Leesidee. Jaargang 4

[p. 171]

[Nummer 3]

Auteur in de kijker

Bij Plouvier bruist niet alleen de zee

Als het er op aan komt de verhalen en romans van Bart Plouvier kernachtig te typeren naar hun teneur, dan zijn weemoed, melancholie en onbestemd verlangen de sleutelwoorden bij uitstek. Of het nu om zee- of reisverhalen gaat - ‘nergens kan je zo ver weg lopen’ -, of om verhalen waarin de kleurrijke facetten van het volkse dorpsleven worden ingehaald en vermalen door de tijd. In de vervlechting van werkelijkheid en verbeelding ligt ook het autobiografische schrijven steeds op vinkenslag.

Bart Plouvier, pseudoniem van Bart van der Schaeren, werd op 17 juni 1951 te Mortsel geboren. Als 17-jarige trekt hij naar Antwerpen om er aan de Academie voor Schone Kunsten te gaan studeren. Al snel wordt hij er opgeslokt door de toentertijd volop bruisende roes van het artiestenmilieu. Hij komt ook in de ban van de hippiebeweging en verhuist boordevol dromen en illusies naar het dorpje Elversele, nabij Temse. Om er - zoals hij het later niet zonder ironie omschrijft - een bouwvallige boerderij te betrekken, pompoenen te kweken en kinderen in schapenleren jasjes te kopen. Volgt dan een periode van - wat heet - twaalf stielen en dertien ongelukken. Eindjaren '70 loopt zijn huwelijk op de klippen. Vrouw en kinderen vertrekken, hij blijft alleen achter in het dorp, dat in die tijd wel heel veel voor hem gaat betekenen. Dat vindt o.a. zijn weerslag in de in 1990 verschenen dorpskroniek Uit het meer. Na het dorp komt de zee, want in 1980 ruilt Plouvier de wal voor het schip en brengt hij een viertal jaar door als matroos op een sleper, die hem naar diverse uithoeken van de wereld brengt. In die periode begint hij ook volop te schrijven: brieven, dagboeken, aanzetten tot kortverhalen. Halfweg de jaren '80 zegt hij de zee vaarwel, maar haar onmiskenbare invloed blijkt uit het merendeel van het proza dat hij tot nu toe publiceerde. Net zo is het met het dorp van weleer, waar hij zich na zijn zeemansjaren trouwens opnieuw vestigde. Samen met zijn tweede echtgenote baat hij er een restaurant uit. Koken doet hij in de weekends, de weekdagen worden o.a. met schrijven gevuld. Wie beweerde ook al weer dat Bart Plouvier een zondagsschrijver is?

De maquette, de verhalenbundel waarmee Plouvier in 1987 debuteerde, was een misser. Wat de auteur trouwens ook zelf erkent. In het tweede boek, Uit het meer (1990), is al een hele evolutie merkbaar. Het is een met zin voor structuur en vormgeving geconcipieerd boek, dat het midden houdt tussen kroniek en verhalenbundel. In twaalf hoofdstukken met als titels de maanden van het jaar, passeren tragische, absurde, lugubere en ietwat surreële verhalen over een dorp de revue. We vinden hier reeds volop de aanzet van een toon en een sfeer die later in o.a. Het gelag op schitterende wijze worden uitvergroot én verfijnd. Ook Plouviers vermogen tot evoceren en boeiend vertellen gisten volop. De echte doorbraak komt er in 1994 met De reiziger, de veroveraar en de autochtoon, bekroond met de prijs ‘Het geschreven leven - Uitgelezen reizen’. In de vier verhalen van deze bundel staan reizen en reisimpressies centraal (Tenerife, Samos, Kenia, een boottocht op de Ierse rivier de Shannon). Feitelijke beschrijvingen worden voortdurend vermengd met historische achtergrondinformatie, met jeugdherinneringen en gedachten aan het jarenlange verblijf op zee en met beelden uit de literatuur. De aldus gebezigde associatietechniek accentueert de rusteloosheid die deze bij wijlen uitgesproken sensitieve verhalen ademen. In hun vorm en verwoording weerspiegelen zij als het ware de rusteloze reiziger die de auteur is, zowel in tijd en ruimte als in zichzelf voortdurend op zoek naar authenticiteit.

Het veelzijdige thema van de zee staat volop centraal in de bundel De kleuren van de zee. In 10 verhalen worden facetten getekend van de zee als grote jongensdroom, als levenservaring, als passie... En er wordt geregeld gerefereerd aan het motief van de zee in de kunst (bv. William Turner) en de literatuur (bv. Herman Melvilles Moby Dick). Zeer typerend is - net als in De reiziger, de veroveraar en de autochtoon - het geladen, soms ook barokke proza van een zeer gedreven, passioneel en hartstochtelijk verteller. Plouviers pen bruist en schuimt bij momenten als de zee, borstelt een zeer zintuiglijke en weelderige taal neer, een woorddronken roes die je als lezer als het ware overrompelt. Dat alles komt ook tot uiting in de zeven verhalen en acht brieven die in 1996 werden gebundeld onder de sprekende titel De ronde van de maan.

