Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 129

[p. 663]

Sanne Sleedoorn
Ida en Olga

Het verhaal liep dat ze, heel klein meisje nog, eens had geantwoord, ik heb geen kusjes meer, toen een tante haar vriendelijk vroeg, geef me een kusje, Ida, toe.

Koppig afwerend had ze zich eruit gepraat. Hoe kon ze genegenheid tonen, als die er niet was. Veel later ontdekte ze woorden voor wat ze toen wellicht al aanvoelde: hier is ijdelheid, eigenbelang, macht, geen genegenheid.

Zelf herinnerde ze zich dit voorval niet meer, waarin ze, eigenwijs kind, te kijk stond. Wel wist ze nog, het is een oude angst van me. Ik wil niet gedwongen worden te geloven, wat ik niet geloven kan.

Ze herinnerde zich nog wel, hoe ze als kind overgehaald werd om mooi te vinden wat ze helemaal niet mooi vond, stof voor een nieuwe zomerjurk van bedrukt rood katoen, waar zijzelf alleen van blauw hield toen. Waarschijnlijk, overwoog ze veel later, was deze stof voordelig en praktisch voor het leerlingnaaistertje, dat hem naaien moest. Maar waarom dan onder het mom, kijk eens wat mooi, Ida.

Ze is nog steeds het stugge kind van toen.

Wie maakt je wat, je bent toch vrij. Wie zou jou dwingen.

Die moet ik nog leren kennen, zegt Renée.

Het lijkt alsof je niet kunt doen alsof je gelooft en toch je eigen weg gaan, vindt Herta.

Heeft Herta opgegeven te geloven, wat ze gelooft? Hebben haar vriendinnen deze angst niet aan den lijve ondervonden?

Doen alsof is een vluchtweg.

Hun wegen scheiden. Renée helpt zichzelf in een soepele jas, Herta plukt een sjaal van de kapstok, Ida blijft achter met een lege middag vol mijmering.

Ze zucht. Ze wordt sarcastisch. Ik had in een moeilijker tijd kunnen leven, toen heksenjagerij en inquisitie verplichtten tot een bepaald geloof. Of toen de baas, die je een boterham gunde, hem ook belegde met zijn meningen, over wat hoorde gedacht te worden. Ida voelt evenwel nog vaak deze oude angst, deze oude opstand.

[p. 664]

Door een pijnlijk toeval hadden vriendinnen op een dag rond gewijde grond gestaan. Een klasgenoot verloor een kind.

Bij het open graf stonden ze te zamen en ieder voor zich in een gevecht met de dood gewikkeld. Eén was reeds een vader ontvallen, een ander had een zus verongelukt, één een man verloren. Ze wisten van elkaars leed.

Onwetend van elkaar waren ze over de ‘grote dood’ in hun leven: verlies aan illusies, verlies aan geestelijke groeikracht, verlies aan plannen en dromen, verlies aan liefde, verlies aan geloof. Een geleefd en een gestorven leven. Armer geworden, rijker geworden de vele jaren, die hen scheiden van de gezamenlijke schoolbanken, van de eenvormige leerstof die over hun hoofden werd uitgegoten. Ze werden verschillende mensen.

Bij het begrafenismaal haalden ze vele namen boven. Gezichten werden omschreven. Plannen werden gemaakt. Omdat ze die dag getuige waren, hoe het noodlot treffen kan - wie kent de groep van de ontroering - dachten ze wellicht ook terug aan Olga.

Heel tenger was Olga. De verlamde linkerarm ondersteund door de rechter. Ze sprak met zachte stem. In de kring stond ze steeds enkele passen achteruit. Voorzichtig.

Hoe was het met Olga gelopen? Velen stelden zich deze vraag. Want Olga kon immers met haar verlamde arm geen officieel diploma krijgen en bijgevolg geen les geven.

Ze was als surveillante aan het werk gegaan en gebleven, wist iemand. Alsof ze er zich nu bewust van werden, Olga in hun midden gehad te hebben, kwamen vragen los. En plannen. Kunnen we haar niet nog eens terugzien. Haar eens midden in de kring zetten. Haar vieren. Voor welke gelegenheid?

