Spiegel historiael. Vijfde partie. Deel 2

(1931)–Lodewijk van Velthem– rechtenstatus



[pagina 83]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Hoe her Walraven onder quam. xiiij. Nu seldi van her Walraven verstaen Wat hi te stride heeft gedaen.Ga naar voetnoot934 935[regelnummer] Hi was int vergaderen hard, Ende hilt bi dien van Lusselenborch gescard, Die daer verslagen sijn met eren.Ga naar margenoot+ Walraven was .i. der Limborgeren Daer die meeste porsse op quam. 940[regelnummer] Mar doe hi dat vernam, Doen hem die strijt ward te fel, Doe street hi na tornierspel:Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot942-944
[pagina 84]
Want daer hi waende wesen mat, Keerdi op ene ander stat.Ga naar voetnoot944 945[regelnummer] Dus voer hi harentareGa naar voetnoot945-946 Proeven die scaren alle daer nare, Ende doe die strijt was biden inde,Ga naar margenoot+ Quam hi op Walem met geninde,Ga naar voetnoot948 Ende heeft daer enen ridder gestekenGa naar voetnoot949 950[regelnummer] Dorden hals. Dat wilde[n] wreken Die van Waleem; doe ruemdi sciere,Ga naar voetnoot951 Mar daer bleef sine baniere.Ga naar margenoot+
[pagina 85]
Doen hi gesteken had al dare Heren Reiniere, vloe hi van vare 955[regelnummer] Op enen berch achter ward saen.Ga naar voetnoot955 Doen pinsdi: ‘Ic heb scande gedaen,Ga naar voetnoot956-957 Dat ic gevloen ben dus achter.’Ga naar margenoot+ Om te wreken sinen lachter, Maecti ene baniere doe weder,Ga naar voetnoot959 960[regelnummer] Ende toech ten stride ward neder. Ga naar margenoot+ Menich ridder, menich serjant,Ga naar voetnoot961-962 Die daer waren ute Gelre lant,Ga naar margenoot+ Ende oec vele van andren landen, Die daer niet en wilden met scanden
[pagina 86]
965[regelnummer] Wech keren daer ongevaen,Ga naar voetnoot965 Ende hem node lieten verslaen, Die worden nu harde blide:Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot967 Doen si sagen daer ten stride Die baniere weder keren, 970[regelnummer] Volgeden hem alle die heren.Ga naar voetnoot970 Dus haddi ene bataelge gereet,Ga naar voetnoot971 Daer hi sere nu mede street.Ga naar margenoot+ Doen hem dus die scare wies, Wildi weder halen sijn verlies.Ga naar voetnoot974 975[regelnummer] Hi riep ‘Monyoye’ harde sere,Ga naar voetnoot975 Ende reet opten proeft den hereGa naar voetnoot976-978
[pagina 87]
Van Aken, ende heeften gestekenGa naar margenoot+ Inden hals. Dit wilde wrekenGa naar voetnoot978-979 Die proeft; mar het ward benomen,Ga naar voetnoot979-980 980[regelnummer] Dat hi hem niet en conde toe comen. Een ridder, die des was erre,Ga naar voetnoot981 Eer her Walrave was yet verre,Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot982-992 Reet hi hem so fellike toe, Dat hi hem int gemoeten doe 985[regelnummer] Den nese bi na sloech daer ave; En had gedaen van Loen die grave,
[pagina 88]
Ende her Arnout van Steine,Ga naar margenoot+Ga naar voetnoot987 Ende ander sine vrient gemeine,Ga naar voetnoot988 Hi waer thans daer bleven doet; 990[regelnummer] Mar dese holpen uter noetGa naar voetnoot990-992 Ende bonden hem den nese toe, Ende holpen heymelijc wech doeGa naar margenoot+Ga naar voetnoot992 Onder hem ter selver stont.Ga naar voetnoot993 Siere liede was .i. deel gewont,Ga naar voetnoot994-1000 995[regelnummer] Som gevaen; ende som ontreden. Ende selke daer na van hem gestreden So eerlike in dien gevechte,Ga naar margenoot+ Dat daer bleven, sonder enechte,
[pagina 89]
