Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 112

[p. 206]

Kroniek
Marcel Janssens
De schrijver en de zeven knaapjes

Na zijn debuut met God in Vlaanderen, waarin hij de avonturen van het heidens godje Tim van Male vertelde, gaat Astère Michel Dhondt in dezelfde richting verder met Zeven geestige knaapjes (Amsterdam, De Bezige Bij; Antwerpen, Contact, 1966; Literaire Reuzenpocket 208, 136 blz.). Wat het romangegeven betreft, ligt dit nieuwe boek voor een goed deel in de lijn van het eerste. Tweeëntwintig hoofdstukjes (eentje voor elke letter van het alfabet, met een paar bladzijden blanco voor de letter X) vertellen over zeven mooie, dartele en vindingrijke knaapjes, die het kritische discretiejaar - voor één keer ook ‘diskredietjaar’ genoemd - nog niet bereikt hebben en zich nog schaduwloos kunnen uitleven in hun geheim verbond van de argeloze kindervreugden vóór dat de natuur dit paradijs van het evenwicht verwoest. De roman ontwikkelt zich als een suite van symbolisch bedoelde taferelen, waarvan de opeenvolging vaak door contrastwerking wordt bepaald. De zeven knaapjes staan duidelijk tegenover de horde der ‘honden’, nl. de volwassenen, dialectsprekers, paramilitairen, nozems, burgemeesters, bisschoppen, opvoeders, geilaards, enz. Na mislukte verzoeningspogingen wordt ten slotte in de kathedraal een grandioze verzoeningsceremonie ingericht, waarvan de schrijver Colorado (A.M. Dhondt zelf) het middelpunt is. De ‘honden’ hebben immers geoordeeld dat de schrijver van God in Vlaanderen ‘récupérable’ kan zijn. Daarbij hebben zij zich grondig vergist, want op het hoogtepunt van de ceremonie stijgt de schrijver met de zijnen langs de galmgaten van de toren op en achter hen ontploft de kathedraal.

Een betekenisvol nieuw element ten overstaan van het eerste boek is het feit dat de schrijver zelf deel uitmaakt van het vrolijke groepje. Men mag hem de achtste geestige knaap noemen, met dien verstande dat hij de drempel van het discretiejaar al lang heeft overschreden. Hij is de volwassen vriend van de knaapjes die hem in vertrouwen nemen, omjubelen en af en toe ook eens treiteren. Hun dartele schoonheid brengt hem in extase. De aanwezigheid onder de knapen van de volwassen schrijver voegt een nieuwe dimensie toe aan het boek. De argeloze dartelheid van Tim van Male, die nog onder de drempel der

[p. 207]

discretie toefde, wordt hier geflankeerd door de kritische reflexie en de ironie van een volwassen man die bovendien de schrijver van beide genoemde boeken is. Het dooreenwerken van beide niveaus is in dit nieuwe boek allesbehalve geslaagd. Het boek verloopt in een sfeer van ambiguïteit die, in de plaats van de complexiteit van het romangegeven te verhogen, integendeel het artificiële en geforceerde ervan in reliëf zet.

De auteur treedt op in de ik-vorm onder de namen Astère, Michel of Dhondt, of met de schalkse toenaam Prins Frederik die de knapen hem gaven. Wij zien hem nog (bij gelegenheid in de hij-vorm) optreden als de ‘zevenentwintigjarige mystische schrijver Colorado’. De schrijver is speelgenoot en begeleider van de jongetjes, een enkele keer ook toeschouwer van hun esbattementen op een voetbalveld. Onder welke naam hij ook optreedt, hij is in elk geval de auteur van God in Vlaanderen en van het manuscript dat De Bezige Bij als Zeven geestige knaapjes publiceren zal. De aanwezigheid van de schrijver zelf in zijn dubbele hoedanigheid van volwassene én van schrijver, maakt Zeven geestige knaapjes direct veel zwaartillender dan God in Vlaanderen - een werk dat in het licht van het tweede nu voorkomt als een speelse geluksdroom, nog niet bezwaard door de nadrukkelijk-gewichtige ernst van de schrijver.

De schrijver noemt zichzelf Colorado, zoals hij ook de plaatsnaam Arizona gebruikt of Oost- en Westvlaamse toponiemen duidelijk herkenbaar verschrijft en amerikaniseert tot bij voorbeeld: Xevergam. De kapitale scènes spelen zich kennelijk af in Gent, zoals ook het geval was met het eerste boek. De kathedraal, het bisschoppelijk paleis, de hoofdstraten van het centrum laten daarover geen twijfel bestaan. De vervaging van de situering in de ruimte, samen met de Amerikaanse toponiemen, is een eerste element van mythevorming rond de avonturen van de zeven geestige knaapjes. Het grootste verschil met God in Vlaanderen ligt precies in deze meer nadrukkelijke en daardoor ook minder en minder verteerbare mythisering van de kindertijd. De symboliek van Zeven geestige knaapjes dringt zich veel ernstiger op; de dieperliggende tijdkritische en moralistische dimensie van dit boek verschijnt meer dan het de lezer lief is aan de oppervlakte; kortom, de schrijver neemt ondanks zijn ambiguë ironie zichzelf en zijn gegeven te zeer au sérieux, en dat precies is het gewicht dat zijn boek niet kan dragen.

