Hollands Maandblad. Jaargang 2008 (722-733)

[p. 43]

Vallende bladen

FROM THE BOOK DEPOSITORY

Het goede nieuws is dat in de menselijke geschiedenis nog nooit zo veel woorden werden gedrukt en op papier zijn verspreid. Het slechte nieuws is dat het lezen van en betalen voor al dat kostelijks in de beschaafde wereld nogal hapert. Dit blijft niet zonder gevolgen. Zo zullen we de aanstaande kerst moeten vieren zonder de gratis krant dag, die onlangs van de ene op de andere dag werd opgeheven door moederbedrijf pcm, zonder de papieren versie van de Christian Science Monitor, zonder The Bulletin, met 128 jaar het oudste (en laatste) opinieblad van Australië, en bij ons zonder de literaire tijdschriften Bunker Hill en Raster. En dat terwijl de toekomst van HP/De Tijd aan een zijden draad bungelt, ook al zijn de hoofdredactie en een derde van de overige redactieleden op straat gezet, de Washington Post en de New York Times grote verliezen leden op hun papieren edities, en ook in Nederland het alarmsein is gehesen in de krantensector.

Onlangs nog maakte de Telegraaf Media Groep bekend het grootste deel van haar tijdschriften te verkopen, ondergaan de kranten van de Geassocieerde Pers Diensten (gpd) in korte tijd een tweede grote bezuinigingsronde, moet het ad in 2009 maar weer eens 3 miljoen bezuinigen, is de winst bij het Wegener-concern in de eerste helft van dit jaar (dus nog voor de echte doorbraak van de kredietcrisis) met 40 procent gedaald, en dienen de kranten van het pcm-concern (NRC Handelsblad, Volkskrant en Trouw) razendsnel ingrijpende bezuinigingen door te voeren van ‘miljoenen euro's per titel’.

En het wordt nog erger - veel erger. En dan bedoel ik niet eens dat momenteel 23 procent van alle in Europa gelezen kranten gratis dagbladen zijn, en dat dit percentage nog steeds stijgt. Neen, ik heb het over die tegenvallende inkomsten en dalende bedrijfsresultaten, en daaruit voortvloeiende bloedige saneringen. Wie even naar de (al dan niet geopenbaarde) cijfers kijkt, moet vrezen dat de recente analyse van de krantensector door PricewaterhouseCoopers niet heel ver van de waarheid zit. De conclusie van pwc luidde kort en krachtig dat het huidige bedrijfsmodel van Nederlandse kranten niet meer houdbaar is, en dat in de periode tussen 2009 en 2012 verdere diepe ingrepen en grote fusies onafwendbaar zijn.

Onlangs wierp het vakblad Mediafacts een nadere blik op de jaarverslagen van de grote krantenconcerns, en de uitkomsten waren evenmin mals. En dit was nog voordat nieuwe oplagecijfers duidelijk maakten dat de daling der lezersaantallen onverminderd doorgaat. Zo is de betaalde kernoplage van de Volkskrant sinds het jaar 2000 met bijna 30 procent gezakt tot iets meer dan 230.000, die van NRC Handelsblad is met zo'n 60.000 exemplaren gedaald tot onder de grens van 200.000, en zelfs de hoop-op-betere-tijden NRC.nxt stagneert rond een betaalde kernoplage van 67.000, waar ooit 80.000 als break-even oplage werd gesteld. En dit weinig opbeurende nieuws kwam nog voordat onlangs volgens nog geheime cijfers bleek dat de advertentie-inkomsten bij deze kranten de laatste maanden op slechts 60 procent van de verwachtingen uitkwamen.

Maar het wordt erger - veel erger. Dat bij de pcm-kranten zo rigoureus moet worden gesneden, kan nauwelijks als een verrassing komen voor de lezers van Mediafacts. De analisten van dit blad waren niet onder de indruk van de transparantie van de jaarrekeningen, maar duidelijk was wel dat door een ondoor-

[p. 44]

zichtig web van achtergestelde leningen en financieringslasten pcm dit jaar 24 miljoen euro moet aflossen, tussen 2009 en 2011 nog eens 54 miljoen en na 2011 de resterende 237 miljoen die als schuld overbleef van het doldwaze avontuur met de Britse investeringsmaatschappij apax. En dat was nog voordat onlangs bekend werd dat als gevolg van een foute verwerking van pensioenpremies in de jaarrekening van 2004 alsnog 10 miljoen extra belasting moet worden betaald, hetgeen de helft van de begrote jaarwinst behelst.

