De carrière als barrière
door J.H.W. Veenstra

Ambassades zijn afgesloten bolwerken waarover maar weinig tot de buitenwereld doordringt. Het zijn ver van huis gestationeerde voorposten van op zichzelf al moeilijk te doorgronden buitenlandse aktiviteiten, het diplomatieke personeel is omgeven met een aureool van geheimzinnigheid dat zowel een gewichtig staatkundig overleg op het hoogste niveau als een achterbakse spionnagebedrijvigheid van het laagste allooi kan dekken, en wat in deze vreemde keuken wordt gebrouwen, zowel als de kwaliteit van de zo voornaam geachte koks, onttrekt zich meestal aan elke discussie, de parlementaire inbegrepen.

Er moet dan eens uit die keuken worden geklapt, zoals de kwaadaardige roddelaar Peyrefitte het deed in enkele ter wille van de lekker uitgestalde schandaaltjes geschreven boeken, wil Jan Publiek tot de ontdekking komen dat de gerechten uit die keuken niet alleen vergulde koek en ei zijn, maar ook wel eens produkten uit kwalijk geurende potjes. De zelf ook voor kwalijke geuren verantwoordelijke en typisch rancuneuze Peyrefitte heeft het er natuurlijk te dik opgelegd, maar zijn onthullingen hebben althans in de ogen van het Franse publiek het glanzende pantser van ‘les ambassades’ een aanzienlijke deuk toegebracht. Een deuk major, om het met Romme krom-deftig te zeggen.

Met betere bedoelingen en serieuzer - positiever als men wil - hebben de Amerikaanse auteurs Lederer en Burdick in The ugly American nu ook de Amerikaanse diplomatie in een kritische etalage te kijk gezet en al mag hun op feitelijkheden gebaseerde roman rijkelijk naïef en als tendentieuze konstruktie te doorzichtig zijn, toch valt er aan de daarin geïllustreerde ‘waarheid’ weinig af te dingen. Over het algemeen wordt de Amerikaanse diplomatie en de daaraan gekoppelde steunverlening aan de onderontwikkelde gebieden - in het boek voornamelijk gesitueerd in een fiktief Aziatisch land Sarkhan - met een bedroevende onbenulligheid bedreven. Kennis van zaken en zeden, van taal en volksbehoeften, ontbreekt bijna steeds bij de in het buitenland gestationeerde buitenlandse funktionarissen en half fiktief half dokumentair - er wordt heel nuttig herinnerd aan de zwart op wit geformuleerde taktische voorschriften van Mao Tse-toeng, die deze auteurs tenminste wel en de Amerikaanse diplomaten zelden hebben gelezen - wordt in dit boek aangetoond hoe gemakkelijk het de goedgetrainde en jarenlang op hun post voorbereide Russische diplomatieke funktionarissen valt de Amerikanen telkens weer een das van anti-propagandistische snit om te doen en ze, zo ze uit zichzelf daar al niet voor zorgen, regelrecht belachelijk te maken in de ogen der Aziaten.

Ook voor wie niet veel kennis van deze zaken heeft is het wel duidelijk dat in het boek het diplomatieke schaakbord te uitsluitend in zwart en wit wordt opgedeeld. De Russen begaan evenzeer heel wat blunders op diplomatiek terrein, waar naast hun verstarde dogmatiek ook een regelrechte onkunde wat betreft de gewoonten van een ander land en de mentaliteit van de daar levende bevolking voor verantwoordelijk is. Anderzijds zijn er ook met takt en inzicht optredende Amerikaanse diplomaten en ik herinner me altijd nog welk een indruk de tegenwoordige Amerikaanse onderminister van buitenlandse zaken Robert Murphy destijds in Brussel, kort na zijn optreden daar als ambassadeur, bij de Vlamingen maakte toen hij hen in behoorlijk Nederlands toesprak. Ook zijn ondergeschikten dienden deze toch in België eveneens officiële taal te leren, wat bij geen enkele andere ambassade ooit het geval was geweest. In West-Europa hebben trouwens juist de Amerikaanse hulpverleningsdiensten die met de uitvoering van het Marshall-plan waren belast, door hun verstandige aanpak heel wat positiefs op hun conto kunnen boeken. Het was niet alleen de injectie met dollars die hier het verrassende herstel heeft opgeleverd, maar ook het hoe had hierin een belangrijk aandeel.

Maar het boek van Lederer en Burdick is nu eenmaal bij wijze van parabel geschreven en het is goed op de ‘les’ te letten. Ook voor ons is dit goed, al meent dan ons

ministerie van buitenlandse zaken van niemand iets te leren te hebben. In een naschrift wordt ter adstructie van de stelling der auteurs dat de communisten door de zorgvuldige voorbereiding van hun diplomatieke verkeer ook op dit gebied en althans in Azië ver bij de Amerikanen voorliggen, enig feitenmateriaal aangevoerd. Er wordt aan herinnerd dat elk jaar grote aantallen Aziatische studenten naar de Verenigde Staten worden gebracht, maar dat dan als voorwaarde wordt gesteld dat de kandidaten voor deze beurzen Engels kennen. Hun instructeurs zijn niet in staat een andere taal te spreken en uiteindelijk zijn het dan alleen vertegenwoordigers van de beter gesitueerde stedelijke minderheden die voor de beurzen in aanmerking komen.

