Het Nederduitsch glossarium van Bern

B.

baal, zie plantel baal.

Babylonie, Babylon.

baden, balniari.

bachus, pistrinum.

bal, pila.

baldeleke, impudenter, procaciter.

balke, tignum, trabes.

balseme, balsamum.

balt, procax.

balt, zie cune.

baltheit, impudentia, procacitas.

baltheide vel cuneheit, presumptio.

bampt, pratum.

bande, zie seel.

bane, scamnum.

bant, ligamen, ligatura, vinculum, vitta^2).

baraet, cavillatio.

barat, circumventio.

barde, ascia^3), dolabrum.

bare, feretrum^4).

bare vel casse, capsula^5).

bare vel in water storm, procella.

bars, percha, perfica.

bart, barba.

bart, zie iunc bart, sunder bart.

barune, magnates.

Basiliscus, ein slange.

basis vander columbe.

bat, balneum, lauachrum.

batus, ene mate^6).

Bdellium, en dir stein^7).

bedacht, memor.

bedagte, diligentia.

bedagtech, diligens.

bedagtegleke, prouide.

bedagteleke, memoriter.

bedagtenleke, attente, diligenter.

bedalle, omnimode (!), omnino, penitus.

bedde, cubile, culcita, grabatum, lectus, reclinatorium, stratus, thorus.

beddeken, lectulus.

beddecleet, lectisternium.

bede, expostulatio, interuentio, obsecratio, supplicatio.

bede, zie dwanc.

bedeel, lictor.

bedehus vel kirke, oratorium.

bedelec, petibilis.

bedelere, mendicus.

beden, deprecari, orare.

bedenken, deliberare.

bedere, orator.

bederuen, frugales.

2) MS. vi^tta. - Kil. bandeken, snoer, vitta. Zie: gebunden.

3) Th. en schave.

4) Th. en doedenbair.

5) Th. capsa, eyn cast vel schape; capsula di(minutivum). - Diut. las: ‘bare vel cafse!’

6) Th. eyn mate van .l. cymeren, of van dryen mudden.

7) 't Woord staat tusschen Batus ene mate, en Beare heslegen (?) in. Zie Benecke-Müller, Mhd. Wrt. 96.

[p. 5]

bede uart, peregre, peregrinatio.

bediden, explanare, interpretarj.

bededenisse, etimologia, explanatio.

bedidre, interpres.

bedinken, excogitare.

bedrigen, circumvenire, decipere, defraudare, deludere, fallere.

bedrigenisse, defraudatio.

bedrignisse, deceptio, fallacia.

bedrigre, fallax.

bedrogenleke, ficte.

bedrufnisse, conturbatio, disturbatio.

bedurfteg, egenus.

bedruc, impetus.

bedruuen, conturbare, disturbare, perturbatio.

bedruuenisse, perturbatio.

bed stat, cubiculum.

bedwanc, coartatio, districtio, extorsio, restrictio.

bedwingen, angariare^1), arcere, astringere^2), coercere, cogere, cohibere, distringere, restringere.

bedwngen, districtus^3).

beede, deprecatio, intercessio, oraculum, oratio, petitio, postulatio, preces.

been, crus.

-been, zie uorebeen.

beet, morsus.

begancnisse, exequie^4).

begeren, affectare, appetere, aspirare, avere, concupiscere, exoptare.

begeringe, devotio.

begerlec, affectuosus, appetibilis.

begerleke, affectuose, devote.

begeuen, deserere.

begien, faterj, profiteri.

begin, confiteri.

begin, initium.

beginnelec, primordialis.

beginnen, exordiri, incipere, inchoare, initiarj, ordiri.

beginnen te blinden, cecutire.

beginnende, originalis.

beginsel, exordium, inceptio, inchoatio, origo, primordium, principium, rudimentum.

begiten, perfundere.

begitinge, perfusio.

begorden, accingere^5), precingere.

begrauen, intumulare, sepelire.

begraujnge, intumulatio.

