Elseviers Geïllustreerd Maandschrift. Jaargang 24

[p. IV]

‘une jetée en angleterre’: naar een ets van felix buhot.

[p. 1]

matinée d'hiver.

Felix Buhot door V.

Het is opvallend hoeveel meer belangstelling de grafische kunsten tegenwoordig ondervinden dan voor korten tijd.

Weliswaar telden wij verschillende bekwame meesters tegen het einde der vorige eeuw, welke zich tusschen hun schilderwerk door op het etsen toelegden, terwijl in het reproductieve genre bekende namen zouden te noemen zijn van vaderlandsche etsers, welke ons prachtige platen hebben geschonken, die in geen opzicht onderdoen voor de beste stukken uit het buitenland. Het is echter meer bepaald in den laatsten tijd dat de oorspronkelijke prentkunst algemeener gewaardeerd wordt, hetzij ets, dan wel steendruk of houtsnede. In scherpe tegenstelling met vroeger, toen bijvoorbeeld de aardige drukjes van Mauve, de sprookjesachtige mysterieus-donkere etsen van Thijs Maris betrekkelijk weinig verspreiding vonden - een fijn genot voor enkelen - is de tegenwoordige vraag naar en bekendheid met het werk van onze beste hedendaagsche meesters.

Tentoonstellingen van buitenlandsch werk brengen ons bovendien in de gelegenheid ander moois te zien, andere kunstopvattingen en richtingen te leeren kennen. Zoo mochten wij in het begin van dit jaar eene collectie etsen van Felix Buhot zien, geëxposeerd door een Amsterdamsche kunstzaak, welke een vrij duidelijk beeld schonk van deze ten

[p. 2]

la taverne du bagne.

[p. 3]

onzent weinig bekende maar zeer interessante persoonlijkheid.

Een vroeger nummer van dit tijdschrift memoreerde reeds deze kleine tentoonstelling; moge deze korte schets daarom eenigszins in herhaling treden, de enkele reproducties naar de schoonste bladen van den artiest zijn ditmaal iets nieuws en zullen beter dan vele woorden voor den kunstenaar getuigen.

Felix Buhot werd in 1847 in Valognes, een klein Normandisch stadje, geboren, en bracht er zijn jongensjaren door. Aanvankelijk in de letteren studeerende, bemerkte hij alras dat zijn aanleg eene andere richting uit wees. De beeldende kunst trok hemaan. Zijn studies prijsgevend, bezocht hij vervolgens den cursus van Lecoq de Boisbaudran. Het is niet onwaarschijnlijk dat Buhot dezen intelligenten kunst leeraar voor een groot deel later zijn onafhankelijk oordeel en juist begrip van eigenwaarde heeft te danken. De Fransch-Duitsche oorlog onderbrak zijn nieuwe studies en als vrijwilliger bood de vaderlandslievende jonge man zijn diensten aan. Nadat de vrede gesloten was, wist hij door het geven van teekenlessen in zijn levensbehoeften te voorzien, doch spoedig was dit niet meer noodzakelijk en kon hij zich als productief kunstenaar geheel wijden aan het maken van etsen, teekeningen en enkele schilderstukjes.

Hij vestigde zich te Parijs, doch bracht geruimen tijd door in de streek waar hij geboren was, terwijl hij ook eenigen tijd in London geweest is, een stad waarover hij vol bewondering was zooals ook uit enkele van zijn schoonste etsen blijkt.

Wat zijn persoon, zijn voorkomen en karakter betreft kunnen wij niet beter doen dan Arsène Alexandre aan te halen:

Le personnage était charmant à voir et à entendre. C'était quelque chose de très sobre et de très élégant; la démarche aisée trahissait l'éducation exquise. La fierté très grande donnait de la trempe et du prix à la tendresse qui ne demandait qu'à briller et à s'épandre; la vivacité extrême alternait avec la rèverie attristée, en un mot c'était un mouvement perpétuel de grace et de tourment.

le petit enterrement.

