De Boekenwereld. Jaargang 7

[p. 105]

Veilingen

Bubb Kuyper, 21 en 22 november

De langzamerhand traditioneel in zwart uitgevoerde catalogus met een afbeelding uit Anatomie, dat is: d'ontledinge eens christen mensches; met ruim 2000 nummers verdeeld over vier zittingen, hieraan voorafgaand 32 bladzijden illustraties van goede kwaliteit.

De woensdagmiddag bracht onder andere de leuke rubriek ‘Costume and fashion’, 60 nummers boeken en prenten. Costumes français de 1200 à 1715 (H. Lecomte) omstreeks 1830 in Londen gedrukt, met 100 handgekleurde litho's en 24 extra prentjes, bracht f 550,- op. Trés Parisien, La mode, le chic, l'élégance, 1921, tien delen in één band, met 181 handgekleurde platen, zonder twijfel het mooiste nummer uit deze rubriek, ging voor f 7.000,- ruim boven de schatting. Bij de prenten mogen de zes kavels uit Journal des tailleurs (1858-'98) niet onvermeld blijven; herenmode in vaak wat luxe ‘setting’ van renbaan, club e.d., smakelijke prenten, zodat de prijzen van f 700,- à f 800,- per pakje van 39 of 60 stuks echt niet overdreven waren.

De woensdagavond bracht al snel een verrassing: Alle boekenweekgeschenken (1932-'88) plus uitgaven voor jonge mensen (1948-77) alsmede kinderboekenweekgeschenken (1955-'89) met o.a. posters, bouwplaten, spellen, foutentekening, zoekplaat enz., kortom alles op dit terrein, voor f 4100,- De 115 deeltjes Proost Prikkels, uitgaven van de firma Proost en Brandt om nieuwe papiermonsters te tonen, geven qua ontwerp, typografie en illustratie een goed beeld van 30 jaar boekdrukkunst (1936-'66); opbrengst f 1200,- (400-600). Bij de manuscripten viel vooral het debuut van M. Nijhoff op, De Wandelaar (in druk verschenen in 1916), 53(54) bladen waarop 46(48) gedichten met enige correcties en varianten, goed voor f 20.000,-. Ook de correspondentie tussen M. Gijsen en de uitgever A.A.M. Stols, bestaande uit 88 brieven, telegrammen, briefkaarten enz., alle reeds voorzien van het stempel van het Letterkundig Museum, werd verkocht; voor f 5.000,- een aardige hoeveelheid snuffelwerk. Zeer luxe boeken blijven prijshoudend getuige A. Tennysons Maud, a monodrama (Kelmscott Press, 1893), schitterend gebonden in de Doves Bindery; een Engelse verzamelaar had voor dit fraais f 4500,- (1000-1500) over.

Bij de prenten die de donderdagmiddag aan bod kwamen waren de resultaten wisselend: soms opbrengsten van vier à vijf keer de schatting, soms aardige prenten of kavels die niet verkocht werden. Een setje late afdrukken van ontwerpen van P. Potter, het zogenaamde ‘Bullenboekje’ (over stieren en koeien) ging voor f 575,- naar de Nederlandse handel. Zeer opvallend was de ‘viewer-met-dieptewerking’ in mahoniehouten doos, Parijs 1900, met twintig plaatjes op glas betreffende Indonesië, waarvoor f 3800,- (250!!) werd geboden, temeer daar een dergelijk voorwerp, weliswaar uit 1907, zonder de doos en met vogelplaatjes in plaats van de Indonesische, slechts f 70,- waard bleek. De posters van A. Mucha bleven voor respectievelijk f 6000,- en f 4.000,- onverkocht, hoewel één schandelijk en smakeloos gerestaureerd exemplaar een koper tot een bod van f 500,- wist te verleiden. (Oprollen en op zolder leggen of hoe dan ook aan het oog onttrekken!)

Een verhaal apart waren de 90 opticaprenten, het gros rond 1750 bij Probst gedrukt. Vermeld zij, dat de kwaliteit over het algemeen zeer goed was, maar prijzen tussen de f 400,- en f 700,- lijken mij pittig, hoewel een (misschien wel dè) handelaar uit Augsburg (!) daar kennelijk anders over dacht.

