Den Gulden Winckel. Jaargang 15

Iets over den Nederlandschen folklorist en taalkundige Jozef Cornelissen.

HET zal ongetwijfeld den boekenvrienden van Groot-Nederland, - hun voor wie Den Gulden Winckel het speciale tijdschrift is, - belang inboezemen iets te vernemen over een ijverig werker, die heel wat stof verzameld heeft op het gebied van Neder-

[p. 108]

landsche folklore en dialectstudie, wat anders - reddeloos wellicht - verloren zou zijn gegaan. Wij bedoelen den heer Jozef Cornelissen, Hoofdonderwijzer te St. Antonius-Brecht (provincie Antwerpen).

Jozef Cornelissen werd den 23^en Juni 1866 te Antwerpen geboren en vertrok met zijne ouders en beide zusters op 12-jarigen leeftijd naar St. Antonius, waar hij verbleef tot 1883. Na zijn studiën aan de Normaalschool te Sint-Nikolaas voltrokken te hebben werd hij benoemd tot onderwijzer te Vorst, waar hij slechts éen jaar werkzaam was om daarna te Sint-Antonius te komen, in welke plaats hij sedert dien tijd onafgebroken zijn nutttig ambt vervult en alwaar hij huwde. Zijn hoofdwerk bestaat uit twee lijvige verzamelingen, 1^e het Antwerpsch Idioticon, door de Koninklijke Vlaamsche Academie met goud bekroond; 2^e een schat van opstellen en aanteekeningen over Nederlandsche folklore, neergelegd in een 12-tal jaargangen van het tijdschrift Ons Volksleven.

Beide werken bracht hij tot stand met medewerking van zijn vriend J.B. Vervliet, Letterkundige te Antwerpen (geboren te Antwerpen den 19 Mei 1855) wiens naam mede op den titel prijkt. Aan het Antwerpsch Idioticon hebben de schrijvers tien jaren gearbeid. Het is uitgedijd tot 4 flinke deelen van samen 2272 bladzijden¹⁾. Het eerste deel verscheen in het jaar 1899. Het werk bevat een uitvoerige beschrijving van de klanken vormenleer van het Antwerpsch dialect en een uitgebreide verzameling van Antwerpsche woorden, uitdrukkingen en gezegden, met aanduiding van het Nederlandsche equivalent, benevens veel folkloristisch materiaal. Het bevat voor den taal-student, ook voor den leek, een schat van kennis. Vooral ook thans voor den Noord-Nederlander, nu de Vlaamsche schrijvers in Holland even druk, zoo niet nog meer, gelezen worden als in Vlaanderen. Voor de kennis van het Zuidnederlandsch is dit standaardwerk ten eenen male onmisbaar; ook wordt het op schier elke bladzijde van het groot Nederlandsch Woordenboek aangehaald. Naast A. de Cock, die 25 jaren lang het tijdschrift Volkskunde redigeerde, mogen Cornelissen en Vervliet zeker genoemd worden als de ijverigste folkloristen van Zuid-Nederland, en wanneer in het Antwerpsch museum van Volkskunde de wanden zullen prijken met de namen der schrijvers over Vlaamsche folklore, mogen hunne namen wel niet vergeten worden. - Met de heeren Monseur, Gittée, Pol de Mont, Vervliet, Defrecheux en Wilmotte werd Cornelissen benoemd tot lid van de Advisory Counseil bij het Congres voor folklore te Chicago (1893). - Gaan wij thans na aan welke onderwerpen de heer Cornelissen aandacht schonk.

