De tranen van Michael Strogoff
door W. Zaal
Wanneer je er enkele jaren konsekwent op los hebt geleefd, komt er een ogenblik van twijfel. Je staat oog in oog met de vraag of het wel enige verdienste heeft, zo konsekwent te zijn. Iedere deugdzame of nuttige eigenschap heeft immers gradaties en verliest op zekere hoogte zijn kracht: moed wordt vermetelheid, vrolijkheid dronkenschap. Maar konsekwent-zijn kent geen gradaties of grens: je bent konsekwent tot de dood erop volgt, en anders ben je immers niet konsekwent. Wie werkelijk konsekwent is, gelooft in zichzelf. En wie konsekwent in zichzelf gelooft, is rijp voor het gekkenhuis, gelijk Chesterton al gesignaleerd heeft. Krankzinnigen zijn dan ook uiterst konsekwent. Zij zouden slechts die éne inkonsekwentie behoeven te begaan door te zeggen dat zij géén Napoleon of paraplustandaard zijn, en ze stonden op vrije voeten.
Het verband tussen konsekwent-zijn en krankzinnigheid is goed getroffen in het karakter van Wilkins Micawber uit Dickens' roman ‘David Copperfield’. Die Micawber werd eens gegijzeld om de aanzienlijke schuld van 850 pond, 12 shilling en 2½ stuiver. Hij diende een vlammend protest in, en riep dat iemand hem dus in het ongeluk kon storten omwille van 2½ stuiver. Ofschoon de rechter daarvan verschrok als van een vloek in 't Onzevader, was Micawber zo konsekwent als de valbijl. Men kan wel zeggen dat hij slechts een minuskuul stukje van de werkelijkheid zag, maar er is niemand onder ons, die de volledige werkelijkheid tot uitgangspunt van zijn gedachten neemt want wij kénnen geen volledige werkelijkheid. En zodra het uitgangspunt onvolmaakt is, leidt konsekwent-zijn tot fouten en waanzin.
Eén dag voor de grote veldslag van Wagram plaats vond, maakte Napoleon zijn volledige plannen voor dat samentreffen. Voor die omstandigheden waren zij volmaakt, en Napoleon wist dat. Derhalve beschouwde hij de tijdsspanne tussen plannenmaken en het bericht der overwinning als zó nutteloos dat hij ging zitten slapen. Sommigen vertellen zelfs dat hij ook tijdens de slag een uiltje knapte, en gewekt moest worden om te vernemen dat hij zijn vijanden verpletterd had. Dit slapen was even konsekwent als onmenselijk. Zijn wezenlijk fiasco leed Napoleon dan ook niet als veldheer doch als mens en regeerder. Want wie in het ene konsekwent is, verwaarloost noodzakelijkerwijs iets anders.
Dat blijkt ook uit het veelvuldig misbruik van het zinnetje dat wij elkaar altijd bij discussies in de oren toeten: ‘Wees nou toch ereis konsekwent!’ Daaronder verstaan wij ‘Geef ons onmiddellijk gelijk’ en we vergeten dat wij de konsekwenties van de tegenpartij evenzeer verwaarloosd hebben als de tegenstander de onze.
Ik geloof dat konsekwenties meer rampen hebben aangericht dan alle kanonnen bijeen. Wij moeten het hebben van de inkonsekwenties. Het mooie van Jules Verne's roman ‘Michael Strogoff, koerier van de Tsaar’ vind ik, dat hij een konsekwent-tragisch verhaal met één inkonsekwentie zin en leven geeft. De keiharde Tsarenkoerier komt op een gegeven ogenblik in handen van vijanden die hem met een gloeiend ijzer het licht uit de ogen willen branden. Als goede Rus blijft Michael onbewogen... tot hij zijn oud moedertje ziet, wat hem de tranen in de ogen brengt. Het is de enige inkonsekwentie in dit boek: dat zó'n man huilt.
En het gloeiend ijzer wordt hem tegen de ogen gedrukt... doch later blijkt dat het Michael niet blind heeft gemaakt omdat de oogappels door een wal van tranen beschermd bleven. Zoals één inkonsekwentie die man (en die roman) heeft gered, zo moeten wij, konsekwente ploeteraars, blijven hopen op de inkonsekwenties die zijn als de tranen van iemand die geen tranen heeft, als de bruiloft van een vrijgezel, als het happy-end van een repeterende breuk.
Auteursrechtelijk beschermd