Leesidee. Jaargang 4

[p. 183]

De wet van de afbakening

In 1993 verscheen Fucking Martin (Martin en John, Atlas, 1993) en Dale Pecks debuut werd meteen met de loftrompet binnengehaald. Die toetert er ook nu lustig op los voor De wet van de afbakening - gerenommeerde bronnen hebben het op de blurb over ‘emotionele wijsheid’ en ‘virtuositeit’. Uitgeverij Atlas heeft een jonge romanvernieuwer in huis gehaald die structurele en stilistische krachttoeren uithaalt en die u absoluut moet leren kennen.

Achter de provocerende titel van Dale Pecks (geb. 1968) eersteling ging een doorgedreven vormexperiment schuil. In de verschillende hoofdstukken, steevast verteld door ikfiguur John, kwamen de personages Martin (Johns minnaar), Beatrice (de moeder) en Henry (de vader) voor. Toch ging het steeds om andere personen (al waren er reminiscenties en parallellen tussen de delen) en werden losstaande verhalen, meestal familiescènes verteld, waarbij plot (en uiteraard karakterisering) ondergeschikt, haast onbelangrijk waren.

In De wet van de afbakening duiken de namen Beatrice en Henry weer op en het ziet er eerst naar uit dat je een eenduidig, traditioneel verhaal krijgt van hun liefde en relatie. Ze leren elkaar kennen aan de universiteit en engageren zich in een problematische maar verregaande liefde. Beiden hebben een complexe achtergrond - Beatrice kende een zombieachtig bestaan tot de dood van haar zieke vader die ze verzorgde, terwijl Henry kanker heeft, wat hun liefde nog lijkt te intensiveren. Henry geneest, maar zal levenslang een litteken in de vorm van een X op zijn achterhoofd dragen.

In een volgend hoofdstuk - geen nieuw deel en niet aangekondigd of ruimer ingebed - wordt duidelijk waar het Dale Peck in deze roman om te doen is. Beatrice en Henry, die nu Bea en Hank genoemd worden, gaan op bezoek bij een terminaal zieke vriend... en blijken ondertussen al 40 jaar samen en dus ouder te zijn. Dit is geen tijdsprong, aangezien de setting precies dezelfde is als die in het begin van het boek: de jaren '90 ten tijde van de golfoorlog. Na in zijn eerste roman plot en karakterisering getackeld te hebben, gaat Peck hier dus de tijdsbeleving te lijf. Het tijdsverloop wordt volledig genegeerd en je krijgt scènes uit verscheidene periodes van een huwelijk. Dat is even wennen, maar storend werkt het nooit; auteurs bedoeling is probleemloos duidelijk en geeft te denken: hij concentreert zich op relaties tussen mensen. Die zijn niet onderhevig aan tijdgeest, maar idiosyncratisch in zichzelf... en problematisch. De liefdesrelatie tussen Beatrice en Henry krijgt zo de volle aandacht die ze verdient en wordt tot de essentie herleid. Peck onderwerpt ze aan een verschrikkelijk onderzoek: van de oorspronkelijke frisheid van passie en emotie is na enkele decennia nog nauwelijks iets te merken, de emotionaliteit is een negatieve kracht geworden. Hank heeft o.a. meerdere buitenechtelijke relaties, Bea is een verbitterde alcoholiste geworden.

In de chaos van een voor de buitenwereld doordeweeks huwelijk voeden ze hun kinderen op (er is sprake van een zoon, John, een verwijzing dus weer naar de voorganger van dit boek). Toch blijkt de verhouding niet tot een eindpunt te zijn gekomen en zelfs voortdurend te blijven evolueren. Na de dood van hun vriend gooien de hoofdpersonages het zelfs over een heel andere boeg. Opnieuw begeleid door grote twisten, bouwen ze een villa waar ook de bevriende weduwe, Myra, een plaats krijgt. Ondertussen heb je tot in de details - maar dan wel op een manier die de thematiek op een universeel niveau brengt - een liefdesrelatie meegemaakt in al zijn aspecten. En dat zijn er nogal wat.

