Colloquium Neerlandicum 13 (1997)

Nederlands 200 jaar later. Handelingen dertiende Colloquium Neerlandicum

[p. 9]

Inleiding

Deze bundel bevat de tekst van lezingen en voordrachten van het Dertiende Colloquium Neerlandicum dat van 24 tot 30 augustus 1997 plaatsvond aan de Rijksuniversiteit Leiden, de universiteit waar 200 jaar eerder de eerste leerstoel in de neerlandistiek was opgericht. Het colloquium stond dan ook in het teken van de viering van dit jubileum. Dit komt niet alleen duidelijk naar voren in de titel van deze bundel, maar ook in zijn inhoud. De eerste sectie bevat namelijk de lezingen die op woensdag 27 augustus 1997 gehouden werden op de zogenaamde Siegenbeek-dag, die georganiseerd was door de Rijksuniversiteit Leiden ter ere van het feit dat Matthys Siegenbeek 200 jaar eerder zijn leerstoel in de vaderlandse welsprekendheid aanvaardde.

De driejaarlijkse colloquia neerlandica komen tot stand dankzij de werkzaamheden van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek, die hiervoor een substantiële subsidie ontvangt van de Nederlandse Taalunie. Op de colloquia ontmoeten intra- en extramurale docenten elkaar en voor de extramurale docenten verbonden aan één van de 250 docentschappen in het buitenland, bieden de colloquia een unieke gelegenheid ervaringen met onderwijs en onderzoek uit te wisselen. Het is verheugend te kunnen constateren dat de neerlandistiek extra muros niet alleen groeit wat betreft docenten- en studentenaantallen, maar ook en vooral in zijn professionaliteit. Ook dat is in deze bundel terug te vinden, waarin twintig van de tweeëndertig bijdragen uit het buitenland komen.

Nederlands 200 jaar later bevat de vier lezingen van de Siegenbeek-dag en begint met W.P. Gerritsens ‘reflecties over de maatschappelijke rol van de neerlandicus’ onder de titel ‘De eenheid van het vak’. Die (vermeende) eenheid van de neerlandistiek was zeker een belangrijk onderwerp van gesprek tijdens het colloquium. Dat het vak in het buitenland wel als één geheel wordt gezien, is al vaker gezegd (bijvoorbeeld in de inleiding tot Nederlands in culturele context, Janssen e.a. 1995: 5). Voorts passeren de drie traditionele onderdelen van de neerlandistiek de revue in historische

[p. 10]

overzichten: de letterkunde (Marijke Spies), de taalkunde (Jan Noordegraaf) en de taalbeheersing (Antoine Braet).

De sectie letterkunde bevat de teksten van vijf plenaire lezingen en zeven bijdragen uit de Vrije Markt, dat gedeelte van het colloquium waarin deelnemers uit de extramurale neerlandistiek verslag kunnen doen van eigen onderzoek. Frits van Oostrom en Anton Korteweg verzorgden de lezingen aan het begin en aan het einde van het colloquium. Van Oostrom bespreekt de geschiedenis van één boek, het Haagse handschrift van Lancelot, en illustreert aan de hand hiervan ook de geschiedenis van de medioneerlandistiek van de afgelopen tweehonderd jaar. Korteweg heeft het over een hele Haagse collectie, het Letterkundig Museum. Ondanks deze verschillen in de omvang van hun materie zijn binnenkomer en uitsmijter even boeiend. Hiertussen staan drie al even diverse stukken: Hugo Brems overziet de poëzie van de afgelopen twee decennia terwijl M.A. Schenkeveld-van der Dussen zich buigt over de literaire vrouwen van de Gouden Eeuw. Ten slotte doet Rutger Kopland verslag van een reis naar Polen waarin gedichten van hem werden vertaald door Poolse studenten neerlandistiek.

De overige literaire bijdragen illustreren de brede interesse die de Nederlandstalige cultuur bij collega's overal ter wereld geniet met stukken over personen (Stefan Kiedron over Justus Lipsius, Jan Konst over Vondel, Dorian Cumps over Bordewijk en Rolf Wolfswinkel over Durlacher), receptie (Jaap Grave over Nederlandse literatuur in Duitsland rond 1900), perceptie (W.F. Jonckheere over de Afrikaner in het Nederlands proza) en contrast (Wim Rutgers over Caraïbisch-Nederlandse en Nederlands-Caraïbische literatuur).

De eerste acht bijdragen van de sectie taalkunde en taalverwerving zijn gewijd aan het thema woordvolgorde in functioneel perspectief. Theo Janssen en Walter Haeseryn bespreken respectievelijk de eerste en de laatste zinsplaats, gevolgd door zes contrastieve bijdragen waarin het Nederlands vergeleken wordt met het Afrikaans (Jac Conradie), Duits (Robert Leclerq en Christine Kasper), Engels (Roel Vismans), Frans

[p. 11]

(Jan Pekelder) en de Romaanse talen (Dolores Ross). Ten tijde van het colloquium had de tweede editie van de Algemene Nederlandse Spraakkunst het licht nog niet gezien. De meeste bijdragen verwijzen dan ook naar Geerts e.a. (1984), in plaats van Haeseryn e.a. (1997). De redactie is ervan overtuigd dat dit geen verdere gevolgen heeft gehad voor de kwaliteit van de betrokken bijdragen.

