Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

Hoofdmenu

  • Literatuur & Taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw

meer over deze tekst

Informatie terzijde

De Gulden Passer. Jaargang 61-63
Toon afbeeldingen van De Gulden Passer. Jaargang 61-63zoom

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave



Genre

sec - letterkunde

Subgenre

tijdschrift / jaarboek


In samenwerking met:

(opent in nieuw venster)

© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De Gulden Passer. Jaargang 61-63

(1983-1985)– [tijdschrift] Gulden Passer, De–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 417]
[p. 417]

Abraham Ortelius en Bonaventura Vulcanius (1574-1598)
door Alfons Dewitte
(Varsenare)

Directe redenen tot contact tussen de koninklijke geograaf en numismaat Ortelius en de Brugse filoloog B. Vulcanius (De Smet, 1538-1614) zijn niet voor de hand liggend. Het duidelijke cosmopoliete karakter van Antwerpen enerzijds-100 op de 800 Bewaarde brieven van Vulcanius betreffen Antwerpse correspondenten, - een toevallige vriendschap met Arnold Mijl anderzijds waren de toegang tot een vriendschap die veelbelovend begon in 1574 met zacht- cn zoetheid in het Album Amicorum van Pembroke CollegeGa naar voetnoot1. Pas in 1581 zou de te controleren vriendschap starten, waarvan tot op vandaag een 40-tal brieven, op vier na ongepubliceerd, overbleven en die duidelijk aantonen hoe belangrijk de diverse disciplines reeds in de 16de eeuw aan mekaar tributair warenGa naar voetnoot2.

Vulcanius eerste teksten omheen Ortelius betreffen de Index, in de Theatrum-editee 1570, aangelegd door Arnold Myl, waarin de Antiqua regionum, Insularum, Urbium, Oppidorum, Montium... nomina waren opgenomenGa naar voetnoot3. Dit zou, zoals voldoende bekend, uitmonden in de Synonymia Geographica (Plantijn, 1578)Ga naar voetnoot4, de Nomenclator Ptolemaicus (1584) en uiteindelijk de Thesaurus Geographicus (1587 en 1596), het continu zorgenkind van Ortelius, een continue inspiratie voor vele zowel ideeën-uitwisseling als uitwisseling van manuscripten onder gelijkgezinden. Het is misschien niet zo wonderlijk dat Ortelius wachtte op uitgesproken samenwerking tot Vulcanius in 1581 te Leiden hoogleraar werd.

[pagina 418]
[p. 418]

Naast Arnold Myl was Vulcanius, ten laatste in 1575, een directe correspondent van Fr. Hooghenberg geworden via Jan Palmerius (uit Bourges). Inderdaad werd een concept van hem uit zijn Keulse tijd (1573-74) via 32 platen van de hand van Hooghenberg, begeleid door telkens vierregelige hexameters, de Historia Psyches ex Asino aureo van Apuleius uitbrengen, in 1575 gerealiseerd in die zin dat naast de Latijnse teksten ook een Duitse omzetting het geheel beter op de markt bracht. Zeventien van de 32 onderschriften waren van de hand van Vulcanius. Zijn vertrek naar Genève, ideologisch ongepast, liet Jean Mellerus Palmenus de uitgave voltooienGa naar voetnoot5.

Blijkt uit correspondentie met A. Myl dat de bereidheid tot samenwerking in de zeventiger jaren vrijwel alleen theoretisch bleef, dan komt die in werkelijkheid op gang in 1581. B. Vulcanius stuurt - midden de omsingeling van Antwerpen - een handschrift door van Constantinus Porphyrogenneta mét noten betreffende geographica quaedam en urbium nomina (het Hs. Cod Vulc 7 van de Leidse Universiteitsbibliotheek), handschrift dat hijzelf pas in 1588 op de pers zou leggen. De uitlening duurt vijf maand. Ook P. Diaconus, De Gestis Langobardorum, de Polybii Historiae en teksten van Callimachus worden Ortelius toevertrouwd in 1584, mét, in 1592, een zeer oude PtolemaiosGa naar voetnoot6. Omgekeerd bevindt zich nu nog op de Leidse Bibliotheek, Cod Vulc. 1, een 12de-eeuwse codex Isidori Hispalensis Etymologiarum LL.XX (122 fol, gerubriceerd, met kleur opgehoogde initialen), een codex die Ortelius in 1586 van de erven Theodoor Poelman kon afkopen nadat hij die reeds in 1581 Vulcanius ter beschikking had kunnen stellenGa naar voetnoot7.

