Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 23

[p. 67]

Boegineesche bergkampong,
door J.G. Sinia.

Na een uur van heftig zwoegen in een laaienden zonnebrand, welks, ondanks het vroege morgenuur, toch al groote hitte maar

bergkampong op celfbes.

al te gretig door de geelgeschroeide en verdorde alang-alang werd opgezogen, langs een voetpad, dat nauwelijks zoo mocht heeten, vol puntig berggruis, tegen een onmogelijk steile berghelling, was dan eindelijk de top bereikt, zaten wij nu allen te genieten van het prachtige, met zooveel inspanning verkregen uitzicht en de traditioneele sigaret, die immer na een moeilijke klouterpartij werd opgestoken, wier brandtijd ook immer de lengte aangaf der korte, doch welverdiende rust. Gedurende dezen geheelen tocht naar boven, die schijnbaar oneindig en een ware lijdenstocht geweest was, had bijna geen ander geluid de doodsche stilte verbroken, dan het kort amechtig hijgen van mijn door en door vermoeid troepje, waarvan de ransels, bezwaard met eene hoeveelheid levensmiddelen, die in de behoeften der eerste drie dagen moest voorzien, dubbel zwaar drukten en de zoo hoog noodige vrijheid der ademhaling bij deze moeilijke bergbestijging, in niet geringe mate belemmerden.

Maar nu was alles voor het oogenblik

[p. 68]

geleden en vergeten, openbaarde zich weer dadelijk de vroolijke aard mijner Soendaneesche krijgsmakkers en flitsten de kwinkslagen over en weer, waaraan zelfs de zwakken en wankelmoedigen, die ik nog zoo even, deels door goede woorden, deels door bedreigingen, had moeten opmonteren en tot meerdere krachtsinspanning had moeten aanvuren, van harte deelnamen. Toch was dit nog maar een begin geweest, meerdere en wellicht nog zwaardere krachtproeven zouden dezen dag van ons gevergd worden en ons doel voor heden, een kleine kampong, lag nog ver, heel ver weg, achter de met zwaar woud bedekte hoogere bergkammen, die daar, waar zij niet verborgen waren achter het bollend grijs van een eenzaam voortzeilende wolk, donker zich afplekten tegen het lichte blauw van den hemel.

Blikte ik terug over den reeds afgelegden weg, dan openbaarde zich een eigenaardig schouwspel: Aan mijne voeten schijnbaar lag nu het bivak, dat wij enkele uren te voren verlaten hadden. Duidelijk zag ik mijn eigen bamboe-huisje met zijn, in het zonlicht fel oplichtend dak van alang-alang, duidelijk de barakken der soldaten; 't scheen wel of wij nog slechts een half uur gaans daarvan verwijderd waren en toch wist ik maar al te goed, dat ik bij een terugkeer, ondanks de daling, stellig nog wel een tweetal uren zou noodig hebben om het te bereiken.

Van het lagere heuvelland was geen spoor meer te bekennen, 't was als geabsorbeerd door eene onmetelijke grijsgroene vlakte, die zich nu voor mij uitstrekte tot daar, waar heel in de verte, de trotsche koepels en spitsen van het Latimodjonggebergte zich ver boven de wolken verhieven. In een iets donkerder groen teekenden zich de talrijke kampongs af, als reusachtige inktkladden op een even reusachtig stuk vloeipapier en daar tusschendoor, grillig in hare ontelbare kronkelingen, slingerden zich, als smalle linten in dof zilver, de rivieren, terwijl in het midden dezer vlakte, twee ronde spiegels gelijk, de meren van Tempé en Sidenreng, waarboven als een ijl blauw waas nog de ochtendnevels hingen, flauwtjes blikkerden in het helle morgenlicht.

Evenwel, lang kon ik mij niet verlustigen in dit schouwspel: een sigaret is spoedig opgerookt, bovendien was de weg nog lang en is de tropische dag betrekkelijk kort, dus werd spoedig weer opgebroken.

