Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
De Huisvriend. Jaargang 1896 (1896)

Informatie terzijde

Titelpagina van De Huisvriend. Jaargang 1896
Afbeelding van De Huisvriend. Jaargang 1896Toon afbeelding van titelpagina van De Huisvriend. Jaargang 1896

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (20.81 MB)

Scans (176.86 MB)

ebook (23.30 MB)

XML (1.61 MB)

tekstbestand






Genre

sec - letterkunde

Subgenre

tijdschrift / jaarboek


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De Huisvriend. Jaargang 1896

(1896)– [tijdschrift] Huisvriend, De–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 289]
[p. 289]

Het eiland Marken.
Met illustratiën naar W. Rainey.

Het eiland Marken is een der lievelingsplekjes van buitenlandsche schilders en het is merkwaardig dat wij eigenlijk van vreemdelingen moeten hooren, hoe hoog ons land en zijn eigenaardigheden door hen worden gewaardeerd. Hun oordeel zal er stellig toe bijdragen, om ons onze eigen landgenooten in een geheel ander licht te doen zien. Een Belgisch schrijver, Emile Verhaeren,

illustratie
marker meisjes.


beschrijft op de volgende sympathieke manier ons interessant en eigenlijk bij ons Hollanders nog zoo weinig bekend Marken.

Een groot en mooi speelgoed, drijvend op de wateren, ziedaar, waaraan dit liefelijke eiland, dat tegenwoordig bijna aan alle Europeesche artisten bekend is - ons doet denken. Met Urk en Volendam is het 't doel van des schilders pelgrimstochten; maar helaas! het is de wet der natuur: waar kunstenaars den weg wijzen, daar volgt de menigte.

Maar tot nu toe is Marken nog onbedorven. Het leven daar is nog niet alledaags modern; het is een ouderwetsch bestaan in huizen waar de symmetrie nog geen persoonlijke aanpassing in den smaak en de behoeften der bewoners heeft verdrongen. Daar zijn kleine houten huizen op palen gebouwd, met kleine ruitjesramen en puntige geveltjes, en alle staan op één lijn alsof zij in een enkele rij willen opmarcheeren.

In de haven ook liggen de booten op een rij, de masten rechtop staande, als bataljons de wapens presenteerend bij een revue. Kleine jongens trippelen rond op hun zware klompen, in hun zakvormige pantalons en bonte vesten. Kleine meisjes dansen hand in hand, haar rokjes veruitstaande en haar lijfjes bont van allerlei kleuren, juist als de poppen in baai en laken, die vroeger als pennewisschers werden verkocht in de winkels. De mannen kleeden zich somber, bijna altijd in het zwart. Zij leunen over de wit geschilderde hekjes of balkonnetjes, hun lange Hollandsche pijpen wiegelend tusschen de vingers. Zij spreken maar weinig, al wandelen zij ook in gezelschap. Het eenige geluid van hun lippen komt voort uit het inhalen of uitblazen van rook. En zoo staan zij uren lang, naar zee kijkende. Hun taal zou uit

[pagina 290]
[p. 290]

monosyllaben kunnen bestaan, zoo weinig gebruiken zij andere woorden.

Het hoofdtooisel der vrouwen verandert met haar ouderdom. Zeer jonge meisjes dragen een kap met vleugels, zoo licht als die van een vogel. Iets oudere vrouwen en die van de laagste klasse hebben een soort van gesteven zakdoek op; oude vrouwen wikkelen een soort rol van zwaar materiaal over een licht gekleurde muts. Haar kleederen zijn zoo talrijk en vooral haar rokken zoo dik, dat zij een soort van tafeltjes vormen rondom haar heupen.

Reizigers die Bretagne kennen en Marken bezoeken, zullen zeker getroffen zijn door de gelijkenis der costumes van de vrouwen in beide landen. In de nabijheid van Brest en Plougastel of in Sint-Aume de la Palud zien wij dezelfde dikke plooien van grove, ruwe stoffen, dezelfde hel gekleurde versieringen, dezelfde liefde voor sterk contrasteerende kleuren.

Men kan waarlijk niet zeggen dat de vrouwen opzichtig gekleed zijn, want dit zou eenige lichtzinnigheid doen onderstellen, maar wat 'n gewaagd mengsel van oranje, rood, groen en blauw trachten zij te combineeren in strepen of stoute patronen met den nonachtigen snit harer kleederen.

De meer oppervlakkige gelijkenis tusschen verschillende rassen gevestigd aan den zeekant strekt zich ook uit tot eenige trekken van hun karakter. Zoo is in

illustratie
een dorp op marken.


sommige havens van Finisterre, waar de Franschen het inheemsche ras nog niet hebben verdrongen, de stilzwijgendheid even opmerkelijk als op Marken.

De herbergen van Saint Pierre de Quillignon bij Brest zijn zeker niet druk; al ziet men daar soms een Parijsche reclameplaat van Cheret of een caricatuur door Caran d'Ache, zoo zijn zij in waarheid evenver van Parijs als van Marken.