Vij. vrome ridderen doetGa naar voetnoot999 1000[regelnummer] In heren Walravens coenroet. Ende indes graven van Gelre noetGa naar voetnoot1001-1002 Bleven .ix. ridders doet;Ga naar margenoot+ Ende die daer van beiden bleven gevaen,Ga naar voetnoot1003 En canic al niet doen verstaen:Ga naar voetnoot1004-1006 1005[regelnummer] Dier was so m[en]ich, dat ic tgetal Niet wale en can genomen al.	[tekstkritische noot]Opschrift: Hoe in her waelravens conroet ende in Sgreven van gelre nood .xvj. ridders doot bleven [C] 933 Nu suldi van waelraven v. 934 hevet 935 haert 936 E.h. by die v. lutsemborch gescaert 937 verslaghen s.m. eeren 938 Waelraven was een d. lymborgheren 939 = tekst. 940 Maer doen 941 Dat hem den strijt wert soe fel 942 Doen [D] 933 Nu suldi 934 Van Valkenborch wat hij heeft ged. 935 Hij was int v. hart 936 Bij dien v. lutzenborch gescaert 937 D.d. verslegen waren m. eeren 938 Her walraven was een der heeren 939 = tekst. 940 Maer doen hij 941 Doen street hij na tornier spel 942 Want hem den strijt was te fel 935-936 hard: gescard in het hs. voluit. 942 tornierspel hs.: tornier spel voetnoot934 Onder hetgeen Walrave heeft ‘gedaan’, vermeldt Heelu ook. vss. 6677-6685, dat hij de grootste schaar van allen had bijeengebracht, wat Velthem weglaat. margenoot+ (5) margenoot+ (10) voetnoot942-944 In een tornooi kwam het niet zelden voor, dat een ridder, die te vermoeid werd, zich een poosje afzonderde om weer op krachten te komen. Men mocht ook zijn tegenpartij uitkiezen: bleek een zekere tegenstander te sterk, dan hield men zich buiten diens bereik en zocht een anderen op, wiens kracht minder te duchten was. Verg. A. Schultz, Das höfische Leben zur Zeit der Minnesinger, bd. II, ss. 131 en 142. [tekstkritische noot][C] 943 = tekst. 944 een 945 hierentare 946 alle hier nare 947 eynde 948 op walraven m. geneynde 949 E.h. daer eenen r.g. 950 Dore den h. die wilden wr. 951 D.v. walem doe rumeden schiere 952 Maer daer bleeff [D] 943 hij 944 Vacht hij op een a. st. 945 tot 974 ontbreken. 945-946 harentare: nare in het hs. voluit. 949 daer hs.: den Dat een plaatsbepaling noodig is, blijkt uit den samenhang. De emendatie wordt rechtstreeks gesteund door de overeenkomstige lezing van hs. C der Brabantsche Yeesten; onrechtstreeks door Heelu vs. 6717: Doen die strijt was biden inde: Daer dede hi een stout ontmoet. De mogelijkheid der emendatie is toegegeven door Jonckbloet, Ann., die echter ook aan * den ridder of * doen dacht. 950 wilde[n]: het verkortingsstreepje boven de slot-e is den kopiïst in de pen gebleven. De verbetering is ook reeds aangeprezen door Jonckbloet, Ann. 952 daer in het hs. voluit. voetnoot944 op ene ander stat, t.w. Daer hi hem bat mochte verweren, zooals Heelu vs. 6697 er bijvoegt. voetnoot945-946 Samenvatting van Heelu vss. 6698-6714. margenoot+ (15) voetnoot948 op Walem = ‘op die van Walheem’ (Heelu vs. 6715); zie verder beneden de aanteekening bij vs. 1198. voetnoot949 enen ridder = heren Reiniere in vs. 954, d.i. Reinier van Moriasart, zooals de naam voluit luidt bij Heelu vs. 6731 en beneden vs. 1285. Onder de Brabantsche leenmannen worden bij Butkens, Trophées du Brabant, t. I, p. 343 ook genoemd: Jean et Renier de Marie-sart. - Moriensart is een buurt van Céroux-Mousty, aan den linkeroever van de Dijle; van het slot der heeren van Moriensart, die tot den oudsten tak der Limals behoorden, is nog de toren over, gebouwd in de 13^de eeuw door Arnout de Eerste van Limal. voetnoot951 doe ruemdi sciere. Heelu vss. 6724-6726: Her Walrave kinnese alsoe stout, Ende soe vermert van vromicheden, Dat hi niet en dorste beiden. margenoot+ (20) [tekstkritische noot]953 hadde aldair 954 Her Reynaert vloe van haer 955 Op eenen berch achterwaert s. 956 D. peinsdi ic hebbe 957 Dat ic g.b. daer achter 958 = tekst. 959 eene b. doen Ga naar margenoot+ 960 ‖ ten stride waert neder 961 = tekst. 962 uut 963 E. oic v.v. anderen l. 964 = tekst. 957 ben in het hs. voluit. 