De Brakke Hond. Jaargang 8

[p. 133]

Eva Selma Bosma
Tahé

Een ogenblik blijft Sofie roerloos staan. Ze mag dit moment niet vergeten. Als ze even wacht en alle details in zich opneemt zal ze het beeld altijd weer op kunnen roepen.

De scheefgezakte deur, de smeedijzeren trekbel die het niet meer doet en de koperen plaquette waarop je nog vaag ‘Ecole des Beaux Arts’ kunt lezen. Plechtig bijna legt ze haar hand op de klink, duwt hem met kracht omhoog en dan snel naar voren. Elke Zuidfranse deur heeft zo z'n gebruiksaanwijzing.

Langzaam steekt ze de binnenplaats over. Aan de andere kant leidt een smal steegje naar het atelier. Wanneer je het rode kleispoor in de goot volgt, kom je er vanzelf. Gewoontegetrouw bukt ze zich bij de ingang. In de donkere hal aarzelt ze. Ze zullen haar wel niet meer verwachten. Nou èn, houdt ze zichzelf voor, et puis après?

Bruusk opent ze de deur.

‘Bonjour’.

Het klinkt veel te luid. Dwaas echoot haar stem tegen de hoge muren. Het atelier is vrijwel leeg.

Voor de grote oven zit Mademoiselle, die de leiding heeft over het atelier. Naast haar de onafscheidelijke Marie-Thérèse. Zoals altijd luistert Mademoiselle zeer geïnteresseerd naar de verhalen van Marie-Thérèse, die les geeft aan een van de betere scholen in de stad. Als onderwijzeres hoort zij alle roddels het eerst. Kinderen zijn betrouwbare boodschappers.

‘Ah, u bent het,’ zegt Mademoiselle.

Sofie haalt diep adem. Het lijkt haar belangrijk om nu te zeggen waar het op staat.

‘Ik kom afscheid nemen.’

‘Zoals u wilt, maar neem dan gelijk uw spullen mee.’

Sofie knikt.

Midden in de kale ruimte staat Tahé. Wijdbeens en met haar rug naar Sofie toe. Zo van achteren lijkt het alsof ze haar hoofd schuin houdt. Dat is niet zo. Haar pruik is weer eens afgezakt.

[p. 134]

Het blauwzwarte haar werpt een rafelige slagschaduw op het wit van haar jas.

Ook dat moet ze onthouden; die jas, die pruik, hoe Tahé daar staat en kijkt, uren kijkt naar dingen die alleen zij ziet.

Sofie herinnert zich hoe trots Mademoiselle klonk toen ze Tahé's komst aankondigde.

‘Dit is Tahé, ze komt uit Tokio,’ zei ze alsof ze haar hoogst persoonlijk geïmporteerd had.

Sofie was gewoon doorgegaan met haar werk. Tahé, Tokio, Japan, dus niets bijzonders, dacht ze nog. Bosjes mensen komen tegenwoordig uit Japan. Neem nou Den Haag. Den Haag is 's zomers vergeven van de Japanners. Ze douwen je hun camera in de handen en gaan er glimlachend voor staan.

Mademoiselle deed de ronde. Tahé in haar kielzog. Omstandig maakte ze haar wegwijs, prees de kwaliteit van de klei die in een naburige groeve gewonnen werd. Tahé liet de woordenstroom van Mademoiselle over zich heen komen. Op een gegeven moment stootte ze een onverstaanbare klank uit, die Sofie vertrouwd voorkwam. Onwillekeurig keek ze op en staarde recht in het zwaar gehavende gezicht. Tahé glimlachte haar vriendelijk toe.

‘Dat doen ze altijd,’ zei haar moeder. ‘Gek werd je van dat glimlachen. Ze glimlachten als ze je urenlang in de brandende zon op appèl lieten staan. Ze glimlachten als ze hun geweren op je gericht hielden. Zij glimlachten en wij moesten buigen.’

