Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 121

[p. 151]

Boekbesprekingen

Echt een vrouw van die tijd?

De vraag of een roman een stuk werkelijkheid waarheidsgetrouw afbeeldt of niet, is in de meeste gevallen niet zo bijster relevant, tenzij wanneer de schrijver zelf duidelijk te kennen geeft dat zijn fictionele tekst als ‘document humain’, meer bepaald als spiegel van een zekere sociale, historische werkelijkheid, wil gelezen worden. Dit laatste blijkt wel degelijk de bedoeling geweest te zijn van Johnnie Verstraete met zijn roman Maria, een vrouw van deze tijd (Brussel/Den Haag, Manteau, 1975, 85 blz.). Het onbelangrijke, hoewel troosteloze leven van Maria, de hoofdfiguur van zijn boek, zou het beschrijven niet waard zijn geweest - zo stelt hij -, zo het geen leven was geweest zoals dat van honderden Maria's in Vlaams-België. Hij draagt er zorg voor de lezer (in het bijzonder de Noordnederlandse?) in de loop van zijn tekst er te blijven aan herinneren dat de honderden Maria's niet verschillen van even zovele Martha's, Paula's en Angèles. Maria's brave en ijverige, kleinburgerlijke ouders staan model voor ‘alle ouders in Vlaams-België’ (5). De veralgemeningstendens moge erop wijzen dat het in de bedoeling van de schrijver lag, een exemplarische levensloop met grotere representatieve waarde uit te beelden van een kleinburgersvrouw in Vlaanderen tijdens de eerste helft van deze eeuw. Bepaalde zware termen, zoals ‘deze socio-economische schaamte’ (11), die de Vlaamse kleinburgers voortdurend angstig maakt, staan a.h.w. borg voor de historische betrouwbaarheid van typische situaties.

De algemene geldigheid van zijn relaas wordt onderstreept door het leidmotief over de zovele Maria's, Martha's, Paula's en Angèles, die allemaal evenzeer berusten in hun lot (39), zich soms per toeval of geluk boven hun stand van herkomst kunnen verheffen (45), hun zonen voor ingenieur of geneesheer laten voortstuderen (53-54), soms door hun soortgenoten benijd worden als hun te veel geluk in de schoot valt (84). Dat deze roman als sociografisch ‘document humain’ gelezen en beoordeeld moet worden, wordt door de auteur zelf met gênante nadruk opgedrongen.

Hoe ziet nu zo'n exemplarische levensloop eruit? Maria's ouders waren brave, werkzame exemplaren van een overigens onopvallend ras van kleine mensen, zoetgehouden door de kerk, spaarzaam tot in het maniakale, steeds bevreesd voor allerhande onheil, tegenspoed of heirkracht, angstvallig gesteld op fatsoen en slaafs onderworpen aan menselijk opzicht. Angst en schaamte wegen zwaar door op hun psychologie, hun geweten, hun sociale gedragingen. Hun dochter Maria onderneemt aanvan-

[p. 152]

kelijk enkele kordate pogingen om uit de kleinburgerlijke kooi te breken, maar zij geeft zich, door het leven murw geslagen, gauw over. Zij valt op een drinkend echtgenoot, de grauwe psychische misère van een kleinburgersvrouw die het materieel niet zo kwaad heeft, begint. Hoewel geen lijden haar wordt bespaard, klimt zij rond haar veertigste jaar op tot burgersvrouw. Een hele groep mensen in haar stadje gunt zij van dan af geen blik meer. Opgeklommen van ‘niets’, hengelt zij naar de gunsten van een steeds hoger stand. Ze verkrijgt toegang tot een sociale stand die zij als ‘rijk, deftig en gecultiveerd’ beschrijft (55). Uiteindelijk verwerft zij de status van gearriveerde bourgeoise. Dan slaat evenwel het lijden weer toe, nu via haar intelligente zoon die het tot arts zal brengen, maar in een erbarmelijke décadence verzinkt.