begripen, deprehendere, preoccupare.

begripinge, intercapedo.

begunnen, adorsus.

behagelheit, tipus.

behagen, jactare^6), jactitare, placere.

behagende, placidus.

behagleke, placenter.

behagten, obligare^7).

behagtinge, obligatio.

behalden, salvare.

behaldenisse, asilus, salvatio.

behaldenleke, argute.

behant, jam.

beheldre, salvator.

behendeg, astutus, callidus, ingeniosus, subtilis.

behendegheit, astutia, calliditas.

behendeleke, artificialiter, astute, callide.

behindeg, artificiosus.

behoren, pertinere.

behoringe, pertinentia.

behouen, dolare^8).

behuden, recondere.

behufnisse, indigentia.

behuuen, indigere.

bei den siden dun, seponere.

1) Th. ongeborliek bedranghen.

2) Th. sych verbynden.

3) Het Holl. vrij onduidelijk. Th. eyn bewant van eyn platzen of lantscappen.

4) MS. exeq^ze.

5) MS. links in marg.: a.t.

6) Th. beroymen, vermeten.

7) Th. verbynden, verpanden.

8) Th. schauen, slecht maken.

[p. 6]

beide, ambo.

beiden, prestolarj.

beiden, zie in beiden siden regt.

beidinge, prestolatio, expectatio.

bec, rostrum.

bekant, notus.

bekelere, bacca.

bekennen, cognoscere, conivere^1), noscere.

bekennen, zie dun bekennen.

bekennisse, cognitio, coniventia^2), noticia.

bekereg, versatilis.

bekeren, convalescere, convertere.

bekeringe, conversio.

bekert, conversus.

becken, pelujs.

beckere, panifex, pistor.

beckerie, panificium.

beclagen, calumpniari, causari.

be(clawen), zie aneclawen.

becokelen, hariolari.

becoren, comperiri^3).

becringen, satisfactio.

belen, latrare.

belen, zie weder belen.

belicgen, adiacere.

belinge, latratus.

belle, zie schelle.

belouen, devovere.

ben, zie ig ben, ig ben hir, ig ben uercogt.

benden, ligare, vincire.

benemen, diripere, eripere, extorquere, preripere, priuare.

bennen, infra, intra.

bennen, zie in bennen, me in bennen.

bennens bucs, zie in bennens bucs.

beradere, procurator, prouisor.

beranisse, zie anewalt.

bere, zie ert bere.

bereden, ratiocinari.

bereggenen, compluvere^4).

bereiden, expedire.

berch, mons.

berg, promontorium.

bergachteg, montuosus.

berge, zie uan den berge.

bergegteg, zie rockegteg.

bergen, abscondere^5), condere, reponere.

bergginge, repositum.

berginge, absconsio.

berigten, gubernare, regere.

berigtenisse, regiinum.

berigtre, gubernator, rector.

Berillus, ein dir stein.

bernen, ardere, comburere, concremare, estuare, exardescere, flagrare, ignescere.

berninge, combustio.

beromeg, magniloquens.

beromen, ostentare.

berouen, depredari.

berowet, zie it berowet.

berste, defectio, defectus, penuria.

berste, zie sunder berste.

bert, asser.

bert, zie golt bert.

berupen, concitare.

berureg, agilis.

beruregheit, mobilitas.

beruren, attingere, commovere.

berurleke, mobiliter^6).

berurnisse, commotio.

beruwen, penitere.

beruwenisse, compunctio^7), penitudo.

beruwenisse, zie penitence.

beruwet, zie it beruwet.

bescaden, adumbrare.

1) Th. eyn weynich sluymeren. myt den oghen knippen.

2) Th. connivencia, wynckyng myt den oghen, off volbert.

3) Th. bevynden.

4) Zie Inleiding.

5) MS. rechts in marg.: .t.

6) Zie: rurech.

7) Th. compungere, inwendich bewegen myt berouwe of gedechtnisse der sunden.