Tahé zag er uit of ze niet echt was. De strakgetrokken huid verried talloze chirurgische ingrepen. De mond maakte een hoek van vijfenveertig graden. Maar haar gebit verontrustte Sofie nog het meest. Her en der glom een tand in de donkere holte van haar mond.

Het kon natuurlijk een ziekte zijn. Er bestonden ongetwijfeld ziektes waarbij je haren en tanden niet wilden groeien, maar ze wist best dat het niet waar was. Zo zagen zij er uit.

Slachtoffers van Hiroshima, hoewel ze na de oorlog geboren waren. Dat wist ze van de foto's.

[p. 135]

‘Ang-aa,’ zei Tahé opeens. Ze wees op Sofies werkstuk. ‘Ang-aa,’ ze knikte er goedkeurend bij.

Sofie staat nu naast Tahé. Mademoiselle is vergeten. Voor hen torent het werkstuk. Een reusachtig bolvormig objekt. Tahé heeft er ruim drieëneenhalve maand aan gewerkt. Vanaf de buitenkant zoekt een geraffineerd lijnenspel zich een weg naar het denkbeeldige midden. Onregelmatig maar in volkomen balans. Sofie heeft het zien groeien. Het onzichtbare vorm zien krijgen. Ceremonieel strikt Tahé de ceintuur van haar smetteloze jas. Ze maakt zich klaar om aan het werk te gaan. Het lijkt er meer op of ze ten strijde trekt. Op de tafel naast haar ligt het gereedschap in slagorde opgesteld. Buitenmaatse kleirollen vormen gewoonlijk haar ammunitie. Vandaag ontbreken die kleirollen. In een groen plastic bakje zit alleen wat rode drab.

‘Mooi hè?’

In de uitgestrekte hand van haar vader glom een kleine zilveren aansteker. Hij had de vorm van een sigaret. Begerig pakte haar moeder hem over. Ze hield van glimmende dingen.

‘Ja vormgeving, daar zijn ze verdomd goed in,’ vervolgde hij.

Haar moeder knipte met het vlammetje.

‘Voor jou, een relatiegeschenk,’ op zijn gezicht ontstond een voldane grijns.

‘Van wie dan?’

‘Nou van die Japanners vanochtend!’

En plotseling was het oorlog aan tafel. De aansteker vloog richting keuken. Sofie keek verbijsterd toe. Haar ouders maakten nooit ruzie. Zeker niet in het bijzijn van de kinderen.

‘Jappen,’ krijste haar moeder, ‘hoe kun je in Godsnaam...’

‘Ang-oo,’ zegt Tahé.

‘Wat ga jij nu doen?’ vraagt Sofie.

Tahé maakt een gebaar alsof ze zojuist een enorme vis heeft gevangen.

[p. 136]

‘Château’ begrijpt Sofie nu. Dan is het toch waar wat ze gehoord heeft. Tahé gaat naar het Château. Er moeten veertig kamers in het Château zijn.

‘Wat ga je doen met veertig kamers, Tahé?’

‘Boetseren,’ gebaart Tahé.

Sofie probeert zich voor te stellen hoe Tahé in al die kamers tegelijk boetseert.

‘Heb je daar dan gereedschap of een oven?’

‘Alleen klei,’ zegt Tahé, ‘en dit.’ Ze prikt met haar vork in de lucht.

‘En de rechter, gaat die ook mee?’ Terwijl ze het vraagt heeft ze al spijt. De rechter. Ze weet niet eens zijn naam. In de geruchtenstroom heet hij onveranderlijk ‘Le juge’. Tahé heeft hem ontmoet op een receptie, of was het de opening van een tentoonstelling, waar Mademoiselle haar mee naar toe genomen had. Ze wilde haar favoriete studente aan hem voorstellen. De rechter stond bekend als een kunstliefhebber. Vanaf dat moment liepen de versies uiteen zodat niemand kon vertellen wat er precies was gebeurd. Was ze er nu maar niet over begonnen, maar Tahé kijkt haar onbevangen aan.

