De Gemeenschap. Jaargang 13

[p. 417]

DE GEMEENSCHAP

MAANDBLAD ONDER REDACTIE VAN: MR. LOUIS DE BOURBON, ANTOON COOLEN, ANTON VAN DUINKERKEN, JAN ENGELMAN, MARNIX GIJSEN, A.J.D. VAN OOSTEN EN JAN VERCAMMEN

Ioseph Roth
De kerk op den kruisweg

Monsterlijk - en toch voor het meerendeel der geloovige menschen, misschien zelfs voor hun priesters niet voldoende zichtbaar, zijn vandaag de verdrukkingen, welke de Katholieke Kerk verduren moet. Want de Kerk heeft - zich van haar eeuwigheid en de vergankelijkheid aller tijdelijke verschijnselen wel bewust - aan haar oorspronklijk wapen, n.l. den heiligen ijver of aanvalswapen, het niet minder werkdadige, passieve wapen, nl. het geduld tot deelgenoot gegeven. In den loop der eeuwen - sinds de contrareformatie - heeft het defensieve wapen des gedulds stand gehouden tegen het aanstormen der materialistische platheden, der revolutionnaire en natuurwetenschappelijke, der encyclopedistische en liberale platheden even goed als tegen den dionysischen overmoed van Nietzsche, den bleeken twijfel van Schopenhauer, de bedriegelijke vitaliteit van het marxisme en de eerste kenteekenen van het nationalisme, voor den wereldoorlog, van dat nationalisme, waaruit het tegenwoordige heidendom is voortgekomen. Tegen het atheisme, tot voor kort de eenige vijand van de Kerk, bleek 't wapen des gedulds voldoende opgewassen. Niet godsdienstloosheid, maar wel een andere valsche godsdienst kan voor den godsdienst gevaarlijk worden. Wie den

[p. 418]

waren God loochent, zal Hem, in het uur des doods, tenslotte toch erkennen. Maar wie, in de plaats van den waren God, een valschen god stelt, hij loopt gevaar, in de armen van dien valschen god te sterven. Een godloochenaar is voor de Kerk minder gevaarlijk dan een afgodenpriester. Daarom brengt - de politieke, mentale werkzaamheid terzijde gelaten - een Lenin de Kerk minder in gevaar dan de runenpriesteres Mathilda Ludendorff.

De godloochenaar is practisch - niet theologisch - minder gevaarlijk dan degene, die God ‘vervangt’. Tegen den godloochenaar weegt het wapen des gedulds op. Maar om den afgodendienaar te bestrijden moet het andere wapen, moet de ijver worden te voorschijn gehaald. Dit wapen uit het arsenaal van het Vatikaan opduiken, dat is waar het op dit oogenblik om gaat. De Kerk staat op den Kruisweg: zij zal hebben te beslissen of zij in het defensief wil volharden of wel tot het offensief overgaan. De Kerk (als politieke macht) heeft, in de uren van beslissing, slechts dit ‘entweder - oder’ - in tegenstelling met een wereldlijke macht als, bijvoorbeeld, het Britsch Imperium. De Kerk heeft geen leger, doch soldaten des geestes; zij heeft evenmin burgers en onderdanen, doch zielen; geen mandaatsgebieden, doch Missies; geen materiëele voordeelen en, bijgevolg ook geen materiëele pressiemiddelen; zij heeft slechts materiëele nadeelen en moreele middelen om druk mee uit te oefenen. De Kerk is eeuwig en daarom ‘auszerstande’ om als een aardsche, vergankelijke macht met vrede te pacteeren en laveeren. Zij rust op een rots, kan daarom haar standplaats niet verlaten en evenmin, als een profane staat, hier toegeven in de hoop dáár te winnen. Zij heeft kortweg gezegd: dogma's, die ook in hun houding ten aanzien der vergankelijke wereld hun werking behouden. Zij is op de eerste plaats: ecclesia militans. De patientia is slechts een vestinggordel. Het encyclopedisme en liberalisme, het socialisme en het atheïsme bleven tot nog

[p. 419]

toe aan gene zijde der vesting. Het heidendom intusschen bestormt de rots Petri. De tijd om een uitval te wagen, is thans gekomen.

Het ligt niet in de bedoelingen der Kerk, noch in haar macht, van buiten af dwang uit te oefenen op hare leden. De burger van'n wereldlijken staat, die in strijd gehandeld heeft met de wet, wordt gestraft. Een katholiek, die tegen de geboden der Kerk heeft gezondigd, kan niet gestraft worden.

De macht der Kerk bestaat hierin, dat hare kinderen haar gehoorzamen, zonder een wereldlijke strafte moeten vreezen. Alleen: het levend lid der Kerk behoort tegelijkertijd tot zijn staat, zijn vaderland. En hij is een mensch, een arme, zwakke, verleidelijke mensch. Hij is een zinnelijk wezen. Hij overwint de zinnelijke, zichtbare, grijpbare macht.

Thans ervaart hij, dat deze materiëele macht veler staten de Kerk niet alleen aanvalt en - op aarde - machtiger is dan hare dienaren, maar ook dat de Kerk zelf, wanneer het te pas komt, compromissen sluit - in vatikaanschdiplomatieke taal: ‘concordata’ - waar de staat zich overheen zet. De Kerk verliest bijgevolg aan ‘prestige’, bij de geloovigen zoowel als bij de ongeloovigen, die - hoewel ver van de Goddelijkheid der Kerk vandaan - nog altijd eerbied hadden voor haar wijsheid, een eerbied die niet zelden de ongeloovigen tot het geloof bekeerde. Het schijnt, dat de tijd is aangebroken, waarop de Kerk haar kinderen moet toeroepen: weest bereid om in te gaan tot de catacomben, waar uwe vaderen zalig zijn omgekomen! Slechts deze roep kan de Kerk redden, verjongen en - haar macht vergrooten. Over het lot der kerkelijk-politieke macht, het lot van het Katholicisme in Europa; dat der missies in verre werelddeelen; denterugkeer der afvalligen; de bekeering der ongeloovigen; over dit alles wordt nu beslist.

Het is ons niet veroorloofd wegwijzers op te richten. Maar het is plicht te zeggen, dat de Christenen verlangend uitzien naar een bevel, en naar een ondubbelzinnig bevel.