudt, burgemeysters, schepenen ende gemene vroetschap der stede van Montfoort oirconden ende certificeren tsamentelijk onder onse stede zegel warachtich te wesen, dat ter ordonnantie ende bevele van de Excellentie van den hartouge van Alva ende mijn heere van Noordtcarmes binnen Montfoort op Sint Jans avont den 23^en Juny anno 1573 in garnison geleyt is geweest hopman Johan Thomas Stickel mit een vendele Duytsche soldaten van den regimente des grave van Meghen, sterck in getale omtrent driehondert soldaten behalven vrouwen, jongens ende kinderen, welcke soldaten geleyt sijn geweest eensdeels binnen Montfoort ende eensdeels tot Linschooten in de schansse; dewelcke voor deerste reyse van Co. Ma.^ts wegen leninge ontfangen hebben voor den tijt van twee maenden. Dwelcke geëxpireert sijnde den 25^en Augusti anno 73, heeft die voornoemde hopman tot onderhoudt van sijne voorscr. soldaten geen leninge meer konnen gecrijgen, ende oversulcx gheenen raedt wetende om sijne voorscr. soldaten tonderhouden, heeft aen ons ende den burgeren der voorscr. stede verzocht ende gesolliciteert dat men hem die leninge tot onderhoudenisse

zijner knechten bij denselven burgeren soude willen opbrengen. Maer soe wij - wesende deur dese troublen soe grondelijck bedorven ende verarmpt - deselve nyet en wisten uuyt die gemeente te collecteren ofte te wege te brengen, hebben wij octroye aen den hertoge van Alva vercregen, dairbij ons geconsenteert is omme te moegen slaen ende die penningen te collecteren, tot behouff van den voorscr. vendele knechten, op den platten landen van Montfoort, soewel op den inwoenderen als uutheemsche personen ende landen gelegen ondert maerschalckampt van Montfoort. Twelcke wij nyet te werck en hebben konnen stellen, vermits die huysluyden ofte eygenaers der voornoemde landen nyet te bekomen en waren, wesende eensdeels verstorven ende eensdeels door desen trouble in verscheyden stadt, steden ende plaetsen gevlucht. Mits welcken den voornoemden hopman den trommell doen roeren heeft gehadt, den soldaten soe in der voorscr. stede als in de schansse tot Linschooten liggende opentelijcken toelatende, dat se met den burgeren eeten ende te cost gaen souden, totdatter leninge bij den burgemeesters voor sijn knechten geschacht soude zijn. Alsoe dat wij door bedwanck van den voorscr. hoopman ende sijne soldaten, beginnende den 25^en Augusti tot den 4en Novembris anno 73 daereenvolgende, maeckende tsamens thien weecken, den voornoemden soldaten, hare vrouwen, jongens ende kynderen, soe binnen de voorscr. stede als die schansse tot Linschoten leggende - uuytgenomen den hopman - die cost, dranck ende alles dat se behouffden, hebben moeten geven, mits welcken die burgemeesters in der tijt deur ernstelick versouck aen den hertoge van Alva gedaen, vercregen hebben ordonnantie, dairbij den voornoemden soldaten geordonneert worden, dat se hem souden moeten contenteren ende tevredenstellen mit alsulcker leninge als een yeder van hemluyden die twee eerste maenden van Co. Ma.^ts wegen gedaen was. Volgende welcke voorscr. ordonnantie hebben wij ende die gemeene burgeren van Montfoort leninge aen den voorscr. vendele knechten gedaen noch den tijt van negen weecken, als beginnende dvoirnoemde leninge den 4^en Novembris voorscr. ende expirerende Drie Coningen

dach den 6^en January anno 1574, tenwelcken dage den voorscr. knechten weder leninge van Co. Ma.^ts wegen gedaen is geweest. Sulcx dat wij met die gemene burgers cost ofte leninge gedaen ofte gegeven hebben den tijt van neghenthien weecken geduyrende, wairvan die leninge over omtrent driehondert soldaten alle weeck beliep ter somme van hondert ende tsestich guldens. Ende regardt nemende opte dyerte van leeftocht, hadde men beter dubbelde leninge moegen doen dan hem die cost te geven, sulcx dat dvoornoemde costen ofte leningen aen de voorscr. soldaten gedaen wel bedragende ende monterende sijn ter somme van vier duysent seshondert ende veertich guldens, op tminste gereeckent1).

Allen twelcke wij certificeren, elcx bij den eede int stuck ons officiums gedaen, sulcx warachtelijck geschiet te zijn. Des toirconde hebben wij onser stede zegel opt spacium van desen gedruckt ende bij den secretaris onser stede doen subsigneren. Actum den negenden January anno 1500 zes ende tseventich.

Jonatas de Duysell, secretaris tot Montfoort. 15772).

(Rijksarchief in Utrecht. Staten-archief No. 149.)