Vormt Ortelius op die manier een introductie voor Vulcanius bij Antwerpse vrienden als A. Schottus, A. Marcellinus, J. Vivianus, B. Moretus uiteraad e.a., dan is het wel heel zonderling hoe Vulcanius i.p.v. rechtstreekse contacten met Jacob Monavius aan te leggen vanaf 1581 eerder via Ortelius met hem in contact komt. Een contact dat voor hem zeer belangrijk was, gezien hij via deze tussenpersoon continu aandringt manuscripten uit de bibliotheek van Thomas Rehdiger Silesius te Breslau ter inzage of ter vergelijking te krijgen. Dat Vulcanius de aangewezen per-

[pagina 419]
[p. 419]

soon is om vooreerst voldoende bericht van Plantijn, vanaf 1583 te Leiden geïnstalleerd, te krijgen, vervolgens om aan reeksen laudatoria te komen zowel voor eigen als voor vriendenprojecten, bewijzen de ontelbare vragen via Vulcanius aan J. Lipsius, Dousa, J. Scaliger, J. Gruter, F. Van Raphelinghen, aanvragen die meestal gepaard gaan met boekenschenkingen, wat dan ook voor Vulcanius niet onaardig is.

Tot zo ver deze korte introductie op voornamelijk de inventaris der briefwisseling tussen beide gevoerd, wat Bijlage I van onze tekst uitmaakt. Bijlagen II en III zijn lofdichten op Ortelius, het tweede met rechtstreekse verwijzing naar de ‘gemeenschappelijke’ vriend Monavius. Bijlage IV refereert naar de publicatie, oin 1601, door F. Sweerts van de Lacrymae over Ortelius, een litterair genre dat niet alleen de overledene doch meestendeels de contribuanten kon laten schitteren.

[pagina 420]
[p. 420]

Bijlage I
Inventaris briefwisseling 1581-1598

1.81 08 00
Vulcanius aan Ortelius
Ego tametsi loca disjuncti sumus
m UBL, Cod Vulc 36, fos 121v.
2.81 08 10
Ortelius aan Vulcanius
Qui Ortelii tui eiusque studiorum etiam absens memineris
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
3.81 09 03
Ortelius aan Vulcanius
Eu mitti librum Notitiarum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
4.81 10 28
Ortelius aan Vulcanius
Nunc tandem ad binas tuas literas
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
5.81 11 26
Ortelius aan Vulcanius
Remitto tibi Porphyrogennetam tuum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
6.82 02 29
Ortelius aan Vulcanius
Librum Notitiarum meum recepi
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
7.82 03 12
Ortelius aan Vulcanius
Remitto tibi per hunc meum amicum Semiamira (nu)m tuum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
8.82 03 00
Ortelius aan Vulcanius
Redditum est mihi carmen tuum in Monavii Symbolum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
9.82 06 05
Ortelius aan Vulcanius
Plenum bonae spei fecisti me tuis litteris
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
10.82 08 28
Ortelius aan Vulcanius
Tui, neque tuorum erga me meritorum
o. UBL, Cod Vulc 105, 111.
[pagina 421]
[p. 421]
11.82 09 18
Ortelius aan Vulcanius
Eu lacerata mea manu supplita
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
12.82 10 03
Ortelius aan Vulcanius
Eu quem diu desiderasti
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
13.83 01 07
Ortelius aan Vulcanius
Te bene valere, observandissime Vulcani, gaudeo
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
14.83 12 17
Vulcanius aan Ortelius
J. Hessels, Abr. Ortelii Epistulae, 1887, p. 305-307.
15.84 02 18
Ortelius aan Vulcanius
Intelligo quid de Friseo scribas
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
16.84 03 16
Ortelius aan Vulcanius
Heri accepi Etymologicum tuum
o: UBL, Cod Papenbr. 2.
17.84 04 03
Ortelius aan Vulcanius
Litteras tuas et pretium librorum accepi

