Hertzogprys

Hertzogprys¹

Die Hertzogprys is die prestigeprys in die Afrikaanse letterkunde en heet na een van die grootste kampvegters vir Afrikaans: genl. J.B.M. Hertzog.

Dit het in 1914 tot stand gekom deur 'n skenking van £1 200 wat genl. Hertzog vir dié doel gemaak het. Hy was in 1910 in 'n lastergeding gewikkel wat voortgevloei het uit sy stryd vir die onderrig van Hollands in die skole van die Vrystaat. Die geld het oorgebly uit 'n fonds vir die vereffening van genl. Hertzog se gedingkoste waartoe die Afrikaanse volk bygedra het en is deur hom onder beheer van die Akademieraad geplaas vir belegging en aanwending van die rente daarop vir 'n Afrikaanse letterkundige prys. Dit is gedoen ingevolge 'n notariële skenkingsakte, onder datum 27 Mei 1914.

Oorspronklik, so blyk uit die skenkingsakte, was dit 'n wedstrydprys vir ingesonde stukke, maar op 15 Februarie 1923 het genl. Hertzog skriftelik toegestem dat alle gepubliseerde boeke vanself in aanmerking mag kom. In 1928 is met genl. Hertzog se toestemming, soos in 'n brief van 3 April 1928 te kenne gegee, besluit om die drie literêre vorme, nl. prosa, poësie en drama, afsonderlik om die beurt te bekroon. Volgens voorskrif van die skenkingsakte self, kon tydens genl. Herzog se lewe veranderinge in die voorwaardes aangebring word met sy toestemming. Na sy oorlye mag dit geskied by eenparige besluit van die Akademieraad.

Gedurende enkele jare het ook "wetenskaplike prosa" vir die Hertzogprys in aanmerking gekom. So het prof. J. du P. Scholtz in 1943 die Hertzogprys ontvang vir Die Afrikaner en sy taal en dr. Coenraad Beyers in 1944 vir Die Kaapse Patriotte. In 1946 is die afdeling "wetenskaplike prosa" afge¬skaf. Hieruit het in 1947 die Akademieprys vir Geestesweten¬skappe ontstaan, wat sedert 1955 bekend staan as die Stalsprys vir Geesteswetenskappe.

Die bedrag van die prys is in 1964 deur die Akademieraad verhoog tot R2 000 (uit Akademiefondse), maar in 1966 het die Akademieraad besluit om terug te keer tot die voorskrifte van die skenkingsakte en om die prys te beperk tot die rente op die kapitaal. In 1974 het die prys R900 bedra. (Kyk P.J. Nienaber: Die Hertzogprys vyftig jaar. Nasionale Boekhandel, 1965.) In 1978 is die prysgeld na R2 000 plus 'n goue medalje verhoog. Vanaf 1994 het Rapport Uitgewers 'n bykomende bedrag van R15 000 geskenk en vanaf 2003 is die skenking R20 000 per jaar sodat die prysgeld tans R22 000 beloop plus 'n 18 kar. goue Hertzoggedenkpenning.

1



J.B.M. Hertzog

Toekennings

Voor poësie

1916	Totius^2, Trekkerswee
1926	A.G. Visser, Gedigte
1928	A.G. Visser, Rose van herinnering
	C.M. van den Heever, Die nuwe boord
1934	Totius, Passieblomme
	C.L. Leipoldt, Skoonheidstroos
	W.E.G. Louw, Die ryke dwaas
1937	I.D. du Plessis, Vreemde liefde en Ballades
	N.P. van Wyk Louw, Alleenspraak
1940	N.P. van Wyk Louw, Die halwe kring
1943	Elisabeth Eybers, Die stil avontuur
	Belydenis in die skemering
1947	D.J. Opperman, Heilige beeste
1951	Toon van den Heever, Gedigte (1919) omgewerkt tot Eugène en andere gedigte (1931)
1962	Ernst van Heerden^3, Die klop
1965	N.P. van Wyk Louw, Tristia
1968	Boerneef (postuum), (Al sy digbundels)
1971	Elisabeth Eybers, Onderdak
1974	Uys Krige, Uys Krige: een keur uit sy gedigte
1977	Wilma Stockenström, Van vergetelheid en van glans
1980	D.J. Opperman, Komas uit 'n bamboesstok
1983	Sheila Cussons, (Al haar digbundels)
1984	Breyten Breytenbach, "Yk"
1987	T.T. Cloete, Idiolek en Allotroop
	Jukstaposisie (eervolle vermelding)
	Angelliera (eervolle vermelding)
1990	Antjie Krog, Lady Anne
1993	T.T. Cloete, Met die aarde praat
1996	Ina Rousseau, n Onbekende jaartal
1999	Breyten Breytenbach, Oorblyfsels : 'n Roudig en Papierblom
2002	Henning Pieterse, Die burg van hertog Bloubaard
2005	Petra Müller, Die aandag van jou oë
2008	Breyten Breytenbach, Die windvanger
2011	Johann de Lange, Die algebra van nood
2014	Marlene van Niekerk, Kaar
2017	Antjie Krog, Mede-wete

