De Achttiende Eeuw. Jaargang 39

[p. 88]

Berichten uit de geleerde wereld
Het twaalfde ISECS-congres

Tussen 8 en 15 juli jongstleden verzamelden zich in totaal bijna 1.500 kenners, liefhebbers en onderzoekers van de achttiende eeuw in congrescentrum ‘le Corum’ in Montpellier. Met een smetteloze en technisch bijzonder goed ondersteunde organisatie deed het congres zijn thema (wetenschap, techniek en cultuur) eer aan. Hoewel de meeste bezoekers pas na de 8e juli arriveerden, en nog meer het ruim voor de 15e voor gezien hielden, kleurde de oude universiteitsstad in Languedoc Roussillon helder oranje van de congrestasjes die de deelnemers kregen uitgereikt.

Wie waren er?

Met een dergelijk deelnemeraantal kun je misschien beter vragen: wie waren er niet? Maar goed: de Europeanen, en onder hen vanzelfsprekend de Fransen, domineerden het veld. Toch waren alle werelddelen ruimschoots vertegenwoordigd - hoewel het aantal Afrikanen in absolute aantallen uiteraard niet groot was. De grote Franse namen van de historie en letterkunde lieten zich vrijwel allemaal zien, voor zover hun leeftijd dat nog toeliet. En Robert Darnton hield een plenaire lezing. In het Frans natuurlijk. Een belangrijk selectiecriterium lijkt sowieso de beheersing van de Franse taal te zijn geweest. Uit beleefdheid voor het gastland deed eenieder zijn of haar best de taal weer even de lingua franca te maken die ze in de achttiende eeuw was. Was het daarom dat er zo weinig Nederlanders waren? (Belgen waren er wel, vooral Brusselaars, maar ja, die spreken wel goed Frans.) Dat is het antwoord op de vraag ‘wie waren er niet’: u. De Hollander was kennelijk niet van zins in juli naar Zuid-Frankrijk te gaan - voor een congres. Omdat de Werkgroep en de redactie van dit blad een promotiestand hadden ingericht ter promotie van ons bijzonder interessante periodiek was de Nederlandstalige presentie gelukkig wel gegarandeerd. Daar staat tegenover dat onze marktkraam veel deelnemers attent maakte op de afwezigheid van les néerlandais.

Een missie

De officiële opening, in de grootste zaal van het Corum (en dat wil wat zeggen), werd zoals gebruikelijk gemeden door de meerderheid van de deelnemers. Toegegeven, de vele wederzijdse dankwoorden van de voorzitter van het organisatiecomité, de voorzitters van ISECS en SFEDS, de voorzitter van de universiteit, de voorzitter van de gezamenlijke universiteiten, om van de vertegenwoordigers van stad, regio en provincie nog maar te zwijgen, komen vrijwel ieder congres weer op hetzelfde neer. Wie zich de moeite getroostte dit keer wel te komen, werd beloond. Meer dan gratuite adhesiebetuigingen aan de studie van de achttiende eeuw, blonken alle bijdragen uit in een persoonlijke en betrokken toon. De rode draad hierin was de actualiteit die aan het gedachtegoed van de Verlichting wordt toegekend, en vooral de taak die op de schouders van ons wordt gelegd deze ideeën te ontsluiten, ja, te verspreiden. De Werkgroep 18e Eeuw als politieke beweging, het moet niet gekker worden.

Wetenschap? Techniek?

Hoewel iedereen die zich een beetje heeft verdiept in de eeuw van de Verlichting zal beamen dat wetenschap en techniek niet alleen een grote rol speelden in ‘onze’ eeuw, maar bovendien tot de belangrijkste bijdragen van die eeuw aan later tijden moeten worden gerekend, verbaast het thema van het congres toch licht. Onder dix-huitiémistes zijn traditioneel litera-

[p. 89]

tuur, filosofie en politiek de belangrijkste interessegebieden. Hoewel de keuze deels zal zijn ingegeven door de sponsors van het congres, de sterk medisch georiënteerde universiteiten van Montpellier, mag de keuze voor het thema dan ook vooruitstrevend worden genoemd. Onder de deelnemers vond het initiatief echter betrekkelijk weinig weerklank. Het dichtst in de buurt kwamen de Encyclopédie-specialisten, de mathematisch historici en de botanistologen - een tak van sport met verbazingwekkend veel beoefenaren. Voltaire-liefhebbers en andere traditioneel ingestelden konden in ieder geval opgelucht ademhalen: alles bleef, hoe interessant ook, bij het oude.

Schoenen

Wie de ambitie koesterde zelf eens een internationaal congres te organiseren, zonk de moed in de schoenen tijdens het bezoek aan Montpellier. De hypermoderne faciliteiten, het indrukwekkende aantal vrijwilligers, de enorme budgetten die onze Franse collega's binnen hebben weten te halen maken deemoedig. Tegelijkertijd prikkelt de aanwezigheid op zo'n congres wel. Voor over vier jaar heeft het Oostenrijkse Graz de handschoen opgenomen. Graz! Dat is toch maar een provinciestad? Waarom kan het over acht jaar dan niet bij ons? The 14th International Enlightenment Congress, Belgium-The Netherlands, July 2015. Klinkt goed, niet? Laten we de stoute schoenen eens aantrekken. Voor een gewoon congres doen we het niet, we maken er een jubileum van. ISECS kan dan het halve-eeuwfeest vieren, want de echte verjaardag (2017) zal tussen twee congressen liggen. En met een slim bedacht thema met bijbehorende locatie (handel en transport, Rotterdam) staan de sponsors in de rij: het Havenbedrijf, Shell, Akzo: over de financiën hoeven we ons geen zorgen te maken. Moet u alleen wel in Nederland blijven die zomer. Edwin van Meerkerk