o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
18.84 05 07
Ortelius aan Vulcanius
Ante triduum accepi Islandiae tabulam
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
19.84 08 18
Ortelius aan Vulcanius
Literas tuas quibus 12 Julii adscripseras
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
20.84 12 31
Ortelius aan Vulcanius
Lugubrem pompam accepi
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
21.89 05 00
Vulcanius aan Ortelius
De critico libello, cuius titulum
m: Cod Vulc 36, fo 115v.
[pagina 422]
[p. 422]
22.92 08 25
Ortelius aan Vulcanius
Litteras tuas, doctissime Vulcani, accepi
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
23.92 09 04
Vulcanius aan Ortelius
J. Hessels, op. cit., p. 528-530.
24.93 04 01
Ortelius aan Vulcanius
Suspicionem de animo meo erga te
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
25.93 03 28
Ortelius aan Vulcanius
Litteras tuas cum adiunctis Agathiae foliis
o: UBL, Cod Vulc 105, 111
26.93 05 04
Ortelius aan Vulcanius
Desiderare te Addimentum IV nostri Theatri
o: UBL, Cod Vulc 105, 111
27.93 06 09
Ortelius aan Vulcanius
Eu particul(am) litterarum Monavii ad me
u: UBL, Cod Vulc 105, 111.
28.94 08 24
Ortelius aan Vulcanius
Tuos ad me accepi
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
29.94 10 10
Ortelius aan Vulcanius
Nova tua de reditu Batavorum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
30.96 05 20
Ortelius aan Vulcanius
S.P., vir clarissime. A me item a Jacobo Monavio
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
31.96 09 23
Ortelius aan Vulcanius
De libellulo a te misso
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
32.96 10 08
Ortelius aan Vulcanius
Dum priores meas iam diu
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
[pagina 423]
[p. 423]
33.96 12 31
Vulcanius aan Ortelius
J. Hessels, op. cit., p. 709-710.
34.97 01 08
Ortelius aan Vulcanius
Salve a me et item a nostro communi amico Monavio
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
35.97 08 12
Ortelius aan Vulcanius
Eu litteras a communi nostro amico Jac. Monavio
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
36.97 08 22
Ortelius aan Vulcanius
Αϱχανομιαν recepi item adiunctum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
37.97 10 26
Ortelius aan Vulcanius
Lexicon a vibis desideratum iamdiu
o: UBL, Cod Vulc 106, 11.
38.97 12 02
Ortelius aan Vulcanius
Ad mea interrogata responsum tuum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
39.98 02 14
Vulcanius aan Ortelius
J. Hessels, op. cit., p. 742-745.
4098 04 26
Ortelius aan Vulcanius
Amicorum optime fasciculum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
41.98 04 30
Ortelius aan Vulcanius
Thesauros narras MMSS. librorum
o: UBL, Cod Vulc 105, 111.
[pagina 424]
[p. 424]

Bijlage II
74 03 01 B. Vulcanius (antwerpen) aan A. Ortelius ubl, cod vulc. 97, fo 13

ABRAHAMO ORTELIO

 
Quod me in amicorum fido conscribier albo
 
Orteli cupis, et dulci dignans amore
 
Id mihi tam volupe est, ut laetae gaudia mentis
 
Exprimere aut calamo nequeam, aut interprete lingua.
 
Tante tua est virtus; raraGa naar voetnoot8 dulcedine morum
 
Condita et, suavi ambrosia iicundior usus
 
Intima mirifico pertentans visceraGa naar voetnoot9 gustu.
 
Nec metus admissi ne te fors daret amici
 
Ulla dies. Neque enim vastum si totius Orbis
 
Perlustres structum arte tua ingenioque Theatrum
 
Clarum opus et nullis unquam delebile seclisGa naar voetnoot10
 
Invenies ullum, qui quam Vulcanius, arcto
 
Foedere se obstringens, mage te veneretur ametque
 
Ni faciam, ultrices occent mea stamina ParcaeGa naar voetnoot11.
[pagina 425]
[p. 425]

Bijlage III
82 06 23 Vulcanius aan OrteliusGa naar voetnoot12 ubl, cod vulc 97, fo 65.

