Drie schandaleuse spelen

II. De clerus

4. Waar leeken zoo schitterend voorgingen, kon de geestelijkheid onmogelijk achterwege blijven, al was zij nog zoo verbitterd wegens de krasse fiscale maatregelen, door Keizer Karel tegen haar genomen. Nu immers werden o.m. de twee oudste kerkelijke gebouwen der stad, nl. St. Gueriks en St. Gudula, aanzienlijk verbouwd resp. versierd.⁽⁹⁾ Voorts stelde men nieuwe processiën in: de H. Sacramentsprocessie (1532), de processie van O.L.V. van den Royen (1538), de pro-

(9) A. Henne & A. Wauters, a.w., I p. 365.

[p. IV]

cessie van St. Rochus (1557), om niet te spreken van den sensationeelen uitgang der geeselaars (1549):

‘Opden witten donderdach tsnacht voere paesschen anno xlviij voirscreuen van omtrint des auonts vanden ix vren Soe waeren omtrint j3.^c spaennaerden gaende van kercken te kercken de welcke hen seluen al gaende waeren ghesellende ende smytende Daer van de ennighe van hen seere waeren bloeyende / dwelck sy hen seluen waeren aendoende Meynende daer mede god almachtich groote sacreficie ende penitentie te doene’⁽¹⁰⁾ .

5. Intusschen werden de oude godsdienstige spelen allerminst verwaarloosd. Zoo voerde men elk jaar, met Pinksteren, het Spel van Sinte Wyen te Anderlecht op,⁽¹¹⁾ terwijl Tspel vanden heylighen sacramente van miraculen te Brussel op het kerkhof van St. Gudula vertoond werd op 17 en 23 Juli 1524, alsook, maar ‘opde merct’, op 15 en 16 Juli 1548 en Tspel van sint janne baptista op 't kerkhof van St. Jans, te Molenbeek, tot tweemaal toe de menigte boeide (Aug. 1548).⁽¹²⁾ Eindelijk was, in Mei 1551, ‘thuysken van den ommegange daermen te bruessele jaerlycx onser lieuer vrouwen spel spelende es / al nyeuwe gemaect.’⁽¹³⁾

6. Voorts waren de priesters er niet weinig trotsch op, dat een Turk en een Jood (ondersch. in 1535 en 1541) zich openlijk tot den R.-K. eeredienst hadden bekeerd.⁽¹⁴⁾ Hunnerzijds waren de orden onverzoenlijk op het stuk van het asylrecht: de Minderbroeders gingen daarbij zelfs de dienaars van den amman te lijf (1513), doch de Karmelieten, die hetzelfde wilden beproeven, hadden minder geluk (1542)⁽¹⁵⁾ . Menigvuldige aflaten werden verleend, o.a. in 1535, 1537, 1541, 1552 en vooral in 1553 (51bis).

7. Populair ten slotte maakten zich: de kranige deken van

(10) K.B. Brussel, hs. 14896-98, fol. 72^v, 110, 260 en 165

(11) Dr. J. Duverger, a.w., p. 74, n. 12.

(12) K.B. Brussel, a. hs., fol. 45^v, 160 en 160^v.

(13) Id., fol. 178^v.

(14) Id., fol. 95^v en 123.

(15) Id., fol. 58 en 154. (15bis) Id., fol. 93^v, 105, 121, 189, 214^v.

[p. V]

St. Gudula, Philippus Nigri, door volk en hof betreurd;⁽¹⁶⁾ de plebaan der hoofdkerk, Merten Coels, in de wandeling: de paus van Brussel;⁽¹⁷⁾ de krachtdadige pastoor van St. Guericx, Pontius Cooman;⁽¹⁸⁾ de dichtende kanunnik, Jakob Cammaert⁽¹⁹⁾ en de gestrenge librorum censor, Laurentius De Mets.⁽²⁰⁾

(16) Biogr. Nat., XV (Brux., 1899), kol. 734-37 en Francisco de Enzinas' in 1545 voltooide Mémoires II (Brux., 1863), p. 341 (foute noot).

(17) Overl. in 1556 (mededeeling v.d. Hoogeerw. Heer Kan. Dr. Pl. Lefèvre); door hem werd een 30-jarige Turk ‘kersten gedaen’ (cf. 6, 17 in fine. Bijl. XIII 12-13 en L. Galesloot, in Rev. Trim. T. 31, (Brux., 1861), p. 37: La Dame de Grand-Bigard.

(18) Het zal wel onder zijn ‘prochiaenscap’ geweest zijn dat de leden van de Corenbloem ca. 1540 uit de broederschap van St. Sebastiaan werden gesloten, een uitsluiting die de ‘Rethoriseenen hebben aenveert ende syn soe gescheyden’ (Register v.d. Corenbloem).

(19) Zijn testament (90 dichtregels) dagteekent uit 1560 en werd uitgegeven, samen met een korte levensbeschrijvng, door J.-Th. de Raadt in Annales de la soc. d'archéol. de Bruxelles, VI (Brux., 1892), p. 302-311. Zie ook infra 29, n. 64 en Bijlage II.

(20) Biogr. Nat., XIV (Brux., 1897), kol. 662 vlgg.: in 1557 volgde hij M. Coels op en in 1563 Nigri. Zie nog Rhetores Brux., II, p. 56, n. 2 en A.M. Ledeboer, Het geslacht Van Waesberghe ('s-Grav., 1859), p. 43. Metsius was bevriend met L. Dheere (Ph. Blommaert, De Nederd. Schrijvers v. Gent, Gent 1861, pp. 142 en 150, n. 1). De zeer zeker unieke approbatie (achter de Refereynen etc. van de Corenbloem, Brussel, 1563, rectozijde v.h. laatste blad), waarin hij als oppercensor optreedt, wordt door de Bibl. Belg., 1^e sér., 5 R 34, aangehaald noch besproken. Cf. Dr. J. te Winkel, a.w., II, p. 464.