Zonder dat slechte nieuws merken de analisten van Mediafacts droogjes op dat bij pcm welbeschouwd slechts 20 miljoen euro op de bank staat, terwijl er zo'n 295 miljoen aan ‘goodwill’ in de boeken is gezet om de immateriële vaste activa op te krikken. Tachtig procent daarvan wordt aan de kranten toegeschreven, en slechts twintig procent aan de boekuitgeverijen van het bedrijf. Er is nog meer vreemds met die goodwilltoeschrijvingen. Zo staat het blad Kids Week voor 1 miljoen aan goodwill in de boeken (‘voornamelijk toe te rekenen aan de expertise van de medewerkers’). In werkelijkheid maakte deze titel (die pcm van grootaandeelhouder Stichting Democratie en Media kreeg) 900.000 verlies in het afgelopen halfjaar. Deels kwam dat omdat pcm volgens de overnameovereenkomst in drie maanden exploitatie er 300.000 euro moest bijleggen om ‘kinderen het lezen van kranten bij te brengen’.

Acquisities zijn toch al niet het sterke punt van pcm. De ooit zo fier voor 2 miljoen aangeschafte radiostations Arrow en Classic FM bleken bij nader inzien volgens de zenderindeling geen ‘nieuwscontent’ te mogen uitzenden, en werden noodgedwongen voor 1 (één) euro aan de voormalige eigenaar terugverkocht. Nu ja, ondertussen moest men aan de vertrekkende bestuurders Philip Alberdingk Thijm na één jaar werk in totaal een paar miljoen betalen (bij een jaarsalaris van ca. 350.000 euro), en ook scheidend topman Ton Aan de Stegge kreeg 1,8 miljoen en enkele maanden salaris mee.

Doch het wordt nog erger - veel erger. Nog afgezien van het feit of de markt de enorme bedragen die aan ‘goodwill’ als activa in de boeken staan nog onderschrijft, is de solvabiliteit (de verhouding tussen het eigen vermogen en het vreemd vermogen op de balans) van pcm de afgelopen jaren dramatisch gedaald (van 46,5 procent in 2003 tot zo'n 17 procent nu). De analisten van Mediafacts noemen de financiële positie ronduit ‘zwak’, zeker in verhouding tot die van de Telegraaf Media Groep (‘florissant’ ondanks de slechte investering in ProSiebenSat1) en Wegener (‘stuk beter dan pcm’ ondanks de problemen van investeerder Mecom).

Zonder pardon concludeert Mediafacts dat ook na de liquidatie van dag het pcm-concern gedwongen is tot verder slachtwerk, zeker nu de uitgever het noodlijdende AD-nieuwmedia weer van Wegener wil terughalen om helemaal zelf te exploiteren. ‘De volgende kandidaat voor sanering’, menen de analisten, ‘is Trouw.’ Dat blad heeft vorig jaar zelf al fors gesneden in de redactie, maar de betaalde kernoplage is nu gezakt tot 91.000. ‘Of’, zo vervolgen de analisten, ‘NRC Handelsblad en de Volkskrant de dans kunnen ontspringen, valt te bezien.’ Bronnen binnen het bedrijf melden nu zelfs dat eraan wordt gedacht de gehele boekendivisie te verkopen om het hoofd boven water te houden. - Nu ja, dit klinkt in elk geval vrolijker dan het Financieel-strategisch rapport PCM Holding van het onderzoeksbureau ame, waarin werd gemeld dat ‘de faillissementindicator op rood staat’.

Een dezer weken komt de Ondernemingskamer van het Gerechtshof Amsterdam met de uitkomsten van een onderzoek dat zij op verzoek van de vakbonden gelastte naar de gang van zaken bij pcm. Ongetwijfeld zal het de conclusie zijn dat een op zich goed renderend bedrijf door hebzucht, hybris en incompetentie op de rand van de afgrond is gebracht. De hebzucht zat bij de Britse investeerder apax, de incompetentie zat bij grootaandeelhouder Stichting Media en Democratie, die zich als een beginneling heeft laten uitkleden, en de hybris zat bij alle geledingen van het bedrijf (de journalisten incluis) dat veel te lang heeft geleden aan een pathologisch ‘We rule this world’-syndroom. En er is geen troost, want het wordt nog erger - veel erger.