Maar wat wij vinden op Marken en nooit aantreffen in Bretagne, dat is de zorg voor het huis, de netheid en zindelijkheid van haard en woning. Bretagne is vuil en onzindelijk; het volk schijnt te berusten in smerigheid en verwaarloozing, niets is er onberispelijk schoon dan de vrouwenmutsen. In Marken daarentegen kunt gij eten aan een tafel zonder tafellaken - ja, zelfs van den vloer. Geheel Holland inderdaad flikkert als een gepolijste koperen pan of een frisch gewasschen bord en ruikt naar frissche melk en boter. Ge kunt alle dagen denken dat het Zaterdag is. Maar in Marken schijnt die zorgvolle preciesheid en zindelijkheid een graad van overdrevenheid te hebben bereikt. In Broek bij Amsterdam, zegt men, is het rooken op zekere dagen verboden in de straten, evenals het wegwerpen van asch. Op Marken schijnt het dat zulke regelingen sedert langen tijd van kracht zijn, zoo keurig is alles geschikt en geordend voor het schoonmaken en oppoetsen van alle dingen.

Marken kan men in den zomer van Amsterdam uit bezoeken door een boot, die elken Zondagmorgen geregeld vertrekt. De beste manier is echter een boot voor eigen rekening in Moniken (Monnikendam) te huren, waar er altijd scheepslui zijn, bereid om u daarheen te roeien.

Dit was zoo het plan, dat wij vijf jaar geleden volgden, toen mijn vriend en ik op de kust van Marken landden. De Zuiderzee was buitengewoon helder en blauw; lente was in de lucht, ofschoon het nog pas Februari was. Wij herinneren ons nog goed onze aankomst in de kleine haven; de jongens der stad stonden voor ons op de wacht en wij werden op onzen tocht door het eiland onophoudelijk gevolgd door een steeds aangroeiende menigte. Een herberg bij een kromming van den weg ziende, traden wij er in, en terwijl wij een glas van den traditioneelen Schiedammer dronken, wijdde een oud zeeman ons in de zeden en gewoonten van het eiland Marken, sedert eeuwen onveranderd. Marken

[pagina 291]
[p. 291]
bestaat uit een gemeente van zeven gehuchten. Het voornaamste gehucht is dat van Mannenvest bij de kleine haven. Het bevat een kleine kerk en een gemeentehuis,

illustratie
kinderen,


waar de overheden vergaderen. Gedurende den zomer leiden kronkelende, steenachtige en slecht onderhouden wegen van het eene huis naar het andere. In den winter neemt de zee er bezit van en laat alleen de zeven gehuchten boven water en komt men van deur tot deur met een boot bij elkander. De inwoners zijn meestal arm. Zij visschen enkel in de Zuiderzee, en 't is bekend dat de toevoer van visch in deze wateren zeer snel vermindert. De vischbooten van Marken zijn te licht om zich op de Noordzee te wagen en daar is geen geld genoeg om meer zeewaardige schepen uit te rusten.

Van Urk daarentegen wagen de vischbooten zich in de open zee. Zij gaan de heele week uit, zooals de inwoners van Marken. Wanneer gij dus op een weekdag op het eiland komt, zoo zult gij er slechts vrouwen vinden.

De Urker vrouwen zijn groot en mooi en zouden goede modellen voor een schilder zijn. In Marken is het ras minder forsch. Urk, dat verder ligt in de Zuiderzee, wordt minder bezocht dan Marken, maar voor hen, die het leven van hun ruwen en meer onbeschaafden kant wenschen te zien, is Urk zelfs nog aantrekkelijker dan Marken.

Geboorte, huwelijk en dood maken hun cirkelgang op Marken, evenals overal elders. Maar 't is op zulk een plek dat de patriarchale gewoonten tot op onze dagen blijven voortleven. In een streek is niets zoo treffend als de eigenaardigheden die ze aangeven: hier is hun streng godsdienstig karakter bewaard gebleven van vroegere eeuwen.

Als een kind geboren is, draagt de vader het naar de kerk, een vrouw volgt met een beddenwarmer. De kleine is dik ingewikkeld als een soort van mummie. De buren staan allen voor de deuren alsof het Kerstkindje werd voorbijgedragen. Tegen den avond wordt de naam van het kind bekend gemaakt.

Bij begrafenissen volgen alle vrouwen van het eiland den doode. De stoet kronkelt zich voort als een zwarte slang. Mannen in somber gekleurde buizen en pantalons, hooge hoeden en klompen, dragen het lijk, dat in een grof getimmerde kist is neergelegd, op naar het kerkhof van Altena, een der heuvels. Deze laatste rustplaats is omringd door een hek en een greppel.

In het midden staat een grijs tempeltje op een grasheuvel. Dit is het doodenhuis waar onbekende drenkelingen worden neergelegd als de zee hen naar Marken doet afdrijven.