[p. 7]

beschaden, obumbrare.

bescheden, discernere, distinguere.

beschedenisse^1), ratiocinatio.

bescheett, distinctio.

bescheiden, secernere.

beschelden, arguere, reprehendere.

beschelt, reprehensio.

beschereg, zie vndertosch beschereg.

beschermen, defendere, defensare, protegere, tuerj.

beschermen, zie tornen.

beschermenisse, tujtio.

bescherminge, defensio, protectio.

bescherminge, zie torninge.

bescherne vel bespotten, irridere.

bescoure, inspector.

bescowen, perspicere, suspicere.

bescowenisse, inspectio.

bescowinge, aspectus.

beschreien, deflere.

beschriuen, describere.

bescriuinge, descriptio.

besculdeg, reprehensibilis.

beschulden, culpare.

besetten, constituere.

besiden rupen, se vocare.

besien, aspicere, cernere, conspicere, contueri, inspicere, perlustrare, respicere.

besigelen, sigillare.

besitten, assidere, obsidere, possidere, subsidere.

besittinge, possessio.

besittre, possessor.

besluten, concludere, includere, recludere.

beslutenisse, conclusio.

besluitinge, inclusio, reclusio.

besme, scopa.

besniden, circumcidere.

besnidinge, circumcisio.

besperren, sequestrare^2).

bespotten, deridere, illudere, ludificare, subsannare^3).

bespotten, zie bescherne.

bespottinge, irrisio.

bespottre, derisor, irrisor.

besprengen, aspergere.

bespringenisse, aspersio.

bespringinge, respersio.

besprinken, conspergere, respergere.

bespuen, conspuere.

bestaen vel testaen, assistere.

bestadenisse, collocatio.

bestan, impetere.

bestan vel anverden, aggredi.

[bestant, treuge^4)].

bestiet, zie et bestiet.

bestoppen, constipare, obstruere, opilare.

bestoppinge, opilatio.

bestopt, constipatus.

bestreken, delibutus.

bestriken, circum linire.

besuken, zie ujsitiren.

besukinge, visitatio.

besucre, scrutator^5).

besukre, visitator.

besuoken, scrutarj.

besuokinge, scrutinium.

besweren, adiurare.

besweringe, exorcismus.

beswernisse, contestatio.

beswerre, exorcista.

1) Misschien staat in het MS. boven de (sch)e eene i, dan ‘bescheidenisse’? zeer onduidelijke plaats.

2) Th. scheyden, to vreden stellen.

3) Th. dat ansycht mont ind nase in schymp op ymans vertrecken, off verstellen.

4) ‘Tractare’, het laatste woord van blad 79 verso, kol. 1, wordt nog gevolgd door ‘trege, bestant’, met een tweede hand geschreven. Blad 79 verso, kol. 2, begint met ‘tractatus’.

5) Th. scrutor, ondersoicke. - Kil. i.v. ondersoeker.

[p. 8]

beswerren, contestari, exorcizare.

betastinge, contactus.

bete vel lanbertine, Beta^1).

betekenisse, significatio.

betekenleke, significatiue.

beteren, corrigere.

beterere, corrector.

beteringe, correctio.

betert, [visc]osus^2).

betoueren, incantare^3).

betreden, conculcare.

betredinge, conculcatio.

betren, emendare.

betringe, emendatio.

better, amarus.

better maken, amaricare.

betterheit, amaritudo.

betterleke, amare.

beuangen, perplexus.

beuancnisse, perplexitas.

beuelen, commendare, committere, indicere, subjungere.

bevelen, zie ingeuogen.

beuelenisse, indictum.

beuen, contremiscere, intremiscere, tremere, trepidare.

beuende, tremulus, trepidus, trepide.

beuende, zie nit beuende.

beuinge, tremor.

beulecken, maculare.

beuolen dine, commissum, depositum.

beuragen, percunctare.

bewenen, deplorare.

bewisen, assignare, designare.

bewisinge, assignatio.

bi, prope.

