Hollands Weekblad. Jaargang 1

[p. 1]

Hollands weekblad tijdschrift voor litteratuur en politiek eerste jaargang · nummer 33 · 30 december 1959

Deze dagen

Deze dagen tussen Kerstmis en Oud-en- zijn van een vreemd gehalte. Zij zijn vogelvrij en zij geven hetzelfde gevoel aan wie erin rondlopen. Dat is geen prettige ondervinding voor degenen die het liefst altijd in functie willen zijn: als mens met gezin, beroep, geloof, vereniging of vacantie-reisbiljet. Zij bieden geen duidelijke taakomschrijving. Dat is hun charme voor de buitenstaander die, ieder jaar weer bijna een jaar lang, zich niet met de vele voor de hand liggende sociale functies wil vereenzelvigen. Hij probeert soms in de 361 andere dagen zijn omgeving ervan te overtuigen dat hij ook als toeschouwer een soort deelnemersrol speelt, maar het zijn probeersels die hemzelf en de anderen weinig imponeren. Als hij de kansel beklimt, en daarmee te kennen geeft dat hij gehoord wil worden, klinkt zijn stem al snel verdedigend. Als hij merkt dat zijn publiek klein is, en dat het naar hem komt luisteren in weer een andere onpersoonlijke, lauwe functie, namelijk die van ontspanningzoekers, wordt hij al snel

rancuneus en beledigend. Als hij inziet dat de plompe kolos der verzamelde functionarissen zich door zijn speldeprikken niet laat beïnvloeden, dat zijn woorden geen grotere losbandigheid teweeg brengen en ook geen grotere puriteinsheid, verlaat hij de kansel, en zoekt hij voorgoed zijn heil in de afzijdigheid. Bij sommigen blijft dan nog op de achtergrond de gedachte leven dat zij hun hervormingswerk ondergronds zullen moeten doen, indirect, gericht op de enkeling en niet op het gros. Anderen zullen zelfs die ambitie nog willen dooddrukken omdat zij geloven dat de ware afzijdige zich niet moet bezighouden met het hervormen van anderen, maar met het scheppen van zichzelf.

‘We must stand aside. And when many men stand aside, they stand in a new world’, schrijft D.H. Lawrence. Dat betekent niet dat zoveel mogelijk mensen het kluizenaarsbestaan moeten kiezen of de ballingschap. De afzijdigheid is niet gebonden aan deze

[p. 2]

twee extreme bestaansvormen, al zullen elementen van beide er steeds in te herkennen zijn. De een heeft zich dieper ingegraven in de berg der maatschappelijke verplichtingen dan de ander. Het zijn ook niet noodzakelijkerwijs die verplichtingen zelf die iemand in zijn streven naar afzijdigheid belemmeren. Alles hangt af van de manier waarop men zijn sociale functies vervult: of men ‘opgaat’ in beroep, gezin, vereniging, of dat er een behoorlijke rest overblijft. Het is een kwestie van rangorde: de afzijdigheid is hoofdzaak, maar het contact met anderen is zowel onmisbaar als onvermijdelijk

Men ziet het aan Lawrence: ook de afzijdige blijft verlangen naar een gemeenschap van ‘many men’ die doen en denken als hij. Bij Lawrence is zelfs die begeerte meer dominerend dan het verlangen naar ongebondenheid en afstand. Hij is veel meer balling dan kluizenaar. Het behoort tot de kenmerken van de balling dat hij graag terug zou willen naar de gemeenschap die hem gedwongen heeft tot de vlucht in de afzijdigheid, maar dat hij niet terug kan zolang de oude omgeving niet van karakter veranderd is. Dat geeft aan zijn bestaan een tragische brandsmaak; in tegenstelling tot de kluizenaar, die in zijn afzondering eerder te gronde gaat aan de steriliserende kou dan aan hitte.

In deze loshangende dagen voelen balling en kluizenaar zich beiden in een feeststemming: de balling omdat hij met genoegen ziet hoe het beeld van de gevestigde, gehate verhoudingen even verbleekt en plaats maakt voor iets dat in de verte wat lijkt op zijn ideaal van vele vogelvrije mensen ‘die in een nieuwe wereld staan’, de kluizenaar omdat hij merkt dat de druk van functies en functionarissen die zijn vrijheid steeds in gevaar brengen verminderd is.

Het zijn de dagen van de ongewone ontmoetingen, van de gesprekslinten die zich anders ontrollen dan in de rest van het jaar, van de onverwachte geluiden op straat en in huis. Het wereldnieuws blijft ongelezen aan het krantenpapier kleven. De dagen

drenken hun bewoners in een mengsel van melancholie en vrolijkheid. Het waait boven Den Haag weer even hard en vertederend pathetisch als in ‘De boeken der kleine zielen’. Straks is het afgelopen. Dan weet ieder weer beter waar hij met de dingen, de dagen en de mensen aan toe is. Maar zover is het nog niet, en men doet wijs de stemming, waartoe deze dagen uitnodigen, niet te bederven door teveel naar voren of naar achteren te kijken.