Als de zon achter de bergtoppen verdwenen was, reeds de dalen in duister verzonken lagen, doorschalde plots woedend hondengeblaf het stille sombere woud, waardoor wij, ik weet niet meer voor den hoeveelsten maal op dezen geheelen langen dag, in doffe berusting opwaarts zwoegden. Toen gleed even een glimp van genoegen over de vermoeide trekken mijner soldaten. Eenige minuten daarna hadden wij ons doel bereikt.

Daar was alles blijkbaar reeds op onzen komst voorbereid: Onder de huizen was een druk beweeg van vrouwtjes, die gedachtig de strenge orders, welke de ‘kompenie’ omtrent het handhaven der reinheid in de kampongs had uitgevaardigd, gewapend met een stuk hout of bamboe, wanhopige pogingen in het werk stelden om het vuil van maanden bij elkaar te rakelen; in de huizen, door venstertjes en reten in de bamboezen omwanding, gluurden tal van donkere schitterende oogen, half angstig, half nieuwsgierig, naar het kleine troepje vertegenwoordigers van het Nederlandsche gezag en het hoofd van den kampong, een blauw serge jasje aan met groen uitgeslagen koperen knoopen, dat hem blijkbaar te nauw was, in de eene hand zijn ‘songko’ (een soort kalotje uit de nerven van het lontarblad gevlochten) in de andere een tweetal klappers, kwam mij, het bovenlijf deemoedig gebogen, haastig tegemoet.

Zoo was deze tocht, zoo waren vele tochten, die ik daar ginds maakte, gedurende het tweetal jaren, dat ik op Zuid-Celebes doorbracht. Nu, wanneer ik dit alles nog eens overpeins, in gedachten weer ronddwaal

[p. 69]

over de stille bergen van het Boegineesche land, kon, ondanks de vele ontberingen, die daar mijn deel waren, de vaak bovenmenschelijke inspanning, welke van mijne krachten gevergd werd, een hevig verlangen naar dat harde, maar door zijn rijkdom aan afwisseling, zijn heerlijke vrijheid toch zoo aantrekkelijk patrouilleleven mij aangrijpen; dan hindert mij dubbel het emotieloos bekrompen sleurleven binnen de enge grenzen van een Brabantsch provinciestadje en vooral, wanneer dagen lang, zooals nu in ons gezegend voorjaar, een woeste stormwind door grauwe zonlooze luchten giert en felle regenvlagen naar omlaag striemt, zoodat het wordt al modder en plas daar buiten op de wegen. Op zulke dagen verwijlen mijne gedachten liet liefst daar ginder in het zondoorgloeideland, waar niet is het somber trieste van druilige dagen in wintertijd, waar de scheppende natuur immer schittert in de volle overweldigende grootheid harer matelooze krachten.

Nu zie ik weer duidelijk voor mij den kleinen bergkampong met zijn wrakke opgelapte huisjes, als een troepje moede afgeleefde zwervers, bijeenschurkend op de smalle ruimte van don bergrug, met er omheen het beschermend muurtje van rotsblokken dat, sinds de ‘kompenie’ in deze landen orde en regelmaat vestigde, verwaarloosd, in vrij vervallen toestand verkeert.

Vuil is het in den kampong, onzeggelijk vuil. Onder de huizen, tusschen de wankele half vergane steunpalen, te midden van



niet te definieeren, met groen schimmel bedekte plassen, liggen de geheel of gedeeltelijk vergane resten van plantaardig of dierlijk afval tot walgelijke kwalijk riekende heuveltjes opgehoopt. In de huizen is het al niet minder: de wanden zijn zwart berookt en overdekt met spinrag, dat zelf bijna onzichtbaar door de dikke laag stof, die er op rust, zwaar uithangt of, reeds bezweken onder dien druk, in lange zwarte slierten wappert op den tocht; de uit smalle, op eenigen afstand naast elkáár gelegde bamboereepen bestaande vloer, die ijzingwekkend doorbuigt en knerpt bij iederen tred, is grijs besmeurd met het slijk der bergen, met hier en daar fel rood oplichtend, lijk versche bloedspatten, de vlekken van sirihspeeksel. Vunzige, gedeeltelijk in flarden gereten lappen, die oorspronkelijk wit, nu geen bepaalde kleur meer hebben, schutten de gedeelten af, waar op gore, halfvergane matten, krioelend van het walgelijkst ongedierte, het gezin zich ter ruste begeeft. In den vuurhaard, een uit ruwbekapte balken saamgestelden en met zand gevulden rechthoek, schimmert tusschen eenige steenen een vuurtje van vochtig hout, welks stekende scherpe rook als een blauwe walm het geheele schemerdonker inwendige der woning vult. Kakelende en vechtlustige kippen dragen er het hare toe bij om den staat van vervuiling, waarin alles verkeert, tot den hoogst mogelijken graad van onreinheid op te voeren.

