Literatuur. Jaargang 3

Signalement

Hendrik Mande

Reeds geruime tijd loopt te Nijmegen aan de Katholieke Universiteit een onderzoeksproject rond het werk van Hendrik Mande († 1431). Van deze prozaschrijver uit de kring der Moderne Devoten is een twaalftal werken bekend, alle van devotionele aard. In 1984 verzorgde Th. Mertens een wetenschappelijke uitgave in drie afzonderlijke deeltjes van Een minnentlike claege, Een spiegel der waerheit en Vanden licht der waerheit. Apart verscheen bovendien nog in 1985 een concordantie op deze teksten op microfiches. Uitgever is het Franz J. Lukassen Verlag, P.O. Box 11 12, D-5042 Erftstadt, BRD.

HP

Het literaire leven in Oost-Nederland

Sterk bepaald door het mecenaat der Gelderse hertogen en de invloed van de Moderne Devoten ontwikkelde zich aan het eind van de middeleeuwen in Oost-Nederland een boeken schriftcultuur met een eigen karakter, al was het alleen maar door de taal. Verschillende onderzoekers, aangevoerd door A.J. Geurts en H.J. Leloux, publiceren regelmatig hierover, met speciale aandacht voor het culturele centrum Zutphen. De eerstgenoemde heeft nu een bundel studies uitgegeven met bijdragen van diverse auteurs, onder de titel: Middeleeuwse boeken en teksten uit Oost-Nederland. Nijmegen, Alfa uitgeverij, 1984 (ƒ 45, -). Vanuit literair-historisch oogpunt is vooral het artikel van Christine M. Stutvoet-Joanknecht van belang, over het Bijenboek van Thomas van Cantimpré.

HP

Arnhemse incunabelen

Het Nederlandse openbare bezit aan incunabelen is sinds 1983 op voortreffelijke wijze in kaart gebracht in de tweedelige uitgave Incunabula in Dutch libraries (idl) (zie Literatuur 1 [1984], p. 165-166). Dat desondanks een afzonderlijke Catalogus van incunabelen en postincunabelen aanwezig in de Bibliotheek Arnhem (102 p., uitgeg. door de Stichting Arnhemse Openbare en Gelderse Wetenschappelijke Bibliotheek, Postbus 1168, 6801 ML Arnhem, 1985) welkom is, ligt aan het feit dat hierin méér informatie te vinden is dan in de idl en de andere naslagwerken op dit gebied. Harry van Bemmel heeft de beschrijvingen van ‘zijn’ 54 (post)incunabelen voorzien van de volledige opbouwformule, annotaties en herkomstgegevens. Verder zijn opgenomen reprodukties van titelpagina's, initialen, wrijfsels van bandstempels en registers

[p. 125]

op auteurs/anoniemen, drukkers/uitgevers en herkomst.

Slechts de technische uitvoering van de catalogus laat te wensen: er is zo krap afgesneden dat op p. 24 en 32 zelfs tekstverlies optreedt en ook voor de wijze waarop het geheel ‘gebonden’ is, zou een incunabeldrukker zich schamen.

PJV

Literatuur voor de school

Bij Ten Brink in Meppel verscheen Literatuurboek van de hand van J. Vos. Literatuurboek is bestemd voor de eindexamenklassen van het derdegraads-gebied: mavo en lbo, en gaat in de opzet ervan uit dat de school de leerling een brede oriëntatie moet bieden op literatuur. Het beoogt de traditionele boekenlijstjes met daarop alleen boeken die voor de geboorte van de leerlingen geschreven werden of die in uittrekselboeken staan beschreven, te bestrijden. Daarnaast breekt het een lans voor goede jeugdboeken en vertaalde literatuur. Uitgaand van een basishoofdstuk waarin leerlingen leren hoe zij structuren in verhalen kunnen ontdekken, werkt het toe naar het centrale hoofdstuk Werken aan je lijst. Dat centrale hoofdstuk valt langs twee lijnen te bereiken: de cursorische met hoofstukken als Soorten verhalen, Boekjes uit de supermarkten, Stripboeken op je lijst en Gedichten op je lijst?, of de thematische met als thema's 1. Mensen in de oorlog, 2. Over ouders gesproken, 3. De wereld waarin je leeft en 4. School.

