De carrière als barrière
door J.H.W. Veenstra
Ambassades zijn afgesloten bolwerken waarover maar weinig tot de buitenwereld doordringt. Het zijn ver van huis gestationeerde voorposten van op zichzelf al moeilijk te doorgronden buitenlandse aktiviteiten, het diplomatieke personeel is omgeven met een aureool van geheimzinnigheid dat zowel een gewichtig staatkundig overleg op het hoogste niveau als een achterbakse spionnagebedrijvigheid van het laagste allooi kan dekken, en wat in deze vreemde keuken wordt gebrouwen, zowel als de kwaliteit van de zo voornaam geachte koks, onttrekt zich meestal aan elke discussie, de parlementaire inbegrepen.
Er moet dan eens uit die keuken worden geklapt, zoals de kwaadaardige roddelaar Peyrefitte het deed in enkele ter wille van de lekker uitgestalde schandaaltjes geschreven boeken, wil Jan Publiek tot de ontdekking komen dat de gerechten uit die keuken niet alleen vergulde koek en ei zijn, maar ook wel eens produkten uit kwalijk geurende potjes. De zelf ook voor kwalijke geuren verantwoordelijke en typisch rancuneuze Peyrefitte heeft het er natuurlijk te dik opgelegd, maar zijn onthullingen hebben althans in de ogen van het Franse publiek het glanzende pantser van ‘les ambassades’ een aanzienlijke deuk toegebracht. Een deuk major, om het met Romme krom-deftig te zeggen.
Met betere bedoelingen en serieuzer - positiever als men wil - hebben de Amerikaanse auteurs Lederer en Burdick in The ugly American nu ook de Amerikaanse diplomatie in een kritische etalage te kijk gezet en al mag hun op feitelijkheden gebaseerde roman rijkelijk naïef en als tendentieuze konstruktie te doorzichtig zijn, toch valt er aan de daarin geïllustreerde ‘waarheid’ weinig af te dingen. Over het algemeen wordt de Amerikaanse diplomatie en de daaraan gekoppelde steunverlening aan de onderontwikkelde gebieden - in het boek voornamelijk gesitueerd in een fiktief Aziatisch land Sarkhan - met een bedroevende onbenulligheid bedreven. Kennis van zaken en zeden, van taal en volksbehoeften, ontbreekt bijna steeds bij de in het buitenland gestationeerde buitenlandse funktionarissen en half fiktief half dokumentair - er wordt heel nuttig herinnerd aan de zwart op wit geformuleerde taktische voorschriften van Mao Tse-toeng, die deze auteurs tenminste wel en de Amerikaanse diplomaten zelden hebben gelezen - wordt in dit boek aangetoond hoe gemakkelijk het de goedgetrainde en jarenlang op hun post voorbereide Russische diplomatieke funktionarissen valt de Amerikanen telkens weer een das van anti-propagandistische snit om te doen en ze, zo ze uit zichzelf daar al niet voor zorgen, regelrecht belachelijk te maken in de ogen der Aziaten.
Ook voor wie niet veel kennis van deze zaken heeft is het wel duidelijk dat in het boek het diplomatieke schaakbord te uitsluitend in zwart en wit wordt opgedeeld. De Russen begaan evenzeer heel wat blunders op diplomatiek terrein, waar naast hun verstarde dogmatiek ook een regelrechte onkunde wat betreft de gewoonten van een ander land en de mentaliteit van de daar levende bevolking voor verantwoordelijk is. Anderzijds zijn er ook met takt en inzicht optredende Amerikaanse diplomaten en ik herinner me altijd nog welk een indruk de tegenwoordige Amerikaanse onderminister van buitenlandse zaken Robert Murphy destijds in Brussel, kort na zijn optreden daar als ambassadeur, bij de Vlamingen maakte toen hij hen in behoorlijk Nederlands toesprak. Ook zijn ondergeschikten dienden deze toch in België eveneens officiële taal te leren, wat bij geen enkele andere ambassade ooit het geval was geweest. In West-Europa hebben trouwens juist de Amerikaanse hulpverleningsdiensten die met de uitvoering van het Marshall-plan waren belast, door hun verstandige aanpak heel wat positiefs op hun conto kunnen boeken. Het was niet alleen de injectie met dollars die hier het verrassende herstel heeft opgeleverd, maar ook het hoe had hierin een belangrijk aandeel.
Maar het boek van Lederer en Burdick is nu eenmaal bij wijze van parabel geschreven en het is goed op de ‘les’ te letten. Ook voor ons is dit goed, al meent dan ons