Daar behoort waarlijk eenige moed toe om voor de eerste maal zijn nachtkwartier

[p. 70]

in een dergelijke woning op te slaan, ook al hebben ruwe soldatenhanden, zoo goed en zoo kwaad als dit gaat, met behulp van primitieve reinigingsmiddelen een gedeelte in eenigszins toonbaren toestand gebracht. Op den duur went men er aan, zooals men in het leven aan zooveel onaangenaamheden went; alleen het ongedierte blijft steeds een groote hindernis die moeilijk te verdragen valt.

In de vlakte, waar prachtig geïrrigeerde rijstvelden zich tot in de eindelooze verten uitstrekken, uit den aard der zaak dus meerdere welvaart heerscht dan op de bergen, waar ‘ladangs’ en tuinen nauw in de behoeften der bevolking kunnen voorzien en deze door het winnen van suiker uit het sap van den arèn-palm slechts een schrale verdienste trekt, daar verkeeren de huizen, als onmiddellijk gevolg dier meerdere welvaart, in eenigszins minder vuilen toestand, waartoe echter ook niet weinig bijdraagt het in deze streken gemakkelijker doordringen der beschaving. Maar toch nog bestaat dan die mindere vuilheid meer in schijn dan in wezen: zelfs in de woningen der vorsten blijft men niet gespaard voor het ongedierte en vieze besmettelijke huidziekten komen onder de ‘Hoofden’ evenzeer voor als onder de minder door het lot bedeelden. Wordt dan in het algemeen zeer weinig zorg besteed aan het reinhouden der woning, wat betreft versiering wordt zij eveneens zeer stiefmoederlijk behandeld en dit laatste, oppervlakkig beschouwd, moeilijk te begrijpen bij een volk zooals het Boegineesche, dat toch op het gebied van sierkunst waarlijk op geen lage trap staat; (vroeger heb ik dit in dit tijdschrift al eens getracht aan te toonen in een opstel over Boegineesch smeedwerk) is bij eenig logisch nadenken gemakkelijk te verklaren. Past men n.l. eene versiering toe dan zal men, en dit spreekt bijna vanzelf, in den regel daarvoor materiaal nemen, dat duurzaam is, hetwelk dus de daaraan ten koste gelegden arbeid loont en zulk materiaal zou in het onderhavige geval hout zijn. Evenwel komen de hiervoor aangewezen harde houtsoorten weliswaar in het gebergte voor, doch het vervoer daarvan gaat, als een gevolg der gebrekkige verkeersmiddelen, met zoovele bezwaren gepaard, dat van toepassing op eenigszins ruime schaal bij den huizenbouw geen sprake kan zijn en zoo ziet men allerwege het weinig duurzaam en dus voor versiering minder in aanmerking komend, doch vlug en gemakkelijk te verwerken, bamboe gebruiken.

Onder de veel voorkomende versieringen vallen die, welke voor- en achternok van het dak bekronen, het meest in het oog. Het zijn in de meeste gevallen schuin opwaarts uitstekende, vaak mooi gestyleerde, bladmotieven. Men heeft wel eens gemeend, dat deze versiering geïnspireerd is geworden door den vorm van den haan, welk beest bij de Boegineezen, dolle liefhebbers als zij zijn van hanengevechten, hoog in aanzien staat. De versiering van den voornok zou dan den kop, die van den achternok de staart voorstellen. Naar mijne meening is deze veronderstelling echter onjuist; nimmer heb ik eenig motief ontdekt, dat aan den vorm van dit beest ontleend zou kunnen zijn. Wel echter heb ik eens eene nokversiering ontmoet, die bekroond was met de voorstelling van een haan en een hennetje.