2



J.D. du Toit

3



Ernst van Heerden

Voor drama

1926	J.F.W. Grosskopf, As die tuig skawe
	Drie eenbedrywe
1935	H.A. Fagan, Die ouderling en ander toneelstukke
1944	C.L. Leipoldt^4, Die heks
	Die laaste aand
1952	Gerhard Beukes, Langs die steiltes
	Salome dans
	As ons twee eers getroud is
	En, Agt eenbedrywe
	W.A. de Klerk, Die jaar van die vuur-os
	Drie vroue
	Drie dramas
	Vlamme oor La Roche
1956	D.J. Opperman^5, Periandros van Korinthe
1960	N.P. van Wyk Louw, Germanicus
1969	D.J. Opperman, Voëlvry
1972	P.G. du Plessis, Siener in die suburbs
	Die nag van Legio
1978	Bartho Smit, Putsonderwater
	Moeder Hanna
	Christine
	Die verminktes
1981	Henriette Grové, Ontmoeting by Dwaaldrif
	en al haar andere dramatiese werk
1985	Uys Krige, (Al sy werke)
1991	Chris Barnard, (totale oeuvre)
1994	Reza de Wet, Vrystaat-trilogie
	Trits: Mis, Mirakel, Drif
1997	Reza de Wet, Drie susters twee
2000	André P. Brink^6, Die Jogger
2003	Pieter Fourie, (totale drama-oeuvre)
2006	Deon Opperman, (vir sy drama-oeuvre tot 2005)
2009	Deon Opperman, Kaburu
2012	Adam Small, (vir sy drama-oeuvre)
2015	Tertius Kapp, Rooiland en Oorsee

4



C.L. Leipoldt

5



D.J. Opperman. Foto J.N. Theron

6



André Brink. Foto Chris van Houts

Voor prosa

1917	Jochem van Bruggen, Teleurgestel
1920	Leon Maré, Ou Malkop
1925	Jochem van Bruggen, Ampie: die natuurkind
1926	D.F. Malherbe, Die meulenaar
1927	Jochem van Bruggen, Ampie: die meissiekind
	C.J. Langenhoven, Skaduwees van Nasaret
	Sangiro, Diamantkoors
	Twee fortuinsoekers
1930	D.F. Malherbe, Hans-die-Skipper
	G.C. Hobson en S.B. Hobson, Kees van die Kalahari
1933	Jochem van Bruggen, Die sprinkaanbeampte van Sluis
1936	Mikro, Toiings
	Pelgrims
1939	D.F. Malherbe, Saul die worstelheld
	Die profeet
1942	C.M. van den Heever, Laat vrugte
1945	Sangiro, (al sy prosawerk)
1953	M.E.R., (al haar prosawerk)
1957	Elise Muller, Die vrou op die skuit
1958	N.P. van Wyk Louw, (vir kritiese prosa en essay:
	Die mens agter die boek
	Maskers van die erns
	Lojale verset
	Berigte te velde
1961	F.A. Venter^7, Swart pelgrim
	Geknelde land
1964	Etienne Leroux, Sewe dae by die Silbersteins
1970	Karel Schoeman, By fakkellig
	n Lug vol helder wolke
	Spiraal
1973	Chris Barnard, Mahala
	Duiwel-in-die-bos
1976	Anna M. Louw, Kroniek van Perdepoort
1979	Etienne Leroux, Magersfontein, O Magersfontein!
1982	Hennie Aucamp^8, (al sy prosawerk)
1984	Henriette Grové, Die kêrel van die Pêrel
1986	Karel Schoeman, n Ander land
1989	Etienne van Heerden, Toorberg
1992	Wilma Stockenström, Abjater wat so lag
1995	Karel Schoeman, Hierdie lewe
1998	Joubert, Elsa, Die reise van Isobelle
2001	André P. Brink, Donkermaan
2004	Ingrid Winterbach^9, Niggie
2007	Marlene van Niekerk, Agaat
2010	Etienne van Heerden, 30 Nagte in Amsterdam
2013	Ingrid Winterbach, Die aanspraak van lewende wesens
2016	Willem Anker, Buys

7



F.A. Venter. Foto Jakkie Pretorius

8



Hennie Aucamp

9



Ingrid Winterbach. Foto Andries Gouws

Voor wetenskaplike prosa

1943	J. du P. Scholtz, Die Afrikaner en sy taal
1944	C. Beyers, Buys