De communisten doen het anders. In de provincie Joennan in communistisch China hebben ze een gigantisch onderwijscentrum ingericht voor studenten uit de Zuidoost-Aziatische landen. Er zijn er ongeveer 30.000, afkomstig uit Indonesië, Birma, Thailand, Laos, Cambodja en Zuid-Vietnam. Ze blijven er 18 maanden en ze krijgen er onderricht in hun eigen taal. Dit onderwijs is niet alleen van intellektuele aard, maar heeft ook betrekking op de landbouw, het leerlooien, het drukken, het smeden en op alle handwerk dat juist voor een agrarische bevolking van nut is. Samen met hun landgenoten zijn deze studenten in afzonderlijke gebouwen gehuisvest en voor hun geestelijke verzorging zijn er voorgangers van hun eigen geloof!

Het is niet verrassend dat deze Aziatische studenten na hun terugkeer zo geestdriftig over het Chinese communistische regime zijn, merken de auteurs heel droog op en



wij mogen ons afvragen of het nog verantwoord is onze bedrijvige heer Luns nog zo heel alleen onze portie anti-communistische tegenpropaganda onder de Aziaten te laten verzorgen.

Maar er is nog een ander aspekt aan deze trieste achterstand op diplomatiek en aanverwant terrein, die voor vrijwel de hele Westerse wereld geldt. Wat dit betreft kan ook een klein land als het onze zijn bescheiden bijdrage in de zo hoognodige hervorming leveren en ik heb dan het oog op de zelfgenoegzame afgeslotenheid, die onze buitenlandse diensten en onze hele diplomatie kenmerkt. Inderdaad is diplomatie allang niet meer uitsluitend het jachtterrein - letterlijk en figuurlijk - voor de adel en er is al het een en ander gebeurd wat onder democratisering van de buitenlandse diensten wordt verstaan. Er zijn zelfs na de oorlog enkele figuren op hoge diplomatieke posten benoemd, die niet uit de ‘carrière’ maar uit het bedrijfsleven, de journalistiek e.d. afkomstig waren. Maar ze zijn dan toch definitief overgestapt en uiteindelijk is de carrière de min of meer besloten opgestelde ladder gebleven waarlangs het diplomatieke personeel promoveert en zo zijn plaats vindt. Een zorgvuldig naar rang en funktie ingedeelde plaats, met ook zorgvuldig naar de tijdsduur geregelde overplaatsingen en met anciënniteit zowel als antecedenten rekening houdende bevorderingen.

Ik zal niet ontkennen dat er funktionarissen met voortreffelijke kwaliteiten onder hen zijn - vooral aan de meer gespecialiseerde afdelingen van onze grote ambassades - die bij het steeds ingewikkelder wordende internationale verkeer op economisch en technisch gebied hoog te waarderen diensten verlenen. Maar ik meen ook dat onze diplomatieke diensten nog veel te weinig ‘open’ zijn en dan niet in een zin die betrekking heeft op kaste, stand of bevolkingslaag. De doorsnee-diplomaat heeft ook bij ons te weinig interesse voor land en volk waar hij - meestal kortstondig - is gestationeerd en zijn opleiding zowel als zijn habitus maken dat die interesse ook maar zelden valt te wekken. Het moet mogelijk worden om personen, voor wie door aard en instelling die interesse een vanzelfsprekende zaak is, tijdelijk bij de buitenlandse dienten te detacheren. Het zou b.v. veel nuttiger zijn om in plaats van het onnozele douceurtje der reisbeurzen ook eens bepaalde schrijvers in diplomatiek verband enige tijd naar het buitenland te sturen. Ik geloof dat ze alleen al voor de culturele betrekkingen van veel grotere waarde zouden zijn dan welke

culturele attaché ook, bij wie meestal de ijver omgekeerd evenredig is aan de kennis van zaken.

Er hoeft in dit verband niet op te worden gewezen dat er zich onder ons diplomatieke personeel toch wel degelijk schrijvers bevonden of bevinden: Van Oudshoorn, Terborgh, Friedericy, Van Gulik (aan deze toch nog schaarse reeks weet ik er zo gauw niet meer toe te voegen). Hun schrijverschap is vrije tijdsbesteding en staat buiten hun diplomatieke funktie en ze staan wat dit betreft op één lijn met een Claudel, een St. John Perse, een Marnix Gijsen. Wat ik bedoel is het buiten de routinewerkzaamheden om en zonder dat het direkt om een baan-met-pensioen gaat, voor een zekere tijd inruimen van een plaats aan kunstenaars op onze ambassades, gezantschappen of consulaten. En niet aan kunstenaars alleen, maar ook voor ethnologen, sociologen, economen, agronomen en zelfs minder gespecialiseerde journalisten zou een dergelijke tijdelijke detachering, die een veel gemakkelijker toegang verleent waar het nodig is dan bij een normaal buitenlands verblijf en die behalve voor de persoon in kwestie ook het land rendement oplevert, hoogstnuttig kunnen zijn. Ze kunnen er land en volk bestuderen, ze kunnen er beter dan de routine-diplomaat blijvende kontakten met collega's en andere specialisten leggen en ze helpen het reservoir van buitenlandse ervaring vullen, dat in ons land toch altijd al een schamel peil heeft getoond en dat na de ruwe breuk in de betrekkingen met Indonesië nog droger is komen te staan.

 

Natuurlijk wordt een dergelijk doorbreken van de barrières der carrière in bepaalde kringen door en door revolutionair geacht.

Maar vooruit, ook deze geit moet dan maar los van het touw waarmee de Westerse handen steeds minder aan white man's burden hebben te trekken. Of een boek als The ugly American in dit opzicht veel zal uitwerken durf ik niet te voorspellen, maar het is goed dat het veel wordt gelezen. De brave mrs. Beecher Stowe heeft tenslotte met een niet eens superieure roman ook het een en ander in beroering gebracht.