Handschrift Hattem C 5

Regelnummers proza laten vervallen

8. Kunstboek

[p. 134]

1W⁴⁶³ildij enich dinck versulueren⁴⁶⁴ 2Nemet eerde ende bloet van enen 3verkine ende verbernt tot asschen 4ende quicseluer ende minghet ouer een 5ende latet drooghen Ende maecter dan af 6ghestubbe / ende dan wrijfter mede dat 7ghij wilt het sal schijnen al zuluerijn 8maer het en sal niet lange dueren 9H⁴⁶⁵Oemen sal maken guldine letteren 10ofte zeluerine⁴⁶⁶ / ofte gheliken wat 11metale datmen wille Neemt cris- 12tal ende maecter of puluer ende werp- 13ter jn glarien van eyeren ghemaect 14ende dan scriuet dair mede / ende alst 15drooge es dan setter op zeluer ofte 16gout ofte alsulc metal als ghij wilt 17de letter hebben sij sal aso⁴⁶⁷ alsoe ghe- 18daen werden ende dies en twiuelt niet 19D⁴⁶⁸E potestate argenti viui⁴⁶⁹ Facit pisas 20de olla salire seu saltare cum eius 21porcio fuerit olle imposita ¶ Facit 22ouum corisare ¶ Facit mortuum gallum 23cantare ¶ Facit vnum allec seipsum vertere 24¶ Facit homines in aquis manere ¶ Facit 25lentes et pediculos necari ¶ Facit 26cultellum de olla salire 27H⁴⁷⁰Oemen doen sal dat die honden niet 28bassen en sullen⁴⁷¹ Neemt een cruyt 29datmen heet agherrapina Of die tonghe 30van enen hont hij en sal niet bassen Dit 31is gheproeft bij narmelse van baiuier 32H⁴⁷²Oemen ghemint sal sijn van allen 33lieden⁴⁷³ Neemt balseme ende veruains⁴⁷⁴ 34ende draechtse met v ter messen / ende 35segt int secreet vander messen pater 36noster iij werf ende iij aue marien jnden 37name des vaders des soens ende des heiligen 38gheests inder eere der drieuoldicheit 39wair ghij coemt men doet v vrienscap 40ende wairmen droeue men soude blijde sijn 41Dit is gheproeft bij waluweinen den 42milden ridder⁴⁷⁵ 43⁴⁷⁶ H⁴⁷⁷Oemen sal maken vrienscappen die⁴⁷⁸

463 W Lombarde, 3 regels hoog (1-3).

464 Wildij enich dinck versulueren Rood onderstreept.

465 H Lombarde, 3 regels hoog (9-11).

466 HOemen sal maken guldine letteren ofte zeluerine Rood onderstreept.

467 aso Contemporaine doorhaling.

468 D Lombarde, 3 regels hoog (19-21).

469 DE potestate argenti viui Rood onderstreept.

470 H Lombarde, 2 regels hoog (27-28).

471 HOemen doen sal dat die honden niet bassen en sullen Rood onderstreept.

472 H Lombarde, 3 regels hoog (32-34).

473 HOemen ghemint sal sijn van allen lieden Rood onderstreept.

474 veruains Boven de a staat een overbodige tilde.

475 Dit is gheproeft bij waluweinen den milden ridder Rood onderstreept.

476 43 Wijzend handje in ondermarge.

477 H Lombarde, 2 regels hoog (43 en in ondermarge).

478 HOemen sal maken vrienscappen die Rood onderstreept.

[p. 135]

1nemmermeer vergaen en sellen eerse die 2doot scheidet⁴⁷⁹ Neemt een cruyt datmen 3heet salaterie datmen jnden bosschen vijnt 4met gheluwen bloemkenne / neemt agri- 5monie / neemt roode dobbele roosen / ne- 6met coelne / ende doet dat ghij van elken 7crude dat sap hebt ende menghet te gadere 8van elken euen vele / ende nemet rooden 9wijn alsoe vele als het sap ghedraget 10vanden cruden ende menghet al te gadere / 11ende doet den raet dattet ghewijt sij 12alsmen dat wijnwater wijt / ende gheuet 13drincken wien dat ghij wilt ende drin- 14kes mede / nemmermeer en mach die 15minne scheiden tusschen die twee dies drin- 16ken dit en is gheen twiuel Want het 17gheschiede tusschen triestamme ende 18ysauden van jrlant⁴⁸⁰ 19H⁴⁸¹Oe een man sal sijnen wille hebben 20met enen wiue⁴⁸² Neemt veruainne 21ende plastirrele dorret / ende minghet 22te gadere ende gheuet haer nutten sij wert 23stahans soe luxurieus / sij volghet den 24man waer dat hijse hebben wille ende 25doet sinen wille 26H⁴⁸³Oe een man sal sijn ghemint van 27eenre vrouwen ofte van eenre jonc- 28frouwen⁴⁸⁴ Neemt die tonghe van 29⁴⁸⁵ eenre musschen ende laetse weder vlieghen 30ende doetse in nuwe was onghepijnt ende 31doetter op lezen ix messen / ende als ghijse 32spreken wilt soe neem die tonghe in 33uwen mont sij sal v minnen / het is ghe- 34proeft 35D⁴⁸⁶Ie waent dat hij betouert is dat 36hij sijn wijf niet minnen en mach⁴⁸⁷ 37die sal een seilsteen bij hem dragen 38soe vergatet hem ¶ Of hij draghe⁴⁸⁸ bij 39hem yperiton⁴⁸⁹ ghenet in water jn 40wat huyse dair dat cruyt is dair soe 41⁴⁹⁰ vliet die quade gheest ende alle sijn macht 42¶ Of hij draghe altoes root coel bij 43hem of brionia 44H⁴⁹¹Oemen alsoe veel visschen soude vaen 45alsmen wilde⁴⁹² / doet veruainne

479 nemmermeer vergaen en sellen eerse die doot scheidet Rood onderstreept.

480 Want het gheschiede tusschen triestamme ende ysauden van jrlant Rood onderstreept.

481 H Lombarde, 3 regels hoog (19-21).

482 HOe een man sal sijnen wille hebben met enen wiue Rood onderstreept.

483 H Lombarde, 3 regels hoog (26-28).

484 HOe een man sal sijn ghemint van eenre vrouwen ofte van eenre joncfrouwen Rood onderstreept. Boven de o van 'frouwen' lijkt een overbodige tilde te staan.

485 29 Tekstfragment in linkermarge (gebruiksspoor): 'm'.

486 D Lombarde, 3 regels hoog (35-37).

487 DIe waent dat hij betouert is dat hij sijn wijf niet minnen en mach Rood onderstreept.

488 draghe Boven de e staat een doorgehaalde tilde.

489 yperiton Lees: ypericon.

490 41 Tekstfragment in linkermarge (gebruiksspoor): 'merckt'.

491 H Lombarde, 2 regels hoog (44-45).

492 HOemen alsoe veel visschen soude vaen alsmen wilde Rood onderstreept.

[p. 136]

1wieden ende bestrijctse met hoenich alle 2die visschen vanden watere souden dair 3toe comen ende dan mochtmense vanghen 4metter hant 5H⁴⁹³Oemen voghelen soude vaen metter 6hant⁴⁹⁴ Nemet tarwee ende siedetse 7in stercken wine / ende in puluer van 8doleke / ende werptse dair die voghelen 9comen alsoe gheringhe als sijt gegeten 10hebben men vaetse metter hant Ghe- 11proeft bij goberte den voghelair⁴⁹⁵ 12H⁴⁹⁶Oemen weten sal off een wijf ma- 13ghet es⁴⁹⁷ Neemt chinchon ende doet 14haer nutten / es se maghet soe salse ouer 15gheuen datse in heeft 16H⁴⁹⁸Oemen een hasel boem sal maken 17dat hij voer sinte johans nachte 18lof noch bloeseme draghen en sal⁴⁹⁹ Neemt 19op sinte johans auont een nywe can- 20nekijn dat noyt gheorbert en was 21ende lecter jn iij noten tusschen middach 22ende noene / ende legghet in die eerde / dair 23sullen hasellairen wt comen die in sint 24johans nachte sullen louer draghen 25ende bloyen ende niet eer 26H⁵⁰⁰Oemen soude maken licht dat alle 27diet saghen souden schijnen alsoe 28zwert als moerren⁵⁰¹ Neemt ene lam- 29pe ende doetse vol van olyen van caneps 30sade / ende dan werpter jnne puluer van 31coperroot ende gallen / ende maket een wie- 32ken van nywen cathoene ende doetse dair 33⁵⁰² jnne zij zullen alsoe zwert schijnen 34als moerren 35H⁵⁰³Oe dat die lieden sullen schijnen sonder 36hooft⁵⁰⁴ Neemt een lampe ende doetse 37vol van smoute van heericx sade ghe- 38minghet met poedere van glasen / ende 39dan doetter jnne puluer van bernagen 40sade / ende maket een wieke van spina- 41gen ende doetse bernen elc diet aensiet 42sal schijnen sonder hooft

493 H Lombarde, 3 regels hoog (5-7).

494 HOemen voghelen soude vaen metter hant Rood onderstreept.

495 Gheproeft bij goberte den voghelair Rood onderstreept.

496 H Lombarde, 2 regels hoog (12-13).

497 HOemen weten sal off een wijf maghet es Rood onderstreept.

498 H Lombarde, 2 regels hoog (16-17).

499 HOemen een hasel boem sal maken dat hij voer sinte johans nachte lof noch bloeseme draghen en sal Rood onderstreept.

500 H Lombarde, 2 regels hoog (26-27).

501 HOemen soude maken licht dat alle diet saghen souden schijnen alsoe zwert als moerren Rood onderstreept.

502 33 Wijzend handje in linkermarge.

503 H Lombarde, 2 regels hoog (35-36).

504 HOe dat die lieden sullen schijnen sonder hooft Rood onderstreept.

[p. 137]

1H⁵⁰⁵Oe een mensche sal verstaen dat die 2⁵⁰⁶ voghelen singhen / ende die hanen 3crayen / ende die honden bassen⁵⁰⁷ Ne- 4met een cruyt datmen heet golloizai- 5ne / ende doet dat in uwen mont ghij 6sult verstaen dat die voghelen singhen 7het es gheproeft bij basine ende ga- 8rine 9H⁵⁰⁸Oemen sal maken letteren diemen 10niet en sal kunnen lezen het en 11ware bij nachte⁵⁰⁹ Neemt die galle 12van enen hont / ende wormen die lichten 13bij nachte ende nettetse in watere / ende 14dan tempertse met het witte van enen 15eye ende scrijft dair mede men salt niet 16moghen lezen dan bij nachte 17H⁵¹⁰Oemen sal maken licht dat altoes 18dueren sal⁵¹¹ Neemt een plateel met 19wormen die lichten bij nachte ende doet 20dair jnne een lettel rijn waters / ende 21⁵¹² dan nemet een wieke ende leggetse dair 22jnne een maent / ende dan soe nemet 23alsoe vele quicseluers daer mede ende 24legget dit te samen in ene lampe het 25sal altoos bernen ende alzoe claer als 26oft dach waer / ende dat licht en sal 27niet vergaen 28H⁵¹³Oemen een scaepherde met sinen 29scapen soude doen volghen alsoe ver- 30re alsmen wilde ter tijt toe datmen 31hem oerlof gaue⁵¹⁴ Nemet confilie ende 32titelosen ende ysauden cruut ende doet dit 33in maechden was daer neghen weruen 34misse ouer ghelezen zij / ende segt dezen 35salme drieweruen Dominus regnauit de- 36corem indutus est⁵¹⁵ etcetera ende dan toghet 37hem dat was / hij sal v volghen ofte 38hij wille of niet en wille 39H⁵¹⁶Oemen een mensche sijn tale bene- 40men sal dat hij nemmermeer en 41spreke men wille dat hebben⁵¹⁷

505 H Lombarde, 3 regels hoog (1-3).

506 2 Wijzend handje in rechtermarge.

507 HOe een mensche sal verstaen dat die voghelen singhen / ende die hanen crayen / ende die honden bassen Rood onderstreept.

508 H Lombarde, 2 regels hoog (9-10).

509 HOemen sal maken letteren diemen niet en sal kunnen lezen het en ware bij nachte Rood onderstreept.

510 H Lombarde, 2 regels hoog (17-18).

511 HOemen sal maken licht dat altoes dueren sal Rood onderstreept.

512 21 Wijzend handje in rechtermarge.

513 H Lombarde, 2 regels hoog (28-29).

514 HOemen een scaepherde met sinen scapen soude doen volghen alsoe verre alsmen wilde ter tijt toe datmen hem oerlof gaue Rood onderstreept.

515 Dominus regnauit decorem indutus est Rood onderstreept.

516 H Lombarde, 3 regels hoog (39-41).

517 HOemen een mensche sijn tale benemen sal dat hij nemmermeer en spreke men wille dat hebben Rood onderstreept.

[p. 138]

1Neemt saet van cenien ende sauelboem 2ende minghet te gadere ende maect puluer 3dair aff ende doetse den ghenen nutten dien 4ghij wilt hij sal verliesen sijn sprake 5soe wanneer dat hij dair op geslapen 6heeft Ende hij en heeftse nemmermeer 7weder hij en nutte vervaine negen 8morghen stonden nuchteren want het es 9daer mede dat die aluen benemen dat 10die lieden niet en spreken 11H⁵¹⁸Oemen een mensche soude benemen 12die macht die hij hadde ende dat 13hij al yechtich soude werden in sinen 14leden / ende al ghelue⁵¹⁹ Neemt een cruyt 15datmen heet serpentine / ende doettet hem 16nutten nuchteren hij verliest alle sijn 17macht ende sine ghedaente / tot dier 18tijt dat hij nutte consouden cruyt 19neghen morghen stonden nuchteren 20H⁵²⁰Oe een mensche sal verstaen alle 21gokelie ofte weten diemen doet 22ende alle nighelmanchie⁵²¹ Nemet een 23cruyt datmen heet benedictie dat 24wast van wijnwater⁵²² water datmen 25sait in sinte iohans auont tusschen 26middach ende noene / ende houdet dat 27cruyt in uwen mont daermen speelt 28ghij sult al sien hoemen doet Ende 29alsoe leerde madelghijs sine const 30H⁵²³Oemen op dat zweert gaet⁵²⁴ Ne- 31met dat bloet vanden hert ende 32bestrijcter uwe voeten mede nemmermeer 33soe en snijt v zweert Off smeert 34v voeten met sape van vervainne / of- 35te met cauine⁵²⁵ Ofte hadde hij benedic- 36tie ouer hem gheen zweert en mochte 37hem deeren noch sniden 38H⁵²⁶Oemen soude doen dat een mensche 39soude duncken of schijnen dat alle⁵²⁷

518 H Lombarde, 2 regels hoog (11-12).

519 HOemen een mensche soude benemen die macht die hij hadde ende dat hij al yechtich soude werden in sinen leden / ende al ghelue Rood onderstreept.

520 H Lombarde, 2 regels hoog (20-21).

521 HOe een mensche sal verstaen alle gokelie ofte weten diemen doet ende alle nighelmanchie Rood onderstreept.

522 wijnwater Contemporaine doorhaling; 'water' is over andere letters (g[...]) heen geschreven.

523 H Lombarde, 2 regels hoog (30-31).

524 HOemen op dat zweert gaet Rood onderstreept.

525 cauine Spreek uit: savine?

526 H Lombarde, 2 regels hoog (38-39).

527 HOemen soude doen dat een mensche soude duncken of schijnen dat alle Rood onderstreept.

[p. 139]

1die werlt ware beuaen met watere 2ende dat hij sijn clederen soude op rapen 3ende roepen ick verdrencke⁵²⁸ Neemt een 4cruyt dat heet benedictie ende wasset 5van wijnwatere / ende doet dat in een 6been van enen doden mensche ende doet al 7vol wijnwaters ende stoppet weder Soe 8wien ghijt toghet hem sal dincken 9dat hij staphans verdrencken sal / ende 10sal sijn clederen op heffen roepende ick 11verdrencke met groten vare 12H⁵²⁹Oemen soude weeten wair enich 13dinck verloren wie dattet hadde⁵³⁰ 14Neemt een becken met claren watere ende 15doetter in drie droepel wijnwaters jn 16nomine patris et filij et spiritus sancti amen Ende 17dan soe nemet alsoe menighen brief 18als ghijdt menighen mensche op tijdet 19ende scrijft in elken brief een name / dan 20werpt se int becken ende dan segt een 21paer seuen psalmen / ende tot elken salme 22segget desen psallem Memento domine dauid⁵³¹ 23etcetera ende dan soe neemt een seilsteen ende 24hout hem bouen elken brieff Ende alsoe ghe- 25ringhe als hij coemt bouen den brieff dair 26die name jn staet vanden ghenen die 27dat dinck ghestolen heeft die brief sal 28sincken sonder letten bijder natueren 29vanden steene die gherecht es 30W⁵³²Iltu een zwert peert witte maken⁵³³ 31Neemt enen mol ende sietene / ende 32⁵³⁴ laetten staen twee daghen jnt sop / ende 33dan soe ghiet dat sop wt op dat peert 34daert zwert is het sal wit werden 35W⁵³⁵iltu enen mensche hebben slapende⁵³⁶ Ne- 36met agrimonie ende legghetse enen 37mensche die slaept onder sijn hooft hij 38sal bliuen slapende 39W⁵³⁷iltu xx of xxx ofte alsoe veel stic- 40ken vleesch alsmen wille gheheel 41doen vergaderen aen een stuc⁵³⁸ Nemet 42betonie ende legtse in enen ketel of in

528 die werlt ware beuaen met watere ende dat hij sijn clederen soude op rapen ende roepen ick verdrencke Rood onderstreept.

529 H Lombarde, 2 regels hoog (12-13).

530 HOemen soude weeten wair enich dinck verloren wie dattet hadde Rood onderstreept.

531 Memento domine dauid Rood onderstreept.

532 W Lombarde, 2 regels hoog (30-31).

533 WIltu een zwert peert witte maken Rood onderstreept.

534 32 Wijzend handje in linkermarge.

535 W Lombarde, 2 regels hoog (35-36).

536 Wiltu enen mensche hebben slapende Rood onderstreept.

537 W Lombarde, 2 regels hoog (39-40).

538 Wiltu xx of xxx ofte alsoe veel sticken vleesch alsmen wille gheheel doen vergaderen aen een stuc Rood onderstreept.

[p. 140]

1enen pot Nemet consouden ende breectse 2ontwee tusschen uwe handen ende doet dat 3op dat vleesch inden pot of inden ketel 4al vallende het sal al verhelen 5H⁵³⁹Oemen sal maken een roode roose ofte 6ene witte al blauwee⁵⁴⁰ / Nemet 7colen van lijnden houte ende werpter jn 8⁵⁴¹ puluer van gaietten ende houter die roo- 9se ouer sij sal werden alsoe blauwe als 10enich laken al wt Torite⁵⁴² 11E⁵⁴³en cruut js datmen heet torite⁵⁴⁴ 12Dit cruut ontsluut alle sloten ende 13breket alle banden Ende dit cruut 14wast op bomen ende oec op merssen Die 15vroede man seit datmen dit cruut wel 16soude⁵⁴⁵ hebben mit enen voghel diemen 17heet specht die voor sijn nest hinghe 18een pl⁵⁴⁶ yseren plaet als hij jonghen hadde 19hij soude een cruut halen dair mede dat 20hij off doen soude die plate van sijn nest 21ende als die plaet valt dan soe laet die 22voghel dat cruut vallen som blijft in 23dat nest ende som valt buyten als hij mit 24haesten gaet tot sinen jonghen ¶ Ende 25dit cruut heeft sulke macht soe wie 26dattet ouer hem draghet men mach 27hem niet ghesien alsoe langhe als hijt 28ouer hem heeft ¶ Ende hebdi enen vrient 29in vreemden lande hout dit cruut in 30uwen mont ghij sult wel weten off hi le- 31uende off doot js Ende of hij weder sal 32keeren te lande ¶ Ende leitmen dan 33dit cruut op enen man die slapede hij 34en soude niet moghen ontwaken voer dat 35cruut ware van hem gedaen ¶ Ende 36noemt ghij enen man mit dese cruude 37inden slaep vanden hoofde hij soude v geuen 38al dat ghij van hem hebben wilt maer enen 39man moet wel verwaren⁵⁴⁷

539 H Lombarde, 2 regels hoog (5-6).

540 HOemen sal maken een roode roose ofte ene witte al blauwee Rood onderstreept.

541 8 Wijzend handje in linkermarge.

542 Torite Met rode inkt geschreven.

543 E Lombarde, 3 regels hoog (11-13).

544 torite Rood onderstreept.

545 soude Boven de e staat een doorgehaalde tilde.

546 pl Contemporaine doorhaling.

547 verwaren Gevolgd door regeluitvulling van andere hand (gebruiksspoor): 'verwaren'.