De heilige boeken van het oude verbond. Deel 3. De boeken Paralipomenon. De boeken Esdras, Het boek Tobias. Het boek Judith. Het boek Esther. Het boek Job

[p. 351]

Het boek Tobias.
Vertaald en met Aanteekeningen voorzien door D^r. G.W.J.M. van Zinnicq Bergmann, Professor in het Seminarie te Haaren.

[p. 353]

Het Boek Tobias.
Inleiding.

Het Boek Tobias verhaalt de geschiedenis der twee Tobiassen, vader en zoon. De vader, een vroom Israëliet uit den stam Nephthali, wordt met de andere Israëlieten van het Tienstammenrijk in ballingschap naar Assyrië gevoerd, blijft daar, evenals vroeger, God getrouw dienen, en staat, zooveel in zijn vermogen is, zijne stamgenooten bij, vooral door het geven van aalmoezen en het begraven der dooden. Hierom in ongenade gevallen, wordt hij vervolgd, van zijne goederen beroofd en moet hij zich met vrouw en kind verbergen. Nadat hem verlof gegeven is weer in zijn huis terug te keeren, gaat hij voort met het begraven der vermoorde Israëlieten; maar op zekeren dag wordt hij door een noodlottig voorval blind. Bij dat ongeluk voegt zich de armoede en de bespotting zijner vrienden, ja zelfs zijner echtgenoote. Hij blijft echter op God vertrouwen, stort zijn hart in een vurig gebed voor Hem uit en vraagt Hem, als het met 's Heeren wil overeenkomt, uit dit leven te worden weggenomen. Terzelfder tijd richtte eene verwante van hem, Sara, die in Medië woonde, een dergelijk gebed tot den Heer. Eene dienstmaagd had haar verweten, dat zij hare zeven mannen, die achtereenvolgens door den duivel gedood waren, had omgebracht. God heeft medelijden met de twee ongelukkigen, die hun

[p. 354]

vertrouwen op Hem stellen, en zendt hun zijnen engel Raphaël te hulp (I-III). Daar intusschen Tobias meent, dat zijn einde nabij is, geeft hij aan zijn zoon, insgelijks Tobias geheeten, de heilzaamste vermaningen en, door nood gedwongen, zendt hij hem naar Gabelus, aan wien hij vroeger tien talenten zilver geleend had, om dat geld terug te halen (IV). Als reisgezel van den jongen Tobias biedt zich de engel Raphaël in menschengedaante aan, beveelt hem onderweg een visch, die op hem aanvalt, uit het water te trekken en het hart, de gal en de lever er van te bewaren als een goed geneesmiddel om den duivel te verjagen en oogziekten te genezen. Bij Raguel aangekomen, vraagt Tobias diens dochter Sara, op raad van den engel, ten huwelijk; de duivel, die de vorige mannen van Sara heeft gedood, wordt verdreven, en nadat de engel het geld bij Gabelus heeft teruggehaald, keert Tobias met zijne echtgenoote en de helft der goederen van zijn schoonvader naar huis weder. Daar behouden aangekomen, bestrijkt hij met de gal van den visch de oogen zijns vaders, die terstond van zijne blindheid wordt genezen en met geheel zijn huisgezin God looft. Hierop maakt de engel zich bekend en keert naar den hemel terug (V-XII). De oude Tobias geeft zijn dankbaar hart lucht in een treffend gebed, waarin hij tevens de verwoesting van Jerusalem en den triomf van het nieuwe Jerusalem, vooral als beeld van de Kerk van Christus, voorspelt en de heerlijkheid van het hemelsche Sion beschrijft (XIII). Na deze gebeurtenissen leefden de beide Tobiassen nog vele jaren gelukkig, zagen hunne nakomelingen tot in het vierde en vijfde geslacht en stierven den dood der rechtvaardigen (XIV).