Natuurlijke historie blijft een geliefd onderwerp. Een greep: (Beaurieu) Kort begrip van de historie der insecten (1768) één (van de twee) deel, met vijf plaatjes, f 400,- (150); Graphic illustrations of animals, showing their utility to man (ca. 1850) met 21 handgekleurde litho's, f 1350,- (700); een ‘large paper copy’ van Knoops Pornologia, Fructologia, Dendrologia (1758-'69) met de platen in ongevouwen staat, f 3200,-; het voor kinderden bedoelde Schouwtoneel der natuur (Pluche, N.A.), een lief setje van zeventien deeltjes met 194 platen, f 929,-; Sertum Botanicum. Encyclographie du règne végétal (1828-'32), vier delen met 599 handgekleurde litho's, f 15.000,-. Bij de prenten ging het minder; veel bleef onverkocht, misschien toch wel omdat een en ander wel erg afgepast en uitgezocht was: tien gravures zus en zeven litho's zo.

Bij de avond viel naast de drukte vooral het telefonisch bieden op. Een Bubb laat zich niet bellen, dat getuigt van karakter; nee, Bubb belt zelf, dat getuigt van...eh..eh... in ieder geval, een beetje storend was het wel. Maar gauw door. Mooie setjes: Lavaters Over de physiognomie, vier delen, bepaald geen zeldzaam boek, maar zeer fraai gebonden ging voor f 725,- (300) mijn neus voorbij; bijna hetzelfde gold voor Historie der reformatie en andere kerkelyke geschiedenissen (1617-1704) van G. Brandt, f 825,- (400-500). Aardig was het sonnet van Huygens in calligrafie van L.W. van Coppenol, goed voor de subtiele prijs van f 3150,-. Beschryving van Spanjen en Portugal van P.v.d. Aa, 1707, rijk geïllustreerd ging voor f 1900,- (600-800) naar een commissiegever. Zeer zeldzaam leek mij Du Bartas' Vertaling vande eerste Weeck der Scheppinghe in de Nederlandse vertaling van W. vanden Boetseler, 1622; f 1200,- had de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde er voor over. In het pakje publikaties gedurende de Bataafse Republiek moeten spannende dingen gezeten hebben, gezien de f 1200,- (300-400) die het opbracht. Bij de enige incunabel van de veiling, Justianus' Digestum vetus, Nürnberg 1482, rinkelde de telefoon weer eens.

[p. 106]

Een Nederlandse aspirant-handelaar wist de telefonische volhouder niet van de aankoop af te houden: f 4800,- (3000). Maar niet alles wordt verkocht zo'n avond: een zeer onaangenaam exemplaar van P. de Medina's De Zeevaert oft Conste van ter Zee te varen (1580) bleef gelukkig onverkocht; er zijn grenzen. Waardig slot van dit veilingverslag lijkt mij het melden van de gigantische opbrengst van f 24.500,- voor het in acht banden gebonden werk van F. Valentijn Oud en nieuw Oost-Indiën enz. (1724-'26) met 266 platen en 83 tekstillustraties; voor zover mij bekend valt er voor dit boek weer een nieuw record te noteren.