Ik ontken niet dat het verhaal in een paar opzichten een zekere documentaire waarde heeft. Vooral het milieu van herkomst heeft een zekere waarschijnlijkheid. Zo kunnen brave mensjes op het platteland in Vlaams-België zich hebben gedragen - en zo gedragen zij zich allicht nog. Bepaalde banaliteiten in het taalgebruik van de kleinburger heeft de auteur eveneens fijn geobserveerd. Toch heb ik twee bezwaren tegen dit naar mijn smaak nogal pretentieuze boek. Vooreerst gaat de auteur veel te eenzijdig te werk en is zijn document bijgevolg niet vrij van overdrijving. Een ruimer gezicht op de zaak ontbreekt. Sommige vrijheden die een romanschrijver zich mag veroorloven, maken de geschiedschrijver, die ‘socioeconomische’ feiten moet brengen, minder betrouwbaar. Zo de Maria's op representatieve wijze model moeten staan voor de zovele Angèles in Vlaams-België, dan had de auteur er zich minder gemakkelijk en minder vlug van af moeten maken. Verder is dit boek veel te melodramatisch. Ik heb het ervaren als één grote zeurige smartlap. ‘Hartverscheurend’ is er een sleutelwoord in. Nu heb ik niets tegen een smartlap, wel een en ander tegen een hoogdravende smartlap als Maria, een vrouw van deze tijd. Ik vraag me af of de auteur wel voldoende op de hoogte is geweest van de materie die hij met zo groot mogelijke documentaire geldigheid in beeld heeft willen brengen. Als geschrift is zijn tekst overigens zo flets en mat als het bleke kleinburgerdom dat hij beschrijft. Dus ook in dat opzicht is deze Maria een maat voor niets. Met het sociale realisme van Buysse, Walschap of Boon heeft dit boekje niets gemeens.

Marcel Janssens

Boeken, boeken...

Het Felix Timmermansgenootschap heeft zijn jaarboek 1975 gewijd aan Franciscus en Timmermans (Uitg. Orion, Brugge). De heilige van Assisi heeft een grote rol gespeeld in het godsdienstig leven en de artistieke verbeelding van Timmermans. Het boek bevat een opstel van hem Comment Saint François a découvert le Christ, verschenen in de Etudes Franciscaines (1946) en behelst talrijke studies en beschouwingen over De harp van Sint Franciscus. Tot de interessantste behoren: Franciscus in de Nederlandse letteren, een bibliografisch overzicht van pater Bruno Vijdt o.f.m. en vooral een onderzoek naar de bron-

[p. 153]

nen die Timmermans in zijn Harp heeft gebruikt door Louis Vercammen. Ook de gegevens over de relatie van Timmermans met Mgr. Giuseppe Pronti verdienen speciale vermelding.

In de reeks Poëtisch erfdeel der Nederlanden (Uitg. Heideland, Hasselt) verscheen een bloemlezing uit het werk van Jan Prins Dankbaar om ieder ding, samengesteld en ingeleid door Hans Roest. Een mooie keuze uit het werk van deze heldere, realistische dichter. Ook Jan Veulemans bundelde een keuze uit zijn gedichten, Elke dag leven, in dezelfde reeks. Van hem zijn vroeger reeds een vijftal dichtbundels verschenen, die getuigen van discrete gevoeligheid en rustig talent.

Clem de Ridder heeft zijn leven aan de actieve Vlaamse strijd verpand, vroeger als secretaris van het Davidsfonds, nu als directeur van het Vlaamse Centrum te Brussel. Onder de titel Lied van mijn Land (Uitg. Davidsfonds, Leuven) verzamelde hij 248 gedichten waarin het thema van de Vlaamse strijd wordt bezongen. Afgezien van het bekende Aen de Belgen van Jan Frans Willems, dat dateert van 1818, werden alle gedichten gekozen uit de periode 1830-1975. Dit is in feite een leesboek voor ‘flaminganten’, doch ook in poëtisch opzicht is deze historische bloemlezing lezenswaard. Men vindt er alle poëtische generaties van Ledeganck, Van Duyse, Theodoor van Rijswijck tot Van Wilderode, Clem. Schouwenaars, Jan Veulemans.