De grond is met dor gras begroeid, die de wind een lijkzang doet zingen. Er zijn geen monumenten. De dooden van Marken wier namen door het geheele eiland bekend zijn, rusten zonder onderscheid te midden der sombere wateren.

Huwelijken worden met veel ceremonieel gesloten. Zij hebben plaats in de pronkkamer, het groote salon, dat

illustratie
den toerist critiseerend.


[pagina 292]
[p. 292]


illustratie
waterdraagster.


deel uitmaakt van elk huis op het eiland. Deze kamer, schoongemaakt en opgepoetst voor de gelegenheid, flikkert van de duizenden lichten in porcelein en Delftsch aardewerk hangend aan de muren, van gebruineerd koper en gepolitoerde meubels, en de oude klok schittert en glanst van zwaar verguldsel. Een momumentaal bed of liever bedstede is ondertusschen gereedgemaakt, volgepropt met veeren kussens en spreien met geborduurde randen. Een spiegel en een paar kunstelooze prenten voltooien de versiering. Als de bruid in wit of rood is, dan volgen alle vrouwen van haar gevolg haar voorbeeld. Op een Zaterdag gaat het paar naar het stadhuis voor het ondertrouwen en een groot feest wordt dan ten huize van de bruid of den bruidegom gegeven. Vóór het huwelijk geeft de bruid het feest. Eindelijk op den 40en dag na de verloving heeft het huwelijk plaats op het stadhuis en in de kerk. Iedere partij heeft drie getuigen. De man neemt zijn vrouw mede naar zijn ouderlijk huis, waar zij drie maanden blijven, vóórdat zij een nieuw huis huren, om er zich in te vestigen.

Men kan zich voorstellen hoezeer deze verschillende ceremoniën, deze patriarchale feesten, deze schilderachtige kleedingen en gewoonten, het kunstenaarsras trekken naar dit eenig heerlijke plekje aarde. De moderne beschaving, zoo onoprecht met zijn eentonige alledaagschheid, zoo ontbloot van al het onverwachte, ontvluchtend, zoeken vele schilders daar hun troost.

Marken is een toevluchtsoord voor de kunst geworden. Het leven is daar gemakkelijk voor den gast, als hij tevreden is met het eenvoudige en primitieve. De bewoners zijn gastvrij en eerlijk. De predikant heeft kamers voor kunstenaars en de burgemeester voor dichters. Langzamerhand echter beginnen zij te begrijpen welk een winst schilders trekken uit Marken, en zij vermelden het geval van Bisschop, den Hollandschen schilder, die het portret eener Marker vrouw in Weenen verkocht voor een verbazende som; dat heeft hun hoofd misschien een weinig op hol gebracht, maar tot nu toe heeft het hun eenvoud nog niet bedorven.

De groote etser Felicien Rops bezocht eens Marken, aangetrokken door zijn schilderachtige eigenaardigheden. Er bestaat van hem een reeks platen, waarin de Hollandsche binnenhuizen, met de

illustratie
een marker jongen.


[pagina 293]
[p. 293]

traditioneele Friesche of Marker vrouwen zittend aan een raam, wonderschoon zijn weergegeven. De vele voorwerpen op de dressooren tentoongesteld, staande op de matten of op den tegelvloer en hangend van de zoldering - oude voorwerpen, die een leven lang zijn gehanteerd en waarop hand en vingers zich ruw hebben gewreven, bezitten een persoonlijkheid en een leven, even waar als dat der katten en honden, der kinderen en der mannen en vrouwen, die keuken en kamers bewonen.

Op dezelfde

illustratie
in een marker keuken.


wijze heeft Xavier Mellery, wiens talent en inzicht nu pas beginnen erkend te worden buiten de grenzen van zijn eigen land, Marken geïllustreerd en daaraan met waterverfteekeningen eer aangedaan; de minste daarvan verdienen bekend en bewonderd te worden door allen, die ware en onbetwistbare schoonheid liefhebben.

En ik droom van een schilder, die naar Marken zou gaan om een zeer verschillend en vroolijk tooneel in de maand Juni of Juli - de hooioogst, gemaaid, opgebonden en uitsluitend verzameld door vrouwen in roode en witte kleederen, terwijl de mannen de heele week door naar zee zijn. Op dezen tijd is het eiland een uitgestrekt grasperk, schitterend van bloemen en de heldere costumes der vrouwen.

Kunstenaars, die het sombere en dramatische verkiezen, kunnen het hier vinden in de brandende huizen gedurende den winter, ten tijde der geregeld terugkomende springvloeden. 't Is ongelukkig een gewoon gezicht, de gezinnen in December op de bovenste verdiepingen van hun onder water gelegen huizen te zien klimmen en, daar de daken van stroo zijn, vatten deze door zorgeloosheid dikwijls vlam. De inwoners zijn dan beroofd van hun eenige schuilplaats, terwijl zij weken lang afgezonderd moeten blijven.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken