Hollands Weekblad. Jaargang 2

Geen verontschuldiging voor Loemoemba

In het Hollands Weekblad, zei iemand laatst, zijn de angry young men opgevolgd door lieve, jonge ethici, door mensen die er eerlijk, maar bekwaam naar streven zo snel mogelijk tot de ‘pères nobles’ te behoren. Ik vond dat, behalve onvriendelijk, bovenal een onbillijk over één kam scheren van mensen die in sommige gevallen, hoopte ik, niets met elkaar gemeen hebben, maar ik moest aan die opmerking van de week toch even terugdenken. Men moet Chroesjtsjew niet de schuld van de mislukking van de Parijse topconferentie geven, las ik in het Hollands Weekblad nr 64, omdat Eisenhower een houding had aangenomen waardoor C. wel condities stellen moest waarvan hij wist dat E. ze niet aanvaarden kon. Ik dacht dat er iets zou volgen over de moeilijkheden binnen de communistische partijen sinds april van dit jaar, maar het was zo maar een losse, brave opmerking en ik sloeg dus een paar bladzijden om en begon aan het stuk van Nuis.

Van Nuis heb ik niet veel gelezen, maar hij is mij altijd bijgebleven als één van de medewerkers van P.C. - een bloemlezing uit Propria Cures, één van de opmerkelijkste publicaties die de laatste jaren in Nederland zijn verschenen. Ik hecht niet meer dan een ander aan prijzen en bekroningen, maar nu zij toch worden uitgereikt, zou een land dat om zijn eigen cultuur geeft dit werk in de eerste plaats en onmiddellijk en royaal hebben bekroond. Nuis was, in deze anthologie niet briljanter dan enkele andere auteurs, maar hij leek, op een ongeforceerde manier, over de meest eigen toon te beschikken. Nuis alleen slaagde er voor mijn gevoel in om uit de zeer intelligente lijst van deze bloemlezing te stappen; ik denk aan hem sindsdien als aan een heel eigen, ietwat ‘slow’ temperament, dat zich in zijn tempo door niemand laat opjagen.

Nu heeft hij in het Hollands Weekblad geklaagd over de Congo-reportages in Het Parool. Ik heb die reportages niet gelezen en weet van de gebeurtenissen in Congo niets af dan dat zij mijn eigen stuk van 6 juli wel op een duidelijke manier moeten hebben achterhaald (al schreef ik dan òòk, met echt profetische vaagheid - men kan vanuit Den Haag immers nooit weten - dat onaangename verrassingen op korte termijn best mogelijk waren). Het gaat mij er dus niet om de artikelen van de Parool-reisredacteur, die ik niet ken, te verdedigen. Maar dit onder meer schreef Nuis: ‘Voor de werkelijke tragedie van de Kongo wordt geen begrip gewekt. Een man als Loemoemba, die onder het Belgisch régime nooit de kansen gekregen heeft die zijn collega's in Britse

[p. 11]

koloniën kregen, en die nu met de moed der wanhoop (hoe weet Nuis, die de Parool-redacteur zijn gebrek aan bewijsmateriaal verwijt, dit? v. G.L.) probeert een uit elkaar vallend land bijeen te houden, de enige... die daar misschien in slagen kan, is misschien wel een schurk; de berichten uit Kongo zijn te onduidelijk om daarover te kunnen oordelen.’

In de eerste krant die ik sinds weken onder ogen kreeg, las ik een verklaring van Loemoemba in Amerika dat geen enkele Belgische vrouw zou zijn verkracht en dat de verhalen over verkrachtingen een onderdeel waren van een Belgische hetze. Iemand die zo'n verklaring aflegt, mag duizend andere dingen ook zijn, hij is niet ‘misschien’, maar heel zeker een schurk. Het is waarschijnlijk dat van de duizend verhalen die nu in België over verkrachtingen worden verteld, er 999 niet waar zijn; het karakteristieke van zulke panieksituaties als Congo heeft beleefd, is echter dat de ergste gebeurtenissen vaak de minst bekende zijn. Zij wie nooit iets is overkomen zuigen, dikwijls te goeder trouw, de verhalen uit hun duim; wie wel wat hebben meegemaakt zijn daar meestal zwijgzaam over. Loemoemba echter, al heeft hij misschien nooit met eigen ogen een verkrachting gezien, moet ongeveer weten wat er gebeurd is - dat maakt zijn ontkenning in New-York en de opmerking over een Belgische hetze vooral, zo onsmakelijk.

Als Nuis een koloniale ethicus van de oude soort was, zou hij nu een vriendelijke, maar toch diepernstige glans in de ogen krijgen en mij gaan uitleggen dat ik zo'n leugen niet zó au sérieux moest nemen, dat die een uiting was van de verlegenheid en de onzekerheid waarin Loemoemba was gebracht, en dat die onzekerheid juist aangaf dat er nog mogelijkheden zijn om met zo iemand te praten.

Ik moet bekennen dat de intense afkeer van mijn Indonesische vrienden voor zulke blanke begrijpers mij wel eens heeft verbaasd - tenslotte wordt, vanuit een bepaalde hoek gezien, het gelijk van zulke ethici evident. Maar als ik me dan een bepaald soort schoolmeesters, psychologen en dominees herinnerde, stond ik weer achter mijn Indonesische vrienden - mensen willen niet begrepen worden, of het moest zijn achter hun rug.