Wij vinden dan, de verschillende jaargangen door bladerend, zijn Woordenzangen, Bijdragen tot het Kempisch Idioticon (in 1889 begonnen). Voorts verzamelde hij Drinkliederen, Gezelschapsliederen,

Jozef Cornelissen

Raadsels, Kinderspelen, Spotzegsels, Kruisgebruiken (1899), Kinderrijmen, Volksgerechtigheid (1900), Weervoorspellingen en Boerespreuken (1899-1900), Kerst- en Nieuwjaarsliederen (1899-1900), Levende spraakkunst, Volksgeneeskunde: Volksdokters, Belezers, Pintjesmeesters (1891), Wangeloof over de Bijen, Volksgebeden, Sprookjes, Vergelijkingen van buitenlandsche volksverhalen met inheemsche; Iets over tooverboeken (1893), Spotnamen van steden en dorpen, van Kludde, Klodde of Klödde. De koorts afzetten, Kempische Sagen, Sagen uit de Schelde- en Rupelstreek, De kaarsen in het volksgeloof en volksgebruik, Onze hedendaagsche Gilden, Volksgebruik in de Kempen, Het manneken in de maan, Blauw en blauwen, De processiën (1895), De Muntstukken, Grappen en kluchten, Spreeken en Spreekwoorden waar het woord ‘duivel’ in voorkomt (1896), De Zeemeermin (1897), Ratten en Muizen, Sint-Maarten (1898). Iets over Soldatenbijgeloof. Spreekoefeningen (1890), enz. enz. Bovendien redigeerde hij de rubriek ‘Boekbe-

1) Het Antw. Idioticon is uitgegeven bij Siffer te Gent. (6 Afleveringen, elk fr. 2.50; Aanhangsel fr. 8.-).

[p. 109]

spreking’. In 1890 hield het tijdschrift op te bestaan¹⁾.

Wij zien uit deze opsomming hoe Cornelissen steeds zijn ooren open zette en opmerkte wat er in het volk leefde en door zijn taal en gebruiken tot uiting kwam²⁾.

Maar de ijverige werker verzamelt nog steeds door. Een boek van 800 bladzijden over Noorden Zuid-Nederlandsche spotnamen en spotzegsels op steden en dorpen ligt gereed voor de pers en wacht slechts op den uitgever³⁾. Een uitvoerige woordenlijst van het Bargoensch in Noord- en Zuid Nederland is in bewerking.

De lezers van Den Gulden Winckel zullen er zeker geen spijt van hebben met deze werken kennis te maken, evenmin als met dat zijner medewerkers op 't gebied van ons volksleven: Vervliet, Alfred Harou, P.H. Panken, J.Th. de Raadt, Aug. Gittée, Is. Teirlinck.

J. RASCH.

1) De jaargangen 4 t/m 12 zijn nog te verkrijgen ad f 1.20 per jaarg. bij de heeren Cornelissen en Vervliet.

2) In 1893 heeft de heer Cornelissen uitgegeven Noordbrabantsche Sagen; in 1898 Volksgebruiken en Gewoonten in Noord-Brabant; in 1899 Liederen, Rijmen en Kinderspelen in Noord-Brabant, eerst in Ons Volksleven, vervolgens in 3 deeltjes 8^o, volgens de handschriften, door hem herzien, van den Noordnederlandschen folklorist en oudheidkundige P.N. Panken.
In 1900 schreef hij, met de medewerking van den heer Vervliet: Vlaamsche Volksvertelsels en Kindersprookjes (Lier, 284 bl. 8^o), waarvan de uitgever later een volksuitgave liet verschijnen in 3 deeltjes: Wondersprookjes (Lier, 131 bl. 8^o), Vlaamsche grappige Vertelsels (Lier, 81 bl. 8^o), Vlaamsche Dieren- en Leugensprookjes, Spot- en Kwelvertelsels (Lier, 76 bl. 8^o).

3) Het heeft als titel Wat het Volk in Zuid- en Noord-Nederland op Staden Dorp, Land en Volkvertelt (Spot- en Bijnamen, Spotrijmen, Spotvertelsels, Volksetymologie, Sagen, Spreekwoorden en Zegswijzen, enz.), en omvat gansch Vlaamsch-België, Fransch-Vlaanderen en Noord-Nederland, Friesland inbegrepen. De schrijver behandelt er ook de spotnamen, zegswijzen, enz. op de verschillende volkeren der wereld en, in een aanhangsel, die op de Vlamingen, Walen en Joden.