Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 103

[p. 575]

Boekbesprekingen

In de leeszetel

De belangstelling voor exotische poëzie is vandaag zeer groot. W.A. Braasem heeft zich vroeger reeds verdienstelijk gemaakt door de vertaling van Maleise Pantuns. In samenwerking met Janheinz Jahn publiceert hij thans in het Duits een klein bundeltje hedendaagse lyriek Reis und Hahnenschrei (W. Rothe Verlag, Heidelberg). Het bevat een keur uit het werk van enkele Indonesische dichters - een tiental -, die sinds 1940 aan het woord kwamen. Zeker bevatten deze oosterse gedichten met hun aparte verbeeldingssfeer autochtone kenmerken, doch anderzijds valt op dat zij door thema's, toon en beeld tevens universeel willen zijn.

In het Nederlands publiceerde W.A. Braasem samen met de dichter E. Hoornik een bundel herdichtingen van primitieve zangen van diverse volksstammen: Polynesiërs, Pygmeeën, Eskimos, Indianen, Vuurlanders, enz. De titel luidt De Donkere Lier (Uitg. Meulenhoff). De keuze is zeer rijk en verscheiden. En toch treft ons, moderne Europeanen, in deze stemmen uit zeer verschillende volksstammen en cultuurkringen een overeenkomst. Twee thema's domineren: een zeer diep en zuiver liefdegevoel en een zeer rein-oorspronkelijke religiositeit. Alom treft ons een diepe eenvoud en reinheid van gemoed. De bedoeling van deze bloemlezing is uitsluitend artistiek. Het schoonheidsgenot dat zij schenkt is inderdaad intens en buitengewoon fris. En bovendien brengt zij de innigste snaren van onze menselijke sympathie voor onze primitieve broeders aan het trillen. Toch moeten wij bekennen dat al deze ontroerende belevingen ons critisch bewustzijn niet helemaal konden uitschakelen b.v. toen wij ons de vraag stelden: Is deze vertaling geschied op grond van de oorspronkelijke tekst? Zijn de hier vertaalde versies af en toe wel zo primitief? De vertalers onthouden ons historische en critische commentaar, zelfs de vermelding van hun bronnen. Persoonlijk betreur ik dit, al doet dit bezwaar geen afbreuk aan het schoonheidsgenot en de menselijke getuigeniskracht van deze mooie bundel.

Sinds het afsterven van Emmanuel de Bom, nu vijf jaar geleden, zijn over deze schrijver weinig grondige beschouwingen verschenen. In de Monografieën over Vlaamse Letterkunde (Uitg. Manteau) verschijnt nu een schets over zijn leven en werk, met een kleine bloemlezing van de hand van Maurice Gilliams. Niet enkel als fijngevoelig estheet, doch ook als kenner van de Antwerpse sfeer, waarin leven en werk van De Bom zich ontwikkelden, en bovenal als intimus van deze auteur, was Gilliams de best geschikte onder al onze schrijvers om hem te portretteren. Hij heeft deze schets zo fijn getekend dat wij niet aarzelen zijn boekje een der beste te noemen van de reeks. Er blijven ook na de lezing van dit boekje aspecten van De Bom's ontwikkelingsgang onverklaard. Er is, na het zeer persoonlijke Wrakken, het probleem van zijn omzwenking naar een onpersoonlijker, oppervlakkiger schrijfwijze. Welke zijn de factoren, die het elan naar grote oprechtheid, dat kenmerkend is voor de literaire schepping van zijn jeugd, hebben gebroken? Gilliams kent het antwoord op deze vraag beter dan wie ook, maar prijzenswaardige piëteit heeft hem er zeker van weerhouden het intieme gemoedsleven van de overleden vriend in het openbaar te ausculteren. Inmiddels biedt het opstel van Gilliams de fijnste en degelijkste karakteristiek van het werk van De Bom die ik ken.

Gedachten van Felix Timmermans werden gebloemleesd door José De Ceulaer en uitgegeven door Desclée de Brouwer, met inleiding van Paul Hardy. De wijsheidsspreuken en overwegingen over diverse aspecten van het leven die hier worden samengelezen uit het werk van Timmermans, zijn vooreerst interessant op zichzelf beschouwd, doch tevens geven zij een beeld van zijn boeiende persoonlijkheid.