‘De rechter, hij komt mee,’ zegt ze. Haar gezicht licht op, ze lijkt zich van geen schandaal bewust.

Tahé's eerste werkstuk was een slakom, die Mademoiselle bewonderend tussen haar uitgespreide vingers rond liet draaien. Mademoiselles inspanningen golden met name de opleiding van pottenbakkers. Na verloop van tijd installeerden zij zich meestal in de Lubéron en sommigen zelfs in Vallauris. Door haar gedegen instruktie zagen zij zich daar dan gedwongen de nog natte klei een systematische opdoffer te verkopen. De zomerse toeristen hadden slechts belangstelling voor ‘echt handwerk’. Tahé maakte de perfekte slakom in één middag en vestigde daarmee een onwrikbare reputatie.

Er kwamen barsten in Tahé's objekt. Treiterend en sarrend trokken zij sporen door de leerharde klei. ‘Ha-ha,’ leken ze te zeggen. ‘Ha-ha, jij dacht dat je ons de baas was maar wij zijn

[p. 137]

sneller.’

De veel geprezen klei bleek verraderlijk. Slechts bruikbaar voor de vervaardiging van potten, pannen en kopjes, niet voor een kunstwerk. Steeds wijder gaapten de barsten. Scheuren werden kraters en vormden een heilloos landschap waar geen repareren meer aan was.

Tahé lijkt onbewogen.

‘Niets meer aan te doen,’ gebaren haar handen.

Sofie zwijgt. In haar ene hand houdt ze een klodder natte klei. Langzaam balt ze haar hand tot een vuist. De smurrie baant zich een weg tussen haar gesloten vingers zodat het er aan de andere kant in sliertjes weer uit kronkelt. In het atelier klinkt nu slechts het onderdrukte gefluister van Mademoiselle en Marie-Thérèse. Rode vlekken kleuren het fletse gezicht van Mademoiselle. Alles moet Marie-Thérèse haar vertellen. En dat doet ze ook.

‘Vijf kinderen?’

‘Nee vier, maar dan nog.’

‘Hij lijkt wel gek zo'n charmante vrouw te verlaten voor dát.’

Mademoiselle werpt een snelle blik in de richting van Tahé.

‘Van haar kan ik het wel begrijpen. Zo'n kans krijgt ze natuurlijk nooit meer. Bovendien is hij nog schatrijk ook. Wist u trouwens dat hij het Château voor haar gekocht heeft?’

Ze hoeft hier toch niet te blijven, in dit vochtige hol zonder ramen? Met haar blik volgt Sofie de slordige loop van de elektriciteitsdraden langs de gepleisterde muren. Bovenaan kun je nog zien dat die ooit wit geweest moeten zijn. Naar beneden toe verloopt de kleur van zalmrose naar steenrood. Hulpeloos bungelen de peertjes aan het gewelfde plafond. Wat let haar naar buiten te rennen het licht in, waar de mensen zijn. Weg uit deze ruimte met z'n beschimmelde dromen. Waarom gaat ze geen ijsje eten bij de ‘Rotonde’ of wandelen op de ‘Cours’. Het is hoogzomer in de Provence. Sofie rilt.

[p. 138]

Het was zomer en haar vader droeg een ijsmuts over zijn van pijn vertrokken vogelkopje. Hij keek verongelijkt en dat gaf hem iets komisch.

‘Wat zei-d-ie?’ vroeg haar moeder ongeduldig.

‘Kletskoek, hij had het over een geknelde zenuw als gevolg van een schedelbasisfraktuur. Je reinste kletskoek, ik heb nog nooit een schedelbasisfraktuur gehad.’

Hij deed of het een heel vies woord was.