Je comparerai volontiers son esprit à ces ciels qui par moments brillent du soleil et du bleu les plus gais et les plus heureux, et sont soudain voilés par de grands nuages, puis rebrillent et s'obscurcissent de nouveau. Ce n'est point de l'imagination ni de l'amphigouri littéraire: il suffit de consulter l'oeuvre pour constater cette promptitude au tourment et à la joie. Elle est le reflet même de l'esprit, elle a sconservé quelque chose de la tension des snerfs et de leur détente, elle a ses nuages soudains et ses allègres éclaircies, tout cela spontané et naturel au possible, sans affectation, sans prétention, sans pose d'artiste.

‘Observez son visage, son allure, cela ne ressemble à personne. Le corps est frêle, élancé, avec des mouvements souples et d'une distinction simple. L'oeil est noir et brillant comme le jais, mais sa vivacité se tempère d'une inexplicable douceur; la

[p. 4]

westminster palace.

[p. 5]

barbe blanche contraste avec la figure jeune, la moustache noire avec la barbe blanche, l'air un peurailleuravec l'expression tendre, le désir impétueux de se livrer avec l'instinct invincible de se tenir en garde’.

Wij voelen dat dit een goed gelijkend beeld moet zijn, want juister karakteriseering van het werk dat de kunstenaar naliet is nauwelijks denkbaar. Juist zoo kunnen wij ons dezen artiest voorstellen, bewegelijk van geest, veelzijdig in zijne sympathieën, een scherp opmerker en vlug teekenaar, ontvankelijk voor indrukken, met gevoel voor humor en eene levendige fantasie; wellicht geen krachtig genie - daarvoor den resoluten wil missend evenals het vermogen van ernstige concentratie op het essentieele dat den grootsten kunstenaars steeds eigen is, maar zonder twijfel een eerlijk en rusteloos zoeker naar grooter perfectie binnen de perken van het gekozen arbeidsveld.

De door Gustave Bourcard samengestelde catalogus van Buhots etsen en litho's gaat tot bijna tweehonderd nummers, waarvan echter het grootste deel niet zeer belangrijk is.

Inderdaad kan eene keurcollectie van een twintigtal bladen volstaan ons Buhot geheel te doen kennen. Deze toont evenwel zoo groote verscheidenheid van sujet zoowel als métier, van stemming en uitvoering, dat wij ons een uitgebreider oeuvre ruimschoots vergoed achten en den indruk bekomen van een veelzijdig ontwikkeld artiest.

Technisch is Buhot een merkwaardig etser; zoo vlot en gemakkelijk als hij vrijwel alle procédés op een en dezelfde koperplaat aanwendt hebben het weinigen gedaan. Het nadeel van zulk een manier van werken is in het oog loopend, immers nergens meer dan bij etsen komt het er op aan de grootst mogelijke soberheid te betrachten in de middelen om het gewenschte effect te verkrijgen. Overdaad in deze duidt meestal op weinig vertrouwen in eigen kracht, wat - laten wij 't er dadelijk bij zeggen - bij Buhot gelukkig niet van toepassing is. Het beste bewijs hiervoor is eene vergelijking van de achtereenvolgende staten, welke sommige van zijn etsen hebben doorgemaakt. Reeds de eerste opzet is geslaagd, en verraadt den meester, het geraamte staat er, van twijfel of onzekerheid in de uitvoering geen spoor. Elke volgende nieuwe proefdruk toont eene benadering tot het doel dat de etser blijkbaar voor oogen had. Als de teekenaar ten slotte met de zooveelste staat tevreden was, kwam de niet minder belangrijke kwestie van het drukken aan de beurt. Dan werd weer van alles geprobeerd, verschillende soorten van inkt, van papier, van wijze van drukken. Soms onderging het papier vooraf eene behandeling om een gewenschte tint te hebben, of de inkt van de plaat op bijzondere wijze te absorbeeren. Begrijpelijk is het, dat daarom de afdrukken van Buhots etsen zoo verschillend zijn van kwaliteit en uiterlijk. Een ernstig zoeker en tegelijk een kundig werkman die de geheimen van zijn vak kende, liet hij niets onbeproefd om het resultaat zoo goed mogelijk te doen zijnen zoo heeft hij zich met de hier na te noemen prenten een waardige plaats verzekerd onder de vele goede meesters in etskunst van de vorige eeuw.