[p. 576]

Ik verheug er mij om dat deze reflexies over geloof, liefde, levensondervinding, geluk, kunst, natuur, enz. de aandachtige lezer een veelzijdig beeld geven van Timmermans' originele persoonlijkheid, die ernstiger is dan men soms meent. José de Ceulaer draagt hier eens te meer het zijne bij om de soms al te primaire visie van de critiek op Timmermans te corrigeren. Toch voldeed dit boekje mij niet geheel. Daaraan heeft De Ceulaer geen schuld, wel de speciale geaardheid van Timmermans zelf. Zijn wereldbeeld is immers grotendeels poëtisch, en al die spreuken die men losmaakt uit zijn werk kunnen onmogelijk de poëtische essentie suggereren, die grotendeels de innerlijke rijkdom is van zijn werk. Die essentie schuilt in subtiele emoties, mysterieuse sensaties, stilten van de ziel, beelden van muziek en wondere metaforen, kortom in zijn schepping zelf. Meer dan een gedeelte van Timmermans' innerlijke rijkdom biedt dit boekje dus niet, al is het boeiend en met grote zorg samengesteld. De inleiding van Paul Hardy draagt bij tot een ernstiger valorisatie van Timmermans' werk en duidt enkele belangrijke facetten van zijn persoonlijkheid aan.

Een interessant werkje uit de serie Ontmoetingen (Desclée de Brouwer), dat wij verleden maand vergaten te bespreken, is de korte studie van Adriaan de Roover over Paul van Ostayen. Dit boekje noopt er mij toe mijn mening over deze nog jonge schrijver, in zoverre hij zich aan critiek bezondigde, grotendeels te herzien. En gaarne doe ik dit. Terwijl ik tot heden van hem alleen proza meen gelezen te hebben, dat een mengsel was van ondoordachte slagwoorden, dweepzuchtige partijdigheden en soms hatelijke persoonlijke aanvallen, dwingt onderhavige studie eerbied af door haar objectiviteit en haar grondige en nauwkeurige ontledingskracht. Ik wil gaarne dit boekje hoogschatten als een der substantieelste bijdragen tot de Van Ostayen-studie. De evolutie van de dichter in haar verschillende fasen, de verwantschappen met en invloeden van Duitse en Franse dichtkunst worden goed aangeduid, en zeer goed wordt Van Ostayen in de kern van zijn dichterlijk wezen gevat. Dit betekent niet dat er nu verder op het gebied van de Van Ostayen-studie niets meer te doen is. Hier en daar mishaagt in dit boekje nog de min of meer hooghartig polemische toon, die helemaal overbodig is. Maar dit gebeurt slechts zeer sporadisch. Al is detailcritiek mogelijk - waarover we hier niet kunnen uitweiden -, toch doet dit geen afbreuk aan de waarde van deze doordachte studie.

De lezers die de moderne Nederlandse literatuurgeschiedenis wat grondiger hebben bestudeerd, weten dat er lange tijd een duister Perk-probleem heeft bestaan. Na het vroegtijdig afsterven van de begaafde Jac. Perk, werd zijn literaire nalatenschap uitgegeven door Kloos, die in de teksten van zijn gestorven vriend, met wie hij trouwens tijdens de laatste maanden in ruzie lag, wijzigingen heeft aangebracht en de schikking van de bundel, zoals Perk ze voorzag, ook overhoop gooide. De uitgave van Perk's gedichten door Kloos (1882) is evenzeer een werk van Kloos geworden als van de jong gestorvene. De onbetrouwbaarheid van de uitgave van Kloos werd duidelijk toen de handschriften van Perk aan het licht kwamen. De eerste stap werd gezet door Dr. A. Greebe, die in een Leidse dissertatie van 1915 aan de hand van het oudste handschrift bewees dat Kloos de oorspronkelijk tekst in grote mate had vervalst. Doch het beslissende inzicht werd gegeven door de literairhistorische studies van Prof. Garmt Stuiveling, die, na bestudering van het familie-archief van Perk en andere bewijsstukken, van 1934 af onbetwistbaar bewees dat Kloos er ongeoorloofde uitgave-praktijken op nahield. Belangstellenden in dit Perk-probleem, die om een of andere reden de talrijke wetenschappelijke publicaties van Prof. Stuiveling over deze kwestie niet aborderen, kunnen zich bondig op de hoogte stellen door het lezen van de uitgave van Jacques Perks Gedichten uitgegeven door Stuiveling in de bekende reeks ‘Zwolse Drukken’. Met de eerste druk van Perk worden ook de voorrede tot de bundel door Carel Vosmaer en de befaamde inleiding van Willem Kloos, alsmede enkele links en rechts verspreide critische en polemische stukken van Kloos over de Perk-kwestie, gepubliceerd. De scherpzinnige historisch-critische commentaar van Stuiveling bij al deze stukken is een bondig en boeiend relaas over het hele geval. Alle poëzielezers met enig historisch perspectief en alle leraars in de Nederlandse letterkunde beveel ik dit boek warm aan!

Alb. W.