J.A. Borst

Burgersdijk en Niermans, 22 en 28 november

Dit Leidse veilinghuis had stevig de trom geroerd: de landelijke dagbladen meldden al weken tevoren dat het eerste deel van het boekenbezit van de Leidse lexicograaf dr. C.H.A. Kruyskamp onder de hamer zou komen, waarbij ook de strekkende meters boeken werden opgegeven. Het resultaat mocht er zijn, want reeds op de eerste zitting bleek de veilingzaal alle belangstellenden nauwelijks te kunnen bevatten. De afslager liet zich door het hem omringende gedruis en gedrang niet beïnvloeden en op de hem eigen onverstoorbare wijze begon hij aan de indrukwekkende reeks lexica, (biografische) woordenboeken en standaardwerken op bibliografisch en typografisch gebied. Vanaf het eerste nummer, het Biografisch Woordenboek van Van der Aa in 27 banden dat voor f 725,- van de hand ging (taxatie 300-500), werden er forse prijzen gescoord. De Encyclopaedia Britannica werd in vijf verschillende uitgaven aangeboden. De derde editie (Edinburgh 1797-1803) in 22 contemporaine, suède banden (minus 14 prenten) ging voor f 4.500,- naar een commissie. De elfde editie (New York 191022) werd onlangs in Engeland voor £ 130 geveild. Hier werd het gezochte, maar niet zeldzame, werk voor f 1.700,- (bijna driemaal de taxatie) verkocht. Hoeveel kost een duidelijk gebruikte Brockhaus in 15de druk (1928-'35)? Op de boekenmarkt zo'n tachtig à honderd gulden. Hier betaalde de koper f 400,- (exclusief kos-ten!). Een zevenentwintigdelige Meyer (1908-'20) haalde f 1.200,- en de eerste Winkler-Prins 11870-'82) bracht f 1.300,- op (250-300). Een interessant stukje gereedschap bemachtigde de firma voor zichzelf met het werk van W. Blades, The enemies of books (London 1896). Er ging f 225,- voor in de pot. Min of meer normaal waren de prijzen voor het nog steeds interessante Lexikon des Buchwesens (1952-'56) met f 500,-, de eerste vier banden van het Lexicon des Mittelalters met f 750 en de twee banden van het Lexicon Nederlandse beeldende kunstenaars 1750-1950), van Scheen met f 1.900,-. Een buitenkansje had de koper van het zeer zeldzame Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens (tien banden, 1927-'42). Hij betaalde er met f 750,- een alleszins redelijke prijs voor. Wat echter te denken van f 450,- voor de Catalogus van Nederlandsche en Vlaamsche populaire boeken van Waller? Of, nog absurder, de f 650,- voor Index lexicorum, Bibliographie der lexikalischen Nachschlagwerke? Dit boek is overal in Duitsland nog voor DM 80 te koop! De toeloop was op de laatste zitting niet geringer dan op andere zittingen, maar de onplezierige woordenwisselingen van de eerste avond tussen de binnen staande en de toegang verlangende liefhebbers bleven gelukkig uit. Het gedrang bij de zaalingang veroorzaakte herhaaldelijk een Egyptische duisternis als door een van de binnendringenden weer eens tegen de lichtschakelaar werd gedrukt. Ook deze laatste avond werden er goede zaken gedaan en slechts sporadisch werd een kavel teruggenomen. Dat was wel het geval met een Duytsche Lier van Jan Luiken (Amsterdam 1708) in een contemporain perkamenten bandje met Roozelyns oogjes van Jonctys (1713) en de Mengelrijmen van P. Rixtel (1717). Het convoluutje ging voor f 300,- retour (400-500). Goede prijzen waren er voor de fraai geïllustreerde Nederlandse vertaling van de Metamorphosen van Ovidius (Antwerpen 1650), die voor f 500,- naar een verzamelaar van dit genre ging, voor een uitstekend exemplaar van de Stichtelijke Rijmen van Camphuysen (kwarto-oblong, Amsterdam 1652), dat f 600,- kostte, voor een slecht exemplaar van Houwaerts Handel der amoureusheyt (octavo, Rotterdam 1621), waarvoor een antiquaar f 425,- betaalde en voor een nogal toegetakelde veilingcatalogus van de bibliotheek van Daniël van der Lip (Amsterdam 1758). De U.B. Leiden had er f 1.400,- voor over (5-600). Duur was ook het boekje over verfwaren van W. van der Vuurst uit 1819. Samen met De volmaakte verder uit 1836 bracht het in karton gebonden octaafje f 1.000,- op (200-250). Een incompleet en in matige staat verkerend exemplaar van de Gulde-Jaers feestdagen van Stalpaert van der Wiele (Antwerpen 1634) kwam voor f 700,- bij een koopster uit Vught terecht. Alleszins billijk was daarentegen een redelijk exemplaar van de Oeuvres complètes van Voltaire (Zweibrücken 1791-'92) in honderd halfleren octaafbandjes. Bijgevoegd was bandje 101 met in handschrift een register op het totaal. Met de f 1.800,- die voor dit interessante geheel werden neergeteld, bleef men juist boven de minimumtaxatie. Een goede koop deed ook de koper van het zeldzame werk van A. Halberstadt, Kolonisatie van Europeanen te Suriname (1871) met 99 fraaie litho's uit Benoit. De kwartoband werd voor f 1.800,- verkocht. Ook de sector farmacologie bood het een en ander aan schoons. In de eerste plaats waren er twee negentiende-eeuwse werken met fraai gekleurde platen. H.A. Köhier, Medizinalpflanzen (drie banden, Gera 1883-'90) haalde met f 1.650,- net de taxatie niet; F.A.W. Miquel, De Noord-Nederlandse vergiftige gewassen (Amsterdam 1837) ging voor f 450,- naar dezelfde koper die de beide volgende werken kocht: J. Zorn, Afbeeldingen der artseney-gewassen (6 banden, Amsterdam 1796-1800) met 600 ingekleurde prenten voor f 8.500,- en van dezelfde schrijver Icones plantarum medicinalium, Abbildungen von Arzneygewächsen (5 banden, Nürnberg 1779-'84) voor f 6.000,-.