960 neder op ratuur van * weder 964 Die daer niet enz.: Jonckbloet, Ann. wil hier daer elimineeren; maar Velthem is niet zoo keurig op het gebruik der bijwoorden, integendeel, en het woordje staat immers ook in hs. C der Brabantsche Yeesten. margenoot+ bl. 77 d. voetnoot955 Op enen berch. Dat is niet geheel juist. Heelu vs. 6733 zegt niets anders, dan dat Walrave toech weder achter waert (niet zonder ironie volgt daarop eerst nog: Doen liet hi den hogen aert Van Limborch, die nie en vloe), maar hij vermande zich, en dán ging hij post vatten Hoverdelike ende oppenbare Vore dire Brabantre scare Op ene hoegde, van daer niet verre (Heelu vss. 6743-6745). voetnoot956-957 De oratio directa is van Velthem. Heelu vss. 6738-6740 zegt eenvoudig: (hi) pensde ... dat men nie en sach vlien, Niemanne voor hem te voren, Die van Limborch was geboren. margenoot+ (25) voetnoot959 Heelu vss. 6760-6761 zegt, veel praegnanter, dat Walrave dede weder ene baniere Van sinen wapenen doe ontpluken. margenoot+ bl. 33 a. voetnoot961-962 Heelu zegt meer dan Velthem, vss. 6762-6764: daer voeren achter velde duken* Menich ridder ende menich seriant, Die beste van al Gelrelant. margenoot+ (30) [tekstkritische noot][C] 965 keeren dair 966 noode laten 967 herde 968 D. sij saghen 969 keeren 970 Volghden daer alle d. heeren 971 een battaelgie 972 zeere 973 = tekst. 974 wederhalen 975 herde zeere 976 proefst d. heere [D] 975 Hij riep monyouwen zeere 976 E.r. op den proost d. heere 966* hem in het hs. voluit. 969-970 keren: herē in het hs. voluit. 975 harde sere in het hs. voluit. voetnoot965 Wech: Heelu vs. 6767 Weder. margenoot+ (35) voetnoot967 Heelu vs. 6769 knoopt beter aan 't voorafgaande aan: Daer bi worden si blide, Doen enz. voetnoot970 hem, zeker wel = Walrave van Luxemburg. Heelu vss. 6770-6773, schilderachtiger als altijd, laat de verstrooide strijders om de nieuwe banier vergaderen: Doen si daer sagen ten stride Die baniere weder bereiden Van Monyoye, ... Trecten sire al meest toe. voetnoot971 haddi. Heelu vs. 6774 vercreech. margenoot+ (40) voetnoot974 weder halen = verhalen, zooals Heelu vs. 6780 dan ook heeft; maar vs. 6781 laat deze daar op volgen: Ende weder wreken sinen toren. Daaraan heeft Velthem zijn weder ontleend. voetnoot975 Velthem laat weg Heelu vss. 6782-6785 Ende sloech dapperlike met sporen Ten stride weert, ende gheberde Ochte hi des hertogen begheerde. Int porren crierde hi seere. - Monyoye. Heelu vss. 6786-6787 heeft hier nog een fijne opmerking: al was hi here Van Valkenborch, des wert geswegen. Velthem heeft de bijbedoeling blijkbaar niet begrepen. Den 16^den November 1274 had Walram, als heer van Valkenburg en Montjoie, den hertog van Brabant als zijn leenheer erkend (zie de oorkonde bij Butkens, Trophées du Brabant, t. I, Preuves, p. 106). voetnoot976-978 Ende reet opten proeft. Bij Heelu vss. 6788-6795 is de aanval op de ‘scare’ van Walram, graaf van Gulik, proest van Aken (zie boven bij vs. 141) en diens verwonding door Walram van Luxemburg, nauwkeurig gemotiveerd: Die Brabantre porden jeghen, Ghelijc alsi te voren plagen. Doen en dorste her Waelrave nemmer wagen Jeghen hen dat herde striden: Doen sloech hi vore hen af, besiden, Tote in sproefst battaelge van Aken, Daer hi meer vriende dan wedersaken, Doent ter noot weder ginc, vant. Tegen de verwachting van Walraven, quam de proost jeghen hem wijchgier, en houdt tot zijn bloedverwant een lang sermoen (Heelu vss. 6798-6817), waarin hij dezen zijn samengaan met bisschop Zivert heftig verwijt. Walram en woude niet scelden, maar gaf nu den proost vore die woort ... met nide, des swerts oort ... door sinen hals. Waarna Heelu nog eens uiteenzet, waarom de proost van Aken sinen magen van Limborch onhout was (Heelu vss. 6818-6836). [tekstkritische noot][C] 977 = tekst. 978 = tekst. 979 proefst maer h. wart b. 980 conde comen 981 = tekst. 982 waelraven yet was v. 983 soe felliken 984 int gemoete 985 Die nese by na 986 hadde [D] 977 = tekst. 