Haar moeder likte terloops aan haar wijsvinger en doopte die vervolgens in een bakje met chocoladevlokken. Bedachtzaam zoog ze de chocola van haar vinger, haar ogen tot spleetjes geknepen.

‘Het kamp,’ zei ze opeens, ‘het moet in het kamp gebeurd zijn, foto's liegen niet.’

Met een scherp mes schraapt Tahé langs de rand van de barsten. Het geeft een akelig geluid. Sofie krijgt er kippevel van. Stop wil ze roepen, Tahé stop daarmee, maar er komt geen geluid. Steeds sneller flikkert het mes heen en weer. De barsten worden kloven, grijnzende tandeloze monden, gapende wonden. Stop Tahé! Tahé krast dwars over haar kunstwerk heen. Links-rechts, rechts-links. Om de een of andere reden zijn haar bewegingen sierlijk alsof ze een karatedans uitvoert. Van tijd tot tijd komt er een stuk klei met een doffe plof naar beneden.

Drieëneenhalve maand voor niets gewerkt. Maar het is niet haar schuld. Zij heeft er alles aan gedaan. Dus is het niet haar schuld. Mademoiselle was er op tegen geweest. Van het begin af al. In haar les werden theepotten gemaakt, kopjes, vazen, geen nutteloze abstrakte voorwerpen.

‘Ze maakt er een gat in,’ zei Sofie toen ze Tahé's plan verdedigde. ‘Je zou er desnoods bloemen in kunnen doen.’ Mademoiselle was gezwicht. Zeer tegen haar zin. Ze begreep blijkbaar dat ze Tahé toch niet tegen kon houden. Net zo min als het strand iets tegen de vloed kan ondernemen. Of ze dan ook de oven een keer extra wilde stoken?

Nijdig verschoof Mademoiselle een speld in haar wrong.

[p. 139]

‘On verra,’ zei ze kortweg en Sofie wist dat ze het pleit had gewonnen.

Gaandeweg was ze Tahé steeds beter gaan begrijpen. Wanneer ze met je sprak moest je de medeklinkers er gewoon bij denken.

‘Barsten,’ zei Tahé haar op een middag.

Met haar nagel volgde ze het grillige spoor van een krimpscheur.

‘De klei droogt te snel.’

‘Je zou eigenlijk elke dag moeten werken,’ antwoordde Sofie.

Het atelier was maar drie dagen per week geopend. Mademoiselle was die keer echter onvermurwbaar.

‘Geen sprake van,’ beslist veegde ze haar handen aan haar schort af. ‘Jullie buitenlanders komen hier en denken dat je de boel een beetje naar je hand kan zetten.’

Ze ging er eens echt voor staan en verloor zich in een lange verhandeling over de Franse kultuur en morele waarden waarvan zij zich de vertegenwoordigster par excellence beschouwde.

Woorden, het waren alleen maar woorden maar toch boezemde de frêle gestalte ontzag in. Sofie voelde zich opeens te groot, te blond en te Hollands. En dat alles tegelijk. Het heeft niets te betekenen, sprak ze zich zelf toe. Fransen zijn welbespraakt. Dat leren ze op school. Het stelt niets voor.

‘U vergist zich,’ begon ze toen Mademoiselle eindelijk uitgesproken was. ‘Die hele Franse kultuur zou als een soufflé in elkaar zakken wanneer u de buitenlanders er uit weg denkt. Picasso, een Spanjaard; Van Gogh en Van Dongen - ze lette er goed op Van Donguèn te zeggen - Nederlanders; Zadkine en Chagall, Russen; Brancusi, een Roemeen en zo kan ik nog wel even doorgaan. Ze hapte naar lucht.

In het atelier was het opmerkelijk stil. Uit het aangrenzende vertrek weerklonk het astmatisch gepiep van schopschijven. Een dof geklos bracht ze van tijd tot tijd weer op de gewenste snelheid.

Mademoiselle bleek niet onder de indruk.