Al met al kan men in de Templum Salomonis op een zeer geslaagde veiling terugzien. En nu maar afwachten, wat er uit Kruyskamps boekenschat in juni 1991 ter tafel komt.

G.J. Jaspers

[p. 107]

Van Stockum, 6 en 7 december

Niet minder dan 128 kavels ‘Recht’ openden de afdeling ‘oud en zeldzaam’ van deze herfstveiling. Verreweg de meeste exemplaren van deze merkwaardige collectie vertoonden impressa die naar het Franse taalgebied (Lyon, Parijs en Genève), naar Italië (Venetië, Pavia, Turijn, Bologna, Florence, Rome en Napels), Spanje (Montoro en Salamanca) en vooral Portugal (Coimbra, Lissabon en Oporto) verwezen. Het bleek om een uit Brazilië aangeboden bibliotheek te gaan, niet bepaald iets wat wij hier regelmatig onder ogen krijgen. Bovengenoemde drukplaatsen boden voor de in de internationale drukgeschiedenis geïnteresseerden een aardige gelegenheid om hun collectie aan te vullen met bijvoorbeeld de drukker van de Academie van Coimbra of met een foliant van Pedro Madrigal, een van de belangrijkste drukkers in de oudste drukgeschiedenis van Madrid. In deze kolommen werd al vaker melding gemaakt van de tanende belangstelling voor juridische werken in een andere taal dan het Nederlands. Bovendien had het merendeel van de boeken uit Brazilië ernstig geleden onder de vraatzucht van tropische insekten. Facit: de helft van deze collectie haalde de limiet niet en bleef onverkocht. Nederlandstalige werken sprongen er tegen deze mistroostige achtergrond duidelijk uit. De Woordentolk van T. Boey ('s-Gravenhage 1773) ging voor f 450,- vlot naar de handel (200) en de Lantrechten van Overijssel (Zwolle 1676) met wat toevoegingen gingen - ondanks de bedenkelijke toestand van het exemplaar - voor f 300,- naar een (de?) Zwolse antiquaar. De aardige kwartoband in perkament van P. Merula's Manier van procederen in Hollandt, Zeelandt ende West-Vrieslandt in een redelijke druk uit Amsterdam 1592 ging voor slechts f 300,- naar de Haagse antiquaar bij wie het leeuwedeel van de verkochte boeken belandde.

En dan was daar nog in de matig bezette zaal de vierkoppige delegatie uit Elburg, die kwam om het culturele patrimonium van dit Zuiderzeestadje in de veilige thuishaven van museum en archief te manoe- vreren, wat hun bij de plaatselijke inzender niet gelukt was. Bij de manuscripten slaagden zij zonder dat van hen een bijzondere krachtsinspanning werd gevergd. Onder de vier desbetreffende kavels was een collectie van 500 archivalische documenten uit de jaren 1344 tot 1910. Opgelucht constateerde men dat op hun bod bij de inzet van f 10,000,- niemand reageerde (15.000). Voor hun aanschaf van de Gereformeerde Willekeur van Elburg uit 1719 en het Reglement voor de schutterij uit 1785 moesten zij eerst (met f 375,-) een tegenstribbelaar overbieden. Blij met de verworven historische stukken aanvaardde het klaverblad de terugreis naar het palingstadje.

