Hollands Maandblad. Jaargang 5

[Vervolg van: Lex 959]

teressantste stukken is dat van Luc Ferrari, Visage V, een soort programmamuziek in drie delen. Men vervolgt de avonturen van een hoofdpersoon ‘Le Personage’, via een tijdelijke ondergang tot de eindelijke purificatie. De hoofdpersoon is een soort eerlijke machineklank die regelmatig terugkeert na affront van allerlei knoeiend gekwaak. Het gekke is dat de hersens inderdaad blijven luisteren als naar een verhaal.

Iannis Xenakis schijnt zijn klanken te baseren op de algebra van George Boole. Dat kan op zich zelf een hechte architectuur zijn, het gaat er nu alleen nog maar om dat we deze klanken en hunsgelijken vaak genoeg horen om er op de manier van voorwaardelijke reflexen onze emoties mee te verbinden. Overigens klinkt Xenakis niet zo vreemd, ondanks de af en toe motorische storingen, werfgeluiden, krijgt men een bijna tonale indruk.

De menselijke stem wordt tot merkwaardige effecten verbogen door Berio en Batonnet. Theoretisch is er wat voor te zeggen om liever met een onzuiver materiaal als b.v. de menselijke stem te werken dan met een electronisch zuivere piep. In de practijk is alles tot elkaar te verbuigen. Baronnet's compositie is het verst van de mens en daarmee het minst interessant. (Vat dit vooral niet op als een criterium). Berio laat een fragment uit Ulysses van Joyce voorlezen, in het engels, frans en italiaans. De eenvoudig voorlezende stem krijgt al gauw een soort van schaduw, die sterker wordt, de eerste stem gaat overheersen, een vlechtwerk vormt met de nu vermenigvuldigde stemmen, sisklanken verlengd tot slangen, soms een bijna-muziek. Heel adequaat geïnspireerd door Ulysees.

Toch is de plaatmuziek maar een vaal surrogaat van de ter plaatse gemaakte muziek. Veel moderne muziek is alleen maar op banden of platen te beluisteren, maar daar mee gaat een dimensie - al was het alleen die van de onzekere verwachting - verloren. De Stichting Nieuwe Muziek slaagt er van tijd tot tijd in een concert te geven. De grote indruk van het concert op 23 februari 1964 in de kleine zaal van het Concertgebouw

[p. 39]

werd gemaakt door de zangeres Cathy Berberian. Zij zong ten eerste vriendelijkimpressionistische liederen van Prokokjef. Dit was waarschijnlijk bedoeld als introductie van haar stem, een soort bewijs van dat ze ook ‘anders’ kon. Vervolgens zong ze twee liederen van John Cage met begeleiding door de uitmuntende pianist Louis Andriessen op de gesloten klep van de vleugel, een drietonig gezang dat voornamelijk aan melodieuze marktroepen deed denken. Weinig indrukwekkend.

Tot slot voor de pauze een derde ‘lied’ van Cage met begeleiding van een bandrecorder. De band bevatte geblubber, straatrumoer, zinloze herrie. De zang die Cathy Berberian hiertegen afzette was een mengelmoes van alweer straatroepen, een coloratuur studerende zangeres, een enkele regel uit een blues, een schreeuw, alles van een phantastische variatie en vitaliteit. De compositie van Cage is ongetwijfeld tinnef, maar hij heeft een bewonderenswaardig inzicht in theatermogelijkheden. Normaal zou zo'n compositie ‘Straat-Impressies’ in zijn geheel op de band kunnen zijn genomen. Maar het goede idee van Cage was om de verschillende menselijke uitroepen, zang, gefluister etc. door een levende zangeres te laten brengen. En voor een levende zangeres kon men nooit een beter iemand hebben gekozen dan Cathy Berberian. (Van Delden schreef in een schunnig stukje dat ze maar matig kon zingen, dat Cage alleen maar een grapje gemaakt had. Van Delden die zelf een compositie op het spoorboekje schreef moet die avond wel een zwart bordje voor de kop hebben gehad met Verboden Toegang erop.)

Na de pauze werd ten eerste een virtuoze compositie van Sylvano Bussotti gespeeld op de harp, door Francis Pierre. De harp eindelijk uit engelhand gerukt en tot op de graat op mogelijkheden beproefd. Meneer Pierre een phantastisch inquisiteur.

Tot slot nog twee composities van Luciano Berio, iemand waar ik wat op wed. Vooral de laatste compositie, op een vers van Cummings ‘Circles’, dat gepraeadapteerd lijkt voor de moderne compositietechnieken. Diego Masson en Jean Claude Casadesus, twee virtuoze slagwerkers, hadden bij dit lied, naast de harp, een belangrijke rol. Beide slag werkers zaten opgesloten in een kring van vreemde metalen en bevelde slagapparaten. Cathy Berberian, ditmaal in een ophitsend rode japon, zong en zei de verzen, joeg als een kat de slagwerkers tot razernij en daarmee tot vrolijk enthousiasme de zaal, waar Lex van Delden reeds bezig was om te klagen over het dictatoriale programma (zonder blozen, deze man die elke donderdagavond aanwezig is als het ‘schitterend instrument’ van het Concertgebouworkest bespeeld wordt door dode vingertjes).