De Gids. Jaargang 104

[p. 99]

Stem uit de redactie

Staring herdacht (1840 - 13 Augustus - 1940).

- ‘Elk woord is bij hem juist gekozen, in elke uitdrukking steekt verstand en geest, overal heerscht logische afgepastheid, alles kenteekent den man van veelvuldige belezenheid en kunde’, zoo prees de hoogleeraar Lulofs de gedichten van Staring met lofbetuigingen, die sedertdien in de aesthetische litteratuurkritiek als verontschuldigingen zouden gelden. De dichter van nu vraagt een anderen roem dan de dichter van toen: vertoont hij alleen, wat Lulofs in Staring bewondert, dan mist de tijdgenoot bij hem de psychische spanning, de woordmagie en bovenal de zoogenaamde oerdrift; daarmee is hij practisch veroordeeld.

Voltrok dit vonnis zich ook over Staring? De man wordt met eere herdacht en verdient het, maar gaat er ooit een dichter in de leer bij wat hij schreef? Schoolmeester wordt men niet zonder Staring te hebben gelezen, maar dichter kan men zijn zonder van hem gehoord te hebben. Dat er fatsoenlijk over hem geschreven wordt, dat er een nieuwe bloemlezing gemaakt werd uit zijn werk - juist zoo geslaagd door zoo weinig bloemrijk te zijn! - verzekert ons in geenen deele zijn beteekenis als invloedsfactor in de hedendaagsche letterkunde. Immers de litteratuur en het onderwijs-in-de-litteratuur zijn bij ons twee verschillende zaken, langen tijd her uiteengeloopen, nu bijna tot tegenstellingen verwijderd van elkander.

Staring is een dichter voor schoolmeesters en een schoolmeester voor dichters geworden. Nochtans was hij ‘geen vriend van vitten’!

‘Waartoe’ - vroeg Potgieter al - ‘een koude ontleding der schoonheden van die oorspronkelijke verzen?’ Doch zelf kon hij niet nalaten, in zijn beroemde kritiek, de vele kleinigheden te toonen, die hij bij Staring bewonderde. Zonder de koude ont-

[p. 100]

leding komen zij onvoldoende tot hun recht, flonkersteenen gelijk, die uit de schaduw naar het licht geschoven willen worden voordat zij het volle genot hunner schittering bieden. Het werk van Staring, zooveel ‘dicht-kunst’ in elken zin van het woord, maar zoo weinig ‘poëzie’ in den modernsten, vraagt door zijn aard om verstandelijke ontleding en bevredigt haar. Dit beteekent dat zij vooral een recht begrip van den Nederlandschen zinsbouw en van de wetten der dichterlijke woordschikking als een middel tot schoonheidsopenbaring aanwendt. Het is dan ook heel goed, dat Staring op school wordt gelezen en het is heel verkeerd, indien men hem om nieuwere dichters verwaarloost. Want het is beter, dat scholieren goed Nederlandsch leeren dan dat zij zich op jeugdigen leeftijd laten leiden door de subjectieve gemoedsbewegingen van buitengewone individuen. Onderwijs, dat voor de toekomst waarde wil hebben, moet eenigszins conservatief zijn.

De poëzie vraagt vandaag echter datgene, wat Staring slechts bij uitzondering bood, en wat hij overvloedig gaf, laat haar op het oogenblik onverschillig. Zij vreest het vernuft als een vijand van het waar gevoel en de eenvoudige beschrijving als de vijandin van den persoonlijken indruk. Zij is voor den dichter een middel geworden om datgene te zeggen, waarin hij zich verscheiden acht van andere menschen. Staring is een gezelschapsdichter en zoekt naar het gemeenzame. Hij schrijft bij het haardvuur, en veronderstelt dat hij daar niet alléén zit. In al zijn werk voelt men de kamerwarmte, die het gesprek tusschen vrienden doorprikkelt. Ook hierdoor is het bijzonder geschikt om in den kleinen kring van leeraar en leerlingen besproken te worden. Bij het gezamenlijk behandelen van deze dichtkunst begrijpt men elkaar. Ze levert haar schoonheid minder gaarne uit aan de eenzame ziel dan aan het vertrouwelijke gezelschap.

De reden, waarom zij tegenwoordig te weinig gewaardeerd wordt, ligt niet zoozeer bij haar als bij het gemis van een beschaafd letterkundig gezelschapsleven in Nederland. Staring schrijft kamermuziek. De muziek bleef goed, maar de kamers werden te leeg.

Hernieuwde liefde voor de poëzie van Staring zal mogelijk worden, wanneer degenen, die de schoonheid beminnen, elkander meer zoeken. De waardeering voor zijn werk is niet alleen een graadmeter van den letterkundigen smaak, maar van de vat-

[p. 101]

baarheid der samenleving voor den invloed van het schoone. Een sociaal dichter - zooals dat woord tegenwoordig begrepen wordt - is Staring niet geweest, doch de socioloog, die belangstelt in de aesthetica, kan zich verzekerd houden, dat de kunst meer beteekenen zal voor het volk, naarmate Staring liever wordt gelezen door verstandigen.