Ida geloofde niet in wat de anderen zich voorstelden te kunnen goedmaken. Als ze nu maar niet verplicht werd te geloven. Het overleg van daarstraks had haar alleen maar gesterkt in ongeloof.

Als een lawine stort een sterk verzet in haar neer. Zeker, ze waren getramd in deze vorm van naastenliefde, waarbij je jezelf prettiger gaat voelen, bevrijd.

Ze hadden destijds met zijn allen sokjes gebreid voor arme kindertjes van het dorp en jasjes en sjaals. En er nog wat fruit bijgevoegd voor het zieke kind. En ze brachten hun giften zelf. Toen een van hen de gift met een klinkende zoen bezegelde, werd hoofdschuddend toegezien, met gêne

[p. 665]

voor haar impulsiviteit. Zij voelde wellicht, dat ze pas wat gaf van zichzelf als ze dit tonen kon. Want wees nou eerlijk, het geven van de sokjes en het fruit was geen meedelen, waardoor je zelf geen overvloed meer had. En de bestede tijd moest toch zoekgemaakt worden op een manier die de leraressen geen te hoge eisen stelde. Je kon beter breien dan vragen om naar de schouwburg te gaan.

Olga kon niet breien. In die tijd bleef Olga alleen met haar verdriet. Niet volwaardig bevonden. Te moeten studeren, wellicht met grotere lichamelijke inspanning, voor een resultaat dat veel minder was, dan dat van de anderen.

Ze kloeg niet. Ze was minzaam. Wat deden wij? Wat deden de verantwoordelijke volwassenen? Ze spraken er niet over met ons.

Was het een niet belangrijk probleem? Wie een gebrek heeft moet dit aanvaarden. Ida vond het nog mooi nooit gehoord te hebben, het is Gods wil, wij hoeven verder niets te ondernemen.

Waarom stonden we niet op de bres voor wie het lot niet gunstig was? We konden wellicht onze taalvaardigheid leren gebruiken om te onderzoeken of deze weigering van een diploma wel rechtvaardig was.

Welke leraressen zouden ze zelf worden als ze niet leerden om respect te hebben, ook voor wie lichamelijk gebrekkig was.

Wat konden zij dan op hun beurt meegeven aan anderen.

Het waren wel heel late overwegingen, bedacht ze vol schaamte.

Waarom waren deze gedachten toen niet in haar opgekomen.

Waren zij toen zo passief geweest. Waarom was ze zich toen niet bewust geworden, dat deze maatschappelijke rechtsregels onrecht deden. Slorpte je dan zo gedachtenloos alle voorschriften op, zo gedwee. En dat pas na een oorlogstijd, die toch bewust moest maken.

Ida begreep zichzelf niet meer. Ze voelde schaamte zwellen. Ze wist wel zeker dat ze niet meedeed aan een feest voor Olga. Nooit.

Op een dag, jaren later, kwam de loutering. Het was Olga zelf die haar bracht, bij een heel toevallige ontmoeting.

Olga had geen man, geen kinderen, alleen een nederige taak als surveillante. Nog steeds. Zij moest de ijver van leerlingen bewaken. IJver waartoe? Een beter mens te worden?

Toch was Olga geworteld in het leven. Langs heel veel pijn, vernedering, donkerte. Ze was ongebroken.

Ze had dezelfde minzame stem. Deze stem zou zeker niet hard worden bij het surveilleren. Olga was een stille getuige van onbreekbare levenskracht. Al die jaren.

[p. 666]

Ze had een waardigheid gekregen, die indruk maakte. Een vanzelfsprekende charme, die toenadering toeliet en aanmoedigde. Een geloof dat voor schaamte ruimte liet en een uitweg voor vergeving.

Ze vertelde met alledaagse verhalen over haar leven. In alle stilte uitgegroeid tot rijpheid. Het was eenvoudig om met haar te praten, naar haar te luisteren... naar haar op te kijken. Het was eenvoudig om te geloven.