Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 2

(1931)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus


Hoe die strijt te Woronc began. vi. In mocht u niemen nu bedieden, Hoe meenlike met sinen lieden 365[regelnummer] Die grave van Lusselenborch quam vore. Een ridder, .i. ruyer vercoren,Ga naar voetnoot366
[pagina 30]
Die metten hertoge comen was,Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot367 Sloecht irst werf daer inden tas;Ga naar voetnoot368 Sijn name was her Frambach.Ga naar voetnoot369 370[regelnummer] Doen van Ysche her Arnout sach,Ga naar voetnoot370 Liet hi mede ute rinnen. Ga naar margenoot+ Dies heren broeder van HoesdinnenGa naar margenoot+Ga naar voetnoot372 Volgede mede, al was hi clerc, Mar ridderlike was sijn werc. 375[regelnummer] Want grote porsse ende meswinde Leet hi: daer bleef oec .i. inde Van sinen nese, dat hi vercochteGa naar margenoot+ Eerlike, daer hi den strijt sochte.
[pagina 31]
Aldus began den strijt dese drie. 380[regelnummer] Die Scavedriesche, in dander partie,Ga naar voetnoot380 Baden van Lusselborch den grave Dat hi hem tvore vechten gave,Ga naar margenoot+ ‘Want hier sijn die van WithamGa naar voetnoot383 Ga naar voetnoot383-384 Ende Molrepas, daer wi op gram 385[regelnummer] Sijn alse van ouder vede.’ Dit orloefde hem die grave gerede. Dus sloegense daer si waenden vindenGa naar margenoot+ Haer viande; mar si hilden tinden Gebatelgeert ut haren swarde. 390[regelnummer] Doen sloegen theren Godevarde, Des hertogen broeder van Brabant, Die hem daer met willeger hantGa naar margenoot+ Weder ten gewere warp. Daer ward die strijt harde scarp;
[pagina 32]
395[regelnummer] Want bi hem waren Walen,Ga naar voetnoot395 Die hem also weder betalen,Ga naar voetnoot396 Dat si van hem moesten keren.Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot397 Doen sloegen in die Limborgeren Ende riepen in den toevalle: 400[regelnummer] ‘Slawi opten hertoge alle!’ Des biscop volc ende Gelrelant Riep altenen opten hertoge van Brabant:Ga naar margenoot+ ‘Laet ons die ane ons slaen,Ga naar voetnoot403 So hebwi dander alle gevaen!Ga naar voetnoot404-405 405[regelnummer] Dus ward daer dat ane riden So vreselijc, ende dat striden, Dat nieman des gelijcs en sach;Ga naar margenoot+ Ende dit geduerde wel inden dach Rivelike so lange wile, 410[regelnummer] Datmen riden soude .i. mile,
[pagina 33]
Eer yemen mochte bekinnen Enech vordeel an dat winnen.Ga naar margenoot+ Nochtan dochte alle den heren: Biscop, graven, den Limborcheren,Ga naar voetnoot414 415[regelnummer] Dat si die overhant sere namenGa naar voetnoot415 Int vergaderen daer si quamen, Daer si drongen met starker vardGa naar margenoot+ [Vaste totten hertoge ward]. Mar dan was wonder ne geen: 420[regelnummer] Want hare was .vij. jegen een,Ga naar voetnoot420 Ende haer scaren alle drie Quamen op thertogen ene partie.Ga naar margenoot+ Ga naar margenoot+ Nochtan drongense so sere jegen,Ga naar voetnoot423 Al was die strijt ongewegen,
[pagina 34]
425[regelnummer] Dat hem .i. twint niet dat hereGa naar voetnoot425 En scoffierde vanden achterkere; Want si bleven gescard in een,Ga naar margenoot+ Watmense dranc ochte gereen, Dat niemen op hem ne voer,Ga naar voetnoot429 430[regelnummer] Hine hadde te Coelne dorden moerGa naar voetnoot430 Alse wel mogen met crachte riden, Alse dor hem ter uren liden.Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot432	voetnoot366 ruyer (d.i. ru-ier) is niet: een bewoner van de oevers der Roer, een Roerlander, zooals tot heden toe algemeen geloofd werd (zie b v. Verdam, Middelnederl. Woordenb. 