Plouviers eerste roman, Het gelag (1995), speelt zich - op het eerste gezicht - binnen een heel ander vertelkader af. Centraal staat 't Hoekske, een dorpscafé dat mythische allures krijgt aangemeten. De eeuwige en onverzettelijke waardin Irma en haar stamgasten, ‘een troep verschoppelingen, monomanen, alcoholisten en andere marginalen’,

[p. 172]

dompelen de vertellende ikfiguur (en de lezer) onder in een wereld vol bizarrerieën, grappen en boutades, vertelsels en gesprekken allerhande. Het café is voor hen een bolwerk tegen de ‘opdringerige werkelijkheid’, een rustpunt in de chaos van hun dagelijkse bestaan. De ikfiguur wordt op zijn manier deelgenoot van het heimee, het gemis, de ‘zakken vol met spijt’ waarvan de verhalen en het verleden van dit bonte gezelschap zijn doordrongen. Het verdwijnen van het café en de dood van roerganger Irma groeien over de anekdotiek heen uit tot sterk uitgewerkte metaforen voor de onvatbaarheid van de dingen en de tijd. Heel bijzonder is de ondertoon, waarin weemoed en humor, tragiek en groteske elkaar versterken.

In Het gemis, Plouviers nieuwe boek, is sprake van een min of meer gelijkaardig micro-universum als in Het gelag. De roman drijft ook op dezelfde thema's en sfeer. In plaats van een aan de tijd ontsnapt café vormt een 137 meter lange schoener, de Leukotheia - mettertijd verworden tot een drijvend anachronisme - het hoofddecor. Centrale figuur is ene Dagobert van Hemeldonck. Op 17-jarige leeftijd de vermeende bekrompenheid van zijn ouders en geboortedorp ontvlucht, na een kortstondig en voor zijn rusteloosheid evenmin soelaas biedend verblijf in de grootstad als matroos aangemonsterd op genoemd schip. ‘Een eiland van dooreengehaspelde tijd’, bevolkt met de vreemdste creaturen, allen vertwijfeld en hopeloos op zoek naar wat liefde (en rust en geborgenheid en geluk) heet.

In het omvangrijke eerste deel van de roman passeren een aantal van deze figuren uitgebreid de revue, zoals ze zich hebben vastgenesteld in de herinneringen van Dagobert: de eenzelvige, aan een chronische melancholie lijdende scheepsarts Jan Pronker (associatie met J.J. Slauerhoff ligt voor de hand); de Antwerpse hoerenzoon Jozef Boonen, geboren met een immer tot stijfheid gedoemde penis, voor wie de liefde een zuiver lichamelijke aangelegenheid is; de 150 kilogram zware negerkok Mungo, die de liefde een onnuttige uitvinding van de blanken noemt; de zwijgzame John MacWhirr die eenmaal - en van op een afstand de (onbeantwoorde) liefde leert kennen en daarna opgevreten wordt door wanhoop en verzuipt in lethargie; de Britse antropoloog Stefan Ellis, gespecialiseerd in ‘de geschiedenis en de evolutie van de seksuele liefde’; de Thaïse hoer Suzan Kim; de Wase auteur Bart Blomme enz. Deze kleine gemeenschap gaat tenslotte letterlijk ten onder en teniet als het onaantastbaar gewaande schip te pletter loopt op een klip. Dagobert komt er levend vanaf en probeert aan de wal, in zijn flink door de tijd verminkte en voor hem goeddeels onherkenbare geboortedorp, een nieuw leven op te bouwen. Dat komt aan bod in het kortere tweede deel van het boek. Zelfs de liefde lijkt tenslotte bij hem aan te kloppen. Maar onrust en onvervuld verlangen blijven in hem woekeren en verzuipen hem tenslotte in een dramatisch slot... De roman is ingedeeld in 30 korte hoofdstukjes die worden ingeleid met een kort poëtisch fragment uit het werk van zeer diverse auteurs. Stuk voor stuk weten zij echter goed de toon te vatten van wat volgt. Het gemis mist misschien de strakheid en hechtheid van structuur van Het gelag, doet af en toe qua concept ook te veel aan dat boek denken, maar biedt niettemin een zeer genietbaar verhaal: ongecompliceerd en bijzonder stemmig verteld, realistisch en grotesk, grappig én ontroerend; een verhaal ook waarin warmte, sentiment en ironie elkaar knap in evenwicht houden. Voluit op z'n Plouviers dus, een schrijver waarmee ik als lezer nu al zes boeken lang heel graag scheep ga en die ik het brede publiek warm kan aanbevelen.

[Luc Lannoy]

Bart Plouvier: Het gemis

Manteau. 205 p., 650 F, ISBN 90-223-1469-3

‘Als ik over mijn slapende echtgenote leun en voor het eerst door het raampje naar beneden kijk, zie ik onder ons dikke pakken witte wolken, als reusachtige barbes-à-papa, door God voor de engelen gesponnen. Daarboven schijnt de zon, die net als wij de winter bedriegt, en met ons meevliegt om op Tenerife de door de reisfolders beloofde temperaturen te leveren. Slapen lukt me niet want mijn fauteuil heeft besloten mijn rug naar eigen smaak opnieuw te modelleren.
Terwijl de stewardessen champagne in plastic bekertjes verkopen aan een paar oudjes in feeststemming, beëindig ik het vannacht begonnen boek Mensen achter de dijk. De Pillecyns woorden vormen mijn draad van Ariadne die mij straks, als ik de geleende lentedagen met intrest zal moeten terugbetalen, door de doolhof van de tijd en de ruimte de weg zal wijzen naar het land bij de Dunne waar ik woon. Zonder literatuur zou ik verloren zijn.’
Uit: De reiziger, de veroveraar en de autochtoon