Uit geheel deze geschiedenis blijkt - en dit duidelijk te doen uitkomen is zeker het hoofddoel van het Boek Tobias - dat God zijne trouwe dienaren, die op Hem hopen en bij Hem hulp zoeken, wel door rampen beproeft, maar hen nooit verlaat, integendeel soms zelfs op deze wereld de deugd beloont; ook blijkt er uit dat hun, die God liefhebben, alles ten goede medewerkt. Niet alleen echter stelt het verhaal Gods voorzienigheid in het helderste licht, het bevat bovendien zoovele lessen en voorbeelden, die tot de deugd opwekken, dat het Boek Tobias tot een der nuttigste Boeken van de H. Schrift kan gerekend worden. In 't bijzonder worden wij door de lezing er van opgewekt tot de beoefening der werken van barmhartigheid, en hoe wij ons daaraan op Gode welgevallige wijze kunnen wijden, wordt ons door levende voorbeelden voor oogen gesteld. Hoe kort ook, is het Boek Tobias voor iedereen in vele omstandigheden des levens een veilige gids, die hem geleidt, versterkt en opbeurt, en hem een zekeren weg wijst naar het hemelsch vaderland.

De Protestanten, die het Boek Tobias onder de apocriefe boeken rangschikken, en alle rationalisten ontkennen zijne geschiedkundige waarde en houden het voor een stichtelijk verdichtsel. Sommigen hunner meenen nog wel dat een waar feit aan het verhaal ten grondslag ligt, maar door den schrijver naar dichterlijke wijze opgesierd, en tot die opsiering rekenen zij natuurlijk al het wonderbare, dat in deze geschiedenis voorkomt. De Katholieken daarentegen verdedigen zoo goed als algemeen de geschiedkundige waarde van het geheele

[p. 355]

Boek, en zij, die het hebben uitgelegd, lossen de moeilijkheden, die door de tegenstanders tegen de waarheid van het verhaal worden gemaakt, met evenveel zorg op, als waarmede zij de waarheid der overige geschiedkundige boeken verdedigen. Zij beroepen zich terecht op de verschillende bijzonderheden, die door den schrijver worden medegedeeld. Hij geeft het geslacht op, waaruit Tobias gesproten is, zijn vaderland, den tijd, waarin hij leefde, en hij daalt tot vele geschieden aardrijkskundige bijzonderheden af. Het Boek draagt uitteraard een geschiedkundig karakter; inhoud en stijl duiden aan, dat de bedoeling des schrijvers was ons eene ware gebeurtenis te verhalen. Zonder grondige bewijzen derhalve mogen wij het tegendeel niet aannemen. Die bewijzen nu moeten nog geleverd worden; want zeker is het geen reden om aan de waarheid van een verhaal te twijfelen, dat daarin wonderen worden medegedeeld, en de weinige geschiedkundige moeilijkheden, die in het Boek Tobias voorkomen, kunnen worden opgelost of verklaard, zooals uit de aanteekeningen zal blijken.

Het Boek Tobias komt in den tegenwoordigen Canon der Joden niet voor. Dat het echter voorheen ook bij dezen als een heilig Boek heeft gegolden, blijkt uit het feit, dat het in de Septuagint als zoodanig voor de Grieksch sprekende Joden is opgenomen. Door de Katholieke Kerk is het altijd als canoniek beschouwd, en vele conciliën, ook dat van Trente, hebben het op de lijst der canonieke boeken geplaatst. Het behoort echter tot de zoogenaamde deutero-canonieke boeken, daar sommigen oudtijds het goddelijk gezag er van betwijfelden, omdat het niet meer in den Hebreeuwschen Canon gevonden werd.