In de rubriek ‘Literatuur’ werd weer eens een Vondel verkocht; de tien delen in behoorlijke staat brachten f 1.200,-op (1.300). De aangeboden zeven bandjes van Jan Luiken, waarvan drie (De onwaardige wereld, De Bykorf des gemoeds en Het leerzaam huisraad) in eerste druk, vonden weer gretig aftrek. Het Huisraad scoorde met f 975,- het hoogst (750), de Vonken der liefde Jezus in vijfde druk (1717) met f 225,- het laagst. Voor deze prijs gingen ook de Gedichten van Poot (1726-'47) in een ordentelijk exemplaar van de hand. Aan een interessante vroege deus-aes bijbel (Emden 1567-'68) kleefden zoveel feilen wat betreft band en boekblok dat er geen topprijs inzat. De f 1.800,- opbrengst waren stellig aan de hoge kant (1.500). Voor historisch-geografisch geïnteresseerden waren er o.a. twee Wagenaars, Amsterdam (beide in drie van de vier delen). Het eerste exemplaar, in goede staat en op groot papier, werd voor f 2.300,- verkocht (1.800), het tweede, met beschadigde ruggen, voor f 1.800,- (2.000). Het werk van Commelin (tweede druk, 1726) over dezelfde stad miste hier vier gezichten, maar was voor een verzamelaar toch f 1.900,- (honderd gulden boven de taxatie) waard. Een derde druk van Eikelenberg, Alkmaar en deszelfs geschiedenissen (los, rug defect, een prent weg) ging voor een koopje naar een liefhebber: f 300,-. Het was - zoals inmiddels duidelijk zal zijn - niet het enige werk op deze veiling waaraan ‘iets’ mankeerde. Dat betekende tevens dat er weer eens andere gegadigden aan bod kwamen. Welke gegadigde zich intussen achter het commissienummer 28 verschool, bleef (uiteraard) onbekend. Er werden hem (haar?) wel enkele opvallende kavels toegeslagen, zoals een goed exemplaar van de atlas van Goos, Nieuw Nederlandsch Caertboeck uit 1616 met 23 kaarten in kwarto oblong voor f 5.000,- (= taxatie), een Ptolomaeus uit 1580 (?) met 20 landkaarten in folio voor f 1.000,- (= taxatie) en het topstuk van de veiling, C. Wassenaer en B. Lampe, Historisch Verhaelalder gedenck-weerdichste geschiedenisse, een in 1622-'33 in Amsterdam verschenen wereldkroniek van het derde decennium van de zeventiende eeuw. Nummer 28 ‘kreeg’ het fraaie werk in zeven kwarto banden voor de inzet f 22.000,-, waarop sommige ervaren veilingbezoekers fijntjes glimlachten.

G.J. Jaspers

Van Gendt, 11 en 12 december

Als we de inleiding goed begrepen hebben, was dit de laatste veiling oude en bijzondere boeken waarvoor we op de Overtoom een plek voor onze auto moeten zoeken. Een vrolijke catalogus met op het omslag een uitwaaierende reeks bibliofiele boeken, geen gekke keus, want het accent ligt bij deze veiling op het bijzondere boek. Het geheel omvat ruim 1000 nummers verdeeld over vier zittingen, terwijl vijftien bladzijden illustraties verspreid door de catalogus een globaal beeld geven van het gebodene.

De dinsdagochtend biedt vooral het ‘mooie’ moderne boek. Een gelimiteerde uitgave (125 ex.) van Drawings (1900) van William R. Flint belandt voor f 1800,- in particuliere handen. Voor exact hetzelfde bedrag komt een uitgave van Photographs van Man Ray (1934) met teksten van onder andere Breton en Tzara, ruim boven de schatting van 400-500 bij de Nederlandse handel. Iets minder gunstig gaat het met het ‘maakwerk’ van AMO: zo lijkt de Reve-koorts iets bedwongen gezien de f 750,- waarmee Oompje Beer en zijn Vriendjes (1987) onder de schatting van 1000-1200 blijven; hetzelfde lot treft Het zesde jaar (1989), eveneens van Reve, want f 550,- is geen 800-1000. Een exemplaar van Keats' The Collected Sonnets, in losse