Encyclopedie van Nederlandstalige Tijdschriften 1600-1815

De groeiende wetenschappelijke belangstelling voor tijdschriften heeft de laatste jaren naast een keur van onderzoekers ook een aantal degelijke monografieën en artikelen opgeleverd. Maar wie ooit een studie heeft verricht naar Nederlandstalige periodieken, weet dat het gebrek aan lexica en andere overzichtswerken het historisch onderzoek aanzienlijk bemoeilijkt. Zelfs een eenvoudige inventarisatie van periodieken in een bepaald jaar of periode, laat staan een onderzoek naar een inhoudelijk thema, is geen sinecure.

Ook in het buitenland bloeit het pershistorisch onderzoek getuige enkele gedegen studies. Zo kent Frankrijk over de periode 1600-1789 de Dictionnaire des journaux en de Dictionnaire des journalistes. Het zijn belangrijke naslagwerken voor het pershistorisch onderzoek, óók voor Nederlandsen Franstalige tijdschriftauteurs die in de vroegmoderne tijd in de Republiek werkzaam waren.

Hoewel er binnen het Nederlands taalgebied een indrukwekkend aantal periodieken is verschenen, zijn pershistorische naslagwerken nauwelijks beschikbaar. Om die reden heeft de redactie het initiatief genomen in die lacune te voorzien en voorbereidingen te treffen om tot een uitgave te komen die de vergelijking met de Franse Dictionnaires kan doorstaan: de Encyclopedie van Nederlandstalige Tijdschriften. Met deze brief treedt de redactie voor het eerst in de openbaarheid.

Inhoud

De Encyclopedie van Nederlandstalige Tijd-

[p. 90]

schriften wil voor het Nederlandse taalgebied worden wat de Dictionnaire des journaux voor Frankrijk is. Het naslagwerk zal uiteindelijk informatie bevatten over alle periodieken die tussen circa 1600 en 1815 in het Nederlands zijn verschenen. Met periodieken bedoelen we uitgaven die een vaste, minstens halfjaarlijkse periodiciteit nastreefden.

De redactie heeft uit de STCN-database Periodieken een groslijst samengesteld waaruit verhandelingen, prijsboeken en vreemdtalige tijdschriften zijn gefilterd. Zo is een bestand van ongeveer 400 periodieken ontstaan. Het is een dynamisch bestand, waaraan steeds nieuwe titels zullen worden toegevoegd. Aangezien de groslijst bewerkt wordt is deze momenteel niet beschikbaar.

Seriewerken worden buiten beschouwing gelaten, kranten daarentegen worden wel opgenomen. De encyclopedie zal voorts beschrijvingen van almanakken bevatten, voorzover ze als politiek kunnen worden gekenschetst of een belangrijke rol vervulden in het culturele domein. Ook eenmalige uitgaven, waarvan aannemelijk is dat ze bedoeld waren als periodiek, worden bij het project inbegrepen.

Nederlandstalige tijdschriften uit bijvoorbeeld Oost-Indië, Suriname, de Antillen en Zuid-Afrika zullen eveneens worden opgenomen. Dat Zuid-Nederlandse periodieken tot het onderzoeksgebied behoren, spreekt vanzelf. Andere gebieden met Nederlandstalige cultuursegmenten, zoals Berbice, Demerary, Formosa, Oost-Friesland en Oost-Indië, dienen nog nader op het voorkomen van periodieken te worden onderzocht.

Opbouw lemmata

De informatie over deze periodieken wordt verzameld aan de hand van een vast format. Dit vormt de basis voor de gedrukte en digitale publicatie van de Encyclopedie van Nederlandstalige Tijdschriften. Alle relevante informatie kan hierin schematisch en systematisch worden verwerkt. Op deze manier hoopt de redactie binnen enige jaren de evidente achterstand op de cultuur-gebieden die Nederland omgeven, in te lopen en het pershistorisch onderzoek een belangrijke impuls te geven.

De redactie nodigt onderzoekers dan ook van harte uit aan het project deel te nemen door één of méér lemma's voor hun rekening te nemen. U kunt, bijvoorbeeld op basis van eigen onderzoek, uw voorkeur voor een of meer titels kenbaar maken. U kunt ook een titel in overleg met de redactie kiezen. Zodra overeenstemming over de keuze met de redactie is bereikt, sturen we u het format en de auteursinstructie toe. De deadline is 1 november 2008. De bijdragen zullen worden beoordeeld op volledigheid, correctheid en schrijfstijl. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de encyclopedie berust bij de redactie.

Hoewel de Encyclopedie van Nederlandstalige Tijdschriften uiteindelijk online raadpleegbaar zal zijn, wil de redactie een honderdtal lemma's in een bundel laten verschijnen. Afhankelijk van de verkoopresultaten zal in overleg met de uitgever worden besloten of er meer delen op papier zullen verschijnen, dan wel of er uitsluitend digitaal zal worden gepubliceerd. In het laatste geval kunnen aanvullingen gemakkelijker worden verwerkt. Voor uw reactie of vragen kunt u zich richten tot de redactiesecretaris, Pieter van Wissing ([e-mail]).

Redactie:

Dr. E.M. van Meerkerk

Dr. P.J.H.M. Theeuwen

Prof. dr. J.J.V.M. de Vet

Dr. M. van Vliet

Dr. P.W. van Wissing (redactiesecretaris)