 
Ad Abrahamum Ortelium
 
Speraras doctus, cari tibi, Dousa Monavii
 
Asymbolus ne praeteriret symbolum.
 
Plurima quod paucis celat mysteria verbis,
 
ITER FACIET, magno piis solatto?
 
Haud metus, Orteli, est. Neque enim omnes inter amicos
 
Fidei datae Dousa ullus est tenacior.
 
Ingratum tibi sed, vice quod plus simplice, scripsi
 
Ipse faciet, parum ratis successibus.
 
At nunc non, FACIET, sed FECIT scribo Monavii ut
 
Perenne sit nomen, perenne symbolum.
 
Testantus numerí, queis quo: ornaverit ille
 
Numero beatum forma et astris inserit.
 
1582.23 Junii
[pagina 426]
[p. 426]

Bijlage IV
99 08 10 Frans Sweerts (Antwerpen) aan B. Vulcanius (Leiden)Ga naar voetnoot13 ubl, cod vulc 53

10 augustus 1599

 

Bonaventurae Vulcanio Franciscus Sweertius, S.P.

 

Jam aliquot dies sunt, mi Vulcani, quod tibi scripserim, literasque meas miserim avunculo meo Theodoro Van Os, qui Amsterodami agit, quibus obnixe a te petii quatenus digneris mihi transmittere prima data opportunitate Elegiam quandam aut Epitaphium in Abrahami Ortelii mortem, tibi quondam amicissimi. Statui enim brevi in lucem dare. Heri Brugis mihi misit Lernutius suum, qui salutem tibi adscribi voluit. Monavius pollicetur aureos montes, atque hac de re scripsit Theodoro Bezae. Utinam aliquid a Scaligero, Dousa, Raphelingio et Junio. Meruit hoc Ortelius ut celebretur honorifice etiam post obitum a vivis victurisque, memor illius dicti: qui ossa non amat, defuncti vivum non amabat. Lipsius, laus superis, Lovanii manet, non visurus septem colles Urbis dominae. Qui sic inquies? Valetudo non permittit; veretur ne sua arbor in via arescat. Novarum rerum nihil apud nos, magnus Bruxellis apparatus in adventum Archiduc is Alberti et Isabellae Clarae Eugeniae. Utinam illi Belgis, bellis jam fatigatis, PACEM, ferant. His valebis, amicissime Vulcani. Antverpiae, X Augusti(I). I).IC. Hic habes Ortelii Epitaphium, quod brevis in D. Michaelis Abbatia ex marmore apparebit. Judicium tuum expecto.

 
In Obitum Ortelii, Maximilianus Vrintius
 
Ex merito tibi qui componat, ABRAME, sepulchrum,
 
Mundi ocule, et Patriae sidus ABRAME, tuae
 
Is neque Pyramidum ductas ad sidera moles
 
Aemula Mausoli nec monumenta locet:
 
Non aras, non templa (licet templa aurea & aras
 
Ipse etiam ni tumulum promeruisse queas)
 
Solus TERRARUM tibi qui dabit omne THEATRUM
 
Hospitium merito par dabit ille tuo.
[pagina 427]
[p. 427]

Summary

The aim of this article is to bring an idea how scientific collaboration could exist during the sixteenth century.

The publication of the Index Nominum Antiquorum in the. Theatrum (1570) by Ortelius caused at first curiosity, but soon real collaboration between Ortelius and the Brugean philologist Bonaventura Vulcanius (1538-1614) in the redaction of the Synonymia (1581) and the Thesaurus (1596). By his appointment as professor at the university of Leiden (1581), Vulcanius realised an interesting link between the ‘viri docti’ and the printers of Antwerp and Leiden. In his turn, Ortelius became the mediator between Vulcanius and humanists as A. Schottus, J. Bochius, J. Lipsius and even J. Monavius of Breslau, the latter helping Vulcanius in his search for the manuscripts of Thomas Rehdiger.