‘Une Matinée d'Hiver au Quai de l'Hotel Dieu’, is ongetwijfeld een van de aardigste drukken die Parijs tot onderwerp hebben. Meer bekend onder den naam ‘Les Fiacres’ stelt deze ets den quai de l'Hotel-Dieu voor op een regenachtigen dag; de nat-glibberige breede straatweg weerkaatst de enkele voetgangers op het trottoir, de lantaarnpalen en de vier mistroostig achter elkaar geposteerde aapjes. Alles is somber van kleur, een ietsje afwisseling in het druilig tafereel brengt het eene witte paard voor den op den bok in zijn wijde jas weggedoken koetsier.

La Place Pigalle is hier reeds eerder gereproduceerd. Geestiger is de bekende ‘La Neige à Paris, Place Bréda’, geanimeerder de groote: ‘La Taverne du Bagne’. Ook vele kleine etsjes maakte Buhot, en daaronder zijn er meesterstukjes. Zelfs in het kleinst mogelijke formaat was hij

[p. 6]

nooit peuterig, integendeel wist hij genoeg ruimte om zijn vele figuurtjes te behouden en daardoor breedheid en diepte te suggereeren. ‘Le petit Enterrement’ is een voorbeeld. Een menigte volgt onder talrijke parapluies den lijkwagen; op den voorgrond het haast fantastisch silhouet van twee dametjes die onder een groote druipnatte

la falaise.

parapluie - (dit practisch maar onsierlijk en eenigszins komisch voorwerp ontmoeten wij telkens bij Buhot!) - voorzichtig tusschen de plassen voorttrippelen.

Nog fijner van teekening en kleur is het kleine etsje dat ‘Les Gardiens du Logis’ is genoemd, waar wij een verlaten kermiswagen zien, bewaakt door twee poedels. Een naargeestig ezeltje en in de verte een grazend paard completeeren het tooneel, waarvan de charme vooral de aardige verdeeling van licht en donker is.

Enkele van de belangrijkste en schoonste etsen danken, zooals reeds opgemerkt, hun ontstaan aan een verblijf te Londen. Beginnen wij met ‘Une Jetée en Angleterre’. Men behoeft deze prent slechts even te bezien om er geheel in te zijn, den stormwind in den rug te voelen. Witte meeuwen vliegen laag en teekenen zich af tegen de grijze regenwolken, die voorbij jagen. Over den steiger trekken de passagiers bij paren gearmd, elkaar steunend naar het station. Ook hier is licht en donker pittig contrasteerend verdeeld, beweging zit er goed in en het geheel doet nogal impressionistisch aan voor zijn tijd. Hetzelfde onderwerp heeft dienst gedaan voor de ‘Débarquement en Angleterre’ welke echter veel donkerder en rustiger is gehouden.

Twee groote etsen welke in afmeting en onderwerp bij elkaar hooren, maar in uit-

[p. 7]

voering zeer verschillen zijn: ‘Westminster Palace’ en ‘Westminster Bridge’. Breeduit vertoont de eerste het statige parlementsgebouw, met zijn vele groote en kleinere torens, zijn rijke architectuur aan de overzijde van het rustig stroomende water. Op de rivier slechts enkele lage schuiten en in de verte een ‘steam-tug’, welke dichte wolken rook en roet hoog opstijgend in de klare atmosfeer verspreidt. De lijn is bij deze ets diep uitgebeten en krachtig zwart, star vast in de teekening van het steenen gebouw.