De werkelijke menselijke raadsels zijn trouwens zeldzaam, dat bewijst ieder koffie-uur. Wij zijn onuitputtelijk in het bedenken van verklaringen voor andermans gedrag. Zo kostte het ons bijvoorbeeld veel minder moeite dan De Groene Amsterdammer ooit kan hebben vermoed om de gedragingen van Stalin te plaatsen in een raam waarin zij begrijpelijk en gedeeltelijk te verschonen worden. Iedereen heeft wel eens na twaalf uur bedacht dat de mensen niet anders kunnen doen dan zij doen. Gans en Loemoemba; Prange en de jouwers om zijn ontslag. Dat is na twaalf uur, maar voor de rest van de dag krijgt de één van ons een koekje en de ander een schop, om een uitdrukking van Gomperts te gebruiken. Als wij zo indiscreet worden dat wij iemand werkelijk begrijpen willen, hebben wij tenminste de goede smaak om hem tijdelijk uit onze maatschappij te verwijderen en hem over te leveren aan psychiaters of psychologen.

Het is niet mijn bedoeling om Nuis er van te weerhouden ‘de werkelijke’ tragedie van Congo te begrijpen - ieder probeert dat op zijn manier - maar zolang hij weigert Loemoemba een schurk te noemen wanneer die dat verdient, herinnert hij mij te veel aan de lieden die de berichten uit Duitsland en Rusland destijds ook zo onduidelijk vonden. Tegen zulke lieden hebben wij ons verzet, omdat hun begrip voor Hitler en Stalin, hoe goed bedoeld soms ook, getuigde van verachting of minstens een blinde plek voor hun slachtoffers. Ik wil, ongeinformeerd als ik ben, niet zeggen dat Loemoemba de gebeurtenissen bewust heeft uitgelokt, maar hij heeft zich, door zulke uitlatingen in Amerika, achteraf aan heel wat afschuwelijks medeplichtig gemaakt. Nog minder wil ik Nuis nu al op één rijtje met de fascisanten en communisanten plaatsen - maar zo iets als een waarschuwingsschot, dat was het toch wel wat zijn stuk nodig had, leek me. En wat de reisredacteur van Het Parool begreft, ik las inmiddels zijn Congo-reportage van 3 augustus en vond dat een bijzonder voortreffelijk stuk.

H. van Galen Last

Naschrift

Een vaderlijk vermaan om toch vooral geen meeloper van communisten of fascisten te worden, kan natuurlijk nooit kwaad, al heb ik een beetje het gevoel dat het over mijn hoofd de ruimte in galmt. Het is nu eenmaal het noodlot van wijze vaders om het bijna altijd over iets heel anders te hebben. Mijn stuk ging over Kongo, en wel over een journalist die zijn tijd in Leopoldstad verprutste met schelden in plaats van voorlichting te geven. Een reeks krachttermen bewijst niets, stelde ik, ook niet als Loemoemba inderdaad een schurk zou zijn.

Van Galen Last heeft mij er overigens niet van overtuigd dat ik Loemoemba een schurk moet vinden. Hij is blijkbaar vrijgeviger dan ik met dat predikaat; hij is echter ook inkonsekwent in de toekenning ervan. Loemoemba liegt, en hij heet een schurk; 999 op de duizend Belgen liegen over hetzelfde, en zij heten te goeder trouw. Als Loemoemba in verband daarmee van een Belgische hetze spreekt, heet dat onsmakelijk. Gaat Van Galen Last mij nu uitleggen dat ik die Belgische leugens niet zo au sérieux moet nemen, dat die uitingen waren van de angstige onzekerheid waarin de Belgen verkeerden?

Ik schreef dat ik van de toestand in Kongo, en van een figuur als Loemoemba, meer wilde begrijpen. Dat woord blijkt op Van Galen Last een merkwaardige uitwerking te hebben. Hij denkt bij ‘begrijpen’ meteen aan fellow-travellers, schoolmeesters, psychologen en dominees; hij vindt het eigenlijk indiscreet, tegelijk te makkelijk en veel te moeilijk. Waarom schrijft hij dan nog stukken? In feite ‘begrijpt’ hij zelf zoveel dat hij, ongeïnformeerd als hij toegeeft te zijn, met vaste hand vergelijkingen trekt tussen Kongo, Nazi-Duitsland en Sovjet-Rusland. Hij brengt daarbij het allerzwaarste geschut in stelling, als schiet hij er alleen maar een waarschuwingsschot mee af.

Te vlug en daardoor te weinig begrijpen, dàt is vervelend. Dat moeten ook die Indonesische vrienden bedoeld hebben - als zij tegen begrip op zichzelf gekant waren, zijn het obscurantisten geweest.

Van Galen Last wil de artikelen van de Reisredacteur, die ik aanviel, niet verdedigen, want hij heeft ze niet gelezen. In zijn slotzin verdedigt hij plotseling wèl een ander, lang na het mijne geschreven, artikel van dezelfde journalist. Tja, Van Galen Last zal ook wel weer eens een beter stuk schrijven dan dit, maar dat maakt nu zijn ongelijk niet minder groot.

A. Nuis