Joos Florquin is aan het elfde deel toe van zijn gebundelde interviews Ten huize van... (Uitg. Davidsfonds, Leuven). Ieder kent de documentaire waarde van deze gesprekken. Ditmaal zijn volgende bekenden aan het woord: Annie M.G. Schmidt, Jan Vercammen, Dr. Annie Romein-Verschoor, Prof. Dr. K.C. Peeters, Prof. Dr. Frits van der Meer, Anton Pieck, Prof. Dr. Gaston Eyskens.

In de aforismen- en citatenreeks Dwarsliggers (Uitg. Orion, Brugge) verschenen vier nieuwe deeltjes, samengesteld door Gerd de Ley. Het is aangenaam deze kleine en dunne boekjes te doorbladeren om er pittig geformuleerde gedachten of typische citaten van auteurs in te lezen. Er werd hier gebloemleesd uit het werk van Henry Miller, Johan Daisne, Willem Elsschot en Simon Carmiggelt. De laatste twee lijken mij veruit de beste.

Bij de firma Manteau (Brussel) verscheen een nieuwe reeks literaire schoolboeken onder de titel Omtrent. Het gaat hier om ontledende beschouwingen, bibliografisch-biografisch-historische bijzonderheden, vragen en antwoorden over een bepaald boek, dat op school gelezen wordt. Er verschenen deeltjes van 40 à 50 bladzijden van Paul van Aken over Vondels Lucifer, van Fr. du Mong over Van Eedens De Kleine Johannes, van Paul van Aken over Suiker van Hugo Claus en van Jan-Emiel Daele over Wierook en Tranen van Ruyslinck.

In de Profielreeks, die eveneens bij Manteau (Brussel) verschijnt, zag een deeltje over Jos. Vandeloo het licht. Een zeer leesbaar boekje met foto's, documenten, autobiografie, bibliografie en diverse beschouwingen over de schrijver.

Er bestaat te Brussel een Navorsings-

[p. 154]

en Studiecentrum van de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en bovendien wordt vandaag door jonge historici aan onze universiteiten druk over die oorlogs- en naoorlogstijd gewerkt. Hoe België W.O. II overleefde (Uitg. Reinaert, Brussel) biedt in 25 hoofdstukken de geschiedenis van de oorlog en de naoorlogsperiode zoals die in België werden doorleefd. Het werk ontstond door samenwerking van acht jonge historici, die de verschillende facetten van het omvangrijke onderwerp behandelen. Het geheel is een zeer boeiend, goed geschreven boek geworden, dat door degenen die deze droevige jaren hebben meegemaakt - zoals schrijver dezes - met bijzondere belangstelling zal worden gelezen. En zij die het niet hebben meegemaakt, kunnen er nog méér uit leren, al zij het weinig stichtelijks over de mens.

In de reeks ‘Grote Ontmoetingen’ (Uitg. Orion, Brugge - Scheltens en Giltay, Den Haag) verschenen weer twee delen, die vermeerderde herdrukken zijn van de vroeger verschenen kleine Ontmoetingen. Van Paul de Wispelaere een studie over leven en werk van Hendrik Marsman, bijgewerkt en mooi geïllustreerd. Van Gilbert Demets een studie over leven en werk van Aleksander Solzjenitsyn, waarin uitvoerig diens tribulaties onder de sovjetdictatuur worden verteld. Ook bibliografie en fotomateriaal zijn boeiend. Het literairkritische oordeel lijkt me rustig evenwichtig.

A. Westerlinck