Dale Peck brengt afwisseling in toon en verhaal door alle registers te bespelen en zijn stilistische kracht is van een zelden geziene rijpheid. Van alledaagse soapachtige observaties en conversaties over filosofische beschouwingen tot fysieke en fysiologische beschrijvingen van een onwaarschijnlijke originaliteit, van Natureingangen tot benauwende en beklemmende scènes, gesprekken en een kinderversje, zoete pijn en verdrietig geluk... Zijn taaljargon is alledaags en dan weer op het gemaniëreerde af gediversifieerd, het ritme is soms rustig en vloeiend, dan weer litanieachtig en koortsig, soms wordt de retoriek gezwollen en metaforisch, en is op enkele plaatsen wat zwaar op de hand. Het draagt allemaal bij tot het geheel: een krachtig, geloofwaardig, soms pijnlijk en altijd eerlijk beeld van wat een relatie tussen twee mensen is en kan zijn.

Een metafoor hierbij die leidmotief wordt, is het beeld van de rode herten, gewone herten met een rode vacht, die in de bosrijke omgeving van het nieuwe huis zouden rondzwerven. Typerend is dat Bea(trice) - die gefascineerd is door de beesten - slechts zwartwitfoto's van hen in de krant vindt. Dramatisch wordt hun bestaan als Henry met een rode pet gaat wandelen en door een jager wordt neergeschoten. Nu tellen de korte slothoofdstukjes af. Einde. Opmerkelijk in het boek is dat het hele verhaal in een tweede, tussengeschoven deel onderbroken wordt door een autobiografische zoektocht van de schrijver naar zijn

[p. 184]

ouders en vooral zijn vader. Zijn moeder stierf op een gewelddadige manier toen hij nog klein was, zijn vader - een loodgieter met een neiging tot geweld - hertrouwde driemaal en verhuisde meermaals met kinderen en echtgenotes. Niet voor niets wordt dit hoofdstuk ingeleid met een citaat van Delmore Schwartz, de wat vergeten Amerikaanse schrijver uit de eerste helft van deze eeuw, die als geen ander zijn familierelaties met het lancet ontleedde. Een opmerkelijke passage hier is die waar de auteur letterlijk in zijn vaders lichaam kruipt en pijnlijk gedetailleerd opnieuw het fysiologische jargon bovenhaalt (het hele boek is doordesemd van lichamelijkheid) om zijn sentimenten te benoemen. ‘Nu ga ik mijn vader binnen. De huid die hem zijn hele leven tot vesting heeft gediend en hem tegen alles heeft beschermd biedt geen weerstand en ik kruip door alle gaten die voor mij opengelaten zijn. Ik glip zijn oogkassen binnen en ik glibber door zijn neus omhoog. Ik glijd van zijn hoofd naar zijn liezen: ik ben in zijn urethra, ik ben in zijn anus.’ Toch blijft dit deel maar een - zij het prachtig verwoord en interessant - ondergeschoven kindje in het geheel van de roman. De auteur heeft allicht nog een volledige ‘Vatersuche’-roman in zich, want de fascinatie voor zijn verwekker is intens. ‘Ik heb hem binnenstebuiten gekeerd en hem laten zien aan iedereeen die de moeite wil nemen om te kijken, en door dat te doen heb ik het verhaal van zijn leven geschapen - geen biografie, want dat is een vorm van kannibalisme, maar het tegenovergestelde van een biografie: ik heb hem niet geconsumeerd, maar uitgebraakt’. Ook is duidelijk dat Peck een van die schrijvers is die door een chaotische en onstabiele jeugd tot de tekstverwerker werd geroepen. Vandaar dat dit deel allicht een verklaring biedt voor de rest van zijn schrijven; een vergoddelijkte vader (hoofdstuktitels en taal refereren hier ook heel duidelijk aan bijbel en mythologie) die geen affiniteit had met taal, het verzet daartegen moet wel leiden tot de literatuur. ‘Jij bent mijn God, mijn vader, maar ik ben jouw bijbel. [...] Ik zal je behouden en bewaren zoals jij mij behoed bewaard hebt. Ik zal je voor altijd behoeden en bewaren, voor iedereen; voor de eeuwigheid. Lieve vader, nu behoed en bewaar ik jou’. Prachtig, maar niet helemaal naadloos ingepast in dit werk.