6, 1421 en 1742) maar: een Ripuarier (zie L. Willems in het Tijdschrift voor Nederl. Taal- en Letterk. XXVIII). Dat Heelu noch Velthem geen juist begrip meer hadden van de beteekenis van het woord, blijkt wel hieruit, dat zij het toepassen op een ridder, die Roerlander noch ‘Ruwier’, maar Haspengouwer was. [tekstkritische noot][C] 367 = tekst. Ga naar margenoot+ 368 ‖ S. yerst werff dair 369 was frambach 370 D.v. nyse h. Aernout s. 371 = tekst. 372 Des heeren b.v. hoesdinne 373 Volghde 374 Maer 375 ende die zwinde 376 bleeff oic een eynde 377 riese 378 = tekst. [D] 367 Die m. hartoge c.w. 368 ‖ Sloech tot hem inden tasGa naar margenoot+ 369 Sine name was heer f. 370 Doent v. ysch her a. sach 371 L hijt 372 ‖ D.h.b. was v. hoosdinneGa naar margenoot+ 373 Volchde m. al w. hij cl. 374 Maer ridderlijc w. daer s.w. 375 tot 378 ontbreken. 369 frambach in het hs. voluit; de vorm Franbach bij Heelu vs. 5091 berust wellicht op een minder juiste oplossing der verkorting * frā 370 van aanvankelijk overgeslagen en naderhand door den kopiïst zelven boven den regel bijgeschreven. - In zijn aanhaling, Middelnederl. Woordenb. 4, 199 heeft Verdam een voorwerp * dit ingevoegd; maar dat zal wel onnoodig zijn; immers Arnout = * Arnout + et 373:374 werc: clerc in het hs. voluit. 376 Leet hi: daer enz. Reeds het hs. heeft de interpunctie: na hi een punt. margenoot+ bl. 74 d. margenoot+ bl. 61 a. margenoot+ bl. 61 b. margenoot+ (5) voetnoot367 metten hertoge, nl. van Brabant. voetnoot368 Sloecht irst werf = ⋆ Sloech tirst werf. voetnoot369 her Frambach: zie Hemricourt, Miroir des nobles de la Hesbaye, p. 49. voetnoot370 van Ysche her Arnout: zie de aanteekening boven bij II, 3492; ook beneden vs. 1276. margenoot+ bl. 31 a. margenoot+ (10) voetnoot372 Dies heren broeder van Hoesdinnen: Jan van Heusden 's broeder heette Arnout, volgens Heelu vss. 5100-5101: Dies heeren broeder van Hoesdine, Arnout hiet hi enz. Over Jan van Heusden zie boven I, 3374 vlgg. margenoot+ (15) [tekstkritische noot][C] 379 = tekst. 380 scavedriessche 381 lutsemborch 382 hen (voluit) tvoirvechten 383 sijnder van Witham 384 dair 385 als van onser veede 386 D. oirleifde die gr. gereede 387 D. sloegen sij d. sij w vijnden 388 H. vianden maer sij h.t. 389 Gebattelgiert togen uut hare zweerde 390 D. sloeghen sij her Godevaerde 391 = tekst. 392 dair m. williger h. 393 werp 394 D. werdt den str. herde scherp [D] 379 Dus begonnen dese iij 380 ‖ Die scavedriessche in dander syeGa naar margenoot+ 381 lutzenborch 382 D. hij hem tvoervechten g. 383 = tekst. 384 wij op sijn gram 385 Want wij sijn van ouder veede 386 D. orloofde die g. gereede 387-400 ontbreken. 383 Witham hs.: vitham 389 haren: har- in het hs. voluit. 393-394 gewere warp: scarp in het hs. voluit. margenoot+ bl. 61 c. voetnoot380 Die Scavedriesche: zie de aanteekening bij II, 3244. margenoot+ (20) voetnoot383 die van Witham = Withem. Zie de aanteekening bij II, 3292 en 3948. voetnoot383-384 die van ... Molrepas: zie de aanteekening boven bij II, 3245. margenoot+ (25) margenoot+ (30) [tekstkritische noot][C] 395 tekst. 396 D. hen (voluit) alsoe 397 D. sij v.h.m. keeren 398 lymborghieren 399 inden 400 Sla wi 401 D. Bisscops volc e. gelre landt 402 R. al totten hertoge v.B. 403 dien aen 404 Soe hebben wi 405 D. werdt d.d. ane rijden 406 Soe vreeselic e.d. strijden 407 D. uyeman desgelijcx en s. 408 = tekst. 