Niet zoo klaar en zeker van visie is de tweede prent, daarentegen is deze voller en kleuriger. In sommige drukken is door het gebruiken van twee soorten inkt, donker bruin en zwart, de typische Londensche atmosfeer goed getroffen.

Een van de laatste etsen van Buhot, wellicht ook de schoonste van zijn oeuvre, is ‘La Falaise’. Weinig of geen vroeger werk is zoo grootsch van conceptie, zoo overtuigend en zoo rustig. Hier geen details die afleiden, of den totaal indruk storen, maar eenheid van bedoeling en expressie.

Alvorens van Buhot's werk afscheid te nemen, nog een enkele opmerking naar aanleiding van zijn speciale voorliefde voor de marges van zijn etsen. Het is heel goed merkbaar dat deze smalle strook naast en onder of boven de eigenlijke voorstelling den etser aanvankelijk slechts diende voor notities en probeersels. Wat hem onder het werk plotseling in gedachten kwam werd daar vluchtig opgeteekend, of wel zooals een schilder zijn palet gebruikt om zijn kleuren te toetsen, probeerde de etser er eerst hoe het effect uit zoude vallen dat hij beoogde. Meestal werden zulke marges wanneer de plaat voor publicatie gereed was, afgeslepen of verwijderd. Vele van de kleine ‘sideshows’ waren echter zoo aardig en illustratief dat de artiest ze liet staan. Deze drukken hadden veelal dan ook slechts een of twee zulke volgekrabbelde marges. Later bedacht hij zich hoe de marges rond om de ets heen wel als randversiering konden dienen en behandelde ze toen als een integreerend deel van de prent; zoo o.m. de twee Londensche etsen. Nog iets verder ging hij bij ‘La Falaise’ voor welke ets - (of is aquatint geen juister naam voor deze prent?) - hij zelfs op een andere grootere plaat die fijn geteekende lijst ontwierp, welke discreet van toon zoo goed de volle kleur van het middenstuk doet uitkomen.

Het zijn bij Buhot wel iets meer dan ‘Spielereien’, en hoe afkeurenswaardig in principe, wij zouden ze er niet om willen missen.

Buhot stierf te Parijs in 1898; gedurende zijn leven weinig verbreid, schijnt zijn reputatie na zijn dood toenemende te zijn. Daar hij zich bijna uitsluitend op etsen toelegde, en dit werk vrijwel zijn eenige nalatenschap was, zal hij uiteraard nooit veel verder dan in beperkten kring van vrienden van prentkunst in eere gehouden worden. Aan de kunst van zijn tijd heeft Buhot geen stoot gegeven of nieuwe wegen gewezen, hij was geen voorganger van nieuwe denkbeelden, maar veeleer een der laatste vertegenwoordigers der romantiek. Hij schonk echter zijn eigen persoonlijkheid, welke wars was van navolging en alles wat niet uit eigen gevoelen voortkwam, en daardoor kan zijn werk op durende belangstelling aanspraak maken.

Sinds dit opstel geschreven werd, worden in het Rijks-Prentenkabinet verschillende nieuwe aanwinsten geëxposeerd, waaronder ook enkele mooie drukken van Buhot. De zich voor deze meester interesseerende lezer moet dus niet nalaten eens even ons museum binnen te loopen en deze prenten op te zoeken. Hij zal er een prachtige druk van de ‘Environs de Gravesend’ vinden in de 2de staat, een zeldzaam exemplaar uit de collectie Bourcard; in de volgende staten is deze ets (aquatint) zeer opgeklaard, zilverachtig van toon geworden, meer in overeenstemming met de origineele ‘gouache’, welke als voorbeeld heeft gediend. Deze 2de staat echter is krachtiger en wellicht nog mooier. Ook is er een schoone druk van ‘L'Hiver à Paris: Place Bréda’, en van ‘le Réveillon’.