bj, apud, iuxta, penes, secus.

bj, zie van bj.

bi alden tide, antiquiter.

bibuc, alvear^4).

bidde, zie ig bidde.

bidden, exorare, flagitare, implorare, intercedere, interuenire, obsecrare, precari, rogare, supplicare.

bidden, zie brot bidden.

biddre, intercestor, interuentor.

bie, apis.

bieden vel geuen, prebere.

bjegen, flectere.

bieken, apicula.

bier, cervisia.

biese, cirpus.

bygte, confessio.

bijgtere, confessor.

bijl, bipennis.

bijl vel acs, securis.

bilde, effigies, imago, statua.

biliegen, secubare.

binden, zie tesamene binden.

binnen, introintus, introrsum.

binnen, zie de es in, enz.; uan binnen.

biscdume, presulatus.

biscop, antistes, episcopus, pontifex, presul.

bisgopdom, pontificium.

biscoplec, pontificalis.

biscopscrone, cidaris^5).

biscops scoen, sandalia.

bisext, bisextus.

bisexte, bisextilis.

bisinen, zie uan bisinen.

bispel, parabola, prouerbium.

bispel vel boken, apologus.

bisse, iuncus, papirus.

bit ener hant, mancus.

bit kinde, gravida.

bjten, mordere.

biten, zie weder biten.

1) T. Beth. cruyt. Beta. - Kil. lambertynsteen, succinum. j. amber.

2) Een rond gaatje in het MS. heeft de eerste letters van de Lat. woorden ‘viscus, viscosus, vita’ op blad 83 recto kol. 1, en de e van ‘vocatio rapinge’, op hetzelfde blad verso kol. 2, verloren doen gaan.

3) Zie: toueringe.

4) Th. ymcare.

5) Th. ey biscops hoit.

[p. 9]

biuleien, preterfluere.

biuoet, artemisia.

bladere, pustula^1).

blaken, flammescere.

blakende, flammeus.

blas balg, follis, sufflatorium.

blas balgeken, folliculus.

blase, vesica.

blasen, flare, sufflare; tubicinare.

blasen, zie gieten, tuten.

blasere, tubicen.

blasinge, flatus.

blat, folium.

blau, flavus.

blaven, ljuere.

bleec, pallidus, squalidus.

bleeken, pallere, pallescere.

bleken, squalere.

blecheit, pallor, squalor.

blenden, cecare.

blent, cecus.

blentheit, cecitas.

bleshinge (!), suffocatio.

bleten, balare^2).

bletinge, balatus.

blide, hilaris, letus.

blideleke, lete.

blidelike, hilariter.

bliden, exultare^3).

blicsen, fulgur, fulgurare, fulmen.

blinden, zie beginnen te blinden.

bliscap, exultatio, letitia.

bliscap maken, iubilare.

bliscape, zie uol bliscape.

blisgen, extinguere, restinguere.

bliuen, consistere, permanere, remanere, restare.

bljuen, zie dat nit mag bljuen.

bliuen, zie tesamene bliuen.

bliuende, residuus.

blixsen, fulminare.

blode, mericulosus, pauidus, timidus, timoratus.

blodeleke, timide

bludeg, cruentus, sangujnus.

bluden, sanguinare.

bludende, cruentare.

bluet, sanguis.

blujen, florere, florescere, vernare.

blujen, zie wider blujen.

blujende, floridus.

blume, flos.

blume, zie got blume.

blumeken, flosculus.

blut, cruor, flegma^4).

blut, zie de blut^5), de dat blut, enz., enrehande blut.

blutsogt, dissintheria.

bode, nuntjus.

bode vel legat, legatus.

bode, zie vnder bode.

bodescap, legatio, mandatum, nuntjum.

boech, armus.

boegelech, flexibilis.

boegen, deflectere.

boeginge, deflectio.

boelt, gibbar^6), gibbus.

boeltagteg, gibbosus.

boenkein, zie en boenkein.

boge, arcus.

bogelec, zie njt bogelec.

boc, caper, hyrcus.

bokelere, umbo^7).

boken, misterium, omen.

boken, zie bispel.

boccen, capreolus.

bocken, caprinus, hircinus.

bockende, pronus.

bocraen, bissus.

bocrane, zie uan bocrane.