Wie er de schrijver van is, valt niet met volkomen zekerheid te zeggen. Hoogstwaarschijnlijk echter moet het aan de beide Tobiassen worden toegeschreven, behalve de laatste verzen van hoofdstuk XIV, waarin o.a. de dood van den jongen Tobias wordt verhaald, welke er door een lateren schrijver, die misschien ook het Boek uit de schriften van Tobias in den tegenwoordigen vorm heeft gebracht, zijn bijgevoegd. Die waarschijnlijkheid steunt hierop, dat in alle vertalingen, die der Vulgaat en de Chaldeeuwsche uitgezonderd, Tobias, de vader, tot hoofdstuk III, waar de geschiedenis van Sara begint, altijd spreekt in den eersten persoon; dat volgens den Griekschen tekst, XII 20, de engel Raphaël aan beide Tobiassen beveelt hunne geschiedenis te schrijven en dat er vele bijzonderheden in het verhaal voorkomen, die alleen aan Tobias vader en zoon bekend waren. Met grond kunnen wij hen dus voor de schrijvers hunner levensgeschiedenis houden, waaruit dan ook volgt, dat deze tijdens de Assyrische gevangenschap geschreven is.

De oorspronkelijke tekst van het Boek is verloren gegaan, en men weet niet met zekerheid in welke taal het geschreven is; volgens de oudere schriftuurverklaarders was dit het zoogenaamde Chaldeeuwsch, volgens de meeste nieuweren het Hebreeuwsch. De vertaling, welke in de Vulgaat voorkomt, is door den H. Hiëronymus bewerkt naar een Chaldeeuwschen tekst. Behalve deze zijn er drie Grieksche vertalingen, welke om haar langdurig gebruik insgelijks groot gezag hebben. Zij worden aangeduid met de letters Gr. A, B, C, die wij ook in de aanteekeningen zullen bezigen. Terwijl vroeger sommigen meenden, dat er

[p. 356]

oorspronkelijk drie teksten bestaan hebben, waarnaar de verschillende vertalingen, welke wij thans bezitten, bewerkt zijn, neemt men tegenwoordig algemeen slechts één oorspronkelijken tekst aan, die door de onderscheidene vertalers meer of minder vrij is overgezet, terwijl die vertalingen zelve later nog met vele toevoegselen en verklaringen zijn aangevuld. Alzoo wijken de bestaande teksten merkelijk van elkander af in uitgebreidheid en in het verhalen van bijzonderheden, hoewel zij in het wezen der zaak overeenkomen. Gr. A, die in de Grieksche Kerk gebruikt wordt en waarnaar ook de tekst der Armenische Kerk en de eerste helft der Syrische vertaling bewerkt zijn, is met de Vulgaat het kortst; Gr. B, die in den Sinaïtischen codex is bewaard gebleven en waarmede de oude Latijnsche vertaling, de Itala, het meest overeenstemt, het uitgebreidst, terwijl Gr. C, voor de tweede helft met de Syrische vertaling verwant, tusschen beide het midden houdt. In 1877 is een Chaldeeuwsche tekst teruggevonden, waaraan de twee laatste hoofdstukken ontbreken, maar die overigens in breedsprakigheid tot Gr. B nadert. Naar de meening van velen is aan een volledig handschrift van dezen tekst, door vrije, hier en daar beknopt samenvattende vertaling, de Vulgaat ontleend en is ook eene reeds vroeger bekende Hebreeuwsche overzetting uit denzelfden tekst gevloeid. Eene andere in dezelfde taal berust op Gr. A.

Het Boek Tobias is te allen tijde veel gelezen geworden. De H. Polycarpus maakt er gebruik van in zijnen brief aan de Philippiërs, die zeker niet na het jaar 120 n. C. geschreven werd. In de Oostersche Kerk werd het als een Boek der H. Schriftuur beschouwd door Clemens van Alexandrië, Origenes, en anderen; in de Westersche Kerk door de HH. Cyprianus, Hilarius, Ambrosius, welke laatste er eene geheele verhandeling over geschreven heeft. Ja zoo algemeen was reeds in de eerste eeuwen de geschiedenis van Tobias bekend, dat men sommige tafereelen aan haar ontleend veelvuldig vindt afgebeeld in de Catacomben en op de verschillende gedenkteekenen der Christelijke oudheid.