Een eigenaardigheid is, dat de nokken der vorstelijke woningen altijd met een paar karbouwenhoorns versierd zijn, een versiersel, waarvan de mindere man geen gebruik mag maken. Overigens wijken deze woningen nog in meerdere opzichten af van die van het gewone volk. In de eerste plaats zijn zij ruimer, doch bovendien is de keuken in een met het hoofdgebouw verbonden, afzonderlijk gebouwtje ondergebracht en bezitten zij een soort van voorhuis met open wanden en voorzien van zit- of ligbanken, waartoe een, door het veelvuldig gebruik meestal zeer glad geworden, oprit van bamboe toegang geeft. Een dergelijken oprit treft men bij de gewone kampongwoning

[p. 71]

ook nimmer aan. Evenwel zal men deze vorstenwoningen in het arme bergland te vergeefs zoeken, waar voor de edele bezitters dezer verblijven, tot voor korten tijd nog over het algemeen echte roofridders, niet veel te halen valt.

Keeren wij dus terug tot onzen bergkampong, die hier, omringd door de sombere donkergroene wouden, die de steile hellingen der omringende toppen bedekken, ligt als een banneling, wien alle verkeer met de overige wereld ontzegt is. En zoo is het ook bijna. Slechts nu en dan, wanneer de rinkelende belletjes der patéké's (vrachtpaardjes) van een karavaan met tabak of suiker de geheele ruimte vullen met hun vroolijk geklingel, dan is het voor eenigen tijd gedaan met zijn dommelige rust en hooren de bewoners weer iets van uit de wereld van gene zijde hunner bergen. Overigens brengen slechts de gewone gebeurtenissen in het menschelijk leven, zooals huwelijk, geboorte en dood, nu en dan storing in den dagelijkschen rustigen gang van zaken en eigenaardig zijn dan dikwijls de gebruiken, die in deze gevallen in acht genomen moeten worden. Zoo brengt men den doode niet langs den gewonen uitgang van het huis naar buiten, doch zal men bij voorkeur een gedeelte van den zijwand hiervoor afbreken, opdat de geest van den doode den weg naar binnen niet meer zal kunnen terugvinden; zoo vindt men onder de woning, waarin een kind geboren is, een bundeltje bezweringsformules op lontarblad, zoomede als offer, een menschelijk figuurtje uit hetzelfde

offers bij eene geboorte.

blad gevlochten, want de op Java zoo beruchte en door de kraamvrouwen gevreesde geest, de Pontianak, maakt het hier de menschheid al even lastig.

Ja, wel vervullen die geesten een zeer grooten rol in het leven van dit volk, zooals dit trouwens bij de meeste Oostersche volken het geval is en tracht men hen door het plengen van talrijke offers te vriend te houden. Niet altijd gelukt dit echter, maar in zulk een geval weet de Boeginees ook raad en tracht hij door het maken van een vreeselijk kabaal den boozen demon te verdrijven. Bij sommige huizen steekt daartoe, door een gat in den vloer, een bundel gespleten bamboe naar buiten, die, aan het schudden gebracht, vreeselijk veel leven maakt. Ik zelf weet dit uit ondervinding, want toen ik eens van het nachtelijk duister gebruik wilde maken om een verdacht personaadje op te lichten en ongelukkig het verkeerde huis omsingelde, dat als eenige inwoonster een oude vrouw herbergde, werd ik met zoo'n oorverdoovend leven van dit instrument, gepaard aan de bovendien verre van welluidende kreten van het beangstigde vrouwtje, begroet, dat ik hals over kop met mijn patrouille moest aftrekken, wilde ik niet voorkomen, dat mijn geheele onderneming mislukte. Zelden zal iemand zoo'n volledig en spoedig succes met zijn geestenverdrijver gehad hebben als deze vrouw, terwijl de eerste kennismaking met dit instrument mij, die dien nacht weliswaar in zekeren zin voor boozen geest fungeerde, niet bijster aangenaam was, doch gelukkig niet in mijn succes benadeelde.