Het belangrijkste uitgangspunt bij het samenstellen van de methode was voor Vos om tot een zinvol schoolonderzoek-literatuur te komen, waarbij de boekenlijst een afspiegeling moet zijn van een breed georiënteerd literatuuronderwijs. De thema's hebben alle een puur literair karakter en bieden de leerling een oriëntatie op het gebied van de moderne literatuur. Daarnaast bieden ze de leerling suggesties voor te lezen boeken. Fragmenten uit goede jeugdboeken en vertaalde literatuur ontbreken daarbij niet.

Literatuurboek, dat in lay-out en typografie een opvallende gelijkenis vertoont met het tijdschrift Literatuur, biedt mijns inziens docenten en leerlingen van de eindexamenklassen mavo en lbo een aantrekkelijke hoeveelheid teksten en een zinvol uitgestippelde route naar het eindexamen. Voor de middenklassen van het havo lijkt het me eveneens een bruikbare methode.

Marijke Barend

Vaderlandse geluiden

Sinds Hans Robert Jauss zijn geruchtmakend pleidooi hield voor de receptiekant van de literatuur begint ook in Nederland het onderzoek naar lezersreacties op gang te komen. Een vruchtbare bron voor lezerssporen vormen de tijdschriften, die dan ook, veel meer dan vroeger het geval was, in het literair-historisch onderzoek worden betrokken. Daarnaast heeft men ook de dagbladpers ontdekt als vergaarbak van lezerssignalen. Een geslaagd voorbeeld van de laatste soort vormt de Vaderland-reeks, een eenmansonderneming van de Nijmeegse literatuurhistoricus Nop Maas, die met grote voortvarendheid opstellen, beschouwingen en recensies uit het liberale dagblad bijeen heeft gezocht en rond bepaalde personen of themata in kleine boekdeeltjes, variërend van 44 tot 80 pagina's, voorzien van summiere inleidingen en toelichtingen, heeft gerangschikt.

Mag de verantwoording van de keuze te vaag blijven - er wordt gesproken over teksten die ‘om literair-historische en andere redenen verdienen aan de vergetelheid ontrukt te worden’ - het opgedolven materiaal zelf is vrijwel altijd de moeite waard, temeer daar het hier teksten betreft, die een enkele uitzondering daargelaten, nooit eerder zijn herdrukt. De in maart 1983 gestarte reeks omvat inmiddels een 10-tal deeltjes. Om enigszins een indruk te geven wat er zoal aan de orde komt geef ik de titels van de reeds verschenen deeltjes, waarvan sommige al een tweede druk beleefden: De ontvangst van De nieuwe gids, Netscheriana, Marcellus Emants, In de schouwburgen van Parijs en Berlijn, Emile Zola, Une campagne, opstellen over politiek en letterkunde, Carel Vosmaer, Een en ander, Marcellus Emants, W.G. van Nouhuys, A.W. Stellwagen, Letterkundige tijdsidealen, Allard Pierson, Feuilletons, Marcellus Emants, In Bosnië en Herzegovina, Een bezoek bij graaf Leo Tolstoi en andere teksten, Marcellus Emants e.a., Letterkundig intermezzo. Zoals men uit de titels kan aflezen hebben de deeltjes betrekking op literaire verschijnselen en personen (waarbij Emants de meeste aandacht krijgt) uit de laatste drie decennia van de negentiende en de eerste twee decennia van de twintigste eeuw. In de naaste toekomst zijn deeltjes te verwachten over Oscar Wilde, Georg Brandes, Frederik van Eeden en alweer Marcellus Emants. De prijs per aflevering is ƒ 9,50. Wie zich op de gehele reeks abonneert betaalt ƒ 8, - per deeltje. De Vaderland-reeks is een uitgave van uitgeverij Vriendenlust te Nijmegen.

WvdB