Een Jaar Boek. Overzicht van de Nederlandse Literatuur 1988

Geerten Meijsing
Veranderlijk en wisselvallig
door Jaap Goedegebuure

‘If music be the food of love, play on; give me excess of it,’ zo luidt de aanhef van Shakespeares Twelfth Night. Deze uitroep had kunnen dienen als motto bij de verhalencyclus Veranderlijk en wisselvallig, waarmee Geerten Meijsing, voorheen Joyce & Co, zijn eerste boek onder eigen naam publiceert. In plaats van voor Shakespeare te kiezen, is Meijsing trouw gebleven aan zijn klassieke voorkeuren, en dus heeft hij de kernspreuk voor zijn bundel ontleend aan Constantinus Africanus. In dat Latijnse motto, waarin gesproken wordt over het rustgevende en melancholie verlichtende effect van de bijslaap, ligt het accent op een tweede hoofdmotief dat Veranderlijk en wisselvallig tot een samenhangend geheel maakt. Muziek en erotiek, daar gaat het in deze verhalen om.

Het zoete pijpen en het minnekozen raken elkaar in de dans. Daarom is het niet verwonderlijk dat Meijsing bij het bedenken van deeltitels gebruik heeft gemaakt van benamingen als ‘Quick-Step’, ‘Jive & Jitterbug’ en het niets aan duidelijkheid te raden latende ‘Slijpen’. Van oudsher immers is de dans de inleiding tot De Daad. De feitelijke paring wordt opgeroepen en voorbereid door middel van al dan niet gestileerde bewegingen die zowel nabootsend als stimulerend

[p. 113]

zijn bedoeld. Met of zonder Hans van Maanen is het verleidelijk te filosoferen over allerlei historische ontwikkelingen op dit gebied. Zo is de teloorgang van de leidende rol die de mannelijke partner bij het stijldansen placht te hebben, en de opkomst van het vrije en ongeremde gehops, wellicht in verband te brengen met de actievere rol die de vrouw sinds enkele decennia in sex en samenleving speelt. Laten we echter dit college over een recent hoofdstuk van de cultuurgeschiedenis beëindigen en naar het uitgangspunt terugkeren.

Om te kunnen dansen moet je minstens met z'n tweeën zijn, tenzij je er geen moeite mee hebt als narcist of egotripper over het parket te bewegen. Nu heeft de schrijver Meijsing zich in het verleden al voldoende aan steriele zelfbespiegelingen overgegeven. De lijvige trilogie (Erwin, Michael van Mander en Cecilia) die hij tussen 1975 en 1986 onder het pseudoniem Joyce & Co openbaar maakte, is een lange reeks van mijmeringen over de superioriteit van de kunst en de overbodigheid van de werkelijkheid. De ongevormde realiteit is slechts bruikbaar voor zover je er literatuur van kunt maken; op dat inzicht kwamen de artistieke opvattingen van Erwin en zijn geestelijke vader in essentie neer. Met het afstropen van zijn oude huid heeft deze auteur het eens flink laten luchten in zijn geestelijke huishouding, en zo is door de geopende vensters het volle leven naar binnen geglipt, gepersonifieerd in de Vrouw, het wezen dat naar het woord van de dichter Vergilius veranderlijk en wisselvallig is.

Niet dat Meijsing nu plotseling het realisme is toegedaan. In stijl en vormgeving blijft hij op en top de geraffineerde estheet. En in de theoretische reflecties over de melancholie waaraan de schrijvende hoofdpersoon van deze vijf verhalen lijdt, herinnert veel, al te veel naar mijn smaak, aan Joyce & Co onzaliger nagedachtenis. Maar deze commentariërende intermezzi, die tussen de novellen zijn ingeschoven, botsen op een prikkelende manier met de bruisende werkelijkheid van de liefde, de muziek en de vrouw. Alle reden dus om van een overgangswerk te spreken, een bevinding die steun vindt in het aanstaande vaderschap dat de ik-figuur te wachten staat. Het laatste motief vormt de tegenmelodie van het intensieve opkalefateren en inrichten van oude en nieuwe behuizingen waarover hier wordt verhaald. Net als Gerard Reve is Meijsings alter ego Dichter en Bauer in een persoon.

Op nog een andere manier maakt het leven hier zijn opwachting. Veranderlijk en wisselvallig beweegt zich langs de smalle marges tussen fictie, sleutelroman en autobiografisch proza. Erwin heet er Werther,

[p. 114]

de directeuren van uitgeversbedrijven als De Arbeiderspers en Polak & Van Gennep zijn zeer herkenbaar geportretteerd, en personages als drummer Martin van Duynhoven, saxofonist Willem Breuker en pornoster Diana de Koning komen er gewoon onder hun eigen naam in voor. Die elementen dragen niet weinig bij aan de totstandkoming van een pikante mixture van waarheid en verbeelding.

Nog pikanter zijn de virtuoos en dikwijls geestig gepresenteerde taferelen van de geslachtelijke liefde. Meijsing weet allerlei erotische hoogstandjes met zoveel esprit te presenteren, dat het lezen van zijn boek bij tijd en wijle tot een zinnelijk genot wordt. Ik durf dan ook rustig te beweren dat hij zijn beste boek geschreven heeft, al zullen er ook wel personen zijn die de voorkeur geven aan de rechtaan-rechtuit sex van de roman Een meisjesleven die hij ooit onder het pseudoniem Eefje Wijnberg schreef. Met dat al is Veranderlijk en wisselvallig een doorslaggevend bewijs van de mogelijkheid erotiek en literaire kwaliteit met elkaar te verzoenen, iets dat in het Nederlandse taalgebied volkomen uitgesloten leek, ook na de verschijning van het mede door Joyce & Co aan Sontrop aangeboden verjaardagscadeau Rose verhalen (1981).

‘Het volle leven’. Uit Haagse Post, 16 januari 1988.

* ‘Meijsing zou, als hij eindelijk de geleende mantel van zijn geleerdheid helemaal heeft afgelegd, nog een aardige thrillerauteur kunnen worden.’ (Ton Anbeek, Elsevier, 2 januari 1988)
* ‘Veranderlijk en wisselvallig is, aldus de verantwoording achterin, het eerste deel van een “tweedekker”. Naar dat tweede deel ben ik nu wel bijzonder benieuwd. Meijsings werk krijgt steeds meer weg van een almaar uitdijende roman fleuve: het is nooit af en het blijft boeien. Aan zoiets raak je verslaafd.’ (Peter de Boer, Trouw, 26 november 1987)
* ‘Nee, ook de vijf vrouwen en enkele andere personen in Veranderlijk en wisselvallig heb ik niet naar het dagelijks leven gemodelleerd, zoiets zou ik niet interessant vinden om te doen. Wel is het zo dat sommige mensen zich zouden kunnen herkennen. Op dat moment doet de ironie haar intrede. Tijdens het schrijven van dit boek gaf het mij een diabolisch genoegen om zo nu en dan te ironiseren. Maar begrijp me goed: aan de personen die zich eventueel zouden kunnen herkennen, heb ik de verhalen voorgelegd en gevraagd of het wat hen betrof door de beugel kon.’ (Geerten Meijsing in een interview met Joost Zwagerman, Haagse Post, 5 maart 1988)
Veranderlijk en wisselvallig (oktober 1987) beleefde inmiddels een vierde druk en stond drie weken in de Libris/vn-Top-10 van de meest verkochte boeken. Het boek kreeg de ako-Literatuurprijs 1988, groot f50.000,-.