De ziekte van Henry, het omgaan met de ouderdom en vele andere aspecten van het verhaal; het is duidelijk dat Peck gefascineerd is door verval en het louter biologische van ons mensenleven, dat slechts overstegen wordt via filosofie, romantiek en liefde, en natuurlijk door het schrijven. Daartoe construeert hij en deconstrueert hij de taal en de literatuurconventies. De schrijver heeft zijn eigen terrein overduidelijk afgebakend. Wat de titel betreft, het is spijtig dat de nuance van het Engelse ‘enclosure’ (The law of enclosures) wat verloren gaat in het Nederlands; het betekent niet alleen wat ingesloten of afgebakend is, maar ook wat buitengesloten is. En die natuurlijke en menselijke wet of eigenschap wordt hier verwoord, of beter beschreven, voor relaties zowel als individuen. Het resultaat is een soms moeilijk, soms warrig, maar heel origineel boek dat zonder twijfel een belangrijke poging tot vernieuwing van het romangenre is.

[Wilfried Poelmans]

Dale Peck: De wet van de afbakening

Atlas, 303 p, 995 F, ISBN 90-254-2414-7

‘Taboes als overspel, geweld, verkrachting, pedofilie, zware s.m., enz., het zit allemaal wel in [Martin en John] en [De wet van de afbakening]. Ze zijn er omdat de werkelijkheid het nu eenmaal dicteert, maar niemand maalt erom. Het zijn hoogst persoonlijke problemen of voorkeuren waar niemand anders iets mee te maken heeft. Algemeen aanvaarde regels en normen zijn hier niet meer dan fiorituren, dingen die je meesleept omdat ze er nu eenmaal zijn, ook al hebben ze geen betekenis of functie meer. Het zijn oude sweaters in een kartonnen doos die je bij elke verhuis weer meesleept. Je neemt nooit de moeite om ze uit te pakken en telkens belanden ze weer onder of op de kast, uit het zicht, maar aanwezig. Die oude, nutteloos geworden normen zijn een geruststellende aanwezigheid. Ooit heb je je er knus in gevoeld, maar nu zit de mot erin. Normen en taboes zijn bovendien enkel nuttig in een samenleving waar ook nog samen wordt geleefd. Pecks personages hebben daar de grootste moeite mee. Zoals wel meer mensen tegenwoordig, als je de grote stijging van alleenstaanden in de statistieken mag geloven. In plaats van samen te (over-)leven, bakenen de personages in The law of enclosures elk hun emotioneel terrein af. Zij proberen stukjes persoonlijkheid af te schermen die anders verloren zouden gaan. Elk probeert het kleine beetje individualiteit dat hem of haar rest jaloers te bewaren door grensposten uit te zetten. Liever eenzaam zijn dan jezelf te verliezen in die grote poel der mensheid waarin iedereen iedereen is en alles gelijk aan alles. Ruimtelijkheid, emotionele en reële tijd zijn bij Peck hoogst eigenaardige constructies. Het zijn structuren die de eigen identiteit afbakenen en tegelijk smeken om contact en communiteit. De belangrijkste passage in de tweede roman is daarom ook de constructie van het nieuwe huis van Hank en Bea. Het bouwwerk wordt een cocktail van persoonlijke vereisten en voorkeuren. Hank en Bea bewegen elk hemel en aarde om de ruimte te schikken naar hun individuele wensen en noden. Het resultaat legt dan ook onvermijdelijk de tekortkomingen van de constructie bloot [...]. Het nieuwe huis van Hank en Bea is letterlijk disfunctioneel. Het heeft twee verschillende functies, dient twee meesters, moet voldoen aan de eisen van twee bewoners. Het huis is de synopsis van hun huwelijksleven, een disfunctionele relatie waarbinnen de partners elkaar verhinderen om vlot te functioneren. Zij staan elkaar in de weg, tot het afschermen van de eigen ruimte uiteindelijk een paradoxale aanzet wordt om naar elkaar te groeien’.
ben jehaes in ‘andere sinema’, 1997, nr. 139