The article ends in a letter from Fr. Sweerts (Antwerp, 1599), composing a Poetarum Lacrimae (1601) in honour of the deceaded Ortelius. Here again, Vulcanius was the intermediary for the redaction of this memorial volume with poems from f.i. the Leidian Scaliger, Dousa, Raphelingen and Junius. The letter of Sweerts mentions yet the text, maded by Max. Vriendt, of Ortelius' epitaphium in St. Michaels abbey, Antwerp.

voetnoot1
Album Amicorum. Abraham Ortelius, Ed. K. Pu Raye, Van Gendt & Co, Amsterdam 1969, p. 52-53, fos 63vo 64.
voetnoot2
Zie Bijlage I.
voetnoot3
Theatrum orbis Terrarum, b11-o, met inleidingsbrief van A. Myl.
voetnoot4
In brief 83 01 07 aan Vulcanius schreef Ortelius: ‘non exigui erat laboris omnia ex omnibus scriptoribus locorum nomina in unum redigere volumen (ubl(eiden). Cod Vulc 105, III).
voetnoot5
H. De Vries de Heekelingen, Correspondance de B. Vulcanius, 1573-1577, Den Haag 1923, p. 162, 168. ubl(eiden), Cod. Vulc. 93, fos 70-71vo.
voetnoot6
Zie de briefwisseling 1584 (Inventaris nrs. 14-18) en 1592 (Inventaris nr. 22).
voetnoot7
ubl(eiden), Cod. Vulc. 1, fo 1; Inventaris nr. 3.
voetnoot8
Abraham Ortelius, Album Amicorum, Ed. J. Puraye, A.L. Van Gendt & Co, Amsterdam, 1969, fo 125: nivea i.p.v. rara.
voetnoot9
Ibid: pectora i.p.v. viscera
voetnoot10
In Album Amicorum volgt hierna een tussenregel; Enumeresque tuos passim longo ordine amicos.
voetnoot11
In Album amicorum gevolgd door B. VULC. B(rugensis). De titel van de opdracht is Aeternae Amicitae Sacrum, met op fo 126, binnen cartouches: DNO ABRAHAMO ORTELIO GEOGRAPHO REGIO BON. VULCANIUS BRUGEN (SIS) PERPET(UAE) AMICITIAE PIGNUS POSUIT. ANTVERPIAE ANNO (I); I); LXXIV CAL(ENDAS) MART(IAS) en de inscriptie: onder Deo iuvante livor officit nihil,/Et non iuvante proficit nihil labor. Grieks boven, Θεου διδόντος όυδεν ιοχύει φθόνος/ καὶ μὴ διδόντος όυδεν ιοχύει πόνος
voetnoot12
Bijzondere reeks van allusies op het werk, in voorbereiding, van de belangrijke vriend van Ortelius Jacob Monau (1545-1603): Jacobi Monavii Symbolum. Ipse faciet, variis variorum auctorum carminibus expressum et decoratum, Gorlitz 1595. Het betrof een verzameling Neo-Latijnse gedichten waarvan de aanleg blijkbaar een langdurige voorbereiding kende. Precies die Jacob Monavius was, via Ortelius, de tussenpersoon bij de erven van Thomas Rehdiger om Vulcanius' studie op de rijke verzameling handschriften, overgebracht naar Breslau 1578, te kunnen verder zetten.
voetnoot13
Tweede van een reeks van drie brieven (andere data 99 05 27 en 1600 02 09) waarbij Vulcanius, die F. Sweerts helemaal niet bekend was, aangeschreven wordt om zijn Leidse collegae Scaliger, Dousa, Raphelingen en Junius aan te zetten mét hem iets op te sturen voor het herdenkingsalbum Insignum huius aeví poetarum Lacrymae, in obitum Cl. V Abraham Ortelii Antwerpianii, 1601, door Sweerts vanaf de dood van Ortelius (1598) voorbereid.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Algemene gebruikersvoorwaarden
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs

  • Alfons Dewitte

  • over Abraham Ortelius

  • over Bonaventura Vulcanius


datums

  • 1 maart 1574

  • 23 juni 1582

  • 10 augustus 1599