Een ander element van mythevorming is ook de haast rituele of liturgische allure van sommige handelingen die de schrijver met de knaapjes verricht. Ik denk aan de scènes van het zwembad, het bloemenplukken

[p. 208]

en het zoeken van vogelnestjes. Het diminutiefje - ook een mythiserend ingrediënt - bereikt op de duur door een overdaad van suikerzoetigheid het tegendeel van wat de schrijver ermee bedoelt. Het grote aandeel van fantastische sprookjeselementen lijkt mij ook te wijzen in de richting van de mythische kindertijd. Het boek wordt in bepaalde taferelen, niet het minst in het sterk geschreven laatste hoofdstuk, zo feeëriek als bijvoorbeeld de slotscène van Miraculo a Milano waar het groepje bedelaars ook op bezemstelen wegvliegt (zonder dat de dom echter onder hen ontploft). De mythiserende symboliek van het boek is wel het duidelijkst - en meteen het minst geslaagd - in de nadrukkelijke liturgische cultus rond de schrijver Colorado die hier de rol van het aanbeden jezusknaapje Tim van Male uit God in Vlaanderen overneemt. Het avontuurlijke leven van de volwassene die onder de diskredietlijn wil terugzakken, wordt een paar keer een ‘genade’ genoemd (73, 81, 93). Zijn intocht in de stad en zijn gedrag in de kathedraal is niets minder dan een religieuze ritus. Klonk het niet zo misplaatst, men zou kunnen zeggen dat hij zich als een heilig sacrament laat ronddragen. Daarmee wordt de mythisering van het jaar-vóór-het-discretiejaar op misplaatst-geforceerde manier voltooid door de zaligverklaring van de éne mens onder de honden, de schrijver Colorado-Dhondt.

Om dit alles zou ik Zeven geestige knaapjes een fabel, of beter: een allegorie noemen. Een allegorie bovendien, die door de schrijver zelf al schrijvende wordt gecommentarieerd en gerationaliseerd. Het schrijven over het schrijven, m.a.w. het boekthema, speelt in Zeven geestige knaapjes immers nadrukkelijk mee. De auteur is zo vol attenties voor zijn lezer dat hij twee critica's, Suzy Loos, de vijandin, en Caroline, de vriendin, al hun opinie over zijn manuscript laat schrijven. Een stelletje karikaturale academici commentariëren het psychoanalytisch en averechts. De schrijver bezorgt de lezer welwillend structuur en symboliek van zijn boek op een blaadje. De blanco bladzijden onder de letter X moet de lezer waarschijnlijk ook beschouwen als een schitterende ironische vondst, topzwaar van intelligente gewichtigheid... Welnu, deze nadrukkelijke inmengingen van de auteur heb ik aangevoeld als het duidelijkste bewijs van het ambiguë karakter van het hele geval. De aanwezigheid van de schrijver Astère Michel Dhondt in zijn eigen boek is zeker een van de vele ironische ingrediënten die zijn dubbelzinnige houding tegenover zijn stof en zijn boek onderstrepen. Hij heeft zich met het speels gedartel van Tim van Male niet meer kunnen tevreden stellen. De Tim-tijd is mythisch geworden; het schrijven over de Tim-tijd wordt bezwaard door diepzinnige symboliserende ernst. De

[p. 209]

schrijver tracht de ernst van dit pleidooi, langs het boekthema, ironisch te omspelen, en zijn maneuvers zijn, naar mijn gevoel, zonder meer doorzichtig en geforceerd. Misschien is hij zich na God in Vlaanderen bewust geworden van zijn ambiguë positie en tracht hij zijn ernst te relativeren door een hyperbewuste high-brow ironie, waarmee hij dan in een nieuwe pose vervalt?

Ik ervaar iets krampachtigs aan dit hele boek, en zeker aan het soort groteske ironie waarmee A.M. Dhondt zijn kritiek op Vlaanderens verfoeilijke achterlijkheid verwoordt. Zijn goedkoop agressieve en karikaturale ironie getuigt niet overal van goede smaak. Het verhaal dat een mythe wil scheppen, doorlopend als een sprookje voorkomt, in ernst als getuigende allegorie is bedoeld, waarvan de ernst echter door afstandnemende ironie wordt teruggekaatst, moet dan ook nog als groteske gelezen worden. De mengeling van dit alles toont m.i. niets anders dan de dubbelzinnigheid van de hele onderneming.

Kortom, Zeven geestige knaapjes is onder de druk van al deze gewichtigdoenerij het tegendeel geworden van een mythe, nl. een mystificatie. Tevens wordt nu zeer duidelijk hoe smalletjes de geestelijke substantie is, waarop Astère Michel Dhondt tot dusver zijn schrijverschap tracht uit te bouwen. Voor mij blijft hij tot nader order de talentvolle schrijver van één boek: zijn eerste.