[p. 140]

‘Knoeiers,’ beet ze haar toe, ‘allemaal knoeiers zonder enig gevoel voor schoonheid of harmonie en als u zo doorgaat kunt u uw inschrijfkaart bij de administratie inleveren.’

Ze moet haar spullen pakken. Het resultaat van een trimester hard werken. Een studie van perspektivische vertekeningen. Vazen die zich aan de ruimte lijken te onttrekken. Ze is er niet ontevreden over. Ineens lijkt het onbelangrijk ze nog mee te nemen.

Tahé heeft het mes teruggelegd. Met een rubberen hamer slaat ze nu de overblijfselen in elkaar. Tak-tak-tàk. Bij elke derde slag valt er een stuk klei naar beneden. Tak-tak-tàk.

Tahé en de rechter. De rechter is dik in de vijftig. Hoe oud zou Tahé zijn? Tahé heeft geen leeftijd. Tahé zal nooit ouder zijn dan vandaag. Ze kan zich ook niet indenken dat Tahé ooit kind is geweest. Niet met die verminkingen. Niet met dat talent. Het is haar schuld niet dat Tahé verminkt is. Zij heeft gedaan wat ze kon. Ze moet een foto maken, een mentale foto...

Foto's, ze bekeek trouwfoto's met haar moeder. Een uitgegroeide blonde jongen hield een mooi donker meisje aan zijn arm. Hij zag er uit alsof hij dit kostuumspel hoogst vermakelijk vond. Het meisje hield haar hoofd een beetje schuin. Een flauw glimlachje speelde om haar lippen. In haar handen droeg ze een bos witte orchideeën. Haar ouders. Kinderen haast nog.

‘Mooi,’ bracht ze uit.

‘Ja, de foto wel,’ antwoordde haar moeder, ‘maar zo was het niet. Het gaat juist om de dingen die je niet zien kan. Moet je je voorstellen. Trouwen in de Tropen. De jurk was weliswaar van zijde, maar die kousen, vreselijk. Je loopt de hele dag te zweten èn maar handjes geven. Bovendien was ik die dag van de zenuwen ongesteld geworden. Zal je altijd zien.’

Ze probeerde het jonge meisje in haar moeder te ontdekken door naar de foto te kijken en dan snel weer naar haar moeder. Het lukte niet. Haar moeder was grijs en gezet, het jonge meisje donker en slank.

[p. 141]

‘Weet je, Sofie,’ vervolgde haar moeder terwijl ze met haar zilveren lepeltje omstandig een plak cake aan stukjes hakte, ‘de mooiste dag van je leven, die verzin je niet.’ Ze liet haar stem een oktaaf zakken. De ijsblauwe ogen lichtten gevaarlijk op. Haar roofdierenblik richtte zich op een onzichtbaar punt in de verte.

‘De mooiste dag in mijn leven was de d2ag dat de bom op Japan viel.’

Ze nam een hapje van haar cake. Een paar kruimels gleden langs haar kin naar beneden en landden geruisloos op haar boezem.

‘Wat is er kindje?’ Haar verbazing leek oprecht.

Het is niet waar, dacht ze. Dat zeggen moeders niet.

‘Je moet het in de kontekst zien,’ hoorde ze van veraf. ‘Ik woog nog maar negenentwintig kilo en voor je zuster had het ook geen dag langer moeten duren. En bovendien...,’ ze pauzeerde even ‘was jij anders toch ook nooit geboren!?’

Van Tahé's kunstwerk is nu niets meer over dan een vormeloze hoop brokstukken in een wolk van neerdalend stof. Ze moet gaan. Ze heeft hier niets meer te zoeken. Het gaat immers om de dingen die je niet zien kan.

Met haastige passen loopt ze het atelier uit.

‘Uw spullen,’ klinkt het achter haar. ‘Vergeet uw spullen niet!’

Ze hoort het al bijna niet meer. Ze rent naar buiten, het licht tegemoet!