[p. 108]

katernen, Halcyon Press 1930, met tien houtsneden van Buckland Wright is goed voor f 1100,-, terwijl een schitterend voorbeeld van fine printing: The Masque of the Red Death and other tales van E.A. Poe van dezelfde pers en plaatwerk van bovengenoemde illustrator voor f 1700,- in buitenlandse handen verdween. Maar naast luxe bestaat ook nog super-deluxe. Wat te denken van Homage to Sappho van N. en J.A. Lindsay (London, Fanfrolico Press, 1928) met veertien etsen, in verguld perkament gebonden, één van de (?) exx. (op een totaaloplage van 70) gedrukt op perkamentpapier? Kosten zonder opgeld f 4800,- (1000-1500); of, Love Night. A Laotian Gallantry, Golden Cockerel Press (1936), een van de vijf exemplaren gedrukt op perkament; dit werk van P. Mathers met illustraties van Buckland Wright brengt met f 5800,- het dubbele van de taxatie op, Lettres 1878-1916 van Odillon Redon met drie etsen van genoemde f 3000,-. Merkwaardig vond ik de gang van zaken bij de ‘Blauwe Schuit’-uitgaven van Werkman; Boutens' Reizang van burgers, terugkeerend uit de ballingschap (1944) bleef bij een taxatie van 1200-1500 onverkocht, terwijl Nieuwjaarsbrief (1944) (Henkels, F.R.A.) geschat op 500-600 voor f 3000,- verkocht werd. De overige drie uitgaven van De Blauwe Schuit werden iets onder hun taxatie gekocht.

Plezierig om mee te maken op deze veiling was wat ik maar even zal noemen de ‘Droogstoppel-variant’. Droogstoppel, ‘ik ben makelaar in koffy, Lauriergracht 37’ leek herboren bij de acht nummers goochelboekjes. Bij deze items bood een heer - X. zal ik maar zeggen - tegen iemand aan de telefoon (het lijkt waarachtig Bubb well). Iedere keer als X. een nummer bemachtigd had, onthaalde hij de zaal op: ‘X., goochelaar’. Dit steeds weer met de koelbloedigheid van een reclamespot.

Bij de oude en oudere boeken vielen ook enige bijzonderheden te noteren. Atlas Complet du Précis de la Géographie universelle, 1812, verzorgd door Malte-Brun, f 3200,- (700-900)!! Daemonologia. Ofte Verhandelingh van de Duyvelen en de Tovenaers met bijgebonden De Hoop van Israël van Menasseh Ben Israël, resp. 1665 en 1666 f 2400,- (300-350); met name het tweede werk schijnt deze forse prijs bewerkstelligd te hebben. Alle de Wercken van Bredero, 1638, dat de vorige veiling terugging, werd nu voor een hoger bedrag gekocht. Een leuk, zeldzaam werkje D'Oude Spraek-Kunst verworpen van B. Pielat, 1687, bracht met f 500,- zijn prijs wel op. De enige incunabel op deze veiling, Boethius' De consolatione philosophiae, Nürnberg 1495, een nogal matig exemplaar was toch goed voor f 7000,- (4000-6000). Gevaarlijk lijken mij te hoge taxaties; een niet verkocht boek is over het algemeen geen reclame voor de zaak, maar ik realiseer me dat er lastige inzenders zijn. Toch niet goed. Een paar voorbeelden: Portraits d'oyseaux et autres animaux (sic!), van E.H. Langlois, zeer matige tekeningetjes (8000-10.000), 'T Nieuw Groot Hoorns Lied-Boekje, incompleet, gevlekt, los in de band (700-900) en zelfs een schitterende set Der monatlich-herausgegebenen Insecten-Belustigung lijkt me met 12.000-15.000 te hoog getaxeerd.

Een leuk onderdeel van de veiling vormden de kavels ‘Papier’. In diverse formaten en diverse soorten haalden de 30 lots veelal het dubbele van hun schatting. Moeizaam ging het met de collectie drukkersgereedschap en de enorme verzameling boekbindersmateriaal - beide op de kijkdag fraai uitgestald - die met resp. schattingen van 10,000 en 30.000 niet verkocht werden. Gewoontegetrouw werden de prenten tegen goede prijzen verkocht, waarbij vooral de kinderprenten opvielen.

Wij zijn benieuwd wat de volgende veiling, maar voori wat het volgende veilinggebouw, Brandewijnsteeg 2, 1011 GN Amsterdam, te bieden heeft.

J.A. Borst