978 dat 979 D. proost ende wert benomen 980 Dat hij te hem n. en conde comen 981 wert erre 982 Eer h.w. mocht yet verre 983 R. hij hem so fellijc toe 984 Dat hij hem int gemoete doe 985 Den nees daer bij na sloech ave 986 loon margenoot+ (45) voetnoot978-979 Dit wilde wreken Die proest. Dat kan men uit Heelu wel opmaken, maar strikt genomen staat het er niet. voetnoot979-980 mar het werd benomen Dat enz. Men zou uit Velthem allicht opmaken dat dit benemen opzettelijk geschiedde; maar 't was veeleer een gevolg van het verloop van 't gevecht, zooals uit Heelu vss. 6837-6850 duidelijk blijkt. voetnoot981 Velthem geeft hier een verkeerde samenvatting van Heelu vss. 6851-6854: Nochtan en bleef den steke niet Ongewroken, eer hi sciet Van den proefst doen iet verre, Want op hem was een ridder erre. margenoot+ (50) voetnoot982-992 = bijna onveranderd Heelu vss. 6855-6867. [tekstkritische noot][C] 987 Aernoudt van steyne 988 E. andere sine vrienden gemeyne 989 te hans d. bl. doot 990 Maer d.h. uuter noot 991 die nese 992 E. holpenen heymelic ewech doe 993 O. hen (voluit) 994 S. lieden w. een d.g. 995 ende ontbreekt. 996 E. sulke van hem dair na streden 997 Soe e. in d. gevecht 998 knecht [D] 987 en 988 ontbreken. 989 Hij ware al daer bleven doot 990 Maer dese hulpen uter noot 991 tot 998 ontbreken. 993 hem in het hs. voluit. margenoot+ (55) voetnoot987 her Arnout van Steine wordt reeds vermeld in 1285 (zie Miraeus, Opera Diplomatica, t. IV, p. 573) en nog in 1311 (zie den Codex diplomaticus bij de Brabantsche Yeesten, dl. I, blz. 749). Stein (= Stines) ligt een twaalftal kilometer ten Noorden van Maastricht, aan de rechterzijde van de Maas. voetnoot988 Heelu vss. 6861-6862 verduidelijkt nog: Daer hi af bescudt waert, Al waren si metten proefst gescaert. voetnoot990-992 holpen = ⋆ holpen en. margenoot+ (60) voetnoot992 holpen. Heelu vss. 6866-6867: dadene ... helpen. voetnoot993 Op deze episode volgen bij Heelu vss. 6868-6899 beschouwingen over 's heeren van Valkenburg's lot en gedrag, die Velthem, als gewoonlijk, ter zijde laat. - Dit vers is een bijvoegsel van Velthem. Onder hem beteekent hier zeker evenzeer: tusschen hen, door hen omringd, als: gezamenlijk. Door Lelong en Jonckbloet beiden werd dit vers verbonden met de volgende, niet met de voorafgaande; maar men kan zich moeilijk voorstellen welken zin zij er aan vastgeknoopt hebben. voetnoot994-1000 Heelu vss. 6900-6909. margenoot+ (65) [tekstkritische noot][C] 999 Seven vr. ridders doot 1000 In her waelravens conroet 1001 E. in des g.v.g. noot 1002 doot 1003 beyden 1004 can ic niet al 1005 Daer wasser soe menich dat ic tgetal 1006 Niet wel en can genoemen al [D] 999 Maer sine ridders bleven daer doot 1000 .vi. in dat sterc conroot 1001 en 1002 ontbreken. 1003 Ende die sine die daer bleven gevaen 1004 En can ic niet af doen verstaen 1005 Diere was so veel int getal 1006 Dat icse niet en can genoemen al. 1005 so m[en]ich hs.: somich De onmisbare, maar voor de hand liggende verbetering wordt gesteund door de overeenstemmende lezing van hs. C der Brabantsche Yeesten. voetnoot999 vij. vrome ridderen. Heelu vss. 6904-6909 zegt: zes dooden en één zóó gewond, dat hire af sterf in corter stont: Dat was her Jan van Borsijt. Daarna noemt Heelu vss. 6910-6935 al diegenen op, die niet en wouden onfaren, sine worden gevaen met eren; terwijl hij vss. 6942-6946 zegt, dat de gevangenen uit de ‘schaar’ van den hertog van Gelre te talrijk waren om ze op te noemen. Een en ander is door Velthem samengevat vss. 1001-1004. voetnoot1001-1002 .ix. ridders. Heelu vss. 6936-6941: Daer bleven dood (sonder seriante, Ende sonder ghewonde ende sonder lamme) Een riddere, her Helmich vanden Damme, Ende met hem daer toe si achte, Die vromste riddere die daer brachte Die grave van Gelre ute sinen lande. margenoot+ (70) voetnoot1003 gevaen. Heelu vss. 6942-6943 zegt iets meer: te pande ... ghevaen. voetnoot1004-1006 Heelu vss. 6944-6946: Sonder die daer sijn ontgaen, Daeraf en constic dat getal Niet wel nu gheseggen al.

Vorige Volgende

Hoe her Walraven onder quam. xiiij.