Het artikel van Elisabeth Koenraads vormt de overgang naar een groep algemener gerichte taalkundige bijdragen. Ook haar bijdrage beschrijft een contrastief onderzoek, maar het gaat nu om het gebruik van de vrije indirecte rede in het Nederlands en het Italiaans. Dit artikel beschrijft een aspect van het overgangsgebied tussen taal- en letterkunde waarin de woordvolgorde ook een rol speelt. De volgende drie taalkunde bijdragen zijn, evenals die van Koenraads, afkomstig uit de Vrije Markt. Ludo Beheydt bespreekt een aspect van de verwerving van de woordenschat. Martin 't Hart schrijft over leenwoorden in het Nederlands die uit de Oost-Indische archipel afkomstig zijn en hoe hun betekenis in het leerproces veranderd is. Ten slotte belicht Lila Gobardhan-Rambocus een andere koloniale erfenis: de situatie van het Nederlands in Suriname.

Een derde thema van het colloquium was Nederlands als bronnentaal. Ook dit thema houdt zijdelings verband met het koloniale verleden. In veel landen, vooral waar in het verleden Nederlandse vestigingen of nauwe banden met de Lage Landen waren, bestaat een behoefte aan een goede passieve kennis van het geschreven Nederlands voor de interpretatie van bronnen, vooral onder historici, maar ook bij bijvoorbeeld juristen, antropologen, biologen en zelfs diepzeeduikers. Hier gaan de laatste vier artikelen van de sectie taalkunde en taalverwerving over. Bert Paasman illustreert dit thema in zijn inleidende bijdrage aan de hand van een onlangs ontdekt document, terwijl Hans Groot, H. Poelman en Sugeng Riyanto dieper ingaan op respectievelijk het belang van het Nederlands als bronnentaal, het specifieke leerproces en de methodologie van het bronnentaalonderwijs. Het is natuurlijk geen toeval dat deze drie bijdragen uit Indonesië afkomstig zijn, toch is er ook elders ter wereld een groeiende belangstelling voor het (onderwijs in het) Nederlands als bronnentaal.

[p. 12]

Tijdens het colloquium werden de vier hier afgedrukte lezingen gevolgd door een discussie met in het forum collega's uit Italië, Suriname, Zuid-Afrika en de Verenigde Staten.

Het Dertiende Colloquium Neerlandicum was voorbereid door het bestuur (1994-1997) van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek: Prof.dr. Th.A.J.M. Janssen, voorzitter, Amsterdam; Prof.dr. A.M. Musschoot, vice-voorzitter, Gent; Drs. P.G.M. de Kleijn, secretaris, Den Haag; Drs. G.A. Elshout, penningmeester, Amsterdam; Prof.dr. H. Brems, Leuven en Brussel; Prof.dr. C. ter Haar, München; Prof.dr. S. Vanderlinden, Louvain-la-Neuve; Dr. R.M. Vismans, Hull; Dr. J.E. Koch, Napels; Dr. E. Mollay, Budapest; Prof.dr. H.M. Roos, Pretoria; Prof.dr. J.P. Snapper, Berkeley; Lilie Suratminto M.A., Jakarta; Dr. I. Wikén Bonde, Stockholm.

De voorbereiding en organisatie van de Siegenbeek-dag was in handen van een commissie waarin onder meer vertegenwoordigers van de vakgroepen Nederlands en Nederlandkunde van de Rijksuniversiteit Leiden zitting hadden: Prof.dr. F.P. van Oostrom; Prof.dr. J.W. de Vries; Dr. E. Francken; Dr. M.J. van der Wal; Drs. K.J.J. Korevaart.

De organisatie van het colloquium was in handen van de directeur van de IVN, Marja Kristel, bijgestaan door medewerkers van het IVN-bureau Betty Mikmak en Marjan Schoenmaker.

De redactie is voor de ondersteuning bij het redigeren van deze bundel zeer veel dank verschuldigd aan Marja Kristel.

Amsterdam/Gent/Hull/Leuven/Woubrugge november 1997

De redactie

[p. 13]

Verwijzingen:

Geerts, G., W. Haeseryn, J. de Rooij, M.C. van den Toorn (1984). Algemene Nederlandse Spraakkunst. Groningen/Leuven: Wolters-Noordhoff/Wolters Leuven.

Haeseryn, W., K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn (1997). ANS. Algemene Nederlandse Spraakkunst Tweede geheel herziene editie. Groningen: Martinus Nijhoff.

Janssen, Th.A.J.M., P.G.M. de Kleijn, A.M. Musschoot (1995). Nederlands in culturele context. Handelingen van het Twaalfde Colloquium Neerlandicum. Woubrugge: IVN.