409 soe 410 rijden s. een myle [D] 401 D. bisscops vole v. gelrelant 402 R. al ten hartoge v.b. 403 L o. dien ane slaen 404 So bliven dander sciere gevaen 405 D. wert d.d. aen rijden 406 strijden 407 Dat men noit dies gelije 408 Dit duerde wel op dien dach 409 Rivelijc to langen wile 410 Men mochte rijden wel een m. 399 toevalle hs.: toe valle 401 Gelrelant hs.: gelre lant voetnoot395 bi hem: bij Godfried, 's hertogen broeder. voetnoot396 hem, datief meervoud: den vijanden, den Scavedrieschen. margenoot+ (35) voetnoot397 van hem: van Godfried met zijn Walen margenoot+ (40) voetnoot403 Laet ons die ane ons slaen = Laten wij dien bemachtigen. voetnoot404-405 Tusschen deze twee verzen bij Heelu vss. 5154-5198 een lofzang op de dapperheid, die door de Brabanders ten toon gespreid werd. margenoot+ (45) [tekstkritische noot][C] 411 yemant 412 Eenich voirdeel aen d.w. 413 alden heeren 414 Bisscoppen g. ende lymborgheren 415 D. zij d. overhandt herde zeere n. 416 dair sij 417 D. sij dronghen m. stercker vaert Ga naar margenoot+ 418 ‖ Vaste totten hertoge waert 419 Maer dat en w.w. egheen 420 W. harer seven jeghen een 421 hare 422 tshertogen een partie 423 dronghen sij soe zeere jeghen 424 = tekst. [D] 411 E. yemant mocht bekinnen 412 Enich voerdeel aent verwinnen 413-420 ontbreken. 421 Nochtan haer scaren alle drie 422 Q. opt tsertogen partie 423 tot 426 ontbreken. 412 an dat in het hs. aaneen. 414 graven, ook in het hs. een leesteeken: graven. - limborcheren: -her- in het hs. voluit. 417 starker vard: -ar- telkens in het hs. voluit. 418 Dat een vers ontbreekt, blijkt uit de rijmen en uit Heelu vss. 5224-5226 daer si quamen Drongen si met sterker vaert Die Brabantre achterwaert Het ingevoegde vers is ontleend aan hs. C der Brabantsche Yeesten. 420 hare in het hs. voluit. margenoot+ bl. 75 a. margenoot+ (50) voetnoot414 graven: Heelu vs. 5221 noemt uitdrukkelijk den graaf van Gelre. voetnoot415 Heelu vs. 5222 zegt echter: in dierste ane vallen. margenoot+ (55) voetnoot420 .vij. jegen een is een berekening van Velthem. Heelu vss. 5228-5234 drukt de numerieke overmacht van Hertog Jan's vijanden anders uit. margenoot+ (60) margenoot+ bl. 31 b. voetnoot423 drongense: -se = de Brabanders, zooals blijkt uit Heelu vss. 5235 vlgg.: Die sterke bataelge al ghemene Sloech toten hertoge, daer allene Die Brabantre bi waren, Die doen, met hare cleinder scaren, Alsoe hert drongen jeghen enz. [tekstkritische noot][C] 425 een twint 426 achter keere 427 sij bl. gescaert 428 Wat mense dr. ofte ghereen 429 D. nyemant op hem en v. 430 H.h. te Colene doir den muer 431 Alsoe w.m.m. rijden 432 doir Opschrift: Wat int beghinsel vanden stride gesciede Ende hoe die drossate yerst vluchtich werdt 433 Hoirt w.i. beghin 434 = tekst. [D] 427 Maer si bleven so vast in een 428 Datmense met geer cracht gemeen 429 Daerre en const gescoren 430 Daer wart daer liede veel verloren 431 en 432 ontbreken. 433 Hoort w.i. beginne 434 Vanden strijde 426 achterkere hs.: achter kere dit laatste woord voluit. 427 gescard in het hs. voluit. c. 7. opschr. daer in het hs. voluit. voetnoot425 dat here. Heelu vss. 5241-5242: Datsi, noch hare heere, Die hertoge enz. margenoot+ (65) voetnoot429 op hem, t.w. op den hertog. voetnoot430 moer = muur. margenoot+ (70) voetnoot432 dor hem = door hen, door de Brabanders. - ter uren is een niet ongeschikte wijziging van Velthem; Heelu vs. 5250 heeft met gemake. Cap. 7. Het is volkomen onjuist, als zou hetgeen in dit hoofdstuk verhaald wordt, geschied zijn in 't begin van den slag, zooals Velthem het voorstelt. Heelu, vss. 5251-5255, zegt dat bij den aanvang de aanval zoo krachtig was, dat sommige afdeelingen van 't Brabantsche leger meenden het onderspit te zullen delven; maar dan wordt uitvoerig de wijze van strijden der Brabanders en het verloop van den slag verder beschreven (Heelu vss. 5256-5311); de aanval op de tenten ‘om die pride’, ‘om ghewin’, is daar het gevolg van 's vijands meening, dat de Brabanders begonnen te wijken. Bij Velthem komt die aanval uit de lucht vallen, doordien hij al 't voorafgaande heeft overgeslagen.

Vorige Volgende

Hoe die strijt te Woronc began. vi.