1) Th. grupelen.

2) Th. bleren.

3) Th. in herttich van vrouden spryngen.

4) Th. eyn van den vier complexien als vucht ind kalt.

5) Zie de noot ald.

6) Th. Gibber, die op den rug en hoeuel heft off an der borst.

7) Th. umbus des schilts myddelste.

[p. 10]

bolte an de huppe, struma^1).

bone, faba^2).

bongart, pomerium.

bongart, zie hof.

bordenken, fasciculus.

boren, forare, perforare, terebrare.

borgere, creditor.

borne, fons.

borneken, fontinella, fonticulus.

borst, pectus, torax.

bosch, lucus.

bosdedeg, malignus, malitiosus.

bose, impius.

bose vel quat, malus.

bose lost, libido.

bosen, zie uan bosen name.

bosheit, impietas, malitia.

bosleke, impie, male, perperam^3).

bosse, pixis^4).

boswilleg, maliuolus.

bote, coturnus.

botre, butyrum.

boum, arbor, robur^5).

bouen, super, supra.

bouen al, insuper.

bouenschinen, eminere.

boujste, spongia.

brade, cremium.

braden, assare.

brake, reuma.

brake, zie de brake heft.

brame, vepres.

brant, cauterium, incendium, titio^6).

breet, latus.

breidde, latitudo.

brejdel, frenum.

breidelen, frenare, infrenare.

breiden, propagare.

breken, confringere, conquassare, corrumpere, frangere, infringere.

brem, genesta.

brengen, afferre.

briesgen, hinnire.

brif, carta.

brine, salsugo.

brisginge, hinnitus.

briueke, cartula.

broc, femoralia.

broke, confractio, fragmen, fragmentum.

brot, panis.

brot bidden, mendicare.

brots, zie snede brots.

bru^7) vel pappe, pultus.

brudegome, sponsus.

bruden, covare.

bruder, frater, germanus.

bruderlech, fraternus.

bruderscap, fraternitas, germanitas.

bruec, palus.

bruekegt, palustris.

bruch, brace.

bruchgordel, brachale^8).

brugge, pons.

brujen, adurere, cremare, exurere.

brujnge, adustio, exustio.

bruc vel slic, cenum.

bruken, fungi.

brucgordel, lumbare^9).

brulogt, nuptie.

brulogt, zie sanc ter brulogt.

brulogtlec, nuptialis.

brunen, fuscare.

brut, sponsa.

1) Th. eyn hoeuel vur an der borst.

2) Eerste woord der F-rij. MS. ‘aba’, maar plaats voor eene initiaal opengelaten.

3) Th. perperus, a, ū, verkieren, strutzich, vreuelich.

4) MS. heeft tusschen x en volgende i, nog een streepje boven aan de x (x′). Th. pixis, eyn salue bussc.

5) Th. starckheyt, vestnisse, off eynreley art van bomen.

6) Th. ticio, eyn brant dair gheyn fuyr an en is.

7) Diut. brii!

8) Th. lendenijr.

9) Th. eyn lendenijer off lendengordel.

[p. 11]

bruun, fuscus.

budel, bursa, crumena, loculus.

buek, liber.

buch, codex.

buc, alvus, matricula, venter.

buke, fagus.

bucsken, libellus.

burdene, fassis, moles, onus, pondus, sarcina.

burch, zie castel.

burch, zie cleine burch.

burgere, civis.

burleke, civilis, civiliter.

burse, marsupium.

busch, nemus, silua.

busgegts, zie uele busgegts.

busine, buccina, classica, tuba.

businen, buccinare.

buten, exterjus, extra, extrinsecus, foras, foris.

buten, zie uan buten.